-1-

HELEN PALMER

ENNEAGRAM
Spis treci
Przedmowa (Charies T. Tart)
Cz I: Wprowadzenie do EnneagramuHistoria systemu i wprowadzenie do typologii
Tradycja ustnego przekazu
Ograniczenia w kategoryzacji ludzi
Dane historyczne
Wewntrzny obserwator
Psychologiczne bufory
Osobowo nabyta
Cecha gwna
Namitnoci 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Uwaga, intuicja i typ
Uwaga i typ
Intuicja a typ
wiczenie uwagi
Intuicja a esencja
Struktura Enneagramu
Dziewi typw
Skrzyda
Dynamika typw
Dziaanie w warunkach bezpieczestwa i stresu
Enneagram stylw intuicji
Twrcy systemu
Trzy orodki inteligencji
Podtypy
Zwizki z psychologi wspczesn
Ogniska uwagi
Gwne punkty zainteresowania poszczeglnych typw
Enneagram mechanizmw obronnych
Ogniskowanie uwagi w relacjach z innymi ludmi
Spotkanie w punkcie Siedem
Spotkanie w punkcie Pi
Spotkanie w punkcie Dziewi

-2-

semka przechodzi do punktu Dwa (osiga swj punkt bezpieczestwa)

Szstka przechodzi do punktu Trzy (osiga swj punkt stresu)
Enneagram a kategorie diagnostyczne
Enneagram psychopatologii
Ucilenia diagnostyczne
Cz II: Dziewi punktw Enneagramu
Wprowadzenie do opisu punktw
Kady rozdzia zawiera nastpujce fragmenty
Streszczenie dylematu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Typowa historia rodzinna: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Gwne problemy danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Wzory wchodzenia w bliskie kontakty z innymi ludmi: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Przykad zwizku w parze zoonej z przedstawicieli rnych typw: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Zwizki danego typu z autorytetami: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Przykad interakcji z autorytetem, gdy kada z osb naley do innego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Styl kierowania uwag: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Styl intuicyjny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Otoczenia atrakcyjne dla danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Otoczenia nieatrakcyjne dla danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sawni przedstawiciele danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Wysza jako umysu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Cnota: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Zalety: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Podtypy: 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Co pomaga w rozwoju danego typu? : 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Co dany typ powinien sobie uwiadomi? : 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Punkt Pierwszy: Perfekcjonista
Punkt Drugi: Dawca
Punkt Trzeci: Wykonawca
Punkt Czwarty: Tragiczny Romantyk
Punkt Pity: Obserwator
Punkt Szsty: Adwokat Diaba
Punkt Sidmy: Epikurejczyk
Punkt smy: Szef
Punkt Dziewity: Mediator
Zacznik: Badania empiryczne nad Enneagramem
Przypisy Autorki
Przypisy Redakcji

-3-

Przedmowa
Nie spotkaem jeszcze czowieka nie zainteresowanego problematyk osobowoci, a w
szczeglnoci czowieka, ktry nie chciaby pozna bliej wasnej osobowoci lub typu,
do ktrego naley. Gdy jako student specjalizowaem si w zagadnieniach osobowoci,
wypeniaem kady moliwy test, w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jaki jestem.
Wikszo studentw czynia podobnie.
Dlaczego tak bardzo nam zaley na poznaniu samego siebie? Jednym z powodw jest
po prostu ciekawo: funkcjonowanie umysu i sfera uczu to sprawy ciekawe same w
sobie. Dlaczego w taki wanie sposb odbieram t sytuacj? Dlaczego przeywam t
konkretn emocj, podczas gdy inni przeywaj co innego? Dlaczego w tej samej
sytuacji koleanka reaguje zoci, podczas gdy ja wpadam w przygnbienie? Mylenie
o takich problemach i rozmawianie o nich z innymi ludmi to zajcie ciekawe.
Nastpny powd jest praktyczny. Wiele w naszym yciu cierpienia: bl fizyczny,
zawiedzione oczekiwania, mnstwo drobnych kopotw i opnie w spenianiu
potrzeb, krzywd wyrzdzonych nam przez innych ludzi i tym podobne. Powszechn
reakcj na cierpienie jest zrzucanie winy na okolicznoci zewntrzne: gdyby nie ten bl
krzya, gdyby nie opieszao ekipy remontowej, gdyby nie te dojazdy, gdyby ludzie
tylko zechcieli zauway, jaki jestem wybitny i uroczy bybym naprawd szczliwy. W
miar nabywania samowiadomoci dostrzegamy jednak, e cho rzeczywisto
zewntrzna potrafi doskwiera,, sami te bywamy rdem najrozmaitszych
niepotrzebnych cierpie: gdybym schylony nie dwiga ciarw, gdybym nie
wyznaczy tak krtkich terminw, gdybym wychodzi do pracy dziesi minut
wczeniej, gdyby mi tak bardzo nie zaleao na aprobacie innych cierpiabym znacznie
mniej. Co takiego tkwi w mojej osobowoci, e jestem tak niecierpliwy? Co wywouje u
mnie tyle blu, skoro wszystko dookoa dziaa jak naley? Dlaczego przy moim typie
osobowoci przykadam nadmiern wag do aprobaty innych, cho na poziomie
intelektualnym wiem, e nie jest to a tak istotne?
Rozpowszechnione psychologiczne teorie osobowoci pomagaj czsto zrozumie,
dlaczego tak lub inaczej zachowujemy si i odczuwamy. Rzadziej natomiast wskazuj
nam, jak dokonywa zmian w okrelonych obszarach wasnego ja, bdcych rdem
zbdnego cierpienia. Zmiany trudniej osign ni wgld, a powodw tego jest kilka.
Studiujc tak czy inn teori osobowoci moemy osign wgld nietrafny. Dzieje si
tak wtedy, gdy nie zrozumielimy waciwie idei lecych u podoa danej teorii. Co
wicej, kada teoria osobowoci jest tylko czciowo suszna. To co wydaje si
pomaga w zrozumieniu samego siebie i wyglda cakiem sensownie w ramach
okrelonego systemu, moe nie mie adnego realnego odniesienia lub wrcz moe
stanowi przeszkod na drodze do zmiany samego siebie. Ponadto te obszary naszej
osobowoci, ktre nie s bynajmniej zainteresowane uzyskiwaniem prawdziwego
rozumienia siebie (np. nadmiernie pozytywny obraz wasnej osoby) mog zablokowa
skuteczne wykorzystanie jakiejkolwiek koncepcji osobowo. I wreszcie wgld na
poziomie intelektualnym nie zawsze wystarcza. Potrzebny jest nam take wgld

-4-

emocjonalny, a w tym moe nam pomc na og tylko znajcy si na rzeczy doradca

lub terapeuta, bd te szok pyncy z jakiego dramatycznego wydarzenia yciowego.
Jest jeszcze jeden wany powd rozbienoci midzy poziomem zainteresowania, jaki
budz w nas teorie osobowoci, a efektami ich przenoszenia w ycie. Prawie adna z
rozpowszechnionych i oglnie przyjtych teorii osobowo nie wykracza poza obszar
ycia codziennego.
Wikszo ludzi zwraca si do poradni lub do terapeuty w obawie, e nie s
normalni". Nie potrafi nawizywa satysfakcjonujcych kontaktw z innymi ludmi,
s z siebie niezadowoleni lub cierpi z powodu takich czy innych skonnoci
autodestrukcyjnych. Chc by tacy sami, jak ludzie normalni" ktrzy, jak sdz nie
maj trudnoci w kontaktach z innymi, s zadowoleni z siebie i nie podkopuj wasnego
ycia. Normalne ycie ma niewtpliwie swoje wzloty i upadki, niemniej jednak dziki
poradnictwu psychologicznemu i psychoterapii ludzie mog nieraz (cho bynajmniej nie
zawsze) nauczy si y lepiej normalniej, zwyczajniej.
W latach pidziesitych psychoterapeuci zaczli poszukiwa nowego typu klienta,
opisanego przeze mnie w ksice Waking Up (Shambhala, 1986) jako odnoszcy
sukcesy malkontent". Typ ten, wedug wspczesnych kryteriw spoecznych, jest
czowiekiem o normalnej dozie sukcesu": ma przyzwoit prac i dochody, przyzwoite
ycie rodzinne, jest w miar akceptowany i szanowany przez swoje otoczenie. Ma wic
to wszystko, co w naszym spoeczestwie jest gwarancj sukcesu. Nie znaczy to, e
jego ycie wolne jest od cierpie czy trudnoci. Pewna ich doza to skadnik normalnego
yda i jako taki jest akceptowane. Odnoszcy sukcesy malkontent wie, e wedug
powszechnie przyjtych standardw jest szczliwy". Zgasza si jednak na terapi, bo
mimo wszystko ycie wydaje mu si puste". Czy ycie to tylko pienidze, kariera,
dobra doczesne, ycie towarzyskie? Gdzie tkwi jego sens?
Konwencjonalne formy terapii, oparte na konwencjonalnych teoriach ludzkiej natury i
osobowoci, nie przedstawiy (i nadal nie przedstawiaj) dla tego typu ludzi wikszej
wartoci. Oczywicie mog one pomc skorygowa pewne niedostatki w strukturze
osobowoci, da pewne ciekawe w ni wgldy, lecz kluczowe pytanie o gbszy sens
ycia pozostaje w zasadzie bez odpowiedzi. Jak ju wspomnielimy, wikszo
powszechnie znanych i oglnie przyjtych koncepcji osobowoci nie wykracza poza
ramy zwykego yda, a odnoszcy sukcesy malkontent poszukuje czego gbszego.
Pojawienie si tego typu klienta wpyno na rozwj psychologii humanistycznej i
transpersonalnej. Obie te szkoy doceniaj znaczenie wiedzy psychologicznej na temat
zwyczajnego ycia i jego podstaw osobowociowych, rozumiej jednak, e
czowieczestwo posiada take wymiar egzystencjalny i duchowy. Gdy czowiek
osignie pewien poziom rozwoju umiejtnoci potrzebnych do yda na poziomie
przecitnym, musi zacz si rozwija w wymiarach egzystencjalnych i duchowych. Bez
tego nie osignie peni zdrowia i szczcia. Teorie osobowoci skupiajce si na
przecitnym poziomie ycia s skuteczne do pewnego momentu. Czowiek pragncy
rozwija si powyej tego poziomu, zaczyna dostrzega ich pytko i jest
rozczarowany, nie wiedzc nieraz dlaczego.
Jeszcze jako student, specjalizujcy si w badaniu osobowoci, miaem silnie
rozbudowane zainteresowania duchowymi, transpersonalnymi wymiarami ycia, w

-5-

zwizku z czym przydatno konwencjonalnych koncepcji psychologicznych wydawaa

mi si ograniczona. Jedynym wyjtkiem by Jung. Jego koncepcja zbiorowej
niewiadomoci otwara moliwo rozumienia duchowych wymiarw naszej
egzystencji. Jung nie by jednak dobrze widziany przez prawomylnych" psychologw
i psychiatrw, w zwizku z czym jego pomysy nie byy bezporednio dostpne w
postaci atwych do stosowania systemw wiedzy. Pniej dotarem do innych teorii
osobowoci i koncepcji psychologicznych w ramach rnych funkcjonujcych na
wiecie systemw duchowych (patrz moje Transpersonal Psychologies, Psychological
Processes, 1983), dajcych due moliwoci ponadprzecitnego rozwoju. Szczeglnie
jedna koncepcja, Enneagram typw osobowoci, bya bardzo obiecujca, jeeli chodzi
o moliwo praktycznego zastosowania. Jednake w pierwszym wydaniu
Transpersonal Psychologies z 1975 roku mona byo przedstawi jedynie zarys tego
podejcia.
Pojcie Enneagramu wprowadzi G. L Gurdijew, pionier w adaptowaniu systemw
duchowych Wschodu do wspczesnych potrzeb Zachodu. W swoim nauczaniu
Gurdijew stosowa oglny zarys Enneagramu, natomiast rozszerzenia tej koncepcji
dokona jego najbardziej znany ucze, P. D. Uspieski, w swojej ksice In Search
ofthe Miraculous:Fragments ofan Unknown Teaching (Harcourt, Brace i Worid, 1949)'.
Gurdijew by wiadomy tego, ile niepotrzebnych cierpie przysparzaj ludziom
niedostatki ich wasnej osobowoci. Naucza, e kady z nas posiada dominujc
cech, stanowic o, wok ktrej obracaj si urojeniowe aspekty naszej osobowoci.
Gdybymy umieli j rozpozna i porzuci urojeniowe aspekty osobowoci (czyli
faszyw osobowo, wedug terminologii Gurdijewa, jako e w znacznej czci
zostaa nam narzucona w dziecistwie, a nie wybrana), funkcjonowalibymy o wiele
sprawniej. Gurdijew na pewno uywa Enneagramu do opisu osobowoci w swej
pracy z uczniami cho, o ile mi wiadomo, me naucza studentw adnych szczegw
tego systemu.
Po raz pierwszy zetknem si z Enneagramem typw osobowoci w czasie
prowadzonego przeze mnie w 1972 roku seminarium powiconego odmiennym
stanom wiadomoci. Jeden z moich studentw, Jon Cowan, opowiedzia mi co nieco
o nim i przyzna, e ju mnie zaliczy do okrelonego typu. Podczas kilku kolejnych
obiadw Cowan wyjani mi zarysy systemu, krelc schematy na serwetkach (w nauce
istnieje duga tradycja zapisywania fascynujcych pomysw na serwetkach!). Bardzo
chciaem si rozwija, wic doczyem do grupy w Berkeley, prowadzonej przez
chilijskiego psychiatr, Claudio Naranjo, od ktrego mj student uczy si owego
systemu. Naranjo odkrywczo poczy zasadniczy system Enneagramu ze wspczesn
wiedz psychologiczn.
Dowiedziaem si, e Naranjo nauczy si podstaw Enneagramu osobowoci podczas
swoich studiw w Chile u Oscara Ichazo, ktry twierdzi z kolei, e nauczy si go od
tajemnej szkoy Bractwa Sar Wydanie polskie: Piotr Demianowicz Uspieski,
Fragmenty nieznanego nauczania, dum. Magda Ziotowska, wydawnictwo Pusty Obok,
Warszawa 1991 (przyp. red.) ktra przekazaa wiedz o Enneagramie Gurdijewowi.
Wszystko to byo do oszaamiajce i romantyczne i nie bardzo miecio si w gowie
takiemu modemu naukowcowi, jakim wtedy byem namitnie oddanemu idei

-6-

oddzielania prawdy od faszu w sferze zainteresowa nauki sprawami duchowymi. By

moe tajne bractwa istniej, by moe nie, lecz mwienie o nich w krgach naukowych
dziaa jak czerwona pachta na byka! Poniewa byem ju zaangaowany w badania nad
kilkoma sferami podejrzanymi dla prawomylnych naukowcw, takimi jak medytacja,
odmienne stany wiadomoci czy parapsychologia, byoby rzecz nader nieroztropn
angaowa si w system o wybitnie mistycznej proweniencji, wykraczajcy poza ramy
normalnego ycia. Ale to, e Enneagram osobowoci wykracza poza ramy zwykego
ycia (omawiajc przymioty egzystencjalne i duchowe znajdujce si si w zasigu
rki,o ile jestemy w stanie przechwyci na nowo podstawow energi yciow,
inwestowan w patologiczn obron przed nasz prawdziw natur), czynio ten system
szczeglnie atrakcyjnym.
Skonny wic byem unika systemu Enneagramu, ale miaem na tyle rozumu, by
podda ocenie jego walory teoretyczne, zostawiajc na boku jego genez
mitologiczn" oraz ewentualn krytyk psychologii konwencjonalnej. Gdy przyjrzaem
si Enneagramowi z punktu widzenia psychologa znajcego si na teoriach osobowoci,
oceniajc go jako system teoretyczny, jako teori osobowoci, ocena wypada bardzo
dobrze. Bya to niewtpliwie najbardziej zoona i rozbudowana ze znanych mi teorii.
Zoono ta bya jednak sensowna, a nie mtna. Wikszo konwencjonalnych teorii
osobowoci trci przy niej nadmiernym uproszczeniem.
Naukowcy bardzo staraj si podkrela swj obiektywizm. Z moich wasnych
obserwacji, a take z obserwacji innych wynika jednak, e wikszo naszych bada
podlega pewnym skrzywieniom i osobistym wpywom. Jedynie cige denie do
obiektywizmu ratuje nauk przed popadaniem w co na ksztat jaowego
scholastycyzmu. Moja pozytywna opinia o Enneagramie, wyraona powyej, wynika z
prby oceny tego systemu, na tyle na ile potrafi, w oparciu o wspczesn wiedz
psychologiczn. Oczywicie, rwnie wana bya moja reakcja osobista. Wyjanienie mi,
jakim jestem typem osobowoci, byo jedn z najbardziej odkrywczych chwil mojego
ycia. Tyle rnych, dotychczas niejasnych zdarze i reakcji z mojego ycia nabrao
teraz przejrzystego sensu. Co waniejsze, mogem teraz dostrzec podstawowe wady
mojego podejcia do ycia i wiedziaem ju, z grubsza, jak pracowa nad zmian. Gdy
nauczyem si okrela typ osobowoci wielu moich znajomych, pojem ich
zachowanie, i potrafiem si z nimi lepiej kontaktowa i by lepszym przyjacielem. Gdy
zidentyfikowaem mj typ osobowoci wedug Enneagramu, dokonaem kilku wanych
wgldw. Uatwiy mi one dalsze lata pracy nad rozwojem osobistym, a te z kolei
pozwoliy mi upewni si co do trafnoci i uytecznoci tego systemu.
Przez wiele lat Enneagram osobowoci w zasadzie dostpny by tylko uczniom
Ciaudio Naranjo i Oscara Ichazo, ktrzy uczyli tego systemu w ramach intensywnych
warsztatw rozwoju psychologicznego w maych grupach. Jest to zapewne
najskuteczniejszy sposb uczenia, zwikszajcy znacznie szans zastosowania systemu
przez ucznia. W dzisiejszych czasach wiele osb, szczeglnie odnoszcych sukcesy
malkontentw, usiuje zrozumie samych siebie i przekroczy wasne granice. Niepene
moliwoci nauki w maych grupach s wic oczywiste. Wielkie to wic
dobrodziejstwo, e Helen Palmer napisaa t ksik, dzielc si z czytelnikiem swoim
wasnym rozumieniem Enneagramu osobowoci. Ten podstawowy system teoretyczny

-7-

wzbogacia wasn intensywn prac nad rozwojem i zastosowaniem w nim intuicji.

Zwrcenie przez Helen Palmer uwagi na to, jak kady z typw Enneagramu koncentruje
si wok pewnego okrelonego skrzywionego stylu spostrzegania jest niezwykle
poyteczne.
Jestem przekonany, e materia przedstawiony w tej ksice pomoe wielu ludziom nie
tylko rozpozna wasny typ osobowoci, ale take typ ten przekroczy. Jest to bardzo
skuteczna metoda rozwoju osobistego. System daleki jest od doskonaoci i, jak
podkrela Palmer, jeeli ma si rozwin, konieczne s liczne naukowe badania
empiryczne. Niemniej jednak ju teraz system jest praktyczny i uyteczny.
Cho opady ju ze mnie po pitnastu latach dowiadcze pierwotne emocje zwizane
z odkryciem systemu Enneagramu, nadal pomaga mi on rozumie innych, wczuwa si
w ich sytuacj i wchodzi z nimi w relacje. Musimy jednak pamita, e ani ksika, ani
kursy, ani indywidualna nauka Enneagramu osobowoci nie przekazuj rzeczywistoci,
a jedynie pewne jej koncepcje: jak przypomina nam stare porzekado Ze: Palec
wskazujcy ksiyc nie jest ksiycem".
Poznawczoemocjonalna struktura Enneagramu moe stanowi uyteczny drogowskaz
ku rozumieniu i przeksztacaniu naszej osobowoci, nie stanowi jednak Prawdy, nie jest
rzeczywistoci naszego bytowania z chwili na chwil. Jest teori osobowoci.
Przekracza jednak ramy konwencjonalnych teorii osobowoci przypominajc nam
wci, e nazbyt czsto yjemy w wiecie iluzji, ktry tworz zdezaktualizowane
systemy i e bierzemy nasze myli o rzeczywistoci i uczucia w stosunku do niej za
rzeczywisto sam w sobie. Jeeli bdziemy o tym pamita stosujc Enneagram,
moe on by dla kadego z nas znakomitym narzdziem. Jeli jednak potraktujemy go
jako Prawd, jako substytut rzeczywistej obserwacji siebie i innych, system
Enneagramu, jak kady inny system teoretyczny, zdegeneruje si. Stanie si li tylko
kolejnym sposobem szufladkowania siebie i innych. Bdziemy nadal y w iluzji i
marzy na jawie. Ksika ta jest potnym narzdziem: ycz Ci powodzenia w jego
stosowaniu i odkrywaniu Twej gbszej natury.
Dr Charles T. Tart
Profesor Psychologii
Uniwersytet Kalifornijski w Davis

I. WPROWADZENIE DO ENNEAGRAMU
l. Historia systemu i wprowadzenie do typologii
Enneagram to starodawna nauka suficka opisujca dziewi rnych typw
osobowoci oraz zwizki midzy nimi. Moe nam ona dopomc w rozpoznaniu
wasnego typu oraz w radzeniu sobie z naszymi problemami. Dziki Enneagramowi
moemy nauczy si lepiej rozumie naszych wsppracownikw, kochankw,
czonkw rodziny i przyjaci; doceni to, e kady typ ma mono rozwijania
wyszych umiejtnoci ludzkich, takich jak empatia, wszechwiedza czy mio. Ta

-8-

ksika moe Ci pomc w zrozumieniu siebie, w rozwikaniu Twoich zwizkw z

innymi ludmi, w poznaniu wyszych umiejtnoci charakterystych dla Twojego typu
umysu.
Enneagram stanowi cz tradycji nauczania, w ktrej problemy osobowociowe
traktowane s jako wskazwki, dziki ktrym uwiadomi sobie moemy nasze ukryte
umiejtnoci. Mog si one rozwija, gdy rozwija si wysza wiadomo. Schematy
przytoczone w tej ksice pozwalaj zbliy si do peniejszego modelu opisujcego
poziomy potencjalnej ewolucji ludzkoci, od osobowoci ku caej gamie niezwykych
moliwoci ludzkich, takich jak empatia, wszechwiedza czy mio. Wane jest, by nie
zapomina o tym szerszym kontekcie, gdy bdziemy skupia uwag na dziewiciu
typach charakteru, poniewa peny Enneagram to jeden z bardzo nielicznych modeli
wiadomoci uwzgldniajcych zaleno midzy osobowoci a innymi poziomami
ludzkich moliwoci. Sia tego systemu tkwi w tym, e zwyke wzory osobowoci
nawyki serca i umysu, ktre zwyklimy kwitowa terminem neurotyczne" traktowane
s tu jako potencjalne punkty dostpu do wyszych stanw wiadomoci.
atwo nam doceni warto Enneagramw opisujcych osobowo, gdy znaczn
cz naszej uwagi skupiamy na tych mylach i uczuciach, ktre utosamiamy z
wasnym ja".' Jeeli jednak nasza wasna, unikalna osobowo (inaczej mwic to, co
zwykle traktujemy jako moje ja") jest w rzeczywistoci tylko jednym z aspektw
continuum rozwoju ludzkiego, to nasze myli i uczucia musz w jaki sposb stanowi
to dla zrozumienia nastpnej fazy naszego rozwoju. Patrzc z tej rozszerzonej
perspektywy psychologicznej moemy dostrzec w naszych tendencjach neurotycznych
nauczycieli czy przyjaci, wiodcych nas godnie naprzd ku nastpnej fazie rozwoju. I
jeli, jak to sugeruje Enneagram, osobowo nasza jest pomostem na drodze ku
poszerzonej wiadomoci, to moemy odnie podwjn korzy ze zrozumienia
naszych wasnych problemw. Po pierwsze, uczyni nas to skuteczniej dziaajcymi i
szczliwszymi. Po drugie, nauczymy si odrywa od wasnej osobowoci, aby
pozwoli na rozkwit kolejnej fazy wiadomoci.
Tradycja ustnego przekazu
Enneagram typw osobowoci stanowi cz tradycyjnego systemu nauczania,
przekazywanego ustnie. Materiau tego nadal najatwiej si nauczy uczestniczc w
spotkaniach grup osb nalecych do tego samego typu, ktre opowiadaj o swoim
yciu. System ten o wiele potniej na nas oddziauje, jeeli mamy do czynienia z yw
relacj, a nie opisem. Po mniej wicej godzinie uczestnicy takiego spotkania, z pocztku
wygldajcy tak rnorodnie, niezwykle si do siebie upodabniaj. Obserwator zaczyna
dostrzega podobiestwa w sposobach wchodzenia w kontakt fizyczny, w brzmieniu
emocji, w napiciu twarzy oraz w rodzaju psychicznej obecnoci (co jest bardziej
subtelnym wskanikiem typu). W miar odsaniania si przed audytorium okrelonego
typu charakteru pewna konkretna jako zaczyna wypenia otaczajc przestrze.
Kademu typowi towarzyszy jedyna w swym rodzaju atmosfera, odrniajca go od
innych pewna specyficzna obecno.
Na pierwszy rzut oka grupa osb nalecych do tego samego typu wydaje si nie mie

-9-

ze sob nic wsplnego. Obserwator zwraca bowiem uwag na rnice pci, wieku, rasy,
zawodu czy osobistego stylu. Po godzinie jednak wszyscy si do siebie upodabniaj:
ich historie ycia, wybory, preferencje, cele s zblione. To czego unikaj i to o czym
marz jest podobne. Zaczynaj nawet wyglda tak samo, gdy przestajemy skupia
uwag na stroju czy specyficznym umiechu. Gdy nauczymy si odrywa uwag od
powierzchownych bodcw bdziemy mogli rozpozna okrelony typ na podstawie
aspiracji i trudnoci wsplnych dla osb do niego nalecych.
Kademu z dziewiciu typw wiat jawi si cakiem inaczej. Wczuwajc si w to, jak
odbieraj go inni, moesz porzuci wasny punkt widzenia i posi prawdziwe
zrozumienie ludzi takich, jakimi s naprawd, a nie takich, jakimi Ci si wydaj. Jeli
przyjmiesz ich punkt widzenia atwiej Ci bdzie o wspodczuwanie z nimi. Gdy
zaczniesz postrzega wiat z perspektywy innych ni Twj typw umysu, natychmiast
uwiadomisz sobie, e kady typ ograniczony jest wasnym, nawykowym
skrzywieniem.
Zawsze porusza mnie moc tej nauki, gdy rozpoznaj osiowe schematy wasnego ycia
w opowiadaniach grupy zoonej z ludzi podobnych do mnie. S to opowiadania o
aktualnych sprawach, dziejcych si w agencjach reklamowych, w sklepie, sali
wykadowej czy sali do medytacji. Dziel si nimi ludzie o schematach mylowych
podobnych do moich, realizujcy histori swojego ycia tak, jak ja realizuj moj.
Wiem, e mog na nich liczy, gdy poszukuj informacji, porady, gdy chc, by
przekazali mi odkrycia na wasny temat.
Opowiadanie o historii wasnego ycia jest uderzajce, gdy niezwykle intymne
informacje ujawniane s z intencj wyjcia poza kontekst wasnej osoby. Oczywicie
opowiadanie o sobie moe mie na celu take uzyskanie pewnej jasnoci co do
schematw rzdzcych yciem. W naszym przypadku jednak celem samozrozumienia
jest nauczenie si postrzegania tych schematw od wewntrz, odrywania si od nich, a
z czasem wychodzenia poza obrb wasnej osobowoci. To wychodzenie poza
obrb" narzucone jest przez system operujcy kilkoma stanami wiadomoci. Oznacza
zatem co wicej ni zwyke przepracowywanie problemu a do zaniku cierpienia.
Wyjcie poza obrb wasnej osobowoci to umiejtno oderwania uwagi od myli i
uczu po to, by mc dopuci do wiadomoci take inne spostrzeenia.
Wypowiedzi cytowane w tej ksice pochodz z nagra dokonanych w grupie
dyskusyjnej, ktrej czonkowie mieli podobny typ osobowoci. Ludzie ci gotowi byli
wystpi publicznie i opowiada o sobie, by obserwatorzy mogli dziki temu
rozpozna ich typ. Gdy prowadz takie grupy zawsze kieruj uwag na to, co odrnia
dany typ od innych. Pytania, ktre zadaj skupiaj si zatem na tym, co unikalne dla
kadego z dziewiciu typw, a nie na tym, co dla nich wsplne.
Trzeba ka nacisk na to, w jaki sposb ludzie rni si od siebie, poniewa wiele
cierpienia w naszych kontaktach z innymi wynika z tego, e jestemy lepi na ich punkt
widzenia, e brak nam zrozumienia dla specyfiki rzeczywistoci, w ktrej yj nasi
bliscy.
Duo pracy na przykad potrzeba, by para osb zakochanych zrozumiaa podstawy,
na ktrych opiera si mio kadej z nich. Jeli jedna z nich jest Dziewitk
(Mediatorem) a druga semk (Szefem), to Dziewitce trudno bdzie zrozumie, e

- 10 -

mio osiga si przez seri ostrych konfrontacii. semka za bdzie miaa kopoty z
zaakceptowaniem tego, e partner opiera si bezporednim rozkazom i uparcie broni
przed wmanewrowaniem w takie czy inne zadanie, cho przecie jest otwarty na
potrzeby innych ludzi.
Ograniczenia w kategoryzacji ludzi
Jednym z gwnych problemw, jakie stwarza Enneagram, jest to, e jest tak dobry.
Jest jednym z nielicznych systemw zajmujcych si raczej zachowaniem normalnym i
wybitnie sprawnym ni patologi;systemem zwartym, stosunkowo atwym do
zrozumienia, wykorzystujcym bogat wiedz psychologiczn. Jeli nauczysz si
okrela wasny typ oraz typ wanych w Twoim yciu osb, uzyskasz dostp do
licznych informacji o Twoich potencjalnych relacjach z innymi ludmi. Pojawia si wic
naturalna tendencja do szufladkowania wszystkich w dziewiciu przegrdkach, by mc
wyobrazi sobie myli i prawdopodobne zachowania drugiego czowieka. Chcemy
kadego zaszufladkowa, gdy w ten sposb redukujemy napicie zwizane z tym, co
nieznane, a take dlatego, e jako ludzie Zachodu mamy nieprzepart skonno do
wczania informacji w cile okrelone kategorie, by mc czyni przewidywania oparte
na zwizkach przyczynowoskutkowych.
Enneagram nie jest jednak systemem zamknitym. Jest modelem zoonym z
wzajemnie powizanych linii. Kady z nas kryje w sobie potencja wszystkich typw
czy punktw, cho najsilniej zwizani jestemy z wasnym. Struktura
dziewicioramiennej gwiazdy sugeruje te, e kady typ moe porusza si pomidzy
poszczeglnymi punktami. Dziewi wierzchokw Enneagramu koreluje z typologi
wspczesnej psychologii2, a linie czce typy wskazuj na szczeglne zalenoci
pomidzy nimi. Zalenoci te psychologia zacza bada dopiero od niedawna.
Na podstawie linii czcych poszczeglne punkty jestemy te w stanie przewidzie,
jak kady punkt czy typ prawdopodobnie zmodyfikuje swoje zachowanie w zalenoci
od warunkw (stres lub sytuacja bezpieczna). Kady punkt ma wic waciwie trzy
gwne aspekty: dominujce, ktry okrela jego stosunek do wiata, oraz dwa aspekty
dodatkowe, ktre stanowi o zachowaniu w warunkach bezpieczestwa lub stresu.
W warunkach stresu lub bezpieczestwa zachowujemy si odmiennie, a zakres tych
zmian zaley od stopnia, w jakim utosamiamy si z problemami charakterystycznymi
dla wasnego typu. S dni, gdy jestemy na tyle przejci sprawami z naszej
przegrdki", e nie jestemy w stanie na niczym innym skupi uwagi. Ilekro
koncentrujemy si wycznie na okrelonej grupie problemw, waciwych naszemu
typowi, znajdujemy si niewtpliwie w przegrdce". Nie jestemy wolni. Kiedy nie
umiemy uwolni si od nkajcego nas problemu, kiedy tracimy zdolno obserwacji
wasnego zachowania chodnym okiem, wpadamy w potrzask nawykw i tracimy
swobod wyboru.
Nie zawsze jednak rzdzi nami nasza osobowo. Czsto potrafimy przesun punkt
cikoci tak, by dostrzec inne aspekty sytuacji. W jzyku Enneagramu posuwamy si
wtedy wzwy w spektrum ewolucji, jestemy bowiem w stanie uwolni si od nawykw
ograniczajcych nasze widzenie i wyj poza granice problemw okrelajcych nasz

- 11 -

typ.
Niezamierzon konsekwencj okrelania typw moe by formuowanie
samospeniajcych si przepowiedni. Przyswoiwszy sobie typologi moemy zacz
uwaa innych za karykaturalne zbiory cech waciwych danemu typowi. W ten sposb
bdziemy dany typ bardzo skutecznie wzmacnia. Wszyscy jestemy przecie
uksztatowani przez sposb, w jaki inni nas traktuj i wszyscy skonni jestemy wierzy
w to, co inni w nas widz. Nazbyt czsto spostrzegamy siebie tak, jak spostrzegaj nas
inni i przejmujemy cechy takie, jakie starano si w nas wytworzy.
Dlatego wanie uwaam, e gwn wad Enneagramu jest jego doskonao. Gdy ju
wiemy, czego szuka, jeeli potrafimy wczu si w punkt widzenia innego typu, atwo
nam klasyfikowa. System jest tak dobry, e pozwala udawa jasnowidztwo. Widziaam
ludzi, ktrzy umiejc szybko i trafnie przypisa osob do odpowiedniego typu, potrafili
nastpnie poda wiele osobistych informacji o niej, mimo e przed chwil zaledwie j
poznali. Majc niewaciwe podejcie do typologii atwo zapomnie, e celem
okrelenia typu osobowoci jest umiejtno abstrahowania od niego, aby mc
dociera do wyszej wiadomoci. Maostkowe postawy wobec typologii prowadz do
jej dewaluacji i sprzeniewierzenia si systemowi, ktry gosi, e typ jest jedynie
pomostem ku wyszym umiejtnociom ludzkim.
Optymizmem napawa jednak to, e klasyfikowanie ludzi nie
sprawdza si w realnym yciu. Na tej podstawie pracodawca nie moe na przykad
wyodrbni osb przydatnych" i nieprzydatnych" na danym stanowisku. Zalecenie
by wynaj Czwrk (Tragicznego Romantyka) do pracy w galerii sztuki nie ma sensu,
jeeli okrelona Czwrka nie zna si na malarstwie, chocia przecie przejawia na
wskro artystyczny temperament. Dyrektywa Nie wynajmuj Pitki (Obserwatora) do
pracy spoecznie eksponowanej" jest bdna, bo dana Pitka moe intensywnie w sobie
rozwija umiejtno kontaktowania si z ludmi i mie gbokie postanowienie
przyoenia si caym sercem do powierzonych jej zada. Swatce nie uda si znale
magicznej formuki typu: Idealn par dla Trjki jest Sidemka" czy te Dwjki i
Czwrki to beznadziejni kochankowie, ale dobrzy przyjaciele". Okrelona Dwjka i
okrelona Czwrka mogy bowiem wypracowa sobie specyficzn miosn chemi,
ktra generalnej zasadzie przeczy. Nie mona te stworzy idealnej brygady
pracowniczej" opierajc si na przesance, i Pitki to wietni stratedzy. Trjki to
znakomici sprzedawcy, a semki doskonale funkcjonuj w karuzeli biznesu. Nic nam
nie przyjdzie z etykietowania i szufladkowania, gdy ludzie s na tyle elastyczni i zoeni,
e nie mona ich okreli przy pomocy listy cech osobowoci.
Dlaczego wic przywizujemy tak wag do typologii? Po co w ogle bawi si w
odkrywanie typw, skoro aden zestaw etykietek nie jest w stanie wyeliminowa ryzyka
zwizanego z najmowaniem pracownikw czy wyborem partnera? Warto to jednak
robi, bo na tej podstawie moesz zacz budowa robocz relacj z samym sob.
Moesz liczy na to, e dowiadczenia osb Tobie podobnych bd stanowiy dla
Ciebie drogowskaz. Moesz odkry warunki, ktrych spenienie pozwoli Ci si rozwija
zamiast wci rozgrywa tendencje neurotyczne. Typologi warto pozna nie po to, by
dostrzega cechy osobowoci innych ludzi, ale by redukowa wasne cierpienia.
Drugim powodem, dla ktrego warto j studiowa, jest nabycie umiejtnoci

- 12 -

rozumienia innych ludzi takimi, jakimi sami si sobie jawi, a nie takimi, jakimi Ty ich
widzisz. Takie rozumienie innych ludzi moe zwikszy efektywno pracy grupowej,
roznieci magiczny pomyk w zwizkach miosnych i pomc rodzinom w ponownym
scaleniu si. Nie mona przypisa okrelonym typom waciwych im rl zawodowych i
oczekiwa, e bd je spenia w sposb stereotypowy. Mona jednak nauczy si
postrzega zadanie z punktu widzenia wsptowarzysza pracy.
Nie mona te wybra sobie partnera majc do dyspozycji list podanych cech
osobowoci i liczy na to, e wybrana osoba nie ujawni mniej podanych cech
przynalenych swojemu typowi. Trzeba pamita, e partner moe zacz reagowa w
sposb paradoksalny, psujc blisko kontaktu, gdy popadnie w stan stresu i
zmieszania. Moemy wszake zaoy, e jeeli zwrcimy baczn uwag na sposb, w
jaki kady z typw otwiera si ku mioci, bdziemy mogli zrozumie ten odmienny
punkt widzenia i dostosowa do niego wasne postawy.
Dane historyczne
Sowo Enneagram pochodzi od dwch greckich sw: ennea,
(dziewi) i grammos (punkty). Enneagram to dziewicioramienna gwiazda, ktrej
mona uy do wykrelenia przebiegu dowolnego zdarzenia, od punktu pocztkowego
poprzez wszystkie stadia przebiegu tego procesu w wiecie materialnym. Model
Enneagramu wykorzystywali pocztkowo mistycy suficcy do wykrelenia procesw
kosmologicznych i graficznego przedstawiania rozwoju ludzkiej wiadomoci. W
caoci system ten jest wysoce rozwinit nauk stanowic odpowiednik
kabalistycznego Drzewa ycia, a nawet posiada kilka punktw z nim stycznych.3
Podobiestwo to jest ciekawe:Enneagram opisuje ten sam obszar co nauka Kabay,
cho prawdopodobnie nie ma wasnego zapisu historycznego. Nie znamy adnego
przetumaczonego mistycznego komentarza islamskiego, cho system Enneagramu
przedstawia mistyczne zaoenie, e ludzko ewoluuje w kierunku wyszych form
wiadomoci.4
Jako pierwszy w wiecie zachodnim zainteresowa si Enneagramem Georgij
Iwanowicz Gurdijew, mistrz duchowy o wielkim magnetyzmie osobistym. Nawizywa
do Enneagramu jako ustnego przekazu sufickiego i korzysta z niego, by rozpozna
predyspozycje swoich uczniw do takich czy innych form wicze wewntrznych.
Sporo napisano o pracy Gurdijewa i wiele tam odniesie do systemu Enneagramu,
brak jednak szczegowego opisu sposobu, w jaki uywa tego diagramu do
rozpoznawania ludzkiego potencjau lub z jakich informacji korzysta.
Uczniowie Gurdijewa wykorzystywali matematyczne waciwoci Enneagramu.
Wikszo tego, czego si uczyli, przekazywana bya za pomoc wicze ruchowych
bez udziau sw, tak pomylanych, by da im moliwo odczucia stadiw, przez jakie
przechodz poszczeglne procesy pojawiajce si i rozgrywajce w wiecie
materialnym. wiczenia te polegay na zbiorowych tacach. Ich zadaniem byo ukazanie
pewnych nieoczywistych cech procesu, np. tego, e jego rytm mona odczu ciaem,
e moliwe jest rozpoznanie momentw, gdy potrzebny jest szok" lub nowa
informacja, aby proces utrzyma na waciwym torze i uchroni przed zanikiem.

- 13 -

Gurdijew stara si wpoi w swoich uczniw odczucie Enneagramu jako modelu

odwiecznego ruchu. Na pododze sali w Instytucie Harmonijnego Rozwoju Czowieka
mia narysowan du gwiazd o dziewiciu wierzchokach, wpisan w okrg.
Uczniowie ustawiani byli w punktach ponumerowanych od jednego do dziewiciu
wzdu wewntrznych linii JedenCzteryDwaOsiemPiSiedem i wykonywali zoone
ruchy obrazujce zwizki midzy punktami. Istniej sprawozdania uczniw opisujcych
swoje dowiadczanie wewntrznych rytmw i naturalnych chwil odpoczynku i powrotu
rwnowagi si, wyzwalanych przez taniec obrazujcy zwizki pomidzy poszczeglnymi
punktami i liniami. Uczniowie opisuj rozwj wiadomoci cielesnej w miar
przesuwania uwagi z mylenia ku penemu zanurzeniu w ruch.
Za ycia Gurdijewa nie byo adnego zapisu o Enneagramach osobowoci, a szkoy
kontynuujce jego system nauczania skonne byy raczej uwaa problemy
osobowociowe za co, co naley odsun na bok w drodze ku wyszej wiadomoci.
Nie prboway wic wykorzystywa ich jako uytecznego rda informacji o tym, jak
osign wysze stany umysu. Wychodzc z zaoenia, e nasza specyficzna
osobowo to stosunkowo sabo rozwinity aspekt peni naszych moliwoci, szkoy te
skupiay si na niewerbalnych wiczeniach ruchowych i wiczeniach koncentracyjnych
Gurdijewa (nazywanych autoobserwacj i autopamici), uznajc je za prawidow
drog ku yciu wewntrznemu.5 Szkoy te uznay takie podejcie za suszne
prawdopodobnie dlatego, e opieray si na regule nauczania bezporedniego, zgodnie z
ktr suficki system osobowoci mg by stosowany skutecznie tylko przez osob
wtajemniczon".
Nauka Enneagramu od dawna zachowywana bya w tajemnicy i
i jeeli teraz jest, by tak rzec, dostpna dla wszystkich, to jedynie w postaci
niekompletnej i teoretycznej, z ktrej nikt nie byby w stanie skorzysta bez instrukcji
osoby wtajemniczonej.6
Moliwe, oczywicie, e poszczeglne szkoy nie miay dostpu do wiedzy o
dopasowywaniu dziewiciu typw osobowoci do wykresu Enneagramu lub poziom
diagnozy psychologicznej nie by spjny z sugestiami zawartymi w diagramach. Jednak
aluzje Gurdijewa do tego systemu oraz jego odpowiedzi na bezporednie pytania
dotyczce zwizku pomidzy Enneagramem a typami osobowoci wskazuj na to, e
unika ujawniania swej wiedzy, sdzc, e uczniowie by j po prostu odrzucili.
Gurdijew uwaa widocznie, e ludzie za jego czasw nie mieli odpowiedniego
przygotowania do tego, by prawidowo rozpozna swoje wasne wzorce wewntrzne.
Mimo e uczniowie wiczyli si w autoobserwacji, teoria niewiadomoci Freuda
dopiero zaczynaa si przyjmowa w wczesnej Europie, nie dysponowali wic
psychologicznym dowiadczeniem przyjmowanym za oczywiste w naszych czasach.
To, e na og nie zdajemy sobie sprawy z wasnych motyww i e nasze spostrzeenia
znieksztacone s przez mechanizmy obronne, stanowio dla wczesnych studentw
istotn nowo. Jeli wic wiczyli pilnie, czynili to w lepym zaufaniu do mistrza,
wierzc, i nauczy ich czego, co trudno by byo im samym poj na poziomie
psychologicznym.
Wewntrzny obserwator

- 14 -

W rnych tradycyjnych naukach autoobserwacj wymieniana jest jako podstawowa

praktyka ycia wewntrznego. Polega ona na kierowaniu spojrzenia do wewntrz i
nabywaniu umiejtnoci uwiadamiania sobie myli i innych obiektw uwagi".7 Mona
j uprawia na kilka rnych sposobw, ale pierwszym etapem jest zawsze rozpoznanie
wasnych, mechanicznych czy te nawykowych wzorw postpowania oraz
uporczywoci, z jak pewne myli si pojawiaj. Mono obserwacji i mwienia o
wasnych nawykach mylowych i uczuciowych z pozycji niezaangaowanego,
zdystansowanego obserwatora pozwala uczyni je mniej przymusowymi i mniej
automatycznymi. Myli oddzielaj si od nas", nie s ju nami samymi".
Jeeli nadal bdziemy przyglda si swoim mylom i uczuciom, ich uporczywo
stanie si nieco obca i dranica. Gdy uwaga przesuwa si na pozycj wewntrznego
obserwatora, myli zaczynaj sprawia wraenie tego, o czym myl" a nie mojego
prawdziwego ja", poniewa cz wiadomoci pozostaje na tyle niezaangaowana, e
jestemy w stanie obserwowa ich przepyw. Gdy pojawia si niezalene obserwujce
ja", czowiek moe by bardziej obiektywny w okrelaniu tego, kim jest naprawd. W
miar przyrostu dowiadczenia zaczyna swoje prawdziwe ja" utosamia z tym wanie
obserwatorem a nie z jakimi konkretnymi mylami czy uczuciami. Oczywicie, gdy
uwaga przesunie si z powrotem ku mylom, poczucie tej oddzielnej, oderwanej
wiadomoci rozpynie si; nastpi zapewne utrata wszelkiej obiektywnoci i ponowne
przeczenie na sterowanie automatyczne".
W pewnym sensie sukces kadej psychoterapii polega na umiejtnoci oderwania
uwagi od nawykw i opisania ich z pozycji neutralnego obserwatora. By mc
rozpozna wasny typ osobowoci, trzeba umie trafnie siebie postrzega, poniewa
tylko umiejc rozpoznawa nawyki wasnego serca i umysu bdziemy mogli rozpozna
siebie w relacjach ludzi do nas podobnych.
Gurdijew nie wierzy, by jego uczniowie byli w stanie uchwyci znaczenie wasnego
typu wedug Enneagramu. Niemniej jednak zrobi bardzo wiele, by pomc im rozpozna
ich wasny charakter. Dwie najczciej opisywane metody stosowane przez Gurdijewa
to nadeptywanie na czyje ulubione odciski" i wznoszenie toastw idiotom".
Gurdijew by semk wedug Enneagramu, czyli Szefem. Zgodnie ze swoim typem
uczy poprzez oddziaywanie na najwraliwsze obszary charakteru ucznia i nacisk a do
uzyskania reakcii obronnej.
Dla mnie zasada dziaania na najbardziej wraliwy odcisk okazaa si zbawiennym
odkryciem. Tak bardzo dotykaa kadego, kto si ze mn zetkn, e bez adnego
wysiku z mej strony, jakby z wielk satysfakcj i pen gotowoci, zdejmowa mask
przekazan mu z wielk powag przez tat lub mam. Dziki temu natychmiast, z
niezwyk atwoci, spokojnie i bez popiechu mogem przyglda si temu, co kryo
si w jego wntrzu.8
Toasty to inny sposb zaznajamiania uczniw z koncepcj typu. Ludzie spoywajcy
z Gurdijewem posiek musieli wypija sporo alkoholu wznoszc toasty na cze
kolejnych kategorii ludzi. Nowy go proszony by o okrelenie kategorii, do ktrej
najlepiej pasowa, po czym wszyscy wznosili toast na cze tego szczeglnego typu
idioty.

- 15 -

Uywa on tego sowa (idiota) w jego pierwotnym znaczeniu. Waciwie oznacza ono
to samo co typ. W trakcie posiku trzeba wznie szereg toastw, a jeden kieliszek
brandy czy wdki wystarcza na trzy toasty. Dla kobiet stosuje si agodniejsze
kryterium: kieliszek na sze toastw. Czasem jednego wieczoru wznosi si nawet
dwadziecia pi toastw. Zrozumcie, on jest Rosjaninem, a Rosjanie zawsze pij duo.
Ale jest inny, daleko waniejszy powd, dla ktrego wszyscy jego gocie musz pi ...
Styka si bardzo wieloma ludmi i musi ich rozgry jak najszybciej. Wiecie, e alkohol
otwiera czowieka: to co udawao mu si wczeniej ukry, teraz wychodzi na jaw. To
maj na myli Arabowie, gdy mwi, e alkohol uwypukla czowieka w czowieku".9
W czasie toastw Gurdijew czsto ukazywa cechy temperamentu spostrzeone u
jednego z idiotw. Czasem wymienia t cech, czasem j inscenizowa.
Ty jeste indorem." rzek komu pierwszego wieczoru Indorem udajcym
prawdziwego pawia." Kilka mistrzowskich ruchw gow, jedno i drugie zagulgotanie, i
przy stole pojawi si arogancki indyk paradujcy przed samic.
Po chwili naszym oczom ukazao si o wiele wiksze zwierz. Dlaczego spogldasz na
mnie jak jeden byk na drugiego?" zapyta kogo innego. I dziki zmianie wyrazu oczu,
sposobu trzymania gowy i ksztatu ust, zademonstrowa nam si jako szarujcy byk.10
W ten sposb wywoywa miech, a czasem obraz, ale definicja typu charakteru
nadal bya niejasna. Czy Gurdijew nie posiada wystarczajcych kwalifikacji
psychologicznych, by pracowa skutecznie nad typami osobowoci? Czy te, na
podobiestwo naszych wspczesnych nauczycieli ycia wewntrznego, nie chciao mu
si traci czasu na grzebanie w osobistych historiach i wola od razu przej do
przekraczania granic osobowoci?
Psychologiczne bufory
Gwn przeszkod na drodze do rozpoznawania u siebie typu jest to, co Gurdijew
nazwa buforami. By przekonany, e ukrywamy negatywne cechy charakteru przed
samym sob za pomoc rozbudowanego systemu wewntrznych buforw, czy te
psychologicznych mechanizmw obronnych. Czyni nas one lepymi na siy dziaajce
wewntrz naszej osobowoci. Mniej wicej w tym samym czasie, gdy uczniowie
Gurdijewa uczyli si autoobserwacji, Freud tworzy swoj pioniersk koncepcj
niewiadomych mechanizmw obronnych. Tak wic prba uczenia ludzi obserwacji
wasnych buforw zamiast sondowa niewiadomo przy pomocy analityka, stanowia
radykalne podejcie do ycia wewntrznego. Dzisiaj bardziej rozpowszechnione jest
przewiadczenie, e polegamy na mechanizmach obronnych dla utrzymania poczucia
wasnego ja". Gwne mechanizmy obronne odpowiadajce typom Enneagramu, od
Jedynki do Dziewitki to w kolejnoci: reakcja upozorowana, wyparcie, identyfikacja,
introjekcja, izolacja, projekcja, racjonalizacja, zaprzeczanie i narkotyzowanie si.
Uczniowie Gurdijewa byli psychologicznie naiwni i nie znali takich poj, a mimo
wszystko zachcano ich do introspekcji w poszukiwaniu niewiadomych systemw
obronnych.
Wiemy czym s bufory przy wagonach kolejowych: to te urzdzenia, ktre zmniejszaj
wstrzs, w wypadku gwatownego zetknicia si dwch wagonw. Gdyby ich nie byo,

- 16 -

wstrzs byby bardzo niebezpieczny i nieprzyjemny. Bufory agodz skutki takich

zderze, czyni je niezauwaalnymi. U czowieka wystpuj takie same mechanizmy.
Tworzy je nie natura, ale mimo woli sam czowiek. Przyczyn ich powstania s liczne
sprzecznoci tkwice w psychice w opiniach, uczuciach, sympatiach, sowach i
czynach.
Gdyby czowiek mia dowiadcza wszystkich istniejcych w nim sprzecznoci,
przeywaby stae ich cieranie si, cigy niepokj. Gdyby musia wszystkie je
odczuwa, odnisby wraenie, e popada w szalestwo. Czowiek nie moe co prawda
usun sprzecznoci, ale bufory" chroni go przed wstrzsem powstajcym przy
konfrontacji wykluczajcych si punktw widzenia, emocji, sw."
Gurdijew powiada dalej, e cho bufory czyni ycie lejszym, redukuj take tarcie
w obrbie systemu, ktre popycha ludzi ku rozwojowi. Usypiaj nas niejako i nie
umiemy dostrzec, kim naprawd jestemy i jak dalece znieksztacony jest obraz wiata,
widziany z perspektywy naszego typu.
Uspieski, autor wypowiadajcy si czsto na temat rozwoju wewntrznego z
perspektywy gurdijewowskiej, take wymienia bufory jako sposb redukowania tarcia
midzy niespjnymi czciami naszego ja". Mwi uczniom, by zwracali uwag na
swoje bufory, ktre rozpozna mog skupiajc si na tych aspektach ycia, wobec
ktrych mona reagowa obronnie.
Czowiek o bardzo silnych buforach nie widzi powodu usprawiedliwiania si, gdy jest
cakiem niewiadomy istnienia w sobie niespjnoci i akceptuje siebie w peni takim,
jakim jest.
Gdy jednak praca nad sob zaczyna ujawnia niektre sprzecznoci w nas samych,
wiemy, e midzy nimi ulokowany jest bufor i za pomoc autoobserwacji powoli
zaczynamy sobie uwiadamia, co ley po obu jego strofach. Zwracaj wic uwag na
wewntrzne dysonanse, doprowadz Ci bowiem do rozpoznania buforw. Bd
szczeglnie czujny, gdy jaki temat jest dla Ciebie draliwy. By moe przypisae sobie
pewn zalet i ta myl ley po jednej stronie bufora, ale jeszcze nie dostrzege
sprzecznoci znajdujcej si po jego przeciwnej strome. Jest Ci troch nieswojo z t
zalet i to moe oznacza, e zbliasz si ku jakiemu buforowi.12
Rozpowszechnione jest dzi przekonanie, e jestemy lepi na znaczn cz naszego
podstawowego charakteru. Demaskowanie biaych plam, mechanizmw obronnych i
dysonansu poznawczego w obrbie struktury wasnego charakteru jest problemem
zasadniczym dla kadego, kto pragnie prowadzi psychologicznie dojrzae ycie.
Zadanie jest podwjnie wane dla kogo, kto chce sta si, jak to nazywa Gurdijew,
prawdziw istot ludzk. Osoby poszukujce powinny by wyjtkowo wraliwe na
dziaanie buforw, poniewa mechanizmy obronne wymuszaj szczeglne przesunicia
uwagi, wskutek ktrych postrzegamy rzeczywisto w sposb znieksztacony.
By jeszcze inny powd, dla ktrego naleao najpierw zobaczy osobowo, a
nastpnie j unieszkodliwi. Znieksztacajce okulary osobowoci powoduj, e
widzimy wszystko nie takim jakim jest, ale takim jakim nam si jawi. Niczego nie
spostrzegamy jasno ani obiektywnie, lecz zawsze poprzez poredniczc mg naszych
sympatii i antypatii, maostkowoci i uprzedze, obsesji i idiosynkrazcji. Skd mamy
czerpa nadziej, e bdziemy umieli dostrzec sprawy i ludzi takimi, jakimi s, jeeli nie

- 17 -

potrafimy uwolni si od tego balastu? Jak moemy zdoby dodatkow wiedz

(szczeglnie ten rodzaj wiedzy, ktry czerpie si z intuicji lub bezporedniego ogldu,
nie za z intelektu), jeeli najpierw nie pozbdziemy si osobowoci? Tak zwana intuicja
czowieka opanowanego przez osobowo jest jedynie przejawem jego przesdw i
skrzywie, niczym wicej.13
Osobowo nabyta
Termin osobowo znaczy w jzyku potocznym tyle co ja". W terminologii
duchowej osobowo nazywana jest take czasem ego, czasem osobowoci faszyw.
Oba te terminy zwracaj uwag na uczynione przez Gurdijewa rozrnienie midzy
nasz podstawow natur a osobowoci, ktrej nabywamy w cigu ycia.14
Przewiadczenie, e posiadamy podstawow natur (esencj"), jakociowo rn od
osobowoci nabytej, jest podstawow ide psychologii religijnej. Esencj nazywano to,
co nasze wasne", potencja, z jakim przyszlimy na wiat (w przeciwiestwie do tego,
co nabyte poprzez wychowanie), nasze wasne idee, wasne przekonania. Gdy
docieramy do naszej esencji, podobni jestemy do maych dzieci: nie ma konfliktu
pomidzy naszymi mylami, emocjami czy instynktami. Dziaamy prawidowo i bez
wahania dla zachowania dobrego samopoczucia, wyrosego z zaufania do otoczenia i
innych ludzi, nie znieksztaconego przez nasz system obronny. Jako doroli wiadomi
jestemy posiadania jakiego nieszkodliwego, niewiadomego potencjau, poniewa od
czasu do czasu uzyskujemy poczucie jednoci ze rodowiskiem, intuicyjnie poznajc
lub dziaajc w sposb wysoce skuteczny. W chwilach takich wiemy, nie wiadomo
skd, e nasze ciaa dziaaj, zanim uwiadomimy sobie, co chcemy zrobi lub nagle
syszymy wypowiadane przez siebie prawdy, zanim zdamy sobie spraw, co chcemy
powiedzie.
Zaoenie, i nasza zdolno wchodzenia w intuicyjne relacje ze wiatem wypywa z
podstawowej, wrodzonej natury, jest nie do udowodnienia. Jednake tradycje, w
ktrych przekazywano strategie pozwalajce osign wyszy ludzki potencja zgodnie
przyjmuj takie zaoenie. Na og gosz take, i w procesie rozwoju osobowo
przeciwstawia si esencji.15
Przekazane nam przez histori metody oferuj rne, sposoby stabilizowania energii
fizycznej i uwagi wewntrznej. Kada z tych metod moe doprowadzi do
dowiadczenia jakiego aspektu podstawowego zwizku z otoczeniem i z innymi
ludmi. Dowiadczenia dotykajce esencji maj charakter totalny w tym sensie, e
wypieraj wiadomo ja". Tracimy wtedy poczucie naszych osobistych myli" czy
naszych jednostkowych uczu", wic w pewnym sensie porzucamy nasz doros
osobowo i wracamy do stanu umysu dziecka.
Dziewicioramienna gwiazda Enneagramu sugeruje, e istnieje dziewi gwnych
aspektw podstawowego bytu i e do kadego z nich mona doj w nieco inny
sposb. Poszukujesz okrelonego aspektu swojego podstawowego bytu, dlatego e
cierpisz z powodu jego braku. Jeeli na przykad stale si boisz, cierpisz z powodu
utraty podstawowego dziecinnego zaufania do rodowiska i do innych ludzi. Wobec
tego gwnym motywem Twojego ycia bdzie poszukiwanie odwagi.

- 18 -

Odczuwamy brak podstawowego skadnika naszej natury zawsze wtedy, gdy

narzekamy, e przeszlimy na sterowanie automatyczne"; gdy nasze ycie przebiega
tak mechanicznie, e mamy poczucie alienacji od samego siebie. Mam serdecznie do
swoich nawykw", Chc zacz ycie od nowa" to wypowiedzi wiadczce o tym, e
mechaniczne postpowanie zagradza nam drog do tego, co jest potencjalnie nasze
wasne.
Zdolno uwiadamiania sobie, i dziaamy nawykowo take dowodzi istnienia
wewntrznego obserwatora. Zwr uwag na rnic midzy sformuowaniem ycie
jest nudne" a Jestem znudzony sob". Taka sama rnica akcentu wystpuje midzy
okreleniem Byem tak wcieky, e zapomniaem co robi" a Obserwowaem, jak
narasta we mnie wcieko na ni". Pierwsze sformuowanie wskazuje na to, e uczucie
zoci wyparo zdolno obserwacji, natomiast drugie wiadczy o zachowaniu tej
zdolnoci.
Przeycie alienacji od samego siebie" idzie czsto w parze z pragnieniem
odnalezienia siebie" czy odkrycia swojego prawdziwego ja". Oznacza to moe
pragnienie rozbudzenia zwizku z tym, co wasne. Denie takie jest jakociowo rne
od pragnienia powrotu do bezpieczestwa okresu dziecicego czy nawet pragnienia
mioci ze strony partnera. Motorem tych poszukiwa jest gd czego wicej ni to, co
zwykle ycie przynosi. Czsto znajduje wyraz w wyliczaniu poszczeglnych aspektw
esencji ludzkiej: Chc si nauczy kocha innych", Chc si uniezaleni" lub Chc
zdoby si na odwag dziaania". To tak, jakby pewien aspekt naszej osoby uleg
uszkodzeniu we wczesnym okresie ycia, a strata ta pomagaa nam nastpnie
skoncentrowa si na poszukiwaniach. Denie do uzupenienia brakujcego ogniwa
pomaga nam zebra siy i dynamizuje nasze ycie. Czujemy si znerwicowani, wic
zgaszamy si na terapi, cierpimy wic uczymy si medytacji.
Osobowo ksztatuje si, dlatego e musimy przetrwa w wiecie fizycznym. Rodzi
si sprzeczno pomidzy podstawowym zaufaniem dziecka wobec rodowiska a
yciem w rodzinie, ktrej naley okaza posuszestwo. Z punktu widzenia teorii
psychologicznych uwzgldniajcych pojcie esencji, osobowo ksztatuje si po to, by
osania j i broni przed zranieniem. Gdy zagroony jest jaki aspekt penego
otwartoci zwizku dziecka z otoczeniem, musi si ono broni przed dalsz krzywd.
Ksztatuje wic bariery, by chroni zagroony aspekt esencji. Mona to okreli jako
utrat podstawowej wizi czy te utrat stanu aski.
Psychologia rozwojowa definiuje podstawow wi jako ten okres ycia, gdy
niemowl wchodzi w relacj z matk i z otoczeniem w sposb wysoce zmysowy i
niezrnicowany. Mae dzieci nie odrniaj siebie od innych, nie maj wasnych granic
ani mechanizmw obronnych. W miar wzrastania musz wytworzy w sobie poczucie
odrbnoci, wasne ja", przystosowane do stresu ycia rodzinnego. Psychologia
Zachodu nie przypisuje wszake tej wczesnej, niezrnicowanej wizi adnych
szczeglnych atrybutw wiadomoci, ani nie podkrela wagi ponownego poczenia z
tymi pierwotnymi spostrzeeniami.
Dojrzewamy nabywajc dziwnej kombinacji talentw, zainteresowa i obron, przez co
kady z nas jest absolutnie unikalny. Z czasem uwaga nasza zawa si do
przyswojonych sfer problemowych. 34. Wraz z tym przesuniciem punktu cikoci

- 19 -

nasze pierwotne powizanie ze rodowiskiem i z innymi ludmi ulega zapomnieniu i

relegowane zostaje do sfery niewiadomej.
Pierwotne powizanie zastpowane jest przez to, co tradycja duchowa nazywa
faszyw osobowoci. Jest to zbir idei i przekona nabytych w drodze naladowania
rodzicw, redukowania strat i uczenia si pozorw. Jako doroli nadal zachowujemy
jednak pewn wi ze wspomnieniem naszej esencji. Przypominamy j sobie mwic
np. gdy byam szczliwa", gdy niczego si nie baem" czy gdy byam otwarta na
mio". Wiemy ponadto, e te pierwotne spostrzeenia nadal istniej w naszej
niewiadomoci. Stykamy si z nimi, gdy przechodzimy samych siebie" lub w
chwilach szczeglnie nasilonych potrzeb.
Utraciwszy wewntrzn wi z esencj, stracilimy zarazem to co nasze i skazani
jestemy na kontakt wycznie ze wiatem fizycznym, gdzie zadowolenie przychodzi i
odchodzi i gdzie rzadko kiedy czujemy si cakiem bezpieczni i spokojni. Aby dawa
sobie rad musimy stworzy skuteczny system granic i obron, ktry oczywicie nie da
si pogodzi z yciem we wraliwym i nieobronnym wspbrzmieniu ze rodowiskiem i
z innymi ludmi.
Gdy jednak lki i pragnienia naszej nabytej osobowoci zaczynaj sabn, gdy
jestemy w stanie je odczuwa jako to co robi", a nie to kim jestem" wtedy budzi
si pragnienie odnalezienia prawdziwego ja". Jest to jak nawoywanie do powrotu do
domu. Uczenie si na nowo nawizywania kontaktu ze rodowiskiem i z innymi ludmi
jest rzeczywicie powrotem do domu", a droga ta wymaga integracji dojrzaej
osobowoci i zdolnoci dowiadczania rnych aspektw wasnej esencji wedle woli.
Talenty i umiejtnoci wieku dorosego mog sta si wehikuem pozwalajcym
wykorzysta podstawowe zdolnoci dla wsplnego dobra.
Jest pewne powiedzenie sufickie okrelajce pokrewiestwo midzy osobowoci a
esencj. Mwi ono o stawaniu si tym, kim bye zanim bye, przy zachowaniu
pamici i zrozumienia tego, czym si stae".16
Cecha gwna
Dowiadujc si, do jakiego typu naleymy moemy przey wstrzs. Wraz z tym
odkryciem przychodzi bowiem wiadomo tego, jak bardzo typ zawa nasze opcje i
jak ograniczony daje nam punkt widzenia. Zdumieniem napawa moe, e spostrzegamy
peni rzeczywistoci w bardzo zredukowany sposb, a wikszo naszych decyzji i
zainteresowa opiera si raczej na bardzo rozbudowanych nawykach ni na prawdziwej
swobodzie wyboru. Gurdijew twierdzi, e kady typ zorganizowany jest wok
gwnej cechy charakteru.
Ludzie postronni dojrz cech gwn czowieka, choby nie wiem jak bya ukrywana.
Oczywicie nie zawsze potrafi j zdefiniowa, ale ich okrelenia s czsto bardzo
dobre, bardzo trafne. Wemy na przykad Xa (G. wymieni jednego z nas). Jego cech
gwn jest to, e nigdy nie ma go w domu...."
Komu innemu z naszej grupy powiedzia, e jego cech gwn jest to, e w ogle go
nie ma. Rozumiesz, nie zauwaam Ciebie." Powiedzia Nie znaczy to, e zawsze
jeste taki. Ale jeeli jeste taki, jak w tej chwili, to w ogle nie istniejesz."

- 20 -

Jeszcze innemu powiedzia, e jego gwna cecha polega na tym, e ze wszystkimi na

kady temat si sprzecza. Aleja nigdy si nie sprzeczam" natychmiast odpar tamten z
oywieniem. Nikt nie mg powstrzyma si od miechu.17
W rozmaitych szkoach ezoterycznych problem typu ujawniano powoli i ostronie.
Chodzio o to, by da do zrozumienia, e nie jestemy wolni na tyle, na ile jest to
moliwe. Uwzgldniano przy tym fakt, i problemy okrelonego typu to potencjami
sprzymierzecy w wysikach odzyskiwania esencji. Jeli na przykad zauwaysz, e
Twoj typow cech jest branie na siebie zbyt licznych obowizkw, przez co nie.
moesz si zaj najwaniejsz spraw w Twoim yciu (Dziewitka le), to powiniene
przede wszystkim skupi si na celach zasadniczych i wyborze waciwej linii dziaania.
Dla Dziewitek lenistwo stao si obron przed blem zwizanym z koniecznoci
zajcia wasnego stanowiska. Przekonane s bowiem, e ich pozycja i tak zostanie
zlekcewaona.
Jeeli jeste Dziewitk, to fakt, i dajesz si wcign ponad miar w zajcia wtrne i
e bardzo Ci ciko komu odmwi, bdzie Ci stale przypomina, e nie skupiasz si
na wasnych, podstawowych potrzebach. Gdy nauczysz si dostrzega moment, w
ktrym ten nawyk zaczyna bra nad Tob gr, bdziesz wiedzia, kiedy masz wycofa
uwag z celu wtrnego i wrci do priorytetowych.
Jeeli wedug Enneagramu jeste Sidemk yjesz tak, by mie zawsze w zanadrzu
wiele rnych moliwoci. Nie chcesz, by ominy Ci jakie podniecajce przygody
(punkt Sidmy aroczno). Ulg moe Ci przynie nabycie umiejtnoci skupiania
si na jednej tylko rzeczy na raz. Jeli jeste Sidemk, przyjmowanie wielu opcji
stwarza Ci pozory, e nie masz ogranicze i e codziennie masz wolny wybr. Iluzja ta
trwa bdzie dopki nie przyjmiesz staego zobowizania lub te nie sprbujesz
medytowa, skupiajc uwag na jednym punkcie.
Wtedy pojawi si Twoi sprzymierzecy: potok wspaniaych pomysw. Im bardziej
bdziesz prbowa skupi uwag, tym bardziej bd Ci kusi Twoje myli i plany.
Pojcie wyszej wiadomoci okae si atrakcyjne, gdy stwierdzisz, e nie potrafisz
kontrolowa wasnego umysu. Jeeli jeste Sidemk, skakanie z jednego na drugie
bdzie Twoim wewntrznym nauczycielem. Gdy uwaga Twoja przenosi si z tematu na
temat, dobrze Ci zrobi przywoanie jej do porzdku.
My, ludzie Zachodu, szczeglnie niechtnie przyjmujemy, e nasza osobowo moe
by ograniczeniem dla naszej wolnoci. Moemy swobodnie podrowa, studiowa,
wspina si po szczeblach kariery. Dopki zajmuj nas problemy charakterystyczne dla
naszego typu, moemy swobodnie wybiera zawd lub styl ubierania si, ale uwag
nasz pochania bd sprawy wzmacniajce nasz wski punkt widzenia.
Bardzo wane jest na pewnym etapie studiowania samego siebie odnalezienie swojej
cechy gwnej dominujcej saboci, stanowicej o, wok ktrej wszystko si obraca.
Mona j czowiekowi pokaza, ale powie To absurd, wszystko tylko nie to!" Czasem
cecha gwna jest tak wyrana, e nie sposb jej zaprzeczy, lecz dziki buforom znw
mona o niej zapomnie. Znam ludzi, ktrzy nazywali sw cech gwn wiele razy.
Pamitali o niej przez jaki czas, potem gdzie im umykaa. Czasem za zdawali si mie
dwie twarze: jedn gdy byli wiadomi swej cechy gwnej, drug gdy o niej
zapominali, jakby nigdy jej nie byli nazwali. Ty sam musisz si do tego zbliy. Dopki

- 21 -

sam nie dowiadczysz nie bdziesz wiedzia. Gdy cech Twoj nazw inni zapomnisz.
Wszyscy mamy trudnoci w obserwowaniu niuansw dziaania naszej osobowoci.
Czsto przyjacioom atwiej jest dostrzec cechy naszego temperamentu ni nam samym.
Nierzadko cech uwydatnia przezwisko, bdce kluczem do wewntrznego ycia
jednostki.
rdem cechy gwnej jest zawsze ten sam motyw, ktry nadaje take kierunek caemu
yciu. Podobnie jak w grze w krgle, gdzie kula nigdy nie biegnie prosto. Cecha
gwna, ktra take odchyla nas od prostej, rodzi si z jednego lub kilku grzechw
gwnych. Najczciej z chciwoci i pychy. Mona j odkry stajc si bardziej
uwanym. Jej odkrycie poszerza nasz wiadomo.19
Namitnoci
Enneagram opisuje dziewi gwnych cech ycia emocjonalnego. Odpowiadaj one
siedmiu grzechom gwnym chrzecijastwa, z dodaniem oszustwa i strachu w
punktach Trzecim i Szstym. Te emocjonalne nawyki powstay, gdy utracilimy
pierwotn wi z nasz esencj i stanlimy twarz w twarz z rzeczywistoci. Mona je
te nazwa namitnociami cienia emocjonalnego, wypywajcymi z potrzeby radzenia
sobie z yciem rodzinnym w okresie dziecistwa.
Jeli dziecko rozwija si prawidowo, namitnoci te ujawniaj si jedynie w postaci
tendencji. Jeeli jednak sytuacja psychologiczna jest trudna, jeden z ukrytych
problemw staje si obsesj. Zdolno autoobserwacji zmniejsza si i nie potrafimy
przej do innych spraw.
NAMITNOCI
GNIEW I
PYCHA II
FASZ III
ZAZDRO IV
CHCIWO V
STRACH VI
AROCZNO VII
NIECZYSTO VIII
LENISTWO IX
rozdziau Johna Lilly i Josepha Harfa, The Ar/ca Training; Transpersonal Psychologies,
Red. Ctwtes Tart, Harper & Rw, 1975, przedruk Psychological Processes, Inc., 1983
Nadzieja w tym, e poprzez nazwanie swojej cechy gwnej nauczymy si
obserwowa przejawy owadnicia naszego ycia przez nawyk. Nasze neurotyczne
skrzywienie uwagi moemy wtedy wykorzysta jako sprzymierzeca. Jego obecno
jest rdem cierpie, zmusza nas wic do uwiadamiania sobie, co tracimy. Cecha
gwna jest neurotycznym nawykiem nabytym w dziecistwie. Jest take osobistym

- 22 -

nauczycielem, czynnikiem przypominajcym, stale obecnym w naszym yciu

wewntrznym.

2. Uwaga, intuicja i typ

Uwaga i typ
Gdy uksztatuje si osobowo, uwaga zanurza si w problemach charakterystycznych
dla naszego typu. Zatracamy podstawow dziecic zdolno reagowania na wiat
takim, jakim jest naprawd i zaczynamy reagowa wybirczo na informacje
podtrzymujce nasz obraz wiata. Widzimy to, co musimy zobaczy, by przetrwa. Nie
dostrzegamy caej reszty.
Gdybymy weszli do pokoju penego nieznajomych, by moe Ty, w sposb
nawykowy, szukaby aprobaty. Jeli za ja nawykowo si boj, szukaabym pretekstu
do opuszczenia tego miejsca. Musiaby mi specjalnie pokaza to, co dla Ciebie jest
wane dla utrzymania poczucia bezpieczestwa, ja bowiem zajta byabym czym innym.
adne z nas jednak nie dotykaoby swojej esencji. Peni bymy byli myli i uczu
charakterystycznych dla naszych typw. Daleka byaby nam pozycja zewntrznego
obserwatora, czy te ta, ktr osigamy w chwilach szczytowych dowiadcze naszego
ycia. Nie umielibymy dostrzec zdarze tak, jak one obiektywnie w tym pokoju
przebiegaj, gdy uwaga nasza zawona byaby do wyapywania tych informacji, ktre
pasuj do naszego punktu widzenia.
Pozostamy przy tym przykadzie. Jeeli pjdziemy razem na przyjcie,Ty w
poszukiwaniu atencji i aprobaty, ja zmuszona przezwyciy strach, rwnie dobrze
moglibymy pj na przyjciach na dwu rnych planetach. Pod koniec wieczoru
mielibymy za sob rozmowy z cakiem rnymi ludmi. Przebiegayby one zupenie
inaczej. Rnie bymy si zaprezentowali. W notesach mielibymy odmienne zestawy
telefonw. Gdybymy si pniej zdecydowali na konfrontacj dowiadcze,
okazaoby si, e z tych samych rozmw wycignlimy rne wnioski, a na tych
samych twarzach nie znanych nam osb dostrzeglimy cakiem rne emocje.
Przesadziam nieco po to, by udowodni, e Ty i ja prawdopobnie zwracamy uwag
na rne aspekty identycznej sytuacji. Chciaam podkreli, e adne z nas nie
dostrzega caego 360 stopniowego spektrum moliwoci. Nie spostrzegamy tej samej
rzeczywistoci, poniewa obojtni jestemy na to, co nie zwraca naszej uwagi i skonni
skupia si na tych tylko informacjach, ktre s wane z punktu widzenia naszego typu.
atwo wymieni problemy charakterystyczne dla poszczeglnych typw. Ta ksika
pena jest opisw samych siebie, dokonywanych przez uwanych autoobserwatorw.
Byli oni na tyle hojni, by podzieli si z nami opowieciami o nawykach swych serc i
gwnych przedmiotach zainteresowania swych umysw. Opowiadaj o problemach,
ktre skupiaj ich uwag, ale take o tym, jak koncentruj si na tym, co steruje ich
yciem. Takie relacje s dla nas cenne, jeli chcemy nauczy si odrywa uwag od
naszych nawykw. Nic dziwnego, e ludzie wywiczeni w autoobserwacji, z ktrych
wielu medytowao intensywnie przez dugie lata, powinni umie nam opowiedzie o
tym, jak skupiaj si na problemach zawiadujcych ich umysami. Terminy

- 23 -

obserwacja" i uwaga" stale pojawiaj si w jzyku osoby medytujcej. Czego jeste

wiadomy? Czy jeste obecny, czy oddalie si? Zwr uwag na przedmiot swojej
koncentracji. Obserwuj, dokd wdruje Twoja uwaga.* Gdy rozwinie si ju stabilny
obserwator wewntrzny, atwo zauwaa rnice pomidzy obiektami umysowymi i
emocjonalnymi przepywajcymi przez przestrze wewntrzn. Mnie natomiast bardzo
interesuje to, dlaczego na tyle nam zaley na nazywaniu tego, co skupia nasz uwag, e
a zapominamy skupia si na tym, jak jest ona zorganizowana wtedy, gdy
wychwytujemy informacj interesujc dla naszego typu.2 wiadomi jestemy
problemw, ktre nas nurtuj, ale nie sposobw poszukiwania podtrzymujcych je
informacji.
Aby rozszerzy porwnanie typw (punktw),szukajcej mioci i aprobaty Dwjki
(duma) i lkliwej Szstki (strach) moglibymy zapyta Dwjki, co si z nimi dzieje, gdy
poszukuj czyjej aprobaty, a Szstki, co si dzieje, gdy si boj. Osoby
niedowiadczone w autoobserwacji odpowiedz mniej wicej tak: Czuj do kogo
pocig i mam ochot flirtowa" czy Staj si roztrzsiona i mam ochot uciec". Jeeli
Dwjki czy Szstki nie potrafi zaobserwowa wewntrznych przesuni uwagi, nie
zdadz sobie sprawy z charakterystycznych dla siebie sposobw wyawiania
odpowiednich sygnaw ani nie bd potrafiy opisa, jak adaptuj si do sytuacji. Te
same Dwjki i Szstki mog by prawdziwymi ekspertami w rozpoznawaniu
minimalnych sygnaw potencjalnej mioci czy krzywdy, a mimo to mog nie umie
opisa wasnej wraliwoci. Mog nie umie wskaza nam, jak pokierowa ich uwag
tak, by mogy peniej wej w wiat zewntrzny.
Osoby dowiadczone w autoobserwacji lepiej opisuj kierunki koncentracji uwagi,
charakterystyczne dla ich sposobu widzenia wiata. Przytaczamy poniej typow relacj
Szstki. Jeeli nawet nie jeste z natury lkliwy, lecz prowadzie kiedy samochd
nadmorsk autostrad numer 101 w Kalifornii, zrozumiesz opisany tu stan ducha.
Pracowaam w Los Angeles, a m robi dyplom na Politechnice Kalifornijskiej. Kilka
razy w tygodniu przejedaam autostrad numer 101. Dawaam sobie rad i nie miaam
z tym adnych problemw, chyba e byam czym zdenerwowana. Wtedy musiaam
naprawd si skupi na jedzie. Lepiej si wic czuam w roli kierowcy, gdy tydzie le
mi poszed. Jeeli to m siedzia za kierownic nie mogam w aden sposb patrze
przez okno po stronie przepaci, bo wci miaam przed oczyma wizj, e wpadamy w
polizg lub nie miecimy si w zakrcie. Byo to tak silne, e robio mi si niedobrze.
Pewnej niedzieli naprawd nie miaam ochoty jecha do Los Angeles. Wci zmuszona
byam przystawa i bra si w gar, gdy wyobraaam sobie, e spadam w przepa i
rozbijam si o skay. Historia skoczya si tym, e wyldowaam w szpitalu. Nie
dlatego jednak, e spadam w przepa, ale dlatego, e wydawao mi si, e spadam.
Odruchowo skrciam w przeciwn stron, przejechaam przeciwlegy pas ruchu i
uderzyam w stok.
Ta Szstka znalaza si w szponach umysowej projekcji. Usiowaa uchroni si przed
upadkiem rozgrywajcym si jedynie w jej umyle. Mwia potem, e upadek ten
wydawa jej si bardzo realny: czua, jak wpada w przepa, widziaa skay, a gdy
skrcaa kierownic, przekonana bya, e prba ratunku si nie powiedzie. Zdawaa
sobie take spraw z tego, e cay ten incydent trwa zaledwie kilka sekund. Gdy wysza

- 24 -

ze szpitala ponownie siada za kierownic. Teraz sterowaa sw uwag tak, by trzyma

si z dala od wyobrae. Potem bez kopotw jedzia autostrad 101, dopki m nie
skoczy studiw. Ta sama kobieta opowiadaa o swoim dziecistwie:
Matka mnie przeraaa. Naduywaa alkoholu i potrafia si radykalnie zmieni w cigu
kwadransa. Przestawaa by sob, przeistaczaa si w istot wstrtn. Miaa wobec mnie
ze zamiary. Gdy zaczynaa pi zawsze nurtowao mnie pytanie: Czy przekroczy t
granic? Jak bardzo le to si skoczy?
Obserwowaam j cay czas, aby sprawdzi, czy nie ukrya gdzie butelki. A gdy pia,
obserwowaam jej twarz i zastanawiaam si, jaka bdzie pniej. Spogldaam na ni i
staraam si odpowiedzie na pytanie: Czy ma spokojn twarz? Czy zacznie na mnie
wrzeszcze? Czy jej twarz przybiera ju wygld groteskowy? Czy zasypia?
Wyobraaam sobie jej rne oblicza z okresu, gdy zacza pi. Planowaam pozostanie
albo ucieczk w zalenoci od tego, co dzia si bdzie z jej twarz.
Ta Szstka dowiadczya bogosawiestwa i udrki wyobrani wzmocnionej przez
trwajce cae ycie, codzienne wiczenie; Bogosawiestwem jest to, e ma potencjalny
dostp do bogatego i penego szczegw wiata wewntrznego dowiadczenia. Udrk
to, ze )e) wyobrania dziaa na tyle silnie, by w cigu jednej chwili zastpi obiektywn
rzeczywisto. Ulega projekcji, gdy skrcia kierownic. Wtedy jej wyobraenia
rzutowane byy na zewntrz, przez co mylnie zinterpretowaa sytuacj. Zgodzia si
take, e projekcja dziaaa przy prbach odczytywania zwyczajw matki alkoholiczki.
Wikszo obserwacji zapewne opieraa si na znanych sygnaach fizycznych
wysyanych przez matk, a dziewczynk przeraaa perspektywa upokorzenia lub bicia.
Jako dziecko uciekaa w swe wizje, gdy sytuacja bya dramatyczna. Z drugiej strony
faktem jest, e byy one na tyle silne, by zastpi mylenie. Nauczya si ufa im i
uywaa tych innych twarzy" jako rda informacji dajcej emocjonalne wsparcie.
Dziaaa w oparciu o to, co zobaczya.
Intuicja a typ
Ta sama Szstka podzielia si z nami take dowiadczeniem jasnowidzenia. Bya wtedy
w takim samym stanie umysu jak wtedy gdy samochd spada" lub pojawiay si
odmienione twarze" matki.
Moja bliska przyjacika zasza w ci po kilku latach stara. Gdy zadzwonia, bya w
wymienitym nastroju i postanowiymy umwi si, by uczci to wydarzenie. Gdy j
ujrzaam, promieniaa. Nagle ukazaa mi si jej inna twarz". Ale w tamtej sytuacji nie
chciaam przecie nic wiedzie, niczego z tej innej twarzy" wyczytywa.
Byo to dziwaczne. Poszymy do meksykaskiej restauracji. Moja przyjacika bya
naprawd szczliwa. Patrzyam na ni, gdy mwia, ale na jei twarz naoya mi si inna,
zapakana i poorana bruzdami smutku. Nie mogam jej tego powiedzie, ale wiedziaam,
e straci to dziecko. Jej prawdziwa twarz nadal mwia, ale ta druga pochmurniaa.
Nagle zesztywniaa i zobaczyam w niej zdeterminowanie, potem uspokoia si i znika.
W cigu paru sekund znaam ca prawd. Moja przyjacika miaa poroni, podj
drug prb (to symbolizoway zesztywniae szczki) i za drugim razem miao si uda.
Szstka ta opisaa nastpnie swoje reakcje emocjonalne, gdy ujrzaa to, co miao si

- 25 -

wydarzy w przyszoci. Powiedziaa te, e epizod ten wyda jej si wtedy czym
cakiem naturalnym i znajomym. Dodaa, e wydarzenia ujawnione przez drug twarz
przyjaciki rozegray si w cigu kilkunastu nastpnych miesicy.
wiczenie uwagi
Intuicj najlepiej mona okreli jako efekt uboczny odcicia si od nawykowych
myli i uczu. Bez podstawowego treningu uwagi mamy tendencj do nadmiernego
skupiania si na sferze myli, w zwizku z czym nie mamy autentycznego dostpu do
innych rwnoczenie obecnych wrae. Opisana Szstka wiele by skorzystaa, gdyby
nauczya si rozpoznawa moment, w ktrym nawyk oddawania si wyobraeniom na
temat najgorszych moliwych rozwiza bierze nad ni gr. Duo by jej dao, gdyby
umiaa skierowa uwag na inne tory, zanim wyobraenia stan si zbyt rzeczywiste.
Takiego wanie przesunicia uwagi dokonaa, gdy potrafia utrzyma si w realnym
wiecie, w samochodzie, na szosie, miast pozwoli wyobrani zawadn sob.
Ale czy Szstka ta umiaaby dokona precyzyjnego rozrnienia pomidzy fantazjami
a trafnymi intuicyjnymi wizjami, gdyby te dwa rodzaje dowiadczenia byy cile ze
sob splecione? Czy umiaaby nauczy si wytwarzania trafnych intuicyjnych wizji w
sposb dowolny?
By mc wykorzysta w praktyce swj umysowy nawyk, musiaaby nauczy si
odrnia myli i subiektywnie rzutowane fantazje od trafnych intuicyjnych informacji,
odczytywanych np. z twarzy przyjaciki. Takie wysze umiejtnoci rnicowania
istniej w praktykach mistycznych. Pocztkiem jest zawsze wzmocnienie wewntrznego
obserwatora.
Opis nawet najbardziej podstawowych praktyk wewntrznych nie wchodzi w zakres
tej ksiki. Praktykowa naley pod kierunkiem dowiadczonego nauczyciela, we
wspierajcym otoczeniu. Nie da si w tym przypadku korzysta z ksiki, bo
najbardziej precyzyjny jzyk nie zapewni tego, co jest potrzebne, by uzyska dostp do
odmiennego stanu umysu. Ksika ta powicona jest problemom charakterystycznym
dla rnych typw ludzi. Dla naszych celw wane jest wic jedynie podkrelenie, e
sposb, w jaki kady z typw skupia uwag na swych dominujcych problemach,
moe by zarwno przeszkod, jak i zakamuflowanym dobrodziejstwem.
Niestety nasz nawykowy sposb kierowania uwag suy nie wiadomemu
utrzymywaniu nas w kontakcie z informacjami podtrzymujcymi neurotyczne problemy.
Szstka z przyzwyczajenia wyobraa sobie najgorsze i nie wie, e zapomina wyobraa
sobie to co najlepsze. Postpuje zgodnie z nawykami, ktre pasoway do jej
dziecicych potrzeb bezpieczestwa. To dziwne, ale przewidywanie najlepszych
rozwiza wydawaoby jej si fikcj. Wyobraanie sobie tego, co najgorsze stanowio
kiedy probierz rzeczywistoci, a wic wyobraanie sobie tego, co najlepsze odrzucone
zostaoby jako dziecinna fantazja.
Ta Szstka jest bezkonkurencyjna w przewidywaniu najgorszego. Gdyby nauczya si
odtwarzania przesuni uwagi, ktre le u podoa jej strategii obronnej, mogaby
odkry, e wyspecjalizowaa si w pewnym szczeglnym rodzaju intuicji.
W zwizku z Enneagramem specjalnie interesuj mnie opowiadania ludzi, ktrzy

- 26 -

przeyli dowiadczenia intuicyjne i zwizane z esencj. Na podstawie tych opowieci

mona sformuowa hipotez robocz dotyczc drg, ktrymi nasze neurotyczne
trudnoci wiod nas ku odmiennym stanom umysu. Jako instruktorka miaam wiele
cennych obserwacji. Uczniowie opowiadali mi szczegowo o wewntrznych
procesach, ktre w nich zachodziy, w miar jak uczyli si modyfikowa swoj uwag.
Zobaczyam, e intuicja zarwno przeszkadzaa, jak i pomagaa im w yciu. Udao mi
si opisa kilka niezwykle wymylnych przesuni uwagi uywanych mimowolnie przez
uczniw, by intuicyjnie utrzyma wi z dominujcymi problemami.
Raz po raz sysz znajom opowie. Brzmi ona mniej wicej tak:Rodzice nadawali
sprzeczne komunikaty, a ja musiaem dotrze do prawdy" lub Czuam jak dostosowuj
si do wymaga innych ludzi". Powtarzay si wspomnienia z dziecistwa o
koniecznoci rozszyfrowywania dorosych, by mc wytrzyma stres ycia rodzinnego.
Ju jako osoby dorose uczniowie moi przekonani s, e maj szczeglny intuicyjny
wgld w te obszary, ktre stwarzay problem w dziecistwie. Wrmy do porwna
typw. Szstki (strach) jednogonie twierdz, e maj doskonale nastrojone czujniki,
wychwytujce prawdziwe intencje innych ludzi, ukryte za zewntrzn fasad. Dwjki
(duma) zgodnie wierz/ e umiej intuicyjnie modyfikowa swoj autoprezentacj, by
zyska akceptacj i mio.
Przyjmijmy, e Szstki (nastawione paranoidalnie) czuyby si bezpieczniej z
przekonaniem, e zdolne s przewidywa (a wic i oddala) potencjalne
niebezpieczestwo. Zamy, e Dwjki (histerycy) czuyby si bardziej kochane mogc
wierzy, e s w stanie przybra cechy osoby atrakcyjnej. Nadal jednak uderzajce jest
dla mnie to, e problemy danego typu mog predysponowa do rozwijania intuicyjnych
technik wychwytywania dokadnie tych informacji, ktre musz podtrzymywa
neurotyczne lki. Ewidentna jest dla mnie rola wiczenia uwagi, by mc wyj poza
ograniczenia wasnej nerwicy. Uczniowie odnosz podwjn korzy z nauki
podstawowych praktyk. Po pierwsze, uwalniaj si od znieksztaconego spojrzenia na
wiat. Po drugie, maj szans uwiadomienia sobie swojego intuicyjnego stylu, ktry
by moe wczeniej dziaa w sposb nieuwiadomiony.
To co mwi osoby dowiadczone w autoobserwacji o sposobach, w jakie zwracaj
uwag na emocjonalnie obcione sprawy osobiste, jest bardzo pouczajce. Istnieje
wiele odmiennych twarzy", wiele sposobw przesuwania uwagi ku wewntrznym
wyobraeniom. Syszymy sformuowania typu: Stapiam si", Cz mojej osoby
wypychana jest do przodu", Przejmuj ich uczucia", Staj si nimi" lub Stoj z boku
i obserwuj". Czy sformuowania te opieraj si wycznie na znieksztaceniach
pyncych z psychologicznej projekcji? Czy maj swe rdo jedynie w wybujaym
pragnieniu wiary w to, e moemy mie dostp do szczeglnej wiedzy o konfliktowych
obszarach naszego ycia? Czy opieraj si na minimalnych sygnaach fizycznych czy
te maj swoje rdo czciowo w autentycznej wraliwoci na problemy
charakterystyczne dla naszego typu?
W przeciwiestwie do Szstki, ktra si boi. Dwjka, ktra chce si podoba, powie
prawdopodobnie Stapiam si", aby opisa swj charakterystyczny sposb
mobilizowania uwagi. Dwjka moe by w peni zdolna do nauczenia si dostrzegania
innej twarzy", cho Dwjki przede wszystkim produkuj opowieci, ktrych

- 27 -

dominujcym akcentem jest stapianie si", a nie wyobraanie sobie najgorszego.

Histori o stapianiu si" moemy te usysze od pacjenta z pogranicza psychozy
(borderline), u ktrego nigdy nie rozwiny si jasne granice wasnego ja. Moe to by
take gbokie przeycie osoby zakochanej, ktrej wiadomo przesuwa si poza
granice wasnego ja". Jeli jednak prosimy osob dowiadczon w autoobserwacji o
szczegowy opis przeycia tego typu, relacja jej zadziwiajco przypomina opis
koncentracji uwagi w praktykach medytacyjnych, w wydaniu laika.
Opowie o stapianiu si" lub stawaniu si" bardzo mi przypominaj mego
czcigodnego mistrza sztuk walki, ktry jest chodzcym przykadem umiejtnoci
wczania innych ludzi w obrb wasnych postrzee.
Mj instruktor daje polecenia: Zejd do poziomu hara [skieruj uwag na brzuch],
otwrz si na wraenia i stop si z nimi." 3 W pozycji gotowoci zwanej otwartym
odczuwaniem" potrafi on dokadnie naladowa mimowolne ruchy partnera
sparingowego stojcego w odlegoci kilku metrw i schowanego za przeson.
Klasyczne Rondori, czyli atak wielu osb naraz, to jeszcze jeden spektakularny pokaz
umiejtnoci odczuwania na odlego.4 W Rondori, ktre mona wykonywa z
zasonitymi oczyma, czowiek atakowany jest jednoczenie z kilku stron. Musi mie
jasn percepcj przestrzeni otaczajcej wasne ciao, szczeglnie przestrzeni z tyu.
Take stwierdzenie typu: Widz wewntrzn twarz" przypomina efekty innych
wicze. Mogoby by owocem wicze wyobraeniowych na wewntrzne oko",
ktre rozwijaj umiejtno rnicowania midzy fantazjami bdcymi projekcj
osobistego mylenia a trafnymi wizjami intuicyjnymi niezalenymi od
mylcego/odczuwajcego ja".5
Dlaczego percepcje takie maj szans ujawnienia si w punktach psychologicznego
uszkodzenia naszego typu? Prawd jest, e problemy wok ktrych skupia si
nawykowo nasza uwaga to punkt startu dla psychiki podejmujcej obserwacj rnych
jej przesuni. Dziki nim stale utrzymujemy kontakt z otoczeniem i z innymi ludmi.
Gdy jestemy zaangaowani neurotycznie, rozwija si w nas potga koncentracji.
Chcemy czego, wic natamy zmysy i skupiamy si na tym.
Dzieci rozpaczliwie woajce o mio potrafi np. nauczy si sterowania wewntrzn
uwag tak, by zjednoczy si z rodzicem lub niewiadomie odczytywa cudze potrzeby
we wasnym ciele. Przez to zmieniaj si tak, by innych zadowoli. Take przestraszone
dzieci atwo dopasowuj si, niewiadomie lecz adekwatnie, do potencjalnej wrogoci
osb wikszych i silniejszych, majcych wadz nad ich yciem. Zdolnoci te mog
trwa i w yciu dorosym w postaci rzeczywistej wraliwoci. Jako doroli potrafimy
jednak zaledwie nazwa nasze gwne problemy, nie umiemy natomiast powiedzie, jak
drog zapewniamy sobie informacje o przedmiotach naszej neurotycznej troski.
Sposb, w jaki zwracasz uwag na kluczowe problemy w Twoim yciu moe
znaczco wykracza poza obszar zwykej percepcji. Moe wnika w obszary intuicji,
cho nie uwiadamiasz sobie, e dzieje si co niezwykego. Intuicja nie polega na
nauczeniu si odczytywania subtelnych sygnaw, takich jak jzyk ciaa czy mimika
twarzy. Jest to rodzaj poznania pyncy ze stanu umysu wolnego od myli. Blisko
zwizana jest jednak ze zwykym myleniem i jeeli nie wahasz si przed lekk zmian
wasnych spostrzee, moesz wiczy. Jeeli intuicja podtrzymywaa Twoje poczucie

- 28 -

bezpieczestwa i dobre samopoczucie gdy bye may, to w wieku dorosym

prawdopodobnie czsto wykorzystujesz j jako rdo informacji, nie zdajc sobie z
tego sprawy. Moe ona wpywa na podejmowane przez Ciebie decyzje i przydawa Ci
szczeglnej wraliwoci w yciu osobistym.
Gdyby intuicja nie suya Ci w okresie dziecistwa, gdyby musia uwiadamia sobie
rne rzeczy, ktrych dostrzeganie byo nie do zniesienia, odwrciby
prawdopodobnie uwag od swych wewntrznych spostrzee. Zapewne broniby si
przed zgbianiem tego, co mistycy nazywaj spostrzeeniowymi zasonami.6
Intuicja a esencja
Intuicja pozwala nam dotrze do wielu informacji, w zwizku z tym jest bardzo
podan wadz. Nie jest jednak esencj. Jest jedynie rdem wgldu i wehikuem
twrczych mocy. Na poziomie esencji nie ma potrzeby uprawiania praktyk duchowych,
doznawania wgldu czy kierowania si intuicj, bo nie ma tam poczucia osobistego ja".
Nikt niczego nie robi, nie posiada, niczym nie jest kierowany. Uwaga skupiona jest na
jednoczcej wizi ze rodowiskiem i innymi ludmi. W takim stanie umysu
zachowujemy si naturalnie i trafnie bez uwiadamiania sobie wasnych myli czy uczu.
Jestemy w kontakcie z nasz esencj, gdy ciao porusza si prawidowo zanim
wiemy, co powinnimy uczyni i wypowiadamy prawd zanim wiemy, co chcielimy
powiedzie. Od czasu do czasu w sposb naturalny docieramy do jednej z wielu
jakoci esencji i w tych szczytowych momentach na mgnienie oka widzimy, czym
mgby by rd ludzki.

3. Struktura Enneagramu
Dziewicioramienna gwiazda reprezentuje zwizek pomidzy dwiema podstawowymi
zasadami mistycyzmu: zasad Trjcy, okrelajc trzy siy obecne na pocztku
wydarze, i zasad Sidemki (oktaw), zawiadujcej stadiami wcielania w ycie tych
wydarze tak, ' jak rozgrywaj si one w wiecie fizycznym.
Zasad Trjcy reprezentuje wewntrzny trjkt Enneagramu. Obrazuje on ide, e dla
kreacji potrzebne s trzy siy, a nie tylko te dwie, ktre s widoczne, tj. przyczyna i
skutek. Idea ta zachowana jest w chrzecijaskiej koncepcji Trjcy witej i w
hinduizmie w pojciu trzech boskich si stworzenia Brahmy, Wisznu i Siwy. Trzy siy
mona by take nazwa tworzc, niszczc i zachowujc lub aktywn, receptywn i
pojednawcz. Gurdijew, podstawowe rdo dla systemu Enneagramu, nazywa je po
prostu sil Pierwsz, Drug i Trzeci. Wedug niego ludzko jest lepa na wszystkie te
trzy siy.
Zrozumiawszy jak trjca si wsppracuje ze sob, moemy pomc zdarzeniu trwa.
W rnych fazach przebiegu danego zdarzenia te trzy siy zmieniaj swj znak. Na
przykad sia pojednawcza, dziaajca na pocztku, przeradza si w nastpnej fazie si w
si aktywn. Wgbiajc si w symbolik Enneagramu stwierdzamy, e jest to model
odwiecznego ruchu. Schemat ukazuje pewne nieoczywiste aspekty procesu, np.
moment, gdy potrzebny jest dopyw energii, by podtrzyma trwanie zdarzenia.

- 29 -

rodkowy trjkt Trzy-Sze-Dziewi mona te opisa matematycznie jako prb

ponownego zjednoczenia trjcy si, obecnych przy pierwotnym tworzeniu. Ilustracj
arytmetyczn jest dzielenie l (czyli jednoci) przez 3, co daje uamek, w ktrym ostatnia
cyfra powtarza si w nieskoczono (1:3 = 03333....)
Gdy jakie zdarzenie zostao zapocztkowane, zaczyna dziaa zasada Sidemki, tj.
prawo oktawy. W muzyce prawo to przejawia si w sekwencji siedmiu dwikw,
zakoczonych powtrzeniem pierwszego. Zasada ta rzdzi nastpstwem stadiw
rozgrywajcego si zdarzenia. Relacj midzy Siedmioma a jednoci mona wyrazi
dzielc l przez 7, co daje powtarzajc si seri 0,142857142857,.... ktra nie zawiera
adnej wielokrotnoci trzech. Peny Enneagram to koo podzielone na dziewi rwnych
czci, przedstawiajce fuzj zasady Trjcy i zasady Sidemki. Zasady te wspdziaaj
ze sob w szczeglny sposb na wewntrznych liniach schematu.'
Gdy stosujemy model Enneagramu do opisu czowieka, rodkowy trjkt sugeruje
istnienie trzech podstawowych problemw umysowych: obrazu (lub czaru, punkt
Trzeci), strachu (punkt Szsty) i zapominania o wasnym ja" (punkt Dziewity). Tym
podstawowym problemom umysowym odpowiadaj namitnoci. Przedstawiony
poniej schemat pokazuje umysowe i emocjonalne problemy trzech podstawowych
typw osobowoci.
GNIEW
9 - Punkt podstawowy gniewu, Gniew upiony, bierna agresja
8 - Gniew uzewntrzniony. Gniew jest atwo dostpny
1 - Gniew uwewntrzniony. Trzeba mie racj, by usprawiedliwi gniew. Gniew w
susznej sprawie
STRACH
7 - Gniew uzewntrzniony. Gniew jest rozproszony na przyjemne opcje
6 - Punkt podstawowy strachu. Rzutowanie uwewntrznionego strachu na otoczenie
5 - Uwewntrzniony strach. Obawa przed wasnymi uczuciami
CO CZUJ?
2 - Uzewntrzniony wariant postawy "Co Czuj?" Zawieszenie uczu
3 - Punkt podstawowy postawy "Co czuj?" Zawieszenie uczu
4 - Uwewntrzniony wariant postawy "Co czuj?" Zawieszenie uczu
Struktura Enneagramu
Dziewi typw
1. Perfekcjonista
Krytyczny wobec siebie i innych. Przekonany, e istnieje tylko jedna suszna droga.

- 30 -

Przewiadczony o swojej wyszoci moralnej. Odraczajcy decyzje z powodu lku

przed pomyk. Uywajcy czsto sformuowa powinienem" i musz".
Dojrzae Jedynki bywaj krytycznymi piewcami powszechnej moralnoci.
2. Dawca
Domaga si czuoci i aprobaty. Poszukuje mioci i uznania, starajc si by
niezbdnym dla drugiej osoby. Powica si zaspokajaniu cudzych potrzeb.
Manipulator. Ma wiele rnych twarzy pokazuje inne ja" kademu z przyjaci.
Agresywny uwodziciel.
Dojrzae Dwjki okazuj szczer trosk i s wspierajce.
3. Wykonawca
Chce by kochany za to, co zrobi i osign. Rywalizacyjny. Optany wizj siebie
jako zwycizcy. Majcy status odpowiadajcy osigniciom. Mistrz pozorw.
Osobowo typu A." Nie odrnia prawdziwego ja" od identyfikacji zawodowej.
Moe sprawia wraenie bardziej wydajnego ni jest w istocie.
Dojrzae Trjki bywaj skutecznymi przywdcami, kompetentnymi pracownikami od
reklamy, kapitanami zwyciskich druyn.
4. Tragiczny Romantyk
Przyciga go to, co niedostpne; idea nigdy nie jest dany tu i teraz. Tragiczny,
smutny, artystyczny, wraliwy. Skupiony na nieobecnym kochanku lub utracie
przyjaciela.
Dojrzae Czwrki s twrcze w wybranej przez siebie dziedzinie ycia i umiej pomc
innym poradzi sobie z cierpieniem. Oddaj si piknu i namitnociom ycia:
narodzinom, seksowi, intensywnym przeyciom, mierci.
**Osobowo typu A typ osobowoci charakteryzujcy si nadmiernym napdem i
nastawieniem rywalizacyjnym, nierealistycznym poczuciem presji czasowej,
nadmiernymi ambicjami, niechci do samooceny, przedkadaniem wydajnoci nad
jako pracy. Wielu badaczy stwierdza zwizek osobowoci typu A ze skonnoci do
zawaw i choroby wiecowej, (przyp. tum.)
5. Obserwator
Utrzymuje emocjonalny dystans wobec innych. Chroni sw prywatno, nie angauje
si. Obywanie si bez czego stanowi dla niego obron przed zaangaowaniem.
Zobowizania i cudze potrzeby wyczerpuj go. Szufladkuje obowizki. Oderwany od
ludzi, uczu i rzeczy.
Dojrzae Pitki znakomicie podejmuj decyzje, bywaj intelektualistami w wieach z
koci soniowej i wstrzemiliwymi mnichami.

- 31 -

6. Adwokat Diaba
Lkliwy, obowizkowy, drczony niepewnoci. Odkada sprawy do jutra, mylenie
zastpuje u niego dziaanie. Boi si dziaa, gdy wychylanie si naraa go na atak.
Utosamia si z przegranymi sprawami, antyautorytarny, powicajcy si, lojalny.
Szstki z fobi s chwiejne, czuj si przeladowane, a przyparte do muru, poddaj si.
Szstki nastawione antyfobijnie czuj si wiecznie przyparte do muru, w zwizku z
czym przeciwstawiaj si terrorowi w sposb agresywny.
Dojrzae Szstki bywaj wietnymi graczami druynowymi, lojalnymi onierzami i
dobrymi przyjacimi. Umiej pracowa dla sprawy, tak jak inni pracuj dla korzyci
osobistych.
7. Epikurejczyk
Piotru Pan, nieustajcy chopiec, wiecznie mody. Dyletant, niestay kochanek,
powierzchowny, owca przygd, smakujcy ycie. Trudno mu podejmowa
zobowizania, chce mie wiele otwartych moliwoci, chce by zawsze w dobrym
humorze. Na og szczliwy, stymulujcy w towarzystwie, wiele zaczyna, ale nic nie
koczy.
Dojrzae Sidemki wietnie syntetyzuj, s dobrymi teoretykami, typami
renesansowymi.
8.Szef
Niezwykle opiekuczy. Staje we wasnej i cudzej obronie. Wojowniczy, przejmujcy
ster, lubicy walk. Musi mie wszystko pod kontrol. Jawnie ukazuje gniew i si. Ma
wielki szacunek dla przeciwnika, ktry gotw jest stan do walki. Kontaktuje si
poprzez seks i bezporedni konfrontacj. yje zbyt intensywnie: za duo, za pno w
nocy, za gono.
Dojrzae semki s doskonaymi przywdcami, szczeglnie gdy natrafiaj na opr.
Potrafi da silne wsparcie innym. Pragn zabezpieczy drog przyjacioom.
9. Mediator
Obsesyjnie ambiwalentny. Dostrzega wszystkie punkty widzenia. Z atwoci zastpuje
wasne pragnienia pragnieniami innych ludzi, a prawdziwe cele, nic nie znaczc
aktywnoci. Ma tendencj do narkotyzowania si jedzeniem, telewizj i alkoholem.
Cudze potrzeby zna lepiej od wasnych. Ma tendencj do trzymania dystansu, brak mu
pewnoci czy chce tu by, czy nie; czy chce by czonkiem druyny, czy nie.
Ugodowy. Zo ujawnia w sposb poredni.
Dojrzae Dziewitki to wietni mediatorzy, doradcy, negocjatorzy. Osigaj wiele, gdy
znajd si na waciwej drodze.

- 32 -

Skrzyda
Punkty po obu stronach trjkta Trzy-Sze-Dziewi stanowi warianty
podstawowych typw osobowoci. Oznacza to, e dwa punkty okalajce Trjk, czyli
Dwjka i Czwrka, w podobny sposb skoncentrowane s na tworzeniu
odpowiedniego wizerunku i podobnie wcielaj w ycie rne warianty pytania Co ja
czuj?". Skrzyda okalajce Szstk (Pitka i Sidemka) take charakteryzuj si
paranoj i nawykowym strachem. Skrzyda Dziewitki (semka i Jedynka) maj
podobn predyspozycj do zapominania o sobie, o osobistych priorytetach, i podobn
predyspozycj do gniewu.
Skrzyda dla trjkta Trzy-Sze-Dziewi reprezentuj uzewntrznion i
uwewntrznion wersj podstawowych problemw, a w terapii predyspozycja
podstawowa prawdopodobnie ujawni si w miar postpu leczenia. Oznacza to, e
Sidemka (uzewntrzniony typ lkowy), ktra z pocztku wcale nie wyglda na
przestraszon, stanie si prawdopodobnie bardziej jawnie lkliwa i paranoidalna
(podstawowe cechy Szstki) w miar sabnicia psychologicznych obron.
Jedynie punkty trjkta Trzy-Sze-Dziewi maj swoj wersj zewntrzn i
wewntrzn na skrzydach. Na przykad skrzyda semki, tj. Sidemka i Dziewitka, nie
stanowi uzewntrznionej i uwewntrznionej wersji tego typu osobowoci. Skrzyda
kadego z punktw maj jednak due znaczenie, ubarwiaj bowiem dany typ.
Dziewitka (grna partia Enneagramu, dominacja gniewu), ktra sama z siebie woli
wyraa zo biernie i nie wprost, moe przechyli si w stron semki (Szefa) i
wyraa zo tpym i upartym nie popychaj mnie". Jeeli upodobni si do Jedynki
(Perfekcjonisty), ujawni drobiazgowe krytykanctwo. W jednym i drugim przypadku
jednak bd to zachowania bierne i porednie.
Take kto zajmujcy punkt nie bdcy podstawowym, na przykad Czwrka
(Tragiczny Romantyk, wyraajcy uczucia w sposb udramatyzowany), moe si
przechyli w kierunku punktw ssiednich. Jeli bdzie to Pitka (Obserwator),
przyjmie pozycj internalizowania depresji; jeli Trjka (Wykonawca), bdzie zwalcza
depresj hiperaktywnoci. Odcienie, jakich dodaj skrzyda, przyczyniaj si do
nadania kademu typowi osobowoci wikszej wyrazistoci. Nie ma dwch
identycznych ludzi tego samego typu, mimo podobnych problemw i trosk. Na
szkoleniach powiconych Enneagramowi uczymy si odrnia subtelne odcienie u
osb nalecych do tego samego typu i nazywa je. Na przykad Czwrka
przechylajca si ku Pitce byaby Czwrk bardziej wycofujc si i prywatn" ni
Czwrka zbliajca si do Trjki. Ta druga byaby bardziej wyrazista i rzucajca si w
oczy, bardziej aktywna, cho zachowywaaby charakterystyczne dla Czwrek
melancholi, smutek i poczucie straty. Kady typ znajduje si pod wpywem obu
swoich skrzyde i cho jedno z nich bdzie dominowao w osobowoci, nie naley
zapomina o istnieniu tego drugiego.
Dynamika typw
Zasada Trjcy realizowana jest take w tym, e kady typ osobowoci skada si z

- 33 -

trzech aspektw. S to: aspekt dominujcy, ktry ujawnia si w warunkach normalnych

(on wanie nazywany jest typem); aspekt ujawniajcy si, gdy podejmujemy dziaanie
(lub znajdujemy si w warunkach stresu) oraz aspekt ujawniajcy si w warunkach
bezpieczestwa (braku stresu). W poniszym wykresie punkt dziaania (stresu)
wskazuje strzaka, za punkt bezpieczestwa znajduje si po przeciwnej stronie. Kady
typ jest wic w rzeczywistoci zwizkiem trzech aspektw, z ktrych kady
stymulowany bdzie przez okrelone sytuacje yciowe. Gdy na przykad Obserwator
(na og spokojny i wycofujcy si) ulegnie stresowi przesunie si na pozycj
Epikurejczyka. Zareaguje paradoksalnie,bdzie bardziej towarzyski i przyjazny, by
zredukowa stres poprzez kontakt z ludmi.
Gdy Obserwator poczuje si bezpiecznie, zacznie si zachowywa jak Szef (kierujc
innymi i kontrolujc osobist przestrze).
STRZAKI
6-3-9 1-4-2-8-5-7-1 punkt stresu
6-9-3 1-7-5-8-2-4-1 punkt bezpieczestwa
STRZAKA WSKAZUJE KIERUNEK OD PUNKTU BEZPIECZESTWA DO
PUNKTU AKTYWNOCI (OD STANU BRAKU STRESU DO STANU STRESU)
Dziaanie w warunkach bezpieczestwa i stresu
To e nasze myli i uczucia zmieniaj si, gdy przechodzimy z sytuacji bezpiecznej do
dziaania (a wic wchodzimy w jakim stopniu w obszar stresu) stworzyo co na ksztat
kultu bezpieczestwa u entuzjastw Enneagramu. Reagowanie na stan bezpieczestwa
wydaje si o wiele bardziej atrakcyjne ni reagowanie na aktywno/stres. Strategia
denia do bezpieczestwa sugeruje, e zdrowie mona osign opierajc si na
mocnych stronach punktu bezpieczestwa. Entuzjaci poczucia bezpieczestwa skonni
s traktowa poruszanie si wzdu strzaek w Enneagramie, w kierunku dziaania (a co
za tym idzie, stresu) jako czynnik wzmagajcy natrctwa swojego typu. Uzasadnienie
tego pogldu opiera si chyba na prostym manewrze na wymienianiu pozytywnych
aspektw punktu bezpieczestwa i negatywnych aspektw punktu stresu.
Z moich rozmw z osobami reprezentujcymi ten sam typ nie wynika bynajmniej, e
osignicie sytuacji bezpieczestwa (np. zakochanie si z wzajemnoci w
odpowiednim partnerze) uwypukla korzystne aspekty tej sytuacji. Sprzyjajce warunki
mog, paradoksalnie, wywoa reakcj stresow, zrodzon z braku dowiadczenia lub z
niepewnoci spowodowanej przeyciami z przeszoci. Rozmawiaam z ludmi, ktrzy
uruchamiaj negatywne aspekty swojego punktu bezpieczestwa w obliczu obiecujcej
okazji yciowej. Znam te wiele relacji o tych, ktrzy uksztatowali charakter rozwijajc
najlepsze aspekty swojego punktu aktywnoci/stresu.
Rozwijanie dobroczynnych moliwoci zwizanych z punktem stresu to jeden z
zasadniczych elementw takich technik terapeutycznych jak Gestalt i medytacja

- 34 -

tantryczna, ktre celowo kultywuj i wzbudzaj negatywne emocje. Intencj zbliania si

do stresu jest celowe rozpalanie namitnoci a do punktu krytycznego, by ujawni
przymusowy charakter negatywnego nawyku, ktry przeywamy w peni i do koca.
Mona zatem dy do wywoania ataku zoci, zamiast izolowa si od niego. Mona
stawia ucznia w sytuacji tak zaaranowanej, by maksymalnie go zirytowaa. Typy
dumne mog by zmuszane do nieustannego szorowania podg, a typy lkowe dosta
polecenie medytowania w peni ksiyca na miejscowym cmentarzu. Metoda
nadeptywania na ulubiony odcisk, stosowana przez Gurdijewa, rwnie wykorzystuje
ten mechanizm. Wywoywanie energii pyncej ze stresu i praca nad ni mog by
czynnikiem rwnie sprzyjajcym rozwojowi jak kultywowanie umiejtnoci odwracania
uwagi od tak zwanych negatywnych emocji.
Wzajemna zaleno midzy strategicznym podtrzymywaniem namitnoci i
jednoczesnym uczeniem izolowania si od nich wyraona zostaa w misteriach
delfickich. Apolla i Dionizosa czczono w tej samej wityni. Dionizos reprezentowa
kobiecy wiat yciowej tajemnicy krwi i si ziemskich". Czczony by w cigu tego
samego roku kalendarzowego na przemian z Apollem, ucielenieniem mskich
przymiotw jasnoci, dystansu i oderwania si od fizycznego wiata.3 Oddajc cze
Dionizosowi trzeba byo skoncentrowa si cakowicie na zmysowoci i uczuciach.
Dopuszczenie do penej ich ekspresji w sposb naturalny pocigao za sob zwrot ku
pragnieniu obiektywnoci i oderwania si od nich. Apolliski idea dystansu i jasnoci,
odrzucania wszystkiego, co zbyt bliskie" wymaga za obecnoci namitnych pyta.
Bez nich nie mgby si rozwin jasny sd, a bez peni przeycia emocjonalnego
oderwanie si od uczu nie miaoby sensu.
Apollo, bg wiatoci, rozumu, proporcji, harmonii, liczby olepia nadgorliwych. Nie
spogldaj prosto w soce. Wejd na chwil do ciemnego baru i od czasu do czasu
napij si piwa z Dionizosem.5
ENNEAGRAM STYLW INTUICJI
1. PORWNUJE SYTUACJ Z IDEALNYM STANEM RZECZY
2 DOSTOSOWUJE SI DO CUDZYCH POTRZEB
3. ZACHOWUJE SI JAK KAMELEON: ZMIENIA PERSON BY
USPRAWNI WYKONANIE ZADANIA
4. DOPASOWUJE SI DO CUDZYCH NASTROJW
5. ODRYWA UWAG, BY MC OBSERWOWA
6. UYWA WYOBRANI DO WYCHWYTYWANIA TEGO CO UKRYTE
7. DOPASOWUJE SKOJARZENIA
8. WYCZUWA ZAKRES WADZY
9. STAPIA SI (ZESPALA)

4. Twrcy systemu
Twrcy systemu

- 35 -

Trzy typy wchodz ze sob w specyficzne relacje. Chodzi wic o to, by dysponujc
wykresem dziewicioramiennej gwiazdy, waciwie je na nim ulokowa. Dokona tego
Oscar Ichazo. Dziki zudnie prostemu ukadowi tego, co Gurdzijew nazwa cechami
gwnymi, otrzymalimy dostp do kodu Enneagramu.
Idc za sufick ide, wedle ktrej problemy osobowoci s wskazwkami utraconych
jakoci esencji, Ichazo okreli nastpnie wysze jakoci ycia umysowego i
emocjonalnego, do ktrych predestynuje dziewi typw osobowoci. Jakoci esencji
to po prostu przeciwiestwo najbardziej uszkodzonego aspektu kadego z dziewiciu
typw. Np. dojrzay typ lkowy bdzie prawdopodobnie postpowa odwanie, a
dojrzay typ dumny zapewne rozwin w sobie autentyczn pokor. Ichazo nazwa te
wysze jakoci umysowe wit Ide, za wysz jako emocjonaln Cnot.
Gdy prbujemy prawidowo zrozumie wysze zdolnoci umysowe i cnoty
emocjonalne, napotykamy na spore problemy Nie maj one bowiem nic wsplnego ze
zwykymi mylami i uczuciami. Waciwie me kieruje nimi ja" mylco-czujce.
Wysze zdolnoci to utracone jakoci esencji. Kada z nich reprezentuje skuteczne
rozwizanie bolesnego problemu neurotycznego. Wysze aspekty umysowe to
automatyczne denie ku pewnym jakociom wiedzy nieuporedniczonej przez myl.
Cnoty za to automatyczne reakcje organizmu nie ukierunkowane przez osobiste
upodobania czy awersje.
Wysze formy inteligencji rni si od swoich odpowiednikw osobowociowych.
atwo jest wic wytworzy sobie ide czy pojcie, ze docieramy do wasne] esencji,
gdy nasze myli s pokorne lub gdy zmuszamy si do odwagi. Takie pojcia na wasny
temat tylko marginalnie zwizane s z nieobronnym, penym otwartoci
dostosowywaniem si do rodowiska i innych ludzi.
Prace Ichazo do roku 1970 nie byy znane. Wtedy wanie zapowiedzia trening
psychoduchowy na pustym w pobliu miasta Arica w Chile. Uczestniczyo w tym
treningu okoo pidziesiciu Amerykanw, wrd nich John Lilly, Ciaudio Naranjo i
Joseph Hart. Relacjonowali oni pniej, ze Ichazo wykorzystywa koncepcje sufickie
znane wielu osobom dziki pracom Gurdijewa. Ichazo stosowa wiczenia rozwijajce
trzy mzgi", czyli trzy formy ludzkiej inteligencji, opisane przez Gurdijewa jako
umysowa, emocjonalna i pynca z instynktw. Uywa take metody nauczania opartej
na jakociach animalnych. Napisa krtkie streszczenie dziewiciu typw osobowoci,
opublikowane pniej w rozdziale o treningu w Arica w Transpersonal Psychologies.1
Co najwaniejsze, Ichazo prawidowo umieci typy na dziewicioramiennej gwiedzie.
Dziki temu mona byo zweryfikowa zwizki miedzy typami za pomoc wywiadw.
W jednym ze swych rzadkich wystpie publicznych Ichazo powiedzia, e jako
dziewitnastoletni chopak by uczniem pewnego mistrza, ktry zapozna go z nauk
Ze i ezoterycznymi podstawami sufizmu i Kabay. Grupa, w ktrej uczestniczy
stosowaa take techniki, ktre pniej odnalaz w pracach Gurdijewa.2 Ichazo
utworzy pniej Instytut Arica, ktry obecnie ma sw baz w Nowym Jorku. O swojej
roli w przekazywaniu tych nauk powiada: Arica to nie tyle mj wymys, co produkt
naszych czasw. Wiedza, ktr w tej szkole przekazuj pochodzi z wielu rde, z
ktrymi zetknem si w mych dziwnych poszukiwaniach".

