You are on page 1of 13

jMgnwmw

isMGW qy PrMgIAW

Swh muhMmd (jIvn kwl 1780-1845 eI:)

A`vl hmd (ausqq) jnwb A`lwh dI nUM, ijhVw kudrqI Kyl bxWvdw eI[
cOdW qbkW (KMfW) dw nkS ingwr kr (nkSy icqR) ky, rMgw rMg dy bwg lgWvdw eI[
sPW ipClIAW sB lpyt lYNdw, AgoN hor hI hor ivCWvdw eI[
Swh muhMmdw aus qoN sdw frIey, bwdSwhW qoN BIK mMgWvdw eI[1[
ieQy AieAW nUM dunIAW moh lYNdI, dgybwz dw Dwr ky Bys mIAW[
sdw nhIN jvwnI qy AYS mwpy, sdw nhIN jy bwl vrys mIAW[
sdw nhIN jy dOlqW PIl (hwQI), GoVy, sdw nhIN jy rwijAW dys mIAW[
Swh muhMmdw sdw nw rUp dunIAW, sdw rihx nw kwlVy kys mIAW[2[
iek idn vfwly (vtwly) dy ivc bYTy, c`lI Awx iPrMgI dI bwq AweI[
swnUM AwiKAw hIry qy nUr KW ny, ijnHW nwl swfI mulwkwq hoeI[
rwzI bhuq rihMdy muslmwn ihMdU, isrW dohW dy au`qy AwPwq AweI[
Swh muhMmdw ivc pMjwb dy jI, kdy nhIN sI qIsrI jwq AweI[3[
eyhu jg srwey muswPrW dI, eyQy zor vwly keI Awey gey[
Sdwd, nmrUd, iPraUn jyhy, dwhvw bMnH Kudwie khwey gey[
Akbr Swh jyhy ivc id`lI dy jI, PyrI vWg vxjwirAW pwie gey[
Swh muhMmdw rhygw r`b s`cw, vwjy kUV dy keI vjwie gey[4[
mhWblI rxjIq isMG hoieAw pYdw, nwl zor dy mulk ihlwie igAw[
mulqwn, kSmIr, pSOr, cMbw, jMmU kWgVw kot invwie igAw[
hor dys ldw^ qy cIn qoVI, is`kw Awpxy nwm clwie igAw[
Swh muhMdw jwx (jwxI) pcws brsW, A`Cw r`j ky rwj kmwie igAw[5[
jdoN hoey srkwr dy svws pUry, jmW hoey nI sB srdwr mIAW[
cyq isMG nUM mwirAw kOr swihb (nOinhwl isMG), SurU hoeI drbwr (ivc) qlvwr mIAW[
KVk isMG mhwrwj ny Fwh mwrI, moieAw mu`F kdIm dw (myrw) Xwr mIAW[
Swh muhMdw AsW BI nwl mrnw, swfw ieho sI kOl krwr mIAW[6[
myry bYiTAW ienHW ny KUn kIqw, ieh qW grk jwvy drbwr mIAW[
ipCy swfy vI kOr nw rwj krsI, AsIN mrWgy eys nUM mwr mIAW[
nwhk dw ienHW ny KUn kIqw, ieh qW mrngy sB srdwr mIAW[
Swh muhMdw DuroN qlvwr v`gI, sB kql huMdy vwro vwr mIAW[7[
KVk isMG hoieAw bhuq mWdw, brs iek ipCoN v`s kwl hoieAw[
AweI mOq nw AtikAw iek GVI, cyq isMG dy gm dy nwl moieAw[
kOr swihb mhwrwjy dI (mOq dI) gl sux ky, zrw gm dy nwl nw mUl roieAw[
Swh muhMmdw keIAW dy mwrny nUM, ivc kONsly kOr nUM hukm hoieAw[8[
1

KVk isMG mhwrwj nUM cu`k ilAw, dyKo swVny nUM hux lY c`ly[
Drm rwj nUM jdoN ieh Kbr hoeI, kOr mwrny nUM Es dUq G`ly[
mMwro mwr krdy dUq Awx vVy, jdoN mOq dy hoey nI Awx h`ly[
Swh muhMmdw dyK rzwie aus dI, aUDm isMG (fogry) qy kOr dy sws c`ly[9[
iek dUq ny dyK ky iPkr kIqw, plk ivc drvwzy dy AwieAw eI[
ijhVw Dur drgwh dw hukm AWdw, dyKo aus nUM Kub bjwieAw eI[
AMdr qrP hvylI dy qury jWdy, C`jw Fwh dohW au`qy pwieAw eI[
Swh muhMmdw aUDm isMG QwaUN moieAw, kOr swihb BI sihkdw AwieAw nI[10[
A`T pihr lukwie ky riKE ny, dUjy idn rwxI cMd kOr (kOr dI mW) AweI[
(pqI) KVk isMG dw mUl dryg (sog) nwhIN, (pu`qR) kOr swihb qweIN EQy rox AweI[
hux moieAw qy kro sskwr ies dw, Blw AsIN ikauN ieqnI dyr lweI[
Swh muhMmdw roeI ey cMd kOrW, ijs dw moieAw pu`qr sohxw Syr sweIN[11[
Syr isMG nUM iksy jw Kbr id`qI, ijs dw moieAw BqIjw, Brw Xwro[
aus ny qurq vtwilEN kUc kIqw, rwqIN AWvdw Gq vhIr Xwro[
jdoN Awx ky hoieAw lwhOr dw^l, A`KIN roey pl`tdw nIr Xwro[
Swh muhMmdw lok idlbrI krdy, cMd kOr hoeI idlgIr (icMqq) Xwro[12[
id`qy sMqrI cwr KlHwr corIN, Syr isMG Aj AMdr Awvxw jy[
qurq PUk idau qusIN kwrbInW (bMdUkW), ieko GVI ivc mwr mukwvxw jy[
Syr isMG nUM rwjy (iDAwn isMG) ny Kbr id`qI, AMdr Ajy zrUr nhIN Awvxw jy[
Swh muhMmdw Ajy nw zor qyrw, qYnUM AsW hI AMq sdwvxw jy[13[
cMd kOr dI jo mMdI nzr dyKI, dgybwzIAW hor bQyrIAW nI[
En (Syr isMG ny) qurq lwhOr QIN kUc kIqw, bYTw jwie ky ivc mukyrIAW nI[
ip`Cy q^q bYTI rwxI cMd kOrW, idMdy Awx muswihb (drbwrI) dlyrIAW nI[
Swh muhMmdw kOr nw jMmxw ey, ikly, kot qy r`XqW qyrIAW nI[14[
rwjy (iDAwn isMG) lSkrW ivc slwh kIqI, Syr isMG nUM ikvyN sdweIey jI[
auh qW pu`qr srkwr dw &iqh jMgI, g`dI aus nUM cwie bhweIey jI[
isMGW AwiKAw rwjw jI hukm qyrw, ijs nUM khyN so &iqh bulweIey jI[
Swh muhMmdw gl jo mUhoN k`FyN, eysy vKq hI cwie mMgeIey jI[15[
bweI idnW dI rwjy ny leI ru^sq, qurq jMmU nUM hoey ny kUc fyry[
Syr isMG qweIN ilK G`lI icTI, mYN qW rPU (sUq) kr C`fy nI kMm qyry[
DONsw mwr ky phuMc lwhOr jldI, AgoN Awie imlsx qYnUM sB byVy (dsqy)[
Swh muhMmdw imlxgy iPr APsr, ijs vylVy Sihr dy gieEN nyVy[16[
Syr isMG ny rwjy dw ^q piVH ky, PojW qurMq lwhOr nUM G~lIAW nI[
GoVy ihxkdy qy mwrU (POjI vwjy) v`jdy nI, DUV auf ky Gtw ho c`lIAW nI[
AwvY (B`Ty) buDU dy lwey nI pws fyry, POjW l`QIAW Awx ieklAW nI[
Swh muhMdw Awx jW imly A&sr, g`lW ivc lwhOr dy c`lIAW nI[17[
2

