ALMAN ATV-DVWK

STANDARTLARI
ATIKSU-ATIK

STANDART
ATV-DVWK A 131 E
Tek Aamal Aktif amur
Tesislerinin Boyutlandrlmas
Mays 2000

HAZIRLIK
Bu ATV Standard, ATV-DVWK Uzman Komitesi KA 5
hazrlanmtr.

ve KA 6 tarafndan zenle

Uzman Komite KA 5 in yeleri keltme Proseslerini hazrlamlardr:

Prof. Dr. Ing. Gnthert, Mnchen (Bakan)
Prof Dr. Ing. Billmeier, Kln
Dipl. Ing Born, Kassel
Dr. Ing. Andrea Deininger, Weyarn
Dr. Ing. Grnebaum, Essen
Dr. Ing. Kalbskopf, Dinslaken

Dr. Ing, Resch, Weisenburg

Prof. Dr. Ing. Rosenwinkel, Hannover
Dr. Ing. Rlle Stuttgart
Dr. Ing. Schulz, Essen
Prof. Dr. Ing. Seyfried, Hannover
Dr. Ing. Stein, Emsdetten

Uzman Komite KA 6 nn yeleri Aerobik Biyolojik Atksu Artma Proseslerini

hazrlamlardr:

Prof. Dr. Ing. Kayser, Braunschweig (Bakan)

Dipl. Ing. Beer, Cottbus
Dr. Ing. Bever, Oberhausen
Prof. Dr. Ing. Bode, Essen
Dr. Ing. Boll, Hannover
Prof. Dr. Ing. Gujer Zrich
Prof. Dr. Rer. Nat. Huber, Mnchen
Prof. Dr. Ing. E. H. Imhoff, Essen
Prof. Dr. Ing. Krauth, Stuttgard

Dr. Lemke, Leverkusen

Dr. Hilde Lemmer, Mnchen
Prof. Dr. Ing. Londong, Wuppertal
Prof. Dr. Matsche, Wien
Dipl. Ing. Peter-Frhlich, Berlin
Prof. Dr. Ing. Rosenwinkel, Hannover
Dipl. Ing. Schleypen, Mnchen
Dr. Ing. Teichgraber, Essen
Dipl. Ing. Ziess, Haan-Gruiten

Alman Ktphanesi CIP- Einheitsaufname

ATV-DVWK Standard
A 131E. Tek Aamal Aktif amur Tesislerinin Boyutlandrlmas- 2000
ISBN 3-935669-82-8

Tamamnn ya da bir ksmnn baka bir dile evrilmesi yasaktr. Bu Standardn herhangi bir
parasnn herhangi bir ekilde; fotokopi, mikrofilm ya da baka bir ilemle yeniden retilmesi
veya makinelerde, veri ilem makinelerinde kullanlabilecek bir dile evrilmesi yazarn
basmcnn ismini belirtmeden yasaktr.
GFA- Gesellschaft zzur Frderung der Abwassertechnik e.V.
(ATV-DVWK, Su, Atksu, Atk Basm irketi), Hennef 2000)
Orijinal Alman basm: DCM, Meckenheim

indekiler

sayfa

Hazrlk

Kullanclar iin notlar

nsz

Uygulama Alanlar

1.1
1.2
1.3

Giri
Ama
Konu

6
6
6

Semboller

3
3.1
3.2
3.3
3.4

Proses tanm ve boyutlandrma prosedr

Genel
Biyolojik reaktr
kincil ktrme Tank
Boyutlandrma Prosedr

13
13
14
17
18

Debinin ve yklerin lmlendirilmesi

20

4.1
4.2

Atksu yk
Sv amur ve harici amur

20
22

Biyolojik Reaktrn Boyutlandrlmas

23

5.1
Pilot almalara dayal olarak boyutlandrma
5.2
Deneyimlere dayal olarak boyutlandrma
5.2.1 Gerekli amur ya
5.2.1.1 Nitrifikasyonsuz artma
5.2.1.2 Nitrifikasyonlu artma
5.2.1.3 Nitrifikasyonlu ve denitrifikasyonlu artmalar
5.2.1.4 Aerobik amur rtmeli (stabilization) artma
5.2.2 Denitrifikasyon reaktr hacminin orannn belirlenmesi
5.2.3 Fosfor giderimi
5.2.4 amur retiminin belirlenmesi
5.2.5 amur hacim indeksi ve mixed liquir suspended solid (MLSS- biyoktle)
younluu varsaymlar
5.2.6 Biyolojik reaktrn hacmi
5.2.7 Gerekli resirklasyon ve devir zaman
5.2.8 Oksijen transferi
5.2.9 Alkalinite
5.3
Aerobik selektrn boyutlandrlmas

23
24
24
24
24
25
27
27
30
31
32
34
34
35
38
39

kinci ktrme Tanknn Boyutlandrlmas

39

6.1
6.2
6.3
6.4

39
41
41

6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
6.9.1
6.9.2
6.9.3
6.9.4
6.9.5

Uygulama limitleri ve k suyu zellikleri

amur hacim indeksi (SVI) ve izin verilen younlatrma zaman
Geri devir amurunda askda kat madde konsantrasyonu
kincil ktrme tankna giden giri amurunun geri devir oran ve askda kat
madde konsantrasyonu
Yzey savak oran ve amur hacmi yzey yk oran
ktrme tank yzey alan
ktrme tank derinlii
Mevcut ikinci ktrme tanklarnn test edilmesi ve yeniden hesaplanmas
amur ayrma sisteminin tasarm
amur ayrma ve syrc tasarm
Ksa devirli amur debisi ve kat madde dengesi
Yatay akl dairesel tanklardan amur ayrma
Dikdrtgen tanklarla amur ayrma
Kat madde dengesinin gereklemesi

43
43
44
44
47
48
48
48
48
50
51

Planlama ve iletme durumlar

51

7.1
7.1.1
7.1.2
7.1.3
7.1.4
7.2
7.2.1
7.2.2
7.2.3
7.3

Biyolojik reaktr (havalandrma tank)

Tank tasarm
Kpk birikmesi ve amurun yzmesi
resirklasyon pompalarnn dzenlenmesi
Nitrifikasyon iin boyutlandrlmam tesislerde nitrit formasyonu
kincil keltme tanklar
Genel
Balca yatay akl tanklar
Balca dey akl tanklar
Geri devir amuru

51
51
51
52
52
52
52
52
53
54

Dinamik Simlasyon

55

Maliyet ve evresel etkileri

56

10

lgili [Alman] ynetmelik, ynerge ve standart artnameleri

56

Literatr
Ekler: KO ye dayal olarak karbon giderimi iin amur retiminin ve oksijen tketiminin
belirlenmesi
A1
A2
A3
A4

Boyutlandrma Prensipleri
KO dengesi
amur retiminin hesaplanmas
Oksijen ihtiyacnn hesaplanmas

Kullanclar iin Notlar

Bu ATV-DVGW onurlu bir almann sonucudur, uygulanabilir prensipler ( ATV ve ATV
Standard ATV-A 400 prosedrnn tzkleri, kuralar) dorultusunda elde edilmi teknikbilimsel/ekonomik ibirliidir. Bunun iin gemiteki rneklere gre, gerek bir varsaym
mevcuttur ki, bu metinsel ve teknik olarak dorudur ve ayrca genel olarak kabul edilmitir.
Bu standardn uygulanmas herkese aktr. Bununla beraber, uygulama iin yasal ya da idari
dzenlemelerden, bir szleme veya dier yasal nedenden bir zorunluluk ortaya kabilir.
Bu Standart nemlidir, fakat, doru zmler iin tek bilgi kayna deildir. Bunun
uygulanmasyla hi kimse kendi hareketlerinden veya zel durumlar iin doru uygulamalardan
dolay sorumluluktan kaamaz; bu, Standartta tanmlanm snrlarn doru kullanm iin zel
olarak uygulanabilir.

nsz
Bu ATV Standardnn (1988-90) nceki basklarnn zamannda, sadece nitrojen ve fosfor
giderimi yapan izole edilmi aktif amur tesisleri vard, ve bundan boyutlandrma ve iletme iin
iletme sonularnn bilgisi anlalyordu. Bu yzden, birok sorularla birlikte, sadece
aratrmalarn sonularna gvenmek zorunda kalyordu. Bu arda, byk sayda bunun gibi
tesisler grevlendirildi ,bylece uygulamalardan da (pratik)gelen geni bir veritaban yeniden
gzden geirmek iin artk mevcuttur.
ubat 1991 ylnda baslan ATV Standard ATV-A 131 ile karlatrlrsa, aadaki nemli
deiiklikler yaplmtr:

Herhangi byklkte aktif amur tesisleri iin geerlilik (imdiye kadar 5.000
yaayanlarn toplam says ve nfus edeeri PT)

Dizayn aklarnn ve yklerinin tretildii blm karlmtr, nk her tip atksu

artma prosesleri iin ayr ATV Standard ayrntl hazrlanmtr.

Bir biyolojik reaktrn esnek dizayn yaklam altnda, nitrojen giderimi iin
boyutlandrma scakl Alman Atksu Ynetmelii (AbwV) Ek 1e gre (nceden
T = 10 oC ) T = 12oC olmutur.

Ek biyolojik fosfor giderimi iin boyutlandrmann entegrasyonu

Denitrifikasyon kapasitesinin modifikasyonu

Gerekli oksijen transferinin belirlenmesinden deiiklik

Anaerobik bir reaktrn boyutlandrlmasnda entegrasyon

Kimyasal oksijen ihtiyacn (COD) baz alan boyutlandrma iin seenek

kincil ktrme tanklarnn amur hacmi yk orannn izin verildii kadar artrlmas

Blgesel

derinliklerin

belirlenmesinde,

younlatrma

(thickening)

derinliinin

belirlenmesinde ve ikincil ktrme tanklarnn amur ayrma blgesinin belirlenmesinde

modifikasyon

Bu standart temel olarak tek aamal aktif amur tesisleri iin uygulanmaktadr. Daha kk
kanalizasyon artma tesislerindeki zelliklere gre ATV-A 122E, ATV-A 126-E ve DIN 4261 e
dikkat edilmelidir.
Evler, ticarethaneler veya tarmsal amalardan dolay oluan atksu iin uygulanan bu standart,
atksuyun evlerden kan sularn biyolojik artlmasndaki baar gibi oluncaya kadar atksuyun
zarar azaltlmaldr.

Semboller

AST

m2

kincil ktrme tanklarnn alan

Dairesel ktrme tanklarnda syrclardaki krek (blade) says

Bd,BOD

kg/gn

Gnlk BO5 yk

Bd,XXX

kg/gn

Dier bir parametre iin gnlk yk

BR,BOD

kg/(m .gn)

BO5 hacim yk oran

BR,XXX

kg/(m .gn)

Baka bir parametre iin hacim yk oran

BSS,BOD

kg/(kg.gn)

BO5 amur yk oran

BSS,XXX

kg/(kg. gn) Baka bir parametre iin amur yk oran

gn-1

rme katsays

CS

mg/l

Scakla ve basnca bal znm oksijen doygunluk

konsantrasyonu

CX

mg/l

Havalandrma tankndaki znm oksijen konsantrasyonu (DO)

DST

kincil ktrme tanklarnn yarap

DSV

l/m

30 dakikada km seyreltilmi amur hacmi (genel bir durum

olarak eer SV30 250 L/m3 den byk ise belirlenir)

FT

Endojen solunum iin scaklk faktr

fc

Karbon solunumu iin en yksek (peak) faktr

Amonyum oksidasyonu iin en yksek (peak) faktr

fSR

amur ayrma faktr, amur syrcnn eidine baldr

h1

kincil ktrme tanklarndaki duru (temiz su) blgenin derinlii

h2

kincil ktrme tanklarndaki ayrma /geri devir ak blgesinin

derinlii

h3

kincil ktrme tanklarndaki youn (density) akn ve depolama

blgesinin derinlii

h4

kincil ktrme tanklarndaki amur younlatrma ve ayrma

blgesinin derinlii

hln

kincil ktrme tanklarndaki giri deliinin merkezinin derinlii

hSR

Syrc krek ya da direk ykseklii

htot

kincil ktrme tanklarndaki toplam su derinlii

LFS
LRW

m
m

LSL

LSR

LST
MSS,AT
OC

m
kg
kg/saat

OC

kg/saat

OUC,BOD
OUd,C
OUd,D

kg/kg
kg/gn
kg/gn

OUd,N
OUh
PTXXX

kg/gn
kg/saat
l

Q
QDW,d
QDW,h
QWW,h

m3/saat
m3/gn
m3/saat
m3/saat

QRS
QIR
QRC

m3/saat
m3/saat
m3/saat

QShort
QSR
QWS,d
qA
qSV
RC

m3/saat
m3/saat
m3/saat
m/saat
l/(m2 gn)
-

Dikdrtgen bir tankta flight syrcnn uzunluu (LFS ~ LST)

Dikdrtgen bir ktrme tanknda syrc kprsnn
runaway (kprnn ucundaki syrc olmayan ksm)ksmnn
uzunluu (LRW ~ LST)
Dikdrtgen bir ktrme tanknda syrc krek tarafndan hareket
eden amur tabakasnn uzunluu (LSL ~ 15 hSR)
Dikdrtgen bir ikincil ktrme tanknda syrc krek veya syrc
direk uzunluu (LSR ~ WST)
Dikdrtgen ikincil ktrme tanklarnn uzunluu
Biyolojik reaktr/havalandrma tanknda askda kat madde ktlesi
Cx =0, T = 20o C ve hava basncnn p = 1013hPA olduu
ortamda, bir havalandrma nitesindeki temiz suda oksijen transferi
Cx =0, T = 20o C ve hava basncnn p = 1013hPA olduu
ortamda, bir aktif amur nitesindeki temiz suda oksijen transferi
BO5 bal karbon giderimi iin oksijen ihtiyac
Karbon giderimi iin gnlk oksijen ihtiyac
Karbon giderimi iin denitrifikasyonla karlanan gerekli oksijen
ihtiyac
Nitrifikasyon iin gnlk oksijen ihtiyac
Saatlik oksijen ihtiya oran
XXX parametrelerine bal ,mesela BO5 , KO vs., toplam canl
nfusu ve nfus edeeri
Giri debisi, debi , batan sona debi
Kuru havada gnlk atksu giri debisi
2 saatlik ortalama eklinde saatlik kuru hava debisi
Birleik ve ayr kanal sistemlerinden yal havada peak
(en yksek, doruk) debisinin hesaplanmas
Geri devir (aktif) amur debisi
Denitrifikasyon prosesinde n-anoksik blgede i geri devir debisi
Denitrifikasyon prosesinde n-anoksik blgede toplam geri devir
debisi (QRS + QIR )
kincil keltme tanklarnda ksa devir amur debisi
amur ayrma debisi
Gnlk atk (aktif) amur debisi
kincil ktrme tanklarnn savak debisi
kincil ktrme tanklarnn amur hacmi yzey yk
Denitrifikasyon prosesinde n-anoksik blgede toplam geri devir
oran ( RC = QRC / QDW,h)

RS
SF
SPd
SPd,C
SPd,P
SSC,BOD5
SSAT

kg/gn
kg/gn
kg/gn
kg/kg
kg/m3

SSAT,Step

kg/m3

SSBS

kg/m3

SSEAT

kg/m3

SSRS
SSWS
SVI
T
TER

kg/m3
kg/m3
l/kg
o
C
o
C

TDim

TW
tD
tN
tR
?
tSR

tSS
tSS,dim
tSS,aerob
tSS,aerob,dim

gn
gn
gn
gn

tT
tTh

saat
saat

VAT
VBioP

m3
m3

C
saat,gn
saat,gn
saat,gn
saat
saat

Geri devir amur oran (RS = QRS/ QDW,h veya QRS/ QWW,h)
Nitrifikasyon iin gvenlik faktr
Gnlk atk aktif amur retimi (kat)
Karbon gideriminden retilen gnlk amur
Fosfor gideriminden retilen gnlk amur
BOD5 a bal karbon gideriminden retilen amur miktar
Biyolojik reaktr/ havalandrma tankndaki askda kat madde
konsantrasyonu (MLSS-biyoktle)
Aamal besleme denitrifikasyonu olan biyolojik reaktrlerdeki
ortalama
askda akt madde konsantrasyonu (SSAT,Step > SSEAT)
kincil ktrme tanklarnn dibindeki amurun askda katda
madde konsantrasyonu
Biyolojik reaktr/ havalandrma tanknn kndaki askda kat
madde konsantrasyonu (genellikle SSEAT = SSAT)
Geri devir (aktif) amurdaki askda kat madde miktar
Atk (aktif) amurdaki askda kat madde miktar
amur havim indeksi
Biyolojik reaktr/havalandrma tankndaki scaklk
ktaki nitrojen deerleri gerekliliini karlayacak biyolojik
reaktrdeki scaklk
Boyutlandrmada temel alnan biyolojik reaktr/ havalandrma
tank scakl
Biyolojik reaktrdeki k scakl, TW < TDim
Aralkl (intermittent) proseslerde denitrifikasyon faznn sresi
Aralkl (intermittent) proseslerde nitrifikasyon faznn sresi
Bekleme sresi (mesela; tR = VAT : Qh,DW)
Syrc kreinin ykseltilmesi ve alaltlmas iin gereken sre
amur ayrma aral (syrcnn bir dngs iin gereken zaman
periyodu)
VAT ye bal amur ya
Hangi boyutlandrma temel alndysa ona bal amur ya
VN ye bal aerobik amur ya
Nitrifikasyon iin hangi boyutlandrma temel alndysa ona bal
aerobik amur ya
Aralkl (intermittent) proseslerde devir sresi (tT = tD + tN)
kincil ktrme tankndaki amurun younlama (thickening)
sresi
Biyolojik reaktr/havalandrma tanknn hacmi
Biyolojik fosfor giderimi iin olan bir anaerobik kartrma tanknn
hacmi
8

VD
VN
VSel
VST
Vret
VSR
WST
Y

m3
m3
m3
m3
m/h
m/h
m
mg/mg

Denitrifikasyon iin biyolojik reaktrn hacmi

Nitrifikasyon iin biyolojik reaktrn hacmi
Anaerobik bir reaktrn hacmi
kincil ktrme tanknn hacmi
Syrcnn kprsnn geri dnme hz
Syrc kprsnn hz ( dairesel tanklarda evrede )
Dikdrtgen ikincil ktrme tanklarn genilii
Dnm katsays (verim sabiti) (mg biodegradable (ayrabilir)
KO bana oluan biyoktle (KO))
Aktif amurda ve temiz suda oksijen transferi katsays