- 36 -

Enneagramy, ktre tutaj przedstawiamy pochodz z artykuu Johna Lilly'ego i Josepha

Harta (zamieszczonego w Transpersonal Psychologies) na temat treningu w Arica.
Nazwy problemw przy dziewiciu punktach stosowane byy jako podstawowe pojcia
przez nauczycieli Enneagramu, ktrzy przez wiele lat prowadzili wywiady z grupami
osb o tym samym typie i zestawiali ich cechy i zachowania. Na rysunku
przedstawiajcym orodki umysu umieszczono pierwotne nazwy typw. Ja wolaam je
jednak zmieni, aby odej od Gurdzijewowskiego ideau nazywania diaba po imieniu,
by mc go wygna". Oryginalne nazwy i oryginalne strategie zadawania pyta kady
nacisk na negatywne punkty zainteresowania danego typu. Powodem byo to, ze ujemne
nawyki s tak widoczne, e na ich podstawie bez trudu mona okreli rnice midzy
dziewicioma typami. Gdybymy na przykad nie mogli si oprze na takich
specyficznych waciwociach jak W stanie napicia stwarzam konflikty."(punkt smy
Szef) i W stanie napicia wycofuj si." (punkt Pity Obserwator), nie mielibymy
adnych przesanek do rozrnienia tych dwu typw. Nie umielibymy te zaplanowa
strategii pomagania im w rozwoju. Gdybymy suchali jedynie osb owieconych lub
niezwykle dojrzaych, syszelibymy sformuowania generowane przez wysze orodki
psychiczne. Mogyby to by zdania Nigdy nie przeywam napicia, po prostu wiem
jak dany problem si rozwie." (punkt Pity wszechwiedza) lub Id za si
przepywajc przez moje ciao." (punkt smy Niewinno). Na podstawie takich
wypowiedzi nie umielibymy odrni poszczeglnych typw.
atwiej jest oczywicie okrela typy na podstawie negatywnych cech. Wydaje mi si
jednak, e nadmierne koncentrowanie si na specyficznych wasnociach
poszczeglnych typw ogranicza ich rol| nauczycieli i przewodnikw ku wyszym
stanom wiadomoci.
TRZY ORODKI INTELIGENCJI
GOWA - ORODEK INTELEKTU / WYSZY ORODEK UMYSU
SERCE - ORODEK EMOCJI / WYSZY OSRODEK EMOCJI
BRZUCH - ORODEK SEKSU / ORODEK INSTYNKTW / ORODEK RUCHU
Podtypy
Rzadko jestemy wiadomi pracy naszego brzucha. Mona j jednak rozpozna dziki
temu, e tak bardzo obchodz nas sprawy decydujce o naszym fizycznym przetrwaniu
(samoochrona), o naszej seksualnoci i o naszym yciu spoecznym.
Spraw podtypw ilustruje ponisza przypowie. Pewien pastuch usiad na
trjnonym stoeczku, by wydoi krow. Mleko symbolizuje tu karmicy wpyw nauki
lub ycia jako takiego. Jedna noga stoka bya uszkodzona, wic w czasie dojenia myla
tylko o niej. Przypowie ta sugeruje, e mamy trzy podstawowe obszary naszych
relacji, a jeden z nich jest zawsze bardziej uszkodzony ni dwa pozostae. Na nim
wanie szczeglnie koncentruje si umys, co zmniejsza lk zwizany z tym obszarem.
Te trzy rodzaje relacji to seks (intymne i inne zwizki dwuosobowe), relacje spoeczne
(grupowe) i ochrona samego siebie (nasz stosunek do osobistego przetrwania). Jako

- 37 -

osoby dorose wraliwi jestemy na wszystkie trzy obszary koncentracji psychicznej

stosownie do naszego typu, ale jeden z nich bdzie dominowa. Na nim bdziemy
bardziej skupia uwag. Wszystkie Trjki na przykad skupiaj szczegln uwag na
problemach bezpieczestwa, prestiu i wasnej mskoci/kobiecoci, ale jeden z tych
problemw zogniskuje wicej uwagi ni pozostae. Jeeli Trjka doznaa najwikszej
krzywdy w obszarze podtrzymania wasnego ja" moemy przypuszcza, e jej
gwnym punktem zainteresowania bdzie bezpieczestwo. Ten problem znajdzie si
take pod wpywem cechy gwnej Trjki prnoci i gwnej namitnoci oszustwa.
Zwizki z psychologi wspczesn
Enneagram Ichazo by mao czytelny, poniewa opiera si na tylko jednym z wielu
gwnych problemw charakterystycznych dla danego typu. Opisowy jzyk Ichazo
trudno byo przeoy na jzyk psychologii. Uzupenienia modelu dokona Ciaudio
Naranjo, psychiatra chilijski, ktry bra czciowo udzia w treningu w Arica i potrafi
wczy Enneagram w krg myli psychologicznej. Naranjo ju przedtem znany by z
integrowania wschodnich i zachodnich podej do wiadomoci w swej pracy The One
Quest.3 Rozwijajc Enneagram z powodzeniem poczy mdro i metody mistycznej
drogi przemiany czowieka z intelektualn si modelu zachodniej psychologii.
Udowodni te, e diagnoza typu nie musi by dostpna jedynie "wtajemniczonym" i
umoliwi sformuowanie takich sposobw badania, za pomoc ktrych ludzie mog
sami okreli swj typ na drodze obserwacji i suchania ludzi do siebie podobnych.
Naranjo wiedz sw czerpa z wywiadw z osobami wyszkolonymi psychologicznie.
Umiay one opisa sprawy, ktre szczeglnie zajmoway ich serca i umysy. Jeden z
Enneagramow Naranjo przedstawia map gwnych mechanizmw obronnych
stosowanych przez poszczeglne typy. Wedug mnie Naranjo dokoczy dzieo
rozpoczte przez Gurdijewa i rozwijane przez Ichazo. Gdyby nie odnis Enneagramu
do typologii zachodniej, system nadal tkwiby w obszarze wiedzy tajemnej.
Ja nauczyam si Enneagramu bezporednio od Naranjo. Prowadzi on wywiady z
grupami osb bardzo dobrze funkcjonujcych, zainteresowanych rnymi naukami
duchowymi. Zawsze inspirujce jest suchanie, jak ludzie opisuj powody, dla ktrych
poszukuj drogi do wyszych stanw wiadomoci i suchanie opowieci o tym, jak
postpowali oni w swych poszukiwaniach czego, co wychodzi poza ramy osobistego
ja".
System Enneagramu rozwija si pocztkowo jako ezoteryczna technika
psychologiczna. Ja sama interesowaam si rozwojem duchowym i treningiem intuicji
bardziej ni psychologi. Chciaam jednak sprawdzi, czy osoby o takim samym typie
interesoway si podobnymi praktykami medytacyjnymi. Chciaam te okreli
najczstsze problemy, z jakimi stykaj si podczas medytacji osoby nalece do
rnych typw. Moja chwila prawdy przysza tego wieczoru, kiedy pracoway Pitki
(Obserwatorzy). Naranjo prowadzi wywiad z grup Pitek na temat ich wczesnego
ycia rodzinnego. Pewiem bardzo wycofany Obserwator, siedzcy przez cay wieczr
wysoko na porczy kanapy i obserwujcy wydarzenia z bezpiecznego dystansu,
powiedzia mniej wicej tak: Wiedziaem, czego chce ode mnie moja rodzina zanim ona

- 38 -

sama to wiedziaa."
Nagle poczuam ulg i wdziczno. Ta luno rzucona uwaga trafia w co, co od
duszego czasu prbowaam sobie uwiadomi. w Obserwator, tym jak wyglda i
tym co powiedzia, ostatecznie przekona mnie do Enneagramu. Wiedziaam
natychmiast, e posiada on w tym obszarze wanie szczegln wraliwo, ktra
rozwina si jako cz jego dziecicej strategii przetrwania. Wiedziaam, e
prawdopobnie jest na tyle spostrzegawczy, by mc opisa, jak zmienia swoje widzenie
wiata, aby odczyta oczekiwania innych". Gdyby potrafi jasno sobie uzmysowi to,
co ju czyni w tym jednym,wskim, obronnym obszarze swojego ycia, miaby du
szans uzyskania dowolnego wgldu w intuicyjny stan swego umysu.
Na tym pierwszym moim treningu byli te inni, ktrzy dooyli swoj cegiek do
systemu Enneagramu. Jeden z moich przyjaci, Bob Ochs jezuita i entuzjasta
Enneagramu zapisa kilka swoich myli na temat poszczeglnych punktw i ich relacji z
myl katolick. Te kilka stron napisanych przez niego w szczeglny sposb zapodnio
rodowisko jezuickie. Spoecznoci religijne yjce i dziaajce we wsplnocie, czsto
w bardzo trudnych warunkach, przyswoiy ten system wanie dlatego, e musz
zrozumie wewntrzny punkt widzenia osb, z ktrymi yj i pracuj. Inna z pierwszych
studentek Naranjo, Dr. Kathleen Speeth, wzbogacia system swoj wiedz
psychologiczn i kontynuowaa prace Naranjo w okresie jego choroby i czciowego
wycofania si z ycia zawodowego.
Ja zaczam prowadzi wywiady z wasnymi uczniami w roku 1976 w ramach
szerszego programu bada nad treningiem intuicji. Czterdziestoosobowa grupa
spotykajca si pocztkowo u mnie w domu, z czasem rozrosa si do kilku tysicy
osb. Rozpoznay one wasne typy uczestniczc w spotkaniach grup osb o
podobnym typie, ktre opowiaday o swoim yciu. Wypowiedzi cytowane w tej ksice
pochodz z nagra w czasie takich wanie treningw. Od raZU postanowiam ustali
taki sposb zadawania pyta, ktry uwypuklaby dowiadczenia intuicyjne i zwizane z
esencj. Materia dotyczcy uwagi i stylu intuicyjnego, przedstawiony w tej ksice,
stanowi mj wasny wkad w przekazywanie Enneagramu. Przyjam zasad
weryfikowania okrelonego problemu na drodze przedstawiania go rnym grupom
wielokrotnie zanim wcz go w charakterystyk typu. "W Instytucie Arica Ichazo
rozwija swoje rozumienie systemu. On wanie jest gwnym wspczesnym rdem
wiedzy o tym modelu i nadal pogbia moliwoci wykorzystywania Enneagramu jako
rodka przeksztacania ludzkiej wiadomoci.
OGNISKA UWAGI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

"CO JEST W TEJSYTUACJI WACIWE/NIEWACIWE

JA
ZADANIE
TO CO NAJLEPSZE JEST DALEKO, TO CO NAJGORSZE JEST TUTAJ
CZEGO LUDZIE ODE MNIE CHC?
UKRYTE ZAMIARY
PRZYJEMNE OPCJE

- 39 -

8. KONTROLA
9. STANOWISKA INNYCH LUDZI

Gwne punkty zainteresowania poszczeglnych typw

Jedynka - ocenia kad sytuacj pod ktem tego, co w niej prawidowe, a co
nieprawidowe.
Dwjka - pragnie by zauwaana i aprobowana przez innych ludzi.
Trjka - chce by dostrzegana i pozytywnie oceniana, proporcjonalnie do podjtych
zada i poziomu ich wykonania.
Czwrka - zmienia punkt koncentracji uwagi w zalenoci od dostpnoci lub
niedostpnoci obiektw i innych ludzi. Skupia si wybirczo na najlepszych cechach
obiektw nieobecnych i najgorszych cechach obiektw obecnych.
Pitka - broni swojej prywatnoci. Jest wraliwa na oczekiwania innych ludzi.
Szstka - lustruje otoczenie. Stara si odkry ukryte zamiary innych ludzi.
Sidemka - kieruje swoj uwag ku przyjemnym skojarzeniom i optymistycznym
planom.
semka - wyszukuje sygnay moliwej utraty kontroli.
Dziewitka - stara si ustala cudze plany i punkty widzenia.
Z koncepcji, i posiadamy trzy rodzaje inteligencji (umysow, emocjonaln i cielesn)
wynika, e istniej take trzy rne rodzaje intuicyjnej wizi poprzez umys, poprzez
uczucia i poprzez inteligencj z brzucha" zerodkowan w ciele. Osoby zajmujce
miejsca w grnej partii Enneagramu (punkty Osiem, Dziewi i Jeden) s naturalnymi
trzewiowcami". Najatwiej odbieraj wraenia intuicyjne za porednictwem wasnego
ciaa. Osoby uczuciowe" znajduj si po prawej strome schematu (Dwjka, Trjka i
Czwrka). Ich wraenia opieraj si gwnie na reakcjach emocjonalnych. Osoby
umysowe" skupiaj si po lewej stronie (Pitka, Szstka i Sidemka' Wraenia
intuicyjne wychwytuj przede wszystkim za porednictwem intelektu.
Musimy pamita, e jestemy w stanie rozwin cay szereg zdolnoci intuicyjnych.
Nie musimy si ogranicza w naszym intuicyjnym odbiorze informacji jedynie do
sposobu najbardziej charakterystycznego dla naszego typu. Kady typ skupia si jednak
na ktrym z wycinkw 360stopniowego spektrum rzeczywistoci. W zwizku z tym na
og ma swj charakterystyczny sposb zwracania uwagi na rzeczywisto, najbardziej
odpowiadajcy jego gwnym zainteresowaniom. Typy skupione wok Dziewitki
zwykle spostrzegaj poprzez ciao, jakby prboway odpowiada na pytanie Jak

- 40 -

zajmuj pozycj wobec otoczenia?" Skoncentrowane na uczuciach typy skupione

wok Trjki spostrzegaj za porednictwem emocji, starajc si niejako odpowiedzie
na pytanie Kim ja jestem w rodku?" Typy skupione wok Szstki (skoncentrowane
na umyle) postrzegaj tak, jakby prboway odpowiedzie na pytanie O co chodzi w
tej sytuacji?" Osoby w danej grupie typw nawykowo skupiaj uwag na gowie, sercu
albo trzewiach. Chocia kady typ moe nauczy si kierowa uwag w stron
charakterystyczn dla innych typw, atwiej mu rozpozna intuicyjny styl sobie
waciwy. Kady styl intuicyjny opiera si na specyficznych przesuniciach uwagi, ktry
kady typ dokonuje automatycznie w ramach codziennego, waciwego mu
spostrzegania. Te przesunicia uwagi, poddane rygorystycznej autoobserwacji,
przypominaj baz podstawowych praktyk medytacyjnych, ktre ucz jej skupiania i
wycofywania.
ENNEAGRAM MECHANIZMW OBRONNYCH (BUFORW GURDIJEWA)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

REAKCJA UPOZOROWANA
WYPARCIE
IDENTYFIKACJA
INTROJEKCJA
IZOLOWANIE SI
PROJEKCJA
RACJONALIZACJA
ZAPRZECZANIE
NARKOTYZOWANIE SI

Intuicja cielesna: punkty Jeden-Dziewi-Osiem

Jedynka - wyczuwa potencjaln doskonao w zdarzeniach dnia codziennego. To co
niedoskonae odstaje", postrzegane jest bowiem jako bd wyaniajcy si z ta,
deformujcy obraz, ktry mgby przecie by doskonay".
Dziewitka - wchania innych. Dziaa jak lustro. Przyjmuje obraz | tego, kto przed nim
staje i oddaje mu replik tego obrazu. Gdy zaistnieje wi. Dziewitka czuje si
zespolona z punktem widzenia drugiej osoby (por. dalej Dwjka i Dziewitka
wygldaj podobnie").
semka - ma poczucie fizycznego rozrastania si, by wypeni przestrze". Wyczuwa
obecno i si ludzi i sytuacji. Po odpowiednim treningu potrafi wyczuwa wiele
rnych wasnoci.
Intuicja uczuciowa: punkty Dwa-Trzy-Cztery
Dwjka - empatycznie dostosowuje si do potrzeb innych ludzi. Czuje, e staje si tym,
kim inni chc j widzie. Emocje zmieniaj si zanim umys zdy interweniowa (por.

- 41 -

dalej Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie"),

Trjka - jak kameleon zmienia person" i autoprezentacj, by wcieli si w posta
potrzebn do wykonania danego zadania. Uwag skupia na zadaniu lub na reakcjach
innych na nie. Odpowiednia zmiana persony" nastpuje automatycznie, zanim Trjka
na poziomie intelektu zdecyduje, co dalej robi.
Czwrka - dopasowuje swoje emocje do emocji innych ludzi. Bierze na siebie ich
cierpienie. Rezonuje emocjonalnie. Czwrki twierdz, e potrafi przeywa uczucia
nieobecnych czonkw rodziny, kochankw czy przyjaci.
Intuicja umysowa: punkty Pi-Sze-Siedem
Pitka - odwraca uwag od myli i uczu, by sta si bezstronnym obserwatorem,
wiadkiem wydarze, ktremu nie staj na przeszkodzie osobiste myli i odczucia.
Szstka - dostrzega niewypowiedziane intencje kryjce si za zewntrzn fasad. Uywa
wyobrani do rozszyfrowywania ukrytych punktw widzenia.
Sidemka - umie czy odlege skojarzenia. Odsuwa problem i podejmuje inne
dziaania. Przypadkowe elementy drugorzdnych zada potrafi wywoa skojarzenia
pozwalajce rozwiza pierwotny problem.
Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie
Dwjka i Dziewitka, opisujc swoj intuicyjn wi z innymi ludmi, powiadaj
Stapiam si". Dwjki zmieniaj si najpierw na poziomie emocjonalnym, po czym
jednocz si z innymi w tej sferze, inne aspekty usuwajc w cie. W czasie takiego
stapiania si Dwjka bywa w peni pochonita ekscytujcym byciem tym, kim inni
chc, eby bya". Przypomina to nieco zjawisko osobowoci zwielokrotnionej. Rne
oblicza Dwjki mog by przezywane bardzo autentycznie, cho nie pokrywaj si
czasowo.
Dziewitki nie modyfikuj swojej autoprezentacji. Raczej przejmuj wiatopogld
innych w caoci ni dostosowuj si do ich preferencji. Dziewitki nie maj wraenia
przeskakiwania pomidzy aspektami swej osobowoci. Kiedy Dziewitka stapia si,
twierdzi e sama przestaje istnie. Zapomina, jak pozycj dotychczas zajmowaa i
jednoczy si z uczuciami i punktem widzenia innych ludzi, ktre odczuwa jako silniejsze
od wasnych.
Ogniskowanie uwagi w relacjach z innymi ludmi
Jedn z korzyci pyncych z umiejtnoci okrelenia wasnego typu oraz typw ludzi
nam bliskich jest to, ze moemy zobaczy, w ktrych punktach zetkniemy si
prawdopodobnie z innymi, a w ktrych zrozumienie drugiego czowieka bdzie

- 42 -

wymagao pracy. Jeeli dwoje ludzi naley do tego samego typu, jest wysoce
prawdopodobne, e ujawni podobny punkt widzenia. Spotkaam na przykad kilka par,
w ktrych oboje byli Jedynkami (Perfekcjonistami). Na og zgodni byli co do tego, jaki
sposb ycia uwaaj za podany i poprawny. Czsto take dranio ich odnajdowanie
w partnerze odbicia wasnej krytycznoci.
W zwizku typu folie a deux wiatopogld jednego z partnerw potwierdzany jest
przez drugiego (jeli oboje nale do tego samego typu). Para Trjek (Wykonawcw)
zgodna bdzie co do tego, e ycie to cig nieustajcych wyzwa, natomiast para
zoona z Czwrek zgodzi si co do tego, e ycie to dowiadczanie intensywnych
uczu i obawa przed porzuceniem.
Gdy Ty i partner spotykacie si w jakim punkcie Enneagramu, w sposb naturalny
pojmujecie sprawy waciwe temu punktowi. Gdy przesuniesz si do takiej pozycji w
Enneagramie, dla ktrej Twj partner nie ma sam z siebie zrozumienia, atwo
stwierdzisz, e le odczytujecie swoje intencje. Na przykad para zoona z Szstki i
semki moe spotka si w punkcie Siedem, Pi, lub Dziewi. Nie spotkaj si, jeeli
Szstka w stanie stresu przesunie si na pozycj Trzy lub semka w stanie
bezpieczestwa przesunie si na pozycj Dwa (Dwjka i Trjka ssiaduj ze sob, ale
nie stanowi dla siebie skrzyde w naszym schemacie). Zaryzykujmy pewne
przewidywania dla pary Szstka-semka, oparte na charakterystycznych dla tych
punktw zagadnieniach.
Spotkanie w punkcie Siedem
Mia pogawdka o przebiegu dnia, opowiadanie o planach na przyszo, podrach,
spotkaniach ze znajomymi, rzeczach do zrobienia. Planowanie wsplnych
przedsiwzi, wspieranie swoich celw. Podejcie do seksu, na luzie.
Spotkanie w punkcie Pi
Ukrywanie si w domu, albo oboje w tym samym pokoju, gdzie kade co czyta, albo
szukajc miejsca, do ktrego mona si wycofa. Mio gdy partner jest w pobliu, ale
nie za blisko. W tym punkcie prawdopodobnie nie pojawia si seks (drugorzdny
aspekt skrzyda Szstki, stres dla semki). Zestresowana semka szuka odosobnienia.
Naley mie nadziej, e Szstka bdzie na tyle rozsdna, by nie odczytywa wycofania
si semki jako oznaki zerwania zwizku. semka wyjdzie, gdy bdzie miaa na to
ochot.
Spotkanie w punkcie Dziewi
Aktywne zespolenie. Szstka odsunie na bok lk zwizany ze skutkami swych dziaa,
ale moe atwo wplta si w sprawy drugorzdne i niewystarczajco okrelone
(negatywny aspekt Dziewitki). Dubanina domowa, dogldanie garnkw. Podanie
(skrzydo semki i punkt bezpieczestwa Szstki). Jeeli Szstk bdzie sta na seks
bez lku i wycofania si. semka spotka si z ni w peni. Szstka moe si odpry

- 43 -

na tyle, by odczu prawdziw mio, ale moe te zareagowa paradoksalnie

(rozzoci si), uwiadomiwszy sobie, jak wiele partner dla niej znaczy. Zo ta moe
si najpierw ujawni w podejrzeniu, e partner co knuje. Jeeli Szstka przesunie si na
wysok pozycj swego punktu bezpieczestwa, pozwoli sobie na to, by ulec wpywowi
swej mioci dla semki.
semka przechodzi do punktu Dwa (osiga swj punkt bezpieczestwa)
Zachowanie semki zmienia si. Przechodzi od silnej kontroli do ekspansywnoci.
Doznaje rodzaju zawrotnej hojnoci. Pragnie wielu dobrych rzeczy. Wszystko jest
wybaczalne. Chce si raczej opiekowa ni kontrolowa. Mae gesty wiele dla niej
znacz.
semki to typy zmysowe, wic w punkcie Dwa w cenie bdzie u nich dobre jedzenie,
toasty, rozrywki, mia kompania. Jeli Szstka jest mdra, przyczy si do zabawy.
Szstka przechodzi do punktu Trzy (osiga swj punkt stresu)
W tej pozycji Szstka prawdopodobnie skoncentrowana jest na tyle na zadaniach, e
a oscyluje na granicy paranoi. Raz jest podekscytowana, innym razem wpada w
paranoidalny sza niepewnoci, czy jej si uda, czy nie. Jeeli semka stara si przej
kontrol, zmusi Szstk do dziaania bd te robi wykad na temat jej trudnoci z
przejciem do dziaania. Szstka moe zrejterowa i przed zadaniem, i przed semk.
semka moe da partnerowi wsparcie przejmujc nadzr nad techniczn stron
przedsiwzicia (Szstka mogaby odwleka zajcie si tym w nieskoczono). Jeeli
zadanie nabierze rozpdu, to co Szstce jawio si jako przeszkoda nie do
przezwycienia, nabierze waciwych wymiarw, a semka zostanie bohaterem dnia.
Zadaniem semki bdzie zatem rozpoznanie granicy midzy nachalnym przejmowaniem
steru a adekwatnym wsparciem. Szstka bdzie z kolei musiaa balansowa na granicy
midzy poddaniem si a delegowaniem odpowiedzialnoci.
Enneagram a kategorie diagnostyczne
Enneagram, ktry teraz przedstawi stanowi schemat gwnych kategorii
diagnostycznych wymienionych w Diagnostic and Statistical Manual III, Revised (DSM
IIIR). Podrcznik ten stosowany jest powszechnie w Stanach Zjednoczonych przy
ubezpieczeniach zdrowotnych. W zaczniku przedstawiam streszczenie danych
badawczych, ktre potwierdzaj suszno takiego a nie innego lokowania typw w
ramach odpowiednich kategorii diagnostycznych.
Enneagram zajmie zasuone miejsce w zachodniej myli psychologicznej, dopiero gdy
bdzie potwierdzony bardzo starannymi badaniami. Widziaam ju kilka prb
dopasowania Enneagramu do stosowanych wspczenie testw i innych zmiennych
osobowociowych. Nie wprowadzano jednak jakichkolwiek prb empirycznej
weryfikacji czy te oparcia o fenomenologiczne dane zebrane w trakcie wywiadw z
grupami osb o okrelonym typie. Przyporzdkowania takie wygldaj zachcajco, ale

- 44 -

nic dobrego z nich nie przyjdzie Enneagramowi, poniewa brak im podstaw

empirycznych. W zaczniku zamieszczono podsumowanie aktualnych bada nad
tworzeniem empirycznych podstaw Enneagramu i nad konstrukcj techniki
diagnostycznej typu papierowek."
Na podstawie przekazanej przez Naranjo wiedzy o gwnych mechanizmach
obronnych oraz moich zapisw wywiadw prowadzonych na przestrzeni wielu lat,
sformuowano takie przyporzdkowanie Enneagramu i kategorii diagnostycznych, ktre
zdaje si by najbardziej zgodne ze wspczesn wiedz psychologiczn. Jednym z
dowodw trafnoci tego przyporzdkowania jest jego autoweryfkacja. Rozumiem przez
to, e wytrawni autoobserwatorzy powinni umie ulokowa siebie w Enneagramie na
podstawie opisu gwnych problemw charakterystycznych dla swojego typu. Powinni
te trafnie okrela zmiany, jakie zachodz w ich zachowaniu, gdy przechodz do
punktu stresu lub punktu bezpieczestwa.
**Technika diagnostyczna typu papierowek to oglna nazwa wszelkich testw, w
ktrych jedynym narzdziem badawczym jest kartka papieru i co do pisania
(najczciej wanie owek). przyp. tum.
ENNEAGRAM PSYCHOPATOLOGII
1. DSM: obsesyjnie-kompulsywny Typ bierno ambiwalentny
wg. Miliona.
2. DSM: Osobowo histeryczna DSM: Osobowo zalena Nie wystpuje w
DSM
3. Nie wystpuje w DSM Typ "uzaleniony
od pracy"; osobowo typu A
4. DSM: Osobowo depresyjna DSM: Zaburzenia maniakalno depresyjne
5. DSM: Osobowo schizoidalna DSM: osobowo unikajca
6. DSM: Osobowo paranoidalna
7. DSM: Osobowo narcystyczna
8. DSM: Socjopata
9. Typ bierno agresywny
DSM: Obsesyjne kompulsywny; dominacja obsesji; Typ aktywnoambiwalentny wg. Miliona.
Kategorie ujte w DSM opisuj gbokie patologie. W kategoriach wiczenia uwagi,
patologia to utrata zdolnoci stanicia z boku i obserwacji. Gdy utracimy zdolno
przesuwania uwagi do neutralnego punktu wewntrznego obserwatora, nasze cechy
staj si tym, czym jestemy", a nie tym, co czynimy". W stanach patologicznych
uwaga koncentruje si na. mylach i uczuciach charakterystycznych dla naszego typu.
Nie potrafimy wtedy przyj innego punktu widzenia.
Wewntrzne linie w naszym schemacie obrazuj wzajemne powizania miedzy typami.
Powizania te zaczynaj wanie znajdowa potwierdzenie w najnowszych badaniach
psychologicznych. Ju sam wewntrzny trjkt na przykad wskazuje na pewne

- 45 -

fascynujce zalenoci. Wynika z niego, e typ obsesyjno-kompulsywny (Dziewitka),

paranoidalny (Szstka) i uzaleniony od pracy (Trjka) wspwystpuj u tej samej
jednostki. Mona zatem przewidzie, w jakich sytuacjach yciowych (norma, stan
stresu, stan bezpieczestwa) dane zachowanie si ujawni.
Ucilenia diagnostyczne
Typy cielesne: Punkt podstawowy Dziewitka, skrzyda semki i Jedynki
Punkt Dziewi
Wedug DSM
obsesyjno-kompulsywny, z dominacj obsesji. Typ
aktywno-ambiwalentny wedug Miliona. Ambiwalencja przy podejmowaniu decyzji. Nie
umie wybra midzy chci buntu a chci bycia posusznym. W jzyku Enneagramu,
Dziewitka jest w konflikcie miedzy byciem grzecznym" (Jedynka) i byciem
nieposusznym" (semka).
Dziewitka raczej pozostaje w konflikcie ni przyjmuje pozycj umoliwiajc zmian.
Wewntrzne pytanie, ktre sobie zadaje czciej brzmi: Czy chc tu by?" ni Czy
postpuj waciwie" (pytanie charakterystyczne dla Jedynki). Przyjmuje stanowisko
niezobowizujce. Obrona przed koniecznoci podjcia dylematu posuszestwo/
nieposuszestwo polega na rozpraszaniu uwagi na zadania bahe i drugorzdne.
Gwnymi obronami s narkotyzowanie si i odraczanie. Ambiwalencja bywa
deklarowana wprost, natomiast zo wyraana jest w sposb bierny i poredni.
Niektre Dziewitki maj cechy biemo-agresywne. W tym przypadku mamy do
czynienia z jednostkami bardziej upartymi i narzekajcymi. W terminologii Enneagramu
skaniaj si one ku skrzydu semki (aktywnie buntowniczemu). Paradoksem
bierno-agresywnych Dziewitek jest to, e cho przeywaj ambiwalencj zwizan z
wasn pozycj tak samo jak bardziej obsesyjne Dziewitki, nie s skonne
podporzdkowywa si cudzym planom. Ich stanowisko charakteryzuje si stapianiem
z yczeniami innych. Stwarzaj pozory podporzdkowania, rwnoczenie jednak mno
oskarenia, ocigaj si i przejawiaj inne tendencje opozycyjne.
Punkt Jeden
Wedug DSM kompulsywna odmiana stanowiska obsesyjno-kompulsywnego.
Wewntrznie moe objawia tyle samo ambiwalencji co Dziewitka, ale nie wyraa jej.
Typ bierno-ambiwalentny wedug Miliona. Skania si ku dobremu" biegunowi
konfliktu midzy posuszestwem a nieposuszestwem. Reakcja upozorowana chroni
go przed uwiadomieniem sobie zoci i prawdziwych uczu. cile przestrzega zasad
etycznych. Ma przymus postpowania waciwie. Jego zdaniem istnieje tylko jedna
suszna droga.
Punkt Osiem
Wedug DSM typ socjopatyczny. Mj sposb jest waciwym sposobem".

- 46 -

Typy uczuciowe: Punkt podstawowy Trzy, skrzyda Dwjki i Czwrki

Punkt Trzy
Brak odpowiednika w DSM. Typ niedawno odkryty w psychologii zachodniej.
Blokuje uczucia w imi dziaania. Uwag skupia na zadaniu, nie na sobie. Trjki
ujawniaj czasem pewne cechy narcystyczne, np. wiar w wyszo wasnych osigni
i zasug. Nie uwaaj jednak, by jakiekolwiek zaszczyty automatycznie im si naleay.
Na wszystko musz zasuy. Powicaj si, chcc kreowa si na zwycizcw. Nie
reprezentuj bardziej narcystycznego stanowiska polegajcego na myleniu o przyszych
sukcesach, co zastpuje cik prac nad ich osigniciem.
Trjka i Sidemka wygldaj podobnie
Oba typy to peni energii ekstrawertycy. S optymistami, dbaj o wasny sukces i
pragn uznania. Lansuj obraz siebie jako zwycizcy. Trjka bdzie jednak pracowaa
do upadego, a Sidemka tylko dopki zadanie bdzie interesujce. Trjki pragn
wadzy nad innymi, chc by uznanymi przywdcami. Zobowizuj si wykona prac
jak najlepiej i jak najbardziej odpowiedzialnie. S konformistami, szukaj aprobaty u
innych. Pracuj ciko w nadziei na szybk nagrod.
Sidemki chc zasmakowa wszystkiego co dobre. Pragn przygody bardziej ni
wadzy. Nie musz ucieka si do konformizmu, by zyska uznanie, uwaaj bowiem,
e s ponad konwencjami spoecznymi. Czuj si zwolnione od odpowiedzialnoci.
Aprobaty szukaj w sobie. Pociga je raczej pozytywna wizja przyszoci ni
koncentracja na zadaniach biecych.
Punkt Dwa
Wedug DSM typy histeryczne i zalene. Potrzebuj staego potwierdzenia i aprobaty.
Utrzymuj poczucie wasnego ja" dziki relacji z partnerem. Podporzdkowuj si
cudzym potrzebom, uwaajc to za dowd mioci Staj si tym, czego chce
kochanek". Typ zaleny przystosowuje si na drodze posusznego podporzdkowania.
Trzyma si przewanie kurczowo jednego zwizku. Typ histeryczny przyjmuje postaw
agresywn i manipulatorsk, by zdoby kontrol nad partnerem.
Punkt "Cztery
Wedug DSM typy depresyjne i funkcjonujce dwubiegunowo. W terminach
Enneagramu: znaczne pobudzenie moe si ujawni w punkcie stresu Dwjki (depresja
histeryczna) lub przy odchyleniu ku skrzydu Trjki (hiperaktywno majca na celu
walk z depresj).
Typy Umysowe: Punkt podstawowy Sze, skrzyda Pitki i Sidemki

- 47 -

Punkt Sze
Wedug DSM osoba paranoidalna.
Punkt Pi
Wedug DSM typy schizoidalne i wycofujce si. W czasie wywiadw z oboma tymi
typami uzyskujemy podobne relacje o izolowaniu si od ludzi. Niektrzy twierdz, e s
samowystarczalni i nie zaley im na bliszych kontaktach osobistych z innymi
(schizoidzi, biernie odizolowani). Inni relacjonuj uczucia frustracji z powodu izolacji
spoecznej (unikajcy, aktywnie izolujcy si).
Punkt Siedem
Wedug DSM typ narcystyczny. Ma poczucie swojej wyjtkowoci, a take
szczeglnych praw, ktre mu si z jej tytuu nale. Nie prbuje na nie zapracowa (por.
poprzedni ustp Trjka i Sidemka wygldaj podobnie"). Uwag skupia na ciekawej i
optymistycznej przyszoci. Uwaa, e wobec tego nie musi oddawa si pracy.
Musz by przede wszystkim wierny samemu sobie"

II. DZIEWI PUNKTW ENNEAGRAMU

5. Wprowadzenie do punktw
Najatwiej zrozumie, jak poszczeglne typy oddziauj na siebie nawzajem czytajc
wpierw o trzech punktach osiowych mieszczcych si na wewntrznym trjkcie
Sze-Trzy-Dziewi, przechodzc nastpnie do ich wariantw w nastpujcej
kolejnoci: Jeden-Cztery-Dwa-Osiem-Pi-Siedem. Na treningach sadzamy grupy, z
ktrymi prowadzone s wywiady, w tej wanie kolejnoci. Idc za tymi liniami suchacz
atwiej dostrzega sposoby, w jakie poszczeglne typy zmieniaj si przechodzc do
punktw aktywnoci/stresu. Kolejne rozdziay uoone jednak zostay w porzdku od
Jedynki do Dziewitki, by atwiej byo z ksiki korzysta.
Na wstpie kadego rozdziau zdefiniowany zosta dylemat psychologiczny,
przytoczona typowa historia rodzinna oraz omwione podstawowe dla danego typu
problemy. Zawaram tam take streszczenie typowych zachowa danego typu w
bliskich relacjach z innymi ludmi i z autorytetami.
Mnie sam szczeglnie interesuj te fragmenty, ktre dotycz sposobu, w jaki
poszczeglne typy koncentruj swoj uwag. Wane s dla mnie take intuicyjne style
im waciwe. Dla mnie wiczenie uwagi stanowi pomost midzy intelektem a intuicj i
jest skutecznym rodkiem pomagajcym nam, ludziom Zachodu, odzyska wi
z tym, co tradycje duchowe okrelaj jako jakoci esencji. Rozmawiaam z wieloma

- 48 -

osobami, ktre miay dowiadczenia intuicyjne lub zwizane z esencj. Ja take

opieraam si na wasnej intuicji, traktujc j jako narzdzie, za pomoc ktrego mona
dotrze do tej intymnej sfery ludzkiej psychiki. Uwaam te krtkie ustpy powicone
uwadze i intuicji za prac wstpn na drodze do peniejszego rozumienia tych atrybutw
naszej natury.
Kady typ ma wasne specyficzne predyspozycje intuicyjne. Musimy jednak pamita,
ze kady z nas ma moliwoci korzystania ze wszystkich stylw intuicyjnych. Moe si
okaza, ze polegasz na tym stylu, ktry jest najbardziej typowy dla Twojego punktu
bezpieczestwa lub na stylu charakterystycznym dla osb utosamiajcych si z Twoim
punktem aktywnoci/stresu. Kady z nas w sposb sobie tylko waciwy nauczy si
radzi sobie w yciu. Jednake badajc sposb, w jaki kierujemy nasz uwag i
kultywujc w sobie wewntrznego obserwatora, moemy stwierdzi, e czsto mamy
dostp do informacji intuicyjnej wpywajcej na nasze decyzje i nasze zwizki z innymi
w sposb zupenie nam dotychczas nieznany.
Bardziej rozwinite aspekty kadego typu zostay opisane w czci powiconej
wyszym umiejtnociom umysowym oraz cnocie emocjonalnej. Trudno w opisie
aspektw podstawowej natury czowieka (esencji) polega na tym, e atwo je pomyli z
wyobraeniem tego, jak by byo, gdybymy takie atrybuty posiedli. Mamy bowiem
skonno do traktowania esencji jako przeduenia naszego ja". W rzeczywistoci za
do jakoci podstawowych mamy dostp jedynie w odmiennym stanie wiadomoci, nie
podlegym naszemu ja" mylco-czujcemu. Jakoci te niewiele maj wsplnego z
nasz zwyk wiadomoci i atwo je niestety zbanalizowa tworzc wyobraenie tego,
jak dalece rozwinitych zachowa mona by si od ludzi spodziewa.
Pierwszym krokiem ku esencji jest rozwijanie w sobie wewntrznego obserwatora.
Drugim opanowanie kolejnych poziomw medytacji, ruchu i praktyk energetycznych.
Trzecim integracja esencji w ramach dojrzaej osobowoci.
W ksice tej zawaram take materia dotyczcy tego, co kademu z typw pomaga
si rozwija. Opisaam problemy, na ktre naley zwrci uwag oraz warianty kadego
typu (podtypy).
Cay ten materia zebrany zosta w czasie szkole w przecigu ostatnich dwunastu lat.
Prowadzono podczas tych spotka wywiady z osobami nalecymi do poszczeglnych
typw. Ksika ta stanowi waciwie syntez opowieci tysicy uczniw, ktrzy ze mn
pracowali.
Kady rozdzia zawiera nastpujce fragmenty:
Streszczenie dylematu
Typowa historia rodzinna
Gwne problemy danego typu
Wzory wchodzenia w bliskie kontakty z innymi ludmi
Przykad zwizku w parze zoonej z przedstawicieli rnych typw
Zwizki danego typu z autorytetami
Przykad interakcji z autorytetem, gdy kada z osb naley do innego typu
Styl kierowania uwag

- 49 -

Styl intuicyjny
Otoczenia atrakcyjne dla danego typu
Otoczenia nieatrakcyjne dla danego typu
Sawni przedstawiciele danego typu
Wysza jako umysu
Cnota
Zalety
Podtypy
Co pomaga w rozwoju danego typu?
Co dany typ powinien sobie uwiadomi?

Punkt Pierwszy: Perfekcjonista

Osobowo nabyta
GOWA: Cecha dominujca Uraza
SERCE: Namitno Gniew

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Doskonao
Cnota: Pogoda ducha

Cechy drugorzdne
Seks: Zazdro
Kontakty z innymi ludmi Nieprzystosowanie
Ochrona siebie Lk (zatroskanie)
Dylemat
Jako dzieci Jedynki byy grzeczne. Nauczyy si zachowywa waciwie, bra na siebie
odpowiedzialno, a przede wszystkim zachowywa si bez zarzutu w oczach innych.
Wspominaj bardzo bolesn krytyk, ktra doprowadzia do tego, e nauczyy si
surowej samokontroli, by unikn bdw, ktre inni mogliby zauway. Automatycznie
zakadaj, e inni tak samo jak one d do samodoskonalenia. Std te przeywaj
czsto rozczarowanie tym, co postrzegaj jako niedostatek koca moralnego u innych.
Kwintesencj wiatopogldu Perfekcjonisty mona znale w ideaach goszonych
przez naszych purytaskich przodkw. Byli oni bardzo pracowici, prawi, wojowniczo
niezaleni i przekonani, e prostolinijno i dobro zwyci nad ciemn stron ludzkiej
natury. Jedynki przekonane s, e ycie jest cikie i na ulg trzeba sobie zasuy, e
cnota sama jest dla siebie nagrod, a przyjemno naley odracza, dopki wszystko
nie zostanie zrobione.
Perfekcjonici na og nie zdaj sobie sprawy z tego, e odmawiaj sobie
przyjemnoci. Tak s zajci tym, co powinni" i musz" zrobi, e rzadko zadaj sobie
pytanie, czego chc od ycia. Gdy byli modzi zabraniano im realizacji ich naturalnych
pragnie, nauczyli si wic nie dopuszcza ich do gosu, skupiajc uwag na
powinnociach.
Zawsze mona by jeszcze lepszym, wic szczeglnie kompulsywne Jedynki
powicaj wikszo wolnego czasu samodoskonaleniu. Siedzc w autobusie w

- 50 -

drodze do pracy wicz waciw postaw ciaa. Jedzc obiad pamitaj o tym, by
kady ks przeu dziesi razy. Wolny czas powicaj zajciom konstruktywnym i
pouczajcym.
Jedynki twierdz, e stale czuj w sobie obecno surowego krytyka. Kto inny
odczuby j tylko gdyby popeni powane przestpstwo. Czstym elementem sposobu
mylenia Jedynek jest gos oceniajcy. Wiedz, i gos ten ma swoje rdo w nich
samych, a mimo to bywa tak natrtny jak gos z zewntrz. Wewntrzny krytyk ocenia
zwykle wszystko, co myli i czyni Jedynka. Jeeli na przykad wygasza ona wykad,
wewntrzny krytyk daje biecy komentarz w rodzaju:Moge bardziej precyzyjnie
wyrazi t myl. Twj gos brzmi nosowo. Trzymaj si meritum." Dziecicy strach
przed krytyk doprowadzi do tego, e w Jedynce powsta wewntrzny system
kontrolny, ledzcy automatycznie kad myl, kade sowo i kady uczynek.
Wedug Jedynek ich wewntrzny krytyk naley do wyszej, lepszej sfery ni ich myli
potoczne. Chocia zdaj sobie spraw z tego, e wewntrzny krytyk jest wytworem ich
wasnego umysu, skonne s sucha gosu swego sumienia tak, jakby pochodzi z
jakiej wyszej paszczyzny istnienia.
Jedynki opowiadaj, e we wasnych mylach oskaraj si za przeywanie zoci czy
podania. Kiedy ten gos wewntrzny staje si szczeglnie krytyczny, rodzi si w
Jedynkach gboka uraza do tych, ktrzy w ich mniemaniu ami zasady bez cienia
skruchy. Prbujc sprosta wymogom doskonaoci, stawianym przez wewntrznego
krytyka. Perfekcjonici czuj przymus dobrego zachowania, a jednoczenie w duchu
oskaraj tych, ktrzy zasad nie przestrzegaj.
Wewntrzny krytyk jest tak wronity w sposb mylenia Perfekcjonisty, e zakada
on, i kady yje pod cigym obstrzaem oceniajcych myli. Gdy kto przedkada
przyjemno nad poprawno, Jedynce nie pozostaje nic innego, jak tylko sdzi, e
naumylnie oszukuje.
Uwaga Perfekcjonisty jest tak skupiona na tym, co naley robi lub co musi by
zrobione, e nie ma on ju adnej przestrzeni psychicznej, w obrbie ktrej mogyby si
ujawni jego wasne, prawdziwe pragnienia. I dlatego ywi uraz, przez co naley
rozumie, e stale przeywa irytacj. Uraz mona zdefiniowa jako rnic midzy
zapomnianymi prawdziwymi pragnieniami, a przymusem intensywnej pracy dla
zaspokojenia wymaga psychicznego krytyka.
Z odraczania przyjemnoci wypywa poczucie bycia w porzdku. O relaksie
Perfekcjonista bdzie mg pomyle, gdy uporzdkuje ycie i w peni wywie si ze
wszystkich zobowiza. Czas Jedynek jest cile zaplanowany. Mieci si w nim
wszystko, co stanowi o w peni zrwnowaonym yciu. Jest pora na kontakt z muzyk,
na gimnastyk, odwiedziny u chorego, na nauk. Czas kontrolowany jest przez rubryki
w kalendarzyku. Harmonogram powinnoci skutecznie eliminuje wolny czas, w ktrym
mogyby si ujawni prawdziwe potrzeby. Pewna moda Perfekcjonistka w taki oto
sposb opisaa swoje pragnienie wstpienia na studia artystyczne:
Tak bardzo tego chciaam, e na dwa lata utknam w przygotowaniach. Kady krok
musia by tak dokadnie przemylany, e wci nie mogam zoy papierw.
Najpierw musiaam ustali, jak si maj moje pragnienia malowania do moich

- 51 -

przekona politycznych, poniewa z politycznego punktu widzenia wydawao mi si,

e moje ekspresjonistyczne inklinacje s aspoeczne.
Nastpnie musiaam ustali, jak si ma moje umiowanie przyrody i yda na wieym
powietrzu do sztuki jako zajcia o charakterze siedzcym. Musiaam te dokona
rewizji moich przekona religijnych, z ktrych wynikaa konieczno zajmowania si
pewnymi okrelonymi tematami w sztuce. Musiaam zreformowa cay swj
wiatopogld zanim w ogle zaczam wypenia papiery na studia.
Ta studentka Akademii Sztuk Piknych musiaa zda relacj przed wasnym
wewntrznym sdzi, zanim moga skupi si na tym, co j fascynowao, na swoich
oczekiwaniach i na tym, e malowanie sprawiao jej przyjemno. W naszej purytaskiej
przeszoci take nie wolno byo taczy ani bawi si, poniewa dawao to okazj do
rodzenia si przyjemnoci i namitnoci, ktre mogy wymkn si wewntrznemu
cenzorowi.
wiatopogld Perfekcjonisty ma swoje rdo w zaoeniu, e kada sytuacja ma tylko
jedno suszne rozwizanie. Jedynki opowiadaj si po stronie tej jedynie susznej drogi,
niezalenie od tego, jak bardzo atrakcyjne s alternatywy. Uwaaj tak postaw za
dowd posiadania koca moralnego. Myl, e moe by wiele susznych drg lub e
to co dobre dla jednego nie musi by dobre dla drugiego, otwiera drzwi chaosowi.
Gdyby ludziom wolno byo czyni jak im si podoba, c powstrzymaoby zo przed
unicestwieniem dobra?
Oceny Jedynek koncentruj si gwnie wok spraw seksu i agresji, poniewa te
wanie impulsy karane byy w dziecistwie. Na og nie wiedz, kiedy odczuwaj zo.
Nawet gdy wyranie teje im szczka i zaciskaj usta, jakby w chci powstrzymania
potoku krytycznych sw, nie zdaj sobie sprawy z wasnego zdenerwowania.
Spostrzeenie, i mona przeywa tak z" emocj nie ma dostpu do wiadomoci.
Czerwona na twarzy i sypica oskareniami Jedynka moe nie zdawa sobie sprawy, e
dyskutujc wyraa gniew. Moe wyj z tej interakcji w poczuciu, e powiedziano po
prostu par susznych prawd.
Jedynki nie akceptuj gniewu. Nie s zatem w stanie przyzna si do urazy, pki nie
maj absolutnej pewnoci swej racji. Gdy j zdobd, uwalniaj si fale energii fizycznej.
Gdy Jedynka jest przekonana, e ma racj, wewntrzny sdzia ustpuje, a ujawnianie
dotychczas tumionego gniewu daje poczucie wyzwolenia. Dojrzae Jedynki potrafi
wykorzysta t energi dla konstruktywnych celw. Czsto wiod prym w walce o
suszne sprawy. Su im z takim samym zaangaowaniem, z jakim inni pracuj dla
pensji lub dla sawy. Natomiast niedojrzae Jedynki wykorzystuj swj pocig ku
susznym sprawom jako platform, z ktrej mona oskara innych o czynienie za.
Jedynka mieszka w podzielonym domu. Na grnym pitrze mieszka sdzia, w znacznej
mierze niewiadomy przypyww uczu okresowo zalewajcych piwnice domu. Jeeli
przypyw namitnoci jest gwatowny. Jedynka na og radzi sobie z nieakceptowanymi
uczuciami skupiajc si na bdach innych ludzi albo upijajc si lub narkotyzujc na
tyle, by wewntrznego krytyka upi. Okresy intensywnego picia, wybuchy wciekoci
lub okresy duej aktywnoci seksualnej to sposoby, w jakie Jedynka redukuje napicie.
Narasta ono co jaki czas z powodu nieuwiadomionych potrzeb.

- 52 -

Metafor podzielonego domu mona take zastosowa do tych Perfekcjonistw,

ktrzy tworz zwizek typu zatrzanite drzwi" midzy psychicznym sdzi a zalewem
uczu zamknitych w piwnicy niewiadomoci. Jedynki typu zatrzanite drzwi" yj
podwjnym yciem i w ten sposb radz sobie z problemem wewntrznego
podzielenia. Rozwijaj si u nich dwie oddzielne osobowoci: jedna dla sytuacji gdy
mnie znaj", druga dla sytuacji z dala od domu". Tam gdzie ludzie ich znaj zachowuj
si w sposb odpowiedzialny i szacowny, natomiast w oddaleniu od rodziny i
przyjaci odpraj si i oddaj seksowi. Takie rozwizanie moe przyj niewinn
form wyjazdw na wakacje do miejsc, gdzie mona zachowa anonimowo i unikn
odpowiedzialnoci. Moe te ujawni si w sposb bardziej dziwaczny
w
kombinacjach typu bibliotekarka/prostytutka czy misjonarz/zodziej.
Inny sposb radzenia sobie z yciem w podzielonym domu polega na przebaczaniu.
Jeeli do bdu mona si przyzna, wewntrzny krytyk agodnieje. Jedynka potrafi
wtedy patrze na swoje drobne grzeszki agodniej. Perfekcjonista potrafi sobie
wybaczy, jeli moe przyzna si do winy bez upokorzenia i kary, ktrych odruchowo
oczekuje. Ze wszystkich punktw Enneagramu Jedynki s najbardziej wytrwae i
konstruktywne, jeli chodzi o naprawianie bdw, gdy ju pozwol sobie na przyznanie
si do nich. Potrafi te przeywa rado z dobrze wykonanej pracy, a wdziczno z
tego powodu rozbrzmiewa w nich jak chry anielskie. Poczucie doskonaoci umiej
osiga w prosty sposb: doprowadzajc do porzdku mieszkanie, formuujc dobrze
zdanie, waciwie kierujc rozmow.
Najwaniejsze dla Jedynki sprawy to:
Wewntrzne standardy tego, co prawidowe (standardy te potrafi by
purytasko wymagajce). Strumie samooskarajcych myli.
Kompulsywna potrzeba postpowania w sposb przyjty jako suszny.
Robienie rzeczy waciwych.
Przekonanie o wasnej wyszoci etycznej i moralnej. Ja jestem lepszy/lepsza.
Nale do tych 10% ludzi postpujcych waciwie."
Trudno w rozpoznawianiu rzeczywistych potrzeb, nie pasujcych do
standardw susznoci.
Porwnywanie siebie w mylach z innymi: Czy jestem od nich lepszy czy
gorszy?" Wraliwo na cudz krytyk: Czy oni mnie oceniaj?"
Odraczanie decyzji z obawy przed popenieniem pomyki.
Skonno do naprawiania wiata. Przemieszczanie zoci powstajcej z
niezaspakajania potrzeb na cele zewntrzne powszechnie uwaane za suszne.
Rozdwojenie ja" na ja zatroskane" w domu i ja rozbawione" ujawniajce si
z dala od domu.
Wybircza uwaga zwizana z potrzeb naprawiania bdw, co prowadzi
moe do:
niezwykego krytycyzmu oraz do
stale obecnego poczucia tego, jak doskonaa mogaby by dana sytuacja. Na
takim tle szczeglnie widoczne s niedoskonaoci sytuacji realnej.

- 53 -

Pomyl, jak idealnie mogoby by."

To rodzinne
Jedynki relacjonuj czsto, e jako dzieci byy surowo krytykowane i karane, co z
czasem doprowadzio je do obsesji czynienia dobrze, by nie wpa w kopoty. Taka
sytuacja rodzinna produkuje grzeczne dzieci, zmuszone do kontroli wasnego
zachowania przez internalizacj krytycznego gosu rodzicw.
Wiele Jedynek musiao przedwczenie przej rol dorosego. Czsto przejmoway
rol rodzicw, by stabilizowa niedojrzaych dorosych w rodzinie.
Mj ojciec chcia by pisarzem, ale zamiast tego mia rodzin, przez co znienawidzi
swoje ycie. Czuam, e wyywa si na nas za to, e nie speniy si jego marzenia i e
czu si zniewolony tym, co go spotkao. Matka czsto chorowaa, wic ja musiaam
opiekowa si modszym rodzestwem. W domu obowizyway surowe zasady, kady
musia chodzi na palcach, by nie drani rodzicw. Zawsze miao si uczucie, e
kady ma za duo na gowie.
Pewnego lata kazano mi zmy ciany w caym domu. Staam w oknie, patrzc jak
inne dzieci si bawi. W rce trzymaam zason. Byam tak wcieka, e musz si
wszystkimi opiekowa, e zerwaam t cik kotar. Nie zdawaam sobie nawet
sprawy z tego, ile miaam w sobie zoci.
Wysokim wymaganiom nie towarzyszyy adne nagrody. Cnota sama dla siebie miaa
by nagrod, wic Perfekcjonistw karcono za przewinienia, nie wyrniano natomiast
za powicenie, z jakim czynili dobrze. By sta si czowiekiem doskonaym potrzeba
bardzo wielu wyrzecze i cisej samokontroli. Z czasem przyjemno, ktr czerpie si
zazwyczaj z nagrd moe ustpi miejsca przyjemnoci czerpanej z samokontroli.
Pewien ksigowy, ktry w yciu zaszed bardzo wysoko, ale przeywa przy tym
chroniczny lk, tak opisuje sposb kontrolowania wasnych przyjemnoci.
Przez cay okres szkolny wzbudzaem w sobie ch do nauki. Obiecywaem sobie, e
jeeli bd pilnie pracowa przez cay tydzie, pjd w sobot rano gra w
koszykwk. Przychodzia wic sobota, wszystko byo zrobione, ale zamiast i na
koszykwk mylaem sobie: W porzdku. Prac wykonaem i o to chodzio, gdy
czyniem sobie te obietnice. Zamieni wic koszykwk na dwa dodatkowe obowizki,
ktrych unikaem. Jeli zrobi i to, wolno mi bdzie wyj, jak nie to nie wolno.
Zmuszaem si do zasugiwania na przyjemnoci, ale nawet gdy na nie zasuyem
czsto sobie na nie nie pozwalaem.
Gdy Jedynki w taki sposb odmawiaj sobie przyjemnoci napicie osiga poziom
krytyczny. S wtedy zmuszone do pozbycia si urazy w taki sposb, by mogy nadal
ukrywa zo przed sob samym. Pewien architekt tak opisywa sposb, w jaki
wyrzuca z siebie nagromadzon agresj.

- 54 -

Byem w domu grzecznym chopcem i nie mogem znale adnego sensownego

powodu gniewu na rodzicw czy na szko. Brat by niedorozwinity, czego si
wstydziem, ale staraem si go chroni. O matce take mwiono, e jest sabowita i
rzeczywicie przeya potem zaamanie. A ja byem duy i zdrowy, ale ilekro
pozwalaem sobie na jak przyjemno stwarzano we mnie poczucie winy.
Zo znajdowaa ujcie w aktach wandalizmu, nigdy jednak nie uwiadamiaem
sobie, e j przeywam. Po prostu zaczynaa tak we mnie narasta, e miaem ochot
co zniszczy. Zaczynaem sobie wyobraa, jak wybijam szyby. W kocu aziem
pn noc z motem kowalskim w rku, szukajc jakiego opuszczonego domu.
Czuem si potem wietnie.
Namitne przeywanie gniewu w susznej sprawie
Jedynki czsto nie uwiadamiaj sobie wasnej zoci. Mog mie gow pen
kliwych i uszczypliwych uwag, co manifestuje si napiciami w ciele i cigym
korygowaniem innych, ale dopki nie osign punktu krytycznego, bd uwaay, e
jedynie czuj przypyw energii", s w nienajlepszym humorze" lub prbuj dzisiaj
zaatwi duo spraw".
Bardzo atrakcyjnym sposobem wyraania zoci jest powicanie si susznej sprawie.
Mona wtedy wyraa gniew bez poczucia winy, o ile tylko cel jest tego godny. Dlatego
wanie Jedynki pociga rygoryzm moralny, ktry pozwala w sposb bezpieczny
wyraa suszny gniew w imi godnego celu.
Naprawd okropnie musi czu si czowiek, ktry zmusza si do bycia dobrym, jeli
inni przechodz obojtnie obok jego powicenia i wysiku. Jedynki odczuwaj jako
gbok niesprawiedliwo fakt, e tak niewiele nagrd przypada w yciu za uczciwo
i wysiek. W dziecistwie karane byy za ujawnianie pragnie, nie potrafi wic
uzmysowi sobie, czego naprawd chc. S przy tym wielce wraliwe na to, co robi
naley. Potrafi si bardzo zoci na ludzi, ktrzy naginaj zasady do swoich potrzeb.
Nic im jednak nie powiedz, chyba e bd absolutnie przekonane o swojej racji. Taki
nieuwiadomiony gniew bdzie tumiony Gdy wic pojawi si wreszcie odpowiedni
powd, uwolni si bardzo duo nagromadzonej wciekoci. Pewna agodna z pozoru
kosmetyczka tak opisaa swoj irytacj sytuacjami na drodze.
Ruch uliczny nieprawdopodobnie mnie denerwuje. Gdyby kady po prostu
przestrzega przepisw, mogabym jako wytrzyma. Zdarzay si jednak chwile, gdy
tak mnie wyprowadzano z rwnowagi, e musiaam z tym co zrobi. Wedug mnie
jeeli wszyscy tkwimy w korku ulicznym, a kto skorzysta z okazji, wszyscy na tym
cierpimy. Nie wytrzymuj, kiedy jaki kierowca omija kolejk na pasie wylotowym z
autostrady, chcc wymusi przepuszczenie poza kolejnoci. Reaguj wtedy tak, e te
opuszczam swoj kolejk, wyrywam si naprzd i na oczach wszystkich przepycham
si przed tamtym samochodem.
Wyzwolenie typu zatrzanite drzwi"

- 55 -

Gniew i cierpienie Perfekcjonistw wypywa z niezaspokojenia ich osobistych potrzeb.

Autentyczne pragnienia zostay wyparte i zastpione caym szeregiem powinnoci.
Wynikajce std niezaspokojenie prowadzi do chronicznego rozdranienia, stale tlcego
si pod uprzejm powierzchownoci. Jedynki szczeglnie drani ci, ktrzy ujawniaj
ciemniejsze strony natury ludzkiej, gdy tych wanie pragnie Jedynki za nic w wiecie
nie mog zaakceptowa u siebie.
Pamitajmy, e Jedynki mieszkaj w podzielonym domu. Uwag ich skupia sdzia
psychiczny, blokujcy dostp nieakceptowanych uczu do wiadomoci. Jeeli istnieje
groba przedarcia si prawdziwych potrzeb do wiadomoci, wewntrzny sdzia
zaczyna kara, starajc si w ten sposb zablokowa wzburzon fal reakcji. Minimalny
chociaby bd nabiera niezwykej wagi. Uwaga skupiona jest obsesyjnie na bdach,
ktre naley naprawi. Musisz to zrobi, powiniene to zrobi." Kada pikna twarz
ma jakie znami, kady pokj ma kby kurzu w ktach, a aden pikny zachd soca
nie dorasta do oczekiwa.
Jedynkom udaje si czasem zrwnoway napicie wynikajce z konfliktu midzy
wasnymi potrzebami a sdzi wewntrznym, przez prowadzenie podwjnego ycia.
ycie publiczne bdzie poprawne, Jedynka przestrzega tam przepisw i etykiety, w
yciu prywatnym natomiast ujawnia swoje ukryte fantazje.
Gdy jako dziecko mieszkaam w Nowym Yorku, lubiam chodzi do ssiednich dzielnic
i sprawdza, czy uda mi si wcieli si we Woszk, ydwk czy w Greenwich
Village w artystk. Lubiam uchodzi za kogo innego, bo nie martwiam si wtedy,
co o mnie myl inni i mogam mwi rzeczy, o ktrych w domu nawet myle sobie
nie pozwalaam.
Pierwsza moja podr do Europy bya prawdziwym wyzwoleniem. Nikt mnie nie zna,
rodzice byli daleko, budynki wydaway mi si kolejnymi maymi paacami, a obca
waluta wygldaa jak pieniki z dziecinnej loteryjki.
W czasie podry zaczam odgrywa rne postacie, tak jak dawniej w Nowym
Yorku. Wsiadaam do byle jakiego pocigu i pozwalaam jednemu ze swoich wciele
zawadn mn, a czuam, e gotowa jestem pj na cao. Wysiadaam w jakim
miecie i przez kilka dni byam kim innym. Najsilniej utosamiaam si z postaciami
globtrotera i prostytutki. Jako globtroter wietnie si bawiam spotykajc z ludmi,
mwic trzema jzykami i opowiadajc o wszystkich miejscach, ktre zwiedziam.
Jako prostytutka wystawaam na ulicach szukajc zarobku, nosiam bardzo wysokie
obcasy i najbardziej seksowne stroje, jakie udao mi si znale. Najbardziej mnie
podniecaa moja anonimowo, to e siedziaam tam, przy barze, pozwalajc by
owadna mn prostytutka, a nikt nie wiedzia, jak si naprawd nazywam.
Perfekcjonizm
Jedynki twierdz, e bardzo je boli cudza krytyka, poniewa dostatecznie ciy im
wasna. Rwnie ciko jest Jedynkom prawi innym komplementy, poniewa same
czuj si wtedy gorsze. Skupienie si na poprawnoci postpowania rozwino si w
nich wtedy, gdy jako dzieci czuy si zmuszane do podporzdkowywania standardom

- 56 -

zachowania narzuconym przez dorosych. W dorosym yciu ujawnia si to w dbaoci

o stosowny strj i sposb wypowiadania si, w zwracaniu uwagi na szczegy, w
badaniu problemu w najdrobniejszych detalach i w tendencji krytykowania tego, co inni
zaakceptowaliby jako porzdn robot. Z perspektywy Jedynki na pochwa mona
zasuy dokonaniem skrupulatnego rachunku sumienia i precyzj kadego kroku
prowadzcego do celu.
Zarabiaem na studia jako malarz pokojowy. Dzie miaem zaplanowany od
pocztku do koca. Wymagaem od siebie zrobienia wszystkiego i to dobrze. Nie
byem w stanie wyj, jeeli nie wykonaem pracy na dany dzie bez zarzutu. Kiedy
po raz trzeci malowaem jak cian, mylaem jednoczenie z nienawici o plamie
na suficie w ssiednim pokoju i o tym, e znowu nie zd do domu i rodziny na czas,
i e si nie ucz. Wszystko wydawao si konieczne. Jeli dobrze pomalowaem cian,
mylaem o tym, e za mao czasu powicam rodzinie i studiom.
Jak Jedynki mog by zadowolone z siebie skoro same przykadaj do najlepiej nawet
wykonanego zadania nieosigalne standardy perfekcji? Mody malarz pokojowy
zestawia dobrze wykonan prac ze wszystkimi czynnociami, ktre w tym czasie
musia odsun na bok. Gdyby nawet udao mu si wszystko zrobi doskonale,
prawdopodobnie wymagaby od siebie jeszcze wicej.
Jedynki powiadaj niekiedy, e wewntrzny sdzia tak mocno si zakorzeni w ich
sposobie mylenia, e kontroluj nawet swoje wasne myli, by wykluczy bdy i
nieakceptowanie treci.
Przez kilka lat byem zwizany z kobiet, ktra chciaa zosta wyznawc Christian
Science. System ten w szczeglny sposb mnie pociga. Wydawao mi si, e
znalazem sposb na uduchowienie naszej mioci poprzez kontrol treci moich myli.
Zmuszony byem zachowa czysto myli i stale badaem, czy nie kryj si w nich
jakie niestosowne motywy. Byem jak nauczyciel wydzielajcy w nagrod zote
gwiazdki"* Ta myl bya dobra, ta myl bya za". Nie mogem zrobi kroku pki
nie zbadaem swoich myli i motyww, ktre si za nimi kryy. Wszystkie moje
zachowania wobec tej kobiety musiay by szlachetne, stosowne do miejsca i czasu.
Gdy kontaktowaem si z ni, bezustannie kontrolowaem swoje myli, by zachowa
czysto intencji.
Christian Science religijna doktryna leczenia chorb somatycznych za pomoc wiary.
Jej twrc bya Mary BakerEddy, dziaajca w USA w latach 18661910. (przyp. tum.)
W USA nauczyciele klas pocztkowych uywaj zamiast ocen systemu nagrd w
postaci zotych gwiazdek. Przyznawane s one dzieciom za okrelone osignicia
szkolne i za dobre sprawowanie, (przyp. tum.)
Z nadmiernej koncentracji na czynieniu dobrze wynika obsesyjne unikanie za.
Nawykowe zastpowanie przez modego narzeczonego swoich myli mylami
lepszymi" skutecznie blokowao jakkolwiek szans odkrycia, czego naprawd szuka

- 57 -

w tym zwizku. Starajc si kontaktowa z kobiet w sposb najbardziej prawidowy,

nie pozostawia sobie wystarczajcej psychicznej przestrzeni dla ujawnienia si
prawdziwych uczu.
Jedyna suszna droga
Dopuszczanie do wiadomoci rzeczywistych pragnie moe stanowi due
zagroenie dla osb, ktrych poczucie bezpieczestwa w dziecistwie zaleao od
sztywnej samokontroli. U podstaw perfekcjonizmu ley zaoenie, e kada sytuacja ma
tylko jedno suszne rozwizanie. Gdy uda si je odnale, ludzie o odmiennych opiniach
osign oczywicie owiecenie i zapanuje powszechna zgoda. Jedynki doznaj szoku,
kiedy stwierdzaj, e inni nie podzielaj takiego podejcia do ycia. Dla Perfekcjonisty
myl, e moe by wiele susznych rozwiza sprawia wraenie zaproszenia do anarchii.
Najwaniejszym odkryciem dla Jedynki jest zdanie sobie sprawy z tego, e ludziom
udaje si y w miar moralnie bez cigej kontroli ze strony wewntrznego sdziego i e
otwieranie drzwi emocjom i pragnieniom seksualnym nie oznacza, e ludzie zaraz
wpadaj w obsesyjn podliwo czy te staj si zdeprawowani nadmiernym
folgowaniem swoim potrzebom.
Przez lata cae powstrzymywaem si przed krytyk z obawy, e kto na kim mi zaley
odsunie si ode mnie. Wydawao mi si, ze nie ma sensu cige podkrelanie cudzych
bdw. Chciaem ludzi chroni przed krytyk, ktrej sam sobie nie szczdziem.
Zrozumiaem w kocu, e nie ma czego takiego jak dobro absolutne czy absolutne zo,
wsplne dla wszystkich. Gdy zrozumiaem, e dobro jest wzgldne, zobaczyem, e
kady stara si czyni tak dobrze jak potrafi, opierajc si na swoim widzeniu sytuacji.
W ten sposb pozbyem si w znacznej mierze skonnoci do oceniania ludzi.
Gdy nauczyem si ocenia sytuacj z cudzego punktu widzenia, mogem krytykowa
ile mi si ywnie podobao, poniewa ludzie zdawali sobie spraw, e potrafi
uwzgldni ich punkt widzenia i e to co mwi jest krytyczne, ale i konstruktywne.
Odraczanie i zamartwianie si
Konflikt pomidzy niewiadomymi pragnieniami a potrzeb bezbdnego
postpowania staje si szczeglnie widoczny w sytuacjach decyzyjnych. Decyzje
stanowi rodzaj paragrafu 22. Wybranie tego co naley" moe doprowadzi Jedynki
do zoci, bo nie dostan wtedy tego, czego pragn. Jeli za wybior to, na co maj
ochot, martwi si, czy "postpiy prawidowo.
Lk Jedynek ronie, gdy przyjemne cele staj si przystpne. Boj si kompromitacji w
oczach innych ludzi, boj si utraty cnoty pracowitoci i obniania standardw do
poziomu motochu. Wedug Jedynek motoch przywaszcza sobie to, na co nie
zasuguje i na co sobie nie zapracowa. Jedynka przeywa szczeglnie silny dylemat
wtedy, gdy musi przyj odpowiedzialno za czyn, ktry moe si spotka z
dezaprobat innych ludzi. W miar narastania lku Jedynki sysz krytyk nawet tam,
gdzie nikt jej nie wygasza. Niewinne rozmowy wydaj im si pene negatywnych
podtekstw. Cierpi, bo sdz, e inni potajemnie je oceniaj. Gdy Jedynki s tak

- 58 -

mocno przekonane, e s krytykowane, bardzo pomaga im sprawdzanie rzeczywistych

opinii innych ludzi.
Zwizki intymne
Najskrytsz potrzeb Perfekcjonisty jest to, by go kochano mimo jego
niedoskonaoci. W przeszoci mio zostaa nierozerwalnie zwizana z dobrym
zachowaniem. W zwizku z tym Jedynki czuj, e nie zasuguj na mio, jeeli wykryj
u siebie jak niedoskonao. Trudno im uwierzy, e partner moe ich pokocha
takimi, jakimi s, akceptujc zarwno ich zalety, jak i wady.
W miar pogbiania si intymnoci Jedynki przesadzaj w ocenie swoich drobnych
uomnoci. Co bdzie, jeeli si rozzoszcz? Co si stanie, jeeli nie spodobaj jej si
moje gusty artystyczne?" Perfekcjonici przyjmuj robocze zaoenie, e jaki aspekt
ich przyzwyczaje lub nawykw musi by odraajcy dla partnera. Podchodz wic do
intymnych zwizkw z napiciem wywodzcym si z cigego surowego kontrolowania
siebie w nadziei, e uda im si ukry wady. To wewntrzne napicie wzmaga
przekonanie, e na przyjemno i szczcie trzeba sobie zasuy i zapracowa, a jeeli
zo wyjdzie na Jaw, partner odejdzie.
Gdy napicie osiga stan krytyczny Jedynki zaczynaj si tak bardzo obawia
odrzucenia, e dziaajc w samoobronie zaczynaj atakowa partnera. Dochodzi do
ktni, podsycanych przekonaniem, e partner z czasem i tak odejdzie, wic skoczmy
z tym od razu zanim si zaangaujemy gbiej." Jedynki nie zdaj sobie zwykle sprawy z
intensywnoci swojej zoci. Nie wiedz, w jaki sposb niewerbalnie przekazuj innym
swe oceny. Nie uwiadamiaj sobie, e sia, z jak wymierzaj krytyk, czsto boli
rwnie mocno jak tre tej krytyki.
Jedynki poszukuj zwizku idealnego. Trudno im zaakceptowa fakt, i w tej samej
osobie musz by zarwno zalety, jak i wady. Chc si powici doskonaoci, ktr
partner wnosi do zwizku. Stawiaj go wic na cokole, wybaczaj mu saboci
charakteru i nie potrafi zauway mieszaniny cech dobrych i zych. Jeli ju raz
dostrzegy w kim zalety, licz, e uda im si poprawi to, co mniej korzystne.
Perfekcjonici twierdz, e obronny mur oceniajcych myli znika na dugo, gdy s
zakochani.
Jeeli Jedynki strac z oczu cele, jakie chciay realizowa w swoim zwizku lub zaczn
odczuwa zagroenie czy zazdro, powrci skonno do krytykowania wad partnera.
W poszukiwaniu ujcia dla nagromadzonych frustracji zaczn kontrolowa jego
zachowanie, starajc si ze zoci przywoa go do porzdku i zmusi do poprawy.
Gdy intymny zwizek znajduje si w okresie niekorzystnym i Jedynka ma wraenie, e
partner przynosi jej wstyd lub jaskrawo amie jak regu zachowania, zaczyna
aktywnie wyraa gniew. Nie bdzie umiaa odzyska dobrego obrazu partnera. Bdzie
wywleka dawne ale i roztrzsa je wci na nowo, dopki potrzebne jej bdzie ujcie
dla aktualnej irytacji.
Gdy zwizek intymny znajduje si w okresie korzystnym. Jedynki bardzo dobrze
reaguj na umiejtno przyznania si do bdu. Nawyk oceniania innych (waciwy
Jedynkom) znika, jeeli mog przyzna si do bdu. Perfekcjonici bywaj szczeglnie

- 59 -

lojalni, jeeli dostrzegaj rozterki, wysiek i dobre zamiary partnera.

Moim najwikszym zmartwieniem jest to, co myl o mnie inni. Gdy spotykam kogo
po raz pierwszy dostrzegam przede wszystkim to, co w nim wybitne. Wydaje mi si
wtedy, ze jest niezwykle dowcipny, ogromnie oczytany, szlachetny czy co tam jeszcze.
Dopki tego kogo lubi, dobrze mi z tym, e tak go spostrzegam. Ale gdy poczuj, e
musz si broni lub gdy zaczynam si niepokoi, e ten kto tak bardzo mnie w moich
oczach przewysza, zaczynam sprawdza, ile ma plomb w zbach, by wyrwna
rachunek.
Przykad pary zoonej z dwch Jedynek: para Perfekcjonistw
Jedynki czsto tworz par, poniewa zgadzaj si co do tego, jaki sposb ycia jest
idealny. Kochaj w sobie nawzajem swoj etyk zawodow i pracowito. Umiej
odrni inteligencj od wartoci podstawowych: uczciwoci i wysiku. Para taka
potrafi czerpa satysfakcj z praktycznego i niezalenego ycia, skoncentrowanego
wok szacunku dla zdrowia fizycznego i prawidowego sposobu zarobkowania, a take
docenia osignicia, na ktre si zapracowao. Docenianie znaczenia radzenia sobie w
yciu jest dla nich pomostem do stabilizacji.
Jeeli ktre z partnerw zacznie mie wtpliwoci, czego naprawd pragnie, zaczn
si kumulowa nieuwiadomione frustracje. Jedynki nie ulegaj atwo wasnym
potrzebom psychicznym, szczeglnie wtedy, gdy potrzeby te nie s zsynchronizowane
z ich wyrubowanymi standardami etyki. W zwizkach intymnych moe to
doprowadzi do wypierania zoci jako nieakceptowalnej emocji. Perfekcjonici nie
umiej rozmawia o swej zazdroci, poniewa jest ona czym zym, mog
powstrzymywa si od mwienia o sprawach wymagajcych zmiany. Jeeli uczucia te
nie znajd ujcia, nawet majce wgld w siebie Jedynki zdadz sobie spraw z tego, e
s tak wcieke, e maj ochot rzuca talerzami. Nie bd jednak wiedziay, co takiego
ich zo wywoao.
Jedynka nie majca dostatecznego wgldu moe by wyranie rozzoszczona, ale nie
zdawa sobie sprawy z tego, ze jej wypowiedzi s cite i oskarycielskie. Jeeli partner
potrafi rozpozna te sygnay narastajcej zoci i interweniowa, precyzujc rdo
frustracji moe to wiele pomc. Zwizek na pewno ma charakter intymny, jeeli Jedynka
potrafi przyj pomoc partnera w rozpoznawaniu ukrytych potrzeb. Jeli Jedynki
zwierzaj si ze swych pragnie, zamiast mwi o tym, co powinno by zrobione, jest
to z pewnoci dowodem zaufania z ich strony. Wszak w dziecistwie karane byy za
uleganie osobistym potrzebom.
Jeeli dopuci si do nawarstwiania nierozpoznanej zoci, partnerzy mog odsun si
od siebie i trwa w penej napicia, milczcej umowie, by nie poddawa sprawy pod
dyskusj. Moe si te zdarzy, e jedno z partnerw dojdzie do wniosku, e wina ley
w jakim zym nawyku drugiego i zacznie go oskara. Zo wyraona przez Jedynk
moe przyj przeraajce rozmiary. Wybucha jak wulkan, jest niewspmierna do
realnej sytuacji. Tli si jeszcze po zakoczeniu ktni, tak jakby dawna uraza nigdy nie
wygasaa w peni. Uzasadniona pretensja stanowi konieczny wentyl dla innych

- 60 -

sfrustrowanych potrzeb. Dopki nie zostan one zaspokojone, pozostanie poczucie

rozdranienia grzechami tego wiata. Jeli mamy do czynienia z par, zawsze tli si
bdzie jaka pretensja do partnera, dopki Jedynka nie przekona si, e nie zostanie
porzucona z powodu pragnie, ktrych druga strona nie akceptuje.
Bezporednie wyraanie zoci wiadczy o poczuciu bezpieczestwa w danym
zwizku, jako e zo oceniana jest negatywnie i zwykle prowadzi do odwetu. Jedynki
twierdz, e czuj si przegrane, jeeli ulegn atakowi zoci. Oznacza to bowiem utrat
kontroli nad ujemn emocj. Powiadaj take, e czuj si kochane, jeeli partner
wysucha ataku zoci i nie wycofa si. Gdy Jedynka zaakceptuje swoj zo jest w
stanie wyrazi inne, nieakceptowane impulsy, np. twrczo lub podnie. U
Perfekcjonistw rozbudzenie seksu moe by zapowiedzi rwnolegego rozbudzenia
ekspresji twrczej. Gdy zniesie si zakaz w obrbie jednej sfery ycia emocjonalnego,
umysowy krytyk usuwa si w cie i wszystkie moce niewiadomoci staj si bardziej
dostpne.
Jedynka, ktra zaakceptowaa swoj zo, relacjonuje czsto, e potrafi
zaobserwowa rodzenie si gniewu i zaczyna tworzy sobie obraz problemu.
wiadome siebie Jedynki wiedz, e zo czsto rodzi si, gdy ignoruj wasne
pragnienia, mog wic wykorzysta rodzc si zo jako sygna, i czas
zdiagnozowa i zaspokoi rzeczywiste potrzeby. Gdy potrzeby te zostan
zaspokojone, problem czsto przybiera realne rozmiary zamiast obsesyjnie
koncentrowa uwag.
Zwizki z autorytetami
Perfekcjonici poszukuj autorytetw stranikw racji ostatecznych. Gdyby taki
autorytet si znalaz, chtnie zoyliby podejmowanie wszelkich decyzji w jego rce.
Szczeglna wraliwo na uchybienia czyni jednak Perfekcjonistw bardzo czujnymi
wobec bdw czy niesprawiedliwoci popenionych przez tych, ktrzy maj wadz.
Jedynki potrzebuj autorytetw, ktre wytyczyyby lini dziaania, bo chc wiedzie
dokadnie, czego si od nich oczekuje czuj si bezpieczniej, jeeli zakres
odpowiedzialnoci jest wyranie okrelony. Jeeli przywdca postrzegany jest jako
zdolny i sprawiedliwy, Jedynki przyjm na siebie odpowiedzialno. Jeeli nie, bd
ostrone i bd raczej oskara innych ni same przyznaj si do bdu. Jedynki atwo
zdobywaj zaufanie dziaajc w rnych organizacjach, poniewa wygaszaj mnstwo
uwag krytycznych, szczeglnie dotyczcych szczegw i procedury. Uwagi te su
nadaniu wyrazistoci sytuacji i jasnemu okrelaniu obszarw odpowiedzialnoci. Mog
by jednak odbierane jako niepotrzebne koncentrowanie si na szczegach. Jedynka
powstrzymuje si od prawienia komplementw i od penego zaangaowania, dopki
sytuacja nie bdzie w peni uporzdkowana.
Wane jest, by nie zmienia regu arbitralnie. Jedynki funkcjonuj zgodnie z
regulaminem, wic jeeli zajdzie zmiana w procedurze, mog si poczu wystawione na
krytyk. Aby dobrze funkcjonowa musz mie szacunek dla poziomu pracy innych.
Jeeli grozi im kompromitacja lub musz pierwsze podj ryzykown decyzj, bd si
powstrzymywa od dziaania. Jeeli natomiast stwierdz, e i inni przykadaj si bez

- 61 -

reszty do zadania lub jeeli zainspiruje je suszna sprawa, gotowe s pracowa

niezwykle ofiarnie. W Jedynce moe si gromadzi nierozpoznana frustracja,
dostrzegalna dla innych, ale nie dla niej samej. Jeeli kto, kto kieruje caym
przedsiwziciem nie dostrzee jej dobrej roboty. Jedynka skonna bdzie skupi si na
jakim uzasadnionym lecz nieistotnym bdzie, by w ten sposb sobie uly.
Atutem Jedynek jest ich dua sprawno organizacyjna i umiejtno znajdowania
satysfakcji w rozwijaniu swoich kompetencji. Potrafi stawi czoa przeciwnociom,
jeeli maj silne przekonanie, e maj racj. S niezwycione, gdy wewntrzny krytyk
si wycofa, bo przestaj si wtedy przejmowa moliwoci popenienia bdu lub tym,
co inni mog pomyle. Gdy ju raz stwierdz, e dana droga jest suszna, bd
pracowa bez wytchnienia, dopki zadania nie wykonaj.
Wad Jedynek jest to, e boj si przeciwstawia autorytetom w sposb jawny, z
obawy przed odwetem lub koniecznoci przyznania si do bdu. Z natury nie maj
zaufania do autorytetw, ywi jednak nadziej, e szefowie zauwa ich rzeteln prac i
zaproponuj zasuon nagrod. Bd krytykowa poszczeglne punkty programu, lecz
trudno im bdzie zaproponowa jakie rozwizanie w obawie przed pomyk. Nie czuj
si dobrze w interakcjach wymagajcych tolerowania rnych opinii. Wol
przewidywaln struktur i system regu.
Przykad zwizku z autorytetem: Jedynka i Pitka (Perfekcjonista i Obserwator)
Jeeli Pitka znajdzie si w roli szefa, bdzie staraa si sterowa zza zamknitych
drzwi, podejmujc decyzje, ale ich realizacj zostawiajc innym. Pitki potrafi
podejmowa bardzo ryzykowne decyzje, poniewa nie angauj si emocjonalnie.
Trudno sprawiaj im jednak zebrania i konfrontacje, bez ktrych decyzji nie da si
zrealizowa. Ceni sobie zwizki z ludmi potraficymi sprawnie dziaa. Pitka chtnie
ustali reguy gry, jeeli Jedynka gotowa jest wcieli je w ycie.
Oba te typy maj skonno do samokrytyki i cech t mona spoytkowa dla dobra
organizacji. aden z nich nie znosi dominacji w niesprawiedliwych ukadach
hierarchicznych i zrobi wszystko, by uwolni organizacj od niesprawiedliwej kontroli.
Jeeli szefem jest Jedynka, wane decyzje bd odraczane, szczeglnie wtedy, gdy
ryzyko jest due. Uwaga Jedynki bdzie si skupiaa na zadaniach drugorzdnych, czas
wypeni nadmiernie skomplikowane procedury, a w miar zbliania si terminu
realizacji bdzie narasta napicie. Pitka zorientuje si, e s to niepotrzebne
utrudnienia, bdzie czua przecienie detalami i stawi opr wszelkim prbom nadzoru
lub kontroli ze strony Jedynki. Pitki reaguj szczeglnym oniemieleniem, gdy kto
prbuje zaatwia sprawy za pomoc gniewu. Moe doj do kryzysu, jeeli
przestraszona Jedynka zacznie wywiera presj, by uzyska kontrol nad sytuacj.
Bdzie chciaa narzuca wytyczne i bdzie da sprawozda okresowych, Pitka za
zamknie si w sobie, stanie si maomwna i maksymalnie niedostpna. Kade z nich
bdzie prbowao kontrolowa sytuacj, stawiajc ograniczenia Pitka minimalizujc
kontakt i uchylajc si od zada. Jedynka zacieniajc kontrol i przypisujc win.
Sytuacja byaby atwiejsza, gdyby Jedynka zrezygnowaa z kontroli i poprosia o
pomoc. Pitka, gdy znajdzie si w roli doradcy i nie bdzie pod cigym naciskiem, by

- 62 -

wypenia zadania, otworzy si. Jedynce moe pomc kto z zewntrz, kto byby w
stanie rozpozna i uzasadni nieuwiadomione gromadzenie si lku. Jeeli Jedynka
bdzie w stanie przyzna si do niepokoju bez poczucia, e zrobia co zego, zo
zniknie, nadmiernie skomplikowana procedura zostanie uproszczona i stanie si jasne,
co w danej chwili jest najwaniejsze.
Na co Jedynki zwracaj uwag?
Perfekcjonizm wzmacniany jest przez nawyk cigego porwnywania. Jest to sposb
koncentrowania uwagi, w ktrym myli i zachowania podlegaj natychmiastowej ocenie
w oparciu o idealny standard, obrazujcy jak doskonaa mogaby by dana sytuacja.
Wewntrzna scena, na ktrej rozgrywa si u Jedynki podejmowanie decyzji przypomina
sal sdow. Opinia idzie pod sd, jest atakowana, broniona i wreszcie ogoszony
zostaje wyrok.
Siedz i medytuj, i natychmiast zdaj sobie spraw, jak haaliwy jest sdzia w mojej
gowie. W przestrzeni gbokiej ciszy wci sysz: Za pytko" lub Ostatnim razem
byo lepiej". Po czym nastpuje debata:Sied prosto. Nie starasz si." Ale staram
si."
Mj umys wzity jest pod obstrza oskarenia i obrony, tak jakbym ja sama nie miaa
tu nic do powiedzenia i moga jedynie sucha gosw w mojej gowie, dopki jedna
lub druga strona nie wygra. Zawsze spokj medytacji przerywa ten umysowy
komentarz a, szczliwie, udaje mi si oderwa od swoich myli.
Jedynki porwnuj wasne osignicia w rnych momentach. Czy ta medytacja bya
skuteczna? Czy robi postpy, czy te cofam si w rozwoju?" Rodzi si bolesna
potrzeba cigego zestawiania osigni, by upewni si, e stale maszeruje si ku
samodoskonaleniu. Moe w zwizku z tym rodzi si uczucie, e nigdy nie jest tak, jak
by powinno.
W medytacji taki sposb koncentracji uwagi nazywany jest oceniajcym umysem. W
jakiej mierze wszyscy oceniamy swoje postpy w oparciu o standardy doskonaoci,
ale Jedynki robi to bez przerwy. Stale porwnuj si take z innymi. Wyglda to jak
wieczna hutawka na dziecicym placu zabaw: jedno dziecko wznosi si do gry,
drugie opada. On wznosi si, bo zarabia wicej, ale opada, bo ja mam status. Ja
zwyciam w tym punkcie, ale przegrywam w innym. On ma przystojn twarz, ale ja
mam zgrabniejsze ciao." Cige porwnywanie si jest u Jedynek czsto czynnikiem
automatycznym i nieuwiadomionym, wpywajcym na spostrzeganie codziennych
zdarze i stanowicym najwiksze rdo cierpie. Jedynki w sposb automatyczny
zauwaaj, co jest prawidowe, a co nie w danej sytuacji, a poniewa przekonane s, e
kada sytuacja ma tylko jedno prawidowe rozwizanie gdy inny wygrywa one musz
przegrywa.
Gdy Jedynki przystpuj do autoobserwacji, uwiadamiaj sobie, by moe po raz
pierwszy w yciu, jak zakorzeniony jest w nich nawyk porwnywania. Tak krytyczny
umys przysparza wielu cierpie. Jedynki bardzo chtnie ucz si medytacji, by

- 63 -

krytyczne myli ustpiy.

Jedynki mog rozpocz modyfikacj swego perfekcjonistycznego stylu koncentracji
uwagi rejestrujc, w jakich momentach wcza si u nich gotowo do porwnywania.
Gdy tylko uwaga kieruje si ku podliczaniu cudzych plusw i minusw i pojawia si
poczucie, e punkt dla kogo oznacza ujcie punktu Perfekcjonicie, powstaje szansa
nauczenia si wyprowadzania jej w obszary neutralne.
Styl intuicyjny
Intuicja u Perfekcjonistw ma swoje korzenie w ich charakterystycznym sposobie
koncentrowania uwagi. W sposb nawykowy zauwaaj w kadej sytuacji bdy i
niedocignicia. Dziki temu zdaj sobie take spraw z ta, ktrym jest wyobraenie o
idealnym stanie rzeczy.
atwo rozpoznaj, sytuacje idealne, bo wtedy znikaj krytyczne myli, a ciao czuje
si dobrze". W obliczu idealnego rozwizania pojawia si fizyczne uczucie
odpuszczenia sobie" i odprenia. Gdyby uczucie to mona byo jako nazwa,
brzmiao by to tak: Jakie to bdzie doskonae!" Uczucie odpuszczania sobie" jest
atwo dostrzegalne u ludzi, ktrzy s stale napici i krytyczni. Jest ono tak bogie, ze w
zestawieniu z nim uwyraniaj si wszystkie niedostatki sytuacji aktualnej. Jedynki
twierdz, e gdy wyczuwaj, jak doskonaa moe by dana sytuacja, maj nieprzepart
ch usuwania zauwaonych bdw. Sdz, e bywaj spostrzegane jako nadmiernie
krytyczne, gdy trac kontakt swoim poczuciem tego, jak by powinno. Wtedy bowiem
z niepokojem koncentruj si na porzdkowaniu najbardziej widocznych niedocigni.
Miewam w cigu dnia chwile zachwytu. Nazywam je swoimi krtkimi epifaniami".
S to te chwile, gdy wszystko jest skoordynowane" i sdzia znika.
Moe chodzi o co tak banalnego jak prawidowo sporzdzony bilans, precyzyjne
zdefiniowanie jakiego pojcia czy chwila zachwytu nad przyrod. Nie ma adnego
bdu, wszystko jest na miejscu. Wyzwala si we mnie wtedy dobre samopoczucie,
trwajce nieraz godzinami. Potrafi take rejestrowa ciaem proces podejmowania
prawidowej decyzji. Zdarza si, e caymi tygodniami nie mog podj jakiej
decyzji, po czym nagle wiem, co zrobi, poniewa ciao czuje si dobrze z danym
rozwizaniem, mimo e umys nadal jest niepewny.
Atrakcyjne otoczenia
Otoczenia atrakcyjne dla Perfekcjonisty to midzy innymi takie zajcia, w ktrych
konieczna jest dobra organizacja i drobiazgowo, nauczanie, ksigowo,
organizowanie struktur, planowanie dugofalowe. Jedynki lubi sytuacje regulowane
przez etykiet, protok i formalne procedury towarzyskie. S wrd nich naukowcy,
gramatycy, kaznodzieje. Bliskie im s systemy wymagajce dokadnego przestrzegania
regu. S fundamentalistami, partyjnymi lewicowcami, ekstremistami w imi moralnej
wikszoci. Perfekcjonistw przycigaj prace wymagajce przestrzegania procedury:
dziaania w komitetach deontologicznych, praca sdziw sportowych. Liga

- 64 -

Przyzwoitoci.
Nieatrakcyjne otoczenia
Nieatrakcyjne s takie zawody, w ktrych istnieje ryzyko bdu decyzyjnego lub
wysoki poziom osobistej odpowiedzialnoci za decyzje kontrowersyjne. Niekorzystne
dla Jedynek s interakcje wymagajce przyjcia wielu rnych punktw widzenia lub
wymagajce znacznej tolerancji rnic w opinii. Trudno sprawiaj interakcje, w
ktrych decyzje podejmowane s w oparciu o pynne lub fragmentaryczne informacje, a
nie na podstawie cile okrelonych wskazwek.
Synne Jedynki
Wrd synnych Jedynek mamy Emily Post", autorytet w dziedzinie etykiety i bon tonu.
Jej ksiki czytaj ci, ktrzy kultywuj stosowne obyczaje i potrafi odoy na bok
wewntrzne rozterki w imi dobrych manier i prezentowania umiechnitej twarzy przy
stole.
Raiph Waldo Emerson * Mary Poppins * George Bernard Shaw * Karol Dickens *
Jerry Falwell * Marcin Luter
Liga Przyzwoitoci wspczenie w USA dziaaj trzy organizacje pitnujce brek
rnoninofci w yciu publicznym S to Amencans for Decency (powsfc 1975), National
Rderttion for Decency (powst. 1977) i National Forum Foundation (powst. 1977).
przyp. tum. *4 patrz przypisy Redakcji na kocu ksiki
Doskonao jako wysza jako umysu
Jedynki cierpi, poniewa stale porwnuj rzeczywisto z tym jak mogoby by
idealnie". Stale wiadome s rozbienoci midzy tym, co jest a tym, co by powinno.
Ich ycie to bezustanne zmagania, aby doprowadzi rzeczywisto do stanu
doskonaoci. wiat jest albo czarny, albo biay; albo doskonay, albo nieodwracalnie
skalany. Jedynki cierpi, poniewa pragn doskonaoci na kadym kroku. Dla nich
wspaniae dzieciaki zdaj si nagle zamienia w potwory, jeli id tapla si w bocie.
Prawdziwa doskonao polega na rwnowadze midzy elementami pozytywnymi i
negatywnymi, ktre stale si ze sob stapiaj. Dla Jedynek wielkim odkryciem jest
uwiadomienie sobie, e perfekcja jest pojciem wzgldnym. Przyzwyczajone s
bowiem do pogldu, e w yciu jest zawsze jedna suszna droga. Kady doskonay
produkt musia przej przez wiele faz ryzykownych i le obliczonych. Bardzo moe
wic pomc im uwiadomienie sobie, e rozwizanie, ktre w kocu jest dobre, mogo
by poprzedzone licznymi tragicznymi bdami i e czowiek musi bra na siebie jedynie
odpowiedzialno za wykonywanie jakiego zadania w danej chwili tak dobrze, jak
potrafi.
Myl, e eksperymentowanie i bdzenie s konieczne na drodze ku doskonaoci,

- 65 -

podwaa pogld Perfekcjonisty. Zaakceptowanie bdw czy, co gorsza, wielu

punktw widzenia to dla Perfekcjonistw zaproszenie do szalestwa. Od dziecistwa
dziaali przyjmujc nieuwiadomione zaoenie, e prawidowe mylenie i cika praca
doprowadz w kocu do zasuonej nagrody, a zo zostanie zdemaskowane i ukarane.
To e po cikiej pracy przychodzi znw cika praca nie tylko wydaje si czym
niesprawiedliwym, ale take uwypukla fakt, e inni pracuj dla przyjemnoci, a nie po
to, by speni surowe wymagania bezwzgldnego wewntrznego krytyka. Gdy Jedynka
potrafi powiedzie Co dobre dla ciebie nie musi by dobre dla mnie", dokonuje
wielkiego skoku w samorozwoju.
Jedynki s zszokowane tym, e cnota i dobre zachowanie nie zawsze s nagradzane i
dostrzegane. Jednake rezygnacja z postawy yciowej jedynej susznej drogi" jest tak
przeraajca, jak utrata ostatniej obrony przed niewiadomym naporem podania i
nienawici.
Cnota pogody ducha
Jedynki twierdz, e rozsadza je energia, ktra nie moe znale ujcia. Mwi, e
uraza jak fale ognia przepywa im przez ciao, by utkwi w gardle. Opisuj to obrazowo:
Jestem jak butelka, ktr potrznito i z ktrej zaraz wystrzeli korek" lub Jestem
przepeniony krzykiem, ktrego nie mog z siebie wypuci". Im silniej wewntrzny
sdzia krytykuje autentyczne uczucia, tym wicej energii gromadzi si w organizmie,
szukajc ujcia. Zakorkowany gniew" to jedna z prb opisu tego dylematu. Jedynki
bywaj nabrzmiae energi, przy jednoczesnym zaciniciu garda i szczki; niezdolne s
przemwi, poprosi o pomoc, czy wykrzycze swoj zo.
Perfekcjonici mog skorzysta z medytacji i terapii, jeli zrozumiej, e akceptacja tak
zwanych negatywnych emocji sprawia, e przestaj by przesadnie wane. Jedynki
twierdz, e krytyczne myli s niezbitym dowodem, e autentyczny impuls wypierany
jest ze wiadomoci. Innym tego przejawem jest przepyw przez organizm fali urazy,
cho nie zdaj sobie sprawy z przyczyny tego napicia.
Pogoda ducha to skutek uboczny pozwolenia sobie na uwiadamianie wszelkich
impulsw bez tumienia tych, ktrych si nie akceptuje. Kada chwila jest wtedy stanem
rwnowagi, poniewa przez ciao swobodnie przepywaj uczucia pozytywne i
negatywne, nie hamowane przez mylce ja".
Gdy Jedynki pozwalaj sobie na zo, uwalniaj si olbrzymie pokady energii
dotychczas wizionej w organizmie. Upust napicia daje przejciowe poczucie
naenergetyzowania i dowiadczania wszystkiego co przychodzi na myl, bez oceniania.
Zo zostaa wyraona i nic si nie stao. Przez jaki czas trwa wic stan pogody ducha
wypywajcy z przyzwolenia sobie na powstawanie i przemijanie uczu, bez ich
blokowania.
Zalety
Jedynki oddaj si susznym sprawom. Gdy raz przekonaj si, e sprawa jest suszna,
bd pracowa dla samej satysfakcji z dobrze wykonanej roboty, tak jak inni pracuj

- 66 -

dla poczucia bezpieczestwa lub wadzy. Neurotyk musi czyni dobrze. Moe si to
przejawia w denerwujcej aktywnoci, majcej na celu pokazanie, e ja jestem lepszy
od ciebie". Moe to jednak prowadzi take do wytrwaego denia do
samodoskonalenia.
Jedynki bywaj oddanymi nauczycielami, poniewa bardzo im zaley na naprawianiu
wiata. Same ceni doskonao i chc take innych nauczy docenia to, co najlepsze.
Chtnie wyjaniaj, badaj i przekazuj precyzyjne informacje oraz swoje przekonanie,
i ludzie mog radykalnie zmieni swe ycie, jeeli bd posiadali waciw wiedz.
Jedynki odmwi wsppracy, jeeli nie bdzie si przestrzega waciwych
standardw. W zalenoci od tego, ktry zestaw standardw przyjy jako jedyn
doskona drog, zajm eksponowane miejsce wrd przedstawicieli radykalnej lewicy
lub radykalnej prawicy.
Krytyczno Perfekcjonisty atwo rozbroi, jeeli wsppracownicy przyznaj si do
bdu lub znajd na zdecydowanie gorszej pozycji. Perfekcjonici wykazuj wiele
cierpliwoci wobec tych, ktrzy wysilaj si bez skutku, jeli brak efektw nie jest przez
nich samych zawiniony. S peni dobrej woli wobec tych, ktrzy walcz z
przeciwnociami, a take wobec tych, ktrzy przyznaj si do pomyki i staraj si sami
sobie pomc.
Podtypy
Jedynka, podobnie jak Dziewitka (punkt podstawowy Jedynki), popada w letarg
samozapomnienia. Dziewitka zapomina o swoich autentycznych pragnieniach,
poniewa rozbudowuje w sobie obsesyjn trosk o podporzdkowywanie si opiniom
innych ludzi, Jedynka przez to e zastpuje autentyczne pragnienia obsesyjn trosk o
czynienie tego, co suszne. Surowa samokontrola, ktrej wymaga nieskazitelne
zachowanie, prowadzi do rozdarcia midzy odrzuconymi pragnieniami a potrzeb
czynienia tego, co suszne i co stanowi o poczuciu wasnej wartoci.
Napicie, powstajce w wyniku konfliktu midzy wypartymi pragnieniami a potrzeb
prawidowego zachowania, prowadzi do zazdroci, nieprzystosowania i zatroskania. S
to problemy bolesne, a przez to atwo zauwaalne. Gdy pojawi si te nieprzyjemne
uczucia. Jedynki mog je wykorzysta, aby rozpozna, e autentyczne pragnienia
pozostaj w konflikcie z poczuciem susznoci.
Zazdro w relacjach dwuosobowych
Zazdro przejawia si w kontrolowaniu poczyna partnera i krytycznej ocenie
wszystkiego, co w relacji z partnerem zachodzi.
Dochodzi w moim organizmie do wybuchu i rodzi si chora potrzeba wyrwnania
rachunkw z partnerk. Co ona zrobi? Kogo wybierze?" Tu trac ju kontrol. Co
on ma takiego, czego mnie nie dostaje?" I tak cay czas on zdobywa punkt, ja punkt
trac. Ja zyskuj punkt, ja jestem gr. Jestem tak wcieky, e mgbym zabi, a
jednoczenie krytykuj siebie za to, e jestem wcieky. Byoby nie w porzdku, gdybym

- 67 -

si na nim wyywa, a jednoczenie nie mog si powstrzyma, bo w rodku mnie

ponosi.
Nieprzystosowanie w kontaktach midzyludzkich
Konflikt midzy osobistymi pragnieniami a potrzeb sztywnego trzymania si zasad w
stosunkach z innymi prowadzi do nieprzystosowania. Oto przykadowa relacja:
Jestem apostat w zakonie religijnym. Po piciu latach nadal nie mog si
zdecydowa na przyjcie penych lubowa. Nie mam kopotw z przyjciem pogldu
mojego zakonu na wiar, ale krytycznie odnosz si do wewntrznej hierarchii i
pewnych pogldw na temat polityki wiatowej. Inni bracia radz sobie jako z tymi
sprzecznociami, bez poddawania w wtpliwo swojej wizi z zakonem. Ja natomiast
mam poczucie, e bybym w porzdku tylko wwczas, gdybym akceptowa wszystko,
nawet najdrobniejsze szczegy proceduralne.
Lk (zatroskanie) o przetrwanie
Jedynki martwi si swoj niedoskonaoci, tym e nie maj prawa do ycia, a
szczeglnie tym, e mogyby popeni pomyk zagraajc przetrwaniu.
Jest to uporczywy gos, ktry stale zaamuje rce nad bdami, jakie mog popeni
lub nad tym, co ludzie mogliby sobie o mnie pomyle. Gos ten moe rwnie silnie
grzmie, gdy chodzi o drobiazgi, jak i wtedy, gdy chodzi o sprawy naprawd godne
zmartwienia. Bardzo przejmuj si pienidzmi i tym, czy bd mia za co y. Przez
ponad dwadziecia lat pracowaem jako przedsibiorca budowlany. Czasem miaem
spore zabezpieczenie finansowe, a czasem dziaalno moja graniczya ze spekulacj.
Ale to uporczywe martwienie si finansami jest silne nawet wtedy, gdy mam
wystarczajco duo kapitau, by dokoczy zamwienie.
Co moe pomc Jedynkom w rozwoju?
Jedynkom ciko jest nieraz zgosi si na terapi, poniewa musz si wtedy
przyzna do tego, e co jest nie w porzdku. Unikaj te medytacji w obawie przed
utrat kontroli w zmienionym stanie wiadomoci. Typowe powody, dla ktrych
szukaj pomocy, to ataki lku, okresowe naduywanie rodkw odurzajcych (by uciec
od wewntrznego sdziego) lub zaburzenia fizyczne majce swe rdo w napiciach
psychicznych. Problem, z ktrym zgasza si pacjent, na og maskuje rzeczywiste
uczucia. Jedynki mog sobie pomc w nastpujcy sposb:
Nie popadajc w przymus dziaania; unikajc zobowiza na styk", nie
pozostawiajcych czasu na
mylenie o sprawach naprawd wanych.
Modyfikujc surowe standardy wewntrzne. Kwestionujc reguy.
Nie przeksztacajc wgldu w atak na samego siebie. Jak mogem nie zauway

- 68 -

wasnych bdw?"
Sprawdzajc stan rzeczywisty. Gdy zrodzi si podejrzenie, e inni oceniaj, naley je
zweryfikowa pytajc o to. Gdy pojawi si lk, naley pozna fakty, by niepotrzebne
obawy wyeliminowa.
Dostrzegajc sytuacje, w ktrych przyjmowanie jedynie susznego rozwizania
ogranicza szans kompromisu lub innych rozwiza.
Zwracajc uwag na znaczenie i spjno cudzych systemw wartoci.
Uczc si proszenia o przyjemnoci i korzystania z nich.
Uczc si rozrniania tego, co powinno by zrobione" od tego, co naprawd jest
podane.
Nabywajc umiejtnoci odczytywania swojej zoci na innych za to, ze im si to
udao" jako sygnau, e to co im si udao to co, na co ma si samemu ochot.
Zdobywajc umiejtno odczytywania nieuwiadomionego gniewu, ktry manifestuje
si: robieniem dobrej miny do zej gry", gdy w rodku a kipi zo; uprzejmymi
sowami podszytymi krytyk; umiechem przy usztywnionym ciele.
Nabywajc umiejtnoci wyobraania sobie negatywnych emocji.
Korzystajc z wyobrani, by da upust gniewowi yczc wrogowi wszystkiego, co
najgorsze, dopki gniew nie minie.
Co Jedynki powinny sobie uwiadomi?
Gniew i krytyka wobec siebie i innych wynika z niezaspakajania osobistych potrzeb.
Jedynki powinny podj si wysiku rozpoznawania swych prawdziwych potrzeb i
postpowania zgodnie z nimi. Musz zdawa sobie jednoczenie spraw, e w fazie
przejciowej mog si pojawi nastpujce problemy:
Poczucie rozdwojenia ja" na ja zabawowe" i ja karzce".
Niemono rozpoznania osobistych potrzeb.
Lk zwizany z uwiadamianiem sobie gniewu. Staram si chroni innych
przed moim gniewem."
Wypenianie czasu bez reszty, by nie starczao go na przyjemnoci.
Odraczanie. Nadmierne komplikowanie prostych spraw, by odsun od siebie
ostateczne decyzje.
Wzrost nacisku ze strony niewiadomych pragnie szukajcych ujcia, co
prowadzi do wzrostu
przemieszczonego rozdranienia.
Potrzeba wyszukiwania wad w otoczeniu.
Polityka spalonej ziemi" potrzeba wykonania caego zadania jeszcze raz od
pocztku, jeli wykryo si bd. Niezdolno do kompromisu. Demolowanie
caego domu, bo schody s nie w tym
miejscu, co trzeba.
Wzrost potrzeby obwiniania innych dla zrwnowaenia krytyki wobec samego
siebie.
Sztywno uwagi. Intensywna koncentracja na jednej dziedzinie ycia
wymagajcej korekty i bagatelizowanie innych obszarw, mimo e si
rozlatuj. Izolowanie i zapominanie o sektorach
konfliktowych.

- 69 -

Brak tolerancji dla odmiennych punktw widzenia.Chc wiedzie, e albo jest

dobrze, albo jest le."

Punkt Drugi: Dawca

Osobowo nabyta
GOWA: Cecha dominujca Pochlebstwo
SERCE: Namitno Duma

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Wolno
Cnota: Pokora

Cechy drugorzdne
Seks: Agresywno/uwodzicielski
Kontakty z innymi ludmi Ambicja
Ochrona siebie "Ja pierwszy" (uprzywilejowanie)
Dylemat
Dwjki zbliaj si do innych ludzi jakby w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie Czy
mnie polubi?" Maj wyran potrzeb mioci i aprobaty. Chc by kochane i
chronione, zajmowa wane miejsce w yciu innych ludzi. Jako dzieci Dwjki
zdobyway mio i bezpieczestwo zaspokajajc potrzeby innych ludzi. Jedn z
konsekwencji tego cigego poszukiwania aprobaty jest niezwykle czuy wewntrzny
radar wykrywajcy cudze nastroje i preferencje.
Dawcy twierdz, e dostosowuj swoje uczucia do potrzeb innych ludzi i e
dostosowujc si w ten sposb zapewniaj sobie popularno. Twierdz take, e jeeli
nie uzyskuj potrzebnej aprobaty nawyk dostosowywania si moe si przeksztaci w
natrctwo. Mog wtedy rugowa wasne potrzeby i przypochlebia si innym, by kupi
sobie mio.
Dwjki wychoway si w przekonaniu, e po to by przetrwa trzeba zdoby cudz
aprobat. Najwaniejsz wic dla nich spraw jest zwizek z drugim czowiekiem. Z
relacji Dwjek dowiadujemy si, e stale dokonuj w sobie zmian, by dobrze wypa w
oczach innych. Mwi, e wiedz, jak si pokaza, by zdoby sympati. Czasem
strategia przeciwdziaania odrzuceniu poprzez dawanie innym tego, czego chc, moe
si sta uciliwa. Dostosowujc si po to, by si innym podoba czuj, e ich
oszukay pokazujc tylko to, co tamci chcieli zobaczy.
Dwjki czuj, e maj kilka twarzy, poniewa potrafi si zmienia w zalenoci od
potrzeb znaczcych w ich yciu osb. Rne postacie wasnego ja" mog si cakiem
pomiesza, a Dwjka moe postawi sobie pytanie Ktre 'ja' jest prawdziwe?" lub
Czy naprawd mnie znasz, skoro pokazaam d tylko jedno z moich wciele?"
Szczeglnie czsto wchodz w zwizki z osobami silnymi i mwi wtedy o poczuciu
utraty tosamoci, poniewa modyfikuj siebie tak, by zaprezentowa osobowo,
ktra najbardziej spodoba si partnerowi. Dwjka moe odrzuci cae due obszary
swojego dotychczasowego ycia i wczeniejszych zainteresowa, gdy uwaga kieruje si
ku tym aspektom wasnego ja", ktre najlepiej pasuj do pragnie partnera.
We wczesnej fazie zwizku Dwjka wciela w ycie te aspekty siebie, ktre bd

- 70 -

pochlebiay potrzebom partnera. W fazach pniejszych dominuje uczucie bycia

kontrolowanym przez wol partnera wraz z bardzo siln potrzeb wolnoci. W miar
dojrzewania zwizku dochodzi do histerycznych wybuchw gniewu, gdy wypywaj na
powierzchni te obszary ja", ktre ulegy zapomnieniu w okresie narzeczestwa. U
Dwjek powstaje konflikt midzy nawykowym profilowaniem autoprezentacji tak, by w
kocu sta si osob nie do odrzucenia przez partnera, a pragnieniem swobody
zachowania si zgodnie z wasnymi pragnieniami.
Dawcy tumi wasne potrzeby, by podoba si innym. Przez to staj si niezbdni dla
partnera lub osb majcych wadz, dziki czemu mog doprowadzi do zaspokojenia
swych stumionych potrzeb. Bratanie si z wadz gwarantuje osobiste przetrwanie, przy
zachowaniu roli osoby dajcej. Dwjki zaspokajaj wasne potrzeby zdobywajc mio
tych osb, ktre potrafi je wywoa. Skuteczna kontrola zwizku nie wypywa ani z
uycia siy, ani z jawnego podporzdkowywania partnera. Kontrol uzyskuje si przez
pomaganie. Jeeli Dwjka nie osignie w ten sposb podanego skutku, bdzie bardzo
narzeka, poniewa dawanie nie zrwnowayo si z otrzymywaniem. Poprzez
narzekanie mona take wywrze nacisk na partnera, kac mu doceni, ile Dwjce
zawdzicza.
Dwjki przekonane s, e inni si do nich zwracaj, poniewa posiadaj one
szczeglny dar rozumienia; e rodzina i znajomi nie mog si bez nich obej. Jeeli
wysiek nie zostaje doceniony lub aprobata nie nadchodzi. Dwjka czuje si jak pknity
balon, tak jakby caa jej warto zaleaa od tego, jak wypada w oczach innych.
Wyraajce aprobat klepnicie po ramieniu podnosi jej poczucie wasnej wanoci:
Nie daliby sobie rady beze mnie". Spojrzenie wyraajce dezaprobat u kogo
wanego prowadzi do bolesnego poczucia utraty wasnej wartoci: Musz zmusi t
osob, by mnie znw polubia".
Dwjka jest typem ydowskiej matki". Jeeli nie uda si jej zyska szczeglnych
wzgldw za okazywan pomoc i doradzanie, zacznie manipulowa, by wkra si w
aski. Bdzie knu za kulisami, stanie si szar eminencj.
Gwne waciwoci Dwjek to:
Denie do aprobaty i unikania odrzucenia.
Duma z wasnej roli w zwizkach z innymi ludmi,Nigdy by im si beze mnie nie
udao."
Duma z wychodzenia naprzeciw cudzym potrzebom. Ja nikogo J nie potrzebuj, ale
wszyscy mnie potrzebuj."
Poczucie zmieszania wobec licznych postaci wasnego ja" rozwijanych po to, by
zaspokaja cudze potrzeby. Kady z moich przyjaci wydobywa inn cz mojej
osoby." Ktre moje 'ja' jest autentyczne?"
Trudno w identyfikowaniu wasnych potrzeb. Mog sta si jakim chcesz, ale co
ja naprawd do Ciebie czuj?"
Zainteresowanie seksualne jako gwarancja aprobaty. Nie chc z tob i do ka, ale
chc wiedzie, e Ty masz na to ochot."
Romantyczne przywizanie do wielkiego mczyzny", uduchowionej kobiety."

- 71 -

Walka o wolno osobist. Poczucie bycia kontrolowanym przez. cudze potrzeby.

Histeria i gniew, gdy ujawniaj si prawdziwe potrzeby, ktre wchodz w kolizj z
wieloma obliczami rozwinitymi dla
zaspokajania cudzych potrzeb.
Uwaga skierowana na dostosowywanie si do potrzeb innych ludzi, co moe
prowadzi do empatycznego wspodczuwania cudzych potrzeb lub manipulacyjnego
dostosowywania si do cudzych pragnie jako sposobu zapewnienia sobie mioci.
To rodzinne
Jako dzieci Dwjki kochane byy za to, e umiay zadowoli. Szybko rozpoznay w
sobie te cechy, ktre podobay si rnym osobom dorosym z ich otoczenia i
nauczyy si gra przedstawienie zaspokajajce ich potrzeby. Byy dziemi kochanymi,
ktre nauczyy si utrzymywa stay dopyw mioci:
Mj ojciec by osob zamknit w sobie i niedostpn. Zabawa w zdobywanie jego
uwagi bya przez to bardziej podniecajca, tym bardziej e nikt z mojego rodzestwa
nie odnosi w tym sukcesw. Czuam si jak barometr staraam si go wybada.
Wracaam do domu, szam do jego gabinetu. Stawaam w drzwiach, wahajc si czy
wej, pki nie wyczuam w jakim jest humorze. Wtedy wiedziaam ju, jak si mam
tego wieczoru zachowa.
Czuam potrzeb ustalenia, ktr ze swoich rl mam danego wieczoru odegra. Gdy
ju dobraam odpowiedni rol graam j po to, by mu sprawi przyjemno. Wiele
lat pniej w czasie pewnej sesji terapeutycznej nadaam wszystkim tym rolom imiona,
przypominajc sobie take zestaw uczu dla kadej z rl.
Najbardziej lubiam odgrywa ksiniczk. Bya ona taka sodka. Gdy graam
ksiniczk, opowiadaam mu o wszystkim, co robiam gdy on by w pracy. Czasem
bywaam tez ksiniczk w szkole, gdy ojca przy mnie nie byo. Mogam wtedy
odpowiada z lekcji bardzo odwanie, bo czuam, e jestem crk krla, w ktrego
imieniu przemawiam.
Inny typowy scenariusz odnajdujemy w relacjach tych Dwjek, ktrych szczeglna
wraliwo rozwina si dlatego, e musiay wspiera swoich rodzicw emocjonalnie.
Jako dziecko duo w domu pomagaam. Byam bowiem przekonana, e moja rodzina
jest zupenie niezaradna i potrzebuje duo pomocy. Opiekujc si rodzicami
wzmacniaam ich na tyle, by si mn zajli. Nakoniam rodzicw do chodzenia do
kocioa w niedziel, poniewa miaam wraenie, e ich to krzepi. Wiedziaam
jednoczenie, ze jestem ulubienic Jezusa, poniewa wskrzesiam w swoich rodzicach
wiar.
Jako osoba dorosa wci powtarzaam ten sam schemat oddania si mczynie.
Suyam mu, by w ten sposb zmusi go do suenia mnie. Pracowaam i dawaam
mu pienidze na nasze wsplne ycie, by mg za mnie paci". Jeeli
uwiadamiaam sobie, ze tak naprawd to ja sama si o siebie troszcz, czuam, e
nie jestem kochana, skoro nie on si mn Opiekuje.