Syr isMG buDU dy AwivEN jI, kr qurm lwhOr vl DwieAw eI[


Ply pVqlW (pltxW) dy AgoN pwV kY jI, Syr isMG nUM qurq lMGwieAw eI
aus blI Swhzwdy dw qyj BwrI, ijs ikly nUM morcw lwieAw eI[
Swh muhMmdw hwr ky ivcilAW ny, Syr isMG nUM g`dI bhwieAw eI[18[
Syr isMG g`dI au`qy Awx bYTw, rwxI (cMd kOr) kYd kr ky iklHy ivc pweI[
Gr bYiTAW r`b ny rwj id`qw, Eh ml bYTw swrI pwqSwhI[
brs hoieAw jW aus nUM kYd AMdr, rwxI idl ivc jo ij`c (rVk) AwhI (sI)[
Swh muhMmdw mwr ky cMd kOrW, Syr isMG ny gloN blwie lwhI[19[
Syr isMG nUM r`b ny rwj id`qw, ilAw Koh lwhOr jo rwxIAW QIN[
sMDWvwlIAW dy dysoN pYr iKsky, jw ky puC lY rwh pMDwxIAW (pWDIAW) QIN[
muV ky Pyr AjIq isMG (sMDwvwlIey) leI bwzI, pYdw hoieAw sI Asl svwxIAW QIN[
Swh muhMmdw jimAw AlI Akbr, AWdw bwp nUM kwilAW pwxIAW QIN[20[
ijnHW golIAW ny mwrI cMd kOrW, aunHW qweIN hzUr cw s`idAw eI[
Syr isMG ny buGy nUM hukm kIqw, aunHW (iklHy) AMdroN bwhr cw k`iFAw eI[
rwjy (iDAwn isMG) isMGW dw iglw imtwvxy nUM, n`k, kMn cw aunHW dw v`iFAw eI[
Swh muhMmdw lwh ky sB zyvr, kwlw mUMh kr ky Pyr C`ifAw eI[21[
brs hoieAw jW hwzrI lYx bdly, fyrw Swh iblwvl lgWvdw eI[
AjIq isMG guJI kwrbIn lY ky, Syr isMG nUM Awx ivKWvdw eI[
is`DI jdoN Swhzwdy ny nzr kIqI, jldI nwl cw klw (GoVw) dbWvdw eI[
Swh muhMmdw izmIN qy ipAw qVPy, qygw mwr ky sIs aufWvdw eI[22[
lihxw isMG jo bwg dI qrP AwieAw, A`gy *kOr jo hom krWvdw eI[
lihxw isMG dI mMdI jo nzr dyKI, A`goN r`b dw vwsqw pWvdw eI[
mYN qW krWgw bwbw jI tihl qyrI, h`Q joV ky sIs invWvdw eI[
Swh muhMmdw Es nw iek mMnI, qyg mwr ky sIs lYjWvdw eI[23[
Syr isMG, pRqwp isMG mwr ky jI, sMDWvwlIey Sihr nUM au`T Dwey[
rwjw (iDAwn isMG) imilAw qW ikhw AjIq isMG ny, Syr isMG nUM mwr ky AsIN Awey[
g`lIN lwie ky qy iklHy ivc AWdw, kYsy Akl dy aunHW qy pyc pwey[
ijnHW mwrI sI rwjw jI cMd kOrW, Swh muhMmdw aunHW dy sIs lwhy[24[
gurmuK isMG igAwnI ny m`q id`qI, qusW ieh ikauN jINvdw iC`ifAw jy[
mgroN imhr GsItw qW boilAw eI, eyh suKn (bol) slwhI dw k`iFAw jy[
iek AvdlI ny kwrbIn mwrI, r`sw Aws aumId dw v`iFAw jy[
Swh muhMmdw izmIN qy ipAw qVPy, dlIp isMG qweIN Pyr s`idAw jy[25[
pihly rwjy dy KUn dw lwie it`kw, ip`CoN id`qIAW cwr prdKxw eI[
qyry vwsqy hoey ny sB kwry, A`gy swihb s`cy qYnUM r`Kxw eI[
swnUM GVI dI kuJ aumId nwhIN, A`j rwq pRswd ikn c`Kxw eI[
qyry v`l jo krygw nzr mMdI, Swh muhMmdw krWgy sKxw eI[26[
3

