MRR - Finansijska Analiza U Funkciji Upravljanja Kreditnim Rizikom

UNIVERZITET SINGIDUNUM BEOGRAD
DEPARTMAN ZA POSLEDIPLOMSKE STUDIJE
MAGISTARSKA TEZA:
FINANSIJSKA ANALIZA U FUNKCIJI UPRAVLJANJA

KREDITNIM RIZIKOM
Mentor
Kandidat
Prof.dr Marko Ivani
Marijana Krgovi
12/2004
Beograd, 2010.
Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom
MAGISTARSKI RAD
SADRAJ:
UVOD................................................................................................................................ 5
1. POJAM I DEFINISANJE RIZIKA U BANKARSKOM POSLOVANJU.............. 8
1.1. Pojam rizika........................................................................................................... 8
1.2. Vrste bankarskih rizika.......................................................................................... 9
1.2.1. Kreditni rizik............................................................................................. 12
1.2.2. Trini rizik............................................................................................... 14
1.2.3. Operativni rizik......................................................................................... 16
1.2.4. Devizni rizik.............................................................................................. 20
1.2.5. Kamatni rizik............................................................................................ 20
1.2.6. Rizik likvidnosti........................................................................................ 22
1.2.7. Rizik zemlje.............................................................................................. 25
2. KREDITNI RIZIK.....................................................................................................30
2.1. Pojam kreditnog rizika......................................................................................... 30
2.2. Mjerenje kreditnog rizika..................................................................................... 32
2.3. Kvantitativno mjerenje bankarskog rizika (osnovni principi VaR-a).................. 41
2.3.1. Prednosti i nedostaci VaR metoda............................................................ 44
2.4. Zakonska regulativa............................................................................................. 45
2.4.1. Uloga organa banke u upravljanju rizicima.............................................. 45
2.4.1.1. Zakonski okvir................................................................................... 46
2.4.1.2. Skuptina banke................................................................................. 47
2.4.1.3. Upravni odbor banke......................................................................... 47
2.4.1.4. Izvrni odbor banke............................................................................ 48
2.4.1.5. Bord direktora.................................................................................... 49
2.4.1.6. Ostali organi i odbori banke............................................................... 51
2.4.1.7. Uloga opte javnosti........................................................................... 52
MAGISTARSKI RAD
2.5. Evropske bankarske direktive.............................................................................. 53

2.6. Bazelski sporazumi.............................................................................................. 54
2.6.1. Bazel I....................................................................................................... 57
2.6.1.1. Anexi (I, II i III) Bazelskog sporazuma o kapitalu banaka................ 62
2.6.2. Bazel II...................................................................................................... 62
2.6.2.1. Uvoenje Bazela II u naem regionu................................................. 65
2.7. Razlike izmeu Bazela I I Bazela II................................................................... 67
3. UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM........................................................... 69
3.1. Negativna selekcija i moralni hazard................................................................... 69
3.1.1. Provjera i praenje klijenata...................................................................... 71
3.1.2. Dugotrajna veza s klijentom..................................................................... 73
3.1.3. Okvirni krediti........................................................................................... 74
3.1.4. Instrumenti osiguranja.............................................................................. 74
3.1.5. Kompenzacijski saldo............................................................................... 75
3.1.6. Racioniranje kredita.................................................................................. 76
3.2. Funkcije upravljanja kreditnim rizikom i funkcije kreditnih poslova................. 77
3.2.1. Odbor za upravljanje kreditnim rizikom................................................... 77
3.2.2. Odjeljenje za upravljanje kreditnim rizikom............................................ 78
3.2.3. Odjeljenja za poslove komercijalnog bankarstva/kreditne poslove.......... 80
3.3. Politika i procedure upravljanja kredititnim rizikom........................................... 81
4. FINANSIJSKA ANALIZA PREDUZEA KAO OSNOV UPRAVLJANJA
KREDITNIM RIZIKOM......................................................................................... 83
4.1. Analiza boniteta i kreditne sposobnosti preduzea.............................................. 84
4.2. Faktori kreditne sposobnosti preduzea (5C)...................................................... 86
4.2.1. Karakter zajmotraioca............................................................................. 86
4.2.2. Kapital zajmotraioca............................................................................... 87
4.2.3. Kapacitet zajmotraioca............................................................................ 87
4.2.4. Kolateral.................................................................................................... 88
MAGISTARSKI RAD
4.2.5. Uslovi poslovanja zajmotraioca (konjuktura)......................................... 88

4.3. Metodi analize kreditne sposobnosti.................................................................... 89
4.3.1. Racio analiza............................................................................................. 90
4.3.1.1. Racia likvidnosti................................................................................ 91
4.3.1.2. Racia aktivnosti.................................................................................. 93
4.3.1.3. Racia finansijske strukture................................................................. 95
4.3.1.4. Racia profitabilnosti........................................................................... 95
4.3.2. Cash flow analiza...................................................................................... 96
4.3.3. Funds flow analiza....................................................................................100
4.3.4. Neto obrtni fond (neto obrtna sredstva)....................................................101
4.3.5. Analiza predvianja finansijskih potekoa............................................ 102
4.4. Uputstvo za analizu bilansa preduzea iz SME sektora..................................... 104
4.4.1. Definicije................................................................................................. 105
4.4.2. Pokazatelji bilansa stanja i bilansa uspjeha............................................ 109
4.5. Uputstvo za klasifikaciju potraivanja po kreditima pravnih lica u A i B
bonitetne grupe i podgrupe................................................................................. 114
4.5.1. Specifinosti finansijskih pokazatelja po vrstama djelatnosti................ 116
4.6. Primjer finansijske analize tek osnovanog preduzea....................................... 117
5. TEHNOLOGIJA KREDITIRANJA (PRAKSA)................................................. 133
5.1. Vrste kredita... 133
5.2. Podnoenje zahtjeva za kredit............................................................................ 139
5.2.1. Obrazac zahtjeva za kredit...................................................................... 139
5.2.2. Finansijski izvjetaji................................................................................ 139
5.2.3. Biznis plan............................................................................................... 140
5.2.4. Projekcije................................................................................................. 141
5.3. Postupak odobravanja kredita............................................................................ 141
5.3.1. Ovlaenja za odobravanje kredita......................................................... 141
5.3.2. Informacije o uslovima kredita............................................................... 142
5.3.3. Informacije o procjeni kredita................................................................. 143
MAGISTARSKI RAD
5.4. Procedura odobravanja kredita SME klijentima................................................ 144

5.4.1. Zadatak procedure............................................................................................ 144
5.4.2. Osnovna naela tekue kreditne politike........................................................ 144
5.4.3. Proces kreditiranja........................................................................................... 145
5.4.4. Strateko planiranje......................................................................................... 146
5.4.5. Prodaja kredita................................................................................................. 147
5.4.6. Obrada zahtjeva i priprema predloga odluke................................................. 148
5.4.7. Donoenje odluka o keditnim plasmanima.................................................... 150
5.4.8. Realizacija kreditnog plasmana.. 151
5.4.9. Odstupanje od postupaka i faza opisanih Procedurom.... 154
5.4.10. Arhiviranje kreditne dokumentacije i sredstava obezbjeenja..... 154
5.5. Proces obrade SME kreditnog zahtjeva..... 157
5.6. Koraci pri izradi predloga odluke ..................................................................... 159
ZAKLJUAK............................................................................................................... 167
PRILOZI....................................................................................................................... 170
LITERATURA.............................................................................................................. 181
MAGISTARSKI RAD
UVOD
Voenje finansijskih institucija nikada nije bio lak zadatak. Meutim, u poslednje vrijeme
postao je jo tei zbog estih nesigurnosti u okruenju, a koje se tiu promjena u politikoj,
privrednoj i finansijskoj sferi. Banke i ostale finansijske institucije u svom poslovanju susreu se
sa brojnim potekoama. Savremeno bankarsko poslovanje je svakodnevno izloeno postojeim i
novim rizicima. Rizici, kao mogunost apsolutnog ili relativnog gubitka u odnosu na oekivanja
u poslovanju banaka, su karakteristika svakog bankarskog posla. Osvajanjem novih
instrumenata, tehnika i strategija, finansijskog inenjeringa, novih bankarskih proizvoda, lista
rizika se neprestano iri. Neizvjesnost raste sa promjenama u kamatnim stopama, promjenama
depozita i nesposobnou dunika da vrati kredit, ali i pod dejstvom takvih faktora kao to su
deregulacija, moralni hazard, kao i ulaskom banaka u poslove koji ranije nisu bili tradicionalno
bankarski. Banke su zbog prirode posla izloene djelovanju, ne samo veeg broja razliitih rizika
ve je i intenzitet njihovog djelovanja snaniji.
U ovom radu panja je usmjerena na rizike kojima su banke izloene u svom poslovanju, jer
menadment treba da ima jasnu sliku rizinih ulaganja i plasmana. Globalizacija bankarskog
poslovanja i trendovi spajanja i pripajanja velikih banaka, nagone menadment banke da
identifikuje najvanije rizike. Identifikacija rizika prestavlja prvi korak uspjenog poslovanja
banaka. Jedan od najvanijih rizika poslovanja banaka je kreditni rizik, na koji je u ovom radu i
stavljen akcenat. Kreditni rizik je rizik da potraivanja ne mogu biti realizovana na dan dospijea
u njihovoj punoj knjigovodstvenoj vrijednosti. On izraava trajnu ili privremenu nesposobnost
dunika da u ugovorenom roku ispuni obavezu ili je u tom roku djelimino ispuni. Kreditni rizik
se moe odnositi na kredite i druge kreditne instrumente (hartije od vrijednosti). Pri tome,
rizinost pojedinih finansijskih operacija zavisi od razvijenosti finansijskog trita zemlje, broja i
strukture finansijskih posrednika, zakonske regulative i slino. Kreditni rizik u uslovima naeg
bankarstva ima posebnu teinu, zbog brojnih problema u privredi. Nesklad u razvoju privrede i
bankarstva potvruje injenicu da je ulaganje u privredu jo uvijek dosta rizian posao. U skladu
sa Zakonom o bankama doneen je itav set odluka koje, izmeu ostalog, reguliu oblast
kreditiranja i rizike koji su sa njima povezani.
MAGISTARSKI RAD
Da bi se rizik izbjegao, ili barem doveo u prihvatljive granice, potrebno ga je analizirati i

upravljati njime. Protekla decenija bila je izuzetno kobna po bankarski sektor. ak su i do tada
dobrostojee finansijske institucije objavile enormne gubitke zbog velikih kreditnih izloenosti.
Kao odgovor na to, bankarski sektor je pristupio usavravanju sistema upravljanja kreditnim
rizikom, njegovoj analizi i kontroli. Analiza rizika treba da ukae na kljune take i procese
nastanka rizika.
Rizicima mogu biti izloeni svi resursi banke, i to u vidu direktne i indirektne izloenosti
riziku, kroz odgovornosti prema treim licima, trine i druge izloenosti riziku. Upravljanje
predstavlja dio poslovne politike banke, a saglasno tome, upravljanje rizikom se moe definisati
kao banina funkcija osiguranja od rizika. Upravljanje rizicima predstavlja projekt menadmenta
koji se obavlja u kontinuitetu, preko praenja i procjenjivanja istog. Kao disciplina, upravljanje
rizikom je novijeg datuma i razvilo se iz djelatnosti osiguranja, s obzirom da se tradicionalnim
procesima osiguranja nisu mogli efektivno i ekonomino rjeavati problemi rizika u svim
situacijama. Glavni cilj upravljanja bankarskim rizikom jeste optimizacija odnosa rizika i
prinosa. U tom smislu u fokusu bankarskih rizika je upravljanje trinim i kreditnim rizicima, od
kojih presudno zavisi rizik solventnosti kao definitivni rizik banke. Kamatni i valutni rizik se kao
sastavne komponente uklapaju u trini rizik, dok po strani ostaje likvidnosni rizik, kao
specifian bankarski rizik kojim savremene banke, u krajnjoj liniji, mogu da upravljaju preko
finansijskog trita, pod uslovom da imaju jaku poziciju solventnosti i visok kredibilitet na toj
osnovi. Upravljanje rizikom u bankarstvu ima dva osnovna cilja: da se izbjegne nesolventnost
banke i da se maksimizira stopa prinosa na kapital uz korekciju rizika.
Svi faktori koji utiu na pojavu rizika istrauju se u procesu finansijske analize, odnosno
analize kreditne sposobnosti preduzea. Svrha analize je opisivanje i mjerenje neizvjesnosti
datog kreditnog posla. Postupak finansijske analize obuhvata analizu poslovanja preduzea u
prolosti i sadnjosti kako bi se to pouzdanije prognozirala njegova budua poslovna aktivnost.
Postupak analize kreditne sposobnosti preduzea varira od zemlje do zemlje, pa i od banke do
banke. Negdje je ovo zadatak koji se obavlja u okviru same banke, dok druge banke u ovu svrhu
angauju specijalizovane agencije koje se bave finansijskom analizom.
Banke, saglasno Bazelu II, imaju pravo da razviju sopstvenu internu metodologiju za
mjerenje rizika. Generalni cilj svake banke je optimizacija odnosa (trade-off) rizika i prinosa. Na
osnovu njega banke mogu da izaberu najprofitabilnije proizvode i grane bankarstva, kao i
MAGISTARSKI RAD
najbolji nain za odreivanje cijene proizvoda. Konano, banke e morati da uloe znaajne
materijalne i ljudske resurse kako bi postavile na kvalitativno vii nivo upravljanje rizicima.
Savremena finansijska teorija i praksa je potvrdila da opstanak, profitabilno poslovanje i razvoj u
uslovima narastanja finansijskih transakcija sa sve veim rizikom, zahtijevaju visok nivo
kvaliteta menaderskog tima.
Ova teza je organizovana u pet cjelina:
Prvi dio je posveen definisanju rizika. Analizira se nekoliko osnovnih vrsta rizika (kreditni
rizik, trini rizik, operativni rizik, devizni rizik, kamatni rizik, rizik likvidnosti i rizik zemlje).
Drugi dio daje detaljniju razradu kreditnog rizika, naine njegovog mjerenja i upravljanje njime.
Dat je i osvrt na zakonsku regulativu, evropske direktive i bazelske sporazume.
Trei dio tie se upravljanja kreditnim rizikom, kao nezaobilaznim segmentom poslovanja u
savremenom bankarskom poslovanju. Navedeni su i razlozi, ciljevi, naini sprovoenja, kao i
politike i procedure upravljanja kreditnim rizikom.
etvrti dio je kljuni dio ove teze. U njemu je detaljno opisana finansijska analiza preduzea,
kao osnov upravljanja kreditnim rizikom, faktori kreditne sposobnosti i metodi kreditne analize.
Data su i objanjenja najeih stavki koje se mogu nai u bilansima stanja i uspjeha, osnovni
pokazatelji bilansa stanja i uspjeha. Radi boljeg razumijevanja finansijske analize dat je i
praktian primjer finansijske analize tek osnovanog preduzea.
Peti dio elaborira tehnologiju bankarskog kreditiranja. Panja je posveena praksi kreditiranja
(podnoenje zahtjeva, obrada zahtjeva i priprema predloga odluke, postupak odobravanja i
realizacija kreditnog plasmana).
MAGISTARSKI RAD
1. POJAM I DEFINISANJE RIZIKA U BANKARSKOM POSLOVANJU
1.1. Pojam rizika