- 72 -

Jeszcze inn modelow histori dziecistwa przedstawiaj te Dwjki, ktre rozpoznay

manipulacyjne walory bycia osob niezastpion i kochan/ i wykorzystyway swoje
zdolnoci uwodzicielski! by otrzyma od ludzi to, czego potrzeboway.
To by prawdziwy trjkt. Mj ojciec by szczodry i bardzo zabawnie byo z nim
przebywa, mama natomiast zawadzaa. Zawsze wic stawiaam j na pierwszym
miejscu, a siebie na drugim. W ten sposb utrzymywaam z ni pokojowe stosunki i
mogam od ojca dosta wszystko, na co miaam ochot.
Byam niezwykle uwodzicielska w taki niefizyczny sposb. Zawsze midzy nami bya
silna wi. On chcia trzyma ster, wic ja przypochlebiaam mu si ubierajc si
adnie i darzc go szacunkiem, bd te bywaam jawnie nieposuszna. Moje
nieposuszestwo nie wynikao z tego, e naprawd odczuwaam przymus spotykania
si z jakim nieodpowiednim facetem czy wracania pno do domu, ale z tego, e gdy
byam w taki sposb nieposuszna, ojciec bardziej ni zwykle zwraca na mnie uwag.
By wadczy, a ja czuam, e naprawd mu na mnie zaley.
Ja" zwielokrotnione
Z relacji Dwjek dowiadujemy si, e poczucie wasnego ja" rozwiny na podstawie
reakcji innych ludzi wobec nich. Szacunek drugiego czowieka potrafi skoni je do
najwikszego wysiku, czuj jednak rwnie, e dostosowuj si do cudzego pojcia o
tym, co jest podane, by zapewni sobie stay dopyw mioci. W przekonaniu Dwjek
kadego ze swych znajomych obdarowuj czci siebie, nikt natomiast nie zna ich w
caoci.
Nawyk cigego dostosowywania si prowadzi do tego, e Dwjka ma poczucie
oszukiwania swoich znajomych. Mona powiedzie, e s to dziaania obronne. Dziki
nim Dwjka nie ryzykuje penej ekspozycji czy oceny caociowej. Utrwala to jednak
dziecice przekonanie, i mio zdobywa si ukrywajc to, co nie moe by
zaakceptowane. Dostosowujc swoj tosamo do upodoba przyjaciela, Dwjki
naraaj si utrat kontaktu ze swoimi rzeczywistymi uczuciami. Zapominaj o nich
koncentrujc uwag na cudzych pragnieniach.
Nie myl o aprobacie, gdy zastanawiam si, jaki prezent da Iksowi. Jest to dla mnie
raczej pewien styl bycia, automatyczne wychodzenie ku innym. api si na tym, e
badam ich, by odnale wskazwki co do ich sposobu funkcjonowania czy te ich
potrzeb. Nie czuj si bezpiecznie, jeeli nie potrafi przewidzie, w jaki sposb mog
im si przyda.
Przez ca szko redni czuam, e budz si codziennie rano i zastanawiam kim
mam tego dnia by. Miaam szereg bardzo rnych znajomych i miaam repertuar
zachowa wobec kadego z nich. Kade wydawao mi si autentyczne i prawdziwie
moje.
Gdy jednak wszyscy znajdowali si razem w jednym pokoju miaam kopot, poniewa
nie wiedziaam ktre z moich ja" mam odgrywa. A jeeli d grupy docza kto

- 73 -

nowy, czuam, e musz si dostosowywa i miaam nadziej, e inni nie zauwa, i

wobec przybysza zachowuj si nieco inaczej.
W ubiegym miesicu obchodziam trzydzieste urodziny. Byy one prawdziw prb,
poniewa zgromadziam wszystkich znajomych, ktrzy nie mieli ze sob nic wsplnego
poza tym, e mnie znali. Skoczyo si straszn awantur w kuchni miedzy
pielgniark i handlarzem narkotykw, ktrzy znienawidzili si od pierwszego
wejrzenia. A ja mimo wszystko uwaaam kadego z obecnych za swojego bliskiego
przyjaciela.
Dwjka czuje, e kada odmiana jej ja" jest wewntrznie zintegrowana, cho moe si
radykalnie rni od pozostaych. Rnym znajomym moe ujawnia cakiem inne
oblicza, co nie przeszkadza by spotkania z kadym z nich byy autentyczne, a nawet
gbokie. To e rni ludzie prowadz do ujawniania rnych ja" nie oznacza, e
zachodzi tutaj oszustwo dla pozyskania przyjani. Z tego trwajcego cae ycie nawyku
poszukiwania bezpieczestwa w aprobacie innych ludzi mog jednak wynika powane
problemy.
Jeden z nich polega na tym, e Dwjki na og lepiej sobie uwiadamiaj rne
sposoby przystosowywania si do innych ludzi anieli wasne motywy. Dziecko, u
ktrego warunkiem poczucia bezpieczestwa jest dawanie czego innym, bdzie dumne
z tego, e jest komu potrzebne i niechtnie bdzie prbowao rozpoznawa wasne
potrzeby. Uwiadomienie sobie wasnych potrzeb grozi utrat potencjalnego rda
mioci. Std osoba taka uczy si kierowa sw uwag na zewntrz do tego stopnia, e
dla zapewnienia sobie mioci lekceway wasne potrzeby.
Pracuj jako pomoc dentystyczna i niezbdne jest dla mnie, by pacjenci mnie lubili.
Jeeli przychodzi kto nowy czuj si cakowicie zagubiona, pki w czasie rozmowy nie
dowiem si, jaki ten kto jest i czym si interesuje. To tak wyglda, jakbym owia ryby
i wreszcie miaa branie, gdy trafiam na temat, ktry go interesuje. Gdy ju bierze",
czuj si na tyle bezpiecznie, e mog si zastanowi czy go lubi czy nie. Prawie
zupenie jednak nie potrafi sobie uwiadomi swoich uczu wobec tego czowieka,
pki nie osigniemy paszczyzny porozumienia.
Gdy natomiast jest to stay pacjent, mam wraenie, e dziaam na zasadzie fiszki w
segregatorze. Gdy przychodzi osoba A ja wybieram fiszke A z segregatora i
odpowiednia moja osobowo dopasowuje si do tematu rozmowy. Caa procedura
jest bardzo wyczerpujca, poniewa stale szukam sygnaw potwierdzajcych, e
dobrze mi idzie.
Osanianie kogo parasolem, by samemu nie zmokn" dawanie, by otrzymywa.
Dwjki skar si czsto, e ciko im utrzyma poczucie trwaej tosamoci w
kontaktach z innymi. Prawdziwe ja" moe si zagubi w cigych codziennych
dostosowywaniach. atwo im odgrywa tak rol, ktra komu odpowiada, trudno im
natomiast zda sobie spraw z wasnych potrzeb.
Dwjki tumi wasne potrzeby, by zaspokoi cudze, staj si wic z czasem niezbdne

- 74 -

dla partnera lub dla osoby majcej wadz. W ten sposb zapewniaj sobie porednio
zaspokojenie wasnych stumionych potrzeb. Manewr ten zapewnia przetrwanie,
pozwalajc jednoczenie utrzyma si w roli dawcy.
Gdy znajduj si w nowym otoczeniu pierwsza rzecz, ktrej prbuj si dowiedzie to
kto tu jest wany", kto w tym pokoju ma wadz. Na og jestem z pocztku
powcigliwy. Obserwuj, jak ludzie reaguj na siebie nawzajem, a upewni si,
kogo tu szanuj. Gdy ju to wiem, poznanie tych wanych osb jest dla mnie
wyzwaniem. To tak, jak gdyby wszyscy pozostali gdzie znikli. Oywiam si i szukam
kontaktu wzrokowego. Nawet gdy pokj jest zatoczony i kontakt wzrokowy jest
utrudniony, czuj, e czy mnie z tymi osobami jaki prd. Wiem, czy uzyskam do
nich dostp. Czuj, e co mnie ku nim pociga i wydaje mi si, e id ku mnie przez
pokj, mimo e nie ruszyli si z miejsca.
Dawcy zapewniaj sobie zaspokojenie wasnych potrzeb w ten sposb, e wchodz w
relacje z osobami potraficymi potrzeby te zaspokoi. Skuteczna kontrola zwizku nie
jest wynikiem dziaania wprost. Dwjka, mwic obrazowo, proponuje partnerowi swj
parasol dla ochrony przed deszczem, po czym partner podaje Dwjce rami i zaprasza
pod parasol.
Wane jest, by Dwjki zday sobie spraw z tego, e daj innym to, czego oczekuj w
rewanu. Jeeli Dwjka oddaje swj parasol, chce by j chroniono przed deszczem.
Jeeli pamita o czyich urodzinach, znaczy to, e chce, by i o jej urodzinach nie
zapomniano. Gdy Dwjki oferuj wsparcie, spodziewaj si zapewne wczenia ich w
rokujce powodzenie przedsiwzicie. Na og utosamiaj si wtedy z t czstk
wasnego ja", ktra najlepiej moe si temu przedsiwziciu przysuy i trudno im
odrni autentyczn potrzeb pomagania od nawykowego oczekiwania rewanu.
Zwyczaj dawania po to, by co otrzyma jest czsto zupenie nieuwiadomiony, ale
musi zosta uwiadomiony, by mona si byo od niego uwolni (dotyczy to
wszystkich utrwalonych sposobw postpowania). Dwjki opowiadaj o kilku rnych
zaobserwowanych u siebie wzorach dawania po to, aby dosta.
To wyglda troch tak, jakbym oplota wszystkich swoich znajomych sieci systemw
zabezpieczajcych. Soki pyn ode mnie w ich kierunku. W kocu mczy mnie
konieczno zachwycania si wszystkim, co oni robi. Robi wiele rnych rzeczy z
wieloma rnymi ludmi. W kocu jestem zupenie wyczerpana robic co dla innych
i zawsze ujawniajc entuzjazm. Trwa to a do chwili, gdy mam ochot si wycofa i
ju niczego dla nikogo nie robi.
Tosamo tej kobiety tak bardzo uzaleniona jest od szacunku innych, e
wmontowuje si w ycie swoich przyjaci, staje si dla nich niezbdna, po czym
narzeka, e jest wyczerpana, jeeli nie uzyskuje oczekiwanej wzajemnoci. Jeli nie
wyrwnuje si bilans dawania i brania. Dwjka bardzo narzeka i uruchamia niewiadom
prb zmuszania innych do uznania tego, ile jej zawdziczaj.
Syndrom ydowskiej matki" to tylko jedna ze znanych niewiadomych taktyk

- 75 -

dawania po to, by co w zamian otrzyma. Inna taktyka polega na izolowaniu rnych

czci ja", by prezentowa na zewntrz rne osobowoci, na przykad dziewic i
prostytutk". W tym przypadku ta sama kobieta rnym mczyznom oferuje
diametralnie rne postaci swojego ja". Podobnie postpowa mog take mczyni
Dwjki.
Inna posta dawania po to, aby co dosta widoczna jest w wybitnie seksualnej
autoprezentacji charakterystycznej dla niektrych Dwjek. Czsto relacjonuj, e nie
zdaj sobie sprawy z tego, kiedy zlewaj si z drugim czowiekiem, ani nie uwiadamiaj
sobie, e zwyczaj ujawniania cech podanych przez innych jest dla otoczenia bardzo
widoczny i wybitnie uwodzicielski.
Jeeli uwodzenie ma charakter niewiadomy. Dwjki czsto stykaj si z niechci
ludzi, nie znoszcych, gdy kto w ich obecnoci ujawnia silne tendencje seksualne. W
takich przypadkach Dawcy broni si mwic: Nie uwodziem. Nie powiedziaem nic
niestosownego, miao to zupenie niewinny charakter." I naprawd w to wierz,
poniewa nie zdaj sobie po prostu sprawy z tego, jak silnie ich wewntrzne przemiany
s komunikowane innym. Niewiadoma Dwjka potrafi przyj w bardzo skpym
stroju, skierowa rozmow na tematy seksualne i nie uwiadamia sobie, jak bardzo
wprost nadaje sygnay seksualne. Robi to bowiem po to, by uzyska zwrotnie
informacje o tym, e jest atrakcyjna i kochana.
Autoprezentacja uwodzicielska
Wszystkie Dwjki s uwodzicielskie w tym sensie, e sprawnie wmanewrowuj innych
w lubienie siebie. Ich staym zaoeniem jest, e prawie kadego mona zdoby, jeeli
tylko zastosuje si waciwe podejcie i odpowiedni dawk subtelnie dozowanej,
szczeglnej uwagi. Wikszo Dwjek potrafi dostosowywa si do cudzych uczu
tak, by osign optymalny poziom osobistego kontaktu.
W uwodzicielskiej autoprezentacji chodzi o to, by zwrci czyj uwag. Poczucie, e
jest si innym potrzebnym w ktrymkolwiek obszarze ich ycia, daje poczucie
bezpieczestwa. Szczeglnie bezpieczne jest poczucie, e jest si podanym fizycznie.
Dwjki poznaj siebie poprzez sposb, w jaki inni na nie reaguj. Szczeglnie wic
wyczulone s na to, by pokaza si innym w taki sposb, by pochlebia ich
wyobraeniom, tumic jednoczenie wasne potrzeby seksualne. Dwjki, ktre w
dziecistwie zyskay aprobat odgrywajc przedwczenie rozwinitego chopczyka
mamusi lub kokietujc creczk tatusia mog, jako osoby dorose, prezentowa si w
sposb prowokujcy. Relacjonuj jednak, e ten atrakcyjny obraz idzie w parze z
osabieniem odczu seksualnych.
Marz o mioci i odwecie. Chc by potajemn kochank wielkiego czowieka, osob,
ktrej on wszystko mwi i do ktrej przychodzi, gdy potrzebuje pocieszenia.
Odgrywam czsto w wyobrani te intymne chwile: wygld twarzy pewnego
mczyzny, gdy mnie pragn, to co czuam, gdy mi powiedzia, e jestem najlepsz
kochank jego ycia. Jeeli za co w zwizku si psuje, zastanawiam si, jak
mczyzn odzyska, mylc sobie jednoczenie, e nie warto, lub zastanawiam si,

- 76 -

jak z nim wyrwna rachunki za to, e mnie tak upokorzy.

Duo satysfakcji mona uzyska, jeeli umie si wcign mczyzn w intymn
rozmow lub nakoni go do przerwania tego co robi, by zwrci na mnie uwag. Te
drobne uwodzenia tak mnie podniecay, e przez lata cae mylaam, e jestem bardzo
seksowna, a powstrzymuj si po prostu ze wzgldu na skrupuy wobec mczyzn
onatych. Teraz rozumiem, e nie chodzi mi o seks, ale o to, e zwracaj na mnie
uwag, gdy myl, e jest szansa na przygod i oto piecztuj obietnic specjalnym
uciskiem lub pytaj o moje imi.
Dwjki mwi na og, e cho zaley im na tym, by sprawia wraenie osoby
pontnej, chodzi im bardziej o to, by zwracano uwag na ich walory seksualne ni o
rozwizo. Boj si czsto rzeczywistej intymnoci, poniewa bliski kontakt moe
doprowadzi do ujawnienia faktu, e ja" zostao sprzedane, by innych zadowoli.
Ujawnienie tej prawdy moe by czym przeraajcym, jeeli poczucie bezpieczestwa
uzalenione jest od tego, e jest si spostrzeganym jako osoba gboko i blisko
zwizana z ludmi.
Na poziomie psychologicznym przeraenie budz czsto take gboko skrywane
pragnienia seksualne, gdy maj one podtekst kazirodczy. Pierwotnie kierowane byy
przez jedno z rodzicw do rozwijajcego si dziecka. Dziecko zmuszone byo tumi
swoje wczesne reakcje seksualne w imi emocjonalnego przetrwania. Niemniej jednak w
gbokich warstwach swego istnienia, nigdy nie zrezygnowano z tych uczu. W tym
znaczeniu Dwjki boj si intymnoci, ale wykorzystuj jednoczenie seksualn
autoprezentacj dla zweryfikowania niewiadomego klimatu seksualnego w nowej
sytuacji. Chc wiedzie, kto gotw jest zwrci na nie uwag bez nadmiernych da
fizycznych, a kto moe si okaza niebezpieczny z seksualnego punktu widzenia.
Dla mnie uwodzenie i wyzwanie to synonimy. wietnie si czuj dopki na drodze s
jakie przeszkody i jeszcze si nie zeszlimy. Lubi te subtelnoci nawizywania
kontaktu, te sugestie i podniecenie pynce z wysyania sygnaw prowokujcych
umiech lub prawdziwe uznanie. Gdy hormony zostania uruchomione, pjd za tym i
zrezygnuj ze wszystkich, z ktrymi mnie dotychczas co czyo. Co szczeglnego
dzieje si, gdy jestem z kobietami. Nie jestem pewien, czy mam racj, ale mam
wraenie, e potrafi si z nimi zla i sta si dokadnie takim mczyzn, na jakim im
zaley. Bardzo dokadnie pamitam siebie, gdy po raz pierwszy prbowaem to
sprawdzi. Byo to na zabawie szkolnej. Staem pod cian i przeistaczaem si dla
kadej dziewczyny, z ktr taczyem.w kogo innego.
Problem niezalenoci-zalenoci
Dwjki przeywaj wielki konflikt w tej fazie zwizku, gdy powinny zosta
uwiadomione rzeczywiste wasne potrzeby, by mona byo w sposb szczery podj
zobowizania. W pewnym sensie ten konflikt midzy ja" zmienionym a dochodzcymi
do gosu prawdziwymi pragnieniami jest czym korzystnym. Wskazuje bowiem na
potrzeb zdefiniowania prawdziwego ja", od dawna zapomnianego w imi zadowalania

- 77 -

innych. Te Dwjki, ktre maj mniejsz samowiadomo mog przey do koca

ycia bd to w penej zalenoci od potrzeb partnera, bd w przekonaniu o swojej
absolutnej od niego niezalenoci, skoro mona kontrolowa go pochlebstwem.
Przez cay czas trwania mojego dugiego, dwudziestoletniego maestwa bardzo
wan dla mnie spraw bya moja potrzeba niezalenoci. Oboje obracamy si w
krgach muzycznych Los Angeles. Moja ona jest piosenkark, ja za komponuj i
aranuj muzyk do filmw.
Gdy pierwszy raz zobaczyem j na estradzie, cio mnie z ng. piewaa wietnie i
bya bardzo niedostpna. Moje zauroczenie wzio si czciowo z tego, e mj pocig
do niej nie mia adnych szans: bya pikna, bya lesbijk, uprawiaa zupenie inny
rodzaj muzyki i nie interesowaa si wcale tym, co ja prbowaem tworzy. Przez dwa
lata uprawiaem bieg z przeszkodami i wreszcie udao mi si. Gdy ju j zdobyem,
zaczem si czu osaczony. Oddaem jej si cay lansowaem j, pisaem dla niej
muzyk, aranowaem jej piosenki. W kocu chciaem siebie odzyska z powrotem.
Czuem si sptany, buntowaem si, chciaem odzyska wolno. Cz mojego ja"
oddana jej bya cakowicie, cz wcale. Przez cay ten czas, gdy prbowaem
odzyska wasn pozycj, nie mogem si w tym wszystkim odnale. Pamitam, e raz
siedziaem w barku popijajc kaw i czuem si waciwie niele. Podniosem gow
znad gazety i zauwayem, e idzie ulic atrakcyjna kobieta. Tak si czuem, jakby
cae moje dao wstao z miejsca i podyo za ni, ale nadal trzymaem w rkach
gazet. Gdy si z kim zlejesz, tak jak ja ze swoj on, a potem chcesz si uwolni,
dochodzi do tego, e z jednej strony czujesz si w poowie wtopiony w ukochan osob
a w poowie zawieszony w prni lub te rozlatujesz si jak ja na stoku w barze. Gdy
poszedem zapaci, nie wiedziaem, czy gos kasjera by jego, czy dochodzi z sufitu,
czy te mwi kto w kolejce do kasy. Dochodzio do tego, e czuem si cakiem
zmieszany w kontaktach z kochanymi osobami. Jeeli miaem wraenie, e mnie
oceniaj, wydawao mi si, e moje przewody kto wyrywa z kontaktu, e energia ze
mnie umyka i zaczynam traci siebie z oczu do tego stopnia, e mam ochot sprawdzi
w lustrze lub szybie, czy jeszcze jest tam moje odbicie. Musiao min prawie
dwadziecia lat naszego maestwa, bym mg zrozumie, e nie jestem
zdominowany przez pragnienia mojej ony, e nie musi misie podoba jej muzyka, ze
nie musz mnie pociga jej osobiste opinie, bym mg j nadal kocha.
Z czasem Dwjki uwiadamiaj sobie, e walka o wyzwolenie od partnera nie rni si
wiele od rozpaczliwej potrzeby aprobaty z jego strony. Partner nadal pozostaje punktem
odniesienia, niezalenie od tego, czy Dwjka zostaje czy si odrywa. Nie oznacza to
wic koniecznie, e odnalaza siebie. Wielu agresywnych Dawcw sprawia wraenie
wybitnie niezalenych. W rodku wiedz jednak, e dajc kontroluj innych i e s
uzalenieni od ich aprobaty, bdcej warunkiem rwnowagi emocjonalnej. Pewna moda
kobieta ujmuje to tak:
Wydawaam 400 dolarw miesicznie na rozmowy telefoniczne po to tylko, by mu
powiedzie, ze go wcale nie potrzebuj.

- 78 -

Tworzenie trjktw
Zwyczaj przystosowywania si do innych jest u Dwjek o tyle bardziej zoony, e
pocigaj je osoby bdce nosicielami tych wartoci, ktre mog sprzyja ich
wasnemu rozwojowi. Pomagajc innym Dwjka pomaga take sobie. Moe jednak tak
silnie si utosami z moliwociami partnera, e zacieraj si granice midzy ja" a
partnerem. Dwjka potrafi tak si przyzwyczai do sprawdzania stanu emocjonalnego
towarzysza i do ignorowania wasnych potrzeb emocjonalnych, e pojawianie si u
partnera jakiego pragnienia moe wzbudzi w niej samej reakcje podobne.
Kontakt erotyczny jest dla mnie bardzo wany. Odczuwam silny pocig. To tak, jakby
mj splot soneczny i serce fizycznie przyciga do siebie kto, kto ma nade mn
wadz. Pocig ten ma o tyle charakter genitalny, e musz z nimi i do ka.
Bardziej to jednak przypomina zalanie potokiem uczu wcigajcych mnie w czyj
aur. Czujesz si kochany, bo wyczuwasz w ludziach to, co w nich najlepsze, a to z
kolei powoduje, e to co w Tobie najlepsze wypywa na wierzch.
Dwjki relacjonuj, e dla dwch powodw wchodz w trjkty miosne. Pierwszy
powd kryje si w niejasnociach seksualnych w relacjach z jednym z wasnych
rodzicw. Trwa to nadal w wieku dorosym w postaci upodobania do takich sytuacji, w
ktrych jest si potajemnym wybracem, tym ktry naprawd rozumie. Chodzi tu
zwykle o pragnienie bycia kim szczeglnym i kochanym dla onatego partnera czy
zamnej partnerki, a nie o rozbicie maestwa. Dwjk pociga czsto niedostpno
takiego partnera. Nie ma za zamiaru ranienia maonka czy maonki osoby ukochanej.
Do trjktw dochodzi take wtedy, gdy Dwjki czuj, e rni partnerzy ujawniaj
cakiem rne aspekty ich osobowoci. Nie wiedz wtedy, ktre oblicze jest
autentyczne i trudno im wybra midzy kochankami.
Pycha
W opisanym tu podejciu do wiata uwag kieruje si na zewntrz i podporzdkowuje
przynoszeniu drugiej osobie zadowolenia. W efekcie Dwjki skonne s mniema, e
druga osoba uzaleniona jest od tego, co one same zechc da lub zatrzyma dla siebie.
Zakadaj, e to one pomagaj innym i e bez nich wiat byby uboszy. Dwjki o
wyszej samowiadomoci rozpoznaj w sobie uczucie dumy pyncej z faktu bycia
osob szczeglnie cenion za to, czym obdarzaj innych. Pojawia si wtedy uczucie
bycia wanym, ktre atwo znika, gdy uwaga innych zostanie wycofana, jest bowiem od
tej uwagi zalene. atwo Dwjk urazi, poniewa poczucie wasnej wartoci uzalenia
od innych. Jeeli inni przestan zwraca uwag, powstaje uczucie kurczenia si i
postawa bycia osob wan" zostaje zachwiana.
Gdy wchodz do nowej grupy natychmiast ludzi oceniam. Z kim warto by, a kto jest
dla mnie strat czasu?

- 79 -

To tak, jakby kilkakrotnie w cigu wieczoru wysuwa si mj psychiczny J peryskop,

by przeczesywa kty w celu sprawdzenia, jak wszystkim si m ukada i po to, by
wypatrze interesujce osoby, na ktre wczeniej nie J zwrciem uwagi.
Zwizki intymne
W bliskich zwizkach najwaniejsze dla Dwjek jest wyzwanie. Uwodziciel potrzebuje
wyzwania, by wej na szczyt swoich moliwoci.
Zawsze zwracam uwag na kogo, kto jest nieprzystpny lub nieosigalny. Podnieca
mnie podjcie walki i odczuwanie tego, co potrafi ze mnie wydoby. Gdy w pobliu
jest osoba niezwykle ekscytujca, oywiam si i cudowne jest to uczucie inspiracji.
Gdy wi zostaje zadzierzgnita przepywaj miedzy nami uczucia nie majce nic
wsplnego z tematem rozmowy. Sowa nie maj znaczenia, wypeniaj jedynie
przestrze,
Powany problem polega jednak na tym, e gdy zaczynaj mnie lubi czuj, e
podarowaem im 5 procent mojego ja", o ktre im chodzio, natomiast pozostae 95
procent kurczowo trzymam dla siebie. Wydaje mi si, e wcale mnie nie znaj i
zaczynam si obawia, e strac wolno, jeeli zwi si z kim, kto w aden sposb
nie mgby zaakceptowa mnie w caoci.
Dwjki czuj si najlepiej wtedy, gdy s w drodze do nawizania kontaktu bdcego
wyzwaniem. Postawa ta ma charakter obronny, poniewa uwaga skierowana jest na to,
jak wywoa odzew u potencjalnego partnera, a nie na ujawnienie siebie. Dwjka ustawia
si tak, by zosta zauwaona. Staje na rozstajach drg yciowych potencjalnego
partnera tak, by mg j w kadej chwili wezwa. Najbardziej podniecajca i ywotna
faza zwizku przypada na okres, gdy nadal s przeszkody do przezwycienia i gonitwa
trwa. Gdy partner jest trudno osigalny Dwjka usiuje si zbliy, niepomna tego, e
wypara swoje prawdziwe uczucia, i zastpia je takim aspektem swojego ja", ktre
wyszo na plan pierwszy, by sprosta wyzwaniu.
W moim przypadku prba zdobycia osoby trudno osigalnej pociga mnie
najbardziej. Osoba ta nie wie jeszcze, e jest we mnie pustka, rodzaj prni bez
ustalonego rodka. Gra trwa dziki gonitwie. Zobacz, jakie mam smakoyki do
zaoferowania. Daj si zabawia." Na pocztku chodzi mi jedynie o ich mio, wic
wystarczy, e jestem dziewczyn czyich marze.
Jedno ukucie i dziewczyna jego marze rozsypuje si. Wystarczy, e facet przez chwil
ma znudzon min i uczucie Jaka jestem cudowna" zmienia si raptownie w uczucie
Jaka ja jestem biedna. Nikt mnie nie kocha". A to tylko dlatego, e mj przyjaciel
wyglda na niezainteresowanego. Mog by niezwykle poruszona czym, co si
zdarzyo danego dnia i uczucie to trwa, dopki wydaje mi si, e mu zaley. Gdy tylko
straci cho troch zainteresowania, cae moje poruszenie wylatuje przez okno.
Gdy mija okres wyzwania. Dwjka przestaje si koncentrowa na tym, jak partnera
zadowoli i zaczyna si zastanawianie, jak si czuje u jego boku. Dwjki czsto tak

- 80 -

bardzo wypieraj swoje potrzeby, e ciko im uwiadomi sobie czego chc. Czuj
si zatem ograniczane przez pragnienia partnera. Pojawia si uczucie walki o
wolno osobist, uczucie, e zainwestowao si w zwizek tylko cz wasnego ja".
Nagle przychodz na myl wszystkie pozostae czci, ktre zostawio si za drzwiami
nawizujc kontakt.
Trzy razy byam zamna i za kadym razem byam dokadnie kim innym. Obecnie
jestem sama z wyboru, po raz pierwszy od czternastego roku ycia. Mam zamiar
odnale siebie zanim zaryzykuj wejcie w kolejny zwizek, w ktrym mogabym si
ponownie zla z yciem nowego ma.
Pierwszy raz wyszam za muzyka rockowego: troje dzieci, komuna i dom w dzielnicy
hippisowskie) w San Francisco. Za drugim razem wyszam za obroc praw
czowieka, ktry nienawidzi modelu lansowanego przez dzieci kwiaty. Mieszkalimy i
pracowali w trzypokojowym baraku na Poudniu, nosilimy wod i drewno i nigdy
nie wracaam mylami do San Francisco czy do wiata rocka.
Trzecie maestwo byo z biznesmenem. Cakiem nowe ycie, zupenie nowy styl.
Ludzie z Poudnia me rozpoznawali mnie w tej matronie z St. Louis, a ja najlepiej ich
pamitaam poprzez dzieci, ktre stale miay w pamici wszystkie nasze kolejne etapy
yciowe.
Dwjki modyfikuj swoj tosamo w zalenoci od tego, jak inni na nie reaguj.
Zdaj sobie wic bezustannie spraw ze swojej zalenoci od cudzej aprobaty. W
pierwszej fazie zwizku stapiaj si z pragnieniami partnera. Gdy zwizek ulega scaleniu,
zaczyna ono uwiera i sprawia wraenie uwizienia w potrzebach partnera. Pojawia si
czsto jawny bunt przeciw wszystkiemu, czego chce towarzysz ycia, bunt podsycany
dochodzcym do gosu podejrzeniem, e doszo do wyprzeday prawdziwego ja" w
imi zakupu yczliwoci partnera.
Dwjki twierdz, ze w fazie walki o uniezalenienie si od coraz bardziej
ograniczajcego je zwizku, czuj si niezwykle samodzielne. W tej fazie stawiaj
wymagania. S draliwe i nie chc wsppracowa dla zaspokajania potrzeb partnera.
Pojawia si ch oywienia dawno zapomnianych zainteresowa, zajmowania si
rzeczami, ktre drani partnera, uciekania w nowe romanse.
Plusem Dwjek jest to, e potrafi si silnie zaangaowa w pomoc dla
urzeczywistnienia lepszych stron innych ludzi. Gdy znajduj si wrd ludzi
dojrzaych, inspiruj we mnie to co we mnie najlepsze". Potrafi koncentrowa si na
celach i strategiach sprzyjajcych sukcesowi partnera.
Minusem Dwjek jest to, e staj si stranikami partnera, jeeli pojawia si w nich silna
ch kontrolowania zwizku. Mj partner osignie sukces dziki mojej mioci". Daj
za duo, graniczy to z kastracj i chci ubezwasnowolnienia partnera. Trudno im
dopuci do zerwania, poniewa chc by spostrzegane jako skuteczni Dawcy i
ukochani partnerzy.
Przykad pary zoonej z Dwjki i Sidemki (Dawca i Epikurejczyk)

- 81 -

Dwjki podtrzymuj w Sidemkach ich szacunek dla siebie. Zwizek bdzie si

rozwija bezkonfliktowo, o ile nie dojdzie do rozbienoci celw osobistych obu stron.
Dwjki potrafi si powici planom Sidemek. Umiej wspczu z tym poczuciem
podniecenia i optymizmem, ktre towarzysz Sidemkom w realizacji ich
zainteresowa. Dwjka bdzie chciaa wzmocni talenty partnera. Bdzie podziela
przekonanie Sidemki, i para zblia si do punktu, w ktrym wsplne plany w peni
zaowocuj. Para ta prawdopodobnie bdzie czsto wychodzia razem. Bdzie uwaana
za eleganck par. Wiele zadowolenia bdzie czerpa z rozrywki najwyszej klasy i
biecych wydarze kulturalnych. Kade z partnerw potrafi zapewni drugiemu
przestrze dla rozwijania wasnych zainteresowa. Sidemki w zasadzie
skoncentrowane s na sobie i wasnych planach. Bd robiy to, na co maj ochot
niezalenie od tego, czy jest kto w pobliu czy nie. Dziki temu Dwjka moe
swobodnie doczy si do Sidemki wtedy, gdy dzieje si co ciekawego, a nastpnie
oddali si, by pody za zainteresowaniami swoich licznych ja". Moe jej zagraa
niezaleno Sidemki, jeli jednak ludzie bd j zauwaa i upewni si, ze Sidemka
w czasie nieobecnoci nie robi nic zdronego, zapewni jej swobod. adne z dwojga
nie bdzie si czuo ograniczone i bd umieli si cieszy zainteresowaniami partnera.
Obie strony maj w sobie naturaln skonno do uwodzenia. U Dwjki jest to
bardziej jawne, ale za to mniejsze jest prawdopodobiestwo realizacji tych skonnoci.
Sidemka uwodzi mniej jawnie, ale za to bardziej jest skonna angaowa si w
przelotne romanse. Obie strony lubi by w centrum uwagi. Lubi niedomwienia
seksualne i przeywaj pewn dum z tego, ze to drugie ma innych potencjalnych
partnerw. Gdy zdecyduj si, jaki poziom zaawansowania flirtw obydwojgu
odpowiada, kade dostosuje si do tego, e druga strona potrzebuje, by inne osoby
zwracay na ni uwag.
Kade z partnerw ma ograniczony zakres tolerancji dla nieustajcej bliskoci.
Sidemka bdzie skonna opiera si dugotrwaemu gbokiemu uczuciu, wynajdujc
sobie inne zajcia. Dwjka za zacznie si w kocu czu kontrolowana. Gdy Sidemka
wycofuje si z bliskiego kontaktu. Dwjka bdzie si zblia, a to spaja par. Jeeli
Dwjka bdzie chciaa zerwa zwizek. Sidemka wzmocni wi. Powodem rozpadu
pary rzadko jest brak romantyzmu czy nuda. Najprawdopodobnie powodem rozstania
bdzie to, e Dwjka pragnie zaj bardziej centralne miejsce w yciu partnera, e staje
si za i krytyczna, a Sidemka woli co mniej angaujcego i czeka a Dwjka si
opamita. Wedug Dwjki Sidemka jest za mao zaangaowana emocjonalnie,
natomiast dla Sidemki Dwjka jest emocjonalnym obcieniem.
Sidemki lubi, gdy kto ich sucha i troskliwa opieka sprawi im przyjemno, pod
warunkiem, e Dwjki bd poda za ich celami. Jeeli Dwjka zbyt mocno si stopi
z punktem widzenia Sidemki, a potem bdzie prbowaa j wmanewrowa w inne
dziaania, Sidemka si wycofa, zamknie si w sobie lub wprowadzi dywersyjne taktyki
majce na celu odwrcenie uwagi Dwjki od swych rzeczywistych priorytetw. Jeeli
Dwjka zacznie naciska, by wicej na ni zwracano uwagi. Sidemka znowu si
wycofa, stanie si maomwna i rozwinie zainteresowania poboczne majce na celu
odwrcenie uwagi Dwjki.
Innym rdem powanego kryzysu moe by sytuacja, w ktrej Sidemka zaczyna

- 82 -

si czu ograniczana. Wtedy albo robi uniki, albo przestaje by silnym partnerem,
czego oczekuje od niej Dwjka. Rozczarowane Dwjki czsto zaczynaj manipulowa.
Jeeli Sidemka zda sobie z tego spraw, podway to jej zaufanie do partnera. Dwjki
opowiadaj, e gdy s niezadowolone ze zwizku, najczciej stosuj nastpujce
argumenty: uciekanie si do podwjnych standardw Byam dla ciebie dobra, wic
powiniene si mnie trzyma, ale tak bardzo mnie zignorowae, e musz poszuka
sobie mioci gdzie indziej."; poszukiwanie dowodw Poka mi, e ci na mnie zaley
speniajc najpierw moje oczekiwania. Zrb to. Spenij t prob."; ukrywanie nastrojw
Rozszyfruj mnie. Nie powiem ci, ale powiniene zosta przy mnie i zgadn."; ataki
zoci wybuchy gniewu z powodu bycia osob ignorowan.
Zwizki Dwjek z autorytetami
Dwjki fascynuj osoby dzierce wadz, chc by kochane przez osoby silne.
wietnie rozpoznaj potencjalnego zwycizc i przyjmuj rol pomagacza w
rozstrzygajcych zadaniach. Znaj wzajemne ukady i stopie wzajemnego szacunku
midzy ludmi. atwo wtapiaj si w aktualne mody grupowe. Nigdy nie przyznaj si,
e potrzebuj czego od osoby bdcej autorytetem, ale wywieraj na ni bardzo siln
presj, by bya obecna i udzielaa rad. Z czasem zaczn czerpa take inne korzyci z
osignitego statusu, ale gwn bdzie zawsze po prostu obracanie si w krgach elity.
Dwjki utosamiaj si z autorytetem i dostosowuj do zamierze przywdcy. Cho
same maj zdolnoci przywdcze, wol odgrywa rol szarej eminencji; wol by
premierem ni krlem. Na tej pozycji strategicznej bd si czu bezpiecznie wiedzc,
e autorytet doszed do wadzy. Chronic przywdc zapewniaj sobie przyszo, a
jednoczenie zdobywaj mio. Bardzo trudno znale Dwjk na niepopularnym
stanowisku, chyba e jest powizana ze rdem wadzy.
Dwjki nie trac cennego czasu na wchodzenie w relacje z autorytetami
drugorzdnymi. Pierwsz reakcj na bliskich wsppracownikw czy sekretark wanej
osobistoci jest prba manipulacji poprzez pochlebstwo lub odgrywanie osoby
znanej". Jeeli to si nie udaje. Dwjka postanawia zaatwi spraw bez porednictwa
pomniejszych autorytetw i przepycha si stanowczo na czoo kolejki. Jeeli czowiek
dysponujcy wadz jest osob karzc lub niewraliw na zabiegi Dwjki, wspiera ona
zakulisowe manewry rywala bardziej skonnego docenia jej pomoc.
Zalet Dwjek jest to, e dostrzegaj mocne strony innych ludzi. Chtnie pracuj bez
wikszego wynagrodzenia, jeeli kontakty z ludmi dostarczaj im satysfakcji. Potrafi
wychodzi innym naprzeciw, uatwia im ycie, wydobywa z nich podane cechy.
Dostrzegaj potrzeb wcignicia do grupy przybyszy z zewntrz. atwo si
dostosowuj do kadej sytuacji, atwo nawizuj kontakt z innymi, s osobami
towarzyskimi.
Wad Dwjek jest to, e manipuluj innymi za pomoc pochlebstwa. Ludzi dziel na
tych, ktrym warto powica uwag i tych, na ktrych nie warto traci czasu.
Rywalizuj z innymi o aski tych, na ktrych im zaley. Uwodz tych, ktrzy nad nimi
dominuj/ s protekcjonalne wobec tych, ktrzy s im podlegli.

- 83 -

Typowy ukad z autorytetem: Dwjka i semka (Dawca i Szef)

Jeeli przywdc jest Dwjka, zachowywa bdzie pozory, e samodzielnie podejmuje
decyzje, wewntrznie za bdzie uzaleniona od opinii i yczliwoci osb znaczcych.
Dwjka w roli przywdczej bdzie rwnie silnie dya do zyskania uznania w oczach
osb znaczcych jak do korzyci materialnych. Bdzie si staraa wchodzi w kontakt z
asami w danej dziedzinie, sabo natomiast poradzi sobie z przejciem steru, jeeli bdzie
musiaa wystpi przeciw znaczcemu autorytetowi.
Nawet w najbardziej sprzyjajcych warunkach Dwjka przejawia bdzie labilno
celw. Bdzie uwzgldnia coraz to nowe priorytety, zwizane z kad wiksz decyzj.
Dwjka w roli szefa bdzie chwiejna, gdy raz bdzie dy do uzyskania sympatii pod
wadnych, to znw bdzie si czua przez nich przygnieciona. Charakterystyczna jest te
chwiejno nastroju, wybuchy zoci, ktre Dwjka atwo puszcza w niepami, ale
podwadni niekoniecznie. Dwjka w roli przywdcy stworzy te prawdopodobnie
wewntrzny krg wtajemniczonych, zoony z tych podwadnych, ktrzy j rozumiej".
semka w roli podwadnego bdzie postrzega zainteresowanie Dwjki dla osb
wanych jako przejaw saboci i kapitulacji wobec obcej wadzy. Bdzie si chciaa
zorientowa, jaka jest jej pozycja w organizacji, ustanowi nieprzekraczalne reguy
obowizujce wszystkich i upewni si, e kary wymierzane s sprawiedliwie i e s
jednakowe dla wszystkich. Jeeli ktokolwiek z prywatnej kliki szefa bdzie mia
wyjtkowe przywileje. semka doprowadzi do publicznego ich ujawnienia, szczeglnie
jeli czuje si niedoinformowana lub pominita przez klik.
semka chce wej w krg wtajemniczonych. Z reguy czuje si gorsza od osb o
wikszej ogadzie towarzyskiej, od ludzi bardziej dyplomatycznych. Stara si wedrze
do krgu wtajemniczonych przeprowadzajc frontalny atak. Stara si skci czonkw
tego krgu i doprowadzi do podziau na tych, ktrzy si z ni zgadzaj i tych, ktrzy
si nie zgadzaj. Jeeli semka, bdca podwadnym, zostanie odrzucona, wybuchnie
gniewem. Powie, co o tym wszystkim myli, po czym wycofa si w kamiennym
milczeniu. Bdzie si czua bezpieczniej dziki temu, e ustalono stanowiska i wiadomo
ju, kto jest zwolennikiem, a kto przeciwnikiem.
semka bardzo nie lubi by wyczana z grupy uprzywilejowanej. Woli by na
pozycji, z ktrej moe kontrolowa. Jeli szefem jest Dwjka, semce grozi, e
zostanie oplatana sieci pochlebstw. Moe si poczu przyjta do krgu
wtajemniczonych, a gdy uzna, e jest akceptowana i wana atwo j wykorzysta do
dziaa wykraczajcych poza obowizki subowe. semki s lepe na spoeczne
impondrabilia. Niezauwaaj wic, e wykorzystywane s do toczenia cudzych bitew
lub postrzegane jako bezkompromisowi twardziele, ktrych szef moe wykorzysta w
dogodnym momencie.
Jeeli szef-Dwjka jest roztropny, wydzieli semce niewielkie lenno. Dwjka moe
wtedy zachowa kontrol nominaln i dba o strategi ogln, a semka bdzie
kontrolowa swoje prywatne terytorium i swobodnie realizowa wasne plany bez
interwencji czy nadzoru przywdcy. semki dokadaj wielu stara, by ich odcinek
funkcjonowa bez zarzutu. atwiej toleruj dziaania innych, jeeli granice wadzy s
cile zdefiniowane.

- 84 -

Jeeli Dwjka potrafi otwarcie rozmawia z podwadnym-semk relacja bdzie si

charakteryzowaa wzajemnym szacunkiem. Oba typy lubi walk i rozumiej potrzeb
kontroli i wadzy u tego drugiego. Otwarta konfrontacja i rywalizacja doprowadz do
korzystnych rozwiza, jeli nieporozumienia negocjowane bd w uczciwej walce, a
pozycja kadej ze stron bdzie dyskutowana jawnie. Jeeli natomiast Dwjka zlknie si
lub zacznie manipulowa opiniami innych ludzi. semka poczuje si zdradzona. Moe
wtedy cakiem jawnie odmwi wsppracy, doprowadzi do rewolucji gabinetowej lub
zwolni si ze stanowiska. Najatwiej doprowadzi do kapitulacji semki w otwartej
dyskusji, zamykajc jej usta celnym i eleganckim argumentem. semki, kiedy im na
czym zaley s niezwykle tpe i zupenie niewiadome rnych niuansw
dyplomatycznych. Jeeli natomiast zostan zawstydzone lub potraktowane w sposb
paternalistyczny, wciekn si i stan si bezkompromisowe. Wiedzc o tym, Dwjka
moe sprowokowa swojego podwadnego do tak gwatownej reakcji, po czym zmusi
go do dymisji. Jeeli podwadnym jest Dwjka, bdzie rozumiaa potrzeb kontroli
przejawian przez szefa oraz wymg penej otwartoci podwadnych. Jeeli potraktuje
szefa-semk jako opiekucze rdo wadzy, stanie si jej praw rk. Wemie na
siebie spor cz odpowiedzialnoci. Postara si, by organizacja funkcjonowaa
bezbdnie, a raporty bdzie skada szefowi osobicie, sam na sam.
semki wzmagaj kontrol, jeeli stwierdz, e uzalenione s od tego, jak inni
wykonuj swe zadania. Mog dokonywa wtedy niezapowiedzianych inspekcji,
wprowadzajc morze regulaminw dotyczcych drobnych spraw. Jasno formuuj
reguy, po czym same je ami, by pokaza, e szefa one nie obowizuj. Skcaj
pracownikw, rzadko ich chwalc i publicznie oskarajc.
Jeeli Dwjka penica rol podwadnego wykae si mdroci, skieruje uwag szefa
na takie obszary, w ktrych troska jest rzeczywicie wskazana. Zaspokoi w ten sposb
potrzeb kontroli semki i zapobiegnie jej mieszaniu si w sprawy zaogi. Jeeli szef jest
stale informowany o wszystkim, a uwag koncentruje na rzeczywistych .zagroeniach,
fronty dziaa zostaj jasno wytyczone. semka z zadowoleniem przejmuje dowdztwo
i wraca ch troszczenia si o dobro zaogi.
Dwjki potrafi pomc szefom wykorzystujc sw ujmujc postaw w kontaktach z
innymi do zdobywania trudnych do uzyskania informacji. Operujcy konkretami szef
doceni to i jeeli bdzie roztropny, zapewni swojemu podwadnemu szczegln opiek i
status. Jeeli natomiast szef chorobliwie obawia si, e wpadnie w czyje rce i co jaki
czas potwierdza swoj wadz nad Dwjk kontrolujc j. Dwjka moe doprowadzi
do przejcia wadzy w instytucji popierajc inn wan osob.
Atrakcyjne otoczenia
Atrakcyjna jest kada sytuacja, w ktrej Dwjka pomaga potnemu przywdcy lub
utrzymuje z nim kontakt. Zostaje wic wyznawc wymagajcego guru, wielbicielem
gwiazdy rockowej, praw rk szefa, sekretarzem przewodniczcego, trzymajcym w
szachu ca korporacj.
Dwjka chtnie staje si obroc pokrzywdzonych, bojownikiem o suszne sprawy
spoeczne. Wybiera zawody suebne. Przejawia postaw: Ta zupka jest dla Ciebie, ale

- 85 -

dzikuj bardzo, chtnie troch zjem."

Czsto wchodzi w trjkty miosne. Bywa tym trzecim". Wybiera zawody z
podtekstem erotycznym: charakteryzatora, chrzystki...
Nieatrakcyjne otoczenia
Nieatrakcyjne dla Dwjki s takie zawody, w ktrych nie mona uzyska aprobaty.
Mao prawdopodobne jest, np. spotkanie Dwjki agencji zajmujcej si zbirk darw
dla osb potrzebujcych, chyba e jest zakochana w szefie.
Sawne Dwjki
Madonna', ktrej wybitnie seksualny wizerunek ukaza si po raz pierwszy na obwolucie
pyty Like a Yirgin.
Elvis Presley * Elizabeth Taylor * Maria Magdalena * Jerry Lewis * Dolly Parton *
Na co Dwjki zwracaj uwag?
Uwaga Dwjek zazwyczaj skoncentrowana jest na emocjonalnych wahaniach osb
znaczcych. Steruje ni pragnienie stania si obiektem mioci. Dawcy obserwuj wic,
na kogo partner zwraca uwag. Staraj si dostrzec, ktre tematy rozmowy wywouj
umiech, a ktre zmarszczenie brwi, by wpasowa si w to, co partnera interesuje.
Dwjki twierdz, e potrafi dostosowywa si do pragnie innych ludzi, nawet gdy
nie czytaj w ich twarzach i nie rozszyfrowuj ich zachowa. Mwi, e gdy tylko
zwrc na kogo uwag, automatycznie dopasowuj si do najbardziej skrytych
pragnie tej osoby, tak jak je sobie wyobraaj. Nawyk dopasowywania si do cudzych
pragnie powoduje, e potrafi ucieleni wyniony idea partnera.
Wszystko ma swoje rdo w tym, e nienawidz by odrzucana. Aby nigdy nie zosta
odrzuconym uczysz si by takim samym jak inni. Uczysz si tego, e spogldasz na
nieznan ci osob i wyczuwasz, w czym jestecie tacy sami, a nastpnie wlizgujesz si
w to uczucie. Moe mi si to zdarzy na ulicy i wtedy podchodz do kogo i
dopasowuj si do tego obszaru, w jakim jestemy tacy sami.
W bliskich kontaktach jest to o wiele intensywniejsze. To co takiego:
Czegokolwiek chcesz, ja te tego chc. Czegokolwiek pragniesz, ja te tego pragn.
Czegokolwiek podasz seksualnie, moesz to osign za moim porednictwem." Gdy
hormony id w ruch, jest to najwspanialsza forma bliskoci. Ale gdy czuj, e stoj na
rogu ulicy, wmontowujc si w czyje ycie, tylko dlatego e akurat czuj si danego
dnia niepewnie, cae to stapianie si jest dla mnie bardzo uciliwe.
Uwaga stale koncentrowana jest na potrzebach innych, brak wic chronicznie
koncentracji na wasnych. Z psychologicznego punktu widzenia, Dwjka zaspokaja te
wyparte potrzeby przez pomaganie innym w tym, by yli w taki sposb, by moga w ich
yciu partycypowa. W terapii mona Dwjce pomc, uczc j rozpoznawa osobiste

- 86 -

potrzeby i uzyskiwa stabilne poczucie wasnej tosamoci, ktre nie musi si zmienia
dla wychodzenia ku cudzym potrzebom.
Poprzez wiczenia koncentracyjne Dwjki mog si nauczy modyfikowania swego
zwyczaju wyapywania sygnaw aprobaty, odwracajc nwageid innych i skupiajc na
okrelonym punkcie wasnego ciaa. Przy pewnej wprawie Dwjki mog si nauczy
wyczuwa rnic midzy zatrzymywaniem uwagi na wasnych uczuciach a
pozwalaniem, by wdrowaa ku innym ludziom.
Wolno jako wysza jako umysu
Gdy Dwjki kieruj uwag do wewntrz, rodzi to silny lk. Chocia atwiej im
przychodzi rozpoznawanie wasnych potrzeb, gdy potrafi pewn cz uwagi
koncentrowa na sobie, wycofywanie uwagi od innych ludzi zakca nawyk, ktry
dawa dotychczas gwarancj bezpieczestwa emocjonalnego. Dwjki twierdz, e
czsto obawiaj si, e nie ma w nich adnego prawdziwego ja", e w brzuchu moe
by tylko czarna dziura i e nikt w tej dziurze nie mieszka. To e z chwil wycofania
uwagi od innych mog si pojawi prawdziwe uczucia, bynajmniej nie cieszy osb,
ktre czerpi swoje poczucie bezpieczestwa z zaspokajania cudzych potrzeb.
Dwjki mog si tak przyzwyczai do zwracania uwagi na pragnienia innych, e nie
zdaj sobie sprawy z faktu, i udzielajc pomocy otrzymuj wypat. Zdaj sobie
spraw z tego, e uzalenione s od innych ludzi wtedy, gdy musz co zrobi same.
Dziaanie na wasn rk moe powodowa silny lk, szczeglnie, gdy trzeba si wtedy
zachowa wbrew pragnieniom osoby, ktr Dwjka chciaaby zadowoli. Jeli Dawca
nie podporzdkowuje si potrzebom tego, na kim mu zaley, czuje, e moe straci
jego mio na zawsze.
Wiele Dwjek mwi, e atwiej im rozpozna wasne pragnienia i uczucia, gdy s same
ni w obecnoci osoby, do ktrej s przywizane. Ich zadaniem jest zatem nauczenie
si tego, by pamita na czym polegaj ich wasne potrzeby, nie tracc umiejtnoci
wyczuwania, czego chce druga strona.
Gdy rozpado si moje drugie maestwo, wyprowadziam si daleko w gry, by
odkry, czego ja naprawd chc w yciu. Czuam, e w ogle nie istniej, odkd nie ma
przy mnie mojego ma. Byam wytrcona z rwnowagi i przeraona tym, e musz by
sama ze sob, e musz sama decydowa o tym, co mam codziennie robi i
konfrontowa si z t pustk w brzuchu, gdy usiowaam medytowa. Byam
przeraona, e ta otchanie ma dna, ze stale bd si zapada w gb siebie i e nikogo
tam nie spotkam.
Wreszcie siebie odnalazam, odkryam wasne tempo i dowiedziaam si, jak sobie
zapewni to, czego chc. yam tam przez ponad trzy lata, po czym sprowadziam si z
powrotem do miasta i wrciam do swego dawnego trybu ycia. Najbardziej
zaskakujcym przeyciem przy ponownym zetkniciu si z ludmi byo to, e dokadnie
wiedziaam, o co mi chodzio kiedy byam sama, natomiast jeeli spojrzaam komu
prosto w oczy, czuam si tak zespolona z jego uczuciami, e zapominaam o sobie.
Styl intuicyjny

- 87 -

Dawcy maj poczucie, e rozumiej najskrytsze uczucia innych ludzi. W dziecistwie

kochani byli za to, e sprawiali innym przyjemno. W dorosym yciu przekonani s,
e posiadaj szczegln wraliwo na potrzeby innych ludzi. Styl intuicyjny Dwjek
(tak jak i pozostaych typw) wypywa z okrelonego sposobu koncentracji uwagi,
ktry w dziecistwie zapewnia emocjonalne przetrwanie. Dla Dwjek najwaniejsze
byo wwczas zdobycie aprobaty. Kierowane potrzeb mioci, przekonay si, e maj
szczeglny dar wyczuwania ukrytych pragnie innych ludzi.
Nasuwa si pytanie, czy Dwjki potrafi obiektywnie wyczu potrzeby innych, czy te
po prostu wydaje im si, e to potrafi. Jest to dylemat porwnywamy z rnic midzy
wyobraniom sobie, jak by byo w cudzym pooeniu, a tym co niektre Dwjki
okrelaj jako autentyczne dzielenie z kim jego ycia wewntrznego.
Nastpujca wypowied ilustruje rnic midzy osobami przekonanymi o swojej
wraliwoci wobec innych a osobami naprawd empatycznymi.
Gdy miaam dwadziecia kilka lat, kierowaa mn myl, e wszystkich kocham, a oni
t mio odwzajemniaj. Byam przekonana, e jestem dla wszystkich ulubionym
dzieckiem i chciaam si rewanowa pokazujc im, jak bardzo potrafi si o nich
troszczy. W miar dojrzewania, po przeyciu kilku niezwykle przykrych sytuacji
odrzucenia przez osoby, ktre naprawd kochaam, zaczam zdawa sobie spraw,
e potrafi ludmi manipulowa, zmuszajc ich do tego, by mnie bardzo lubili.
Wyobraaam sobie, czego im potrzeba i dostosowywaam si albo mylaam sobie,
jak to by byo, gdybym bya na ich miejscu i zaczynaam odczuwa to, co oni by czuli.
Jeeli, na przykad, ktra z koleanek zwierzaa mi si z tego, co czuje do jakiego
chopaka i mwia co takiego: Gdy z nim jestem, czuj si jak na hutawce: moje
uczucia s raz w grze, raz w dole.", wyobraaam sobie, e ja take siedz na
hutawce. Prbowaam sobie wyobrazi, e tak wanie wyglda mio.
Wiele lat pniej, ju jako psycholog, przeywaam par razy to, co nazwaabym
projekcyjn identyfikacj. Czuam przeycia moich pacjentw w sposb zupenie inny
ni cokolwiek w moim wasnym yciu. Nauczyam si ceni te intuicyjne chwile
zespolenia, widzc w nich najbardziej bezporedni drog do rozumienia sytuacji
mojego klienta.
Raz przeyam w zupenie niezwyky sposb co, co w moim mniemaniu byo
rzeczywist empati. Pewien klient stara si przepracowa zapomniany okres z
dziecistwa, kiedy posano go na kilka tygodni do rodziny zastpczej. Siedzia w moim
gabinecie i mwi, e nie potrafi sobie przypomnie zdarze ani uczu z tamtego
okresu, a mnie zrobio si gorco, jakbym miaa zaraz zemdle, cho wiedziaam, e
tak naprawd nie trac przytomnoci.
Gdy opisaam mu swoje przeycie poczu, e i jemu jest gorco i wreszcie te odczucia
cielesne wyzwoliy stumione wspomnienia tego, jak obudzi si spocony w pokoju w
suterenie, ktry dzieli z innym chopcem. Pokj by przegrzany, znajdowa si bowiem
koo kotowni. Mojego pacjenta pooono tam na czas leakowania, a on nie mg
zasn. Myla o tym, e nikt mu nie powiedzia, jak dugo zostanie w tym domu, a
ba si zapyta, by nikogo nie urazi i nie straci sympatii.

- 88 -

Cnota pokory
Wszystkie uczucia wysze wyrastaj ze spontanicznych impulsw z ciaa, nie
podlegaj kontroli myli. Na poziomie ciaa pokora jest reakcj nieuzalenion od
otrzymywania czego w zamian za co. Faszywa pokora niewiadomego swoich
motyww Dawcy streszczaaby si w sowach: Podaem Ci rami, ale nic nie mw na
ten temat". Pokora nie ma nic wsplnego z cnotliwymi rozwaaniami o powicaniu si,
tak atwo maskujcym niewiadom potrzeb kontrolowania innych przez uzalenianie
ich od siebie. Osoby pokorne nie wiedz by moe, e potrafi udzieli wanie tyle
pomocy, ile potrzeba. Nie widz nic szczeglnego w tym, e s pene wdzicznoci za
to, co maj, e nie oczekuj od innych rewanu.
Pokora to rozpoznawanie swoich rzeczywistych potrzeb i naturalna tendencja do tego,
by nie bra ani wicej, ani mniej ni jest to konieczne. Osoba znajca dobrze swe
wasne potrzeby bdzie umiaa pomc innym wanie tyle, ile trzeba. Co wicej,
zdolno dawania bdzie u takiej osoby we waciwych proporcach do potrzeb innych.
By pokornym to jakby sta nago przed lustrem i by wdzicznym za dokadnie to a
nie inne odbicie. Nie puszy si, wyobraajc sobie, e jest ono czym wicej, ani nie
dewaluowa siebie z powodu nieakceptowania tego, co tam jest naprawd. Pokora to
take umiejtno przyjmowania z wdzicznoci obiektywnych relacji z innymi ludmi,
bez nawykowego strugania waniaka.
Jedno z korzystnych dla pielgnowania pokory wicze zwizanych samoobserwacj
polega na nauczeniu si odrniania obiektywnych reakcji organizmu na to, e co si
komu dao, od uczu wyrosych z wyobraania sobie, e daje si co i co otrzymuje.
Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie
Dziewitki i Dwjki bardziej zdaj sobie spraw z tego, czego pragn inni ni z tego,
czego same chc. Zachowanie Dwjek rni si jednak od zachowania Dziewitek,
poniewa modyfikuj obraz ja" prezentowany na zewntrz, aby kontrolowa innych
poprzez sprawianie im przyjemnoci. Dziewitki nie zmieniaj si i nie kontroluj innych
poprzez dawanie. Opisuj swj sposb stapiania si z innymi jako podobiestwo do
odbicia w lustrze": wchaniaj i odbijaj punkt widzenia narzucony im przez innych.
Kontroluj zwalniajc tempo lub izolujc si, a nie manipulujc. Inna jeszcze rnica
midzy Dwjk a Dziewitk polega na tym, e Dwjka aktywnie zblia si do osb, z
ktrymi chce si utosami, podczas gdy Dziewitka z trudem wychodzi komu na
przeciw.
Oba typy twierdz, e stapiaj si z innymi. Dwjki stapiaj si z tym, co u innego
czowieka podobne lub z tym aspektem drugiej osoby, ktry jest dla nich inspirujcy.
Stapiaj si wybirczo. Wybieraj osoby, z ktrymi opaca si zlewa. Dziewitki za
opisuj ten proces raczej jako stawanie si drugim czowiekiem i branie z niego tego
wszystkiego, co znajduj." Dwjka stapia si wyczuwajc czego potrzeba, modyfikujc
siebie po to, by drugiego zaspokoi i stapiajc si z drugim czowiekiem w caoci.

- 89 -

Dwjka i Trjka wygldaj podobnie

Trjka jest w Enneagramie podstawowym punktem Dwjki.
Dwjka podobnie jak Trjka stracia kontakt ze swymi autentycznymi uczuciami. Trzy
punkty skupione po prawej stronie Enneagramu (Dwjka, Trjka i Czwrka)
reprezentuj rne sposoby powicenia autentycznych uczu, ktre dokonao si w
dziecistwie w imi rozwizania konfliktu midzy pragnieniami wasnymi a pragnieniami
rodzicw. Kopoty, jakie maj Dwjki z wasnymi uczuciami powstay na skutek
wczesnej adaptacji do potrzeb innych ludzi. Utrzymuj si, bo wytworzy si w
Dwjkach nawyk zwracania uwagi na wahania w nastrojach i preferencjach innych ludzi.
Skuteczna adaptacja do potrzeb innych ludzi jest dla nich gwarancj bezpieczestwa i
ochrony.
Dwjka moe przypomina Trjk, gdy ma znaczce osignicia. Trjka take osiga
bdzie sukcesy, ale bdzie to dla niej nagrod za prac a nie za uczucia. Dwjk sta na
energi i ambicje zawodowe, jednak wewntrznym motywem jest zdobywanie mioci za
to, e si jest kim si jest. Rnica midzy Trjk a majc due osignicia Dwjk
podobna jest do rnicy midzy wykonawc grajcym dla publicznoci po to, by da
jej wietny koncert, a pochlebc grajcym dla tej samej publicznoci po to, by zrobi
wraenie na swojej sympatii siedzcej w pierwszym rzdzie.
Zalety
Dwjki potrafi doprowadzi do tego, e inni s z siebie zadowoleni. Potrafi w nich
uruchomi to, co najlepsze. Poprzez swj entuzjazm mog uatwia przeprowadzanie
bolesnych zmian. Najlepiej czuj si wspierajc osob dc do wadzy. Mog by
wielk pomoc dla przyjaciela czy wsppracownika idcego pod prd. Najwaniejsz
rzecz w yciu Dawcw jest zwizek z innymi ludmi. Tak bardzo zaley im na
utrzymaniu relacji z innymi, e gotowi s walczy, uwodzi, stapia si z potrzebami
partnera lub stwarza mnstwo problemw. Potrafi si zoci, ale nie ywi urazy.
Duo czasu powicaj uroczystociom rodzinnym i towarzyskim. Pamitaj o
urodzinach czy witach, wrczaj jaki szczeglny podarek, ktrego przygotowanie
wymagao przemylenia i wysiku.
Podtypy
Nazwy podtypw uwypuklaj sprawy szczeglnie angaujce w dziecistwie. Chodzi
tu o strategie, stosowane przez dziecko, prbujce zaspokaja osobiste potrzeby za
porednictwem innych ludzi.
Uwodzenie/agresja w relacjach dwuosobowych
U podstaw uwodzenia ley troska o to, by czu si osob chcian, co jest dowodem
aprobaty. Uwodzenie to przyciganie drugiej osoby. W przypadku agresji mamy do
czynienia z konfrontacyjnym przezwycianiem wszelkich barier stojcych na drodze

- 90 -

zwizku. Polega ona na zdobywaniu kontaktu si.

Potrafi wybra kogokolwiek z tumu i wiedzie, czy bdzie dla mnie dostpny. To tak
wyglda, jakby moje dao chciao przybra dogodn dla tej osoby pozycj i jeeli mi si
to udaje, odczuwam to fizycznie. Gdy czuj, e nic nie zagraa mojej relacji zbliam si
do tego kogo wiedzc z gry, e bdzie mnie lubi.
Ambicja w sytuacjach spoecznych
Ambicja Dwjek polega na wizaniu si z osobami majcymi wadz. Znajduj w tym
ochron i zapewniaj sobie status w grupie.
Niedawno zatrudniem si jako psychiatra na oddziale oglnym. Widz, e bacznie
obserwuj odprawy. Kto z kim siedzi? Kogo darz szacunkiem zwierzchnicy? Musz
pozna osoby zdobywajce popularno i zaprzyjani si z nimi.
"Ja" pierwszy" (uprzywilejowanie) w sferze samoobrony
Oto przykad nastawienia typu ja pierwszy":
Zejd mi z drogi!" to moje haso. Jestem wcieky, gdy musz sta w kolejce w banku
lub w tumie czekajcym na otwarcie stowki. Mam wraenie, e dla mnie nie
wystarczy, jeeli inni dostan. Jestem tak wzburzony tym, e mog zosta pominity, e
przepycham si na pocztek kolejki.
Co moe pomc Dwjkom w rozwoju?
Dwjki czsto decyduj si na terapi lub zaczynaj medytowa, dlatego e chc
odnale swoje prawdziwe ja". Musz wic nauczy si odrnia autentyczne
pragnienia od przystosowawczych czynnoci, ktre wykonuj, by podporzdkowa si
lub walczy z pragnieniami innych. Bardzo czsto osoby te zgaszaj si z takimi
objawami, jak trudnoci w kontaktach z innymi ludmi lub takimi chorobami, jak
migrena i astma, ktre mog wynika z konwersji psychosomatycznej czy z wyparcia
potrzeb. Dwjki musz sobie zda spraw z tego, kiedy uwaga ich przesuwa si z
autentycznych uczu w kierunku podporzdkowywania si uczuciom innych ludzi.
Bardzo pomocne dla nich jest:
Rozpoznanie w sobie skonnoci do manipulowania.
Zdanie sobie sprawy ze swojej rzeczywistej wartoci dla innych ludzi. Zauwaanie
przechodzenia od puszenia si do przesadnej skromnoci.
Umiejtno rozpoznania, e pochlebstwo jest oznak nasilajcego si lku. Zwracanie
uwagi na skonno do oddawania wadzy innym.
Wyjcie poza wstpne reakcje emocjonalne. Pierwsze reakcje mog stanowi fasad
maskujc prawdziwe uczucia.
Zauwaenie, jak bardzo przyjemne jest skupianie na sobie czyjej uwagi przez ca

- 91 -

godzin terapii. Wzbudzenie chci mwienia o sobie.

Rozpoznanie w sobie chci bycia osob bezradn, utrzymywania terapii w
wygodnych ramach, nie ujawniania materiau godzcego w dum lub dobre mniemanie
o sobie.
Zauwaenie sprzecznoci celw poszczeglnych postaci wasnego ja" i nabycie
umiejtnoci prezentowania innym spjnego obrazu wasnej osoby niezalenie od tego,
czy si on komu podoba czy nie.
Wyzwalanie zoci jako wskanika autentycznych uczu i drogi do wyzwolenia si od
konfliktw lezcych u podoa psychosomatycznych objaww konwersyjnych.
Unikanie przycigania innych pochlebstwem i zrozumienie, e potrzeba odwetu
wynika z uraonej dumy.
Co Dwjki powinny sobie uwiadomi?
Dobrze jest, jeeli Dwjki uwiadomi sobie, e w procesie zmiany mog si ujawni
nastpujce problemy:
Ch bawienia si w bycie kim innym, wyobraanie sobie rnych sposobw bycia
osob kochan.
Niepewno wynikajca z posiadania kilku rnych postaci wasnego ja" Ktre z
nich jest moim prawdziwym ja?"
Godzenie si na zwizki drugorzdne. Pragnienie tego
najlepszego", ale godzenie si na tego, kto mnie bardziej potrzebuje" z obawy przed
odrzuceniem.
Lk przed tym, e nie posiada si prawdziwego ja", e jest si osob wtrn lub
naladujc innych. W czasie medytacji lk przed pustk w brzuchu.
Wzrastajcy lk o umiejtno funkcjonowania, gdy utraci si opiek innych. Obawy,
e kupio si swoje zwizki z innymi, e uzyskao si przyja na drodze oszustwa.
Przekonanie, ze zdobyde aprobaty jest tym samym, co zdobycie mioci.
Przekonanie, ze zdobywajc niezaleno utraci si mio raz na zawsze.
Wybuchy histerii, gdy nawyk szukania aprobaty wchodzi w kolizj z ujawnianiem si
prawdziwych potrzeb. Przekonanie, e inni usiuj ograniczy wolno.
Walka o wolno. Niech do podejmowania zobowiza, ktre wydaj si
ogranicza ujawnianie
licznych postaci wasnego ja". danie nieograniczonej
wolnoci.
Pocig do trudnych zwizkw. Trjkty miosne. Utrzymywanie kontroli przez
podanie tego, co trudno osigalne. Odrzucanie prawdziwej bliskoci.
Brak dowiadcze w zakresie prawdziwej bliskoci. Nieznajomo prawdziwych
przey erotycznych i emocjonalnych. Potrzeba czasu, by rozpozna i zatrzyma
autentyczne uczucia nieuzalenione od cudzej aprobaty. Trzeba dostrzega rnice
midzy przelotnymi sympatiami i antypatiami a gbszymi zobowizaniami.

- 92 -

Punkt Trzeci Wykonawca:

Osobowo nabyta
GOWA: Cecha dominujca Prno
SERCE: Namitno Fasz

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Nadzieja
Cnota: Uczciwo

Cechy drugorzdne
Seks: Wzorzec mskoci/kobiecoci
Kontakty z innymi ludmi Presti
Ochrona siebie Nastawienie si na bezpieczestwo
Dylemat
Trjki jako dzieci cenione byy za osignicia. Przypominaj sobie, e po przyjciu ze
szkoy pytano je raczej o to, czy dobrze im poszo ni o to, jak im min dzie.
Nagradzano efektywno i robienie dobrego wraenia, a nie wi emocjonaln czy
gbokie zaangaowanie w ycie innych ludzi. Poniewa kochano je za osignicia,
nauczyy si odsuwa emocje i koncentrowa si na zdobywaniu statusu
zapewniajcego mio. Musiay wasnym wysikiem zdobywa uznanie, przejmowa
rol kierownicz i zwycia. Bardzo wan spraw byo unikanie niepowodze, bo
tylko zwycizcy zasugiwali na mio.
W wietle nauk ezoterycznych Trjki wypadaj dziwnie nowoczenie. S osobami o
wysokich osigniciach, utosamiajcymi si z popularnym w Ameryce wzorcem
modoci, ywotnoci i rywalizacji. W kadej grupie przybieraj posta modelow:
pracownik na kierowniczym stanowisku w trzyczciowym garniturze, supermana, ktra
sprawnie wykonuje wszystkie prace domowe, tryskajce energi dzieciaki z reklam
telewizyjnych, hippis z wosami do pit. Trjki to kameleony. Potrafi si przeistoczy
w budzcych uznanie ludzi sukcesu w kadej grupie, do ktrej zdarzy im si nalee i
mimowolnie mog nabra przekonania, e s wcieleniem tego wanie wzorca, ktry
uznawany jest przez osoby budzce ich szacunek.
Trjki przejawiaj wartoci cenione w kulturze amerykaskiej, w zwizku z tym
emanuj optymizmem i dobrym samopoczuciem. Nie wida, aby cierpiay i mog
przey swoje lata w niewiadomoci faktu, e straciy cenn wi z wasnym yciem
wewntrznym. Wszystkie Trjki staraj si zapracowa sobie na nagrody zewntrzne,
nie zastanawiajc si, jakie ywi uczucia wobec charakteru samej pracy. Utosamiaj
si z pen prestiu nazw swojej firmy, mierz sw warto liczb zer w rocznych
dochodach. Praca, ktr wykonuj, moe by miertelnie nudna, ale niedogodno t
moe rekompensowa imponujcy tytu. Pewna Trjka uja to tak: Nie myl o tym,
tylko we si do roboty". Aktywno stanowi te naturalny czynnik antydepresyjny.
Wykonawcy pracuj tak wiele, e nie maj czasu popada w depresj.
Preferowan dziedzin aktywnoci jest praca, a w zwizku z tym, e wyznacznikiem
wartoci jest dla Trjki poziom wykonania zadania, wic potrafi mu si w peni
powici. Natychmiast przechodz od pomysu do czynu, zostawiajc sobie bardzo
niewiele czasu na mylenie. ycie ich jest energiczne i pogodne, wypenione wieloma

- 93 -

ciekawymi zajciami. Jednake ycie nastawione na osignicia zewntrzne musi by si

rzeczy pozbawione wewntrznych przey pyncych z wizi i wtpliwoci
emocjonalnych.
Wikszo Trjek nie zdaje sobie sprawy z tego, e nastawienie na dziaanie hamuje w
nich pojawienie si takich form twrczoci, ktre rozwijaj si tylko wtedy, gdy dugie
okresy czasu powica si na bycie i na odczuwanie. Plan dnia Trjek jest
przeadowany. Trwa nieustanna gonitwa, brak wolnego czasu nie pozwala, by uczucia
bray gr. Nawet wakacje to dla Trjek czas nieprzerwanej aktywnoci. Wybieraj
zorganizowane wycieczki lub zaliczaj" kolejne kraje. Dziki temu maj gwarancj, e
cay okres wakacyjny bdzie szczelnie wypeniony. Wolny czas moe by
przeklestwem. Jeeli kto nauczy si, e o wartoci czowieka stanowi to co robi, a nie
to kim jest, perspektywa czasu niezaplanowanego bdzie przeraajca.
Wykonawcy unikaj wolnego czasu, by nie uwiadamia sobie wasnych uczu,
uczucia bowiem mog przeszkadza w skutecznym wykonywaniu zada. Choroby lub
ycie osobiste rzadko przeszkadzaj Trjkom w planowym wykonywaniu pracy. Maj
niewiele tolerancji dla osb dziaajcych poniej swoich moliwoci lub pozwalajcych
by zawadny nimi emocje.
Sowo wykonawca" kojarzy si z osob prn i rzeczywicie Trjki s bardzo
prne, gdy idzie o wasne dokonania. U tych osb samoocena zaley od uznania ich
pracy a nie od adorowania ich osoby. Trjki twierdz, e gdy co robi, s tak
skoncentrowane na zadaniu, e przestaj cokolwiek odczuwa. Jeeli kto je chwali
odnosz t pochwa do wykonanej pracy, a nie do siebie samych.
W bliskich zwizkach Trjki odrywaj rol partnera tak jak naley. Mwi to, co
powinno si w takich sytuacjach mwi. Czsto jednak zdaj sobie spraw z tego, e
jest to tylko odgrywanie roli. Odczuwaj niewiele emocji towarzyszcych zazwyczaj
intymnoci. W chwili nabrzmiaej uczuciem Trjki sprawnie kieruj uwag ku innym
sprawom. Przypominaj sobie, e o dziewitej maj umwione spotkanie czy te musz
i na wany obiad, cho przecie oczekuje si od nich przejawu uczu. Przez lata cae
emocje trzymano na wodzy, by nie zakcay pynnego wykonywania zada. S wic nie
do pogodzenia ze sprawnym dziaaniem.
Trjki wyraaj mio poprzez dziaanie i ich ycie rodzinne to seria doskonaych
obrazkw. Podrujemy razem. Gramy czsto w tenisa. Rozmawiamy o dzieciakach".
Uwaga skierowana jest na rne formy aktywnoci i na plany, a nie na wolny czas , gdy
mona by leniuchowa razem. Zwizki Trjek s bezkonfliktowe. Maestwo jest
udane", praca wiadomie wybrana a dochody dobrze udokumentowane. Wane jest
stae wcielanie w ycie projektw i planw, unikanie niepowodze i maksymalizacja
sukcesw.
Wewntrzny optymizm wzmaga czsto wybircze skupianie uwagi na osigniciach.
Niepowodzenia ustawia si w innym kontekcie, traktujc je jako niepene sukcesy.
Mobilizacja dla dotrzymania terminw i rywalizacja przedkadane s nad wypoczynek. Z
czasem Trjka uczy si dostosowywa do wymaga zadania i doskonale realizowa
rol zawodow. Ta godna kameleona umiejtno przejmowania cech danej roli
wywiera wraenie na innych, ktrzy mog w zwizku z tym polega na zdolnociach
Trjki. To wszystko moe jednak doprowadzi u Trjki do powanego

- 94 -

samooszukiwania, jeeli autentyczne uczucia zastpowane s emocjami rzekomo

waciwymi ludziom sukcesu. To nieuwiadomione samooszukiwanie pogbia si, jeeli
Trjka zaczyna si identyfikowa z manier skutecznego przywdcy" lub idealnego
kochanka" w takim stopniu, e przejty model zastpuje autentyczne potrzeby.
Trjki nawykowo oszukuj siebie i innych przyjmujc wzorzec gwarantujcy szacunek.
Sowo workaholic (uzaleniony od pracy) kojarzy si z czowiekiem nadmiernie
skoncentrowanym na osigniciach, nie umiejcym przerwa, nie umiejcym
odpoczywa. Jeeli Trjki osign skrajny poziom patologiczny, sowo to w peni je
opisuje. Trjki, ktrych wypowiedzi przytaczamy w tym rozdziale wiedz, e napdza
je neurotyczna potrzeba doskonaoci we wszystkim. Uwaga ich tak bardzo skupia si
na zadaniu, e staj si idealnym pracownikiem w swoim zawodzie i nie potrafi ju
odrni tego wzorca od siebie samych. Z drugiej strony potrafi take zaobserwowa i
opisa swj stan umysu wtedy, gdy maj okres spokoju i nie przeywaj takiej pogoni.
Umiejc przesun uwag na pozycj wewntrznego obserwatora, potrafi zdoby si
na refleksj nad mechanizmami, lecymi u podoa ich nawykw. Dziki temu s na
dobrej drodze ku przezwycieniu swojego neurotycznego stylu ycia.
Nawykowe problemy Trjek, to:
Utosamianie si z osigniciami i produktywnoci;
Sprawno;
Rywalizacja i unikanie niepowodze;
Przekonanie, e mio dostaj za to, co zrobiy, a nie za to, kim s;
wybircze koncentrowanie si na pozytywach. Niedostrzeganie negatyww.
Saby dostp do osobistych uczu. Emocje trzyma si na wodzy pki nie skoczy si
pracy.
Prezentacja takiego obrazu siebie, ktry nastawiony jest na zdobycie aprobaty.
Osobowo publiczna manifestujca ponadprzecitne cechy.
Nieumiejtno odrniania prawdziwego ja" od cech roli czy zawodu;
Charakterystyczny sposb skupiania uwagi, polegajcy na kierowaniu wszystkich
myli ku jednemu celowi;
Intuicyjne dostosowywanie autoprezentacji do tego stopnia, e powstaje przekonanie,
i prezentowany na zewntrz obraz jest prawdziwym ja".
To rodzinne
Trjki cenione byy za to, co wytworzyy i osigny, a nie za to, kim same byy. Z
czasem nauczyy si, e mio i aprobat zyskuje si dziki skutecznemu dziaaniu.
Stay si wic specjalistami w zakresie promowania siebie i pokazywania takiego obrazu
siebie, ktry zgodny by z ideaem roli.
Nie przypominam sobie, bym kiedykolwiek mierzy swoj warto inaczej ni w
kategoriach czego uchwytnego, co inni mogliby zobaczy. Moja matka zdecydowanie
chciaa, eby kade z jej dzieci zostao prezydentem. Miaem troje rodzestwa. Bya

- 95 -

midzy nami niewielka rnica wieku. Wychowywano mnie konwencjonalnie i typowo

dla klas rednich. Sporo mwio si o mioci, ale niewiele byo kontaktu. Osiganie
sukcesw stao si czym w rodzaju wycigu szczurw. Rodzice nie bardzo umieli
dostrzec we mnie kogo szczeglnego, innego od wszystkich innych ludzi. Sposobem
zdobycia uznania byo zagranie najlepszego recitalu fortepianowego czy zrobienie
kalendarza, ktry wisia pniej na cianie w klasie albo czegokolwiek, co zwracao
czyj uwag. Gdy robiem co dobrze, zauwaano mnie, pojono z tego niewielkiego
rdeka mioci. Stao si to nawykiem. Kade osignicie byo punktem startu dla
kolejnego sukcesu. Osignicia nie kumuloway si, stale trzeba byo robi wicej i
wicej. Nauczyem si z czasem mierzy swoj warto tym, ile udao mi si danego
dnia zrobi, lub wynikiem takiego testu czy innego spotkania.
Charakterystyczne cechy kadego typu najbardziej uwydatniaj si u nastolatkw i
dwudziestoparolatkw. Podajemy niej wypowied siedemnastoletniej uczennicy szkoy
redniej. Wypowied ta jest typowym przykadem koncentracji Trjek na rywalizacji i
osigniciach oraz na unikaniu niepowodze w oczach innych.
Nie tylko musz mie same pitki, ale take wystpuj w szkolnym przedstawieniu
baletowym i staram si usilnie mie udane ycie towarzyskie. Od smej do dwunastej
jestem w szkole. Od pierwszej do pitej pracuj. Po powrocie do domu odrabiam
lekcje, wymylam ukady taneczne i kad si dopiero o drugiej nad ranem. Robi to
wszystko dlatego, e gdybym tego nie robia nikt by mnie nie lubi. Chc naprawd
dobrze wypa w szkole, ale nie mog powiedzie, eby jako szczeglnie fascynoway
mnie tematy lekcji. Przede wszystkim zaley mi na dobrym wiadectwie, bo wtedy
ludziom si wydaje, e wszystko osignam. Chodz do szkoy bardziej dla uznania
ni dla wiedzy.
Przez sze lat uprawiaam gimnastyk, cztery godziny dziennie, sze razy w
tygodniu, od szstej do dziesitej wieczorem. Nie zdawaam sobie wtedy sprawy z
tego, jak bardzo tej gimnastyki nie znosiam. Dopiero sobie to uwiadomiam, gdy
przerwaam. Cay czas byam na chodzie. Powrt do domu. Odrabianie lekcji.
Wyjcie na gimnastyk. Potem znowu odrabianie lekcji. A potem do ka, a rano
znw do szkoy, cigle co robi i robi. Nie ma czasu na zastanawianie si, czy
naprawd lubi to, co robi. Braam udzia w rnych konkursach. Tak naprawd
pewnie mi si to nie podobao, ale kto by traci czas na narzekanie? Wygrywaam i
wtedy mama z tat uwaali, e jestem wspaniaa, a ja mylaam sobie: wicej, wicej,
jeszcze wicej.
W pewnym momencie nie mogam oglda Olimpiady w telewizji. Musiaam albo
przerwa treningi, albo zaama si nerwowo. W kocu przerwaam bo koleanka
zrezygnowaa i byo w porzdku, nikt jej za to nie znienawidzi. Wic pewnego dnia
po prostu zrezygnowaam. Nie miaam zatem nic do roboty i musiaam znowu sobie
co napakowa do planu dnia. Znalazam prac, zaczam taczy, jestem
przewodniczc klasy i tak dalej. Teraz musz koniecznie zda na Uniwersytet
Stanfordzki. Nikomu nie mwi, e zdaj do Stanford, no przynajmniej nikomu kto si
dowie, jeeli si nie dostan. Nie potrafi opisa, jakie to straszne uczucie, kiedy do

- 96 -

czego si zmierza i nie ma si pewnoci, czy si wygra. Wic jeeli mi si nie uda
nawet moi najblisi przyjaciele nie dowiedz si, e przegraam i zrobi wszystko,
eby zapomnie o tym. Mam jeszcze inne rzeczy do roboty.
Trjki staj si idealnymi przedstawicielami dowolnej, szanowanej przez siebie grupy.
Jeeli wychowane zostay w rodzinie cenicej wystpienia publiczne, bd czyniy
starania, by dobrze wypa na zewntrz. Jeeli rodzina ceni inne rodzaje osigni,
Trjka-dziecko bdzie robia wszystko, by dobrze wypa w tej roli. Pewna kobieta
wychowana na wsi tak opisuje swoj sytuacj:
Odkd byam ma dziewczynk matka mwia mi, e dokonam w yciu czego
szczeglnego. Nie, e jestem kim szczeglnym, ale e zrobi co szczeglnego. Bya
samotn matk, dosy niezrwnowaon emocjonalnie, wic prbowaam jej sprawi
przyjemno wychowujc w zasadzie samodzielnie modsze rodzestwo. Nie
zachcano mnie do nauki, oczekiwano raczej, e bd pomagaa w domu i
opiekowaa si innymi. Otworzyam wasny sklep i sprzedaam go z zyskiem po szeciu
miesicach. By to sukces od pierwszej chwili. Moje interesy zawsze si wietnie
rozwijaj, bo wiem, czego ludzie chc i daj im to.
Jeeli chodzi o efektywno, potrafiabym po paru lekcjach na temat zarzdzania
zatrudni si jako wykadowca. Gdy zdobd w czym powierzchown orientacj,
czuj wewntrzne wyzwanie, by wej w to, zosta uznan za autorytet i uzyska
szacunek ludzi, ktrych podziwiam. Jako dziecko nie czuam si kochana za to, kim
jestem, ale gaskano , mnie za dobrze wykonan prac. To jest mj saby punkt i
musz na niego uwaa. Prawie kademu mog powici swj czas, jeeli w zamian
zostan pogaskana i zdobd uznanie.
Aktywno wielofazowa
Mio okazywano Trjkom za ich prac, a nie za to kim naprawd byy, w zwizku z
tym aktywno i produktywno stay si form kontroli. Ciga praca zapewnia cigy
strumie dokona, a take skutecznie zapenia wolny czas, w ktrym mgby si
pojawi lk o ewentualne niepowodzenia. Trjka przyzwyczajona jest robi kilka rzeczy
na raz. Opowiada si za tym, by utrzyma w powietrzu tyle piek, ile si da, aby
skutecznie wypeni czas. Osoby z zewntrz natomiast t cig aktywno Trjek
odbieraj raczej jako sposb na to, by nie mie czasu na ycie emocjonalne.
Potrafi rwnoczenie rozmawia przez telefon, karmi crk, umawia si,
przysuchiwa rozmowie i nie straci adnej z tych czynnoci z pola widzenia. Jest to
konsekwencj faktu, e zawsze robi na raz dwie albo trzy rzeczy. Zawsze mam do
czego przej zanim skocz poprzedni prac. Takie zapenienie czasu, gdzie nie ma
adnych martwych przestrzeni, daje prawdziwe poczucie bezpieczestwa.
Celem relaksu jest przygotowanie si do nastpnej rundy. Gorca kpiel wczona
jest w harmonogram, poniewa utrzymuje moje ciao w sprawnoci. W czasie kpieli
mam obok siebie magnetofon, mylami wybiegam ju w nastpny dzie. Myl o

- 97 -

kolejnej konferencji, nastpnej ofercie. Jeeli nie mam akurat kontaktu z ludmi
mwicymi mi, jak dobrze mi idzie i nie pynie w moim kierunku adne pozytywne
wzmocnienie, mam ogromn ochot pobiec na sal gimnastyczn lub gdzie indziej,
gdzie s ludzie, ktrzy mogliby mnie cho troch pochwali.
Wizerunek
Aprobata zaley od skutecznego dziaania, wic Trjki powicaj zazwyczaj tyle
uwagi sprawnemu przebiegowi pracy, e zapominaj o wasnych uczuciach i prezentuj
na zewntrz taki wizerunek, ktry najbardziej do danego zadania pasuje. Z atwoci
modyfikuj swoj autoprezentacj. Stwierdzaj u siebie czsto intuicyjne
przystosowanie do wizerunku przekazujcego skutecznie to, co chc powiedzie lub
sprzyjajcego temu, by w danej dziedzinie zawodowej by maksymalnie widocznym.1
Jeeli Trjka uwiadomi sobie, e prezentowany na zewntrz wizerunek niekoniecznie
odpowiada jej emocjom, jest w stanie zmieni go, nie naraajc si na utosamienie z
jak przynoszc presti fasad, dziki ktrej skupiaaby na sobie uwag innych ludzi.
wiadome siebie Trjki wiedz, e gdy pracuj odsuwaj na bok emocje i e s w stanie
rezygnowa z siebie, stajc si takimi, jakimi chc ich widzie inni. Powiadaj, e musz
te wystrzega si swojej umiejtnoci oszukiwania innych poprzez pokazywanie im
wiarygodnego wizerunku.
Jeeli natomiast Trjka nie zdaje sobie sprawy z tego, e odkada na bok uczucia
osobiste, gdy wykonuje jakie zadanie, zachodzi niebezpieczestwo, e uwierzy, e ona
sama i manifestowany na zewntrz wizerunek to jedno i to samo. Bolesne jest dla Trjek
zdanie sobie sprawy z tego, e maj take potrzeby niezgodne z wizerunkiem osoby
ponadprzecitnej, ktry maksymalizuje skuteczno odgrywanej roli.
Przeczam si w zalenoci od grupy, w ktrej przebywam. Jestem jak aktor
byskawicznie zmieniajcy kostium midzy jednym numerem a nastpnym. Czuj, jak
przeistaczam si w tego, kogo grupa pragnie we mnie widzie. Z wierzchu wyglda to
tak, e mam trzy albo cztery zestawy ubra w swojej szafie, wic gdziekolwiek pjd
mam co odpowiedniego. Od okoo dziesiciu lat potrafi w cigu jednego dnia
przebra si z trzyczciowego garnituru w skrzany kombinezon motocyklowy, to
znw w strj wieczorowy. Wewntrznie przebieraem si" rwnie czsto, zalenie od
paczki, z ktr przebywaem.
Natychmiast wiem, jak mnie ludzie odbieraj. Czuj taki dreszcz w ciele, tak jakbym
oywa wtedy, gdy jestem w kontakcie. Jeeli nie jestem w kontakcie i nie zdobyem
adnych punktw, czuj taki brak energii, jakby we mnie nic nie byo. Wiem, kiedy
mnie akceptuj, bo czuj to w ciele. Wiem, kiedy speniam oczekiwania i robi
wraenie.
Agencje reklamowe dziaaj podobnie jak Trjki. Ludzie pracujcy w reklamie
wyczuwaj, jakich wizerunkw pragnie wiat. Potrafi te wizerunki stworzy i
wylansowa. Trjki bardzo sprawnie umiej przejmowa takie wizerunki i przeistacza
si w osoby najbardziej cenione przez dan grup spoeczn. Kompetentny

- 98 -

profesjonalista, idealny przywdca publiczny, doskonay partner. Preferowan

dziedzin jest praca, ale jeeli otoczenie akceptuje bardziej prniaczy styl ycia. Trjka
potrafi przez lata cae odgrywa take t rol byleby tylko nie wej w kontakt ze
swoimi rzeczywistymi preferencjami emocjonalnymi.
Mieszkam na przedmieciu z dwoma synami. Zajmuj si praktyk terapeutyczn w
niepenym wymiarze godzin. Otoczenie jest idealne i jest w nim to, czego zawsze w
yciu pragnam. Najczciej trudno mi jednak powiedzie, co czuj. To co sobie
najbardziej uwiadamiam to zewntrzne pozory. Czy moje dzieci s czyste i czy
wygldaj na szczliwe? Trudno mi po prostu z nimi by i spdza czas, nie
przeksztacajc wszystkiego w jak form aktywnoci. Zdaam sobie spraw z tego, e
prezentuj obraz doskonaej nowoczesnej kobiety-terapeutki, stosujcej techniki
alternatywne, mieszkajcej na przedmieciu ze swoimi synami.
Wykonawca dostosowuje si i przeksztaca w modelowego przedstawiciela
dowolnego cenionego wzorca kulturowego. Narciarz wodny bdzie mia najmodniejsze
narty i nieskaziteln opalenizn, meneder bdzie manifestowa styl charyzmatycznego
przywdcy. Uwaga skierowana jest na zewntrz na wszelkie sygnay pozytywnego
zainteresowania innych ludzi do tego stopnia, e Trjka odwraca uwag od uczu i
stara si usilnie o wypracowanie sobie robicego wraenie stylu osobistego.
Samooszukiwanie jest cakowite, jeeli prawdziwe uczucia zostaj zduszone i zastpione
przez pseudo ja". Gwarantuje to Trjkom obejmowanie pozycji przywdczych dziki
prezentowaniu stylu, ktry budzi zaufanie.
Gwne decyzje swego ycia podejmowaem w imi okrelonego wizerunku.
Angaowaem si w zwizek z kobiet ze wzgldu na wizerunek, ktry prezentowaa.
Wyboru uczelni, pracy, stowarzyszenia dokonywaem z myl o prestiu.
Moje decyzje bywaj take dowodem odrzucania jakiego wizerunku. Nie chc by
odbierany jako czowiek z zewntrz, jako przedstawiciel kontrkultury. Tego wizerunku
nie chc. Tak wic z czasem mog by zmuszony do pjcia na zabaw z
najatrakcyjniejsz dziewczyn lub zdobywania w mojej grupie najliczniejszych
wyrnie.
Zastpowanie autentycznych uczu budzcym szacunek obrazem siebie moe by
rdem szczeglnego cierpienia dla Trjek. Moe si tak sta, gdy np. uwiadomi
sobie, e podjy szczere i dugoterminowe zobowizania wobec osb bliskich
(otoczone odpowiednimi niuansami i podbudowane frapujcym stylem osobistym), bez
rzeczywistego kontaktu z emocjami. Moe doj do zaamania, jeeli Trjka uwiadomi
sobie rozbieno miedzy swoimi autentycznymi uczuciami a faktem, e oszukiwaa
innych, prezentujc im atrakcyjn fasad. Moe si wtedy poczu szalbierzem, ktrego
kamstwa nie zostay wykryte. Uwiadomienie sobie, e prawdziwe uczucia nie zawsze
id w parze z rolami cenionymi przez innych moe doprowadzi do wybuchu
wciekoci. Trjk moe rozzoci fakt, e inni tak atwo dali si nabra i e nikt jej nie
ceni za to, kim naprawd jest.

- 99 -

Jeeli znajdziesz si w niewygodnej dla siebie sytuacji moesz przejawia emocje, ale
przejawiasz je nie dlatego, e je przeywasz, lecz dlatego, e powiniene je przezywa.
Jeeli kto d na przykad powie, e zaley mu na tobie, odpowiadasz tym samym,
niezalenie od tego, czy tak czujesz czy nie. Moesz stwarza pozory zaangaowania,
cho tak naprawd jeste miliony kilometrw std i w mylach robisz co innego.
Moesz zaglda mierci w oczy, ale nadal musisz by opanowany. Gdybym umiera
z godu, a ty by postawi przede mn misk pen jedzenia, wtpi, czy signbym
po ni gdyby si przyglda. Wiem, e jeli le wypadn w oczach kogo, kogo
szanuj, bd natychmiast odrzucony.
Trjki utosamiaj si z wasnymi wizerunkami: piknymi wizerunkami modoci,
inteligencji i produktywnoci. Mog dozna szoku, jeeli odkryj, e obserwatorzy z
zewntrz potrafi odrni ich prawdziwe ja" od pseudo ja". Przekonane s bowiem,
e tylko pseudo ja" moe im przynie troch mioci. Maj za sob dziecistwo, w
ktrym szanowano tylko tych, ktrzy odnieli znaczcy sukces. Jako osoby dorose
yj wic z przymusem zwyciania, ktre przynosi im mio. Zdaniem zewntrznego
obserwatora. Trjki dziaaj pod presj, mocuj si i sprzedaj dla osobistych korzyci.
Uwaga Wykonawcw skoncentrowana jest na porwnywaniu statusw i na
zdobywaniu symboli statusu, ktre s uchwytnymi dowodami sukcesu. S dumni z
osigni, honorw, z tego e zwyciyli swoich rywali. Staraj si zajmowa pozycje,
w ktrych dzier wadz nad cudzym yciem. S narcystyczni w tym sensie, e
przekonani s o wasnej kompetencji i wyszoci. S egocentrycznie skupieni na tych
projektach, ktre w ich wasnych oczach przydaj im blasku. Ich prno wynika
jednak z dokona, zarobkw, a nie z urojonego poczucia wrodzonej wartoci osobistej.
Trjki pracuj dla sukcesu. Ich sia ley w zdolnoci przetrzymania rywala i
umiejtnoci koczenia rozpocztych zada. wiadome s tego, e wiat nie ma
obowizku ich utrzymywa i przeywaj silny lk, jeeli nie s w stanie zapracowa
sobie na status i szacunek. Towarzyszy im wiara we wasne zdolnoci, ale nie maj
poczucia, e sukcesy przyjd same.
Tyle inwestuj w sukces, e jeeli pojawi si poraka, dokonuj jej redefinicji,
okrelajc jako sukces czciowy, lub te przypisuj win innym. Unikaj niepewnych
przedsiwzi i rozpadajcych si zwizkw. Szybko szukaj sobie czego lepszego.
Nie maj poczucia poraki, jeeli prdko pojawi si nowa obiecujca perspektywa.
Potrafi zmienia prac i tosamo bez wahania. Jeli zapewni im si mono
wykazania si aktywnoci i nadziej na lepsze jutro, negatywne emocje potrafi
trzyma na uwizi. Ta wybitna zdolno do przystosowywania si jest zarwno
bogosawiestwem, jak i obcieniem. Pozytywne jest to, e Trjki potrafi porusza
si pod presj szybko i skutecznie. Negatywne jest to, e autentyczne uczucia ulegaj
stumieniu w imi wykonania zadania. Konsekwencj zdolnoci chwytania si nowych
szans i wcielania w wizerunek wymagany przez now rol jest to, e postrzegane s jako
ludzie zmieniajcy pogldy jak rkawiczki, aby osign wasne cele.
Oszukiwanie i samooszukiwanie

- 100 -

Odpowiedni wizerunek ma wielk si oddziaywania take w polityce. Przykadem

tego jest Ronald Reagan, prezydent o wielkim uroku osobistym, dajcy narodowi
poczucie bezpieczestwa. Ludzie chc bowiem, by ich przywdcy emanowali
szczeroci i dobr wol. Zdolni Wykonawcy potrafi przej cechy danej roli i
utosami si z ni. W filmie Pumping Iron Arnold Schwarzenegger, wielokrotny mistrz
wiata w kulturystyce i prawdopodobnie Trjka, opisuje swoje upodobanie do
rywalizacji jako chwyt psychologiczny: pokazuje innym zawodnikom wizerunek
zwycizcy nie do pokonania zanim zaczn pozowa razem na estradzie.
Trjki czsto mwi o tym, e wiadome s manipulacyjnych moliwoci kryjcych
si w operowaniu wizerunkiem wzbudzajcym zaufanie. Powiadaj te, e tak silnie
zanurzaj si w swoje role, e oszukuj same siebie. Selektywnie koncentruj si na
wsparciu i odrzucaj negatywne informacje zwrotne, traktujc je jak strategi stosowan
przez osoby nie umiejce przegrywa. Dopki zaspokajane s potrzeby wizerunku.
Trjki pr zaarcie naprzd ku zwycistwu.
Prbuj nawiza kontakt z kadym, kto jest wzorcem tego, co mnie interesuje. Moe
to dotyczy wszystkiego: od polityki latynoamerykaskiej przez jaki przedmiot
akademicki, na sztukach piknych koczc. Przycigaj mnie ludzie nieprzecitni,
sprawiajcy wraenie poskadanych, ludzie sukcesu, ktrzy rozwizali wszystkie
problemy zewntrzne. Take pienidze, pozycja i wadza. To wspaniaa rzecz
posuwa si stale w kierunku wizerunku idealnego i bardzo boli rozpoznanie faszu w
tych wizerunkach. Boli zdanie sobie sprawy z tego, e tyle woyo si wysiku w
zachowanie pozorw, a na kocu drogi nie bdzie moe tej idealnej dla ciebie pracy.
Boli, e nie kady kocha zwycizc. To jak ciastko z wyobrani, ktre rozpada si w
py, bo tyle trzeba rnych rzeczy zrobi, eby je zdoby.
Uwiadamiasz sobie, e skoncentrowae si na wizerunku i masz poczucie, e sam
siebie zdradzie. Zdradzasz siebie, gdy dokonujesz rnych cudw, by sta si osob
wybijajc si w dowolnej grupie. Bardzo cierpi, gdy uwiadamiam sobie, e tak
bardzo si musiaam przystosowywa, by zosta najdoskonalsz kobiet, ktr on
kiedykolwiek spotka lub by zosta t, ktra przewodzi i wzbudza szacunek tumu.
Obecnie waniejsze jest dla mnie pozostanie w przyjani z dawnym kochankiem lub
wiadomo tego, e mnie lubi za to, kim jestem. Nie chc ju dostawa od nich tego
co potrzebne mojemu wizerunkowi, ktry manifestowaam wtedy, gdy bylimy ze sob
zwizani.
Zwizki intymne
Rozdwik miedzy prawdziwym ja" a ja wykonaniowym", ktry powsta w
dziecistwie, szczeglnie silnie ujawnia si w bliskich zwizkach.
Zawsze czuam, e nie mona pogodzi uczu z wykonaniem roboty. Mona albo
siedzie i przeywa, albo wzi si do pracy. W efekcie wiele osb mwio mi, e
depcz ich, e chodzi mi wycznie o ich produktywno a nie o ich uczucia. To w

- 101 -

pewnym sensie prawda. Ciko mi byo na przykad dostrzec, e inni ludzi pod presj
zwalniaj obroty lub e s zdezorientowani, jeeli co im nie wychodzi w yciu
osobistym.
Gdy staram si pozosta przy swoich uczuciach budzi si we mnie poczucie
prawdziwego zamieszania. Czy to uczucie jest waciwe? Jak mam odrni wasne
uczucia od uczu dyktowanych mi przez mj wizerunek? Gdy przez cae ycie czowiek
dopasowywa si do cudzych
oczekiwa, a tu nagle znajduje si pod presj wasnych przey, moe si przerazi.
Ujawniaj si autentyczne sympatie i antypatie. Starasz si uruchomi inny barometr
jak si z tym czujesz, a nie jak to widzisz. Koncentrowanie si na sobie a nie na
innych przeraa, nie wiesz bowiem czego si o sobie dowiesz, a nawet czy w ogle
jeste.
Trjki potrafi sprawia wraenie czuego partnera, cho jednoczenie zdaj sobie
spraw z tego, e graj wtedy jak rol. Jeeli wymagana jest wraliwo, s wraliwe,
cho niekoniecznie odczuwaj to w rodku. atwo odgrywaj" bliskie zwizki i
wcielaj si w swoje wyobraenie o tym, jak powinien wyglda odpowiedni partner czy
te s" doskonaymi maonkami. Gdy pojawi si jednak prawdziwe emocje, brak
Trjkom odpowiedniego dowiadczenia. Odczuwam tylko jedn lub dwie jasno
okrelone emocje. A gdzie jest reszta?" Albo te czuj si zakorkowane: Jeeli pozwol
sobie na emocje, oniemiel mnie one i unieruchomi." Najczstsze pytania, jakie zadaj
ludzie uzalenieni od pracy", gdy po raz pierwszy pozwalaj sobie na wasne emocje,
to: Czy ta emocja jest waciwa?", Czy moje emocje wezm gr i przeszkodz mi w
efektywnej pracy?"
Najtrudniej mi poradzi sobie ze zoci. Zdarzao mi si znika na cae miesice, by
dopiero potem zda sobie spraw z tego, e powodem by silny gniew. Tyle czasu
mijao, zanim si z nim uporaem. Zo niszczy pozytywny wizerunek i wszystkich
odstrcza, wic zamiast sobie z ni radzi wolaem zmienia prac i tworzy sobie
nowy wiat chronicy mnie od przezywania w przyszoci takich uczu.
Na obecnym etapie mojej pracy nad sob doceniam, gdy kto pomaga mi r wej w
kontakt z moimi uczuciami. Patrzc wstecz, widz wiele takich momentw, gdy
sprawy potoczyyby si inaczej, gdybym od razu poradzi sobie z moimi emocjami.
Wydaje mi si, e w danym momencie nie potrafi sobie uwiadomi, co czuj.
Potrzebuj czasu i miejsca, by do tego doj. Ale z kolei, gdy mam za wiele miejsca
wiem, e mam czas wytworzy sobie pewien skrypt, ktry wydaje mi si autentyczny.
Najbezpieczniej si chyba czuj wtedy, gdy prosz o czas na zastanowienie si, co
czuj i godz si na rozmow w okrelonym terminie w niedalekiej przyszoci.
Zalet Trjek jest to, e niezwykle silnie wspieraj cele i aspiracje czonkw swych
rodzin. Pracuj intensywnie, by zapewni rodzinie byt i bardzo si ciesz z sukcesw
tych, z ktrymi si utosamiaj.wietnie im si udaje wyciga innych z odosobnienia
lub zych nastrojw i zachca ich do emocjonalnie konstruktywnej dziaalnoci. Jeeli
identyfikuj si z yciem rodzinnym, powicaj rodzinie czas i energi. Jeeli wana jest

- 102 -

dla nich intymno, wiele wysiku wo w to, by sta si bliskim partnerem. Jeeli
jednak obiektem ich identyfikacji jest praca, niewiele znajd czasu dla rodziny czy dla
mioci.
Wad Trjek jest to, e atwo odwodzi je od wasnych uczu takie czy inne zadanie.
Trjki twierdz, e zada tych podejmuj si dla rodziny, tak naprawd jednak chodzi
im o sukces osobisty.
Wiele uwagi powicaj wygldowi i zewntrznym dokonaniom partnera, co zastpuje
gbi uczu.
Jestem wspaniay przy pierwszym spotkaniu, na pierwszej randce. Wzajemny
zachwyt. Najlepiej wypadam, gdy wczony jest reflektor uwagi. W miar trwania
zwizku chc si zaj prac kosztem partnerki. Duym problemem dla mnie jest to,
e chc wraca do domu pno, poniewa pracuj, by zarobi na nasz sukces, a po
przyjciu do domu stwierdzam, e partnerka czuje si uraona.
Gdy pojawi si zbyt silne uczucia mam takie sposoby odcinania si od nich, ktre
doprowadzaj moj partnerk do szau. Gdy emocje staj si zbyt intensywne,
zatapiam si w pracy lub te w czasie jakiej powanej rozmowy po cichu
zastanawiam si jeszcze raz nad jakim projektem lub te czuj, e po prostu czas ju
sobie pj. Gdy mwi Przesta", mwi to powanie. Nie znosz, gdy kto prbuje
na mnie wywiera nacisk. Potrzebuj czasu, by upora si w samotnoci z jak
negatywn ocen lub poczuciem przegranej i gdy ju si upewni, e wytrzymam i e
nadal bd mg sobie spojrze w twarz, wracam.
Przykad pary zoonej z Trjki i Pitki (Wykonawca i Obserwator)
Zarwno Trjka jak i Pitka maj problemy z emocjonaln bliskoci. Trjka chce by
oceniana za osignicia, a nie za to kim jest, Pitka za boi si ujawnienia i upokorzenia.
W pierwszej fazie kontakt emocjonalny jest bardzo ograniczany. Trjka unika
intymnoci przez obarczanie si licznymi zadaniami. Pitka za wycofuje si. W
najczstszym scenariuszu Trjka jest owc, a Pitka ofiar. Trjki doprowadzaj do
takich czy innych wydarze. Pitki nie stawiaj oporu.
Wykonawca staje si bardziej skonny do intymnoci, gdy zaspokajane s potrzeby
zwizane z tworzonym przez niego wizerunkiem, wycofuje si za wtedy, gdy
samoocena spada. Obserwator pozwala sobie na krtkie chwile intymnoci, jeli ma
gwarancj zachowania niezalenoci. Oba te typy reaguj z opnieniem na nage
wybuchy emocji i musz si wycofywa, by sprawy przemyle. Kady musi czujnie
obserwowa, czy druga strona jest dostpna. Trjki musz szanowa prywatno
Pitek i unika przejmowania steru. Pitki za musz si uczy tolerowania
spontanicznych kontaktw bez potrzeby wycofywania si.
Trjka cigle poszukuje rnych sposobw udoskonalania zwizku, a Pitka jej w tym
nie przeszkadza. Para nie musi walczy o to, kto sprawuje kontrol, wic Trjka czsto
usiuje zaaranowa wsplne ycie jak w obrazku z bajki, po czym bierze si za kolejne
zadania. Jeeli dojdzie do ustalenia harmonogramu prac domowych. Trjka i Pitka
wsppracuj czsto ze sob w tym zakresie, yjc poza tym wasnym yciem.

- 103 -

Obserwator ma skonno do szufladkowania: poszczeglne formy aktywnoci, rni

przyjaciele, wszystko pooddzielane. Zayo zajmuje jedn z przegrdek i zaraz po
intymnym spotkaniu Pitka wycofuje si. Gdy atmosfera domowa stanie si napita.
Pitka moe si wycofa tak bardzo, e nastpuj dugie okresy zamknitych drzwi i
komunikacji ograniczonej do minimum. Jeeli Trjka jest bardzo zajta, moe tego w
ogle nie zauway. Jeli plany Trjki koliduj z harmonogramem ycia domowego i
porami posikw. Pitka zareaguje dsami, a jeeli poczuje si wystarczajco
bezpiecznie, wybuchnie zoci w stylu semki (ktra jest jej punktem bezpieczestwa).
Dla Trjki gniew osoby bliskiej jest zabjczy, wic natychmiast si wycofuje.
W yciu spoecznym Trjka chce prezentowa atrakcyjny wizerunek. Lubi bywa,
czuje si bezpieczna i kochana wtedy, gdy co robi. Pitka jest bardziej wycofana, lubi
by sama i nie bdzie towarzyszya Trjce w niespodziewanych wyjciach. Musi
wiedzie, jaki jest program koncertu, albo co kto komu powie. Trjka moe
organizowa bale i by ich gwiazd. Moe zabiera gos za Pitk w czasie spotka
publicznych. Jeeli Trjka i Pitka wsplnie pracuj nad jakim zadaniem. Pitka
przejmie rol niewidzialnego mzgu zdalnie sterujcego Trjk. Wszelkie kontakty
publiczne wemie na siebie Wykonawca. To on bdzie prowadzi negocjacje i dzwoni
do Obserwatora, by zoy sprawozdanie. Obserwator za nie bdzie musia rusza si
z domu.
Zwizki z autorytetami
Trjki chc mie autorytet. Umiej ustala priorytety i dobrze znosz rywalizacj.
Lubi dowody uznania, gdy osign sukces. Na og rywalizuj o zwycistwo osobiste,
na przykad o przywdztwo w grupie. Jeeli natomiast Trjka utosami si z zadaniem
grupowym, silnie zdopinguje ekip, przyjmujc bez pytania rol przywdcy. Trjka w
druynie zapewnia ruch do przodu.
Zalet Trjek jest to, e s przykadem zaangaowanego autorytetu i dopinguj innych.
Potrafi si powici bezwarunkowo zadaniu, ywic nadziej sukcesu. Od razu
przechodz od myli do czynu i nic nie maj przeciwko wsppracy z autorytetami o
przeciwstawnych pogldach.
Trjki wychodz bez szwanku z trudnych interakcji manifestujc postaw nastpnym
razem doprowadzimy t spraw do szczliwego koca". Daj tez innym wsparcie,
pomagajc im zajmowa pozycje niebezpieczne i ryzykowne bez zahamowa
wypywajcych z lku o ewentualne konsekwencje.
Wad interakcji Trjek z autorytetami jest to, ze czsto przejmuj kontrol obchodzc
istniejce autorytety. Wykonuj zadania cinajc zakrty, nierzadko kosztem jakoci.
Skonne s czsto do przesadnej autoreklamy. Wielokro wchodz w kontakt z innymi
poprzez role zawodowe a nie poprzez osobiste uczucia. Mj wizerunek nawizuje
kontakt z Twoimi referencjami".
Przykad zwizku z autorytetem: Trjka i Szstka (Wykonawca i Adwokat Diaba)
Jeeli zwizek jest dobrany. Szstka bdzie tworzya koncepcje, a potem wyszukiwaa

- 104 -

w nich wady. Trjka za zajmie si promocj projektu i jego realizacj. Jeeli Szstka
bdzie miaa pomys i naszkicuje jego ramy, odda si w peni waciwemu sobie
nawykowi wyraania wtpliwoci i wynajdywania ukrytych wad. Trjka znajdzie si
wtedy w idealnej pozycji, by przedstawi zalety przedsiwzicia i nada mu solidne
podstawy. Jeeli Szstka poczuje, e szanuje si j za pomysy, pozwoli, by na Trjce
skupiay si wiata reflektorw i uwaga publicznoci.
Jeeli natomiast Szstka poczuje si usunita w cie, zacznie podejrzewa, e Trjka
chce przej wadz. Szstka zakada, e Trjka wie, kiedy Adwokat Diaba oszukuje
lub przesadza. Bdzie zatem podejrzewaa, e Trjka robi intrygi, by osign wasne
cele, a nie dziaa dla dobra ogu. W ten sposb Szstka ustawi si w pozycji osoby
przegrywajcej i moe zacz szuka sprzymierzecw za plecami Trjki. Trjka
tymczasem jest na tyle zajta cieniem do celu, e moe nie zauway obaw Szstki,
bo gdy ju skupi si na zadaniu odsuwa w bok emocje. Nie zwraca wic uwagi na to,
co czuj wsppracownicy. Trjka tak bardzo przywizana jest do wizerunku autorytetu
odnoszcego sukcesy, e zupenie nie zauwaa wyczerpania wppracownikw. Nie
syszy krytycznych komentarzy, a pytania Szstki uwaa za przejaw wtrcania si i
usiuje przej kontrol:Strze si, bo mam Ci na oku".
Jeeli przedsiwziciu grozi niepowodzenie. Trjka bdzie chciaa pracowa jeszcze
intensywniej. Szstka za rozmawia. Jeli sytuacja nadal si pogarsza Wykonawca
bdzie si stara wycofa i zaj czym bardziej obiecujcym. Adwokat Diaba
potraktuje to jako zdrad, bdzie prbowa wytrwa i ratowa przedsiwzicie. Jeeli
natomiast wszystko bdzie szo dobrze. Trjka bdzie chciaa rozszerzy interes i
koncesje. Szstka za wzmoe czujno. Bdzie wolaa trzyma si tego co ma.
Zacznie si niepokoi ewentualnymi zagroeniami pyncymi z cudzej zawici. Bdzie
si staraa zapobiec niebezpieczestwom, rozmylajc nad wartociami i etyk sukcesu.
Jeeli Trjk sta bdzie na to, by dzieli si wadz przy podejmowaniu decyzji oraz
informowa innych przed podjciem dziaa, paranoidalne obawy Szstki ucichn. Gdy
Szstk ogarnia lk przed dziaaniem i wtpliwo. Trjka powinna jej przedstawi plan
dalekosiny. Relacje z autorytetem poprawi si znacznie, jeeli Szstka nauczy si
pyta wprost zamiast nabiera coraz wikszych podejrze opartych na mylnych by
moe przesankach.
Zalety
Trjki przejawiaj zaraliwy entuzjazm dla planw i przyszych przedsiwzi.
Zwaywszy, e bywaj niezmiernie pracowite, potrafi zachca innych do
doskonalenia si. Przez cae ycie chc si uczy. Przejawiaj tez antydepresyjn
zdolno wynajdywania ciekawych zaj. Potrafi efektywnie reklamowa siebie i swoje
przedsiwzicia. Angauj si w projekty spoeczne pomagajce ludziom poprawi byt
materialny wasnymi siami i d do przewodzenia takim dziaaniom.
Atrakcyjne otoczenia
Atrakcyjnym dla Trjek otoczeniem s niewielkie przedsibiorstwa, ktre rozkwity

- 105 -

dziki pracowitoci i siedzeniu po godzinach. Chtnie obejmuj stanowiska

menederskie. Zostaj handlowcami. Pracuj w massmediach, w reklamie i przy
promocji towarw i usug. Pocigaj je zawody wymagajce przekadania znanych idei
na dajcy si ocieli w ycie system.
Trjki s modelowymi przedstawicielami swojego rodowiska:lewicowymi radykaami,
prawicowymi konserwatystami. Przycigaj je takie otoczenia, w ktrych maj szans
si wybi, unikaj za rodowisk, w ktrych niczego nie osign. Wybieraj zawody
.prestiowe z moliwoci awansu. Pn si po drabinie organizacyjnej, chc doj na
sam szczyt. Bywaj politykami, na ktrych si gosuje ze wzgldu na ich wizerunek w
rodkach masowego przekazu i osobisty styl.
Nieatrakcyjne otoczenia
Nieatrakcyjne dla Trjek s zawody bez perspektyw, prace nie podnoszce prestiu.
Unikaj wszystkiego, co w opinii publicznej niegodne jest tej klasy spoecznej, do ktrej
nale. Nie mog si podejmowa projektw twrczych wymagajcych wgldu w siebie
lub okresw prb i bdw. Wol by dziennikarzami ni powieciopisarzami,
kierownikami dziau graficznego w czasopimie ni powanymi malarzami, ktrym
potrzeba wielu miesicy dla ukoczenia dziea.
Synne Trjki
Do synnych Trjek naley Werner Erhard*, super sprzedawca wiadomoci, ktry
lansowa ruch rozwoju osobistego pod hasem trening pozazmysowy jest skuteczny".
Ronald Reagan * Walt Disney * Farrah Fawcett * John F. Kennedy
Na co Trjki zwracaj uwag?
Zewntrznemu obserwatorowi Trjka wydaje si by czowiekiem osigni, osob o
skoncentrowanej uwadze. Trjki twierdz jednak, e staraj si jedynie dotrzyma
kroku. Jeeli kto jest dobry, Trjka musi by lepsza, poniewa jej samoocena zaley
od sukcesw. Aktywno jest form kontroli, a warto osobista i poczucie
bezpieczestwa zale od tego, ile udao si zrobi. Trjka zazwyczaj robi kilka rzeczy
na raz, co nazywa si myleniem wielofazowym.
Jad samochodem, nieco spniony. Kierujc, rozmawiam jednoczenie z pasaerem,
zerkam w lusterko, by sprawdzi czy nie ma w pobliu gliny, przekraczam co i raz
dozwolon prdko, przegryzam kanapk i przeczam radio na kolejne kanay. To
ze udaje mi si to wszystko robi jednoczenie wprawia mnie w dobre samopoczucie.
Czuj si panem sytuacji.
Wielofazowej aktywnoci towarzyszy wewntrzny nawyk kierowania uwagi na zadania.
Uwaga rzadko zatrzymuje si na aktualnym zadaniu, szybko przeskakuje na kolejne.

- 106 -

Midzy jedn a drug myl nie ma prawie miejsca na refleksj, na ponowne rozwaenie
hierarchii wanoci, na dostrzeganie wasnych uczu zwizanych z zadaniem.
Musisz by najlepszy, inaczej nie istniejesz. Wiecznie masz poczucie, e jeste na
drugim miejscu i wci starasz si by na pierwszym. Stale masz na tapecie trzy albo
cztery przedsiwzicia. Twoje ciao realizuje jeden projekt, a umys skoncentrowany
jest ju na nastpnym.
Gdy pierwszy projekt dobiega koca jestem tak ju zaangaowany w nastpny, ze
niemal nie zauwaam, ze pierwszy ju ukoczyem. To tak, jakby teraniejszo nie
istniaa, bo wci wybiegam naprzd ku nastpnemu zadaniu.
By zrozumie ten rodzaj uwagi sprbuj sobie wyobrazi, e stale dziaasz na wysokich
obrotach, e wybierasz ycie pene stresu i rywalizacji. Wraliwy jeste na wszystko w
Twoim otoczeniu, co moe si przysuy celowi, ku ktremu obecnie zmierzasz. Ludzi
spostrzegasz pod ktem tego, co posiadaj lub co mog zrobi dla realizacji Twojego
przedsiwzicia.
W miar precyzowania celw zainteresowanie ronie, ronie te tempo pracy. Uwaga
zawa si do tych sygnaw, ktre sprzyjaj zblianiu si do celu. Ludzie zaczynaj
przypomina automaty, ktre albo zablokuj ruch, albo maj co, co moe pomc w
realizacji zadania. Jeeli s automatami przeszkadzajcymi, to albo si ich ignoruje, albo
omija. Jeeli mog sprzyja realizacji zadania, poszukuje si kontaktu z nimi, traktujc
ich instrumentalnie.
Przeszkody wzmagaj jedynie koncentracj uwagi. Stan napicia sprzyja temu, bo jeli
nie osigniesz celu lub kto inny Ci ubiegnie, bdziesz si obawia, e okaesz si
niegodnym mioci nieudacznikiem. Nikt nie kocha tych, ktrzy nie przybiegli pierwsi
do mety. Albo zajmiesz pierwsze miejsce, albo nie ma dla Ciebie w ogle miejsca.
Jeeli przeszkd nie udaje si pokona, koncentrujesz si na sobie i przetrzsasz
pami wyszukujc kade adekwatne rozwizanie z przeszoci. Takie zawenie uwagi
do drobiazgowych sygnaw z otoczenia, dawnych wspomnie i rozwiza pod ktem
ich aktualnej przydatnoci nazywamy myleniem zbienym. Trjki szczeglnie dobrze
si nadaj do takiego sposobu mylenia, bowiem pomaga im odnajdywa twrcze
rozwizania, gdy rutynowe nie daj efektu.
Ju kilka przedsibiorstw postawiem na nogi. Najwiksze zyski osigaem wtedy, gdy
musiaem dotrzyma okrelonego terminu. Z kadego innego przedsiwzicia, ktrym
si kiedykolwiek zajmowaem, wyuskiwaem wtedy nawet najdrobniejsze pomysy.
Moje zyski wynikaj z dziwacznej kombinacji pomysw, ktre w innych sytuacjach
okazay si skuteczne.
Identyfikacja
Gdy jakie przedsiwzicie okazuje si na tyle skuteczne, by przycign uwag
Trjki, caa jej energia umysowa skupia si na celu. Trjka utosamia si z cechami,
ktre sprzyjaj rozwizaniu danego problemu. Takie sprzenie wizerunku i uwagi

- 107 -

nazywamy identyfikacj. Jest to mechanizm obronny, za pomoc ktrego stajemy si

podobni do ludzi lub wzorcw, z ktrymi zetknlimy si w modoci. Dla wikszoci z
nas psychologiczna identyfikacja to co w rodzaju:Jestem podobna do matki" lub
Jestem Amerykaninem". Dla Trjki identyfikacja moe przybiera posta: Staem si
modelowym wykonawc tego, czym si zajmuj". Gdy zachodzi identyfikacja. Trjce
trudno jest oddzieli warto osobist od wartoci wytworu, a jeeli wytwr zostanie
zakwestionowany Trjka czuje si osobicie zaatakowana.
Trjki mj nieustanny nawyk odsuwania uwagi od prawdziwych uczu w imi
skutecznoci i w imi wcielania wizerunku, ktrego dane zadanie wymaga. Szczeglnie
atwo poddaj si identyfikacji, poniewa szukaj aprobaty u innych. Potrafi
mobilizowa znaczn energi, by przemieni si w takiego czowieka, jakiego widzie
ycz sobie inni. Czsto nie zdaj sobie sprawy z tego, e nie potrafi przerwa pracy,
by postawi sobie pytania, jak si czuj z tym, co robi i czy nie wolayby robi czego
innego.
Gdy nastpi identyfikacja. Trjka zaczyna wierzy, e zawsze doskonale robia to, co
w danym momencie jest jej zadaniem. Samooszukiwanie bdzie tylko czciowe, jeeli
Trjka bdzie czua, e nakada mask lub odgrywa rol, by zrobi dobre wraenie.
Identyfikacja moe jednak by na tyle silna, e Trjka wciela si w rol zawodow i yje
z ni przez wiele lat, a choroba lub kryzys wieku dojrzaego zmusi j do przerwania
pracy, pozwalajc uczuciom doj do gosu. Jeeli gra idzie o tytu, prestiowy
wizerunek lub du sum pienidzy, Trjka potrafi pracowa a padnie dla firmy", dla
korporant", dla jakiejkolwiek roli, z ktr si utosamia. Nie zatrzyma si nawet na
chwil, by zada sobie pytanie, czy takie ycie przynosi jej spenienie.
wiczenie w zakresie identyfikacji
wiczenie to pomaga zrozumie przesunicia uwagi, ktrych dokonuje Trjka
stapiajc si z podanym wizerunkiem. Usid naprzeciwko partnera. Niech jedno z
Was bdzie obserwatorem, a drugie przyjmie rol Trjki. Jeeli Ty decydujesz si by
Trjk zamknij oczy, by nie rozpraszay Ci reakcje obserwatora. Zamknwszy oczy,
wybierz jak cech, z ktr chcesz si utosami. Niech to bdzie cecha, ktrej, w
Twym mniemaniu, nie posiadasz. Sprbuj na przykad wyobrazi sobie, e jeste osob
pikn, pocigajc, inteligentn, namitn czy radosn. Pamitaj jednak, by wybra
tak cech, ktra jest ci obca.
Wyobra sobie teraz, e j posiadasz. atwiej Ci bdzie to zrobi, gdy przypomnisz
sobie sytuacj, w ktrej naprawd czue si jej posiadaczem. Zauwa, jak przesuwa si
Twoja uwaga, gdy budujesz w sobie t cech". Zauwa, e przyblia si ona i oddala.
Gdy jest obecna, czujesz si jak Trjka, ktra z t cech si identyfikuje, a gdy musisz
dokona wysiku, by j utrzyma, czujesz si jak Trjka, ktra kurczowo ima si
wizerunku.
Majc nadal zamknite oczy, skoncentruj si cakowicie na wyobraonej cesze i
pozwl jej przenikn Twoje ciao. Gdy zdoasz utrzyma uwag na odczuciach czy
emocjach stymulowanych przez ni w Twoim organizmie, wcz do Twoich fantazji
obserwujcego partnera. Wyobra sobie, e jest on osob wan w Twoim yciu (na

- 108 -

przykad szefem czy wspmaonkiem), e ma na Ciebie wpyw i e jest czuy na

cech, z ktr si identyfikujesz.
Otwrz teraz oczy i nadal kierujc uwag do wewntrz, na wybran przez Ciebie
cech, zacznij zwyk rozmow z obserwatorem. Zauwa, jak przesuwa si Twoja
uwaga, gdy prbujesz si utosamia z cech, na ktr wraliwy jest Twj partner.
Trjki potrafi wychwyci w tych wewntrznych wahaniach uwagi rnic miedzy
momentami, gdy udaj tylko wizerunek majcy robi wraenie i chwilami, gdy tak si w
danej waciwoci zanurzaj, e utosamiaj si z cenion przez partnera cech.
Zazwyczaj przenosz uwag tak, by identyfikowa si z cenionymi w danej kulturze
wizerunkami i zaczynaj uwaa je za przejaw samych siebie. Przestaj odrnia
przyjty wizerunek od wasnych wewntrznych uczu.
Gdy Trjka wciela si w okrelony wizerunek, bardzo silnie odbiera reakcje innych
ludzi. Jeeli wizerunek wywiera oczekiwany wpyw. Trjka bdzie si z nim nadal
identyfikowaa; jeeli za publiczno wyrazi dezaprobat, autoprezentacja ulegnie
niewiadomej modyfikacji.
Styl intuicyjny
Gdy Trjki byy dziemi, ich poczucie bezpieczestwa zaleao od tego, czy potrafiy
by najlepsze w dziedzinach cenionych przez innych. Jeli dobre samopoczucie dziecka
zaley od tego, czy przedstawi odpowiedni wizerunek i dobrze wypadnie, stanie si ono
wraliwe na informacje podtrzymujce te potrzeby.
Gdy znajd si w nowej sytuacji natychmiast zdaj sobie spraw z tego, jak mnie inni
odbieraj. Wiem, e wstrzel si w sam rodek" tego, co grupa do mnie czuje. To
raczej wyczucie ni emocja. Wiem po prostu, co grupa skonna jest zaakceptowa.
Zaczynam si wtedy w taki sposb zachowywa.
Polegaem na tym bardzo w mojej pracy promocyjnej. Szedem od jednej grupy do
drugiej z tym samym produktem, ale za kadym razem opowiadaem o nim nieco
inaczej. Stawaem, by wygosi odczyt i syszaem czasem, jak w rodku zdania
zmieniam intonacj, nie bardzo wiedzc dlaczego albo czuem, ze moje ciao samo
zaczynao odgrywa rol inn ni ta, ktr przygotowaem.
Gdyby ten handlowiec nie wiedzia, e jego prawdziw postaw zastpuje inna, nie
umiaby sobie z tymi przeobraeniami poradzi. Z umiejtnoci odrniania wasnych
uczu od dokonywanych modyfikacji wypywa kilka interesujcych konsekwencji.
Pierwsza dotyczy emocji. Albo baby si, e okamuje suchaczy, albo chciaby ich
okamywa jeszcze skuteczniej, korzystajc z intuicyjnej zdolnoci zmuszania ludzi, by
kupowali to, co ma do sprzedania.
Umiejtno naszego handlowca mogaby te by krokiem ku nauczeniu si
odrniania osobistych pragnie od aktywnoci przymusowej, nie sucej wcale
osobistym potrzebom. Jeszcze inn konsekwencj opisanej zdolnoci mgby by
wiadomy trening wchodzenia w ten stan umysu, gdy potrafi intuicyjnie dostosowywa
swoj autoprezentacj do ycze grupy, by sprawdzi, czego jeszcze moe si wtedy

- 109 -

dowiedzie.
Nadzieja jako wysza jako umysu
Wykonawcy mierz sw warto w kategoriach wpywu wywieranego na innych. S
dumni z osigni, ale nie sdz, by byli co warci poza tym, co robi. Gdy Trjki
zaczynaj pracowa kompulsywnie, gdy przenosz gry dla realizacji jakiego projektu,
zapominaj o sobie. Oddaj si neurotycznemu nawykowi budowania swojej
tosamoci na zadaniu.
Pozytywn stron kompulsywnego dziaania jest to, e Trjki oywiaj si, gdy
dziaaj i nabywaj niezwykej sprawnoci w wyczuwaniu, ile energii trzeba powici
poszczeglnym zadaniom. Oczywicie Trjki pamitaj sytuacje, w ktrych nawykowy
popiech doprowadzi do wyczerpania. Pamitaj jednak take sytuacje, w ktrych
czuy, e dotrzymuj kroku naturalnemu rytmowi danego przedsiwzicia.
Trjkom wydaje si, e s zanurzone w oceanie energii. Praca po prostu si toczy, nie
bardzo trzeba ni nawet kierowa. Mwi, e czas jakby zwalnia, chocia pracuj pen
par. Troski znikaj i osiga si taki stan umysu, gdzie to co jest do zrobienia
przyjmowane jest bez zastrzee czy wtpliwoci. Gdy Trjka znajduje si w takim
stanie umysu, ma pewno, e przedsiwzicie zakoczy si powodzeniem. Lk znika,
poniewa Wykonawca wie, e kady kolejny etap pracy nieuchronnie prowadzi do
pozytywnego koca.
Oto opis takiego dowiadczenia nadziei. Pochodzi on od pewnego waciciela
restauracji w San Francisco, ktry uwaa si za zdecydowanie uzalenionego od
pracy".
Czsto pracuj z ludmi dwa razy modszymi ode mnie, ale nadal sprawia mi
przyjemno to, e pracuj i pracuj dobrze. Czasem w kuchni jest taki ruch i taki
popiech, e pracujemy dosownie rami przy ramieniu, jakbymy wykonywali jaki
rytualny taniec. Pracujemy w wskiej przestrzeni, gdzie atwo o wypadek. Nietrudno
wtedy zepsu cay jadospis na dany wieczr. W takich przypadkach myl sobie
tylko: Boe, mam nadziej, e to si uda."
Czasem praca sprawia trudnoci, ale czasem idzie tak sprawnie, e mimo wielkiego
tempa jestem wyciszony. I wtedy mog pracowa godzinami i czuj si wietnie, bo
wiem, e wszystko bdzie dobrze.
Cnota uczciwoci
Kultura amerykaska wysoko ceni Trjki. Jest to tak dalece akceptowany model ycia,
e Trjkom trudno odrni neurotyczny przymus od zdrowego funkcjonowania. Po
co stawia sobie cele osobiste, gdy mona si oszuka, przyjmujc cele spoeczestwa
za wasne? Po co ryzykowa odrzucenie, gdy mona sobie kupi akceptacj
prezentujc wizerunek wzbudzajcy powaanie? Po co mie wasne ja", jeeli ma ono
by rdem cierpie? By moe zdrowiej jest utosami si ze standardami kultury,
odsun na bok wasne emocje i porzuci samego siebie?