*hIrw isMG* nUM rwjy dI Kbr hoeI, sUbydwrW nUM s`d ky qurq ciVHAw[
DONsw mwr ky &Oj lY nwl swrI, gu`sy nwl auh Sihr dy ivc viVAw[
rwjpUq sI fogrw bhuq cMgw, sMDwvwlIAW dy nwl KUb liVAw[
Swh muhMmdw AjIq isMG moieAw l`Qw, lihxw isMG jo jINvdw Awx PiVAw[27[
DohW iDrW qoN bhuq sUrm`q hoeI, KMfw ivc mYdwn vjwie gey[
Syr (AjIq?) isMG nw iksy nUM v`Dx dyNdw, swry mulK QIN klw imtwie gey[
rwjw (iDAwn isMG) krdw sI mulK dI pwqSwhI, ip`Cy r`XqW nUM v^q pwie gey[
Swh muhMmdw mwr ky moey dovyN, cMgy sUrmy h`Q ivKwie gey[28[
du`ly B`tI nUM gWvdw jg swrw, jYml P`qy dIAW vwrW swrIAW nI[
mIr dwd cuhwn dy s`qr (hrm) AMdr, moeIAW rwxIAW mwr ktwrIAW nI
sMDwvwlIAW ijhI nw iksy kIqI, qygW ivc drbwr dy mwrIAW nI[
Swh muhMmdw moey nI bIr ho ky, jwnW kIqIAW nhIN ipAwrIAW nI[29[
ip`Cy Aw ky sBnW nUM i&kr hoieAw, socI pey nI sB srdwr mIAW[
AgoN rwj AwieAw h`Q buriCAW (guMifAW) dy, peI KVkdI inq qlvwr mIAW[
g`dI vwilAW nUM ijhVy mwr lYNdy, hor kho iks dy pwxIhwr mIAW[
Swh muhMmdw hoeI hux mOq ssqI, ^wlI nhIN jwxw koeI vwr mIAW[30[
lihxw isMG srdwr mjITIAw sI, v`fw Akl dw kot kmwl mIAW[
mhW blI srdwr sI pMQ ivcoN, if`TI bxI kuc`lxI cwl mIAW[
id`l Awpxy bYT ivcwr krdw, eyQy keIAW dy hoxgy kwl mIAW[
Swh muhMmdw qur igAw qIrQW nUM, sBo C`f ky dMg-dvwl (Pswd) mIAW[31[
dlIp isMG g`dI au`qy rhy bYTw, hIrw isMG jo rwj kmWvdw eI[
j`lHw aus dw Kws vzIr hYsI, ^wqr qly nw iksy nUM ilAWvdw eI[
AMdr bwhr srkwr nUM ipAw GUry, khy kuJ qy kuJ kmWvdw eI[
Swh muhMmdw pMQ nUM duK dyNdw, hIrw isMG dw nwS krWvdw eI[32[
isMGW iliKAw ^q *sucyq isMG nUM, burw krn hwrw j`lHw TIkdw eI[
jldI phuMc vzIr bxw leIey, qYnUM Kwlsw ipAw ayufIkdw eI[
Aksr rwj ipAwry nI rwijAW nUM, hIrw isMG qW pu`qr SrIk dw eI[
Swh muhMmdw j`lHy dw n`k v`Fo, Bj jwiegw mwirAw lIk (Srm) dw eI[33[
ijs vylVy rwjy (sucyq isMG) ny ^q piVHAw, jwmy ivc nw mUl smWvdw eI[
v`gw q`g lwhOr nUM AsW jwxw, fyry kwTIAW cw pvWvdw eI[
mMjI kwkVIN (lwhOr lwgy QW) POj auqwr swrI, bweI AwdmI lY AWvdw eI[
Swh muhMmdw Awx lwhOr phuMcw, mIAW mIr fyrw ivc lWvdw eI[34[
hIrw isMG nUM rwjy dI Kbr hoeI, qurq pVql sB lpytIAW nI[
isMGW AwiKAw rwjw jI jwE muVky, &OjW rihMdIAW nhIN smytIAW nI[
isMGo jINdw jwx muhwl jMmUM, qwnHy dyx rwjpUqI bytIAW nI[
Swh muhMmdw AwieAw vzIrI lY ky, AwKx sB phwV fumytIAW (fUm-bytIAW)[35[
4

qopW joV ky pltnW nwl lY ky, cwcy s`ky qy hIrw isMG cVHdw[
jdoN &Oj qy GiqAw Awx Gyrw, KMfw iK`c ky swr dw h`Q PVdw[
BIm isMG qy kysrI isMG swry, lY ky dohW nUM ktk dy ivc vVdw[
Swh muhMmdw isMGW ny lwj r`KI, m`Qy swmHxy hoie ky ^Ub lVdw[36[
isMG j`lHy dy h`QoN jo qMg Awey, idlW ivc kcIcIAW Kwvdy nI[
A`gy s`q qy A`T sI qlb (qnKwh) swrI, bwrW zor dy nwl krWvdy nI[
keI AwKdy idE ienwm swnUM, lY ky bukqIAW cw gl pWvdy nI[
Swh muhMmdw jlHy dy mwrny nUM, pMj kONslI cwie bxWvdy nI[37[
hoieAw hukm jW bhuq mhwvqW nUM, hOdy sony cwie ksWvdy nI[
qrP jMmUM dI mUMh moV cly, swnUM Awie ky isMG mnWvdy nI[
Gyry Azl dy, Akl nw mUl AweI, burw Awpxw Awp krWvdy nI[
Swh muhMmdw isMG lY imly qopW, AgoN golIAW nwl aufWvdy nI[38[
hIrw isMG qy j`lHy nUM mwr ky jI, *jvwhr isMG vzIr bxWvdy nI[
qrP jMmUM dI mUMh mroV cly, rwhIN Sor KrUd mcWvdy nI[
auQoN rwjw gulwb isMG bMnH AWdw, kYNTy Pyr lY ky glIN pWvdy nI[
Swh muhMmdw AsW hux kVy lYxy, *jvwhr isMG nUM AwK suxWvdy nI[39[
ikhw buriCAW Awx AMDyr pwieAw, jyhVw bhy g`dI auhnUM mwr lYNdy[
kVy kYNTy ienwm rupey bwrW, kdy pMj qy s`q nw cwr lYNdy[
keI qury nI iklHy dI lut krky, keI Sihr dy lut bzwr lYNdy[
Swh muhMmdw cVHy muJyl BeIey (BweIey), pYsw qlb dw nwl pYzwr (juqI) lYNdy[40[
ip`Cy iek srkwr (rxjIq isMG) dy Kyf c`lI, peI in`q huMdI mwro mwr mIAW[
isMGW mwr srdwrW dw nws kIqw, sBo kql hoey vwro vwr mIAW[
isr &Oj dy irhw nw koeI kuMfw, hoey Suqr (aUT) ijauN bwJ muhwr (nkyl) mIAW[
Swh muhMmdw iPrn srdwr lukdy, BUq mMflI hoeI iqAwr mIAW[41[
jvwhr isMG dy au`qy nI cVHy nI swry, m`Qw KUnIAW dy vWg v`itE ny[
frdw Bwxjy (dlIp isMG) nUM lY ky imlx AwieAw, A`goN nwl sMgIn dy P`itE ny[
sIKW nwl AVuMb ky &Il (hwQI) au`qoN, k`F hOidEN izmIN qy s`itE ny[
Swh muhMmdw vwsqy pwie rihAw, isr nwl qlvwr dy k`itE ny[42[
mweI (rwxI ijMdW) kYd knwq (qMbU) dy ivc kIqI, iks nUM roie ky peI suxwvxI hYN[
qyrw kOx hmwieqI suxn vwlw, ijs nUM pwie ky vYx idKwvxI hYN[
ikhVy pwqSwh dw pu`q moieAw swQoN, ijhVy fMUGVy vYx qMU pwvxI hYN[
Swh muhMmdw dy ienwm swnUM, swfy zor qy rwj kmwvxI hYN[43[
peI JUrdI ey rwxI ijMd kOrW, ikQoN k`FW mYN klgIAW in`q qoVy (kMTy, DMn)[
myry swmHxy koieAw (koihAw) hY vIr myrw, ijsdI qwibAw l`K hzwr GoVy[
ikQoN k`FW mYN dys iPrMgIAW dw, koeI imly jo ienHW dw grb qoVy[
Swh muhMmdw Es QIN jwn vwrW, jvwhr isMG dw vYr jo koeI moVy[44[
5