Kimyasal parametreler ve konsantrasyonlar:

CXXX
SXXX

mg/l

Homojenletirilmi numunede XXX parametresinin konsantrasyonu

mg/l

Szlm (filtrelenmi) numunede XXX parametresinin

konsantrasyonu (0,45 m membran filtre)

XXXX

mg/l

Filtre tortusunun (kat) konsantrasyonu , XXXX = CXXX SXXX

Sklkla kullanlan parametreler:

CBO
CKO
CCOD,deg
CN

mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

Homojenletirilmi numunede BO5 konsantrasyonu

Homojenletirilmi numunede KO konsantrasyonu

Biodegrabable (ayrabilir) KO konsantrasyonu

Homojenletirilmi numunede N cinsinden toplam nitrojen
konsantrasyonu

CP

mg/l

Homojenletirilmi numunede P cinsinden toplam fosfor

konsantrasyonu

CTKN

mg/l

Homojenletirilmi numunede Kjeldahl nitrojeni konsantrasyonu

(CTKN = CorgN + SNH4 )

CorgN
SALK
SBO
SCOD
SCOD,deg
SCOD,inert
SCOD,ext

mg/l
mmol/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

Homojenletirilmi numunede organik nitrojen konsantrasyonu

(CorgN = CTKN SNH4 veya CorgN = CN SNH4 SNO3 SNO2 )

Alkalinite
0,45 m ile filtre edilmi numunedeki BO5 konsantrasyonu
0,45 m ile filtre edilmi numunedeki KO konsantrasyonu

znm, biodegradable KO konsantrasyonu

znm, tepkimeye girmeyen (inert) KO konsantrasyonu
Denitrifikasyonun gelimesi iin dardan eklenen karbon
olarak znm KO konsantrasyonu

SinorgN

mg/l

norganik nitrojen konsantrasyonu (SinorgN = SNH4 + SNO3 + SNO2)

SNH4

mg/l

Filtre edilmi numunede N cinsinden amonyum nitrojen

konsantrasyonu

10

SNO3

mg/l

SNO2

mg/l

SNO3,D
SNO3,D,ext

mg/l
mg/l

SNH4,N
SPO4
XCOD,BM
XCOD,deg
XCOD,inert
XorgN,BM
XP,BM
XP,Prec
XP,BioP

mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

XSS

mg/l

Xorg,SS

mg/l

Filtre edilmi numunede N cinsinden nitrat nitrojen

konsantrasyonu
Filtre edilmi numunede N cinsinden nitrit nitrojen
konsantrasyonu
Denitrifike edilecek nitrat nitrojeni konsantrasyonu
D karbonla denitrifikasyon olacak nitrat nitrojeninin
konsantrasyonu
Nitrifike edilecek amonyum nitrojen konsantrasyonu
P (znm) cinsinden fosfat konsantrasyonu
Biyoktlenin KO konsantrasyonu
Partikl, biodegradable (inert) KO konsantrasyonu
Partikl, tepkimeye girmeyen (inert) KO konsantrasyonu
Biyoktleye iyice yerleen organik N konsantrasyonu
Biyoktleye iyice yerleen fosfor konsantrasyonu
Simltane kelme (precipitation) ile ayrlan fosfor konsantrasyonu
Biyolojik ek fosfor giderme prosesi ile giderilen fosfor
konsantrasyonu
Atksudaki askda kat madde konsantrasyonu (0,45 m membran
filtrenin 105oCde kurutulmasndan sonra)
Atksudaki organik askda kat madde konsantrasyonu

XinorgSS

mg/l

Atksudaki inorganik askda kat madde konsantrasyonu

Numunenin alam yeri veya amac hakknda indeksler (her zaman en son)
I

Atksu artma tesisine giden giri suyundan numune

IAT

Biyolojik reaktre giden giri suyundan numune, eer uygun ise anaerobik
kartrma tankna giden giri suyu, mesela CCOD,IAT

EAT

Biyolojik reaktrn kndan numune, mesela SNO3,EAT

EDT

Denitrifikasyon tank kndan numune, mesela SNO3,EAT

ENT

Nitrifikasyon tank kndan numune, mesela SNO4,ENT

EST

kincil ktrme tank kndan numune, mesela CBOD,EST , XSS,EST

WS

Atk (aktif) amurdan numune

RS

Geri devir (aktif) amurdan numune

ER

Tanmlanm numune prosedr ile k gereksinimleri

11

Proses Tanm Ve Boyutlandrma Prosedr

3.1

Genel

Aktif amur prosesi nitelerden olumu bir sistem olup, bunlar birbirine geri devir amuru
dolam ile balanm havalandrma aletleri olan biyolojik reaktr (aktif amur tank) ve ikincil
ktrme tankdr.
amurun kebilme zellii, amur hacim indeksi (SVI) ve mixed liquir suspended solids
(MLSS) younluu (SSAT) ile tanmlanr ve ikincil ktrme tank ve biyolojik reaktrn
boyutunu etkiler. amur hacim indeksini hem atksuyun karakteri hem de artmann amac
etkiledii gibi biyolojik reaktrn ekli de etkiler. Tam kartrma tank olarak saylan biyolojik
reaktrler, genellikle daha yksek amur indekslerine ulatrrlar ve fakltatif bakterilerin
bymesinin gelimesi ynnde younluk eimi olan (mesela kaskat (cascade) olarak
oluturulmu ya da piston akl olduu) tanklara gre daha ok eilim gsterirler. Hazr olarak
yksek biodegradable (biyolojik ayrabilir) organik madde oranna sahip olan atksulara bir st
aknt selektr eklemek yardmc olur, nk ileri biyolojik fosfor gideriminde st aknt
anaerobik kartrma tanklar selektr etkisi oluturmaktadrlar, (baknz ekil 1). Bu ekil
bilimsel snflandrmann iine yaramaktadr, ve bir aerobik tank ya da selektrn aktif amur
tesisinin btnlemi bir paras olmas gerektii anlamna gelmemektedir. Bununla birlikte,
selektr kullanmann her durumda fakltatif organizmalarn bymesinin kontrol edilecei
anlamna gelmedii bilinmelidir.
VAT
VD

VN
Biyolojik reaktr

Havalandrma
Geri devir amuru

QRS

QVS

VBioP
Q

Anaerobik Kartrma Tank

VSel
Q

Aerobik seici

ekil 1: Biyolojik fosfor giderimi veya aerobik bir selektr iin nitrojen giderimi iin st
aknt anaerobik kartrma tanklar olan ve olmayan aktif amur tesisinin bilimsel
snflandrmas iin ak diyagram

12

ekil 1 de grlen n-anoksik denitfirikasyon prosesi blgesinin yerine, hemen hemen btn
dier nitrojen giderimi prosesleri ve hatta sadece organik karbonun giderimini salayan
havalandrma tanklar aerobik bir selektr veya anaerobik bir fosfor giderimi (VBioP) ile
birletirilebilirler. Aerobik bir selektrn hacmi (VSel) ya da fosfor giderimi iin bir anaerobik
kartrma tanknn hacmi (VBioP) biyolojik reaktrn (VBB) bir blm olarak hesaba katlmyor.
Sadece karbon giderimi iin dizayn edilen tesislerde bir aerobik selektrn hacmi havalandrma
tanknn bir paras olarak hesaba katlabilir.
Biyolojik reaktrdeki amur yumaklarnn bekleme (retention) sresi ile yaklak olarak uygun
gelen amur ya (tSS), biyolojik reaktrn boyutlandrlmasnda ilgili parametrelerden biridir.
Bu, biyolojik reaktrdeki askda kat maddelerin (kuru) ktlesinin (VAT * SSAT) atk(fazla) aktif
amurdaki kuru maddelerin gnlk ktlesine blmdr.
Eer biyolojik reaktrn denitrifikasyon iin (VD) anoksik blgeleri varsa, aerobik amur ya
(tSS,aerob); biyolojik reaktrn aerobik tarafndaki amurdaki kuru maddenin ktlesinin
(VN = VAT VD) atk(fazla) aktif amurun gnlk ktlesine blmdr.
kincil ktrme tanknn k suyundaki oluan kirlilik, byk oranda znm ve koloidal
maddelerden ve bir para da askda (aktif amur) kat maddeden ileri gelmektedir. Bu ikincil
ktrme tanknn verimine baldr. kincil ktrme tanknn kndaki askda kat madde
younluunun 1 mg/l kuru kat madde olmas aadakileri u ekilde artrr:
CBOD 0,3den 1 mg/l
CCOD 0,8den 1,4 mg/l
CN 0,08den 0,1 mg/l
CP 0.02den 0,04 mg/l ve zeri
3.2

Biyolojik Reaktr

Atksuyun aktif amur prosesi ile artlmas, proses teknolojisi, iletme ve ekonomik ynlere
gre, biyolojik reaktrde (havalandrma tank)aadaki gereksinimleri karlamaktadr:

biyoktlenin yeterli zenginlemesi, aktif amurdaki

solids(MLSS) konsantrasyonu (SSAT) miktardr;

oksijen ihtiyacn karlamak iin yeterli oksijen transferi ve farkl iletme ve yk

durumlarnn eletirilmesinin kontrol edilmesi;

amurun tankn dibinde srekli birikmesini engelleyen yeterli karma vardr. Bir kural
olarak havalandrma tanklarnda havalandrmadan dolay kesin salanmaktadr, gerekli
grldnde kartrclarla desteklenebilmektedir. znm hava veren havalandrma
aletlerinin bulunduu aa ksmlarn dndaki alanlardaki aa ksm hznn hafif
(light) amur iin 0,15 m/sn ve ar (heavy) amur iinse 0,30 m/sn olarak tahmin
edilebilir. Anaerobik ve anoksik kartrma tanklarnda kartrma, kartrma aletleriyle
salama alnr. Tank boyutuna ve ekline bal olarak 1-5 W/m3 g normaldir.

koku, aerosol, grlt ve titreim (vibrasyon) tarafndan oluan hibir sknt yoktur.

mixed

liquir

suspended

13

Nitrojen giderimi iin birok reaktr yaplar ve iletme yollar mmkndr (ekil 2). Bunlar
aadaki gibi tanmlanabilmeli ki (5.2.5 ve 5.3.2 ile karlatrnz) yukardaki listedeki
gereksinimler de her zaman gzlenebilinsin.

n-anoksik blge denitrifikasyon prosesi: atksu, geri devir amuru ve isel geri devir
aknn kart denitrifikasyon tankdr. Hem denitrifikasyon hem de nitrifikasyon
tanklar kaskat (cascade) olarak yaplandrlabilirler. letme esnekliini artrmak iin,
ak ynnde grld gibi, denitrifikasyon tanknn son ksmlar havalandrlmaya
ak olabilmelidir. Denitrifikasyondaki yksek znm oksijen yknn negatif
etkilerini en aza indirmek iin isel geri devir tamamen gerekli olduu miktara kadar
drlmelidir.
n-anoksik blge denitrifikasyon prosesi
Deni.

Nitrifikasyon

Geri devir QIR

Geri devir amuru QRS

kincil ktrme
tank

Aamal besleme (step-feed) denitrifikasyon prosesi

Q1

Q2=x Q
D.

Nitr.

D.

Nitr.

Ezamanl (simltane) denitrifikasyon prosesi:

Deni.
Nitr.
Denitrifikasyon.

Deien
denitrifikasyon
prosesi:

Nitrifikasyon

Aralkl
denitrifikasyon
prosesi:
Son (post)
denitrifikasyonlu
proses:

Nitr.
Veya
Dentr.
Org. K..
Nitrifikasyon

ekil 2: Nitrojen giderme prosedrleri

D.

Son havalandrma

Aamal besleme (step-feed) denitrifikasyon prosesi: her biri ya n-anoksik blgeye veya
ezamanl (simltane) denitrifikasyonlu iki ya da daha fazla biyolojik reaktr birbiri

14

ardna sralanmtr. Atksu bltrlr ve denitrifikasyon tanklar sraya gre beslenir.

Bu yzden kural olarak, isel geri devirden vazgeilir. Nitrifikasyon tankndan sradaki
denitrifikasyon tankna transfer yaplrken yksek oksijen konsantrasyonu
denitrifikasyonu yavalatr. Nitrojen giderimle birlikte, proses, n-anoksik
denitrifikasyon prosesine denktir. Atksuyun ayr olarak beslenmesinden tr, ilk
tanktaki mixed liquirn konsantrasyonu ikincil ktrme tankna giden k suyundaki
konsantrasyondan yksektir, 5.2.5.4 ile karlatrnz.

ezamanl (simltane) denitrifikasyon prosesi: pratikte sadece dner (carousel) tanklarda

gereklemektedir. Tank iinde dolaan ak denitrifikasyon ve nitrifikasyon
blgelerinden gemektedir. Bu simltane denitrifikasyon, n-anoksik denitrifikasyon
blgesinin yksek isel devir oran olan bir tipi olarak saylabilir. Havalandrmann
otomatik kontrol edilmesi, mesela nitrat konsantrasyonu, amonyum konsantrasyonu,
redoks potansiyelinde krlma veya oksijen ihtiyac oranna bal oksijen ierii,
gereklidir. Seyreltmeye gre, dner tanklar yaklak olarak tam kartrmal tanklardr.

deien denitrifikasyon prosesi (BOdenitro): iki havalandrmal tanklar birbirine isel

bal olarak birbiri ardna sralanmlardr, bu ekilde su havalandrmasz tanktan dier
havalandrma tankna ve oradan da ikincil ktrme tankna akmaktadr. Bu akma sresi,
denitrifikasyon sresi ve nitrifikasyon sresi bir kural olarak zaman kontrolldr.
Nitrifikasyon faznn en sonundaki yksek oksijen konsantrasyonu denitrifikasyonu
zayflatmaktadr. Buradaki kartrma olay tam kartrma ile piston akl tanklar
arasndadr.

aralkl denitrifikasyon prosesi: nitrifikasyon ve denitrifikasyon prosesleri bir reaktrde

ayn zamanda birbirleri ardna gelirler. Bir fazn sresi, bir timer (sre ler) tarafndan
llebilecei gibi, otomatik kontrol edilebilir, mesela nitrat konsantrasyonu, amonyum
konsantrasyonu, redoks potansiyelinde krlma veya oksijen ihtiyac oran. Nitrifikasyon
faznn en sonundaki yksek oksijen konsantrasyonu denitrifikasyonu zayflatmaktadr.
sel denitrifikasyonlu reaktrler tam kartrmal tanklardr olarak deerlendirilebilirler.

Son (post) denitrifikasyonlu proses: bu proses, eer atksuyun C/N oran ok dk ise
uygulanr, bylece dtan karbon eklenmesi kanlmaz olur. Denitrifikasyon tank
nitrifikasyon tankndan sonra gelmektedir ve gvenlik iin son-havalandrma tank da
mevcuttur.

[lave (orijinal Alman metinde bulunmamaktadr): Nitrifikasyon tanklarnda ve nitrifikasyon

faznn i proseslerinde yeterli znm oksijen (DO) ulamak iin havalandrma, normalde
otomatik olarak kontrol edilmektedir.]
Yukarda ad verilen prosedrlerinden baka patentli zel bir dizi nitrojen giderimi prosesi
vardr, karlatrn [1], 5.2.5.
Ardk kesikli (sequencing batch) aktif amur tesisleri (SBR) de nitrojen giderimi iin
uygundur. Daha fazla bilgiyi ATV Danma Bror ATV-M 210 ve [1], 5.3.3 de bulabilirsiniz.
nemli derecede ek biyolojik fosfor giderimi, nitrojen giderme iin olan bir ok aktif amur st
aknt anaerobik tank olmasa da gzlenmitir.
Ek biyolojik fosfor giderimi iin her bir biyolojik reaktrn ya da bir grup biyolojik reaktrn
yukar ak atksu ve geri devir amuru iin anaerobik kartrma tank koyulur (karlatrn [1],

15

5.2.6 ve 5.3.2), ekil 1. Eer anaerobik tank kaskat (cascade) olarak dizayn edilirse verimlilik
artabilir, bylece geri devir amurunda bulunan nitrat bir blmde giderilir ve dier blmde
tamamen anaerobik artlara ulalr. zel prosedrler iin [1], 5.2.6 ya dikkat edilmelidir.
Simltane fosfor kelmesi (precipitation) iin olan yaplar, birok fazla biyolojik fosfor
giderimi olan tesislerde salanyorlar. keltici dozlama (precipitant dosing) mmkn
olduunca otomatik kontroll olmaldr ki bylece havalandrma tanknn knda bir kontrol
sistemi tercih edilsin.
amur yann en az 2-3 gn olduu sadece karbon giderimi iin kullanlan aktif amur
tesislerinde de ek biyolojik fosfor giderimi olmaktadr.
kincil ktrme Tank

3.3

kincil ktrme tanklarnn ana amac; aktif amuru biyolojik olarak temizlenmi atksudan
ayrmaktr.
Bir aktif amur tesisinin yk kapasitesi, aktif amurdaki askda akt maddelerin konsantrasyonu
(SSAT) ve havalandrma tanknn hacmi ile belirlenir. Askda kat maddenin konsantrasyonu esas
olarak ikincil ktrme tanklarnn ilevsel kapasitesi ile birlikte deiken (fluctuating) hidrolik
besleme, amur hacim indeksi ve amur giderimi ve bunlarn yannda geri devir amur oran ve
atk amur giderimine de baldr.
kincil ktrme tanklarnn boyutlandrlmas, dizayn ve donatm yle olmaldr ki aadaki
grevleri yerine getirebilsin;

kelme ile aktif amurun artlm atksudan ayrlmas;

km aktif amurun, younlatrlmas ve biyolojik reaktre (havalandrma tank) geri
devri iin ayrlmas;
Yamurlu havalarda giri debisinin ok olmas durumuna kar havalandrma tankndan
kan aktif amurun ara mamul olarak depolanmas.

kincil ktrme tankndaki ktrme prosesi; giri blgesindeki yumaklamadan, ikincil

ktrme tankndaki hidrolik durumdan (giri ve k dizaynlar ve geerli younluk), geri devir
amur oran ve amur ayrma prosedrnden etkilenmektedir. km amur, tankn dibindeki
amur tabakasnda younlamaktadr. Burada ulalan younlatrma (thickening), amur
zelliklerine (SVI), amur tabakasnn derinliine, younlatrma sresine ve amur ayrma
sisteminin tipine baldr.
Yamursuyu giriinin olmasyla aktif amur, havalandrma tankndan ikincil ktrme tankna
artarak tanr. Bu yzden ikincil ktrme tank havalandrma tankndan kan amuru da
depolayacak kapasitede olmaldr. Bunun iin, yeterli byklkte depolama hacmi, verimli
amur ayrma sitemi ve amur geri devri iin tahsis edilmi tesisler (pompalar vb) gereklidir.
Metodun fonksiyonuna gre yatay ve dikey akl ikincil ktrme tanklarnn arasnda ayrm
yapmaldr. Dairesel ve dikdrtgen tanklar dizaynlarna gre ayrlmaktadrlar. km ve
younlam amur, otomatik olarak amur oluuna akmamas iin, krek ya da flight syrclar
ya da direk olarak emme aletleriyle transfer edilir.