- 110 -

Trjki czsto maj przekonanie o wasnym zdrowiu psychicznym. Rozterki

emocjonalne pozostawiaj nieudacznikom, tym ktrzy maj za duo wolnego czasu lub
tym, ktrzy nie potrafi wytrzyma tempa. Neurotyczne Trjki by moe zatraciy
cakiem wiadomo tego, e istnieje rnica midzy osigajcym znaczne sukcesy
pseudo ja" a wasnymi pragnieniami emocjonalnymi. Zdaj sobie prawdopodobnie
spraw z tego, e nie lubi lepkich" emocji, nie lubi czu, e maj jakie potrzeby w
tej sferze. Na og nie zauwaaj natomiast, jak bardzo ograniczony jest zakres ich
odczu. Trjki s bowiem osobami energicznymi. Maj potrzeb prezentowania
wizerunku optymizmu i sukcesu.
Wykonawcy staj przewanie twarz w twarz z wasnymi emocjami w chwilach
przymusowego zwolnienia obrotw. Wymusza to na nich zbiorowe zwolnienie z pracy,
choroba, interwencja wspmaonka. Rzadko bywa to osobist decyzj. Przymusowy
brak aktywnoci moe by czym przeraajcym dla kogo, kto wiatopogld swj
buduje wok zdobywania zasug poprzez prac. Rodz si wtedy zazwyczaj lki co do
wasnej wartoci. Trjki zdaj sobie wwczas spraw, e gdy tylko uwaga wycofana
zostaje z aktywnoci, ujawniaj si emocje.
Naprawd masz poczucie nieistnienia, chyba e jeste w akcji. Jeeli nie wiem, co
mam robi, zaczynam si ba, ze mnie nie ma. W ubiegym roku rozchorowaem si
powanie z przepracowania. Miaem zaledwie czterdzieci lat i miaem zawa.
Leaem tam, na ku szpitalnym, gapic si w sufit i liczc dni do wyjcia.
Wymuszony spokj by gorszy od samego zawau. Mylaem, e wykorkuj w tym ku
ze strachu przed tym, e ju nigdy nie bd sprawny fizycznie. Ledwie zdaem sobie
spraw z tego, co si ze mn dzieje, gdy zaczem odczuwa te emocje. Czasem nie
byo ich wcale, a potem byem w panice, bo byo ich za wiele. A potem znowu
zapadaem w nico.
Wykonawcy przyzwyczajeni s dziaa, a nie odczuwa. Tumi zazwyczaj swe
emocje w trakcie dziaania. Uczucia musz by uwiadamiane powoli, poniewa
zagraaj trybowi ycia, ktrego sens polega na produkowaniu jak maszyna.
Te Trjki, ktre zdecyduj si ukazywa swoje autentyczne uczucia, bd musiay
nauczy si odrnia to, co naprawd czuje ich ciao od nawyku modyfikowania
autoprezentacji po to by wygrywa. Egzystencjalnym pytaniem staje si wtedy pytanie:
Czy jestem w zgodzie ze swoimi uczuciami czy te trzymam si nawyku 'wiem co
robi'?" Podajc za wasnymi uczuciami. Trjki ryzykuj utrat uznania, jakie daj
osignicia. Jeeli natomiast nie zdecyduj si na to, ryzykuj przeycie reszty swych lat
w kamstwie.
Psychiczna droga od oszustwa do uczciwoci (wiarygodnoci) to waciwie
stopniowo ujawniajcy si efekt uboczny pracy nad uwiadamianiem sobie rnic
midzy rzeczywistymi uczuciami a potrzeb wypadania dobrze w oczach innych".
Trjki na og przechodz przez konieczny okres cierpienia, w ktrym ucz si
odrzuca obronny nawyk nabyty w dziecistwie, aby wreszcie wyzwoli si
psychicznie.

- 111 -

Oto wypowied kobiety, ktra w swojej karierze zawodowej odnosia niezwyke

sukcesy:
Na pocztku terapii wydawao mi si, e wszystko jest w porzdku. Problem mia mj
m, poniewa nie by tak zaangaowany jak ja w picie si w gr. Pierwszym moim
impulsem bya ucieczka, by nie czu niczego, bo gdy tylko miaam duo wolnego
czasu czuam, e si boj. Najgorsze byy niedziele. Cay dzie i nic do roboty.
Braam si za prasowanie, za telefony, za przygotowania do nastpnego tygodnia.
Ale cay czas, midzy jedn czynnoci a drug, baam si.
Musiaam wczy swoje wiczenia emocjonalne" w okrelony harmonogram.
Musiaam pamita o tym, by przerwa jak prac i zada sobie pytanie, jakie s
moje preferencje. Musiaam okreli, czy czuj cokolwiek. Najtrudniejszym zadaniem
byo zatrzymanie si przy okrelonym uczuciu, gdy wracaam do pracy. Gdy tylko
bowiem zaczynaam pracowa, emocje znikay.
Z czasem dopracowaam si repertuaru prawdziwych emocji, z ktrych jestem bardzo
dumna. Potrafi si wzrusza innymi ludmi, moje wasne reakcje obchodz mnie.
Potrafi powiedzie, czy jestem zadowolona i czy podoba mi si to, co robi. yj
teraz w takim wymiarze ycia, ktry przedtem by mi cakiem niedostpny.
Podtypy
Podtypy to strategie wytworzone w dziecistwie dla redukcji lku. Modym Trjkom
kada sytuacja zapewniajca pienidze, posiadanie (bezpieczestwo), presti lub
wyrazisty wizerunek kobiecy bd mski pomagaa zmniejsza obawy, e s kim
niegodnym w oczach innych. W miar nabywania dowiadczenia i w miar
autoobserwacji. Trjka uczy si, e te strategie su budowaniu wizerunku, nie s za
odbiciem uczu prawdziwego ja".
Gdy Trjki zdaj sobie spraw z tego, e ich autentyczne uczucia mog odbiega od
spoecznie cenionych norm, przeywaj czsto kryzys decyzyjny. Ktrdy pj? Ku
sukcesowi czy ku swojemu ja"? Trjki stoj czsto przed tym dylematem u progu
emerytury, gdy unieruchomi je choroba lub gdy maj, w swoim mniemaniu, za duo
wolnego czasu. Podjcie wiadomej decyzji rezygnacji z wizerunku bd z prestiu
spoecznego czy zabezpieczenia finansowego moe by odebrane jako zagroenie
ycia, poniewa Trjka nie ma poczucia, by jej ja" byo niezalene od tych rde
wsparcia.
Wizerunek mski lub kobiecy w relacjach dwuosobowych
Trjki na og przyjmuj wizerunek atrakcyjny seksualnie i czsto wiadome s
odgrywania roli. Uznanie dla wasnej atrakcyjnoci seksualnej lub seksualnej potencji
uwaaj za dowd osobistej wartoci. Potrafi rywalizowa, by dobrze wypa w
czyich oczach. Niektre Trjki przyznaj, e potrzeba ukazywania na zewntrz
wizerunku seksualnego zdobywcy jest przykrywk dla niemonoci wyodrbnienia w
sobie pierwiastka mskiego i kobiecego. Konflikt ten przejawia si na og w postaci

- 112 -

rozdwiku miedzy ja mskim", penym napdu a bardziej kobiecym drugim ja".

Przesadnie kobiecy wizerunek moe suy jako maska skrywajca niepokj z powodu
bycia rwnie rywalizacyjn jak mczyni." adna z Trjek zgaszajcych tego rodzaju
niepewno co do wasnej pci nie jest homoseksualist. Nie sdz te, by ich
pragnienie bycia postrzeganym jako kto atrakcyjny maskowao ambiwalencj pciow.
Najbardziej samooszukuj si w sferze bliskoci. Gdy po dziesiciu latach rozpado si
moje maestwo, zdaam sobie spraw, e postrzegam w sobie cechy, ktre wedug
mnie powinna posiada idealna kobieta. Nie potrafiam jednak stwierdzi, czy nale
one do mnie. Gdyby bowiem mj m zakocha si w modelce z gazetki ciennej,
przejabym zapewne jej wygld, nawyki i sposb ubierania.
Presti w grupach spoecznych
Trjkom bardzo zaley na tym, by dobrze wypa w oczach innych. Zmieni swj
sposb postpowania, by dostosowa si do cenionych przez grup cech. Chc
przewodzi stadem.
Najpierw wane byo to, by w roczniku gimnazjalnym przy moim nazwisku
figurowaa najwiksza liczba stowarzysze. Potem zostaam klinicystk. Jestem na
bieco z tym, kto w moim rejonie prowadzi jakie warsztaty szkoleniowe i jak bardzo
jest szanowany, cho mog nie mie pojcia, czego te warsztaty dotycz.
Zrozumiaam take, e staram si by osob znan, dlatego e mkn jako czowiek,
jeeli kto, kogo postrzegam jako osob wpywow i wartociow, nie zgadza si z
moim punktem widzenia.
Poczucie bezpieczestwa jako wynik autoprezentacji
Dla Trjek pienidze i wasno osobista to sposoby redukowania lku zwizanego z
wasnym przetrwaniem. Trjki ciko pracuj, by zarobi pienidze i zdoby status,
ktre daj im poczucie bezpieczestwa.
To takie przeraenie, ktre nie znika nawet wtedy, gdy pracujesz, by zarobi tyle, ile
dasz rad wycign. Moesz mie w banku pidziesit tysicy dolarw i nadal
martwi si, e to za mao lub e powiniene poszuka lepiej patnej pracy, lub e
powiniene si jeszcze w paru miejscach zabezpieczy na wszelki wypadek. Masz
poczucie, e jeeli kto skrytykuje Twoj prac. Twoje ycie jest zagroone.
Co moe pomc Trjkom w rozwoju?
Trjki czsto rozpoczynaj terapi lub praktyki medytacyjne, dlatego e przeywaj
zaamanie zdrowia lub strat osobist. To je wybija z rytmu i sprawia, e nie s w stanie
utrzyma tempa, ktre dawniej pomagao im tumi uczucia. Emocje, pojawiajce si w
wyniku tego wymuszonego zwolnienia tempa, pocztkowo wydaj si zagraajce.

- 113 -

Prawdziwe uczucia przeszkadzaj czsto w pracy i mog wzbudza niepokj u kogo,

kto nigdy przedtem nie zdawa sobie sprawy z tego, jak szeroki zakres sygnaw
wewntrznych posiada.
Naley zachca Trjki do kontaktowania si z ich reakcjami fizycznymi i
emocjonalnymi, szczeglnie tymi, ktre tumi (np. zmczeniem, strachem,
niepewnoci). Wykonawcy musz si nauczy rozpoznawa te momenty, w ktrych
zobowizania i zadania zaczynaj przejmowa kontrol nad uczuciami i musz si take
nauczy czeka, a prawdziwe reakcje dojd do gosu.
Pomocne mog si okaza nastpujce strategie:
Nauczy si, kiedy przerwa. Pozostawi sobie czas na ujawnianie si prawdziwych
emocji i opinii. Wchodzi w kontakt ze swoim lkiem przed uczuciami, ktry rodzi ch
cigej aktywnoci.
Zauwaa, kiedy zachowanie staje si mechaniczne. Dostrzega czynnoci
mechaniczne. Uchwyci moment, gdy pracuje si jak robot, przy stumionych
uczuciach.
Rozpozna, kiedy prawdziwe zdolnoci zastpowane zostaj fantazjami na temat
osobistych sukcesw.
Nie ucieka od problemw przez podejmowanie nowych zada, przez traktowanie
niepowodze jako sukcesw lub przez dyskredytowanie rde krytyki.
Zdawa sobie spraw z tego, kiedy odracza si przeywanie szczcia. Po
nastpnym sukcesie bd szczliwy."
Umie zauway zasadnicz rnic midzy wyaniajcym si ja" prywatnym a
publicznym ja" wykonujcym. Odczuwa
odrbno tych wizerunkw.
Zauwaa, kiedy pojawia si uczucie oszukiwania. Uwiadamia sobie granie roli.
Nikt mi nie zaglda pod mask. Nie widz mnie. Widz tylko to, co robi."
Dostrzec wasny udzia w tym, e ma si tyle roboty, e ma si poczucie, e ludzie
wok s niekompetentni i leniwi.
Zwrci uwag na swoje pragnienie odgrywania idealnego klienta w terapii:
produkowanie freudowskich snw dla analityka, walenie w poduszk u terapeuty o
orientacji Gestalt, opowiadanie guru o swoich dowiadczeniach energetycznych.
Uchwycenie momentu, gdy terapia staje si kolejnym zawodem do opanowania, a
medytacja przeradza si w zadanie. Przez ile minut udao mi si siedzie cakiem
nieruchomo? Ile mantr dzisiaj wyrecytowaem?"
Nauczy si dostrzega uczucia odkrywajc, a nastpnie nazywajc odczucia lece u
ich podoa. Jeeli trudno na przykad nazwa jak emocj mona zacz od
nazywania sensacji cielesnych. Mam gorc twarz" lub Mam napity brzuch".
Nazywajc sensacje cielesne atwiej rozpozna uczucia. Nauczy si odrnia
dziaanie od odczuwania. Pamita o tym, by przemieszcza uwag z zadania na
uczucia z nim zwizane.
Na pocztku praktykowa wiczenia koncentrujce w sposb planowy, ustalajc
sobie cile okrelony czas ich trwania. Koncentrowa si przez trzy kwadranse, po

- 114 -

czym wraca do pracy. Nicnierobienie", stanowice podstawowy element medytacji,

wyzwala opr, ktry naley przepracowa w procesie terapii. Nie skupia si na innych
efektach medytacji ni zdrowotne.
Zwraca uwag, kiedy robi si z medytacji zadanie, np. dochodzi do idealnych
wynikw w liczeniu oddechw. Kontrolowanie aktywnoci w medytacji uniemoliwia
korzystny wpyw stanu umysu, ktry medytacja ma wywoa. Nauczy si pozwala
sobie na wzruszenia, na wytrcenie z rwnowagi, na uleganie wpywowi innych ludzi.
Umacnia si w przedkadaniu wyborw opartych na uczuciach nad wybory oparte na
statusie.
Co Trjki powinny sobie uwiadomi?
W miar odwracania uwagi od zaj zwizanych z tworzeniem wizerunku i
uzalenieniem od pracy". Trjki powinny zdawa sobie spraw, e mog wystpi u
nich nastpujce reakcje:
Niepewno zwizana z uczuciami. Czy to uczucie jest waciwa?" Ktre uczucie
jest prawdziwe?"
Mylenie wyobraenia emocji z prawdziw emocj.
Nadmierne fantazjowanie; wyobraanie sobie sukcesu, gdy moliwo bezporedniej
aktywnoci zostaje zablokowana lub gdy pojawia si negatywizm.
Wytwarzanie sobie wyimaginowanego wizerunku siebie jako osoby owieconej" czy
dojrzaej Trjki"; odsuwanie rzeczywistych uczu poprzez uwierzenie, e ju si do
nich dotaro. Ju to osignem."
Pragnienie szybkich rezultatw. Lepsze samopoczucie powraca, gdy uczucia
zastpione zostan dziaaniem std pragnienie przerwania terapii zanim nastpi
prawdziwa zmiana.
Poszukiwanie dowodw sukcesu. Pragnienie stania si nauczycielem, by czu si tak,
jak osoba medytujca.
Nawyk tumienia uczu, gdy mwi si o sprawach osobistych lub gdy sprawy te
pojawiaj si podczas medytacji. Przekonanie, e problemy zostay rozwizane skoro
zostay nazwane i omwione omijanie przeywania emocji.
Skonno do wyboru terapeuty wszechmocnego czy nauczyciela duchowego
bdcego wcieleniem tych wartoci zewntrznych, ktre s dla Trjki atrakcyjne.
Identyfikowanie si z wartociami terapeuty bez rozpoznania wasnych.
Lk przed nicoci w czasie medytacji. Lk przed tym, e si nie ma prawdziwego
ja".
Reagowanie na krytyk przekonaniem, e jest si witym. Tyle dokonaem, e nie
musz tego sucha."

Punkt Czwarty: Tragiczny Romantyk

Osobowo nabyta

/ Esencja

- 115 -

GOWA: Cecha dominujca Melancholia

SERCE: Namitno Zazdro

Wyszy stan umysu: Powrt do rde

Cnota: Spokj ducha (Rwnowaga)

Cechy drugorzdne
Seks: Rywalizacja/nienawi
Kontakty z innymi ludmi: Odczuwanie wstydu
Ochrona siebie: Lekkomylno/brawura
Dylemat
Czwrki przypominaj sobie, e jako dzieci zostay porzucone, co doprowadzio do
poczucia deprywacji i straty. Ich wewntrzny stan ducha znajduje odbicie w literackim
prototypie tragicznego romantyka, ktry osignwszy uznanie i powodzenie w sferze
materialnej niezmienne koncentruje si na mioci utraconej, niedostpnej lub tej, ktra
dopiero nadejdzie i wyobraa sobie szczcie, jakie da moe tylko wielkie uczucie. By
zrozumie taki wiatopogld trzeba wej w stan umysu, gdzie decyzje zale w
rwnym stopniu od hutawki nastrojw, co od postrzegania faktw. Czwrki
zapamituj rozmowy tyle ze wzgldu na ich nastrj i niedomwienia, co ze wzgldu na
rzeczywicie wypowiedziane sowa.
Czsto odczuwanym nastrojem jest depresja. Z jej powodu Czwrki potrafi przelee
kilka dni w ku, rozwaajc taki czy inny nie dajcy si naprawi bd z przeszoci.
Gdyby tylko, gdyby tylko..." Uwaga zacina si jak iga gramofonowa na jakiej rysie w
mzgu. Gdybym by postpi inaczej. Gdybym tylko mia jeszcze jedn szans.
Wszystkie Czwrki rozumiej czarny nastrj depresji. Niektre przyjmuj j jako
zrzdzenie losu, uciekajc na dugie okresy czasu w izolacj wewntrzn. Inne zwalczaj
depresj nadmiern aktywnoci, bdc w cigym biegu. Jeszcze inne kanalizuj
emocje w gbokich artystycznych poszukiwaniach w mrocznych obszarach ludzkiego
dowiadczenia. Czwrki, ktre cytujemy w tej ksice, wiedz co to depresja. Opisuj
jednak take nastrj melancholii, ktry uwaaj za atrakcyjny, jest bowiem dla nich
kolawym schronieniem emocjonalnym, powstaym wskutek straty i cierpienia.
Melancholii towarzyszy nastrj sodkiego alu. Tak jak depresja wypywa z
postrzegania straty. Tutaj jednak smutek ulega przemianie w nastrj mgie unoszcych
si nad zasnutym chmurami brzegiem morskim. Czwrki czuj si wrd tych
zmiennych mgie emocjonalnych bardzo oywione. Nic nie jest stae, bo jutro nastrj
moe si zmieni.
Najwaniejszym problemem jest strata i wynikajce z niej obnienie samooceny. Czy
zostabym porzucony, gdybym by bardziej godny?" Czwrki przekonane s, e kiedy
byo w ich yciu rdo mioci, ktre nastpnie zostao im odebrane. Kiedy byam
kochana. Co si z tym stao?" Czsto rzeczywicie przeyy opuszczenie i aob
wywoan wczesn strat. Ale te odczucia porzucenia odywaj bolenie w yciu
dorosym w postaci kompulsywnego pocigu do tego, co niedostpne i
(niewiadomego na og) nawyku odrzucania tego, co atwo przychodzi.
Czwrki niewiadomie zwracaj uwag na subtelniejsze aspekty tego, czego dosta nie
mog. To co dostpne nie jest wic atrakcyjne. Tskni szczeglnie mocno do zwizku

- 116 -

namitnego i dajcego spenienie. Przyjmuj pozycj kochanka wzdychajcego do

ukochanej. Jednym z najsodszych odcieni melancholii jest rwnoczesne odczuwanie
smutku z powodu utraty mioci i romantycznego oczekiwania idealnego partnera w
przyszoci. Dominuje poczucie, e teraniejszo to jedynie prba tego, co bdzie w
przyszoci, gdy moje autentyczne 'ja' rozbudzi si na nowo dziki mioci."
Gdy Czwrka rzeczywicie zacznie co osiga w yciu, nieraz po wielu latach
oczekiwania i stara, uwaga jej nieuchronnie przesunie si ku temu, czego w yciu
brakuje. Jeeli zdobdziesz prac, chcesz mczyzny. Jeeli zdobdziesz mczyzn,
pragniesz by sama. Jeeli zostaniesz sama, znowu zapragniesz pracy i mczyzny.
Uwaga skupia si na najlepszych aspektach tego, czego si nie ma. W tym zestawieniu
to co si ma wydaje si nudne i bezwartociowe.
Romantycy na og sabotuj prawdziwe zdobycze. Gdy uwaga
kieruje si ku codziennoci aktualnego romansu. Czwrka przeywa gniew i
rozczarowanie, jeli zmuszona jest podnosi z podogi skarpetki partnera czy tolerowa
jego dziwactwa. Obraz wspaniaej przyszoci, ktra miaa si zmaterializowa dziki
mioci, ulega zachwianiu. Zwizek rzeczywisty bywa bowiem nieraz bardzo nudny.
Drobne niedocignicia partnera budz gbok irytacj. Ona jest polityczn
analfabetk." On nie ma suchu muzycznego." Jak mona w takim miejscu zostawia
szczotk do zbw?" Konieczno dostosowywania si do czyjego braku gustu
wywouje wcieko i wzmoon potrzeb ochrony siebie dla przyszego przebudzenia
poprzez mio.
Gdy okae si, e dla intymnoci by moe trzeba bdzie zrezygnowa z elitarnych
standardw. Czwrki bd chciay odgoni swoich partnerw, zmuszajc ich do
odejcia nim obraz cennego i autentycznego zwizku zostanie zbezczeszczony.
Oczywicie winny jest partner. W swoim rozgoryczeniu Czwrki wypowiadaj
najgorsze obelgi, by stao si cakiem jasne, jak bardzo si zawiody.
Gdy relacje midzy partnerami wrc na bezpieczn odlego, Romantyk zatskni
znowu do bliskoci. W zwizkach tego typu wystpuje charakterystyczny rytm
przycigania i odpychania: odpycha si to, co dostpne i przyciga si to, co trudno
dostpne. Trawa zawsze z daleka wydaje si bardziej zielona, uwaga za kieruje si ku
najlepszym stronom nieistniejcego zwizku.
Czwrki trzymaj ycie w bezpiecznej odlegoci. Nie za daleko, by znany rys
tsknoty nie przerodzi si w czarn rozpacz, ale i nie za blisko, bo cho pragn bardzo
bliskoci z drugim czowiekiem, rzeczywista intymno wyzwala lk przed ujawnieniem
wasnych brakw i ewentualnym ponownym porzuceniem. Jeeli partner ma dosy
tego, e trzymany jest na odlego ramienia i grozi odejciem, moe doj do nagej
choroby lub intensywnego wzajemnego obwiniania, Czwrka bowiem ponownie dy
do zacienienia wizi. Gdy grozi im porzucenie, daj upust swoim emocjom. Dochodzi
do teatralnych scen i dzikich oskare, gestw samobjczych i gbokiej rozpaczy, w
miar odgrywania na nowo, w wysoce dramatyczny sposb, pierwotnej straty.
Czwrki twierdz, e wzloty i upadki w yciu emocjonalnym umoliwiaj im
funkcjonowanie na wysokich poziomach egzystencji. Wznosz si ponad zwyke
szczcie. Maj ycie o wiele bogatsze ni wikszo ludzi. Czwrki czuj si
wyalienowane z codziennoci, unikalne i dziwnie odmienne, jak aktorzy przechadzajcy

- 117 -

si po kolejnych scenach wasnego ycia. Rezygnacja z cierpienia zrodzonego z emocji

byaby rwnoznaczna z porzuceniem poczucia, e jest si kim szczeglnym, a
poczucie takie zapewnia wanie dramatyzm ycia. Dla Czwrki perspektywa szczcia
jest take grob zamknicia dostpu do wyrazistego wiata emocji. Najgorsza jest
perspektywa pogodzenia si z wizj ycia szarego czowieka.
Najwaniejsze dla Czwrek sprawy to:
Poczucie, e czego w yciu brakuje. Inni maj to, czego mnie brakuje".
Pocig ku temu, co odlege i niedostpne. Idealizacja nieobecnego kochanka.
Humory, kultywowanie nieskazitelnych manier, upodobanie do luksusu i dobry smak
jako zewntrzne rodki podwyszania samooceny.
Przywizanie do melancholii. Celem jest nie tyle szczcie, co gbia uczu.
Zniecierpliwienie pytkoci spraw doczesnych". Potrzeba intensyfikacji uczu
poprzez strat, wybuja wyobrani i dramatyczne czyny.
Poszukiwanie autentycznoci. Poczucie nierealnoci czasu teraniejszego,
przekonanie, e prawdziwe ja" ujawni si w przyszoci dziki przeyciu gbokiej
mioci.
Poczucie wizi z tym, co w yciu autentyczne i intensywne:z narodzinami, seksem,
porzuceniem, mierci i kataklizmami.
Koncentrowanie uwagi na zasadzie naprzemiennego przycigania-odpychania. Uwaga
skupia si to na negatywnych cechach tego, co si ma, to na pozytywnych cechach
tego, co odlege i trudno dostpne. Taki sposb koncentracji uwagi wzmacnia:
- poczucie bycia porzuconym i poczucie straty, prowadzi jednak take do
- wraliwoci na emocjonalno i cierpienie innnych ludzi. Rodzi zdolno
wspierania osb przeywajcych kryzysy.
To rodzinne
Gwnym wtkiem jest przeyta w dziecistwie strata. Czwrki ' podaj wiele rnych
wariantw sytuacji porzucenia przez osob wan we wczesnym okresie ycia. Opisuj
czsto porzucenie dosowne. Najczciej jest to rozwd, wskutek ktrego odchodzi
ukochany rodzic. Inny powtarzajcy si motyw to ycie w rodzinie pogronej w
aobie, gdzie dziecko cenione byo za to, e identyfikuje si z rozpacz osoby bliskiej.
Ponisza wypowied pochodzi od utalentowanej tancerki, ktra wikszo swego
dorosego ycia przeya samotnie, oddana w peni sztuce.
Byam wczeniakiem, chowanym w inkubatorze, tak sabym, e rodzicw ostrzegano,
e prawdopodobnie nie przeyj. Mam wraenie, e wycofali ze mnie swe uczucia po
to, by sobie poradzi z wasnymi emocjami, wic cho nie zostaam porzucona w
sensie dosownym pojcie to jest mi bliskie. Gdy byam niemowlciem miertelnie
zachorowa mj ojciec. Zawsze widz siebie jako osob z trumn w salonie i domem
penym wonnych kwiatw. Pocigaj mnie ludzie pogreni w kryzysie i blisko
obcujcy ze mierci, poniewa maj o wiele lepszy kontakt z gbi wasnego ja" i

- 118 -

chc by szczerzy w jaki duchowy sposb.

Inna sytuacja opisywana przez Czwrki to poczucie porzucenia wynikajce z tego, e
jedno z rodzicw przychodzio i odchodzio lub na przemian byo okrutne i yczliwe.
Dziecko yo nadziej mioci i przywizania, zoszczc si, gdy je tego pozbawiano.
Gdy si urodziam, ojciec postanowi uczci to wydarzenie zabierajc matk w podr
dookoa wiata, mnie za zostawiono z niak. Uwielbiaam ojca i wszystko bym
zrobia, by mu sprawi przyjemno. By uroczy, mia powodzenie i by nieosigalny,
chyba e bya obecna i matka. Wyjeda w dalekie podre. Przed jego powrotem
rozmylaam ze wszystkich si, jak go zatrzyma. Wydawao mi si, e teraz nadejdzie
jedyna szansa zatrzymania go. Przywozi prezenty i opowiada, po czym znw
wyjeda lub, co gorsza, zabiera z sob take matk. I znw zostawaam sama,
przygotowujc si do nastpnego spotkania.
Wedug kilku teorii depresji u jej rda ley skierowanie dziecicej agresji do
wewntrz, przeciw sobie. Romantycy czsto opisuj wczesne przeycie straty, z
ktrego wynikaa powracajca depresja w yciu dorosym.
Ponisza wypowied pochodzi od mczyzny, ktry przez dziesi lat podrowa
dookoa wiata w poszukiwaniu idealnej towarzyszki. Na rnych etapach swej podry
idealizowa odmienne typy kobiet, zarwno pod wzgldem ich atrakcyjnoci fizycznej,
jak i cech typowych dla kultury, w jakiej w danej chwili przebywa. Jak mona
przewidzie, gdy zakochiwa si w jednej z kobiet, zaczyna tskni za szczeglnymi
przymiotami pozostaych. Gdy wypowiada nastpujce zdania, mia ju na swym
koncie miliony dolarw (pracowa jako importer), ale nadal by cakowicie
skoncentrowany na poszukiwaniu ony.
Pytaem matki, czy karmia mnie piersi. Odpowiedziaa, e tak, przez jaki czas
karmia. Moim zdaniem byem szczliwym niemowlciem, ale pewnego dnia to si
zmienio. Zreszt, gdy myl o tym, jak mnie traktuje matka, odczuwam to samo: jest
dostpna dla mnie, po czym znika. Moja stosunek do ycia zawiera si w zdaniu:
Kiedy byem szczliwy, co si z tym stao?" Przez cae ycie tego poszukuj gdzie to
zniko? Ludzie pytaj mnie czasem, czego mi w yciu brakuje, czego szukam. Nie
wydaje mi si, bym szuka jakiej rzeczy, osoby czy pienidzy". Szukam jakiego
czego", jakiego poczucia wizi z czym wspaniaym, co zawsze pozostaje ukryte i
poza moim zasigiem.
Zo i depresja
Czwrki czsto przeywaj wcieko za to, e je czego pozbawiono; gniew wobec
rodzica, ktry je porzuci i wywoa tak rozpacz, podczas gdy innym dano o wiele
wicej. Zo ta ujawnia si czsto w postaci kliwego sarkazmu, potrzeby sownego
niszczenia innych, wyrwnywania rachunkw czy poczucia gbokiego zranienia. Na
og nie ma okazji, by si rozgniewa na kogo, kto znikn lub moe si wycofa pod

- 119 -

obstrzaem. W rezultacie gniew Romantyka kieruje si najczciej do wewntrz,

przeradzajc si w bezlitosn samokrytyk za to, e najwidoczniej nie jest godnym
mioci.
Ta skierowana do wewntrz krytyka wywouje u Czwrek poczucie bezradnoci i
prowadzi do dugich okresw bezczynnoci, w czasie ktrych nie widz adnej drogi
ku szczciu. Depresja wyrasta ze smutku z powodu straty podstawowej i wartociowej
wizi z drugim czowiekiem. Jest to postawa opuszczonego kochanka tsknicego za
znalezieniem sposobu ponownego poczenia z ukochan osob.
Depresja i melancholia
Czwrki twierdz, e depresja przypomina uwizienie w czarnej dziurze. Wycofuj si
w siebie, przenosz si w odosobnion cz domu i stopniowo rezygnuj z kontaktw
ze wiatem zewntrznym.
Maj poczucie, e jeszcze nigdy ycie nie byo tak okropne i s przekonane, e nigdy
si to nie zmieni. Jeeli depresja si pogbi, wydaje si, e trudnoci s nie do
przezwycienia, a jakakolwiek propozycja pomocy trci w tej sytuacji absurdem.
Czwrka odrzuca oferty pomocy, ale sama nie potrafi sobie poradzi. Przestaje dziaa.
Z czasem traci nadziej, e ktokolwiek mgby kiedy zrozumie, w jakim jest stanie.
Nie tylko Romantycy przeywaj smutek. Wszyscy opakujemy nasze niepowodzenia i
rozpaczamy, gdy stracimy co cennego. Depresja jest czym rnym od rozpaczania
po stracie. W procesie aoby istniej bowiem kolejne stadia akceptacji straty i bl
stopniowo maleje, uwaga za kieruje si ku budowaniu na nowo znonego ycia. Jeeli
depresja jest gboka, wszystko co w yciu wartociowe ustpuje miejsca
przenikliwemu smutkowi, a przesuwanie si w kierunku akceptacji straty nastpuje
niezwykle wolno.
Nadal nie mog doj do siebie po rozwodzie sprzed osiemnastu lat. Nie mog si
pozby myli, e popeniem nieodwracalny bd, ktry zaway na caym moim yciu.
Czuj, e pogrzebaem jedyn szans szczcia i rozpaczliwie chwytam si kadej nitki
zrozumienia, pozwalajcej si odnale.
Wci do tego wracam, prbuj poj subtelnoci wszystkich faz, przez ktre
przeszedem i tak jestem skoncentrowany na bdach przeszoci, e zupenie nie
zwracam uwagi na ewentualn moliwo romansu.
Melancholia wyrasta z tego samego poczucia straty, ktre moe prowadzi do
nieznonej depresji. Przeksztaca to poczucie w cierpk tsknot za rzeczami
niemoliwymi lub nieosigalnymi. Czwrki twierdz, e wol bogactwo melancholii od
tego, co inni opisuj jako szczcie. Smutek przywouje wyobraenia, metafory i
poczucie wizi ze sprawami odlegymi. Melancholia to nastrj wznoszcy ycie
porzuconego odszczepieca na wyyny unikalnej wraliwoci.
To tak, jakby si byo bohaterem powieci, bohaterem, ktry znalaz si w
niesprzyjajcych okolicznociach. W tym wiecie jestem obcy i nikt nie rozumie, kim

- 120 -

jestem. Czuj si odmiecem, osob, ktrej nikt nie rozumie. Prowadzi to te do czego
w rodzaju opanowanej desperacji. Nikt nie ma do mnie dostpu, jestem czowiekiem z
zewntrz. Drcz si tym, e nigdzie nie przynale, ale ta udrka daje mi zarazem
poczucie dowiadczania peni egzystencji. yj na obrzeach cudzej wytrzymaoci
emocjonalnej. Sam dla siebie jestem tajemnic, jestem zupenie rny od wszystkich
innych ludzi.
Bardzo atwo dostrzec Czwrk, ktra popada w stan depresji. Trwa ona w
nieustannym lamencie po czymkolwiek, czego jej w yciu brakuje. Lament jest tak
egocentryczny, e Czwrka nie potrafi skierowa uwagi na inne, bardziej produktywne
cele.
Melancholia nadaje zwykym zdarzeniom wymiar estetyczny. Tsknota przeradza si w
poszukiwanie, a depresja w poetyck trosk o kondycj ludzk.
Melancholia przywraca poczucie modoci. Spowija peleryn niewidzialnego
dramatu. Nie chodzisz po prostu": idc, syszysz szelest peleryny. Nie spacerujesz dla
przyjemnoci, spacerujesz po to, by czu na sobie ten kostium. Kroczysz w
naelektryzowanym powietrzu, a ten nieznajomy idcy naprzeciw mgby odmieni
Twoje ycie na zawsze.
W domu czuam si ofiar, ale wiadomo tego, e popenia si na mnie naduycia
ulega uszlachetnieniu, gdy przeistoczyam si w fikcyjn bohaterk dramatu.
Mogam si przyoblec w peleryn i magi, i nie interesoway mnie ju zabawy i pogo
za szczciem. W zamian chciaam by kim nadzwyczajnym. Pamitam takie
spacery, gdzie jeszcze dugo zachowywaam w mylach obraz jakiego ptaka. Widok
skropionego ros kwiatu dawa mi do si, by przey nastpny dzie. Wybraam
melancholi. W stanie melancholii ycie przeradza si w artystyczne dowiadczenie i
cho jego osi jest poszukiwanie czego, co dopiero ma nadej, poszukiwanie to daje
mi szczcie.
Bl i tworzenie
Cienka granica dzieli traktowanie swego ycia jako formy ekspresji artystycznej od
zanurzania si w blu dla podtrzymania estetycznego obrazu siebie. Zwizek pomidzy
deprywacj a ekspresj artystyczn jest rwnie stary jak wizerunek twrcy, ktry umiera
z godu gdzie w mansardzie, ale nie godzi si odstpi od swych artystycznych
ideaw. ycie poprzez sztuk i ycie poprzez cierpienie czsto id w parze w tym
sensie, e cierpienie moe wzmc wraliwo na to, co w yciu najwaniejsze. Potrafi
mobilizowa atmosfer wewntrznego napicia, ktremu mona nada sens poprzez
ekspresj twrcz.
Przytaczamy poniej wypowied pewnej obiecujcej modej malarki. Uwiadomia
sobie, e jest Czwrk, gdy rozwaania nad utracon mioci nie pozwoliy jej przyby
na wasny wernisa.
Gdy przychodzi depresja, wypiera wszystko inne. ycie staje w miejscu. Nie ma celu,

- 121 -

sensu, nadziei. Trzyma mnie przy nim upyw godzin. Z czasem wszystko przeminie i z
czasem bd wyzwolona. Zapewne wystarczy przeczeka. Gdy rozpacz tak Ci
obezwadnia jak mnie, ca sob czujesz, e uzaleniona jeste od osoby, po ktrej
rozpaczasz. Dosownie oddajesz si w rce drugiego czowieka. Gdy ten stan minie,
czujesz, e wyzdrowiaa po dugiej chorobie. Doceniasz drobiazgi, na przykad
pogod czy kolory, jakie chcesz nosi. Czujesz si uprzywilejowana, bo tyle przeya.
Tragedia czyni Ci kim specjalnym, wyrnia Ci w pewien sposb, bo zajrzaa
mierci w oczy i przeya.
Strata stawia czowieka poza tumem. Czyni go na jaki czas postaci tragiczn i
szczegln, bo czuje wicej i gbiej ni inni. Przeywanie siebie jako osoby szczeglnie
wraliwej moe te przerodzi si w przywizanie do zmian nastrojw, szczeglnie jeli
osoba ukochany ma upodobanie do wybuchw uczu lub gdy intensywne emocje
sprzyjaj twrczoci.
Dylemat twrczoci stymulowanej przez bl wida w yciu
Riikego, ktry bardzo cierpia psychicznie, a mimo to nie chcia si podda analizie. By
pewny, e jeeli wypdzi si z niego diaba, anioy te tego nie przeyj.
W Enneagramie punkt Czwarty to punkt artystw. Oznacza to z jednej strony, e wielu
artystw to Czwrki, z drugiej za sugeruje temperamentaln preferencj do
intensywnych stanw emocjonalnych. Wybuchy tsknoty i rozpaczy z koniecznoci
prowadz do intensyfikacji zwykych nastrojw. Ta intensywno oraz wynikajce z niej
przekonanie o szczeglnym posannictwie, mog uczyni przelotne nastroje melancholii
o wiele bardziej atrakcyjnymi ni zwyczajne uczucia.
Chwiejno nastrojw
Romantycy trwaj na biegunach ycia emocjonalnego. Przechodz od depresji do
hiperaktywnoci. Opisuj siebie jako osoby cice ku jednemu lub drugiemu
biegunowi emocjonalnemu lub jako osoby, ktrych ycie jest cig hutawk midzy
jedn skrajnoci a drug.
Rozrniamy trzy typy Czwrek: takie, u ktrych podstawow cech jest depresja;
takie, u ktrych podstawow cech jest hiperaktywno oraz takie, u ktrych nastrj
waha si midzy jedn a drug skrajnoci. Wszystkie trzy typy maj poczucie, e
zabrano im co niezbdnego w yciu i staraj si odzyska to, co straciy. Przystpuj
jednak do tych poszukiwa w bardzo rny sposb.
Czwrka, ktrej dominujc cech jest depresja, zazwyczaj wycofuje si w siebie,
zajmujc si przede wszystkim poszukiwaniem sensu istnienia. Czwrka, ktrej cech
podstawow jest nadmierna aktywno nie wyglda wcale na pierwszy rzut oka na
przygnbion. Angauje si w kolejne formy aktywnoci i romanse dosy szybko,
usiujc znale sens w tych samych zewntrznych rdach, z ktrych inni czerpi
rado. Czwrki, u ktrych nastroje wahaj si midzy biegunami depresji i nadmiernej
aktywnoci s najbardziej czytelnym przykadem intensywnych przey wewntrznych,
waciwych wszystkim Romantykom. Emocje zmieniaj si gwatownie. Mio
przechodzi w nienawi, namitno za w apati. Takie Czwrki miewaj pocig do

- 122 -

kochankw nieobecnych lub szkodliwych. Ich yciu uczuciowemu towarzysz

dramatyczne wybuchy, a intensywne emocje znajduj upust w fantazjach
samobjczych.
Normalne Czwrki twierdz, e samobjstwo jawi im si jako moliwe rozwizanie,
gdy w yciu zaczyna si le ukada. Maj skonno do kliwego, sarkastycznego,
czarnego humoru, w ktrym ujawnia si skryty gniew. O samobjstwie mwi jako o
maym co nieco, na czym mona polega, gdy ycie stawia zbyt wielki opr". Chodzi
im o to, e mier jest dla nich rozwizaniem, tak jak rozwizaniem dla Dwjki jest
uwiedzenie, a dla semki zdmuchnicie kogo z powierzchni ziemi. Nie maj przy tym
adnego powanego zamiaru wprowadzenia tej fantazji w czyn.
Udramatyzowane ycie emocjonalne
Czwrki twierdz, e innym wydaj si ludmi o zbyt intensywnych przeyciach i e
musz wrcz powstrzymywa uczucia, poniewa przeywaj je tak silnie. Czuj si
bardzo zranione cudzymi niedopatrzeniami: jeeli kto zapomni o ich urodzinach
przeywaj wielkie rozczarowanie, a jakie luno rzucone sowo moe doprowadzi do
odsunicia si od znajomych.
Jeden spniony telefon moe w niezwykle dramatyczny sposb rozbudzi we mnie
poczucie porzucenia. Reaguj niewspmiernie, odsuwam od siebie ludzi, z ktrymi
najbardziej chc by. To tak, jakby dany bl docza si do wszystkich uprzednich
cierpie i przerasta mnie. Jeden spniony telefon moe wywoa tak gbokie
poczucie porzucenia, e gdy wreszcie mj przyjaciel zadzwoni, nienawidz go za to, e
tak bardzo mnie zrani.
Przez pojcie intensywnoci Czwrka rozumie stae przeywanie skrajnych emocji.
Jedn skrajnoci jest cierpienie, drug fantazjowanie o cakowitym spenieniu. Niewiele
ma dowiadcze, jeeli chodzi o stany porednie.
Myl Czy ja go kocham" byskawicznie przeradza si w wyobraenie tego, jak to jest,
gdy si jest kochanym bezgranicznie. Czwrka nie zostawia sobie czasu na odpowied.
Siedzc w pustym pokoju Romantyczk mog tak bardzo pochon fantazje na temat
jak si czuam, gdy mnie zrani" lub jak to bdzie, gdy on mnie pokocha", e moe
zupenie zatraci wiadomo tego, jaki ma stosunek do niego" teraz.
Nie tylko Czwrki w taki sposb rozbudzaj swoje uczucia. Wszyscy, na przykad,
gdy jest nam le, wyobraamy sobie najgorsze.
W szkoach naturalnego rodzenia czy na treningach radzenia sobie z blem pacjentw
uczy si koncentrowa uwag wycznie na rzeczywistych sensacjach fizycznych,
dowiadczanych w danej chwili. Nie pozwala im si ucieka w wyobraanie sobie tego,
jak silny bdzie nastpny atak blu lub jak bardzo bd ciepie, gdy bl osignie
poziom skrajny. Kady rzeczywicie odczuwany bl cielesny moe sta si nie do
wytrzymania, jeeli doczy si do niego wspomnienie dawnych odczu lub
wyobraanie sobie przyszych cierpie.
Oto relacja mczyzny, ktry opisuje swj stan ducha w czasie powanego wypadku.

- 123 -

Sposb, w jaki zareagowa w tamtej sytuacji kryzysowej nie musi wskazywa na to, e
jest Czwrk. Romantycy s jednak na codzie szczeglnie wraliwi na niewiadome
przesunicia uwagi, opisywane przez tego mczyzn.
Ju w wieku kilkunastu lat zostaem zawodowym narciarzem. Nigdy nie miaem
powaniejszego wypadku, a pewnego dnia, na dobrze znanym zboczu, przewrciem
si i zamaem nog. Zanim mnie dowieli do szpitala, straciem przytomno. Bardzo
mnie bolao, ale mylaem, e sobie z tym poradz. Gdy jednak kto chcia dotkn
mojej nogi, tak strasznie mnie zabolao, e odgoniem go.
Ugryzem nawet pielgniark, ktra usiowaa mi da zastrzyk uspokajajcy.
Widziaem tylko strzykawk w jej doni i czuem, jak bardzo mnie ukucie zaboli. Gdy
przyby mj szef, broniem si jak lew przed zawiezieniem mnie na sal operacyjn.
Noga wymagaa zabiegu, zesp lekarzy by gotowy, ale ja nie dawaem si tam
zawie. Szef wywiadczy mi wielk przysug chwytajc za wosy i groc, ze mnie
uderzy, jeeli nie pozwol sobie zrobi zastrzyku.
Chyba to, e chcia mnie uderzy w twarz, pomogo mi oprzytomnie. Nie zdawaem
sobie sprawy, e ma uniesion do, ale jeszcze nie uderzy, ani e iga, ktra byem
pewien wbija si ju w mj poladek, w rzeczywistoci oddalona bya o cay pokj.
Czuem uderzenie w twarz, cho nikt mnie nie uderzy, czuem ukucie igy, cho nikt
mi nie da zastrzyku. Czuem to wszystko tak mocno, e zapomniaem o rzeczywistym
blu nogi, wierzc e to wszystko si ze mn dzieje. Gdy ocknem si tam, gdzie
rzeczywicie byem, to jest w izbie przyj, czuem, e nagle wrciem z miejsca, gdzie
kade dotknicie obcej osoby powodowao kosmiczny bl, do samego siebie i
koszmarnego (ale rzeczywistego) blu mojej wasnej nogi.
Czwrki maj skonno do wyolbrzymiania wasnych emocji, tak jak cytowany
narciarz wyolbrzymia bl fizyczny. Nawyk niewiadomego wyolbrzymiania
rzeczywistych uczu skutecznie wypiera autentyczne przeycia, zastpujc je wraeniem
emocjonalnej intensywnoci. Dostp do rzeczywistych emocji jest zablokowany do
tego stopnia, e Czwrka utosamia si z przesadnymi uczuciami wypywajcymi z
wasnego podniecenia.
Mona zaobserwowa, e Czwrka traci kontakt z rzeczywistymi uczuciami, gdy
zwrcimy uwag na przemiany, zachodzce w jej twarzy, kiedy wzbudzone zostaj
emocje. Jeeli zapytamy Czwrk Jak si masz?", pierwsza (i prawdopodobnie
najbardziej autentyczna) reakcja zostanie pominita. Czwrka zacznie si zastanawia,
jak si te si czuje, a odpowied bdzie wypadkow serii przywoanych uczu,
nakadajcych si na pierwotn reakcj. W efekcie prosta odpowied typu W
porzdku" zmieni si w No wic... przechodziem ostatnio szereg trudnych przemian."
Zwizki intymne
Bardzo duo uwagi powica Czwrka przygotowaniom na przyjcie kochanka. To
tak, jakby czas teraniejszy by czasem szykowania si do przyszego miosnego
przebudzenia. Jeeli w danej chwili Czwrka nie jest z nikim zwizana, wyobraanie

- 124 -

sobie przyszego spotkania budzi wiele emocji. Jeeli trwa w zwizku z drug osob,
potrzebuje wycofania, by mc rozkoszowa si wyobraaniem sobie ponownego
spotkania z ukochanym. Oto wypowied nauczycielki z Nowego Yorku:
Najlepiej wspominam swoje mioci na odlego". Przerobiam ju tras Nowy
YorkBoston i Nowy YorkSan Francisco. Przeyam take kilka innych romansw z
mczyznami mieszkajcymi o kilka godzin drogi od mojego miasta. Najlepszy jest
czas pomidzy spotkaniami, gdy yje si wasnym yciem i z utsknieniem czeka. Ma
si wtedy przekonanie, jak to bdzie cudownie, gdy si w kocu zobaczymy. Nastrj
oczekiwania w dniach poprzedzajcych spotkanie przypomina ubieranie si do lubu.
Te godziny poprzedzajce spotkanie s tak romantyczne, ze mona odej od zmysw
zanim zadzwoni telefon. Wreszcie spotykacie si, opowiadacie sobie nowiny, jecie
wsplnie wspania kolacj i zamieszkujecie na kilka dni razem.
Najdziwniejsze jest to, e cho tak marzyam o tym spotkaniu, to gdy ju do niego
dojdzie, jestem jakby nieobecna, odpywam gdzie mylami. Chc go sobie znw
wyobraa. Mog nawet by z nim w ku i nie zdawa sobie z tego sprawy.
Po krtkim czasie zaczynam odczuwa napicie. Rne drobiazgi w jego zachowaniu
zaczynaj mnie drani. Jeeli zostawi otwart szuflad od komody w sypialni,
wydaje mi si nieuwany. Ta otwarta szuflada tkwi w mojej wiadomoci. Jest
symbolem wszystkich innych obszarw, w ktrych te mgby si okaza nieuwany. I
myl sobie: Jak mogabym mieszka z kim, komu tak bardzo nie zaley?"
Ale natychmiast pokochuj go na nowo, jeeli wyobra sobie, e go nie ma, gdy
pomyl, e wkrtce si rozstaniemy. Wtedy znw mog z nim by.
Intymne zwizki psuje to, e Czwrka ma zwyczaj skupiania uwagi na zych stronach
tego, co w danej chwili si dzieje. Gdy koncentruje si na teraniejszoci, uwydatniaj
si nieoczekiwane negatywy, te nie tak pikne aspekty osobowoci ukochanego, ktre
dla Czwrki nie istniay, gdy kochanek by romantycznie nieobecny.
Od szeregu lat jestem onaty z kobiet, ktra wydaje mi si zawsze nieco niedostpna
i nigdy w peni zaangaowana. Bycie z ni przypomina wspaniay zachd soca.
Wiem, jak bardzo mi go bdzie brakowao, gdy zniknie. Czuj, e mam z ni wi
duchow, e co specjalnego si ze mn stanie dziki niej. Jednoczenie wiem, ze gdy
ona chce si do mnie zbliy zauwaam rne drobiazgi, ktrych poprzednio nie
dostrzegaem. Zaczyna mnie drani jej wymowa, a jej wygld zmienia si na
niekorzy. Wszystko zaczyna mie mniejszy sens, jest w jaki sposb pomniejszone.
Odczuwam nieodpart potrzeb naprawienia tego, wic oczywicie kcimy si, ona
si wycofuje. I wtedy zdaj sobie bolenie spraw z tego, jak bardzo mi jej brak, i
znw jej pragn.
Czwrka wierzy, e jej prawdziwe ja" ujawni si wtedy, gdy bdzie kochana, e
wewntrzny dramat przycichnie, a ona stanie si osob nieskomplikowan i
zadowolon. Zniknie poczucie niespenienia, tsknota ku czemu wicej. By poczucie
peni mogo si rozwin, Czwrka musi si najpierw nauczy skupia uwag na czasie

- 125 -

teraniejszym. Musi znale w nim pozytywy i przyj je jako wystarczajce.

W zeszym tygodniu kilka razy przysza do naszego biura atrakcyjna kobieta
handlowiec. Natychmiast uruchomi si w fantazji mj skrypt. Wibrowaem cay, soki
zaczty we mnie kry, ale dziki Bogu znam siebie ju na tyle, by wiedzie, e znowu
oddaem si fantazjom, nie mylc powanie o przyszoci z t kobiet.
Dziesi lat temu uwierzybym tym wibracjom, wierzybym, e ona czuje to samo, e
jest t jedn jedyn w moim yciu. W jej gadce o towarze odczytywabym ukryte
obietnice. Szalabym, pki bym jej nie pozna. Kochabym si w niej na zabj, byaby
najwaniejsza.
Znam siebie ju na tyle, by mc przewidzie dokadnie, co by si stao, gdybym j
zdoby. Zauwaybym wszystkie wady ubioru, niedostatki intelektu i przeybym
prawdziwy szok, stwierdzajc, jak bardzo si pomyliem. Fantazja prysaby i
zostabym ze swoimi wyobraeniami innych wspaniaych kobiet, ktre trac na zawsze
zwizujc si z t jedn.
Obecnie mam tyle jasnoci umysu, by zda sobie spraw, e gdy zaczynam
dostrzega w kochance wady, boj si dwch rzeczy. Po pierwsze boj si z
pewnoci, e zwi si z kobiet, ktra nie w peni mi odpowiada, a myl, e
miaaby by jedyn kobiet mojego yda jest dla mnie nieznona. Boj si te
zblienia si do niej, bo wtedy i ona zacznie zauwaa moje wady i by moe pierwsza
mnie porzuci.
Wic wpadam w panik i zrywam romans. Psuj wszystko. Wtedy ona znowu jest
daleko, wyglda wspaniale, a ja potrzebuj jej znowu. To wszystko przypomina
gumk recepturk ona si wycofuje, ja podam za ni.
Zwizek typu gumka recepturka" naraa Romantyka na cige zerwania, ale pozwala
to kontrolowa. Jeeli przeraa go zbytnia blisko, partner zaczyna wyglda mniej
doskonale, co uzasadnia ktnie i wycofanie si na dobrze znane pozycje. Z pewnej
odlegoci widoczne znw si staj zalety partnera, wic Czwrka ma ochot na
odnowienie kontaktu. Perspektywa bycia kochanym jest tak silnie sprzona z
moliwoci bycia porzuconym, e bezpieczniej jest samemu odrzuca ni naraa si
na przeywanie kolejnej straty.
Utrzymywanie kontaktu na stosown odlego to sztuka, ktr Czwrki opanoway
doskonale. Nie za daleko, nie za blisko. Na tyle daleko, by mona byo wybirczo
koncentrowa si na zaletach partnera, na tyle blisko, by mie ochot na co jeszcze.
Bezpieczna poowa drogi, gdzie utrzymuje si zainteresowanie i nadziej, e z czasem
pojawi si co prawdziwego, ale teraz nie trzeba si jeszcze deklarowa.
Pozytywn stron Czwrek jest ich ch utrzymania intensywnego kontaktu.
Doskonale potrafi pomc drugiej osobie przetrwa kryzys i nie ulkn si wciekego
wybuchu emocji ani cudzej rozpaczy. Doceniaj estetyczne aspekty zwizku: kochaj
pikno, niedomwienia, atmosfer, wygld. Wiedz, e ludzie z czasem si zmieniaj i
pozwalaj zwizkowi rozwija si przez kolejne fazy. Gotowe s zacz wszystko na
nowo i potrafi zapomnie o zej przeszoci.
Sab stron Czwrek jest to, e s zawistne porwnujc swoje uczucia z tym, co w

- 126 -

ich mniemaniu inni czerpi ze zwizkw z ludmi. Bdc osobami smutnymi sdz, e
to brak troski ze strony innych ludzi jest przyczyn ich smutku. Bd czeka na szans
odwetu za doznany bl.
Przykad pary zoonej z Czwrki i Trjki (Tragiczny Romantyk i Wykonawca)
Oba typy zwracaj uwag na wizerunek, wic para ta bdzie si dobrze prezentowaa
publicznie: Czwrka jako posta dramatyczna, Trjka jako czowiek sukcesu. Jeeli
Trjce zaley bardzo na wizerunku konformistycznym. Czwrka atwo doprowadzi do
jego zachwiania. Bdzie na przykad publicznie gosi opinie kontrowersyjne bd
niedorzeczne lub uzewntrznia mroczne emocje (podczas gdy Trjce bdzie zaleao
na eleganckiej fasadzie). Trjki doceni prawdopodobnie niech Czwrek do ulegania
kontroli opinii publicznej, ale bd atwiej tolerowa ich image, jeli bdzie on robi na
innych wraenie.
Czwrki chc zajmowa miejsce centralne w yciu swoich dzieci i partnerw. Chc
rozmawia o przeyciach i uczuciach, zaley im te na tym, by czonkowie rodziny
zwracali si do nich po rad. Partner-Trjka o wiele bardziej skoncentrowany jest na
zadaniu i chce si przede wszystkim skupia na okrelonym projekcie, a nie wiza
emocjonalnie.
Troska Trjki o sukcesy albo doprowadzi Czwrk do poczucia, e zostaa
porzucona na rzecz zawodu partnera, albo da jej potrzebny dystans, zapewniajcy
niegasnce zainteresowanie partnerem. Sprzeczno midzy nastawieniem na uczucia u
Czwrki a nastawieniem na dziaanie u Trjki da si rozwiza, jeeli Trjk sta bdzie
na okresowe rezygnowanie ze zobowiza na rzecz wsplnego spdzania czasu. W ten
sposb Trjka moe sporo pracowa. Czwrka za ma moliwo wyczekiwania
intymnych chwil i przeywania z partnerem piknych epizodw, na tyle krtkich, by nie
wzbudzay w niej potrzeby odrzucania.
Jeeli uzaleniona od pracy Trjka zbyt angauje si w dziaania zawodowe lub jest
zbyt niedostpna emocjonalnie. Czwrka moe albo powstrzymywa si od wyraania
emocji i przeywa dugie okresy depresji, albo zareagowa dramatyczn zoci z
powodu porzucenia. Czwrka atwo przycignie uwag partnera oddajc si zajciom,
ktre Trjka ceni. Da si do tego skoni, jeeli Trjka ustawi si w roli eksperta,
doradcy i opiekuna. Jeeli w Czwrce zrodzi si podejrzenie, e Trjka ma jej do i e
wymawia si sprawami zawodowymi, by jak najmniej z ni przebywa zacznie
rywalizowa, by Trjk odzyska. Moe w tym celu robi teatralne sceny, grozi
partnerowi czy te prbowa samobjstwa. Jeeli nic tym nie osignie, moe na wiele
lat popa w depresj i pielgnowa ch zemsty. Trjka najprawdopodobniej znajdzie
sobie innego partnera.
Dzied takiej pary spostrzega bd prawdopodobnie rodzica-Trjk jako czowieka
czynu, dumnego z osigni ich latoroli, ale niewiele majcego czasu i ochoty na
przebywanie z rodzin. Jeeli Czwrka ma dobry kontakt z dziemi, dostrzeg w niej
osob oddan im emocjonalnie i lubic spdza z nimi czas. Jeeli natomiast Czwrka
ma z dziemi relacje neurotyczne, wykoczy je cigymi daniami rozumienia jej
stanw emocjonalnych. Dzieci stwierdz prawdopodobnie, e rodzic-Czwrka

- 127 -

rywalizuje z nimi o wzgldy niedostpnego rodzica-Trjki.

Relacje Czwrek z autorytetami
Czwrki ignoruj na og autorytety drugorzdne, obdarzajc z kolei te wielkie"
ogromnym szacunkiem. Autorytety pomniejsze policjanta czy sprzedawc
zmuszajcego do stania w kolejce naley ignorowa i obchodzi. Natomiast autorytety
wielkie monarchw czy ludzi powszechnie uznanych naley darzy szacunkiem.
Czwrki uwaaj zazwyczaj, e zwyke przepisy i regulaminy nie s dla nich. Buntuj
si, ami zasady. Nie chodzi im na og o obalanie autorytetw jako takich, ale o
pogard dla przepisw. Jeeli autorytet wymierza kar lub wprowadza ograniczenia.
Czwrka najpewniej zamie wszelkie reguy gry i bdzie dya do bezkarnoci.
Autorytety wielkie wzbudzaj wielki podziw, szczeglnie gdy dziki nim Czwrka ma
okazj poczu si kim niezwykym i nalecym do elity. Chce si wybi dziki swym
unikalnym zdolnociom, a rozkazy i wsparcie otrzymywa od najlepszych. Jeeli na
przykad decyduje si na psychoanaliz, wybierze tylko analityka wiatowej sawy.
Chtnie zostanie powiernikiem ekscentrycznego geniusza. Potrzebuje uznania ze strony
ludzi wybitnych i chce by kochana przez tych, ktrzy o czym jest przekonana maj
kontakt z autentyczn gbi.
Zalet Czwrek jest to, e potrafi wyczu prawdziwy talent i docenia bogactwo
uczu u innych. Przejrz na wskro sztuczn, naladowcz fasad. Odrniaj to, co
najlepsze" od tego, co najbardziej znane". W czowieku nijakim i niesamodzielnym
dojrz kogo piknego i unikalnego, w zwykym interesie dostrzeg niezwyke
perspektywy. Staraj si zewrze szyki z najlepszymi w danej brany.
Wad Czwrek jest to, e rywalizuj o wzgldy wielkiego autorytetu. Jeeli nie
zdobd uznania, robi si mciwe. Nie lubi przyjmowa pozycji suebnej ani
pracowa w zwyczajnych warunkach, chyba e robi to w subie swojej prawdziwej
pracy artystycznej" lub prawdziwego powoania mistycznego".
Przykad zwizku z autorytetem: Czwrka i Dwjka (Tragiczny Romantyk i Dawca)
Czwrka ma wyrazisty osobisty styl, przejawiajcy si zarwno w zwracajcej uwag
powierzchownoci, jak i atmosferze miejsca pracy. Jeli to ona jest szefem. Dwjka
penica rol podwadnego wesprze zapewne jej wysiki. Bdzie si bowiem chciaa
dopasowa do potrzeb szefa, w tym co dotyczy tworzenia wizerunku. Bdzie si staraa
zadowoli naczelnika, odgadn jego pragnienia i przystosowa si. Do pewnego
momentu Czwrka bdzie docenia wsparcie Dwjki. Potem, gdy przedsiwzicie
zacznie gadko funkcjonowa, moe jednak zacz w sposb subtelny sabotowa jej
dziaania.Szef-Czwrka przestanie si interesowa przedsiwziciami przynoszcymi
sukces, skoncentruje si na tym, czego brakuje. Bdzie prosi Dwjk o pilnowanie
interesu, a sam moe nawet zaangaowa si emocjonalnie w co zupenie nie
zwizanego z biurem. Pozostawi wtedy Dwjk bezkontaktu osobistego, niezbdnego,
by prawidowo funkcjonowaa.
Jeeli Dwjka-podwadny lubi szefa lub wierzy w jego projekty, przejmie funkcje

- 128 -

decyzyjne, wchodzc w rol szarej eminencji. Dopki Dwjka jest osobicie

zaangaowana w sytuacj (albo dlatego, e jest przywizana do szefa, albo dlatego, e
wierzy w znaczenie wykonywanej pracy) bdzie szefa chronia i osaniaa. Dwjka w
zasadzie lepiej umie zleca wykonanie czynnoci i organizowa prac z pozycji
zastpcy ni z pozycji forpoczty.
Jeeli Dwjka-podwadny straci kontakt z szefem lub jeeli szef zacznie krytykowa
swoich pracownikw. Dawca poczuje si niedoceniany. Doj moe wtedy na terenie
instytucji do powanej walki o wadz. Dwjka moe prbowa przej stanowisko
albo pomaga komu innemu obj kierownictwo. Dla Czwrki bdzie to
rwnoznaczne ze zdrad. Bardzo pomogoby w tej sytuacji przyznanie si przez obie
strony do emocjonalnego podoa konfliktu. Zarwno Dwjka, jak i Czwrka potrafi
si otworzy, jeeli zrozumiej, e ciosy spowodowane s zachowaniami obronnymi.
Jeeli to Czwrka znajduje si w roli podwadnego, wszystko bdzie szo dobrze,
dopki Dwjka-szef okazywa jej bdzie szczeglne wzgldy. Szef nie powinien liczy
na dobr wol Czwrki-podwadnego, jeeli nie zostay zaspokojone jej potrzeby
emocjonalne. Gdy Tragiczny Romantyk poczuje si zdegradowany do roli suebnej lub
stwierdzi, e inni odnosz wiksze korzyci, moe chcie wysadzi szefa z sioda.
Bdzie si stara zwyciy go w rywalizacji, zacznie knu, by go publicznie upokorzy
albo bdzie si prbowa wkra si w aski osoby z zewntrz, majcej potencjaln
wadz w danej sytuacji.
Rywalizacja moe zmniejszy wzajemne uznanie. Walka Dwjki z Czwrk moe
dotyczy takiej czy innej procedury, ale u jej podoa legn zapewne zranione uczucia.
Kada ze stron potrzebuje szacunku drugiej. Kady z tych dwch typw rozwija si
najlepiej wtedy, gdy zajmuje wane miejsce w yciu innych ludzi. Jeeli uda si zapewni
kademu z nich specjalne obowizki i specjaln atencj, wiksze i bdzie
prawdopodobiestwo, i bd si wspiera w swoich dziaaniach.
Standardy elitarne
Poczucie, e jest si ofiar straty prowadzi do obnienia samooceny. Uczucie to
charakterystyczne jest dla maych dzieci, ktre przekonane s, e nie porzucono by ich
gdyby umiay wygrywa lub byy bardziej wartociowe. Czwrki maj poczucie, e
przegray w yciu wskutek nieodwracalnego bdu charakteru, przez co s osobami
mniej wartociowymi od tych, ktre byy otaczane mioci. Dziecice przekonanie, e
jest si niekochanym wyrzutkiem rodziny przeradza si w mistyfikacj bycia
odszczepiecem, odmiecem, kim o unikalnym stylu osobistym. Czwrki czsto
dramatyzuj wasny wizerunek dla kompensowania niskiej samooceny. Prezentuj si z
wyszukan elegancj, czsto podkrelaj sw odmienno poprzez strj i awangardowy
styl.
Gdy odwiedzam znajomych, w swojej wyobrani zmieniam im wystrj wntrz, makija
i ubir, by uczyni ich bardziej wyrazistymi. Gdy si gdzie przeprowadz, to przez
pierwsze dwa czy trzy tygodnie nic prawie nie robi tylko staram si jak najlepiej
ustawi wszystkie meble i przedmioty. Czy ten wazon lepiej pasuje tu czy tam? Bardzo

- 129 -

due znaczenie ma dla mnie takie rytualne traktowanie przestrzeni. To tak, jakbym
ustawiaa dekoracje dla przyszych wydarze. Chodzi o to, e nabieram si na
przyszo. Wybieram rekwizyty i tworz waciwy nastrj dla wanych yciowych
wydarze. To wszystko zaczyna mie posmak magicznych przygotowa do
szczeglnych spotka z ludmi, spotka, ktre dopiero nadejd. To wanie
symbolizuje okrelone ustawienie wiate, kanap czy foteli.
Kolejne stronice magazynw md pene s dramatycznie modnych Czwrek. S
eleganckie, szczupe, upozowane i odziane w ekskluzywne kreacje, nie przeznaczone dla
motochu. Ten zewntrzny wizerunek czsto odbiega diametralnie od odczuwanego
skrycie wstydu z powodu braku mioci i przeytego porzucenia.
Czwrki gwatownie poszukuj stylu na tyle unikalnego, by emocjonalnie przeistoczy
odrzuconego odszczepieca w wan osobisto, nie podlegajc zwykym prawom.
Sprawa gustu moe decydowa o przetrwaniu. Osoba taka prdzej popeni
samobjstwo ni pokae si w spodniach z rowego bistoru. Jeeli posiada tylko
jedn jedwabn bluzk, bdzie j nosi jak mundurek, dopki nie bdzie jej sta na
nastpn. Nie znosi sztucznych tkanin, cokolwiek jest w sklepach jest nie dla niej.
Kompulsywna potrzeba bycia kim nadzwyczajnym atwo moe by odczytana jako
przejaw wyrafinowania, dobrego smaku i estetycznej wraliwoci. Lk przed
porzuceniem mona kontrolowa lekcewac osoby o mniej wyrafinowanym gucie.
Skrajnym przypadkiem koncentracji na estetycznym wizerunku jest anorexia nervosa,'
ale take dla innych zaburze psychicznych charakterystyczne s bezwzgldne prby
wtoczenia wasnego ciaa w ramy wyznaczone przez elitarne standardy.
Elitarny nonkonformizm
Mam talent do unikania tego, co zwyczajne. W pewnym sensie uczyniam z tego cel
swojego ycia. Nigdy nie miaam nudnej pracy, gwnie dlatego e upikszam kad na
tyle, e ju nie jest zwyczajna. Kiedy na przykad sprzedawaam ksiki.
Przywaszczaam sobie te, ktre mi si podobay. I ju nie byam zwyczajn
sprzedawczyni, ale kryminalistk o ile to ciekawsze! Zawsze zabieraam ksiki o
sztuce byy raczej bezuyteczne same w sobie, ale wspaniale byo dla nich ryzykowa.
Moja metoda bya niewykrywalna i byam dumna jak paw, kiedy na przyjciu
poegnalnym, gdy odchodziam z pracy, podarowano mi ksik, ktr ju miaam w
domu.
W miar przeistaczania si Czwrki z odrzuconego odszczepieca w kogo stojcego
nieco z boku i nieco ponad szarym tumem, moe doj do rozwoju pewnego rodzaju
niemoralnoci. amanie konwencji spoecznych jest bardzo atrakcyjne. Aby realizowa
swoje elitarne standardy. Czwrka moe nawet skania si ku wytwornej
przestpczoci, na przykad kradnc w sklepach tylko biae swetry z angory.
Czwrki uwielbiaj, gdy im si upiecze". Lubi dreszczyk zwizany z potajemnym
rozrabianiem, balansowanie na granicy skandalu. Igranie z nieszczciem,
ekscentryczno czy kapryno podniecaj i wymuszaj specjalne traktowanie.

- 130 -

Kapryno zaspakaja te co w rodzaju masochistycznej potrzeby odgrywania roli

nieznonego dziecka, nadal nie zasugujcego na mio. Uczucie bycia osob niegodn
idzie w parze z gniewnym pragnieniem wyrwnania rachunkw z osobami, ktre zdaj
si czerpa wicej z ycia. Takie wspwystpowanie masochizmu i gniewu wida
dobrze na przykadzie dostojnej matrony, ktra podawszy wytworny obiad, czeka na
waciwy moment, by owiadczy, e jest zwolenniczk jakiej kontrowersyjnej sprawy,
ktr wikszo goci pogardza.
Ponisza wypowied pochodzi od osoby z towarzystwa
z San Francisco, ktra relacjonowaa, e najpierw robia wszystko, by nakoni elit do
bywania u niej na przyjciach, po czym, gdy gocie potwierdzali ch przybycia,
natychmiast tracia ochot do zapraszania ich.
Nie znosz, gdy mnie kto ignoruje. Mam wtedy straszliwe uczucie odrzucenia, ktre
szybko przeradza si w nienawi. Gdy zostaj publicznie upokorzona, natychmiast
mam ochot zwalczy wstyd i szukam sposobu odegrania si. Poddaj w wtpliwo
znaczenie osb, ktre mnie upokorzyy i wychodz albo robi si sarkastyczna, cho
zdaj sobie spraw z tego, zew gbi duszy jestem wcieka, bo odwrcono ode mnie
uwag.
Rwnie niebezpieczne s takie sytuacje, ktre staj si zbyt atwe do przewidzenia lub
za spokojne. Chc przerwa dobry nastrj. Mwi co szokujcego, by w ten sposb
da do zrozumienia, e ta rozmowa mnie nudzi a jednoczenie prbuj w ten sposb
skupi na sobie uwag wybranego nieznajomego. Mam przewiadczenie, e ta osoba
instynktownie zrozumie, e chc w ten sposb podnie poziom dennej konwersacji.
Anorexia nervosa
gbokie zaburzenie psychiczne polegajce na radykalnym
ograniczeniu iloci spoywanych pokarmw w obawie przed otyoci. Dotyka prawie
wycznie kobiet do 30 roku ycia. U podoa choroby le powane zaburzenia w
relacji crki z matk we wczesnym * dziecistwie, (przyp. tum.)
Zazdro
Zazdro podsycana jest przez przekonanie, e kto inny osiga emocjonalne
zadowolenie, ktrego si samemu nie dostpio. Niewiadome siebie Czwrki staraj si
agodzi poczucie deprywacji zmieniajc sceneri, strojc si lub otaczajc si piknymi
przedmiotami. Staraj si te zdoby wzgldy osb popularnych w nadziei, e poczuj
si bardziej godne, jeeli posid to, co innym podobno daje szczcie.
Mam to powtarzajce si poczucie, e mi czego brakuje. Czy to tylko tyle?" Zaczyna
si od: Gdybym tylko miaa tego kochanka, ten dom albo to dzieo sztuki". Duo
czasu powicasz na ich zdobywanie, a gdy ju je masz chcesz nastpnej rzeczy.
Gdy jeste ju starsza, patrzysz na rzeczywisto i stwierdzasz, e wiele jej brakuje. Ale
czego jej brakuje? I jak to jest, e inni jako trzymaj si za rce i czsto si
umiechaj? Co oni maj ze sob wsplnego, czego ja nie mam? Zaczynasz
wdrwk w poszukiwaniu witego Graala, by znale to co jeszcze". Prbujesz

- 131 -

uchwyci co, co zadowala Twoich przyjaci, ale Ciebie omija. Wyczuwam

wzajemn sympati innych ludzi i to, e oni j maj wzmaga we mnie poczucie, e
mnie tego brakuje. Najsilniejsza depresja dopada mnie, gdy trac nadziej na to co
wicej. Piekielnie trudno mi byo pozby si pragnienia czego wicej i pogodzi si z
tym, e tyle wystarczy".
Zazdro stanowi te du si napdow. Gdy Czwrki opisuj swoj rozpacz z
powodu pozbawienia ich czego, co zdaje si zapowiada szczcie, mwi, e czuj
si wcinite miedzy Nie mog tego mie" a Musz to mie". Taki ucisk zazdroci
potrafi przeksztaci rozpacz w ten rodzaj dziaania, ktry gry przenosi. Czwrka ma
wiele energii do parcia naprzd, pki sukces nie zaczyna przybiera realnych ksztatw.
Paradoksalnie, pojawienie si oczekiwanych wynikw prowadzi czsto do kierowania
uwagi ku innym zainteresowaniom.
Gram w zespole, ktry w ostatnich latach zacz odnosi sukcesy. Z pocztku, zanim
nagralimy pierwsz pyt, syszaam w radio inne zespoy i wciekaam si, e nas
tam nie ma. Poruszyam niebo i ziemi, by doprowadzi do tego pierwszego
nagrania. Gdy ju nagralimy t pyt, muzyka zacza traci dla mnie znaczenie.
Straciam zainteresowanie ni i wrciam do dawnej mioci. Rozstawalimy si i
wracalimy do siebie wiele razy, a zesp zacz si rozpada. I wtedy
doprowadziam do nagrania nastpnej pyty. To tak, jakby co si zawsze dziao tam,
gdzie mnie nie ma. Gdy zesp gra razem pragn mczyzny. Jeeli zjawi si
mczyzna, zaczynam si zastanawia, czy si nie pomyliam.
Zalety
Trwajcy cae ycie kontakt z cierpieniem powoduje, e Romantycy s szczeglnie
predestynowani do tego, by pracowa z ludmi przeywajcymi kryzys lub ludmi w
aobie. Z niezwykym samozaparciem pomagaj innym przej przez cikie kryzysy
emocjonalne i chtnie towarzysz swym przyjacioom w ich dugiej drodze ku
odzyskaniu rwnowagi. Powiadaj czsto, e skupiajc si na cudzych potrzebach
atwiej odwracaj uwag od wasnych.
Moje ycie przebiega w tonacji aoby i porzucenia. Nie przygnbia mnie to jednak.
Te ciemne nastroje najbardziej mnie pocigaj i mam w zwizku z tym prawdziwy
talent do wyczuwania mrocznych stron ludzkich umysw. Jeeli zdarzy si co
dramatycznego, gronego lub gboko niepokojcego, jestem tam natychmiast.
Mj m mia przez kilka lat asystentk i ywiam dla niej serdeczne uczucia, cho
nigdy nie miaam ochoty jej pozna. Nagle jej maestwo rozpado si, gdy bya w
pitym miesicu dy. Kiedy si o tym dowiedziaam, staa si dla mnie osob
pierwszoplanow. O wiele atwiej trac rwnowag, gdy ycie jest zbyt
przewidywalne ni wtedy, gdy zdarza si co niepokojcego.
Czwrka poszukuje gbszego sensu, w zwizku z tym czsto mylnie sdzi, e zwizki

- 132 -

beztroskie s bezwartociowe i przez to nie warte zachodu. Tragicznych Romantykw

pocigaj osoby przeywajce najbardziej intensywne dowiadczenia, typu narodzin,
mierci czy spotka z mrokami niewiadomoci. Czwrki czuj si bardziej
autentycznie wtedy, gdy ycie i mier id ze sob pod rk, poniewa dowiadczenia
takie s na tyle absorbujce, e skupiaj ca aktualn uwag. Oto wypowied osoby
odpowiedzialnej za zorganizowanie telefonu zaufania dla samobjcw:
Szczcie jest dzieem przypadku. Czy m uszczliwia pomie? Jestem klinicystk i
przez wiele lat chodziam na psychoanaliz. Szczerze staraam si zrozumie siebie
tak, jak wskazywa mj analityk, ale zaczam wtpi w swoje wgldy i opieraam si
temu, jak inni mnie widz. Wedug mnie wicej moliwoci kryje si w namitnoci.
Istniej naprawd tylko wtedy, gdy tkwi pord swoich najintensywniejszych przey.
Pociga mnie praca z osobami w sytuacjach kryzysowych: kobietami bitymi przez
mw i osobami na granicy utraty zmysw. Zorganizowaam telefon zaufania w
swoim rejonie. Od razu potrafi, nawet przez telefon, nawiza kontakt z osob
nieznajom, sterczc tam, na krawdzi ycia, z pistoletem lub fiolk pastylek w
doni.
Atrakcyjne otoczenia
Czwrki czsto pracuj w dwch rnych miejscach: miejscu, gdzie si zarabia i
miejscu, gdzie realizuje si swoje prawdziwe artystyczne powoanie." Pocigaj je takie
zawody, w ktrych wymagana jest dyscyplina daa po to, by zmieci si w
okrelonych standardach. Zostaj tancerzami, pieniarzami, modelkami z urnali,
wacicielami atelier, dekoratorami wntrz, zbieraczami antykw czy wacicielami
znakomitych sklepw ze starociami.
S wrd nich metafizycy i psychologowie gbi. Szukaj wizi z wyszymi obszarami
umysu. Chtnie pracuj jako doradcy w poradniach dla osb w aobie, bywaj
feministkami i obrocami praw zwierzt. Pociga je religia, rytua, sztuka.
Nieatrakcyjne otoczenia
Nieatrakcyjne s tuzinkowe zawody w zwyczajnych otoczeniach. Pracuj w biurze,
ale to nie jest moje prawdziwe ja." Niekorzystna jest dla nich bliska wsppraca z
osobami, ktre pracuj wicej, by wicej mie. le si sprawdzaj w usugach, zajciach
anonimowych, wszdzie tam, gdzie ich szczeglne talenty nie mog si ujawni.
Synne Czwrki
Martha Graham", najsawniejsze nazwisko w wiecie taca wspczesnego, bya
Czwrk. Realizowaa tematy mityczne i sigajce ludzkiej niewiadomoci w
przedstawieniach na wielk skal. Zaoya szko taca skupiajc si na skurczach
cielesnych, bdcych wizualnym przekazem wewntrznego dramatu.

- 133 -

Keats * Shelley * Allan Watts * Joni Mitchell * Orson Welles * Bette Davis * Joan Baez
* Marlon Brando
Na co Czwrki zwracaj uwag?
Czwrki rzadko yj czasem teraniejszym. Uwaga ich wdruje ku przeszoci, ku
przyszoci, ku temu czego nie ma, ku temu co trudno osigalne. Stale s zajte czym,
czego im brakuje: nieobecnym na kolacji przyjacielem, wizi, ktrej brak w intymnej
rozmowie.
Skupienie na rzeczach nieobecnych wzmocnione jest selektywnym przypominaniem
sobie ich pozytywnych aspektw. Wieczr byby w peni udany, gdyby tylko by
Janek". Gdy Janka nie ma, pamita si jego zalety i wytwarza si wiotka ni tsknoty,
odwracajca uwag Czwrki od tego, co si w danej chwili dzieje. Gdyby Janek by
obecny i nie kryby w sobie adnej tajemnicy, widoczne stayby si jego mniej ciekawe
cechy i uwaga Czwrki zaczaby wdrowa ku innemu elementowi, ktrego jej brakuje
do szczcia.
Romantycy twierdz, e odczuwaj intymn wi z nieobecnymi przyjacimi, e wrcz
bardziej kochaj w warunkach przymusowej rozki. W kadym zwizku potrzebne im
jest rozstanie, by mogo si na nowo rozbudzi prawdziwe poczucie wizi, istniejce
tylko na odlego i pod nieobecno bliskiej osoby.
Gdy Czwrka zmuszona jest koncentrowa si na realnych wydarzeniach chwili
obecnej, czuje si rozczarowana i widzi, czasem po raz pierwszy, negatywne strony
sytuacji. Bywa to jak uderzenie w twarz, poniewa przeywa naraz tyle rozczarowa.
Czuje si tak, jakby zgas cay blask w twarzy kochanka i pozostay tylko le
dopasowane rysy.
Czwrki niewiadomie korzystaj ze swej wyobrani w taki sposb, i
nieprawdopodobnie silnie pragn nieobecnych pozytyww i wskutek tego samego
przesunicia uwagi, wyolbrzymiaj obecne negatywy tak, e rzeczywisto wydaje si o
wiele mniej atrakcyjna, ni jest w istocie.
To charakterystyczne przesunicie uwagi mona zilustrowa przypominajc sobie, jak
ludzie wytwarzaj sobie faszywy obraz wasnej osoby w zalenoci od tego, co widz
w lustrze. Ta sama twarz wyglda cakiem rnie, w zalenoci od tego na co
wybirczo zwracamy uwag: na to co w niej adne, czy na to co brzydkie. Jej wygld
bdzie si zmienia, jeli zaczniemy te cechy wyolbrzymia. Przecitna twarz moe
nabra prawdziwego blasku, jeeli w wyobrani wyostrzymy kolor oczu i wygadzimy
faktur skry. Ta sama twarz moe si nam wyda groteskowa, jeeli skupimy si na jej
mniej interesujcych cechach.
Szczeglnie przykry przypadek takiego negatywnego wyolbrzymiania mamy u tych
Czwrek, ktre maj skonno do anorecji. Zaskakujco duy procent Czwrek
twierdzi, e posiada co, co mona by nazwa anorektycznym obrazem siebie. Gdy
spogldaj w lustro, wydaje im si, e ich ciao jest bezksztatne i grube, podczas gdy
naprawd s szczupe. Niektre Czwrki powiadaj, e czuj wstrt do wasnego ciaa.
W rzeczywistoci atrakcyjny wygld jest przedmiotem cigej troski i budzi
obrzydzenie.

- 134 -

To samo przesunicie uwagi, ktre potrafi zmienia wyobraenie o swoim wygldzie

fizycznym, moe te wzmacnia pewne reakcje emocjonalne. W wyniku takiego
przesunicia uwagi autentyczne uczucia Czwrek ulegaj wyolbrzymieniu, tak jak
wyobrania wzrokowa znieksztaca i powiksza odbicie w lustrze.
Na przykad wspomnienie nieobecnego przyjaciela moe natychmiast wywoa
cudowne uczucia, bdce emocjonalnym zastpstwem bycia razem. Jeeli nastpnie
uwaga przesunie si z autentycznej reakcji, powstaej w wyniku mylenia o przyjacielu,
na wyobraenie najgortszych uczu, do jakich ludzie w ogle bywaj zdolni,
autentyczna reakcja ginie, a na jej miejscu pojawia si wyimaginowana powoka uczu
faszywych, nie majca nic wsplnego z rzeczywistoci. I na odwrt drobne
zaniedbanie ze strony tego samego przyjaciela jest w stanie wyzwoli potne pokady
uczu odrzucenia i nienawici, ktre rwnie szybko nao si na autentyczn,
umiarkowan reakcj, usprawiedliwion przez to zaniedbanie.
By prawdziwe uczucia mogy ujrze wiato dzienne, trzeba najpierw ustabilizowa
uwag na neutralnym punkcie odniesienia. Czwrka musi si nauczy koncentracji na
rzeczywistych reakcjach cielesnych, dowiadczanych w danym momencie.
Styl intuicyjny
Gdy Czwrki skaniaj si ku nerwicy, maj tendencj do przesadzania w swoich
nastrojach. Nawyk skupiania uwagi na osobie nieobecnej i tsknota za poczuciem wizi
mog tez doprowadzi do pewnych niezwykych efektw ubocznych. Czwrki
twierdz, e czuj tak sam blisko wobec osoby nieobecnej, jak wobec osoby
bdcej w tym samym pokoju. Sdz te, e zmienia im si nastrj w zalenoci od
nastroju osoby nieobecnej i e umiej si do niego dostosowa.
Uwaaj, e przejmuj emocje innych ludzi, a ich bogate dowiadczenie zwizane za
zmianami nastrojw pozwala im si dopasowa do tonu emocji innych ludzi, by w ten
sposb utrzyma z nimi kontakt. Dysponujemy wieloma wspomnieniami Czwrek,
ktre chciay przebywa z nieobecnym rodzicem i ktre z czasem zaczy wierzy, e
potrafi na odlego wychwyci, co do nich ten nieobecny rodzic czuje. Lkajc si
porzucenia i nienawidzc braku zainteresowania ich osob. Czwrki jako dzieci
nauczyy si uwewntrznia poczucie wizi z osob kochan, ktrej odejcia si
obawiay.
Wyglda na to, e w dorastajcym dziecku rozwija si czujnik pozwalajcy
dopasowa si do nastrojw osb znaczcych, by w ten sposb utrzyma
nieprzerwany z nimi kontakt. Czwrki przekonane o swojej umiejtnoci rejestrowania
cudzych uczu mogyby podczas treningu intuicji nauczy si rnicowania midzy
projekcj, opart na neurotycznym lku przed porzuceniem, a autentycznym
wspbrzmieniem emocjonalnym.
Intuicyjnie nastawione Czwrki czuj nieraz, e nawyk przejmowania cudzych emocji
jest dla nich ciarem. Twierdza, e atwo przejmuj cudzy bl czy przygnbienie nie
zdajc sobie z tego sprawy i czasem dopiero po caym dniu stwierdzaj, e nastrj,
ktry im towarzyszy, nie by ich wasny. Gdy dojdzie do utrwalenia wizi, Czwrki nie
potrafi powiedzie, czy ich aktualny nastrj ma swe rdo w nich samych czy w

- 135 -

drugiej osobie.
Zalet takiego sposobu koncentrowania uwagi jest to, e Czwrki potrafi bezbdnie
reagowa na emocje swoich klientw, czonkw rodziny czy przyjaci. Chodzi tu o
co o wicej ni tylko myl czy hipoteza na temat ewentualnych uczu przyjaciela. Jest
to autentyczna zmiana nastroju, odczuwana w organizmie, a wywoana stanem ducha
bliskiej osoby. Czwrki obdarzone gbok intuicj wpadaj w rezonans z emocjami
innych ludzi do tego stopnia, e wiedz, kiedy z drug osob mona dyskutowa, kiedy
pozwala si kocha, kiedy mona bezpiecznie si z ni nie zgadza, a kiedy
podejmowa powane rozmowy. Cytowana poniej wypowied pochodzi od
Czwrki, ktra potrafi wykorzysta swoje intuicyjne talenty w praktyce psychiatrycznej.
Przez cae ycie pocigaa mnie intensywno przey innych ludzi. To tak, jakbym
czu, e moje wasne emocje rozpalaj si, gdy kto jest poruszony, gboko dotknity
czy w jaki sposb zdesperowany. Nazywam to moim poruszeniem serca. Nauczyem
si je ceni, cho pocztkowo wydawao mi si, ze przejawia si w sposb
irracjonalny. Wchodziem na przykad do pokoju, byem w okrelonym nastroju i
nagle zdawaem sobie spraw, ze czuj si cakiem inaczej, cho nie umiaem znale
adnej przyczyny tej zmiany. Czasem chwytao mnie co, co wydawao mi si moj
wasn reakcj emocjonaln, po czym okazywao si, ze kto w klinice czy na sesji
terapii rodzinnej dozna reakcji identycznej.
Z czasem zauwayem, ze moje reakcje bywaj projekcj, ale niekiedy s trafnym
odzwierciedleniem cudzych uczu. Zdarzao si, e gdy nastpowao to poruszenie
serca moja reakcja bya cakowicie trafna, innym razem chybiaem zupenie,
poniewa po prostu staraem si potwierdza, na poziomie wasnych uczu, swoje
hipotezy na temat tego, co druga osoba powinna w danym momencie czu.
Pierwotna wi z wyszym stanem umysu
Tak jak w przypadku innych typw, take u Czwrki, dominujcy problem
neurotyczny mona rozumie jako poszukiwanie okrelonego aspektu esencji. Z
perspektywy czysto psychologicznej, powrt osoby znajdujcej si w depresji do
wasnej esencji to co porwnywalnego z zakoczeniem aoby i dojrzewaniem ku
szczliwemu yciu. Jednak z punktu widzenia systemu psychologiczno-duchowego,
jakim jest Enneagram, odzyskanie przez Czwrk wizi z esencj to co zupenie
innego, ni tylko satysfakcja emocjonalna.
Poczucie straty w dziecistwie, charakterystyczne dla Czwrki, trwa nadal w wieku
dorosym. W tle stale istnieje wiadomo, e brakuje czego, co jest do szczcia
niezbdne. Zabrako pierwotnego mleka,a jego miejsce zaj jaki lepki rodek
zastpczy. Nagrody pynce z ycia materialnego nie s w stanie zastpi tej pierwotnej
wizi. Romantyk moe mie wszystko i wiedzie, e nadal czego mu brakuje.
ycie doczesne nie daje satysfakcji, wic Czwrka czsto czuje, e s dwie
rzeczywistoci: wiat obiektywny i wiat za kulisami. Obiektywny wiat nie daje
obietnicy spenienia, ale Czwrki wiedz skdind, e ze wiatem realnym wspistniej
inne obszary dowiadcze. Maj przewiadczenie, e poza zwyk rzeczywistoci jest

- 136 -

inna paszczyzna bytu, ktrej istnienie mona wyczu w stanach intensywnych przey
emocjonalnych, w tych momentach, gdy tragedia wymusza przypyw niewiadomego
uczucia lub w tych chwilach, gdy zdobywa si lub traci mio. Czwrki twierdz, e
wtedy czuj wi z brakujcym elementem, zwizek z niemiertelnym rdem wsparcia.
Neurotycznym rysem Czwrek jest ich nieodparta ch trzymania si mrocznej strony
swoich uczu. Chc zachowa sw unikalno, nie godz si, by je przerabiano na
zwyke szczliwe istoty. Natomiast Czwrka dojrzaa trafnie wyczuwa, e ma co
wicej ni natur czysto psychologiczn. Uparcie bronic si przed przystosowaniem
do normalnego ycia, przypomina nam o istnieniu wizi z wyszym stanem
wiadomoci.
Czowiek cierpicy na chroniczne poczucie deprywacji moe w pierwszej chwili
odebra swoj wi z esencj jako chwil cakowitej przynalenoci, chwil
przypominajc bezpieczny ucisk matczynych ramion lub oddanie caej swej istoty
nadziei nieprzerwanej mioci. Czwrki czsto odczuwaj wi z tym, co nazywaj
swoim prawdziwym ja" w pozbawionych sw momentach artystycznej zadumy,
praktyk medytacyjnych czy zakochania, a wic w tych sytuacjach, do ktrych maj
naturalny pocig.
Cnota spokoju ducha (rwnowagi)
Zazdro to kompulsywny pocig do rzeczy niedostpnych.
Czwrki wiele czasu i wysiku potrafi powici prbom osignicia czego
atrakcyjnego, w czym wykryj wady, z chwil gdy znajdzie si w zasigu rki. U tych
Czwrek, ktre mocno tkwi w swoich konfliktach, ch posiadania i potrzeba
odrzucania mog si pojawia niemal rwnoczenie. Opowiadaj, e s czsto
zafascynowane ludmi nieosigalnymi, wiedzc zarazem, e nie bd dla nich
odpowiednimi partnerami, lub osobami niechtnymi angaowaniu si w trway zwizek.
Dziki temu taniec trwa. Ty si cofasz, ja posuwam si do przodu. Jeeli Ty posuniesz
si do przodu, ja zrobi krok wstecz."
Rozwizaniem dylematu spowodowanego fascynacj tym, co niedostpne i niechci
wobec tego, co w zasigu rki, jest stan rwnowagi. Polega on na uznaniu, e ma si
wystarczajco duo tego, co niezbdne. Jak wszystkie wysze impulsy, rwnowaga jest
raczej ucielenieniem ni myl czy ide tego, jak by to byo, gdyby si byo w peni
usatysfakcjonowanym. Wymaga umiejtnoci stabilizacji uwagi na czasie teraniejszym i
zgody na to, e osigno si tyle, ile trzeba.
Chcc zyska cnot pogody ducha, zacz trzeba od wzmacniania zdolnoci
autoobserwacji, a do momentu gdy potrafi si dostrzega przesunicia uwagi ku
przeszoci, przyszoci, temu co odlege lub nieosigalne. Czwrki dowiadcz
pogody ducha, gdy agodnie zwrc si ku teraniejszoci i skupi na cielesnym
poczuciu zadowolenia tu i teraz.
Podtypy
Rywalizacja w relacjach dwuosobowych

- 137 -

Czwrki czsto rywalizuj, poniewa odczuwaj potrzeb potwierdzenia swojej

wartoci w oczach upragnionego partnera. W parach heteroseksualnych przybiera to
czsto posta rywalizacji dwch kobiet o mczyzn czy dwch mczyzn o kobiet.
W zwizkach nie majcych kontekstu seksualnego rywalizacja przybiera posta
pragnienia zyskania uznania najlepszych".
Przez sze lat byem zwyczajnym adwokatem zanim udao mi si zrobi karier. Skok
naprzd zainspirowaa zasyszana pewnego dnia na korytarzu uwaga. Facet
powiedzia, e jestem kiepskim obroc i tak mnie to zezocio, e nabraem rozpdu.
To co dotychczas traktowaem po prostu jako sprawy zawodowe, teraz stao si prb
mojej mskoci. Przez wiele miesicy czaiem si, a wreszcie przygwodziem go na
sali sdowej.
Wstyd w kontaktach midzyludzkich
Wstyd Ci, e nie umiesz sprosta spoecznym standardom.
Gdy wchodzisz do pokoju, czujesz, e wszystkie oczy s na Ciebie zwrcone. I nie ma
w nich uwielbienia. Nie chodzi o to, e robisz co niestosownego, po prostu widz, ze
w rodku nie jeste w porzdku.
Lekkomylno (brawura) zwizana z osobistym bezpieczestwem
Zachowujc si lekkomylnie. Czwrki odgrywaj na nowo moliwo straty.
Podnieca je balansowanie na krawdzi nieszczcia.
Razem z mem zajmowaam si przez wiele lat handlem nieruchomociami. Moja
strategia polegaa na zapoyczaniu si do ostatnich granic. Dawaam w zastaw
wszystkie nasze dobra, by stworzy sobie szans poszerzenia naszego stanu
posiadania. M by ostrony i gdy on optowa za rozwizaniem bezpiecznym, ja
miaam ochot faszowa papiery i podejmowa decyzje bez niego. Czuam, e inaczej
nasza najlepsza szansa przepadnie, a nawet gdyby co si nie powiodo, to i tak to si
opaca, a z trudnociami zaczniemy sobie radzi, gdy si pojawi.
Co moe pomc Czwrkom w rozwoju?
Czwrki czsto podejmuj si terapii lub medytacji, by przeama depresj lub
wyciszy hutawki nastrojw. Zgaszany na pocztku problem dotyczy na og zwizku
pierwotnego. Tragiczni Romantycy powinni zdawa sobie spraw, kiedy uwaga ich
przesuwa si z autentycznych uczu ku idealizacji obiektu nieosigalnego lub
wyszukiwaniu wad w obiektach dostpnych. Czwrkom mog pomc nastpujce
umiejtnoci:

- 138 -

Akceptacja realnoci wczesnej straty. Naley przej przez aob zwizan z t strat
i przesta si ni zajmowa.
Zwrcenie uwagi na to, e wahania nastroju wi si z egocentryzmem. Zwalczanie
egocentryzmu poprzez zblianie si do innych i koncentrowanie na tym, co dla kogo
innego jest wane.
Nauczenie si doprowadzania podjtych prac do koca.
Zwrcenie uwagi na to, w jaki sposb sabotuje si uyteczne prace lub przerywa si je
przed ukoczeniem.
Dostrzeganie, e poprzez odrzucanie wszystkiego, co atwo osigalne utrwala si w
sobie poczucie bycia ofiar.
Odkrycie w sobie takich cech, ktrych inni mog pozazdroci.
Uwiadomienie sobie tendencji wcigania innych w swoje
dramatyczne wybuchy. Rozpoznanie w sobie ukrytej fascynacji tymi, ktrzy nie daj si
w nie wciga.
Akceptowanie smutku, zaniechanie prb doprowadzania
do szczcia na si. wiadomo tego, e nastrj si zmieni.
Uprzedzanie innych, e blisko doprowadzi do wybuchu zoci, ktrego pretekstem
bdzie brak zrozumienia z ich strony.
Zwracanie si do nich z prob, by w razie wybuchu zoci zachowywali si
konsekwentnie. Uwiadomienie sobie,
e czyja staa obecno daje poczucie pewnoci,
e nie zostanie si porzuconym w razie wybuchu.
Docenienie swojej umiejtnoci empatyzowania z cudzym blem, przy jednoczesnym
uczeniu si wycofywania uwagi w dowolne) chwili.
Kierowanie uwagi ku teraniejszoci. Uwiadamianie sobie, kiedy uwaga ucieka.
Zdawanie sobie sprawy, e uwaga
koncentruje si wybirczo na negatywnych aspektach aktualnej sytuacji.
Rozbudowywanie licznych zainteresowa i przyjani, bdcych antidotum na
depresj.
Przyzwyczajenie si do wicze fizycznych, by w ten sposb kontrolowa swoje
nastroje.
Zwracanie uwagi na to, kiedy prawdziwe uczucia zaczyna pokrywa nawykowa
dramatyzacja emocji, a gwnie na to, kiedy aktualnie odczuwana emocja przechodzi w
przewidywanie, e znowu bdzie strasznie."
Co Czwrki powinny sobie uwiadomi?
Droga ku szczciu bdzie prawdopodobnie powolna. Moliwo czerpania
satysfakcji z prawdziwego, aktualnego zwizku wymaga rezygnacji z wizi z pierwotn
osob kochan, wizi podtrzymywanej i reaktywowanej wskutek straty. Czwrki
powinny stara si cieszy yciem obecnym i zwraca szczegln uwag na rnic
midzy autentycznymi uczuciami i emocjami udramatyzowanymi. W miar dokonywania
si zmiany nawykw. Czwrki powinny zda sobie spraw, e mog pojawi si
nastpujce reakcje:

- 139 -

Pragnienie przygldania si temu samemu problemowi z miliona rnych punktw

widzenia, co jest obron przed posuwaniem si naprzd.
Niech do bycia zaszufladkowanym. Niechtne przyznawanie si, e ma si
tuzinkowy problem. Poczucie, e inni nie doceniaj unikalnoci i powagi sytuacji
psychologicznej Czwrki. Lk przed niekorzystn zmian w wyniku terapii.
Pragnienie magicznego lekarstwa. Pragnienie, by poprzez medytacj dokd doj."
Zniecierpliwienie banalnoci zwykych uczu. Pragnienie intensyfikacji uczu poprzez
przeywanie straty, fantazjowanie, dramatyczne czyny.
al. Za pno na zmian." Gdybym by tylko postpi inaczej."
Myli i gesty samobjcze. Woanie o pomoc. Gdyby tylko wiedzieli, jak ja si czuj."
Zrozumiej/ ile cierpiaam, gdy mnie ju nie bdzie." Naley uwanie ledzi takie
reakcje, by dostrzec niebezpieczestwo prawdziwej prby samobjczej.
Pragnienie luksusu. Pranie jest poniej mojej godnoci".
Zazdrosne porwnywanie siebie z innymi. Ona jest adniejsza." On si lepiej ubiera."
Uwodzenie i porzucanie. Wynajdywanie w innych wad zanim zd Ci porzuci.
Intensywna samokrytyka. Nieadekwatne postrzeganie wasnego ciaa jako
odraajcego z takiego czy innego powodu. Czsto anorektyczne postrzeganie siebie
jako osoby otyej. Anorexia lub bulimia .
Kliwy sarkazm, cito wobec innych z ng. Oni s powodem mojego cierpienia."
Zwracanie si z prob o rad, by j nastpnie odrzuci. Niezdolno do rezygnacji z
intensywnych przey, jakich dostarcza cierpienie.

Punkt Pity: Obserwator

Osobowo
GOWA: Cecha dominujca Sknerstwo
SERCE: Namitno Skpstwo

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Wszechwiedza
Cnota: Brak przywizania

Cechy drugorzdne
Seks: Wzajemne zwierzenia (Zaufanie)
Kontakty z innymi ludmi Poszukiwanie totemw
Ochrona siebie Poszukiwanie zamku (domu)
Dylemat
Ja Obserwatora przypomina zamek: wysoka budowla nie do zdobycia, z malekimi
oknami u szczytu. Mieszkaniec tego zamku rzadko kiedy opuszcza jego mury.
Przybyszy obserwuje z ukrycia, sam pozostajc niewidocznym. Obserwator to
czowiek bardzo skryty. Lubi y na odludziu, z dala od napi emocjonalnych. Czsto
siedzi w domu z wyczonym telefonem. Przyglda si wydarzeniom stojc na skraju
tumu, prbujc niemiao si przyczy.
Jako dzieci Pitki czuy, e kto wkracza na ich terytorium przekracza mury zamku i

- 140 -

gwaci prywatno. Strategi obronn Pitek jest wycofywanie si, ograniczanie

kontaktw do minimum, redukcja potrzeb i ochrona prywatnej przestrzeni za wszelk
cen. Pitki twierdz, e stosuj wymylne sposoby utrzymywania bezpiecznego
dystansu, jeeli bowiem kto zbliy si do nich zanadto, trac swoj gwn strategi
obrony. wiat zewntrzny jawi im si jako napastliwy i grony. Obserwator woli wic
poprzesta na tym, co mu los przyniesie, anieli ryzykowa opuszczanie bezpiecznych
murw swego domostwa.
Obserwatorzy yj niekiedy jak pustelnicy, prowadzc ycie samotne, powicone
rozmylaniom. Czsto yj w niewielkim mieszkaniu, ktre opuszczaj tylko po to, by
pj do biblioteki czy do sklepu. Niekiedy angauj si w ycie publiczne, ale wol
wtedy pozycj zdalnego sterowania, pozostawiajc dziaania na pierwszej linii frontu
innym, a raporty odbieraj telefonicznie. Gdy Pitki pojawiaj si publicznie, kryj si
zazwyczaj za mask, czyli ograniczaj swoje emocje do minimum i stapiaj si ze
sceneri wydarze.
Wol si nie angaowa. Interesy finansowe s dla nich czym niebezpiecznym.
Zobowizania zniewalaj. Zo i rywalizacj naley kontrolowa, za wszelkie
przywizanie emocjonalne jest obcieniem. Czuj si te ograniczane pozytywnymi
oczekiwaniami. Utrzyma bezpieczn odlego to znaczy nie angaowa si, a jeeli nie
ma gwarancji, e bliskoci i mioci nie bdzie towarzyszya niezaleno, Pitka
znajdzie sposoby na to, by kontakt intymny ukry lub odizolowa w uporzdkowanym
sektorze ycia.
Pitki s szczeglnie wraliwe na takie kontakty, w ktrych musz si eksponowa.
Picie si w gr, rywalizacja, demonstrowanie mioci czy nienawici wszystko to
sprawia, e Pitka czuje, e trd niezaleno. Obserwatorzy unikaj kontaktw, w
ktrych mogliby zosta poddani ocenie. Jest to nawyk sucy samoobronie,
maskowany czsto przez uczucie wyszoci nad tymi, ktrzy pragn uznania i sukcesu.
Wedug Pitki pragnienia i intensywna emocjonalno to oznaki braku kontroli, a jeli
przysparzaj cierpie naley z nich rezygnowa. Pitki poczytuj sobie za zaszczyt to,
e bez trudu potrafi zrezygnowa z potrzeb tak silnie kierujcych yciem innych.
S rzeczywicie niezalene. Potrafi z powodzeniem y bez innych ludzi, potrzeby
maj bardzo skromne, rozkoszuj si wasnymi fantazjami i nie ulegaj pokusie tracenia
czasu i energii na sprawy bahe. Niezaleno ta oparta jest jednak na umiejtnoci
odrywania uwagi od ycia emocjonalnego i popdowego. Kosztownym skutkiem
ubocznym tej umiejtnoci jest przymus ycia w sferze intelektu.
Gdy Pitka popada w izolacj i nie potrafi wycign rki do innych, umiowanie
prywatnoci zamienia si w samotno. Gdy pojawi si wzmoemy gd kontaktu.
Pitka stwierdza, e bardzo jest jej trudno zbliy si do innych ludzi i e czsto stoi z
boku i przyglda si, jak przemija jej ycie. yje w atmosferze wyrzecze, przedkadajc
niezaleno" nad zaspokojenie, obawiajc si, by uleganie wasnym potrzebom nie
doprowadzio do przywizania do innych ludzi. Wewntrzna pustka i niezdolno
dania czego wicej powoduje silne przywizanie do wasnych skromnych zasobw:
kilku pamitek wypeniajcych pustk i tych nielicznych, nieprawdopodobnie cennych
myli wypeniajcych zgodniay umys. Gdy chc sign na zewntrz, czuj si jak
czowiek umierajcy z godu na uczcie. Podam tych rzeczy, ktre maj inni. Nie mog

- 141 -

jednak po nie sign i nie mog zarazem si cofn. Rce zamieraj w bezruchu."
Oderwane od emocji i rozpaczliwie pragnce wizi Pitki usiuj bez koca odnale
umysowe ogniwo, ktre poczyoby je na powrt z wasnym czowieczestwem.
Zerodkowawszy swoj egzystencj w umyle, szukaj kontaktu poprzez szczeglny
rodzaj wiedzy.
Obserwatorw szczeglnie pocigaj modele czy systemy wyjaniajce oglne prawa i
wspzalenoci, szczeglnie w zakresie ludzkich zachowa. Opanowawszy taki system
wiedzy, jak matematyka, psychoanaliza czy Enneagram, Obserwator moe sobie
wytworzy umysowy model wzajemnych relacji, siebie za moe ulokowa w tym
systemie w sposb oderwany od emocji. Rzadko pociga go bogactwo czy sprawy
materialne. Pienidze wane s tylko o tyle, e mona sobie za nie kupi odosobnienie
oraz niezaleno, jak daje wolny czas na studiowanie i powicanie si wasnym
zainteresowaniom. Pitki nie trwoni swojej ograniczonej energii na zdobywanie dbr
doczesnych. Jeeli trafi im si spadek raczej zo go na koncie, poniewa to gwarantuje
niezaleno, a mieszka bd nadal skromnie, cho wygodnie. Jeeli Pitka urodzi si
w rodzinie o skromnych zasobach finansowych, nie podejmie si pracy dla innych, by
pienidze zdoby. Cay swj czas i wysiek powica bdzie natomiast studiom i
innym zainteresowaniom intelektualnym.
Pitki twierdz, e atwiej im dotrze do ich emocji, gdy nie ma w pobliu wiadkw.
Trudno im uwolni prawdziwe ja" w obecnoci wielu ludzi. Samotno jest scen, na
ktrej rozgrywa si u nich prywatne ycie na niby. Przez wikszo dnia yj w
oderwaniu od wasnych uczu. Potrzebny jest im czas dla siebie, by wszystko
rozwika i dowiedzie si, co naprawd czuj." Czuj wiksz wi z innymi ludmi,
gdy s same. Rozpamituj wtedy tre rozmw. W trakcie aktualnie toczcej si
konwersacji odczuwaj znacznie mniejsz wi. Rado ycia przychodzi, gdy s
znowu same. Mog wraca mylami do tego, co si wydarzyo w cigu dnia. Mog
przeywa to, co przedtem nie wzbudzao w nich adnych uczu.
Krtkie spotkanie moe mie due znaczenie dla Pitki, ktra z radoci przeyje je
pniej ponownie, w prywatnoci wasnego mieszkania. Pitki lubi dzieli szczeglny
rodzaj zainteresowa czy czu szczegln ni porozumienia z kadym z przyjaci z
osobna. Potrafi odczuwa blisko bez sw i nawet przy minimalnym kontakcie mog
podtrzyma zwizek. Ceni drobne rytuay przyjani. Jeeli przyjaciele s roztropni,
uczyni z Pitki swojego obserwatora-doradc, miast oczekiwa od niej wylewnych
uczu czy ywi nadziej, e bdzie w tym zwizku stron inicjujc.
Najwaniejsze dla Pitek sprawy to:
Prywatno.
Unikanie zaangaowania; wycofywanie si i zaciskanie pasa jako gwne strategie
obronne.
Lk przed odczuwaniem jako lk podstawowy.
Przykadanie nadmiernej wagi do samokontroli. Odrywanie uwagi od uczu. Dramaty
zostawmy maluczkim".
Odraczanie uczu. Powstrzymywanie si od odczuwania

- 142 -

w obecnoci innych ludzi. Emocje pojawiaj si pniej,w bezpiecznej samotnoci.

Szufladkowanie. Rne zobowizania yciowe oddzielane s od siebie. Jedna
szufladka jedno zobowizanie. Dla kadej
przewidziany jest ograniczony czas.
Pragnienie przewidywalnoci zjawisk. Chc wiedzie zawczasu co si stanie.
Zainteresowanie specjalnymi systemami wiedzy i teoriami wyjaniajcymi mechanizmy
ludzkiego funkcjonowania. Chc
dosta do rk map wyjaniajc emocje, tak jak psychoanaliza czy Enneagram.
Nieumiejtno rozgraniczenia midzy duchowym brakiem
przywizania a przedwczesnym tumieniem emocji dla obrony przed cierpieniem. S
jakby nieowieconym Budd.
Styl koncentracji uwagi na yciu i na sobie z punktu widzenia zewntrznego
obserwatora, co moe doprowadzi do:
odizolowania si od uczu i zdarze z wasnego yda albo do
umiejtnoci utrzymania stanowiska nieobcionego znieksztacajcymi emocjami.
To rodzinne
Dwa typy rodzin doprowadzaj u dziecka do chci wycofania si. Pierwszy opisuj te
osoby, ktre do tego stopnia czuy si porzucone, e zaakceptoway swj los, uczc si
odrywa od uczu, by mc przey. Drugi typ jest bardziej powszechny. Jest to ten
rodzaj rodzin, ktre tak bardzo narzucaj si psychicznie dziecku, e zmuszone jest
tumi swoje emocje, by mc si od rodziny odizolowa.
Przytaczamy wypowied mczyzny, ktry jest typow Pitk. Zrobi spory majtek w
mao znanej gazi biznesu, w ktrej jest jedynym ekspertem. Woli jednak mieszka w
obskurnej dzielnicy San Francisco, gdzie czynsze s niskie a chiska restauracja, w
ktrej spoywa wszystkie posiki, jest tu za rogiem.
Pamitam cisz i to, e lubiem by sam. To wygldao tak, jakby pi osb obracao
si po oddzielnych orbitach w poszczeglnych pokojach naszego domu. Niewiele do
siebie mwiono i na pewno nikt si nawzajem nie dotyka. Oboje rodzice urodzili si
gusi i nie potrafili mwi cicho. Gdy znajdowalimy si w miejscu publicznym, ich
niesamowite pokrzykiwania przycigay gniewny wzrok, a ja chciaem si zrobi taki
malutki, by ukry si choby w ziarnku grochu na talerzu.
Przede wszystkim chciaem by niezauwaalny. Gdy chodziem gdzie z rodzicami,
nabyem wprawy w stapianiu si w jedno z palm w donicy czy obrazami na cianie.
Usiowaem w ten sposb za wszelk cen znikn z pola widzenia.
Nastpny typowy przykad z dziecistwa pochodzi od operatora komputerw, ktry
woli pracowa w nocy, gdy w biurze nie ma nikogo prcz przygodnej sprztaczki i
setki milczcych maszyn.
Wychowaem si w trzypokojowym mieszkaniu, w ktrym mieszkao siedem osb. W
aden sposb nie mogem by sam, chyba e byem na dworze albo w azience.

- 143 -

Stworzyem wic sobie kryjwk na drzewie. Wchodziem tam, by odizolowa si,

czyta i podglda innych.
Co jaki czas bracia odkrywali moj kryjwk i musiaem sobie znale now. Za
wszelk cen chciaem by sam, tylko wtedy bowiem mogem robi to, na co miaem
ochot zamiast cay czas zastanawia si, jak uciec od ludzi, ktrzy chcieli mnie
wykorzystywa dla wasnych celw.
Gdy zaczem dorasta, przeraay mnie wszelkie przyjcia i okazje, gdy trzeba byo
spotyka si z ludmi i adnie ubiera. Zawsze si spniaem, by unikn rozmw o
niczym i mwienia banaw. Tu po przybyciu sprawdzaem, ktrdy mona wyj i
staraem si znale w pobliu. Najgorsze byo osaczenie przez rozmwc, szczeglnie
jeli czego ode mnie chcia.
Dystans emocjonalny
Dzieci, ktre odczuwaj konieczno ucieczki, ucz si sposobw dystansowania si.
Jeden z nich to zosta w swoim pokoju za zamknitymi drzwiami, Inny to zbudowa
sobie mur dystansu emocjonalnego, izolujcy od wasnych uczu. Z czasem mona si
nauczy stawa twarz w twarz z kim, kto usiuje si wedrze w nasze ycie i nic nie
odczuwa w obliczu takiego natrctwa. Kto okreli to w ten sposb: Mogli
kontrolowa moje zachowanie, nigdy jednak nie mogli do mnie dotrze."
Bylimy w restauracji i matka zacza gono czyta nam menu: Mona tu zje
woowin z groszkiem, bakazany w pikantnym sosie... i tak dalej". Zawsze tak robia
i zawsze sprawiao mi to przykro. By mc co wybra z jadospisu musz najpierw
przeczyta nazw potrawy, sprawdzi, jak na t nazw reaguj, przywoa smak,
poczu. A kiedy matka bombarduje mnie informacjami, nie mam czasu si
zastanowi.
Wiele koncentracji wewntrznej trzeba woy w to, by stworzy dystans mur, za
ktrym mona przeczyta menu i podj decyzj. A ja czuj si osaczony i bezsilny.
Potem idziemy do ZOO i Ogrodu Ranego i mama wszystko opisuje i wyjania:
Spjrz, jakie to pikne. Spjrz, tam jest ra, ktra si nazywa 'Szata Jzefowa'. A ta
nazywa si 'Rowy Pokj'." I znw adnej przestrzeni, w ktrej mgbym przey
widok tych r bez jej uwag.
Zaczynam si zachowywa tak, jak w szkole: zostaj w tyle lub wybiegam naprzd.
Usiuj si od niej odizolowa, ale nie umiem tego zrobi, bo nadal obserwuj jej
reakcje i czekam, e znowu rozproszy moj uwag. Czy urzdzam scen? Czy
stwierdzi, e jestem niegrzeczny? Tak jestem ni przejty, e nie ma mnie ju w
ogrodzie i czuj, e jedynie w samotnoci mgbym doceni te re.
Najatwiej utrzyma niezaleno od takich prb podporzdkowania, gdy nie odczuwa
si silnej wizi. Pitka kontroluje sytuacj nie reagujc na ni. Nie prbuje bra spraw w
swoje rce czy uzyskiwa wpywu na ludzi w dan sytuacj zaangaowanych.
Kontrolowanie reakcji osobistych polega na og na tumieniu uczu w czasie trwania
interakcji, by doj z nimi do adu pniej, w zaciszu wasnego mieszkania.