Pojam rizika se moe definisati kao:1
mogunost gubitka,
neizvijesnost ili
mogunost bilo kog ishoda koji nije oekivan.
Ono to je zajedniko svim definicijama rizika je neizvijesnost i gubitak. Neizvijesnost

postoji uvijek kada se ne moe sa sigurnou znati ishod odreenog dogaaja. Kada rizik postoji,
moraju postojati bar dva mogua ishoda (ukoliko sigurno znamo da e se gubitak dogoditi, tada
rizik ne postoji). Najmanje jedan od moguih ishoda mora da bude nepoeljan. To moe biti
gubitak u smislu da je neto to osoba posjeduje izgubljeno, ili to moe biti dobitak manji od
mogueg.2
Mada je rizik star koliko i samo bankarsko poslovanje, razvoj discipline upravljanja rizicima
rezultat je novije istorije razvoja. Pojam finansijskog rizika oznaava negativna odstupanja od
oekivanih rezultata zbog varijabilnosti moguih ishoda.3 Finansijski rizici najee se odnose na
mogue gubitke na finansijskim tritima, zbog promjene kamatnih stopa, valutnih kurseva i sl.
Kreditni portfolio4 obino predstavlja najvee ulaganje banke i njen je dominantni izvor prihoda.
Kao takav, on je i najvei izvor rizika i najei razlog bankarskih gubitaka. Rizik kao
potencijalni gubitak, tj. troak, mora se izmjeriti u odnosu na potencijal ostvarivanja dobitka.
Rizik banaka lei u injenici da neke kombinacije faktora rizika dovode do negativnog
odstupanja budue vrijednosti portfolia od sadanje referentne vrijednosti portfolia.
Menaderima rizika su potrebne pouzdane mjere rizika radi usmjeravanja investicija u one
pozicije koje pruaju najbolji odnos rizika i prinosa. S obzirom na specifian karakter banaka i
1
http://sr.wikipedia.org/sr-el/Rizik
Npr., investitor koji propusti povoljnu priliku gubi dobitak koji je mogao ostvariti, npr. novac.
3
Crouhy M., Galai D., Risk Management, McGraw Hill, New York 2001., str.34
4
Portfolio predstavlja skup imovine razliitih oblika u vlasnitvu odreenog pravnog ili fizikog lica. Ta imovina se
sastoji od novca i vrijednosnih papira.
2
MAGISTARSKI RAD
injenicu da posluju specifinom robom, tj. novcem, odreivanje rizika mora biti ue
postavljeno. Naime, rizik se moe odrediti kao vjerovatnoa gubitka (smanjenje dobiti) nastala
kao rezultat dejstva neizvjesnih dogaaja u poslovanju banaka.
Prema odredbama Novog bazelskog sporazuma5 banke bi trebale da zamijene formalizovane
pristupe upravljanju rizikom sa novim tipovima menadmenta rizika. Potrebno je razviti sisteme
kvantifikacije rizika u cilju poboljanja procesa selekcije i ocjene kreditnih transakcija. Sistemi
kvantifikacije rizika moraju biti dovoljno detaljni da uzimaju u obzir dinamiku dananjih trita,
a sa druge strane dovoljno prilagodljivi da izlaze u susret potrebama individualnih institucija.
Pred finansijske institucije, koje investiraju sredstva svojih klijenata, postavljaju se zakonska
ogranienja u pogledu adekvatnosti kapitala, koja svaki investitor mora da uvai kako bi
limitirao rizik za svoje klijente. Ustanovljene su i obaveze izvjetavanja nadlenim regulatornim
institucijama o procjeni rizika investiranja. Iz tih razloga finansijske institucije imaju veliki
interes za tanom procjenom rizika.
1.2. Vrste bankarskih rizika
Voenje finansijskih institucija nikada nije bio lak zadatak. Meutim, u poslednje vrijeme
postao je jo tei zbog estih nesigurnosti u naem okruenju. Kamatne stope su postale
nestabilnije nego ranije. Zato su i nastale znaajne fluktuacije u zaradi na vrijednosti aktive i
pasive finansijskih institucija. Zabiljeen je i ogroman porast broja sluajeva neplaanja kredita i
drugih dunikih instrumenata, zbog ega finansijske institucije trpe velike gubitke. Zbog
izraenije oscilacije kamatnih stopa i veeg broja neplaenih dugova ne iznenauje injenica da
se sve vea panja posveuje upravljanju rizicima s kojima se finansijske institucije susreu.
Svaka banka se u svom poslovanju neminovno susree sa razliitim vrstama rizika iz kojih
mogu proistei negativni efekti na njeno poslovanje. Zbog raznovrsnosti i sloenosti poslova
U januaru 1999. godine Bazelska komisija ponudila je predlog Novog sporazuma, poznatijeg kao Bazel II.
Konana verzija ovog sporazuma objavljena je u junu 2004., a vai od decembra 2006. Bazel II se zasniva na tri
stuba: minimalni zahtjevi za potrebnim kapitalom, nadzorna supervizija i trina disciplina. Bazel II zamjenjuje
postojei tretman kreditnog rizika, uvodi kapitalni zahtjev za operativni rizik i vri harmonizaciju kapitalnih
zahtjeva banaka i brokerskih firmi., www.bis.org
MAGISTARSKI RAD
savremenih banaka u strunoj literaturi se javljaju brojne klasifikacije i vrste bankarskih rizika.
Podjela i grupisanje rizika nije ni malo jednostavna, s obzirom na neiscrpan broj izvora rizika.
U naelu, bankarski rizici se mogu podijeliti u etiri osnovne kategorije:6
o finansijski (obuhvataju dvije vrste rizika: osnovni rizici ukljuujui rizik likvidnosti,
solventnosti i kreditni rizik mogu rezultirati gubitkom za banku ako se njome ne
upravlja primjereno i pekulativni rizik kamatni, devizni i cjenovni rizici);
o operativni (vezani su za ukupnu organizaciju banke i funkcionisanje unutranjeg sistema
ukljuujui informatiku i ostale tehnologije, usklaenost bankarskih politika i procedura,
mjere zatite od greaka u poslovanju i prevara);
o poslovni (vezani su za bankarsko poslovno okruenje, ukljuujui makroekonomske i
politike inioce, zakonsko okruenje i ukupnu infrastrukturu finansijskog sistema i
platnog prometa);
o rizik dogaaja (ukljuuje sve tipove vanjskih rizika koji, ukoliko se materijalizuju, mogu
naruiti bankarsko poslovanje ili pogorati finansijsku stabilnost i adekvatnost kapitala).
Rizici kojima je banka naroito izloena u svom poslovanju su:7 kreditni rizik, rizik likvidnosti,
trini rizici (kamatni rizik, devizni rizik i rizik od promjene trine cijene hartija od vrijednosti,
finansijskih derivata i robe), rizik izloenosti banke, rizik ulaganja banke, rizik zemlje, operativni
rizik, pravni rizik, reputacioni rizik i strateki rizik.
Kreditni rizik je rizik mogunosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital
banke usled neizvravanja obaveza dunika prema banci.
Rizik likvidnosti je mogunost nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke
usled nesposobnosti banke da ispunjava svoje dospjele obaveze.
Trini rizik obuhvata kamatni i devizni rezik.
Kamatni rizik je rizik mogunosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital
banke usled promjene kamatnih stopa.
6
7
Greuning H., Bratanovi S., Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, Mate, Zagreb 2006., str. 3-4
http://www.nbs.rs/internet/latinica/55/55_6/index.html?
10
MAGISTARSKI RAD
Devizni rizik je rrizik mogunosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital
banke usled promjene deviznog kursa.
Posebnu vrstu trinog rizika predstavlja rizik od promjene trine cijene hartija od
vrijednosti, finansijskih derivata ili robe kojom se trguje ili se moe trgovati na tritu.
Rizici izloenosti banke obuhvataju rizike izloenosti banke prema jednom licu ili prema grupi
povezanih lica, kao i rizike banke prema licu povezanom sa bankom.
Rizici ulaganja banke obuhvataju rizike njenih ulaganja u lica koja nisu lica u finansijskom
sektoru i u osnovna sredstva.
Rizik zemlje (rizici koji se odnose na zemlju porijekla lica prema kome je banka izloena)
podrazumijeva mogue negativne efekte na finansijski rezultat i kapital banke zbog
nemogunosti banke da naplati potraivanja od ovog lica iz razloga koji su posledica politikih,
ekonomskih ili socijalnih prilika u zemlji porijekla tog lica. Ova vrsta rizika obuhvata politikoekonomski rizik i rizik trnsfera.
Operativni rizik odnosi se na mogunost nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i
kapital banke koji su posledica propusta u radu zaposlenih, neodgovarajuih internih procedura i
procesa, neadekvatnog upravljanja informacionim i drugim sistemima, kao i usled nepredvidivih
eksternih dogaaja.
Pravni rizik predstavlja mogunost nastanka gubitaka usled kazni i sankcija proisteklih iz
sudskih sporova po osnovu neispunjavanja ugovornih i zakonskih obaveza, kao i usled kazni i
sankcija izreenih od strane regulatornog tijela.
Reputacioni rizik se odnosi na mogunost nastanka gubitaka usled negativnog uticaja na trino
pozicioniranje banke.
11
MAGISTARSKI RAD
Strateki rizik se odnosi na mogunost nastanka gubitaka usled nepostojanja dugorone

razvojne komponente u upravljakom i rukovodeem timu banke.
Ipak, u najznaajnije rizike u bankarskom poslovanju spadaju: kreditni rizik, trini rizik,
operativni rizik, devizni rizik, kamatni rizik, rizik likvidnosti i rizik zemlje. Zato e ovi rizici biti
detaljnije obraeni.
1.2.1. Kreditni rizik

Kredit8 je finansijska imovina koja rezultira iz predavanja gotovine ili druge imovine od
strane kreditora uz obavezu vraanja na definisani datum ili datume, ili na zahtjev, obino sa
kamatom.9 Svako pozajmljivanje sredstava sa sobom nosi i odreenu dozu rizika. Kreditni rizik
se definie kao rizik neizvravanja obaveza po osnovu nastalog duga, tj. neplaanja glavnice od
strane dunika, odnosno rizik da suprotna strana u ugovoru ne izvri obavezu u punoj vrijednosti
ili u trenutku dospijea ili u bilo kom trenutku nakon dospijea. On izraava trajnu ili privremenu
nemogunost dunika da u ugovorenom roku ispuni obavezu ili je u tom roku samo djelimino
ispuni. Meu rizicima sa kojima se banka suoava, ovo je najvanija vrsta.
Kredit je novani duniko-povjerilaki odnos u kojem povjerilac kredita (obino banka) ustupa pravo korienja
odreenog iznosa novanih sredstava duniku (debitoru) na ugovoreno vrijeme i uz ugovorene uslove povrata. Sama
rije kredit dolazi od francuskog, njemakog i talijanskog jezika, a iz latinskog dolazi samo znaenje, to znai - ono
to je povjereno, zajam. U irem smislu rijei obuhvata razliite namjenske i nenamjenske kreditne oblike poput
novanih zajmova, robnih i potroakih kredita, finansijskih kredita, poslovnih aranmana prodaje robe, usluga i
izvoenja radova uz odloenu naplatu, dunike vrijednosne papire, standby sporazume, otvorene raune i dr. Kao
instrument premoenja tekue nelikvidnosti, odnosno finansiranja izvoza, uvoza, potronje, investicija ili
proizvodnje u razdoblju nedovoljne tednje, kredit je vana poluga gospodarskog rasta i razvoja. U nedostatku
novca, kao sredstva prometa i plaanja, preko ekova, mjenica i drugih kreditnih instrumenata smanjuje se opasnost
od gospodarskog zastoja, nedovoljne potranje uz datu ponudu ili pak nedostatka ponude roba i usluga potrebnih za
zadovoljenje potranje. To se posebno ogleda kod bankarskih kredita, gdje banke odobravajui kredit stvaraju novac
(depozitni ili kreditni novac) kojim zajmotrailac moe raspolagati za plaanja. Odobravanje novanih i nenovanih
kredita, zasniva se na povjerenju prema duniku, odnosno ocjeni njegove kreditne sposobnosti i spremnosti vraanja
kredita u dogovorenom roku, uz plaanje odreene naknade u obliku kamate. Kako bi se smanjio rizik od
nemogunosti dunika da uredno izvrava svoje obaveze prema povjeriocu, korienje kredita esto je uslovljeno
odreenim kreditnim osiguranjem, npr. jemstvom, pravom zaloga pokretne imovine, zalonoga prava na nekretnine i
sl., http://hr.wikipedia.org/wiki/Kredit
9
Bank for International Settlement, Basel Committee on Banking Supervision, 1996., Settlement risk in foreign
exchange transactions: Report prepared for the committee on payment and settlement systemes of central banks of
the group of ten countries, Bazel, Switzerland
12
MAGISTARSKI RAD
Postoje razliiti izvori nastanka kreditnog rizika, od odobravanja kredita stanovnitvu i malim
preduzeima, sekjuritizovanih,10 hipotekarnih kredita preko trgovine korporativnim ili dravnim
dugovnim hartijama, do trgovine derivatima na finansijskim tritima. Visina kreditnog rizika
zavisie od strukture ugovora izmeu banke i njenih klijenata. Kreditni rizik je mogue
diversifikovati ali se teko moe potpuno pokriti (izvriti heding).11 Razlog je to najvei dio
rizika neizvrenja obaveze moe biti rezultat sistemskog rizika.
Kreditni rizik je, vie od svih drugih, uslovljen neizvjesnim okolnostima vezanim za
poslovanje klijenta. To za posledicu ima potrebu kontrole velikog broja parametara poslovanja i
klijenta i banke. Banka mora imati predstavu o rizicima sa kojima se klijent susree u svom
poslovanju, polazei od karaktera njegovog poslovanja i trita u kome posluje. Izloenost
kreditnom riziku se u savremenom bankarskom poslovanju mjeri procjenom oekivanog gubitka
po odreenoj investiciji na osnovu kvantitativne analize. Pri tome, oekivani gubitak zavisi od tri
inioca:12
vjerovatnoa da suprotna strana nee podmiriti obaveze na ugovoreni nain i u ugovoreno

vrijeme,
iznos gubitka koji bi se ostvario u sluaju nepotovanja ugovora od suprotne strane,
potencijalna izloenost banke neplaanju na odreeni datum u budunosti.
Monitoring kreditnog rizika u banci vri se kroz klasine bankarske procedure:
ustanovljavanje sistema limita zaduivanja,
potovanje pravila o diversifikaciji rizika na sve zajmotraioce itd.
Osim klasinih kreditnih poslova, kreditni rizik nastaje kod trgovanja razliitim finansijskim
instrumentima na tritu. Gubitak koji e nastati u sluaju neizmirivanja obaveza dunika zavisi
od trine vrijednosti finansijskih instrumenata i stepena njihove likvidnosti.
10
Sekjuritizacija kredita je proces u kojem se plasmani objedinjuju u pul i prodaju se prava na hartije od vrijednosti
pula. Npr. Finansijska kompanija koja je izdala veliki broj kredita hoe da prikupi jo sredstava za plasman, ali nema
likvidno sekundarno trite za individualne kredite. Umjesto toga, firma formira pul velikog broja kredita i prodaje
investitorima uee u pulu. Za finansijsku kompaniju ovo znai priliv novih sredstava, dok za investitora
predstavlja likvidnu investiciju s obzirom na veliku diversifikaciju., www.riskglossary.com
11
Heding predstavlja preuzimanje rizika koji umanjuju ukupan rizik portfolia. Ne treba ga mijeati sa
diversifikacijom. Kod diversifikacije rizici su nekorelirani, dok kod hedinga imaju negativnu korelaciju.,
www.riskglossary.com
12
Basel Committee of Banking Supervision, 2004., str.62-65
13
MAGISTARSKI RAD
1.2.2. Trini rizik
Trino orjentisanim ekonomijama trina vrijednost aktive, pasive i neto vrijednost banke i
drugih finansijskih institucija konstantno su u nestabilnom stanju, stvarajui trini rizik. Trini
rizik je rizik koji neka banka moe snositi usled nepovoljnih kretanja trinih cijena. Izloenost
takvom riziku moe nastati usled baninog preduzimanja namjernih pekulativnih pozicija ili
moe proizai iz banine aktivnosti trgovanja devizama.13 Trini rizik je vjerovatnoa
ostvarivanja gubitka po finasnijskim instrumentima evidentiranim bilansno i vanbilansno,
uzrokovana promjenama u kamatnim stopama, deviznim kursevima, cijenama, indeksima i /ili
ostalim trinim faktorima koji utiu na vrijednost finansijskih instrumenata, kao i na rizike
povezane sa prometom finansijskih instrumenata na tritu (rizik druge ugovorne strane,
emitenta i plasmana). Trini rizici proizilaze iz nestabilnosti pozicija u etiri osnovna
ekonomska trita: kamatno osjetljivom tritu dunikih vrijednosnih papira, tritu akcija,
valuta i roba. Nestalnost svakog od navedenih trita izlae banku kolebanjima cijena ili
vrijednosti finansijskih instrumenata. U razvijenom trinom okruenju, banke se sa evidentnom
likvidnou mogu normalno zatititi od kolebljivosti trita. Rezultirajua neto efektivna
otvorena pozicija odreuje iznos portfolija koji ostaje izloen trinom riziku.
Kapital se mora zadrati kao zatita za potencijalne gubitke usled trinog rizika. Takav se
kapital naziva dodatni kapital II.
Najvaniji indikatori trinog rizika u upravljanju bankarskim i finansijskim institucijama
14
su:
odnos knjigovodstvene vrijednosti aktive i procjene trine vrijednosti iste aktive,
odnos knjigovodstvene vrijednosti akcijskog kapitala i trine vrijednosti tog istog

akcijskog kapitala,
trina vrijednost obveznica i druga fiksna prihodovna aktiva u relativnom odnosu prema
njihovoj vrijednosti, registrovana u knjigovodstvu banaka ili drugih finansijskih
institucija,
13
14
Greuning H., Bratanovi S., Analiza i upravljanje bankarskim rizicima, 2. izdanje, Mate, Zagreb, 2006., str.231
Greuning H., Bratanovi S., Analiza i upravljanje bankarskim rizicima, Mate, Zagreb 2006., str.233
14
MAGISTARSKI RAD
trina vrijednost obine i prioritetne akcije po jedinici, koja odraava percepciju