16

3.4

Boyutlandrma Prosedr

Aktif amur prosesi tekrarlanarak meydana gelmektedir ve birok faktr birbirini karlkl
etkilemektedir, baknz ekil 3. Aada verilen hesaplama yolu, pratik olarak bir hesaplamay
temsil etmektedir ve hesaplamalar yeni varsaymlar iin tekrar etmek gerekli olabilir.
Dizayn kriteri: farkl dizayn durumlar, k deerleri iin debi
oranlar ve ykleri

Dier dizayn kstlamalar:

Alan, toprakalt (zemin), hidrolik, vb.

Prosesin seilmesi,
Gerekli amur ya,
amur hacmi indeksinin tahmini

kincil ktrme tanknn

dizayn

Biyolojik reaktrn dizayn

Evet

Evet

Biyolojik
reaktrn ve
ikincil ktrme
tanknn
arasndaki
optimum
eletirme

Planlama,
inaa ve
iletme
ynlerinden
optimum
zm

Hayr

SSATde
deiim,
varyasyon

Hayr

Boyutlandrmann sonu

ekil 3. Planlama ve boyutlandrma sras, dzeni

17

Aadaki admlar nerilmektedir:

1

tesisin boyutlandrma kapasitesinin, ilgili debileri ve biyolojik reaktre gelecek

yklerin belirlenmesi, Blm 4e bakn.

Prosesin
seimi:eer
nitrojen
giderimi
gerekiyorsa,
hangi
nitrifikasyon/denitrifikasyon prosesinin gerektiine karar verilmelidir. Ek olarak,
kme zelliklerinin gelimesi iin aerobik selektrn m yoksa ek biyolojik fosfor
giderimi iin anaerobik kartrma tanknn m st aka yerletirilmesi
belirlenmelidir.

gerekli gvenlik faktrnn (SF) belirlenmesinde, tesisin boyutlandrma kapasitesi ve

bu durumda gnlk yk deiimleri hesaba katlmaldr. Sadece nitrifikasyon
giderimi iin dizayn edilen tesislerde, amur ya (tSS,aerob,dim), boyutlandrma scakl
hesaba katlarak belirlenmelidir. Her ikisi de aerobik amur stabilizasyonun da dahil
edilmezler.

nitrojen giderimi olan tesislerde, denitrife olmas gereken nitrat, nitrojen dengesi
ortalamasyla belirlenmelidir. Eer nitrojen gideriminin oran srdrlemiyor da
konsantrasyon deeri srdrlebiliyorsa, giri konsantrasyonu ok byk
etkilenmektedir; eer rasgele bir numunedeki konsantrasyon karlk gelirse(mesela;
Almanyadaki Atksu Ynetmeliine gre yeterli rasgele numune) bu
boyutlandrmada zellikle hesaba katlmaldr.

Denitrifikasyon prosesinin seimini hesaba katarsak, gerekli denitrifikasyon hacminin

biyolojik reaktr hacmine oran (VD/VAT) belirlenmelidir. Buna bal olarak de amur
ya (tSS,dim) hesaplanmaldr. Kombine aerobik amur stabilizasyonu iin amur ya
seilmelidir, eer ayr iseler ilgili atksu scakl uyumlu olmaldr.

amur hacmi indeksinin seiminde; atksuyun bileimi, biyolojik reaktrn kartrma

zelliklerinin yannda aerobik selektr m yoksa anaerobik kartrma tank m
olduu hesaba katlmaldr.

ikincil ktrme tanknda amur younlatrma sresinin (tTh) seilmesi, seilen

biyolojik prosese baldr ve alttaki amurun askda kat (kuru) maddesinin
younluunun (SSBS) belirlenmesi SVI ve tTh e baldr.

geri devir amuru askda kat madde konsantrasyonunun (SSRS) belirlenmesine dip
amurdaki askda kat madde konsantrasyonu ile ulalmaktadr ve amur ayrma
akntsnn seyrelmesi ise seilmi amur ayrma sistemine baldr.

Geri devir amur orannn (RS) seilmesi ve izin verilebilen biyolojik reaktrdeki
aktif amurun askda kat madde miktarnn (SSAT) hesaplanmas.
Aktif amurdaki mixed liquir askda akt madde (MLSS-biyoktle) konsantrasyonu,
biyolojik reaktrlerin ve ikincil ktrme tanklarnn hacmini ters ynde
etkilemektedir. SSAT artarken biyolojik reaktrn hacmini azald ve artan SSAT ile
de ikincil ktrme tanknn yzey alannn ve ek olarak derinliini arttna dikkat
edilmelidir

18

10

ikincil ktrme tanknn yzey alannn (AST), savak oran (qA) ya da amur hacmi
yk orannn(qSV) msaade verdii ekilde belirlenmesi.

11

fonksiyonel blgeler ve dier artnameler iin ikincil ktrme tanklarnn

derinliinin ksmi/blmsel (partial) derinliklerden belirlenmesi.

12

seilmi younlatrma (thickening) sresinin amur ayrma (syrc) performansyla

gereklenmesi iin nceden olmas zorunlu olan ey ikincil ktrme tanknn
boyutlardr.

13

atk amur retiminin (SPd) belirlenmesi, eer gerekli ise fosfor gideriminden gelen
atk amur ve belki denitrifikasyon iin dardan karbon dozlanmasnn hesaba
katlmasyla olur.

14

seilmi amur ya iin biyolojik reaktrdeki gerekli kat maddenin ktlesinin

(MSS,AT) hesaplanmas.

15

biyolojik reaktrn hacminin hesaplanmas.

16

eer gerekli ise, biyolojik fosfor giderimi iin anaerobik kartrma tanknn
boyutlandrlmas.

17

n-anoksik blge denitrifikasyonu veya aralkl (kesikli) denitrifikasyon proseslerinin

devir sresi iin gerekli i yeniden devir (recirculation) ak orannn hesaplanmas.

18

havalandrma tesisinin dizayn iin ilgili oksijen tketiminin belirlenmesi.

19

kalan alkaliniteyi kontrol etmede ve/veya alkali keltinin dozlanmas gerektiinde

amonyaklatrma, nitrifikasyon, denitrifikasyon ve fosfat kelmesinde alkalinite
tketimi ve kazanc ve bunlarn yannda oksijen tketimi ve difzr derinlii (sadece
biyolojik reaktrdeki pH belirlemek iin) hesaba katlr.

20

eer gerekli ise, aktif amurun kme zelliinin gelimesi iin bir aerobik selektrn
boyutlandrlmas.

Boyutlandrma parametreleri, bilimsel model konseptleri temel alnarak hazrlanabilir ve

tecrbeyle desteklenebilir ya da ksmen sahada yaplm olan tecrbelerden karlabilir.

4.

Debinin ve yklerin lmlendirilmesi

4.1

Atksu Yk

Atksu artma tesisi boyutlandrlmas deeri Bd,BOD,l (BO5 ham- kg/gn), Alman Atksu
Ynetmelii EK 1e gre Boyut Snf iin snflandrlmada kullanlmaktadr ve Su Kanununda
belirtilen boyutlandrma kapasitesinin elde edilmesinde tesise gelen atksuyun BO5 yknn
kuru hava deerlerinin en az %85 i alnarak ve art planlanm kapasite rezervi alnarak
hesaplanr. Eer boyutlandrma kapasitesi, balants bulunan kii says temel alarak

19

hesaplanyorsa, Tablo 1deki ham atksu iin yaayanlara bal BOD5 yk kullanlmaldr.
Buradaki uygulanan prensip, kanal sistemi ve kanalizasyon artma tesisi ayn atksu girii ve
k iin iletilmelidir.
Boyutlandrma iin, giri suyundan biyolojik reaktre aadaki nemli deerler salanmaldr ve
eer uygulama amur artmadan geri devire ilave giri var ise (baknz 4.2):

uygun en dk ve en yksek scaklk. ki ya da yln zerinde 2-haftalk ortalamadan

belirlenir.

amur retiminin belirlenmesinde uygun organik yk (Bd,BOD Bd,COD), uygun askda

kat madde yk (Bd,SS) ve fosfor yk (Bd,P) ve bylece boyutlandrma scakl iin
havalandrma tanknn hacminin hesaplanmas.

en yksek uygun scaklk (kural olarak) iin havalandrma nitesinin dizaynnda uygun
organik yk ve nitrojen yk.

denitrife olacak nitratn belirlenmesi iin uygun nitrojen konsantrasyonu (CN) ve uygun
organik maddelerin (CBOD, CCOD) konsantrasyonu.

giderilecek olan fosforun belirlenmesi iin uygun fosfor konsantrasyonu (CP).

anaerobik kartrma tanknn dizayn ve i geri devir debisi iin maksimum kuru hava
giri debisi QDW,h (m3/saat).

kincil ktrme
QWW,h (m3/saat).

tanklarnn

dizayn

iin

giri

debisinin

boyutlandrlmas

Gnlk ykler sadece hacimsel veya ak orantl 24 saatlik bileik numune ve ilgili gnlk giri
debisinden hesaplanabilir. Uygun ykler istee gre seilen gnlerdeki lmler temel alnarak
belirlenir mesela yal havalardaki debi art.
Eer yllk bir grafik organik yklerde ve/veya organik ykn nitrojen ykne orannda
periyodik deiimler gsteriyorsa, birok yk durumlar aratrlmaldr.
Uygun konsantrasyonlar, uygun ykler ve birleik gnlk atksu girileriyle belirlenir. Uygun
atksu scaklndaki periyotlardaki uygun ykler, amur yayla orantl olan bir zaman
periyodundaki ortalama deerden elde edilir. Basitletirirsek, nitrifikasyon ve denitrifikasyon
iin ortalama iki-haftalk ortalama ve amur stabilizasyonu iin drt-hafta ortalama elde edilir.
Eer gerekli numune younluu yoksa (haftada en az drt kullanlabilir gnlk yk), haftalk
ortalamalar elde edilemez, bylece gnlerin en az %85 indeki ykler uygundur ki bu sayede en
az 40 yk deeri kullanlmaldr.

20

Eer veri yeterli deilse ya da mesela kk tesislerde aratrmalarn maliyeti kullanmak iin
balantl deilse, ykler ve konsantrasyonlar balants bulunan kii says art endstriyel-ticari
ve dier ykler temel alnarak belirlenir.
Uygun ykler ve konsantrasyonlarn belirlenmesindeki detaylar ATV-DVWK-A 198
[hazrlanmakta] Standardnda Atksu sistemleri iin boyutlandrma deerlerinin birletirilmesi
ve tretilmesi [3] bulunabilir.
Eer uygun ykler balants bulunan kii saysyla tahmin edilecekse, Tablo 1deki deerler
kullanlabilir. Birleik giri ak tahmini ATV-DVWK Standardyla [3] uygun ele alnmaldr.
Bu Standardn baslmasna kadar atksu girii ATV-A 131 (1991) [ngilizceye evrilmedi]
Standardna uygun ele alnmaldr.

Tablo 1: amur svsn hesaba katmadan gnlerin en az %85 i olan evsel ykler
(g/l gn)
Qh,DW ile birlikte ilk ktrme faznda
ak sresi
0,5-1,0 saat
1,5-2,0 saat
45
40

Parametre

Ham atksu

BO5

60

KO

120

90

80

DS

70

35

25

TKN

11

10

10

1,8

1,6

1,6

Dikkatli atksu aratrmalar ve yklerin belirlenmesi iki-drt hafta mmkn deilse, kural
olarak, birinin zaman araln kaydedip etmediinden emin olmadnda direk olarak kullann.
Bunlar, yine de mevcut veritabanna ilave iin pratiktirler. Bu gibi aratrmalarda, giri debileri
mutlaka numune aralklaryla her zaman kayt edilmelidir. Bylece, fN (baknz 5.2.8) deerinin
belirlenmesi iin gnlk TKN erileri kayt edilmelidir. Nadiren askda kat madde
konsantrasyonu (XSS,IAT) veya alkalinite (SALK,IAT) gibi analiz edilen deerler yetebilir. Deri
devir i allarn ykleri mesela amur artmadan, bu gibi aratrmalarn kapsamnda kayt
edilebilir.
4.2

Sv amur Ve Harici amur

Younlatrlm ve susuzlatrlm (anaerobik) rtlm (digested) amurdan gelen su

yksek konsantrasyonda amonyum iermektedir. amur rtcye gelen organik nitrojenin
% 50sinin amonyum nitrojen olarak serbest brakld tahmin edilebilir. Eer sv amur sadece
ve sadece haftann tek gnlerinde gnlk birka saatte retiliyorsa, dozlanan girdi iin ara bir
depolama gereklidir.
Fosfor ve organik maddeli (BOD5 ve COD) geri devir ykleri kural olarak digested amurun
susuzlatrlmasndakinden kktr. Bu yzden bir geri evir yk eklenmeyebilir, mesela,
atksudan gelen btn yklerin tamamna oran gibi.

21

Aerobik amur stabilizasyonu iin amur silolarnda, kural olarak, az ya da ok anaerobik amur
prosesi meydana gelir. Bununla, eer ek fosfor giderimi uygulanrsa amonyum serbest kalabilir
ve fosforun yeniden znmesi mmkndr. Biyolojik artmann bozulmasn engellemek iin

amur svs dzenli olarak kk miktarlarda karlmaldr

susuzlatrma yaplrken filtrelenmi ya da centrate silo ierii, benzer byklkteki

silolarda toplanmal ve uzun bir zaman periyodunun stnde beslenmelidir.

Eer dardan gelen amur (dier atksu artma tesislerinden, dk amuru ya da benzeri) dearj
ediliyorsa artma yaplm amur eklemek yerine orta seviyede bir depolama akllca olur.

5.

Biyolojik Reaktrn Boyutlandrlmas

5.1

Pilot almalara Dayal Olarak Boyutlandrma

Pilot tesisleri veya bir tesisin bir ksmnn kullanlmasyla yaplan pilot testler proses konseptinin
ve model parametrelerinin uygulamaya ynelik koullarda incelenmesinin salar.
Bunun iin pilot tesisler en azndan yar-teknik lekli kurulmaldr ve uygulamaya ynelik
artlarda iletilmelidir ve yarm yldan az olmamal ki souk mevsimi de kapsasn. Birisi en
zayf-nokta analizlerini dinamik simlasyon yardmndan nce tamamlayabilir.
Bu gibi aratrmalar dorultusunda boyutlandrma, kural olarak daha doru olur ve genellikle
maliyet der. Sonular kullanarak deneyler srasnda kayt edilmemi iletme artlarnn
dinamik simlasyonu iin gelitirilmi bir temel bylece oluturulur.
Blm 3.4 de verilen baz boyutlandrma parametreleri bununla belirlenebilir, bunlardan bazlar:

amur retimi ve gerekli amur ya.

biyolojik reaktrn kullanl ekilde blnmesi (anaerobik, anoksik ve aerobik), eer

gerekiyorsa eitli mevsimler ve /veya ykleme artlarna gre de blnebilir.

Oksijen tketimi ve oksijen transferinin otomatik kontrol iin gereklilikler; bylece

oksijen ihtiyac orann sk sk kontrol edilmek zorunda kalnr.

znm kalan KO (SCOD,EST)

22

5.2

Deneyimlere Dayal Olarak Boyutlandrma

5.2.1 Gerekli amur Ya

5.2.1.1 Nitrifikasyonsuz Artma
Nitrifikasyonsuz aktif amur tesisleri
boyutlandrlmaktadr, baknz Tablo 2.

amur

ya

drt

gnden

be

gne

gre

Tablo 2: amur yann (gn) artma amac, ve scaklna ve bunlarn yannda tesis
byklne bal olarak boyutlandrlmas (ara deerler tahmin edilmelidir)

Tesisin bykl Bd,BOD,l

Artma Amac
Boyutlandrma scakl

1.200 kg/gne kadar

10oC

Nitrifikasyonsuz
Nitrifikasyonlu
Nitrojen gideriminde
VD/VA = 0,2
0,3
0,4
0,5
Nitrojen giderimini ieren
amur stabilizasyonu

12oC

6.000 kg/gnden fazla

10oC

12oC
4

10

8,2

6,6

12,5
14,3
16,4
20,0

10,3
11,7
13,7
16,4

10,0
11,4
13,3
16,0

8,3
9,4
11,0
13,2

25

Belirtilmemi

5.2.1.2 Nitrifikasyonlu Artma

Nitrifikasyonu srdrebilmek iin (aerobik) boyutlandrma amur ya:
tSS,aerob,dim = SF 3,4 1,103(T-15)

[d]

(5-1)

3,4 deeri, 15oC de (2,13 gn) ve 1,6 arpanyla amonyum oksidanlarnn (nitrosomonas)
maksimum byme oranlarnn karlndan elde edilmitir. Buradan da yeterli oksijen transferi
var ve hibir negatif etkileyen faktr yok ise yeterli nitrifikasyon geliebileceini ve aktif
amurda tutunabileceini garanti eder (baknz [1] 5.2.4). 2,13 gnlk (15o C) amur yayla
nitrifikasyon yapan bakteriler oalamazlar.
Gvenlik faktrn kullanarak (SF) aadakiler hesaba katlabilir:

23

Atksudaki baz maddeler, ksa dnemli scaklk ve/veya pH deiiklikleri maksimum

byme orannda deiikliklere neden olur.

amonyumun ortalama k konsantrasyonu.

Giri nitrojen konsantrasyonundaki deiikliklerin k nitrojen konsantrasyonundaki

deiikliklere oran.