- 144 -

Gdy byem modszy, staem si takim samotnikiem, e przebywajc z ludmi

naladowaem ich miny i maniery, by dopasowa si do nich. Lubiem samotno i
nic mnie nie pchao do towarzystwa. Gdy musiaem by wrd ludzi, nauczyem si
ich obserwowa, by zachowywa si tak jak oni. Czasem widziaem, e ludzie
spaceruj po ulicach i wtedy czuem si osamotniony. Zastanawiaem si, co dzieje
si w ich wntrzach.
Pniej znienawidziem t izolacj. Chciaem si dzieli odkryciami, ktre poczyniem
w samotnoci. Jednak rado z przebywania z kim odczulaem w peni dopiero
pniej, gdy znw zostawaem sam. To tak, jakby przypominanie sobie spotkania byo
o wiele ywszym przeyciem ni samo spotkanie. Staraem si dopasowywa uczucia
zwizane z tymi wspomnieniami do rzeczywistej sytuacji.
Dopiero po wielu latach nauczyem si odczuwa co w trakcie samego zdarzenia,
zamiast pogra si w fascynacji plam na cianie l znika w niej.
Od Pitek czsto dowiadujemy si o przesuniciu percepcyjnym, utrzymujcym ludzi
na dystans. Maj poczucie, e obserwuj innych tak, jakby midzy nimi a innymi
osobami w pokoju znajdowaa si wielka, pusta przestrze lub jakby rozmawiali stojc
za lustrzan szyb. Czuj si niewidzialnymi, mog zatem beznamitnie obserwowa.
Nie musz angaowa si w rozmow czy reagowa w stosowny sposb. Twierdz
czasem, e gdy zmusza si je do mwienia, nie tylko maj wraenie, e inni s fizycznie
oddaleni, ale take e s karykaturami, jakby przybyszami z innego wiata".
Dzieje si to wtedy, gdy czuj przymus bycia niewidocznym. Jeeli nie mog si
wyrwa ani zaj przegldaniem albumw lezcych na stoliku, zawsze mog jeszcze
stopi si z pokojem, sta si tak nieobecnym, e nikt nie wie, i tam jestem. Potrafi
tak dobrze wtopi si w cian, e poszukujcy mnie akurat przyjaciel mgby, nie
widzc mnie przej tu obok.
Najatwiej sta si niewidzialnym, jeli trzyma si w rku kieliszek lub ciastko. Mona
si wtedy wmiesza w ogln atmosfer. Chodzi gwnie o to, by ca swoj uwag
skoncentrowa poza sob. Wtedy wiesz, e nikt Ci nie zauway.
Z tej perspektywy wszystko staje si ciekawsze. Przygldasz si pokojowi penemu
groteskowych, rozbawionych postaci, ktre poruszaj si jak w scenie z baru w
Gwiezdnych wojnach lub wygldaj jak inni zwariowani przybysze z kosmosu.
Obronna taktyka nieangaowania si w ukady emocjonalne stosowana jest zarwno
wobec negatywnych, jak i pozytywnych emocji. Pragn czego to otworzy drzwi
moliwoci utraty, a chcie czego bardzo mocno to take ponosi konsekwencje tego,
e pozwolio si sobie na przywizanie do innych i uzalenienie od nich.
Mj sposb na zapewnienie sobie bezpieczestwa polega na pozbyciu si uczu
zanim zdyy mn owadn. Zawsze potrafiem sobie sam poradzi, po co wic
dopuszcza do zazdroci czy zdrady? Staraem si wic nigdy nie mie w rce tylu
kart, by da si wcign w gr. Cztery lata temu, po niemal dziesiciu latach

- 145 -

spotykania si wedug schematu trzy razy na tydzie", moja dziewczyna oznajmia

mi, e jej zegar biologiczny bije na alarm i e opuci mnie, by poszuka sobie kogo
innego, jeeli si nie pobierzemy i nie zaoymy rodziny. Zaczo mi jej brakowa
nawet wtedy, gdy byem sam. Nie mogem si z ni oeni i nie mogem jej pozwoli
odej. Zgodziem si wreszcie, poniewa czy tak czy tak, co bym straci. Wpadem w
panik, gdy oczekiwalimy narodzin dziecka. Nie wiedziaem, czy podoam cigym
przeszkodom i wymaganiom, bym powica swj czas.
Mniej wicej miesic po narodzinach dziecka stwierdziem, e co si we mnie
zmienio. Dziecko pakao, a ja zamiast zwalcza niech do niego, braem je po
prostu na rce. Udawao mi si zosta z tymi uczuciami, ktre w danym momencie si
pojawiay, zamiast odrywa si od nich, pki nie zostan sam.
Zdobywanie informacji zawczasu i analizowanie uczu
Pitki relacjonuj czsto, e staraj si zawczasu zdoby jak najwicej informacji o
nadchodzcym zdarzeniu, by mc przygotowa si na wszystkie ewentualnoci. Chc,
by ostrzegano je o ewentualnych nieprzewidzianych czy potencjalnie trudnych
towarzysko spotkaniach. Ilekro zdarzy si co nieplanowego lub kto postawi Pitce
ostre wymagania, wpada ona w panik, gdy musi wtedy przeywa okrelon sytuacj,
cho nie ma na to ochoty.
Dziki wczeniejszemu przygotowaniu Pitka moe pozosta
wzgldnie zaangaowana, gdy ju do danej sytuacji dojdzie. Strategia ta polega na tym,
by w odosobnieniu rozway majc nastpi sytuacj, wyobrazi sobie najlepsze
sposoby postpowania i mc oderwa si od uczu, gdy wydarzenia ju si tocz.
Pitki maj wtedy czsto wraenie, e Ju to kiedy przeywaem". Powrciwszy do
bezpiecznej samotnoci Pitka zanalizuje ponownie sytuacj i swoje uczucia, krok po
kroku, by wypracowa sobie jakie emocjonalne stanowisko.
Przeraa mnie brak przygotowania. Jeli zostan zaproszony na kolacj, zawsze
staram si dowiedzie wszystkich szczegw. Dopytuj si, kto tam bdzie. Potem
wyobraam sobie, co bdzie do jedzenia, jacy bd wspbiesiadnicy, jak ja si tam
odnajd. Zwykle na tyle precyzyjnie rejestruj wszystkie te szczegy, e nie potrafi si
wczu w sytuacj, gdy ju zaistnieje naprawd.
Wykadam jzyki staroytne na miejscowym uniwersytecie. Z pocztku podniecao
mnie to i przeraao zarazem, ale gdy tylko przyzwyczaiem si do programu i do grup
studenckich stwierdziem, e odrywam si psychicznie do tego stopnia, e czsto
znajdowaem si gdzie ponad i poza sob, przygldajc si temu, jak wykadam.
Tylko wtedy, gdy zdarzao si co cakiem nieoczekiwanego, na przykad jaki student
nagle wrzasn Pali si!", znw sobie uwiadamiaem, e oglda mnie
dwudziestoosobowa grupa. Gdy oderw si od siebie, mam poczucie, e moje
prawdziwe ja" stoi na zewntrz i ponad wszystkim, e obserwuje, jak moje
poprawne, profesorskie ja" zabawia suchaczy, mwi do nich inteligentnie lub
odgrywa jakkolwiek inn przewiczon przeze mnie rol.
A zarazem ta przewidywalno mnie drani. Nieraz mam ochot, by kto zauway, e

- 146 -

nie ma mnie tam, gdzie mu si wydaje, eby jaki wybitnie zdolny student zada
pytanie, ktre przerwaoby monotoni tej autoobserwacji.
Obserwator staje si bardziej dostpny emocjonalnie, gdy granice danej interakcji s
jasne. Jeli wie, jaki jest program spotkania i jak dugo bdzie trwao, potrafi swobodnie
wyraa swoje myli. Jeli rozumie program, jeli temat zosta sprecyzowany, jeli
wszystko toczy si zgodnie z harmonogramem atwiej wejdzie w kontakt z wasnymi
emocjami. Jeli natomiast zdarzy si co nieprzewidzianego, wycofa si na pozycj
niezaangaowanego obserwatora, choby nawet by dobrze merytorycznie
przygotowany. Po zakoczeniu czci oficjalnej, gdy nadejdzie czas rozmw
zakulisowych, bdzie chcia pj do domu.
Wiele Pitek stwierdza u siebie o wiele wiksz otwarto i gotowo do wchodzenia
w kontakt z innymi ludmi podczas dalekich podry. Jest to dla nich idealna okazja do
nawizywania kontaktw, gdy czuj si obserwatorami innej kultury i kontroluj
dugo pobytu. Mog wic w peni cieszy si t unikaln sytuacj. Pragn zmieci
jak najwicej wrae w krtkim czasie i zebra wspomnienia, ktre bd mogli pniej
smakowa.
Jestem botanikiem, przez kilka lat uczyem. Pewnego dnia porzuciem to zajcie i od
tej pory stale podruj. Po prostu musz by yciowym minimalist. Uwielbiam
przybywa do obcych miejsc, z nik znajomoci obcych jzykw i dwudziestoma
dolarami w kieszeni. Wci tak podruj, zmuszajc los, by czym mnie obdarowa.
Musz przekracza sam siebie, by przey do nastpnego dnia.
Gdy ju nawi znajomoci, znajd sobie kochank i rdo utrzymania, stwierdzam,
e czas wyjecha. Przez pewien czas utrzymuj bardzo bliski kontakt, po czym znw
ruszam w drog. Gdy tylko poznam istot moich kontaktw z ludmi, odczuwam
rozczarowanie, bo wiem ju, czego ode mnie oczekuj. Gdy wycofuj si, wszystko
znika a ja zostaj z rodzajem tsknoty za tym, co byo. Nigdy nie zapominam, to
pozostaje we mnie na zawsze.
Szufladkowanie
Prba stworzenia bezpiecznego dystansu wymaga rozbudowanej strategii. Pierwsza
linia obrony to fizyczne wycofanie: wyczenie telefonu, stanie si nieosigalnym.
Bardziej wewntrzny sposb to wyczanie uwagi, by nabrzmiae emocjonalnie
przeycia byy od siebie wzajemnie odizolowane. Pitki oddzielaj poszczeglne
sektory swojego ycia. W kadym s inni znajomi, ktrzy nigdy si nie spotkaj i nie
dowiedz o pozostaych osobach w yciu Obserwatora. Pitki potrafi si czym
pasjonowa, ale ich pasje musz mie swj cile okrelony czas i miejsce. Umiej
odsun je nastpnie na bok, pki nie przyjdzie znw na nie pora". Obserwator
zinterpretuje takie szufladkowanie swojego ycia jako przejaw zachowywania
prywatnoci, a nie awersji do penego ujawniania si innym. To tak, jakby Pitki byy na
tyle bezbronne w otwartym konflikcie czy podczas jawnych negocjacji, e wol broni
si tym, e w ogle nie zwracaj na siebie uwagi.

- 147 -

Czuj, e jeeli kto przekroczy mj prg, cignie ze mnie koszul. Broni si jak kot
bez pazurw: musz odej i zatrzasn przed wszystkimi drzwi, poniewa nie jestem
w stanie walczy. Wol si wycofa ni walczy. Ale to znaczy, e oni znw bd mieli
wszystko, ja za znw musz zrezygnowa.
Druga sprawa z t koszul to to, e mam tak niewiele, e moe to by moja jedyna
koszula. Wol jednak zdj j z grzbietu ni kci si z kim o to, do kogo ona naley.
Inny sposb tworzenia bezpiecznego dystansu polega na oddzielaniu od siebie
poszczeglnych wspomnie tak, e to co robio si rano zdaje si nie mie zwizku z
tym, co robi si po poudniu. Taki brak cigoci wspomnie nie oznacza, e nie
pamitasz, co powiedziae rano. Raczej masz wraenie, e poszczeglne wydarzenia
yciowe s poszatkowane i niepowizane adnym wsplnym stanem emocjonalnym.
Mam ca pk pamitek. Trzymam je dlatego, e w takich maych przedmiotach
mona zmieci tyle wspomnie. S mi w stanie przywrci cay szmat yda. Mam w
pudeku kilka wkien swetra, ktry nosiam przez cztery lata liceum. Mam banderol
kuponu z loterii, na ktrej graam, by mie pienidze na nauk. Mam te ppowiny
obu moich synw. Przechowuj par pamitek z rnych podry, ktre uatwiaj mi
wspominanie tamtych wspaniaych chwil.
Zbieram te fakty. Nazywam to moim umysowym lepem na muchy. Jest to niebyway
zestaw niezwizanych ze sob wydarze dotyczcych rnych moich zainteresowa.
Gromadz si jak okruszynki i zawsz akn wicej, cho zgubiam ju ni wic je
wszystkie razem.
Rado pynca z odosobnienia
Pitki oywiaj si w samotnoci. Czsto potrzebuj oddalenia od ludzi, by
naadowa akumulatory" i wyrzuci z siebie uczucia, ktre w obecnoci innych ulegy
zamroeniu. Prywatny czas Pitek wypeniony jest wspomnieniami i rnymi ciekawymi
mylami. Obserwatorzy uwielbiaj towarzystwo wasnych myli i o ile prywatno nie
przeksztaci si w izolacj rzadko s przygnbione czy znudzone brakiem zajcia.
Z punktu widzenia typw bardziej ekstrawertywnych. Obserwatorzy wydaj si
osamotnieni i odizolowani spoecznie. Pitki wol jednak samotno. S niezwykle
niezalenymi ludmi: nie szukaj aprobaty innych; wol ekonomiczn
samowystarczalno; chc przychodzi i odchodzi, gdy przyjdzie im na to ochota;
pragn pozosta wolnymi od emocjonalnych napi w zwizkach opartych na
zalenoci. Pitki nie szukaj uznania, mog wic we wasnym domu uoy sobie
zupenie autonomiczne ycie, w pogodnym towarzystwie wasnych projektw i fantazji.
Ponisza wypowied pochodzi od modego filmowca, ktry wczeniej zajmowa si
fotografi, by mc wystpowa bezpiecznie w miejscach publicznych, ukryty za
obiektywem swojego aparatu.
Ludzie myl, e jestem towarzyski i atwy w kontakcie. Ja sam mam cakiem
odwrotne mniemanie o sobie. Moja atwo w kontaktach wynika z tego, e gdy

- 148 -

filmuj jestem tak bardzo zakochany w swoim scenariuszu, e wiem dokadnie, czego
chc od kadej z osb na planie, by dao si moj wizj uchwyci na tamie.
Poniewa wszystko jest z gry zaplanowane i kontrolowane najcilej jak mona,
niewielkie improwizacje aktorw lub niespodzianki ujawniajce si po wywoaniu
filmu s tym cenniejsze dla mnie. Najszczliwsze chwile w moim yciu to gdy siedz
sam w sali projekcyjnej, przygldajc si, jak oywaj twory mojej wyobrani.
Jak si ukry w miejscach publicznych?
Osoby, ktre wol samotno, ale musz pokazywa si w miejscach publicznych,
wynajduj wymylne sposoby odwracania od siebie uwagi. Jedna z bardziej
oczywistych strategii to kierowanie rozmowy na tematy budzce oboplne
zainteresowanie lub zwracanie uwagi na to, co opowiada kto inny. Pitki potrafi
dawa przyjacioom wsparcie, o ile oni samodzielnie pr do przodu w yciu, a Pitkom
pozwalaj przyj rol doradcy, nie nastawiajc si na nawizanie z nimi wizi
emocjonalnej.
Inny stosowany przez Obserwatorw sposb odwracania uwagi polega na
zaznajamianiu si z metodami, ktre obejmuj zoono ludzkich zachowa w
wyczerpujcy system wiedzy. Opanowawszy takie systemy jak psychoanaliza czy
astrologia. Pitki potrafi nawizywa gboki kontakt z innymi i rozumie ich dramaty
emocjonalne, ale tylko z pozycji intelektualnej. Uczc si, na czym polega
funkcjonowanie emocjonalne czowieka, potrafi bez trudu rozprawia o wzorcach
odczuwania, bez koniecznoci angaowania si. Dla zewntrznego obserwatora jest
jednak jasne, e predylekcja Pitki do systemowych abstrakcji jest sposobem na
uchylanie si od osobistych relacji, poprzez zastpowanie uczu rozwaaniami nad tym,
co czowiek odczuwa powinien.
Pitki specjalizuj si w jeszcze jednej formie ukrywania si w miejscach publicznych:
kryj si za odpowiedni poz. Dostosowana jest ona do okolicznoci. Pewien
Obserwator, bdcy wietnym muzykiem rockowym, potrafi wystpowa z wieloma
renomowanymi zespoami, dlatego e kierowa uwag nieco poza siebie i poddawa si
dobrze wyprbowanej rutynie. Inn poz przyjmowa na przyjciach: odpowiedni strj,
kieliszek alkoholu i waciwe uoenie kolan przy zakadaniu nogi na nog. Mia nadziej,
e jeeli wystarczajco celnie skieruje uwag innych na swoj skorup, nie bdzie musia
w niej zamieszkiwa.
Zwizki intymne
Gwnym problemem Pitek jest lk przed odczuwaniem. Intymne kontakty
nadweraj postaw obronn, polegajc na odwracaniu uwagi od silnych emocji.
Zakochany Obserwator znajduje si midzy motem" silnych uczu a kowadem" swej
nawykowej niechci do uczu w ogle.
Pitka odczuwa silniejsze emocje wobec innych, gdy jest sama i odtwarza spotkanie w
pamici ni w czasie jego trwania. Pitki twierdz, e potrzebuj samotnoci, by
okreli, co czuj, gdy uczucia ich s zamroone w czasie spotkania twarz w twarz.

- 149 -

To e Pitki wicej czuj, gdy wspominaj i gdy nie grozi im ingerencja w ich sprawy,
widoczne jest midzy innymi w tym, e tu po gboko intymnym spotkaniu szukaj
odosobnienia. Silny lub nieprzerwany kontakt z innymi wyczerpuje Obserwatora, tote
wycofuje si, by okreli swoje stanowisko. Taka natychmiastowa ucieczka z bliskiego
kontaktu nie pozostaje bez wpywu na partnera, ktry moe nie mie. rwnie rozwinitej
umiejtnoci izolowania si. Poniewa Pitki nieczsto o tym mwi, przyjaciele na og
nie zdaj sobie sprawy, jak wiele uwagi powicaj one wanym osobom swego ycia,
gdy s same, jak wiele czasu powicaj rozmylaniom o przyszych lub przeszych z
nimi spotkaniach. Pitka potrafi wytworzy siln wi psychiczn, ale druga strona
moe w ogle nie wiedzie, e tak wiele miejsca zajmuje w yciu wewntrznym
Obserwatora.
Gdy zwizek z drugim czowiekiem przeniesie si w sfer psychiczn, mona si nim
cieszy po trochu, niejako w sposb abstrakcyjny. W samotnoci Obserwatorzy staraj
si dopasowa swoje uczucia do myli, co z czasem umoliwia im odzyskanie kontaktu
z prawdziwymi uczuciami. Poniewa Pitki maj zwyczaj odwraca uwag od silnych
emocji i przenosi swoje uczucia w sfer intelektualn, partnerzy czsto sdz, e s
wiecznie nieobecne i emocjonalnie ozibe.
Zalet Pitek w kontaktach intymnych jest zdolno wielowymiarowego postrzegania
partnerw. Pitki zobowizuj si najpierw intelektualnie, a potem dopiero emocjonalnie.
Gdy zobowizanie zostao powzite, bywa bardzo trwae, cho granice czasu i
wkadanej w nie energii musz by zawsze jasno wytyczone.
Wad Pitek w takich zwizkach jest to, e w miar narastania bliskoci konflikt
pomidzy chci odczuwania i chci oderwania si od wasnych uczu radykalnie si
nasila. Pitki unikaj wic sytuacji wyzwalajcych spontaniczne uczucia, szczeglnie za
konfrontacji. Z czasem partner zorientuje si, e to on musi by stron aktywn,
przejmowa inicjatyw i zblia si do Obserwatora
Przykad pary zoonej z Pitki i Dziewitki (Obserwator i Mediator)
Oba te typy wiadome s znaczenia komunikacji niewerbalnej. Wiele wieczorw
spdz wsplnie w domu. Bd czuy si bezpiecznie, darzc si wzajemnym
zrozumieniem bez koniecznoci mwienia o tym wprost. Kade z partnerw w sposb
naturalny zapewni drugiemu prywatn przestrze na podejmowanie decyzji i okrelanie
autentycznego, osobistego stanowiska.
Drug wan sfer kontaktu niewerbalnego w takim zwizku moe sta si seks. W tej
paszczynie Dziewitka zapewne dostosuje si niewiadomie do stylu seksualnego
Pitki. Wycignie do niej rk, starajc si zespoli z jej pragnieniami. Zamieni
niewypowiedziane pragnienia nawykowo wycofujcej si Pitki w najwaniejszy punkt
wasnej troski. ycie domowe take umoliwia kontakt niewerbalny. Dla obojga cenne
bd codzienne spotkania w kuchni czy wsplne kolacje, stanowice bezpieczny i
dobrze znany sposb spdzania czasu razem.
Jest mao prawdopodobne, by ktre z partnerw wtrcao si do zainteresowa
drugiego. Jeeli Dziewitka ma ochot dzieli swoj energi midzy liczne zajcia, nie
bdzie to przeszkadzao Pitce, o ile nie zaburzy to porzdku ycia domowego. Jeeli

- 150 -

Pitka woli swoje zainteresowania szufladkowa. Dziewitka take to zaakceptuje,

chyba e Pitka stanie si tajemnicza i zaniecha zwierze. Dopki kade z partnerw
potrafi powiedzie drugiemu o swym yciu, para taka gwarantuje sobie wiele swobody.
Kada ze stron skonna jest dla samoobrony ukrywa pewne informacje i kada potrafi
by niezwykle zazdrosna. Jeeli ktre z partnerw zacznie si dystansowa, unika
kontaktw seksualnych lub ukrywa osobiste informacje, pojawi si problemy.
Jeeli Dziewitka skoncentruje wysiki na realizacji wasnych projektw. Pitka
przyjmie pozycj doradcy i zacznie uwaa dziaania podejmowane przez Dziewitk za
interesujce pomosty ku zewntrznemu wiatu. Jeli jednak Dziewitka zacznie zanadto
polega na wsparciu Pitki lub bdzie prbowaa wcign j w t dziaalno, moe
doj do powanego kryzysu. Pitka poczuje si nadmiernie obarczona zalenoci
partnera. Dziewitka za moe odczu wycofanie Pitki jako odrzucenie. Bywa, e
Dziewitce zaczyna bardzo zalee na aprobacie i dowodach mioci. W takich
przypadkach Pitka bdzie twardo obstawa przy swoim przekonaniu, e partner
powinien wiedzie, e jest osob wan bez cigego o tym mwienia. Moliwe, e
wrcz zacznie spdza mniej czasu z wygodniaym emocjonalnie partnerem. Dziewitka
poczuje si porzucona w dwjnasb, jeeli Pitka wycofa nie tylko swoje deklaracje
mioci, ale take gotowo do wspycia seksualnego. Dziewitka moe sobie w takiej
sytuacji poradzi skupiajc si na innych zainteresowaniach, co automatycznie
przywrci zwizkowi ywotno. Gdy bowiem przestanie ogniskowa uwag na
Obserwatorze
ten poczuje si mniej osaczony i zdolny bdzie ponownie
skoncentrowa si na sprawach wsplnych.
Inn puapk dla takiej pary moe by nuda. Kade z partnerw szuka oywczych
sokw w tym drugim i cierpi, jeli rdo si wyczerpie. Nuda prowadzi do krytyki.
Dziewitka zacznie oskara Pitk, bo przecie stopia si z jej pragnieniami, a nie
znajduje ju w partnerze inspiracji. Pitka odpowie fal innych oskare, poniewa w
bezpiecznym zaciszu domowym, atwo dochodzi w niej do gosu zo. Wyraa j na
og poprzez dsy lub gniewne milczenie, wzbudzajce w Dziewitce niepokj.
Jeeli ktre z partnerw zagrozi odejciem lub nawie romans, dojdzie do wybuchu
nadspodziewanie silnej zazdroci. Jeeli Pitka przywizaa si do partnera, acz
wiadomie si do tego nie przyznawaa, moe odczu rozpad zwizku jak utrat ycia.
Dziewitka za poczuje, e te aspekty wasnego ja", ktre zespolia z partnerem
zostan odcite i stracone na zawsze. Innym ciekawym skutkiem wspgrania emocji
Pitki i Dziewitki moe by przezwycianie nudy poprzez walk lub zazdro. Obie
strony uwiadamiaj sobie wtedy, jak wielkie zwizek ma dla nich znaczenie.
Konfrontacja Dziewitki lub Pitki z koniecznoci jednoznacznego opowiedzenia si za
tym, czy chce czy nie chce pozosta w zwizku, moe by bardzo bolesna. Jeli
Dziewitka postanawia zobowiza si do pozostania w zwizku, a Pitka czuje trwa
wi z kim innym, dawny zwizek moe si umocni dziki drobnym manifestacjom
uczu lub wspomnieniom ich okazywania w przeszoci. Dziewitce potrzebne jest
zespolenie emocjonalne i erotyczne. Pitka za wymaga wsparcia w chwili, gdy
pojawiaj si u niej uczucia.
Zwizki z autorytetami

- 151 -

Pitki nie znosz, gdy inni dysponuj ich czasem i wysikiem. Stale maj bowiem
poczucie, e ich zasb energii jest ograniczony i atwo moe si wyczerpa.
Szczeglnie mczce s takie sytuacje, gdy Pitki nie s pewne, czego inni bd od nich
oczekiwa lub gdy obowizki zawodowe ulegaj nagym zmianom.
Obserwator broni si przed wykorzystywaniem przez innych
swoich skromnych zasobw energetycznych poprzez wycofywanie si spod cudzej
kontroli. Odpowiada mu minimalny nadzr. Szczeglnie nie lubi kontroli szefa
pojawiajcego si znienacka lub domagajcego si cigych raportw. Pitka odczuwa
kontakty z osobami obcymi jako gwacenie wasnej prywatnoci, chyba e temat
rozmowy jest z gry jasno okrelony. Pitki z reguy traktuj takie dowody uznania, jak
tytuy czy podwyki, jako rodki zniewalania, stosowane przez zwierzchnikw dla
kuszenia podwadnych, by zmusi ich do wyczerpywania zasobw czasowych i
energetycznych. Pitki wol rezygnowa z takich dowodw uznania, jeeli w zamian za
to bd mogy same ustala o sposobie pracy.
W takich systemach zarzdzania, gdzie mog same ustala harmonogram i warunki
kontaktowania si z innymi ludmi, pracuj chtnie i z oddaniem. Sta je na otwarto i
yczliwo wobec ludzi, o ile wiedz z gry co je czeka. Chc na przykad wiedzie
zawczasu, kto bdzie na zebraniu i jakie bd tematy dyskusji. Mog si wtedy
odpowiednio przygotowa.
Obserwatorzy postrzegaj osoby z niszych szczebli wadzy na og jako przeduenie
systemu kontroli, ktrej chc unikn. Troska o to, by nie doszo do zakcenia
prywatnoci przez osoby mao wane moe objawia si w rny sposb od
neurotycznej niechci do odbierania telefonw a po wymagajce wiele czasu i energii
prby unikania spotka z ssiadami, gospodarzem domu czy urzdnikami
pastwowymi (np. poborcami podatkowymi).
Gwnym powodem unikania przez Pitki kontaktu jest to, e praktycznie nie
dysponuj adn form obrony przed konfrontacj. Gdy okae si, e kto majcy nad
nimi wadz moe skierowa do nich pismo lub, co gorsza, zarzdzi spotkanie twarz
w twarz, czuj siln potrzeb wykrcenia si ze wszystkiego, czego ten kto mgby
zada. Preferowan metod obrony jest wycofanie si z obszaru wpywu danego
autorytetu i rezygnacja z luksusu prowadzcego do uzalenienia si od ustalonych w
danym spoeczestwie systemw spat kredytw i zadue.
Pozytywnym aspektem kontaktw Pitek z autorytetami jest ich zdolno do niczym
nie zmconego skupiania si na trudnych decyzjach, poniewa umiej oderwa si od
trapicych innych lkw i pragnie. Pitka czsto jest mzgiem dziaajcym spokojnie
za kulisami, podczas gdy inni popadaj w niepokj. Pitki maj naturaln skonno do
chodnego planowania i dugodystansowych projektw, wymagajcych solidnej
podbudowy teoretycznej. Chtnie podejmuj si wanych, cho nie do koca
okrelonych, przedsiwzi i pracuj w ukryciu nad rzeczami, ktre nigdy nie zyskaj
publicznego uznania. Dziaaj o wiele sprawniej, jeli chroni si je przed konfrontacj i
wykorzystuje ich moliwoci intelektualne zamiast obarcza je odpowiedzialnoci za
wykonanie zadania lub naraa na zbieranie cigw za niepowodzenia.

- 152 -

Minusem kontaktw Pitek z autorytetami jest ich skonno do unikw w sytuacji

stresu i do fizycznej niedostpnoci. Potrafi nagle ogosi, e jad na urlop w chwili,
gdy projekt dopiero si rozkrca lub radzi sobie z napiciem zwizanym z prac przez
pitrzenie barier czasowych i dania personalne.
Przykad zwizku z autorytetem: Pitka i Czwrka (Obserwator i Tragiczny Romantyk)
Jeeli szefem jest Pitka, najchtniej bdzie pracowaa w wyznaczonej przez siebie
przestrzeni, narzucajc ograniczenia wszystkim kontaktom z ludmi: zebranie personelu,
cile zaprogramowana konferencja, zapowiedziane telefonicznie spotkanie. Od
Czwrki podwadnego oczekiwa bdzie pozbywania si niepotrzebnych intruzw i, o
ile to tylko moliwe, bezporedniego zajmowania si klientami i interesantami. Dopki
podwadny zda z zadaniami na czas i sprawnie poredniczy w kontaktach z ludmi,
szef nie bdzie mia ochoty go kontrolowa. Wszystko pjdzie gadko, o ile Czwrka
lubi odpowiedzialno, a po porad przychodzi tylko wtedy, gdy jest to niezbdne.
Szef chtnie pozwoli podwadnemu, by sta si jego praw rk, jeli tylko nie dochodzi
do konfliktw.
Jeeli pojawi si problemy, a szef-Pitka je zauway, bdzie wola si wycofa ni
naraa na konfrontacj. Czwrka moe to sobie mylnie poczyta za dowd braku
zainteresowania Pitki, szczeglnie jeli zwyczajem jej jest posugiwanie si pisemnymi
instrukcjami lub porednikami w kontaktach z podwadnym, a nie osobiste zajmowanie
si problemem. Sytuacja moe si sta powana, jeeli Czwrka poczuje si
zignorowana, a szef si wycofa. Czwrka popadnie wtedy w depresj i zacznie
lekceway obowizki lub bdzie si zachowywa prowokacyjnie, by wymusi na
szefie reakcj. Pitka prdzej zwolni podwadnego ni podejmie negocjacje. W takiej
sytuacji Czwrka z reguy nie daje za wygran i podejmuje walk z niesprawiedliwym, jej
zdaniem, zwolnieniem.
Tych wszystkich kopotw mona unikn, jeeli obie strony o to zadbaj. Czwrka
pragnie uznania ze strony wanej dla niej osoby, Pitka za chce odgrywa rol mzgu
sterujcego gadko toczcym si przedsiwziciem, ktre nie wymaga jej fizycznej
obecnoci. Jeeli szef wykae zainteresowanie dochodzc przyczyn nieporozumienia,
Czwrka zacznie lepiej wsppracowa. Jeeli za podwadny bdzie w stanie
zaproponowa wykonalne rozwizania, aby zapobiec konfliktowi, nie wymagajce
konfrontacji ani nabrzmiaych emocjonalnie spotka. Pitka okae wdziczno.
Podwadny bdzie musia zmieni swoj pierwotn reakcj z emocjonalnej na bardziej
logiczn, szef za zmodyfikowa waciwe sobie stanowisko intelektualne i zwrci
wicej uwagi na uczucia podwadnego zwizane z zadaniem.
Jeeli podwadnym jest Pitka wicej kopotu sprawi jej znalezienie wsplnego jzyka
ze wsppracownikami ni uporanie si z samymi zadaniami. Niektrym Pitkom trudno
jest pracowa przy biurku w wieloosobowym pokoju, a wszystkim trudno jest utrzyma
kontakt z wasnymi uczuciami poza oson odosobnienia. Wiele Pitek relacjonuje, e
chowa si za poz pracownika bez zarzutu", czujc jednoczenie oderwanie od
wasnych emocji. Uatwieniem jest moliwo bezporedniego komunikowania si z
szefem, gdy osoby postronne nie maj wpywu na przekazywane instrukcje.

- 153 -

Pitki potrafi przyj poz pozwalajc im pracowa w roli recepcjonistki czy

czowieka z brany rozrywkowej, gdzie konieczny jest bezporedni kontakt z ludmi.
Kluczem do powodzenia w takiej roli zawodowej jest jej uprzednie przewiczenie oraz
fakt, e stanowi ona bezpieczne schronienie w miejscach publicznych. Przybieranie
pozy jest bezpieczne pod warunkiem, e Pitka potrafi przewidzie, jak inni na t poz
zareaguj. Zawody, ktre wymagaj autentycznych umiejtnoci radzenia sobie z
audytorium (np. profesja sprzedawcy czy polityka), gdzie powodzenie uzalenione jest
od nieprzewidzianych spotka i modyfikowania sposobu autoprezentacji, nie s dla
Pitek atrakcyjne. Preferuj one bowiem wchodzenie w nowe sytuacje z bezpiecznej
pozycji przewiczonej roli.
Jeeli Czwrka penica rol szefa ufa umiejtnociom Pitki, postara si nawiza z
ni osobisty kontakt, stawiajc j w pozycji doradcy. Pitki lubi relacj z kim, u kogo
ceni fachowo i potrafi si kontaktowa swobodnie, gdy w centrum zainteresowania
stoi zadanie, a nie one same. Tragiczny Romantyk jako szef wiele zyska, jeeli wemie
na siebie odpowiedzialno za publiczne wystpienia i doprowadzanie zada do koca,
pozostawiajc Obserwatorowi-podwadnemu rol doradcy i stratega. Pitka, chroniona
przed koniecznoci bezporedniej konfrontacji, potrafi zachowa jasno mylenia w
trudnych fazach realizacji projektu i pomc szefowi-Czwrce przezwycia kolejne
etapy depresji, zachwytu i destrukcji, ktre zawsze towarzysz jego dziaaniom.
Na co Pitki zwracaj uwag?
Izolacja u Pitek nie polega li tylko na wycofywaniu si w samotno i na budowaniu
barier emocjonalnych. Psychiczna izolacja charakterystyczna dla tego typu polega take
na nawykowym odrywaniu si od uczu, by mc obserwowa. Nawyk ten jest
szczeglnie widoczny w chwilach stresu, bliskich kontaktw lub sytuacjach
nieprzewidzianych, wymagajcych spontanicznej reakcji. W skrajnych przypadkach
odizolowania si od uczu. Pitki sprawiaj wraenie, jakby zamraay uwag w jakim
punkcie poza swym ciaem.
Midzy dwudziestym a trzydziestym rokiem ycia yem dosownie jak pustelnik. Nie
miaem telefonu, kontaktowaem si z niewielkim gronem znajomych, do domu
miaem daleko i musiaem jedzi kiepsk poln drog. Gdy wreszcie zdecydowaem
si studiowa fotografik, nie wiedziaem nawet jak podtrzymywa rozmow. Na
pierwszym roku studiw poddaem si psychoterapii. Zalecono mi prac z daem. W
czasie wicze oddechowych tak bardzo zamykaem si w sobie, e kompletnie
traciem czucie w ciele.
W czasie jednej sesji dostaem autentycznych drgawek, ale obserwowaem cae to
wydarzenie nic nie odczuwajc. Tak bardzo byem oderwany od ciaa. Od tej pory
umiem czasem uchwyci moment, gdy stoj z boku i obserwuj. Uczucie to jest
szczeglnie wyrane, gdy musz wystpi publicznie. Nawet jeeli przygotuj si do
tego zawczasu, nagle czuj, e odrywam si od siebie, obserwuj reakcje swojego
organizmu i swoje zachowanie.

- 154 -

Nawykowe odrywanie si od uczu, by mc obserwowa, jest nie tylko buforem

chronicym przed bezporednim dowiadczaniem silnych emocji, moe take
prowadzi do dramatycznego dowiadczenia opisywanego przez osoby uprawiajce
medytacj jako oddzielenie obiektu uwagi od wewntrznego obserwatora.
Czuj si czasem jak taka papierowa lalka z lat dziecinnych z adn sukieneczk z
przodu i zagitymi rokami przytrzymujcymi j z tyu. Nikt mnie nie widzi. Widz
tylko przd mojej sukienki i papierow twarz lalki. Tymczasem ja stoj z tyu jak kto z
zewntrz. Przygldajc si twarzy rozmwcy i sobie w tej sukni.
Gdy miaam siedemnacie lat i rozpoczam ycie seksualne, uwaga moja
przeskakiwaa na zewntrz i mogam obserwowa siebie. Uprawianie mioci to
najlepszy przykad tego, co si ze mn dzieje w chwilach napicia. Tak naprawd, to
chc unika napi, ale kiedy musz z nimi stan twarz w twarz, odrywam si od
swoich uczu. Im trudniej mi jest w yciu, tym bardziej fascynuje mnie obserwowanie
siebie samej. Cigle zastanawiam si, co ja dalej zrobi. Wyszam za m, bo
chciaam zobaczy, co ja wtedy zrobi i pozwoliabym wilkowi podej pod same,
drzwi, bo chciaabym sprawdzi, jak bym sobie z tak sytuacj poradzia.
wiczenie uwagi
wiczenie to moe da osobom nie bdcym Pitkami przedsmak tego, jak to jest,
kiedy si czowiek odrywa i dokonuje obserwacji samego siebie. Takiego sposobu
zwracania uwagi ucz si Pitki w dziecistwie, by zabezpieczy si przed sytuacjami
nioscymi zagroenie. Naley zwrci uwag na rnice midzy waciwym Pitce
oddzielaniem uwagi od obiektw bdcych rdem przeraenia (np. natrtnych osb
czy silnych odczu natury seksualnej), a charakterystyczn dla Mediatora wiadomoci
odrbnoci ja" obserwujcego i obserwowanego obiektu. Znaczc rnic jest to, e
Pitka zastyga w pozycji oderwania. Sia przyzwyczajenia zmusza j do przygldania si
nioscemu lk wydarzeniu i do odcigania uwagi od uczu przez nie wywoanych.
Gdyby Obserwator zespoli si z tymi uczuciami, straciby swoj obronn zdolno
oddzielania myli i uczu. Naraziby si wwczas na wpyw innych ludzi i na
odczuwanie wasnych pragnie.
Wewntrzny obserwator Mediatora dziaa na innej zasadzie: potrafi poczy si,
zjednoczy z wewntrznymi obiektami uwagi, takimi jak odczucia cielesne, piew
rytualny, wyobraenia czy czyste emocje.
Wyobra sobie, e stoisz przed kim, kto usiuje wtargn w Twoje ycie. Moe to
by matka, ktra szperaa w Twoich szufladach, gdy nie byo ci w domu czy brat,
ktry wykrada Twj pamitnik i czyta go, o czym dowiedziae si dopiero po kilku
miesicach. Sprbuj wczu si w to, jak to byo, gdy kto wtargn w Twoj
prywatno w sposb, ktrego nie bye w stanie kontrolowa. Wyobra sobie te, jak
by to byo, gdyby musia z t osob y dzie po dniu pod jednym dachem.
Teraz znajd sposb odizolowania si od wpywu tej osoby na Ciebie. Zwr w tym
wiczeniu uwag na to, jak chronisz siebie przed koniecznoci odczuwania emocji
poprzez izolowanie si od intruza, a nie poprzez tumienie uczu. Pitki twierdz, e

- 155 -

maj poczucie kontroli, czy wrcz przyjemnoci, pyncej z umiejtnoci odrywania si

od wpyww zewntrznych.
Niektre Pitki powiadaj, e wnikaj tak gboko w siebie, e docieraj do obszaru, w
ktrym nie ma emocji. Inne mwi, e oddzielaj si od intruza ustawiajc si za murem
lub lustrzan szyb albo kieruj uwag w bezpieczne miejsce, gdzie poza interakcj z
intruzem. Z tego punktu potrafi obserwowa wydarzenie bez angaowania si.
Styl intuicyjny
Gdy Pitki zaczynaj praktyk medytacyjn, prawie zawsze wybieraj te kierunki, ktre
kad nacisk na odrywanie uwagi. Przykadem takich praktyk s Vipassana i Ze. Obie
te szkoy podkrelaj znaczenie umiejtnoci wewntrznej obserwacji wymagajcej
puszczania mimo" myli i innych treci zakcajcych pusty umys. Pitki niestety
chtnie wybieraj te techniki, poniewa prowadz one do mistrzostwa w zakresie
nieangaowania si i chroni przed odczuwaniem kiedykolwiek lkw czy pragnie
codziennego ycia. To pragnienie przedwczesnego oderwania myli sprawia, e Pitka
zasuguje na miano nieowieconego Buddy.
Przytaczamy poniej wypowied, ktra ilustruje rnic midzy prb uodpornienia
si na uczucia, ktra czsto ley u podoa decyzji o rozpoczciu medytacji, a
wykorzystywaniem umysowego oderwania dla uwiadomienia sobie wasnych emocji.
Zawsze uprawiaem biegi. Uwaaem, e bieganie symbolizuje moje pragnienie
oddalenia si od domu na tyle, na ile pozwol mi moje dwie nogi. Co by si nie
dziao w domu, wiedziaem, e przestanie to na mnie mie jakikolwiek wpyw, gdy
tylko odbiegn choby na kilometr. Opuszczay mnie wtedy myli. Byem uwolniony
od wszystkiego. Reagowaem tylko na przyrod i ruch mojego daa. Wydawao mi si,
e ono biegnie bez adnego mojego udziau. Najwaniejszy jest dla mnie dystans.
Przygotowuj si do biegu na sto kilometrw, rok po roku. To wana sprawa w moim
yciu.
Biegi wykorzystuj take, by nawiza kontakt ze swoimi uczuciami. Mog liczy na
to, e po biegu wszystko, co si we mnie zakorkowao, ujdzie ze mnie. Gdy wszystko si
rozjani, prbuj uwiadomi sobie, na czym polega problem. Pozwalam uczuciom
przypywa i odpywa. Mwi, e id pobiega z problemem". Wiele si w ten
sposb o sobie dowiedziaem.
Kilka razy miaem prawdziwe przebyski intuicji. Nie mogem podj jakiej decyzji,
wic postanawiaem z ni" pobiega. Pewnego razu na przykad pobiegem
kanionem do partnera dla mojej firmy. Dwch innych kandydatw zostao w tyle.
Oczywicie poza mn nie byo w tym kanionie nikogo, Innym razem byem
przekonany, e kostka mi wysidzie, ale wiedziaem, e pewien facet doholuje mnie do
domu. Tak mona by z grubsza opisa sytuacje negocjacyjne, ktr rozwaaem w
czasie biegu.
Ten mczyzna znalaz sposb, by dopuci do siebie emocje i odczucia w
oderwanym stanie umysu. Nie grozi mu usidlenie" przez uczucia wskutek

- 156 -

nieumiejtnoci dopuszczenia ich do gosu. Nietypow dla Pitki reakcj tego czowieka
jest to, e pozwala sobie na odczuwanie, na spontaniczne reakcje bez uprzedniego
przygotowania.
Gdy ten czowiek biega, jego uwaga kieruje si ku wewntrznemu obserwatorowi.
Poniewa woli radzi sobie ze swoimi problemami zamiast je odsuwa, skupia si na
nich i nie prbuje si odrywa.
Skpstwo
W cikich chwilach Obserwator woli poprzesta na maym ni ryzykowa wyciganie
rki ku innym ludziom, by mie wicej. Preferowan reakcj jest wycofywanie si,
podejmowanie dziaa oszczdnociowych, ograniczanie potrzeb osobistych do
najbardziej niezbdnych i minimalizowanie zalenoci od innych ludzi. Powiedzenie
sobie, e tego si nie potrzebuje, e bez tamtego mona si obej, daje poczucie
niezalenoci.
Wicej przyjemnoci daje ycie w sposb minimalistyczny ni gromadzenie mnstwa
niepotrzebnych rupieci. Moje ruchomoci ograniczaj si do ka, kota, paru bardzo
wanych ksiek i kilku zmian odziey. Na niadanie zawsze jem to samo patki na
mleku i wypijam filiank herbaty. Bardzo wiele radoci daje mi to poprzestawanie
na maym. Potrafi naprawd docenia wiee powietrze, to e jem tyle, ile trzeba i e
mam do czasu dla siebie.
Nie czuj si pozbawiony czego, dlatego e yj bardzo skromnie. Gdy masz wicej
pienidzy, musisz paci wiksze podatki, a duy dom to niewola. Dla mnie luksusem
jest deser po obiedzie, ale gdybym jad go codziennie, stabym si niewolnikiem
deserw. Starabym si wic zrezygnowa z nich i zrobibym sobie post.
Zamone Pitki take wol si ogranicza. Czsto maj poczucie wyjaowienia,
wewntrznej pustki, jakby to co im si proponuje nie sycio, a skoro tak to mona si
bez tego obej. Bogate Pitki prowadz rwnie minimalistyczny tryb ycia jak
biedniejsze i cierpi tak jak one z powodu uczucia wewntrznego zuboenia. Jednak
mniej wyrana jest u nich gotowo do powicania wysiku innym ludziom czy
dorabiania na dodatkowe potrzeby, ni u wspomnianej wyej Pitki majcej tylko ko
i cenne ksiki.
Howard Hughes*, miliarder yjcy bardzo skromnie, ktry z czasem wycofa si z
niemal wszystkich kontaktw z innymi ludmi, to przykad Pitki o patologicznych
cechach schizoidalnych. Kierowa swoim imperium poprzez porednikw i przez
telefon. Unika w ten sposb kontaktw i konfliktw, nie korzysta z luksusu, ktry
zdoby. Siedzia wic przy stole, ale nie wyciga rk po jedzenie.
W jaki zatem sposb Obserwatorom moe dokucza ich skpstwo? Jeeli rezygnacja
sprawia im przyjemno czy nawet daje im poczuci wyszoci nad tymi, ktrzy
zapracowuj si, by zdoby dobra materialne, jak moe doj do tego, by ludzie o
minimalnych potrzebach fizycznych cierpieli z powodu chciwoci? Rzecz w tym, e
oderwanie si Pitek jest bardziej przymusem ni wyborem. Opiera si na strachu przed

- 157 -

utrat tych nielicznych dbr, ktre posiadaj, przed powiceniem niezalenoci dla
zadawania si z tymi, ktrzy kontroluj rdo dochodw, przed tak ingerencj, z jak
stykay si w przeszoci.
Wydaje si, e niezaleno Pitek tkwi w ich wiadomoci, e mog si bez czego
oby. Problemy pojawiaj si, gdy umys Obserwatora zaczyna absorbowa co, bez
czego nie moe si obej, gdy co staje si tak cenne, e przenika prywatn przestrze,
gdy Pitka zaczyna poda kogo lub czego. Wtedy inwazja pragnie wzmaga
wewntrzne ubstwo.
Pitki czsto zapewniaj sobie bezpieczestwo poprzez intelektualne przygotowywanie
si do przyszych zdarze, poszukuj wic przede wszystkim wiedzy, a nie ludzi czy
rzeczy. Twierdz, e czuj si mniej izolowane wewntrznie, gdy zbliaj si do
zrozumienia praw rzdzcych wszechwiatem czy mechanizmw ludzkiego zachowania.
To tak, jakby znalazy si w krainie maszyn. Nie musz si emocjonalnie angaowa.
Zdobywaj klucze do tych maszyn i mog spokojnie obserwowa, jak inni ulegaj
zagroeniom mioci i nienawici. Nie maj poczucia, by traciy co wanego.
Midzy dwudziestym a trzydziestym rokiem yda miaem swojego guru i oddaem si
studiom nad jog. Pocigaa mnie asceza. Wstawaem o czwartej rano,
przestrzegaem diety wegetariaskiej, pociem systematycznie i yem przez siedem lat
w celibacie. Przez cay okres pobytu w aramie obejrzaem chyba jeden film.
Kochaem ten porzdek i znalazem w sobie tyle siy, by przey szczliwie i umie
rezygnowa.
Potem mj nauczyciel kaza mi opuci aram na co najmniej dwa lata. Miaem
wrci do normalnego ycia. Na ten czas zakaza mi powrotu. Opuciem aram
majc okoo piciuset dolarw w kieszeni, znalazem sobie prac i zamieszkaem sam.
Musz powiedzie, e mj nauczyciel by na medal. Konieczno korzystania z pralni,
pacenia rachunkw i chodzenia na rozmowy z obcymi ludmi w poszukiwaniu pracy
wywoay we mnie tak silne reakcje, e zagbiem si z caej siy w jodze po to, by
przey.
Cnota braku przywizania
Przywizanie wypywa z poczucia niezaspokojonych pragnie. Gdy moemy dosta
czego tyle, ile potrzebujemy, moemy z tego zrezygnowa, wiedzc, e gdy znw tego
zapragniemy, moemy to odzyska. Sztuczne oderwanie si Pitek wypywa z ich
niechci do ewentualnego odczuwania pragnie, a nie z poczucia sytoci. Pitki susznie
zwrc uwag, e wikszo z nas uzaleniona jest od posiadania w stopniu znacznie
przekraczajcym rzeczywiste potrzeby i e, zapltani w sie wasnych pragnie i
apetytw, ogromn ilo energii wydatkujemy na zdobywanie statusu i bogactwa
materialnego.
Niemniej jednak kompulsywna potrzeba nieangaawania si,
nieprzywizywania si i nieulegania innym moe doprowadzi Pitki do przekonania o
wasnej wyszoci, skoro potrafi zrezygnowa. Nie potrafi natomiast odczuwa
satysfakcji ze zdobywania tego, czego pragn. Aby naprawd si oderwa trzeba mie

- 158 -

dostp do penej gamy odczu i trzeba zaakceptowa wszelkie doznania docierajce do

naszej wiadomoci zanim z nich zrezygnujemy. Sam Budda mia bardzo wiele rnych
dowiadcze yciowych zanim usiad i zda sobie spraw z naturalnej pustki swojego
umysu. Zacz si uczy praktyki odrywania si dopiero wtedy, gdy wchon do syta
radoci i cierpienia, i zaspokoi wiele wspaniaych pragnie.
Wszechwiedza jako wysza jako umysu
Co mogoby uspokoi lk osoby bojcej si wasnych odczu? Co mogoby
zaspokoi potrzeb dowiedzenia o wszystkim zawczasu, by uchroni si przed
potencjalnie natrtnym wiatem? Dla tych typw osobowoci, ktre wycofay si z ciaa
do umysu najlepsz obron jest wiedza.
Dostp do wszechwiedzy, tak jak i do innych wyszych umiejtnoci, o ktrych mwi
nauka Enneagramu, uzyskuje si w niemylcym stanie umysu. Nie chodzi o to, by
zna wszystkie fakty z danej dziedziny ani o to, by zbudowa sobie genialn teori, w
ramach ktrej wydarzenia mona uporzdkowa. Chodzi raczej o to, by mc tak
zaangaowa wewntrznego obserwatora, by poczy wasn wiadomo z
wraeniami z przeszoci, teraniejszoci i z tymi, ktre nadej mog w przyszoci.
Zalety
Obserwatorzy potrafi powica si osobistym zainteresowaniom bez wsparcia
innych ludzi. Zdolno ograniczania kontaktu z uczuciami uatwia im pomaganie innym
w sytuacjach stresowych. Zdolno izolowania si od swoich emocji czyni z nich take
sprawnych decydentw, poniewa potrafi zachowa jasno mylenia pod naciskiem.
Pitki zostaj przyjacimi na cae ycie, o ile umowa towarzyska pozwala im zachowa
cakowit niezaleno i moliwo wycofania si we wasne zacisze, kiedy maj na to
ochot. Potrafi niewerbalnie wyrazi wiele uczucia oraz docenia innych na licznych
abstrakcyjnych i niewerbalnych poziomach.
Atrakcyjne otoczenia
Pitki czsto studiuj dziedziny niezrozumiae, a wane. Nale do wewntrznego
krgu wtajemniczonych. Zostaj psychologiem psychologw, szamanem szamanw.
Publikuj cienk broszur pen danych, ktrych zebranie zajo cae ycie, albo wielki
sownik jzyka nikomu nieznanego plemienia. Dobrze si czuj w zamknitych
pracowniach wyszych uczelni, wrd bibliotecznych pek. Bywaj programistami
komputerowymi, ktrzy wol pracowa na nocnej zmianie, magazynierami na
sklepowych zapleczach.
Nieatrakcyjne otoczenia
Nieatrakcyjne s wszelkie otoczenia i zawody wymagajce otwartej rywalizacji lub
bezporedniej konfrontacji: sprzedawca, mwca publiczny, umiechnity kandydat

- 159 -

partii politycznej.
Synne Pitki
Synn Pitk by multimilioner J. Pau Getty', ktry raczej pomnaa swj majtek ni
z niego korzysta. Getty w swoim domu zainstalowa patny automat telefoniczny i
znany by z tego, e wola poczeka godzin na podwiezienie cudzym samochodem ni
paci za takswk. Naoczni wiadkowie twierdz, e po obiedzie w restauracji zawsze
wkada rce do kieszeni i wyjmowa je dopiero wtedy, gdy kto inny uregulowa
rachunek.
Emily Dickinson * Jeremy Irons * Budda
Meryl Streep * Franz Kafka
Podtypy
Podtypy pokazuj nam, jakie sposoby zachowania rozwiny si dla ochrony
prywatnoci przed wpywami z zewntrz.
Zaufanie w relacjach dwuosobowych
W zwizkach dwuosobowych Pitki umacniaj wi poprzez zwierzenia. Podtyp
seksualny czuje si bezpieczniej w niewerbalnej komunikacji seksualnej anieli w bardziej
publicznych relacjach. Taka tajemna wi przeywana jest bardzo intensywnie.
Seks jest t dziedzin ycia, gdzie czuj si najbardziej swobodnie. Nie trzeba mwi,
nikt inny o nim nie wie i dowiadcza si bezporedniej bliskoci. Sypialnia bya
jedynym pomieszczeniem, do ktrego moja matka nigdy nie wtargna.
Totemy na arenie spoecznej
Pitki odczuwaj potrzeb wejcia w kontakt z najwaniejszymi osobami w plemieniu,
wymieniania porad z krgiem wtajemniczonych. Takie zachowanie totemiczne
rozszerzane bywa te na sfer poszukiwania informacji zawartej w znaczcych
symbolach, takich jak wzory naukowe czy przepisy nauk ezoterycznych.
Ucz matematyki na politechnice. Ju dawno porzucibym t prac, gdyby nie to, e
pomaga ona mojemu gwnemu zainteresowaniu, jakim jest redagowanie pisma
naukowego. Na caym wiecie nie mamy wicej ni setk czytelnikw. Wszyscy s
teoretykami matematyki. Wikszo z nas nigdy si nie spotkaa, a mimo to jestem z
nimi osobicie zwizany uczuciowo, jak sdz z wzajemnoci.
Zamek (dom) w subie samoobrony

- 160 -

Dla Pitek dom jest bezpiecznym schronieniem przed natrtnym wiatem. Wiele uwagi
powicaj kontroli prywatnej, osobistej przestrzeni. Jest on dla Obserwatorw jakby
macic z oknem na wiat".
Nie potrafi si wycofa w gb siebie, jeeli kto znajomy jest w pokoju. Tak bardzo
zdaj sobie spraw z tego, co ta osoba robi, e jeeli na przykad czyta ksik, mam
wraenie, e jaka orkiestra gono wygrywa peczki. Skoncentrowa si mog tylko
wtedy, gdy uda mi si t osob wyprosi lub sam wyjd do kawiarni, gdzie nikt mnie
nie zna i nikt mi nie bdzie przeszkadza.
Co moe pomc Pitkom w rozwoju?
Pitki czsto podejmuj terapi lub praktyk medytacyjn, dlatego e doskwiera im
poczucie izolacji i samotnoci. Oderwane od wasnych uczu, wiadome s
jednoczenie tego, e inni co czuj. Obserwatorzy tak ustawiaj si w sytuacjach, by
inni mogli ich do siebie przycign. Typowe problemy Pitek to trudnoci w
kontaktach spoecznych, utrata osoby lub obiektu, do ktrych byy przywizane czy te
fobie ograniczajce swobodne poruszanie si. Pitka musi si nauczy tolerowa
wasne uczucia bez odrywania si od nich. Powinna w tym celu:
Zwraca uwag na swoj ch powstrzymywania si od reakcji, gdy inni jej oczekuj.
Zrezygnowa z kontrolowania sytuacji poprzez wycofywanie si i manipulowanie
dawaniem. Nawi z tob kontakt, kiedy bd mia na to ochot, ale nie wtedy, gdy
tego ode mnie oczekujesz."
Zwraca uwag na to, kiedy emocje zastpowane s analizowaniem, a konstrukty
umysowe zastpuj rzeczywiste dowiadczenia.
Zdawa sobie spraw, e dopuszczanie do gosu uczu nie musi zawsze nie ze sob
cierpienia.
Zwraca uwag na to, e chce si zdoby uznanie bez wysiku.
Zwrci uwag na swoj atwo rezygnacji. Raz prbowaem i nic z tego nie
wyszo."
Przepracowa swoje trzy gwne strategie: skryto, poczucie wyszoci i izolowanie
si.
Nauczy si tolerowa wydarzenia nieoczekiwane. Ryzykowa, wyciga rce,
realizowa skryte marzenia.
Zwrci uwag na rnic midzy iloci przey w obecnoci innych ludzi i w
bezpiecznej samotnoci.
Zda sobie spraw, jak bardzo potrzebuje si kontroli przestrzeni osobistej i iloci
czasu spdzanego z osobami bliskimi.
Nauczy si doprowadza wane zamierzenia do koca
i ukazywa je publicznie. Dawa si zauway.
Zda sobie spraw z tego, e mona wiele zmieni, pozwalajc sobie na uczucia i
otwierajc si wobec innych.
Zda sobie spraw z tego, jak wielkie ograniczenia si sobie narzuca.

- 161 -

Zakwestionowa minimalistyczny stosunek do ycia.

Zauway, jak doprowadza si do tego, by to inni przejmowali inicjatyw, jak brak
aktywnoci wasnej zmusza innych do
pierwszego kroku.
Nauczy si wykorzystywa swoj skonno do poszukiwania specjalnej wiedzy i do
symbolicznego mylenia.
Nauczy si tolerowa cudze potrzeby i emocje.
By gotowym do koncentracji na swoich aktualnych emocjach poprzez takie metody
jak Gestalt, praca z ciaem czy sztuka. Ale jednoczenie nie poszukiwa
przedwczesnego katharsis. Da sobie czas na uzyskanie wgldu w swoje odroczone
reakcje emocjonalne.
Co Pitki powinny sobie uwiadomi?
Pitki powinny sobie zdawa spraw, e w okresie przemiany mog si pojawi
nastpujce problemy:
Odwracanie uwagi od ciaa i ucieczka w gb umysu.
Ch gromadzenia czasu i energii. Oszczdzanie zamiast wydawania.
Trudnoci z ujawnianiem si. Cenzurowanie rozmw, by nie ujawnia siebie.
Blokowanie informacji.
Niech do dawania; poczucie, e inni narzucaj si ze swoimi potrzebami.
Wzrost potrzeby samowystarczalnoci. Mog sobie bez Ciebie poradzi",
skierowane do terapeuty, przyjaci, rodziny.
Poczucie, e zobowizania wyczerpuj. Dawanie innym tylko troszeczk.
Wycofywanie si poprzez intelektualne przepracowywanie
dowiadcze. Zwikszanie tendencji do samotnictwa. Fantazjowanie zamiast
prawdziwego ycia.
Wyobraanie sobie, e jest si osob szczegln, wybran, ktrej naley si uznanie
bez wysiku. Jeeli Bg mnie chce, przyjdzie do mnie."
Chowanie si za poz. Zachowywanie si w gabinecie terapeuty w taki stosowny, by
unikn koncentrowania si na bezporednich przeyciach.
Przekonanie, e jest si ponad uczuciami. Zo zostawmy maluczkim." Dlaczego
oni nie umiej si powstrzyma?"
Sparaliowanie zdolnoci dziaania w chwili ujawniania si pragnie. Niemono
wycignicia rki, niemono wycofania si.
Blokowanie ycia emocjonalnego. Skryto. Dbanie o to, by nikogo nie obdarza w
peni.
Mylenie oderwania duchowego i potrzeby unikania cierpienia emocjonalnego.

Punkt Szsty: Adwokat Diaba

- 162 -

Osobowo
GOWA: Cecha dominujca Tchrzostwo
SERCE: Namitno Strach/zwtpienie

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Wiara
Cnota: Odwaga

Cechy drugorzdne
Seks: Sia/pikno
Kontakty z innymi ludmi Obowizkowo
Ochrona siebie Ciepo/czuo
Dylemat
Szstki w modoci straciy wiar w autorytety. Przypominaj sobie, jak bay si tych,
ktrzy mieli nad nimi wadz, gdy nie byy w stanie dziaa we wasnym imieniu.
Wspomnienia te trwaj nadal w wieku dorosym, przyjmujc posta podejrzliwoci
wobec cudzych motyww. Szstki usiuj zagodzi poczucie niepewnoci albo
szukajc silnego opiekuna, albo przeciwstawiajc si autorytetom, przyjmujc pozycj
adwokata diaba. Pragn znale przywdc, suy lojalnie roztaczajcej opiek
organizacji, takiej jak koci, firma czy uniwersytet, ale jednoczenie nie darz
zaufaniem hierarchii wadzy. Zarwno postawa sualcza, jak i postawa adwokata diaba
wyrastaj z braku zaufania do autorytetw.
Poniewa Szstki boj si dziaa we wasnym imieniu, miewaj kopoty z
doprowadzaniem spraw do koca. Mylenie zastpuje dziaanie, poniewa uwaga
przesunita zostaje z chci realizacji dobrego pomysu na intensywne poddawanie
pomysu w wtpliwo z pozycji tych, ktrzy mog si z nim nie zgadza. Motyw
lecy u podoa tego uporczywego wtpienia to dziecica potrzeba przeciwstawiania
si ingerencji osb silniejszych. Zwtpienie prowadzi do odkadania spraw na pniej.
W ten sposb Szstka broni si przed obaw kary, ktr ywia w dziecistwie, gdy
przeciwstawiaa si autorytetom.
Szstki przyjmuj wobec wasnych pomysw postaw: Tak, ale...", w zwizku z
czym ich denie do sukcesu odbywa si skokowo. Na og czsto zmieniaj prac i
maj wiele niedokoczonych przedsiwzi. Gdy zbliaj si do realizacji celw, lk
osiga apogeum; brak wiary w siebie i tendencja do odraczania rosn w miar zbliania
si do sukcesu i cudzej oceny. Wahania nie s spowodowane niepewnoci co do
samego przedsiwzicia, ale brakiem wiary we wasne moliwoci. Szstki przekonane
s, e jawny sukces cignie na nie wzrok wrogo nastawionych autorytetw, ktre bd
usioway si przeciwstawi.
Pozycja sprzeciwu wobec autorytetw sprzyja utosamianiu si z przegranymi
sprawami. Szstka zaczyna dziaa, gdy sprawa na tak wyglda i potrafi powici si
z oddaniem takiej sprawie lub przyjacielowi w potrzebie. Bdc w pozycji my przeciw
nim Szstki wykazuj wielk lojalno, poniewa poczucie obowizku wymaga
jednoznacznego dziaania i gdy raz opowiedz si po ktrej stronie, intencje autorytetu
staj si cakiem jasne.
Adwokat Diaba przekonany jest, e potrafi przejrze obudne wizerunki i faszywe
pozory. W obawie przed wykorzystaniem go przez innych nieatwo ulega

- 163 -

komplementom czy poddaje si wyrachowanej pochwale. Czuo wyzwala w nim

czujno, poniewa w przeszoci dozna cierpienia, gdy zaufa i t czujno straci.
Lustruje swoje otoczenie w poszukiwaniu sygnaw niebezpieczestwa i bacznie
obserwuje ludzi, by mc rozszyfrowa, co si dzieje w ich umysach. Szstka chce
wiedzie o wszystkim zawczasu, by odkry, co kryje si za danym wizerunkiem czy za
miym umiechem. Szstki czsto dostrzegaj saby punkt w czyjej argumentacji i
demaskuj ukryt gr o wadz.
Gdy Szstka jest przeraona lub ma poczucie zagroenia wewntrznego, jeszcze
baczniej rozglda si dookoa. Im bardziej czuje si wewntrznie zaniepokojona, tym
bardziej wyglda na zewntrz, przez co atwo moe mylnie odczyta rdo niepokoju.
Zawsze mona si czego ba i ci, ktrzy skonni s uwaa, e ich niepokj
spowodowany jest zymi intencjami innych, atwo doszukaj si podtekstw w
niewinnej rozmowie lub bd przekonani, e znaj prawdziwe intencje swych
rozmwcw wbrew temu, co tamci
twierdz. Nastpujca wypowied niezwykle zalknionej Szstki pokazuje nawykowy
sposb zwracania uwagi, tak charakterystyczny dla paranoika.
Ciko mi pracowa przy ludziach, ktrych nie znam. Od czasw szkoy redniej
dorabiaam jako kelnerka i nadal przeladuje mnie uczucie, e czyje oczy widruj
mi plecy. Najgorzej jest wtedy, gdy podaj piwo przy bufecie. Klienci przesuwaj si
po kolei i zastanawiam si, co o mnie myl. Jeeli podnios gow, by spojrze na ich
twarze, to koniec. Wydaje mi si, e kady z nich o czym myli lub powstrzymuje si
od wypowiedzenia tego, co naprawd chce powiedzie. Musz sobie wmawia, ze
wszystko jest w porzdku, e ci ludzie nie s na mnie wciekli, e nic zego na mj
temat nie myl. Ale tak mnie dekoncentruje to, co w nich widz, e staj si
nieuwana i wylewam piwo albo le ustawiam kufel pod kranikiem.
Ta kelnerka najwyraniej przypisuje nieprawdziwe motywy
swoim klientom. Nie interesuje si fizyczn rzeczywistoci otaczajc j w restauracji.
Bardziej obchodz j realia ludzkich myli, ukrytych intencji i jest przekonana, e moe
odczyta t wewntrzn rzeczywisto patrzc w twarz klientowi. W takim
przestraszonym stanie umysu Szstka atwo moe mylnie odczyta cudze intencje, ale
moliwe jest te, e uwraliwia si na wski zakres informacji podtrzymujcych jej
neurotyczne obawy. Przez cae ycie doszukiwaa si ukrytych zych intencji ludzi i w
tym wskim odcinku rzeczywistoci by moe naprawd nauczya si rozpoznawa
rozbienoci midzy wizerunkiem, z ktrym ludzie si obnosz, a ich rzeczywistymi
wewntrznymi odczuciami. Niestety osoba taka moe by tak bardzo skoncentrowana
na wykrywaniu tych drobnych rozbienoci, e zaczynaj one dominowa w jej
odbiorze wiata tak, jakby byy potwierdzonymi faktami.
Typ fobijny i kontrfobijny
Mona wyrni dwa typy Szstek (dwa typy wiatopogldw paranoidalnych).
Szstka fobijna spoglda na ycie ukradkiem i lkliwie. Jak postacie z filmw Woody

- 164 -

Allena, przedstawiajce samego artyst, typ fobijny jest chwiejny, zastpuje dziaanie
analiz, jest peen sprzecznoci i brak mu pewnoci siebie. Opisana kelnerka jest takim
wanie fobijnym typem Szstki, poniewa trzyma si na uboczu zamiast stan twarz
w twarz ze swoimi lkami. Gdyby bya typem kontrfobijnym, zagadywaaby raczej
swoich klientw, wcigaaby ich w rozmow po to, by ich wybada i prbowaaby
zredukowa swj lk skaniajc ich do tego, by j polubili.
Kontrfobijna Szstka mogaby take niepokoi klientw prbami docierania do ich
prawdziwych intencji. Ludzie czsto czuj si le zrozumiani w obliczu
przeszywajcego wzroku Szstki, ktra wtedy wie", e od pocztku nie zasugiwali na
zaufanie.
Gdy kelnerka dzieli uwag midzy prac a swoje lki, zdarzaj si jej pomyki. Bdc
typem fobijnym zastanawia si wtedy bez przerwy, co na jej temat myl klienci, ale boi
si to sprawdzi. Pewna kontrfobijna Szstka, rwnie przeraona, stwierdzia, e
zbliya si do paszczy smoka, stajc si wyczynowym spadochroniarzem po to, by
poradzi sobie z lkiem wysokoci. Zarwno typ fobijny, jak i kontrfobijny maj
psychologicznie podobne rda swoich problemw.
Typowe cechy Szstki, to:
Odraczanie dziaania. Mylenie zamiast dziaania.
Problemy z prac i tendencja do niekoczenia rozpocztych zada.
Zapominanie o sukcesach i przyjemnociach.
Problemy z autorytetami: ulego lub bunt wobec nich.
Podejrzliwo wobec cudzych motyww, szczeglnie wobec motyww autorytetw.
Utosamianie si z przegranymi sprawami.
Lojalno i oddanie sprawie, osobie na straconych pozycjach i przywdcy.
Lk przed wyraaniem zoci wprost. Przypisywanie swojej zoci innym.
Sceptycyzm i powtpiewanie.
Koncentrowanie uwagi na przetrzsaniu otoczenia w poszukiwaniu wskazwek
mogcych wyjani wewntrzne poczucie zagroenia.
Styl intuicyjny wykorzystujcy potn wyobrani i uwag punktow. Cechy te
charakterystyczne s dla umysw lkliwych.
To rodzinne
Szstki powiadaj, e wychowyway je osoby niegodne zaufania. Rodzice karali lub
omieszali dziecko, byli nieprzewidywalni i chwiejni w swoim postpowaniu z nim.
Czasem Szstki mwi, e rodzina miaa jaki sekret, ktrego nie wolno byo zdradzi.
W modoci Szstki musiay przewidywa zachowanie dorosych, ktrzy potrafili
dosta ataku zoci na dziecko, cho powd by niejasny.
Bardziej wiadome Szstki twierdz, e rodzice karali je czsto dlatego, e sami byli
zaburzeni, nie za dlatego, e co zego zrobiy. Musiay bacznie obserwowa innych,
poniewa postpowano z nimi w sposb chaotyczny, a jeeli wczeniej nie wyczuty, co
im grozi, kara spadaa na nie nagle. Szstki nauczyy si powstrzymywa od dziaania

- 165 -

by sprawdzi, czy nie ma sygnaw zagroenia i bada pozycj autorytetu przed

podjciem jakiego dziaania. Doznawszy blu czy zawstydzenia Szstki musiay mie
pewno co do intencji innych osb, zanim same decydoway si na zajcie wobec nich
stanowiska. Ta skierowana na zewntrz uwaga oraz towarzyszce jej uczucia dziecka
niezdolnego stan we wasnej obronie przenikaj neurotyczny styl Adwokata Diaba.
Mj ojciec by czowiekiem, przy ktrym nie wiadomo byo czy si mia, czy ucieka.
Jeeli czowiek rozemia si zamiast uciec wystarczyo to, by ju nigdy wicej tak nie
postpi. Gdy byem may, nauczyem si odczytywa jego intencje. Jedno oko
skierowane miaem na zeszyt z lekcjami, drugie za badao nastrj ojca. Jeeli co
byo nie w porzdku, miaem moliwo ucieczki. Wychodziem wtedy przez okno i
schodami przeciwpoarowymi docieraem do dachu ssiedniego budynku.
Odrabianie lekcji koczyem na dachu, zastanawiajc si, czy ojciec zanie przed
moim powrotem.
Dziecko bezbronne, nie majce gdzie si bezpiecznie ukry to powtarzajcy si temat.
Ten czyhajcy w tle lk, tak charakterystyczny dla Szstek, ma swoje bezporednie
rdo w poczuciu przegranej i braku silnej osoby mogcej da oparcie.
Oboje moi rodzice pili i uwaali, ze przegrali swoje ycie. Duo byo krtactwa i
kamstwa w zwizku z alkoholem, ukrytymi butelkami itp. Wszystkie ze wiadomoci
musiaem trzyma dla siebie, poniewa byyby dla nich ciarem, a i tak nie byliby w
stanie pomc.
Mieszkalimy w podejrzanych dzielnicach i na og byem tam nowy, bo czsto si
przeprowadzalimy. Zdarzao si, e wychodziem z domu, a tu nagle kto chcia mi
zabra pienidze na mleko albo kto o wiele wyszy ode mnie zabiera mi drugie
niadanie. Tote ilekro wychodziem z domu rozgldaem si, by stwiedzi, czy nikt
na mnie nie czyha. Nie byem w stanie si odpry ani na ulicy, ani w szkole, bo
zawsze musiaem kontrolowa otoczenie.
Jako dziecko Szstka nabraa nieufnoci do autorytetw. Doprowadzio to albo do
uzalenienia od nich w poszukiwaniu opieki, poniewa jestem saby i przestraszony",
albo do buntu przeciw autorytetowi, ktry prbuje wykorzysta moj sabo straszc
mnie".
Miaem trzy siostry i byem pierwszym chopcem. Rodzice cigle rywalizowali ze sob.
Byli ludmi silnymi i wobec swojego pierworodnego mieli wielkie oczekiwania.
Zawsze byem ukochanym synkiem mamusi, wic gdy ktokolwiek zrobi co
niezgodnego z jej oczekiwaniami, wciekaa si, a ja byem jej odgromnikiem.
Musiaem wic pj do renomowanej uczelni i, oczywicie, w rzdzie Stanw
Zjednoczonych dostrzegaem te same karzce cechy, ktre widziaem u swoich
rodzicw. Rodzina moja bya bardzo zachowawcza, jak wikszo imigrantw
ydowskich w drugim pokoleniu, wic matka bya niezwykle zgorszona, gdy
dowiedziaa si, e jedn z pierwszych akcji, do ktrych si wczyem na uczelni, bya

- 166 -

akcja na rzecz swobd seksualnych. Gdyby mi kto wtedy powiedzia, e chodzio mi

poprostu o rozwcieczenie rodzicw, nie zgodzibym si z tym, ale im jestem
dojrzalszy, tym bardziej widz, ze jest w tym troch racji.
Ostatnio wrciem na kurs podyplomowy w dziedzinie ekonomii i musz powiedzie,
e moje pogldy s nadal radykalne, cho mam nadziej, e moim opiniom brak ju
tego elementu buntu.
Problemy z autorytetami
Poniewa Szstki w dziecistwie czuy si bezsilne, trudno im w wieku dorosym
dziaa. W obawie przed wykorzystaniem przez osoby majce duo wadzy, skonne s
przecenia tych, ktrzy dziaaj, odnosz sukcesy i dochodz do czego w yciu. To
przecenianie autorytetw objawia si w poszukiwaniu silnego przywdcy lub w
podejrzliwoci wobec tych, ktrzy decyduj si przewodzi.
Niezwykle czujne wobec moliwoci naduy wadzy. Szstki doszukuj si ukrytych
intencji u przywdcy i wystrzegaj si manipulacji. Ta niezwykle precyzyjna
koncentracja moe si wiza z potrzeb, by wiedzie o najgorszym".
Wykorzystywana jest nieraz w sposb skrzywiony i nastawiona jest na wyszukiwanie
cech negatywnych u osb bdcych u wadzy lub na odnajdywaniu zbawczych
wartoci osb bdcych na straconych pozycjach. Innymi sowy ci, ktrzy co
osignli s bacznie obserwowani, natomiast ci, ktrym nie udao si niczego osign
(z ktrymi Szstki si utosamiaj) uwaani s za osoby pokrzywdzone przez ycie, a
zatem traktowani s bardziej yczliwie.
Powtpiewajc we wasn zdolno dziaania Szstki rzutuj znaczn cz swojej
wadzy na przywdcw. Kady przyjmujcy rol autorytetu spostrzegany jest jako
nierealistycznie zawzity i nieproporcjonalnie silny. Otwarte wyraanie zoci budzi
szczeglny lk i ci, ktrzy wyraaj swoj zo wprost, postrzegani s jako bardziej
groni, ni by moe s w istocie.
To nadmierne przypisywanie wadzy autorytetom przyjmuje
zwykle posta: (l) idealizacji silnego opiekuna i poddania si mu: mj guru, mj mentor,
mj fuhrer; (2) przyczania si do grupy o podobnych pogldach: my przeciw nim; (3)
buntu: podwaanie autorytetu.
Podanie za opiekuczym przywdc skuteczne jest jedynie dopty, dopki
spostrzegany jest on jako sprawiedliwy i zmierzajcy w susznym kierunku. Jeeli
zaczyna chwia si na tronie, Szstka-ucze popada w lk i traci do niego zaufanie.
Szstki w roli poddanych na og reaguj wtedy nieadekwatnie, przyjmujc postaw
antyautorytarn i zwracajc si przeciwko przywdcy.
Przyczenie si do grupy osb mylcych podobnie redukuje napicie paranoidalne.
W grupie nierywalizujcych ze sob znajomych Szstka jest mniej podejrzliwa,
poniewa zna stanowisko kadej z tych osb. Jeeli sam nie jeste Szstk, atwiej Ci
bdzie by moe uchwyci to poczucie bezpieczestwa, jakie daje bycie w grupie my
kontra oni", jeeli wyobrazisz sobie, e wsppracujesz z innymi nad jak trudn do
wygrania spraw, ktrej jeste szczerze oddany.
Stanowisko buntownika wyranie wypywa z poczucia ucisku. Jeeli bunt staje si

- 167 -

wewntrznym przymusem i prowadzi do cigego poszukiwania zewntrznych rde

lku przed dziaaniem, dojdzie jedynie do wzmagania si poczucia bezsilnoci. Wiele
Szstek wierzy jednak w to, i nabywa mocy wtedy, gdy ustawia si w sytuacji
przegranej, walczy z systemem czy przeciwstawia si prostym rozwizaniom.
Szstka czuje si silniejsza, gdy jest przyparta do muru, poniewa taka sytuacja
zmusza do dziaania. Dlatego te Szstki czsto pocigaj niebezpieczne i wymagajce
silnej rywalizacji sporty, jako e zmuszaj one do natychmiastowej reakcji. W sytuacji
kryzysowej mylenie musi ustpi miejsca dziaaniu. Osoby takie lgn take do
przegranych spraw i niepewnych interesw, poniewa tam bunt przeciw uciskowi
znajduje naturalne i konstruktywne ujcie.
Baem si ojca, wic by zmniejszy ten przeraliwy strach przed nim prowokowaem
go do zego zachowania. Robi si wtedy straszny, byo ju po wszystkim i przez jaki
czas czuem si bezpieczny.
Nie pamitam, bym kiedykolwiek mia autorytet po swojej stronie. Gdy wspominam
szko, pamitam przede wszystkim wagary, faszowanie podpisw w dzienniczku i
prowadzenie potajemnego yda, w ktrym mogem robi co chciaem. System zawsze
wydawa mi si niesprawiedliwy, wic gdy miaem lat dwadziecia czy trzydzieci, nie
miaem zamiaru podda si te) gonitwie szczurw i walczy o stanowiska, ktre
wydaway mi si faszywe i dla ktrych nie miaem adnego powaania. Zamiast tego
zajem si jazd samochodami wycigowymi. Wcigno mnie to, gdy byem mody.
Waciwie zakochaem si w tym. Wychodzenia z wirau, gdy sze samochodw
jednoczenie bierze zakrt z prdkoci ponad trzystu kilometrw na godzin, nie da
si porwna z niczym na wiecie. Na miejscu mona straci ycie. Wspaniale byo
czu ten dreszcz i to, e moje ycie byo w moich rkach. Gdy tak ocieraem si o
mier czuem, e naprawd yj. W ogle nie baem si tych wycigw, ani nie baem
si wtedy, gdy czasem robiem co nielegalnego. Baem si natomiast wtedy, gdy
wszystko przebiegao spokojnie.
Szstki nie uznaj autorytetw. Pocigaj je wic obie strony prawa. Oto wypowied
Szstki dziaajcej po stronie policji. Pracuje jako detektyw i twierdzi, e wychowaa si
w Chicago, w dzielnicy zdominowanej przez gangi modzieowe. Stale nakaniano j do
przystpienia do gangu Komandosw z Blackstone. Postanowia zrobi karier
polegajc na ciganiu bandziorw i stawianiu ich przed obliczem prawa", a u podoa
jej dziaa le dokadnie te same motywy, ktre wiele innych Szstek zmuszaj do
amania prawa.
Zawsze nienawidziem naduywania prawa. Moje wasne dowiadczenia w
kontaktach z osobami nie przestrzegajcymi go uwiadomiy mi, jak dalece ludzie
potrafi si nawzajem ponia. Czsto obawiaem si odwetu, gdy dokonaem
aresztowania i wiadczyem w sdzie. I nawet jeeli podsdny nie dy do odwetu,
nadal pozostaje faktem, e wynajto mnie po to, bym jako wiadek stawi si w sdzie,
gdzie musz odpowiada na pytania krwioerczych adwokatw chccych
zasmarowa mi opini.

- 168 -

Zawsze si bardzo boj przed rozpraw tak jakbym to ja mia by oskarony ale gdy
tylko zo przysig, pojawia si taka chwila krysztaowa i przejrzysta, e uspokajam
si i mog przystpi do dziea.
Szstki dobrze funkcjonuj gdy hierarchia wadzy jest jasno okrelona. Odpowiadanie
przed kim i delegowanie odpowiedzialnoci zmniejszaj paranoj. Szstki wietnie
peni rol przywdcy lojalnej opozycji natomiast z chwil, gdy ich wysiki zaakceptuje
bdca u wadzy wikszo, atwo dochodzi do autosabotau. Pozostaj lojalne wobec
grupy, dopki ta znajduje si pod naciskiem i potrafi ponosi heroiczne ofiary dla
sprawy. Za brak opozycji, przeciw ktrej mona si zmobilizowa, prowadzi do
wzrostu napicia i paranoidalne postawy mog zwrci si przeciwko czonkom grupy,
gdy kryzys minie.
Trudno Szstki chwali. Wiele wysiku wkadaj w to, by uznano ich przegran
spraw, ale nie potrafi przyj uznania, kiedy na nie zasu. Pozytywny do nich
stosunek wywouje ich wtpliwoci:Czy to jest gra? Czego jeszcze si spodziewaj?"
Szybko dostrzegaj gupot lub gr o wadz u przywdcw i uwaaj, e jeeli one
obejm tak eksponowane funkcje, tak samo podlega bd surowej ocenie.
Pozytywem zwizkw z autorytetami jest to, e te same zachowania, ktre stanowi
dla Szstki przeszkod podejrzliwo, odraczanie i wyszukiwanie ukrytych motyww
mog si take okaza uytecznymi narzdziami. Podejrzliwo wobec autorytetw
moe przerodzi si w konstruktywn krytyk. Odraczanie moe przyj form
pozostawiania sobie czasu na przeformuowanie i ponown ocen pomysw.
Wyobraanie sobie najgorszego moe w sposb przekonywajcy znieksztaci ocen
rzeczywistoci w epizodzie paranoidalnym, ale ta sama silnie rozbudowana wyobrania
moe doprowadzi take do oryginalnych rozwiza.
Negatywem zwizkw Szstek z autorytetami jest ich nadmierna ostrono,
szczeglnie w sytuacjach rokujcych powodzenie. Szstki odraczaj wtedy dziaanie i
doszukuj si ukrytych motyww w zachowaniach innych ludzi. Maj te problemy z
podjciem aktywnoci zgodnej z uprzednio podjt decyzj oraz z doprowadzaniem
dziea do koca, nawet wtedy, gdy powodzenie jest zagwarantowane. Sukces i
publiczne uznanie wzmagaj podejrzliwo i poczucie zagroenia.
Przykad zwizku z autorytetem: Szstka i Jedynka (Adwokat Diaba i Perfekcjonista)
Jeeli szefem jest Jedynka, kierowanie nie sprawi jej kopotw. O ile ma jasne
wytyczne, bdzie delegowaa odpowiedzialno i organizowaa prac dopty, dopki
ryzyko bdu bdzie niewielkie. Szstka w roli podwadnego bdzie szanowaa Jedynk
za jej sprawiedliwo i bdzie si czua bezpiecznie w ramach dobrze okrelonej
procedury. Potajemnie jednak bdzie si buntowaa przeciwko
kompulsywnej drobiazgowoci Jedynki, zacznie cina zakrty", nagina przepisy i
nakania innych do czynienia tak samo. Jeeli jednak trzeba podj ryzykown decyzj,
Jedynka-szef czsto gnie si pod ciarem odpowiedzialnoci i zaczyna wierzy, ze inni
podwaaj jej zdolnoci kierownicze. Perfekcjonista bdzie mniej zleca podwadnemu,
zacznie rozprasza uwag na czynnoci drugorzdne i wyraa swoj zo porednio,

- 169 -

w ktniach z pracownikami na tematy nie majce nic wsplnego z rozwaan decyzj.

Na podjcie decyzji zostaje niewiele czasu, poniewa Jedynka odraczaa j, powicajc
si drobiazgom.
Kontakty s najmniej korzystne wtedy, gdy Adwokat Diaba przekonany jest, e zo
Perfekcjonisty (w istocie zastpcza) skierowana jest do niego, a nie majc
dostatecznych danych spodziewa si najgorszego. Zacznie wtedy gromadzi
sprzymierzecw i montowa oskarenie przeciwko domniemanym manipulacjom
szefa. Dla ujawnienia ukrytych intencji Jedynki Szstka zacznie popenia w pracy
bdy. To z kolei rozwcieczy Perfekcjonist, uzasadniajc tym samym podejrzenia
Szstki. W takim okresie zmniejszonego zaufania bardzo przydatna jest prba ustalenia
rzeczywistego stanu rzeczy. Obiektywizacja moliwa jest, jeli Perfekcjonista ma na tyle
rozminit samowiadomo, by umie przyzna si do bdw. Adwokat Diaba za
musi by gotw uwierzy w to, e ze strony Jedynki mogo nie by adnych wrogich
zamiarw.
Jeeli szefem jest Szstka, take dochodzi do odraczania decyzji, cho z innych
powodw. W obliczu trudnej decyzji Szstka zwalnia tempo i w sposb drastyczny
lekceway szczegy. Jedynka-podwadny odczytuje to jako dowd niekompetencji,
odmawia popierania Szstki i rwnie zwalnia tempo z powodu braku dobrze
ustrukturalizowanego nadzoru. Jedynka zacznie ocenia postpowanie Szstki i moe
czu si bardziej kompetentna ni popeniajcy bdy szef. Gdy Szstka domyli si, ze
tak jest oceniana, uwaga jej przesunie si z rozwaanej decyzji ku spostrzeganiu
zagroenia ze strony Jedynki. Jeeli Szstka jest osob dojrza, moe prbowa
zweryfikowa obiektywny stan rzeczy zasigajc opinii podwadnego zamiast pozwoli,
by tendencja Jedynki do oceniania staa si ogniskiem paranoidalnej fantazji (lokujcej
Perfekcjonist w centrum intrygi majcej na celu obalenie szefa).
Ani Jedynka, ani Szstka nie s skonne do zbytniej ufnoci wobec cudzych
zamiarw. Jedynka boi si krytyki. Szstka za obawia si, e inni sprzysign si
przeciwko niej lub skrzywdz j. Jeeli da si rozadowa potencjaln krytyk. Jedynka
si otworzy. Jeeli za unieszkodliwi si grob ataku, otworzy si Szstka. Gdy
Szstka przyzna si do bdw, moe to zapocztkowa pozytywny kontakt. Nie majc
zbytniej potrzeby ochrony wasnego wizerunku. Szstki potrafi si zdoby na znaczn
szczero i przyzna do pomyki. Gdy ju bd zostanie ujawniony. Jedynka reaguje o
wiele mniej obronnie i staje si bardziej zdolna do przyznania si do osobistych
niedocigni. Szstce atwiej jest przyzna si do bdu i ponie tego konsekwencje,
jeeli Jedynka przyzna si, e si boi i jest niepewna. Szstka gotowa jest bowiem
przystpi do dziaania w zastpstwie kogo, kto si boi. atwiej jest jej nawet zdoby
si na dziaanie dla ochrony kogo, kto si boi ni zrobi co dla siebie. Gdy ju
czynno zostanie podjta. Jedynka bez trudu podejmie si jej kontynuacji i sporzdzi
plan doprowadzajcy Szstk do zakoczenia zadania.
Tendencja do przewidywania najgorszego
Zarwno bogosawiestwem, jak i przeklestwem Szstek jest ich rozbudowana
wyobrania. Jest ona charakterystyczn cech paranoidalnego pogldu na wiat i

- 170 -

wynika z dziecicej potrzeby przewidywania cudzych zachowa i wyobraania sobie

przyszych konsekwencji w celu uniknicia zagroenia. Szstki uwraliwione s na
najgorsze, wic wyobraaj sobie najgorsze. Nie zdaj sobie sprawy z tego, e taka
koncentracja uwagi nie dopuszcza najbardziej pozytywnych opcji. Tak bardzo skonne
s przeszukiwa otoczenie w poszukiwaniu sygnaw uzasadniajcych ich wewntrzne
poczucie zagroenia, e czsto uwaaj, i wyobraanie sobie najlepszych rozwiza to
co najwyej naiwne fantazjowanie oparte na dziecicych pragnieniach.
atwiej zrozumie reakcj Szstki fobijnie nastawionej na pene lku przewidywania
ni stanowisko Szstki nastawionej kontrfobijnie. Typ fobijny wyobraa sobie
niebezpieczestwo lub myli, e niebezpieczestwo jest blisko, i ucieka. Typ
kontrfobijny natomiast wyszukuje niebezpieczestwa. Przypomina tym semk (Szefa),
poniewa moe by bardzo agresywny, gdy czuje si przyparty do muru, gdy trzeba
stan twarz w twarz z zagroeniem. Osoby kontrfobijne twierdz, e musz zbliy
si do przedmiotu swoich lkw, bo w przeciwnym razie wci o nim myl.
Ten charakterystyczny sposb koncentrowania uwagi wyjania znaczenie
powiedzenia, e tchrz umiera tysic razy. Jeeli np. na drodze ukae si grony tygrys,
to majca troch rozumu Szstka ucieknie na drzewo. Natomiast typ kontrfobijny woli
skoczy tygrysowi do garda ni siedzie na drzewie i spdzi noc na przeraliwych
fantazjach.
Pamitam, e kiedy napisaem list do swojej dziewczyny po miesicu walk w
Wietnamie, stwierdziem, e najbardziej boj si, kiedy wysyaj mnie na jak nocn
operacj. Baem si po prostu ciemnoci. Wyobrania pataa mi straszne figle.
Widziaem potwory, ludzi, ktrych tam nie byo i im wyraniej ich widziaem, tym
bardziej ich szukaem, a przyczajaem si w pozycji gotowej do strzau nie wiedzc,
czy kto mnie naprawd obserwuje czy nie. Czubym si lepiej, gdyby kto wyskoczy i
zacz strzela.
Ten onierz strzela do cieni, boi si. Sam okreli siebie jako Szstk. Jest jednym z
niewielu, ktrym zdarzyo si obserwowa, jak pracuje jego umys w stanie napicia.
Mg strzela w ciemno, bo ba si cieni. Jego potrzeba dowiedzenia si najgorszego
po to, by mie si na bacznoci powoduje, e wyobraa sobie, co moe czyha w
ciemnoci i jego wyobraenia potrafi przybiera tak realne ksztaty, e stapiaj si i
wspistniej z zarysami ska i drzew.
Wojna uwydatnia moj paranoj. Zanim mnie skierowali do bezporednich dziaa
wojennych, nie byem pewien, czy si boj. Nie tchrzyem pod obstrzaem i sdziem,
e kady czuje si mniej wicej tak jak ja. Ale po powrocie z wojny zaczem miewa
ataki lku i nie potrafiem nawet wzi prysznica nie majc przy sobie w kabinie
noa. Gdy szumiaa woda, nie syszaem, co si naprawd dzieje w domu i potrafiem
sta tak z namydlon twarz, syszc rne dwiki. Wydawao mi si, e kto jest w
azience, otwieraem drzwi od kabiny i wygldaem. Zdarzao mi si nawet, e
ociekajcy wod wychodziem spod prysznica i szedem do drzwi frontowych, by
wyjrze na zewntrz. Nie baem si niczego konkretnego, nie miaem okrelonych

- 171 -

wrogw i drzwi byy zamknite na klucz, ale czasem musiaem wzi n ze sob, by
czu si bezpiecznie.
Przyzwyczajenie tego weterana wojny wietnamskiej do wyobraania sobie najgorszego
wyznacza jego sposb widzenia wiata. Nie moe spokojnie wzi prysznica, bo gdy
skoncentruje si na gorcej wodzie i mydle, jego tendencja do przeszukiwania otoczenia
dla ochrony siebie zostaje na chwil wyczona. To z kolei powoduje, e szybko
zaczyna si koncentrowa na nowo i wyobraa najgorsze wydarzenia, ktre mogyby
go dopa znienacka, gdyby na chwil odwrci uwag.
Prawdopodobnie nie zdaje sobie sprawy ze swej skonnoci do oddawania si tworom
wyobrani ani z tego, e na og nie wyobraa sobie najlepszych moliwych zdarze.
Gdyby mu zwrci uwag na to skrzywienie uwagi, stwierdziby prawdopodobnie, e
takie wyobraanie sobie najlepszego to uciekanie w nierealistyczne mrzonki. Szstki
maj si wci na bacznoci, jak dzieci bojce si oderwa oczy od kogo wikszego
od siebie, by ten kto nie skoczy na nie, gdy odwrc wzrok.
Szstka tak dalece potrafi si skoncentrowa na scenariuszu najgorszym z moliwych,
e zaczyna sobie wyobraa rzeczy tak wyraziste, e a prawdziwe. W sposb
nawykowy wyobraa sobie moliwe zakoczenia zdarze, wydaj si one bowiem
wiarygodnym rdem wiedzy. Gdyby Szstka zaprzestaa tego wyobraania sobie
rnych moliwoci i konsekwencji, baaby si, e kto j zaskoczy. Wyobrania
wpleciona jest w obronny system sterowania uwag. Jeli rezygnujesz z wyobrani
przestajesz mie si na bacznoci, a to oznacza stawianie yciu czoa bez
odpowiedniego zabezpieczenia.
Zalet takiego przyzwyczajenia do wyobraania sobie ukrytych moliwoci tkwicych
w zwykych sytuacjach czyni z Szstek doskonaych wykrywaczy awarii i skutecznych
adwokatw diaba.
Projekcja
Kopot tkwicy w sposobie zwracania uwagi, charakterystycznym dla Szstki, polega
na tym, e najpierw pewien punkt widzenia pojawia si w jej umyle i dopiero wtedy ma
ona uzasadnienie dla poszukiwania potwierdzenia czy poszlak. Z punktu widzenia
Szstki trudno odrni utrwalony nawyk przeszukiwania otoczenia dla zapewnienia
sobie bezpieczestwa od przeszukiwania tego otoczenia w poszukiwaniu danych
potwierdzajcych okrelony punkt widzenia. Na przykad, jeeli pewna Szstka sdzi,
e Janek j lubi, zacznie szuka na to potwierdzenia w zachowaniu Janka. Janek moe
uwaa, e dokonano wobec niego projekcji, poniewa Szstka moe mu imputowa
myli, ktrych w istocie nie mia. Moe ona na przykad powiedzie, e docenia jego
czuo, kiedy on wcale ni nie emanuje. Albo moe twierdzi, e bucha od niego zo,
gdy tymczasem on czuje si cakiem dobrze.
Od ponad dziesiciu lat jestem matk i co pewien czas jestem przekonana, e mj
m ukrywa przede mn jaki romans i szuka usprawiedliwienia, by ode mnie odej.
Jestem wtedy pewna, e tak si dzieje i oskaram ma, po czym dowiaduj si, e

- 172 -

moje podejrzenia byy bezpodstawne. Jestem wcieka, e byam tego tak pewna, a tak
bardzo si myliam.
Miaam te taki okres, gdy sama poczuam pocig do kogo innego. Wiedziaam, e
ta osoba mnie interesuje, dlatego e baam si wtedy, i m mnie opud i
montowaam ca opowie, aby wyjani dlaczego byoby lepiej dla nas obojga,
gdyby odszed. Teraz, gdy moje maestwo trwa ju pitnacie lat, wiem na pewno,
e kiedy mam wraenie, e m mnie opuszcza, to w rzeczywistoci moe by tak, i to
ja mam ochot na kogo innego.
A oto nastpna wypowied na temat projekcji. Pochodzi ona od pewnego dyrektora
firmy, ktry uwiadomi sobie, e przypisuje swoj nierozpoznan i nieakceptowan
zo innym ludziom.
Moja matka bia dzieci. Przez cztery lata bia mnie niemal codziennie i to straszne
wspomnienie nadal jest we mnie ywe. Gdy wic wyjechaem z domu na studia,
miaem w sobie straszn zo do kobiet, cho nie zdawaem sobie z tego sprawy.
Kipiaa pod powierzchni. Zaczem studiowa w Berkeley. Wczesne lata
siedemdziesite. Ruch wyzwolenia kobiet. Przez cay czas si wciekaem. Kobiety tyle
mwiy o tym, jak s uciskane a ja czuem si tak bardzo uciskany przez kobiety.
Przyczaem si do komun lat siedemdziesitych i zawsze, prdzej czy pniej,
miaem konflikty z kobietami. Najpierw jedna, potem wszystkie, napaday na mnie i
nazyway mnie szowinist, a mnie to sprawiao przykro i dochodzio do tego, e
czuem do nich zo, ktra tkwia we mnie od samego pocztku, cho nie zdawaem
sobie z tego sprawy. Baem si uwiadomienia wasnego gniewu i przypisywaem go
innym i, by udowodni sobie ca t hipotez, doprowadzaem kobiety do wciekoci.
Na przykad flirtowaem ze wszystkimi na raz, co nota bene, wietnie skutkowao. I
wracaem tym samym do matki, o ktrej byem przekonany, e przede wszystkim chce
mnie biciem zmusi do posuszestwa.
Na co Szstki zwracaj uwag?
Jeeli nie jeste Szstk to wiczenie pomoe Ci zrozumie niewiadome przesunicia
uwagi lece u podoa jej wiatopogldu. Jako cz tego wiczenia potrzebna Ci
bdzie ksika. Gdy znajdziesz ksik, usid i po j na kolanach, nie otwierajc jej.
Przypomnij sobie teraz kogo, kogo si bae, gdy bye may. Wyobra sobie, e
osoba ta stoi przed Tob; wyobra sobie jej twarz, postaw, ubir. Przypomnij sobie
szczeglnie sposb, w jaki ta osoba na Ciebie spogldaa, gdy si jej bae.
Pomyl teraz, e mieszkasz z t osob na co dzie, przez dugi okres czasu, w bardzo
maym domku. Osoba, ktrej si boisz, ma dostp do wszystkiego, co znajduje si w
domu i w kadej chwili moe si pojawi.
Otwrz teraz ksik i zacznij czyta, pamitajc jednoczenie, by mie si na
bacznoci przed t osob. Podziel swoj uwag midzy czytanie a sprawdzanie, co robi
Twj potencjalny wrg. By moe bdziesz mg skupi uwag na obu czynnociach
jednoczenie, albo te uwaga Twoja bdzie przeskakiwa tam i z powrotem, midzy

- 173 -

ksik a wiadomoci tego, gdzie ta osoba si znajduje. W jednym i drugim

przypadku przyje sposb widzenia osoby, ktra nauczya si ba.
Nastpne wiczenie naley wykona z zaprzyjanion osob, ktra bdzie na tyle
uprzejma, by pozwoli Ci gapi jej si w twarz w trakcie wiczenia przesuwania uwagi.
Wyobra sobie teraz jak myl, ktr zaprzyjaniona osoba moe mie na Twj
temat, cho nigdy jej nie wyrazia. Moe to by opinia pozytywna lub negatywna, ale
musisz by przekonany, e jest bardzo prawdopodobne, e Twj przyjaciel tak opini
na Twj temat ma i e Ty bdziesz szuka na to dowodw.
Prowad teraz zwyk rozmow z przyjacielem. Jednoczenie obserwuj jego twarz w
poszukiwaniu dowodw ukrytej opinii. W tej sytuacji ujawniaj si wszystkie skadniki
paranoidalnego stylu zachowania: ukryta hipoteza (w tym przypadku zmylona) i
podzielno uwagi na rozmow i potrzeb odnajdywania dowodw potwierdzajcych
ukryt opini. Dla prawdziwego paranoika wewntrzna hipoteza ma moc przekonania.
On wie, e ta bolesna opinia jest prawdziwa i poszukuje dowodw w zachowaniu ii w
naturalnych minach, ktre partner robi w czasie zwykej rozmowy.
Odraczanie dziaania
Szstki powstrzymuj si od dziaania, poniewa dla nich prawdopodobiestwo
niebezpieczestwa jest o wiele wiksze ni prawdopodobiestwo sukcesu. To, co
mogoby si nie uda" jawi si jako realny fakt, a Czy nie bdziemy z siebie dumni,
jeeli wygramy" rodzi lki przed wystawieniem si na ludzk zazdro i z wol.
Nawykowa ostrono bardziej daje si we znaki u typw fobijnych, u ktrych
planowanemu dziaaniu towarzysz cigle wtpliwoci. Wtpi, czy to si uda", Tak,
ale...", Wydaje si to ryzykowne. Musimy poczeka na konkretne dane." Nawet typy
kontrfobijne, sprawiajce wraenie agresywnych, zajte s wyobraaniem sobie
najgorszego i twierdz, e odraczaj dziaanie, pki paranoja nie zmusi ich do stawienia
czoa lkom, by nie y z cigle przesuwajcym si przed oczyma filmem penym
budzcych strach obrazw.
Tendencja do odraczania wzmacniana jest przez (w wikszej czci niewiadomy)
wzmoony nawyk zadawania sobie pyta. Uwaga przesunita zostaje z dobrego
pomysu i gotowoci do dziaania na rwnie silne myli powstrzymujce, podwaajce
sensowno planowanego ruchu. Rozmylanie o dziaaniu jest wygodnym wykrtem
przed koniecznoci przystpienia do akcji i naraania si na atak osb bdcych u
wadzy.
Za Szstk cignie si zwykle przeszo niedokoczonych zada: nieukoczony
dyplom, wany projekt nie doprowadzony do koca. Zawsze problemem jest
bezporednie przechodzenie od pomysu do dziaania. Szstka nie uwaa tego za
odraczanie ale sdzi, e podejmuje logiczne kroki przygotowawcze.
Prac magistersk pisaem dziesi lat. Wyrzucano mnie, wracaem i kilkakrotnie
zmieniaem temat. Przy kadym kolejnym temacie zwracaem przede wszystkim uwag
na rodzce si pytania, na ktre nie byo odpowiedzi. Zawsze przychodziy mi do
gowy kontrargumenty. Szczytem byo, gdy pewnego wieczoru zasiadem przy

- 174 -

maszynie i zaczem pisa wstp, wychodzc z co najmniej szeciu rnych zaoe i

za kadym razem musiaem wraca na pocztek, poniewa zbijaem wasne
argumenty cytujc sowa jakiego autorytetu w tej dziedzinie.
Szstkom te paraliujce przesunicia uwagi jawi si jako uzasadnione poszukiwanie
informacji. Pogld kadego autorytetu naley potraktowa powanie i rozprawi si z
ewentualn krytyk zanim praca posunie si do przodu. W efekcie Szstki czciej
podwaaj wasne stanowisko anieli go broni, przez co postp jest niky. Ta
wszechogarniajca tendencja do powtpiewania spowodowana jest, jak zawsze
potrzeb uprzedzania moliwej krytyki, aby unikn zranienia.
Paradoksalne jednak jest to, e gdyby nagle si okazao, i rozprawa miaaby odnie
murowany sukces i wszystkie krytyczne uwagi okazayby si bezpodstawne, autor
pracy przeyby by moe wicej lku anieli wtedy, gdy sensowno pracy
poddawana bya w wtpliwo. Sukces i wystawienie na widok publiczny powoduj
lki przed niesprowokowan napaci. Poruszanie si powoli i rozwaanie wszystkich
wtpliwoci oddala i agodzi te obawy.
Inni mog interpretowa tendencj Szstki do odraczania w rozmaity sposb od
lenistwa po brak zdolnoci. Gdy przedmiotem dyskusji jest projekt roboczy albo
decyzja wymagajca podjcia odpowiednich krokw, u osb z otoczenia Szstki
pojawiaj si czsto uczucia zniecierpliwienia i zoci, przed ktrymi tak pracowicie si
ona broni.
Szstki dziaaj sprawnie, gdy zadania s jasno okrelone albo wtedy, gdy znajduj si
w pozycji adwokata diaba, majc naprzeciw siebie godnego przeciwnika. Nawyk
wyobraania sobie najgorszego zostaje zahamowany, gdy tylko pojawi si rzeczywisty
przeciwnik. Paradoksalnie, osoby tchrzliwe wykazuj jasno mylenia i odwag
stojc na przegranych pozycjach, gdy wszystko si przeciw nim sprzysignie, poniewa
napotkanie na sprzeciw powoduje siln koncentracj na zadaniu. Walka o przetrwanie to
dla Szstek zupenie co innego ni rywalizacja o sukces: dokonuj cudw pod presj,
podczas gdy optymalne warunki pracy nie sprzyjaj ich efektywnoci.
Lk przed sukcesem
Rodzice oczekiwali, e zostan naukowcem, tak jak mj ojciec. Postanowiem wic
zosta niekonwencjonalnym chemikiem. Znalazem sobie posad w stowarzyszeniu
ochrony rodowiska, poniewa praca tam, obiektywnie rzecz biorc, suya
wartociowym celom. Jednoczenie w sposb buntowniczy krytykowaem wielki
przemys i siln wadz.
Moim pierwszym sukcesem byo napisanie ksiki populamo-naukowej, ktra
przyniosa mi saw. Koniec tej historii by niemal natychmiastowy. Osignem
szczyt moich ambicji, we wasnych oczach odniosem sukces i nie byo ju opozycji, z
ktr mgbym walczy.
Mj bunt i moja praca byy nierozerwalnie zwizane i po osigniciu szczytu
cieszyem si z tego, ale czuem jednoczenie, e si skoczyem. Nie miaem ju
napdu. Ludzie zapraszali mnie na odczyty, ja jednak ju si tym nie interesowaem.