investitora o izloenosti riziku banke ili druge finansijske institucije, kao i potencijal
zarade.
Trini rizik rezultira iz promjene cijene akcija, robe, kamatnih stopa i valuta. Stoga, njegovi
najvaniji djelovi su rizik vlasnike pozicije, robni, kamatni i valutni rizik. Svaki sastavni dio
rizika ukljuuje opti trini rizik i specifini rizik koji nastaje usled specifine strukture
portfolija neke banke. Osim standardnih instrumenata, trini rizik se odnosi i na derivatne
instrumente, kao to su opcije, dioniki derivati ili derivati vezani za valutu i kamatne stope.
Nestalnost cijena veine aktive koja se dri u investicijskom portfoliju stabilne likvidnosti ili
trgovakom portfoliju esto je znatna. Kolebljivost se pokazuje ak i na razvijenim tritima,
premda je mnogo via u novim ili nelikvidnim tritima. Prisustvo velikih institucionalnih
investitora, kao to su penzioni fondovi, osiguravajua drutva ili investicioni fondovi, takoe su
imali uticaja na strukturu trita i trinog rizika. Institucionalni investitori usklauju svoj krupni
investicioni portfolio stabilne likvidnosti i trgovaki portfolio trgovanjem velikih razmjera, a na
tritima sa rastuim cijenama kupovina velikih razmjera ima tendenciju da gura cijene na gore.
Obratno, trita sa tendencijom pada postaju nestalnija kada se prodaju veliki paketi akcija. Na
kraju to vodi do irenja amplitude cijena, te shodno tome, do poveanog trinog rizika. Sve vea
izloenost banaka trinom riziku uzrokovana je tendencijom raznolikosti bankarskog
poslovanja.
Portfolio vlasnikog trgovanja mora se razlikovati od investicionog portfolia stabilne
likvidnosti. Cilj pekulativnog trgovanja usmjeren je na iskoriavanje trinih prilika (npr:
korienjem ugovora o otkupu) dok se investicioni portfolio stabilne likvidnosti podrava i njime
trguje kao amortizerom za osiguranje stabilne likvidnosti. I pekulativno trgovanje i investicioni
portfolio stabilne likvidnosti podloni su trinom riziku. Po svojoj prirodi, trini rizik zahtijeva
trajnu panju menadmenta banke kao i primjerene analize. Ogranienje izloenosti riziku
maksimalnog gubitka trebalo bi se odrediti s obzirom na strukturu kapitala neke banke i trend
zarade kao i njen sveukupni profil rizika. Kada gubici pozicije neke banke dostignu neprihvatljiv
nivo pozicije treba ili automatski zatvoriti ili zapoeti konsultacije sa slubenicima zaduenim za
15
MAGISTARSKI RAD
upravljanje rizicima ili ALCO15 odborom kako bi se utvrdila ili potvrdila strategija ogranienja
maksimalnog gubitka.
1.2.3. Operativni rizik
Veina teoretiara se slae da je upravljanje bankom, danas, u sutini upravljanje rizicima kojima je ona izloena u svom poslovanju. Decenijama unazad, predmet analize rizika u
bankarskom poslovanju su bili tradicionalni bankarski rizici: kreditni rizik, trini rizik, rizik
likvidnosti i rizik solventnosti. Meutim, globalizacija, deregulacija finansijskih trita, merderi
i akvizicije, savrenija tehnologija, poveana konkurencija, izbjegavanje posrednika, porast elektronske trgovine, visok stepen spajanja, razdvajanja i konsolidacije, porast unutranjih i ino-sporazuma, uee u kliringu itd. znaajno je povealo izloenost banke potpuno novim rizicima u
poslovanju i pred finansijske institucije postavilo sasvim nove izazove koji se tiu poboljanja
elastinosti finansijskog sitema. Poslednjih godina banke su shvatile da od kvalitetne procjene i
sistema upravljanja operativnim rizikom, umnogome zavisi njena stabilnost, trino uee i rezultat poslovanja. Na ovaj nain, u iu interesovanja dospijevaju operativni rizici, koji i nisu
potpuno novi rizici. Oni su zapravo oduvijek bili dio bankarskog poslovanja ali im do sada nije
bila posveena odgovarajua panja.
Operativni rizik predstavlja vjerovatnou ostvarenja gubitka u poslovanju banke, usled neadekvatnih internih sistema, procesa i kontrola, slabosti i propusta u izvrenju poslova, protivpravnih radnji i spoljnih dogaaja koji mogu izloiti banku gubitku.16 Operativni rizik je rizik tete,
koji banka moe pretrpjeti usljed poremeaja faktora poslovanja, internih17 ili eksternih18.
15
ALCO odbor za upravljanje aktivom i pasivom

okovi N. (savjetnik za ekonomska pitanja u Udruenju banaka Crne Gore), Operativni rizici u bankarskom
poslovanju, Vjerovatnoa ostvarivanja gubitaka, www.cgekonomist.com/?broj=10&clanak=509, 9. jun 2008.
17
Interni faktori su: struktura banke, priroda baninih aktivnosti, kvalitet ljudskih resursa...
18
Eksterni faktori su: promjene u bankarskom sektorru, tehnoloki napredak, prirodne (elementarne) nepogode...
16
16
MAGISTARSKI RAD
Kroz pisane politike i procedure za upravljanje rizicima, banka treba da obezbijedi:19
politike i procedure za upravljanje operativnim rizikom;
definisana ovlaenja i odgovornosti u procesu preuzimanja i upravljanja operativnim rizikom;
sistem izvjetavanja i informisanja upravnog odbora i rukovodstva banke o upravljanju

operativnim rizikom.
Praksa je da upravni odbor najmanje jednom godinje preispituje adekvatnost uspostavljenog

sistema upravljanja operativnim rizikom. Navedenim politikama i procedurama se obezbjeuje:20
identifikacija postojeih izvora operativnog rizika i izvora operativnog rizika koji mogu
nastati uvoenjem novih sistema, poslovnih proizvoda i aktivnosti;
mjerenje operativnog rizika, njegovom tanom i blagovremenom procjenom;
praenje operativnog rizika, analiziranjem stanja, promjena i trendova izloenosti riziku i
kontrolisanje operativnog rizika, njegovim odravanjem na nivou prihvatljivom za rizini

profil banke, njegovim smanjenjem ili eliminisanjem.
U veini banaka, operativnim rizikom upravlja ALCO komitet i prati izvrenje preduzetih
mjera za njegovo otklanjanje. ALCO u adekvatnoj formi informie zaposlene u banci o njihovim
obavezama u procesu upravljanja operativnim rizikom, mjerama koje treba preduzeti radi njegovog smanjenja ili eliminisanja. Obino jednom godinje ALCO preispituje plan postupanja banke
u vanrednim situacijama, scenarije dogaaja koji mogu uzrokovati prekid kljunih poslova u
banci, utvrivanje prelaznih rjeenja za ouvanje kljunih aktivnosti, kao i sistema za uspostavljanje redovnog naina poslovanja. Plan postupanja banke u vanrednim situacijama podnosi se
Upravnom odboru, koji ga i usvaja. U zavisnosti od nivoa operativnog rizika u banci, zaduuju
se direktori sektora i sektor IT za njegovo praenje i pravovremeno obavjetavaju menadment
banke, ALCO i upravni odbor o ukupnoj izloenosti ovom riziku, kao i visini potrebnih rezervi
za potencijalne gubitke.
19
20
17
MAGISTARSKI RAD
Kljuna komponenta stratekog upravljanja je odobravanje tolerisanog rizika od strane organizacije, odobravanjem strategija koje postavljaju uglavnom pisane standarde. Praksa je da interni revizor i ALCO vre interno izvjetavanje o funkcionisanju sistema upravljanja operativnim
rizikom i njegovom periodinom ispitivanju. Interni revizor u svojim izvjetajima konstatuje iznos i uzroke nastanka gubitaka po operativnom riziku, daje preporuke za preduzimanje odreenih mjera za otklanjanje istih, radnje koje je banka preduzela za nadoknadu gubitka, kao i mjera
koje je banka preduzela da sprijei gubitke po ovom osnovu u budunosti. Svi zapisi o sluajevima koji se identifikuju kao potencijalno rizini sluajevi, dokumentuju se u posebnoj bazi izvjetaja. U vezi sa gubicima koji su proistekli iz operativnog rizika, a koji prelaze jedan odsto rizinog kapitala banke, interni revizor i menadment banke obavjetavaju centralnu banku, najkasnije u roku od osam radnih dana od nastanka gubitka (prema aktuelnim propisima). Izvjetaj sadri
uzroke i iznos gubitaka, radnje koje je banka preduzela da nadoknadi gubitak, kao i radnje koje
je banka preduzela ili namjerava da preduzme u cilju spreavanja nastanka slinih gubitaka u budunosti.
Politika upravljanja operativnim rizikom banke omoguava laku identifikaciju, mjerenje,
kontrolisanje i praenje operativnog rizika. Jedna od kljunih stvari vezanih za upravljanje operativnim rizicima je identifikacija njihovih izvora. Izmeu ostalih, tu spadaju:21
protivpravno i neadekvatno postupanje zaposlenih u banci, kao to je pronevjera, pranje

novca, neovlaeni pristup raunima klijenata, zloupotreba povjerljivih informacija, davanje lanih ili pogrenih informacija o stanju banke, neaurnost u izvrenju poslova, greke pri unosu podataka, nepridravanje dobre poslovne prakse u radu, roake veze na
kljunim pozicijama u banci i sl;
neadekvatnost informacionog i drugih sistema u banci;
poremeaji u poslovanju i kvar sistema (npr. kvar hardware ili software);
spoljne protivpravne radnje, kao to su kraa, neovlaeni prenos sredstava, neovlaeno

ulaenje u bazu podataka, nezakonito pribavljanje dokumenata banke i dr;
neprimjerena poslovna i trina praksa, lo izbor klijenata (nepotovanje internih procedura);
nepredvidivi dogaaji, kao to su elementarne i druge nepogode, terorizam i sl.
21
18
MAGISTARSKI RAD
Prema ve navedenom modelu, izvjetaje o operativnim rizicima, svakog mjeseca, alju sve
organizacione jedinice banke organizacionoj jedinici zaduenoj za upravljanje rizicima, koja sumira izvjetaje i utvruje nivo rezervacija. Ta jedinica e nakon identifikacije konkretnih izvora
operativnog rizika primijeniti adekvatne metode mjerenja, koje e podravati postojea tehnoloka rjeenja. Nakon toga vri se obraun rezervi za potencijalne gubitke po ovom osnovu, shodno
rizinom profilu banke i uspostavljenih limita izloenosti.22
Poslednjih godina donijet je niz propisa koji prate operativne rizike, a to su: The Bank
Secrecy Act, USA Patriot Act Gramm-Leach-Billey Act, Basel II, Sarbanes-Oxley, i Federal
Financial Institucions Examination Council (FFIEC).23
U skladu sa standardima o upravljanju operativnim rizikom, koje je propisao Bazelski komitet
(tzv. Bazel II), neke banke u Crnoj Gori, primjenjuju model baziran na COSO Enterprise Risk
Management okviru za identifikovanje, monitoring i otklanjanje operativnih rizika, kao i na
ORMMM Operational management Maturity Model procesu uvoenja cijelog postupka upravljanja operativnim rizicima poslovanja banke.24
22
To su tri metoda obrauna rezervi za potencijalne gubitke (osnovni pristup, standardizovani pristup i napredni pristup). Ako se primijeni npr. standardizovani pristup, banka mapira svoje aktivnosti u osam poslovnih linija, ili segmenata poslova. Zahtjev za svaku posebnu liniju se dobija kao proizvod odreenog indikatora i fiksnog procenta b
(beta), koji je propisao Bazelski komitet.
23
The Bank Secrecy Act i USA Patriot Act zahtijevaju programe kojima e se omoguiti uspjena kontrola protiv
pranja novca, izvjetavanje o sumnjivim aktivnostima, praenje velikih transfera novca, identifikacija komitenata...
The Gramm-Leach-Billey Act se odnosi na zatitu privatnosti kao i na sigurnost informacija u okviru jedne banke.
Serbanes-Oxley Act zahtieva reviziju internih kontrola irom mnogih odjeljenja banke.
FFIEC i FFIEC IT daju niz instrukcija za upravljanje rizicima informacionih tehnologija (IT).
I naravno, novi Basel II sporazum, donet od Bazelskog odbora Banke za meunarodna poravnanja (BIS), koji
obezbeuje niz meunarodnih standarda za upravljanje rizicima u finansijskim organizacijama. Oni pribliavaju
kapital koji banke poseduju i rizike koje preduzimaju, da bi se poveala sposobnost odbrane od rizinih dogaaja i
stabilnost same finansijske organizacije. Basel II namee finansijskim institucijama da moraju imati strategiju
upravljanja rizicima. Njegov osnovni cilj je da kreira regulatorne okvire za standardizaciju upravljanja rizicima za
finansijske organizacije, koji e vaiti irom sveta. Ovo u sutini znai da je usaglaenost sa Baselom II obavezna za
sve finansijske institucije u Evropskoj Uniji, to njegovo razumevanje ini jo zanimljivijim i vanijim. Uglavnom,
Basel II je vaan po tome to je upravo on uveo operativne rizike u rizike prvog reda, navodei da i drugi rizici osim
kreditnog i trinog mogu biti krucijalni.
24
19
MAGISTARSKI RAD
1.2.4. Devizni rizik
Ovo je vrlo realan rizik, naroito na ovim prostorima gdje ne postoji razvijeno trite koje
bankama ili preduzeima omoguava da se zatite od tog rizika. Devizni rizik nastaje kada
preduzea raspolau sredstvima ili prihodima u jednoj valuti, a njihove obaveze su u drugoj
valuti. Brojni su primjeri situacija irom svijeta u kojima je devizni rizik bio uzrok propasti inae
kvalitetnih preduzea i banaka.
Mada postoje razvijeni instrumenti (terminski ili opcioni ugovori) koji se mogu koristiti radi
smanjenja nivoa rizika, oni se kod nas jo ne primjenjuju. Zato banke treba da vode rauna o
tome da se svaka valutna neusklaenost identifikuje, uz redovno izvjetavanje rukovodstva, tako
da se moe neutralisati ukoliko se kurs kree na nain koji ne odgovara banci.
Banke treba da vode rauna o situacijama kada su njihovi klijenti koji su korisnici kredita
izloeni deviznom riziku. Ovo je naroito znaajno u sluajevima kada klijent dobije kredit od
banke u jednoj valuti (razlozi za to su uglavnom nie kamatne stope) pri emu su njegova
sredstva ili ostvareni prihod u drugoj valuti. Negativne kursne razlike bie ostvarene kada je
otvorena pozicija pozitivna, a doe do pada vrijednosti strane valute u odnosu na domau, ako u
situaciji negativne otvorene valutne pozicije vrijednosti strane valute izraene u domaoj poraste.
1.2.5. Kamatni rizik
Jedan od najveih i najopasnijih oblika rizika sa kojim se suoavaju banke i druge finansijske
institucije jeste kamatni rizik. Izloenost banaka ovoj vrsti rizika proistie iz toga to veina
njihovih bilansnih stavki generiu prihode i trokove koji se usklauju sa kamatnim stopama.
Kamatni rizik predstavlja osjetljivost kapitala i prihoda na promjene u kamatnim stopama. Npr.
banka koja ima zakljuen ugovor o kreditu sa klijentom po varijabilnoj kamatnoj stopi izloena
je riziku da zabiljei pad prihoda ako nastupi pad trita kamatnih stopa. Suprotno tome, korisnik
kredita dolazi u nepovoljnu poziciju, tj. ima vee trokove, ukoliko doe do skoka kamatnih
stopa na tritu. Osnovna mjera obezbjeenja od ovakve vrste rizika jeste utvrivanje
koeficijenta koji pokazuje odnos izmeu stavki aktive i pasive koje su osjetljive na promjene
20
MAGISTARSKI RAD
kamatnih stopa. On predstavlja spremnost banke da prihvati rizik u pogledu predvianja budueg
kretanja kamatnih stopa na tritu.
Kada na tritu doe do promjena u kamatnim stopama, izvor prihoda banaka i njihovih
konkurenata (naroito prihodi od kamata po zajmovima i h.o.v.) kao i najvaniji izvori trokova
(trokovi od kamata po nedepozitima i drugim zaduivanjima) takoe moraju da pretrpe
promjene. Promjenljive trine kamatne stope takoe mijenjaju trinu vrijednost aktive i pasive
i time mijenjaju neto vrijednost finansijske institucije, tj. vrijednost investicija vlasnika
kompanije. Promjenljive trine kamatne stope utiu i na bilans stanja i uspjeha i drugih
finansisjskih institucija.
Cilj upravljanja kamatnim rizikom jeste odravanje izloenosti po kamatnim stopama unutar
doputenih okvira. Visoke kamatne stope dovode do smanjivanja cijene akcija. One stimuliu
investitore da slobodna novana sredstva preusmjeravaju u bankarski sistem to dovodi do manje
tranje na tritu akcija i pada njihove cijene. Obrnut proces se deava u sluaju pada kamatnih
stopa. Takoe, niske kamatne stope, odnosno jeftin novac, stvaraju slobodna sredstva za nastup
pekulanata na tritu kapitala to dovodi do rasta cijena akcija.25 U suprotnom, oskudica
novanih sredstava generisanih iz bankarskog sektora smanjuje pekulativnu tranju na berzi to
dovodi do pada cijena akcija. Takoe, visoke kamatne stope predstavljaju problem kompanijama
koje se finansiraju kreditima. Zato nemaju dovoljno sredstava za ulaganja i poveavanje
vrijednosti firme, a samim tim i cijene njenih akcija.26
Rizik kamatne stope (interest rate risk) nastaje usled promjena u nivou kamatne stope na
tritu i on je uglavnom nediversifikovani rizik poto nivo svih kamatnih stopa tei da se mijenja
zajedno i utie na vrijednost svih h.o.v. istovremeno.27
25
Jazi V., Rizici u bankarskom poslovanju, Stubovi kulture, Beograd 2008., str. 17
injenica je da postoji veliki uticaj kamatnih stopa na kretanja cijena h.o.v. Meutim, primjer investicione manije
u vrijeme velike svjetske ekonomske krize 1929.godine, kada su kamatne stope bile izuzetno visoke, a trite akcije
biljeilo nevjerovatan rast, najbolje govori u prilog tvrdnji da ne postoji ovako jednoznana korelacija kretanja
kamatnih stopa i cijena akcija.
27
Akcije (obine i prioritetne) imaju rizik kamatne stope jer su njihove procijenjene vrijednosti sadanje vrijednosti
buduih dividendi. Tako, kada se mijenja kamatna stopa, mijenja se i sadanja vrijednost ovih h.o.v. meutim,
obine i prioritetne akcije ne mijenjaju se tano u skladu sa cijenama obveznica jer su vie pod uticajem drugih vrsta
rizika (prije svega rizika bankrotstva firme). Glavni rizik kome podleu dravne obveznice jeste rizik kamatne stope,
s obirom da su osloboene rizika neizvrenja obaveze. Tako trina cijena obveznica varira s promjenom k.s.na
tritu i rijetko je jednaka nominalnoj vrijednosti, osim u momentu dospijea kada se nominalna vrijednost mora
vratiti investitoru. U sliaju rasta trine kamatne stope, cijena dravnih obveznica pada jer investitori nisu spremni
da kupuju obveznicu koja nosi niu kamatnu stopu od one koja je trenutno na tritu. U suprotnom, kada kamatne
stope padaju, raste cijena obveznica poto su investitori zainteresovani za ve emitovane obveznice po kamatnoj
26
21
MAGISTARSKI RAD
Kamatne stope za svaki pojedinani zajam ili h.o.v. odreuje finansijsko trite na kojem
davaoci sredstava zajma (kredita) dolaze u kontakt sa onima kojma su ta sredstva potrebna. Tako
kamatne stope (cijena kredita) imaju tendenciju da dostignu nivo na kojem dolazi do
izjednaenja iznosa sredstava kredita koja se trae i iznosa sredstava koja se obezbjeuju.28 Kada
je u pitanju odobravanje zajmova, banke i njihovi konkurenti obezbjeuju sredstva za
odobravanje kredita na tritu. Pri tome je svaka od ovih zajmovnih institucija samo jedna od
mnogobrojnih institucija koje obezbjeuju sredstva za kredite na meunarodnom tritu
sredstava. Banke se pojavljuju na tritu i kada im je potreban zajam (kredit) da ponude svoje
depozitne usluge sa ciljem da poveaju sredstva za odobravanje zajmova i investicija. Bez obzira
na to da li se banke i njihovi konkurenti nau na tritu na strani onih koji obezbjeuju sredstva
ili onih koji trae sredstva zajma u bilo kom trenutku oni ne mogu da odrede nivo niti da budu
sigurni u pogledu tendencija kretanja trinih kamatnih stopa. Finansijska institucija moe samo
da reaguje na dostignuti nivo ili tendenciju kretanja kamatnih stopa na nain koji prua najbolje
izglede za postizanje njenih ciljeva.
Bankari pokuavaju da predvide budua kretanja na tritu kamatnih stopa radi uklanjanja
kamatnog rizika. Meutim, injenica da se kamatne stope formiraju na osnovu interakcija hiljada
zajmodavaca i zajmoprimaca ini predvianje preciznih kamatnih stopa praktino nemoguim.
Dakle, bankari moraju da prihvate kamatne stope kao takve i da na osnovu toga prave svoje
planove.
1.2.6. Rizik likvidnosti
Likvidnost predstavlja sposobnost banke da u svakom trenutku raspolae adekvatnim

