c Pht lch s

01_gia_pha.jpg
1674 * 596

02_songhang.jpg
1153 * 1133

03_map.jpg
1328 * 786

04_lumbini.jpg
900 * 563

05_lumbini.jpg
762 * 898

06_bodhgya.jpg
900 * 563

07_bodhgya.jpg
900 * 563

08_sarnath.jpg
900 * 563

09_kusinara.jpg
900 * 676

10_kusinara.jpg
900 * 582

11_kapilavatsu.jpg
900 * 563

12_rajgir.jpg
900 * 676

13_veluvana.jpg
900 * 675

14_jetavana.jpg
900 * 595

15_jetavana.jpg
900 * 675

16_indapattha.jpg
900 * 675

17_indapattha.jpg
900 * 675

18-delhi_museum.jpg
675 * 900

19-delhi_museum.jpg
900 * 678

20_vesak.jpg
1390 * 898

[ Home ]
Tham kho:

Lch s c Pht Thch Ca Mu Ni. Gia Tu.

Cuc i c Pht. Bnh Anson.

c Pht lch s. (The Historical Buddha). H.W.

Schumann (Nguyn Tm Trn Phng Lan dch).

c Pht v Pht php (The Buddha and His

Teachings). Ha thng Narada (Phm Kim Khnh
dch).

c Pht Gotama (Gotama Buddha). Hajime

Nakamura (Trn Phng Lan dch)

Nin lch:

Pht lch (PL), Buddhist Era (BE)

Ty lch (TL), Trc Ty lch (TTL), Dng lch (DL), Cng
nguyn (CN), Trc Cng nguyn (TCN), Common Era
(CE), Before Common Era (BCE).

Pht lch tnh t khi c Pht bt-nit-bn, 544 nm

trc Ty lch.

PL = TL + 544 - Th d: 2560 PL = 2016 TL + 544

Pht n = 544 + 80 = 624 nm trc Ty lch

Nin lch tnh theo truyn thng & s liu Sri Lanka.
Theo cc s liu khc, Pht n c th sm hn 100150 nm.

Pht n:

Tam Hp (L Vesak): Rm thng T L, gm 3 dp: n

sinh, Thnh o, Bt nit-bn. Da theo s liu Sri
Lanka.
Theo truyn thng Bc tng: n sinh: mng 8 thng
T L; Thnh o: mng 8 thng Chp L; Bt nitbn: rm thng Hai L, da theo s liu v kinh in
trong Hn tng.

Theo kinh Du Hnh, Trng A-hm 2, c Pht n

sinh, thnh o, bt-nit-bn u cng ngy mng 8
thng 2. Da theo lch n , thng 2 l thng tng
ng vi thng Vesak (= thng 4 AL). Nh vy, ngy
mng 8 thng 4 AL cng c th c xem l ngy Tam
Hp.

Pht n c quy nh thng nht l ngy trng trn

thng 5 DL (= Rm thng T L), t nm 1950, ti i
hi Lin hu Pht gio Th gii, Colombo, Sri Lanka.

Pht n Lin Hip Quc (UN Vesak) c cng nhn

t nm 2000, vo ngy trng trn u tin ca thng 5
DL (= ngy rm thng T L) mi nm.

c Pht lch s:

Thch-ca Mu-ni: Sakya Muni, nh Hin trit ca tiu

quc Thch-ca.

Tn l S-t-a (Siddhattha,Tt-t-a), dng h Cm (Gotama). Cha l vua Tnh Phn (Suddhodana),

m l Hong hu Ma-da (Maya), di mu l Ba-x-ba-
Kiu-m-di (Pajapati Gotami). Hai b Ma-da v Ba-xba- l ch em, thuc dng h Devadaha.

n sinh nm 624 TTL ti vn Lm-t-ni (Lumbini),

nay thuc Nepal. Thi nin thiu ti thnh Ca-t-la-v
(Kapilavatthu), nay thuc Nepal-n .