- 175 -

Porzuciem" wic sukces i wyemigrowaem. Czuem si bohaterem. Pokazaem

swoim przyjacioom: Hej, patrzcie, w ten sposb naley sobie radzi ze saw.
Naley od niej uciec." aden z nich by tego nie zrobi.
W kocu auj. Nie tego, e wyjechaem, poniewa zapaliem si do kolejnej,
popularnej sprawy. auj jednak, e nie wykorzystaem szans, ktre miabym,
gdybym pozosta.
Dziaanie na przekr" to sposb na budowanie wasnej tosamoci. Gdy nie pasuje
si do amerykaskiego ideau sukcesu i popularnoci, zyskuje si tosamo. Celem
staje si wtedy walka z siln opozycj po to, by doj do gosu. Jeeli jest si na
przegranej pozycji, wszystko przeciwstawia si sukcesowi. Ma si godnego adwersarza,
ten za wyzwala energi do walki i do wygrywania.
Jeeli zaczyna si odnosi sukces i ogromny opr zostaje przezwyciony, moe si
pojawi prawdziwa paranoja. Komu mam teraz ufa, skoro doszedem do szczytu?"
Skd mog nadej trudnoci?" Szstki antyautorytarne zaczynaj ywi przekonanie,
e gdy wkrocz na scen, inni zaczn je same spostrzega jako uciskajcych,
powtpiewajc w ich dobre intencje.
Podejrzliwo wobec dobrych intencji innych ludzi wzrasta w miar osigania
podanych celw, a dawne nawyki odraczania i powtpiewania w samego siebie
wzmagaj si w dwjnasb, gdy dojdzie do wzbudzenia pragnie.
W cigu swego ycia uczyam rnych rzeczy: taca, angielskiego, psychologii, a
ostatnio
znw angielskiego na zagranicznym uniwersytecie. Mj schemat
postpowania jest nastpujcy: osign pewien poziom w danej dziedzinie a
nastpnie poddawa w wtpliwo struktur polityczn, w obrbie ktrej pracuj albo
swoj ch zajmowania si w ogle t prac. Prawie jednoczenie zaczynam si
skupia na nowej dziedzinie, ktra mnie naprawd pociga i wreszcie odchodz by
pody za swoimi nowymi zainteresowaniami.
Bolesne jest te to, e uczucie sukcesu nie przenosi si z jednej dziedziny nauczania na
inn. Zapominam o odniesionym sukcesie, a wic wymazuj z pamici swoj
dotychczasow drog yda i potrafi mie w danej dziedzinie tak pustk w gowie,
jakbym si zajmowaa ni po raz pierwszy. atwo zapominam, e poprzedniego dnia
dobrze mi szo i wystarczy, by jeden student ziewn, a caa napinam w obawie, e si
nudz i zapominam, co chciaam powiedzie.
Szstki bardzo umiejtnie ignoruj wasne sukcesy. Najczciej twierdz, e straciy
zainteresowanie, e wol odda palm pierwszestwa komu innemu, komu zdaje si
ona by bardziej potrzebna. Nagle dostrzegaj fatalny bd w caej procedurze, zapadaj
na zdrowiu lub nieoczekiwanie nabieraj nowego zapau do porzuconego wczeniej
zadania. Nieskoczona jest lista penych inwencji sposobw odraczania konfliktu
zwizanego z sukcesem, wraz z takimi, ktre polegaj na proponowaniu autentycznie
twrczych rozwiza, cho podawanych z pozycji adwokata diaba, czy te na
odnoszeniu sukcesw przy jednoczesnym przekonaniu, e si przegrao.
Jedno z najtrudniejszych zada stojcych przed Szstkami to osign umiarkowany

- 176 -

poziom widocznego na zewntrz sukcesu, a nastpnie nauczy si nie lka swojego

osignicia.
Pracuj jako adwokat w sprawach kryminalnych i przez szereg lat byem obroc
publicznym. Uwielbiaem napicie zwizane z t prac, o ile zwalczaem system w
obronie swojego klienta To sprawiao mi przyjemno. Potem kopoty finansowe
zmusiy mnie do zajcia si dziaalnoci prawnicz dajc due pienidze.
Nie znosiem tego stylu ubierania si, kontaktw towarzyskich i koniecznoci
odmawiania biedniejszym klientom. Nie znosiem tego, jak mnie przypuszczalnie
widz inni. Wbiem sobie do gowy, e wygldam na czowieka, ktry si sprzeda i
byem przekonany, e niektrzy bd chcieli mi podstawi nog. W kocu z tego
strachu dostaem choroby wrzodowej. Miaem swoj godzin prawdy, gdy dla
ratowania siebie poddaem si psychoterapii. Terapeuta poradzi mi, bym zapyta
przyjaci, ktrych naprawd ceniem, jak mnie odbieraj. Okazao si, e oni albo
nie zdawali sobie sprawy z tego, co ja przeywaem, albo mniej lub bardziej
aprobowali zmiany, ktrych dokonaem w swoim yciu.
Ostatnia strategia, ktr wykorzystuj Szstki, by unikn uznawania wasnych
sukcesw, polega na stawianiu sobie ponadludzkich wymaga. Wymagajc od siebie
zbyt wiele nie s w stanie zblia si do realnych celw, a dajc od siebie ofiary
mogcej zmieni bieg historii nie s w stanie racjonalnie oceni wasnych
moliwoci.Megalomania Szstek wypywa z chci wniesienia zapadniajcego wkadu,
posugiwania si prawami uniwersalnymi, czy odkrycia zasady poruszajcej wiatem.
Taki pocig do wadzy i mocy jest przykrywk dla wewntrznej saboci. Potrzeba
wniesienia ywotnego i zaskakujcego wkadu w losy wiata bardzo utrudnia im rzetelne
uznanie wasnych sukcesw.
Zwizki intymne
Szstki s wytrwae w maestwie, poniewa gotowe s wzi na siebie trudnoci
maeskie" i czuj si w obowizku rozwiza problem do koca". Lojalno wyraa
si niekiedy w zobowizaniach warunkowych: Zostan pki m/ona nie zrobi
dyplomu" albo Zostan pki nie odchowamy dzieci".
Jeeli partnerzy zobowizali si by razem, atwiej im z czasem nabra do siebie
zaufania, a to agodzi podejrzenia Szstki, i mogaby si znale na przegranych
pozycjach, gdyby bya zbyt dostpna dla partnera lub miaa zbyt wiele potrzeb w sferze
seksu. Zaufanie buduje si bardzo powoli, poniewa Szstka jest skonna do
powtpiewania. Niewielki problem potrafi doprowadzi do zakwestionowania zwizku
jako takiego. Szstka wtpi wtedy w to, czy partner naprawd jest zaangaowany i
ufno ta musi zosta odbudowana dopiero po walce. Szstka potrafi cigle
kwestionowa podstawowe zaoenia. Nic nie trwa wiecznie. Czy naprawd ufam
partnerowi?" Pytanie to pozostaje otwarte.
atwiej Adwokatowi Diaba zaakceptowa szczcie i przyjemno pync z seksu,
gdy para przeciwstawia si wsplnie zagraajcemu wiatu. Szstki pozostaj lojalnymi

- 177 -

partnerami, gdy para jednoczy si przeciw zewntrznemu zagroeniu przyjmujc

stanowisko my przeciw nim". Szstka lubi planowa szczliw przyszo, nie jest jej
natomiast atwo akceptowa przyjemnoci, gdy jest ku temu okazja. Twierdzi bowiem,
e szczliwa przyszo nadejdzie, gdy wypenione zostan obowizki rodzinne albo
gdy spaci si wreszcie kredyt na dom.
Kluczowym problemem jest zaufanie i Szstka czsto czuje si bardziej kochana, gdy
przyjmuje rol osoby dajcej. Gdy przeywa lk, odnajdzie swoje miejsce w zwizku
pomagajc partnerowi osign jego wasne cele albo te oddziaujc na niego w sferze
seksu. Partner postrzegany jest jako godny zaufania, poniewa Szstka wie, jakiej
pomocy ma udzieli i jest w stanie sprawi przyjemno. W tym dawaniu nie ma ze
strony Szstki jakiej szczeglnej manipulacji. Nie po to daje, by otrzyma co w
zamian. Na partnera oddziauje si po to, by samemu czu si bezpiecznie i Szstka jest
w stanie wytrzyma bardzo wiele przejaww neurotycznego zachowania bez
odczuwania koniecznoci zmuszania partnera do zmiany. Zacznie jednak reagowa
inaczej, gdy poczuje, e partner ma na ni wpyw. Zoci j to, e mona jej sprawi
przykro, e dziaanie partnera jest w stanie bardzo wiele dla niej znaczy i e gdy
zaczyna odczuwa przyjemno okazuje si, e partner ma kontrol nad zaspakajaniem
jej pragnie. Szstka ma wtedy ochot przerwa przyjemnoci, skupi si na wasnych
lkach przed porzuceniem, opuci partnera. Nie umie zaangaowa si w zwizek w
caoci.
Wiele czasu potrzeba, by Szstka zacza ufa. Na og zdaje sobie spraw z wad
partnera, ktre przeszkadzaj zwiza si z nim bezwarunkowo. Z reguy podejrzliwie
reaguje na pochlebstwo i zastanawia si, czy jest to wstp do odrzucenia. Moe te
lka si, e partner zbyt wiele od niej wymaga.
atwo dochodzi do projekcji braku zaufania do siebie. Szstka zaczyna wtedy
wierzy, e partner powtpiewa w jej warto. Oto relacja dokumentujca tak postaw:
Trudno przyjmowa komplementy. Nie mona im nigdy ufa do koca, poniewa
zawsze ma si na uwadze niewypowiedziane sowa krytyki. To naprawd dziwne
uczucie, gdy widzi si, jak cakiem inteligentna twarz zaczyna przybiera nieco
gupkowat min, bo kto d wanie powiedzia komplement, w ktry nie wierzysz.
Najbardziej mi pomaga uwierzy, e robi dobr robot, to, co nazywam minimaln
inteligentn opozycj. Znaczy to, e komplementy musz by doprawione
konstruktywnymi propozycjami zmian na lepsze, bym naprawd mg uwierzy w
wiarygodno tego, co kto mi powiedzia.
Szstce potrzeba wiele odwagi, by poda za przyjemnymi celami, poniewa w miar
nabywania zaufania ronie te zwtpienie i przeraenie. Gdy Szstka czuje si kochana,
atwo zaczyna poddawa w wtpliwo zaangaowanie partnera, podejrzewajc, e
zwiza si z ni bez zastanowienia i nie zna tak naprawd swoich motyww. Szstka
moe wtedy skonstruowa rozbudowan hipotez na temat tego, co naprawd si dzieje
w niewiadomoci partnera i potrafi stworzy sobie system przekona, nie sprawdzajc
ich prawdziwoci. Gdy ju hipoteza zostanie utkana. Szstce wydaje si, e jest ona
faktem uprawniajcym do dziaania. Dochodzi wtedy do walki, w ktrej obrzuca si

- 178 -

partnera zarzutami majcymi pewne realne podstawy, ale bdcymi przede wszystkim
wytworem
niewiadomych lkw przed bliskoci, tak charakterystycznych dla Szstki.
Bardzo sprzyja umocnieniu zwizku deklaracja partnera, e pragnie by lojalny i e
kocha. Jeeli to moliwe, dobrze jest, gdy partner potrafi wykaza, w ktrym miejscu
Szstka przestaa zwraca uwag na fakty, zastpujc je swoimi wewntrznymi
hipotezami.
Taktyka ta moe si okaza niebezpieczna, jeeli partner nie potrafi myle w sposb
zoony i symboliczny. Szstka myli abstrakcyjnie, atwo wic odrzuci szczere
wyznanie partnera, poniewa nie rozumie on swoich prawdziwych motyww". Gdy
dochodzi do zblienia, Szstka potrafi zbudowa sobie zoon hipotez na temat
rzeczywistych intencji partnera, a wzbudzenie pragnie seksualnych rodzi u niej
poczucie zagroenia.
Szstka zapomina o sukcesach i przyjemnociach. Sptana jest tendencj do
powtpiewania w obietnice i plany. Czyni zobowizania, po czym poddaje je w
wtpliwo. Zawsze stawia pod znakiem zapytania intencje innych. Czy ja mu ufam?"
O co jej chodzi?" Czy on jest zdolny do mioci?" Pytania pozostaj bez odpowiedzi,
a zobowizania obwarowane zostaj warunkami. Zobaczymy, jak to bdzie, kiedy
dzieciaki wyprowadz si z domu."
Zbawienny wpyw na relacj z Szstk ma zawsze ujawnienie swoich saboci.
Szstka dobrze rozumie ludzkie zmagania, tote w efekcie atwiej jej zrozumie, e
ludzie bdz. Szstki wierz na og, e s w stanie dojrze wewntrzne intencje
innych. Jeeli dostrzeg saby punkt, do ktrego druga osoba si nie przyznaje, albo
poczuj si na tyle bezpiecznie, by porozmawia o tym, albo kade zachowanie
partnera ocenia bd w wietle tej jednej wady.
Dobry przykad ze strony partnera (szczeglnie w dziedzinach aktywnych", takich jak
zawody wymagajce wysokich kwalifikacji czy przedsiwzicia twrcze) musi wywoa
respekt. Wane, by obietnice partnera znalazy potwierdzenie w rzeczywistych
dziaaniach.
Pozytywem zwizku z Szstk jest to, e potrafi ona reagowa emocjonalnie i gboko
przeywa. Szstki maj skomplikowan psychik. Nie zaley im na manipulowaniu
partnerem lub na braniu i sta je na wielk lojalno w cikich chwilach. Potrafi
przedoy cudzy interes nad wasny i przeywa cudze sukcesy jako wasne.
Sab stron relacji z Szstk jest to, e skonna jest wasne uczucia przypisywa
partnerowi. Gdy kocha, wierzy w to, e i ona jest kochana. Jeeli si gniewa albo
pociga j kto inny, partner prawdopodobnie oskarony zostanie o niewiadomy
gniew lub o romans.
Przykad pary zoonej z Szstki i semki (Adwokat Diaba i Szef)
Zarwno Szstka, jak i semka to osoby autorytarne, co uatwia im znalezienie
wsplnego, przycigajcego ich do siebie celu. W pocztkowej fazie istnienia zwizku
Szstka na og odgrywa rol osoby sabszej. semka za opiekuna. Szstki poszukuj
w semkach cech przywdczych, ale prawdziwy motyw jest nastpujcy: Ty spraw,

- 179 -

aby to mi si zrealizowao, poniewa ja si boj". Szstka potrafi zwrci si przeciwko

semce, jeeli dojdzie der nieporozumienia dotyczcego jej pogldw. Jeeli ujawnia
wprost swoje niezadowolenie i bdzie w stanie wytrzyma szereg przeraajcych
konfrontacji. semka zacznie szanowa jej stanowisko i prawdopodobnie zwrci si do
niej po rad. Jeeli niezadowolenie Szstki pozostanie ukryte. semka poczuje si
zdradzona i prawdopodobnie odejdzie.
Obaj partnerzy w tego rodzaju zwizku maj problemy z zaufaniem. Szstka obawia
si, e partner zwrci si przeciwko niej, semka za obawia si porzucenia. Jeeli
konfrontacja zbytnio wyprowadzi Szstk z rwnowagi, istnieje prawdopodobiestwo,
i wemie sytuacj w swoje rce", aby semka nie miaa ju powodu do gniewu. Takie
przejcie steru musi semk doprowadzi do wciekoci. Dla niej tylko szczera
argumentacja jest uczciwa i jakakolwiek prba uniknicia gniewu spostrzegana jest jako
dowd saboci i podstpnej prby podwaenia wzajemnego zaufania. Dla takiej pary
niezbdne jest, by Szstka staraa si postawi na swoim w walce i relacjonowaa
szczerze, co si dzieje, choby ta relacja miaa semk doprowadzi chwilowo do
szau. Jeeli Szstka zdobdzie si na tyle odwagi, by powiedzie ca prawd i walczy
w obronie wasnego stanowiska. semka stanie si ufna i otwarta. Jeeli Szef potrafi
wysucha argumentacji Adwokata Diaba bez przed
wczesnego odrzucenia go czy zniewaenia. Szstka stanie si bardziej ufna.
Wane jest te, by Szstka zrozumiaa, e semka, jest osob raczej mao
skomplikowan. Adwokat Diaba chce si skupia na tym, co naprawd dzieje si w
gbi niewiadomoci partnera, by w ten sposb broni si przed ewentualn krzywd.
Ale semki to ludzie stosunkowo proci i poszukujcy mao zoonych przyjemnoci.
Szstka skonna jest tworzy rozbudowane hipotezy na temat rzeczywistych intencji
partnera, gdy tylko zaczyna si pojawia blisza wi; semka za chce prze naprzd
ku kontaktom seksualnym i nie ma ochoty na dyskusje o psychologii gbi. semki
rzadko kami czy ukrywaj swoje prawdziwe intencje. Szstce trudno w to uwierzy
wanie dlatego, e to takie proste.
Ani Szstka, ani semka nie przywizuj zbytnio wagi do wygadzonych wizerunkw
publicznych, przez co zachowuj si wobec siebie mniej wicej tak samo w domu i
poza domem. semka nie ma problemw z seksem, przez co Szstka moe czu si
zagroona, poniewa seks stanowi dla niej pole walki. semka moe mie kopoty z
dochowaniem wiernoci. Szstka natomiast ma tendencj do odraczania przyjemnoci,
wic nie ma z tym problemu. Jeeli Szstka poczuje si zagroona na polu seksu, nie
bdzie skonna walczy otwarcie o przycignicie partnera z powrotem. Prdzej sama
odejdzie albo zacznie rywalizowa z semk, nawizujc romans, w ktrym mogaby
odzyska poczucie atrakcyjnoci seksualnej.
Jeeli para ustali okrelone zasady wspycia. semka bdzie mniej skonna do
kontrolowania zwizku. Granica midzy wygodn rutyn a nud jest jednak cienka.
Zwizek Adwokata Diaba z Szefem wchodzi w etap trudny wtedy, gdy semka ustali
reguy gry. Szstka si na nie zgodzi, po czym semka zacznie te reguy ama. Jeeli
semka jest znudzona lub ma nadmiar nierozadowanej energii, zacznie stwarza
problemy. Na og polega to na amaniu regu gry, prowokowaniu ktni, pragnieniu
przejcia kontroli nad drobiazgami lub mieszaniu si w ycie przyjaci. Adwokat Diaba

- 180 -

boi si nastawionych nieprzyjanie osb i sprzeciwia si gotowoci semki do

wchodzenia w konflikt lub obraania osb, z ktrymi Szstka chciaaby nadal
utrzymywa przyjazne stosunki. Jeeli Szstk przerazi znudzenie semki i potraktuje
powanie sprawy, o ktre partner wszczyna ktnie, poczuje si pokrzywdzona, zacznie
si ba odwetu i moe zrezygnowa ze zwizku. Szstka doprowadza czsto do
zerwania, podwiadomie wywoujc incydent, ktry semk rozwciecza. Sytuacja jest
tym powaniejsza, e nie potrafi sprawdzi, na ile trafnie odbiera rzeczywiste motywy
semki, ktra gdy jest znudzona moe si kci o wszystko.
Gniewnym reakcjom semki i nudzie mona przeciwdziaa, jeeli para zajmie si
czym nowym lub zaangauje si w spraw wymagajc wzajemnej rady i wsparcia.
Mimo asertywnoci semkom trudno jest przystpi do realizacji wasnych zamierze.
Walcz, by utrzyma swoje zainteresowania przy yciu, ale jeeli ich rdo ley na
zewntrz, bez problemu przejmuj funkcje kontrolne, by cele owe zrealizowa.
Najlepsza forma partnerstwa Szstki i semki polega na tym, e Szstka wymyla
twrcze strategie. semka za wywiera nacisk, by posuwa te plany do przodu.
Zalety
Adwokaci Diaba identyfikuj si z przegranymi sprawami i zdolni s do lojalnego, nie
poszukujcego nagrd wysiku w imi obowizku lub odpowiedzialnoci wobec innych.
W niewielkim stopniu kierowani potrzeb natychmiastowego sukcesu, potrafi
pracowa bez nagrd i publicznego uznania. Chtnie id pod prd i wbrew status quo,
jeeli cel jest chwalebny, szczeglnie, gdy wsppracuj z prawdziwymi
sprzymierzecami.
Szstki osigaj wgld w gboko ukryte procesy psychologiczne. Potrafi cierpie,
powica si i wznawia wysiki.
Atrakcyjne otoczenia
rodowiska zhierarchizowane z jasno okrelon struktur wadzy i jasno
zdefiniowanymi obszarami problemowymi s dla Szstek pocigajce: policja,
uniwersyteckie kursy dyplomowe. Szstki, majce problemy z autorytetami albo
podporzdkuj si rygorystycznie regulaminowi, albo zaczn mu si przeciwstawia w
sposb zorganizowany, buntujc si przeciwko wadzy. Atrakcyjne s dla nich te
zawody, gdzie czowiek sam jest sobie panem i nie ma adnych zwierzchnikw.
Pocigajce s dla nich zajcia, gdzie rywalizacja ograniczona jest do minimum i mog
pracowa pod kierunkiem silnego przywdcy, a take prace niosce zagroenie
fizyczne lub eksponujce cele przegrane. Szstka moe si zajmowa napraw mostw.
Moe by genialnym taktykiem, ktry ratuje firm z opaw, po czym j porzuca.
Nieatrakcyjne otoczenia
Szstka nie lubi zawodw wymagajcych pracy w cigym stresie i podejmowania
szybkich decyzji bez uprzedniego przygotowania. Prestiowe zawody o znacznym

- 181 -

stopniu rywalizacji, gdzie dyrektywy s niejasne i potrzebne s liczne manewry

zakulisowe nie pocigaj jej.
Synne Szstki
Woody Allen', ktry gra samego siebie w roli klasycznej fobijnej Szstki, to jeden z
dobrze znanych Adwokatw Diaba. Inny to Gordon Liddy, kontrfobijny wsptwrca
afery Watergate w rzdzie Nixona. Twierdzi on, e zmusi si do zjedzenia szczura,
poniewa tak si ich ba. Siedzia duej ni pozostali aferzyci, poniewa zainicjowa
demonstracj siy. Przekonany by, e bez takiej demonstracji stanie si ofiar dla innych
winiw.
Krishnamurti * Jane Ponda * Wielebny Jim Jones * Sherlock Holmes * Hitler (typ
fobijny) * Hamlet (typ kontrfobijny)
Styl intuicyjny
Przestraszone dzieci wypracowuj sobie strategie pozwalajce im na emocjonalne
przetrwanie. Po czci strategie te opieraj si na umiejtnoci wykrywania rde
potencjalnego zagroenia. Szstki twierdz, e ich sposb koncentrowania uwagi
uwraliwia je na niewypowiedziane intencje innych. Twierdz, e czuj si zagroone,
gdy inni nie ujawniaj wasnych uczu. Ufaj zarazem, e ich wasne spostrzeenia s
trafne.
Szstki, ktre osigny samowiadomo, wiedz, e bardziej od innych skonne s
przypisywa wasn wrogo innym ludziom i e trafno ich intuicji zaley od stopnia,
w jakim potrafi odrni wasne projekcje od obiektywnie trafnych wrae
nieuwarunkowanych bodcami fizycznymi.
Nastpujca wypowied pochodzi od czowieka, ktry przez wikszo swego
dorosego ycia by dziaaczem zwizkowym i ktry nauczy si ufa swojej intuicji przy
podejmowaniu decyzji.
Mam bardzo wraliwe czuki, pozwalajce mi wychwyci ze intencje u ludzi. Miaem
szefw, ktrzy we wasnym interesie oszukiwali i uciskali, a ja to w nich wyczuwaem.
Czsto, gdy miaem z nimi do czynienia w swojej pracy organizacyjnej, wybuchaem
gniewem, by moe nadmiernie. By moe nie zawsze waciwie rozumiaem to, co oni
robili. I cho mogem si czasem myli zupenie, w danej sprawie susznie
wyczuwaem, e nie dziaali oni szczerze.
Inne osoby, take zajmujce kierownicze stanowiska, nie wywoyway we mnie takich
reakcji. Zaczem si wic zastanawia, czy zachowania te nie wypywaj z czego, co
tkwi we mnie. Kto mi nadepn na odcisk? Czy te przyczyna ley w czym, co zrobi
ten drugi facet?
Ten czowiek ma dobrze rozwinit zdolno autoobserwacji. Gdyby mniej by
wiadomy koniecznoci odrniania wasnych projekcji i innych bardziej intuicyjnych

- 182 -

wrae, mgby atwo trafi do gabinetu psychoterapeuty jako jedna z wielu osb
skarcych si na to, e szef (czy inna osoba znaczca w ich yciu) przeladuje je.
Paranoidalne nastawienia na og maj pewne uzasadnienie, ale obiektywnie trafny
wgld, jaki nieraz osiga Szstka, czsto znieksztacony zostaje bdnymi
interpretacjami. Cho Szstka moe mie racj, e szef nie jest wobec niej przychylnie
usposobiony, to negatywne nastawienie moe zosta drastycznie wyolbrzymione.
Szstka skonna jest wtedy broni si przed zymi zamiarami szefa, doprowadzajc go
tym samym do zoci, co wydaje si jej stanowi dowd na to, e szef od samego
pocztku by dla niej wrogiem.
Szstki mwi te o innym stylu intuicyjnym, wypywajcym prawdopodobnie z ich
dziecicej potrzeby odczytywania intencji i przewidywania zachowania dorosych. Jest
to fascynujca strategia samoobrony zalknionego dziecka. Moe ona przetrwa w
dalszym yciu, bdc niewiadomym wyznacznikiem sposobu, w jaki Szstka
koncentruje uwag. Pewna kobieta, psycholog kliniczny, tak opisuje swoj dziecic
ostrono:
Specjalizowaam si w tym, e wiedziaam, jak ludzie si zachowaj. Jeeli
obserwowaam jakie dziecko w klasie, zagldaam mu bacznie w twarz, gdy tylko
kto si do niego odezwa. Potrafiam dostrzec bysk w oku, gdy kto siedzcy w
drugim kcie klasy z czym wyskoczy, albo przekonana byam, e widziaam na tej
twarzy objawy emocji, cho wiedziaam zarazem, e tak naprawd ta twarz nie ulega
adnym zmianom. Wydawao mi si, e jeeli wystarczajco dugo bd si
przygldaa twarzy jakiego dzieciaka, bd w stanie rozszyfrowa, co myli o
wszystkich innych dzieciach w klasie.
Jeeli chciaam wiedzie, co ludzie myl, zagldaam im w twarz i staraam si
wyobrazi, jaki przyjmie wyraz w okrelonych okolicznociach. Czy staaby si surowa
czy agodna, gdybym powiedziaa temu dziecku, e je lubi? Gdybym kandydowaa
na przewodniczc klasy czy twarz ta umiechnaby si, czy poszarzaa?
Przekonana bytem, e nigdy si nie myl, poniewa tyle powicaam temu uwagi.
Dziaaam na podstawie tego, co wydawao mi si, e wykrywam w tych twarzach,
cho nie sprawdzaam swoich hipotez. Robiam to jedynie porednio, porwnujc
swoje spostrzeenia z uwagami zaufanych kolegw.
Teraz, w swojej praktyce terapeutycznej, dostrzegam wiele warstw w interakcjach
czonkw rodzin. Widz to, co nazywam wewntrznym obliczem, ktre ujawnia mi ich
emocje. Czasem pozwalam sobie na snucie fantazji o rnych ukadach
kolorystycznych, pojawiajcych si w atmosferze wok czonkw danej rodziny i
staram si odczyta, co oznaczaj rozmaite kolory i powizania energetyczne, by na
tej podstawie mc zrozumie sposb, w jaki kontaktuj si oni ze sob w yciu.
Ta klinicystka dobrze wyczuwa swoj umiejtno przesuwania uwagi od mylenia o
swoich klientach do swoich wyobrae o tym, co dzieje si w ich wntrzach. Zdaje
sobie te ona dobrze spraw z tego, e by moe bdnie przypisuje swoim klientom
pewne cechy, ktre w rzeczywistoci stanowi jej wasne projekcje. Ma jednak
moliwo sprawdzenia trafnoci swoich wyobrae w rozmowie

- 183 -

z klientami.
Jeeli to, co dostrzega ta klinicystka opiera si wycznie na projekcji jej wasnych
niewiadomych uczu wobec klientw, nie mamy tu do czynienia z adn intuicj.
Zadaniem intuicji jest, w tym przypadku, umiejtno odrnienia wgldw
wypywajcych
z wasnej fantazji lekarki od tych wyobrae, ktre stanowi tylko jej projekcje.
Jeeli nauczy si dokonywa takiego rnicowania, bdzie to miao dwie wane
konsekwencje. Po pierwsze, uwolni si od szeregu faszywych informacji
zapocztkowanego przez tak projekcj. Po drugie, nauczy si odrnia wyobraenia,
ktre wypywaj z niej samej od tych celnych wrae wzrokowych, ktre pojawiaj si
spontanicznie w jasnowidzcym stanie umysu. Musi wyksztaci w sobie
wewntrznego obserwatora, by mc rozpozna przesunicia uwagi, ktrych dokonuje
wanie wtedy, gdy trafnie dostrzega wzajemne relacje midzy czonkami rodziny
wyraane symbolicznie w postaci kolorw i wzorw w otaczajcej atmosferze.
Cnota odwagi
Tak jak wszyscy. Szstki czsto nie zdaj sobie sprawy z najwaniejszych czynnikw
kierujcych ich yciem. Dana Szstka moe by przekonana, e nie boi si bardziej ni
inni, i nie zdawa sobie zupenie sprawy z tego, e osobiste nawyki zwizane z
myleniem i odczuwaniem mog by rdem chronicznego lku. Podobnie jak ludzie
mieszkajcy w obszarze objtym dziaaniami wojennymi, ktrym ogasza si nagle
pokj, tak i Adwokaci Diaba czsto dopiero wtedy zdaj sobie spraw z tego, jak
bardzo si bali, gdy strach zaczyna ustpowa.
Szstki szybciej nabd wyszych umiejtnoci, jeeli wraz z przystpieniem do terapii
czy medytacji rozpoczn program wicze fizycznych. Osoby strachliwe koncentruj
si na swej gowie, przeszukuj otoczenie i staraj si wymyli sposb na radzenie
sobie z sytuacjami, z ktrymi musz si upora. Osoba zalkniona poszukuje przede
wszystkim prawidowego podejcia intelektualnego, umoliwiajcego obron przed
ewentualnym atakiem. To tak, jakby genialna analiza moga zastpi konieczno
dziaania. Wiele Szstek przystpuje do praktyk duchowych rozwijajcych przede
wszystkim zaufanie do zdolnoci ciaa do poruszania si w sposb intuicyjny, np. jogi
tantrycznej czy sztuk walki.
Odwaga uzaleniona jest od zdolnoci ciaa do reagowania w sposb adekwatny w
stanie niemylenia. Polega na dziaaniu przed myleniem, gdy ciao zaczyna si porusza
zanim nabyta osobowo zdy si wtrci.
Mniej wicej rok temu zaczam biega i sprawiao mi to przyjemno, pki gowa nie
musiaa si wyczy. wietnie si mi biegao z partnerem, kiedy rozmawialimy, albo
samej, pod warunkiem e mogam myle w czasie biegania. Na trasie byo wzgrze i
stwierdziam, e wszystko byo w porzdku, o ile starczao mi tchu, by sprawdza,
kogo mijam po drodze.
Gdy wzgrze pod koniec stawao si bardziej strome, ledwo starczao mi si, by
zerkn na przechodniw i dowiedzie si, kto tam jest. Zauwayam, e jeeli nie

- 184 -

miaam partnera przy sobie, zatrzymywaam si by zapa oddech, bym nadal moga
zwraca uwag na to, kto jest w pobliu.
Dla Szstki, ktra przyzwyczajona jest najpierw myle, pniej dziaa, nawet
przebieganie obok ludzi na ulicy, bez moliwoci sprawdzenia kim s, moe rodzi
niepokj. Ta biegaczka nie stanie si bardziej odwana dziki miaym mylom lub
zmuszaniu si do biegania bez rozgldania si. Byoby dobrze, gdyby nauczya si
przesuwa uwag z gowy ku ciau i odrnia sytuacje, w ktrych bieg kierowany jest
przez mylenie od sytuacji, gdy potrafi zaprzesta mylenia, poniewa ufa, e ciao
uchroni j przed niebezpieczestwem. Zwrcie uwag na rnic midzy
dowiadczeniami biegaczki, ktra broni si poprzez obserwowanie otoczenia a
nastpujcym przeyciem pasaerki nowojorskiego metra.
Uczszczaam na Uniwersytet Miejski na Manhattanie i na uczelni jedziam
metrem. Nigdy nie denerwowaam si, gdy jechaam za dnia. W metrze byy tumy
ludzi i mogam przeglda notatki przez ca drog z ulicy Delancey. Natomiast gdy
zajcia koczyy si pno i musiaam sama sta na pustym peronie, czsto si baam.
Umawiaam si wtedy ze swoim chopakiem, e wyjdzie po mnie na stacj przy ulicy
Delancey i odprowadzi mnie do domu.
Pewnego wieczoru do wagonu wsiad wariat. Stroi miny i zaciska pici i sycha
byo, jak klnie na cay przedzia. Pocigiem jechao bardzo niewiele osb i kady
unika spojrzenia mu w twarz.
Zauway kogo siedzcego za mn, wskaza na niego palcem, zakl i ruszy w jego
kierunku. W tym momencie ja zablokowaam mu drog. Moje dao wstao z miejsca i
syszaam, jak do niego mwi, cho nie wiedziaam, co mam powiedzie. Do dzi nie
pamitam, co do niego mwiam, pamitam jednak, e gdy w jego doni ujrzaam
pistolet, nie baam si.
Tak si czuam, jakbym przeywaa co, co ju kiedy si zdarzyo. Nie zdziwiam si,
gdy zobaczyam, jak dwoje ramion chwyta go od tyu i przytrzymuje mu gow, ani te
gdy wytrciam mu pistolet, ktry skierowa ku mojej twarzy. Gdy spotkaam si ze
swoim chopakiem przy Delancey opowiedziaam mu to zdarzenie, ale gos mj tak
by pozbawiony emocji, e trudno mu byo uwierzy w to wszystko.
Wiara jako wysza jako umysu
Poow procesu decyzyjnego stanowi wtpliwoci. Jaki pomys przychodzi nam do
gowy, po czym rozwaamy wszystkie wtpliwoci typu Tak, ale...", by przybra
waciwe ksztaty i wyjaniamy wszelkie niejasne zaoenia i bdy. Decyzje podejmuje
si w ten sposb, e najpierw pojawia si jaki pomys, po czym szuka si
kontrargumentw pozwalajcych ustawi pierwotny zamys we waciwej perspektywie.
W pracy naukowej zdrowy sceptycyzm prowadzi do rzetelnych wynikw, dajcych si
zweryfikowa procedur i jasno okrelonych metod. Kto jednak zbytnio si przywizuje
do sceptycyzmu, moe zniszczy autentyczne przeycia wewntrzne wtpic w ich
istnienie, gdy uwaga powraca do mylcego stanu umysu.

- 185 -

Niewierny Tomasz, aposto Chrystusowy, to przykad stanu umysu

charakterystycznego dla Szstki. Tomasz wierzy, dopki Pan obecny by fizycznie,
dopki mia wsparcie podobnie mylcych uczniw. Gdy Chrystus umar, Tomasz
straci wiar i zacz wtpi, e to, co przey wraz z Panem naprawd miao miejsce.
Po Ukrzyowaniu Chrystus zmartwychwsta i ukaza si kilku swoim uczniom. Ukaza
si take niewiernemu Tomaszowi i widzc, e cierpi z powodu utraty wiary, pozwoli
mu dotkn swoich ran, by w ten sposb wzmocni jego wiar w ponowne przyjcie
Pana. Ze wszystkich dwunastu apostow Tomaszowi dano najbardziej namacalne
dowody tajemnic, a mimo to trudno mu byo uwierzy dowodom, przedstawionym jego
zmysom.
Atak zwtpienia moe podway u Szstki ca struktur przekona. Wystarczy, by
jaki projekt napotka na jedn trudno lub doszo do ktni z partnerem, by cae
miesice stopniowego budowania zaufania zostay zaprzepaszczone. To tak, jakby
fundamenty dobrze skonstruowanej budowli trzeba byo zburzy i odbudowa, bo
przecieka dach. Szstka potrzebuje cigego potwierdzania: Czy ja go kocham?"
Chyba tak." Ma potrzeb tworzenia struktur umysowych zapewniajcych cigo.
Pki nie zrobi dyplomu." Pki dzieci nie dorosn." Nic nie jest trwae. Wystarczy
niewielkie podejrzenie, by rozkwity wtpliwoci.
W praktyce buddyjskiej takie przyzwyczajenie nazywa si wtpicym umysem. Do
pewnego stopnia kady pocztkujcy w dziedzinie medytacji skonny jest podwaa
wasne przeycia, zastanawiajc si nad tym, czy udao mu si cokolwiek osign.
Jeeli jednak to intelektualne Tak, ale..." staje si uporczywe, wtedy przesunicia uwagi
(ktre u osoby medytujcej sprzyjaj zblianiu si do ustabilizowania jej w stanie
niemylenia) czsto prowadz do powstania zapory z wysoce wiarygodnych, penych
wtpliwoci myli, czcych ponownie ze stanem mylenia.
Szstka o nawykowo wtpicym umyle musi mie w sobie wiele wiary, by
kontynuowa praktyk medytacyjn, romans czy budzce nadzieje przedsiwzicie, gdy
sygnay zbliajcego si sukcesu tak atwo ulegaj wymazaniu przez rwnie wiarygodne
myli podwaajce pozytywne dowiadczenia. Z punktu widzenia praktyk w skupianiu
uwagi, wiara nie polega na przyjmowaniu faszywych obietnic ani na wykorzystywaniu
woli. Wiara to po prostu zdolno koncentracji na autentycznym pozytywnym
dowiadczeniu, miast popadania w znieksztacajcy uwag nawyk, gdzie bardziej realne
wydaje si kwestionowanie pozytywnych dowiadcze.
Podtypy
Do podtypw zaliczamy te cechy, ktre rozwiny si w dziecistwie dla zapewnienia
sobie bezpieczestwa w wiecie zdominowanym przez niepewne autorytety.
Sia/Pikno w relacjach dwuosobowych
Zwracanie szczeglnej uwagi na problem siy wypywa z potrzeby wzmocnienia
samego siebie, by zrekompensowa poczucie strachu. Moe to przybra form
faszywego wizerunku supermana" u mczyzny bdcego typem kontrfobijnym, czy

- 186 -

te szczeglnego zainteresowania si pync z moliwoci wzniecania w mczyznach

podania seksualnego u kontrfobijnych kobiet.
Pikno to nacisk na estetyk, szczeglnie w otoczeniu i wygldzie. Skupianie uwagi na
fizycznym piknie agodzi przyzwyczajenie do obserwowania otoczenia w poszukiwaniu
najgorszego. Zarwno mczyni, jak i kobiety mog koncentrowa si na sprawach
pikna.
Zaczynasz naprawd traci zaufanie do ludzi z chwil, gdy zbliasz si do nich
zanadto i zwizki z nimi zaczynaj si stabilizowa. Zaczynasz si wtedy obawia, e
partner zrobi ci co zego. Z jednej strony boisz si porzucenia, z drugiej za jeste
bardzo krytycznie nastawiony do osoby ukochanej, gdy staje si zbyt bliska. Bronisz
si zostajc silnym" i nieco chodnym.
Czuo w sferze samoochrony
Potencjalnej wrogoci mona si przeciwstawi zapewniajc sobie sta mio innych
ludzi. Jeeli ludzie nas lubi/ nie ma powodu, by si ich ba.
Gdy prowadz terapi, mam wielk ochot sprzymierzy si z klientem przeciw
sytuacji, w ktrej tkwi. Powstaje wi my przeciwko nim". Wi ta trwa, pki nie
wpadn na to, jak wykaza klientowi bdy w jego rozumowaniu. W tej fazie terapii
musz uwaa, by nie odsun si od niego i staj si niezwykle wraliwa na
niewielkie oznaki jego wycofania si.
Obowizki spoeczne
Lojalno innych mona sobie zaskarbi przestrzegajc regu i zobowiza w
dziedzinie zachowa spoecznych.
Na studiach byem aktywnym politycznie czonkiem modzieowej grupy
syjonistycznej. Zaleao nam na ukoczeniu studiw i wykorzystaniu nabytej wiedzy w
kibucu w Izraelu. Gdy przestaem myle o emigracji, stwierdziem z przeraeniem, e
tak bardzo skupiaem si na naszym zamierzeniu, i nie byem nawet pewien, czy
znam ludzi, z ktrymi wsppracowaem przez ponad trzy lata.
Co moe pomc Szstkom w rozwoju?
Szstki czsto podejmuj terapi lub praktyk medytacyjn, poniewa maj za sob
liczne niedokoczone przedsiwzicia. Odraczanie przybiera wiele rnych postaci, ale
szczeglnie uwidacznia si w niemonoci dokoczenia podjtego zadania. Typowe
problemy, z jakimi osoby takie si zgaszaj, to cige zmiany miejsc pracy, brak
zaufania do autorytetw i wsppracownikw oraz wynajdywanie powodw, by
rezygnowa, gdy jakie przedsiwzicie zblia si do szczliwego koca.
Szstki szukaj pomocy, poniewa si boj i poniewa maj czsto kopoty seksualne,

- 187 -

ktre kojarz z nierozwizanymi obawami przed przejciem steru.

Obawy Szstek naley traktowa powanie, nawet jeeli wydaje si, e alarm jest
faszywy. Warto dokona drobiazgowej analizy obaw, poniewa Szstka nie wie, ktre
z jej lkw s wyobraone, a ktre maj realne podstawy. Znaczna cz podejrze
znika, gdy poddajemy problem dokadnemu, neutralnemu badaniu. Naley dopomc
Adwokatowi Diaba utrzyma uwag w stanie cigej koncentracji na celach
pozytywnych, bez poddawania ich w wtpliwo. Tak samo trudno jest Szstce
utrzyma si w nieprzerwanym dziaaniu, jak Trjce dziaanie przerwa.
Adwokat Diaba musi krok po kroku postpowa w kierunku realistycznych celw
zamiast radzi sobie z lkiem rzucajc si w faszywe akty heroizmu. Musi take
uwiadomi sobie swoj tendencj do ulegania faszywemu przekonaniu o porace,
opartemu na przeszych zych dowiadczeniach. Pomc moe Szstkom
uwiadomienie sobie, e pojawiaj si u nich nastpujce potrzeby:
Potrzeba sprawdzania, czy obawy maj realne podstawy; tendencja do unikania
wszystkich danych; zakadanie, e trudnoci s wiksze ni naprawd s. Pomocne jest
mwienie na gos o swoich obawach osobie zaprzyjanionej, mogcej da wiarygodne
informacje zwrotne oraz sprawdzanie swoich wnioskw u kogo, czyja opinia jest
neutralna.
Doszukiwanie si ukrytego znaczenia ludzkich zachowa. Potrzeba sprawdzania, czy
samemu nie ywi si uczu agresywnych, w momencie gdy wydaje si, e to inni s
wrogo nastawieni.
Powtpiewanie w moliwo uzyskania pomocy. Wahania zaufania do osb, z
ktrymi jest si zwizanym. Czy ta druga osoba jest godna zaufania? Powtpiewanie w
cudz si lub sabo.
Potrzeba jasnego okrelania stanowisk. Potrzeba dowiadywania si, jakie jest
stanowisko drugiego czowieka. Potrzeba uzyskiwania zgody co do regu.
Sprawdzanie, czy czyny innych zgodne s z ich deklaracjami.
Dostrzeganie, kiedy mylenie zajmuje miejsce uczu i pragnie.
Sprzymierzanie si z ludmi niekompetentnymi lub niewiarygodnymi po to, by
uniemoliwi ruch naprzd.
Potrzeba utrzymania kontaktu. Wycofywanie si z powodu strachu, a nastpnie
przypisywanie innym, e si wycofali.
Fizyczne kurczenie si i unikanie zabawy, by utrzyma si w stanie napicia i
czujnoci. Napranie si fizyczne, oczekiwanie ataku.
Poddawanie w wtpliwo cudzej czuoci i komplementw, tym silniej, im mniejsza
jest defensywno. Cios padnie wtedy, gdy bd nieprzygotowany".
Brak zaufania do swoich reakcji z brzucha". Poszukiwanie aprobaty autorytetu przed
podjciem kroku.
Podejrzewanie przywdcw zamiast poszukiwania obszarw zgodnych.
Zdawanie sobie sprawy z tego, e atwiej przypomina si sobie przykroci ni
przyjemnoci. Szstki powinny pamita o tym, by przypomina sobie rzeczy
przyjemne, dziaaj bowiem na zasadzie pamici negatywnej.
Wykorzystywanie bujnej wyobrani. Powinny wyobraa sobie i rozmawia o

- 188 -

pozytywnych tego wynikach, stwarza dysonans poznawczy midzy lkami a

pozytywnymi wynikami. Jeeli uwaga zablokuje si na najgorszych moliwych
konsekwencjach, powinny wyolbrzymia sobie w wyobrani skutki negatywne po to,
by znale wyjcie.
Co Szstki powinny sobie uwiadomi?
W miar wycofywania uwagi z nawykowych sposobw mylenia Szstki powinny
zda sobie spraw, e mog pojawi si u nich nastpujce reakcje:
Podejrzliwo wobec potencjalnych rde pomocy i wynikajcej z niej chci dziaania
w pojedynk.
Pojawianie si lkw przed sukcesem. Lk przed byciem lepszym od rodzicw.
Poczucie narastajcej biernoci w miar pozbywania si lkw, poczucie tpienia,
wreszcie poczucie, e praktykowanie medytacji pozbawia na zawsze ochoty do
rywalizacji.
Skonno do skupiania si na negatywnych detalach sytuacji, ktra w sumie jest
pozytywna.
Ch intelektualnego przewyszenia tych, ktrzy mogliby sprawy pchn do przodu.
Spostrzeganie terapeuty na przemian jako geniusza i jako nieradzcego sobie z
zadaniem.
Mwienie bez przerwy. Pozwalanie na to, by gowa wzia gr nad sercem. Mwienie
i analiza zastpujce dziaanie w oparciu o wraenia pynce z daa i emocji.
Rosnce poczucie zwtpienia w samego siebie, atwo ulegajce projekcji tak, e
wydaje si, e to inni wtpi w umiejtnoci Szstki.
Megalomania. Uwaanie, e prba zmiany jest zbyt trudna. Fantazjowanie na temat
wybitnych dokona blokuje Szstkom moliwo podejmowania realistycznych
zamiarw.

Punkt Sidmy: Epikurejczyk

Osobowo
GOWA: Cecha dominujca Planowanie
SERCE: Namitno aroczno

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Praca
Cnota: Wstrzemiliwo

Cechy drugorzdne
Seks: Podatno na sugesti
Kontakty z innymi ludmi Powicanie si
Ochrona siebie Obroca rodziny
Dylemat
Punkty: Pi, Sze i Siedem, zgrupowane po lewej strome Enneagramu, stosuj trzy

- 189 -

rne strategie radzenia sobie z dziecicym lkiem. Szstki, ktre znajduj si w

punkcie podstawowym, nadmiernie przygotowuj si do przyszych wydarze poprzez
czujne przeszukiwanie otoczenia. Pitki uciekaj od rda lku. Sidemki za sprawiaj
wraenie niewzruszonych i zbliaj si do ludzi, usiujc ich oczarowa i rozbroi swoj
przyjemn powierzchownoci. W obliczu budzcych lk dowiadcze wczesnego
dziecistwa Sidemki rozpraszay obawy, uciekajc w nieograniczone moliwoci, jakie
daje wyobrania.
Sidemki nie daway odczu, e si boj. Nie wyglday na przestraszone. Sprawiaj
wraenie pogodnych lekkoduchw, oddanych bez opamitania planowaniu i zabawie.
Typowa dla punktu Szstego (podstawowego dla Sidemek) paranoja nie dochodzi do
gosu, o ile uda im si ukierunkowa swoje mylenie na wizjonerskie plany przyszych
sukcesw.
Sidemka to punkt Piotrusia Pana, wiecznego dziecka. Jest to take punkt Narcyza,
modzieca, ktrego pokochaa nimfa Echo. Narcyz tak by zajty podziwianiem swego
urodziwego odbicia w tafli wody, e nie sysza, jak nimfa woa jego imi. Nie
odpowiedzia, a gos jej pozosta tylko echem.
Kademu potrzeba troch zdrowego narcyzmu. Wszyscy powinni doceni swoje
unikalne zalety i wartoci. Kopot powstaje wtedy, gdy tak bardzo jestemy przekonani
o swojej wyjtkowoci, e nie syszymy uwag tych, ktrzy stanowi zwierciado
obiektywnej prawdy. Epikurejczycy przekonam s o wasnej doskonaoci, tote
poszukuj rodowisk i ludzi podtrzymujcych ich poczucie wasnej wartoci. Gusta
maj subtelne i chc czerpa z ycia wszystko, co najlepsze. Lubi by w dobrym
nastroju. Poszukuj przygd i maj wysokie oczekiwania. Nastawieni s na doznania
szczytowe, tak jakby szampan, a nie krew, kry w ich yach.
wiatopogld Sidemek by bardzo wyeksponowany w rewolucji kontrkultury lat
szedziesitych. W epoce dzieci-kwiatw ideay Sidemek zostay rozbuchane. W
obliczu koniecznoci pjcia na wojn czy podjcia bezsensownej pracy dzieci-kwiaty
wycofyway si z przyjtego sposobu ycia, zwracajc si ku prostocie i sobie samym,
tworzc przy tym wyidealizowany obraz przyszego spoeczestwa.
W miar postpu rewolucji ujawniy si ciemne strony wiatopogldu Sidemek.
Dc do rzeczywistoci wyidealizowanej i nie mogc jej stworzy dzieci-kwiaty
zmieniy swoje nastawienie, przechodzc do radykalnego subiektywizmu. Ceniono to,
co w jednostce unikalne, a to doprowadzio do narcystycznej koncentracji na sobie.
Zatrzymano si na poziomie pytkich wgldw, wyraanych stwierdzeniami typu O,
rany!" czy Ciesz si, e jestem sob". wiat narkotykw zaj miejsce denia do
zmiany wiata zewntrznego. Miejsce rzetelnego wysiku i pracy zajo psychologiczne
gadulstwo i atrakcyjne formy ucieczki.
Sidemki podtrzymuje przekonanie, e ycie nie zna granic. Zawsze mona znale w
nim co ciekawego. Jeeli ycie nie jest pene przygd, po co w ogle y? Po co si
zadrcza problemami, gdy mona pj naprzd? ywotno pynca z takiego
przekonania o szansach yciowych wzmacniana jest przez zwyczaj trzymania w
zanadrzu kilku opcji i zabezpieczania swoich zobowiza planami rezerwowymi.
Za kadym zobowizaniem stoi kilka innych moliwoci. Czowiek godzi si na ten
wariant, ktry w danej chwili wydaje si najlepszy". Jeeli plan A speznie na niczym,

- 190 -

mona si zaj rezerwowym planem B. Jeeli co w B nie wychodzi, zawsze jest

jeszcze plan C. Jeeli moliwo A si wyczerpie, a C stanie si zbyt nudne, zawsze
mamy B, a z tego moe wynikn D. Regua lat szedziesitych, by pyn z prdem"
przeksztacia si w taki sposb organizacji swojej uwagi, przy ktrym opcje negatywne
odpadaj mimochodem.
Strategi obronn Sidemek jest planowanie przyszoci wedug rnych opcji po to,
by zwikszy przyjemno ycia, eliminujc nud i cierpienie. Sidemka moe
pracowa w jednym sklepie obuwniczym i jednoczenie rozwaa moliwo podjcia
podobnej pracy w konkurencyjnym sklepie po drugiej stronie ulicy. Sidemce taki plan
moe si wydawa cakiem oczywisty. Skupi si wtedy na podobiestwie celw i zada
w obu pracach, a nie na ewentualnych konfliktach midzy konkurencyjnymi firmami.
Zalet takiego sposobu koncentracji uwagi jest to, e umoliwia szczeglnie twrcze
sposoby rozwizywania problemw i dopasowywanie do siebie pozornie
antagonistycznych punktw widzenia. Sidemki maj (spord wszystkich typw)
najbardziej optymistyczny wiatopogld, poniewa wierz, e w jakiej bliszej lub
dalszej przyszoci rozwinie si ich wielki plan, gdy wszystkie najbardziej korzystne
perspektywy pocz si, zapewniajc wybitnie satysfakcjonujce ycie.
Sprawy, wok ktrych skupiona jest zazwyczaj uwaga Sidemek to:
Potrzeba utrzymania wysokiego poziomu pobudzenia. Wiele dziaa, wiele ciekawych
zaj. Potrzeba staego przeywania intensywnych, pozytywnych emocji.
Trzymanie w zanadrzu wielu opcji, by nie angaowa si w jedn lini dziaania.
Zastpowanie gbokiego kontaktu przyjemnymi alternatywami intelektualnymi.
Rozmowy, planowanie, rozwaania.
Wdzik jako pierwsza linia obrony. Sidemka to typ lkowy poszukujcy kontaktu z
ludmi. Unikanie bezporednich konfliktw poprzez uniki. Rozwizywanie konfliktw
poprzez dogadywanie si.
Styl koncentracji uwagi polegajcy na wizaniu i porzdkowaniu informacji tak, by w
kadym zobowizaniu bya jaka moliwo wycofania si, a w zanadrzu czekay
alternatywne opcje. Taki styl koncentracji uwagi moe prowadzi do:
-racjonalizacji swoich tendencji do ucieczki od zada trudnych czy narzucajcych
ograniczenia, a take do
-umiejtnoci syntetyzowania niezwykych powiza i wynajdywania paralel midzy
pozornie sprzecznymi, bd niepowizanymi punktami widzenia.
Trjka i Sidemka wygldaj podobnie
Sidemki maj wiele energii i potrafi ciko pracowa, o ile sprawa je interesuje.
Powierzchownie przypominaj Trjki w swojej chci rywalizacji i wygrywania, i na
pewno zaley im na tym, by uzyska potwierdzenie wasnej doskonaoci w oczach
innych ludzi. Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora punkty te mog sprawia
wraenie podobnych, jednak lece u ich podstaw wiatopogldy rni si.
Trjki chc rzdzi, poniewa dla nich miar sukcesu jest szacunek i uznanie innych.

- 191 -

Chc si skoncentrowa na jednej drodze zawodowej, by pi si ku szczytowi drabiny

rywalizacji. Dowodem, e wspinaczka bya skuteczna, s: odpowiedni wizerunek,
poczucie bezpieczestwa, tytuy i presti.
Sidemki, cho zajmuj t sam rywalizacyjn pierwsz awk", chc przede
wszystkim robi co ciekawego praca to jedna z wielu rzeczy, ktrymi si zajmuj".
Pragn take, by inni je szanowali, cho nie chc nad nimi wadzy. Nie lubi, gdy
utosamia si je z ich zawodem. Nazywanie mnie lekarzem ogranicza mnie. Jestem
czym o wiele wicej, ni tylko tym." Chodzi im o utrzymanie doskonaego poziomu w
takich dziedzinach, ktre s tego godne. Biegam, gotuj, pisz wiersze, potrafi robi
wszystko." Sidemkom o wiele mniej zaley na zdobywaniu szczytw, szczeglnie
jeeli zajmuje to zbyt wiele czasu lub trzeba przy tym wej w kontakt z osobami nie
darzcymi ich szacunkiem. Chc wiedzie, e inni godz si na to, by walczyy w
najlepszej konkurencji, nie chc jednak ogranicza swych zainteresowa po to, by
zdoby pierwsze miejsce. Chc wiedzie, e mnie na to sta, ale nie musz si
sprawdza." Wol pracowa bez ustanku przez kilka dni, by zarobi na wyjazd ni po
to, by kupi atrakcyjny samochd. Dowodem na to, e co si osigno jest zaistnienie
wielu atrakcyjnych moliwoci i osignicie szczytu bez przygwodenia jednym
konkretnym zobowizaniem.
Psychologiczna rnica miedzy uzalenion od pracy Trjk a prawdziwie
narcystyczn Sidemk polega na tym, e Trjka buduje swoje poczucie wasnej
wartoci na rzetelnych osigniciach. Prawdziwe ja" moe nie istnie, istniej jednak
referencje. Uwaga skupiona jest na robieniu bardzo dobrze jednej rzeczy, poniewa
wedug Trjki jej warto w oczach innych zaley od wybitnego wykonania zadania.
Trjki pracuj nad miar, poniewa chodzi im nie o to, by mie dobre samopoczucie,
ale o to, by zdoby szacunek innych ludzi.
Sidemki, cho rwnie silnie pragn dobrej opinii innych, traktuj cudzy szacunek
jako wierne zwierciado wasnej wartoci. Nie musz cigle si wysila, poniewa ycie
jest fajne; a ja ciesz si, e jestem sob." Jeeli inni nie dostrzegaj ich wewntrznych
zalet. Sidemki same w sobie znajd pocieszenie, racjonalizujc, e odrzucono je nie z
ich winy. Ja" Sidemki jest wielowymiarowe i wieloma rnymi drogami moe
poda. Z dokiem" mona sobie poradzi idc na spacer za miasto, czytajc dobr
ksik, wychodzc na soce, czy wypijajc filiank gorcej herbaty. W pewnym
sensie narcyci cierpi mniej ni Trjki z powodu braku szacunku innych ludzi,
poniewa mog si pocieszy wasnym towarzystwem i poniewa przekonani s, e los
im sprzyja.
To rodzinne
Sidemki maj mie wspomnienia lat dziecinnych. Ich opowiadania o tym okresie
przypominaj wesoe ksieczki z obrazkami: chopczyk na hutawce, dziewczynka w
fartuszku. Brak na og goryczy. Mj ojciec wykrad nas matce. Miaem wtedy osiem
lat, a gdy skoczyem dziewi, ju o niej zapomniaem." Nawet gdy, obiektywnie rzecz
biorc, scenariusz by niekorzystny, niewiele pozostaje w Sidemce nienawici czy
oskare. W scenariuszach zawierajcych wspomnienia obiektywnie niedobre mona

- 192 -

wyczu postawy typu:Postanowiem sam by inny", czy Wynajdywaem sobie

zajcia, by nie pj na dno".
Duo mylaem o tym, e jestem Sidemk i o tym, dlaczego w tym punkcie odnajduj
siebie. Gdy po raz pierwszy przysuchiwaem si wywiadom z grup Sidemek, we
wszystkim bytem w stanie utosami si z nimi oprcz tej historii ze strachem. Po
prostu nie widz siebie w ten sposb.
Ale potem przypomniaem sobie jak to byo, gdy zgubiem si w drodze powrotnej z
nowej szkoy. Wiedzc, e mama zrobi mi awantur za spnienie, mylaem z
prawdziwym przeraeniem o tym, co si stanie, gdy ju wpadn w jej rce. Natknem
si wtedy na grup dzieciakw grajcych w pik non i po prostu zaczem gra z
nimi, pki si nie ciemnio.
Wic gdy nadesza ju pora kolacji, mama zadzwonia na policj i oni po mnie
wyjechali. Pamitam, jak jechaem do domu w radiowozie, robic dosownie w majtki
ze strachu. Po czym zaczem przyglda si wiatom odbijajcym si w tylnej
szybie, przypomniaem sobie mecz, i pogryem si we wspomnieniach.
Wiedziaem, e moga ze mn zrobi co chce, ja natomiast mogem tkwi w swoich
rozmylaniach i gra tam w pik, a bdzie po wszystkim.
Uwaga odwraca si ku pozytywnym wspomnieniom. Pewien chopiec, ktry zacz
trenowa karate dla samoobrony, opisywa tylko te rozgrywki, w ktrych zdobywa
najlepsze pasy. Dziewczyna, ktra w wieku lat pitnastu ucieka z domu, przesza do
porzdku dziennego nad powodami ucieczki, skupiajc si na podniecajcych
przygodach. Tutaj mamy do czynienia z przeciwnym kierunkiem skrzywienia uwagi ni
ten, ktry charakteryzuje Szstki: Adwokat Diaba stara si zapamita to, co najgorsze,
podczas gdy Epikurejczyk, ktry dy do przyjemnoci unikajc blu, zapamituje
raczej to, co najlepsze.
Sidemki pamitaj ze wczesnego dziecistwa bardzo wiele zdarze o wydwiku
pozytywnym, zdarze, ktre naprawd miay miejsce. Maj tendencj do
faworyzowania matki, a paranoidalny sprzeciw wobec mskiego autorytetu ma
wydwik stonowanego buntu.
Oboje rodzicw darzyem mioci i spdziem typowe dziecistwo na wsi. Nikt mi nie
robi krzywdy, zaznaem wiele mioci i wsparcia. Jedyny problem polega na tym, e
musiaem jecha prawie sze kilometrw na rowerze, by si zobaczy z kolegami.
Gdy byem sam, opowiadaem sobie historyjki i nie lubiem za bardzo, gdy kto mi
mwi, co mam robi.
Gdy byem w szstej klasie, zdaem sobie spraw z tego, ze jestem inteligentniejszy od
ojca. Kochaem go, ale wiedziaem, e ja szybciej myl. Udawao mi si zdoby jego
zgod na wszystko, co chciaem. Pomijaem te elementy, na ktre by si nie zgodzi, a
nastpnie namawiaem go do przyjcia takiego wariantu tego, co on chce, ktry
zapewnia mi maksymalne pole manewru.
Harmonogramy i plany

- 193 -

Dzie zawsze jest peen moliwoci. Sidemka ma w gowie list wszystkich

ciekawych zaj. Nie przeywa depresji, a praca miesza si z wyobrani i zabaw
intelektualn. Realizujc jakie przedsiwzicie potrafi jednoczenie zachwyci si
falowaniem kobiecych wosw w blasku soca czy zafascynowa cieniami na cianie.
Chodzi o to, by zawsze utrzyma dobry nastrj, by pracowa tylko do momentu, kiedy
nie odczuje si pierwszych oznak zmczenia, by nastpnie przeczy si na robienie
czego innego, zanim nie pojawi si nuda czy zew obowizku. Sidemki potrafi
pracowa bez koca, ale wol jednoczenie zajmowa si trzema czy czterema
sprawami. Projekty rzadko realizowane s w sposb wyczny, a kade powaniejsze
przedsiwzicie jest jedynie przerywnikiem midzy kolejnymi miymi zajciami.
Zawsze z przyjemnoci przegldam informator w gazecie niedzielnej. Podane s w
nim wszystkie imprezy na kolejny tydzie. Jest tam cay zestaw ciekawych zaj:
czterogwiazdkowy film, dziesiciogwiazdkowa restauracja. Jest to dla mnie rwnie
wane, jak moja skrytka ze sodyczami. Chc wiedzie, gdzie mog znale jakie
sodkie" zajcie. Sodycze chowam w dolnej szufladzie biurka w pracy, tam te
chowam informator z niedzielnej gazety.
Dobr ilustracj intencji kryjcych si za harmonogramami i planami Sidemki jest
haso lat szedziesitych, by pyn z prdem". Nie ma nigdy powodu do
przygnbienia czy chandry. Trzeba tylko wczy si w oywczy prd wartociowych
zaj.
Chodzi o to, by zawsze mie w zanadrzu kilka opcji. Moesz pj pogra w
siatkwk, moesz si ubra i wyj do kina albo moesz pojecha za miasto na
caodzienn wycieczk rowerow. Najlepiej jest wtedy, gdy wszystkie te rzeczy
mgby robi jednoczenie. Wybierasz wtedy to, co ci najbardziej pociga i robisz
to, pki nie czujesz, e cignie Ci nastpna rzecz. Zdarzao mi si pj do kina,
kupi bilet, kupi sobie co do podgryzania i wyj w poszukiwaniu czego innego, bo
wanie poczuem lekkie znudzenie.
O ile w zanadrzu jest zawsze kilka opcji, ma si pene optymizmu przekonanie, e
ycie niesie z sob nieograniczone moliwoci. Chodzi o to, by niczego nie przeoczy,
by mona byo rozway w duchu kad moliwo, nawet wtedy, gdy nie sposb jej
zmieci w programie dnia. atwo dawa niezobowizujce obietnice, trudniej o trwae
zobowizania, poniewa wszystko, co trwae, niszczy poczucie nieograniczonej niczym
przyszoci. Sidemki akn przey i wol niewielkie ksy tego, co najlepsze, ni
angaowanie si w jedn spraw.
Mj prywatny harmonogram jest niesamowity. Mam czas na prac, rodzin i
rozrywki, w skad ktrych wchodz muzyka, bieganie i eglowanie po zatoce. O
wszystkich tych zajciach myl nieustannie, niezalenie od tego, czy si w nie
aktualnie angauj. Na wszystkie mam ochot. Jeeli pojawi si okazja spotkania z

- 194 -

przyjacimi, musz poukada na nowo te wszystkie schematy i plany, ktre mam w

gowie; musz przeoy por posiku, by nie mie zbyt penego odka, gdybym
miaa akurat ochot pobiega. Bardzo szybko zmieniam plany, wic wszystko udaje
mi si upchn.
Jeeli jaki plan spali na panewce, mam w odwodzie zajcia zastpcze. S na
przykad restauracje, w ktrych jeszcze nie byam, wiem, kto w mojej rodzinie ma czas
wybra si tam ze mn, potrafi te wcisn troch pracy midzy wsplne
muzykowanie z przyjacimi i pn wizyt w restauracji.
Mylenie w kategoriach opcji
Przez to e Sidemka stale dopasowywuje rne opcje, nigdy nie moe si naprawd
zaangaowa w jedn rzecz. Stale myli o kilku na raz, poniewa wszystkie one jako
si w jej umyle cz. Tak si dziwnie skada, e bardzo rne kierunki dziaania wydaj
si do siebie podobne.
Na poziomie praktycznym zawsze umiaam dokonywa wyborw, cho czasem
sprawiay wraenie arbitralnych. Naley przestrzega zobowiza i stara si
przychodzi punktualnie, choby si w midzyczasie stracio ochot na przyjcie.
Poziom emocjonalny bywa kopotliwy. Od kilku ju lat jestem zamna, mj m ma
wci nowe pomysy i zmusza mnie do aktywnoci.
Z pocztku, gdy prbowaam podj zobowizujc decyzj, rozdzieliam swoje
obszary problemowe midzy trzy lub cztery rne formy terapii. Wszystkie problemy
wyday mi si powizane, poniewa wszystkie byy moje. Podobao mi si to, ze
mogam uzyska rne formy pomocy. Wtedy zaczam powanie myle o tym, by
nawiza bliskie kontakty z rnymi mczyznami, by przepracowa sobie pewne
wzorce zachowania, ktre ujawniaam w kontaktach z moim narzeczonym. Nie
widziaam w tym nic sprzecznego z naszym wzajemnym zobowizaniem do
zachowania wiemoci. W kocu pracowaam nad moim zwizkiem z narzeczonym, i
to w sposb powany.
Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora ta Sidemka prawdopodobnie
zanadto rozprasza si midzy liczne formy terapii i zbyt wiele kierunkw dziaania.
Dla niej natomiast kady wgld i kade podejcie nierozerwalnie wie si ze
wszystkimi pozostaymi. Sidemka ta moe wic zgodzi si w peni z jednym ze
swoich terapeutw i jednoczenie pj za rad drugiego. Nie trzeba mwi, e ten
nawykowy sposb koncentracji uwagi sprawia wraenie podania w kilku
kierunkach na raz.
Powiedzmy, e opowiadasz mi o jakim nowym systemie, ktrym si zajmujesz, na
przykad o Zen. Wic gdy Ty wnikasz w szczegowe rozwaania na temat tego
systemu filozoficznego, pewne rzeczy, o ktrych mwisz, przypominaj mi podobne
myli zawarte w innych systemach, o ktrych Ty nie masz pojcia. Jeeli ja
zainteresuj si Zen, zastanowi si, jak to si ma do powiedzmy biegw
maratoskich, Enneagramu i gry w golfa.

- 195 -

To, co ty mi opowiadasz o Zen, wcza malekie lampki w szeciu czy siedmiu

obszarach moich zainteresowa. Zgadzam si oczywicie z Tob, ale nie przywizuj
zbytniej wagi do Twoich sw. To, co mnie angauje, to te punkty Twojego opisu
systemu Ze, ktre wspbrzmi z moimi zainteresowaniami i ja wcz to we wasny,
zoony system. W ten sposb mog jednoczenie zgadza si z Tob i trzyma otwarte
moje wasne opcje.
Urok i mdrkowanie
Cho rdzeniem dla Sidemek tak jak dla Pitek i Szstek jest paranoja, nie
przejawiaj one lku. S towarzyskie i rozmowne, zajmujce i chtne do zabawy. To
zamiowanie do rozmw i rozwaa intelektualnych mona by te odczyta jako przejaw
zastpowania czynw sowami. I rzeczywicie. Sidemki powiadaj, e wol burz
mzgw ni ograniczajc, mozoln prac. I Pitka, i Szstka maj kopoty z
produktywnoci i z koczeniem rozpocztej pracy. Sidemki maj podobne kopoty z
dziaaniem, ale lk przed byciem obserwowanym ukrywaj przed sob czarujc
rozmow i miym sposobem bycia.
Sidemki obawiaj si zbytnio zagbia w jedn konkretn rzecz, a lk ten maskuj
fascynacj wieloma problemami. Pocig do wszystkiego, co sprawia przyjemno,
odczytuj jako prd pozytywny, gdy w istocie kryje si za nim ucieczka przed
cierpieniem. Sidemkom trudno si ograniczy do jednego przedsiwzicia, gdy
zawenie uwagi wydobywa na jaw obiektywne zdolnoci. Przy bliszym przyjrzeniu si
pryskaj sztucznie rozdmuchane wyobraenia na temat wrodzonych, szczeglnych
zalet. Narcystyczna Sidemka unika zdemaskowania, rozdmuchujc swoje potencjalne
moliwoci tak, by sprawiay wraenie realnych. Ma pewne zdolnoci w kierunku
matematyki, stara si uchodzi za matematyka, poniewa przy dostatecznie czarujcej
autoprezentacji i niewiadomym naginaniu definicji mistrzem matematyki moe si
wydawa ten, kto majc szczegln intuicj nie musi si wykazywa stopniami
naukowymi.
Sidemki uchodz nieraz za szarlatanw, poniewa s atrakcyjne i pragn uwielbienia.
Wzbudzaj oczekiwania w tych, ktrzy bymoe mniej s przyzwyczajeni do
kwiecistoci, wdzikw i wspuczestniczenia w tym, co najlepsze". Sidemka pragnie
adoracji ludzi ciekawych, szybko jednak nudz j powtrzenia, szczeglnie w chodnym
wietle dnia. Wyranie wida, jak bardzo jest skoncentrowana na sobie, gdy przygoda
ostatniej nocy idzie w niepami nowy przyjaciel dzwoni, za Sidemka nie pamita ju
jego imienia.
Bardzo trudno mi byo znale kogo, kto nie byby nudny. Staraem si znale kogo
podobnego do siebie. Kocham swoje ycie i to, co robi, i wydawao mi si, e
poszukiwaem jedynie kogo, kto chciaby si ze mn pobawi. I w kocu znalazem j
i, na moje utrapienie, te chyba jest Sidemk. Wspaniaa tenisistka, wspaniaa w
ku i mylca o wszystkim, tylko nie o mnie.
Nie mogem znie tego, e jest taka utalentowana i w tyle rzeczy zaangaowana,
wic postanowiem si owiadczy, bo oboje chcielimy zaoy rodzin. Mamy wic

- 196 -

teraz dzieciaki i jest nam naprawd dobrze. Potrzebne mi jest to chodzce lustro, w
ktrym mog zobaczy, jak bardzo potrafi by skoncentrowany na sobie.
Poczucie wyszoci/poczucie niszoci
Poszukiwanie wysokiego poziomu stymulacji moe suy ucieczce, sprzyja jednak
take intelektualnemu zaciekawieniu i twrczym poszukiwaniom. Czowiek o
patologicznie rozwinitym narcyzmie po prostu zaoy z gry, e jest kim lepszym
intelektualnie i, co za tym idzie, zasugujcym na uznanie i wsparcie. Natomiast w
Sidemce, ktra zaczyna ju rezygnowa ze swego neurotycznego przekonania o
nalenych jej szczeglnych wzgldach, znajdziemy osob, ktra zdaa sobie spraw z
tego, e biegnc tak szybko ku przyjemnociom w rzeczywistoci ucieka od cierpienia.
Cierpienie narcysty polega na lku przed zdemaskowaniem go jako osoby mniej
wartociowej, anieli mniema. Pojawiaj si wewntrzne pytania: Na jakiej pozycji
stoj?", Czy jestem lepsza od tych, z ktrymi zdarza mi si przebywa, czy w
rzeczywistoci jestem gorsza?" Kto w tym przypadku jest lepszy? Ja czy mj
przyjaciel?" W stanach patologicznych odpowied zawsze brzmi: Ja jestem lepszy". U
tych Sidemek, ktre podjy prac nad sob, pytanie o wzgldn warto nadal
pozostaje ywotne, moe jednak suy przypomnieniu, by zwraca uwag na
obiektywne umiejtnoci.
Wiem, e postpuj narcystycznie wtedy, gdy zaczynam pogardza osob znajom.
Pogarda ta przyjmuje rne podstpne postacie. Wybaczam gupot lub w skrytoci
potpiam za popenienie bdu. Gdy ju wbij sobie do gowy, e mam do czynienia z
kim, kto nie nada, mam ochot wyj z pokoju. Nudzi mnie to, co ma do
powiedzenia. Jest tak bardzo przewidywalny, e chce mi si krzycze. Myl sobie
wtedy: Jaki on gupi, jaki ograniczony." Albo te zbijam jego obiekcje kilkoma
przeciwstawnymi argumentami.
Gdy znajomi wydaj mi si szczeglnie gupi i beznadziejni, jestem na tyle przytomny,
by przyjrze im si raz jeszcze. Jak bliski przyjaciel moe nagle wypa tak le? Jak
mog pogardza kim, kto jeszcze wczoraj wydawa mi si taki bystry? Uwiadamiam
sobie wtedy, e gdy nie mam cakowitej racji, musz by do niczego. I wtedy pozostaje
mi jedynie spostrzega ich jako naprawd lepszych, sam za wydaj si sobie nikim.
Poczucie wasnej wartoci mona sobie podwyszy zajmujc si stale zajciami
najlepszymi z moliwych". Cech diagnostyczn Sidemki, ktra wpada w tarapaty,
jest gonitwa myli. Planuje sobie wtedy swoje zajcia na styk", nie pozostawiajc
wolnego czasu midzy poszczeglnymi skadnikami ciekawego ycia". Uwaga
przeskakuje w sposb niekontrolowany midzy kilkoma interesujcymi opcjami i
Sidemka jest w kursie".
Nigdy nie mogem zrozumie jak ludzie mog powici si okrelonej karierze. Skd
wiedzieli, kim chcieli zosta? Najwiksze przyblienie, na jakie mnie byo sta, to
prototypowy czowiek Renesansu. Doskonao w kadym calu. Wszystko, czego si

- 197 -

imaem, nasuwao myl o nastpnej wielkiej szansie, niewyprbowanym podejciu,

genialnym pomyle.
Zaczem swoje studia od religioznawstwa, a prac doktorsk pisaem
z kultur rodkowego Wschodu, majc pidziesit punktw wicej, ni byo mi
potrzeba do zaliczenia. Moja rozprawa obejmowaa trzy dyscypliny i rozszerzaaby si
bez koca, gdyby komisja nie zawzia tematu. Omal nie wyleciaem ze studiw, gdy
przyszo zoy maszynopis. Kartki mojej pracy wyglday niepozornie w porwnaniu
z moimi zamierzeniami. Nic nie szkodzi, e dostaem dyplom z wyrnieniem:
mylaem tym, e potrzebna mi bya pomoc komisji, e moja rozprawa nie zachwiaa
wiatem naukowym i e byem doktorem nieznanej nikomu dziedziny a nie geniuszem,
za jakiego siebie uwaaem.
Zwizki z autorytetami
Sidemki chc by jak rwny z rwnym z osobami majcymi autorytet i wol takie
ukady, w ktrych nikt nie stoi ani nad nimi, ani pod nimi. Pocztkowo autorytet
traktowany jest po prostu jak kto, wobec kogo Sidemka czuje wrodzony szacunek,
sam za na og reaguje yczliwie na jej dobrze wyartykuowane pogldy. W
rzeczywistoci jednak Epikurejczycy to ludzie peni lku, dcy do miych kontaktw
po to, by rozbroi kontrol autorytetu. Jakakolwiek prba ograniczania wolnoci
prowadzi zazwyczaj do ostrego sprzeciwu wobec autorytetu. Wadza osb na niszych
stanowiskach zostaje w sposb automatyczny pomniejszona. Sidemka uwaa, e
moe si dogada z kadym, kto stanie jej na drodze do celu.
Pozytywem relacji Sidemek z autorytetami jest to, e doskonale potrafi poprawi
nastrj grupy. Maj mi powierzchowno, wiedz o wszystkim tyle, e mog udawa,
e wiedz wicej, i s dobrymi mwcami. Trzymaj si pozytywnych opcji nie
popadajc w zwtpienie i szczeglnie dobrze radz sobie wtedy, gdy pomys kiekuje
lub jest gotowy do realizacji. Potrafi poczy cele i zadania jakiego przedsiwzicia z
innymi stanowiskami teoretycznymi,
nawizywa
kontakty
robocze
ze
wsppracownikami i promowa swoje pomysy. Najbardziej efektywne s wtedy, gdy
praca dopiero msza lub gdy trzeba podtrzyma wiar w projekt, ktry napotka na
trudnoci.
Negatywn stron relacji Sidemek z autorytetami jest to, e trac zapa, gdy skoczy
si faza wstpna i etap formuowania planw. W rodkowej fazie realizacji
przedsiwzicia ich zainteresowanie spada, a fazy kocowe, w ktrych opcje s
ograniczone do minimum, s szczeglnie trudne do przeycia. Gdy ju pomys
skonkretyzuje si. Sidemka cierpi z powodu nadmiaru rutyny i zawania moliwoci.
Byaby bardziej wydajna, gdyby poproszono j wwczas o rozpatrywanie kolejnych
pomysw, wczenie przedsiwzicia w wiksze zadanie, nawizywanie kontaktw z
kooperantami lub o to, eby przesza na stanowisko konsultanta do spraw planowania,
pracujcego w niepenym wymiarze godzin.
Sidemki nieraz natarczywie broni ciekawych, cho niepraktycznych pomysw. Idee
i teorie zastpuj mudn i cik prac praktyczn i Sidemki czsto traktuj
pogardliwie tych, ktrzy s mniej dalekowzroczni".

- 198 -

Przykad zwizku z autorytetem: Sidemka i Trjka(Epikurejczyk i Wykonawca)

Oba typy wkadaj w swoje przedsiwzicia wiele energii. Trjka czyni tak, bo
utosamia si z sukcesem przedsiwzicia. Sidemk za popycha zainteresowanie i
okazja penetracji nowego terenu. Moe z takiej pary powsta wyjtkowy zesp
wsppracownikw, jeeli Trjka skonna bdzie wzi na siebie funkcje kierownicze,
Sidemka natomiast bdzie moga wystpowa w roli doradcy i partnera, bez
koniecznoci brania na siebie odpowiedzialnoci, radzenia sobie z ludzkimi
oczekiwaniami czy zajmowania si zadaniami rutynowymi. Trjka bdzie ciko
pracowa niezalenie od tego, czy praca ta przynosi jej przyjemno czy nie. Sidemka
natomiast bdzie pracowaa rwnie ciko, o ile bdzie to dla niej zabawne.
Oba typy obdarzone s umiejtnociami spoecznymi i potrafi publicznie
zareklamowa swoje przedsiwzicie. Kady z nich przekonany jest o susznoci
wasnego stanowiska i bdzie chcia skoni innych do przyjcia jego punktu widzenia.
Jeeli szefem jest Trjka, chtnie zakada, e podwadni take utosamiaj si osobicie
z sukcesem firmy i bdzie od nich oczekiwa maksymalnej wydajnoci. Sidemka w
roli podwadnego bdzie omija stawiane jej wymagania, dotyczce czasu i wysiku w
sposb mistrzowski, na przykad podsuwajc to samo sprawozdanie w dwch rnych
sytuacjach czy uczc si, e mona by jednoczenie w dwch rnych miejscach,
jeeli w kadym bdzie si o poow krcej. Jeli Trjka skonna jest take dy do
wydajnoci kosztem jakoci, nie zakwestionuje pozornie ulegego postpowania swego
podwadnego, dopki nic si nie zawali. Jeeli przedsiwzicie posuwa si do przodu,
ani Trjka, ani Sidemka nie zainteresuj si kontrol jakoci, chyba e zmusi je do tego
jaka skarga.
Jeeli Sidemka, bdca w roli podwadnego, lubi swoje zadanie, dobrze jej si bdzie
pracowao z szefem gotowym wzi na siebie napicie i ciar zwizany z penym
zaangaowaniem. Sidemka najbardziej si przydaje we wstpnych fazach pracy, gdy
moe wykorzysta swoje zdolnoci do twrczego planowania, dziaa innowacyjnych i
zachcania innych pracownikw. O ile Sidemka trzyma si wytycznymi i nie
wprowadza zbyt daleko idcych zmian. Trjka bdzie zadowolona z jej udziau w
zespole.
Gdy jednak przedsiwzicie bezpiecznie ruszy z miejsca, zaczn wychodzi na jaw
rnice midzy celami stawianymi sobie w pracy przez Trjk i Sidemk. Trjka szuka
uznania i pienidzy w banku, Sidemka za poczuje si ograniczana tymi celami i
zacznie nagina reguy narzucone przez szefa, by nie straci zainteresowania zadaniem.
Trjka oczekuje wydajnoci jak w maszynie. Sidemka za chce swobody.
Jeeli szefem jest Sidemka, nie bdzie si chciaa zajmowa kontrol podwadnych,
szczegln niech odczuwajc wobec koniecznoci wydawania i egzekwowania
polece. W efekcie wytyczne mog si sta zbyt oglnikowe i zbyt
przeintelektualizowane, w miar jak Sidemka stara si, by kady czu si
rwnorzdnym czonkiem zespou, zmniejszajc tym samym ryzyko konfrontacji. Jeeli
Trjka, wystpujca w roli podwadnego, ma troch rozumu, postara si nada

- 199 -

oglnym dyrektywom posta roboczego regulaminu i poradzi sobie z negatywnymi

informacjami zanim do szefa dotr. Zesp bdzie kwit, jeeli Trjka potrafi
wprowadzi w ycie ideay szefa, a Sidemka wynagrodzi j premi czy uznaniem.
Trjka wemie na swoje barki dodatkow odpowiedzialno, o ile jej wysiki spotkaj
si z szacunkiem i zaistniej widoki na awans.
Jeeli szef-Sidemka wprowadzi fascynujce, cho kontrowersyjne opcje, zamazujce
kierunek zamierze, Trjka-podwadny najprawdopodobniej zwrci si wprost do
odpowiedniej komisji, by wyrwna straty i wykorzysta wszelkie struktury
organizacyjne, aby przywoa szefa do porzdku. Gdy to si nie uda. Trjka skonna
bdzie poszuka innej pracy, o lepszej strukturze i dajcej moliwo awansu.
Idealizm i futuryzm
Sidemki s rwnie antyautorytarne jak kady prawdziwy paranoik, ale zamiast dy
do bezporedniej konfrontacji wol przymilnie uzyska tak sam kontrol, jak ma
autorytet. Ty rb swoje, a ja bd robi swoje" oznacza w istocie, e Sidemka jest
wolnym strzelcem, odpowiedzialnym jedynie przed samym sob. Znaczy to rwnie:
Zostaw mnie w spokoju, nie mw mi, co mam robi".
Mona dostrzec szczegln sprzeczno midzy ideaami radykalnego subiektywizmu,
gdzie kada jednostka szanowana jest jako unikalna istota, a poczuciem wyszoci
Sidemek wobec innych ludzi. Sidemka potrafi dostrzec, e kady z nas by moe
obdarzony jest unikalnymi zdolnociami, wikszo jednak ogranicza si do jednej
tylko, podczas gdy Sidemka uwaa, e wykorzystuje wszystkie naraz. Potrafi
dostrzec, e matematyka i muzyka pasuj do siebie, nie musi wic w adn z tych
dziedzin inwestowa wysiku, by czu si w obu dziedzinach kompetentna. Wskutek
wyidealizowania swego obrazu wydaje jej si, e przy niewielkim wysiku, biorc pod
uwag przyrodzone, szczeglne utalentowanie, jest w stanie opanowa muzyk i
matematyk w cigu kilku miesicy. Skonno Sidemki do pozytywnych wyobrae
powoduje, e wypenia ona luki wynikajce z braku rzetelnej informacji fantazjami i
ideami. Te z kolei tworz wyidealizowany obraz wasnej osoby, przez co niepotrzebne
s autentyczne treci i gbia.
Znaczn cz swoich przyjemnoci czerpie Sidemka z planowania i przewidywania
przyszych zdarze. To, co ma si wydarzy, pojawia si w umyle w postaci sodkich
wyobrae, tak namacalnych i wiarygodnych, jak krzesa czy stoy. Najlepsza cz
posiku ma miejsce zanim go podano, poniewa mona wtedy w wyobrani smakowa
wszelkie wyborne kombinacje da. Jeeli Epikurejczyk zasiad ju do wymienitego
posiku, dowiadczenie to moe znacznie rozszerzy, dodajc do w wyobrani inne
przyjemnoci. Odtworzy moe na chwil w pamici obraz czarownego wschodu
soca. Szczeglnego znaczenia nabiera to, e wschd ten oglda w gronie bliskich
przyjaci. Potrafi delektowa si najlepszymi czstkami przeszoci i przyszoci wraz z
aktualnym smakiem posiku. Sidemki potrafi si upaja wasn wyobrani, poniewa
tam najlepsze aspekty kadej moliwoci mog zetkn si w sposb cakiem
wiarygodny.
Planowanie nie musi oznacza ucieczki. Sidemki twierdz, e ogromnie duo radoci

- 200 -

sprawiaj im dziedziny wymagajce twrczego mylenia. Poniewa z natury dysponuj

bardzo gitk uwag, potrafi wymyla genialne rozwizania prozaicznych problemw
i zapuszcza si w takie gbiny wyobrani, ktre zdaj si niezwyke ludziom mylcym
bardziej konkretnie.
Nastpujca wypowied pochodzi od Sidemki bdcej zawodowym futurologiem.
Twierdzi, e umys jest jego najlepszym przyjacielem, a nowe pomysy codziennymi
kompanami. Jego praca polega na analizie trendw historycznych i przewidywaniu, jak
mona wykorzysta dodatnie tych trendw aspekty.
Idee to moje najczulsze kochanki. Tyle mona czerpa przyjemnoci z zapoznawania
si z nimi. Przypomina to tchnienie yda w ciao, ktre nie oddycha. To jak
zakochanie si w kobiecie. Kada idea jest pikna i ceni j w szczeglny sposb.
Zdarzao mi si te zakochiwa w samolotach i innych pdzcych maszynach.
Stawiaj mnie one w takim miejscu, gdzie rzeczywisto zanika i zostaj sam na sam z
nieskoczon liczb opcji i ze wszystkim, co kiedykolwiek mogoby mi by potrzebne.
Zwizki intymne
Sidemki nawizuj kontakty z innymi w ten sposb, e dziel si wszystkim, co w
partnerach wspaniae, przy szczeglnej wiadomoci ogranicze tkwicych w
gotowoci do czynienia zobowiza. Najszczliwsze s wtedy, gdy wszystkie
moliwoci s otwarte. C moe by zego w zakochaniu si? Czy moe by co
zego w dzieleniu si tym, co najlepsze?" Zdecydowanie wol niewielkie dawki
najlepszych przygd ni cay posiek zoony z jednej. Zaangaowanie si w jedn tylko
przygod, choby nawet najciekawsz, prowadzi do nudy i przesytu i zamyka drog
innemu potencjalnemu romansowi.
Zwizki rozwijaj si wtedy, gdy robi si rne rzeczy razem i rozmawia o tym, co
ciekawe i najlepsze. Taki kontakt peen jest przygd i stanowi zapor przed
koniecznoci omawiania mniej przyjemnych aspektw ycia. Jeeli jaki problem
wyjdzie na jaw, mona tak zintensyfikowa rne rodzaje aktywnoci, e nie ma czasu
na omwienie go. Mona tak cile zaplanowa sprawy niezbdne do zaatwienia", e
pozostaje dziesi minut na omwienie naszej separacji zanim pojad na lotnisko".
Narcyci ciko znosz konfrontacj i wzajemne obwinianie si, bowiem sugerowa to
moe przegran. Wol wic powane rozmowy wpisa do kalendarzyka, a nastpnie
przewrci kartk, by zaj si innymi planami.
W pewnym sensie Sidemki nie maj realnych zwizkw z innymi ludmi, poniewa
umysy ich zapeniane s gwnie skojarzeniami i fantazjami wzbudzanymi przez te
zwizki. Z drugiej strony potrafi doskonale poprawi atmosfer rozsypujcego si
ukadu, kierujc go ku janiejszym celom. Jednym ze skutkw ubocznych tego, i
Sidemki z tak atwoci zastpuj negatywne uczucia opcj przyjemniejsz jest to, e
trudno im czsto poradzi sobie z osobami zalenymi emocjonalnie lub o znacznych
emocjonalnych potrzebach. Optymistycznie nastawionej Sidemce to, e partner nie
potrafi zrezygnowa z koncentracji na bolesnym wzorcu zachowania czy darowa urazy
emocjonalnej, jawi si jako powane ograniczenie. Sidemki opowiadaj nieraz, e

- 201 -

zmuszone s broni si przed depresj partnera bogatym planem zaj pozadomowych.

Cho ciko im przychodzi podejmowanie zobowiza, al im te dobrego zwizku,
gdy dojdzie do rozstania. W swoim wyidealizowanym obrazie mioci uwaaj, e
partner bdzie stanowi dodatkowe mie towarzystwo w realizowaniu zada, ktrym
Sidemka ju w samotnoci oddaje si z radoci. Partner potwierdzaby fakt, i ycie
jest dobre i nie narzuca adnych ogranicze czy warunkw. Gdyby zupena zbieno
zainteresowa okazaa si niemoliwa, nastpnym w kolejnoci rozwizaniem byoby
takie ustawienie przyjani, by Sidemka nie tracia zainteresowa: nie podejmowaa
takich zobowiza, wskutek ktrych mogaby si nudzi czy czu si zobligowan do
pozostania.
Do pozytyww intymnych zwizkw Sidemek naley to, i czuj si zobowizane
podtrzymywa wzajemne uczucia poprzez wasn aktywno, poszukiwania
intelektualne, seks i zabaw. Potrafi wnosi w taki zwizek nowe zainteresowania,
zapomina o dawnych urazach i rozpoczyna od nowa.
Sab stron intymnych relacji Sidemki jest to, e ma ochot odej, jeeli partner
przeywa depresj lub przejawia nasilone potrzeby emocjonalne. Najczstsz form
obrony jest racjonalizacja pierwotnego zobowizania poprzez wprowadzanie
dodatkowych obwarowa zmieniajcych wczeniejsze plany.
Przykad pary zoonej z Sidemki i Szstki (Epikurejczyk i Adwokat Diabla)
Oba typy cierpi na ukryt paranoj. Szstka ujawnia swj lk, podczas gdy
Sidemka unika lku oddajc si rnym dziaaniom zastpczym. Sidemka moe
wywrze bardzo korzystny wpyw na zwizek, jeeli potrafi na tyle powanie
potraktowa obawy Szstki, by wycign j z domu i zaangaowa w inne formy
aktywnoci. Gdy ju Szstka nabierze rozpdu, jej lki rozwiewaj si a Sidemka moe
dostarczy jej odskoczni pozwalajcej podj odpowiedni aktywno. Szstka
niewiadomie uczyni przysug zwizkowi ujawniajc w zachowaniu Sidemki wiele
ukrytych cech paranoidalnych. Sidemka moe wtedy pomc Szstce, zachowujc
jednoczenie odpowiedni dystans wobec swoich lkw, ktre przypisuje partnerowi.
Szstka czuje si przykuta do ycia przez obowizki i cik prac, podczas gdy
podstawowym nastawieniem Sidemki jest nieograniczony optymizm. O ile kade z
partnerw bdzie potrafio wczu si w podejcie do ycia drugiej strony. Szstka
bdzie w stanie si nauczy przezwycia paraliujcy strach i podejmowa
aktywno, Sidemka za zacznie skupia si na jednej rzeczy na raz bez odczuwania
lku.
Oba typy yj raczej przyszoci. Szstka czyni to w celu uchronienia si przed
potencjalnym zagroeniem dla zwizku. Sidemka natomiast po to, by snu egzotyczne
plany na temat przyszoci pary. I tutaj partnerzy mog wesprze si wzajemnie,
przyjmujc swoje odmienne wiatopogldy. Sidemka moe si zblia ku przyjemnym
perspektywom. Szstka za moe te plany stabilizowa dziki realistycznej ocenie
przeszkd. Oba typy gotowe s woy duo pracy w osiganie przyszych celw.
Entuzjazm Sidemki podtrzyma wizje, w ktre zwtpi mogaby Szstka. Natomiast
umiejtno dostrzegania przez Szstk podstawowego pikna w uciliwym

- 202 -

codziennym zmaganiu si z yciem utrzyma par w dziaaniu na tyle dugo, by plany si

zmaterializoway.
Rnice w potrzebach dotyczcych wiernoci i zobowiza mog prowadzi do
problemw. Szstka, zanim si zobowie, musi uzyska odpowiednie zapewnienia od
drugiej strony. Sidemka natomiast potrzebuje swobody. Szstka czciej odczuwa
zazdro i czsto interpretuje dwuznaczne obietnice Sidemki w sposb najmniej
korzystny. Szstka uwaa postaw yciow partnera polegajc na hodowaniu wielu
opcjom za przejaw egoizmu lub braku lojalnoci. Czuje si zagroona brakiem dyskrecji
Sidemki lub jej licznymi zewntrznymi zainteresowaniami, ktre pochaniaj wiele
czasu. Jeeli Szstk ogarnie depresja lub obezwadniajca troska o przyszo pary,
uruchomiony zostanie samonapdzajcy si mechanizm,
w ktrym lk Szstki przed moliwoci porzucenia wytwarza w niej depresyjny
nastrj, a ten z kolei skania Sidemk do odejcia. Szstk moe zoci to, e na jej
barki spadaj wszystkie obowizki, podczas gdy Sidemka idzie si zabawi", na co
Sidemka odpowiada: Nikt Ci do niczego nie zmusza."
Tym powanym zagroeniom mona zapobiec, jeeli Sidemka gotowa jest podj
negocjacje i zgodzi si na konkretne zobowizania, dziki ktrym Szstka wie, na
czym stoi. Wiele niepotrzebnych obaw Szstki znika, gdy deklaracje Sidemki s
jednoznaczne. Szstka w o wiele mniejszym stopniu chce wwczas wiedzie, z kim
Sidemka spdza swj wolny czas. Jeeli Sidemka potrafi doceni warto zwolnienia
tempa, by skupi si na tych aspektach zwizku, ktre uwidaczniaj si jedynie w
wyniku wytrwaoci i introspekcji, moe wiele skorzysta z gotowoci Szstki do
powicania si. Para wiele skorzysta, jeeli Szstka postara si pamita o najlepszych
aspektach wzajemnej relacji a Sidemka skoncentruje si na aspektach negatywnych na
taki czas, by si z nimi upora.
Na co Sidemki zwracaj uwag?
Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora. Sidemka sprawia wraenie dyletanta o
wielu rozproszonych zainteresowaniach: realizuje na raz kilka przedsiwzi, na
pododze rozrzuci trzy albo cztery niedoczytane ksiki. Uwaga przeskakuje z jednego
przeycia na drugie w pogoni za nastpnym fascynujcym zajciem.
Dla Sidemki wszystkie te zainteresowania s ze sob powizane. Wszystkie dokd
prowadz. Kiedy, w przyszoci wszystko si poczy. Jak cudownie bdzie wszystko
do siebie dopasowa! W imi ucieczki uwaga potrafi si przesuwa pynnie midzy
sodkimi wspomnieniami, fascynujcymi mylami i interesujcymi planami na
przyszo. Nastpujca wypowied pochodzi od modego mczyzny, Sidemki,
ktry nie potrafi zaklasyfikowa swoich interdyscyplinarnych warsztatw tak, by
mona je byo zareklamowa w katalogach kalifornijskich orodkw rozwoju
osobowoci.
Prowadz warsztaty powicone rozszerzaniu wiadomoci oraz grupy rozwojowe.
Znam co najmniej dziesi rnych systemw, z ktrych czerpi dowiadczenia. Moje
podejcie do problemu jest eklektyczne. Uwielbiam przystpowa do pracy na zimno,

- 203 -

bez adnego przygotowania i pracowa z tymi, ktrzy si zgosz. Mj program jest w

stanie speni potrzeby kadego z uczestnikw. W ogoszeniach pisz: Zajmujemy si
medytacj, sztukami walki, neurolingwistyk i oddychaniem wedug systemu Reicha."
Zawsze prosz swoich uczestnikw, by przygotowali jaki sen, nad ktrym moglibymy
popracowa.
Ten mczyzna prowadzcy warsztaty nie umie si jeszcze powanie skupi na
jednym obszarze. Chce pozby si problemw, przeskakujc z jednego systemu na
drugi lub zmieniajc zakres swoich planw.
Taki styl koncentracji uwagi staby si bardziej konstruktywny, gdyby czowiek ten
umia naprawd stawi czoa problemom miast przedwczenie wprowadza now
technik. Powinien wzi na siebie odpowiedzialno za konieczno przeciwdziaania
prawdziwym trudnociom i umie wytrwa przy swoich klientach w przeywaniu przez
nich autentycznego cierpienia. Wwczas jego zakorzeniony nawyk dopasowywania
nowych informacji do rnorodnych systemw interpretacyjnych mgby go
doprowadzi do wgldw sprzyjajcych rozwojowi jego uczniw.
Nastpna wypowied pochodzi od innego mczyzny, take Sidemki, ktry nauczy
si tak organizowa swj sposb koncentracji uwagi, by doj do uytecznej metody
radzenia sobie z problemami. Podejcie tej osoby rni si od opisywanego powyej,
potrafi ona bowiem skupi wszystkie swoje opcje na jednym problemie zamiast
zmienia podejcia, by problem rozmy.
Pracuj jako konsultant od spraw organizacji. Naszymi klientami s firmy
przechodzce kryzys lub stojce przed grob rozpadu. Firmy, ktrym udzielamy
porad, czsto maj zoon struktur hierarchiczn i midzy poszczeglnymi
wydziaami wystpuj powane rnice. Kady wydzia chce wyj na swoje kosztem
pozostaych. Otrzymuj cakowicie sprzeczne sprawozdania i podchodz do nich jak
do talii kart.
Dokonuj w umyle przegldu poszczeglnych wydziaw, a uda mi si wychwyci te
punkty, ktre do siebie pasuj. Jeeli bez przerwy tasuj poszczeglne systemy, musz
w kocu doj do pewnych punktw, z ktrymi wszyscy si zgodz. Traktuj swoj
prac jako rodzaj burzy mzgw, w ktrej mog kontrolowa punkty styczne tak, by
poszczeglne wydziay musiay podj wspprac, jeeli w ogle maj przetrwa. To
cige tasowanie prowadzi do problemw, gdy trzeba zmienia procedury i
hierarchi. Bardzo cierpi, gdy prowadz zebrania, na ktrych zmuszony jestem
poinformowa ludzi o koniecznych zmianach. Niemniej jednak mj system pracy,
polegajcy na tasowaniu kart", jest skuteczny.
Styl intuicyjny
Przyzwyczajenie Sidemki do lokowania nowych informacji w kilku niezalenych od
siebie kontekstach przypomina bardzo strategi opowiadania bajek, aby dociera do
intuicyjnych pomysw.
W technice opowiada rozwizuje si trudny problem w ten sposb, e najpierw

- 204 -

odsuwa si go w boczne rewiry uwagi, po czym zaczyna si snu opowie o czym

cakiem niezwizanym z problemem, ktry chce si rozwiza. W poowie opowiadania
podejmuje si stopniowo wtki problemu, wczajc go w tok opowiadania.
Wprowadza si rne przydatne postaci, przesuwajc problem po kilku rnych
scenach i powierzajc go kolejnym postaciom opowiadania, zdobywa si wgld w
rne moliwoci jego rozwizania.
Od lat uprawiam skomplikowany zawd, ktry jedn nog tkwi w naukach cisych,
jedn w filozofii, i jeszcze paroma innymi w statystyce i historii. Stale prbuj
powiza to, o czym czytam w jednej dziedzinie z innymi polami moich
zainteresowa. Sam logik niczego nie dokonam, na przykad przenoszc wprost
wiedz z jednej dziedziny w inn. Pracuj raczej w ten sposb, e jeeli napotkam na
przeszkod, mam ochot na kaw i ciep bueczk. Musz si zaj czym innym, na
przykad bieganiem czy rozmow z koleg.
Na ogl przerwa ta peni jedynie funkcj relaksu i gdy wracam do biurka nie idzie mi
lepiej. Czasem jednak co w tej innej aktywnoci zupenie niezwizanej z problemem,
z ktrym si mocuj nasuwa mi rozwizanie. Jedno takie olnienie miaem wtedy, gdy
przypadkowo podsuchaem, jak ona tumaczya naszemu najmodszemu synowi
zasady dziaania maszyny do szycia. Co w tonie jej gosu zainteresowao mnie i
podczas gdy ona wyjaniaa, jak iga zahacza o nitk, ja zdaem sobie spraw z tego,
e w artykule, nad ktrym pracowaem, pominem pewne historyczne napicie, ktre,
podobnie jak niewidoczny bbenek, napina ni wiodc.
Zdolno do pracy jako wysza jako umysu
Planowanie przyszoci moe sprzyja unikaniu dziaania z dwch powodw. Po
pierwsze, jeeli plany s pene fantazji i inwencji, planowanie moe by czynnoci o
wiele przyjemniejsz ni mudna praca. Dlaczego czowiek nie miaby y marzeniami,
pozwalajc innym zaj si sprawami konkretnymi?
Drugi unik ma charakter bardziej subtelny. Polega na ignorowaniu faktu, e gdy
zobowizujemy si do czego, inni przypuszczaj, e zgadzamy si z podstawowymi
zaoeniami danego projektu, a nie tylko z paroma odpowiadajcymi nam punktami.
Jeeli na przykad zobowizujemy si do wiernoci (wicej si ze wzajemn
mioci), nie wynika z tego, e kochajc zarazem wspmaonka i kochanka jestemy
wierni.
Wikszo Sidemek oczywicie zrozumie bezsens takiej argumentacji. Skonne
byyby jednak minimalizowa fakt, e nie dotrzymay zobowizania, podkrelajc za to
nastpujce twierdzenie:Ale c zego jest w mioci? Mio wszystkich zrwnuje.
Czy kada mio nie jest jednakowa?" W efekcie twierdz, e osoby dochowujce
wiernoci to nienowoczeni prostacy.
Jeeli podejmujemy jak prac, zobowizujemy si do trwania przy jednej linii
dziaania zamiast kursowa midzy kilkoma rnymi kierunkami aktywnoci tylko po to,
by nie straci czego dobrego. Praca zakada pewien poziom dobrowolnego
samoograniczania. Wymaga odsunicia na bok innych opcji i powicenia si jednemu

- 205 -

przedsiwziciu. Nie zmienia si planw wtedy, gdy napotykaj na przeszkody i nie

porzuca si pracy, bo kto nas skrytykowa czy dlatego, e inni mniej s przekonani do
naszych wietnych pomysw.
Z punktu widzenia treningu uwagi praca to zobowizanie si do stabilizacji uwagi
wanie na chwili teraniejszej i akceptacji dokadnie tego, co w danej chwili si pojawi,
niezalenie, czy to nas cieszy czy smuci, wprawia w dobry nastrj czy przygnbia. Gdy
pracujesz, koncentrujesz si na jednej rzeczy na raz, pki danego zadania nie
doprowadzisz do koca.
Dla osoby o cechach narcystycznych, ktra podejmuje medytacj, konieczno
skupiania uwagi na jednym punkcie lub na wewntrznym obiekcie kontemplacji jest
zajciem nudnym. Uwag przycigaj fascynujce pomysy i sny, i bardzo trudno jest
zwolni bieg myli, by skoncentrowa si na jednym punkcie.
Zadanie staje si jeszcze trudniejsze, jeeli materia, ktry zaczyna si ujawnia
podczas medytacji wskazuje na to, e jestemy mniej dojrzali ni to sugeruje nasze
ego". Narcystyczni medytujcy, szczerze nieraz przekonani, e dawno przezwyciyli
swoje ewentualne osobiste saboci, musz si wykaza hartem ducha i odwag, by
mc zwrci uwag na te aspekty samego siebie, ktre pozostawiaj jeszcze wiele do
yczenia.
Byem ju na stau szpitalnym, gdy natknem si na dziedzin medycyny, ktr nie
chciaem si zajmowa. Dotychczas podwiadomie popychaa mnie naprzd myl, e
celem medycyny jest zwalczanie mierci i e zawsze bd mg jako temu zaradzi.
Teraz za przysza kolej na sta na oddziale onkologicznym i codziennie zmuszony
byem informowa rodziny ciko chorych pacjentw, e nic nie mog dla nich zrobi.
Z pocztku po prostu nie przyjmowaem tej prawdy do wiadomoci. Musiao by dla
moich pacjentw jakie wyjcie! Nowa strategia, jakie oddziaywanie kompleksowe.
Z czasem musiaem przyj do wiadomoci, e mier jest czym realnym. Zdaem
sobie spraw z tego, e wydawao mi si dotychczas, e mnie ona nie dotyczy. Nie
wierzyem, e umr. Zajem si wic powanie leczeniem raka. Zaczem mu si
naprawd przyglda i zafascynowao mnie to.
Siedzc kiedy nad mikroskopem przeyem co, co nazwabym . dowiadczeniem
pozazmysowym. Zagldaem w wizjer mikroskopu i mocowaem si jednoczenie z
wasnymi mylami. Staraem si skupi uwag na pytce z komrkami
nowotworowymi i nie oddycha zbyt mocno, ale myli moje wci uciekay ku czytanej
wanie ksice i zaplanowanej na ten wieczr randce. Byem na krawdzi midzy
yciem i mierci. W tych komrkach na pytce bya mier, a ja syszaem zew yda.
I wtedy komrki zaczy si otwiera. Byy barwione, ale zaczy pulsowa, jak mae
soneczka. Po prostu przygldaem si, jak pulsuj i otwieraj si, ttni yciem. Gdy
tylko doszedem do siebie, byem przekonany, e przeyem jaki odmienny stan
wiadomoci. I e starajc si opanowa, ujrzaem jak rzeczywisto na pograniczu
ycia i mierci.
aroczno

- 206 -

aroczno Sidemek przejawia si w ich niemal fizycznym godzie podniecajcych

wrae i przey. Sidemki twierdz, e uzalenione s od wasnej adrenaliny.
Uwielbiaj pd energii fizycznej, podniecenie, jakiego dostarcza przygoda, i stymulacj
umysow. Czsto te czuj pocig do rodkw psychodelicznych i wszelkich innych
substancji zapewniajcych im dobre samopoczucie. aroczno to raczej cielesny gd
stymulacji i przey, ni gd talerzy penych jedzenia. Sidemka woli przerwa jak
sytuacj, zanim si ni nasyci do koca aby tylko nie straci dla niej zainteresowania.
Sidemki to smakosze dowiadcze, przedkadaj mae ksy wszystkiego, co najlepsze
nad przedawkowanie jednego posiku".
W praktykach duchowych aroczno umysu nazywa si mapim umysem.
Odwouj si one do przykadu mapy przeskakujcej sprawnie z jednego drzewa na
drugie.
Problem z mapim umysem polega na tym, e uwaga zamiast si koncentrowa,
przeskakuje w wyniku kolejnych skojarze, fantazji i planw z tak szybkoci, e
osoba medytujca nie jest w stanie zapa w gboki stan kontemplacji. Zadaniem takiej
osoby jest nauczy si koncentrowa uwag na jednym punkcie zamiast ulega
powabom kolejnych fantazji i planw.
Na poziomie ciaa mapi umys opisywany jest przez Sidemki jako pragnienie
wszystkich moliwych dowiadcze. Twierdz, e najbardziej oywione s wtedy, gdy
przechodz od jednej fascynujcej aktywnoci do nastpnej, i e maj nieograniczon
energi fizyczn, o ile nie trac zainteresowania. Sekret polega na tym, by porzuci dan
aktywno dokadnie w tym momencie, w ktrym zaczynaj odczuwa zmczenie i
przeczuwa nadchodzce znudzenie. Twierdz take, e wol nie spa ni zrezygnowa
z jakiego ciekawego zajcia.
Cnota wstrzemiliwoci
Trzewo polega po prostu na umiejtnoci utrzymania okrelonej linii dziaania bez
koniecznoci wprowadzania dygresji czy podniecajcych planw dodatkowych.
Sidemki twierdz, e boj si zwolnienia tempa i koncentracji na jednej linii dziaania,
poniewa zobowizanie takie zawsze pociga za sob nud i cierpienie.
Na poziomie umysu Sidemki ujawniaj skrzywienie w kierunku pozytywnych
wyobrae, dokadnie przeciwnych przyzwyczajeniu Szstki do wyobraania sobie
najgorszych ewentualnoci po to, by zawczasu si do nich przygotowa. Epikurejczyk
potrafi si upaja si wasnych wyobrae. Przeywa te stan fizycznego podniecenia
bliski stanowi upojenia, gdy zaspokaja pragnienie przeycia tylu przygd, ile tylko zdoa
zmieci.
Sidemk podnieca wspaniay plan na przyszo, zawierajcy na og wizj ycie
zintegrowanego, w ktrym gwne kierunki zainteresowa i specjalne udogodnienia
zespolone s w jedn syntetyczn cao: nie bdzie tam przepychanek, wszystko
bdzie przebiegao gadko, duo bdzie stymulacji i nikt nie bdzie zadawa
kopotliwych pyta.
Na poziomie praktycznym trzewo oznacza, e kad chwil naley rozpatrywa ze
wzgldu na to, ile naprawd dostarcza przey. Naley z rwnym zainteresowaniem

- 207 -

przyglda si dobrym i zym stronom tego dowiadczenia, zamiast selektywnie

zwraca uwag tylko na przeycia pozytywne. Trzewa Sidemka potrafi koncentrowa
si na jednej rzeczy na raz, doceni jej prawdziw warto zamiast dosadza j i
wyobraa sobie, e jest czym wicej ni jest naprawd.
Zalety
Do zalet Sidemki mona zaliczy entuzjazm dla moliwoci twrczych oraz
autentyczn umiejtno wycigania rki do ludzi i wprowadzania nowych pomysw.
Sidemki s znakomite w koordynowaniu dziaa duej grupy, w prowadzeniu burzy
mzgw, szczeglnie na pocztku przedsiwzicia. Gotowe s eksperymentowa i
dostosowywa wasne zasady do nowych poj, dostrzega punkty styczne w
przeciwnociach, zauwaa we wszystkim najlepsze strony. Sidemka potrafi poprawi
nastrj w czasie mniej korzystnych faz realizacji projektu czy zwizku midzy dwojgiem
ludzi. Jest autentycznie zainteresowana stymulujcymi pomysami i potrafi woy w nie
wiele energii. Chtnie angauje swj wysiek dla zapewnienia przyjemnoci, realizacji
ciekawych pomysw czy wartociowego celu, tak jak inni pracuj dla wynagrodzenia
czy korzyci osobistych.
Atrakcyjne otoczenia
Sidemki czsto bywaj wydawcami, literatami czy bajkopisarzami. S teoretykami
nowych paradygmatw. Planuj, syntetyzuj i zbieraj pomysy. Poszukuj naturalnych
sposobw utrzymania dobrego nastroju.
S osobami wiecznie modymi, dla zachowania zdrowia i witalnoci odwiedzaj
orodki odnowy biologicznej i sklepy ze zdrow ywnoci. Sidemki pojawiaj si w
czasopismach New Ag. S idealistami, futurologami i podrnikami. Zaraz wsid w
samolot, wic nie w peni jestem tu dzisiaj obecny". S entuzjastami, wyszukujcymi
najlepsze potrawy i przednie wino, poszukiwaczami rozstrzygajcego yku, pogldu
zawierajcego kwintesencj poszukiwa. Jako pracownicy naukowi namawiaj do
studiw interdyscyplinarnych.
Nieatrakcyjne otoczenia
Sidemka nie podejmuj zazwyczaj prac rutynowych, nie majcych posmaku
przygody. Nie zostaj technikami laboratoryjnymi, ksigowymi; nie wybieraj zawodw
o ustalonej rutynie. Nie lubi pracy pod kierunkiem krytycznego szefa.
Synne Sidemki
Zonker, bohater komiksw o Doonsburym', to Sidemka, ktra studiowaa w Yale
czsto przerywajc nauk, a zdobya wyksztacenie medyczne i wesza w szeregi
brytyjskiej arystokracji dziki umiechowi losu, osobistemu wdzikowi i zaoeniu, e
lepiej by wiernym sobie ni zapracowa si na mier.

- 208 -

Ram Dass * Thoreau * Piotru Pan * Kurt Vonnegut * Groucho Max * Rajneesh
Podtypy
W podtypach znajdujemy odzwierciedlenie zaj, ktrym Epikurejczycy oddaj si po
to, by podtrzyma wyidealizowany obraz siebie. Podtypy te reprezentuj trzy centralne
problemy narcyzmu: poszukiwanie lustrzanego odbicia, futuryzm i idealizacj.
Podatno na sugesti (fascynacja) w zwizkach dwuosobowych
Sidemki w swojej wyobrani wyolbrzymiaj nowe dowiadczenia i pomysy do tego
stopnia, e nabieraj one mocy faktw dokonanych.
Myl o sobie jako o eskim Don Juanie. Czuj do kogo pocig natychmiastowy i
przygwadajcy. Chc si dzieli wszystkimi nowo odkrytymi cudami i mie go przy
sobie, gdy id szuka kolejnych dowiadcze.
Powicanie si (mczestwo) w stosunkach spoecznych
Sidemki potrafi zaakceptowa ograniczenia opcji wynikajce ze zobowiza wobec
innych, poniewa s przekonane, e wszystkie ograniczenia maj charakter
tymczasowy. Nastawiaj si zatem na realizowanie przyszych pozytywnych celw.
Miaem tak wdrukowan ide powicania si, e nie wiedziaem wcale, e si
powicam. Bylimy rodzin imigrantw i wyldowalimy we woskojzycznym getcie.
Udao mi si zmieni lokaln szko parafialn na szko w innej dzielnicy i dawano
mi wyranie do zrozumienia, jakie s rnice midzy moj rodzin, a tym, co
posiadaj inne dzieci. Na jednym poziomie wiedziaem, e moi starzy nigdy nie
przezwyci bariery jzykowej, na innym natomiast uwiadamiaem sobie, e
posuwamy si wszyscy w kierunku cakiem odmiennego yda.
ycie w rodzinie (grupie osb mylcych podobnie) jako taktyka samoobrony
Sidemka czerpie satysfakcj z bezpieczestwa pyncego z przynalenoci do grupy
osb mylcych podobnie, ktre podzielaj jej przekonania.
Kiedy mylaem o sobie jako o czowieku wiecznie krcym po ludziach. Miaem
przymus odwiedzania po kolei swoich znajomych, by niczego nie uroni z ciekawych
spraw, ktrymi si zajmowali. Stale wyobraaem sobie, e gdyby udao si poczy
nasze talenty, umielibymy wypracowa idealny styl ycia. Latami caymi tak
kryem, zanim zdaem sobie spraw z tego, e nikt z nas nie wytrzymaby, gdybymy
na co dzie mieszkali razem. Nadal wydaje mi si, e jest midzy nami psychiczna
wi, cho marzenie o wsplnym zamieszkaniu ju mi przeszo.

- 209 -

Co moe pomc Sidemkom w rozwoju?

Sidemki czsto przystpuj do terapii lub zaczynaj uprawia medytacj, poniewa
szukaj czego wicej w yciu". Inna powszechna przyczyna to kryzys wieku
redniego, gdy szczeglnie wyrana staje si rozbieno midzy wyimaginowanymi
oczekiwaniami a rzeczywistymi dokonaniami. Typowe problemy, z ktrymi si
zgaszaj, to przekonanie, e inni czonkowie rodziny przeywaj kopoty, niezdolno
zaangaowania si w staym zwizku, nadmierne pocenie si lub mczce czy
niedokoczone zadanie w pracy. Sidemki maj kopoty z prac, narkotykami i
finansami. Kopoty te wynikaj z obronnego mechanizmu ucieczki w przyjemno.
Epikurejczyk musi nauczy si zdawa sobie spraw z tego, kiedy uwaga jego
przesuwa si z autentycznego cierpienia ku pozytywnym marzeniom lub zastpczym
przyjemnociom. Sidemki mog sobie pomc, gdy:
Zrozumiej, jak bardzo s przywizane do modoci i energii, gdy doceni dojrzao i
starszy wiek.
Naucz si trwa przy bolesnym problemie tak dugo, by
zauway, e problem ten istnieje. Musi by ze mn co nie w porzdku, jeeli
potrzebuj pomocy."
Spostrzeg, kiedy dochodzi do ucieczek psychicznych: tworzenia nadmiernie
rozbudowanych planw, podejmowania si licznych zada, kreowania nowych opcji i
planw na przyszo. Gdy mylenie i dziaanie staj si hiperaktywne, oznacza to, e
Sidemka ucieka.
Zrozumiej, e maj zwyczaj wyobraania sobie cierpienia zamiast przeywa napicia
zwizane z cierpieniem rzeczywistym.
Zwrc uwag na to, e powierzchowne przyjemnoci i brak gbi w zwizkach z
innymi prowadz do kompulsywnego pragnienia coraz to nowych przyjemnoci i
rozrywek.
Zauwa, e pozostajc na powierzchni pozbawiaj si gbokich przey i
przyjemnoci.
Zauwa, e powierzchowne lub przedwczesne rozadowywanie emocji zastpuje
reakcje gbsze, e obawiaj si gbokiego zaangaowania wobec siebie samych.
Zdadz sobie spraw ze swego zaoenia, i nale im si szczeglne wzgldy.
Dostrzeg rozmiar prawdziwej odpowiedzialnoci, ktra zwykle przekracza znacznie
t, na jak Sidemka ma ochot.
Naucz si nie traci rwnowagi, gdy pojawi si paranoja. Moe to si okaza
zadaniem ponad siy. Pojawia si lk, e ycie stanie si cakiem nieznone.
Sprbuj dostrzec rnic miedzy krytyk a realistyczn samoocen; gdy zauwa, e
lk pojawia si wtedy, gdy podwaone zostaje przekonanie o wasnej wartoci; rodzi si
wwczas potrzeba wywyszania si po to, by odzyska dobre samopoczucie.
Bd gotowe przepracowa epizody wciekoci pojawiajce si wtedy, gdy podwaa
si ich nadmierne przekonanie o wasnej wartoci. W razie zranienia, musz umie
zauway swoj skonno do rozszczepiania obrazu bliskich tak, e wydaj si

- 210 -

cakowicie dobrzy lub cakowicie li; gdy naucz si nie traci gruntu pod nogami, gdy
sprawy le id.
Zrozumiej, e maj potrzeb czarowania, e pragn, by sytuacja bya ciekawa,
przyjemna, e potrzebuj by w porzdku.
Spostrzeg u siebie tendencj do zmylania, by unikn cierpienia, e produkuj
rozrywkowe opowiastki niewiele majce wsplnego z prawd, e korzystaj z analogii,
by intelektualizowa bolesne emocje, e kieruj uwag na wyobraenia, by nie dopuci
do siebie blu.
Rozpoznaj swoj skonno do ucieczki w fantazje, do korzystania ze rodkw
poprawiajcych nastrj, do poszukiwania zmysowego przecienia, gdy naucz si
zatrzyma si w chwili obecnej zamiast ucieka.
Przestan si czepia kurczowo nie dajcych satysfakcji opcji; gdy zauwa, e utrata
jakiej opcji prowadzi do poczucia ograniczenia i lku.
Co Sidemki powinny sobie uwiadomi?
Epikurejczycy powinni sobie uwiadomi, e w trakcie terapii mog si pojawi
nastpujce problemy:
Znudzenie terapi, ujawniajce si w obdarowywaniu terapeuty prezentami, prbach
oczarowania, odwracaniu uwagi ku
ciekawym problemom intelektualnym.
Poczucie wyszoci. Pogarda dla nieco niedorzecznego terapeuty. Pogarda dla ycia
przecitnych ludzi.
Kojarzenie trudnej sytuacji z tyloma rwnolegymi mylami, e problem traci na
znaczeniu.
Ch przyspieszania, gdy pojawiaj si kwestie zobowiza. Lek, gdy nikn
alternatywne opcje.
Poczucie przygwodenia i znudzenia tym, do czego si
zobowizali. Chc znw mie swoje rozmaite opcje."
Lk o hierarchie wewntrzne. Na czym ja stoj?" Gdzie jest moje miejsce?" Jak
mnie widz inni?"
Problemy z autorytetami. Niech do przyjmowania roli szefa. Niech do
przyjmowania roli podwadnego. Niwelowanie
hierarchii wadzy, by unikn cierpie, gdy kto rozkazuje.
Poczucie winy, e tak wiele udao si uzyska bezkarnie, poczucie winy z powodu
sukcesw zdobytych wdziczeniem si.
Ch przerwania terapii, gdy tylko odczuje si ulg w zwizku z problemem, z ktrym
zgosili si na terapi. Ucieczka w zdrowie.
Ch przeywania odmiennych stanw, przypisywania wyszych znacze sprawom
problematycznym. Ucieczka w owiecenie.
Znieksztacanie negatywnych dowiadcze z przeszoci.
Wyraanie zoci poprzez omieszanie problemu. Spostrzeganie niedorzecznoci
problemu. Pomniejszanie i wymiewanie

- 211 -

problemw innych ludzi.

Punkt smy: Szef

Osobowo
GOWA: Cecha dominujca Zemsta
SERCE: Namitno dza

/ Esencja
Wyszy stan umysu: Prawda
Cnota: Niewinno

Cechy drugorzdne
Seks: Wadczo/poddanie
Kontakty z innymi ludmi Poszukiwanie przyjani
Ochrona siebie Zadowalajce przetrwanie
Dylemat
Dziecistwo semek przebiegao pod znakiem walki. Silnych szanowano, sabymi
pogardzano. Bojc si znale na sabszych pozycjach, semki nauczyy si broni
poprzez uwraliwienie na cudze ze zamiary. Siebie uwaaj za obrocw, za osoby
chronice przyjaci i niewinitka". Osaniaj ich tarcz swego ciaa, mocuj si
rwnoczenie z niesprawiedliwymi przeciwnociami losu.
Nie dajc si zastraszy konfliktom. semki odnajduj swoj tosamo w walce o
praworzdno. Dumne s ze swej gotowoci stawania w obronie sabszych. Ich
mio wyraa si bardziej w opiekuczoci ni w czuoci. Zaangaowa si w zwizek
to znaczy wzi osob ukochan pod swoje skrzyda i usuwa z jej drogi zagroenia.
Podstawowym problemem jest kontrola: kto tu rzdzi i czy zrobi to sprawiedliwie.
semki wol bra ster w swoje rce, panowa nad sytuacj i kontrolowa innych
silnych wspzawodnikw. Odczuwaj potrzeb sprawdzania, czy osoby penice
wadz s sprawiedliwe i kompetentne. Czy nie wpadn w rce ludzi nieyczliwych?
Czy oni nie s band gupcw? Jak zareaguj, gdy si ich przycinie? Sprawdmy ich."
Jeeli semka znajduje si w pozycji podlegej, bdzie pomniejsza fakt, e kto inny
ma rzeczywisty wpyw na jej dziaania. Bdzie nagina przepisy i ich interpretacj, pki
nie stanie si Jasne, na jakie kary moe si narazi. W pozycji przywdczej z kolei.
semka bdzie chciaa wzmocni granice osobistego imperium. Zastosuje wtedy
strategi przejcia wadzy absolutnej zamiast poszukiwa sprzymierzecw poprzez
delikatne negocjacje i zabiegi dyplomatyczne.
Czsto stosowanym sposobem sprawdzania, kto ma wadz, jest nadeptywanie
ludziom na odciski i obserwowanie ich reakcji. Czy zdecyduj si1 na odwet? Czy ugn
si i oka sabo, czy te bd przestrzega zasad za wszelk cen? Czy zmieni
piewk, gdy zostan przycinici do muru? Czy zaczn kama, manipulowa, czy te
bd mwi prawd?
Walczc z przyjacielem. Szef bada jego motywy. Daje tym samym do zrozumienia, e
chce si do niego zbliy, jako e semki wierz, e prawda ujawnia si w walce. To e

- 212 -

walka moe by sposobem zwikszania intymnoci szokuje innych, ktrych przeraa

ujawnianie zoci lub wyprowadza z rwnowagi myl, e intymno i gniew mog by
ze sob tak cile zwizane.
Surowa powierzchowno semki kryje serce zalenego dziecka, przedwczenie
wystawionego na przeciwnoci losu. Wiele semek kroczy przez ycie nie zagldajc w
gb siebie i nie odkrywajc na nowo agodnych uczu, ukrytych od czasu utraty
dziecicej niewinnoci. Nieszczciem Szefw, przyzwyczajonych do cigego
poszukiwania winnych na zewntrz, jest to, e gdy wreszcie odkryj, e wszyscy mamy
udzia we wasnych nieszczciach, wiadomo ta moe ich nawet doprowadzi do
samobjstwa. semki twierdz, e choby najbardziej obwiniay innych, zawsze jeszcze
bardziej wini siebie. Wina oraz pragnienie ukarania za to gwne sprawy, na ktrych
koncentruj si semki. Jeeli bowiem uda im si odkry winnego, mog w sposb
uprawniony przej kontrol i stan w obronie niewinnych, wprowadzajc
praworzdno. Przeciwko zewntrznemu zagroeniu mona zmobilizowa siy i podj
dziaania. Dziki gniewowi semka czuje si silna, przeciwstawia si bowiem w ten
sposb swojemu lkowi: inni nie mog jej zrani, ani kto, komu zaufaa zdradzi.
Wychodzc z zaoenia, e silni przetrwaj a sabi zgin. semki s bardzo
podejrzliwe wobec niejasnych zamiarw, sprzecznych komunikatw i niedookrelonych
hierarchii dowodzenia. Poczucie bezpieczestwa pynie z wiedzy o tym, komu trzeba
si przeciwstawi i kto bdzie nas osania. W sytuacjach napicia uwaga semek
zawa si. Skupiaj si na waeniu wasnych si i badaniu mocnych i sabych punktw
przeciwnika. Czy przeciwnik jest niewinny czy winny? Jest przyjacielem czy wrogiem?
Wojownikiem czy tchrzem? Szef rzadko kwestionuje wasne opinie. Rozwaanie zalet
wasnego stanowiska czy zagbianie si w swoje motywy psychologiczne osabioby
jedynie jego stanowczo.
semka pragnie, by jej ycie byo przewidywalne i nie wymykao si z pod kontroli.
Jeli nie znajduj stanowiska, ktrego naley broni, ten brak wyzwania prowadzi do
rozdranienia i znudzenia. Gdy ju raz ustalono zasady postpowania. semki czsto
zaczynaj ama wytyczne, przy ktrych same si uprzednio upieray. semka, ktra
jest znudzona lub cierpi na nadmiar niespoytej energii, sprawia wiele kopotw:
wszczyna ktnie, miesza si w sprawy znajomych lub angauje mnstwo energii w
sprawy bahe: Kto ukrad moj obieraczk do jarzyn? Kto tu jest winien?"
Innym, czstym u semek, sposobem pozbycia si nadmiaru energii i rozwizaniem
problemu nudy jest przesada. Przesadnie korzystaj z przyjemnoci dostarczanych
przez seks czy uywki, uczestnicz w caonocnych pijastwach, nieustannych
przyjciach. Pracuj do upadego. Czerpi tak rado z jedzenia, e przy kolacji
paaszuj jeszcze dwie dokadki. Gdy ju skoncentruj si na poszukiwaniu
przyjemnoci, trudno im si od nich oderwa. Jedna przyjemno rodzi nastpn i
jeszcze nastpn. semka opuszcza przyjcie ostatnia.
W przypadku Szefa (jak i w przypadku wszystkich dziewiciu typw Enneagramu)
dojrzao i obserwacja siebie prowadz do zrozumienia, jakie ograniczenia kryj si w
zawonym podejciu do ycia. Kady typ w kocu odzyskuje cenny aspekt wasnej
esencji, podajc ciek dominujcych u niego problemw. Dla semki oznacza to
odzyskanie pierwotnej dziecicej niewinnoci, ktr powicia, by przetrwa w wiecie,

- 213 -

ktry j przeraa.
Szczeglnie wane dla semki s nastpujce sprawy:
Kontrola osobistej wasnoci i osobistej przestrzeni oraz kontrola , nad ludmi
mogcymi mie wpyw na jej ycie.
Agresja i jawne jej wyraanie.
Szczeglne zainteresowanie praworzdnoci i ochron innych.
Nawizywanie kontaktu poprzez walk i seks. Zaufanie do ludzi, ktrzy obstaj przy
swoim w czasie konfrontacji.
Zwalczanie nudy przesad. Pne powroty do domu, intensywne ;ycie towarzyskie,
pijastwo. Za duo, za gono, zbyt wiele,
Trudno w rozpoznaniu w sobie zalenoci. Gdy inni wywieraj na semk wpyw,
zaprzecza ona swoim rzeczywistym uczuciom twierdzc, e si nudzi lub oskara sam
siebie o przesze przewinienia.
Koncentrowanie uwagi na zasadzie wszystko albo nic". Skrajne postrzeganie
rzeczywistoci: inni wydaj si albo silni albo sabi, albo sprawiedliwi albo
niesprawiedliwi. semka nie dostrzega cech porednich. Taki sposb koncentracji
uwagi moe doprowadzi do:
niedostrzegania wasnej saboci i automatycznego zaprzeczania odmiennym punktom
widzenia w imi jedynie susznej opinii, zapewniajcej semce poczucie
bezpieczestwa lub do uycia siy dla obrony innych.
To rodzinne
semki w dziecistwie przetrway dziki temu, e przyjy hard postaw. wiat ich
zdominowany by przez osoby wiksze i silniejsze, ktre chciay sprawowa nad nimi
kontrol. Dziecko musiao walczy, cho miao poczucie, e siy nie s rwne i przeyo
dziki temu, e gotowe byo do wszelkich konfrontacji, byle tylko zmusi wroga do
odwrotu. W swych opowieciach z dziecistwa semki czsto wspominaj, e byy
maltretowane i e nauczyy si stawia opr. Nierzadko zdobyway respekt rwienikw
za to, e nie pakay, nie ujawniay saboci i wygryway bitwy. Jeli nawet rodzina nie
maltretowaa dziecka fizycznie. semki szanowane byy za si a odrzucane za oznaki
saboci.
Gdy byem dzieckiem, walka bya sposobem na ycie. Brutalna szkol, brutalne
ssiedztwo. Naleao by gr i mocno si trzyma. Jeeli dare si na ludzi,
zdobywae posuch, a jeeli udawao Ci si ich odepchn, zostawiali Ci w spokoju.
Gdy pojechaem tam ostatnio na wakacje, miaem mono odtworzenia sobie tego
jeszcze raz. W rozmowie trzeba byo si opowiedzie po ktrej strome. Polityka,
opinie, wszystko zabarwione byo antagonizmem.
Ilekro staraem si unika bezporedniego wyzwania, matka patrzya na mnie z
obrzydzeniem. W kocu przerywaa rozmow, mwic, e jestem wymoczkiem bez
wasnego zdania. Zdaem sobie spraw z tego, e lubia mnie, gdy walczyem, a

- 214 -

odrzucaa, gdy zaczynaem wyglda na sabeusza. Jako dorosy mam ochot

powiedzie Nie bij mnie", gdy luzuj swoj postaw obronn lub gdy otwieram si
wobec drugiego czowieka. Tak bardzo bowiem poniano mnie, gdy sprawiaem
wraenie sabego.
semki twierdz na og, e jako dzieci staray si by grzeczne. Pocztkowo chciay
innym dogodzi, wykorzystywano jednak ich niewinno i krzywdzono je, gdy
ujawniay swe bardziej wraliwe strony. Uwaaj, e zaczy walczy w obronie
wasnej i szybko stwierdziy, e o wiele przyjemniej jest ama zasady ni ich
przestrzega.
Moi rodzice s ortodoksyjnymi baptystami. Wychowano nas w przekonaniu, e
wszystko, co suyo zbawieniu dziecka, byo uzasadnione. Ojciec stosowa wobec nas
przemoc i przez jakie cztery lata co par tygodni dostawaem lanie pasem. Ktrego
razu (miaem wtedy prawie pitnacie lat) stwierdziem, e jestem ju dostatecznie
dorosy wyrwaem ojcu pasek i powiedziaem, e nastpnym razem bdzie to walka
na goe pici.
Bardziej podstpne byy przejawy troski o moj dusz ze strony matki. Gdy miaem
okoo jedenastu lat, zostaem zbawiony" i przez wiele miesicy wierzyem bez
zastanawiania si. Ale utrzymanie takiego stanu okazao si na dusz met
niemoliwe. Jeden drobny grzech i czowiekowi grozi ogie piekielny. Albo jeste
anioem albo diabem. Dla tych, ktrzy nie s anioami nie ma adnych szans na
zbawienie. Nie byem w stanie przyj wiatopogldu przekazywanego mi przez
rodzicw. Jeeli na tym miao polega ycie, to waciwie lepiej z nim od razu
skoczy. Sprzeciwiem si wic i stale mnie ostrzegano: Jeeli czego tam nie zrobisz
stracisz szans, nie bdzie zbawienia, nie bdzie odwrotu." Robiem wic to, na co
miaem ochot, amic wszelkie zasady.
Gdy byem w szkole redniej okradem nasz koci. Ojciec by tam diakonem,
musielimy wic wyjecha, okryci niesaw. Zanim to si stao, zmuszano mnie do
czstego chodzenia do kocioa: w niedziel rano, w niedziel wieczorem, w rod
wieczorem, na liczne spotkania modlitewne. Przeywaem katusze. Gdy teraz sobie to
przypomn, wydaje mi si, e rodzice zrozumieli, dlaczego tak postpiem. Wtedy
jednak wydawao mi si, e chodzi mi jedynie o pienidze.
Zaprzeczanie
Atmosfera otwartej rywalizacji sprzyja rozkwitowi modych semek. Wykorzystuj
wtedy wszelkie wrodzone talenty, by wygrywa. Mae, obdarzone inteligencj dziecko
albo manipuluje innym dzieckiem albo je obraa. Dziecko starsze stosuje przemoc
fizyczn lub przekrzykuje przeciwnikw. W ferworze walki may wojownik nie moe
sobie pozwoli na zastanawianie si nad wasn saboci. Musi polega na sobie,
nauczy si atakowa i pokonywa system obronny wroga.
Takie Dzieci nauczyy si zaprzecza swym niepowodzeniom, by sprawia wraenie
silnych. Gdy semka zacznie si kci, pole jej uwagi zawa si. Szef koncentruje si
sztywno na sabych punktach obrony przeciwnika, trudno mu wtedy poj

- 215 -

kontrargumenty, poniewa uwaga nie jest ju na tyle elastyczna, by moliwe byo

ponowne rozwaenie spornego problemu. Gdy semka nastawi si na konfrontacj,
wikszo niezgodnych z t pozycj informacji zostanie odrzucona, gdy nie sta jej na
przesunicie uwagi, by rozway posiadane dowody.
Przez cay okres szkoy ja byem tym, ktry w imi kolegw podwaa sowa
nauczyciela. Wydawao mi si, e poszukuj prawdy, a objawiao si to
kwestionowaniem autorytetw. Czy oni naprawd wiedzieli to, co twierdzili, e
wiedz? Skd czerpali swoj wiedz? Nigdy nie sdziem, e ktokolwiek lubi
grzeczne" dzieciaki, wydawao mi si, ze ja im si bardziej podobam.
Nie dlatego sprzeciwiaem si autorytetom, e chciaem si z kimkolwiek porni.
Chciaem po prostu wzbudzi zainteresowanie kolegw podejmujc wyzwanie, stajc
do walki. I wydawao mi si, e nauczyciele bd mnie szanowa za bojowego ducha
i wytrwao. Rzadko przychodzio mi do gowy, e mog by w bdzie. Zreszt w
pewnym sensie nie miao to znaczenia, bo sama konfrontacja bya dla mnie
wystarczajco podniecajca i stymulujca.
Bdc ju czowiekiem dorosym, podejmowaem si nieraz rnych zada nie
zastanawiajc si nad tym, e nie mam odpowiedniego przygotowania i nie dam
sobie rady. Ostatnio podjem si napisania dla czasopisma o zasigu krajowym
artykuu na temat ostatnich osigni inynierii genetycznej, cho nie skoczyem
nawet elementarnego kursu biologii. Zaoyem po prostu, e sprostam temu zadaniu.
Oddaj si pracy bez reszty. Najpierw jest tylko praca, bez adnych rozrywek, po czym
bawi si na caego i nie pracuj w ogle. Cokolwiek robi, robi to na zasadzie
wszystko albo nic".
Szef lubi przede wszystkim y na penych obrotach, ca par i naprzd. Nauczy
si poda za swymi impulsami, ku temu co sprawia przyjemno, bez zbytniego
zastanawiania si nad swoimi motywami. Dziki temu waciwie nie ma zahamowa i
dysponuje znacznymi zasobami energii fizycznej, ktrej nie traci na introspekcj i
zastanawianie si nad sob. Gdy wpadnie w szpony swoich pragnie, przystpuje
szybko do dziaania, zanim odczuje frustracj. Czas midzy pojawieniem si impulsu a
przystpieniem do dziaania jest krtki. I gdy ju skoncentruje si na upragnionym celu,
usztywnia uwag w sposb charakterystyczny dla pozycji walki.
Zawsze roztaczaem wok siebie nimb niezwycionoci. Pamitam, e raz pnym
wieczorem zachciao mi si placka, tu przed zamkniciem piekarni. Piekarnia
znajdowaa si po drugiej stronie miasta, wsiadem wic na motor i ruszyem na
penym gazie. Ulica bya w pewnym miejscu rozkopana i motocykl wpad w dziur
nie wiecio si wiato ostrzegawcze. Wstaem, cae spodnie miaem zakrwawione,
ale o niczym innym nie mylaem, tylko o tym, by jak najszybciej uruchomi motor.
Pamitam, jak prbowaem si uwolni od paru osb, ktre chciay mi pomc,
mylaem tylko o tym, e musz zdy do piekarni przed j' zamkniciem. Nie miao
to nic wsplnego ani z bohaterstwem, ani | z plackiem. Chodzio o ten animusz, w
ktry wprawiaa mnie wiadomo, e znowu uda mi si zdy.