iznosom sredstava neophodnih za finansiranje rasta aktive i blagovremeno pokrie svih obaveza
koje dospijevaju. Likvidnost je bankama potrebna za kompenzaciju oekivanih i neoekivanih
nestabilnosti u bilansima i za osiguranje sredstava za rast. Preko likvidnosti se odrava
povjerenje depozitara, ime se izbjegava domino efekat to omoguuje opstanak banke u
stopi veoj od trenutne. Investitor koji eli da izbjegne fluktuacije kamatnih stopa moe investirati u kratkorone
obveznice. Meutim, tada se javlja druga vrsta rizika-rizik nominalne (kuponske) k.s.
28
Rose S. P., Hudgins S.C., Bankarski menadment i finasnijske usluge, Data status, Beograd 2005., str.33
22
MAGISTARSKI RAD
neizvjesnim trinim uslovima.29 Ona predstavlja sposobnost banke da djelotvorno obavlja otkup
depozita, da pokrije vea finansiranja u kreditnom i investicionom portfoliju. Za veinu banaka i
drugih deponentnih institucija, najvei pritisci potranje za raspoloivim sredstvima dolaze od
strane klijenata koji povlae novana sredstva sa svojih depozitnih rauna i u vidu zahtjeva za
odobravanje kredita od strane klijenata koje odreena institucija eli da zadri kao svoje klijente
bilo u formi obnavljanja isteklih ugovora o zajmu ili povlaenja po postojeim kreditnim
linijama.
Da bi se izalo u susret pomenutoj potranji za likvidnou, banke i druge finansijske
institucije se pozivaju na nekoliko potencijalnih izvora sredstava. Najvaniji izvor sredstava
deponentne institucije su novi depoziti klijenata (bilo da su to novootvoreni rauni ili novi
depoziti na ve postojeim raunima). Priliv depozita je najvei kada se isplauju mjesene plate
i sredinom mjeseca kada se plaaju rauni i vre ostala plaanja. Sledei vaan izvor likvidnih
sredstava je otplata zajmova od strane klijenata ime se obezbjeuju svjea sredstva za
zadovoljavanje novih potreba likvidnosti, to se postie i prodajom aktive, posebno utrivih
h.o.v. iz portfolija h.o.v. Likvidnost se takoe obezbjeuje i iz prihoda ostvarenih od prodaje
nedepozitnih usluga, kao i od zaduivanja na tritu novca.
Kada je ukupna potranja likvidnosti vea od ukupne ponude menadment mora da se
pripremi za deficit likvidnosti i da odlui kada i odakle e obezbijediti dodatna likvidna sredstva.
S druge strane, ako je u bilo kom trenutku ukupna likvidnost vea od ukupne potranje za
likvidnou rukovodstvo mora da se pripremi za suficit likvidnosti i da odlui kada i gdje e
rentabilno investirati suficit likvidnih sredstava sve dok ista ne budu potrebna za pokrie buduih
potreba likvidnosti.
Rizik likvidnosti je rizik od nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke
usled nesposobnosti banke da ispunjava svoje dospjele obaveze. Sutina problema upravljanja
likvidnou finansijske institucije moe se opisati u dvije reenice:30
Rijetko se dogaa da je potranja za likvidnou jednaka ponudi likvidnih sredstava u bilo kom
odreenom vremenskom trenutku. Finansijska kompanija se stalno suoava ili sa deficitom
likvidnosti ili sa suficitom likvidnosti.
29
30
Jovi S., Bankarstvo, Nauna knjiga, Beograd 1990., str. 246-247

Rose S. P., Hudgins S.C., Bankarski menadment i finansijske usluge, 6.izdanje, Data status, Beograd 2005., str.53
23
MAGISTARSKI RAD
Upravljanje likvidnou podlijee riziku promjene trinih kamatnih stopa kao i riziku da
likvidna sredstva ne budu raspoloiva u potrebnom obimu. Ukoliko kamatne stope porastu,
finansijska sredstva koja institucija planira da proda da bi uveala obim likvidnih sredstava (kao
to su dravne obveznice) izgubie na vrijednosti, a neka e morati da se prodaju sa gubitkom.
Ne samo da e poveanje likvidnih sredstava od prodaje ovih sredstava biti malog obima, ve e
i gubici koji nastanu takoe uticati na smanjenje prihoda. Takoe e i poveanje sredstava putem
pozajmica biti skuplje usled porasta kamatnih stopa.
Ozbiljna izloenost pritiscima u pogledu likvidnosti nastaje iz nekoliko razloga: Problem
vezan za nesklad dospijea vezan je za injenicu da banke i mnoge tedne institucije imaju
neuobiajeno velike iznose finansijskih obaveza koje moraju odmah da izmire (kao to su
depoziti po vienju i zaduivanja na tritu novca). Ove institucije uvijek moraju biti spremne da
izau u susret zahtjevima za gotovinom (koji mogu biti vrlo uestali u nekim periodima, naroito
krajem nedjelje, poetkom mjeseca i u nekim sezonama tokom godine). Sledei izvor problema
vezanih za likvidnost je osjetljivost na promjene u kamatnim stopama. Npr., kada kamatne stope
porastu neki deponenti banaka i tednih institucija e povui svoja sredstva u potrazi za veim
prihodima na nekom drugom mjestu. Mnogi klijenti mogu da odloe podnoenje novih zahtjeva
za odobravanje zajmova ili da ubrzaju svoja povlaenja po onim kreditnim linijama koje nose
niu kamatnu stopu. Zato je jedan od najveih zadataka menadera za likvidnost da odrava
stalnu vezu sa najveim deponentima i imaocima velikih neiskorienih kreditnih linija kako bi
se donijela odluka da li i kada povlaenja sredstava mogu da se vre, kao i da se osigura da
odgovarajua sredstva budu na raspolaganju kada doe do potranje za njima. Znaaj upravljanja
rizikom likvidnosti ogleda se u sledeem:
Banke imaju specifinu ulogu transformisanja kratkoronih izvora sredstava u dugoronu

aktivu. Efektivno i efikasno upravljanje rizikom likvidnosti, kroz procjenu neophodnog
novanog toka kako u redovnom poslovanju, tako i u sluaju vanrednih okolnosti,
omoguava banci blagovremeno ispunjavanje obaveza koje dospijevaju, a koje su pod
uticajem i internih (poslovne odluke banke) i eksternih dogaaja i ponaanja svih
uesnika na finansijskom tritu;
Upravljanje rizikom likvidnosti ima uticaj ne samo na dobit i kratkoronu sposobnost

banke da izmiruje dospjele obaveze ve i na kapital i dugoronu sposobnost banke da
izmiruje svoje obaveze. S druge strane, dugorona pozicija banke, u smislu njene
24
MAGISTARSKI RAD
solventnosti i kapitala kojim raspolae, povratno utie na mogunost banke da pribavi

neophodna likvidna sredstva, naroito u uslovima nestabilnosti na finansijskom tritu;
Meuzavisnost rizika likvidnosti i drugih rizika kojima banka jeste ili moe da bude
izloena (npr. kreditni, trini, operativni, reputacioni i strateki rizik, rizik koncentracije
i sl.) veoma je visoka. Zbog toga je neophodno da banka analizira sveobuhvatan uticaj
drugih rizika na rizik likvidnosti i da uspostavi adekvatan sistem upravljanja rizikom
likvidnosti, kao dio jedinstvenog sistema upravljanja rizicima;
Problemi s likvidnou jedne banke mogu da imaju i ire posledice na bankarski sektor i
finansijski sistem. Aktuelna kriza na meunarodnom finansijskom tritu svjedoi o
znaajnom uticaju koji likvidnost banke i bankarskog sistema ima na cjelokupan
finansijski sistem i ekonomiju kako na nacionalnom, tako i na meunarodnom nivou.
1.2.7. Rizik zemlje
Rizik zemlje (country risk) je kreditni rizik zajmoprimaca u zemlji kao cjelini posmatran sa
specifine perspektive zemlje. On se razlikuje od rizika suverena (sovereign risk), koji je kreditni
rizik suverene drave kao zajmoprimca. Rizik zemlje mora da se tretira kao odvojeni rizik,
drugaiji od kreditnog rizika individualnih zajmoprimaca zato to zajmoprimci nemaju kontrolu
nad ovim faktorom.
Rizik zemlje je rizik obavljanja transakcije sa jednom odreenom zemljom ili posjedovanja
imovine i entiteta u njoj.31 Ovaj rizik predstavlja mogunost da dunik ne moe da izmiri svoju
obavezu prema inostranom kreditoru zbog politikih, socijalnih, pravnih i ekonomskih
poremeaja u njegovoj zemlji. Izraava se vjerovatnoom da zemlja dunik ili dunik iz neke
zemlje ne moe ili nije voljan da izmiri svoje obaveze zbog postojanja razloga koji nisu
ukljueni u okviru uobiajenog kreditnog rizika. Banka je duna da utvrdi limite izloenosti
riziku zemlje pojedinano po zemljama dunika, prati koncentraciju izloenosti riziku zemlje na
regionalnoj osnovi, a po potrebi utvrdi i limite izloenosti prema pojedinim geografskim
31
Oxford Dictionary of Finance and Banking, (Third Edition), Oxford University Press, New York, 2005., str. 95
25
MAGISTARSKI RAD
regionima. Banka je duna da vri klasifikaciju aktive32 i izdvajanja rezerve za potencijalne

gubitke za stavke aktive po osnovu kojih je banka izloena riziku zemlje. Za klasifikaciju aktive i
izdvajanja rezervi po osnovu rizika zemlje, banka koristi dugoroni kreditni rejting zemlje
dunika, utvren od strane vie meunarodno priznatih agencija za utvrivanje rejtinga. U
sluaju kada se rejting zemlje dunika razlikuje, banka je duna da pri klasifikaciji aktive koristi
najstroiji rejting. Kad rejting zemlje dunika nije utvren od strane meunarodno priznate
rejting agencije, banka je duna da ga utvrdi u skladu sa prethodno usvojenom metodologijom
prihvatljivom za Centralnu banku i da u potpunosti dokumentovano dokae tanost tako
utvrenog rejtinga. Centralna banka moe zahtijevati od banke da utvrdi stroiju klasifikaciju ili
izdvoji vei procenat rezervi za potencijalne gubitke po osnovu rizika zemlje, ukoliko ocijeni da
banka nije izvrila adekvatnu klasifikaciju.
esto se pod rizikom zemlje podrazumijeva politiki rizik koji podrazumijeva da u datoj
zemlji postoji mijeanje politikih faktora u rad privatnog bankarskog sektora. Politiki rizik je
ui pojam od rizika zemlje i odnosi se na rizik da vlada zemlje u koju se eli investirati
neoekivano uvede specifine propise koji mogu rezultirati diskontinuitetom i saimanjem
investicione aktivnosti kompanije u zemlji domainu kapitala.33 Politiki rizik moe imati veliki
uticaj na prinos neke meunarodne investicije te se on mora realno procijeniti. Investitori u
razvijenim zemljama, obino, smatraju da postoji povoljna investiciona klima, odnosno da je
politiki rizik nizak kada u odreenoj zemlji:34
postoje stabilni uslovi privreivanja,
postoji povoljan carinski, spoljnotrgovinski i devizni tretman stranih investicija,
vlada politika i socijalna stabilnost,
kada vlada te zemlje ima pozitivan stav prema stranim investicijama,
kada je razvijena infrastruktura zemlje.
Naini smanjivanja politikog rizika mogu biti:
uzimanjem kredita na lokalnom tritu,
odravanjem fiksne aktive na minimalnom nivou korienja lizing aranmana,
32
Aktivom banke smatraju se krediti, dunike hartije od vrijednosti, ulaganja u kapital, korespodentski bankarski
rauni, derivati, garancije i druge bezuslovne vanbilansne obaveze.
33
Gitman S., Modern Banking in Theory and Practice, John Wilwy&Sons, Ltd Chichester 1996.
34
Popov .., Metodi procene rizika investiranja u inostranstvu, Knjigovodstvo, Beograd 1996., br.11
26
MAGISTARSKI RAD
istraivanja i razvoj, u vezi sa inostranim projektom, izvoditi u matinoj zemlji,
ugovaranjem svih plaanja u konvertibilnoj valuti,
osnivanje institucija za obezbjeenje osiguranja koji privatni sektor ne moe adekvatno

