PREGLED FORMULA IZ FIZIKE

KINEMATIKA ESTICE
Gibanje po pravcu
r
t2
t2
2 r
r ds r d s
, a = 2 , s = v (t ) d t , v = a d t
v=
dt
dt
t1
t1
Jednoliko gibanje
r r
r
s = v t + s0

Gibanje po krunici
d2
= 2
dt
r r
r
ar = v

r r r
at = r

Jednoliko gibanje
= t + 0
Jednoliko ubrzano gibanje
1
= t2 + 0t + o
2 = 2 + 20
2
= t + 0
Kosi hitac
vx = v0x = v0 cos
vy = v0y gt = v0 sin gt
1
y = v0t sin gt2
x = v0t cos
2
2
v sin
gx
,
tH = 0
y = x tan 2
g
2v0 cos2
2
0

v sin
H=
2g

2
0

v sin 2
X=
g

DINAMIKA ESTICE
Newtonovi zakoni
r
r
p = mv
r
r
F = ma (m = konst.)
FTR = N,

r d( m vr ) d pr
F=
=
dt
dt
r
r
G = m g
r t2 r
r
r
I = F d t = p2 p1

mv 2
2

Ek =

r
rCM =

m r
i =1
n

i i

m
i =1

W
t

Ep = mgh

P=
Ep =

1 2
ks
2

dW r r
= F v
dt
W
= D
WU

Neelastini sraz
r
r
r
m1v1 + m2 v 2 = (m1 + m2 )v

r
r
r m2 v2 + m1v1
v =
m1 + m2
1 m1 m2 r r 2
r r
r r
v1 v2 = (v1 v2 )
q=
(v v )
2 m1 + m2 1 2
r r
v1 v 2
Koeficijent restitucije: k = r r
v 2 v1

ROTACIJA KRUTOG TIJELA

r r r
M =rF

I = r2 dm

r r r r
r
L = r p = r mv

r
r dL
M=
dt

I = ICM + md2

Vrtnja oko glavnih osi inercije

r
r
r
r
L = I
M = I (I = konst.)
Snaga i energija kod vrtnje

W = M d

W = M (M = konst.)

P = M

Ek =

Ek =
r
r dm
r
rCM =
m

P=

Elastini sraz
r
r
r
r
m1v1 + m2 v2 = m1v1 + m2 v 2
m1v12 m2 v22 m1v1 2 m2 v2 2
+
=
+
2
2
2
2
r
r
r (m m2 ) v1 + 2m2 v 2
v1 = 1
m1 + m2
r
r
( m m1 ) v2 + 2m1v1
r
v 2 = 2
m1 + m2

t1

Centar mase

r
v2
FCP = m 2 r = m
r

RAD I ENERGIJA. SUDARI

r r
W = F d s

Jednoliko ubrzano gibanje

r 1r
r
r
v2 = 2as + v02
s = a t 2 + v0 t + s0
2
r r r
v = v0 + a t
d
=
dt
r r r
v = r

Centripetalna sila
r
r
FCP = m 2 r ,

1
1
2
m v CM
+ I CM 2
2
2

1
I 2
2

Tijelo
tanki prsten

I
mr2

okrugla ploa

(mr2)/2

puni valjak

(mr2)/2

tanki uplji
valjak
uplji valjak

mr2
m (r12 + r22 ) 2

(2mr2)/5

kugla

tanka uplja
kugla
tanki tap
duljine l

(2mr )/3
2

(ml )/12

Poloaj osi
na ravninu
prstena
na ravninu
ploe
uzduna os
valjka
uzduna os
valjka
uzduna os
valjka
kroz sredite
kugle
kroz sredite
kugle
na sredite
tapa

INERCIJSKI I NEINERCIJSKI SUSTAVI

Galilejeve transformacije
x = x + vt
y = y
z = z
t = t
v = v x + v 0
v z = v z a = a
v y = v y
r
r r
r
r
Fi = m a 0
m a = F + Fi
r
r
r
r r
FCF = m 2 r
FCOR = 2 m v

r
m m r
F = G 1 2 2 r0
r
m1 m2
E = G
r

mr
r
= G 2 r0
r
m
= G
r

Lorentzove transformacije

1 2

l = l0 1

y = y

t =

z = z
t 0
1 2

v
x
c2
t =
1 2
v
=
c
t

Slaganje brzina
ux v
u x =
v
1 2 ux
c
uz 1 2
uz =
v
1 2 ux
c

mv

E=

1 2

mc 2
1 2

1
E k = E mc 2 = mc 2

1
E = c p 2 + m2 c 2

2
r c r
v=
p
E

pc = E k2 + 2mc 2 E k

STATIKA FLUIDA
p=

dF
dS

p = p0 + gh

Fu = tgV

Barometarska formula

gh

p = p0 e p0 , T = konst., p0 = 101325 Pa,

0 = 1,225 kg/m3
5, 255
T
K
0,0065 h m
= 6,5
p = p0 1

h
km
288
W
Povrinska napetost: =
S

DINAMIKA FLUIDA
Q = Sv =konst.
dv
dz

v2
p + gh +
= konst.
2
v l
Re =

Poiseuilleov zakon:
p p2 2
p1 p2 4
v= 1
R r2 ) Q =
R
(
4l
8
l
FTR = 8lv
Stokesov zakon: FTR = 6Rv
1
Turbulentno strujanje: FOT = C0 Sv 2
2