Bundan nceki btn tecrbelere dayanarak boyutlandrma kapasitesi Bd,BOD,l = 1.200 kg/gne
(20.000 PT) kadar olan belediye tesislerinde etkili giri yk deiiklikleri yznden SF = 1,8
alnmas ve Bd,BOD,l 6.000 kg/gn (100.000 PT) iin SF = 1,45 alnmas tavsiye edilir. Bununla,
ortalama k konsantrasyonu SNH4,EST = 1.0 mg/l de tutulabilir, bylece nitrifikasyon yapan
bakterilerin maksimum byme oranlarndan hibir negatif etki olmaz.
Eer Bd,BOD,l < 6.000 kg/gn olan tesislerde llen fN deeri 1,8 in altndadr (baknz 5.2.8)ve
SF 1,45 e kadar debilir.
Ykn gnlk olarak dengelenmesi iin bir buffer (tampon) tank planlanyorsa gvenlik
faktrnn SF = 1.45 den kk varsaymamak iyi olur.
Eer kn biyolojik reaktrn k aknn scakl ktaki nitrojen gerekliklerini salamak
iin zorunlu olan (TER) scaklnn altna derse, kontrol edilen scaklkta sabit bir
nitrifikasyon salamak iin denklem 5-1 deki Tdim = (TER 2 ) boyutlandrma deeri
uygulanmaldr. Tesis byklne bal olarak kontrol scakl TER = 12o C iin aadaki
amur yalarndan birini semek iin yukarda verilen gvenlik faktrlerini hesaba katlmas
nerilmektedir:
Bd,BOD,l = 1.200 kg/gne
tSS,aerob,dim = 10 gn

kadar olan tesisler iin

Bd,BOD,l = 6.000 kg/gnden

tSS,aerob,dim = 8 gn

fazla olan tesisler iin

Bu deerler Tablo 2 de verilmitir. Ara deerler bulunmaldr.

Eer atksuyun scakl her zaman kontrol scaklndan fazla ise, o zaman scakln en dk
iki-haftann ortalamas boyutlandrma scakl olarak seilebilir.
Alkalinitenin nitrifikasyondan dolay yksek tketimini snrlamak iin (baknz 5.2.9) iletmeyle
ilgili sebeplerden dolay ksmi (partial) ak planlanmas (baknz 5.2.1.3) tavsiye edilir.
5.2.1.3 Nitrifikasyonlu ve Denitrifikasyonlu Artmalar
Nitrojen giderimi iin nkoul gvenli bir nitrifikasyondur (baknz 5.2.1.2).
Nitrifikasyon ve denitrifikasyon iin boyutlandrma amur ya sonular:

24

1
tSS,dim = tSS,aerob

[gn]

(5-2)

1 ( VD VAT)
Denklem 5-1 ile;
1
TSS,aerob,dim = SF 3,4 1,103(T-15)

[gn]

(5-3)

1 ( VD VAT)
VD VAT nin hesaplanmas iin Blm 5.2.2 ye baklmaldr.
Denklem 5-3 de boyutlandrma scakl olarak kullanlacak scaklk nitrojen giderimi iin
gerekli scakl olmaldr (Tdim = TER); bylece Alman Atksu Ynetmelii ile uyumlu olarak
Tdim = TER = 12o C olur.
Kn 12o C den kk olan atksu scaklklar iin, kural olarak ispat edilmelidir ki, en dk ikihaftann scaklnn aritmetik ortalamasnda nitrifikasyonun bozulmaz. Bunun iin
boyutlandrma amur yann korunmal ve en dk scaklk iin (TW) VD VAT oran denklem
5-4 e gre hesaplanr.
Eer atksuyun scakl iin mevcut kabul edilebilir llm hibir deer yoksa 2o 4o C den
tER scakl denklem 5-4 de TW iin uygulanabilir. (2o; eer atksuyun soumas iki haftalk
aritmetik ortalamada tahmin edilmeyen 10o C nin altnda ise ve 4o; eer u durumlarda ar
soumalar tahmin ediliyorsa).
Eer dk scaklklarda organik yk (Bd,BOD,l ) boyutlandrma yaplrken temel alnandan
deiik ise, asl amur ya denklem 5-4 de tSS,dim yerine uygulanmaldr.
SF 3,4 1,103(15-Tw)
VD / VAT =

[-]

(5-4)

TSS,dim
Bu, biyolojik reaktrn esnek bir dizayn olduunu kantlar ki bu sayede denitrifikasyon
blgesinin nitrifikasyon blgesinin lehine azaltlabilir olmaldr. Eer i resirklasyon uygun bir
ekilde dizayn edildiyse, n-anoksik blge nitrifikasyonundaki VD hacmine imkan dahilinde
anaerobik kartrma tank dahil edilebilir.
Denklem 5-4 gre VD / VAT iin negatif bir deer vardr, o zaman VD / VAT = 0 uygulanr ve
gvenlik faktr denklem 5-4 kullanarak hesaplanmaldr. SF = 1,2 ye kadar indirilebilir yoksa
reaktr hacmi artmaldr.
Eer 12oC nin altnda bir boyutlandrma scakl gerekirse, biri ona gre devam edebilir. 8oC
nin altndaki scaklk iin tesislerin boyutlandrlmasyla ilgili mevcut tecrbe yoktur.
Btn durumlar iin alkalinitenin yeterli olup olmadnn kantlanmas gerekir, baknz
blm 5.2.9.
Eer kn amonyum nitrojen ihtiyac SNH4,ER < 10 mg/l ile belirleniyor veya giri ykleri hava
kuru olsa bile ok yksek deiiklikleri olas klyorsa ve izleme rasgele bir numunede veya 2
saatlik bileik numunede yaplyorsa gvenlik faktrnn artrlmal veya dinamik simlasyonla
bir verifikasyon salanmaldr. Bu, uygun gnlk yk deiimleri iin varsaylr.

25

5.2.1.4 Aerobik amur rtmeli (Stabilization) Artma

Aerobik amur (birleik-) stabilizasyonu ve nitrifikasyonu iin boyutlandrlan amur yann
boyutlandrlmasnda tss, dim 25 gn olmaldr.
Eer daha fazla denitrifikasyon gerekiyorsa amur ya tss, dim 25 gn olmaldr. Eer biyolojik
reaktrdeki iki haftalk scakln aritmetik ortalamas 120C den byk ise amur ya denklem
5-5 e gre azaltlabilir:
tss, dim 25 1,072(12-T)

[gn]

(5-5)

Eer scak mevsimdeki organik ykler souk mevsimdeki organik ykten byk ise, gereken
amur hacmi MSS,AT (baknz 5.2.6) her iki durum iin de ayr ayr denklem 5-5 kullanlarak
hesaplanmaldr. Daha byk kan amur hacmi biyolojik reaktrn hacmi iin uygundur.
Eer amur havuzlar veya tanklar, sv amurun anaerobik olarak tekrar stabilizasyonu iin en
az bir yl bekleme sresine uygunsa, o zaman daha fazla denitrifikasyon gerekiyorsa bile amur
ya tss,dim= 20 gn olacak ekilde azaltlabilir.
Denitrifikasyon olacak nitratn ve hacim orannn VD/VA hesaplanmas Blm 5.2.2. ye gre
yaplmaldr. VD/VA nn amur yan hesaplamada hibir etkisi yoktur, fakat daha ok aralkl
denitrifikasyonda oksijen transferini hesaplarken kullanlr.
5.2.2 Denitrifikasyon Reaktr Hacminin Orannn Belirlenmesi
Gnlk denitrifike olacak nitrat konsantrasyonunun sonular aadaki gibidir:
SNO3,D = CN,IAT SorgN,EST SNH4,EST SNO3,EST XorgN,BM

[mg/l]

(5-6)

Giri nitrojen konsantrasyonu (CN,IAT) T = 12OC iin belirlenen uygun deer olmas suretiyle
uygulanmaldr. Eer yl boyunca yksek scakln olduu zamanlarda yksek CN,IAT / CCOD,IAT
oranlar belirlenirse, bu durumda birok yk eitleri gz nne alnmaldr.
Giri nitrat konsantrasyonu (SNO3,IAT) genelde kayda demeyecek kadar kktr. Yksek
szlme oranlarnda (yer alt suyu nitrat ierir) veya baz ticari ve sanayi tesislerinden gelen
girilerde SNO3,IAT yi CN,IAT iinde saymak gerekebilir.
Anaerobik amur rtmesi olan tesislerde ve sahada mekanik susuzlatrmada, giri
konsantrasyonunu (CN,IAT) amur svsnn nitrojenini kapsamaldr, eer ayr bir amur svs
artmas yoksa baknz Bln 4.2. ktaki organik nitrojen konsantrasyonu SorgN,EST = 2 mg/l ye
sabitlenebilir. Baz ticari atksu girilerinde konsantrasyon yksek olabilir. Gvenli ksmda
olmak iin boyutlandrma iin ktaki amonyum ierii, kural olarak, SNH4,EST = 0 varsaylr.
Biyoktleye dahil olan nitrojen XorgN,BM = 0,04den 0,05 CBOD,IAT
veya
0,02den 0,05 CBOD,IAT eklinde basite hesaplanabilir.
Gnlk ortalama olarak uygulanacak uygun k nitrat konsantrasyonu, eer Almanyadaki gibi
izleme rasgele yaplanlarn veya 2 saatlik bileik numunelerin aritmetik ortalamas alnyorsa,

26

k iin gerekli inorganik nitrojenden (SinorgN,ER) nemli derecede daha kk

konsantrasyondan seilmelidir. SNO3,EST = 0,8 den 0,6 SinorgN,ER olarak belirlemek pratiktir ki
onun sayesinde giri yklerinde yksek varyasyonlar olan tesisler iin kk deerler uygulanr.
Biyolojik reaktre (ya da anaerobik kartrma tank)giden giri akndaki uygun BOD5 ile
SNO3,D / CBOD,IAT oran elde edilir, bylece gerekli denitrifikasyon kapasitesi elde edilir.
Ezamanl ve aralkl denitrifikasyon prosesi iin aadaki VD/ VA hesaplamas uygulanabilir,
baknz [1], 5.2.5.3:
SNO3,D
CBOD,IAT

= 0,75 OUC,BOD
2,9

VD
VAT

[mg N/mg BOD5 ]

(5-7)

[evirmen notu (orijinal Alman metinde yoktur): Denklem 5-7 tam kartrmal biyolojik
reaktrdeki denitrifikasyon blgesindeki oksijen ktlesi dengesinden tretilmitir.]
Qd 2,9 SNO3,D
1000.

VD 0,75 OUd,C
VAT

[kg/gn]

Sol taraf gnlk denitrife olacak nitrat yk iin gerekli oksijeni temsil etmektedir. Sa taraf ise
denitrifikasyon blgesindeki gnlk oksijen ihtiyacn gstermektedir. 0,75 faktr ise znm
oksijenin ihtiya orannn nitratn toplam dk ihtiya oranna karlatrlmasdr.
Boyutlandrma amur ya ve boyutlandrma scakl iin olan denklem 5-24 ile uyumlu olarak
OUC,BOD belirlenir ya da Tablo 7 den alnmaldr. 10o den 12o C ye kadar olan scaklk aral
iin Denklem 5-7 yi kullanarak hesaplanan deerler Tablo 3 de verilmitir.
Denitrifikasyon iin hazr biodegradable (ayrabilir) olmu organik maddenin sadece kk bir
blmnn kaybolduu n-anoksik denitrifikasyon prosesler ve karlatrlabilir prosesler iin
teorik olarak tretilmi ekil 5.2.5-3 de uygulanan deerlere eilim gsteren deneysel (ampirik)
deerler tablo 3de verilmitir. nceden olmas gereken udur ki denitrifikasyon blgesine gelen
btn girilerde znm oksijen ieriinin 2 mg/l den az olmasdr.
Tablo 3: Scaklk 10o C den 12oC ye kadar olan kuru hava iin denitrifikasyonun
boyutlandrlmas iin standart deerler ve ortak koullar (kg giri BOD5 bana
denitrifike olacak kg nitrat nitrojeni)
SNO3,D/CBOD,IAT
VD/VAT

n-anoksik blge
denitrifikasyonu ve
karlatrlabilir prosesler

Ezamanl ve aralkl
denitrifikasyon

0,2

0,11

0,06

0,3

0,13

0,09

0,4

0,14

0,12

0,5

0,15

0,15

27

10o den 12o C aralndaki scaklklarda boyutlandrma iin Tablo 3de verilen denitrifikasyon
kapasitesi deerlerinin kullanlmas tavsiye edilir. VD/VAT = 0,2 den kk ve VD/VAT = 0,5 den
byk denitrifikasyon hacimleri boyutlandrma iin tavsiye edilmez.
Deiimli denitrifikasyon prosesli denitrifikasyon kapasitesi n-anoksik blge ve aralkl
denitrifikasyon arasndaki ortalama olarak varsaylabilir.
12o C den yksek scaklklar iin denitrifikasyon kapasitesi 1o C bana %1eklinde artrlabilir.
Eer boyutlandrma veya yeniden hesaplama KO temel
SNO3,D / CCOD,IAT = 0,5 (SNO3,D / CBOD,IAT) eklinde hesaplanabilir.

alnarak

yaplrsa,

VD/VA = 0,1 deeri iin yeniden hesap yaplrsa n-anoksik blge denitrifikasyonu iin
SNO3,D / CBOD,IAT = 0,08 ve simltane ve aralkl denitrifikasyon iinse SNO3,D / CBOD,IAT = 0,03
olarak hesaplanabilir. Eer yeniden hesaplama yapldnda VD/VAT < 0,1 deeri elde edilirse
SNO3,D / CBOD,IAT = 0 olarak alnmaldr.
Eer gerekli denitrifikasyon kapasitesi SNO3,D / CBOD = 0,15 den byk ise VD/VAT nin daha fazla
artmas tavsiye edilmez. Birincil ktrme tank hacminde azalma veya ksmi by-pass olup
olmad aratrlmaldr ve/veya eer mmknde amac karlamak iin ayr bir amur artma
yardmc olur. Bir alternatif de ilave dardan karbon eklenmesi iin bir plan yapmaktr. Eer
gvenli iletme tecrbesi mmkn ise uygun nitelerin inaasna ncelikli balanr.
Harici karbon iin gerekli olan KO miktar denitrife olacak nitrat nitrojenin kg bana
5 kg KO dir. Bununla aadaki KO deki ortama art elde edilir:
SCOD,Ext = 5 SNO3,D,Ext

[mg/l]

(5-8)

Ticari karbon bileiklerindeki KO miktar Tablo 4den alnabilir. Karbonun dier kaynaklar
iin KO ve eer gerekli olursa denitrifikasyon kapasitesi de belirlenmelidir. Metanoln sadece
uzun-vadeli uygulamalar iin uygun olmas zel denitrifikasyon bakterilerinin bymesi
suretiyle olduuna dikkat edilmelidir.

Tablo 4: Harici karbon kaynaklarnn zellikleri

Parametre

Birim

Metanol

Etanol

Asidik asit

Younluk

kg/m3

790

780

1.060

KO

kg/kg

1,5

2,09

1,07

KO

kg/l

1,185

1,630

1,135

28

5.2.3 Fosfor Giderimi

Fosfor giderimi, ezamanl (simltane) kelme, ek biyolojik fosfor gidermenin ezamanl
kelme ile birlemesiyle ve n veya son kelme ile olabilir (baknz [1] 5.2.6 ve 7.4).
Biyolojik fosfor giderimi iin olan anaerobik kartrma tanklar, minimum 0.5den 0.75 saat
temas sresine iin maksimum kuru hava debisi ve geri evir amur debisine (QDW,h + QRS) gre
boyutlandrlmaldrlar. Biyolojik fosfor gideriminin kademesi temas sresinden baka geni
derecede biodegrable olmu organik madde konsantrasyonunun fosfor konsantrasyonu oranna
baldr. Eer kn anaerobik hacim denitrifikasyon iin kullanlrsa o zaman bu dnemde daha
dk bir fosfor giderimi olur.
kelecek (precipitated) olacak fosforun belirlenmesinde eer gerekirse farkl eitteki ykler
iin aadaki denge kurulmutur:

XP,Prec = CP,IAT CP,EST XP,BM XP,BioP

[mg/l]

(5-9)

CP,IAT, biyolojik reaktre gelen giri akndaki toplam fosfordur. k konsantrasyonu (CP,EST )
ise kta gerekli fosfor gereksimine (CP,ER ) bal olarak seilmelidir, mesela
CP,EST = 0,6 dan 0,7 ye CP,ER . Hetetrofik biyoktlenin (XP,BM) olumas iin gerekli olan fosfor
0,01 CBOD,IAT veya 0,005 CCOD,IAT olarak belirlenmelidir. Normal bir evsel atksuda ek biyolojik
fosfor giderimi (XP,BioP) iin aadakiler yerine getirilebilir:

anaerobik st akntl tanklarda XP,BioP =0,01 den 0,015 CBOD,IAT veya

0,005 den 0,007 CCOD,IAT .

eer st akntl anaerobik tanklarda dk scaklklarda, SNO3,EST 15 mg/l den byk

veya eit olacak ekilde artarsa XP,BioP =0,005 den 0,01 CBOD,IAT veya 0,0025 den 0,005
CCOD,IAT olacak ekilde alnabilir.

anaerobik tank olmayan n-anoksik blge denitrifikasyonunda veya aamal besleme

(step-feed) denitrifikasyonda ek biyolojik fosfor giderimi olarak XP,Bio 0,005 CBOD,IAT
ya da 0,002 CCOD,IAT olarak alnabilir.

eer dk scaklklarda n-anoksik blgenin i resirklasyonu anaerobik tanka dearj

oluyorsa, XP,Bio 0,005 CBOD,IAT ya da 0,002 CCOD,IAT olarak hesaplanabilir.