da pokrije.
Procjena rizika zemlje ima svoj mikro i makroekonomski aspekt. U prvom sluaju radi se o
procjenjivanju rizinosti odreene finansijske transakcije ili investicije, gdje se kao zajmotrailac
(dunik) ili predmet investiranja pojavljuje neki mikroekonomski subjekt (preduzee, kompanija)
iz odreene zemlje, dok se, u drugom sluaju, odreuje rizinost ulaganja u odreenu zemlju ili
kreditna sposobnost i sigurnost same zemlje kao dunika. Osnovna svrha procjene rizika
ulaganja u pojedine zemlje je da obezbijedi to sveobuhvatnija i tanija saznanja o zemlji u koju
e se plasirati zajmovni kapital ili odobriti izvozni krediti i direktna investicija. S tim u vezi,
kada se posmatra rizinost kreditne transakcije izmeu rezidenata razliitih drava, treba praviti
sutinsku razliku izmeu: kreditnog rizika (credit risk), rizinosti zemlje (country risk), rizinosti
drave35 (sovereign risk) i rizinosti transfera36 (transfer risk).
Rizinost zemlje povezana je sa vjerovatnoom i mogunou da jedna odreena zemlja nije
u stanju, ili nije spremna, da izmiri svoju obavezu (dugovanje). Rizinost zemlje nije u direktnoj
vezi sa neposrednom namjenom ulaganja ili kredita, ve sa itavim nizom ekonomskih,
finansijskih, politikih, socijalnih i drugih uslova u datoj zemlji. Rizik zemlje je izloenost
gubitku i prekograninom kreditiranju, poruzrokovano dogaajima u odreenoj zemlji, koji su
pod kontrolom vlade, ali definitivno nisu pod kontrolom privatnih preduzea ili pojedinaca.
Prema ovoj definiciji, sve forme prekograninog kreditiranja (cross-border lending) neke zemlje,
bilo da je to vlada, banka, privatno preduzee ili pojedinac, su ukljuene. Rizik zemlje je, stoga,
35
Rizinost drave, odnosno suvereniteta, predstavlja onaj specifini aspekt rizika zemlje koji se vezuje za funkcije
drave kao zajmoprimca ili garanta po kreditu i prema kome postoji mogunost njenog imuniteta u odnosu na bilo
kakav postupak pravnog karaktera za izmirenje potraivanja. Naravno, sankcije za tako neto ipak postoje u vidu
iskljuenja dotine zemlje sa meunarodnog trita kapitala.
36
Rizik transfera se pojavljuje u situaciji kada zajmoprimac, i pored svoje opte solventnosti u poslovnom i
finansijskom smislu, nije u stanju da izmiri dug u odreenoj valuti (da transferie sredstva u inostranstvo) iz razloga
sistemskih i drugih optih ogranienja u raspolaganju devizama (opti moratorijum na plaanja prema inostranstvu,
zabrana odreenih novanih transfera) koja impliciraju nemogunost da se doe do deviza (sredstava u stranoj
valuti) potrebnih za otplatu duga ili izvrenja neke druge obaveze (transfer dividende, repatrijacija kapitala).
36
Elikhory M., Credit Ranig Agencies and their Potencial Impact on Developing Countries, UNCTAD, Discussion
Papers No. 186, 2008., Geneva, str. 2
36
Oetzel J.M., Richard A. Bettis and Zenner M., Country Risk Measures: How Risky Are They? Journal of World
Business, 2001., str. 128-145
27
MAGISTARSKI RAD
iri koncept od rizika suverena. Ovaj drugi je ogranien na kreditiranje vlada suverenih drava.
Meutim, suvereni rizik i rizik zemlje su u velikoj korelaciji, poto su vlade glavni akteri kod
oba rizika. Rijetki su izuzeci da duniki rejting kompanija ili banaka iz neke zemlje ne mogu da
nadmae suvereni rejting te drave, ali se deavaju.37
Svrha procjene rizika zemlje je da procijeni finansijsku i ekonomsku opravdanost plasiranja
sredstava u neku zemlju, ali imajui u vidu alternativne mogunosti za ulaganje sredstava. Stoga
se i procjena rizika zemlje mora zasnivati na sistemu permanentnog praenja, evaluacije i
predvianja promjena u ekonomskoj, finansijskoj i politikoj poziciji zemlje, kako u sadanjem
periodu, tako i u narednih nekoliko godina. Na toj osnovi rizinost zemlje se moe procjenjivati
na kratak, srednji i dugi rok, a u izvjesnim situacijama oekivana dobit na dugi rok moe
opravdati ulaenje u kratkoroni rizik. Vremenski horizont za koji se radi ocjena rizika zemlje je
veoma bitan jer rizik, vremenski posmatrano, nije konstantan. Kratkorono i dugorono
procjenjivanje rizika zemlje moe dovesti do razliitih zakljuaka. Kada je u pitanju vremenski
horizont ocjene rizika zemlje, meunarodne i multinacionalne razvojene institucije uglavnom
rade srednjorone i dugorone procjene rizika, to je opredijeljeno karakterom zajmova i
investicija koje one odobravaju, dok komercijalne banke obino polaze od kratkorone analize i
procjenjuju rizik za narednu godinu ili dvije, a agencije za kreditiranje i osiguranje izvoza koje
preteno finansiraju i osiguravaju kratkorone i srednjorone poslove vre procjene za ovaj
period. Agencije za procjenu kreditnog rejtinga vre, u principu, procjenu rizika zemlje (prije
svega kreditnog rizika zemlje) za sve vremenske horizonte, mada se uglavnom daje procjena
kratkoronog rizika (do godinu dana) i dugoronog rizika (preko godinu dana).
Glavni komercijalni analitiari rizika zemlje i politikog rizika su: Bank of America World
Information Services; Business Environment Risk Intelligence (BERI), S.A., Control Risk Group
(CRG); Economist Intelligence Unit (EIU); Euromoney Magazine; Institutional Investor
Magazine; International Country Risk Guide (ICRG); Moodys Investor Service; Political Risk
Services; S.J. Randt & Associates; Standard & Poors Ratings Group.38
Rangiranje zemalja se vri na bazi informacija koje se dobijaju od vodeih ekonomista i
strunjaka za procjenu rizika zemalja iz najveih 100 globalnih banaka i finansijskih firmi. Oni
37
Elikhory M., Credit Ranig Agencies and their Potencial Impact on Developing Countries, UNCTAD, Discussion
Papers No. 186, Geneva 2008., str. 2
38
Oetzel J.M., Bettis R.A. and Zenner M., Country Risk Measures: How Risky Are They? Journal of World
Business, 2001., str. 128-145
28
MAGISTARSKI RAD
rangiraju sve zemlje na skali od 0 do 100, gdje 100 predstavlja najmanju ansu neizvrenja
obaveza. Dobijeni rezultati se zatim ponderiu prema vrijednosti aktive (imovine) sa kojom
institucije, iz kojih su ovi eksperti, raspolau, sabiraju se i na osnovu toga se dobija kumulativni
kreditni rejtnig zemlje.39
39
Srbija (do septembra 2006.g. Srbija i Crna Gora su bili rangirani kao dravna zajednica) prema rangiranju za mart
2008.g. (85. mesto sa 41,9 poena) je poboljala svoj rejting u odnosu na mart 2007.g. (kada je bila na 94. mestu) za
7,6 poena, a u odnosu na septembar 2007.g. (kada je bila na 89. mestu) za 4,2 poena i ubraja se u red zemalja koje su
najvie popravile svoje rejting u ovom periodu. Meutim, ona spada i dalje u red rizinih zemalja, sa rejtingom koji
je ispod prosjeka (46,6 poena).
29
MAGISTARSKI RAD
2. KREDITNI RIZIK
2.1. Pojam kreditnog rizika
Kreditni rizik, ili rizik druge ugovorne strane, je sastavni dio bankarskog poslovanja. Banke
definiu kreditni rizik kao rizik neispunjenja obaveza klijenata koji nisu u mogunosti da uredno
izvre obaveze servisiranja svog duga utvrenog ugovorom. To znai da se plaanje moe
odloiti ili uopte ne ostvariti. To stvara probleme u novanim tokovima i utie na likvidnost
banke. Pozajmljivanje novca drugoj ugovornoj strani uvijek je sa sobom nosilo opasnost da
pozajmljena sredstva nee biti vraena, pa se moe rei da je ovaj rizik star koliko i samo
bankarstvo. Jo tada je prepoznata potreba za upravljanjem ovim rizikom. Naravno, sloenost
mehanizama uz pomo kojih se tada upravljalo kreditnim rizikom bila je daleko jednostavnija
nego to je danas. Ova vrsta rizika je najznaajniji pojedinani uzrok steajeva banaka (vie od
80% bilansa stanja banke odnosi se na ovaj vid upravljanja rizicima).40
Postoje tri osnovne vrste kreditnog rizika:41
pojedinani (lini) ili potroaki rizik,
korporativni ili rizik preduzea,
dravni ili rizik zemlje.
Postoje razliiti izvori nastanka kreditnog rizika, od odobravanja kredita stanovnitvu i malim
preduzeima, sekjuritizovanih,42 hipotekarnih kredita, preko trgovine korporativnim ili dravnim
dugovnim hartijama, do trgovine derivatima na finansijskim tritima. Visina kreditnog rizika
zavisie od strukture ugovora izmeu banke i njenih klijenata. Kreditni rizik je mogue
40
Greuning H., Bratanovi S.B., Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, 2. izdanje, Mate, Zagreb 2006., str.135
Greuning H., Bratanovi S.B., Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, 2. izdanje, Mate, Zagreb 2006., str.136
42
Sekjuritizacija kredita je proces u kojem se plasmani objedinjuju u pul i prodaju se prava na hartije od vrijednosti
pula. Npr. Finansijska kompanija koja je izdala veliki broj kredita hoe da prikupi jo sredstava za plasman, ali nema
likvidno sekundarno trite za individualne kredite. Umjesto toga, firma formira pul velikog broja kredita i prodaje
investitorima uee u pulu. Za finansijsku kompaniju ovo znai priliv novih sredstava, dok za investitora
predstavlja likvidnu investiciju s obzirom na veliku diversifikaciju., www.riskglossary.com
41
30
MAGISTARSKI RAD
diversifikovati, ali se teko moe potpuno pokriti (izvriti heding).43 Razlog je to najvei dio
rizika neizvrenja obaveze moe biti rezultat sistemskog rizika. S obzirom na konkretan izvor
nastanka kreditnog rizika moemo da razlikujemo tri tipa ovog rizika: rizik naplativosti44 (default
risk), rizik kreditne premije45 i rizik pogoranja kreditnog rejtinga.46
Kreditni rizik je, vie od svih drugih, uslovljen neizvjesnim okolnostima vezanim za
poslovanje klijenta. Zato je potrebna kontrola velikog broja parametara poslovanja i klijenta i
banke. Banka mora imati predstavu o rizicima sa kojima se klijent susree u svom poslovanju,
polazei od karaktera njegovog poslovanja i trita u kome posluje. Izloenost kreditnom riziku
se u savremenom bankarskom poslovanju mjeri procjenom oekivanog gubitka po odreenoj
investiciji na osnovu kvantitativne analize. Pri tome, oekivani gubitak zavisi od tri inioca:47
vjerovatnoa da suprotna strana nee podmiriti obaveze na ugovoreni nain i u ugovoreno

vrijeme,
iznos gubitka koji bi se ostvario u sluaju nepotovanja ugovora od suprotne strane,
potencijalna izloenost banke neplaanju na odreeni datum u budunosti.
Pored okolnosti koje uslovljavaju rizik klijenta, i sama struktura kredita koje banka odobrava
uslovljava stepen njene izloenosti riziku, a kvalitet pojedinih kredita utie na razliite nivoe
rizika. S obzirom da je ciljna funkcija banke stvaranje dobiti (profita), kvalitet aktive e biti
jedna od osnova za odreivanje stepena prihvatljivosti rizika, kako ciljna funkcija banke ne bi
bila ugroena. Jo jedan bitan faktor koji uslovljava sloenost analize kreditnog rizika je stalno
rastui broj vrsta kreditnih operacija, ija relativna novost takoe nosi visoki stepen rizinosti.
43
Heding predstavlja preuzimanje rizika koji umanjuju ukupan rizik portfolia. Ne treba ga mijeati sa
diversifikacijom. Kod diversifikacije rizici su nekorelirani, dok kod hedinga imaju negativnu korelaciju.,
www.riskglossary.com
44
Rizik naplativnosti (default risk) je rizik koji postoji jo u trenutku kada je kredit odobren odnosno instrument
emitovan, jer ve tada svaki klijent/emitent ima neki kreditni rejting, a svakom rejtingu mogue je pripisati odreenu
vjerovatnou default-a odnosno neizvrenja.
45
Rizik kreditne premije je rizik da e se kreditna premija promijeniti i uticati na pogoranje performansi
klijenta/emitenta, te potencijalno stvoriti probleme u otplati kredita.
46
Rizik kreditnog rejtinga je rizik da e doi do pogoranja kreditnog rejtinga klijenta u periodu kada je kredit
aktivan tj. u periodu njegove otplate.
47
Basel Committee of Banking Supervision, 2004., str.62-65
31
MAGISTARSKI RAD
Kreditni rizik moe da se posmatra i u bankarskoj knjizi i u knjizi trgovanja.48 U bankarskoj

knjizi je nastanak kreditnog rizika jedna od kljunih opasnosti po bankarski portfolio, jer ukoliko
doe do nemogunosti naplate potraivanja od nekoliko kljunih klijenata banka moe da
zapadne u problem nesolventnosti. Ipak, kreditni rizik u ovom domenu ne odnosi se samo na
nemogunost naplate potraivanja usled bankrotstva dunika ve i na nekoliko dodatnih
dogaaja kao to su kanjenje u naplati potraivanja i restrukturiranje kredita usled pogoranja
kreditne sposobnosti dunika. Prvi razlog nije toliko opasan, jer se veina problema ove prirode
rjeava na adekvatan nain. Mnogo vea opasnost lei u restrukturiranju kredita jer taj in jasno
oslikava pad kreditnog rejtinga i samim tim opasnost od nemogunosti povraaja uloenih
sredstava po banku. Kreditni rizik se kod instrumenata u knjizi trgovanja ocjenjuje kroz cijene
hartija od vrednosti kojima se trguje na tritu kapitala. Indirektno se rizik ocjenjuje i kroz
kreditni spred u zahtijevanom prinosu pojedinih instrumenata, koji izmeu ostalih rizika oslikava
i kreditni rizik. Kljuna razlika u odnosu na varijantu rizika iz bankarske knjige jeste u tome to
je mogue prodati hartiju od vrijednosti i prije roka dospijea na sekundarnom tritu kapitala i u
tom smislu ograniiti potencijalni gubitak. Ovdje se kao potencijalni rizik javlja (ne)likvidnost
trita.
2.2. Mjerenje kreditnog rizika49

Mjerenje kreditnog rizika nailazi na veliki broj potekoa: podaci o izloenostima,
vjerovatnoi nastanka, nemogunosti naplate potraivanja, vjerovatnoi pogoranja kreditnog
rejtinga i potencijalnim naplatama nakon default-a (recovery under default). Klasian nain na
koji se izraava kreditni rizik jesu interni i eksterni rejtinzi. Interni rejtinzi su proizvodi samih
banaka pa zavise od kriterijuma koje one postavljaju. Eksterne rejtinge obezbjeuju posebne
agencije kojima je to osnovna djelatnost.
48
http://www.bazel2.rs/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=28&Itemid=89, Mireti M., Uvoenje Bazel II

standarda
49
http://www.bazel2.rs/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=28&Itemid=89, Mireti M., Uvoenje Bazel II

standarda
32
MAGISTARSKI RAD
Pristupi mjerenju
Prema Bazelskom komitetu za superviziju banaka predvieno je da se za potrebe raunanja
zahtijevanog kapitala bankama ostavi mogunost izbora izmeu dva pristupa:
1. standardizovani pristup50
2. pristup internog mjerenja rejtinga.51
Eksterna ocjena kredita

Prema Bazel II standardima, na nacionalnom regulatoru je da ustanovi da li su ispunjeni
propisani uslovi za priznavanje eksternih institucija za ocjenu kredita. Predvieno je da svaka
agencija mora da zadovolji est kriterijuma kako bi dobila dozvolu regulatora za rad. A to su:
objektivnost, nezavisnost, meunarodni pristup/transparentnost, objelodanjivanje, resursi i
kredibilitet.
50
Standardizovani pristup omoguava da se na izraunate izloenosti banke primjenjuju ponderi rizika u skladu sa
ocjenom rejtinga eksternih agencija (Standard&Poor's, Moodey's i Fitch). Budui da je rije o agencijama koje
posluju na globalnom nivou i ocjenjuju samo velike igrae njihova pomo nije adekvatna za domae potrebe. U te
svrhe je predvieno Operativnim planom koji je formulisala NBS da budu osnovane eksterne kreditne agencije koje
bi vrile klasifikaciju klijenata kod nas. Izloenosti bi trebalo da budu ponderisane rizikom nakon odbijanja
specifinih rezervisanja za konkretna potraivanja.
51
Pristup internog mjerenja rejtinga polazi od pretpostavke da banke same odaberu nain na koji e mjeriti rejting
svojih klijenata. Ovaj pristup mora biti odobren od strane baninog supervizora. Interno mjerenje rejtinga
predstavlja napredni metod i predlae se da ga banke postepeno razvijaju i uvode.
33
MAGISTARSKI RAD
Standardizovan pristup52
1. Potraivanja od suverena
Ponderisanje potraivanja od suverena i njihovih centralnih banaka vri se prema sledeoj
tabeli:
Ocjena rejtinga
AAA do AAA+ do ABBB+ do BBBBB+ do BIspod BNerangirano
Ponder rizika
0%
20%
50%
100%
150%
100%
Dozvoljeno je primjenjivati i manje pondere, ali je ova odluka u diskreciji nacionalnog

regulatora i odreeni kriterijum mora biti zadovoljen. Ukoliko nacionalni regulator dozvoli
umanjenje pondera, mogue je da i druge nacionalne vlasti dozvole primjenu niih vrijednosti
prilikom ponderisanja. Kao ocjenu kreditnog rejtinga suverena mogu se koristiti rezultati koje
daje Agencija za izvozne kredite (Export Credit Agencies - ECA). Podobnom Agencijom smatra
se ona institucija koja svoje skorovanje objavljuje i primjenjuje metodologiju OECD. Na
bankama je izbor: da li uzeti jednu od agencija koje preporuuju nacionalni supervizori ili
skorove rizika koji su usvojeni po konsenzusu od ECA koje su uesnice Sporazuma o zvanino
podranim izvoznim kreditima? Prema OECD metodologiji ustanovljeno je osam kategorija
rejtinga u zavisnosti od minimalnih premija za osiguranje izvoza. Kategorije su grupisane i
svakoj grupi su dodijeljeni odgovarajui ponderi:
52
Napomena: Bazel II standardi koriste oznake rejtinga Standard & Poor's agencije
34
ECA bodovi rizika