RELATIVISTIKA MEHANIKA

x =

p=

FTR = S

GRAVITACIJA

x vt

Energija

uy 1 2
u y =
v
1 2 ux
c

TOPLINA I TEMPERATURA
Rastezanje vrstog tijela
l l
1 l
lt = l0(1 + T)
= t 0 =
l0 t
l0 T
V V0
1 V
Vt = V0(1 + T)
=
=
= 3
V0 t
V0 T
Jednadba stanja idealnog plina
m
pV = nRT =
RT
M
pV = konst.
T = konst.
T
p = konst.
V = V0
T0

p = p0

T
T0

KINETIKO-MOLEKULARNA TEORIJA
TOPLINE

V = konst.

Prijenos topline
Q = mcT
T
T
Q =
St
R=
x

q = hc(Tp Tf)

1N
1
mv 2 = v ef2
3V
3
3 pV
3RT
pV = NkT
v ef = v 2 =
=
m
M
3
i
i
E k = kT
U = NkT = nRT
2
2
2
p=

R=

x
S

Maxwellova raspodjela

TERMODINAMIKA

d N 4N
Nv =
=
dv

Prvi zakon termodinamike

i
U = n RT
2
Molarni toplinski kapaciteti
Q = d U + W

1 d Q
CV =

n d T V = konst .

1 d Q
Cp =

n d T p = konst .

Cp CV = R

v max =

Cp
E max

CV

Poissonove jednadbe (Q = 0)
,

v=

8kT
8 RT
=
m
m

2N
3

k T

E
E exp
kT

E=

3
kT
2

p + n 2 2 (V nb) = nRT

V1

2 RT
M

Molarni toplinski kapaciteti

i
i+2
CV = R
Cp =
R
2
2
Van der Waalsova jednadba

V2

T1 V2
=
T2 V1

dN
=
dE
kT
=
2

NE =

Rad plina: W = p d V

2 kT
=
m

Maxwell-Boltzmannova raspodjela

Specifini toplinski kapaciteti

Cp
C
cp =
cV = V
M
M

p1 V2
= ,
p2 V1

mv 2
m 2 2

v exp

2 kT
2 kT

T1 p1
=
T2 p2

Rad plina pri adijabatskoj promjeni

nRT1 T2
nR
pV T2
1 =
1
T1 T2 ) =
(
1
1
T1 1
T1
V
p
T = konst.: W = nRT ln 2 = nRT ln 2
V1
p1

a=

27 R 2 Tc2
64 pc

b=

RTc
8 pc

Frekvencija sudara molekule u plinu: z =

4 2
nd v
3

W=

Toplinski stroj
T
W = Q1 + Q2 = Q1 Q2 = Q1 1 2
T1
W
=
=
Q1

Q1 Q2
Q1

Entropija
2

Q
T
1

S 2 S1 =

Q
= 2 ,
W

TITRANJE
Elastinost
r4
D=
G
2 l

F
x
M = D
=E
S
x
Harmoniki oscilator
d2 s
+ ks = 0
dt2
m
T = 2
k
m

s = A sin(t + o)
E=

1 2
kA
2

Matematiko njihalo
d2
g

2 =
dt
l

T = 2

l
g

Fiziko njihalo
I

d2
I
I
,
, lr =
2 + mgL = 0 T = 2
dt
mL
mgL

ELEKTRICITET I MAGNETIZAM

Prigueno titranje
2

d s
ds
+ 20 s = 0
2 + 2
dt
dt

s(t) = Ae

Coulombov zakon

sin(t + ), = , = T
2
0

Prisilno titranje
d2 s
ds
F
+ 20 s = A0 sin t , A0 =
2 + 2
dt
dt
m
s(t) = A() sin(t + ),
2
A0
, tan = 2
,
A( ) =
0 2
2
2 2
2 2
( 0 ) + 4
r = 20 2

Udari
1 + 2
=
2

f =

1 2
2

MEHANIKI VALOVI
2s 2s

=0
x2 F t 2
A2
2
, P=
s = A sin(t kx), k =
k F
2

v = f,

Transverzalni stojni valovi na uetu

v=

2l
F
, sn = 2A sin(knx)cos(nx), n =
n

Rub:

vrst-vrst:
vrst-slobodan:
slobodan-slobodan:
Longitudinalni valovi

n = 2L/n
4L
n =
2n 1
n = 2L/n, n = 1, 2, 3,

u vrstom tijelu:

v=

u tekuini:

v=

1
K

u plinovima:

v=

p
RT
=

Zvuk
Pmax
I
, I0 = 1012 Wm2
= 20 log
I0
(Pmax )0
r r
v r0 v p
f p = fi
r r
v r0 vi

L = 10 log

r
qq
1. Sila izmeu dva tokasta naboja: F2 = k 1 2 2 rr21 ,
r21
1
r
gdje je k =
9109 Nm2C2, r21 jedinini
4 0
r
vektor usmjeren od naboja 1 k naboju 2, a F2 sila
koja djeluje na naboj 2. q1 i q2 su koliine jednog
odnosno drugog elektrinog naboja. To su skalarne
veliine koje sadre broj, ukljuivi predznak, i
jedinicu naboja.
2. Ukupna sila n tokastih naboja koji djeluju na
naboj qn, kojem poznajemo poloaj, odnosno
njegove koordinate x, y i z:
n
n
r
q
q
r r
F0 = kq 0 2i r$0i = kq 0 r i r 3 (r0 ri ) , gdje je
i =1 r0i
i =1 r r
0
i
r
r0i vektor od itog naboja sustava do toke (x, y, z),
r r
a r$0i pripadni jedinini vektor. ( r0i r0i = r02i ).