Lp gia nh nm 16 tui, v l Cng cha Gia-du--la

(Yasodhara). C mt ngi con trai, l La-hu-la
(Rahula).

Xut gia tm o nm 29 tui, sng i kht s trong 6

nm, hc v thc hnh nhiu php mn vi nhiu o
s.

T b php tu kh hnh, nhn phn cho sa do b

Sujata cng dng, Ngi vt sng Ni-lin-thuyn
(Neranjara), n ta thin ti gc cy b- -- assatha
(ficus religiosa). Ngi nhp nh tham thin, qun nim
hi th, an tr vo bn tng thin-na (jhana), ri hng
tm hi tng cc tin kip. Vo cui canh mt m
, Ngi chng t tr tu "tc mng minh". Sau ,
Ngi hng tm qun trit nguyn do a n s sinh
t ca mi loi, v lut nghip qu, v vo cui canh
hai, Ngi chng t "thin nhn minh". Sau , Ngi
qun trit s chm dt cc lu hoc, qun trit Kh,
Kh tp, Kh dit, v con ng dit kh (T Diu ),
v chng t "lu tn minh".

T trong sut 45 nm, Ngi i truyn ging con

ng gii thot, thu nhn t, c ngi xut gia
theo Ngi v lp thnh Tng on, c ngi cng cn
ti gia, gi l cc c s. Vng truyn gio ca Ngi l
vng ng Bc n gip bin gii x Nepal, dc theo
cc nhnh sng thng ngun sng Gange (sng
Hng).

c Pht tch dit nm 544 trc TL, lc Ngi 80 tui,

ti khu rng cy sala, gn thnh Kusinara (Cu-thi-na).
m , sau khi nhp v xut tm tng thin-na, Ngi
nhp Nit Bn V D Y -- hay Bt-nit-bn

(Parinibbana). Lc l canh cui ca m rm thng

t. Li dy cui cng ca Ngi l: "Ny cc v T
khu, nay Ta khuyn bo ch v: tt c cc php
hu vi u v thng, hy tinh tn, ch c phng
dt".
Cn bn Pht php:

T diu , bt chnh o, tam v lu hc, 37 phm

tr o
Tam php n: kh, v thng, v ng

Ti sinh v nghip qu

L duyn sinh

Tam gii, lc o lun hi

Nit-bn

Cc v i t:
T-khu

T-khu-ni

Th gi

A-nan (Ananda)

Tr tu

X-li-pht
(Sariputta)

Thc-ma (Khema)

Thn
thng

Mc-kin-lin
(Moggalana)

Lin Hoa Sc
(Uppalavana)

Ca-dip
(Kassapa)

C-l-x Kiu-mdi (Kisa Gotami)

Lut

u-ba-ly (Upali)

Ba-la-gi-na
(Patacara)

Th
gii
u
tin

Kiu-trn-nh
(Kodanna)

Ba-x-ba- Kium-di (Pajapati

Gotami)

Nam c s

N c s

i th
ch

Cp C c
(Anatthapindika)

T-x-kh
(Visakha)

Quy y

Tam-qu (Tapassu Sujata

Nh Bo Bhallika)
Quy y
Tam
bo

Cha ca Da-x
(Yasa)

M ca Da-x
(Yasa)

Thuyt
php

Cht-a (Cittagahapati)

Cu-th-a-la
(Khujjuttarra)

Hnh
thin

Ha-x A-la-b
(Hatthaka
Alavaka)

Tu-t-da n (Uttar
Nandamt)

Cc thnh tch:

Lumbini (Lm-t-ni) - Ni n sinh.

Bodh Gaya (B- o trng) - Ni thnh o.

Sarnath (Lc uyn) - Ni chuyn php lun.

Kusinara (Cu-thi-na) - Ni bt-nit-bn.

Kapilavatthu (Ca-t-la-v) - Qu hng ca Ngi.

Sankassa - Ni Ngi t cung tri ao-li tr v dy At-m cho ngi X-li-pht.