Ortalama kelme ihtiyac; 1,5 mol Me3+ /mol XP,Prec kullanlarak hesaplanabilir. evirme
yaplarak aadaki kelme ihtiyac deerleri elde edilir:

Demir kullanarak kelme

2,7 kg Fe/kg PPrec

29

Alminyum kullanarak kelme

1,3 kg Al/ kg PPrec

Kire kullanlan simltane kelmelerde kural olarak ikincil ktrme tanknn giriine pH
artrmak iin kire st dozlanr ve bu da kelme kvamna getirir. lk defada kire ihtiyac
alkaliniteyi baldr. ATV Standard ATV-A 202 deki [henz ngilizcesi yok] testler herhangi bir
durum iin tavsiye edilir.
Kaliteli rasgele bir CP,ER < 1,0 mg/l kontrol deerleri iin mesela CP,ER = 0,8 mg/l tek-aamal
aktif amur tesisleri boyutlandrlamaz. Uygulamada buna ramen CP,ER < 1,0 mg/l deerleri
uygun artlar altnda baarlabilir.
5.2.4 amur retiminin Belirlenmesi
Bir aktif amur tesisinde retilen amur, kat maddenin ayrmas ve depolanmas sonucu oluur
ve ayrca fosfor gideriminden de amur oluur:
SPd = SPd,C + SPd,P

[kg/gn]

(5-10)

amur retiminin ve amur yann ilikisi aadaki gibi yazlabilir:

MSS,AT
tSS =

VAT SSAT
=

VAT SSAT
=

SPd

[gn]

SPd

(5-11)

QWS,d SSWS + Qd XSS,EST

kincil ktrme tanknn k suyunun filtre edilebilir madde ykn (Qd XSS,EST) kural
olarak hesaba katlmayacak kadar kk ise amur retimi (SPd) gnlk atk amurla
(QWS,d SSWS) ile ayn olarak alnabilir.
Karbon gideriminden oluan amurun hesaplanmas iin Hartwig katsaylarn kullanarak
aadaki ampirik denklem kullanlabilir (baknz, [1], 5.2.8.2) :

XSS,IAT
SPd,C = Bd,BOD (0,75 + 0,6

(1-0,2) 0,17 0,75 tSS FT

-

CBOD,IAT

[kg/gn]

(5-12)

1 + 0,17 tSS FT

Endojen solunum iin scaklk faktr:

FT = 1,072(T-15)

[-]

(5-13)

Denitrifikasyonun gelimesi iin harici karbon dzenli olarak dozlanmak zorunda ise, o zaman
denklem 5-12de basitletirilen SCOD,Ext 10 mg/l (SNO3,D,Ext 2 mg/l) ile
Bd,BOD, Qd 0,5 SCOD,Ext / 1000 deeri ile artmaldr ve denklem 5-12 ve tablo 5 deki gibi
CBOD,IAT ise 0,5 SCOD,Ext deeri ile artrlmaldr. SCOD,Ext 10 mg/l ile ilave amur retimi yok
saylr.
Tablo 5 deki deerler denklem 5-12 kullanlarak T = 10o C ve T = 12o C iin hesaplanm ve
ortalamalar alnmtr.

30

Tablo 5: 10o-12o C de zel amur retimi SPC,BOD [ kg SS / kg BOD5]

XSS,IAT/
CBOD,IAT

10

15

20

25

0,4

0,79

0,69

0,65

0,59

0,56

0,53

0,6

0,91

0,81

0,77

0,71

0,68

0,65

0,8

1,03

0,93

0,89

0,83

0,80

0,77

1,0

1,15

1,05

1,01

0,95

0,92

0,89

1,2

1,27

1,17

1,313

1,07

1,04

1,01

Fosfor gideriminden gelen amur retimi, ek biyolojik fosfor gideriminden ve simltane

kelmeden kat maddeden olumaktadr.
Ek biyolojik fosfor giderimi iin biyolojik giderilen fosforun gram bana 3 gr SS hesaba
katlabilir. Simltane kelmeden gelen kat madde keltinin trne ve dozlama miktarna
baldr, baknz Blm 5.2.3. Kg demir bana 2,5 kg SS ve kg alminyum bana 4 kg SS
amur retilmesi hesaplanabilir. Fosfor gideriminden oluan toplam amur (SSd,P) aadaki
gibidir:
SPd,P = Qd (3 Xp,BioP + 6,8 XP,Prec,Fe + 5,3 XP,Prec,Al ) /1000

[kg/gn]

(5-14)

Eer kire kelme iin kullanlacaksa kg kalsiyum hidroksit (Ca(OH2)) iin 1,35 kg SS amur
retilir; ayrca ATV Standart ATV-A 202 ye baknz.
5.2.5 amur Hacim ndeksi ve Mixed Liquir Askda Kat Madde (MLSS- Biyoktle)
Younluu Varsaymlar
amur hacim indeksi atksuyun ieriine ve havalandrma tanknn kartrma zelliine baldr.
Ticari ve endstriyel atksuda bulunan yksek oranda biodegradable (ayrm) olmu organik
maddenin yksek amur hacim indeksi olur.
amur hacim indeksinin doru olarak tahmin edilmesi boyutlandrma iin nemli bir ksmdr.
Eer biyolojik proses modifikasyonu olmadan yalnzca ikincil ktrme tanknn geniletilmesi
gerekiyorsa, boyutlandrma iin amur hacim indeksi iin kritik mevsimler iin iletme kaytlar
baz alnmal veya alternatif olarak gnlerin en az %85 inin deeri olmaldr. Bununla birlikte,
eer biyolojik proses modifikasyonlar planlandysa, iletme kaytlar ile birlikte Tablo 6daki
deerler amur hacim indeksinin tahmin edilmesinde yardmc olur. Eer gemite amur hacim
indeksleri SVI > 180 l/m3 olarak gzlendiyse azaltma nlemleri alnmaldr.
[lave (orijinal Almanca metinde bulunmamaktadr: Eer yarm saat bekleme sresinden
sonra amur hacmi 250 ml/l yi geerse amur svs son k suyuyla seyreltilmelidir, bylece
100 ve 250 ml/l arasnda amur hacmi llr. Seyreltme oranlar hesaba katlarak seyrelmi
amur hacmi DSV elde edilir.]
31

Tablo 6: amur hacim indeksi iin standart deerler

Artma hedefi

SVI (l/kg)
Endstriyel/ ticari atksu girii
Uygun
Uygun olmayan

Nitrifikasyonsuz

100-150

120-180

Nitrifikasyonlu
(ve denitrifikasyon)

100-150

120-180

amur stabilizasyonu

75-120

100-150

Eer hi kullanlabilecek veri yoksa, kritik iletme artlarn hesaba katarak yaplacak
boyutlandrmada Tablo 6da deerler tavsiye edilmektedir.
amur hacim indeksi iin dk deerler aadaki koullarda uygulanabilir;

n ktrme olmadnda,

bir selektr ya da anaerobik kartrma tank st aka yerletirilirse,

biyolojik reaktr kaskat (piston akl) olarak dizayn edildiyse.

Mixed liquir askda kat madde (SSAT) younluu ikincil ktrme tanknn boyutlandrlmas
prosesinde belirlenir. Biyolojik reaktrn n boyutlandrlmas iin SSAT, ekil 4den alnabilir.

ekil 4: SSRS = 0,7 SSBS iin amur hacim indeksine bal biyolojik reaktrdeki mixed
liquir suspended solids (MLSS) konsantrasyonu iin yaklak deerler.

32

5.2.6 Biyolojik Reaktrn Hacmi

Denklem 5-1 e gre biyolojik reaktrdeki gerekli askda kat maddenin ktlesi:
MSS,AT = tSS,Dim SPd

[kg]

(5-15)

Biyolojik reaktrn hacmi aadaki gibi elde edilir:

MSS,AT

[m3]

VAT =

(5-16)

SSAT
Karlatrmal saylar olarak BO5 hacim yk oranlar (BR) ve amur yk oran (BSS) aadaki
gibi hesaplanabilr:
Bd,BOD
BR =

[kg BOD5 / (m3 d)]

(5-17)

[kg BOD5 / (m3 d)]

(5-18)

VAT
BR
BSS =
SSAT
5-16 ve 5-18 denklemlerinde aamal besleme (step-feed) denitrifikasyon prosesi olan tanklarda
SSAT yerine SSAT,Step kullanlmaldr. Bu suretle SSAT,Step > SSEAT veya SSAT , baknz [1],
5.2.5.4.
[lave (orijinal Almanca metinde bulunmamaktadr: RS = 1 ile iletilen eit byklkteki
birimlerle ve btn denitrifikasyon tanklarnda benzer amur yk oranna ulamak iin besleme
(feed) datml bir aamal besleme (step-feed) prosesi varsayn. O zaman iki adml bir proses
iin SSAT,Step ~ 1,14 SSEAT ve adml bir proses iin SSAT,Step ~ 1,20 SSEAT alnr.]
5.2.7 Gerekli resirklasyon ve devir zaman
Nitrife olacak amonyum nitrojen konsantrasyonunu SNH4,N kullanarak kan n-anoksik blge
denitrifikasyonu sonular iin gerekli toplam resirklasyon ak oran (RC) aadaki gibidir
(baknz [1], 5.2.5.4):
SNH4,N
RC =

-1

[-]

(5-19)

SNO3,EST
Aadaki uygulanr:

QRS
RC =

QIR
+

QDW,h

[-]

(5-20)

QDW,h

33

34

Gnlk en yksek oksijen ihtiyac oran (OUh) aadakinden elde edilir:

fC(OUd,C OUd,D) + fNOUd,N
OUh =

[kg O2 /h]

(5-27)

24
En yksek (peak) faktr, karbon giderimi iin en yksek (peak) saatteki oksijen ihtiyac orannn
ortalama gnlk oksijen ihtiyac oranna orandr. Kat maddenin hidrolizinin eitlenme
etkisinden dolay uygun BOD5 yklerinin oran deildir. Hesaplamalarn detaylar iin baknz
[1], 5.2.8.3. En yksek (peak) faktr, en yksek 2 saatlik TKN nin 24 saatlik ortalama TKN
ykne oranna eittir.
Tablo 7: zel oksijen ihtiyac OUC,BOD [ kg O2/kg BOD5] , CCOD,IAT / CBOD,IAT 2,2 iin
geerlidir
amur ya (gn)
ToC
4

10

15

20

25

10

0,85

0,99

1,04

1,13

1,18

1,22

12

0,87

1,02

1,07

1,15

1,21

1,24

15

0,92

1,07

1,12

1,19

1,24

1,27

18

0,96

1,11

1,16

1,23

1,27

1,30

20

0,99

1,14

1,18

1,25

1,29

1,32

Kural olarak nitrifikasyon iin peak oksijen ihtiyac karbon giderimi iin pik oksijen ihtiyacnn
ortaya kmasndan nce ortaya kar ve denklem 5-27 kullanlarak iki hesaplama yaplar, birisi
fc = 1 ve belirlenen/tahmin edilen fN deeri ile ve birisi de fN =1 ve tahmin edilen/belirlenen
fC deeri ile.
Tablo 8: Oksijen ihtiya oran iin peak faktrler (eer hibir lm mevcut deilse, 2
saatlik peak deerleri 24 saatlik ortalamalarla karlatrmak iin)
amur ya (gn)
18
10

fc

1,3

1,25

1,2

BODd,BOD,I iin f N 1200 kg/gn

2,0

BODd,BOD,I iin f N> 6000 kg/gn

15

25

1,15

1,1

2,5

2,0

1,5

1,8

1,5

1,2

35

Srekli havalandrlan tanklarda gerekli oksijen ihtiyac aadaki gibi olur:

CS
gerekli OC =

OVh

[kg O2/saat]

(5-28)

CS CX
Aralkl havalandrlan tanklar iin havalandrma yaplmayan sreler de hesaba katlmaldr.
Aadaki uygulanr:
gerekli OC =

CS

1
OVh

CS CX

[kg O2/saat ]

(5-29)

1- VD /VAT

Havalandrma tanknn havalandrlan blmnde znm oksijen konsantrasyonu (DO), CX =

0,5 mg/l olarak alnp havalandrma nitesinin boyutlandrlmasnda kullanlmaldr. Yzey
havalandrcl devridaimli akl tanklar iin, znm oksijen konsantrasyonu tankn
evresinde testere dii (saw-tooth) ekilli profil oluturmasndan dolay simltane denitrifikasyon
iin CX = 0,5 mg/l olarak hesaba katlabilir. Bu da gsteriyor ki, uygulamal iletmelerde,
boyutlandrma iin kullanlandan farkl znm oksijen konsantrasyonu ile allabilir.
Oksijen transferi btn uygun yk artlar iin belirlenmelidir. Yl boyunca gelen ykte
periyodik deiimler gstermeyen tesislerde en yksek oksijen tketimi yazn olur. Yazn
biyolojik reaktrde daha dk amur yayla ve paralel olarak daha kk askda kat madde
konsantrasyonlaryla almaya izin vardr ve bunlar hesaplama yaplarak hesaba katlmaldr.
Eer llm veri yok ise, T = 20o C iin hesaplamalar alnmaldr. Eer birisi kn dm
denitrifikasyon hacmi ile alyor ve sonu olarak k suyunda yksek nitrat konsantrasyonu
oluyorsa bunun iin de salama (verifikasyon) yaplmaldr. Eer hibir scaklk verisi yok ise
kn T = 10o C iin hesaplamalar yaplabilir.
Eer tesisin ykleme oran i gnlerinin ortalamas olarak alnyorsa ve bu da boyutlandrma yk
orannn %30 undan fazla ise bunun iin oksijen transferi de fN = 1 ve fC = 1 kullanlarak
havalandrma nitesinin derecelendirilmesi iin referans deer iin hesaplanmaldr.
Oksijen transferi iin boyutlandrma yk oran ile kullanlan yk oran arasnda byk farklar var
ise, ncelikli kk bir havalandrma kapasitesini dizayn etmek pratik olacaktr ve ilerideki
muhtemel genilemeler iin de plan yaplmaldr.
Havalandrmal nitelerde temiz sudaki oksijen transferi ile sunmak normaldir. letme artlarna
evirmek iin deeri, hem atksuyun trne hem de aktif amurun zelliklerine bal olduu
gibi havalandrmaya da baldr. Bununla ilgili bilgi [1], 5.4.2.4 den alnmaldr.
letmenin ekonomisi iin ve denitrifikasyonun gvenlii iin havalandrma kapasitesinin
derecelendirilmesindeki yeterlilik nemlidir. Bir haftada saatlik oksijen ihtiya oranndaki
deiim miktar en az 7 : 1 orannda olmaldr. Dizayn kapasitesi ile iletme gereklilikleri
arasndaki alan, tam olarak henz dolmam tesislerde hala ok byktr, yukar baknz. en
dk oksijen tketimi hafta sonlar grlmektedir ve de genellikle N: BOD5 oran da uygun
olmamaktadr. Aralkl havalandrmada, havalandrma aletinde ama-kapama dmesi olmaldr.
n-anoksik denitrifikasyonda, normal koullarda i resirklasyon ile byk bir miktar oksijen
denitrifikasyon tankna transfer edilmektedir. Her iki durumda da denitrifikasyon derecesi
dmektedir.

36

5.2.8 Alkalinite
Alkalinite (hidrojen karbonat konsantrasyonu, DIN 38 409 Bln 7ye gre belirlenir [ngilizcesi
mevcuttur]), hem nitrifikasyonla hem de fosfor gideriminde eklenen metal tuzlaryla (Fe2+, Fe3+ ,
Al3+) azalr. Bu ayrca pH deerinde de azalmaya neden olur.
Biyolojik reaktre giren aktaki alkalinite (SALK,IAT
alkalinitesinden (sertliinden) ve bunun yannda
ammonitrifikasyonundan (aamonitrification) oluur.

mmol/l) ncelikli ime suyunun

renin ve organik nitrojenin

Nitrifikasyondan ve fosfat kelmesinden gelen alkalinite (denitrifikasyonsan gelen geri almann

(recovery) eklenmesiyle) aadaki gibi azalr:
SALK,EAT = SALK,IAT [ 0,07 ( SNH4,IAT - SNH4,EST + SNO3,EST - SNO3,IAT ) +
0,06 SFe3 + 0,04 SFe2 + 0,11 SAL3 0,03 XP,Prec ]
[mmol/l]

(5-30)

Burada alkalinite deerleri mmol/l olarak koyulmal, dier deerlerin konsantrasyonlar mg/l
olarak koyulmaldr. Belirli keltilerin serbest asiti ve alkali ksmlar ayr ayr hesaba
katlmaldr.
En istenmeyen yk durumu iin ortalama kalan alkalinitenin belirlemesi gerekir, mesela; kural
olarak, ileri nitrifikasyon ve snrl denitrifikasyon ile ve en yksek kelme dozu iin gibi. Eer
artlar uygun olarak olumazsa, bir ok yk eitler aratrlmaldr.
Alkalinite, SALK,EAT = 1,5 mmol/l deerinin altna dmemelidir, eer gerekirse alkalinite
ntrleyici maddeler kire st gibi eklenmelidir.
Yksek oksijen transfer verimi olan derin havalandrma tanklarnda ( 6 m) yeterli alkaliniteye
ramen, karbon dioksit (CO2) reten biyoktlelerin ok dk stripping oranlar yznden pH
deeri 6,6 nn altna debilir. Referans deerler Tablo 9 dan alnabilir, eer gerekli ise daha
kesin hesaplamalar iin [1] 5.2.1. veya [4] e gre hesaplanmas tavsiye edilir ve uygun artlarda
ntrleme olmaldr.
Tablo 9: [4] e uyumlu olarak hesaplanan oksijen transfer verimine ve alkaliniteye bal
havalandrma tank pH . Oksijen transfer verimi iletme artlarna iin
belirlenmelidir.
SALK,EAT
[mmol/l]

%6

Ortalama oksijen transfer veriminin

%9
%12
%18
olan havalandrma tanknda pH deerleri

%24

1,0

6,6

6,4

6,3

6,1

6,0

1,5

6,8

6,6

6,5

6,3

6,2

2,0

6,9

6,7

6,6

6,4

6,3

2,5

7,0

6,8

6,7

6,5

6,4

3,0

7,1

6,9

6,8

6,6

6,5

37

5.3

Aerobik Seicinin Boyutlandrlmas

Aerobik selektrler, yksek oranda biodegradable (ayrm) olmu organik madde ieren
atksuda ve tam karml havalandrma tanknn nnde tehlikeli filaman bakterilerinin azalmas
iin kullanldr. BO5 in veya KO nin azalmasnn denitrifikasyon zerinde negatif etkisi
olabilir.
Ek biyolojik fosfor giderimi iin olan anaerobik kartrma tanklarnn amur hacim indeksi
zerinde aerobik selektrlerle benzer etkileri vardr.
Aerobik selektrn hacmi iin bir klavuz deer olarak hacimsel yk oran
BR,BOD = 10 kg BOD5 /(m3/gn) veya
BR,COD = 20 kg KO / (m3/gn)
olarak tavsiye edilir.
Oksijen transfer sistemi gn bana her tank iin OC = 4 kg O2 /m3 olarak dizayn edilebilir.
Tank en az bir kere (2-tank kaskat) blnmelidir. Daha fazla bilgi zellikle de yiyecek
retiminden gelen konsantre atksu iin [5] ve Aktif amur tesislerinde kabaran (bulking)
amur, yzen amur ve kpn sebepleri ve mcadele yntemleri ATV Raporunda [6]
[ngilizcesi mevcut] bulunabilir.

kincil ktrme Tanklarnn Boyutlandrlmas

6.1 Uygulama Limitleri ve k Suyu zellikleri

Boyutlandrmann temelleri; yamur suyuyla birlikte maksimum giri debisi (En Yksek Islak
Hava Debisi) QWW,h (m3/h) baknz Blm 4, amur hacim indeksi SVI (l/kg) ve ikincil ktrme
tanknn giriindeki askda kat madde konsantrasyonu SSEAT (kg/m3). Aamal besleme (Stepfeed) denitrifikasyonunun (ve lamella ayrclaryla donanm havalandrma tanklar) hari
tutulmasyla SSEAT , SSAT ye eit olur.
kincil ktrme tanknn dizaynnn yaplmasnda aadakiler belirlenmelidir:

ikincil ktrme tanklarnn ekli ve boyutlar,

izin verilen amur depolama ve younlatrma (thickening) sresi,

geri devir amur debisi ve kontrol,

amur ayrma sisteminin tipi ve iletme metodu,

giri ve kn dzeni ve dizayn.