Jakost elektrinog polja

r
r F
E=
Q
Jakost elektrinog polja na udaljenosti r od naboja
Q:
r
1 Qr
E=
r . Izraz vrijedi i za polje nabijene kugle
4 r 2 0
polumjera R, u podruju r R. Konstanta
proporcionalnosti (dielektrina konstanta) jednaka
je = 0r, , gdje je r relativna dielektrina
konstanta.
Elektrino polje sustava naboja:
n
r
1 qi
r
$ , gdje je r0i vektor od itog naboja
E=
2 r0i
i =1 4 r0i
sustava do toke (x, y, z), a r$0i pripadni jedinini
vektor.
Polje vrlo dugog ravnog vodia:
r
r
r
E=
r0 , linijska gustoa naboja; r0
2 r
jedinini vektor
Polje ravnomjerno nabijene beskonane ravnine:
r r
E=
x ; plona gustoa naboja na ravnini,
2 0
r
x0 jedinini vektor okomit na ravninu. Izraz
vrijedi i za sluaj ravnomjerno rasporeenog
naboja po zamiljenoj ravnini, koji stvara
elektrino polje s obiju svojih strana.

Polje ravnomjerno nabijene beskonane metalne

ploe:
r r
E = x 0 ; plona gustoa naboja na jednoj

r
strani ploe, x0 jedinini vektor okomit na
nabijenu plou i okrenut prema dielektriku. Izraz
vrijedi i za polje u neposrednoj blizini metalne
elektrode proizvoljnog oblika, ali tada za , koji se
sada mijenja po elektrodi treba uzeti vrijednost koju
on ima na mjestu elektrode tik uz promatranu toku
u dielektriku.
Polje izmeu dviju ravnomjerno i suprotno
nabijenih paralelnih ravnina:
r r
E = x0 .

Proporcionalnost izmeu vektora elektrinog

r
r
pomaka i jakosti elektrinog polja: D = E .
r r
Elektrini dipolni moment: p = d Q
Moment para sila nar dipol u rhomogenom
r
elektrinom polju: M = p E
r r
Potencijalna energija dipola: U = p E
Gaussov zakon
r r

S D d S = i qi , odnosno tok vektora

S
r
elektrinog pomaka D kroz bilo koju zatvorenu
r r
plohu, tj integral D d S po toj plohi, jednak je

ukupnom elektrinom naboju obuhvaenom tom

plohom.
Elektrini potencijal
P
r r
E ( P)
Definicija: V ( P ) = p
= E d s + V ( P0 ) ; gdje
q
P0

je P0 referentna toka, a P toka za koju raunamo

potencijal.
Razlika potencijala izmeu dvije toke P1 i P2:
P2
r r
V ( P2 ) V ( P1 ) = E d s
P1

1 q
4 0 r
Elektrino polje je gradijent potencijala:
r
V r V r V r r r r
E = grad V =
i +
j+
k , (i , j , k )
y
z
x
jedinini vektori
Potencijal izolirane metalne kugle radiusa R:
1 Q
V=
4 0 R
Potencijalna energija sustava naboja:

EP = 0
E 2 dV
2 cijeli prostor

Potencijal tokastog naboja: V =

Gustoa energije u elektrinom polju: u =

1
E2
2 0

Kapacitet vodia: C = Q/V

Kapacitet ploastog kondenzatora: C = 0 r

S
d

Kapacitet cilindrinog kondenzatora:

2 0 l
; l duljina cilindra, r radius
C=
ln(r2 / r1 )
cilindra, r2 > r1
Kapacitet kuglastog kondenzatora:
rr
C = 4 0 1 2 ; r radius kugle, r2 > r1
r2 r
Paralelan spoj: C = C1 + C2 + C3 +
Serijski spoj: 1/C = 1/C1 + 1/C2 + 1/C3 +
Elektrino polje u dielektriku izmeu paralelnih
r 1 r
ploa: E = E0
r
C U 2 Q2 Q U
=
=
2
2C
2
1
Gustoa energije u dielektriku: w = 0 r E 2
2

Energija kondenzatora: W =

Elektrina struja i Ohmov zakon:

U
Ohmov zakon: I =
R
Pad napona: U = RI
dq
Elektrina struja: I =
dt
I
Gustoa struje: j =
S
Serijski spoj otpora: R = R1 + R2 + R3 +
Paralelni spoj otpora: 1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 +
l
Elektrini otpor: R =
S
Ovisnost otpora o temperaturi: R2 = R1 (1 + T)
1
1
Veza izmeu vodljivosti i otpornosti: = ;G =