Rajgir/Rajagaha (Vng x) - Kinh ca vng quc

Ma-kit- (Magadha).

Gijjakuta (ni Linh thu) - Ni Ngi thng ging o

trong nhng nm u tin.

Veluvana (Trc lm) - Tinh x do vua Bnh-sa

(Bimbisara) dng cng.

Kosambi (Cu-dim-bi) - Ni Ngi ging php lc ha

knh.

Savathi (X-v), kinh ca x Kosala (Kiu-tt-la),

vua Ba-t-nc (Pasenadi), v Tinh x K Vin
(Jetavana), ni Ngi ng trong 20 nm cui.

Vesali (V-x-ly) - Kinh ca b tc Licchavi, ni

thnh lp Ni on, do b Kiu-m-di lnh o.

Varanasi (Benares, Ba-na-li) - Kinh ca b tc Kasi,

thnh ph ln bn b sng Hng.

Mathura - Trung tm vn ha iu khc.

Indapatta - Kinh ca b tc Kuru, ni Ngi ging

kinh Nim x v kinh i duyn.

c thm:

Bn mi lm nm hong php ca c
Pht
Bnh Anson
Nm u tin (528 TTL): Sau khi thnh o vo
m rm thng Vesakha (tc thng T m lch), c
Pht n ng ti khu vn nai (Lc uyn), vng Ch
thin a x (Isipatana) tc Sa-nc (Sarnath) ngy
nay, gn thnh Ba-na-li (Benares). Ti , Ngi
ging bi kinh u tin, kinh Chuyn Php Lun, ha
nm anh em o s Kiu-trn-nh (Kodaa), c s
Da-x (Yasa), gia nh v cc bn ca Da-x.
Nm th 2-4 (527-525 TTL): Ng ti thnh Vngx (Rajagaha), kinh ca x Ma-kit- (Magadha).
Ngi cm ha vua Bnh-sa (Bimbisara). Vua cng
dng khu rng Trc Lm (Veluvana), ngoi ca Bc
ca thnh Vng-x, lm ni tr ng ca c Pht v
ch Tng. Ngi thng n ni Linh Thu (Gijjhakuta)
ging o.Trong thi gian ny, Ngi ha X-lipht, Mc-kin-lin, y s K-bt (Jivaka) v trng gi
Tu-t Cp C c (Sudatta Anathapindika). Y s Kbt cng dng khu vn xoi lm tinh x, v trng
gi Cp C c cng dng tinh x K Vin
(Jetavana). Ngi tr v thm ph vng Tnh Phn
(Suddhodana), v nhn hong t La-hu-la (Rahula)
vo hng sa di.
Nm th 5 (524 TTL): Ng ti V-x-li (Vesali), th
ca x Licchavi, v ti thnh Vng-x. Ti thnh
V-x-li, c Pht cu dn chng ang b nn hn
hn v bnh dch t honh hnh. Vua Tnh Phn qua
i trong nm ny. c Pht thnh lp gio on T
khu ni theo li thnh cu ca b di mu Maha

Pajapati Gotami (Kiu-m-di).