Belirtilen boyutlandrma kurallar aadakiler iin uygulanr:

uzunluu ya da yarap yaklak 60 m ye kadar olan ikincil ktrme tanklar,

amur hacim indeksi 50 L/kg SVI 200 L/kg,

seyrelmi amur hacmi DSV 600 L/m3,

38

geri devir amur oranlar

QRS 0,75 QWW,h

(yatay akl tanklar), veya

QRS 1,0 QWW,h

(dikey akl tanklar),

ikincil ktrme tanknn giriindeki askda kat madde konsantrasyonu SSEAT . SSAT>
10,0 kg/m3

Eer ileri bir artma safhas dip akntya yerletirilirse, ikincil ktrme tanknn k suyunda
yksek konsantrasyonda kebilen ve/veya filtre edilebilir katlara izin verilebilir. Bunu iin,
yksek amur hacmi yzey yk oran ve yzey savak ykne izin verilir. Burada, dip aknt
safhasnn askda kat maddelerin olumasna msaade ve kontrol etmesi zorunludur.

39

Yzey savak oranna bal birleik tanklarn (havalandrma-ktrme) ikincil ktrme

blgelerinin boyutlandrlmasnda ayrca bu standart da gz nne alnmaldr. Geri devir amur
ak kendinden olan aktif amur tesislerinde yeterli geri devir amur oran garantiye alnmaldr.
Boyutlandrma ve dizayn iin temel bilgiler ATV Manual [2] ve IAWQ Raporu No: 6 [7] de
bulunabilir.
6.2 amur Hacim ndeksi (SVI) ve zin Verilen Younlatrma Zaman
kincil ktrme tankndaki amur hacim indeksi (baknz Blm 5.2.5) ile birlikte
younlatrma sresi (tTh) dip amurun askda kat madde konsantrasyonunu (SSBS) belirler.
Yeniden znmeyi (fosfat) ve ikincil ktrme tanknda istenmeyen denitrifikasyon sonucu
oluan yzen amuru engellemek iin younlatrmada ken amurun bekleme sresi ve amur
ayrma blgesi mmkn olduunda ksa tutulmaldr. Dier taraftan amur daha geni amur
alannn ve bekleme sresinin daha uzun olmasyla bu blgede daha iyi younlama olur.
kincil ktrme tanklarnn boyutlandrlmasnda younlama sresi tTh n zel bir nemi
olmasndan dolay atksu artmann derecesine bal olarak Tablo 10 da tavsiyelerde
bulunulmutur.
Tablo 10: Atksu artma derecesine bal olarak tavsiye edilen younlatrma
(thickening)sresi
Atksu Artma Tipi

Younlatrma sresi tTH (saat)

Nitrifikasyonsuz aktif amur tesisleri

1,5 2,0

Nitrifikasyonlu aktif amur tesisleri

1,0 1,5

Denitrifikasyonlu aktif amur tesisleri

2,0 (2,5)

Younlatrma sresinin tE = 2,0 saati amas biyolojik reaktrde ok ileri bir denitrifikasyon
gerektirir. Bu younlatrma sreleri sadece dk amur hacim indeks deerleri ve kk amur
geri devir oranna uygun olarak salanr.
amur ayrma sistemi,
boyutlandrlmaldr.

6.3

izin

verilen

younlatrma

sresini

amayacak

ekilde

Geri Devir amurunda Askda Kat Madde Konsantrasyonu

amur ayrma debisi QSR ve ksa devir amur debisinden QShort oluan geri devir amur debisi
QRS, giriten amur hunilerine amur syrclaryla ve younlatrma tabakasnn zerindeki
emme (suction) nitelerinden oluan bir debidir. Ve Ksa-devir amur debisi QShort , amur
ayrma debisine ve geri devir amur debisine baldr.

40

Dip amurda ulalmas gereken askda kat madde konsantrasyonu SSBS (amur ayrma aknda
ortalama askda kat madde konsantrasyonu) amur hacim indeksi SVI ve younlatrma sresi
tTh a bal olarak ampirik ekilde aadaki gibi tahmin edilebilir (ayrca ekil 5e de Baknz):
1000
3 tTh

SSBS =

[kg /m3]

(6-1)

SVI

ekil 5: amur hacim indeksi ve younlatrma sresine bal dip amur askda kat
madde konsantrasyonu

Aktif amurun kme hzn kullanarak SSBS nin hesaplanmas mmkndr.

Ksa devir amur aknn seyrelmesiyle oluan geri devir amuru askda kat madde
konsantrasyonu (SSRS) aadaki ekilde basitletirilebilir:
syrc niteleriyle

SSRS ~ 0,7 SSBS

suction niteleriyle

SSRS ~ 0,5 den 0,7 SSBS

amur ayrma donanm olmayan dey akl ikincil ktrme tanklarnda SSRS ~ SSBE
alnabilir.

41

6.4

kincil ktrme Tankna Giden Giri amurunun Geri Devir Oran ve Askda
Kat Madde Konsantrasyonu

Havalandrma ve ikincil ktrme tanknn iletme artlar, karlkl olarak ikincil ktrme
tankna giden giri suyundaki mixed liquir askda kat madde konsantrasyonun SSEAT, geri devir
amuru mixed liquir askda kat madde konsantrasyonun SSRS ve bunlarn yannda geri devir
orannn RS = QRS/Q birbirlerine bal olmasndan etkilenmektedir.Denge durumu iin, askda
kat madde dengesinden kan aadaki sonu ve XSS,EST yi ihmal edersek:
RS SSRS

[kg /m3]

SSAT =

(6-2)

1 + RS
kincil ktrme tanklarn ve havalandrma tanklarnn boyutlandrlmasnda maksimum geri
devir amur debisi QRS = 0,75 QWW,h temel alnr. letmeye ait sebeplerden dolay geri devir
amuru pompalarnn genel kapasitesi (yedek dahil), geri devir amuru debisi QRS = 1,0 QWW,h
olacak ekilde tasarlanmaldr. Farkl debilerle pompalarn farkl devirde almalaryla eitli
geri devir amur oranlar elde edebiliriz. Giri debisinin geri devir amur debisiyle Srekli
uyumas buna ramen gerekli deildir.
Dey akl ikincil ktrme tanklarnda maksimum deer QRS = 1,0 QWW,h mmkndr; geri
devir amur pompalarnn (yedek dahil) dzenlenmesi iletme ayar olarak QRS yi maksimum
1,5 QWW,h olarak yapabilir.
Ana olarak yatay ve ana olarak dikey akl tanklar arasnda gei iin geri devir amur
oranlar RS Tablo 11 den alnabilir.
Daha yksek amur oranlar ve geri devir amur aknn dzensiz artlar, kme prosesini
artan debiler yznden zayflatr. RS = 0,5 den kk geri devir amur oranlar, eer sadece
dk amur hacim indeksi ve uzun bir younlatrma sresiyle elde edilen geri devir amurunda
yksek askda kat madde konsantrasyonu gerekiyorsa engellenmelidir.
6.5

Yzey Savak Oran ve amur Hacmi Yzey Yk Oran

Yzey savak oran qA amur hacmi yk oran qSV ve seyrelmi amur hacminden DSV
hesaplanr:
qSV
qA =

qSV
=

DSV

[m/h]

(6-3)

SSEAT SVI

XsS,EST askda kat madde konsantrasyonunu ve oluan KO ve fosfor konsantrasyonunu yatay

akl ikincil ktrme tanklarnn k suyunda dk tutabilmek iin aadaki amur hacmi
yk oran qSV almamaldr::
XSS;EST 20 mg/l iin qSV 500 l / (m2 saat)
Ana olarak dey akl ikincil ktrme tanklarnda, kapal bir amur battaniyesinin
olumasnda veya kolayca yumaklaan aktif amurda aadaki uygulanr:

42

XSS;EST 20 mg/l iin qSV 650 l / (m2 saat)

amur hacmi yk oran ve tankn derinlii arasnda bir optimasyonun yaplmas tavsiye edilir.
Baskn yatay akl tanklar, giriten su yzeyine olan mesafenin (dey blme, hn ) su seviyesi
yksekliinde giriten ka yatay mesafenin (yatay blme)orannn 1: 3 den kk olduu
tanklardr. Baskn dey akl tanklar ise bu orann 1 : 2 den byk olduu tanklardr. Bu ikisi
arasnda olan oranlar iin izin verilecek amur hacmi yk oran dorusal olarak ara deer
bulunabilir. Boyutlandrma iin Tablo 11 deki deerlerin kullanlmas tavsiye edilir.
Baskn yatay akl ikincil ktrme tanklarnda yzey savak oran qA 1,6 m/saati gememelidir
ve Baskn dey akl ikincil ktrme tanklarnda yzey savak oran qA 2 m/saati
gememelidir. Tablo 11 den gei blgesi iin deerler alnabilir.
Tablo 11: Baskn yatay ve baskn dey akl ikincil ktrme tanklar arasndan gei alan iin
izin verilen deerler
Oran*)

0,33

0,36

0,39

0,42

0,44

0,47

0,5

qSV (l/m2 h)

500

525

550

575

600

625

650

qA (m/h)

1,60

1,65

1,75

1,80

1,85

1,90

2,00

RS (-)

0,75

0,80

0,85

0,90

0,90

0,95

1,00

*)

dey blmenin yatay blmeye oran mesela; 1 : 2,5 = 0,4

6.6.

ktrme Tank Yzey Alan

Gerekli olan ikincil ktrme tanklarnn yzey alan aadaki gibi kmtr:
QWW,h
AST =

[m2]

(6-4)

qA
Genellikle sadece yatay akl ikincil ktrme tanklarnda giri datm blgesi iin ilave bir
alan gerekmektedir. Datm blgesinin uzunluu yaklak olarak tankn yan duvarnn
derinliine eittir.
Dikey akl ikincil ktrme tanklarnn etkili yzey alan giri delii ile su seviyesinin orta
noktasnda olur, ekil 8 e baknz. bununla normal bir tankn ekli hesaba katlr.
6.7

ktrme Tank Derinlii

kincil ktrme tanklarnn birok prosesleri, fonksiyonel vaziyetteki etkili hacimlerin

yardmyla aklanmtr, baknz ekil 6 ve 7.

43

kincil ktrme tanklarnn gerekli derinlii fonksiyonel blgelerin zel ksmi derinliinden
hesaplanr:
h1
h2
h3
h4

: temiz su blgesi
: ayrma blgesi/ geri devir blgesi
: youn ak ve depolama blgesi
: younlatrma (thickening) ve amur ayrma blgesi

ekil 6: Yatay akl dairesel ikincil ktrme tanklarnda akn ana ynleri ve fonksiyonel
tank blgeleri

ekil 7: Yatay akl dikdrtgen ikincil ktrme tanklarnda akn ana ynleri ve
fonksiyonel tank blgeleri
Fonksiyonel blgelere ayrmakla o blgede hangi prosesin gerekletiini grebiliyoruz.
Gerekte prosesler yatay tabakal blgelerde gereklemezler, fakat her birbiri birbirine szabilir.
Tankn giri ve k blgelerinde ilave hidrolik artlarda ayrm blgeleri mevcuttur ve bunlar
giri ve k blgeleri boyunca mmkn olduunca kk tutulmaldr.
Temiz su blgesi, minimum derinlik h1 = 0,50 m olan gvenlik blgesidir.
Rzgarla gelen istenmeyen etkileri, younluk farklarn veya ani yzey yklerini dengelemek
iin bu blge vardr. Temiz su blgesi genellikle dnen akn alannda bulunur.
Dalg k borularnda (tpleri) ile ayrma blgesinin st kesi ile borularn giri aklklarnn
arasnda 30 cm mesafe olmas yeterlidir. k borularna yzen amurun girmesinin
engellenmesi iin, su seviyesinin giri aklklarnn zerinde en az 20 cm olas gerekir.

44

Giri alannda younlatrma ve depolama blgelerinin zerinde ayrma blgesi bulunur. Giri
alannda ayrma blgesi, youn ak ve depolama blgesi bir nite olutururlar. Burada amursu karm gelir ve datlr. amur kelmesini destekleyen yumaklama prosesi burada
gerekleir. Giri alannn dnda youn ak ve depolama blgesinin zerinde geri devir ak
blgesi bulunmaktadr. Sreklilik denklemine gre; gvenlik blgesi temiz su blgesini ierirken
dk askda kat madde konsantrasyonu olan atksu ak giri alanna geri dner.
Ayrma/geri devir ak blgesi, geri devir amurunu da kapsayan ve serbest su hacmine bal
giri aknn bekleme sresi 0,5 saat olacak ekilde boyutlandrlmaldr. Bundan kan sonu:
0,5qA(1+RS)
h2 =

[m]

(6-5)

1 - DSV/1000

Youn ak ve depolama blgesinde ortaya kan atksu-amur karm, yksek younluundan

dolay aadaki amur tabaksna doru batar ve buradan da tankn d kesine doru akar.
Burada, tanktaki maksimum aklar meydana gelir. Ya suyunun artmasyla youn ak ve
depolama blgesi geniler. Yksek amur oran seilmesine ramen havalandrma tankndan
gelen amur depolanr.
Youn ak ve depolama blgesi yle boyutlandrlmaldr ki, yal havalarda QWW,h
havalandrma tankndan gelen 500 l/m3 younluk deerinde ilave amurun hacmi
(0,3 SSEAT SVI) ile hesaplanr. Bu dnemde younlatrma blgesinde aktif amur ker ve
ikincil ktrme tanknn yzey alannda AST dald varsaylr.
Youn ak ve depolama blgesinin derinlii aadaki gibidir:
1,50,3qSV(1+RS)
h3 =

[m]

(6-6)

500

ken amurun younlamas younlatrma ve amur ayrma blgesinin dibinde meydana

gelir. Burada bir amur tabakas mevcuttur ve bu amur, amur hunisine dklr.
Younlatrma ve amur ayrma blgesi, younlatrma sresi tTh olan askda kat madde
konsantrasyonu SSEAT olan giri amur yknn dip amur konsantrasyonu SSBS kadar
younlaaca kadar byk olmaldr. kincil ktrme tanknn yzeyinde amur ktlesinin
dzgn yaylacan varsayarsak younlatrma ve amur giderme blgesinin ykseklii:
SSEAT qA(1+RS) tTh
h4 =

[m]

(6-7)

SSBS
Yatay akl ikincil ktrme tanklarnn eimli tank dibi ile birlikte hesaplam toplam derinlii
htot , ak yn veya yarapn te ikisi olacak ekilde tutulmaldr. En az 3 m. olmaldr.
Dairesel ikincil ktrme tanklarnda yan kenar su derinlii 2,5 m.den az olmamaldr.

45

Dey akl ktrme tanklarnda (baknz ekil 8, ters koni ve huni) V2 den V4 e alt hacimler;
ayrma blgesi, depolama blgesi ve younlatrma blgesi, h2 den
h4 e yaklak blge
derinliklerinin yzey aln AST ile arplmasyla hesaplanr (baknz Blm 6.6).

ekil 8: Dey akl tanklarda (ters koni) fonksiyonel blgeler ve derinlikler

6.8

Mevcut kinci ktrme Tanklarnn Test Edilmesi ve Yeniden Hesaplanmas

Mevcut ikincil ktrme tanklarda veya zel blgesel koullarda (yksek yeralt suyu seviyesi
gibi), amur hacmi yk oran mevcut veya muhtemel tank derinliiyle uyumal veya
boyutlandrma durumu iin byk lekli ykleme testleriyle doruluu kantlanmaldr.
kincil ktrme tanklarnn boyutlandrlmasnda izin verilen maksimum deerin amur hacim
yk oran qSV ye gre seilmesi gerekli deildir. Mevcut ikincil ktrme tanklarnn
verifikasyonuyla qSV hesaplanan derinlik asl derinlikle ayn oluncaya kadar tekrarlanarak
drlebilir. Tank yzey alan, amur hacim oran ile sonradan salanmaldr.
Eer mevcut tank derinlii, gerekli minimum deerin altndaysa, kabul edilebilir maksimum giri
debisinin drlmesi gerekir, yoksa ok kk tank derinlii yznden hidrolik karklklar
meydana gelir. Toplam derinlii 2,0 metreden az olan mevcut ikincil ktrme tanklarnn
kullanlmas genelde ekonomik deildir ve iletmede pratik deildir.

46

6.9

amur Ayrma Sisteminin Tasarm

6.9.1 amur Ayrma ve Syrc Tasarm

amur ayrma debisi ve geri devir amur debisi ikincil ktrme tanknda aktif amurun
bekleme sresini belirler.
kincil ktrme tanklarnn farkl eitleri iin birok amur syrclar ve geri devir amurunu
nakletme ekipman vardr. Yatay akl dairesel tanklarda amur syrclar ve emme (suction)
niteleri vardr. Yatay akl dikdrtgen tanklarda, amur syrclar ve emme nitelerine
ilaveten flight syrclar da kullanlr. Eer baskn dey akl tanklarda ya da apraz akl
ktrme tanklarnda amur ayrma gerekli ise, yukarda ad geen sistemlerde kullanlabilir.
amur ayrma ekipmannn boyutlandrlmas iin tankn boyutlarnn ve askda kat madde
yklerinin belirlenmesi gerekir.
amur ayrma siteminin dzenlenmesi iin ATV-DVWK Raporuna [8] ve dzeltmeye [9] ve
bunlarn yannda 3.5.4 de yer alan durumlara [2] dikkat edilmelidir.
amur syrclar iin rehber deerler Tablo 12 den alnabilir.
6.9.2 Ksa Devirli amur Debisi ve Kat Madde Dengesi
amur ayrma debisi QSR genellikle geri devir amur debisinden QRS den kk olduu iin,
amur syrclarla girile amur ayrma noktas (huni) arasnda bir ksa-devir amur debisi QShort
oluur ve emme niteleriyle de blgeden younlatrma blgesinin zerine kadar oluur.
Aadaki uygulanr:
QShort = QRS QSR

[m3/saat ]

(6-8)

Denklem 6-8 deki ksa-devir amur debisinin QShort, geri devir amur debisine bal olarak
0,4-0,8 QRS arasnda olduu deneyimlerle bulunmutur.
Ksa-devir debisi QShort un seyreltme etkisinden dolay amur ayrma aknda geri devir
amurunun askda kat maddesinin konsantrasyonu SSRS dip amurun askda kat madde
konsantrasyonunun SSBS altndadr. Aadaki akt madde dengesi uygulanr:
QRS SSRS = QSR SSBS + QShort SSEAT

[kg/saat]

(6-9)

6.9.3 Yatay Akl Dairesel Tanklardan amur Ayrma

Dairesel tanklarda ayrma aral syrc kprsnn bir devri iin geen sreye eittir.
DST
tSR =

[h]

(6-10)

vSR

47

Dairesel tanklarda amur syrclar iin amur ayrma debisi:

hSRavSR DSR
QSR =

[m3/saat ]

(6-13** )

4 fSR

**

Orijinal Alman Standardndaki denklemlere ayn numaray almas iin Denklemler (6-11), (6-12), (6-16) ve (6-17)
karlmtr.