R
Elektrino polje u homogenoj ici: E = U/l
Napon na stezaljkama izvora: U = E RuI
Snaga elektrine struje: P = UI
Snaga na omskom vodiu: P = I2R
Kirchhoffova pravila:
I. Zbroj jakosti struja koje ulaze u vor jednak je
zbroju jakosti struja koje izlaze iz vora.
II. U svakoj zatvorenoj petlji zbroj svih
elektromotornih sila jednak je zbroju svih
padova napona na otpornicima: E i = Ri I i
i

Istosmjerna struja
RC strujni krug s baterijom: I =

E t RC
e
R

Izbijanje kondenzatora preko otpornika R:

dQ
E
I=
= e t RC
dt
R
Vremenska konstanta RC kruga: T = RC
Izmjenine struje
Efektivna vrijednost periodiki promjenjive
veliine, npr. struje i(t), definirana je kao
T

I ef =

1 2
i (t ) d t
T 0

Efektivna vrijednost sinusoidalnog napona i struje:

I
U
U ef = max ; I ef = max
2
2
Induktivni otpor: RL = L
1
Kapacitivni otpor: RC =
C
Impedancija: Z = R 2 + (R L RC )

Admitancija: Y = G 2 +
C
L

U
= U Y
Z
Radna snaga izmjenine struje: P = UI cos
Jalova snaga: Q = UI sin

Ohmov zakon za izmjeninu struju: I =

Prividna snaga: S = P 2 + Q 2
R
Faktor snage: cos =
Z
Rezonantna frekvencija: f =

2 LC
Transformatorski omjer: U1 : U2 = I2 : I1 = N1 : N2
Trofazni sustav
U R = U R max sin t

Trofazni napon: U = U
S
S max sin(t + 2 3)

U T = U T max sin(t + 4 3)
I R = I R max sin t

Trofazna struja: I = I
S
S max sin(t + 2 3)

I T = I T max sin(t + 4 3)

Simetrini trofazni sustav u spoju zvijezda

Linijski napon (napon izmeu dvije faze, npr. R i S):
U RS = 3 U R max sin(t 6)
Odnos faznih i linijskih napona:
U RS = U RT = U ST = 3 U , gdje je
U = UOR = UOS = UOT fazni napon. Za trokutni spoj
vrijedi: URS = URT = UST = U
Snaga trofaznih sustava jednaka je zbroju snaga
pojedinih faza, a u sluaju simetrinog sustava
vrijedi P = 3UI, gdje su s U i I oznaeni fazni
napon i fazna struja.

MAGNETIZAM
Magnetsko polje
Magnetska sila izmeu dva naboja koji se gibaju:
r q q r r r
F = 0 2 v (v r )
4 r
Magnetsko polje tokastog naboja:
r q r r
B = 0 2 (v r )
4 r
r r
Gaussov zakon za magnetizam: B d S = 0
r r
r
1 I dl r
Biot-Savartov zakon: d H =
4 r 2
Jakost magnetskog polja na osi prstena
b2 I
postavljenog u xy ravnini: H z =
,
32
2(b 2 + z 2 )
gdje je b polumjer prstena. Jakost polja u sreditu
prstena dobije se uvrtavajui z=0 u gornju
jednadbu.
Jakost magnetskog polja cilindrine zavojnice I n
solenoida: H z =
(cos 1 cos 2 ) , gdje je n broj
2
zavoja po jedinici duljine du zavojnice.
Jakost magnetskog polja na udaljenosti a od ravnog
I
vodia: H =
2 a
Sile po jedinici duljine izmeu dvaju paralelnih
vodia kroz koje teku struje I1 i I2 udaljenih za a:
0 2I1 I 2
F =

4 a
r r
Ampereov zakon: H d l = I
Kruna putanja u magnetskom polju: r =

p
qB

qB
Ciklotronska frekvencija: f =
2m
r
r
r r
Lorentzova sila: F = qE + qv B
r r
r
Sila na segment vodia: d F = I d l B
Veza izmeu jakosti magnetskog polja i magnetske
B
indukcije: H = , gdje je = 0 (1 + m )

magnetska permeabilnost.
Elektromagnetska indukcija
Inducirana EMS u vodljivom tapu duljine l koji se
giba u magnetskom polju B brzinom v okomitom i
na B i na l: Uind = vBl

Faradayev zakon:
Uind = brzina promjene magnetskog toka,
dB
, integralni oblik
U ind =
dt
r r
d B
E d s =

dt
zatvoreni put
r r
Magnetski tok: B = B dS

dI
Meuvodika indukcija: U 21 = M 21 1
dt
dI
Samoindukcija: U s = L
dt
Samoinduktivitet zavojnice po jedinici duljine:
0n2b2, gdje je n broj zavoja po jedinici duljine, a
b radius solenoida.
Samoinduktivitet toroidalne zavojnice:

b
L = 0 N 2 h ln
a
2
Samoinduktivitet ravnog vodia:

L = 2 l ln(2l r ) 0,75 ; r radius vodia, l

duljina vodia, l r
Samoinduktivitet koaksijalnog kabela:
L = 2 l ln(rv ru ) 0,25 ; rv vanjski radius, ru
unutarnji radius, l duljina kabela
Magnetska energija u zavojnici: WL = 21 LI 2
1 2
Gustoa magnetske energije: w B =
B
2 0
Istosmjerni RL strujni krug
Ukljuivanje: I =