mYnUM Awx cPyirEN GUrdy nI, lYNdy mu&q ienwm rupey bwrW[
j`tI hovW qy krW pMjwb rMfI, swry dys ivc cw qurn vwrW[
C`FW nhIN lwhOr ivc vVn jogy, sxy v`ifAW APsrW jmWdwrW[
pey rulx ieh ivc prdys murdy, Swh muhMmdw mwrnI eys mwrW[45[
ijnHW mwirAw koih ky vIr myrw, mYN KohWgI aunHW dI juMfIAw nI[
DwkW jwx vlwieqIN dys swry, pwvW b`kry vWg cw vMfIAW nI[
cUVy lihxgy bhuq suhwgxw dy, n`Q, cONk, qy vwlIAW, fMfIAW nI[
Swh muhMmdw pYxgy vYx fUMGy, jdoN hox pMjwbxw rMfIAW nI[46[
ArzI ilKI iPrMgI nUM kuMj goSy (gupq), pihly Awpxw suK AnMd vwrI[
qyry vl mYN POjW nUM GlnIAW, K`ty krIN qUM ienHW dy dMd vwrI[
ijhVw zor qUM Awpxw sB lwvIN, ip`Cy Krc mYN krWgI bMd vwrI[
Swh muhMmdw Pyr nw Awaux muVky, mYNnUM ieqnI bwq psMd vwrI[47[
pihly pwr dw mulK qUM ml swfw, Awpy Kw gu`sw qYQIN AwvxIgy[
soeI lVngy hox byKbr ijhVy, m`Qw kdI srdwr nw fwhvxIgy[
eysy vwsqy POj mYN pwV C`fI, keI BWj AcwnkI KwvxIgy[
Swh muhMmdw lwt jI ktk qyry, myry gloN qrgVI lwhvxIgy[48[
nfn (lfn) kMpnI swihb ikqwb if`TI, ienHW lwtW ivcoN kOx lVygw jI[
tuMfy lwt ny cu`ikAw Awx bIVw, hmIN jwie ky sIK ko AVygw jI[
GMty qIn mYN jw lwhOr mwrW, AYsI bwq mYN &rk nw pVygw jI[
Swh muhMmdw Pgxon qyrHvIN nUM, hm Sihr lwhOr ivc vVygw jI[49[
v`jI qrm, qMbUr krnwie SuqrI, qMbU bYrkW nwl inSwn mIAW[
koql bGIAW pwlkI qopKwny, dUrbIn cMgI swiebwn mIAW[
ciVHAw nMdnoN lwt auTwie bIVw, fyrw pWvdw ivc mYdwn mIAW[
Swh muhMmdw goirAW CyV CyVI, mulk pwr dw milAw Awx mIAW[50[
PrWsIsW nUM AMdroN hukm hoieAw, qusIN jwau KW qrP kSmIr nUM jI[
aunHW r`b dw vwsqw pwieAw eI, mweI (ijMdW) PVIN nw iksy qksIr nUM jI[
pwroN mulk i&rMgIAW ml ilAw, AsIN mwrWgy Es bypIr nUM jI[
Swh muhMmdw Awey nI hor pirEN, AsW f`kxw Es vhIr nUM jI[51[
mweI AiKAw sB cVH jwx &OjW, bUhy Sihr dy rihx nw sKxy jI[
muslmwnIAW pVqlW (pltnW) rihx eyQy, GoV cVHy nwhIN eyQy rKxy jI[
kMTy klgIAW vwlVy hox A`gy, mohry hor grIb nw D~kxy jI[
Swh muhMmdw ijnHW dI qlb qyrW, mzy iqnHW lVweI dy cKxy jI[52[
swry pMQ nUM s`d ky kihx l`gI, mYQoN gey ^zwny inKu`t vwrI[
jmnw qIkrW ipAw jy dys suMJw, Kwau dys iPrMgI dw lut vwrI[
mwro Sihr iProzpur luiDAwxw, su`to CwvxI Es dI put vwrI[
Swh muhMmdw lvo ienwm mYQoN, kVy kMTy mYN dyvWgI su`t vwrI[53[
6