0-1
2
3
4-6
7
MAGISTARSKI RAD
Ponder rizika
0%
20%
50%
100%
150%
Potraivanja od Banke za meunarodna poravnanja (BIS), Meunarodnog monetarnog fonda

(IMF), Evropske centralne banke (ECB) i Evropske zajenice (EC) mogu biti ponderisana sa 0%.
2. Potraivanja od subjekata javnog sektora koji nisu pod centralnom vladom (Public Sector
Entities - PSEs)
Na potraivanja od domaih PSE primenjivae se ponderi rizika definisani pravilima za
ponderisanje potraivanja od banaka (obje opcije su mogue) po nacionalnoj diskreciji. Prva
opcija podrazumijeva odreivanje kreditnog rejtinga subjekta na bazi kreditnog rejtinga suverena
zemlje u kojoj dati subjekt ima sjedite. Pravilo je da se subjektu ocjenjivanja dodjeljuje ponder
rizika za jednu kategoriju manje povoljnu od rizine kategorije suverena. Druga opcija
podrazumijeva dodjeljivanje pondera rizika u skladu sa ocjenom kreditnog rejtinga samog PSE.
3. Potraivanja od multilateralnih razvojnih banaka (Multilateral Development Banks - MDB)

Za ovu grupu institucija koristie se ponderi rizika koji se primjenjuju kod potraivanja od
banaka iskljuivo po opciji 2 tj. ponderi e se dodjeljivati na bazi ocjena kreditnog rejtinga
konkretne MDB. Komitet zadrava pravo da ocjenjuje institucije pojedinano i da im dodjeljuje
35
MAGISTARSKI RAD
odgovarajue pondere rizika. Dobijanje pojedinane ocjene od strane Komiteta, te u skladu sa

tim i pondera 0%, uslovljeno je sledeim zahtjevima:53
veina spoljnih ocjena MDB bi trebalo da bude AAA,
u akcionarskoj strukturi postoji znaajno uee suverena sa dugoronom ocjenom kao

emitenta kredita od AA- ili boljom, ili veina sredstava MDB-a su u formi uplaenog
akcijskog kapitala bez ili sa malim iznosom duga,
adekvatan nivo kapitala i likvidnost kojim raspolae svaka MDB,
strogi statutarni uslovi za odobravanje zajmova i konzervativna finansijska politika, koja

podrazumeva postojanje strukturiranog procesa odobravanja kredita, internu ocjenu
kreditne sposobnosti i limite koncentracije rizika po razliitim kategorijama (zemlji,
sektoru, pojedinanoj izloenosti...), odobrenje upravnog odbora ili komiteta upravnog
odbora za velike izloenosti, fiksne planove otplate, efektivan nadzor korienja
sredstava, proces nadgledanja statusa, rigorozne ocjene rizika i obezbeenje rezervi za
gubitke po kreditima.
4. Potraivanja od banaka
Za potraivanja od banaka postoje dvije opcije, ali je na nacionalnom regulatoru da odabere
jednu od njih i primijeni je na sve banke koje se nalaze u njegovoj nadlenosti. Ukoliko banka
nije rangirana nije mogue njenim potraivanjima dodijeliti poder rizika nii od onog koji je
dodijeljen potraivanjima njenog suverena. Slijede tabele sa ponderima rizika koji su dodijeljeni
prema dvije mogue opcije.
Kod prve opcije ponder se dodjeljuje u zavisnosti od ocjena suverena tih banaka.
53
http://www.bazel2.rs/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=28&Itemid=89,
Uvoenje Bazel II standarda
Mireti
M.,
36
MAGISTARSKI RAD
OPCIJA 1
Kreditna ocjena suverena
Ponder rizika
prema opciji 1
20%
50%
100%
100%
150%
100%
Kod druge opcije daje se mogunost razliitog tretmana kratkoronih i dugoronih potraivanja.
Pod kratkoronim potraivanjima se podrazumijevaju potraivanja sa originalnim rokom
dospijea do tri mjeseca ili manje.
OPCIJA 2
Kreditna ocjena banaka
Ponder rizika Ponder rizika za kratkorona

prema opciji 2 potraivanja po opciji 2
20%
20%
50%
20%
50%
20%
100%
50%
150%
150%
50%
20%
5. Potraivanja od firmi za hartije od vrijednosti

Potraivanja od firmi za hartije od vrijednosti tretiraju se kao potraivanja od preduzea, osim
u sluaju da date kompanije podlijeu supervizijskim i regulatornim aranmanima uporedivim sa
aranmanima koje propisuju Bazel II standardi. Tada je dozvoljeno tretirati data potraivanja kao
potraivanja od banaka.
37
MAGISTARSKI RAD
6. Potraivanja od preduzea
Potraivanja od preduzea obuhvataju i potraivanja od osiguravajuih kompanija. Posebna
panja posveuje se tretmanu nerangiranih kompanija.
Kreditna ojcena
AAA do AAA+ do ABBB+ do BBIspod BBNerangirano
Ponder rizika
prema opciji 1
20%
50%
100%
150%
100%
Dati ponder rizika za nerangirana preduzea moe biti uvean ukoliko za to postoji opravdanje
(shodno onome to iskustvo pokazuje). Nacionalni regulator ostavlja mogunost da dozvoli
bankama da sva potraivanja ponderiu sa 100%, bez obzira na eksterni rejting. Kada se ovo
pravo iskoristi mora se potovati princip konzistentnosti, odnosno rejtinzi se moraju koristiti za
sve kategorije gdje su raspoloivi ili nikako. Drugim rijeima, nije dozvoljeno mijeati
kriterijume izbora sa ciljem primjene manjih pondera rizika gdje je to mogue. U svrhu
prevencije takvih situacija, za upotrebu ove mogunosti je neophodno dobiti dozvolu
nacionalnog regulatora.
7. Potraivanja ukljuena u propisane retail portfolije

Ukoliko potraivanja zadovolje odreene kriterijume mogue im je dodijeliti ponder rizika
75%, s tim da supervizor zadrava pravo da zahtijeva da se poveaju ponderi rizika, ako ocijeni
na bazi iskustva s neispunjavanjem obaveza da je to neophodno. Od datih pravila se izuzimaju
neotplaeni zajmovi koji e posebno biti tretirani.
38
MAGISTARSKI RAD
Slijede kriterijumi za ukljuenje potraivanja u propisane retail portfolije:54
kriterijum orijentacije - izloenost prema jednoj osobi ili osobama ili malim
preduzetnicima,
kriterijum proizvoda - u ovoj kategoriji se mogu nai revolving krediti i kreditne linije
(ukljuene su i kreditne kartice i overdrafti), roni krediti i lizing, kreditne linije malim
preduzetnicima i preuzete obaveze za davanje kredita. Iz ove grupe trebalo bi iskljuiti
hipotekarne kredite u onoj mjeri u kojoj oni odgovaraju potraivanjima osiguranim
stambenom imovinom, to je sledea stavka, i izriito se iskljuuju hartije od vrijednosti
(npr. obveznice i akcije),
kriterijum granulacije - propisani retal portfolio mora biti dovoljno diversifikovan da

opravda niu vrijednost pondera i to mora biti i zvanian stav supervizora. Diversifikacija
se moe postii postavljanjem ogranienja da nijedna ukupna izloenost prema jednom
partneru ne smije prei 0,2% vrijednosti od ukupne vrijednosti portfolija,
kriterijum niske vrijednosti pojedinanih izloenosti - postavljen je i apsolutni limit

izloenosti prema jednom partneru55 na nivou od EUR 1 milion.
8. Potraivanja osigurana stambenom imovinom

Zajmovi koji su u potpunosti obezbijeeni hipotekom na stambenu imovinu koja je nastanjena
ili e biti nastanjena ili je iznajmljena, dobijaju ponder 35%. Nacionalni supervizor mora da
ocijeni, shodno stanju i praksi povodom obezbjeenja finansiranja stambene izgradnje u
konkretnoj zemlji, da li je dati ponder rizika restriktivan i odgovarajui za ispoljene rizike. Moe
se zahtijevati upotreba stroijih pondera.
54
http://www.bazel2.rs/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=28&Itemid=89, Mireti M.,

Uvoenje Bazel II standarda
55
Kada se kae jedan partner to ne znai da je u pitanju jedan pojedinaan korisnik, ve se i vie korisnika mogu
smatrati jednim partnerom ukoliko je npr. dolo do afilijacije dva mala preduzetnitva.
39
MAGISTARSKI RAD
9. Potraivanja obezbijeena komercijalnim nepokretnostima

Za komercijalne nepokretnosti primjenjuje se iskljuivo ponder 100% zato to ovaj tip
zajmova moe da bude izvor problematine aktive u bilansima banaka i problema u cijelom
bankarskom sektoru. Ipak, dozvoljeni su neki izuzeci na dobro razvijenim i stabilnim tritima.
10. Dospjeli neotplaeni krediti

Ukoliko se desi da je kredit (osim kvalifikujueg stambenog hipotekarnog kredita) dospio, ali
je neotplaen vie od 90 dana, njegova vrijednost se umanjuje za sva rezervisanja i djelimine
otpise i ponderie prema sledeim pravilima:
100% ponder se primjenjuje ako posebna rezervisanja nisu manja od 20% od

neotplaenog iznosa kredita,
100% ponder se primjenjuje ako posebna rezervisanja nisu manja od 50% od

neotplaenog dela kredita, ali uz diskreciju supervizora da smanji ponder rizika na 50% i
150% ponder se primjenjuje ako su posebna rezervisanja manja od 20% od neotplaenog

dela kredita.
Kvalifikujui stambeni hipotekarni krediti koji su u kanjenju veem od 90 dana ponderiu se sa

100% neto od posebnih rezervisanja. Ako posebna rezervisanja nisu manja od 20% od njihovog
preostalog iznosa, na ostatak kredita moe biti primijenjen umanjen ponder od 50% po
nacionalnoj diskreciji. Kod definisanja podobnog obezbjeenja za ove kredite, kolateral i
garancije se klasifikuju u skladu sa kriterijumima koji se primjenjuju za potrebe ublaavanja
kreditnog rizika. Kada su odobreni krediti iz ove grupe obezbijeeni kolateralom koji se ne
priznaje prema kriterijumima postavljenim kod ublaavanja kreditnog rizika, dozvoljeno je
koristiti ponder 100% ve kada rezervisanja dostignu nivo 15% od preostalog neotplaenog
iznosa kredita.
40
MAGISTARSKI RAD
11. Kategorije vieg rizika

Kategorije vieg rizika se ponderiu sa 150% ili vie, i to:
potraivanja od suverena, PSEs, banaka i firmi za HOV rangirane ispod B-;
potraivanja od privrede rangirana ispod BB-;
dospjeli neotplaeni krediti (pojedine kategorije) i
trane sekjuritizacije rangirane izmeu BB+ i BB- (primjenjuje se koeficijent 350%).
U odluci nacionalnog supervizora je mogunost da na neke druge stavke primjeni ponder 150%
ili vii ukoliko uoi da za to postoji potreba.
12. Ostala aktiva

Sva ostala aktiva koja nije posebno naglaena dobija ponder rizika od 100% po automatizmu.
Investiranje u akcije ili regulatorne instrumente kapitala koji su emitovani od strane banke ili
firme za HOV bie ponderisani sa 100%, ako nisu odbijeni od kapitalne baze pri raunanju
podobnog kapitala banke. U nadlenosti nacionalne regulacije je tretman zlatnih poluga u
sopstvenim trezorima. Na ovaj tip aktive mogue je primijeniti ponder 0% jer se esto pomenute
kategorije smatraju gotovinom. Ostale gotovinske stavke u procesu naplate mogu biti
ponderisane sa 20%.
2.3. Kvantitativno mjerenje bankarskog rizika (osnovni principi VaR-a)
Rizik postoji u svim poslovnim poduhvatima. Prihvatljivost bilo kojeg gubitka zasniva se na
oekivanim gubicima. Bankarska funkcija upravljanja rizikom mora biti efikasna kako ne bi
dolo do pretjeranih reagovanja na neoekivane gubitke. Za amortizovanje oekivanih gubitaka
slue premije rizika koje se ostvaruju u svakodnevnom poslovanju, dok za pokrivanje
neoekivanih gubitaka slui sopstveni kapital banke. Kada je u pitanju bankarski sektor, funkcija
41
MAGISTARSKI RAD
upravljanja rizikom postaje aktuelna 90-ih godina prolog vijeka. Savremene finansije i
istraivanja u oblasti rizika, omoguili su razvoj sofisticiranih kvantitativnih pristupa mjerenja
rizika plasmana i vjerovatnoe neizvrenja dogaaja. Kljuni faktor u upravljanju rizikom
postaje VaR (Value at Risk), odnosno vrijednost pod rizikom ili vrijednost izloena riziku. On se
izraunava, uglavnom, za trini rizik (ali i za kreditni, operativni i rizik likvidnosti) i u skladu
sa tim se odreuje visina ekonomskog kapitala. Sistem se titi od rizika usklaivanjem visine
rizika i visine kapitala i rezervi banke. Ekonomski kapital banke definie se kao razlika VaR-a i
oekivanih gubitaka, za koje se podrazumijeva da su ugraeni u cijenu proizvoda (kredita) koje
banka izdaje. Da bi taj sistem bezbjedno funkcionisao kljuno je poboljanje sposobnosti banke i
supervizora
da
procjenjuju
rizike.
Bankama
se
omoguava
da
pored
klasinog
(standardizovanog) pristupa razviju i primjene interne modele za izraunavanje svojih potreba za

kapitalom. Tokom 80-ih godina velike finansijske institucije56 poele su da objavljuju upotrebu
VaR-a u sistemu upravljanja rizicima. Najvei javni uticaj ove ideje tokom 90-ih godina izvrila
je J.P.Morgan RiskMetrics baza podataka koja je obezbijedila osnovne statistike podatke za
kalkulaciju VaR-a derivatnih instrumenata. Od objavljivanja J.P.Morganovog RiskMetrics-a
1994.godine dogodila se brza ekspanzija istraivanja na podruju VaR metodologije. Godine
1997. J.P.Morgan je razvio CreditMetrics sistem koji slui za mjerenje kreditnog rizika u okviru
portfelja finansijske institucije. Samo dvije godine kasnije razvija i CorporateMetrics sistem u
kojem se RiskMetrics primjenjuje na dui vremenski period pa je prvenstveno namijenjen
nefinansijskim institucijama.57 Oba ova sistema zasnovana su na istim postavkama VaR
metodologije kao i RiskMetrics sistem.
Bazel II orjentie banke na praenje odnosa rizika i prinosa. Kada banke budu u mogunosti
da svakoj pojedinanoj transakciji pridrue VaR-om izmjereni rizik, bie u mogunosti da
definiu i nivo potrebnog ekonomskog kapitala. Sledea korisna upotreba VaR-a jeste definisanje
oekivanog prinosa za dati rizik. Na osnovu ovih nalaza banke mogu da izaberu najprofitabilnije
proizvode i grane bankarstva po kriterijumu odnosa oekivanog prinosa i rizika, kao i najbolji
nain za odreivanje cijene proizvoda. Takav pristup omoguava bankama da izaberu tehnike
smanjivanja rizika. VaR modeli se koriste za predvianje izloenosti finansijske institucije
rizicima u definisanom narednom periodu (dan, deset dana, mjesec dana, godina) i na odreenom
56
Citibank, Bankers Trust, Chase Manhattan Bank itd.