R
E
t
1 e L

r
r r D
rot H = J +
t
1
1
2
wel = E , wm = H 2
2
2

ELEKTROMAGNETSKI VALOVI

r
Valna jednadba za elektrino polje E :
r
r 1 2 E
E 2
2 = 0

c
t
r
r
E = ( ) E je Laplaceov operaror primijenjen na
r
r
r
r
E = E x i + E y j + E z k

vektor E :

2 Ex 2 E x 2 Ex r
=
+
+
i +
y 2
z 2
x 2
2 E y 2 E y 2 E y r
j+
+
+
2 +
y 2
z 2
x

2 E
2 Ez 2 Ez r
+ 2z +
+
k.
y 2
z 2
x
1
1
, c=
v=

0 0
r r r r
r r
r r
E = E 0 sin( t k r ) , B = B0 sin( t k r ) ,
r
1 r r E 0 377
E 0 = vB0 , E =
( B u) , H =

0
r
1
1 2
Ukupna gustoa energije: w = E 2 +
B
2
2
r r r
Poytingov vektor: S = E H

E RL t
e
R
Vremenska konstanta RL kruga: T = L/R

GEOMETRIJSKA OPTIKA

MAXWELLOVE JEDNADBE

Sferno zrcalo
1 1 2 1
b
+ = = , m=
a b r f
a

Iskljuivanje: I =

r r
D d S = dV
S

r r
B d S = 0

Planparalelna ploa

r r

r r

E d s = t B d S
K

Zakon loma
c
n
sin u n2
, n = , sin u g = 2
=
v
sin l n1
n1

r r
r r
r r
K H d s = S J d S + t S DdS
r
div D =
r
div B = 0 r
r
B
rot E =
t

cos u
= d sin u 1

2
2
n sin u

Prizma
+ A
sin min

2
= u1 l1 + u2 l2, A = l1 + l2, n =
A
sin
2

FOTOMETRIJA

Sferni dioptar i tanka lea

n1 n2 n2 n1
n b
, m= 1 ,
+
=
a b
r
n2 a

d = I d, E =

1 1 n2 n1 1 1 1
+ =
= = J
a b
n1
r1 r2 f

d I
= cos
d S r2

KVANTNA PRIRODA SVJETLOSTI

Stefan-Boltzmannov zakon

FIZIKALNA OPTIKA

Interferencija
Uvjet za konstruktivnu interferenciju:
optika razlika puta = m, m = 1, 2, 3,
Uvjet za destruktivnu interferenciju:

optika razlika puta = ( 2m 1) , m = 1, 2, 3,

2
ay
Youngov pokus:
= m
d

Tanka ploa: 2d n 2 sin 2 u = ( 2m + 1)

2
Newtonovi kolobari

I = f ( , T ) d , I = T

Wienov zakon: mT = 2,898103 mK

Planckov zakon zraenja
2 hc 2

1
hc
exp
1
kT
2 h
f3
f( f ,T) = 2
c
h f
exp
1
kT
f ( , T ) =

Fotoelektrini efekt

r
2R
2m 1
m
ds =
, m = 1, 2, 3,, d t = ,
4
2
m = 1, 2, 3,
d=

E = hf,

mv 2
hf Wi
2

Comptonov efekt
hf + mc2 = hf + mc2,
2
2
2
( mv ) 2 = hcf + h cf 2h c 2f f cos

Difrakcija
Jedna pukotina

sin 2 y
d
, y=
I ( ) = I 0
sin
2

y
uvjet za minimum: d sin = n, n = 1, 2, 3,

= (1 v 2 c 2 ) 2
2h 2 h
,
sin
= 2,42 10-12 m
=
mc
2 mc

Dvije pukotine

sin sin

I D ( ) = I 0
d sin

2 D

sin sin

sin sin

Optika reetka
2

b
N d

sin sin sin sin

I ( ) = I 0
d

b sin

sin sin

uvjet za maksimum: d sin = m, m = 0, 1, 2,

1
,
mo razluivanja i disperzija spektra:
=

mN
d
m
=
d d cos

Polarizacija
Brewsterov zakon:
Malusov zakon:

tan uB = (n2/n1)
I = I0 cos2

STRUKTURA ATOMA
Bohrov model
0h 2 2
1
1
1
,
n za n = 1, 2, 3,
= R 2 2 rn =
k

n
mZe 2
Z 2 me 4 1
E n = 2 2 2 , h = En Ek
8h 0 n

Mosleyev zakon
Kserija a 1

2
f = cR 1 2 ( Z a )
n
Lserija a 7,4

1
1
2
f = cR 2 2 ( Z a )
2
n

Braggov zakon
2d sin = n, n = 1, 2, 3,

De Broglieve relacije
h
mc2 = hf, p = mv =

Zakon radioaktivnog raspada

dN
1
ln 2
, =
A=
= N , N = N0 exp(t), =
dt

T1 2
Nuklearne reakcije, a +X Y + b

ATOMSKA JEZGRA

Q = (mX + ma)c2 (mY + mb)c2, =

Defekt mase
m = Zmp + Nmn mA
Energija vezanja
Eb = [Zmp + (A Z)mn mA]c2
Eb = [ZmH + (A Z)mn mX]c2

N
nNx

Rutherfordov udarni presjek

( ) =

1
d
Z 2e4
=

d (4 ) m 2 v 4
0
sin 4
2

TABLICA ELEMENATA
Z

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

H
He
Li
Be
B
C
N
O
F
Ne
Na
Mg
Al
Si
P
S
Cl
Ar
K
Ca

1,00794
4,00206
6,941
9,012
10,811
12,011
14,0067
15,9994
18,998
20,179
22,989
24,305
26,98
28,086
30,974
32,06
35,453
39,95
39,098
40,078

21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.