Kpr hz vSR tankn evresine baldr. Syrc kollarnn says a tankn apna DSR ve
gerekli ayrma debisine bal olarak seilmelidir.
[lave (orijinal Almanca metinde bulunmamaktadr: tankn yarap uzunluuna bal olarak
syrc krek a = 1 kol olarak kabul ediliyor.]
Emme niteleri (genellikle ara (organ) tipi borular) iin amur ayrma debisi ile ksa-devir
amur debisi arasnda ayrm yapmak mmkn deildir, nk dip amuru genellikle artlm su
ile seyrelir (ounlukla tankn kesinde).
Emme borularnda (ykselticiler) debi 0,6-0,8 m/sn arasnda olmaldr ve emme borular arasnda
mesafe 3-4 metreyi gememelidir. Kpr hz vSR syrc kprlerininkiyle ayn olmaldr. lave
hidrolik yk kk tutmak iin emme kapasitesi tankn ortasndan dna doru safhalar halinde
olmaldr.
Tablo 12: amur syrclarnn dizayn iin rehber deerler
Dairesel tanklar
Ksaltma

Birim

Dikdrtgen tanklar

amur syrclar

amur
syrclar

Flight
syrclar

Syrc ya da krek yk.

hSR

0,4-0,6

0,4-0,9

0,15-0,30

Kpr Hz

VSR

m/saat

72-144

mak. 108

36-108

Geri devir hz

m/saat

mak. 324

Ayrma faktr

fSR

1,5

1,00

1,0

*)

Ayrma faktr, bir ayrma aralnda hesaplanan amur ayrma debisinin ve asl amur ayrma debisinin
katsaysdr.

[lave (orijinal Almanca metinde bulunmamaktadr: Ayrma faktr fSR = 1,5 dip eimi 1 :
15 olan dairesel ktrme tanklarndan tretilmitir ve syrc krek yksekliinde amur
tabakasn tam olarak ayrmak iin spiral eklinde syrc krek: 1,5 kpr devri gerekmektedir.
Syrc verimi, ayrma faktrnn tersi olarak dnlebilir.]

48

6.9.4 Dikdrtgen Tanklarla amur Ayrma

amur syrclar iin, syrc krei kaldrmak ve indirmek iin gerekli sreyi tS (saat) ve
syrc kprsnn geit uzunluunu (LRW WST) hesaba katarak ayrma aral:
LRW

LRW

tSR =

+
vSR

+ tS

[saat]

(6-14)

vret

Ayrma debisini QSR yi hesaplamak iin aadaki varsaylmaldr: Syrc krei teorik olarak
en fazla syrc krein yksekliinin 15 kat (LSL = 15 hSR) kadar amur syrabilir. Syrc
krein uzunluu LSR (~bST dikey duvarlar olan tanklarda) olduundqa ayrma debisi u ekle
gelir:
hSRLSR LSL
QSR =

[m3 /saat ]

(6-15 )

fSR tSR

Dikdrtgen tanklar iin uygun uzunluk 60 m.nin altndadr. Belirli bir mesafeyle (tank
uzunluunun yarsndan az) ayrlan amur hunilerinin iki krei iim 40 metrenin zerinde
uzunluk tavsiye edilir.
Krek syrclar ve flight syrclar iin ayrma faktr fSR < 1,0 olmas amur tabakasnn
stnde krek ya da beam in ykseklii ile ilave bir amur tabakasnn transfer edildiine iaret
eder.
Flight syrcnn uzunluunun (LFS LST) olduu flight syrclar iin ayrma aral:
LFS
tSR =

(6-18**)

[h]
vSR

Flight syrclar iin amur ayrma debisi:

vSR LSR hSR
QSR =

[m3 /saat ]

(6-19)

fSR
Beamlerin arasndaki mesafe beam yksekliinin yaklak 15 kat olmaldr.
Dikdrtgen tanklarda emme nitelerinin dizayn iin Blm 6.9.3.deki detaylar uygulanr.
Kpr hz 36-72 m/saat olmaldr. Emme niteleri, kprnn anlk yerine bal olarak tankn
boylamsal ekseninde kanlmaz dairesel, ilave hidrolik yke sebep olur.

49

**

Orijinal Alman Standardndaki denklemlere ayn numaray almas iin Denklemler (6-11), (6-12), (6-16) ve (6-17)
karlmtr.

6.9.5 Kat Madde Dengesinin Gereklemesi

amur ayrma sistemi yle dizayn edilmelidir ki amur ayrma debisi QSR kat madde dengesini
denklem 6-9 a gre karlasn. Buna gre:
QRSLSR - QShort SSEAT
QSR

[m3 /saat ]

(6-20)

SSBS
Burada SSRS iin Blm 6.3 de verilen geri devir amuru askda kat madde konsantrasyonu
kullanlmaldr.

Planlama ve letme Durumlar

7.1

Biyolojik Reaktr (Havalandrma Tank)

7.1.1 Tank Tasarm

Kartrma ya da havalandrma tanklarnda toplam debiye bal olarak 10 dakika ya da daha az
bekleme sreleriyle birlikte, ksa-devir aklar dizayn lmleri kullanlarak en aza
indirilmelidir.
nce kabarckl havalandrma elemanlaryla taban kaplanan tanklarda bile, homojen olduu
varsaylan kesintisiz ak blgesel olarak engellenebilir (tkanabilir). Havalandrma blgeleri
yannda ve altndaki ksa-devir aklar ve by-pass aklar artma performansn zayflatr; devir
niteleri (pervaneler) homojen olmayan ak profilleri oluturur, ak atlamalar gibi. Yukarda
belirtilen durumlarda ince kabarckl difzr hava sistemlerinde asl oksijen transfer oran
boyutlandrma iin alnandan kk olabilir.
Temel olarak, doru iletmeyi srdrrken tankn iine yerletirilmi ekipmann tamirine olanak
salayacak esas nlemler alnmaldr. Aktif amurun toplanmas iin olan kanal ve pompa
tnelleri tankn boaltlmas iin faydal olur.
7.1.2 Kpk Birikmesi ve amurun Yzmesi
Kpk ve yzen amur, Microthrix parvicella oluumuyla, havalandrma tank stnde,
bununla birlikte denitrifikasyon tanklarnn stnde ve belli koullarda anaerobik tanklarn
stnde bile oluabilir. Kpkl amurun olumasn en aza indirmek iin tanklardaki blme
duvarlar her zaman takn eklinde olmaldr. Doldurma ve boaltma srasnda dibe yakn kk
aklklarla ayrma duvarlarnn zerine bir taraftan gelen yksek su basnc engellenir. Ayn
sebepten dolay havalandrma tanklarnn k kanallarnn nnde kpk tabakas (scum)
toplayclarnn bulunmas pratik deildir. Genellikle kanaldaki kpk taan (savak) su ile
paralanr.
Microthrix Parvicella nn oluumu imdiye kadar anlalamadndan dolay kpk tabakasnn
(scum) ayrlmas iin bir olanak, koruyucu bir nlem olarak planlanmaldr. Bu, ikincil ktrme
tankna olan datcda veya havalandrma tanklarnn ortak, ak k kanallarnda olabilir.

50

Burada uygun bir emme ekipmannn kurulmas mmkn olmaldr. Ayrlan kpk, ileri bir
artma olmadan rtcy beslememelidir; mesela kurutma yataklarna uygulanabilir.
7.1.3 Resirklasyon Pompalarnn Dzenlenmesi
resirklasyon sisteminin su headindeki kk farkllklardan dolay, birok durumda sadece
pompann debisi yaklak olarak belirlenebilir. Denitrifikasyon blgesinden ok yksek bir
resirklasyonu ve bundan dolay yksek oksijen transferini engellemek iin ksmak veya daha
iyisi uzaktan kontrol etmek mantklca olur.
7.1.4 Nitrifikasyon in Boyutlandrlmam Tesislerde Nitrit Formasyonu
Belli koullar altnda (yksek scakl, dk yk), karbon giderimi iin tasarlanm tesislerde
bazen nitrifikasyon oluabilir. Bununla oksijen tketimi artar ve k suyunda nitrit
konsantrasyonunun artt hesaplanr. Bu ters etkilere, daha yksek oksijen transferi ile veya bu
mmkn deilse amur yann kltlmesiyle (atk amur debisinin artmas) kar koyulabilir.
7.2

kincil keltme Tanklar

7.2.1 Genel
Bu STANDARTTA, sadece boyutlandrmay etkileyen ya da boyutlandrmay ilgilendiren
dizayn ynleriyle ilgilenilmitir. Dizayn ve dzenlemenin ileri planlama yn, saha ya da yer alt
kstlamalar, inaat prosesleri, trafik gvenlii gibi benzer durumlar burada aka
listelenmemitir. Bunun iin ATV El Kitab [2], Blm 3.5 ve ATV Raporuna [10] baknz.
7.3.2 Temelde Yatay Akl Tanklar
Tank boyutu
Dairesel tanklar iin genel tank yaraplar 30 ila 50 metre arasndadr. evresel savaklar ile
byk dairesel tanklardan temiz suyun ayrlmas rzgarn etkisiyle zarar grebilir. ap 20
metreden az olan dairesel tanklar dey akl tanklar gibi hesaplanmal ve dizayn edilmelidir
(Blm 6.5 ve 6.7).
Giriler
Giriin dizayn, ikincil ktrme tanklarnda ayrma performansn ok etkiler.
Atksu ve amurun karmndan oluan giri ak mmkn olduunca abuk ekilde giri
alanna datlmaldr ve ayrma blgesine ya da youn ak ve depolama blgesine srayla yatay
olarak dearj edilmelidir. Dk yatl giri delikleri var ise ksa-devir aklarna dikkat
edilmelidir.
Yumaklama ve gaz stripping hacimleri, kelme blgesine girmeden nce zellikle derin
havalandrma tanklarnda yararl olmaktadr. Gaz stripping, giri blgesinde, datm
kanallarnda ya da havalandrma tanknn en son blmnde gaz alma alan kullanlarak
yaplabilir. Yzen amurun gideriminin de burada gereklemesi varsaylabilir. Yumaklama,
giri alanna tanka giri yapana kadar orta seviyede debiyle 40 cm/sn ye kadar 3 ila 5 dakikalk

51

periyotla desteklenebilir. Dairesel tanklara giri hznn ideal bir yatay bileeni 10 cm/sn yeye
kadar hesaplanmas tavsiye edilir. Dikdrtgen tanklarda ak hzn yatay bileeni 0,25 ila 0,33

cm/sn yeyi gememelidir, nk yzey yk oran snrlanmtr. Dairesel tanklarn giri

hacimleri ve dikdrtgen tanklarnn datm kanallar geri devir amurunu kapsayan en yksek
(peak) yal hava debisine (Qww,h (1+RV) gre tema sresi 1 dakika olacak ekilde
boyutlandrlmaldrlar.
klar
Tankta gerekleen atksuyun ve amurun ayrlma ilemi hidrolik elverili k dizayn ile
garantiye alnmaldr. Bu nedenle, i savaklar yan duvara yeterli mesafede olacak ekilde
sabitlenmelidirler. Savak takn oran 10 m3/ (m saat) le snrlanmaldr ve savaklar her iki yanda
6 m3 / (m saat) debiyle beslenmelidir. 150 kg/l den ok amur hacim indeksi iin bu deerler
azaltlmaldr.
k yzey alanndan daha dzenli bir geri alma, temiz suyun sarsntsz bir ekilde alnmas
gerekliliini destekler. Bu, radyal olarak dzenlenmi, batrlm, delinmi k tpleriyle veya
birok savakla salanabilir. Su seviyesinde mmkn varyasyonlar hesaba katlmaldr. Yzen
amurun tamasn engellemek iin bir scumboard savaktan 30 cm mesafede yerletirilmelidir.
Dalma derinlii 20 cm olmaldr.
amur hunileri
Eer ilave younlatrma gerekmiyorsa amur syrclar olan ikincil ktrme tanklarnn
byk amur hunilerine ihtiyac yoktur. Huniler yle dizayn edilmelidir ki, hi amur tortusu
beklenmemelidir. Huninin duvarlar mmkn olduunca dz (przsz) olmaldr ve en az
1,7 : 1 eimi olmaldr. Ters piramit eklinde hunileri olan boylamsal tanklarda tepelerin
yuvarlanmasna dikkat edilmelidir.
7.3.3 Temelde Dey Akl Tanklar
Dey akl ikincil ktrme tanklar dairesel ya da dikdrtgen tanklar olarak inaa edilebilirler.
Normalde bunlar yatay akl ikincil ktrme tanklarndan derin olurlar. Tankn d duvarnda
su seviyesi yksekliinde dey bileenin hln yatay bileene oran, amur battaniyesi olumas
iin 1 : 2 den yksek olmaldr.
Dairesel ve huni-tabanl tanklar
Huni eklinde tanklar (Dortmund tank), dey akl ikincil ktrme tanklar iin en ok tercih
edilen inaat eklidir. Huni (konik) ekli, akn yukar doru dzgn bir dalmda olmasn ve
amur battaniyesinin olumasn ve srekliliini salar. Tank derinliinin en az %75 lik ksm
huni eklinde olmaldr. Huninin eiminin 1,7 : 1 olmas uygundur. 1,4 : 1 doru flatter eimler
sadece ok dz ve zel dikkatle retilmi duvar yzeylerinde mmkndr. Genellikle huni eimi
younlatrma hacmine kadar devam eder, bylece amur ayrma sistemine gerek kalmaz.
Dz taban olan dairesel tanklarda, bir syrcnn amuru ayrma noktasna transfer etmesi
zorunludur.

52

Dikdrtgen tanklar
Dey akl dikdrtgen tanklar genellikle dz tabanl boylamsal tanklar olarak inaa edilirler.
aprazlamasna hzl bir ekilde hareket ederler ki bu ekilde giri aknn btn tank boyunca
eit dalmas zel bir nemle gerekleir. amur ayrma, tercihen organ boru emme azl bir
kpr nitesiyle boylamsal hareket eden veya 25 metreye uzunluu kadar kk tanklarla oluk
ekilli tank taban zerinde emme borusu kullanarak gerekleir.
Giri
Dz tabanl dikey akl dikdrtgen ve dairesel tanklarn giri dizayn yatay akl ikincil
ktrme tanklaryla ayndr.
Huni ekilli tanklarn girii merkezde batk silindirli ve tanka girite ak ynn deitiren bir
yapdr. Batk silindirin aa taraf younlatrma blgesinin zerinde bitmelidir ve tavsiye
edilen yer depolama blgesinin ortasnda bitmesidir. Giri silindirinin ap, ilgili
boyutlandrlm yzey alannn yarapnn 1/5 ila 1/6 s orannda seilmelidir.
apraz akl dikdrtgen tanklarda giri ak derin olmaldr ve tanka eit ekilde datlmaldr.
k
Dey akl ikincil ktrme tanklarnn klarnn dizayn yatay akl tanklarnkine benzer
inaa edilebilirler.
Dairesel tanklarda ve huni tabanl tanklarda oluklarn radyal yerletirilmesi veya radyal k
tpleri ikincil ktrme alanna dzgn bir akn olmasna yardmc olurlar. Bununla, dalg
k tplerinin kpklemi amurun ayrlmasyla tkanmamas avantajna sahip olurlar.
Dikdrtgen tanklarda temiz suyun alnmasnn dzlemsel olmas hidrolik verimlilii destekler.
7.4

Geri devir amuru

Geri devir amuru debisinin kontrol veya dzenlenmesi ok nemlidir. letme stratejisinin
amalar yle olmaldr:

havalandrma tanknda istenen mixed liquir askda kat madde konsantrasyonunun

devamll iin gerekli geri devir aktif amurunun salanmas,

kelme, younlatrma, amur alma prosesleri ve havalandrma tank arasndaki amur

sirklasyon dngsnn kapanmas,

eer gerekli ise, ikincil ktrme tanklarnn hidrolik beslenmesi dengelenmesinin

desteklenmesi,

Deri devir amur debisinin giri debisine (RS sabit) srekli veya yar-srekli otomatik kontrol
iin kuru hava giri debisinin QDW,h yaklak 0,75 ila 1 kat sabit bir debi salanmaldr. Yamur

53

suyunun giri debisine katlmasyla oluan yksek hidrolik yk engellemek iin geri devir
amur debisinin artrlmas sre olarak ertelenmelidir ve dzgn bir ekilde balamaldr.
Elde edilen geri devir amur debisinin kaydedilmesi gereklidir ve ek olarak en az bir ikincil
keltme tankndaki amur battaniyesinin yksekliinin kaydedilmesi istenir.