- 216 -

Bardzo bolesnym dla mnie przeyciem jest poczucie bezbronnoci, jakie mam wtedy,
gdy zabraknie mi wadzy. Pielgnuj wic ten mit siy a jazda po szybkim pasie
ruchu, gdzie mog rozwin maksymaln prdko, ma dla mnie warto
symboliczn. Bez tego mam poczucie, e nic si nie dzieje.
Zaprzeczaniu osobistym ograniczeniom towarzyszy czsto tendencja do negowania
wasnego blu fizycznego i emocjonalnego. semki czsto relacjonuj, jak to np. udao
im si wytrwa do koca w wanym szkolnym meczu piki nonej z zabandaowan
nog, by zemdle po powrocie do domu. Opowiadaj te wiele pouczajcych rzeczy o
swoim zaprzeczaniu cierpieniom emocjonalnym: jeli osoba ukochana lub serdeczny
przyjaciel wystawia semk do wiatru, ona natychmiast znajduje sposb, by nie
dopuci do siebie pojawiajcych si wtedy uczu.
Zmiana w wiadomoci, bez ktrej nie sposb zaprzeczy bolesnym przeyciom,
bywa kapitaln zalet u dobrego wojownika. Prowadzi jednak moe do strasznego
cierpienia, jeli wojownik zacznie si przejmowa tym, co myl inni albo jeli si
zakocha. Na pocztku romansu semka rozdarta jest midzy pojawiajcymi si na
nowo uczuciami czuoci a tendencj do zaprzeczania bardziej mikkim uczuciom.
W swojej ksice Our Internal Conflicts Karen Horney wzruszajco opisuje
charakterystyczne dla Szefa balansowanie midzy punktem smym a Drugim
Enneagramu, obrazujce dylemat czowieka, u ktrego podstawowa linia obrony polega
na atakowaniu innych, ale ktry jednoczenie w gbi nadal potrzebuje ich aprobaty i
mioci. Homey cay rozdzia powica opisowi jednostki, ktrej podstawow obron
jest atakowanie innych (semka). Inny rozdzia powica osobom, ktre broni si
poprzez zblianie si do ludzi (Dwjka), a kolejny tym, ktrzy si od innych odsuwaj
(Pitka). Wedug troistego spojrzenia na ludzk osobowo, charakterystycznego dla
Enneagramu, te trzy pozornie niezalene rodzaje zachowa to punkt podstawowy, punkt
bezpieczestwa i punkt stresu semki.
Kontrola
Szef stara si obj kontrol wszystko, co moe mie wpyw na jego ycie. Staje si
szczeglnie wraliwy na sprawiedliwo bd niesprawiedliwo zachowa innych ludzi
i w sposb nawykowy koncentruje si na niebezpieczestwie manipulowania wadz lub
zdobywania kontroli przez innych. Uwaga skupia si przede wszystkim na rozstrzyganiu
kwestii Kto tu ma wadz?" oraz Czy ta osoba bdzie postpowaa sprawiedliwie?"
W pewnym sensie cae moje ycie polegao na prbie zrozumienia, na czym tak
naprawd polegaj reguy gry. Dotychczas kady mg mnie tyranizowa, ja za
chciaem odkry, czym naprawd ludzie powinni si kierowa. Uwaam, e tam, w
wiecie jest prawdziwe zo i ludzie chc mnie ponia, by sami si mogli si
wywysza moim kosztem. A ja tak samo mam prawo do zaspokajania swoich potrzeb
jak oni i eby mc to zrobi, musz jako wymkn si tym, ktrzy chc mnie
wykorzysta, starajc si jednoczenie zachowa na swj sposb honorowo.

- 217 -

semki czuj si bezpiecznie, gdy maj kontrol nad sytuacj, trzymaj lejce w swoich
rkach i zmuszaj innych do posuszestwa. Czuj si te silne, gdy same ami zasady,
ktrych przestrzegaj inni. Gwatownie reaguj na wszelkie prby wpywania na to, co
robi i dopty bd rozdranione i skonne do buntu, dopki nie uwolni si od
ingerencji z zewntrz. Pragn zarazem ustala granice i przekracza je. Czsto narzucaj
sobie i innym purytaskie wymagania i daj prawoci postpowania, by potem ama
wszystkie narzucone sobie zakazy.
Typowym przykadem Szefa, ktry przejmuje kontrol, jest kto, kto sporzdza
szczegow list rzeczy do zrobienia, po czym jedzie na tydzie na ryby. W czasie
tego tygodnia nie ma adnych wyrzutw sumienia i pozwala sobie na smakowite
grzeszki. Inny przykad to Szef, ktry namawia swoich podwadnych, by przyszli do
pracy wczeniej, co ma usprawni wykonanie zadania, po czym spnia si godzin na
zebranie generalne. Przez t godzin podwadni siedz bezczynnie czekajc na niego.
semkom zaley na ograniczaniu (albo przynajmniej na moliwoci przewidzenia)
zakresu kontroli ich ycia przez innych ludzi. Zaufanie jest wynikiem uzyskania penej
informacji od innych i maksymalnego eliminowania niewiadomych. semka moe wic
zmusza innych do zajcia stanowiska lub sama wygasza opinie kontrowersyjne, by
zbada reakcje innych ludzi. Typowe sposoby wykorzystywane przez semk do
zaspokajania swojej potrzeby kontroli to opowiadanie niewybrednych kawaw o
mniejszociach narodowych, niejasne zaloty homoseksualne czy opowiadanie o swoich
mao dojrzaych wybrykach w przeszoci. Wszystkie te kontrowersyjne zabiegi w
prawie kadej sytuacji spoecznej doprowadz do podziau obecnych na zwolennikw i
przeciwnikw, zmuszajc ludzi do ujawniania swych spontanicznych reakcji
emocjonalnych.
Gdy tylko mnie kto zainteresuje, chc od razu ustali nasze wzajemne relacje. Chc,
bymy oboje przestrzegali pewnych regu i obserwuj, czy moi znajomi nie zaczynaj
przypadkiem ama swoich zobowiza. Jeli przestan si mie na bacznoci i kto,
komu zaufaem, zrobi mnie na szaro, czuj si totalnie zdradzony.
Jeeli skrzywdzili mnie nienaumylnie lub z gupoty, robi wszystko, by to si wicej
nie powtrzyo. Jeli natomiast zrobili to celowo, musz wyrwna rachunki. Chc
wtedy, eby si przyznali i pragn, by spotkaa ich kara. Gdybym komu pozwoli na
wykorzystanie mnie, tak dalece osabioby to moje przekonanie, i mam absolutn
racj, e uwierzybym z kolei, e jestem w kompletnym bdzie i musiabym si
podporzdkowa.
Spostrzeenia Szefa zakotwiczone s w pewnym obrazie wiata: wszelkie drobne
niedopatrzenia i le opracowane detale mog sprawi, e wiat wymknie si spod jego
kontroli. Drobne pomyki potrafi wyprowadzi semki z rwnowagi. Reaguj wtedy
gwatownie, poniewa maj poczucie, e nie przewidziay takiego obrotu spraw. W
przypadku bdw na du skal, reaguj paradoksalnie: stanowi one atrakcj,
szczeglnie jeli s na tyle dramatyczne, e wymagaj zdecydowanej konfrontacji.
W kadej nie dajcej si przewidzie sytuacji ujawnia si typowy dla semek zwyczaj
koncentrowania si na sabych stronach przedsiwzicia. Szef chce wychwyci

- 218 -

potencjalne trudnoci zanim zd si nasili. Jeeli mimo wszystko zdarzy si co

zaskakujcego lub nieprawidowego, potrafi tak bardzo skupi si na drobnym bdzie,
e przestaje dostrzega reakcje innych ludzi i oczywiste sposoby naprawienia pomyki.
Konsekwencje takiego postpowania mog by trudne do zniesienia, w miar nasilania
si u Szefa dogmatyzmu i denia do przejcia kontroli.
Mam swj interes w tym, by przejmowa kierownictwo. Jestem wtedy pewien, e
wszystko bdzie zrobione jak naley. Mam wic skonno do drobiazgowej kontroli
wszystkich detali. W ubiegym tygodniu poszlimy z par znajomych na kolacj do
restauracji. Podano zimn zup. Mnie si wtedy wydawao, e staram si jedynie
pertraktowa z kelnerem na ten temat. Dopiero pniej zdaem sobie spraw z tego, e
pozostali uczestnicy wydarzenia czuli si w tej sytuacji skrpowani. Ja chciaem, by
przyniesiono na st gorc zup i ta sprawa bya dla mnie najistotniejsza, poniewa
gdybymy im popucili, to by moe nastpne danie byoby rwnie nieudane. Dla
ratowania siebie naley interweniowa natychmiast, w przeciwnym razie narasta lk,
e wszystko zacznie si wymyka spod kontroli.
Zemsta
Obron przed nawrotem dziecicego lku przed bezsilnoci jest planowanie zemsty.
Myl o odwecie hamuje uczucia ponienia lub zagroenia, pojawiajce si, gdy zwycia
przeciwnik. Gra toczy si dalej: jeszcze nie wszystko stracone, czekamy po prostu na
nastpne starcie. Inn strategi obronn stosowan przez semki, gdy maj poczucie,
e s kontrolowane przez czynniki zewntrzne, jest zwyczaj obwiniania innych za
napotkane trudnoci i odrzucania opinii niezgodnych z wasnymi w przekonaniu, e s
gupie czy bezsensowne, bez zastanawiania si nad nimi.
Do szau mnie doprowadza takie siedzenie i wysuchiwanie, jak mnie kto obraza.
Myl o tym, e kto mnie wrobi, nie opuszcza mnie i czekam tylko na waciwy
moment, by ruszy do akcji. Zemsta to nie wymachiwanie siekier, to raczej ch
dania nauczki. Kara musi odpowiada winie. Wyobraam sobie, jak zemci si na
wrogu (stosownie do jego przewinienia), by w chwili wymierzania kary zrozumia,
jakim by gwnem.
semka na og bierze swoj ch wyrwnania rachunkw
za ch wymierzania sprawiedliwoci. Zostaa uraona
w jej mniemaniu
niesprawiedliwie zemsta ma wic zrwnoway szale. Nie jest to jedynie odwet.
W ubiegym tygodniu poszedem ze znajomym na niadanie. Waciciel knajpy by
niezwykle niegrzeczny, gdy przyjmowa nasze zamwienie. Nie mogem o tym
zapomnie. Jadem i przez cay czas zastanawiaem si: czy wychodzc powinienem
po prostu przewrci st? Czy moe raczej zwymyla wadciela knajpy? Co takiego
mgbym zrobi, by nie odczuwa przez reszt dnia upokorzenia i poprawi sobie
nastrj? Nie mogem przesta myle o tym, jak si zemci. W kocu nic nie zrobiem

- 219 -

i wyszedem. Ale dalej ta sprawa dalej ley mi na wtrobie. Ilekro przejedam koo
tej restauracji, myl sobie: Co by byo, gdybym tak wybi im szyb?" Nie mona
zazna spokoju, pki si czego nie zrobi.
Sprawiedliwo
Potrzeba sprawowania kontroli wpywa na szczeglne zainteresowanie semki
sprawiedliwoci. Czy mona innym ufa? Czy postpuj sprawiedliwie?"
Zainteresowanie to podsycane jest niespenionym dziecicym pragnieniem znalezienia
autorytetu, ktry byby na tyle wiarygodny, by mona mu byo przekaza kontrol i nie
ba si, e nas wykiwa lub zdominuje. Uwraliwienie na sprawiedliwo powoduje, e
Szefowie zwracaj szczegln uwag na wszelkie przejawy nieczystych intencji.
Mam skonno do szukania oznak niewiadomych lub wrogich zachowa. Staram
si rozszyfrowa ludzk podo lub przewidzie, w jaki sposb mogaby si ujawni
w sytuacji podbramkowej. Czy ci ludzie maj skonno do manipulowania? Czy
lubi to robi? Czy sprawia im to przyjemno?
Mam ochot sprawdzi, do czego ludzie s zdolni. Nie ma wwczas przykrych
niespodzianek. Chodzi o to, by nie stworzy sobie na pocztku cukierkowego obrazu
drugiego czowieka, bo potem mona by zaskoczonym, gdy ujawni on jakie pode
motywy. Ja szukam motyww zasadniczych. Staram si odkry czego ten czowiek
chce i na co z jego strony mog liczy.
Duo uwagi powicam temu, jak ludzie postpuj wobec siebie. W ktrym punkcie
s sami dla siebie zagadk? Jak si zachowuj, gdy s przestraszeni? Co stanowi ich
pit achillesow? Zdaj sobie spraw z tego, e gdy ju kto podpadnie mojemu
barometrowi zaufania", bardzo mi trudno zmieni t opini. Potrzebuj
przewidywalnoci, jak daje mi niezmienno opinii. Jeeli chc sprawdzi, co kto
kryje pod swoj gadk powierzchownoci, wywieram na niego nacisk i drani, by
zobaczy, jak wtedy zareaguje.
Szef wywiera presj, by wybada prawdziwe motywy. Szczeglnie zaley mu na
sprawdzeniu, na ile s one sprawiedliwe. semka uwaa siebie za obroc sabszych.
Jasne jest wic, e w obliczu niesprawiedliwoci chce przej ster wadzy. Niestety,
wystpowanie z pozycji obrocy wywiera najczciej skutek przeciwny do
zamierzonego, poniewa semka do obrony susznej sprawy podchodzi tak bardzo
konfrontacyjnie, e postrzegana jest raczej jako osoba kopotliwa ni jako wartociowy
sprzymierzeniec.
semk atwo te wmanipulowa w cudze rozgrywki. Szuka si w niej
sprzymierzeca-twardziela, jako e chtnie przejmuje dowdztwo w obronie
sprawiedliwoci czy dla zwalczania wyzysku. Typowy scenariusz jest taki:
dziecko-semka syszy, e komu wyrzdzono krzywd i ani si obejrzy, a ju staje w
pierwszym szeregu w obronie interesw innych dzieci. Jeli klasa jest przekonana, e
nauczyciel za duo zadaje, jej rzecznikiem najprawdopodobniej zostanie semka, ktra
czerpie poczucie bezpieczestwa z bezporedniego zwalczania niesprawiedliwoci i

- 220 -

ktr atwo wmanewrowa we wzicie na siebie winy innych.

W zaburzonych rodzinach czsto dziecko-semka wyczuwa
nieuwiadomiony gniew dorosych i stara si mu przeciwdziaa. Inni czonkowie
rodziny bd zapewne uwaa, e to semka jest przyczyn kopotw, nie zdajc sobie
sprawy z tego, jak wyranie przekazuj jej wasn nieuzewntrznion agresj.
Prawda jako wysza jako umysu
Koncentrujc si na tym, czy inni graj czysto. semki swoj uwag kieruj ku
ukrytym intencjom innych ludzi. Chc sprawdzi, czy inni mwi prawd. Konfrontuj
ich zatem z draliwymi problemami, by zbada, czy pod presj nie wyjdzie na jaw jakie
kamstwo. semka nie uwaa, by to poszukiwanie prawdy miao posmak walki. Wydaje
jej si raczej, e chce wyczu, czy kto jest stronniczy lub czy stara si co zatai. Jej
naturalnym impulsem jest ch wstrznicia caym zaangaowanym w spraw
towarzystwem, by mogy ujawni si prawdziwe uczucia. U podstaw przyjani semek
ley walka, poniewa ludzie pod presj ujawniaj swoje ukryte plany.
semka docenia uczciw walk. Rzutuje na zewntrz wyidealizowany obraz siebie
jako osoby, ktra wiele moe, podziwia wic ludzi stanowczych. Identyfikuje si z tymi,
ktrzy, przyparci do muru, trzymaj si swego zdania; gardzi za wszystkimi, ktrzy
pragn unikn konfrontacji.
Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora to, co dla Szefa jest l uczciw walk",
wyglda raczej na starcie bokserskie dwch nieustpliwych przeciwnikw. Ci z nas,
ktrzy nie maj kontaktu z wasn i agresj, czsto robi wszystko, by trzyma si z
daleka od semki, kryjc przed ni ze wiadomoci lub preparujc informacje tak, by
nie rozdrani osoby na tyle wybuchowej. Dla semki walka jest czym j
podniecajcym i zdecydowanie przedkada ona ostre starcie z godnym przeciwnikiem
nad atw wygran.
Jeeli przeciwnik jest tego wart, dochodzi do wybuchu dotychczas i
powstrzymywanych emocji. semka mobilizuje si w starciu z si groc
wymkniciem si spod kontroli. Gniew, ktry taka konfrontacja wywouje, przeywany
jest jako ukierunkowana, zogniskowana sia. Jest to raczej podniecenie ni emocja
negatywna. Rozzoszczona semka wyczuwa energetyzujc si gniewu. Jest on dla
niej deniem do wykrycia prawdy, narzdziem umoliwiajcym wykonanie zadania,
antidotum na nud i samozapomnienie. Uczciwa walka jest dla semki sytuacj, w
ktrej obie strony wygrywaj. Zwycistwo nad przeciwnikiem dostarcza satysfakcji z
przejcia kontroli; przegrana na rzecz godnego przeciwnika, ktry poddany prbie
okaza i si czowiekiem sprawiedliwym, zmniejsza brak zaufania wobec tych, ktrzy
maj wadz nad yciem semki.
Gdy semka dziaa w obronie wasnego ja" skupia si w duchu na tej prawdzie, ktra
jest dla niej najbardziej korzystna. Upiera si przy tym, e jej stanowisko jest jedynym
obiektywnie susznym. Gdy raz nabierze przekonania, e jej racja jest suszna, nie
dostrzega, e by moe obiektywnie rzecz biorc suy ona jedynie jej wasnym
interesom czy te opiera si na fragmentarycznych danych. Nastawiona na zwalczanie
wszelkiej opozycji semka przyjmuje postaw konfrontacji. Ogniskuje uwag na

- 221 -

ujemnych cechach przeciwnika i pozytywnych cechach wasnych. Opinie odmienne od

swoich uwaa za gupie i zdarza si, e je w sposb automatyczny, bez przemylenia
pomija. Uwaga bowiem ulega zaweniu i skupia si na osiganiu celu podtrzymujcego
wasne poczucie bezpieczestwa.
Przyjwszy postaw konfrontacji. semki trac gitko uwagi, dziki ktrej mogyby
podda refleksji swoj lini dziaania lub wzi pod uwag dodatkowe informacje.
Warto, by semki uwiadomiy sobie, e taki sposb koncentracji uwagi ma swoje
podoe w szczeglnym rozpamitywaniu dawnych sytuacji, gdy cudze pomysy
wydaway si kompletnie niedorzeczne i tak niegodne uwagi, e odrzucone zostay bez
zastanowienia.
Pewna semka porwnaa stan umysu towarzyszcy postawie
walki do stanu umysu gracza baseballowego, biegncego przez boisko z pik pod
pach. Nigdy nie zatrzymuje si, by zastanowi si nad saboci wasnej linii obrony.
Szuka jedynie luk w linii obrony przeciwnika. Na podobiestwo tego gracza
baseballowego, skoncentrowana na jednym semka tak bardzo przywizuje si do
jedynie susznej" strategii, e nie potrafi skierowa uwagi ku alternatywnym punktom
widzenia.
W miar dojrzewania i kontaktu ze sprawiedliwymi autorytetami oraz niezagraajcymi
przyjacimi. semka rozlunia swoj obronno percepcyjn. Gdy nie grozi jej utrata
wadzy, zaczyna sobie uwiadamia, e istniej rozwizania kompromisowe.
Dojrzaa semka porzuca neurotyczn potrzeb prowokowania konfliktw dla
ujawniania ukrytej prawdy. Na bazie tego pierwotnego neurotycznego zaburzenia
rozwija si u niej szczeglna zdolno rozpoznawania indywidualnej prawdy waciwej
kademu z nas. Gdy semka nie czuje si ju zagroona moliwoci niesprawiedliwej
kontroli ze strony innych, oscyluje w sposb naturalny ku obiektywnemu spostrzeganiu
autentycznych pragnie kadego czowieka. Chcc jedynie dociec prawdy. Szef jest w
stanie nauczy si rozpoznawania drobnych waha uwagi, z ktrych mona wyczyta,
na ile szczere s wygaszane opinie.
Na co semki zwracaj uwag?
semki dysponuj kilkoma strategiami umoliwiajcymi im niedostrzeganie
zagraajcych informacji. Ich gwn lini obrony psychologicznej jest przekonanie/ e
s silniejsze od potencjalnej opozycji. W efekcie maksymalizuj wasne atuty,
minimalizujc plusy przeciwnika. Jedna semka powiedziaa o sobie, e tak naprawd
nie jest odwana, bo rzadko kiedy ma si czego ba. Uwierzyaby w swoj odwag,
gdyby odczuwaa strach, a mimo to nie wycofywaa si. Ale ilekro zaczyna si z
ludmi sprzecza, wszyscy wydaj jej si sabeuszami. Klasycznym sposobem na to, by
nie zauwaa zagroenia, jest wytumianie go poprzez koncentracj uwagi na czym
innym. U semek pijastwo czy ycie ponad stan z atwoci mog suy
niedopuszczaniu do wiadomoci bolesnych myli lub konstatacji, ktre mogyby
podway poczucie wasnej mocy. wiadomy siebie Szef moe wrcz wykorzysta
pragnienie natychmiastowego pofolgowania sobie jako sygna, e naley wejrze w gb
siebie i sprawdzi, jakie rzeczywiste potrzeby s spychane na bok przez owo

- 222 -

pragnienie.
Innym stosowanym przez semki sposobem niedopuszczania niechcianych treci do
wiadomoci jest uparte zaprzeczanie bolesnemu problemowi, a do unicestwienia go.
Sposb ten nie polega na spychaniu do niewiadomoci czego, o czym nie chce si
myle, ale na kierowaniu uwagi ku rzeczom przyjemnym. W ten sposb mona patrze
na co wprost i nie widzie tego. Kracowy przykad takiego stylu koncentracji uwagi
podaa pewna powracajca do zdrowia alkoholiczka. Ktrego razu, bdc w cigu,
prbowaa przekona ma, e nie pije. Staa naprzeciw niego, w piwnicy, a u jej stp
pitrzy si stos pustych butelek po whisky. Uwaaa, e udao jej si ma przekona,
poniewa w jej wiadomoci tych butelek tam nie byo.
Wszyscy posiadamy umiejtno zaprzeczania nieakceptowanym treciom. Dlatego
lekarze, zmuszeni przekaza pacjentowi niepomyln diagnoz, prosz, by przyszed z
krewnym lub przyjacielem. Zakadaj bowiem, e ludzie skonni s zaprzecza
zagraajcym informacjom lub informacje takie poddawa racjonalizacji. semki
szczeglnie podatne s na te specyficzne przesunicia uwagi, wskutek ktrych
przyjmowane s tylko informacje pomylne, niepomylne za ulegaj zablokowaniu.
Taki styl sterowania uwag jest im bliski, poniewa w dziecistwie musiay sprzeciwia
si osobom silniejszym od siebie.
Zdolny adwersarz z koniecznoci pomija wiele informacji nie zwizanych
bezporednio z zadaniem zniszczenia opozycji. W walce spostrzeenia staj si czarne
albo biae, z nielicznymi plamami mglistych szaroci. W odmiennym stanie umysu,
bdcym wynikiem gniewu, uwaga zawa si do poszukiwania sabych stron
przeciwnika. Jak go podej?" Gdzie tkwi luka w jego charakterze?" W jaki sposb
zmusi go do wycofania si?" Niezbdne staje si przyjcie zaoenia, e wasne
stanowisko jest absolutnie suszne: gwarantuje bowiem natychmiastowe dziaanie bez
wahania. Niefortunnym skutkiem ubocznym konfrontacji na caego" jest utrata
zdolnoci przyjmowania nowych informacji.
Nadal nie chc przyj do wiadomoci odmiennych punktw widzenia. Tak byem
niegdy wcieky na dorosych, ktrym tak wyszo" i ktrzy wci wszystko psuli, e
chc wiedzie dokadnie, czego si mog spodziewa i mie pewno, e to si
rzeczywicie wydarzy. Myl, e dla rnych ludzi rne rozwizania mog by
waciwe, jest teoretycznie suszna. W praktyce jednak tak dalece osabia moje
przekonanie, e mam absolutn racj, e zdaj sobie wtedy spraw, i musz by w
cakowitym bdzie. Albo ma si absolutn racj, albo nie ma jej si wcale.
Zewntrznemu obserwatorowi moe si wydawa, e semka uparcie ignoruje
odmienne racjonalne argumenty. Jej postrzeganie oparte jest bowiem na punktach
odniesienia typu albo albo. Czy jeste przyjacielem czy wrogiem? Przywdc czy
poddanym? Jeste silny czy saby? Przeciwko mnie czy po mojej stronie?"
Uwiadomienie sobie, e moe istnie porednie rozwizanie na og wywouje
poczucie skrajnej podatnoci na zranienie. Pjcie na kompromis otwiera semk
psychologicznie na atak z kadej strony, poniewa sytuacja, ktra nie jest ani biaa ani
czarna, przestaje by przewidywalna.

- 223 -

Nastpujcy opis pochodzi od osiemnastoletniego Szefa. Opisuje trudnoci, na jakie

napotyka, gdy uwiadamia sobie zagraajce informacje, ktrym uprzednio zaprzecza.
Jego relacja rzuca te wiato na dylemat zwizany z koncentracj uwagi. Z podobnymi
trudnociami wszyscy miewamy do czynienia, gdy kto rozbudza nasze uprzedzenia,
poddaje prbie nasze postawy rasowe lub podwaa nasze pogldy polityczne. W
kadej sytuacji, gdy dochodzi do polaryzacji pogldw (my przeciwko wam"), uwaga
szybko zostaje zafiksowana na sabociach stanowiska przeciwnika. Przez to zaprzecza
si mocnym stronom wroga lub wasnym sabym punktom. Przeciwnik traci cechy
ludzkie, jego zalety przestaj istnie, poniewa nie sta nas, by o nich pamita.
Przestaem rosn dopiero w drugiej klasie liceum, wic gdy nadszed sezon pikarski,
miaem 1.90 m wzrostu i wayem okoo 108 kg. Pierwszorzdne miso dla druyny.
W jednym z pierwszych meczw ktry z przeciwnikw podpuci mnie, wic daem
mu popali. Wciekem si, zniyem gow i staranowaem go z caej siy. Zamaem
mu ebra i trzy krgi. Bardzo dugo lea w szpitalu. Powoli odzyskiwa zdolno
poruszania si. Przez cay czas mwiono mi o tym, ale nie docierao do mnie, e to co
powanego, ani e to ja zrobiem. Przychodziy mi takie myli do gowy, ale nie
wydawao mi si, by mogoby to by prawd, wic zapominaem o tym. Przezwano
mnie Zabijak i to mi si podobao, bo chopaki trzymali si ode mnie z daleka na
boisku, cho przecie to przezwisko nie pasowao do mnie.
Gdzie w poowie sezonu sytuacja si powtrzya. Ten sam ukad, mocne uderzenie,
kontuzja, i facet lea bez czucia. Byo to co niebywaego. Cay ten poprzedni
incydent przypomnia mi si, gdy leaem tam, na ziemi. Tak, jakby mnie kto bi. Bl
tamtego, tygodnie spdzone w ku... Wydawao mi si, e czuj na sobie nienawi
chopakw, ktrzy nazwali mnie Zabijak. Wszystko naraz wrcio i cigle
przypominao mi si przez kilka nastpnych dni. Historia skoczya si tym, e ten
drugi kole, ktrego uderzyem, mia niewielkie, proste zamanie. A ja zerwaem z
pik non. Druyna miaa mi to za ze, bo dobrze jest mie po swojej stronie takiego
ciarowca, ale ja ju nie ufaem sobie i nie wiedziaem, co si moe zdarzy, gdy
znowu wpadn w tak lep furi.
W praktykach medytacyjnych zaprzeczanie przybiera posta przekonania, e naley
si powstrzyma od mylenia. Jest to puapka, w ktr czsto wpadaj pocztkujcy,
gdy po raz pierwszy w czasie medytacji prbuj uwolni si od myli. Jest to podejcie
bdne. Medytujcy tak naprawd nie wycofuje swej uwagi z myli, ktre powinny
przypywa i odpywa. Zamiast tego stara si zamkn im dostp, zmuszajc si do
koncentracji na wewntrznym pustym obszarze. Takie sztywne koncentrowanie uwagi
na wewntrznej pustce ma ten skutek uboczny, e blokuje normaln wiadomo
wasnych myli i innych wrae. Gdy tylko medytujcy rezygnuje z koncentracji na
umysowej pustce, myli zalewaj go i staje si jasne, e wiadomo tak naprawd
wcale nie odwrcia si od stanu mylenia.
Szefom taki stan umysu zwizany z zabranianiem sobie mylenia" kojarzy si z
czym w rodzaju celowego gapienia si w cian, jakie maj zwyczaj uprawia, gdy
musz upora si z bolesnymi potrzebami. semka potrafi si ockn, nie wiedzc jak

- 224 -

dugo gapia si w pust cian czy pusty blat stou i stwierdzi, e ciko jej
przychodzi mylenie. Przeywa spostrzeeniow pustk. Gdyby ta pustka moga
przemwi, powiedziaaby co takiego: Nic bolesnego nie moe przedosta si przez
barykad stou."
Pewna semka stwierdzia, e przeamywanie zaprzeczania przypomina podnoszenie
kurtyny na scenie. Wszystko, przeciwko czemu walczye, patrzy wprost na ciebie, z
si prawdy totalnej. Ty nie masz zupenie racji. Jeste idiot, popenie niewybaczalny
bd, i masz ochot ukara siebie za to, co zrobie." Kopot z problemami, ktrym si
zaprzeczyo, polega na tym, e potrafi one przedrze si do wiadomoci nagle i z
ogromn si. Zwaywszy, jak bardzo Szef zaangaowany jest w kwesti
sprawiedliwoci, prowadzi to moe do wybuchu nienawici do samego siebie i
samooskare. Cytowany uprzednio mody pikarz czu si albo bohaterem, albo
zabjc. Midzy tymi dwiema skrajnociami nie byo nic poredniego.
semki twierdz rwnie, e przeamanie bariery zaprzeczania wobec jednego
wydarzenia moe suy jako wewntrzny lont rozpalajcy wspomnienia innych
podobnych incydentw. Zachodzi swego rodzaju pamiciowa reakcja acuchowa.
semki mwi, e gdy ju raz dostrzeg w sobie co zego, przypominaj sobie wiele
innych przypadkw podobnie zych zachowa z przeszoci.
Wedug semek wgld dziaa jak pudeko, z ktrego wyskakuje pi o wielkiej sile
ciosu. Otwieraj pudeko: rozwaaj jakie stanowisko, uwaajc pocztkowo, e maj
absolutn racj. Jeli dojd do wniosku, e si myliy, s tak zaskoczone, e przechodz
do pozycji walki. Nie s wtedy w stanie wymyli adnego kompromisu, by zagodzi
rac si wgldu. To co byo absolutnie suszne teraz jest kompletnie bdne.
Potrzeba ukarania za nieprawoci natychmiast zwrcona zostaje przeciwko sobie.
Styl intuicyjny
Styl intuicyjny najbardziej charakterystyczny dla danego typu ma swoje rdo w
sposobie koncentrowania uwagi wypracowanym dla radzenia sobie z problemami w
dziecistwie. Osi postpowania semek w modoci bya sprawa wadzy i kontroli;
jako dzieci nauczyy si wic rejestrowa swoje wraenia zwizane z si, jak inni w
nich rozniecali. Energia je fascynuje. Potrafi wyczu jaki jej rodzaj maj w sobie inni
ludzie. Umiej j wychwyci w yciowych sytuacjach. Ich poczucie wasnego ja" zdaje
si rozprzestrzenia po caym pokoju. semki mwi na przykad: Gdy si zoszcz
czuj, e rosn. Ludzie myl, e mam ponad metr osiemdziesit, cho w
rzeczywistoci jestem do niski". Ponisza wypowied studentki Uniwersytetu
Kalifornijskiego obrazuje typowy sposb lokowania uwagi, opisywany przez te semki,
ktre wywiczyy si w samoobserwacji.
Mj partner twierdzi, e wyczuwa moj obecno, gdy tylko przekrocz prg.
Powiada, e musi si ze mn liczy nawet wtedy, gdy siedzi za zamknitymi drzwiami
w swoim pokoju. Mam wraenie, e zarwno ja, jak i inne znane mi semki,
zajmujemy zbyt wiele miejsca; tam, gdzie si znajduj, rozrastam si i wypeniam
sob ca przestrze.

- 225 -

Studentka ta ma wraenie takiego gospodarowania swoj uwag, e lokuje j w

rozszerzonym poczuciu wasnego ja", przenikajcym przestrze fizyczn. Wtek ten
czsto przewija si w relacjach semek. Typowe dla nich jest odczuwanie przestrzeni
poprzez wasne ciao. Nie maj natomiast poczucia, by inni je zalewali swoimi
uczuciami, ani by miay zwyczaj kierowa uwag ku wewntrznym wyobraeniom.
Rozwamy podobiestwo cytowanej powyej wypowiedzi i relacji o wraeniu
intuicyjnym, ktr podzieli si z nami pewien fizyk, naukowiec z tego uniwersytetu.
Sam stwierdzi, e jest semk.
Robi pomiary za pomoc bardzo delikatnej i atwo psujcej si aparatury. Wszystko,
w eksperymencie zaley od mikroskopijnych ruchw zespou czujnikw, ktre
rozregulowuj si z byle powodu. Najwikszym problemem w caym przedsiwziciu
jest to, e gdy aparatura si zepsuje, czasem trzeba nawet i trzech dni, by znale
uszkodzenie.
W ubiegym roku musiaem w okrelonym terminie przygotowa raport dla instytucji
finansujcej moje badania i, gdy zepsua si aparatura, zdenerwowaem si
okropnie, gdy po nieprzespanej nocy wiedziaem, e nie zd. Byem tak
zdesperowany, e zaczem przeklina cay ten program badawczy i musiaem si
powstrzyma od roztrzaskania aparatury. Tak bardzo j znienawidziem, e
walnem czym w st, na ktrym miaem rozoone skadniki do elektrycznego
przetestowania. Uderzywszy, wyczuem nagle, ktra cz aparatury jest uszkodzona.
Ujawnianie gniewu
Bardzo wane miejsce w psychice semki zajmuje jawne, niepohamowane wyraanie
gniewu. semka jest z tego dumna, ale zarazem bardzo z tego powodu cierpi. Dumna
jest, e potrafi zabra gos, jeeli trzeba powiedzie komu do suchu, a zarazem
oskara si, e te sowa, wypowiedziane w gniewie, mog doprowadzi do zerwania
przyjani. Szefowie nagradzani byli za przejawy siy w przeszoci i doznaj szoku, gdy
uwiadamiaj sobie, e zwycistwo w sporze moe doprowadzi do odrzucenia, a nie
do szacunku.
semki opowiadaj, e gdy zaangauj si w spr, tak dalece zaley im na wygraniu,
e nie dostrzegaj, i inni odsuwaj si ad takiej demonstracji siy. Dla semki nie ma
nic zego w podnieceniu, jakie pynie z ktni na caego w susznej sprawie. Przeciwnie,
ujawnianie zoci jest wedug nich podstawowym budulcem zaufania w relacjach z
innymi.
Najbezpieczniej czuj si wtedy, gdy widz u swego przyjaciela gniew. Dla mnie
gniew otwiera drog ku gbszym uczuciom, takim jak gboki smutek i wyparte
pragnienia. Podnieca mnie to, e kto potrafi si gniewa, nie wycofujc si ze
swojego uczucia. Jeeli zaczyna paka, jest to straszne. Czuj si wtedy le i mam
wraenie, e wszed w rol ofiary, aby mnie wrobi w rol napastnika. Ale nie mwi
mi, jakie naprawd ma do mnie pretensje.

- 226 -

Przez dugi czas gniew by preferowanym przeze mnie uczuciem. Kiedy trzeba,
czowiek uczy si dziaa tak szybko, e zanim si rozgniewa, nie ma czasu na strach.
Niedawno spdzaem wakacje na Hawajach i przytrafia mi si jedna z nielicznych w
moim yciu sytuacji, w ktrych si baem. Poszedem nieuczszczanym szlakiem i
doszedem do wspaniaego naturalnego zbiornika wodnego otoczonego stromymi,
gadkimi skalami. Zachciao mi si po nich wspi, by std nurkowa. Nie wiadomo
jak wmanewrowaem si w niesamowit przewieszk. Gdy piem si w gr, skay
pode mn wykruszyy si. Utkwiem w niszy, zbyt odlegej od basenu, bym mg
skoczy i trafi w wod. Moje reakcje byy mi zupenie obce: skurcze brzucha,
uginajce si kolana. Byo w tym co wspaniaego. Stwierdziem, e tak naprawd nie
jestem odwany. Po prostu tak dalece nie dociera do mnie, e mogoby mi co grozi,
i nie reaguj na zagroenie.
Gniew natomiast pojawia si natychmiast i ma charakter bardzo fizyczny. Pozwala
mi oddali od siebie najgorszy strach strach przed dostaniem si w rce ludzi
podych. Gniew pozwala mi si rozadowa. Daje poczucie siy i dostarcza przyjemnej
energii. Wol, gdy inni ujawniaj wprost swoj zo. Jeeli j powstrzymuj, a tak
czyni wikszo ludzi, boj si. Na zewntrz mwi Ci Cze", a w rodku trzs si
ze zoci. Jest to dla mnie bardzo nieprzyjemne. Mam ochot wszystko wywlec na
wierzch i zobaczy, o co chodzi, bo inaczej si boj. Lepszy jest otwarty gniew i pki
pozostaje na paszczynie jawnej i cywilizowanej i wiem, e nikt na mnie nie wyskoczy
dobrze sobie z tym radz.
Potrafi stan w szranki z ca gromad ludzi. Czuj si jak mistrz karate. Nie
jestem skonny si poddawa, jeeli sprawa jest suszna. Wydaje mi si, e na og
ludzie uwaaj mnie za czowieka ktliwego lub te sdz skdind susznie e nie
dam im szansy negocjacji, gdy ju zaczn mwi to, co mam do powiedzenia. To
wszystko dlatego, e czsto sysz, i ludzie nie mwi do mnie w sposb otwarty. Co
jeszcze kryje si za ich sowami, cho si do tego nie przyznaj jakie rozdranienie,
nieujawniona wrogo z ich strony wtedy po prostu ich nie sucham. Nie dopuszczam
do siebie tego, co mwi, bo dla mnie nie mwi szczerze. Nie jest to po prostu
rozmowa, nie mwi prawdy. Trudno mi wtedy wycign wszystkie te ukryte
elementy, by jako sobie z nimi poradzi. Wydaje mi si, e uczciwiej byoby po prostu
uda t ca nieszczer rozmow.
Waciwie o wiele bardziej szanuj te osoby, ktre mi nie ulegaj. Jeeli ulegaj,
znaczy to, ze prawdopodobnie co ukrywaj. Jeeli si nie zgadzaj ze mn i
przyznaj si do tego, to w porzdku, ale jeeli si zgadzaj, a nie potrafi utrzyma
kontaktu wzrokowego lub nie podzielaj mojego entuzjazmu, odnosz wraenie, e
mam do czynienia ze sabeuszem.
Cnota niewinnoci
Ludzie niczym nie obcieni podchodz do nowych sytuacji bez uprzedze czy
oczekiwa. Otwarci s na to, co sytuacja przyniesie, dziki czemu potrafi w sposb
naturalny odpowiednio si zachowa. semka zatraca cnot niewinnoci, gdy zaczyna
wybirczo skupia uwag w celu przejcia kontroli lub narzucenia swego punktu

- 227 -

widzenia. Rozwamy rnic midzy niewiadom siebie semk, ktra w sposb

automatyczny usiuje zdominowa sytuacj, a semk bardziej wiadom, ktra czuje
si na tyle bezpiecznie, by przystosowa si do zmieniajcych si okolicznoci.
Jak wszystkie impulsy wysze, tak i brak obcie odczuwa si jako rodzaj energii
cielesnej kierujcej jednostk w sposb odpowiedni, bez udziau mylcego ja".
Taki szczeglny rodzaj wiadomoci cielesnej dziaa w sposb naturalny u osb
dobrze funkcjonujcych i opiera si na prawidowym wyczuciu stopnia i jakoci siy
obecnej w danej sytuacji. Niewiadoma siebie semka zawsze oczekuje sprzeciwu i
mobilizuje energi potrzebn do przejcia kontroli. Jej zachowanie charakteryzuje
sztywno pogldw, uparte przywizanie do subiektywnej prawdy i niemono
zwrcenia uwagi na odmienne stanowiska. Kontrol przejmuje dziki sile fizycznej i
poprzez wyraanie gniewu.
semka, ktra ju nie reaguje tak automatycznie, potrafi modyfikowa zakres i rodzaj
mobilizowanej energii, by w sposb precyzyjny wyczu wahania siy, ktra w kadej
sytuacji ma swoje przypywy i odpywy.
dza
semki suchaj na og swych impulsw. W dziecistwie umiejtno szybkiego
reagowania na bodziec wmontowana bya w system obronny: trzeba byo najpierw
dziaa, dopiero potem si zastanawia. Szefowie wierz na og, e to co daje
poczucie zadowolenia i siy musi by suszne, a poniewa rzadko przeywaj poczucie
winy i wewntrzne rozterki, ktre u wikszoci z nas towarzysz podnieceniu
cielesnemu, uwaaj realizacj swoich dz seksualnych za co naturalnego. Nie
wstydz si, gdy si rozzoszcz, tak jak nie wstydz si swoich seksualnych pragnie.
W zwizkach intymnych poszukuj intensywnoci, pragn kogo, kto wycinie ze mnie
soki, z kim mog przey podniecajce chwile. Mj ostatni zwizek trwa ju od
siedmiu i p roku. Czasem jest bardzo nudno. Musz si uczy nie prowokowa
ktni, cho mnie to podnieca. Dalej trzymaj mnie przy partnerze intensywne
przeycia: ustalmy co i zrealizujmy to razem.
Seks jest dla mnie gwn atrakcj. Tego szukam przede wszystkim. Cae moje
rozumienie mioci opiera si na tym, e wiem, e kto mnie kocha, jeeli mnie poda.
Nie bardzo wierz w cokolwiek innego. Duo psychologicznych bzdur si ostatnio
syszy na temat mioci, gdy ludziom tak naprawd chodzi o spenianie wasnych
oczekiwa czy o podwyszenie poczucia wasnej wartoci. Jeeli czowiek za duo
uwagi powica takim rzeczom, przez cae ycie bdzie zagubiony.
semki le znosz frustracj. Ciko im si powstrzyma od wyraania gniewu, od
angaowania si w seks, jeeli kto im si podoba i od rezygnacji z kolejnej dokadki
podczas niedzielnego niadania. Niezaspokojone pragnienia nkaj je raz po raz, tak jak
niedokoczony spr ogniskuje ich uwag, powodujc lk i rozdranienie, pki nie s w
stanie czego zrobi dla rozwizania konfliktu. Musz spraw zaatwi osobicie, w
przeciwnym razie caymi tygodniami pisz w gowie listy."

- 228 -

Szefowie twierdz, e gniewanie si na ludzi jest czsto dla nich form pozytywnego
kontaktu. Po uczciwej ktni bardziej ufaj autentycznoci zamiarw oponenta, dziki
czemu czuj si w kontakcie z nim bardziej pewni siebie. Mwi take, e w czasie
ktni rodzi si nieraz poczucie bliskoci, e gniew zamienia si w odczucia natury
seksualnej, a ktnia czsto koczy si w ku.
Od prawie dwudziestu lat jestem on semki i musiaam si nauczy zupenej
szczeroci we wszystkim, co mi przychodzio do gowy, w przeciwnym razie nka
mnie, by si dowiedzie, co przed nim ukrywam. Wkrtce po lubie mylaam, e
gniew to ostateczno. Wydawao mi si, e jest to uczucie zwierzce, ktremu ludzie
cywilizowani nie powinni si poddawa. Jeeli ju czowiek zaczyna si drze,
powinien spakowa walizki i skontaktowa si z adwokatem.
Po jakich trzech latach maestwa przycisn mnie do muru. Nie miaam pojcia, e
sprawiajc mi taki bl szuka bliskoci. Wiedziaam tylko, e obraa mnie publicznie.
Taki miaam do niego al, e zaczam z nim walczy, co dla mnie oznaczao, e to ju
koniec.
Nadal sdz, e nie zrobiabym tego, gdybym nie bya absolutnie pewna, e inaczej
mnie uderzy. Pamitam, e stanam dwa stopnie wyej na schodach, by nasze oczy
byy na tym samym poziomie i prosto w twarz powiedziaam mu, co o nim myl.
Punkt po punkcie wyuskaam mu jego pogldy, po czym powiedziaam, e si z nimi
nie zgadzam. Widziaam po jego minie, e nie rozumia o co mi chodzi: skoro byam
w stanie powtrzy jego sowa znaczyo, e si z nim zgadzam.
Wtedy wykrzyczaam mu mj punkt widzenia i stao si co niesamowitego. Podnieci
si. Zacz si umiecha, zrobi si czuy i przesta si na mnie gniewa. Nigdy nie
widziaam u nikogo tak gwatownej przemiany. Pokocha mnie za to, e staam wyej
od niego o dwa stopnie i krzyczaam.
Przesada
semka rozwizuje swoj podstawow niezdolno do podejmowania decyzji (punkt
podstawowy Dziewitka) biorc za duo wszystkiego, co sprawia przyjemno.
Nadmiar stymulacji zabija wiadomo innych uczu i zastpuje potrzeb badania
prawdziwych potrzeb emocjonalnych. Cho semka potrafi wykrzesa energi
potrzebn do" zaspokojenia swoich potrzeb i sprawia wraenie niezahamowanej, w tym
deniu do zaspokojenia bywa rwnie odlega od swoich autentycznych pragnie, co
zapominajca o sobie Dziewitka.
Waciwa semce zdolno dziaania bazuje na mobilizacji.pyncej z nastawienia na
przyjemnoci i na podnieceniu, jakie nios konflikty, nie za na energii uruchamianej
przez gbokie, nadrzdne potrzeby psychologiczne czy wiadomo agodniejszych
emocji. Poszukujc stymulacji semki unikaj nudy i zarazem tumi swoj podatno
na zranienie.
Przekraczanie granic przyjemnej ekstrawagancji daje w efekcie wzmoone poczucie
ywotnoci. Gdy ju co zwrci uwag semki, mao u niej waha czy zastanawiania
si. Osignicie celu jest na tyle upragnione, e nie ma znaczenia, czy ma on autentyczne

- 229 -

podstawy psychologiczne. Przyjcie trwa, a semka z radoci bierze dokadki

wszystkiego, co daj.
Odkd zaczam si sobie przyglda, czuj si gorzej. wiadomo moich zachowa
ujawnia wstydliwy fakt, e ja miej si najwicej, kc najgoniej i wci marz o
tym, by co si zaczo dzia. ycie w zgodzie z wasnymi instynktami i niewiadomo
tego to co wspaniaego. Ma si wtedy poczucie, e chce si unikn zuboenia yda,
yjc pen gb.
Zawsze czuj pewien brak satysfakcji, gdy musz si powstrzymywa. To tak, jakbym
musiaa siebie cenzurowa, poniewa nikt nie chce mi dotrzyma kroku. Pragn
dowiadczenia szczytowego, a potem caej masy takich dowiadcze, jednego po
drugim, by w midzyczasie nie przyszo rozczarowanie. Gdy raz czego zapragniesz,
pragnienie to rozprzestrzenia si jak ogie. Po jednym smacznym posiku ma si
ochot na nastpny. Jeeli kupisz sobie jedn sukienk, nastpnym razem
prawdopodobnie kupisz ich cay stojak.
Gdy ju raz si w co zaangaujesz, dziaa to jak przyssawka: musisz woy wielki
wysiek, by mc si oderwa i zaj czym innym. Umiar mnie nie pociga. Albo
jestem obsesyjnie czym zainteresowana, albo si miertelnie nudz. Albo siedzisz
ukochanemu na kolanach, albo gapisz J si przez okno; wszystkie stany porednie s
mi obojtne,
Potrzeba ycia intensywnego by w ogle czu, e si yje J wypywa z poczucia, e
trwa si w wiecie typu wszystko albo nic"." Nic to wstrzymanie si od wszelkiego
dziaania, potrzeba gapienia si w cian. Wszystko opisuj semki jako ch
przekraczania granic, by krew szybciej pyna w yach.
Jeeli siedzc za kierownic nie przekraczam dozwolonej prdkoci i przestrzegam
przepisw jestem nieobecny, odpywam gdzie. Nudz si i popeniam bdy. Jeeli
natomiast jad naprawd szybko, musz na wszystko uwaa i wystrzega si policji,
wtedy si budz. Prawie nigdy wwczas nie zdarzaj mi si bdy. Mandaty wlepiaj
mi, gdy zasypiam, jadc autostrad z prdkoci stu dwudziestu kilometrw na
godzin. Jeeli jad ponad sto pidziesit, nikt mnie nie dogania. Gdy przeycie jest
intensywne, jestem przytomny.
Zwizki intymne
W pewnym sensie semki bardziej predestynowane s do samotnoci ni do ycia w
bliskich zwizkach. Samotnik musi uwaa tylko na siebie i broni tylko jednego
terytorium. Gdy semka zaczyna si zajmowa drug osob, podchodzi do spraw
seksu i mioci w sposb warunkowy. Bdziemy ze sob sypia, ale wiele czasu
spdza bdziemy osobno." wietnie nam razem w ku, ale nie najlepsi z nas
przyjaciele." Do intymnoci i przyjani podchodz semki wedug taktyki koalicyjnej:
Wiem dokadnie, w jakim zakresie mog mu ufa". Wiem dokadnie, jakie jest jej
stanowisko." Dochodzi do wymiany pogldw, ustala si stanowiska i opiera relacj na

- 230 -

poszukiwaniu przygd, satysfakcjonujcym seksie i robieniu tego, co si lubi robi we

dwoje.
W miar przeradzania si przyjani w zwizek intymny. semki napotykaj na obc im
konieczno konsultowania si z drug osob. Naley przecie traktowa opinie
partnera powanie i semka stwierdza nagle, e maj na ni wpyw cudze nastroje.
Szefowie szukaj w sobie siy, a zaleno od innych nie pasuje do ukadu siy
sprzonej z samozaspokojeniem.
semce trudno przychodzi wystawianie si na ciosy i wiele j to kosztuje. Stara si
wobec tego zapewni sobie mikkie ldowanie: moe by mniej czujna, jeli sama
przejmie kontrol nad funkcjonowaniem zwizku. Chce wiedzie o wszystkim, co dzieje
si w yciu partnera, stanowczo wyraa swoje zdanie na temat tego, z kim partner si
spotyka oraz na temat tego, kiedy, gdzie i jak spdza swj wolny czas. Gdy semka
spostrzee, e uzalenia si od mioci partnera, broni si wchodzc w rol silnego
sprzymierzeca i obrocy. Chce przej ster, co atwo przeradza si w kontrolowanie
ycia partnera i jest sposobem obrony przed naraaniem si na cierpienie.
Jeeli partner ulegnie, dojdzie do interesujcego konfliktu. semka bdzie chciaa
dominowa, ale partner bdzie dla niej bardziej pocigajcy, jeeli bdzie stawia opr.
Kluczem do zrozumienia tej pozornej sprzecznoci jest szczeglne zaangaowanie
semki w problemy wadzy. Szef moe przewidzie zachowanie, a zatem i ufa, tym
osobom, ktre gotowe s ulec i odda kontrol nad swym yciem w jego rce. Z
drugiej strony jednak szybko nudzi si tymi, ktrzy zbyt atwo ulegaj i szybko przestaje
si interesowa kadym, kto nie potrafi godnie zaj stanowiska przeciwnika. W efekcie
droga ku zayoci wiedzie poprzez cige zapasy, poniewa semka ufa tylko tym
ludziom, ktrych sia poddana zostaa prbie i okazaa si godna zaufania. Tych, ktrzy
si nie ugn, zacznie traktowa z takim szacunkiem, z jakim odnosi si do samej siebie.
Mwic o swoich wielkich miociach semki twierdz, e przyjmuj partnera wgb
siebie". Rezygnuj z kontroli nad zwizkiem poprzez stopniowe obdarowywanie go
takim zaufaniem, jakim darz siebie. Szef wobec reszty wiata moe nadal czu si
samotnikiem, ale partnera postrzega jako godny zaufania element tworzonej wsplnie
konstrukcji.
Czuj, e ludzi pociga moja sia, moja wiara w siebie, mj gniew oraz stymulacja,
jakiej im dostarczam. Nie chc mojego smutku ani mojego blu. Czuj, ze kiedy
dostrzegaj te aspekty mojej osoby, zaczynaj ucieka. Kieruj innymi za pomoc
swoich mocnych stron i wiem, e jeeli nie bd silny, ludzie przestan darzy mnie
szacunkiem i zostan porzucony. Na pierwszym miejscu stawiam sprzeciwianie si",
a zaraz potem pragnienie samotnoci.
Zawsze byem samotnikiem. Nawet w bliskim zwizku czuj si samotny. Gdy
przywi si do kogo na tyle, by za nim tskni, zaczynam si ba. Jak jego cz
wchonem w siebie, wic jestem z nim nieprzerwanie. Staje si dla mnie kim dobrze
znanym, bezpiecznym i nie mog sobie wyobrazi, e nie byoby go przy mnie. Chc
jednoczenie wycofa si i odizolowa oraz posi jego dusz. Instynktownie mam
ochot go chroni w taki sam sposb, w jaki chroni wasn skr, poniewa zlalimy
si w jedno i jestem zarazem wobec takiego kogo rwnie twardy i wymagajcy jak

- 231 -

wobec samego siebie.

Nawet w restauracji lubi siedzie plecami do ciany, bym mg widzie, kto wchodzi.
A gdy jestem z osob ukochan, jestem czujny za nas dwoje; bywa to naprawd
wyczerpujce. Potrafi przez jaki czas wyciga rk ku drugiej osobie, po czym
pojawia si ch wycofania si, oddalenia.
Nawet gdy wiem, czego chc i mam zamiar poprosi o jak osobist przysug, zdaj
sobie spraw, e nie zrobi tego. Zakadam bowiem, e czowiek moe polega tylko
na sobie. Uwaam, ze naley bra bez pytania to, co mi jest potrzebne. Potrafi prosi
o seks. Potrafi kontrolowa przebieg mego yda. Ale bardzo trudno jest mi zabiega
o to, na czym mi zaley, szczeglnie jeli musz si do tego komu przyzna.
Zachowuj si jak adwokat, jak czowiek nieustpliwy, nie sprawia mi bowiem
kopotw stawanie w obronie idei czy zasad.
Bardzo mi trudno natomiast poda za pragnieniem serca. Wydaje mi si, e atwiej
mi wtedy nie podejmowa ryzyka, trzyma si tego, co mi dobrze idzie, lub zbliy do
kogo, komu bardzo na czym zaley i pomc mu to osign.
Przykad pary zoonej z semki i Czwrki (Szef i Tragiczny Romantyk)
Oba typy lubi sytuacje kracowe. Oba s amoralne i w jakim stopniu przekonane, e
zwyke zasady ich nie dotycz. Czwrka ma prawo w nosie. semka za jest silniejsza
ni prawo. Oba typy doceniaj pragnienie przygody, ktre pojawia si u partnera i jego
potrzeb przekraczania dopuszczalnych granic. Skonne bd wspiera denia drugiej
strony do ignorowania barier spoecznych. Szybko nudz si powtarzalnymi sytuacjami
i jeeli odczuwaj niedostatek ryzyka, bd dy do zintensyfikowania wrae
emocjonalnych we waciwy sobie sposb: semka poprzez walk. Czwrka poprzez
dramatyczne sceny i cierpienie.
semka docenia styl partnera Czwrki i chce mie swj udzia w tym, co wie si z
gustem i wygldem zewntrznym. Czwrka lubi bezporednie podejcie emocjonalne
Szefa, uwaajc je za dowd kontaktu z autentycznymi" uczuciami. Docenia take to,
e semka nie ulega, gdy jest atakowana i woli walczy ni walki unika. semk
rzadko wytrca z rwnowagi depresja partnera i potrafi zachowa stabilno
emocjonaln w okresach, gdy nastrj Czwrki waha si midzy chci odepchnicia
partnera a chci wcignicia go z powrotem w relacj.
Przyzwyczajenia semki i Czwrki zazbiaj si w wielu punktach. semka lubi
towarzystwo Czwrki, gdy ta jest w dobrym nastroju, wycofuje si natomiast, gdy
Czwrka wpada w depresj. Bywa, e semka radzi sobie z depresj Czwrki
zmieniajc towarzystwo. Brak troski ze strony semki albo rozgniewa Czwrk (a tym
samym wyrwie j ze stanu przygnbienia), albo spowoduje, e bdzie si baa utraty
kontaktu, co take przeamie depresj. Innym przykadem takiego naturalnego zazbiania
si przyzwyczaje semki i Czwrki jest to, e semk niecierpliwi wszelka prba
gloryfikowania emocjonalnoci i stara si przeamywa zwyczaj dramatyzowania przez
Czwrk uczu. Tragicznego Romantyka takie lekcewaenie jego nastrojw
doprowadza do szau. Eskalacja gniewu moe uatwi Czwrce wejcie w kontakt z
autentycznymi uczuciami.

- 232 -

Powane problemy w takim zwizku rodz si, gdy Czwrka staje si zbyt zalena
emocjonalnie, zbyt skonna do czerpania masochistycznej satysfakcji z bycia ofiar
karzcych skonnoci semki lub do dramatycznych przepychanek. semka reaguje
wwczas na og nieprawdopodobn mciwoci, by w ten sposb doprowadzi do
zerwania albo po prostu zrywa, odchodzc bez sowa. Jeeli natomiast semka stanie
si nazbyt wadcza, chcc Czwrk poniy albo kontrolowa. Tragiczny Romantyk
wpadnie w gbok depresj lub stanie si zjadliwy i zgorzkniay.
Kopotom mona zaradzi, jeeli Czwrka zamiast zabiega
o wzgldy semki zajmie si realizacj jakiego wasnego planu, ktry semka bdzie
moga wspiera. Bardzo korzystna dla tego zwizku jest sytuacja, gdy Czwrka tworzy
projekt a silna semka wywiera odpowiedni nacisk na jego realizacj. semka moe
take scementowa zwizek, jeli zacznie ceni zoono i dramatyzm ycia
wewntrznego Czwrki. Jeli Szef jest w stanie znie lk, ktry pocztkowo
towarzyszy gbokim uczuciom czy medytacji, stwierdzi, e ma niezwyke zasoby
stabilnoci, ktre ujawni si mog, gdy przesunie uwag ku stanom wewntrznym.
Zwizki z autorytetami
Najwaniejsz dla semki spraw jest kontrola. Szef zakada, e zna waciwe
podejcie i e panuje nad sytuacj, niezalenie od tego, czy jest to prawda czy nie. Woli
przewodzi i cile nadzorowa wszystkie aspekty przedsiwzicia. Pragnie chroni
sabszych przed krzywd i mobilizowa do oporu te osoby, ktre poddane s
niesprawiedliwym oddziaywaniom zwierzchnikw. Przede wszystkim chce sprawdzi,
czy inne osoby, dysponujce wadz, postpuj sprawiedliwie i kompetentnie.
Caa przedsibiorczo semki skierowana zostanie prawdo
podobnie ku rywalizacji z innymi przywdcami. U podoa takich zachowa ley ch
wzmocnienia granic osobistego imperium. semkom bardziej zaley na wadzy ni na
nagrodach. Wiele uwagi powicaj wic problemom bezpieczestwa, a szczeglnie
wiarygodnoci sprzymierzecw i podwadnych. Bardzo zabiegaj o rzeteln
informacj, poniewa gdy ju zaczn dziaa, nie przyjmuj do wiadomoci informacji
nowych. Gdy rusz do akcji, nie ogldaj si za siebie, nie patrz na boki, koncentruj
si na sabych punktach obrony wroga. W efekcie semka sabo zdaje sobie spraw z
moliwoci dziaa dyplomatycznych czy te z tego, jak waciwie rozkada dziaania w
czasie. Woli zdecydowane przejcie steru ni subtelne zmiany pozycji waciwe
negocjacjom.
Kluczem dobrej wsppracy z Szefem jest stae i pene informowanie go o wszystkim.
Ludzie czsto staraj si ukrywa przed semk informacje niekorzystne, bojc si jej
gniewu i agresywnych reakcji. Moe si oczywicie zdarzy, e semka zareaguje na
ze wieci wciekoci, ale jeszcze bardziej rozjuszy j wiadomo, e co si przed
ni ukrywa. Jeeli osoba komunikujca niekorzystn wiadomo nie ma kontaktu z
wasn agresj, odbierze gniew semki jako atak na siebie i jako rdo potencjalnego
zagroenia. Dla semki brak dostpu do informacji jest jednym z nielicznych
autentycznych zagroe, jakie mog j spotka. Pene informowanie jest gwarancj
bezpieczestwa, a rzetelny sprawozdawca jest godnym zaufania sprzymierzecem.

- 233 -

Zalet Szefw jest zdolno do wywierania cigego nacisku na realizacj

przedsiwzi. Jeeli semka czuje si pewna swojej wadzy, z penym oddaniem idzie
naprzd. Roztacza opiekucze skrzyda, by obj nimi naszych ludzi", zabezpiecza
drog sprzymierzecom i nie stroni od konfrontacji z agresywnymi rywalami.
Wad semek jest to, e nuda prowadzi u nich do wtykania nosa w nie swoje sprawy.
Poszukuj wtedy winowajcw, ktrych mona ukara, jeli sprawy przyjm
niekorzystny obrt lub nieodpowiednie tempo. Winnemu niechtnie pozwalaj, by
zachowa twarz lub zmieni miejsce w zespole. atwo staj si agresywne wobec tych,
ktrzy ujawniaj ujemne cechy podobne do wad, ktrym Szefowie niewiadomie
zaprzeczaj.
Przykad zwizku z autorytetem: semka i Dziewitka (Szef i Mediator)
Jeeli semka wystpuje w roli przeoonego, czsto rozbudowuje skomplikowane
regulaminy na wszelkie okolicznoci, ktre realizowane s w sposb mao
konsekwentny, zalenie od jej humoru. Jeeli Szef jest w dobrej formie, regulamin
przestaje obowizywa. Jeli za stwierdzi, e przepisy amane s bez jego zezwolenia,
zaczn si represje w postaci lotnych inspekcji czy wprowadzania nierealistycznych
terminw. semka lubi ustanawia reguy, ktrych przestrzegania da od innych, ale
sama chce mc je ama bez ponoszenia konsekwencji.
Midzy Dziewitk-podwadnym a semk-szefem nawizana zostanie pozytywna
relacja, o ile uwaga Szefa skupiona jest nie na podwadnym, a na realizacji
przedsiwzicia. Dziewitka docenia silne dowdztwo, nastawione zarwno na obron
jak i na zadanie, i bdzie w peni wsppracowaa dla dobra zespou. Jeeli organizacji
grozi niebezpieczestwo z zewntrz. Szef przygotuje doskona obron, zmobilizuje
pracownikw i bdzie przykadnie nimi dowodzi. Ani jednej pidzi ziemi nie odda bez
koncesji lub walki. Przejta duchem grupy Dziewitka pracowa bdzie bez wytchnienia
dla wsplnej sprawy.
Relacje si skomplikuj, jeeli Szef bdzie chcia zmusi Dziewitk-podwadnego do
wikszej wydajnoci czy te do przejcia odpowiedzialnoci, na ktr Dziewitka nie
ma ochoty. Szef domaga si bdzie posuszestwa, natomiast Dziewitka bdzie mu
si wymyka. Kade opnienie czy przejaw biernej agresji potraktuje semka jak
dowd bezporedniej napaci i publicznie si odegra. Szukajc winnych, potrafi
bolenie upokorzy podwadnego, cho moe nie mie nawet takiego zamiaru. Bdzie
publicznie wytykaa bdy, nie wspominajc sowem o dotychczasowych wysikach i
sukcesach Dziewitki.
Pod naciskiem Szefa Dziewitka-podwadny pozornie podporzdkuje si, faktycznie
jednak bdzie robi uniki i tuszowa ewentualne pomyki. Dziewitka rzadko staje w
jawnej opozycji, za to wcieka si wewntrznie i staje si maomwna. Wikszo
semek nie ma pojcia o dynamice psychiki i jeeli nikt nie powie jej wprost, co si z
Dziewitk dzieje, nie zrozumie tego. Nadal bdzie kara j za przejawy biernej agresji.
Moe doj do wybuchu, a wtedy albo semka zwolni Dziewitk z pracy, albo
Dziewitka zwolni si sama, gdy Szef przebierze miar".
Powag sytuacji mona zagodzi, jeeli semka-szef wykae gotowo wysuchania

- 234 -

skarg Dziewitki, zacznie hojnie j darzy nagrodami i pochwaami za te zadania, ktre

zostay dobrze wykonane. Dziewitka, ktr nagrodzono, ktrej dano dowody uznania
lub wykazano, e jest potrzebna, otworzy si. Jeeli semka-szef jest dostatecznie
wiadoma siebie, powinna take zwrci uwag Dziewitce, e jej zwyczaj zajmowania
si czynnociami ubocznymi lub rozpraszania si wprawia Szefa w stan przeraenia,
gdy wtedy podwadny wymyka si kontroli. Prby odzyskania kontroli za wszelk
cen czsto podsycane s przeraeniem, e mona j utraci na zawsze.
Jeli Dziewitka jest w stanie stawi czoa nieuniknionemu gniewowi semki, gotowa
jest odeprze ujawniane zarzuty i nie prbuje ukrywa informacji ani przerzuca winy na
kogo innego. Szef prawdopodobnie wykae szacunek dla stanowczoci podwadnego.
semk do wciekoci doprowadza uparte milczenie Dziewitki, uspokaja si
natomiast w obliczu bezporedniej konfrontacji i otworzy si, jeeli zrozumie motywy
podwadnego.
Gdy semka wystpuje w roli podwadnego, co jaki czas poddaje autorytet prbie.
Im bardziej osoba u wadzy jest zdecydowana i jednoznaczna w swoich dziaaniach,
tym rzadziej semka odczuwa potrzeb sprawdzania jej. Wszelkie dwuznaczne czy
niejasne proby ze strony szefa-Dziewitki zostan podwaone lub poddane prbie
nieposuszestwa. Zesp poczuje si rozdarty, poniewa semka domaga si bdzie
opowiedzenia si po okrelonej stronie, by sprawdzi kto jest przyjacielem, a kto
wrogiem.
semka, zainspirowana rzetelnym kierownictwem lub czyim dobrym pomysem,
chtnie wsppracuje. Najlepsza forma wykorzystania semki-podwadnego to
uczynienie jej odpowiedzialn za realizacj ciekawego pomysu. semka o wiele lepiej
przysuy si organizacji, jeeli przydzieli jej si niewielki, niezaleny odcinek pracy, nad
ktrym bdzie miaa pen kontrol.
Zalety
Szef skoncentrowany jest na problemach wadzy i kontroli. Mona go zwerbowa
odwoujc si do jego potrzeby objcia dowdztwa i w zwizku z tym obdarzy go
funkcjami kierowniczymi. Mona te wykorzysta jego nastawienie na dbanie o korzy
wasn i cudz. Przywizana do danego pomysu semka szuka bezpieczestwa
nakaniajc innych do przyjcia jej punktu widzenia. Waciwy semce pocig do
wadzy mona przeksztaci w umiejtno wywierania dokadnie takiego nacisku, jaki
jest potrzebny, by posun naprzd potne przedsiwzicie. semka to przykad
oddanego przywdcy, umiejcego stawia czoa przeszkodom i dziaa bez pardonu.
Mimo pewnoci siebie i ekstrawagancji. semkom trudno ujawni swoje najskrytsze
marzenia i zrealizowa autentyczne potrzeby. Szef wprowadza zamieszanie i angauje
si w walk, by nie traci zainteresowania. Gdy cele narzucone s z zewntrz, chtnie
przejmuje kontrol, by doprowadzi do ich realizacji.
semka wyranie daje innym do zrozumienia, jakie jest jaj stanowisko. Wszelkie prby
manipulacji z jej strony s na og tak toporne, e a nieskuteczne. semka chce zna
prawd w swoich relacjach z innymi i (poniewa nie zaley jej specjalnie na obronie
publicznego wizerunku) bdzie zmierza wprost do celu. Chtnie stawia swj czas i

- 235 -

energi do dyspozycji przyjaci i wietnie znosi liczne przyjcia.

Atrakcyjne otoczenia
Szefowie czsto uczestnicz w przejmowaniu wadzy lub odgrywaj rol politykw
zakulisowych. Wiele semek znajdziemy wrd arystokracji zodziejskiej, ktra obja
kontrol nad imperiami amerykaskiej finansjery. Typowa dla semek jest mentalno
mafijna: mj teren, nasi ludzie". Przyczaj si do Aniow Pieka. Zostaj
przywdcami zwizkowymi. Potrafi przey w najprymitywniejszych warunkach. Ich
hasem yciowym jest Nie zaczepiaj mnie." S ludmi o mikkim sercu i wielkim
uporze. Szef zostanie prezesem korporacji, ktry jedn rk sprawuje kontrol, drug
wymierza sprawiedliwo; przedsibiorc budowlanym, ktry robi fortun wznoszc
tanie bloki mieszkalne, ale bojkotuje projekt schronisk dla bezdomnych.
Nieatrakcyjne otoczenia
Na og nie znajdziemy Szefa wrd przedstawicieli zawodw, w ktrych wymagane
jest odpowiednie zachowanie i posuszestwo wobec rozkazw. Nie lubi sytuacji, gdzie
moe doj do nieprzewidywalnej onglerki wadz czy jej niespodziewanego przejcia.
Nie ma zaufania do etatw uzalenionych od dobrej woli zwierzchnikw, gdzie nie ma
moliwoci wyrwnywania krzywd.
Sawne semki
Do sawnych semek zaliczamy Henryka VIII", ktry wprowadzi wasn religi,
mimo ostrej opozycji, czciowo po to, by uprawomocni swoj podliwo.
Fritz Perls * Gurdijew * Pani Bawatska * Pablo Picasso * Sean Penn * Nietzsche *
Eidridge Cleaver * Kot Garfieid
Podtypy
Podtypy psychologiczne odzwierciedlaj strategie rozwinite w dziecistwie w celu
zmniejszenia podatnoci na zranienie. Dla semki kontrola wasnych uczu oraz
wpywu innych osb suy obronie przed nawrotem lku, i kto moe j
wykorzystywa.
Wadczo/poddanie w relacjach w parze
semka chce zawadn sercem i umysem partnera. Pragnie mie dostp do jego
duszy. Poddanie si jest za chci przekazania obsesyjnej potrzeby kontroli
partnerowi, obdarzonemu penym zaufaniem.
Milion razy zmieniaem terapeut, zanim znalazem waciwego. Wykazywa mi

- 236 -

wprost moje popieprzenie i dawa jednoznacznie do zrozumienia, co myli. W kocu

byem w stanie dostrzec, ze to co mi mia do powiedzenia, byo suszne, cho z
pocztku nie zgadzaem si z nim.
Przyja w kontaktach spoecznych
Przyja dla semek oznacza zaufanie, jakim darz tych, ktrych chroni i przez
ktrych s osaniane.
Musi min wiele lat, zanim z kim si zaprzyjani. Przeywam katusze, gdy napicie
ronie tak, ze dochodzi do walki, bo zastanawiam si, czy to wytrzymamy. Gdy
wreszcie uwierz, e druga osoba postawi na swoim i nie ucieknie, darz j wikszym
zaufaniem, poniewa wiem, e w walce ludzie mwi prawd i ju nie ma midzy
nami niedomwie.
Zadowalajce przetrwanie w sferze samoochrony
semka zajta jest kontrolowaniem mechanizmw przetrwania i obrony osobistego
terytorium. Skupiajc uwag na tym, by dobrze dawa sobie rad w yciu, moe
unikn rozpoznawania swoich potrzeb podstawowych.
Panicznie boj si, by kto nie przej kontroli nad moim yciem. Kto przychodzi do
mojego domu i kto z niego wychodzi? Czy kto uywa mojej szczotki do wosw?
Czujesz, e kto zama reguy gry, jeeli nie zostawi d mleka do porannej kawy.
Jeeli takie drobiazgi wymykaj si spod kontroli, mam wraenie, e drzwi staj
otworem dla chaosu.
Co moe pomc semkom w rozwoju?
semki broni si nieraz przed terapi czy praktyk medytacyjn, poniewa
perspektywa ujawniania agodniejszych uczu lub konieczno poddawania si cudzej
woli wzmagaj lk przed obc kontrol. semki czsto rozpoczynaj terapi na danie
rodziny lub na mocy wyroku sdowego. Typowe problemy, z jakimi si zgaszaj, to
konflikty ze wsppracownikami, depresja i naogi.
semka musi si nauczy dostrzega, kiedy uwaga odwraca si od autentycznych
pragnie ku twardej powoce, ktra pragnienia te skrywa. Szef moe sobie pomc:
Proszc o jasne okrelenie charakteru zwizku z drugim czowiekiem. Dostrzegajc, e
walka jest dla niego sposobem zdobywania zaufania.
Proszc o jednoznaczn list regu obowizujcych w kontakcie z drug osob lub w
terapii i zdajc sobie spraw z tego, e po ustaleniu regu ma ochot je ama.
Starajc si dostrzec acuch przyczyn doprowadzajcych do konfliktw w
kontaktach z innymi. Wyczuwajc swoje pragnienie kontrolowania lub mieszania si, by
sprawdza, kto jest przyjacielem a kto wrogiem. Pozwalajc innym inicjowa dziaania.

- 237 -

Zauwaajc, e nuda maskuje inne uczucia.

Starajc si dostrzec, e zachowanie innych te moe by logiczne. Dostrzegajc, e
inni take postpuj spjnie, cho w ramach odmiennego sposobu mylenia.
Zauwaajc, e sygnaem ujawniania si autentycznych uczu jest czsto przygnbienie
i reinterpretujc je jako oznak postpu.
Spostrzegajc, kiedy autentyczne pragnienia zastpowane s nadmiern iloci
kontaktw towarzyskich, naduywaniem
rodkw odurzajcych i chci kontrolowania innych.
Dostrzegajc, ze nadmierna koncentracja na problemach sprawiedliwoci i ochrony
innych rozdziela ludzi na przyjaci i wrogw.
Starajc si unika przeciwstawiania mojego rozwizania" twojemu rozwizaniu" i
dostrzegajc, e istnieje caa gama pogldw porednich.
Pamitajc, by notowa spostrzeenia na wasny temat w miar ich pojawiania si.
Starajc si przeciwstawi uporczywemu
zapominaniu. Pamitajc o tym, by przemyle te spostrzeenia, by unika ich
odrzucania.
Uczc si odracza ekspresj uczu. Uczc si liczy do dziesiciu zanim wybuchnie
zoci.
Dostrzegajc, e ma zwyczaj lokowania rda problemw na zewntrz, zamiast
dostrzega wasny w nich udzia.
Zauwaajc, jak trudno jest przyzna si do pomyki.
Czego semki powinny si wystrzega?
W czasie terapii trzeba zwrci uwag na wystpujc u semki potrzeb
zapominania i zaprzeczania podatnoci na zranienie i zalenoci. semka musi
podtrzymywa wszelkie oznaki mikkich" uczu i ksztaci umiejtnoci
wspodczuwania z cudzym punktem widzenia. semka musi by wiadoma, e w
miar dokonywania zmian, mog si pojawi nastpujce reakcje:
Mylenie cudzego wspczucia z protekcjonalizmem.
Kontrolowanie szczegw. Przedwczesne i nadmierne kontrolowanie szczegowych
aspektw interakcji. Nie bdzie adnego przyjcia, pki nie odnajd swego ulubionego
rondla."
Odstraszanie potencjalnych dawcw pomocy. Potrzeba powiedzenia komu
najgorszego dla jego wasnego dobra. Intuicyjny brak taktu. Nadeptywanie ludziom na
odciski, bez zdawania sobie sprawy z tego, jak im si wyrzdza krzywd.
Zapominanie o wczeniej ustalonych celach. Nadmiar rozrywek, jedzenia, seksu,
narkotykw. Im wicej tym lepiej. Pragnienie nastpnego ksu zanim pokno si to, co
si ma w ustach.
Przemieszczanie agresji na innych, ktrzy ujawniaj cech podobn do tej, ktrej
niewiadomie zaprzecza Szef.
Nieumiejtno pjcia na kompromis. Ch kontrolowania lub wycofywania si.
Niezdawanie sobie sprawy z tego, e istniej rozwizania porednie.

- 238 -

Zwalczanie wiadomo wasnej zalenoci. Przezywanie

drobnych niedopatrze jako dowodw naduycia zaufania.
Przeywanie apatii. Okresy, kiedy wszystko wygasa i na niczym nie zaley.
Zwalczanie podatnoci na zranienie obwinianiem innych i szukaniem w nich wad.
Formuowanie regu i prba zdobycia kontroli nad innymi.
Czsta ch amania regu przez siebie ustalonych, co jest sposobem zdobycia
poczucia mocy i niezwycionoci.
Czarna rozpacz w postaci obezwadniajcej, wszechogarniajcej wiadomoci zych
uczynkw w przeszoci.

Punkt Dziewity: Mediator

Osobowo
/ Esencja
GOWA: Cecha dominujca Opieszao Wyszy stan umysu: Mio
SERCE: Namitno Lenistwo
Cnota: Waciwy kierunek dziaania
Cechy drugorzdne
Seks: Poszukiwanie jednoci
Kontakty z innymi ludmi uczestnictwo
Ochrona siebie Apetyt
Dylemat
Dziewitki jako dzieci czuy si pominite. Pamitaj o tym, e rzadko kiedy brano pod
uwag ich punkt widzenia, a potrzeby innych byy waniejsze, ni ich wasne. Z czasem
Dziewitki zapady w sen, w tym sensie, e odwrciy uwag od autentycznych pragnie
i skoncentroway si na drobnych przyjemnociach i surogatach mioci. Zdawszy
sobie spraw z tego, e ich najwaniejsze potrzeby zostan zlekcewaone, przywyky
popada w odrtwienie, skupia uwag na celach drugorzdnych i zapomina o sobie.
Gdy wana osobista potrzeba dochodzi do gosu. Dziewitka atwo j odstawia na
boczny tor. Robienie sprawunkw staje si rzecz rwnie piln, co termin dokoczenia
pracy. Okazuje si, e koniecznie trzeba posprzta cae biurko, zanim si ureguluje
zalegy rachunek. Im wicej Dziewitka ma czasu i energii na to, by powici si
realizacji wanej, osobistej potrzeby, tym wicej uwagi powica rzeczom pobocznym.
Im wicej ma czasu, tym mniej robi, poniewa bywa jej trudno odrni sprawy nie
cierpice zwoki od spraw mniej istotnych. Jedna z osb zapoznajcych si z
Enneagramem zdaa sobie spraw z tego, e jest Dziewitk, gdy usiujc przygotowa
w terminie prac semestraln ockna si", stwierdziwszy, e cay bezcenny ranek
powicia poszukiwaniu nakrtek pasujcych do pojemnikw w kuchni.
Dziewitki relacjonuj, e trac kontakt ze swymi pragnieniami stapiajc si z
pragnieniami innych, powicajc si zadaniom ubocznym, uciekajc w ogldanie
telewizji, czynnoci rutynowe, przejadanie si czy picie nadmiernych iloci piwa.

- 239 -

Dziesitki podporzdkowuj si na og planom innych ludzi. Przekonane s, e ich

wasne denia zostan zlekcewaone, ale chc nadal pozosta w kontakcie, dlatego
nauczyy si utosamia z entuzjastycznymi deniami innych. We wstpnych fazach
nowego zwizku czy przedsiwzicia Dziewitka ma czsto poczucie, e nie tyle podja
jednoznaczn decyzj wczenia si, co pynie na fali cudzego zapau. Dziewitka budzi
si czsto w poowie jakiego przedsiwzicia, czujc, e wcignli j inni,
zastanawiajc si, jak si to wszystko zaczo, i nie umiejc odmwi.
Odmawianie innym sprawia szczegln trudno ludziom skonnym utosamia si z
cudzymi uczuciami. Odmowa taka moe sprawia Dziewitce tak sam przykro,
jakby to jej odmwiono. O wiele mniej zagraajca jest sytuacja pozornej zgody
(poniewa nie powiedziano nie") i podporzdkowanie si cudzej woli, ni naraanie si
na jawny gniew, mogcy doprowadzi do rozstania.
Zwizek dziecka Dziewitki z innymi opiera si na niezakcaniu spokoju, na
umiejtnoci wyczuwania pragnie innych i nie sprzeciwianiu si im. Nie naley jednak
myli pozornej ugodowoci Mediatora z prawdziwym zaangaowaniem. Dziewitka
potrafi podporzdkowa si na dugi czas okrelonej sytuacji, cigle mocujc si z
ostateczn decyzj. Tak atwo jej si utosami z punktem widzenia drugiej osoby, e
potrafi dostrzec zalety kadego rozwizania. Po co zajmowa stanowisko, gdy po
kadej stronie s jakie racje? Po co czowiekowi wasny cel nadrzdny, gdy tak atwo
jest przyj suszno kadej zaangaowanej strony? Dziewitki twiedz, e o wiele
atwiej im przychodzi uwiadomienie sobie wewntrznego stanu innych ludzi ni
ustalenie wasnego punktu widzenia.
Gdy naley podj decyzj. Dziewitka nadal sprawia wraenie nastawionej ugodowo i
nadal by moe poda za innymi. Pod tym zewntrznym spokojem kryje si jednak
wewntrzne wzburzenie. Czy zgadzam si, czy si nie zgadzam ze swoim
przyjacielem?" Czy jestem czonkiem tej grupy, czy chc od niej odej?" Czy
powinienem kupi ten dom, czy poszuka innego?" Ta lista obsesji nie ma koca i
uwaga przeskakuje raz po raz z jednego punktu widzenia na drugi. Mniej zagraajcym
rozwizaniem jest cige rozwaanie decyzji ni dokonanie wyboru, ktry mgby zosta
pominity czy wymaga obrony. Dziewitka znalaza bezpieczne schronienie w
niewiadomoci wasnych pragnie, w braku wasnego stanowiska, w pozostawaniu w
otchani niezaangaowania, w ktrej decyzje zostay zawieszone.
Paradoksalne, e Dziewitka jest najbardziej upartym punktem caego Enneagramu.
Cho obsesyjnie rozwaa kad decyzj, nie oznacza to, e mona j do podjcia tej
decyzji zmusza. Jeeli kto prbuje Dziewitce pomc w podjciu decyzji lub nakania
j do przyjcia okrelonego stanowiska. Dziewitka si zaprze. Na og nie interpretuje
swojego odraczania decyzji jako odmowy. Odraczanie jest raczej przejawem oporu
przeciw zmuszaniu do przedwczesnego opowiadania si po okrelonej stronie, skoro
nie podja jeszcze decyzji. Gboki gniew, wywoany tym, e jej potrzeby zostay
zignorowane, opanowany zostaje powstrzymywaniem si od wyborw. Dziewitk
zoci to, e musi poda za innymi, tak jak zoci j to, e jeeli nie pjdzie za innymi,
zostanie pominita. Dziewitka podejmuje decyzj, e nie podejmie adnej decyzji, e
bdzie si gniewa, ale nie da tego po sobie pozna, i e bdzie sprawia wraenie, e
idzie z innymi, cho w rodku pozostanie rozdarta.

- 240 -

Gdy ju raz przyjmie jakie stanowisko, potrafi rwnie uparcie si go trzyma, jak
uprzednio bronia si przed koniecznoci jego podjcia. Najbardziej naturalnym stanem
umysu Dziewitki jest stan zawieszenia: zobowiza si, ale nadal nie mie pewnoci.
Natomiast, gdy ju przyjmie okrelone stanowisko, wydaje jej si ono tak kruche, e
odrzuca jakikolwiek kompromis, by znw nie popa w ten stan. Dziewitka dlatego
nazwana zostaa Mediatorem i obroc pokoju, e w wyniku swojej naturalnej
ambiwalencji jest w stanie zarwno zgadza si, jak i nie angaowa si w peni w
jakikolwiek punkt widzenia.
Dziewitka bardzo wolno podejmuje decyzje, poniewa ma gow pen pyta, na
ktre nie znalaza odpowiedzi. Wspomnienia wydarze z przed wielu lat potrafi wrci
z tak si, jakby wydarzenia te miay miejsce zaledwie tydzie wczeniej i Dziewitka
musi jeszcze raz ca spraw przemyle. Gdy si podejmuje decyzj, oznacza to, e
trzeba co zakoczy, odpuci, zmieni, pj naprzd. Wszystko to stymuluje na
nowo lk przed rozstaniem. Dziewitka woli bra na siebie kolejne zadania, niczego nie
odpuszczajc, chce bowiem poda znan ciek zamiast ryzykowa nag zmian
kursu.
Cudze pragnienia wydaj si pilniejsze od wasnych. Dziewitka staje wic przed
dylematem: podporzdkowa si cudzym planom czy sta si guch na potrzeby
innych, by nie ulega ich wpywowi. Pod naciskiem Dziewitka na og kontroluje
sytuacj w sposb bierny, zwalniajc tempo, siadajc w rodku konfliktu, by spraw
przeczeka, i majc nadziej, e problem sam minie.
Trudno Mediatora w podejmowaniu decyzji, wyraaniu zoci i ustalaniu wasnego
stanowiska wynika z faktu, e pomija siebie, mianujc" innych czynnikami sprawczymi
wasnego ycia. Neurotyczna obsesja: Czy zgadza si, czy nie zgadza z innymi
ludmi?" jest dla Dziewitki zarazem przeklestwem i dobrodziejstwem. Przeklestwo
polega na tym, e Dziewitka nie wie czego chce, dobrodziejstwem za jest to, e
utraciwszy wasny punkt widzenia potrafi czsto w sposb intuicyjny utosamia si z
wewntrznym dowiadczeniem innych. Jeeli utosamiasz si z kadym typem
Enneagramu, jeste prawdopodobnie Dziewitk.
Charakterystyczne problemy Dziewitki to:
Zastpowanie potrzeb podstawowych nieistotnymi potrzebami zastpczymi.
Najwaniejsze sprawy zostawia si na koniec dnia.
Trudno w podejmowaniu decyzji. Czy zgadzam si, czy si nie zgadzam?" Czy
chc tu by, czy nie?"
Dziaanie nawykowe i powtarzanie uprzednich rozwiza.
Rytuay.
Trudnoci w mwieniu Nie".
Tumienie fizycznej energii i gniewu.
Kontrola za porednictwem uporu i biernej agresji.
Koncentrowanie uwagi w taki sposb, by odzwierciedla cudze punkty widzenia, co
moe prowadzi do:
-trudnoci w utrzymaniu wasnego stanowiska, ale take do

- 241 -

-rozwoju wyranej zdolnoci odczuwania wewntrznych dowiadcze innych

ludzi (podobiestwo do Punktu Drugiego, Dawcy).
To rodzinne
W dziecistwie Dziewitki czuy si pominite, w zwizku
z czym nauczyy si pomniejsza wasne podstawowe potrzeby. W ich opisach sytuacji
rodzinnych znajdujemy zaniedbanie, pozostawanie w cieniu rodzestwa i ignorowanie
lub zwalczanie ich prb stawania w obronie wasnych pomysw.
Wsplnym elementem wszystkich tych sytuacji z dziecistwa jest poczucie, e
wygaszane opinie byy ignorowane, a bezporednie okazywanie gniewu utrudniao
przekonywanie innych do swoich racji.
Rodzice bardzo mnie kochali, ale widziaem, e mj starszy brat rodzinny buntownik
pozbawiany by wielu przywilejw z powodu swego zachowania. Stao si dla mnie
jasne, e jeeli bd sucha rodzicw, mog zdoby ich mio, podporzdkowujc si
ich zamiarom.
Pamitam, e raz, gdy miaem trzy albo cztery lata, matka tak mocno mnie
przyciskaa, e dusiem si jej paltem. Czuem, e mog albo walczy i narazi si na
to, e mnie upuci, albo tkwi bezwadnie w jej ramionach. Przede wszystkim
wstrzymaem oddech i poddaem si. Z czasem tak bardzo nauczyem si
podporzdkowywa daniom rodzicw, e gdy si sprzeciwiaem, czuem w rodku
w sobie ich rozczarowanie.
Denie Mediatora do zachowania spokoju za wszelk cen wynika nieraz z tego, e
chwytany by przez dwie przeciwstawne frakcje. Po co opowiada si po ktrejkolwiek
stronie, jeeli w kadej opinii mona znale jak racj? Po co dodawa do tego
wasn opini, jeeli i tak nikt jej nie wysucha?
Byem na straconych pozycjach niezalenie od tego, czy co zrobiem, czy nie. Byem
najmodszy z czterech braci i jeeli zrobiem to, czego oczekiwali ode mnie rodzice
napadali na mnie bracia, jeeli natomiast szedem za brami rodzice mn
pogardzali. Najatwiej byo pozosta w ukryciu, nie stawa po adnej stronie, siedzie
i czeka, a wszyscy sobie pjd. Pamitam, e raz za kar musiaem siedzie na
krzele z twarz zwrcon w kt pokoju. Po kilku godzinach, gdy mama
przypomniaa sobie o mnie, nadal tam siedziaem i tak bardzo ju byem zajty
wasnymi mylami, e mgbym tam siedzie cay dzie.
Dziewitka jako dziecko pogodzia si z tym, e nie ma wpywu na sytuacj rodzinn.
Nauczya si izolowa, agodzi przykre uczucia drobnymi przyjemnociami
fizycznymi, przeczekiwa, a kto inny przejmie inicjatyw.
Mj ojciec by czowiekiem energicznym, mdrym i najlepiej si kontaktowa, kiedy si
go uwielbiao. Mama miaa wiele wasnych problemw i pozostawao jej mao siy

- 242 -

dla dzieci. Wiedziaem, e aby czu si bezpiecznie, powinienem si wlizgn gdzie

w mysi dziur, nie zostawiajc adnego ladu po sobie, i dogadza wszystkim po to,
by i mnie uwzgldnili. Zawsze miaem poczucie, e podam za innymi nie dlatego, e
naprawd mam na to ochot, ale dlatego e wydawao mi si, i ich racje s zawsze
bardziej donone od moich.
Zgadzam si czy si nie zgadzam?
Stanowisko Mediatora najatwiej zrozumie, jeeli zauwaymy, e zajmuje on
wierzchoek wewntrznego trjkta Enneagramu. Jedn nog opiera si na deniu do
wasnego wizerunku i na konformizmie (Trjka), drug osadzony jest w walce z
autorytetami (Szstka). Dziewitka zapana jest w konflikt midzy pragnieniem aprobaty
a pragnieniem nieposuszestwa. Punkt skrzydowy. Jedynka, bdcy w Enneagramie
pozycj grzecznego dziecka oraz punkt skrzydowy semka, czyli pozycja dziecka
niegrzecznego, jeszcze bardziej uwypuklaj konflikt midzy pragnieniem bycia w
porzdku a pragnieniem amania regu. Powiada si, e Dziewitki upiy wasne
pragnienia, poniewa uwaga ich koncentruje si przede wszystkim na tym, czy zgadza
si, czy nie zgadza z pogldami innych ludzi, a nie na tym, jakie jest wasne
stanowisko. Jeeli Dziewitka zaangauje si w okrelone stanowisko, zacznie si
przejmowa tym, czy inni si nie zra i nie porzuc jej, albo przeciwnie bdzie si
musiaa innym podporzdkowa, a zatem podda ich kontroli.
Jako dziecko Dziewitka prbowaa rozwiza konflikt: Podporzdkowa si czy si
zbuntowa?" nie wybierajc adnej z tych moliwoci. W obliczu koniecznoci wyboru
usidzie raczej i przeczeka zamiast podj walk, wycofa si, czy stara si
bezporednio wpyn na decyzj. Pozornie zgadza si z cudzym stanowiskiem,
poniewa nie powiedziaa Nie". W rodku jednak nadal rozwaa waciw decyzj.
Odmawiajc wprost opowiadamy si po okrelonej stronie. Dziewitce za zaley na
tym, by bra pod uwag wszystkie moliwoci, aby unikn wyboru. Pozornie zgadza
si, w rzeczywistoci jednak czeka po prostu na to, by inni rozwizali problem.
Zastanawiam si, jakie stanowisko przyjmie kady z nich?" Dziewitka czeka. Zawsze
ma czas, zawsze bdzie jutro. Nie ma silnych motyww, nic wic jej nie popycha do
tego, by jej decyzje przewayy szal w jedn czy drug stron. Nie ma okrelonego
stanowiska, wic zawsze problemy mog si jako same rozwiza. Dziewitka potrafi
zabra gos w dyskusji, jednoczenie izolujc si od caej sprawy i bdc nieobecn".
W ten sposb moe si ze wszystkimi zgadza, nie ryzykujc z powodu okrelenia
swego stanowiska. Lki Dziewitek zwizane z osobistymi wyborami agodzone s
dziaaniami rutynowymi. Gdy ju Dziewitka ustali sobie plan dnia, moe wsta rano,
wiedzie dokadnie co ma do roboty i nie martwi si wyborami. Moe przechodzi od
jednej czynnoci do drugiej odmierzajc tylko tyle uwagi, ile trzeba, by zadanie
wykona, i zastanawia si nad nimi. Dziaajc w sposb nawykowy Dziewitka, jak
twierdzi, dziaa jak automat". Idzie przez ycie jak somnambulik, bez wiadomego
wyboru. Nie ma koniecznoci wyboru, poniewa wiadomo, jak czynno trzeba
nastpnie wykona i ma si dla tej czynnoci usprawiedliwienie. Oddajc si zadaniu.
Dziewitka moe by tak dalece zajta innymi mylami, e nie zwraca uwagi na to, co

- 243 -

si wok niej dzieje. pi za kierownic" w tym sensie, e pracujc, jest albo tak
bardzo nieobecna, albo tak bardzo zajta myleniem o nierozwizanych problemach
osobistych, e tylko przy najwikszym wysiku moe skierowa uwag na co nie
bdcego czynnoci rutynow.
Dziaanie nawykowe
Dziewitkom przypisuje si grzech lenistwa, poniewa ich nawyki maj na celu
odrywanie energii i uwagi od spraw podstawowych w ich yciu. Dziewitce najatwiej
zapomnie o sobie, jeeli skieruje uwag na przyzwyczajenie, od ktrego jest
uzaleniona. Takim przyzwyczajeniem moe by wszystko, poczwszy od narkotykw
czy alkoholu, poprzez odrtwiajce dziaanie telewizji czy plotek
po drobne
przyjemnoci yciowe. Dziewitka potrafi zapomnie o tym, co jest dla niej w yciu
najcenniejsze, jeeli jej byt okrelony jest przez jaki nawyk, tak silny, e nie potrafi ona
myle o niczym innym.
Wikszo Dziewitek dysponuje rozbudowanym repertuarem
sposobw pozwalajcych zapomnie o priorytetach i potrafi tych sposobw wciekle
broni. Rezygnacja z mao istotnej czynnoci zastpczej, takiej jak przyzwyczajenia
kulinarne czy uzalenienie od telewizji, rwnoznaczna jest z pozbawieniem si
przewidywalnego i wygodnego sposobu odwracania uwagi od rzeczywistych potrzeb
yciowych.
Wiele Dziewitek zastpuje swoje prawdziwe priorytety
szlachetnymi rodkami zastpczymi. Pewien pediatra. Dziewitka, od wielu lat marzy o
tym, by otworzy ambulatorium pomocy doranej dla chorych dzieci. Twierdzi, e
dugo zaniedbywa dziaania w tym kierunku, dajc si wciga w nieustann opiek nad
dziemi w ramach istniejcego systemu szpitalnego. Czasem te czynnoci uboczne
ratoway dzieciom ycie. Jednak pod koniec kadego dnia, przypomina sobie swoje
marzenie. Ilekro pozwala, by go odrywano od stosu papierw, ktre musia wypeni,
by osign cel nadrzdny, zdjwa sobie spraw z tego, e si od niego oddala.
Czynnoci uboczne zawierajce w sobie elementy twrcze angauj czowieka nieraz
przez wiele lat i s rdem nagrd. Dziewitki dziaaj energicznie i wydajnie w obrbie
takiego systemu, ktry zapewnia im poczucie bezpieczestwa. Jeeli jednak dana
czynno nie jest niezbdna (poniewa nie suy zaspokajaniu gboko ukrytej potrzeby)
musi z koniecznoci prowadzi do poczucia, e stracio si to, co w yciu
najwaniejsze.
Dziewitki twierdz, e dziaaj jak automaty", przyswajaj sobie pewne rutynowe
czynnoci, a nadmiar energii powicaj bahym rozrywkom. Zainteresowaniom
drugorzdnym powicaj nieraz tyle samo czasu, co tym, ktre le u podstaw ycia
emocjonalnego lub zawodowego. Sprawy najistotniejsze s czsto zupenie pomijane
lub wciskane na koniec pracowitego dnia.
Gdy ju raz Dziewitka odda si czynnoci nawykowej, moe sprawia wraenie
energicznej i obecnej", cho tak naprawd wykrzesaa z siebie ledwie tyle uwagi, by
zadanie wykona. Dziewitkom wydaje si, e dziaaj dziki nawykom, a nie wasnej
aktywnoci i tylko wtedy musz si obudzi, wczajc pen uwag, gdy dzieje si co

- 244 -

wyjtkowego lub gdy stwierdzaj, e popeniono bd.

Od lat pracuj jako drukarz i potrafi obsugiwa wysokoobrotowe prasy powicajc
im zaledwie uamek swojej uwagi. Majc na warsztacie wielk robot i kontrolujc
dziaanie czterobarwnej maszyny, prowadz rwnoczenie wewntrzny dialog, ktry
potrafi by tak samo angaujcy, jak bezporedni kontakt z osobami, z ktrymi zwykle
rozmawiam w swojej gowie. Przypywaj i odpywaj wspomnienia, zerkam na ludzi
przechodzcych przez hal i przypominam sobie pitnacie innych rzeczy, ktre w
danym dniu mam jeszcze do zrobienia.
W kocu mam wraenie, e gazeta sama si wydrukowaa, nie jestem bowiem
wiadomy tego, co zrobiem. Czasem mam natok myli. Mam poczucie, e zbyt wiele
jest do zrobienia, a wszystko wydaje si tak samo wane. Nosisz w sobie ciar tych
wszystkich rzeczy i poniewa czujesz si odpowiedzialny za ich wykonanie, zacinasz
si i adn nie potrafisz si zaj. Czasem robic na przykad zakupy, przypominam
sobie co, co mnie tak angauje, e zapominam o pomidorach, ktre chciaem kupi,
cho le na pce tu przed nosem. Stojc w kolejce do kasy, odpywam.
Skoncentrowany na swoich mylach, pakuj rzeczy do torby, pac, wychodz, a torb
zostawiam w sklepie. Nastpnie stwierdzam, e jad do domu dusz drog, bo t
drog wracaem ze sklepu do poprzedniego mieszkania. Jedzie si tdy pitnacie
minut duej, ale ja wjechaem ju na star tras i zatopiem si w mylach
najbardziej mnie w danej chwili nurtujcych.
Okrelona struktura ratuje ycie Dziewitce, schwytanej w szpony ambiwalencji w
obliczu wanego wyboru. Dziaajc w obrbie dobrze przemylanej struktury
Dziewitka moe i naprzd, gdy o wyborach decyduj czynniki zewntrzne. Dobry
program studiw czy potrzeby przyjaciela pomog Dziewitce oderwa uwag od
obsesyjnych myli i pozwol jej na nowo si skupi, poniewa nie przeywa ju
napicia zwizanego z koniecznoci cigego dokonywania wyborw.
Istotne/nieistotne
Przy odpowiedniej iloci czasu i energii autentyczne potrzeby dojd do gosu. Jeeli
wic Dziewitka chce zapomnie o sobie, bierze na siebie wicej zada, ale coraz mniej
podjtych wczeniej zobowiza doprowadza do koca. Z zewntrz wyglda to na
lenistwo. Dziewitka natomiast uwaa, e jest tak zajta, i wane cele gubi si wrd
innych, stojcych na drodze. Cele zasadnicze czsto ulegaj zagubieniu, dlatego e
Dziewitka nie potrafi odrni rzeczy podstawowych od drugorzdnych. Tak zwane
leniwe Dziewitki stale s przepracowane i w zwizku z tym nie mog skoczy tego,
co dla nich najwaniejsze.
Wanie kroj marchewk na obiad, na ktry maj przyj gocie. Wiem dokadnie, co
chc ugotowa. Nie jestem pewna, czy mam ochot na goci, ale zaczynam od
marchewki. Wkrtce myli moje wdruj ku rnym innym rzeczom, ktre wydaj mi
si rwnie realne i rwnie wane. Trzeba na jutro zrobi pranie i wykona szereg

- 245 -

telefonw. Zaczynam w gowie rozmawia z kim przez telefon, a to przypomina mi

inn rozmow. Wzrok pada na firanki, co przywodzi na myl jeszcze inne skojarzenia.
Nadal jestem zajta, ale w midzyczasie przeszam prawdopodobnie do sortowania
prania. Wszystko przypomina sen: realna kuchnia z desk do krojenia warzyw, sterty
bielizny, niedokoczona lista osb, do ktrych trzeba zadzwoni, i marzenia. Wszystko
wydaje si rwnie wane, jak gocie, ktrzy wkrtce nadejd.
Ta kobieta nie zapomniaa zupenie o wanym terminie obiadu, zosta on jednak
zepchnity na peryferie. Osobista decyzja, czy w ogle zaprasza kogo na obiad czy
nie, zostaa przysonita przez to, e uwaga przesuna si ku sprawom mniej istotnym.
W kocu decyzja zostaa podjta, poniewa za pno ju byo na odwoanie goci.
Gromadzenie
Dziewitki wci podejmuj si nowych zada, z niczego nie rezygnujc. Woln
przestrze wypeniaj gratami, wolny czas sprawunkami. Umys napenia si
niedokoczonymi sprawami, a liczne tory mylenia skutecznie blokuj najwaniejsze i
najsuszniejsze sprawy. Pki istnieje jakakolwiek wtpliwo, nie zostanie podjta adna
decyzja. Dopki nie zapeni si caej szafy, niczego nie trzeba wyrzuca.
Mediator trzyma si dawnych wspomnie z tak uporczywoci, e nabieraj one
szczeglnego znaczenia. Trzymajc si tak mocno przeszoci. Dziewitka mniej
angauje si w teraniejszo. Z trudem zapomina i atwo moe wrci do wspomnie,
przeywa je na nowo tak intensywnie, jakby chodzio o wydarzenia z ubiegego
tygodnia.
Dziewitka moe gromadzi w sposb dosowny, jak hobbista, ktry kad woln
przestrze wypenia materiaami zbieranymi i przechowywanymi na wszelki wypadek.
Mania gromadzenia moe si rozszerzy na kolekcjonowanie wszystkiego, od filianek
po stare komiksy. Kolekcjonerstwo ujmuje skonno do gromadzenia w przyjemne
ramy i pozwala jej wypeni wolny czas. Zbieractwo Mediatora moe by
konstruktywne: dziki niemu zdolny jest do pochaniania caych tomw na ulubiony
temat. Nastpujca wypowied pochodzi od naogowej zbieraczki, specjalizujcej si w
pierwodrukach i motylach.
Kolekcjonerstwo to rodzaj apetytu, przypominajcy gd popychajcy do objadania
si w nocy sodyczami czy do przejedania przez cae miasto po to, by kupi to, na co
si ma ochot. Ogarnia czowieka przekonanie, e musi zje dokadnie ten gatunek
ciastka albo maso orzechowe tej marki i gotw jest wtedy przejecha prawie
czterdzieci kilometrw, eby to kupi. Ilekro czuj si w yciu zupenie zagubiona,
wiem dokadnie, co mam ochot zje r jak ksik chc kupi do swoich zbiorw.
Mam wtedy take rodzaj apetytu zakupowego": wszystko, co mi wpadnie w oko,
wydaje mi si akurat bardzo potrzebne.
Ostatnio zrobiam porzdki w szafach i zawiozam kilka toreb rzeczy na gied
harcersk. Gdy wrciam do domu, stwierdziam, e przywiozam wicej cudzych
mieci ni zawiozam.

- 246 -

Tumienie energii
Zo pozwala czowiekowi okreli wasne stanowisko. Gdy si gniewamy, wiemy
dokadnie, czego nie chcemy. Zbliamy si tym samym do zrozumienia, o co nam
chodzi. Jeeli dysponujemy duym zasobem energii fizycznej, trudniej nam unikn
uwiadomienia sobie, czemu chcemy t energi powici. Gdyby Mediator
zmobilizowa w sobie tyle energii, by si rozzoci, musiaby okreli jasno swoje
stanowisko, przynajmniej drog eliminacji. Cho tak naprawd Dziewitka musi
wyeliminowa wszystko poza pierwsz decyzj. atwiej jej podj decyzj, gdy ma
kilka wariantw do wyboru. Wariant nieodrzucony to wariant preferowany. Dziewitka
czsto wypuszcza z siebie energi zanim osignie punkt krytyczny, gdy musiaaby
wybuchn gniewem lub dokona wyboru.
Przez cae ycie miaam problemy z nadwag. Miewaam skoki wagi sigajce ponad
dwadziecia pi kilogramw. W kocu narzuciam sobie reim wicze, by si
zmobilizowa do napisania pracy dyplomowej. Odniosam duy sukces. Zaczam
mniej sypia i w czasie dnia miaam wysoki poziom mobilizacji. Mj problem polega
na tym, e im bardziej byam rozbudzona, tym wicej pomysw przychodzio mi do
gowy.
Skoczyo si na tym, e wziam si za odnawianie mieszkania, gdy szansa
korzystnej sprzeday bya tak dua, e szkoda byo j zmarnowa. Nawizaam bliskie
kontakty z dwiema osobami, bo te gra wydawaa si warta wieczki. Miaam
wraenie, e moja energia ucieka z pracy dyplomowej, skupiajc si na wszystkich
innych sprawach.
Dziewitka stanowi punkt podstawowy dla wszystkich typw
gniewnych (Osiem-Dziewi-Jeden) ulokowanych na szczycie Enneagramu i jest
punktem biernej agresji, w ktrym gniew jest upiony. Lokujc energi w sprawach
drugorzdnych Dziewitka praktykuje co w rodzaju reakcji powstrzymywanej. Brakuje
jej zawsze energii na poradzenie sobie z konfliktem, ktry wywoaoby podanie za
wasnymi pragnieniami.
Dziewitka opisujc swoje reakcje na nadmiar energii fizycznej mwi o tym, e: lokuje
j w zainteresowaniach zastpczych; pozbywa si jej przejadajc si lub naduywajc
czego innego; czuje si wyczerpana i ma ochot spa, chocia nie jest zmczona
fizycznie; wreszcie, moe spoytkowa j konfrontujc si ze swoimi pragnieniami.
Przez pierwszy rok zajmowania si sztukami walki dosownie zasypiaem na mad.
Cieszyem si, e id na trening, dobrze si czuem w czasie rozgrzewki. Gdy
dochodzio do padw i rzutw, kipiaa we mnie energia. Pamitam, e kilka razy
sprawdzaem w lustrze, cigncym si wzdu caej sali, jak mi id przewroty w ty.
Miaem rumiece, czuem si wietnie. Nastpna rzecz, ktr pamitam to to, e
usiedlimy, by przyjrze si trenerowi. Facet siedzcy obok musia mnie szturchn,
poniewa gdy tylko usiedlimy, odpynem i zasnem.

- 247 -

Myl o tym, e miabym dziaa w realnym wiecie z tak mas energii przeraa mnie.
Przez chwil jest to podniecajce, po czym oblatuje mnie strach i wpadam w swoje
stare obsesje, czujc niemal ulg z tego powodu.
Bezwad i przygnbienie
Tumienie energii zapewnia stan rwnowagi. Si starcza zaledwie na rzeczy zbdne, a
zadanie podstawowe spychane jest na koniec dnia. W ten sposb nie ma czasu na
przygnbienie, groce w wypadku bezczynnoci, ale nie ma go take na wzrost
oczekiwa ani na ustalanie rzeczywistych priorytetw. Trzymajc si znanych form
dziaania Dziewitka realizuje stay schemat zapobiegajcy grobie cakowitego
zatrzymania i koniecznoci ustalania priorytetw dla nowego kierunku dziaania.
Mam wraenie, e gdybym si zatrzyma, nigdy ju bym nie ruszy z miejsca.
Spdziem prawie dwa lata krc miedzy tapczanem, lodwk i telewizorem. Przed
nikim nie byem odpowiedzialny. Midzy jedn a drug drzemk chodziem na dugie
samotne spacery i czuem si cakowicie wolny. Gdy wreszde uwiadomiem sobie, e
jestem przygnbiony, czuem, e mgbym umrze nie wiedzc co pocz ze swoim
ydem. Zrobi wszystko, by unikn tego stanu braku energii i nadziei.
Prawo bezwadnoci to jedno z praw fizyki. Gosi ono, e ciao bdce w spoczynku
ma tendencj do pozostawania w spoczynku, za ciao bdce w ruchu do
pozostawania w ruchu. Faza spoczynkowa tego prawa odpowiada stanowi
fotelowej" depresji Dziewitki, ktra niewiele wtedy mwi i zdaje si zastyga w
wygodnym fotelu. Jest rozlaza i nieszczliwa. Gdy Dziewitka zastygnie w ten
sposb, wymaga na og pomocy z zewntrz. Moe j zmobilizowa nowa znajomo,
nowa okazja lub cile okrelony harmonogram dziaa. Dziewitce atwiej si
otrzsn, jeeli moe doczy do cudzego entuzjazmu lub zareagowa na czyje
potrzeby.
Zdarza si, e robi co przez dziesi lat, cho nie wydaje mi si, eby wybr by mj.
Nigdy nie miaem poczucia, e jest to moja decyzja czy realizacja mojej ambicji. W
ten sposb skoczyem prawo i wszedem w spk, czujc, e znalazem si tam
mimochodem, poniewa po prostu nadarzya si okazja. Gdybym mia przyzna, e
podjem t decyzj sam, musiabym naprawd zmobilizowa siy i sta si
adwokatem. Musiabym wic si zastanowi nad tym, co to znaczy by adwokatem,
poniewa nie utosamiam si z tym zawodem. Wydaje mi si, e kto mnie
doprowadzi do tego stanowiska, e dostaem si tu tylnymi drzwiami lub dziki
jakiemu splotowi okolicznoci nie zapocztkowanemu przeze mnie. Mgbym
oczywicie opisa rzekom drog swego ycia, nie mgbym jednak powiedzie, e
znalazem si tu, gdzie jestem, na mocy wasnej decyzji.
Gdy ju Dziewitka zmobilizuje energi i zajmie si czym, depresja mija, cho nadal
autentyczne potrzeby mog pozosta nieuwiadomione. Druga cz prawa
bezwadnoci gosi, e ciao bdce w ruchu ma tendencj do pozostawania w ruchu.

- 248 -

Dziewitka moe wybra midzy starym nawykiem wydzielania porcji uwagi, by

wykona dan czynno mechanicznie, a bacznym koncentrowaniem si na sobie, pki
nie ujawni si autentyczna potrzeba.
Upiony gniew
Dziewitka ujawnia swj gniew w sposb poredni. Ma bowiem nadziej, e
zapobiegnie to otwartej konfrontacji, ktra w jej mniemaniu prowadzi albo do
odrzucenia albo do koniecznoci obrony wasnego stanowiska.
Konieczno dokonywania wyborw jest rdem tak wielkich przykroci, e
Dziewitka czsto podejmuje decyzj w sposb nastpujcy: pozwala sytuacji
pogorszy si do takiego stopnia, by w kocu sama si rozpada. Dziewitka wie,
czego nie chce, ale nie wie czego chce, zawsze wic istnieje moliwo gromadzenia
ukrytych pretensji pki nie przekrocz punktu krytycznego i nie dojdzie do wielkiego
wybuchu. Do wyboru dochodzi czsto tylko dlatego, e bieca sytuacja staa si nie
do wytrzymania.
Przez dugi czas nauczaam w szkole muzycznej. Nauczycieli traktowano tam po
prostu okropnie. Nigdy nie mogam si jednak zdoby na to, by pj do gabinetu
dyrektora i powiedzie: Trzeba to zmieni, tak nie moe by." Po prostu
pozostawiaam sprawy swojemu biegowi, a doszo do strasznej awantury w
obecnoci ucznia. Wyszam, trzaskajc drzwiami, po czym napisaam list, w ktrym
walnam prosto z mostu wszystkie zarzuty, ktre gromadziam w sobie, starajc si
spojrze na sprawy z cudzego punktu widzenia.
List wywoa lawin zdarze i mia liczne, nieprzyjemne reperkusje. Nie doszoby do
tego, gdybym nie musiaa czeka a sprawa przybierze posta nieznonego wroga, z
ktrym musiaam podj walk.
Dziewitka dopty powstrzymuje si od wyraania gniewu, dopki jej rozdranienie
nie osignie stanu krytycznego i nie poczuje si zmuszona do dziaania. Tumienie
wrogoci to sposb wewntrznego sprzeciwu przy zachowaniu pozorw zgody, a
wrogo podsyca taktyki bierno-agresywne.
Dziewitki mwi, e maj kilka sposobw wyraania gniewu nie wprost. Pierwszy to
upr, czyli stawanie okoniem i kontrolowanie akcji poprzez odmow kolejnego ruchu.
Inny sposb polega na tym, by nie zwraca uwagi na ludzi i zajmowa si czym
innym. Jeszcze inny to postpowa tak, by inni pierwsi musieli si rozgniewa.
Mediator zawsze wie, czego chc inni, moe ich wic rozzoci po prostu nie
speniajc ich oczekiwa. Moe na przykad spartaczy wan prac lub zwolni tempo
wtedy, gdy innym si spieszy, czy te udawa gupiego, gdy wie, e innym na czym
bardzo zaley. Tak czy inaczej, rozgniewana Dziewitka doprowadzi do tego, by inni
nie otrzymali tego, czego oczekuj.
Dziewitka odczuwa wielk ulg, gdy wyrazi gniew wprost. Ktnia stanowi punkt
kulminacyjny tumionych i niewyraanych stanowisk, a zakoczenie sporu przynosi po
prostu ulg.

- 249 -

Gniew ujawnia si bardzo powoli, poniewa pocztkowo Dziewitka zgadza si z

cudzymi opiniami. Potem zaczyna zwleka i bada spraw ze wszystkich stron.
Wreszcie przekonuje si, e jej gniew jest uzasadniony i wyraa go, czsto tak
wybuchowo, e szokuje wszystkich przyzwyczajonych do jej ugodowoci. Przed
wybuchem czsto wystpuje dugi okres ponurego wyciszenia. Gdy upiona Dziewitka
zda sobie wreszcie spraw z tego, e naprawd si gniewa, przypomina obudzonego z
zimowego snu niedwiedzia: wciekego z powodu tak dugiego odraczania
zaspokojenia podstawowych potrzeb.
Ciko mi uwiadomi sobie wasne stanowisko, ale czsto zy jestem na to, co robi
inni, cho tego nie okazuj. Kilka razy do roku wybucham i czuj si wtedy
wspaniale. Podnieca mnie to. Cay organizm yje i pulsuje. To podniecenie wydaje
mi si nagrod za odnalezienie swojego punktu widzenia i ujawnienie go.
Problem polega teraz na tym, by nauczy si mobilizowa energi bez spiskowania
przeciw komu tylko po to, by odnale siebie. Rewelacj jest take dla mnie to, ze
wiat nie padnie mi do ng tylko dlatego, e okreliem swoje stanowisko. Tak wiele
mnie kosztuje samo powiedzenie, czego chc, e czuj si okropnie, gdy musz jeszcze
pracowa, by zrealizowa swoje pragnienia.
Zwizki intymne
Mediator przejmuje zainteresowania i gwne denia partnera i traktuje je jak wasne.
Punktem odniesienia przy podejmowaniu decyzji staje si partner i Dziewitka albo
kieruje si jego pragnieniami, albo nieustpliwie si im przeciwstawia. Dziewitki
twierdz, e w zwizkach opartych na mioci takie stapianie si z partnerem jest rzecz
naturaln, niwelujc poczucie oddzielenia. Dziewitkom atwiej nieraz przychodzi
opisywanie uczu partnera ni rozpoznawanie wasnych. Wspominaj take o
nieprzyjemnym uczuciu wadczoci i o tym, e czuj potrzeb obwiniania partnera, jeli
podjy niewaciw decyzj, dlatego e drug stron obarczyy odpowiedzialnoci za
ustalenie ich wasnego stanowiska.
Gdy Dziewitka kocha, czsto ma ochot stopi si cakowicie z partnerem, by
przyj jego sposb ycia jako wasny, a nie po to, by nim manipulowa, czerpa
korzyci czy uzyska dominacj nad zwizkiem.
Typow cech Mediatora jest to, e atwiej mu wykrzesa si dla zaspokojenia
potrzeb partnera ni dla zaspokojenia potrzeb wasnych. Wejcie z kim w zwizek jest
wic sposobem na ruszenie z miejsca. Dziewitki tak silnie utosamiaj si z
pragnieniami innych,e potrafi naprawd gboko pozna drugiego czowieka i to jest
ich zalet. Wad natomiast jest to, e mog zatraci wasny punkt widzenia.
Czasem tak dobrze zdaj sobie spraw z tego, czego chce mj m, e gdy on mnie o
to pyta, plcz si. Potrafi cakowicie si zatraci w tym, co wydaje mi si, e nas
czy, a zaczynam si zastanawia, czyje jest to oblicze, czyje s te uczucia. Mam
poczucie zupenego zespolenia, zlania si w jedno i zdarza si to nieraz tak nagle, ze
stojc po przeciwnej stronie pokoju czuj, e wyszam z siebie i staam si nim. Jeeli

- 250 -

m zmusza mnie do okrelenia wasnego stanowiska, szczeglnie wtedy, gdy czuj si

taka stopiona, wydaje mi si, e on chce, bym powiedziaa co, co by mnie od niego
oddzielio, a ja nie chc zerwa tej wizi.
Ze wzgldu na to, e Dziewitka potrafi czu partnera jako cz samej siebie, chce si
stopi cakowicie z partnerem idealnym, ktrego uczyni nastpnie celem swojego ycia.
Z trudem dopuszcza do zerwania, poniewa czuje si wtedy tak, jakby odcinaa cz
wasnej egzystencji. Dlatego te zwizek trwa jeszcze dugo, mimo e dawno ju si
wypali, a partnerzy trzymaj si siebie tylko si przyzwyczajenia nie wyboru. Samotna
Dziewitka przeywa wewntrzne odrtwienie i nie widzi sensu ycia. Odrtwienie moe
maskowa pocigiem do wielu partnerw. Innym sposobem maskowania jest
zajmowanie si czynnociami zbdnymi, by w ten sposb mistrzowsko ukrywa
zignorowanie autentycznych potrzeb.
Dziewitka chce, by zasigano jej opinii, by inni pomagali jej ustali wasny punkt
widzenia. Pragnienie stopienia si z drug osob idzie w parze z rwnie silnym
pragnieniem autonomii, zwalczania chci roztopienia si w drugim czowieku, i
marzeniem o przeciwstawianiu si jego daniom. Pozornej ulegoci towarzyszy nieraz
ukryty bunt, przejawiajcy si w niechci do uczynienia decydujcego ruchu, w
opieraniu si ostatecznemu zobowizaniu i w uporczywym zadawaniu sobie pytania:
Czy mj wybr jest waciwy?"
Przez to, e potrafi tak si zespoli z kobiet, rodzi si we mnie poczucie, e ona mnie
kontroluje. Jeeli rozbudzone zostan moje oczekiwania, a nastpnie nie zostan
spenione, potrafi mie al dosownie przez dziesi lat a wspomnienia rodz te
same uczucia, ktre wwczas przeywaem.
Jeeli to ja chc zerwa, przeywam dylemat, poniewa nie chc odej i nie chc te
zosta. Czuj, e tkwi wrd sprzecznych de. Stan taki potrafi trwa latami.
Kobiecie, z ktr jestem, bardzo niewiele z tego komunikuj.
Najczciej radz sobie z ni w sposb poredni, szukajc pomocy u innych lub jako
komunikujc swoje uczucia na odlego. Jeeli za duo myl o tym, czy odej czy
zosta, potrafi nawiza wiele nowych kontaktw, ale nie umiem odpowiedzie sobie
na pytanie, ktry z nich mi bardziej odpowiada.
Pozytywn cech intymnych zwizkw Dziewitki jest to, e potrafi ona obdarza
drug osob bezwarunkow akceptacj. Nie bdc zaangaowana w obron wasnego
wizerunku czy stanowiska. Dziewitka potrafi sucha bez oceniania. Potrafi utosamia
si z potrzebami emocjonalnymi drugiej osoby i czsto przeywa cudze dylematy jako
wasne. Potrafi trzyma si konstruktywnego planu nawet w okresie trudnoci
emocjonalnych.
Negatywn cech zwizkw Dziewitki jest to, e nie jest ona wiadoma swych
prawdziwych motyww i nieraz trwa w zwizku z przyzwyczajenia, a nie dlatego, e
ywi do partnera pomienne uczucia. Wzloty i upadki ycia emocjonalnego potrafi
sprowadzi do redniego poziomu przewidywalnych kontaktw.