Sc
Ti
V
Cr
Mn
Fe
Co
Ni
Cu
Zn
Ga
Ge
As
Se
Br
Kr
Rb
Sr
Y
Zr

44,956
47,88
50,942
51,996
54,938
55,847
58,933
58,69
63,546
65,39
69,723
72,61
74,92
78,96
79,904
83,80
85,468
87,62
88,906
91,224

41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.

Nb
Mo
Tc
Ru
Rh
Pd
Ag
Cd
In
Sn
Sb
Te
I
Xe
Cs
Ba
La
Ce
Pr
Nd

92,906
95,94
(97)
101,07
102,906
106,42
107,9
112,411
114,82
117,71
121,75
127,60
126,904
131,29
132,905
137,327
138,906
140,115
140,908
144,24

61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.

Pm
Sm
Eu
Gd
Tb
Dy
Ho
Er
Tm
Yb
Lu
Hf
Ta
W
Re
Os
Ir
Pt
Au
Hg

(145)
150,36
151,965
157,25
158,925
162,50
164,930
167,26
168,934
173,04
174,967
178,49
180,948
183,84
186,207
190,23
192,22
195,08
196,967
200,59

81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.

Tl
Pb
Bi
Po
At
Rn
Fr
Ra
Ac
Th
Pa
U
Np
Pu
Am
Cm
Bq
Cf
Es
Fm

204,383
207,2
208,98
(209)
(210)
(222)
(223)
226,025
227,028
232,038
231,035
238,029
237,048
(244)
(243)
(247)
(247)
(251)
(252)
(257)

Z redni broj
X simbol kemijskog elementa
A atomska masa

VANIJE FIZIKALNE KONSTANTE

brzina svjetlosti u vakuumu ..........................................
elementarni elektrini naboj..........................................
dielektrina konstanta vakuuma....................................
permeabilnost vakuuma ................................................
gravitacijska konstanta..................................................
Planckova konstanta......................................................
reducirana Planckova konstanta....................................
Boltzmannova konstanta...............................................
plinska konstanta...........................................................
Avogadrova konstanta...................................................
normirani molarni volumen plina .................................
Loschmidtov broj ..........................................................
Stefan-Boltzmannova konstanta ...................................
Rydbergova konstanta...................................................
masa mirovanja elektrona .............................................
masa mirovanja protona................................................
masa mirovanja neutrona ..............................................
atomska masena konstanta............................................
energijski ekvivalent atomske masene konstante..........
akceleracija slobodnog pada .........................................
Faradayeva konstanta ....................................................
Comptonova valna duljina ............................................
Bohrov radius................................................................
konstanta fine strukture.................................................
srednji polumjer Zemlje................................................
masa Zemlje ..................................................................
polumjer Sunca .............................................................
masa Sunca....................................................................
polumjer Mjeseca..........................................................
masa Mjeseca ................................................................
srednja udaljenost sredita Zemlje i Sunca ...................
srednja udaljenost sredita Zemlje i Mjeseca................
ophodno vrijeme Zemlje oko Sunca .............................
ophodno vrijeme Mjeseca oko Zemlje..........................
kutna brzina vrtnje Zemlje oko svoje osi ......................

c = 2,997925108 m/s
e = 1,6021019 C
0 = 8,8541012 F/m
0 = 4107 H/m
G = 6,6721011 Nm2kg2
h = 6,6260761034 Js
h = 1,0545731034 Js
k = 1,380661023 J/k
R = 8,314 Jmol1K1
NA = 6,0221023 mol1
Vmo = 22,4103 m3mol1
nL = 2,6871025 m3
= 5,67108 Wm2K4
R = 1,0974107 m1
me = 9,111031 kg
mp = 1,67261027 kg
mn = 1,6751027 kg
mu = 1,661027 kg
Eu = 931,478 MeV
g = 9,80665 ms2
F = 96485,31 C/mol
C = 2,42631012 m
r0 = 0,5291771010 m
= 7,297353103
6,37106 m
5,961024 kg
6,95108 m
1,981030 kg
1,74106 m
7,331022 kg
1,491011 m
3,84108 m
265,25 dana
27,32 dana = 2,36106 s
7,272105 rads1