isMGW AwiKAw lVWgy ho toty, swnUM Kbr G`lIN idny rwq mweI[
qyrI nOkrI ivc nw &rk krsW, BwvyN KUh G`qIN BwvyN Kwq (toey) mweI[
isMGW BoilAW mUl nw shI kIqw, gu`Jw krn l`gI swfw Gwq mweI[
Swh muhMmdw Ajy nw jwixE ny, KwlI peI ey copVI pRwq mweI[54[
id`qI mweI ny jdoN idlbrI BwrI, isMG bYTy nI hoey sucyq mIAW[
s`cy swihb dy h`Q nI s`B g`lW, iksy hwr dyvy iksy jyq mIAW[
iek l`K bytw svw l`K poqw, rwvx mwirAw Gr dy Byq mIAW[
Swh muhMmdw jwxdw jg swrw, keI sUrmyN Awauxgy Kyq mIAW[55[
isMGW swirAW bYT gurmqw kIqw, clo jwey i&rMgI nUM mwrIey jI[
iek vwr jy swhmxy hoie swfy, iek GVI ivc pwr auqwrIey jI[
vIr isMG jyhy AsW nhIN C`fy, AsIN kdI nw Es qo hwrIey jI[
zbq krWgy mwl i&rMgIAW dw, lu`t lvWgy dOlqW borIAW jI[
Pyr vVWgy aunHW dy sqr(iesqRI)-Kwny, bMnH lvWgy swrIAW gorIAW nI[
kwbl ivc pTwx ijauN AlI Akbr (Swh ny), mwr v`F ky kIqIAW porIAW nI
Swh muhMmdw lvWgy Pyr kMTy, iq`lydwr jo rySmI forIAW nI[57[
DONsw v`ijAw kUc dw hukm hoieAw, cVHy sUrmy isMG dlyr mIAW[
cVHy pu`qr srdwrW dy CYl bMky[ jYsy byilE inkldy Syr mIAW[
cVHy sB mJYl duAwbIey jI, ijnHW iklHy invwey ny Fyr mIAW[
SWh muhMmdw cVHy jmUr(qop)-Kwny, hoieAw hukm nw lWvdy dyr mIAW[58[
Swm isMG srdwr ny kUc kIqw, *j`lHy vwlIey bxq bxwvdy nI[
Awey hor phwV dy sB rwjy ijhVy qyg dy DnI khWvdy nI[
cVHy sB srdwr mjITIey jI, sMDWvwlIey kwTIAW pWvdy nI[
Swh muhMmdw cVHI Akwl rjmMt, KMfy swr dy iskl krWvdy nI[59[
*srdwr rwm isMG, Amr isMG, Awid
mzhr AlI qy mwGy KW kUc kIqw, qopW Sihr QIN bwhr inkwlIAW nI[
byVw cwiVHAw sulqwn mihmUd vwlw, qopW nwl iemwm Swh vwlIAW nI[
ielwhI b^S ptolI mWj ky jI, DUp dyie ky q^q bhwlIAW nI[
Swh muhMmdw AYsIAW ilSk AweIAW, ibjlI vWg jo dyx ivKwlIAW nI[60[
sux ky ^br i&rMgI dI cVHy sBy, &OjW bymuhwrIAW ho qurIAW[
Pyr vwr kuvwr nw iksy if`Tw, iek dUsry dy ip`Cy l`g turIAW[
A`gy qopW dy DnI BI hYn gory, vMgW pihx KloqIAW nhIN kuVIAW[
Swh muhMmdw vrj nw jWidAW nUM, &OjW ho muhwnIAW kdoN muVIAW[61[
CVHy Sihr lwhOr QIN mwr DONsy, sBy grb hMkwr dy nwl qurdy[
aury dovW dirAwvW qy nhIN Atky, pqn lMGy nI jw PIrozpur dy[
A`gy CyiVAw nhIN i&rMgIAW nUM, dohW iDrW dy rulxgy bhuq murdy[
Swh muhMmdw B`jxw rxo BwrI, juty sUrmy AwK qUM kdoN muVdy[62[
7

L`gI Dmk swry ihMdusqwn AMdr, id`lI, Awgry, hWsI, ihswr mIAW[
bIkwnyr, lKnaU, Ajmyr, jYpur, peIAW BwjVW jmnw qoN pwr mIAW[
c`lI sB pMjwb dI bwdSwhI, nhIN dlW dw AMq Sumwr mIAW[
Swh muhMmdw iksy nw Atkxw eI, isMG rihxgy id`lI nUM mwr mIAW[63[
ArzI ilKI i&rMgIAW Kwlsy nUM, qusIN kws nUM jMg mcWvdy ho[
mhwrwjy dy nwl sI nym swfw, qusIN su`qIAW klW jgWvdy ho[
keI l`K rupey ly jwE swQoN, idAW hor jo qusIN PrmWvdy ho[
Swh muhMmdw AsW nw mUL lVnw, qusIN eyqnw zor ikauN lWvdy ho[64[
isMGW iliKAw ^q iPrMgIAW nUM, qYnUM mwrWgy AsIN vMgwr ky jI[
swnUM nhIN rupey dI loV kweI, BwvyN dyh qUM Fyr auswr ky jI[
auho pMQ qyry au`qy Awx ciVHAw, ijhVw AwieAw sI jMmUM nUM mwr ky jI[
Swh muhMmdw swmHxy fwh qopW, sUry k`F mYdwn inqwr ky jI[65[
pYNc ilKdy swrIAW pVqlW dy, swfI A`j hY v`fI clMq mIAW[
vIr isMG nUM mwirAw fwih qopW, nhIN C`ifAw swD qy sMq mIAW[
AsW mwry cOPyr dy iklHy BwrI, AsW mwirAw kulU, BtMq (BUtwn) mIAW[
Swh muhMmdw g`l qW soeI hoxI, ijhVI krygw ^wlsw pMQ mIAW[66[
dUrbIn i&rMgI ny h`Q lY ky, kIqw &Oj dw sB Sumwr mIAW[
ijnHIN QweIN sI jmHw jmUrKwny, kIqy swihb mlUm hzwr mIAW[
dwrU vMifAw sUirAW jMgIAW nUM, do do boqlW kYP Kumwr mIAW[
Swh muhMmdw pI Srwb gory, hoey jMg nUM qurq iqAwr mIAW[67[
iek ipMf dw nwm jo mudkI sI, EQy BrI sI pwxI dI K`f mIAW[
GoV-cVHy AkwlIey nvyN swry, JMfy id`qy nI jwie ky g`f mIAW[
qopW c`lIAW ktk i&rMgIAW dy, goly qoVdy mws qy h`f mIAW[
Swh muhMmdw ipCW nUM au`T n`Ty, qopW sB Awey EQy C`f mIAW[68[
fyry Awx ky sBy slwh krdy, AYqvwr AsIN KMfw PVWgy jI[
*qyjw isMG dI v`fI aufIk swnUM, aus dy Awey bgYr nw lVWgy jI[
srPw jwn dw nhIN jy qdoN krnw, jdoN ivc mYdwn dy vVWgy jI
Swh muhMmdw AMdroN iek ho ky, fyry c`l iPrMgI dy vVWgy jI[69[
qyjw isMG vI lSkrIN Awx viVAw, hudydwr sBY auQy AWvdy nI[
kro hukm qy qyg auTweIey jI, pey isMG kcIcIAW KWvdy nI[
kUjW nzr AweIAW bwjW BuiKAW nUM, cotW kYsIAW vyK clWvdy nI[
Swh muhMmdw Es QIN hukm lY ky, h`lw krn dI fOl bxWvdy nI[70[
PyrU Sihr dy hyT jW Kyq ru`Dy (Xu`Dy), qopW c`lIAW nI vWg qoiVAW dy[
isMG sUrmy Awx mYdwn l`Qy, gMj lwh su`ty aunHW goirAW dy[
tuMfy lwt ny AMq nUM Kwie gu`sw, Pyr id`qy nI l`K FMfoirAW dy[
Swh muhMmdw rMf bYTwie nMdn, isMG jwn lYNdy nwl zoirAW dy[71[
8