Nm th 6 (523 TTL): Ng ti i Mankula, thnh
Cu-dim-bi (Kiu-thng-di, Kosambi), x Vamsa,
Ngi thu phc v gio ha cc ngi ngoi o.
Nm th 7 (522 TTL): Theo Ch gii b Php T v
Ch gii kinh Php C (k 181), trong ma h nm
ny, c Pht tr ti ci tri ao-li (Tavatimsa).
Ngi dy Thng Php (Abhidhamma, Vi diu php)
cho ch thin v mu hu Ma-da (Maha Maya). Mi
ngy, Ngi tr v ci ngi, ti thnh Sankassa, tm
tt li cho tn gi X-li-pht tn gi khai trin v
ging rng ra cho hng t.
Nm th 8 (521 TTL): Ng ti rng Bhesakala, ni
C Su (Sumsumaragiri), x Vamsa, Ngi ging php
cho b tc Bhagga.
Nm th 9 (520 TTL): Ng ti thnh Cu-dim-bi.
Nhn khi b b th hu Magandhiya ca vua Udena
on ght v bu xu, c Pht dy tn gi A-nan
(Ananda) v hnh kham nhn.
Nm th 10 (519 TTL): Ng ti rng Parileyya gn
thnh Cu-dim-bi. Khng khuyn gii c cc xung
t v tranh ci gia hai nhm tu s, c Pht b vo
rng sng c c trong sut 3 thng h, v ha
c mt voi cha v mt ch kh. Hai con th ny
gip Ngi trong cc cng vic hng ngy.
Nm th 11 (518 TTL): Ng ti lng Ekanala, pha
nam thnh Vng-x, Ngi ha v in ch
Kasibharadvaja.
Nm th 12 (517 TTL): Ng ti Veranja, pha nam
thnh X-v, c Pht dy tn gi X-li-pht rng
Ngi s thit ch gii lut v c hoen pht sinh
trong hng Tng chng. Nu khng nh th, Gio
Php s khng tn ti lu di.

Nm th 13 (516 TTL): Ng ti ni Caliya.

Nm th 14 (515 TTL): Ng ti tinh x K-vin,
thnh X-v (Savatthi). X-v l kinh ca x
Kosala (Kiu-tt-la), triu vua Ba-t-nc (Pasenadi).
Tn gi La-hu-la trn 20 tui v th C tc gii, tr
thnh mt v T khu. c Pht ha b T-x-kh
(Visakha), v sau l v n th ch bc nht trong hng
t c s.
Nm th 15 (514 TTL): Ng ti thnh Ca-t-la-v
(Kapilavatthu) ca b tc Thch-ca. Vua Thin Gic
(Suppabhuddha), cha ca cng cha Da-du--la
(Yosodhara), bng h.
Nm th 16 (513 TTL): Ng ti vng Alavi, pha
bc thnh Ba-na-li. Ngi hng phc qu n tht
ngi Alavaka, sau , qu xin quy y Tam Bo v
nguyn h tr Chnh Php.
Nm th 17 (512 TTL): Ng ti tinh x Trc Lm,
thnh Vng-x.
Nm th 18 v 19 (511-510 TTL): Ng ti ni
Caliya.
Nm th 20 (509 TTL): Ng ti tinh x Trc Lm,
thnh Vng-x. Vo mt bui sng, trn ng i
kht thc, Ngi ha tng cp V No
(Angulimala). c Pht b ngoi o vu co l
mu st b Sundari.
Nm th 21 (508 TTL): Ng ti tinh x Trc Lm,
thnh Vng-x. Tn gi A-nan (Ananda) chnh thc
nhn li lm th gi hu cn c Pht.
Nm th 22-44 (507-485 TTL): Trong thi gian 23
nm ny, c Pht thng ng ti tinh x K-vin.
Ngi cng n ng ti tinh x ng vin
(Pubbarama), pha ng thnh X-v, do b T-xkh cng dng. Hai v i trng lo X-li-pht v

Mc-kin-lin ln lt tch dit vo nm 485 TTL.

Nm th 45 (484 TTL): Ng ti lng Beluva, pha
nam thnh V-x-li, Ngi tri qua mt cn bnh rt
trm trng. Sau khi bnh phc, vo bui tra ngy
rm thng Magha (thng Ging m lch), ti in th
Capala, Ngi tuyn b s nhp dit sau 3 thng. c
Pht tip tc du hnh qua cc lng khc v nhp dit
ti lng Kusinara (Cu-thi-na) ca b tc Malla, vo
m trng rm thng Vesakha (tng ng vi
thng T m lch).
*
Tham kho:
c Pht lch s (The Historical Buddha). H.W.
Schumann (Nguyn Tm Trn Phng Lan dch).
c Pht v Pht php (The Buddha and His
Teachings). Ha thng Narada (Phm Kim Khnh
dch)

[ Home ]
04-05-2016