PREGLED FORMULA IZ MEHANIKE

KINEMATIKA
1. OSNOVNI POJMOVI KINEMATIKE. GIBANJE PO PRAVCU
a) Vektor poloaja

r=xi+yj+zk

k
i

putanja
estice

x
b) Brzina
dr dx
dy
dz
i+
j + k = r = x i + y j + z k
=
dt dt
dt
dt
c) Akceleracija
d 2r d 2 x
d2 y
d2 z
a = 2 = 2 i + 2 j + 2 k = r = x i + y j + z k
dt
dt
dt
dt
d) Prijeeni put
v=

t2

s=

t2

| v | dt =
t1

x 2 + y 2 + z 2 dt

t1

e) Pravocrtno gibanje
dx
v=
dt
dv d 2 x
a=
=
dt dt 2
t2

s=

t2

| v | dt =

t1

t1

dx
dt
dt

f) Jednoliko pravocrtno gibanje: v = konst.

s = s 0 + vt
a=0

s0 - prijeeni put do trenutka t = 0

g) Jednoliko ubrzano (usporeno) gibanje po pravcu: a = konst.

v = v 0 + at
s = s0 + v0 t +

at 2
2

v 2 = v 02 + 2as
v0 - brzina u trenutku t = 0

2. GIBANJE PO KRUNICI
a) Gibanje u ravnini - polarne koordinate
x = r cos
y = r sin

b) Kruno gibanje: r = R = konst.

putanja
estice
y

x
y

vT , aT
aR

c) Kutna brzina
d
=
dt
d) Kutna akceleracija
d d 2
=
= 2
dt
dt
e) Tangencijalna brzina
vT = R
f) Radijalna (centripetalna) akceleracija
v2
a R = R = 2 R = vT
R
g) Tangencijalna akceleracija
dv
aT = T = R
dt
h) Ukupna akceleracija
a = a R2 + aT2
i) Jednoliko gibanje po krunici: = konst.
= 0 + t
vT = R = konst.
vT2
= konst.
R
= konst.
j) Jednoliko ubrzano (usporeno) kruenje: = konst.
= 0 + t
aR =

t2
2
2
2
= 0 + 2
aT , a R , a 0

= 0 + 0t +

0 - kutna brzina u trenutku t = 0

0 - prijeeni kut do trenutka t = 0

3. GIBANJE U GRAVITACIJSKOM POLJU ZEMLJE
a) KOSI HITAC
- jednadbe putanje
x(t ) = v 0 x t = v 0 cos t
y (t ) = v 0 y t

y
g

g 2
g
t = v 0 sin t t 2
2
2

v0
v0y

- putanja je oblika parabole

y (t ) = tg x

g
2v 02

cos

v0x

x2

- brzine
dx
= v 0 cos = konst.
dt
dy
vy =
= v 0 sin gt
dt
vx =

- domet
v 02 sin 2
g
- maksimalna visina
v 2 sin 2
y max = 0
2g
b) HORIZONTALNI HITAC: = 0
- jednadbe putanje
x (t ) = v 0 t
xD =

y (t ) =

y
g

g 2
t
2

v0
x

- putanja je oblika parabole

g 2
y( x) =
x
2v 0
c) Vertikalni hitac prema gore: = /2
g
y (t ) = v 0 t t 2
2

y
g
v0
x

d) Vertikalni hitac prema dolje: = /2

g
y (t ) = v 0 t t 2
2

y
g
v0

PREGLED FORMULA IZ MEHANIKE

DINAMIKA
2. NEWTONOVI ZAKONI
b) Prvi Newtonov zakon - definicija inercijalnog koordinatnog sustava: inercijalan
koordinatni sustav je onaj sustav u kojem estica (centar mase tijela) miruje ili se giba
jednoliko pravocrtno ako je rezultantna sila F koja djeluje na esticu jednaka nuli.
F = 0 a = 0, v = konst.
c) Drugi Newtonov zakon (vrijedi u inercijalnim koordinatnim sustavima)
F = ma
F - ukupna sila na esticu
m - masa estice
d) Trei Newtonov zakon: ako na esticu 1 djeluje estica 2 silom F21 , tada estica 1 djeluje
na esticu 2 silom F12 pri emu je
F21 = F12
d) Teina (ovaj izraz vrijedi za tijela blizu povrine Zemlje)
FG = mg

g - ubrzanje u Zemljinom gravitacijskom polju

g = 9,81 m/s2

e) Trenje
Ftr = N

- faktor trenja
N - sila kojom podloga djeluje na tijelo

f) Harmonika sila
FH = kx

k - koeficijent elastinosti
x - udaljenost od ishodita

g) Sila linearnog otpora i kvadratnog otpora sredstva

F = av
F = bv2

a, b - koeficijenti proporcionalnosti
v - trenutna brzina estice

3. INERCIJALNI I NEINERCIJALNI REFERENTNI SUSTAVI

b) Galilejeve transformacije

z'

r' = r vt
t' = t

x' = x vxt
y' = y vyt
z' = z vzt
t' = t

S'

T
r'

v
y'