hukm lwt kIqw lSkr Awpxy nUM, qusW lwj AMgryz dI r`KxI jI[
isMGW mwr ky ktk mukwie id`qy, ihMdusqwnI qy pUrbI, d`KxI jI[
nMdn twpUAW ivc kurlwt hoeI, kursI cwr hzwr hY sKxI jI[
Swh muhMmdw lwt hux kihx l`gw, ruq isMG ispwhI dI c`KxI jI[72[
hoieAw hukm AMgryz dw qurq jldI, qopW swrIAW nIr dy Awey p`ly[
PUk su`tIAW swrIAW mYgzInW, isMG au`T ky p`qrw hoey cly[
ColdwrIAW qMbUAW Cf dOVy, koeI cIz nw leI bMnH p`ly[
EVk ilAw mYdwn i&rMgIAW ny, Swh muhMmdw rxoN nhIN mUl h`ly[73[
auDr Awp iPrMgI nUM BWj AweI, dOVy jwx gory id`qI kMf mIAW[
c`ly qopKwny swry goirAW dy, mgr hoeI bMdUkW dI PMf mIAW[
ikny jwie ky lwt nUM ^br id`qI, nMdn hoeI bYTI qyrI rMf mIAW[
Swh muhMmdw dyK mYdwn jw ky, ruldI goirAW dI peI JMf mIAW[74[
*phwVw isMG sI Xwr i&rMgIAW dw, isMGW nwl sI Es dI ZyrswlI (rVk)[
auh qW lwt nUM jwie imilAw, gl jwie d`sI swrI Byq vwlI[
auQoN ho igAw hrn hY Kwlsw jI, cOdW h`QW dI mwr ky imrg-CwlI[
Swh muhMmdw sWB lY isly (Asl) Kwny, C`f gey nI isMG mYdwn ^wlI[75[
muV ky Pyr iPrMgI zor kIqw, lwtWdwr goly jdoN Awx Cu`ty[
ayufI rwl (DUV) qy cwdrW kVkIAW nI, kYrv pWfvW dy jYsy bwx Cu`ty[
jdoN if`Ty nIN h`Q i&rMgIAW dy, EQy keIAW dy Awx pRwx Cu`ty[
Swh muhMmdw iek sO qyeI qopW, qoSyKwny iPrMgIAW Awx lu`ty[76[
jdoN ipAw hrws qy krn g`lW, muMfy GoV-cVHy nvyN Cokry jI[
A`DI rwq nUM auT ky iKsk qurIey, ikQoN pey gory swnUM Epry jI[
vwhI krdy rotIAW KUb Kwdy, AsIN iknHW dy hW pu`q poqry jI[
Swh muhMmdw KUhW qy imlk (BauN) vwly, AsIN db ky lwvWgy joqry jI[77[
ijhVy jINvdy rhy so pey socIN, hoey Bu`K dy nwl zhIr (duKI) mIAW[
bury ijMn ho ky swnUM pey gory, AsIN jwxdy sW koeI kIr (kIt) mIAW[
AsW Sihd dy vwsqy h`Q pwieAw, AgoN fUmxw iCVy mKIr mIAW[
Swh muhMmdw rwh nw koeI l`By, ij`Qy c`lIey G`q vhIr mIAW[78[
GroN gey iPrMgI dy mwrny nUM, byVy qopW dy sB Kuhwie Awey[
CyV Aw&qW nUM mgr lwieau ny, sgoN Awpxw Awp gvwie Awey[
KuSI vsdw Sihr lwhOr swrw, sgoN kuMjIAW h`Q PVwie Awey[
Swh mumhMmdw kihMdy ny lok isMG jI, qusIN cMgIAW pUrIAW pwie Awey[79[
GrIN jwie ky Pyr Awrwm kIqw, iksy rwq iksy doie rwq mIAW[
ip`CoN Pyr srdwrW ny s`d Byjy, jy koeI isMG ispwhI dI zwq mIAW[
ik`Qy lkogy jwie ky ^wlsw jI, d`so KolH ky Asl dI bwq mIAW[
Swh muhMmdw Pyr ik`T hoieAw, l`gI cwnxI hor knwq mIAW[80[
9