Dinamik Simlasyon

Dinamik modellemeyle sistem ve proses bilgilerini hesaba katarak aktif amur tesislerinin proses
tanmlanmasnda yeni bir adm atlmtr. niversite seviyesinde bu gibi modellerin almas ilk
balarda snrlyd. Aktif amur Modeli No:1 [12] nin yaynlanmasndan ve PC programlarna
uygun hale dntrlmesinden sonra dinamik simlasyon nemli olmutur.
Bugn statik boyutlandrlm aktif amur tesislerinin iletme davranlarn kontrol etmek iin
dinamik simlasyon sk sk kullanlmaktadr. Burada, proses konfigrasyonu ve lm ve
kontrol teknolojisi eitlidir ve optimizasyon detaylandrlmtr.
Bir aktif amur modeli ile birleen basit (bir boyutlu) ikincil ktrme tank modellerinde
biyolojik reaktr ve ikincil ktrme tank arasndaki yerleen amur dinamik olarak kayt
edilebilir ve bununla aktif amur prosesinin modellenmesinin bilgisel deeri geliir.
Hidrodinamik modellerin (2 ve 3 boyutlu) yardmyla n-boyutlandrlm ikincil ktrme
tanklarnn fonksiyonu incelenebilir ve ak teknolojisi iin dizayn yaps optimize edilebilir.
Farkl eitteki modellerin uygulanma alanlar ve limitleri ATV Raporunda [14] tartlmtr.
zel olarak temel modele dayanan simlasyon yardmyla hangi zel grevler detaylandrlabilir.
Bir model, sadece modelin olumasndan hesaba katlan bu gibi sorular baarl bir ekilde
tanmlayabilir. Tecrbesiz bir kullanc iin bir tehlike vardr ki o da sadece sorunun gidi
yolunun basite ele almaktr. Gerek udur ki, kural olarak boyutlandrma sadece bir eit yk
iin geerlidir ve sadece bir eit yke bal simlasyon durumuna gtrr.
Simlasyonun doasnda yatan belirsizlikler ve dar boazlar modelleme ile tahmin edilemez,
fakat buna ramen eitli durumlar iin uygun varsaymlar (iletme kavramlar, yk eitleri ve
duyarllk etmenleri) ilerleme, deerlendirme ve gz nnde bulundurularak yaplmaldr.
Bu yzden, simlasyon modeli kullananlara yksek gereksinimler koyulmaldr ve bunlar
sadece model bilgisine deil ayrca yk eidini semek ve proses zelliklerine de bal
olmaldr.
Bu nceden olmas zorunlu dzenlemeler altnda aktif amur tesisleri gvenlik ve ekonomik
verimlilie bal olarak bu dinamik simlasyon kullanlarak optimize edilebilir.

54

Maliyet ve evresel Etkileri

Standart, bir nceki versiyonuyla karlatrlarak boyutlandrmaya ve iletme tecrbelerine

dayanmaktadr ve bu arada gvendedir. Bu adan nceden sadece tahmin ya da varsaymlara
dayanlarak koyulan baz artnameler imdi kesin olarak ak ifadeler ve etkili parametlerin
belirtilmesiyle ve birok durum iin teyit edilmitir.
Bu Standartta, planlamaclar ve aratrmaclar tek-fazl aktif amur tesislerinin boyutlandrlmas
iin ayr bir alma temeli almlardr. Bundan ve proses teknik ynnden onlar gerekli evresel
korumaya da bal kalarak en uygun ve ekonomik zm gelitirmilerdir. Burada, deiik ve
hassas aratrmalarn mmknat ve bundan genel planlama prosesi iine gelimi bir
entegrasyon olaca zerinde durulmaldr.
Bu Standartta, yzey sularna dearj edilecek atksuyun kalitesi iin gereklilikler baslmamtr;
bunlar yasal olarak hazrlanmtr ya da yasal artnamelerin dnmesiyle belirlenir. Bu Standart,
uygun artnamelerin ve ekonomik iletmenin gvenli ekilde ayarlanmasn amalamtr.

10

lgili [Alman] Ynetmelik, Ynerge ve Standart artnameleri [evirmen

notu: bilinen eviriler Trke verilmitir, eer yoksa resmi olmayan eviriler parantez iinde
verilmitir.]

Abwasserverordnung [Atksu Yasas]

Verordnung ber Anforderungen an das Einleiten von Abwasser in Gewasser (AbwV)

Atksuyun Yzey Sularna Dearjndaki Gereklilikler Yasas, Bundesgesetzblatt 1999, 18.02.99
tarihli Blm 1, No.6

ATV Kurallar ve Standartlar

ATV-A 122E
Balant Deeri 50 ve 500 Arasnda Oturan ve Nfus Edeeri Olan Aerobik Biyolojik Artma
Sistemi Olan Kk Kanal Artma Tesislerinin Boyutlandrlmas, naas ve letmesi,
basm 06/91
ATV-A 126E
Balant Deeri 500 ve 5.000 Arasnda Oturan ve Nfus Edeeri Olan Kanal Artma
Tesislerinde Atksu Artmnn amur Stabilizasyonuyla Birlikte Aktif amur Prosesine Gre
Artlmasnn Prensipleri, basm 12/93
ATV-A 128E
Birleik Kanallarda Yamursuyu Yapsnn Boyutlandrlmas ve Dizayn Standartlar,
basm 04/92
ATV-A 202
Verfahren zur Elimination von Phoshor aus Abwasser
Atksuda fosfor giderimim metotlar, basm 10/92
55

ATV-M 209E
Aktif amur Havalandrma Tanklarnda Temiz Su ve Mixed Liquir da Oksijen Transferinin
llmesi, Basm 06/96
ATV-M 210
Belebungsanlagen mit Aufstaubetrieb
Impoundage iletmeli aktif amur tesisleri, basm 1997

ATV-M 256
Steuern und Regeln der N-Eliminaiton beim Belebungsverfahren
[Aktif amur proseslerinde azot gideriminin kontrol ve dzenlemesi], basm 1997
ATV-M 265
Regulung der Sauerstoffzufuhr beim Belebungsverfahren
[Aktif amur prosesinde oksijen transferinin dzenlenmesi]
ATV-M 271
Peersonalbedarf fr den Betrieb kommunaler Klaranlagen
Kentsel kanal artma tesislerinin iletilmesinde personel gereklilii, basm 09/98

Standart artnameler

DIN EN 1085
Atksu artma- ksa szl; dilli versiyonu EN 1085-1997
DIN 4045
Atksu mhendislii Ksa szl
DIN 4261, Blm 2
Kk kanalizasyon artma tesisleri; kanalizasyon havalandrmal tesisler; uygulama, dizayn,
inaat ve test etme
DIN 18202
Bina inaasnda boyutsal toleranslar; Binalar
DIN 19558
berfallwehr mit Tauchwand, getauchte Ablaufrohre in Becken; Baugrundsatze, Hauptmasse,
Anwendungsbeispiele
[Kpk bordas olan takn sava, tanklarda batm k borular; inaat prensipleri, ana
boyutlar, uygulama rnekleri]
DIN 19569-1
Kanalizasyon artma tesisleri iin yap ve teknik ekipmann dizayn prensipleri; Genel Prensipler

56

DIN 19569-2
Kanalizasyon artma tesisleri iin yap ve teknik ekipmanlarn dizayn prensipleri; kat
maddelerin ayrlmas ve younlatrlmas iin yaplar
Taslak DIN EN 12255-1
Atksu artma tesisleri; Blm 1: Genel inaat prensipleri
Taslak DIN EN 12255-4
Atksu artma tesisleri; Blm 4: n ktrme safhas
Taslak DIN EN 12255-6
Atksu artma tesisleri; Blm 6: Aktif amur prosesi
Taslak DIN EN 12255-8
Atksu artma tesisleri; Blm 8: amur artma ve depolama
Taslak DIN EN 12255-10
Atksu artma tesisleri; Blm 10: Gvenlik prensipleri

Literatr
[evirmen notu: bilinen eviriler Trke verilmitir, eer yoksa resmi olmayan eviriler parantez iinde
verilmitir.]

1. ATV (yaymc):

ATV-Handbuch Biologische und weiter gehende

Abwasserreinigung
[ATV El kitab Biyolojik ve ileri atksu artma]. 4. Basm,
Berlin: Ernst & Sohn, 1997.

2. ATV (yaymc):

ATV-Handbuch Mechanische Abwasserreinigung

[ATV El Kitab Mekanik atksu artma]. 4. basm, Berlin:
Ernst & Sohn, 1997.

3. ATV-Arbeitsblatt

Vereinheitlichung und Herleitung von Bemessungwerten

fr Abwasseranlagen
[ATV Standart Atksu sitemleri iin boyutlandrma
deerlerinin birletirilmesi ve tretilmesi] (hazrlk
aamasnda].

4. Nowak, O.:

Nitrifikation im Belebungsverfahren bei massgebendem

Industrieabwassereinfluss.
[Endstriyel atksu girii olan aktif amur proseslerinde
nitrifikasyon]
Wiener Mitteilungen Wasser, Abwasser, Gewasser, Vol.135
(1996).

5. Prendl, L.:

Beitrag zu Verstandnis und Anwendung aerober Selektorren

fr die Blahsclammvermeidung.
[Kabaran amurdan korumak iin aerobik selektrlerin
anlalmas ve uygulanmas hakknda makale]
Wiener Mitteilungen Wasser, Abwasser, Gewasser, Vol.139
(1997)

57

6. ATV Raporu

Aktif amur tesislerinde kabaran amur, yzen amur ve

kpn sebepleri ve nlemleri. Korrespondenz Abwasser
45 (1998), 1959-1968 ve 2138

7. Ekama, G.A.;
Bernard, J.L.;
Gnthert,F.W.;
Krebs, P.;
McCorquodale,J.A.;
Parker,D.S.;
ve Wahlberg,E.J.

kincil ktrme tanklar. IAQW Bilimsel ve Teknik Rapor

No:6, Londra: IAQW 1977.

8. ATV Raporu

Schlammraumsysteme fr Nachklarbecken von Belebungsanlagen

[Aktif amur tesislerinde ikincil ktrme tanklar iin
amur temizleme sistemleri]
Korrespondenz Abwasser 35 (1988), 263 ff.

9. Dzeltme:

ATV Raporda dzeltmeler [8]. Korrezpondenz Abwasser 35

(1988), 611.

10. ATV Raporu

Konstruktive Aspekte der Planung von Nachklarbecken

von Belebungsanlagen
[Aktif amur tesislerinde ikincil ktrme tanklarnn
planlanmasnda dizayn durumu].
Korrespondenz Abwasser 44 (1997), 2061-2064 ve 45
(1998), 549.

11. ATV Raporu

Bemessung und Gestaltung getauchter, gelochter

Ablaufrohre in Nachklarbecken
[kincil ktrme tanklarnda dalg, delikli dearj
borularnn boyutlandrlmas ve dizayn].
Korrespondenz Abwasser 42 (1995), 1851-1852 ve 44
(1997), 322-324.

12. Henze, M.;

Grady, C.P.L.jr.;
Gujer, W.;
Marais, G.v.R.;
Matsuo, T.

Aktif amur Modeli No.1. IAWPRC Bilimsel ve Teknik

Raporlar No.1. Londra: IAWPRC (1987).

13. ATV Raporu

Simulation von Klaranlagen

[Kanalizasyon artma tesislerinde simlasyon].
Korrespondenz Abwasser 44 (1997), 2064-2074.

14. ATV Raporu

Grundlagen und Ersatzbereich der numerischen

Modellierung der Nachklarbecken von Belebungsanlagen
[Aktif amur tesislerinde ikincil ktrme tanklarnn
nmerik modellenmesinde temeller ve konular].
Korrespondenz Abwasser 47 (2000).

58

Ekler
KO ye dayal olarak karbon giderimi iin amur retiminin ve oksijen tketiminin
belirlenmesi
A1

Boyutlandrma Prensipleri

Hesaplamalar iin, biyolojik reaktre gelen gnlk giri ak, ilgili ykler veya konsantrasyonlar
aadakilere ihtiya duymaktadr:
CCOD,IAT
SCOD,IAT
XCOD,IAT
XSS,IAT
XinorgSS,IAT

Kimyasal Oksijen ihtiyac (KO)

Szntnn KOsi (0,45 m membran filtre)
Filtre edilebilir kat maddeler KOsi
Filtre edilebilir kat maddeler (0,45 m membran filtre)
Filtre edilebilir kat maddelerin inorganik tortusu (XSS,IAT)

lgili ykler Blm 4 e gre belirlenmelidir.

ekil A1: Biyolojik artmayla KO nin ve filtrable kat maddenin deiimi

(prensip diyagram)

A2

KO Dengesi

Biyolojik reaktr giri aknn KO si znebilir ve tanecikli blm olmak zere blnebilir.
Burada, btn konsantrasyonlarn atksu giri akna bal olduuna dikkat edilmelidir; bunun
ayrca OV, XCOD,SP vb. iin de uygulanabilir, baknz ekil A1.
CCOD,IAT = SCOD,IAT + XCOD,IAT

[mg/l]

(A1)

Her iki blm de bir biodegradable ve bir tepkimeye girmeyen (inert) blm vardr:
CCOD,IAT = SCOD,deg, IAT + SCOD,inert, IAT + XCOD,deg, IAT + XCOD,inert, IAT

[mg/l]

(A2)
59

znm tepkimeye girmeyen blm znm k konsantrasyonuna yaklaabilir:

SCOD,inert, IAT = SCOD,inert, EST

[mg/l]

(A3)

Tepkimeye girmeyen znm KO, 0,05 ila 0,1 CCOD,IAT arasndadr. Eer hibir alma
mevcut deilse kentsel atksu iin SCOD,inert,IAT = 0,05 CCOD,IAT eklinde hesap yaplmas tavsiye
edilir. Tanecikli KO nin tepkimeye girmeyen ksm ise toplam tanecikli KO nin paras olarak
saylabilir:
XCOD,inert, IAT = A XCOD,IAT = A (CCOD,IAT - SCOD,IAT)

[mg/l]

(A4)

Atksuyun cinsine ve birincil ktrme tanklarnda bekleme sresine bal olarak, A 0,2 ila 0,35
arasndadr. Kentsel atksu iin A = 0,25 alarak hesaplama yaplabilir.
Biodegradable KO (CCOD,deg, IAT) aadaki gibi verilebilir:
CCOD,deg, IAT = CCOD,IAT - SCOD,inert, IAT - XCOD,inert,IAT

[mg/l]

(A5)

Eer denitrifikasyonu artrmak iin dardan karbon ilave ediliyorsa, SCOD,deg, IAT nin SCOD,IAT
deeri kadar artrlmas gerekir (baknz denklem 5-8). SCOD,Ext 10 mg/l ise hesaba katlmaz.
Giri aknn filtrable kat maddeleri (XSS,IAT) organik ve inorganik blmler ierir; geri kalan
CCOD,IAT nin ksm deildir.
XSS,IAT = XordSS,IAT + XinorgSS,IAT

[mg/l]

veya:
XinorgSS,IAT = B XSS,IAT

[mg/l]

(A6)

B deeri 0,2 ila 0,3 (%70 ila %80 organik) arasnda alnabilir. Eer hibir alma mevcut
deilse ham atksu iin B = 0,3 ve birincil ktrme tankndan k iin B = 0,2 alnmas tavsiye
edilir.
Birok lmden sonra giri akndaki organik kuru kat maddenin 1,45 g KO/ g org SS olduu
belirlenmitir. Bununla aadaki dzeltme yaplabilir:
XCOD,inert,IAT = CCOD,IAT - SCOD,IAT = XSS,IAT 1,45 (1 B)

[mg/l]

(A7)

Eer SCOD,IAT bilinmiyorsa, fakat XSS,IAT lldyse, SCOD,IAT bu denklemden hesaplanabilir.

Biyolojik artma sonucunda ikincil ktrme tankndan kan suyun KOsi (bu znm
tepkimeye girmeyen KO, biodegradable olmam znm KO ve filtrable kat madde gelen
KO dir) ve atk aktif amur olarak llen KO (XCOD,SP) kalr. Fark solunum iin kullanlan
oksijen olarak temsil edilir (OU). Eer ktaki biodegradable olamam ve znm

60

biodegradable KO yi hesaba katmazsa ve ktaki askda kat maddeyi yanl ynlendirilmi

atk amur olarak varsayarsa, aadaki dnm denklemi elde edilir:
CCOD,IAT = SCOD,inert,EST + XCOD,SP + OV

[mg/l]

(A8)

Yksek amur ya olduunda btn biodegradable tanecikli maddelerin (XCOD,deg,IAT) ve

biodegradable znm maddelerin (SCOD,deg,IAT) dnm olduu varsaylabilir. Tepkimeye
girmeyen znm KO nin ve bunun yannda biodegradation prosesleri sonucunda inorganik
kat madenin ok az artmas ileri varsaymlar iin gz nne alnmaz.
A3

amur retiminin Hesaplanmas

KO olarak llen retilen amur (XCOD,SP) giriteki tepkimeye girmeyen tanecikli KO den,
oluan biyoktleden (XCOD,BM) ve biyoktlenin endojen bozulmasndan (rmesinden) kalan
tepkimeye girmeyen kat maddeden (XCOD,inert,BM) den oluur.
XCOD,SP = XCOD,inert,IAT + XCOD,BM + XCOD,inert,BM

[mg/l]

(A9)

Biyoktlenin oluumu ve endojen rme iin aadaki dzeltme uygulanr:

XCOD,BM = XCOD,deg,IAT Y - XCOD,BM tSS b FT

[mg/l]

(A10)

1
XCOD,BM = XCOD,deg,IAT Y

[mg/l]

(A11)

1 + b tSS FT
FT = 1,072(T-15)

(A12)

Dnm katsays Y = 0,67 g KO/ g KOdeg ve 15o C de rme katsays b = 0,17 gn-1 Aktif
amur Modeli No. 1 [12] dekine benzer varsaylabilir.
Endojen rmeden geriye kalan tepkimeye girmemi kat madde rm biyoktlenin %20 si
olarak alnabilir:
XCOD,inert,BM = 0,2 XCOD,BM tSS b fT

[mg/l]

(A13)

KO olarak kayt edilen kat maddenin ktlesi %80 ni organiktir. Eer 1,45 g KO/ g SS alnrsa
ve giriteki inorganik filtre edilebilir maddeler hesaba katlrsa, u elde edilir:
XCOD,SP
SPd,C = Qd (

+ XinorgSS,IAT ) /1000

[kg SS/ gn]

(A14)

+ B XSS,IAT ) /1000

[kg SS/ gn]

(A15)

0,8 1,45
veya:
XCOD,SP
SPd,C = Qd (
0,8 1,45

61

A4

Oksijen htiyacnn Hesaplanmas

Oksijen ihtiyac denklem A.8 in yeniden dzenlemesiyle aadaki gibi kar:

OU = CCOD,IAT SCOD,inert,EST XCOD,SP

[mg/l]

OUd,C = Qd (CCOD,IAT SCOD,imert,EST XCOD,SP) / 1000

[kg O2/gn]

(A16)

Daha ileri hesaplamalar Blm 5.2.8 e gre yaplr.

62