Nefinansijske firme kao Nike i Mickrosoft sve vie koriste mjerenje VaR-a. Cvetinovi M., Upravljanje rizicima
u finansijskom poslovanju, Univerzitet Singidunum, Beograd 2008., str.97
57
42
MAGISTARSKI RAD
nivou statistike pouzdanosti.58 S ovom mjerom na raspolaganju finansijske institucije mogu da

izraunaju kapitalnu adekvatnost i postavljaju limite rizika za pojedine vrste plasmana.
Definicije VaR-a:59
VaR je globalni meunarodni standard mjerenja trinog rizika. On predstavlja najvei

gubitak koji se moe desiti sa odreenim procentom povjerenja u vremenu od t dana.
VaR je jedna procjena odreenog iznosa novca. Ona se zasniva na vjerovatnoi tako da
se ne moe prihvattiti sa sigurnou ve sa odreenim nivoom povjerenja koji e korisnik
unaprijed odabrati. VaR mjeri kolebljivost imovine banke tako da vea nestalnost vodi do
vee vjerovatnoe gubitka. Vrijednost pod rizikom slui za mjerenje maksimalnog iznosa
gubitka u datoj stopi vjerovatnoe (npr. 99% stepena povjerenja) u datom vremenskom
periodu (period trajanja). Izbor ova dva kljuna parametra (stepen povjerenja i vremenski
period) uglavnom zavisi od namjeravane upotrebe cifara VaR-a.
VaR je najvea vrijednost portfolia, na datom nivou statistike sigurnosti, koju neki
portfolio moe da izgubi u toku jednog dana (nedjelje, mjeseca), ukoliko trite
funkcionie normalno, odnosno VaR je jedan broj koji sumarno opisuje kolikom se riziku
izlaemo u normalnim uslovima.
Vrijednost VaR-a zavisi od vremenskog intervala za koji se posmatra (holding period),

kao i od sastava portfolija.
Ako promijenimo portfolio mijenja se i vrijednost VaR-a, stoga, ukoliko rukovodstvo

postavi odreeni nivo rizika (target VaR), on slui i za optimalno prilagoavanje portfolia
takvom nivou rizika.
VaR mjeri potencijalni gubitak na tritu u portfoliu koristei procjenjenu nestalnost i

korelaciju. VaR je oekivani gubitak u portfoliu u okviru specifinog vremenskog
perioda za postavljeni nivo vjerovatnoe. On se mjeri unutar zadatog intervala povjerenja
koji iznosi 95% odnosno 99%. VaR uzima u obzir korelacije svih oblika trinih rizika.
Tako na primjer, ako za dnevni VaR postavimo da iznosi 100.000EUR sa 95%
intervalom povjerenja to znai da u toku dana postoji vjerovatnoa, odnosno da imamo
58
Npr. iskaz da dnevni VaR portfolia neke banke iznosi 800.000EUR s nivoom pouzdanosti od 99% znai da se
moe oekivati da e, u prosjeku, portfolio banke imati gubitak vei od 800.000EUR na dnevnom nivou jednom u
100 dana.
59
Jazi V., Rizici u bankarskom poslovanju, Stubovi kulture, Beograd 2008., str. 46
43
MAGISTARSKI RAD
5% anse da gubici budu vei od 100.000EUR. Odnosno, ako kaemo da je sa tanou

od 95% dnevni VaR portfolia 10.000EUR, to znai da, statistiki gledano, na dovolno
velikom uzorku, mogunost gubitka vaeg portfolia od preko 10.000EUR u toku jednog
dana je manja od 5% (= 1-95%).
VaR model ne daje univerzalni odgovor na problem upravljanja rizicima. On je nuan ali ne i
dovoljan oblik mjerenja i upravljanja bankarskim rizicima, pa ga treba dopuniti kontrolama i
postavljanjem limita.
2.3.1. Prednosti i nedostaci VaR modela

Prednosti
VaR model nudi konzistentan i integrisan pristup upravljanju rizicima. To, naravno, vodi
boljem i sigurnijem ukupnom poslovanju. Jedna od najveih zasluga ovog modela je injenica da
je vii menadment postao svjesniji odnosa izmeu preuzetih rizika i ostvarenih prihoda. Tako
dobijene informacije mogu se koristiti na vie naina:60
Vii menadment se moe koristiti tim informacijama kako bi postavio sveukupni profil
rizika svoje institucije, te postavljao limite za maksimalni rizik i izloenost po
organizacijskoj jedinici svoje organizacije.
Budui da VaR prua informaciju o maksimalnom iznosu koji se moe izgubiti tokom
odreenog narednog perioda, uz odreeni nivo vjerovatnoe, banke ga mogu koristiti kao
mjeru za izdvajanje rezervi za trine rizike.
Osim na nivou banke, VaR na nivou pojedinih investicionih bankara i brokera moe
posluiti umjesto klasinih mjera efikasnosti investiranja, kao to je Sharpov, Treynor i
Jensenov metoda.
VaR se sve vie prikazuje u godinjim izvjetajima velikih preduzea, kako bi se

investitorima predoio rizini profil firme.
60
VaR se moe koristiti kako bi se unaprijed ocijenile pojedine investicijske prilike.
Cvetinovi M., Upravljanje rizicima u finansijskom poslovanju, Univerzitet Singidunum, Beograd 2008., str.98
44
MAGISTARSKI RAD
Informacije dobijene iz VaR-a mogu se koristiti u implementaciji heding strategija koje

obuhvataju cjelokupni portfelj institucije.
Nedostaci
Strunjaci iz oblasti finansija izraavaju sumnju u primjenljivost i valjanost statistikih i
matematikih pretpostavki vezanih za sam VaR. Naime, u matematici i fizici ne uzimaju se u
obzir bitne osobine drutvenih sistema, kao to su sposobnost uenja i prilagoavanja uesnika
na finansijskom tritu.
Obzirom da razliiti modeli VaR-a koristei iste podatke esto daju veoma razliite procjene
rizika, dolazi se do zakljuka da su prorauni dobijeni ovom metodom previe neprecizni. Ovo
moe dovesti do veih gubitaka ukoliko ih investitori shvate kao jedino relevantno mjerilo rizika.
Takoe, ukoliko brokeri trae prilike za investiranje u sredstva koja prikazuju mali iznos VaRa u odnosu na stvarni rizik, moe doi do transfera veih iznosa novca u riziniju imovinu o
kojoj VaR modeli ne daju pravu predstavu rizika.
Primjenom VaR metoda moe se dogoditi da rizik sume pozicija bude vei od suma
pojedinanih rizika.
2.4. Zakonska regulativa
Uspostavljanje i odravanje sveobuhvatnog sistema kontinuiranog utvrivanja, mjerenja,

praenja i kontrolisanja kreditnog rizika banke propisuju svojim optim aktima. Ti akti trebaju
sadrati kriterijume utvrivanja i praenja kreditne sposobnosti subjekata prema kojima je banka
izloena i procedure upravljanja kreditnim rizikom (kreditna politika i procedure). Banke
razvijaju svoje kreditne politike i procedure uzimajui u obzir karakteristike svoga kreditnog
portfelja.
45
MAGISTARSKI RAD
2.4.1. Uloga organa banke u upravljanju rizicima
Svi bankarski rizici pod stalnom su kontrolom organa koji upravljaju rizicima banke. Rizik
svakog kreditnog posla ocjenjuju sami zaposleni koji rade na tim poslovima, kako u fazi
odobrenja kredita tako i u fazi njegove realizacije. Kada se radi o veim kreditima, kreditni rizik
procjenjuje vii organ u banci.61 Upravljanje finansijskim rizicima je odgovornost nekoliko
kljunih uesnika u strukturi korporativnog upravljanja.62 Svaki kljuni uesnik je odgovoran za
pojedinano podruje upravljanja rizicima. Kljuni uesnici su: zakonodavci, nadzornici,
akcionari, lanovi nadzornog odbora, lanovi izvrnog odbora, interna i eksterna revizija i opta
javnost. Sposoban menadment i struno osoblje od presudne su vanosti za efikasno upravljanje
rizikom.
2.4.1.1. Zakonski okvir
Zakonski okvir ne obuhvata samo propise usmjerene na ostvarivanje specifinih ciljeva.

Zakonodavno okruenje odraava optu filozofiju i naela koja odreuju sadraj i primjenu
pojedinanih propisa. U naelu, zakonodavci mogu zauzeti pristup samostalnog odreivanja
propisa ili trino orjentisani pristup. Pristup samostalnog odreivanja propisa, po pravilu,
ograniava obim aktivnosti finansijskih institucija. Kod ovog pristupa postoji opasnost brzog
zastarjevanja propisa i ne obuhvataju rizike proizale iz finansijskih inovacija. Suprotno tome,
zakonodavci koji zagovaraju trino orjentisani regulatorni pristup vjeruju da trita adekvatno
funkcioniu, da su sposobna upravljati finansijskim rizicima, te im se treba dopustiti to
slobodnije djelovanje. Kod trino orjentisanog pristupa uloga zakonodavca usmjerena je na
potporu unapreenju procesa upravljanja rizicima. Zakonodavac i institucija koja je predmet
regulative trebaju se usaglasiti oko zajednikih ciljeva kako bi osigurali adekvatan i produktivan
proces. U praksi zakonodavci koriste oba pristupa i oslanjaju se na jedan od njih u zavisnosti od
okolnosti.
61
Organi banke su: skuptina, upravni odbor, izvrni odbor i direktor banke.
62
Korporativno upravljanje predstavlja organizacionu strukturu kroz koju banka utvruje svoje ciljeve i naine
njihovog ostvarivanja, kao i nadzor nad uspjenou ostvarivanja ciljeva.
46
MAGISTARSKI RAD
Zakonodavci, po pravilu, nastoje da odravaju povjerenje javnosti u bankarski sistem i da

stvaraju ravnopravne trine uslove za finansijske institucije i davaoce finansijskih usluga. U
pogledu upravljanja finansijskim rizicima, odgovornosti zakonodavaca su usmjerene ka
unapreenju kvaliteta ulaska putem strogih procesa davanja odobrenja za rad i minimalnih
kapitalnih zahtjeva, kao i propisa o adekvatnosti kapitala, pruanju smjernica o upravljanju
rizicima i izradi politika iz ovog podruja, utvrivanju zakonskih smjernica u vezi s izloenou
rizicima, kao i ocjeni potovanja propisa i upravljanja rizicima na nivou banke ili bankarskog
sistema. Ukoliko postojei problem uprava banke ne moe rijeiti, po pravilu se smjenjuje
nadzorni odbor, uvode se kazne, a kada se radi o prevari, zapoinje se kriminalna istraga.
Naalost, postoje situacije kada zakonodavci nisu sposobni da otkriju problem u njegovoj ranijoj
fazi, to je ponekad posledica neprimjerenih zakona.
2.4.1.2. Skuptina banke

Skuptinu banke ine osnivai (akcionari) banke koji su prvenstveno motivisani da uloenim
kapitalom ostvare profit. Zato biraju upravljaku strukturu koja e im to i omoguiti. Funkcija
upravljanja data je upravnom i izvrnom odboru. Na taj nain se odrava koncepcija
korporativnog upravljanja, gdje je vlasnitvo odvojeno od funkcije upravljanja. Da bi sprijeio da
se u skuptini banke deavaju nezakonite radnje, zakonodavac je obavezao i ovlastio upravni
odbor da preduzima preventivne mjere. Poto je Centralna banka regulatorno tijelo koje ima
nadzornu i kontrolnu funkciju nad bankama, upravljanje je podijeljeno izmeu skuptine, organa
upravljanja (upravni i izvrni odbor) i regulatornog organa (CB, odnosto tijelo na koje ona
prenese odreene regulatorne funkcije). Dakle, skuptina nije vie organ uprave, a ukinute su i
funkcije direktora banke i nadzornog odbora banke. Funkcija direktora je prela na izvrni odbor,
a nadzorni odbor je zamijenjen odgovarajuim odborima, odjeljenjima i licima odgovornim za
nadzor i kontrolu.
47
MAGISTARSKI RAD
2.4.1.3. Upravni odbor banke
Upravni odbor je najznaajniji organ uprave banke, odgovoran za sve efekte i posledice rada
banke. Upravni odbor:
saziva sjednice skuptine banke,
priprema predloge za skuptinu i izvrava njene odluke,
razmatra i usvaja izvjetaje o poslovanju banke u toku godine,
upravlja rizicima itd.
Upravni odbor ima nekoliko osnovnih funkcija, tj. odgovornosti. Jedna od njih je usklaenost sa
internim i eksternim pravnim regulativama (statut, poslovna politika, poslovna strategija...). Tu
je, zatim, odgovornost oko obezbjeivanja tanosti izvjetaja o poslovanju, finansijskom stanju i
rezultatima poslovanja koji se upuuju akcionarima, CB i javnosti. Upravni odbor ima i
kadrovsku funkciju. Tu spadaju: izbor izvrnog odbora, odbora za reviziju, odbora za rizike i
kreditnog odbora, uestvovanje u kadrovskoj strukturi i radu ovih organa. Jedna od najbitnih
funkcija upravnog odbora je odgovornost u upravljanju rizicima banke (uspostavljanje
jednstvenog sistema upravljanja rizicima i nadzor nad tim sistemom). Upravni odbor je duan da
obezbijedi da izvrni odbor identifikuje rizike kojima je banka izloena i da kontrolu tih rizika
vri u skladu sa odobrenim politikama i procedurama. On daje prethodnu saglasnost za
izloenost prema jednom licu ili grupi povezanih lica preko 10%, odnosno za poveanje
izloenosti preko 20% kapitala banke. Upravni odbor utvruje procedure za identifikovanje,
mjerenje i procjenu rizika i za upravljanje rizicima, obavjetava CB i druge nadlene organe o
utvrenim nepravilnostima, usvaja plan i program unutranje revizije banke, uspostavlja sistem
unutranjih kontrola, razmatra izvjetaje unutranje i spoljne revizije, kao i druge poslove
utvrene statutom.
48
MAGISTARSKI RAD
2.4.1.4. Izvrni odbor banke
U upravljanju rizicima, izvrni odbor se mora pridravati Zakona o bankama i drugih zakona,
statuta, poslovne politike, strategije i planova banke, kao i propisanih principa koje je odobrio
upravni odbor banke, procedura za identifikovanje, mjerenje, procjenu i upravljanje rizicima.
Izvrni odbor je i jedinini i glavni organ koji identifikuje, mjeri i upravlja rizicima. Unutranja
kontrola i revizija su organi koji stvaraju materijal za rad izvrnog odbora, ali i sam izvrni odbor
direktno dolazi do podataka relevantnih za upravljanje rizicima. Uobiajena je praksa da banke
imenuju izvrni odbor koga ine vii rukovodioci sa jednim generalnim direktorom ili dva
izvrna direktora. To je dobar nain da se razdvoji zadatak dnevnog voenja institucije (zadatak
izvrnog odbora) od razmatranja dugoronih startekih pitanja (zadatak upravnog odbora). Ima
mnogo preklapanja meu lanovima borda, izvrnog odbora i drugih organa. Ipak, mnogo je
pitanja koja su na granci i stvar je prosuivanja kome treba da budu prijavljena.
2.4.1.5. Bord direktora
Zdrava banka zavisi od djelotvorne identifikacije rizika i uspjenosti upravljanja njima. Da

bi njima efikasno upravljala, banka mora imati informisan bord direktora. Bord treba da utvrdi
toleranciju rizika koji je banka spremna da preuzme. Nakon usvajanja okvira za toleranciju
rizika, bord se mora pobrinuti da se njegova uputstva potuju u svakom organizacionom dijelu
banke. Svaki direktor pojedinano i upravni odbor (bord direktora) kolektivno moraju sebe
smatrati odgovornim za uspjenost upravljanja bankom. Bord mora imati raspored svih svojih
sjednica unaprijed za godinu dana, ukljuujui i raspored podnoenja izvjetaja svih komisija i
revizora. Dunosti borda direktora su da:
linim primjerom i pravilima postavi stil ponaanja svih zaposlenih u banci,
osigura da poslovi banke budu u skladu sa vaeim zakonima,
obezbijedi povjerenje deponenata i klijenata,
rijei probleme nametnute transakcijama zavisne strane.
49
MAGISTARSKI RAD
Bord mora osigurati da osoblje dobije prirunik koji e objasniti ta se od njih zahtijeva i
paljivo razmotriti kako podstai zaposlene na svim nivoima da budu pripravni za sve sumnjive
transakcije.63 U krajnjoj liniji, kulturu firme odreuje bord direktora i vii menadment koga ona
postavlja.
Obaveze odbora direktora:64
1) uspostavlja i odrava sistem upravljanja rizicima kojima je banka izloena u svom poslovanju,
2) utvruje ciljeve i strategije banke i obezbjeuje njihovo sprovoenje,
3) utvruje politike i procedure za upravljanje svim rizicima kojima je banka izloena u svom
poslovanju,
4) utvruje godinji plan banke, ukljuujui i finansijski plan,
5) usvaja godinji izvjetaj o poslovanju banke sa izvjetajem spoljnjeg revizora i izvjetaje o
poslovanju banke tokom godine,
6) odobrava transakcije koje znaajnije utiu na strukturu bilansa i rizinost poslovanja banke, u
skladu sa politikama i procedurama za upravljanje rizicima,
7) periodino razmatra i ocjenjuje izuzetke uinjene u odnosu na utvrene politike i procedure,
8) usvaja godinji plan interne revizije i izvjetaje interne revizije,
9) uspostavlja osnove za funkcionisanje sistema interne kontrole, adekvatne veliini banke,
sloenosti poslova i nivou preuzetog rizika,
10) razmatra izvjetaje Centralne banke o izvrenoj kontroli,
11) bira izvrne direktore i druga lica odgovorna za voenje poslova unutar pojedinih podruja
poslovanja banke i odreuje im zaradu,
12) bira spoljnjeg revizora banke,
13) bira lanove odbora za reviziju,
14) razmatra godinji izvjetaj o radu odbora za reviziju,
15) utvruje predloge odluka koje donosi skuptina akcionara i stara se o sprovoenju odluka
skuptine akcionara,
16) donosi opte akte banke, osim akata koje donosi skuptina akcionara,
17) donosi etike standarde ponaanja zaposlenih u banci,
18) odobrava uvoenje novih proizvoda i usluga u poslovanje banke,
63
Djelotvornim spreavanjem rizika uva se reputacija banke i pomae se rukovodstvu u njihovom djelovanju protiv
malverzacija.
64
Zakon o bankama, Sl.list Crne Gore, br.17/08, lan 33
50
MAGISTARSKI RAD
19) saziva sjednice skuptine akcionara,