kMFHy pwr dy jmHW jw hoie fyry, ieh qW nOkrI GrIN nw imlx jwxy[
fyrIN Awx ky bhuq vIcwr hoieAw, hoeIAW buqkIAW bMd qy ivkx dwxy[
ChI k`F ky morcIN Awie bihMdy, fyrIN Awie ky Pyr pRswid Kwxy[
Swh muhMmdw s`By mlUm kIqI, kIkUM hoeI sI d`s KW luiDAwxy[81[
srdwr rxjoD isMG &Oj lY ky, qrP lwfey vwly dI c`ilAw eI[
EQy s`B kbIly sI kYd hoey, koeI lwt i&rMgI ny G`ilAw eI[
aunHW jwie KohIAW bwdSwhIAW nI, aus dw zor nw iksy ny J`ilAW eI[
Swh muhMmdw CwvxI PUk id`qI, ivcoN jIaU iPrMgI dw h`ilAw eI[82[
cwr pVqlW lY ky myvw isMG AwieAw, isMG Awpxy h`Q hiQAwr lYNdy[
ienHW bhuq iPrMgI dI &Oj mwrI, lu`tW BwrIAW bwJ Sumwr lYNdy[
qopW, auT, hwQI, mwl, lwK GoVy, fyry Awpxy isMG auqwr lYNdy[
Swh muhMmdw isMG jy zor krdy, BwvyN luiDAwxw qdoN mwr lYNdy[83[
muhkm dIn (ny) srdwr nUM ilKI ic`TI, qusW rsd lu`ty cMgy Swn dy jI[
dyho Byj aurwr s`B kwrKwny, pieE g`ijE ivc mYdwn jI[
qYnUM Aj hzUr QIN Piqh AweI, KbrW aufIAW ivc jhwn dy jI[
Swh muhMmdw vYrI nUM jwx hwzr, sdw r`iKey ivc iDAwn dy jI[84[
s`TW kohW dw pMD sI luiDAwxw, rwqo rwq kIqI tuMfy fOV mIAW[
auh BI lu`itAw lwt ny Awx fyrw, s`B Koh ky kIqIAW rOV mIAW[
J`lI *AbUqbyly dIAW pVqlW ny, A`DI GVI lVweI dI sOV mIAW[
Swh muhMmdw isMG lutwie fyry, kr Awey ny qr`tIAW cOV mIAW[85[
pihly h`ilauN isMG jo inkl n`Ty, pey rwqo rwq AOJVy AOJVy (kurwhy) jWvdy nI[
lIVy gey swry rhI iek kuVqI, bwhW ih`k dy nwl lgWvdy nI[
A`goN lok lVweI dI g`l pu`Cx, jIB hyTW QIN KolH idKWvdy nI[
Swh muhMmdw Awx ky GridAW qoN, nvyN kpVy hor isvWvdy nI[86[
kihMdy ijauNdy Pyr nw kdy jwxw, mUMh nw lgxw Es cMfwl dy jI[
ikqy jwie ky cwr idn k`t AweIey, FUMfx Awauxgy swfy nwl dy jI[
qusW AwiKAw mwirAw luiDAwxw, AsIN iPrdy hW FUMfy Bwldy jI[
Swh muhMmdw rhy huiSAwr EQy, lVy nhIN Ajy swfy nwl dy jI[87[
ip`Cy bYTy srdwrW ny gurmqw kIqw, koeI Akl dw kro ielwj Xwro[
CyV buriCAW dI swfy pyS AweI, pg dwVHIAW dI rKo lwj Xwro[
muT mItI sI eys pMjwb dI jI, ienHW KolH id`qw Aj pwj Xwro[
Swh muhMmdw mwr ky mro eyQy, kdI rwj nw hoey muhqwj Xwro[88[
qIjI vwr llkwr ky pey gory, pey v`jdy Fol qMbUr mIAW[
k`s leIAW nI isMGW ny qurq kmrW, kwiem jMg nUM hoey zrUr mIAW[
pihlW bwivauN Awx ky zor id`qw, ipAw dlW dy ivc PqUr mIAW[
Swh muhMmdw n`s ky jwx ik`Qy, ieQoN Sihr lwhOr hY dUr mIAW[89[
10

AweIAW pltnW bIV ky qopKwny, AgoN isMGW ny pwsy qoV su`ty[


myvw isMG qy mwGy KW hoey is`Dy, h`ly iqMn iPrMgI dy moV su`ty[
Swm isMG srdwr AtwrI vwly, bMnH SsqRI joV ivCoV su`ty[
Swh muhMmdw isMG ny goirAW dy, vWg inMbUAW lhU incoV su`ty[90[
pey bWivauN hoie ky Pyr gory, PrWsIs qy ij`Qy sI cwr XwrI[
kuMfl (Gyrw) G`iqAw vWg kmwn goSy, bxI Awx srdwrW nUM ibpq BwrI[
qyjw isMG srdwr pul v`FH id`qw, GrIN n`s nw jwie ieh &Oj swrI[
Swh muhMmdw mrn ShId ho ky, Aqy jwn nw krngy mUl ipAwrI[91[
jMg ihMd pMjwb dw hox l`gw, dovyN pwqSwhI &OjW BwrIAW nI[
A`j hovy srkwr qW mu`l pwvy, ijVHIAW ^wlsy ny qygW mwrIAW ny[
GoVy AwdmI golIAW nwl au`fx, hwQI ifgdy sxy AMbwrIAW nI[
Swh muhMmdw iek srkwr bwjoN, POjW ijq ky AMq nUM hwrIAW nI[92[
keI sUrmy mwr ky moey EQy, ijnHW h`Q kIqy qygW nMgIAW dy[
rihMdy Gyr ky ivc dirAwau foby, Cury mwr ky (qy) qopW cMgIAW dy[
kihMdy nOkrI kws nUM AsW kIqI, AwKy l`g ky swQIAW sMgIAW dy[
Swh muhMmdw Pyr nw r`b ilAwvy, ivc jMg dy nwl PrMgIAW dy[93[
keI mwvW dy pu`qr ny moey auQy, sIny lgIAW qyz ktwrIAW nI[
ijnHW Byxw nUM vIr nw imly muV ky, peIAW roNdIAW iPrn ivcwrIAW nI[
jMgIN ijnHW dy isr dy moey vwlI, Ku~lHy vwl qy krn byzwrIAW (ivrlwp) nI[
Swh muhMmdw bhuq srdwr mwry, peIAW rwj dy ivc KuAwrIAW nI[94[
iliKAw qurq pYZwm rwxI ijMd kOrW, koeI qusW ny dyr nhIN lwvxI jI[
rihMdI &Oj dw kro ielwj koeI, kwbU qusW bZYr nw AwvxI jI[
myrI jwn dy qusIN Ab ho rwKy, pwau ivc lwhOr dy CwvxI jI[
Swh muhMmdw Aj mYN ilAw bdlw, A`gy hor kI r`b nUM BwvxI jI[95[
pul b`Dw iPrMgI ny ^br sux ky, lWGy pwey nI ivc plkwirAW (plW) dy[
Awey iSihr lwhOr nUM mwr DONsw, vwjy v`jdy nwl ngwirAW dy[
sWB ley srkwr dy islHyKwny, vwlI bxy jy rwj duAwirAW dy[
Swh muhMmdw CyV sI ivrilAW dI, soeI pyS AweI isMGW swirAw dy[96[
rwjw igAw gulwb isMG Awp cVH ky, bwhoN pkV lwhOr ilAWvdw eI[
swihb lok jI AsW pr dieAw krnI, auh qW Awpxw kMm bxWvdw eI[
id`qy k`F mlveI duAwbIey jI, ivcoN isMGW dI &Oj iKskWvdw eI[
Swh muhMmdw qrP phwV lY ky, qurq jMmUM nUM kUc krWvdw eI[97[
bxy mweI (ijMdW) dy Awx AMgryz rwKy, pweI CwvxI ivc lwhOr dy jI[
rK mwlvw pwr dw mulk swrw, Twxw G`iqAw ivc iPlOr dy jI[
ilAw Sihr huiSAwrpur qlk (qk) swrw, ijhVy tky Awvx nMdw cOr dy jI[
Swh muhMmdw kWgVw mwr lIqw, auhdy kMm gey sBy sOrdy jI[98[
11