- 251 -

Przykad pary zoonej z Dziewitki i Dwjki (Mediator i Dawca)

Dziewitka czsto nie wie dokadnie, czego sama chce. To przyciga Dwjk, ktra
chce wtedy pomc. O ile zamiary Dwjki s dojrzae, Dziewitka ucieszy si, e to na
ni wanie zwrcia uwag. Dziewitka kwitnie, gdy kto jej pomaga. Darzy uczuciem i
atwiej rozwija potencjalne moliwoci, gdy kto jest z niej zadowolony. Dwjka okae
si szczeglnie pomocna, jeli Dziewitka rzeczywicie ma dane po temu, by wykaza
si w dziedzinie, z ktrej Dwjka moe by dumna.
Partnerzy stapiaj si emocjonalnie. Dziewitka szuka celu, yjc za porednictwem
partnera. Dwjka za chce wrd swoich licznych ja" odnale to prawdziwe. W
efekcie kada strona moe niewiadomie ulega silnym wpywom drugiej. Dwjka
dostosowuje si do pragnie partnera", a Dziewitka potrafi ten manewr
zdemaskowa, poniewa take ma skonno do stapiania si. Dziewitka potrafi
pomc Dwjce odrni ja autentyczne" od ja dostosowanego", Dwjka z kolei
potrafi przybra taki wizerunek, ktry poruszy Dziewitk erotycznie.
Kada ze stron skupi si na partnerze i bdzie chciaa zaspokoi jego potrzeby.
Dziewitka moe nawiza autentyczny kontakt poprzez seks. Dwjka z kolei lubi, gdy
kto si ni interesuje erotycznie, cho nieraz woli atencj od samego aktu pciowego.
Oba typy z natury potrafi si kontaktowa na poziomie niewerbalnym i to wanie
moe si sta kamieniem wgielnym ich zwizku. Prawdopodobnie wanie w akcie
seksualnym Dziewitka i Dwjka potrafi sobie pomc najbardziej. Dwjka pyta: Na
co masz ochot?" Dziewitka za odpowiada: Pragn ciebie takiej, jak jeste
naprawd." A tego prawdziwego oblicza Dwjka poszukuje.
Dwjka, zwracajc uwag na wizerunek fizyczny i talenty spoeczne, potrafi
podbudowa zaufanie Dziewitki do wasnego stylu i sposobu prezentacji. Pomoe
Dziewitce rozwin jej potencjalne moliwoci w bezpiecznym otoczeniu, stworzonym
przez nich oboje. Jeeli Dziewitka nadal nie bdzie wiedziaa, czego chce w yciu,
stopi si z planami Dwjki i speni zamiary partnera. Jeeli tak si stanie, Dziewitka
przybierze taki ksztat, z jakiego Dwjka bdzie dumna. Po pewnym czasie Dziewitka
prawdopodobnie obudzi si i spostrzee, e to partner wpyn na jej wybr zawodu,
dobr przyjaci i sposb spdzania czasu.
Do kryzysu dojdzie wtedy, gdy Dwjka poczuje si niezastpiona, a Dziewitka
kontrolowana. Dziewitka zacznie podejrzewa, e tak naprawd to, co robi suy
zaspokajaniu nieuwiadomionych potrzeb Dwjki i zareaguje upart odmow
wsppracy, postara si wyrwna rachunki hamujc wasny rozwj i zajmujc si
czym innym. Brak rozwoju Dziewitki powoduje u Dwjki znudzenie, a wycofanie
przez Dziewitk uwagi doprowadza j do wciekoci.
Znudzona Dwjka zaczyna da swobody. Dziewitka ocknie
si wtedy, ale stanie si zaborcza, podsycajc tym samym denie Dwjki do
odzyskania wolnoci. Jeeli Dziewitka postanowi wycofa swoje wzgldy. Dwjka
wcieknie si i bdzie dya do ich odzyskania. Dziewitka zdobywa maksymaln
wadz nad zwizkiem, gdy powstrzymuje si od okazywania oczekiwanych od niej
wzgldw. Opr Dziewitki moe zosta zagodzony, jeeli Dwjka zacznie wspiera jej
autentyczne aspiracje zamiast wykorzystywa j do wasnych celw, a take jeli sama

- 252 -

Dziewitka zacznie si odpowiedzialnie zastanawia nad tym, co jest naprawd w yciu

wane.
Zwizki z autorytetami
Dziewitka potrafi by dobrym przywdc, jeeli kierunek dziaania jest jasny, nie lubi
jednak dowodzi, jeeli cigle musi podejmowa decyzje. Dziewitce trudno jest
podejmowa decyzje, poniewa wszystkie za" i przeciw" wydaj jej si rwnie
wakie. Ma ona take tendencj do unikania nowych czy ryzykownych rozwiza, co
moe doprowadzi do hamowania dziaania. Dziewitka woli znane procedury i
przewidywalne wyniki. Nie lubi niepewnoci i rozbudzonych nadziei mogcych
przynie rozczarowanie.
Dziewitka w roli podwadnego woli kontaktowa si z wadz poprzez struktur
organizacyjn. Relacje s najlepsze, gdy procedura awansw i nagrd jest jasno
okrelona. Dziewitka nie musi dy do uzyskiwania nagrd, chce jednak wiedzie,
jakie ma szans. Jej przyzwyczajenie do stapiania si z yciem innych ludzi objawia si
przejmowaniem postaw i opinii wsppracownikw. Dziewitka dostosowuje si do
sytuacji, a nie do osoby majcej wadz. Bywa ambiwalentna wobec tych, ktrzy
dzier ster. Szuka wasnego kierunku i boczy si na to, e kto jej mwi, co ma robi.
Swoj zo wobec autorytetw wyrazi raczej nie wprost: bdzie partaczy robot lub
zachowywa si bierno-agresywnie.
Dobr stron kontaktw Dziewitki z autorytetami jest to, e jest wietnym
mediatorem, poniewa potrafi si utosami ze wszystkimi wygaszanymi opiniami.
Dziaa szczeglnie skutecznie, gdy spotyka si z jawn wrogoci. Poszukuje przyjani i
wsppracy i chce usysze, co inni maj do powiedzenia. Dobrze pracuje, jeli docenia
si jej wysiki publicznie i okazuje szacunek, ale sama z siebie nie poszukuje uznania.
Kwitnie w takich warunkach, ktre zapewniaj sprawiedliw i systematyczn zapat za
wysiek.
Wad Dziewitek jest to, e potrafi uwewntrznia napicia grupy, nie umiejc
jednoczenie wskaza konstruktywnych rozwiza. Czuj, e ich pozycja jest saba, a
obiekcje, choby nawet uwiadamiane, nie s wyraane na gos. I tak by mnie nie
wysuchali." Dziewitka zamiast przeciwdziaa, stara si unika problemu w nadziei, e
rozwie si sam.
Dziewitka potrafi przej poredni kontrol nad sytuacj, przerzucajc na innych
odpowiedzialno lub zapominajc o swoich obowizkach. Nieuzewntrzniony gniew
moe doprowadzi do upartego przeciwstawiania si nadzorowi. Styl pracy Dziewitki
charakteryzuje si bezwadnoci: trudno jej rozpocz prac, mobiliuje si, gdy zblia
si termin jej wykonania, a wysokie tempo przy kocu pracy prowadzi do kryzysu. Gdy
ju przystpi do dziea, trudno jej si zatrzyma, a nadmiar energii angauje w czynnoci
nieistotne.
Przykad zwizku z autorytetem: Dziewitka i Sidemka (Mediator i Epikurejczyk)
Styl kierowania Dziewitki polega na ustalaniu planw, dobieraniu penych zapau

- 253 -

pomocnikw i metodycznym kroczeniu do przodu. Taki styl pracy rni si

diametralnie od upodobania Sidemki do eksperymentowania i kierowania
partnerskiego. Moe doj do konfliktw, jeeli Dziewitka zatnie si w sobie i nie
bdzie wyjania ani broni swojego stanowiska a Sidemka zbuntuje si, wynajdzie
nowe sposoby zaspokajania wasnych potrzeb i podejmie si kilku rnych zada
jednoczenie. Sidemka bdzie uwaaa, e Dziewitka dziaa ociale i
bezkompromisowo. Dziewitka za e Sidemka jest kapryna i niezaangaowana.
Dziewitce penicej rol szefa trudno bdzie nadzorowa Sidemk, jeeli bdzie to
wymagao konfrontacji. Ma bowiem tendencj do nieingerowania w bieg wydarze, a
dojdzie do kryzysu. Ma nadziej, e podwadny wrci do swoich zada bez
koniecznoci osobistego napominania go. Gdy ju Dziewitka zacznie obarcza win,
trudno jej bdzie wybacza i nie bdzie miaa ochoty na negocjacje, a jednoczenie
wycofa si z roli kierowniczej. Z czasem dojdzie do konfrontacji. Dziewitka bdzie
obstawa przy stanowisku bezkompromisowym, za Sidemka-podwadny nadal nie
bdzie zorientowana w powadze sytuacji.
Jeeli obie strony s dojrzae, trudno mona pokona ustalajc na nowo zakres
odpowiedzialnoci. Sidemki na przykad potrafi dobrze inicjowa i prowadzi
spotkania i nie zaley im specjalnie na wspuczestnictwie we wadzy. Sidemka dobrze
sobie radzi ze sprawami dotyczcymi promocji, nie zagraajc Dziewitce zawodowymi
ambicjami. Dziewitka musi wykaza gotowo pokierowania Sidemk i jasnego
okrelenia, jak zadanie ma by przedstawione. Dziewitka woli konserwatywne ujcia,
podczas gdy Sidemka dy do uj bardziej nowatorskich. Sidemka z kolei musi
uwzgldni, e Dziewitka chce wiedzie, kto za co odpowiada, musi wic
przedstawia odpowiedni dokumentacj realizacji zadania.
Jeeli szefem jest Sidemka, tryb pracy moe zosta okrelony w sposb
pogmatwany czy nawet sprzeczny. Charakterystyczny dla Sidemki styl mylenia moe
spowodowa, e to, co wydawao si konkretn obietnic zamienia si w jedn z wielu
moliwoci. Niedoceniana Dziewitka rozpocznie bierny sabota. Straci zainteresowanie
i zwolni tempo, wykonujc jedynie niezbdne zadania, pozostawiajc wiele lunych
nitek, na co zwrci uwag szef. Dziewitka bdzie si uparcie broni przed
jakimkolwiek nadzorem, stanowczo zmierza do ustalania wasnego tempa pracy i
popadnie w zowrogie milczenie komunikujce innym jej niewypowiedziany gniew.
Mona temu zaradzi, jeli Sidemka bdzie zasiga opinii Dziewitki i pozwoli jej
wypowiedzie swoje ale. Jeeli Dziewitka poczuje, e kto jej sucha, zaniecha biernej
agresji. Mdra Sidemka-szef zatrudni Dziewitk przy planowaniu, ustalaniu
regulaminw i wykonywaniu prac szczegowych, ktrych sama nie lubi. Jeeli zadanie
jest zagroone, Dziewitka potrafi dawa niezachwiane wsparcie. Jeeli przedsiwzicie
da si jeszcze uratowa, potrafi zmobilizowa ogromne zasoby energii, by w ostatniej
chwili wyj z opresji.
Zalety
Dziewitka potrafi dawa niezachwiane wsparcie. Ma ono charakter szczeglny,
poniewa Dziewitce mniej zaley na postawieniu na swoim, bardziej za na

- 254 -

poredniczeniu i zachowywaniu spokoju.

Dziewitki bardzo si przejmuj yciem innych. Potrafi ich wysucha i
zaakceptowa, nie czuj potrzeby zdobywania wadzy w zwizkach ani lokowania siebie
w yciu innych ludzi. Potrafi sucha i zrozumie. Co wicej, potrafi wyczu, co w
cudzym yciu jest najwaniejsze. Dziki temu, e stale rezygnoway z wasnego
stanowiska na rzecz odzwierciedlania pragnie innych, maj szczegln zdolno
okrelania, co jest ludziom najbardziej potrzebne.
Atrakcyjne otoczenia
Do atrakcyjnych dla Dziewitek rodowisk zaliczamy takie, w ktrych praca oparta
jest na rutynie, protokole i znanej procedurze: biurokracja, zawody wymagajce
ledzenia szczegw.
Nieatrakcyjne otoczenia
Rzadko znajdujemy Dziewitki w zawodach wymagajcych wyrazistego wizerunku i
staego promowania wasnej osoby. Nie lubi zawodw wymagajcych cigej zmiany
procedury, ani takich, gdzie teoria waniejsza jest ni struktura i dbao o detale.
Sawne Dziewitki
Sawn Dziewitk jest Poczta Amerykaska'. wietna, jeeli chodzi o organizacj i
detale. Przepisy wcielaj w ycie jej pracownicy, ktrzy zwalniaj tempo wanie wtedy,
gdy naleaoby przyspieszy i uprzejmie wieszaj kartk z napisem Zamknite" o
godzinie 14.59, wanie wtedy, gdy czowiek dobiega ze swoj paczk.
Julia Child * Luciano Pavarotti * Buckminster Fuller * Obomow * Eisenhower * Alfred
Hitchcock * Kingo Starr
Na co Dziewitki zwracaj uwag?
Gdy Dziewitka zaczyna dziaa automatycznie, potrafi wykonywa zoone zadania
nie zwracajc uwagi na to, co robi jej rce czy ciao. Wszyscy potrafimy si wyuczy
pewnych czynnoci i wykonywa je w sposb automatyczny. Powszechne na przykad
jest dowiadczenie obudzenia si" po powrocie do domu, bez wiadomoci tego, jak
si tam dojechao. Wysoko wykwalifikowane maszynistki, twierdz, e potrafi marzy
lub rozwaa jaki problem wypuszczajc jednoczenie cae ryzy maszynopisw w
tempie 90 sw na minut.
Caa sztuka u maszynistek polega na tym, by pisa nie czytajc rkopisu. Powicaj
tylko tyle uwagi, ile trzeba, by wykona zadanie, rozmylajc jednoczenie o innych
sprawach. Taki styl koncentracji uwagi mona nazwa przetwarzaniem
rwnoczesnym". Polega on na wykonywaniu jednoczenie kilku operacji umysowych.
Dziewitki opowiadaj, e zanurzaj si i wynurzaj z rozmowy. Pewien sektor uwagi

- 255 -

w sposb mechaniczny skupia si na wypowiedzi rozmwcy, ale jednoczenie

przetwarzany jest inny cig mylowy, albo Dziewitka stapia si z tym, co w jej
mniemaniu odczuwaj inni. Wikszo Dziewitek opisuje takie rwnoczesne
przetwarzanie jako lizganie si midzy jednym obiektem uwagi a nastpnym. Na
przykad w trakcie rozmowy okrelone sowo moe wzbudzi wspomnienie, ktre
uruchamia wewntrzny monolog i Dziewitka zaczyna rozwaa, na ile obecna sytuacja
przypomina t dawniejsz. Wewntrzne dygresje nie wpywaj na tok rozmowy. Jak
kierowca, ktry wrci do domu nie pamitajc, jak tam dojecha, tak i Dziewitka
potrafi si obudzi i stwierdzi, e udzielia wanie w miar sensownej odpowiedzi,
cho zapomniaa, jaki jest temat rozmowy. Dziewitki twierdz, e nastawiaj swoje
psychiczne radia na dwa czy trzy zakresy jednoczenie, przeskakujc midzy muzyk
klasyczn, country i rockiem.
Szczegln odmian zdolnoci do rwnoczesnego przetwarzania informacji prezentuj
ci Mediatorzy, ktrzy twierdz, e maj gow pen ogni sztucznych". W tym
przypadku uwaga skupia si jednoczenie na kilku rzeczach, na przykad na wzorze na
dywanie, guzikach przy rkawie, intensywnym uczuciu i kilku rnych kierunkach
mylenia. Dziewitka sprawiajca wraenie nieobecnej i nie zwracajca uwagi na innych
by moe w rodku ugina si pod naciskiem nadmiaru spraw.
Dziewitka nie jest na og wiadoma wasnego stanowiska, nie ma wic zwyczaju
poszukiwania informacji wspierajcych okrelony kierunek dziaania. Sytuacje nowe
spostrzegane s w sposb oglny. Wszystkie elementy mog nawet zosta rozpoznane
i opisane, ale aden nie wysuwa si na plan pierwszy ani nie wydaje si wart
wspomnienia. Tym Dziewitka rni si diametralnie od Trjki, ktra koncentruje si na
tych elementach nowej sytuacji, ktre su okrelonym zadaniom. Sposb
spostrzegania rzeczywistoci charakterystyczny dla Dziewitki rni si tez od stylu
waciwego Szstce, ktra przede wszystkim stara si wychwyci ukryte zwizki
midzy ludmi.
Dziewitka uwiadamia sobie wszystkie elementy zewntrzne i ukryte interakcje, trudno
jej natomiast odrni to, co wane od nieistotnych szczegw. Wszystko rejestruje,
ale trudno jej okreli waciwy punkt wyjcia oraz odrni sprawy kluczowe od
szumu ta. Uwaga kry swobodnie midzy tym, co w danej sytuacji wane a tym, co
drugorzdne. Taki wanie styl koncentrowania uwagi utrwala poczucie zagubienia
wasnego stanowiska. Jak mona zdecydowa si, ktre stanowisko ma sens, gdy
wszystko wydaje si rwnie wane? Konflikt nie ma sensu, poniewa nic nie wydaje si
lepsze od innych rzeczy.
Styl intuicyjny
Dziewitki czuy si w dziecistwie pominite i z czasem nauczyy si zachowa wi z
innymi poprzez wyczuwanie cudzych waciwoci w sobie samym. Gdy globalny styl
koncentracji uwagi skupiony jest na innych ludziach. Dziewitka moe stwierdzi, e
jest" t osob, ktra wywara kiedy na ni silny wpyw. Ma czasem wraenie, e kto
przejmuje nad ni kontrol. Potrafi na przykad tak zupenie zatraci wasny punkt
widzenia w trakcie rozmowy, e przejmuje maniery, specyfik energetyczn czy nawet

- 256 -

opinie osoby, ktra zwrcia jej uwag. Dziewitka jakby spostrzega innych caociowo,
przejmujc wszystko, co w jej mniemaniu dzieje si z przyjacielem.
Gdy jestem z kim w bliskim kontakcie, wyglda to tak, jakby w pokoju siedziay nie
dwie osoby, ale jedna. Nie ma adnej oddzielnoci: zapominam o sobie a jednak w
organizmie odczuwam wiele wrae. Zrozumiaam, e dzieje si tak dlatego, i przez
pewien czas utosamiam si z blisk mi osob. Gdy ju poczuj t wi, nie mam
ochoty oddziela si ani wycofywa. Najgbsza znana mi posta intymnoci
przejawia si w tym, ze jestem tak zespolona z tym, co przeywa bliska mi osoba, e
jednoczenie to samo dzieje si ze mn.
Mediatorzy twierdz, e czasem czuj, co dzieje si w organizmie innych i gdy s"
tym drugim czowiekiem, fizycznie odczuwaj jego samopoczucie lub stan zdrowia,
czuj te rozbieno midzy uczuciami a mylami czy pomidzy sprzecznymi
pragnieniami. Dziewitki wchaniaj innych w sposb caociowy i czsto trudno im jest
zrozumie, skd docieraj informacje, gdy znajduj si w obecnoci kogo, kto ma na
nie tak przemony wpyw. Czy to Ty reagujesz czy ja? Czy ja jestem tak zapalona do
tego projektu, czy te zaraam si Twoim zapaem? Czy mam ochot na to, czy te
stapiam si z Twoimi pragnieniami? Czy zadowolony jestem z tego, co zrobiem czy
wyczuwam Twoje zadowolenie ze mnie?" Gdy druga osoba jest fizycznie nieobecna.
Dziewitka kieruje z powrotem uwag ku sobie i przypomina sobie, jakie sama
zajmowaa stanowisko. W cigu dnia Dziewitka potrafi si zespoli z wieloma
osobami, szczeglnie jednak wciga j takie poczenie wtedy, gdy jest zakochana lub
jednoczy si z kim z powodu jego potrzeb.
Intuicyjnie nastawione Dziewitki potrafi si take jednoczy ze zoonymi decyzjami.
Nastpujca wypowied pochodzi od przemysowca z San Francisco.
Od przeszo dwudziestu lat kieruj przedsibiorstwem. Podejmuj decyzje w ten
sposb, e analizuj problem ze wszystkich stron a take staram si uzyska dosownie
namiar cielesny" staram si poczu, jak czynniki odgrywajce rol w zarzdzanej
przeze mnie firmie daj o sobie zna w moim wntrzu. W ciele instaluj odczucia
zwizane z takim czy innym wydziaem mojego przedsibiorstwa, po czym prbuj
wyczu, jak przeciwstawiaj mu si inne wydziay. Czasem mam poczucie
dopasowania, czsto jednak uzyskuj bardzo precyzyjne odczyty" niezgodnoci, gdy
analizuj wspdziaanie w obrbie mojego organizmu tych rnych elementw
skadowych.
Cnota dziaania
Lenistwo Dziewitki nie polega koniecznie na tym, i jej dao jest leniwe, e nie potrafi
wytrwa w okrelonej pracy czy te e dugo rano sypia. Dziewitka pracuje czsto na
dwch etatach i dumna jest z tego, e ma duo siy fizycznej. Wiele robi, ale nie potrafi
dostrzec waciwego kierunku dziaania i trzyma si jednej wybranej drogi, nie
rozpraszajc uwagi na szczegy.

- 257 -

Zawsze midzy mn a tym, co naprawd chc robi, jest masa rzeczy. Mj umys
przypomina zagracony pokj peen pudeek wypchanych notatkami. Ja krztam si
midzy tymi stertami, starajc si zrobi cho troch, zanim jedna ze stert nie zwali si
na mnie. Z zewntrz wyglda to tak, jakby adnej rzeczy nie udao mi si dokoczy,
ale to dlatego, e ja biegam w rodku midzy stertami spraw do zaatwienia.
Zawsze wiedziaam, e kryj w sobie niewyczerpane rezerwy, poniewa co jaki czas
zdarzaj si dni, kiedy nie ma konfliktu midzy moj wiadomoci tego, co mam do
roboty i zdolnoci wzicia si do tego bez przeszkd. Raz dowiadczyam tego
wspaniaego uczucia jednoci z dziaaniem po niesamowitym wypadku, gdy gaz
spad na autostrad tu za naszym samochodem. Wiedziaam, e za chwil nastpny
samochd wyjedzie z zakrtu i wpadnie prosto na ska. W ogle nie zastanawiajc
si co zrobi, wysiadam, wybiegam rozpdem na autostrad i zepchnam gaz na
bok.
Byo niemoliwoci, bym ruszya taki ciar, a jednak zrobiam to. To zdarzenie jest
jednym z najwaniejszych w moim yciu, poniewa moja rozpacz i ten gaz
zjednoczyy si i trzeba byo tylko si ruszy.
Mio jako wysza jako umysu
Dziewitka ma skonno do utosamiania si z grup, otoczeniem czy wanymi
osobami, z ktrymi wchodzi w kontakt. Na poziomie psychologicznym potrzebuje
utosamia si z cudzymi pragnieniami, by czu si wczona i by zrekompensowa
sobie ignorowanie siebie. Bez grupy czy partnera, z ktrym moe wej w kontakt.
Dziewitka zaczyna sobie uwiadamia wasne wewntrzne odrtwienie i zaczyna
zadawa sobie pytanie: Po co to wszystko? Jeeli to ma by tylko dla mnie, to ycie
nie ma sensu."
Jeeli Dziewitka nawizuje kontakt z drug osob z chci zjednoczenia swej uwagi z
idealnym partnerem, ktry nastpnie staje si celem istnienia, to tak naprawd w takim
zwizku nie pojawia si wyszy stan umysu, jakim jest mio. Dziewitka potrafi si
zespoli i y yciem partnera tak jak wasnym, ale tak naprawd chodzi jej o rzecz
nastpujc: Nie oddalaj si ode mnie, a ja ci si nie przeciwstawi". Ze wzgldu na to,
e Dziewitka potrafi tak zupenie si zespoli z drug osob poprzez mio, podatna
jest na rozdzierajc zazdro i rozpacz, tak jakby cay jej byt zagroony by utrat
kogo, kogo Dziewitka spostrzega jako cz siebie.
Na wyszym poziomie rozwoju mio mniej ma wsplnego z reakcj emocjonaln,
bardziej natomiast polega na specyficznym lokowaniu uwagi, wymagajcym punktu
odniesienia wewntrz siebie, w ktry mona wczy osob ukochan. Problem polega
na tym, by umie odrni sytuacj utraty wasnego punktu odniesienia, a co za tym
idzie poddania si pragnieniom i uczuciom drugiej osoby, od umiejtnoci wyczuwania
cudzej kondycji bez utraty wiadomoci siebie. Dziewitka ma potencjaln zdolno do
kochania bezwarunkowego, poniewa od pocztku ycia spostrzega innych za
porednictwem wasnego ciaa. Nawykowo wyczuwa innych w sobie bez chci
wywierania kontroli czy zmuszania drugiej osoby do zmiany.

- 258 -

Podtypy
Podtypy psychologiczne odzwierciedlaj problemy, na ktrych skupiy si Dziewitki
w dziecistwie, by w ten sposb zastpi autentyczne pragnienia kompensacyjnymi
rodkami zastpczymi. Takie zastpstwo przeciwdziaa nawrotom lku przeywanego
przez dziecko, gdy jego osobiste pragnienia zostay zlekcewaone przez dorosych, dla
ktrych waniejsze byo co innego.
Jedno w relacjach dwuosobowych
Dla Dziewitki jedno oznacza ch zupenego zespolenia si z partnerem. Pragnienie
to moe si rozszerzy, przyjmujc posta uporczywego pragnienia zjednoczenia z
bstwem.
Gdy spotykam ludzi, mam poczucie, e zwracam uwag na kilka rzeczy na raz. Tak
bardzo si wcigam we wszystkie warstwy tego, o czym mwi i wszystkie ich reakcje,
e sowa, ktre wypowiadaj staj si ;prawie bez znaczenia. Jeeli chodzi o bliskie
zwizki, to moje poczucie wizi z mem jest tak silne, e odbieram nagrody za moje
wasne dokonania za jego porednictwem. Ja sama zupenie nie odczuwam
przyjemnoci z tego, co robi, natomiast czuj w sobie jego reakcje i gdy on jest ze
mnie zadowolony, potrafi za jego porednictwem stwierdzi, e si ciesz.
Uczestnictwo w grupach spoecznych
Dziewitki albo unikaj zupenie przynalenoci do grup, albo trzymaj si rnych
grup, na przykad klubw hobbistycznych czy grup znajomych. Pociga je energia,
pynca z tego, e ludzie robi co razem. Stanowi ona mi odskoczni, dostarczajc
jednoczenie staego ta energetycznego, w ktre Dziewitka moe si zanurza do woli.
Oto wypowied Dziewitki, ktra lubi uczestniczy w dziaaniach grupy.
Jako dziecko byem mistrzem gry w krgle. Wikszo wieczorw spdzaem z
druynami, ktre sam tworzyem. Co ciekawe, cho wiele J godzin tygodniowo
powicaem udoskonalaniu swojego stylu gry, J mniej mi zaleao na wygranej, a
bardziej na przebywaniu z paczk i na J poczuciu zatracenia w zespoowym
entuzjazmie.
Apetyt jako sposb chronienia siebie
Dziewitki nawykowo zastpuj pragnienia podstawowe nieistotnymi rodkami
zastpczymi, takimi jak przejadanie si, nadmierne ogldanie telewizji, czytanie zbyt
licznych powieci czy rozbudowane hobby. Apetyt ten rozszerza si take na
gromadzenie informacji umacniajcych drugorzdne zainteresowania.
Pisaem akurat wany dla mnie artyku, majcy i do druku. Maszyna M do pisania

- 259 -

staa w takim miejscu, e widziaem przez okno podwrko, 'J to za doprowadzio do

niekontrolowanego acucha zdarze. Gdy siadem do roboty, wpadem na pomys,
e koniecznie musz mie widok za oknem, ktry by przyciga mj wzrok. Zakupiem
wic liczne ksiki ogrodnicze, rozrysowaem kilka szkicw uwzgldniajc rne pory
roku, by zapewni stae zmiany kolorytu. Zorganizowaem komitet blokowy, ktry
wsplnie mia zakupi kwiaty i krzewy. Opniem si w pisaniu artykuu o trzy
miesice.
Co moe pomc Dziewitkom w rozwoju?
Mediator musi zdawa sobie spraw z tego, kiedy usypia. W tym kontekcie, mwic
sen" mamy na myli odwracanie uwagi od autentycznej, wanej potrzeby ku obsesjom
lub dziaaniom nieistotnym. Dziewitki czsto rozpoczynaj terapi lub praktyk
medytacyjn, dlatego e nie udao im si dokoczy wanego przedsiwzicia lub
zaczy naduywa rodkw odurzajcych. Typowe objawy to depresja po
wyczerpaniu rnych rodkw zastpczych lub wybuchy gniewu. Dziewitka musi
zdawa sobie spraw z tego, e potrafi dziaa si nawyku, w stanie upienia".
Upiona Dziewitka potrafi przeznaczy akurat tyle uwagi, ile trzeba, by sprawi
wraenie w peni obecnej w rozmowie czy w czasie sesji terapeutycznej, cho
jednoczenie nie dopuszcza do siebie tego, co syszy.
Jako istoty dziaajce si nawyku. Dziewitki dostosowuj si do barwy otoczenia.
atwiej im si zmieni, jeeli zmieni otoczenie i podejm rozplanowany w czasie,
metodyczny wysiek rozwijania nowych przyzwyczaje. Intensywnie poszukujc
tosamoci. Dziewitki dobrze reaguj na ustrukturalizowan pomoc, na przykad plan
dziaa wzmacniany uchwytnymi dowodami powodzenia i entuzjazmem przyjaci.
Pomoc powinna by bezwarunkowa, by nie wzbudza wtpliwoci co do tego, czy si
jej podda, czy przeciw niej zbuntowa. Dziewitka moe sobie pomc, jeeli:
Znajdzie sposb na to, by zdoby szacunek innych dla wasnego stanowiska i jeeli
narzuci sobie plan realizacji swoich pomysw.
Zauway, kiedy druga osoba staje si punktem odniesienia dla podjtych decyzji.
Czy si z nim zgadzam czy nie?"
Zwrci uwag na to, kiedy natrtne rozpatrywanie za" i przeciw" okrelonej decyzji
zastpuje autentyczne uczucia i pragnienia.
Wykorzysta terminy zakoczenia prac i planowanie zada jako rodki strategiczne
pomagajce utrzyma koncentracj uwagi na celach.
Zda sobie spraw z tego, kiedy powstrzymuje si od wygaszania osobistych opinii.
Nauczy si doprowadza zadania do koca, bez rozpraszania si na inne sprawy.
Skoncentruje si na uczuciach poprzedzajcych przesuwanie uwagi ku nieistotnym
rodkom zastpczym, takim jak jedzenie czy telewizja; gdy nauczy si obserwowa
wyaniajce si uczucia zamiast siga po owe rodki.
Bdzie prosi o podawanie alternatyw. Dziewitka atwiej jest w stanie okreli, na co
nie ma ochoty ni na co ma ochot i drog j| eliminacji moe doj do okrelenia
wasnych preferencji.

- 260 -

Bdzie wiczy dziaanie najpierw z pozycji drugiego czowieka, ' a nastpnie z

wasnej pozycji tak, jakby bya kim innym.
Nauczy si narzuca sobie limity czasowe i ogranicza liczb zobowiza, gdy uwaga
rozprasza si na sprawy nieistotne.
Skoncentruje si na kolejnym kroku, a nie na celu kocowym. Cel kocowy wydaje
si zbyt odlegy, a wic nieosigalny.
Zrozumie, e pod presj staje si uparta.
Wyrazi swj gniew w fantazji. Wyobrazi sobie, e mwi lub robi rzeczy straszne,
dopki gniew si nie zmniejszy.
Co Dziewitki musz sobie uwiadomi?
W miar wycofywania uwagi od spraw nieistotnych Dziewitki obserwuj u siebie
takie reakcje, jak wymienione poniej. Zamiast uwaa je za przejaw nerwicy, moemy je
traktowa jako wskaniki postpu i zmiany. W miar uwiadamiania sobie wasnych
priorytetw wyzwoli si gniew wyraany uprzednio w sposb bierno-agresywny (na
przykad poprzez upr czy zwalnianie tempa). Gniew to motor zmiany i mona go
pielgnowa po to, by uwiadomi sobie jasno wasne stanowisko. U Dziewitek,
przystpujcych do zmiany swoich nawykw, mog si pojawia nastpujce reakcje:
Uzalenianie si od rde pomocy i niech do oderwania si od nich.
Obarczanie win. Dziewitka tak bardzo zespolia si z cudzymi pragnieniami, e gdy
co si zaczyna psu to oni s winni".
Upr. Poczucie bycia popychanym przez innych. Niech do mwienia o problemach
obcionych emocjonalnie. Przeczekiwanie, zmuszajce innych do zrobienia pierwszego
ruchu.
Zapa dla nowych zobowiza, kradncych czas i energi.
Wyczanie si. Zanurzanie si i wynurzanie z rozmowy, mylenie o kilku sprawach na
raz.
Konieczno odrniania autentycznych decyzji od skonnoci do pozwalania na to,
by sprawy nieistotne natrtnie absorboway uwag.
Konieczno rnicowania pomidzy celami autentycznymi a przyzwyczajeniem do
planowania i dziaania w sposb mechaniczny.
Odrtwienie. Przeczekiwanie, a inni sobie pjd. Przeczekiwanie trudnej rozmowy
zamiast okrelenia wasnego stanowiska. Pragnienie, by niewypowiedziane ale czy
pretensje pozostay niezwerbalizowane.
Niech do poskadania wszystkich rozproszonych czstek, by nie stawa przed
koniecznoci przyjcia jednoznacznego stanowiska.
Przyjmowanie, e praca zostaa wykonana, skoro ustalio si ju swoje psychologiczne
priorytety. Ocena siebie na podstawie swoich potencjalnych moliwoci, innych za na
podstawie konkretnych dokona.
Niekoczenie prac. Irytacja i niech do dokadnoci. Minimalna wydajno.
Poczucie, e proste zadania przybieraj rozmiary ciarw nie do udwignicia i e
ciko si zabra do pracy. Za duo do roboty. Skd wzi na to wszystko siy?"

- 261 -

Zadania wymagaj zbyt wiele wysiku, co prowadzi do:

ogromnej wraliwoci na lekcewaenie wysiku, krytyk, pominicie.
lku przed ryzykiem i lku przed zmian; do przekonania, e zmiana doprowadzi do
dalszych cierpie.
odwracania uwagi od siebie poprzez dygresje, rozwleke opowieci o sobie i
powtarzanie nieaktualnych informacji.
Badania empiryczne nad Enneagramem
Ostatnio rozpoczto badania empiryczne nad typologi Enneagramu, oparte na
publikacjach dotyczcych teorii Enneagramu.'"3 Badania te s poyteczne, o ile ich
wyniki pozwalaj zintegrowa teori Enneagramu z zachodnimi konceptami
psychologicznymi. Badania prowadzone obecnie powicone s sprawdzaniu staoci
pooenia jednostek w Enneagramie oraz zwizkom typw wedug Enneagramu z innymi
teoriami osobowoci. Badacze pracuj te nad konstrukcj technik diagnostycznych do
rzetelnego i trafnego przewidywania typu wedug Enneagramu.
Wczesne badania nad Enneagramem
Jedno z pierwszych bada, opublikowanych przez Wagnera i Walkera, 4'5
przeprowadzono na 390 osobach dorosych znajcych system Enneagramu. Wikszo
badanych to czonkowie rnych rzymskokatolickich wsplnot religijnych w
rodkowozachodnich stanach USA.
Dla zbadania staoci typu Enneagramu poproszono badanych o podanie swego
pierwotnego i aktualnego typu, wedug wasnej oceny. Czas, ktry upyn miedzy
zapoznaniem si z Enneagramem a badaniem, waha si od trzech miesicy do
dziewiciu lat. rednio u 85 procent osb badanych pierwotny i aktualny typ nie rniy
si od siebie.
Osoby badane wypeniy take wskanik typw MyersaBriggsa (MBTI), arkusz
samopoznania MillonaIllinois i eksperymentaln wersj inwentarza do diagnozy
Enneagramu. Badania te przeprowadzono w rnych odstpach czasu przed, w trakcie i
po przyswojeniu sobie Enneagramu. Test MBTI, oparty na Jungowskich typach
osobowoci, mierzy wzory postaw, zaoe i zachowa charakterystycznych dla takich
wymiarw jak introwersjaekstrawersja, mylenie-przeywanie, kierowanie si zmysami
kierowanie si intuicj, oraz ocenianiespostrzeganie.6 Arkusz samopoznania
MillonaIllinois 7 mierzy wzory osobowociowe przejawiajce si w omiu stylach
funkcjonowania osobowoci. Wedug Wagnera podejcie Miliona do rozwoju wzorw
osobowociowych rwnowane jest koncepcji rozwoju fiksacji ego" w typologii
Enneagramu.
Wagner stwierdzi wystpowanie istotnych rnic w wynikach testw Myersa Briggsa i
Miliona u osb zgrupowanych wok poszczeglnych punktw Enneagramu. Poda on
nastpujce podsumowanie charakterystycznych wzorw cech:

- 262 -

Tabela l:
Pozytywne korelacje midzy stylami Enneagramu, wzorami osobowoci Miliona i
typami Myersa-Briggsa (za Wagnerem i Walkerem, 1983)
Typy Enneagramu

Skale Miliona

Skale MyersaBriggsa

Pierwszy

Zdyscyplinowany

Oceniajcy

Punkt Drugi

Wsppracujcy,

Ekstrawertywny,
przeywajcy
towarzyski

Punkt Trzeci

Pewny siebie,
zdyscyplinowany,
towarzyski, asertywny

Punkt Czwarty

Wsppracujcy, wraliwy

Punkt Pity

Apatyczny, wraliwy

Punkt Szsty

Wsppracujcy, wraliwy,
apatyczny

Punkt Sidmy

Towarzyski,
pewny siebie, asertywny

Punkt smy

Punkt Dziewity

Pewny siebie,
towarzyski, asetrywny
Apatyczny, wraliwy,
wsppracujcy

Ekstrawertywny,
zmysowy,
oceniajcy
Intuicyjny, czujcy,
spostrzegawczy
Introwertywny, mylcy
Introwertywny

Ekstrawertywny,
intuicyjny
Ekstrawertywny,
intuicyjny, mylcy,
spostrzegawczy
Intuicyjny,
spostrzegawczy

Badani wypenili take inwentarz osobowoci wedug Enneagramu autorstwa Wagnera,

zawierajcy 135 pyta (po 15 pyta dla kadego typu). Badani wskazywali, na ile si z
danym pytaniem zgadzali. Inwentarz podano dwukrotnie, przed i po zapoznaniu si z
Enneagramem. Wagner stwierdzi, e typ wedug Enneagramu koreluje istotnie z
wynikami inwentarza. Wedug Wagnera jego obiektywny test moe suy

- 263 -

przewidywaniu typu w Enneagramie z prawdopodobiestwem nieprzypadkowym, a

zapoznanie si z teori Enneagramu wpyno na wzrost trafnoci predyktywnej testu.
Badanie Wagnera ma znaczenie dla teorii Enneagramu, dlatego e autorowi udao si
sprawdzi warto typologii w oparciu o dwie inne typologie na stosunkowo duej
prbie. Podjta przez Wagnera prba skonstruowania obiektywnego narzdzia
diagnozujcego typy wedug Enneagramu powinna skoni do podjcia bada nad
rzetelnoci i zakresem typu, opisem i wyrnianiem typw i przewidywaniem typu w
sposb uproszczony a zarazem trafny.
Nasz aktualny program badawczy
My rwnie podjlimy badania na 172 ochotnikach, dorosych studentach Orodka
Badania i Rozwoju Intuicji.9 W chwili poddania si badaniom wszyscy badani okrelili
ju swj typ w Enneagramie, od miesica do kilku lat wczeniej. Czterdzieci siedem
procent badanych wiedziao, do jakiego naley typu od co najwyej roku. Wielko
grup wedug Enneagramu wahaa si od dziesiciu Trjek do trzydziestu piciu
Dziewitek. Badania dodatkowe wykluczyy istnienie istotnych zalenoci w naszej
prbie midzy znajomoci Enneagramu, pci, pozycj zawodow i typem w
Enneagramie.
Dla okrelenia rnic osobowociowych midzy poszczeglnymi typami wedug
Enneagramu podalimy naszym badanym test MBTI (jak u Wagnera) oraz
wielowymiarowy inwentarz osobowoci
(MMPI). MMPI jest tym testem osobowoci, ktry doczeka si najwikszej liczby
bada, nie byo jednak dotychczas bada nad jego zwizkiem z Enneagramem. Dziesi
skal klinicznych MMPI mierzy gwne kategorie psychopatologiczne, takie jak
hipochondria, depresja, histeria, psychopatia, identyfikacja pciowa, paranoja,
psychastenia (obsesyjno-kompulsywno), schizofrenia, mania i spoeczna
introwersja. MMPI pozwala take mierzy takie postawy wobec badania jak stao,
zmienna aprobaty spoecznej i symulacja.
Dla obecnego programu badawczego skonstruowalimy take inwentarz typw
Enneagramu, tak zwany inwentarz Enneagramu Cohenw i Palmer (CPEI). CPEI jest
zbiorem stwierdze odpowiadajcych skonnociom do okrelonych zachowa
charakterystycznych dla poszczeglnych punktw w Enneagramie. W sumie CPEI
skada si ze 108 pyta, po 12 pyta w kadej z dziewiciu wymieszanych ze sob skal.
Badany musi wybra jeden z dwch wariantw odpowiedzi na kade stwierdzenie:
Podobne do mnie" lub Niepodobne do mnie". Przewidywalimy, e najwyszy
wskanik bdzie predyktorem typu danej osoby w Enneagramie (typy te ustalono przed
badaniem testowym).
Wyniki: MMPI
Za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji i porwna post hoc stwierdzilimy
istotne rnice midzy grupami Enneagramu w czterech skalach klinicznych MMPI:
depresji, psychopatii, psychastenii (obsesyjnoci-kompulsywnoci) i spoecznej

- 264 -

introwersji. rednie wyniki grupowe dla kadej z grup przedstawiono na schemacie l.

W skali depresji najwysz redni uzyskaa grupa czwarta i wynik ten by istotnie
wyszy ni wyniki grupy sidmej i grupy trzeciej (p < .002). Najnisz redni miaa
grupa trzecia, a grupy czwarta, pita, szsta, dziewita, druga, pierwsza i sma uzyskay
wyniki istotnie wysze od grupy trzeciej. Wynik ten jest sensowny, zwaywszy
skonno Trjki do zaprzeczania swoim reakcjom emocjonalnym i skonno Czwrki
do zachowa zgodnych z jej nazw (Tragiczny Romantyk).
Istotne rnice miedzygrupowe w skali psychopatii (p < .006) stwierdzono midzy
grup sm (najwysza rednia) a grup sidm, dziewit i pierwsz. Najnisz redni
miaa grupa sidma, i bya ona istotnie nisza ni rednie dla grup drugiej, szstej i
czwartej. Zakada si, e podstawowym wymiarem tej skali jest asertywno z takimi
zachowaniami pozytywnymi jak energia, przedsibiorczo, miao i towarzysko"
i takimi zachowaniami negatywnymi, jak wrogo, manipulacja, impulsywno i
zachowania antyspoeczne".
Wynik ten jest zrozumiay, zwaywszy skonno semki do
znacznej asertywnoci i skonno Sidemki do dbania o spoeczn akceptacj wasnej
osoby.
Istotne rnice miedzygrupowe (p < .03) stwierdzono take dla skali psychastenii
(obsesyjno-kompulsywnej). Skala ta mierzy lk, szczeglnie lk dugotrway" oraz
niemono powstrzymania si od okrelonych dziaa lub myli niezalenie od ich
dezadaptacyjnego charakteru (...) mierzy ona take obawy, samokrytyk, trudnoci w
koncentracji i poczucie winy."12 Najwysz redni uzyskaa grupa czwarta, ktra
rnia si istotnie od grupy trzeciej i smej. Najniszy wynik miaa grupa trzecia i
rnia si ona istotnie od grupy czwartej, pitej i szstej. Wyniki te mog wskazywa
na wzgldn skonno Czwrek do zachowa o charakterze rytualnym oraz wiksz
skonno Trjek do gitkoci w zachowaniu. Obie te cechy zgodne s z gwnymi
waciwociami tych punktw Enneagramu.
Bardzo istotne rnice stwierdzono dla skali spoecznej introwersji (p < .0000). Grupa
pita miaa najwysz redni i rnia si istotnie od grupy trzeciej, smej, sidmej,
drugiej i szstej. Najnisz redni uzyskaa grupa trzecia i wynik ten by istotnie niszy
od wynikw grupy drugiej, szstej, czwartej, pierwszej, dziewitej i pitej. Pytania tej
skali dotycz niepokoju w sytuacjach spoecznych, braku pewnoci siebie, trosk i braku
uczestnictwa w kontaktach spoecznych. Im wyszy wynik w tej skali, tym bardziej
jednostka poszukuje kontaktw spoecznych. Wymiar lecy
u podoa skali spoecznej introwersji, wiadczcy o zdrowym funkcjonowaniu to
autonomia.
Schemat l. rednie wyniki T w MMPI poszczeglnych grup wedug Eneagramu
(wstawi tabelk)
Wyniki: MBTI
Za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji stwierdzilimy te istotne rnice

- 265 -

midzy grupami Enneagramu na na skalach ekstrawersjiintrowersji, kierowania si

zmysami kierowania si intuicj, oraz mylenia-przeywania. Na schemacie 2
przedstawiono rednie dla dziewiciu grup Enneagramu. Naley zwrci uwag na to,
e jednostkowy wynik 100 oznacza brak wyranych preferencji w danym wymiarze.
Dla skali ekstrawersji-ntrowersji uzyskano dobre zrnicowanie poszczeglnych grup
Enneagramu. Zgodnie z przewidywaniami opartymi na znajomoci Enneagramu Trjki,
Sidemki, semki i Dwjki najbardziej skaniay si ku ekstrawersji, natomiast Pitki,
Dziewitki, Jedynki i Szstki skaniay si ku introwersji. Na poziomie statystycznym
istotne rnice wykryto midzy Pitk a wszystkimi pozostaymi punktami; oraz midzy
Dziewitk a Trjk, Sidemk, semk i Czwrk; a take midzy Jedynk a Trjk i
Sidemk; i midzy Szstk a Trjk i Sidemk; a rwnie midzy Czwrk a
Jedynk.
Schemat 2. rednie wyniki w tecie MBTI dla poszczeglnych grup Enneagramu
(wstawi tabelk)
Wedug interpretacji klinicznej autorw testu ekstrawertycy atwiej nawizuj kontakt
ze wiatem zewntrznym ludzi i przedmiotw ni z wewntrznym wiatem idei."
Introwertycy natomiast atwiej nawizuj kontakt z wewntrznym wiatem idei ni
z zewntrznym wiatem ludzi i rzeczy." 13 Wyniki dla skali ekstrawersji-ntrowersji
pokrywaj si z wynikami dla skali spoecznej introwersji w MMPI, gdzie grupa pita
miaa najwysz redni, a grupa trzecia najnisz.
Poszczeglne grupy Enneagramu miay do zblione wyniki na skali kierowania si
wraeniami kierowania si intuicj i wszystkie wyniki skupiy si bliej kraca
intuicyjnego. Taka skonno caej prby ku intuicji jest zrozumiaa i moe by
specyficzn cech naszej grupy badanej, zwaywszy, e ju wczeniej ujawnia ona
swoje zainteresowanie intuicj zgaszajc si do Orodka Badania i Rozwoju Intuicji.
Najbliej intuicyjnego kraca skali uplasoway si Sidemki, semki i Szstki. Kliniczna
interpretacja podana przez autorw testu MBTI sugeruje, e osoby skaniajce si ku
kierowaniu si wraeniami wol kierowa si znanymi faktami ni poszukiwa nowych
moliwoci i powiza", ci za, ktrzy wol si kierowa intuicj wol szuka nowych
moliwoci i powiza ni kierowa si znanymi faktami." 14
W skali mylenia-przeywania grupa sma, pita, pierwsza, szsta i sidma skupione
byy bliej kraca mylenie", za grupa czwarta blisza bya kraca przeywanie".
Wynik ten jest zrozumiay, zwaywszy, e Czwrka jest osob gboko emocjonaln i
uniewraliwion na pikno. Autorzy testu MBTI interpretuj preferencje dla przeywania
na tym wymiarze jako przejaw dokonywania ocen bardziej w oparciu o osobiste
wartoci ni w oparciu o pozaosobist analiz i logik."'5 Nie stwierdzono adnych
istotnyich rnic midzy poszczeglnymi grupami Enneagramu na skali
oceniania-spostrzegania.
Inwentarz Enneagramu Cohenw i Palmer

- 266 -

Staralimy si przewidzie, do jakiej grupy (do jakiego punktu) naley kada osoba
badana na podstawie wynikw w tecie CPEI. Obliczylimy wic wyniki osb
badanych dla kadej z ukrytych skal, wybralimy wynik najwyszy i na jego podstawie
dokonalimy przewidywania co do przynalenoci grupowej. Uzyskalimy istotn
korelacj midzy przewidywaniem a rzeczywist przynalenoci badanych do
poszczeglnych grup Enneagramu. Skuteczno przewidywania wahaa si od 26
procent dla grupy drugiej do 72 procent dla grupy smej. Mimo e korelacje te
znaczco przekraczay wynik przypadkowy (p < .0000), podjlimy dalsze analizy dla
poprawienia moliwoci przewidywania przynalenoci do grup Enneagramu.
Za pomoc analizy dyskryminacyjnej ustalilimy wkad poszczeglnych pozycji testu
CPEI do rnicowania grup. Analiza dyskryminacyjna jest technik maksymalizacyjn i
polega na tym, e poszczeglnym pozycjom testu przypisuje si wagi a nastpnie ustala
si ich kombinacje liniowe w taki sposb, by wymusi wyodrbnienie grup
maksymalnie rnych pod wzgldem statystycznym. Wagi lub
wystandaryzowane wspczynniki funkcji dyskryminacyjnej oblicza si osobno dla
kadej pozycji testu i wskazuj one na si, z jak kada pozycja rnicuje grupy. Za
pomoc tych pozycji waonych zdoalimy dokona ponownej klasyfikacji 97 procent
osb badanych, przypisujc je do waciwej im grupy Enneagramu. Naley
przeprowadzi dalsze badania nad testem CPEI dla oszacowania trafnoci wag
przypisywanych poszczeglnym pozycjom testu w ramach analizy dyskryminacyjnej.
Badajc za pomoc testu kolejne prby i obliczajc wyniki na podstawie
wspczynnikw waonych jestemy w stanie okreli zdolno pozycji testowych
CPEI do rnicowania midzy typami Enneagramu i do przewidywania typw. Mamy
zamiar przebada wiele grup za pomoc tej procedury.
Omwienie
Nasz program badawczy czciowo potwierdza wyniki Wagnera wskazujce na to, e
typy wedug Enneagramu rni si istotnie midzy sob na wymiarach mierzonych
testem MBTI. Nasze wyniki pokryway si z czterema istotnymi wynikami Wagnera,
cho z kilkoma znaczcymi wyjtkami. Po pierwsze, cho udao nam si stwierdzi
podobne tendencje za pomoc naszej analizy wariancji, nie stwierdzilimy adnych
istotnych rnic midzy grupami na wymiarze oceniania-spostrzegania. Wagner
zastosowa podejcie korelacyjne i uzyska pozytywne korelacje z ocenianiem dla grupy
pierwszej i trzeciej, a ze spostrzeganiem dla grupy smej i dziewitej. Ponadto te osoby,
ktre wedug Wagnera zaklasyfikowane zostay jako Dwjki i semki wykazay
preferencje ekstrawertywne, podczas gdy w naszym badaniu, na poziomie wskanikw
grupowych. Dwjki i semki wykazay niewielk skonno w kierunku introwersji. I
wreszcie, w badaniu Wagnera przynaleno do grupy pitej korelowaa istotnie z
preferencj do mylenia, podczas gdy nasi badani z tej grupy nie wykazali adnych
istotnych preferencji w kierunku mylenia czy przeywania.
Schemat 3. Przewidywanie przynalenoci do grup Enneagramu na podstawie analizy
dyskryminacyjnej

- 267 -

(wstawi tabelk)
* N = 132. Te przypadki, dla ktrych brak danych, wykluczono automatycznie z
analizy.
Te rozbiene wyniki sugeruj, e Dwjki i semki mog mie skonno zarwno do
introwersji jak i do ekstrawersji, a Pitka moe mie skonno zarwno do mylenia,
jak i do oceniania. By moe wyniki te dotycz jedynie prb naszych i Wagnera, a by
moe wpyw miay zastosowane analizy statystyczne. W zwizku z tym potrzebne s
dalsze badania dla zreplikowania wynikw i wyjanienia rnic.
Nasze badania za pomoc MMPI dostarczyy nowych wynikw,
zrozumiaych w kontekcie istniejcych opisw cech poszczeglnych punktw
Enneagramu. Grupa czwarta miaa wyniki wysokie a grupa trzecia wyniki niskie w skali
depresji; grupa czwarta miaa wysokie wyniki w skali psychastenii; grupa pita uzyskaa
wyniki wysokie, a grupa trzecia niskie w skali spoecznej introwersji.
I wreszcie, nasze prace nad konstrukcj testu s najbardziej zachcajce, gdy si je
oceni w kontekcie bada Wagnera. Okazuje si, e mona skonstruowa rzetelne i
trafne narzdzie do diagnozy Enneagramu i e takie przedsiwzicie jest uyteczne.
Dalsze nasze badania uwzgldni prby oszacowania trafnoci CPEI na nowych
prbach.
Przypisy:
1. J. Lilly. The Arica Training", w: C. Tart (red.), Transpersonal Psychologies (New
York: Harper & Rw, 1975).
2. J. G. Bennett, Enneagram Studies (York Beach, Maine: Samuel Weiser, Inc., 1983).
3. J. P. Wagner, A Descriptive, Reliability and Validity Study of the Enneagram
Personality Typology" (rozprawa doktorska, Loyola University of Chicago, 1981).
Dissertation Abstracts International, 41, 1981,4664A. University Microfilms no.
8109973.
4. J. P. Wagner i R. E. Walker, Reliability and Validity Study of a Sufi Personality
Typology: The Enneagram". Journal ofCUnical Psychology, 39(5) (wrzesie, 1983).
5.1. Myers i K. Briggs, Manual: A Guide to the Development and Use of the
MyersBriggs Type Indicator (Pao Alto, Calif,: Consulting Psychologists Press, 1985).
6.T. Milion, The Milion SelfReport Inyentory (Philadelphia: Saunders, 1974).
7. Marlene Cresi Cohen, Helen Palmer i Martin Stuart Cohen, Empirical Comparison
of the Enneagram Personality Types. w przygotowaniu, 1987.
8. Wagner, Enneagram Personality Typology, 145.
9. J. Kunce i W. Andersen, Nonnalizing the MMPI", Journal of Clinical Psychology,
32 (1976): 77680.
10. R. L. Greene, The MMPI: A Interpretatwe Manual (New York: Grune and Stratton,
1980).

- 268 -

11. J. Duckworth i W. Anderson, MMPJ Interprelation Manual for Counselors and

Clinicians (wyd. 3) (Muncie, Ind.: Accelerated Development Press, 1986),189.
12. Greene, The MMPI: A Interpretatwe Manual, 99.
13. Myers i Briggs, Manual: A Guide to the Development and Use of the MyersBnggs
Type Indicator (Pao Alto, Calif.: Consulting Psychologists Press, 1985).
14. Tame, 54.
15. Tame, 54.
Przypisy Autorki
Rozdzia l. 1. Mylc o sobie mylimy w kategoriach spjnej struktury naszych myli,
uczu, wspomnie cielesnych i innych utosamie ugruntowanych we wczesnych latach
ycia. Te utosamienia tworz nasze pojcie ja", czasem nazywane w naukach
duchowych faszyw osobowoci, a czciej ego. Gdy ju ego si uksztatuje, staje si
tym, o czym mylimy jako o naszym ja", poniewa brak nam dostpu do innych, nie
zwizanych z nim stanw wiadomoci.
Wspczesny mistrz suficki, A. H. Almaas, czyni nastpujce rozrnienie midzy
freudowskim pojciem ego a ego w tradycji duchowej.
Ego freudowskie peni takie funkcje, jak spostrzeganie, ruchliwo, sprawdzanie
rzeczywistoci, i tak dalej. Pojcie ego, tak jak je ujmuje literatura duchowa (a take
Gurdzijew) nie uwzgldnia tych funkcji. W tym ostatnim rozumieniu ego" to przede
wszystkim utosamienie si jednostki nadajce jej poczucie ja" czy tosamoci.
Psychoanalityczna teoria ego, a szczeglnie psychoanalityczna teoria relacji z obiektem
w bardzo przydatny sposb okrelia, jak takie pojcie ja" lub tosamo ego si
rozwija. Poprzez organizowanie si wczesnych dowiadcze jednostkowych,
pocztkowo w caostki mniejsze, a nastpnie w wiksze, bardziej oglne, rozwija si tak
zwana reprezentacja siebie. Rozwj ten przebiega rwnolegle z rozwojem reprezentacji
obiektu.
A. H. Almaas, Essence, The Diamond Approach to Inner Realization (York Beach,
ME: Samuel Weiser, 1986), 43.
2. Diagnostic and Statistical Manual (Wyd. 3 poprawione), Washington, DC:
American Psychiatrie Association, 1987. Ten szczegowy spis zaburze psychicznych
stanowi powszechnie przyjte rdo odniesienia dla wszystkich pracownikw suby
zdrowia. Stosowany jest w caym kraju dla celw ubezpiecze na wypadek choroby.
3. Wspczynniki korelacji midzy Enneagramem a Drzewem ycia Kabay mona
znale w pracy Jamesa Webba Sources of the System", The Harmonious Circie
(New York: G. P. Putnam's Sons, 1980).
4. Sownik Webstera definiuje wiadomo jako zdawanie sobie sprawy z tego, e co
dziao si lub dzieje, istniao lub istnieje. System Enneagramu zakada, e istniej rne
poziomy wiadomoci, na ktrych czowiek moe zdawa sobie spraw z wydarze
niehistorycznych i nieobecnych. Klasyczn prac na temat okrelania stanw

- 269 -

wiadomoci jest ksika Charlesa Tarta Stae of Consciousness (El Cerrito, CA:
Psychological Processes, 1983), wydana po raz pierwszy w roku 1975. Inne dobre
ujcie poziomw wiadomoci z pozycji nauki Gurdijewa mona znale w pracy
Charlesa Tarta Waking Up (Boston: Shambhala, 1986).
5. wiczenia z autoobserwacji i pamici o sobie omawia Charles Tart, Waking Up
(Boston: Shambhala, 1986).
6. P. D. Ouspensky, In Search of the Miraculous (New York, Brace, Harcourt &
Worid, mc., 1949), 294.
7. W zwykych stanach wiadomoci uwaga skupia si na og na doznaniach
cielesnych, emocjach, mylach, wspomnienich, planach i fantazjach (zwanych take
obrazami kierowanymi i marzeniami na jawie).
8. G. I. Gurdjieff, Life Is Real Oniy Then, When I Am" (New York:E. P. Dutton,
1975), 51.
9. Kenneth Walker, Yenture with Ideas (New York: Pellegrini and Cudahy, 1952), 152.
10. Kenneth Walker, Yenture with Ideas: Meetings with Gurdjieff and Ouspensky (New
York: Pellegrini and Cudahy, 1952), 183.
11. Ouspensky, In Search ofthe Miraculous, 155.
12. Kenneth Walker, Gurdjieff, A Study of His Teaching (London: Unwin Paperbacks,
1979),96.
13. Walker, Yenture with Ideas, 114.
14. Patrz przypis l do Rozdziau l. Mona doda, e praktyki doprowadzajce do
przypominania sobie o wartociach zwizanych z esencj mog prowadzi do
dezintegracji osobowoci. Wane jest wic dopilnowanie, by osobowo pozostawaa
w kontakcie z powikszajcym si dostpem do esencji. Takie funkcje integracyjne
najlepiej peni odpowiednia terapia.
15. A. H. Almaas dokonuje trafnego rozrnienia midzy rnymi sposobami
wykorzystywania zwizkw osobowoci i esencji.W Essence, The Diamond Approach
to Inner Realization (York Beach, ME:Samuel Weiser, Inc., 1986), 78 pisze:
Niektre systemy opieraj swoje metody na przeciwstawianiu esencji i osobowoci, za
praca polega na uwolnieniu esencji jako caoci od osobowoci jako caoci. (...)
Niektre systemy w ogle nie zajmuj si esencj; przygldaj si osobowoci, uwaaj,
e stoi ona na drodze do wolnoci. Uwaaj j za rdo cierpie i staraj si
przezwyciy jej ograniczenia (...) Niektre systemy bazuj na tylko jednym aspekde
esencji, ktremu nadaje si szczegln rang i ktry uwaany jest za prawd czy jedyn
rzeczywisto, inne za aspekty s ignorowane.
16. Jan Cox, Dialogues of Gurdjieff: Vol. l (Stone Mouritain, GA:Chan Shal Imi Society
Press, 1976), 169.
17. Ouspenskyy, In Search o f the Miraculous, 267.
18. P. D. Ouspensky, A Further Record: Extracts from Meetings, 19281945 (London:
Arkana Paperbacks, 1986), 246.
19. C. S. Nott, Journey Through This Worid: The Second Journal of a Pupil (New
York: Samua Weiser, Inc., 1969), 87.

- 270 -

Rozdzia 2.
1. Patrz przypis 7 do Rozdziau l.
2. Mona postrzega uwag jako organizacj wiadom i niewiadom. Gdy czowiek
jest w stanie dowolnie przemieszcza i ogniskowa uwag, znajduje si ona pod
kontrol wiadomoci. Uwaga moe by take zorganizowana w sposb niewiadomy,
by uwzgldnia informacje bezpieczne i odrzuca zagraajce.
3. Hara, to japoskie sowo oznaczajce orodek brzucha, znajdujcy si midzy
ppkiem a koci onow. Ten sam orodek opisywany jest we wszystkich szkoach
wicze mistycznych, niezalenie od kultury, z ktrej dana szkoa wicze si wywodzi.
Oscar Ichazo podaje suficki rwnowanik sowa hara piszc o punkcie kath.
4. Praktyka otwartego odczuwania polega na specyficznym przesuniciu uwagi, w
ktrym rozszerza si odczuwanie hara tak, by uwzgldni jakoci energii w otoczeniu i
w innych ludziach.
5. Ta zmiana w sposobie koncentracji uwagi polega na stapianiu si wewntrznego
obserwatora z reprezentacj wzrokow nieobecnych zdarze.
6. Mona przypuszcza, e zasony te pojawiaj si w wyniku przesunicia uwagi ze
stanu dziecicego powizania z otoczeniem i z innymi ludmi ku utosamieniu si z
problemami osobowoci. Aby wic unie zasony, naleaoby przypomina sobie
sposoby mobilizacji uwagi suce odzyskaniu utraconych powiza.
Rozdzia 3
1. Istnieje kilka bardziej szczegowych prac na temat wspdziaania prawa Trjcy i
prawa Sidemki. Patrz: John Bennett, The Enneagram (Gloucestershire, England:
Coombe Springs Press, 1974); Kathleen Riordan Speeth, rozdzia 7 w Transpersonal
Psychologies pod redakcj Charlesa Tarta (New York: Harper & Rw, 1975, przedruk
Psychological Processes, Inc., 1983); Kathleen Riordan Speeth, The Gurdjieff Work
(Berkeley, CA: And/Or Press, 1976, przedruk Simon & Schuster, New York: 1978);
oraz Michael Waldberg, Gurdjieff, A Approach to His Ideas (London: Routledge and
Kegan Pau, 1981 przedruk z francuskiego wydania z roku 1973).
Mamy te dwie ksiki, w ktrych opisane zostao zastosowanie zamiany znaku
midzy siami aktywnymi, receptywnymi i pojednawczymi w analizie przebiegu
procesw zarzdzania. W ksikach tych znajdujemy nawrt do zainteresowania
zastosowaniem praw mistycznych, dotyczcych wanie przebiegu zdarzenia w wiecie
materialnym, do obszarw innych ni procesy psychologiczne. Ksiki te to: Sau
Kuchinsky, Systematics (Charles Town, WV: Claymont Communications, 1985) i
Robert Campbell, Fisherman^ Guide (Boston:Shambhala, 1985).
2. Zaoenie, e energi mona przemieszcza z jednego systemu wewntrznego do
drugiego, ley u podstaw wszystkich systemw duchowych. Aby zmieni swoj
wiadomo czowiek musi mie stay dopyw energii oraz zahamowa w pewnym
stopniu nawykowe sposoby wydatkowania tej energii. Zasb energii mona zwikszy
na wiele rnych sposobw, na przykad poprzez medytacj, wiczenia oddechowe,
wiczenia fizyczne i kontrolowane wzbudzanie namitnoci. Hamowa upyw energii

- 271 -

mona przesuwajc uwag w taki sposb, by nie zostaa rozadowana w nawykowym

myleniu, odczuwaniu i ruchach ciaa.
3. Walter Otto, The Homeric Gods: The Spiritual Significance of Greek Religion (New
York: Octagon Books, 1978).
4. Walter Otto, Dionysus: Myth and Cult (Dallas: Spring Publications,1981).
5. Ursula LeGuin, The Left Hand ofDarkness (New York: Ace Books 1969), Wstp.
Rozdzia 4
1. John Lilly i Joseph Hart, The Arica Training", Transpersonal Psychologies yod red.
Charlesa Tarta (New York: Harper & Rw, 1975, przedruk Psychological Processes,
Inc., 1983).
2. Sam Keen, A Conversation about Ego Destruction with Oscar khazo", Psychology
Today (Upiec 1973), s. 64.
3. Ciaudio Naranjo, The One Quest (London: Wildwood House 1974).
Przypisy Redakcji
Woody ALLEN (w. Allen Steward Knigsberg) ur.l.XII.1935 w Nowym Jorku. Aktor,
reyser, scenarzysta, pisarz. Zacz karier w pocztku lat 60tych, tworzc
humorystyczne teksty dla telewizji, radia i gazet. Zadebiutowa jako aktor w 1965 w
filmie Whafs New Pussycat? By take wspautorem scenariusza tego filmu. W 1969
rozpocz karier reysersk (Bierz fors i w nogi). Do koca lat osiemdziesitych krci
komedie, w ktrych sam wystpowa (m.in. Mio i mier, Zagraj to raz jeszcze,
Manhattan, Zelig, Hanna i jej siostry). Ulubionym bohaterem Allena jest intelektualista
yciowy nieudacznik. Film Annie Hali z 1977 zosta nagrodzony trzema Oskarami
(nagroda dla najlepszego filmu, za reyseri i za scenariusz pisany wsplnie z
M.Brickmanem). Od 1978 Allen robi take filmy niekomediowe (Czerwona ra z
Kairu, Radio Days). Jest autorem dwch sztuk teatralnych oraz humorystycznych
szkicw i opowiada, zawartych m.in. w zbiorze Skutki uboczne (1980).
Joan CHANDOS BAEZ ur.9.1.1941 w Nowym Jorku. Gitarzystka, piosenkarka folk.
Ukoczya bostosk szko sztuk piknych. Zacza piewa w kocu lat 50tych.
Pocztkowo wystpowaa w klubach. W 1959 zostaa zaproszona do udziau w
festiwalu muzyki folk w Newport (od tego czasu wystpowaa tam co roku, a do
1969). W 1960 nagraa pierwsz pyt Joan Baez, ktra natychmiast przyniosa jej
ogromn popularno. Wspomagaa Boba Dylana w pocztkach jego kariery. W latach
60tych i 70tych dziaaa w ruchach antywojennych i w ruchach na rzecz obrony praw
czowieka: koncertowaa w czarnych college'ach na poudniu USA, odbya wiele
tournees po Europie, w 1972 koncertowaa w Demokratycznej Republice Wietnamu.
Zdobya 8 zotych pyt i l zoty singel. W 1964 odmwia pacenia podatkw na cele
wojenne, w 1967 zostaa zatrzymana za protesty przeciw poborowi. Jest zaoycielk i
viceprzewodniczc Institute for Study of NonViolence i czonkiem komitetu
doradczego Amnesty International. Nagrodzona m.in. Legi Honorow i Gandhi

- 272 -

Memoria Intemational Foundation Award.

Marlon BRANDO ur.3.IV. 1924 w Omaha (Nebrasca). Jeden z najR sawniejszych
aktorw amerykaskich po II wojnie wiatowej. By J
suchaczem akademii
wojskowej, ale porzuci j na kilka tygodni J przed promocj, by pojecha do Nowego
Jorku i uczy si aktorstwa J (Actors Studio). Zadebiutowa na Broadwayu w 1944 r.
W trzy lata J pniej zyska saw rol Stanieya Kowalskiego w Tramwaju zwanym B
podaniem Tennessee Williamsa (ekranizacja w 1951). W filmie debiuH| towa rok
wczeniej (Pokosie wojny). Wystpi m.in. w Viva Zapata\ m (1952), Dzikim (1954),
Na nabrzeach (1954), Modych lwach (1958), J Ostatnim tangu w Paryu (1972),
Ojcu chrzestnym (1972), Czasie ApokaJ lipsy (1979). Otrzyma dwa Oscary (Na
nabrzeach. Ojciec chrzestny). H Na staro ukry si na wasnej wysepce i uty.
Wrci na czowki J gazet z powodu procesu syna, oskaronego o morderstwo.
J Helena Pietrowna BAWATSKA (18311891) ur. w Dniepropietrowsku, zm. w
Londynie. Od 1873 w USA. Teozofka, spirytystka. J Wraz z pukownikiem Henrym
Steelem Olcottem zaoya TowarzysK
two Teozoficzne; zostaa sekretarzem tej
organizacji i redaktorem pis| ma Theosophist. W 1882 wraz z Olcottem odbya podr
do Indii. Na J jej pogldy filozoficzne wpyw miay hinduskie doktryny ezoteryczne i
buddyzm. Zyskaa saw dziki pogoskom o zjawiskach nadH przyrodzonych,
ktrymi moga rzekomo sterowa. Jej zdolnoci J parapsychologiczne zostay
zakwestionowane w raporcie Society of J Psychical Research. Wydaa kilka ksiek, z
ktrych najsawniejsza J jest The Secret Doctrine (1888), tumaczona na wiele jzykw.
BUDDA (563?483? pn) Owiecony" tytu nadany twrcy buddyzmu. Uczeni w
zasadzie zgadzaj si, e jest on postaci historyczn i y w pnocnych Indiach na
przeomie V i IV w. pne. Zgodnie z jedn z legend Budda urodzi si w pobliu miasta
Kapilavatsu r^
w pnocnych Indiach. Przyszed na wiat w ksicym rodzie
Gautama. Nadano mu imi Siddharta. Modo przey w luksusie. Oeni si. Spodzi
syna. Okoo 29 roku ycia dowiadczy czterech wizji, ktre zdecydoway o jego
dalszych losach. Ujrza kolejno: starca, czowieka chorego, zwoki i wdrownego
mnicha. Postanowi szuka wyzwolenia od cierpie zwizanych ze staroci, chorob i
mierci. Porzuci paac ojcowski, on i nowonarodzonego syna. Sta si wdrownym
mnichem. Pocztkowo praktykowa skrajn ascez i umartwienia. Ostatecznie jednak
zarzuci te metody, przekonawszy si, e na tej drodze nie osignie owiecenia. Sta si
zwolennikiem drogi rodka": wstrzemiliwoci, ale nie umartwie. Pewnego dnia
zawdrowa w poblie wioski Gaya, usiad w cieniu drzewa i postanowi nie opuszcza
tego miejsca, dopki owiecenie nie przyjdzie. Jaki czas pniej osign je. Przez 45
kolejnych lat naucza, jak pokona cierpienie. Jego nauk nazwano dhann (prawd
przynoszc ratunek). Stopniowo zyskiwa uczniw. Niezmordowanie przemierza drogi
Indii, wygaszajc kazania do wszystkich, ktrzy chcieli go sucha. Zmar wskutek
choroby w osiemdziesitym roku ycia. Jego nauczanie podwaao religijno-spoeczny
monopol bramiskiej kasty kapaskiej. Buddyzm proponuje bowiem egalitarne
widzenie wiata:dharma dostpna jest kademu. Cztery podstawowe prawdy

- 273 -

buddyjskiej nauki wi si z przewiadczeniem, e: wszelka egzystencja jest

cierpieniem; cierpienie to ma swoj przyczyn; mona pooy mu kres; aby to
osign niezbdna jest dyscyplina. Buddyzm jest wic religi kadc szczeglnie silny
nacisk na praktyk.
Julia CHILD ur.l5.VIII.1912 w Pasadenie (Kalifornia). Specjalistka kulinarna. Saw
przyniosa jej napisana wraz z dwiema przyjacikami ksika Mastering the Art of
French Cooking (1961). Od 1963 prowadzi w TV popularne programy o kuchni
francuskiej.
Leroy Elddge CLEAYER ur.1935 w Wabbaseka (Arkansas). Jeden z rzecznikw
doktryny Black Power, zgodnie z ktr Murzyni musz si zorganizowa politycznie,
by mc wspy na rwnych prawach z bia czci spoeczestwa. Zyska saw
ksik Soul on Ice (1968). Spdzi wiele lat w wizieniu. W 1958 zosta skazany za
napad z broni w rku; w 1966 zwolniony warunkowo. Przyczy si do Black Panther
Party (bojwkarskiej organizacji murzyskiej). W 1968 zosta kandydatem tej partii w
wyborach prezydenckich. W tym samym roku zosta zamieszany w strzelanin i uciek z
USA (przebywa m.in. na Kubie, w Algierii i Korei Pn.). W 1972 porni si z liderami
Black Panther Party, zarzucajc im uywanie nazbyt pokojowych metod. W 1975
powrci do kraju. Owiadczy, e przey religijne nawrcenie i odci si od swych
wczeniejszych radykalnych przekona. Zosta jednak aresztowany za naruszenie
zwolnienia warunkowego (zwolniono go w 1979).
Ram DASS (w. Richard Alpert) ur. w 1931 w Bostonie. Amerykaski psycholog i
psychoterapeuta. Do 1963 wykada na uniwersytetach Stanford i Harvard. Zajmowa si
badaniami dotyczcymi odmiennych stanw wiadomoci. W 1967 odby podr do
Indii, gdzie poszukiwa mistrza duchowego. Przez rok studiowa tam i praktykowa
yog. W 1968 powrci do USA. Zwizany jest z orodkiem kalifornijskim.
Ruth Elisabeth (Bette) DAVIS (19081991) aktorka amerykaska. Karier filmow
rozpocza w 1931 r. Wystpia w ponad 80 filmach. Saw przyniosa jej rola Miidred
w OfHuman Bondage (1934). Chtnie odtwarzaa postacie silnych kobiet. Zdobya
Oskary za role w Dangeroiis (1935) iJezebel (1938), a omiokrotnie bya do tej nagrody
nominowana. Stworzya znakomite kreacje w filmach: Elbieta i Essex (1939), Lisie
gniazdo (1942), Wszystko o Ewie (1950), Co si zdarzyo Baby Jane? (1963). Wydaa
autobiografi The Lonely Life (1962). Marlen Dietrich pamitamy ze wzgldu na jej
nogi, Bette Davis ze wzgldu na jej oczy.
Karol DICKENS (18121870) powieciopisarz angielski. Syn drobnego kancelisty,
uwizionego za dugi. W modoci pracowa w fabryce, potem zosta dziennikarzem.
Jeden z najwikszych humorystw, arliwy obroca dobroczynnoci i dobrotliwoci.
Jego pierwsz powieci by peen pogody i ciepa Klub Pickwicka (1836). W kolejnych
Olwer Twist (18371838), David Copperfieid (18491850) wprowadzi temat dziecka w
obliczu strasznego wiata. W Opowieci wigilijnej (1843) apelowa do ludzkich serc. W

- 274 -

pniejszej fazie twrczoci zbliy si do powieci detektywistycznej (Maa Dorrit

18551857).
Emiy DICKINSON (18301886) wybitna poetka amerykaska. Cae ycie spdzia w
Amherst (Massachussets). Jest autork prawie 1800 wierszy, z ktrych zaledwie 7
zostao opublikowane za jej ycia (nb. bez zgody autorki). Centralnym tematem jej
twrczoci jest relacja wewntrznego ja" ze wiatem. Przewaa nastrj smutku i
niepokoju wicy si z tsknot duszy za niemiertelnoci i zjednoczeniem z dalekim i
pozornie obojtnym Bogiem. Podkrelaa fatalizm i bezduszno natury. Zrezygnowaa
ze wszelkich pociech, ktre niesie przecitne ycie: nie wysza za m, ya w
odosobnieniu. Na jej twrczo wpyw miay Biblia, hymny protestanckie, Szekspir,
Emerson i Hawthome. Pierwszy tom jej wierszy ukaza si w 1890, wydanie dzie
wszystkich w 1955.
Walter Elias (Walt) DISNEY (19011966) amerykaski producent filmowy i autor
filmw animowanych. Twrca postaci Myszki Mickey. Kaczora Donalda, Psa Pluto
etc. Zdobywca 30 Oskarw. Pierwszymi jego filmami byy reklamwki.
Midzynarodow saw przynis mu udwikowiony film o Myszce Mickey z 1928
(Steamboat Willie). Produkowa cykle krtkometraowych filmw animowanych (m.in.
Silly Symphonies). W 1938 stworzy pierwszy penometraowy film animowany
Krlewn niek. W latach 40tych i 50tych w jego wytwrni powstao wiele takich
filmw m.in. Pinokio (1940), Dumbo (1941), Bambi (1942), Kopciuszek (1950), Alicja
w Krainie Czarw (1951), Piotru Pan (1953), Zakochany kundel (1955). Po wojnie
zaj si take produkcj filmw o zwierztach krtko i penometraowych (The Living
Desert 1953). W 1932 jako pierwszy zasosowa technikolor. Jako pierwszy wprowadzi
telewizyjne seriale animowane (Walt Disney's Wonderful Worid ofColor od 1961).
Tworzy filmy familijne. W latach 60tych w jego wytwrni powstaway take filmy
aktorskie lub jak Mary Poppins (1965) bdce kombinacj animacji z ywym planem.
Zainicjowa budow dwch wesoych miasteczek Disneylandu
w Anaheim (Kalifornia 1955) i Disney Worid w pobliu Orlando na Florydzie 1971.
Sam projektowa niewiele. Jego geniusz polega na inspirowaniu, organizowaniu i
reyserowaniu. Po mierci Disneya jego dzieo kontynuuje wytwrnia Walt Disney
Productions z siedzib w Burbank (Kalifornia).DOONSBURY bardzo popularny w
USA komiks Garry'ego B.Trudeau.
Dwight David EISENHOWER (l 8901969) 34 prezydent USA, republikanin. Wybrany
na dwie kadencje (19531961). Studiowa w US Military Academy. Uzyska stopie
generaa. By naczelnym dowdc Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych w W.Brytanii w
latach 19441945 (operacje inwazyjne w Europie Zach.), dowdc amerykaskich si
okupacyjnych w Europie w 1945, dowdc naczelnym si NATO w latach 19501952.
W czasie jego prezydentury: zmar Stalin, skoczya si wojna koreaska, Fidel Castro
zosta przywdc Kuby, Alaska i Hawaje uzyskay status stanw. Sd Najwyszy USA
uzna segregacj rasow w szkoach publicznych za niezgodn z konstytucj, ZSRR a
potem USA wysay pierwsze satelity w kosmos, w latach 19561961 24 kraje

- 275 -

afrykaskie zyskay niepodlego, stworzono szczepionk przeciw chorobie

HeinegoMedina. Jest twrc doktryny Eisenhowera"(1957)
programu polityki
zagranicznej USA w stosunku do krajw Bliskiego Wschodu, ktra upowaniaa
prezydenta do zbrojnej pomocy dla pastw tego obszaru zagroonych przez
komunizm.
Raiph Waldo EMERSON (18031882) amerykaski eseista, wykadowca, poeta.
Ukoczy college Harvarda i seminarium duchowne. Odby wiele podry do Europy.
Wystpowa z licznymi odczytami, wykada na Harvardzie. Jest autorem Joumal
(Dziennika) pisanego od 1821 do koca ycia; wielu esejw, zawartych w tomach:
Essays:First Series (1841), Second Series (1844), Representative Men (1850), English
Traits (1856); dwch zbiorw poetyckich: Poems (1847), MayDay and Other Pieces
(1867). Uwaany jest za gwnego propagatora i teoretyka transcendentalizmu doktryny
religijnofilozoficznej zakadajcej konieczno cigego rozwoju osobowoci, co jest
warunkiem penego wyzwolenia potencjau twrczego czowieka i jego samorealizacji.
wiadomo czowieka wg. transcendentalistw uczestniczy w nieograniczonej jednoci
wszechduszy. Emerson by jednym z najwybitniejszych eksperymentatorw w poezji
amerykaskiej. Chtnie operowa metafor, co wizao si z transcendentalistyczn wizj
wiata, wedle ktrej rzeczywisto i jzyk maj charakter symboliczny, za metafora
najlepiej go oddaje.
Werner ERHARD (w. John Pau Rosenberg) ur.5.IX.1935 w Filadelfii. Wychowawca.
Twrca EST techniki wicej przemiany spoeczne z rozwojem jednostki (1971).
Zaoyciel The EST Foundation (1973). W 1977 stworzy The Hunger Project (projekt
walki z godem). W 1988 zosta nagrodzony Gandhi Humanitarian Award.
Jeny FALWELLur.ll.VIII.1933 w Lynchburgu (Yirginia). Pastor baptysta. W 1979
zaoy Organizacj Moralnej Wikszoci (Mora Majority Incorporated), przeksztacon
w 1986 w Liberty Federation. Falwell by jej przewodniczcym w latach 19791989.
Organizacja liczy ponad 4 min czonkw. Przeciwstawia si upadkowi moralnoci
publicznej. Protestuje przeciw usuniciu ze szk publicznych wsplnych modlitw,
opowiada si za delegalizacj aborcji, wzmocnieniem armii, restrykcjami przeciw
pornografii i uywaniu narkotykw. Usiuje wpywa na prawodawcw, zachca
religijnych konserwatystw do ubiegania si o urzdy publiczne.
Farrah FAWCETT ur.2.11.1947 w Corpus Christi (Teksas). Aktorka. Karier
rozpocza reklamujc past do zbw. W 1976 zacza wystpowa w telewizyjnym
serialu Anioki Charliego. W 1978 zagraa po raz pierwszy w filmie kinowym.
Przyklejono jej etykietk seksownej blondynki. Prbowaa zerwa z tym wizerunkiem
(ostrzyga si, zmienia image). Wystpuje w serialach i filmach telewizyjnych produkcji
nie najwyszego lotu.
Jane FONDA ur.21.XII.1937 w Nowym Jorku. Crka Henry'ego, siostra Petera.
Aktorka, aktywistka polityczna. Studiowaa malarstwo i jzyki w Paryu. W 1960

- 276 -

zadebiutowaa na Broadway'u i w tym samym roku zagraa po raz pierwszy w filmie.

Zdobya dwa Oscary za role w Klute (1972) i Powrt do domu (1978). Wystpia m.in.
w filmach:
Kasia Ballou (1964), Barbarella (1968), Czy nie dobija si koni (1969), Dick i Jane
(1976), Chiski syndrom (1979), Nad srebrnym stawem (1981 jedyny film, w ktrym
wystpia u boku ojca). Stary Gringo (1990). W czasie wojny w Wietnamie w 1972
nadaa w RadioHanoi apel do amerykaskich pilotw, by zaprzestali bombardowa.
Braa te udzia w innych akcjach pacyfistycznych. Propagatorka aerobiku.
Richard Buckminster FULLER (18951983) amerykaski inynier i projektant. W
swoich projektach dy do wykorzystania wszystkich dobrodziejstw nauki i techniki, a
zarazem stara harmonijnie wczy je w otoczenie. Saw przynis mu projekt
Dymaxion House (dymaxion" to zbitka sw dynamie" i maximum") z 1927. By to
projekt domu mieszkalnego z elementw wykonanych z plastiku i lekkich metali,
zawieszonego na drutach u wierzchoka duraluminiowego masztu, w ktrym mieciy si
wszystkie urzdzenia mechaniczne (ogrzewanie, hydraulika etc.). Projekt by moliwy
do zrealizowania w istniejcych wwczas warunkach technicznych. Wszystkie projekty
Fullera hodoway zasadom czysto funkcjonalnym. Swoj wizj sztuki uytkowej
propagowa poprzez wykady, odczyty i eseje.
Kot GARFIELD bohater historyjek obrazkowych Jima Davisa, ukazujcych si od
koca lat 70tych, pocztkowo w Washington Post, potem w wielu innych dziennikach
na caym wiecie. Zwierz leniwy, zoliwy, acz nie pozbawiony uroku. Bezskutecznie
walczy z nadwag. Jest zaprzeczeniem amerykaskiego ideau pikna, modoci i
sukcesu. Od pocztku lat 80tych panuje na wiecie garfieldomania (maskotki, ksiki,
filmy, gadety). Ostatnio fala ta dociera take do Polski (historyjki o Garfieldzie mona
codziennie obejrze w gazecie GLOB 24). Nb. nazwisko Garfieid nosi 20 prezydent
USA, niezwykle popularny James Abraham Garfieid (republikanin), piastujcy t
godno od marca do wrzenia 1881, kiedy to zosta zastrzelony przez szaleca.
Jean Pau GETTY (18921976) amerykaski potentat naftowy Studiowa na trzech
uniwersytetach, m.in. w Oxfordzie. W 1914 wszed do spki z ojcem, rwnie
nafciarzem. W 1916 zarobi swj pierwszy milion. Po mierci ojca w 1930 odziedziczy
fortun rzdu 15 min dolarw, co pozwolio mu w latach Wielkiego Kryzysu
wykupowa podupadajce przedsibiorstwa naftowe. Kolekcjoner, autor ksiek o
sztuce. Zaoyciel muzeum swego imienia w Malibu (Kalifornia). Fortun Getty'ego
szacowano na ponad 4 mld dolarw.
Marta GRAHAM (1894 1991) amerykaska tancerka i choreograf. Pionierka taca
nowoczesnego. Zdefiniowaa taniec jako unaocznianie wewntrznego pejzau".
Zerwaa z tradycyjnym baletem, operujcym ruchem penym wdziku. Stworzya wasny
styl ruchu tanecznego (inspirowany tacem Wschodu i swobod Isadory Duncan). W
latach 19161923 uczya si taca egzotycznego i prymitywnego w zespole Ruth

- 277 -

St.Denis i Teda Shawn, ktry specjalnie dla niej stworzy balet Xochitl. Od 1926
wystpowaa jako niezalena artystka. Zaoya Marta Graham Dance Co. i Marta
Graham School of Contemporary Dance. Wystpowaa w pisanych specjalnie dla niej
baletach inspirowanych histori (American Provincials 1934; American Document
<l938), histori literatury (Letter to the Worid 1940 na kanwie biografii Emiy
Dickinson; Deaths and Entrances 1943 o yciu sistr Brnte), mitami greckimi (Cave
of Heart 1946 o Medei;
Night Joumey 1947 o Edypie i Jokacie; Clytemnestra 1958; Phaedra 1962), tematami i
rytuaami religijnymi (Dark Meadow 1946; Judith 1950). Przyczynia si do rozwoju
muzyki wspczesnej wsppracujc m.in. z Paulem Hindemithem, Aaronem
Coplandem, Louisem Horstem. Zostaa nagrodzona m.in. Aspen Award (1965) i Legi
Honorow (1983).
Georgij Iwanowicz GURDIJEW (1873?1949) mistrz duchowy. Urodzi si na
Kaukazie w rodzinie greckoormiaskiej. Studiowa na akademii medycznej i w
seminarium duchownym. Przez osiemnacie lat podrowa po Zachodniej i rodkowej
Azji i Wschodniej Afryce, poznajc rne systemy duchowe (m.in. suficki). W 1917
powrci do kraju i zaoy w Tbilisi Instytut Harmonijnego Rozwoju Czowieka. Uczy
tam m.in. harmonii i plastyki ruchu, rytmiki, staroytnych tacw orientalnych,
gimnastyki leczniczej, pantomimy. W 1920 zdecydowa si wyprowadzi Instytut na
wygnanie, do Francji. Urzdza pokazy dziaa Instytutu (m.in. odby toumee po USA).
W 1924 przey powany wypadek samochodowy. Od tego czasu powici si
wycznie pracy pisarskiej.HAMLET l) Starszy ojciec bohatera najbardziej znanego
(18 tumacze na je. polski) dramatu Williama Szekspira (powst. ok.1600); krl duski;
posta fikcyjna, w dodatku wystpujca jako duch (a wic podwjnie fikcyjna). Brat
Klaudiusza, szwagier wasnej ony (pomiertnie). Zmar tragicznie i gupio wlano mu
trucizn w ucho. Potem straszy. Wymusi na synu, by go pomci, przez co sta si
porednim sprawc wszystkich nieszcz, w ktre sztuka obfituje. 2) Modszy syn
Starszego, ksi duski, bohater gwny wspomnianego dramatu (najduszej sztuki
Szekspira). Pierwszy wykonawca monologu By albo nie by". Inne znane jego
powiedzenia:Bij, zabij szczura!"; Biedny Yoryku!"; Wicej jest rzeczy (dziwnych) na
niebie i ziemi, Horacy, ni nio si waszym filozofom.";Reszta jest milczeniem."
Wcielenie si w t posta (najdusza rola w dramatach Szekspirowskich) jest
marzeniem wszystkich aktorw wiata.
HENRYK VIII (14911547) drugi krl z dynastii Tudorw. Twrca kocioa
anglikaskiego. Jego ycie prywatne w istotny sposb zawayo na historii politycznej
Anglii. Mia (kolejno) sze on: z dwiema si rozwid, jedna zmara wkrtce po
urodzeniu syna, dwie kaza ci, ostatnia go przeya. Troje jego dzieci zasiadao na
tronie Anglii:Maria I (z pierwszego maestwa), Elbieta I (z drugiego) i Edward VI (z
trzeciego). Uzdolnienia predestynoway go do miana czowieka Renesansu (mwi
trzema jzykami, by muzykiem niektre jego kompozycje nadal s wykonywane,
popiera rozwj architektury i sztuki), atwo umiercania osb niewygodnych zbliaa

- 278 -

go do rzymskich cezarw (ci m.in. Tomasza Morusa, swego byego kanclerza).

Przeksztaci Angli w jedn z najwikszych potg morskich wiata. Roztrwoni
ojcowsk fortun na prowadzenie wojen (ze Szkocj i Francj). Ostatecznie wcieli
Wali, odnowi wadz nad Irlandi. Prowadzi wielkie prace legislacyjne. Zdy
uzyska od papiea tytu obrocy wiary (ktrym Korona angielska po dzi dzie si
szczyci), zanim zerwa ze Stolic Apostolsk.
Sir Alfred Joseph HITCHCOCK (18991980) brytyjski i amerykaski reyser filmowy i
telewizyjny. Jest autorem ponad 50 filmw. Prac w wytwrni filmowej rozpocz w
1920. W pi lat pniej debiutowa jako reyser. Sukces przynis mu Lokator (1926).
W Anglii nakrci m.in.: Szanta (1929 pierwszy angielski film dwikowy), Czowieka,
ktry za duo wiedzia (1934, remake amerykaski, take w jego reyserii 1956),
Starsza pani znika (1938). W 1939 pojecha do Hollywood. W 1955 uzyska
obywatelstwo amerykaskie, tym niemniej Elbieta II nadaa mu w 1980 tytu szlachecki.
W USA nakrci m.in. filmy: Korespondent zagraniczny (1940), Osawiona (1946),
Sznur (1948), Nieznajomi z pocigu (1951), Pnocpnocny zachd (1959), Psychoza
(1960), Ptaki (1963). W latach 50tych i 60tych stworzy dwa cykle filmw sensacyjnych
dla amerykaskiej TV. Mistrz suspensu, ironii i autoironii. Jego definicja filmu
sensacyjnego brzmi: Na pocztku powinno wydarzy si trzsienie ziemi, a potem
napicie powinno stopniowo rosn." We wszystkich swoich filmach (poczwszy od
Lokatora) pojawia si choby na chwil.
Adolf HITLER (18891945) niemiecki polityk odpowiedzialny za rozptanie II wojny
wiatowej. W latach 19331945 dyktator Niemiec. Urodzi si w Braunau (Austria) jako
trzecie dziecko z trzeciego maestwa swego ojca. Edukacj zakoczy w wieku 16 lat.
W szkole podstawowej by dobrym uczniem, w redniej kiepskim. Ojciec chcia eby
zosta urzdnikiem pastwowym, ale on chcia zosta artyst. Zamierza studiowa
malarstwo w Wiedniu, lecz dwukrotnie zosta oblany na egzaminach wstpnych.
Zarabia na ycie jako tragarz, odgarnia nieg, malowa landszafciki z wiedeskimi
pejzaami i reklamy. W czasie I wojny wiatowej zosta powoany do armii austriackiej,
ae nie przyjto go ze wzgldu na stan zdrowia. Prbowa szczcia w armii niemieckiej,
suy na froncie zachodnim jako cznik. Dwukrotnie zosta odznaczony za odwag,
dochrapa si rangi kaprala. Po kapitulacji osiad w Monachium i wstpi do
nowopowstaej Niemieckiej Partii Pracy, ktra w 1920 zmienia nazw na NSDAP. W
rok pniej zosta jej liderem. W 1923 przewodzi nieudanemu puczowi
monachijskiemu; zosta aresztowany za zdrad ojczyzny i skazany na pi lat
pozbawienia wolnoci (zwolniono go po 9 miesicach). W wizieniu napisa Mein
Kampf, gdzie wyoy swoj wizj pastwa i wiata. W latach Wielkiego Kryzysu
zdoby popularno protestujc przeciw spacie odszkodowa wojennych. W
wyborach parlamentarnych 1932 nazici zdobyli najwicej gosw. W rok pniej
prezydent Pau von Hindenburg mianowa Hitlera kanclerzem. 27.11.1933 nazici spalili
Reichstag, co dao Hitlerowi pretekst do wymuszenia na prezydencie przyznania mu
nadzwyczajnych uprawnie, dziki ktrym zdelegalizowa wszystkie zwizki zawodowe
i partie polityczne (z wyjtkiem NSDAP), zawiesi wolno prasy i praktycznie wszelkie

- 279 -

prawa osobiste. By to hitlerowski nowy porzdek". W latach 19331939 Niemcy za

spraw Hitlera prowadziy polityk ekspansji (Anschluss Austrii, wcielenie
Czechosowacji), ktrej ukoronowaniem staa si II wojna wiatowa. Dyktator nie
doczeka jej koca 30.IV.1945 popeni samobjstwo. W ostatniej drodze towarzyszya
mu wieloletnia kochanka (polubiona w przeddzie) Eva Braun.
Sherlock HOLMES bohater serii powieci detektywistycznych pira Sir Arthura Conan
Doyle'a (pierwsza z nich. Studium w szkaracie, ukazaa si w 1887). Detektywamator,
mistrz dedukcji, dentelmen par excellence.
Howard Robard HUGHES (19051976) milioner amerykaski.
Zaoy The Hughes Tool Company produkujc urzdzenia wiertnicze. W latach
30tych zaj si produkcj filmw (wylansowa m.in. Jane Russell). By konstruktorem
samolotw i pilotem. Ustanowi wiele rekordw. Do 1966 mia 78% udziaw w TWA
(Trans Worid Airlines). Pod koniec ycia odizolowa si cakowicie od wiata.
Jeremy IRONS ur.l9.IX.1948 na Wyspie Wight. Brytyjski aktor filmowy i teatralny.
Debiutowa w TV w 1968. Wystpi m.in. w filmach Kochanka Francuza (1980), Fucha
(1981), Mio Swanna (1983), Misja (1986), Revearsal of Fortun (1990). Nagrodzony
nagrod krytykw nowojorskich za rol w Dead Ringers (1988). Wystpuje take w
teatrze na Broadway'u, w Stratfordzie.
Wielebny Jim JONES (19311978) amerykaski przywdca religijny. Zaoyciel
wityni Ludu. W 1978 ponad 1000 czonkw sekty Jonesa, za namow przywdcy,
popenio w Gujanie zbiorowe samobjstwo. On take odebra sobie wtedy ycie.
Franz KAFKA (18831924)
niemieckojzyczny pisarz czeski pochodzenia
ydowskiego. Autor trzech powieci (Proces, Zamek, Ameryka}, opowiada.
Dziennika (19101923). Pracowa jako urzdnik ubezpieczeniowy. Tylko kilka
opowiada opublikowano za jego ycia. W testamencie zayczy sobie, by wszystkie
rkopisy zniszczono. Na szczcie przyjaciel Kafki, Max Brd, nie by posuszny jego
ostatniej woli. W prozie Kafki mona dostrzec elementy ekspresjonizmu, surrealizmu
czy egzystencjalizmu, ale on sam nie identyfikowa si z adnym kierunkiem literackim.
John KEATS (17951821) angielski poeta romantyczny. Syn waciciela stajni. Dziki
swojemu zapaowi i pomocy kolegwtwrcw (m.in. Shelleya) zosta poet a nie (jak to
byo planowane) cyrulikiem. W 1817 opublikowa pierwszy tom lirykw. Podejmowa
tematy mitologiczne i mediewistyczne. O mistrzowskim opanowaniu warsztatu
poetyckiego wiadcz jego ody. W 1818 angielskie czasopisma przypuciy atak na
parweniusza Keatsa i jego twrczo. Atak ten w jakim stopniu przyczyni si do
mierci poety (tak przynajmniej sugeruje Shelley w poemacie Adonais}.
John Fitzgerald KENNEDY (19171963) 35 prezydent USA, demokrata. Jego rzdy
(19611963) przerwaa tragiczna mier. Absolwent uniwersytetu Harvarda. Bra udzia w

- 280 -

walkach II wojny wiatowej jako oficer marynarki. Za jego prezydentury: Gagarin

polecia w kosmos; emigranci kubascy prbowali obali Fidela Castro (nieudana
inwazja w Zatoce wi); postawiono mur berliski; pierwszy Amerykanin oblecia
Ziemi; w Izraelu wykonano wyrok na Adolfie Eichmannie; Algieria po siedmiu latach
walk uzyskaa niepodlego; mia miejsce kryzys kubaski, ktry grozi wybuchem III
wojny wiatowej; zmar papie Jan XXIII; zaoono gorc lini midzy Kremlem i
Biaym Domem; Sd Najwyszy USA uzna wsplne modlitwy i czytanie Biblii w
szkoach publicznych za niezgodne z konstytucj; podpisano traktat zakazujcy prb z
broni jdrow na ziemi, w powietrzu i w wodzie. John F.Kennedy by najmodszym
prezydentem USA. Zgin w zamachu.
Jiddu KRISHNAMURTI (18951986) hinduski pisarz i filozof. Urodzony w rodzinie
bramiskiej. Od 15 roku ycia przebywa w Anglii. y w sekcie przygotowujcej go do
roli nauczyciela i zbawcy wiata. W 1929 porguci t grup. Od tego czasu podrowa
po wiecie wykadajc sw nauk, ktrej istot jest przewiadczenie, e tylko poprzez
cakowit odmian serca jednostek moe si dokona przemiana spoeczestw (a to
gwarantuje wiatowy pokj). Nauka Krishnamurtiego zainspirowaa m.in. Aldousa
Huxleya.
Jeny LEWIS (w. Joseph Levitch) ur.l6.ni.l926. Amerykaski aktor komediowy.
Wystpowa pocztkowo w nocnych klubach. Stworzy duet z Deanem Martinem. W
1949 po raz pierwszy wystpi w filmie (My Friend Inna). Ma w swoim dorobku 36 rl
(m.in. w Jumping Jack 1952, The Errant Boy 1961, One Mor Time 1971, Hardly
Working 1981). Wystpowa take w TV. Jest profesorem sztuki filmowej na w
Southem Califomia University.
Gordon LIDDYur.30.XI.1930 w Nowym Jorku. Polityk zamieszany w afer Watergate.
Dosta 20letni wyrok, zmniejszony przez prezydenta Cartera, zwolniony w 1977.
Marcin LUTER (14831546) niemiecki zakonnik, reformator religijny. Studiowa prawo
na uniwersytecie w Erfurcie. 2.V.1505 gdy wraca od rodzicw do szk zaskoczya go
grona burza. Gdy tu obok uderzy piorun, Marcin Luter pad na ziemi i krzykn:
wita Anno! Ratuj, a zostan zakonnikiem." Dwa tygodnie pniej zosta. Wstpi do
klasztoru augustianw w Erfurcie. Przyj wicenia kapaskie, ale ju w czasie prymicji
(2.V.1507) osaczyy go religijne wtpliwoci. Nastpnych dziesi lat powici na
prby ich rozwikania. Opracowa wtedy m.in. doktryn usprawiedliwienia przez sam
wiar (na ask Bosk czowiek w aden sposb nie moe sobie zasuy, ale moe
wierzy, e grzechy zostan mu wybaczone ze wzgldu na Boskie miosierdzie). Zosta
proboszczem w Wittenberdze i profesorem tamtejszego uniwersytetu. Uderzy go
wtedy nonsens sprzeday" odpustw (odpust to zwolnienie z czci lub caoci
pokuty czycowej; mona go otrzyma w pewnych okresach roku kocielnego lub
przy szczeglnych okazjach, jeli speni si okrelone warunki jednym z nich bya
czsto ofiara pienina na rzecz kocioa). 31.X.1517 Luter wystpi z 95 tezami
przeciw odpustom: oskary papiea o przekupno, owiadczy, e wadza ojca

- 281 -

kocioa nie moe siga czyca, obali teori wg. ktrej zasugi witych mogy si
przyczyni do zmniejszenia czycowej pokuty. Tezy wittenberskie zostay potpione
przez papiea. Konflikt narasta przez kolejne trzy lata. W 1520 Leon X zada od
Lutra podporzdkowania si, dajc mu na to miesic od czasu wydania odpowiedniej
bulli. Termin upywa 10.XII.1520. Do tego czasu Luter opracowa caociowy program
reformy Kocioa. Proponowa m.in. uczynienie z papiestwa instytucji wycznie
duchowej, pozbawionej wadzy i bogactw; pozostawienie spraw finansowych w rkach
kociow narodowych; zniesienie celibatu. Odrzuci wszystkie sakramenty oprcz
chrztu i Eucharystii, a take doktryn Przeistoczenia. W 1521 zosta wyklty i na rok
schroni si na zamku w Wartburgu. Wykorzysta ten czas na przekad Nowego
Testamentu. Z wygnania powrci do Wittenbergi, gdzie mieszka a do mierci. Stara
si tonizowa ekstremistyczne wystpienia tych, ktrzy przyjli Reform. Oeni si,
spodzi szecioro dzieci. Odda si pracy translatorskiej i popularyzatorskiej
(komentarze, katechizmy, piewniki).
MADONNA (w. Madonna Louise Veroruca Ciccone) ur. w 1958 r. Piosenkarka i
aktorka amerykaska. Gwiazda lat 80tych, idea urody, symbol seksu. Sprzedano
ponad 55 milionw jej pyt. Odbya kilka. europejskich toumees. Zagraa w reklamwce
PepsiColi i w kilku filmach, m.in. Rozpaczliwie szukajc SUSOM, Who's That Girl?,
Dick Trcy.
MARIA MAGDALENA (tzn. z Magdali" nad jeziorem Genezaret) posta biblijna.
Utosamiana z pokutujc jawnogrzesznic, ktra umya Chrystusowi nogi i otara je
swymi wosami. Czasem identyfikowana z Mari, siostr Marty i azarza. W ikonografii
przedstawiana gwnie jako pokutnica.
Julius (Groucho) MARX (1890?1977) amerykaski komik filmowy. Jeden z piciu braci
Marx. Znak firmowy: namalowane wsy, olbrzymie cygaro, okularzyska w grubej
czarnej oprawie i charakterystyczny krok (co pomidzy przysiadami i podskokami).
Wraz z brami debiutowa w wodewilach ju przed I wojn wiat. W 1929 po raz
pierwszy zagra w filmie (Cocoanuts). Wystpi m.in. w komediach: Kacza zupa (1933),
Noc w Operze (1935), A Day At the Races (1936). W latach 50tych sta si znan
postaci telewizyjn. Bracia Marx wprowadzili na ekran dowcip pure nonsensowy i
anarchizujcy.
Joni MITCHELL (w. Roberta Joan Andersen) ur.7.XI.1943. Kanadyjska piosenkarka i
autorka piosenek. Nagraa kilkanacie pyt, m.in. Songs to a Seagull, Clouds, Shadows
and Light, Chalk Mark in a Rainstorm. Album Mingus z 1977 zosta uznany jazzowym
albumem roku oraz rockbluesowym albumem roku.
Fryderyk NIETZSCHE (18441900) filozof niemiecki. Studiowa filologi klasyczn na
uniwersytetach w Bonn i w Lipsku. Pracowa jako wykadowca na uniwersytecie w
Bazylei. Po dziesiciu latach zrzek si katedry, by powici si wycznie pracy
pisarskiej (pisa bardzo wiele). W 1889 uleg atakowi choroby umysowej, z ktrej si

- 282 -

ju nie podwign. W jego twrczoci wyrni mona trzy okresy:w pierwszym gosi
kult sztuki (Narodziny tragedii 1869, Niewczesne rozwaania 18701872), w drugim kult
nauki (Wiedza radosna 1882), w trzecim prezentowa najbardziej oryginalne, wasne
pogldy (Tako rzecze Zaratustra 18831884, Poza dobrem i zem 1886, Z genealogii
moralnoci 1887, Ecce homo 1888). ycie cielesne, fakt biologiczny, uwaa Nietzsche
za osnow ludzkiej egzystencji, a ycie duchowe za jego pochodn. Gosi witalizm,
naturalizm i relatywizm etyczny. By twrc nowej amoralnej" moralnoci
przewartociowujcej wszystkie wartoci, wychodzcej poza dobro i zo. Czowiek
powinien jego zdaniem koncentrowa si na wasnym rozwoju, zdobywa wadz nad
samym sob (walka z dekadencj), twrczo wykorzystywa swj biologiczny potencja
tak zrodzia si koncepcja nadczowieka. Jego dziea miay wielki wpyw na europejsk
literatur, filozofi i psychologi XIX i XX wieku.
OBOMOW bohater tytuowy powieci Iwana Gonczarowa
(1859, wyd. polskie 1922). Dobroduszny i uczuciowy ziemianin, cierpicy wszake na
atrofi aktywnoci. Ucielenienie inercji, apatii, umysowego lenistwa.
PIOTRU PAN bohater dramatu i dwch powieci Sir Jamesa Matthew Barriego.
Sztuka powstaa w 1904, powie Peter Pan in Kensington Gardens w 1906, a Peter
and Wendy w 1910. Wydanie polskie pt. Przygody Piotrusia Pana zawiera oba teksty.
Bohater Barriego to chopiec, ktry nie chcia dorosn, uciek wic od rodzicw i
zamieszka w krainie bani. Symbolizuje tsknot za utraconym dziecistwem. Sta si
postaci na tyle popularn, e w Ogrodach Kensingtoskich postawiono jego posek.
Doiy Rebecca PARTON ur.19.1.1946 w Locust Ridge (Tennesse). Piosenkarka i
autorka piosenek country i poprockowych. Od wczesnego dziecistwa piewaa i graa
na gitarze. W 1971 uznano j za jedn z piciu najlepszych wokalistek amerykaskich.
W 1974 zaoya wasny zesp, w ktrego skad wchodzili czonkowie jej licznej
rodziny. Od 1976 piewa z grup profesjonalnych muzykw z Nashville. Wyrnia j
specyficzny image: peruka blond, ostry makija, stroje podkrelajce pontne ksztaty.
Luciano PAVAROTTI ur.l2.X.1935 w Modenie. Woski piewak operowy. Synny
tenor. Zacz si uczy piewu majc 4 lata. Ukoczy szko pedagogiczn i pracowa
jako nauczyciel w podstawwce. Ksztaci si wokalnie w Mantui. Debiutowa w 1961 w
Cyganerii (rola Rodolfa). T sam parti piewa w czasie pierwszego wystpu w
Covent Garden w Londynie (1963), potem take w San Francisco (1967) oraz w
Metropolitan Opera w Nowym Jorku (1968). Midzy 1966 a 1980 nagra w Londynie 22
najbardziej znane partie tenorowe wiata. W lutym 1978 wystpi z recitalem w
Metropolitan Opera, nagrywanym na ywo dla TV (po raz pierwszy w historii). Wystp
ten przyczyni si do wzrostu jego popularnoci.
Sean PENN ur.l7.VIII.1960 w Santa Monica (Kalifornia). Aktor. Porzuci nauk w
college'u i zacz pracowa w Los Angeles Repertory Theatre. Debiutowa w 1979 w
serialu telewizyjnym. Wystpi take w filmach: Bad Boys (1984), Shanghai Surprise

- 283 -

(1986), Ofiary wojny (1989). Saw przynioso mu burzliwe maestwo z Madonn,

zakoczone w 1989 rozwodem.
Frederick (Fritz) PERLS (18941970) amerykaski psycholog niemieckiego
pochodzenia. Twrca szkoy terapeutycznej Gestalt. Autor wielu ksiek.
Wspzaoyciel centrum psychologii humanistycznej Instytutu Essalen w Kalifornii.
By jedn z najwikszych indywidualnoci wrd wspczesnych psychoterapeutw.
Pablo PICASSO (18811973) hiszpaski malarz, rzebiarz, grafik. Jako czternastolatek
zda egzaminy wstpne do barceloskiej Akademii Sztuk Piknych. Pocztkowo
tworzy pod wpywem impresjonizmu i secesji. W 1904 wyjecha na stae do Francji.
Dwu pierwszym cyklom malarskim Picassa historycy sztuki nadali nazw okresu
bkitnego i rowego. Picasso jest jednym z twrcw kubizmu. Obrazy w tym stylu
tworzy w latach 19061918, potem znw zbliy si do realizmu. W jego dzieach z lat
20tych i 30tych pojawiy si akcenty surrealistyczne i predylekcja do symbolu. II wojn
wiatow przey w Paryu. Na krtko wstpi do partii komunistycznej lewica do dzi
posuguje si narysowanym przez niego gobkiem jako symbolem pokoju. W kocu lat
40tych wycofa si z ycia publicznego, opuci Pary, osiad na poudniu Francji. By
twrc niezwykle wszechstronnym, wykorzystujcym rnorodne techniki,
niestrudzenie poszukujcym nowych form i rodkw
wyrazu.Przypisy
RedakcjiPOCZTA AMERYKASKA pierwszym magazynem pocztowym
w brytyjskich koloniach w Ameryce Pnocnej bya bostoska tawerna Richarda
Fairbanksa. Podczas wojny o niepodlego (17751783) poczta amerykaska
uniezalenia si od kontroli Metropolii, a jej szefem zosta Benjamin Franklin. Wyczne
prawo organizowania usug pocztowych przyznano Kongresowi. Po ogoszeniu
konstytucji (1789) utworzono Poczt Stanw Zjednoczonych, ktra w takim ksztacie
przetrwaa do reformy w 1970. Corocznie dostarcza ok. 90 miliardw przesyek do
ponad 70 milionw adresatw w USA. Zatrudnia ok. 700 ty. osb.
Mary POPPINS bohaterka powstajcej od 1934 serii powieciowej Pameli Travers. W
Polsce ukazay si wszystkie pozycje z tego cyklu, za wyjtkiem Mary Poppinsfrom A
to Z. W wydaniach polskich sprzed 1967 Mary Poppins pojawia si jako Agnieszka
(oryginalne imi przywrcono jej na yczenie autorki). Mary Poppins to przedziwna,
przywiana wiatrem niania, dziki ktrej dzieci przeywaj w najzwyklejszym wiecie
najniezwyklejsze przygody.
Emiy POST (18731960) pisarka amerykaska. Bya autork powieci i opowiada, ale
prawdziw saw przyniosa jej ksika Etiauette in Society, in Business, in Politics and
at Home, przemianowana pniej na Etiauette: The Blue Book ofSocial Usage z 1922.
Za ycia autorki ukazao si 10 wyda i ponad 90 dodrukw. Emiy Post braa te udzia
w programach radiowych powiconych dobremu wychowaniu i pisywaa o tym w
prasie.
Elvis Aron PRESLEY (19351977)

piosenkarz amerykaski, krl rocka". Po

- 284 -

ukoczeniu szkoy redniej (1953) pracowa jako kierowca ciarwki. W 1954 nagra
pierwsz piosenk, a w poowie lat 50tych sta si boyszczem Ameryki. Mia
niezwyky, wibrujcy erotyzmem gos. Akompaniowa sobie na gitarze. piewajc
porusza biodrami w takt mu2yki, co pocztkowo szokowao widowni. Wystpi w
kilku filmach.
Bhagwan Shree RAJNEESH (19311989) hinduski nauczyciel duchowy, filozof, guru i
psychoterapeuta. By autorem kilkudziesiciu ksiek (tumaczonych m.in. na polski i
rosyjski), w ktrych dokona twrczej integracji wtkw wielu religii. Stay si one
sztandarowymi pozycjami New Ag. Prba przeniesienia orodka Rajneesha z Poony w
Indiach do Oregonu zakoczya si fiaskiem, ale nadal ma on wielu wyznawcw w
caym wiecie, zwanych orange people, od barwy noszonych szat.
Ronald REAGAN ur.6.11.1911 w Tampico (Illinois). 40 prezydent USA, republikanin.
Wybrany na dwie kadencje (19801988). Ukoczy Eureka College w Illinois w 1932.
Pracowa potem jako sprawozdawca sportowy, a w 1937 rozpocz karier aktorsk.
Wystpi w ponad 50 filmach (ostatni raz w 1964). W latach 19421945 suy w wojsku.
Robi filmy szkoleniowe dla armii amerykaskiej. Dosuy si stopnia kapitana. By
najstarszym prezydentem USA. Gdy doszed do wadzy, USA pogrone byy w
kryzysie (inflacja, recesja, bezrobocie), ktry dziki jego polityce udao si
przezwyciy. Dokona drastycznych ci budetowych, obniy podatki indywidualne
o 25%, co nakrcio koniunktur. Rozwija przemys zbrojeniowy wystpi ze
strategiczn inicjatyw obronn, ochrzczon przez massmedia mianem gwiezdnych
wojen". By zwolennikiem twardej linii w polityce zagranicznej. W stosunkach z ZSRR
zastpi doktryn detente doktryn pokoju z pozycji siy". Spotkanie z Gorbaczowem
w Genewie w 1985 nie przynioso ocieplenia stosunkw, zamroonych atakiem ZSRR
na Afganistan w 1979. Wspiera contras w Nikaragui i Salwadorze. W padzierniku
1983 zgodzi si na inwazj na Granad (wysp na morzu Karaibskim), wystpujc w
obronie mieszkajcych tam Amerykanw. W kwietniu 1986 lotnictwo USA zaatakowao
Trypolis w odwecie za akcje terrorystyczne inspirowane przez Kadafiego.
George Bernard SHAW (18561950) dramaturg angielski. By czupurnym polemist,
demaskatorem spoecznych wad (Szczygli Zauek 1892, Profesja pani Warren 1898),
mistrzem szyderstwa i citego dowcipu. Podejmowa take tematy historyczne (M
przeznaczenia 1898, wita Joanna 1924). W komedii filologicznej" Pygmalion (1912)
powici uwag sprawom jzykowym i ich spoecznym implikacjom. Sympatyzowa z
ideami socjalistycznymi. W 1925 otrzyma nagrod Nobla.
Percy Bysshe SHELLEY (17921822) poeta angielskiego romantyzmu. Pochodzi z
bogatej i utytuowanej rodziny. Studiowa w Eton i Oxfordzie, ale zosta relegowany z
uczelni za napisanie broszurki Necessity ofAtheism (O koniecznoci ateizmu). Oeni
si z crk oberysty, a po jej samobjczej mierci z pisark Mary Wollstonecraft.
Wyjeda do Szwajcarii i Woch. Wyobrania Shelleya zdominowana bya przez ywio
powietrza. Spod jego pira wyszy oprcz lirykw:dramat liryczny Prometeusz

- 285 -

rozptany (1820), poemat Adonais (1821), dramat Rodzina Cencich, eseje (m.in. sawna
Obrona poezji). Zgin przedwczenie w katastrofie aglwki.
Ringo STARR (w. Richard Starkey) ur7.VII.1940 w Liverpool. Muzyk brytyjski.
Ukoczy technikum w Liverpool. Majc 18 lat rozpocz dziaalno muzyczn. By
perkusist zespou The Beatles od 1962 (zastpi w tej roli Pete'a Besta). Gra w
zespole, a do jego rozpadnicia si w 1970. Kontunuuje dziaalno muzyczn jako
solista.
Mary Louise (Meryl) STREEP ur.22.VI.1949 w Summit (Nowy Jork). Ameiykaska
aktorka filmowa i teatralna. Studiowaa w Yale School of Drama i uzyskaa tytu
magistra sztuk piknych. Wystpowaa w nowojorskich teatrach. Stworzya wyjtkow
kreacj w Posfcromieniu zonicy. Graa take w filmach telewizyjnych. Za rol w
serialu Holocaust (1978) uzyskaa nagrod Emmy. Zdobywczyni dwch Oskarw za
drugoplanow rol w Kramer contra Kramer (1979) i dla najlepszej aktorki za Wybr
Zofii (1982). Graa m.in. w filmach Manhattan (1979), Kochanka Francuza (1980),
Poegnanie z Afryk (1985), Zgaga (1985), Pocztwki znad krawdzi (1990).
Elisabeth TAYLOR ur.27.II.1932 w Londynie. Aktorka amerykaska. Debiutowaa w
filmie Lassie, wr (1943). Uznanie krytyki przyniosa jej rola w Miejscu w socu
(1951). Zdobywczyni dwch Oskarw (Butterfieid 8 1960 i Kto si boi Yirginii Woolf?
1966). Wystpia take w filmach Kotka na gorcym blaszanym dachu (1958),
Kleopatra (1962), Doktor Faustus (1967), Hammersmith is Out (1972 za t rol
otrzymaa Srebrnego Niedwiedzia na festiwalu w Berlinie Zachodnim), Bkitny ptak
(1975). Bya wielk gwiazd lat 50tych i 60tych. Znana jest take z bogatego ycia
uczuciowego (ostatnio wysza za m po raz smy). Figuruje na licie najgorzej
ubranych kobiet wiata. Przechodzi kolejne kuracje odwykowe, odchudzajce i kolejne
operacje plastyczne. W ostatnich latach rzadko wystpuje w filmach. Od 1987 jest
przewodniczc American Foundation for AIDS Research.
Henry David THOREAU (18171862)
pisarz amerykaski. Czonek grupy
transcendentalistw. Studiowa w Harvardzie, gdzie zetkn si z Raiphem Waldo
Emersonem. Przez dwa lata y na onie natury, bdc cakowicie samowystarczalnym.
Protestowa przeciw wojnie z Meksykiem w 1845 odmwi pacenia podatkw, za co
zosta osadzony w wizieniu. Wydarzenie to stao si motywem napisania jego
najbardziej znanego eseju Resistence to dvii Government (tytuowanego take dvii
Disobedience lub On the Duty of dvii
Disobedience), ktry wywar znaczny wpyw na ruchy spoeczne w XX wieku. Pisa
take wiersze. Saw cieszy si do dzi jego poemat proz Waldo, bdcy zapisem
prb uchwycenia ycia duchowego poprzez natur.
Kurt VONNEGUT Jr. ur.ll.XI.1922 w Indianapolis. Pisarz amerykaski. Suy w armii
USA w czasie II wojny wiatowej. Dosta si do niewoli i zosta osadzony w obozie w
Drenie. By wiadkiem bombardowania miasta w 1945. Te przeycia stay si kanw

- 286 -

napisanej w 1969 powieci Rzenia numer 5. Studiowa na uniwersytecie chicagowskim,

w 1971 uzyska magisterium z antropologii. Debiutowa w 1952 powieci Piano Player.
Wyda take powieci: Syreny z Tytana (1959), Matka Noc (1962),Kocia koyska
(1963), Niech pana Bg bogosawi, panie Rosewater (1965), niadanie mistrzw
(1973). Pisze rwnie opowiadania, dramaty i eseje. Jest twrc nieco obrazoburczym,
kreujcym tragikomiczne sytuacje, posugujcym si jzykiem potocznym, nie
stronicym od wyrae nieparlamentarnych.
Alan Wilson WATTS (19151973) amerykaski filozof. Propagator filozofii Wschodu
w kulturze zachodniej. Zwizany by z kalifornijskim orodkiem buddyjskim. W 1936
wyda sw najbardziej znan prac Tn Spirit ofZen.
Orson WELLES (19151985) amerykaski aktor, reyser, scenarzysta i producent
filmowy. Rozpocz karier aktorsk grajc w teatrach Dublinu. Zadebiutowa na
Broadway'u w 1934 rol Tybalda w Romeo i Julii. Wraz z Johnem Housemanem zaoy
Mercury Theatre. Wystawi tam Juliusza Cezara w nowoczesnej scenografii, czym
zyska popularno. Robi radiowe adaptacje znanych powieci. Jego suchowisko
oparte na Wojnie wiatw H.G.Wellsa wywoao panik w rejonie Nowego Jorku. W
1941 wyreyserowa film Obywatel Kane, w ktrym zagra rol tytuow. Jest take
autorem filmw: Wspaniao Ambersonw (1942), Dama z Szanghaju (1947), Makbet
(1948), Otello (1952), Dotknicie za (1958). W niektrych z reyserowanych przez
siebie filmw gra, do wielu pisa scenariusze, kilka z nich sam wyprodukowa.

Ksik t dedykuj wszystkim, ktrzy dokonali obserwacji swych wewntrznych

dylematw i opowiedzieli mi o nich. Dedykuj j take Lordowi Johnowi
Pentlandowi,wdziczna za jego rady i przyja.

KONIEC