S
x'

b) Galilejeve transformacije: brzina crtanog sustava paralelna je osi x

4

x'T = xT vt
y

y'
S

S'

xT
x

T
x'T

x'

c) Newtonov zakon za neinercijalne (ubrzane) referentne sustave

F + Fp = ma
F - ukupna 'prava' sila na esticu
Fp - ukupna prividna sila na esticu
d) PRIVIDNE (PSEUDO) SILE
- koordinatni sustav S' giba se po pravcu akceleracijom A
Fp = mA
- koordinatni sustav vrti se kutnom brzinom : prividna sila naziva se
centrifugalna sila
Fcf = m2r
- estica se giba u koordinatnom sustavu koji se vrti kutnom brzinom : prividna
sila naziva se Coriolisova sila
FC = 2m v'
v' - brzina estice u rotirajuem koordinatnom sustavu
4. ZAKONI ODRANJA ENERGIJE I IMPULSA
a) Impuls
p = mv
b) Drugi Newtonov zakon - izraz vrijedi i za sisteme sa promijenjivom masom, m = m(t)
dp
F=
dt
c) Jednadba gibanja rakete
dv
ku
F = m0
dt
m0 - poetna masa rakete
k - brzina promjene mase plina
u - brzina izlaenja plina u odnosu na raketu
d) Impuls sile
t2

J = Fdt
t1

e) Impuls sile jednak je promjeni impulsa

t2

J = Fdt = p(t 2 ) p(t1 )

t1

f) Zakon odranja impulsa - ako je komponenta ukupne vanjske sile na sistem od N estica
jednaka nuli u nekom smjeru tada je komponenta impulsa sistema u tom smjeru konstantna
p1(t) + p2(t) + + pN(t) = p1(t') + p2(t') + + pN(t') = konst.
pi - komponente impulsa estica u smjeru u kojem je
komponenta ukupne vanjske sile na sistem jednaka nuli
g) Rad
5

r2

r2

W = F dr = F cos dr
r1

F cos

r1

z
putanja
estice

r
y
x
h) Ako je F = konst. i = konst. rad je jednak
W = Fscos

s - prijeeni put

i) Kinetika energija
mv 2
K=
2
j) Konzervativna sila - sila za koju je izraz za rad neovisan od putanje estice
r2

F dr vrijednost neovisna o putanji estice

r1

k) Potencijalna energija - potencijalnu energiju U moemo pridruiti samo konzervativnim

silama
dU
F =
dx
l) Potencijalna energija pridruena teini
FG = mgk U G = mgh
z
FG
h
k
m) Potencijalna energija pridruena harmonikoj sili
kx 2
FH = kxi U H =
2

FH

n) Zakon odranja mehanike energije - ako se estica giba pod djelovanjem samo
konzervativnih sila tada je njena mehanika energija konstantna
Emeh = K + U = konst.

o) Rad i promjena mehanike energije - ako na esticu pored konzervativnih sila djeluju i
nekonzervativne (trenje, sila otpora), tada je rad nekonzervativnih sila jednak promjeni
mehanike energije
6

W = Emeh = K + U
p) Snaga
P=

dW
= F v = Fv cos
dt

- kut izmeu F i v

PREGLED FORMULA IZ MEHANIKE

STATIKA. ROTACIJA KRUTOG TIJELA
3. STATIKA
c) Centar mase za N estica
N

ri mi

i =1

rCM =

=i

x i mi

i =1

+j

y i mi

i =1

+k

z m

i =1

M
N

M - ukupna masa sistema estica M =

i =1

d) Moment sile
M=rF
e) Krak sile - najkraa udaljenost od hvatita sile do osi rotacije
M = Fr sin = Fl

z
F

l
r

y
x
d) Uvjeti ravnotee krutog tijela
k

=0

i =1
k

= 0 (raunati oko vrste osi ili toke)

i =1

4. ROTACIJA KRUTOG TIJELA

c) Moment inercije za os O
- sistem toaka
N

I=

m r

i i

i =1

m2

m1
r
r2

m3
r3

m4

r4
y

- kontinuirana raspodjela mase

I = r 2 dm

z
r

dm

y
x
b) MOMENTI INERCIJE ZA ODABRANA TIJELA
- estica mase m
I = mr2
- tap mase m i duljine l
ml 2
I=
12

- puni cilindar mase m i radijusa R

mR 2
I=
2

- puna kugla mase m i radijusa R

2
I = mR 2
5

c) Steinerov teorem (pouak o paralelnim osima) - moment inercije za os koja je paralelna

osi kroz centar mase
I = ICM + md2

ICM - moment inercije oko osi kroz centar mase

d - udaljenost izmeu osi koja prolazi centrom mase i osi
oko koje raunamo moment inercije

d) ANGULARNI MOMENT
- za esticu
L=rp
p - impuls estice
- za kruto tijelo
L = I
- kutna brzina
e) Newtonov zakon za rotaciju
dL
M=
dt
f) Newtonov zakon za rotaciju pri konstantnom momentu inercije
d
M=I
= I
dt
- kutna akceleracija
g) Zakon ouvanja angularnog momenta - ako je komponenta ukupnog vanjskog momenta
sile na sistem od N estica jednaka nuli u nekom smjeru tada je komponenta angularnog
momenta sistema u tom smjeru konstantna
L1(t) + L2(t) + + LN(t) = L1(t') + L2(t') + + LN(t') = konst.
Li - komponente angularnog momenta estica u smjeru u
kojem je komponenta ukupnog vanjskog momenta sile na
sistem jednaka nuli
f) Kinetika energija rotacije
I 2
Ek =
2

10