rihMdw mulk iPrMgI dy ipAw pyty, kIqw hukm iPrMgIAW swirAW ny[
mweI (is`^) &Oj (nUM) cwie juAwb id`qw, id`qI nOkrI C`f ivcwirAW ny[
ip`CoN sWB lIqw mulk kwrdwrW, bKqwvrW qy nyk sqwirAW ny[
Swh muhMmdw eys rwxI ijMd kOrW, qoV su`itAw mulk aujwiVAw ny[99[
kIqw Akl dw pyc sI ijMd kOrW, m`Qw dohW pwqSwhIAw dw joiVAw eI[
gu`JI rmz kr ky Awp rhI s`cI, bdlw qurq Brwau dw moiVAw eI[
ley qurq muswihb lpyt rwxI, lSkr ivc dirAwau dy roiVHAw eI[
Swh muhMmdw kry jhwn g`lW, EuhnW ku&r mdeI dw qoiVAw eI[100[
ipCoN bYT ky isMGW nUM Akl AweI, ikhI cVHI hY zihr dI swx mweI[
iknHW KuMdrW ivc Pswie ky jI, swfy lwih su`ty qUM qW Gwx mweI[
h`Q Doie ky mgr ikauN peI swfy, GrIN Ajy nw dyxI hY jwx mweI[
Swh muhMmdw Koh h`iQAwr bYTy, nwl kuVqIAW ley pCwx mweI[101[
huMdy Awey nI rMnW dy DuroN kwry, lMkw ivc qW rwvx kuhwie id`qw[
kOrv pWfvW nwl kI Blw kIqw, TwrW KUhxIAW ktk mukwie id`qw[
rwjy Boj dy mUMh lgwm id`qI, mwr A`fIAW hoS Bulwie id`qw[
Swh muhMmdw ies rwxI ijMd kOrW, swry dyS dw PrS auTwie id`qw[102[
r`b cwhy qW krygw imhrbwnI, hoieAw isMGW dw kMm Arwsqw eI[
v`fI sWJ hY ihMdUAW muslmwnW, aunHW nwl nw iksy dw vwsqw eI[
auhdy nwl nw bYT ky g`l krnI, KudI AwpxI nwl mhwsqw eI[
Swh muhMmdw dOlqW jmHw krdw, SwhUkwr dw ijvyN gumwSqw (munSI) eI[103[
ijhVI hoeI so leI hY vyK A`KIN, A`gy hor kI bxq bxwvdw jI[
iek GVI dI kuJ aumYd nwhIN, iksy leI hwVI iksy swvxI jI[
in`ky poc hux bYT ky krn g`lW, AsW if`TI iPrMgI dI CwvxI jI[
Swh muhMmdw nhIN mlUm swnUM, Agy hor kI Kyf iKfwvxI jI[104[

SbdwrQ
qbk:-KMf
Azl:-mOq
qoVy:-gihxy
ktk:-POj

sMmq au`nI sY dUsrw (sMn 1845) au`qirAw sI, jdoN hoieAw iPrMgI dw jMg mIAW[
hYsI KUn dI eyh zmIn ipAwsI, hoeI surK Srwb dy rMg mIAW[
DrqI v`F ky DUV dy bxy b`dl, jYsy cVHy AkwS pqMg mIAW[
Swh muhMmdw isrW dI lwie bwzI, nhIN moVdy sUrmy AMg mIAW[105[
hmd:-ausqq
kwrbIn:-bMdUk
kuMj goSy:-gupq
KUhxI:-POj ijs

nwmwvlI
srkwr:-mhwrwjw rxjIq isMG
kOr:-kMvr nOinhwl isMG

Suqr:-aUT
qurm:-qurHI
PIl:-hwQI
ivc 109350

muswihb:-drbwrI kONsl:-slwhkwr sMmqI


pVqlW:-pltxW nkS ingwr:-nkSw icqR ky
gYrswlI:-vYr
nIr p`ly:-pwxI kMFy
ipAwdy, 65610 GoVy, 21870 hwQI d`sy jWdy hn

cyq isMG (bwjvw):-mhwrwjw KVk isMG dw sbMDI qy imqR


aUDm isMG:-gulwb isMG dw pu`qR kMvr nOinhwl isMG dw imqR
12

rwjw:-iDAwn isMG fogrw


hIrw isMG:-iDAwn isMG dw pu`qR
mweI:-rwxI ijMd kOr
jvwhr isMG:-rwxI ijMdW dw Brw
phwVw isMG:-PrIdkot dw rwjw
mMjI kwkVI:-lwhOroN bwhr QW

rwxI cMd kOr:-mhwrwjw KVk isMG dI pqnI kMvr dI mW


jlHw:-dogry BrwvW dw prohq hIrw isMG dw imqR
Swhzwdw Syr isMG:-mhwrwjw rxjIq isMG dw pu`qR
sucyq isMG:-iDAwn isMG, gulwb isMG dw Brw
Swh iblwvl:-lwhOr dy Swlwmwr bwg kol QW
BIm isMG, kysrI isMG:-sucyq isMG dy swQI fogry
AbUqbyly:-is`K POj dw PrWsIsI jrnYl

sMDwvwlIey:-mhwrwjw rxjIq isMG dy sbMDI, srdwr lihxw isMG, srdwr Aqr isMG Aqy aus dw pu`qR
srdwr AjIq isMG[
AlI Akbr:-kwbl dy bwdSwh dosq muhMmd KW dw pu`qR, ijs ny bwp nUM AMgryzW dI kYd coN Cufw ky muV
g`dI qy bhwieAw[
vIr isMG:-Dwrimk ivAkqI ijs dy iProzpur lwgy fyry ivc kMvr ipSOrw isMG Aqy kMvr kSmIrw isMG ny
Srn leI sI[ hIrw isMG ny &OjI dsqy qoN fyrw Fih-FyrI krvw id`qw sI[
qyjw isMG:-pUrvI BeIAw, is`^ Poj dw sYnwpqI, ies dw Brw lwl isMG vzIr sI[ ieh dovyN AMgryzW nwl
imly d`sy jWdy hn[
AjIq isMG:-lwfvy dw srdwr, ijs dy pirvwr nUM AMgryzW ny ipMf bdovwl kYd kr ilAw sI[
rxjoD isMG:-ies ny lwfvy vwly AjIq isMG nwl iml ky AMgryzW nUM bdovwl dI lVweI c hrwieAw sI[

13

You might also like