20) obavlja i druge poslove utvrene zakonom i statutom banke.
Odbor direktora je odgovoran za:65
1) uspostavljanje sistema upravljanja svim rizicima kojima je banka izloena u svom poslovanju,
2) obezbjeivanje poslovanja banke u skladu sa zakonom, propisima Centralne banke i aktima
banke, kao i za sprovoenje izreenih mjera Centralne banke,
3) sigurnost poslovanja i finansijsku stabilnost banke,
4) tanost svih izvjetaja o poslovanju banke koji se objavljuju ili dostavljaju skuptini
akcionara, Centralnoj banci i nadlenim organima.
2.4.1.6. Ostali organi i odbori banke

Kreditni odbor Kreditni odbor obavlja sve kreditne i druge poslove utvrene aktima banke.
Mada je kreditni posao najvei posao banke, zakonodavac nije predvidio nadlenost kreditnog
odbora u upravljanju kreditnim rizicima. Upravljanje kreditnim rizicima vri odjeljenje za
kreditne rizike, a upravljanje rizicima kreditiranja u drugom stepenu vri
kreditni odbor.
Kreditni odbor upravlja kreditnim portfoliom u okvirima i pod supervizijom upravnog odbora u
ijoj je nadlenosti strategija i politika kreditiranja. Poslovi kreditiranja podlijeu redovnoj
unutranjoj kontroli i reviziji.
Odbor za rizike Ovaj odbor se nekada naziva odborom za upravljanje aktivom i pasivom
banke. On prati izloenost banke rizicima koji proizilaze iz strukture obaveza i potraivanja u
bilansnim i vanbilansnim pozicijama banke, predlae mjere za upravljanje rizicima i obavlja
druge poslove u vezi sa kreditima i izloenou rizicima sredstava banke. Zadatak ovog odbora
je da uvede potrebna pravila i procedure za pokrivanje kreditnog i trinog rizika. Najvei dio
posla odbora odnosi se na svakodnevno odobravanje i praenje kredita. On mora naglaavati i
znaaj line odgovornosti, odnosno ohrabrivati slubenike da ne izbjegavaju odgovornost
predavanjem problema viim istancama.
65
Zakon o bankama, Sl.list Crne Gore, br.17/08, lan 34
51
MAGISTARSKI RAD
Odbor za reviziju Ovaj odbor slui interesima akcionara, investitora, deponenata,

zakonodavcima i svima koji rade u banci i imaju poslove sa njom. Odbor igra kljunu ulogu u
finansijskoj kontroli i izvjetavanju, ojaavajui tako korporativno upravljanje i poveavajui
javno povjerenje. Osnovna funkcija revizorske komisije je poboljanje kvaliteta finansijskog
izvjetavanja pregledanjem finansijskih izvjetaja prije nego to ih bord uzme u razmatranje, uz
posebno fokusiranje na promjene u knjigovodstvenoj praksi, znaajne korekcije nastale
revizijom, usklaenost sa knjigovodstvenim standardima.
Posebne komisije Komisije borda postoje da bi olakale temeljno brzo obavljanje posla.
Neka pitanja najbolje mogu da se rijee uz pomo komisije koja ukljuuje ljude koji nisu iz
borda (outsiders). Takvim komisijama najee je potrebna posebna nadlenost od strane borda,
koja e obuhvatiti njihov sastav, funkcije, ovlaenja i izvjetavanje.
2.4.1.7. Uloga opte javnosti
Velika teta koju su vlasti uinile prema investitorima, posebno u zakonodavstvima u kojima
ne postoji izriito osiguranje depozita, jeste stvaranje privida da zakonodavci mogu garantovati
sigurnost depozita javnosti. Kada sve uzmu u obzir, investitori moraju razumjeti da nijedna
uprava ili zakonska zatita ne mogu zamijeniti njihovu vlastitu odgovornost za donoenje odluka
o investiranju. U onim situacijama u kojima se klijenti ne mogu zatititi potrebno je razmotriti
sheme ogranienog osiguranja depozita kod banaka i pojednostavljene ugovorne klauzule kod
osiguravajuih drutava. Jedini nain na koji se javnost moe zatititi jeste da razumije ko
preuzima rizik pojedinci kao investitori koji djeluju preko agenata (menadera za investicije i
brokera) ili finansijski posrednici koji okupljaju njihove izvore sredstava i ponaaju se kao
gospodari banke. Kada se jasno postavi razlika i javnost jasnije razumije rizike koje investicija
podrazumijeva, glavna uloga finansijskih posrednika bie osiguranje zatite klijenata.
Sposobnost trita da prui osnovu za donoenje odluka mora se unaprijediti kroz potpunu
objavu finansijskih izvjetaja banaka kao i kroz detaljnu i strunu analizu u medijima. Interesi
investitora se mogu ouvati na vie naina, ali je objava informacija o onome to se trenutno
dogaa osnovni nain. U naelu, osnovni razlog postojanja bankarske regulative zasniva se na
nesavrenostima u objavi informacija.
52
MAGISTARSKI RAD
Vjerovatno najbolje rjeenje ovih problema jeste zakonsko obavezno javno objavljivanje.
Jedna od najveih koristi obavezne javne objave je injenica da objavljeni podaci utiu na
poslovanje finansijske institucije. Nadzorni odbor i uprava znaju da, nakon to ih obrade
finansisjki mediji i konkurenti, ak e i uskostruni podaci doprijeti do javnosti.66 Drugi oblik
javne objave javlja se kada institucije kao to su Standard&Poors, Moodys Investors Service i
AM Best objave svoj poredak preduzea po uspjenosti. Putem objavljenih poredaka imaju
mogunost breg djelovanja i davanja blaih ocjena nego to zakonodavci obino ine. Ako
rejting agencije mogu izgraditi reputaciju pouzdanosti izmeu finansijskih analitiara, vie
uprave u bankarskim institucijama i iroj javnosti, oni takoe mogu predstavljati dodatni oblik
upravljanja rizicima banke. Uloga finansijskih analitiara u pomaganju javnosti u objavljivanju
zadataka upravljanja rizicima ne smije se podcijeniti. Oni pruaju investicione savjete klijentima
i stoga su upueni u prikaz finansijskih podataka sa stanovita rizika investicije. Zbog
mogunosti ostvarenja gubitka po svojim investicijama, investitori moraju nadzirati banke kako
bi zatitili svoje interese. Meutim, ugled institucija ponekad se srozava samo kada su se
problemi ve proirili i kad je znaajna, a nekad i katastrofalna, teta ve nastala. Ostaje pitanje:
Da li je trite u cjelini moglo prepoznati ovo pogoranje i poveanu rizinost poslovanja ranije
da je bilo dostupno vie informacija? Vjerovatno e trebati dosta vremena kako bi se razvile
tehnike za procjenu rizika i njihovu standardizaciju kako bi se iste mogle vjerodostojno prikazati
u javno objavljenim podacima.
2.5. Evropske bankarske direktive

injenica je da su banke u evropskim zemljama najvanije institucije finansijskog sektora. U
cilju stvaranja uravnoteenih uslova za poslovanje, nekoliko segmenata je podvrgnuto posebnoj
panji. To su, najprije, uslovi za osnivanje finansijskih institucija sa ciljem da se omogui
jedinstven pristup tritima svih zemalja, a da izdata dozvola u jednoj zemlji vai na prostoru
cijele Evropske unije. To znai: definisanje minimalnih zahtjeva koje mora da ispuni svaka
66
U SAD-u, i drugim dravama sa strogim zahtjevima za objavom informacija, prijetnja od privatnih sudskih
postupaka podstaknutih javnim objavama navodi upravu i nadzorni odbor da izbjegavaju probleme.
53
MAGISTARSKI RAD
finansijska institucija da bi poslovala na ovom podruju i kontrola njihovog poslovanja nakon

osnivanja. Poslovanje banaka u zemljama Evropske unije regulisano je sledeim instrumentima:
Prvom i drugom bankarskom direktivom,
Direktivama koje predstavljaju dopune ili izmjene prethodnih,
Bankarskim preporukama i standardima koje donosi evropski parlament,
Uputstvima koja su vezana za usvajanje i praktinu primjenu odreenih propisa, a koje

donose nadleni organi zajednice.
Direktive (engl. guideline) su pravni akt EU koje su obavezujue za svaku zemlju lanicu.
One imaju karakter osnovnih obavezujuih propisa za banke i druge finansijske institucije
Evropske unije, a njene preporuke i standardi koje proglaava Evropski parlament imaju snagu
obavezujuih odluka.
Prva bankarska direktiva je donijeta krajem 1977. godine na bazi ugovora o osnivanju
EEZ, a na predlog Komisije EEZ i miljenja Ekonomskog komiteta Evropskog parlamenta.67
Njeno polazite nalazi se u odredbama Ugovora o osnivanju EEZ (lan 57.) u kojem se navodi da
je zabranjena svaka diskriminacija privrednih subjekata koji imaju porijeklo iz druge zemlje
lanice Zajednice. Ovaj akt je imao nekoliko ciljeva:
otklanjanje razlika u pravnoj regulativi zemalja lanica,
stvaranje uslova za funkcionisanje zajednikog trita u oblasti finansijskih institucija,
omoguavanje njihovog zajednikog funkcionisanja na podruju itave zajednice.
Druga bankarska direktiva donijeta je 1989. godine. i predstavlja osnovni zakonski akt na
temelju kojeg se obavlja poslovanje kreditnih institucija u zemljama lanicama. Ova direktiva je
doradila prethodnu direktivu, kao i druge propise kojima su do tada bile regulisane oblasti iz
ovog domena. Ona tretira sledee elemente:
67
harmonizaciju uslova izdavanje dozvola za banke,
usklaivanje upravljanja poslovanjem kreditnih institucija,
davanje uslova za osnivanje i pruanje usluga,
obezbjeenje finalnih uslova za ponaanje banaka i okvire odnosa sa treim zemljama.
Evropski parlament predstavlja graane EU.
54
MAGISTARSKI RAD
Druga bankarska direktiva je glavna karika i osnova za dalje regulisanje relacija u bankarstvu
meu zemljama lanicama u procesu finansijske integracije. Ona je konano uklonila preostale
restrikcije slobodnom kretanju kapitala izmeu zemalja lanica.
2.6. Bazelski sporazumi

U naoj, ak i strunoj, javnosti malo se govori o meunarodnim strukturama koje kreiraju
standarde u bankarskom poslovanju. Isto je i sa mehanizmima za njihovu primjenu. Institucija
koja u svjetskim razmjerama, ima najvei znaaj u kreiranju meunarodnih standarda kontrole
banaka je Bazelski komitet za kontrolu banaka (engl. Basle Committete). Posredno, ali i direktno,
to se odnosi i na minimum standarda koje banke treba da primjenjuju u svom poslovanju kako bi
osigurale to vei nivo sigurnosti i stabilnosti. Bazelski komitet je jedan od komiteta Banke za
meunarodna poravnanja (BIS Bank of International Settlements), osnovan 1974. godine,
nakon naftnog oka i bankrotstva njemake banke Bankhaus Herstatt. Osnovali su ga guverneri
centralnih banaka Grupe deset zemalja (G-10). Danas lanstvo u Komitetu ima 13 zemalja:
Belgija, Holandija, Francuska, Kanada, Japan, Luksemburg, Njemaka, Italija, panija, Velika
Britanija, SAD, vedska i vajcarska. Sadanji predsednik Komiteta je Nout Wellink, guverner
centralne banke Holandije.
Bazelski komitet za nadzor je jedini meunarodni savez koji se bavi bankarskom
supervizijom. To je najvanija finansijska institucija koja unapreuje saradnju izmeu vlada
zemalja i regulie meunarodne bankarske aktivnosti. Osnovni ciljevi sporazuma bili su:
unapreenje stabilnosti bankarskih sistema i
uspostavljanje ravnopravnih trinih uslova poslovanja za velike bankarske grupe.
Ostvarivanje oba cilja trai uspostavljanje minimuma standarda za banke iz grupe G-10, koje su
meunarodno aktivne. Sa stanovita meunarodnog prava, Komitet nema obavezujuih moi, ali
kako mu je uticaj rastao, on je postao institut za uspostavljanje standarda. Svoje aktivnosti
ostvaruje kroz radne grupe i tijela.
Fokus djelovanja Bazelskog komiteta je, sa zahtjeva za uspostavljanje ravnopravnih trinih
uslova, pomjeren ka finansijskoj stabilnosti u svjetskim razmjerama. Finansijska stabilnost
55
MAGISTARSKI RAD
proklamovana je kao javno dobro zbog znaaja banaka za ukupan ekonomski razvoj i ogromnih
trokova koje pojava bankarskih kriza produkuje. Standardi Bazelskog komiteta postali su
mehanizam za uspostavljanje globalne stabilnosti finansijskog trita. Oni su pretoeni u
direktive EU za adekvatnost kapitala i upravljanja rizicima u poslovanju banaka, njihovu
regulaciju i kontrolu. U okvirima EU na Evropsku centralnu banku u monetarnoj sferi, jedino
nije prenesena nadlenost supervizije banaka. Ona je preko direktiva EU obavezujua na osnovu
djelovanja Bazelskog komiteta.
Rezultat rada Bazelskog komiteta za superviziju banaka su u poetku bile preporuke i
smjernice koje nisu imale obavezujui karakter na nadnacionalnom nivou. To su preporuke i
savjeti o tome kako na najbolji nain sprovesti odreene aktivnosti u bankama, kako pristupiti
upravljanju rizikom itd. Svakom nacionalnom regulatoru ostaje da prilagodi date preporuke
konkretnim uslovima u pojedinim zemljama. Time Komitet pribliava nivoe ekonomskog
razvoja i nacionalnih ekonomskih politika raznih nacionalnih privreda. Komitet ima za cilj
zatvaranje jaza u meunarodnom supervizorstvu. Uz to se potuju dva osnovna principa:
da nema straha bankarskog estabimenta i
da e supervizija biti adekvatna.
Tok supervizije se kroz svijet manifestuje u izdavakim i neizdavakim papirima. U mnogim

sluajevima supervizorske vlasti ne omoguuju zemljama grupe G-10 da imaju uvid u javni
nastup i da asocijacija bez tue pomoi bude upoznata sa inicijativama Komiteta. Kontakti se
odravaju kroz budue jaanje Meunarodne konferencije za bankarsku superviziju koja se
odrava svake druge godine.
Komitet je imao kao prvobitni cilj uspostavljanje kontakta izmeu regulatornih vlasti zemalja
lanica. Kroz zajedniko zalaganje oekivalo se popunjavanje praznina u mrei kontrolora i
unapreenje procesa kontrole. Komitet je definisao tehnike kojima bi se postavljeni ciljevi
ostvarili: prvo, kroz razmjenu informacija; drugo, kroz poveanje efikasnosti tehnika za kontrolu
banaka koje posluju na meunarodnom nivou i tree, postavljanjem minimalnih standarda tamo
gdje se to zahtjeva.68 Posebno zalaganje Komiteta ostvareno je na polju kontrole banaka koje
posluju internacionalno, i u te svrhe su postavljena dva cilja: 1) ne dopustiti bilo kojoj stranoj
68
http://www.bazel2.rs/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=85, Mireti M., Uvoenje

Bazel II standarda
56
MAGISTARSKI RAD
bankarskoj instituciji da izbjegava kontrolu na bilo kom nivou i 2) kontrola i nadgledanje treba
da budu adekvatni.69 S tim u vezi, 1975. godine donijet je prvi dokument poznat pod nazivom
Konkordat. Od mnogo veeg znaaja je dokument izdat maja 1983. pod nazivom Principi
kontrole bankarskih stranih institucija kojima je detaljno ureena tematika raspodjele
nadlenosti izmeu domaeg i stranog regulatora. On predstavlja revidiranu verziju Konkordata,
u kojoj je u odnosu na stari dokument proirena tematika na nove trine uslove i nove propise iz
oblasti konsolidovanog izvjetavanja meunarodnih bankarskih grupa.
Standardi Komiteta doneeni su u razliitim formama, a od velikog broja dokumenata, studija i
uputstava znaajne praktine i naune vrijednosti, posebno se izdvajaju osnovni principi efikasne
kontrole banaka i metodologija koja im pripada, Bazelski sporazum o adekvatnosti kapitala,
odnosno Bazel I i Novi sporazum o meunarodnim standardima adekvatnosti kapitala, poznatiji
kao Bazel II.
2.6.1. Bazel I
Osamdesetih godina prolog vijeka na pomolu je bila jo jedna kriza - kriza prezaduenosti,
to je ostavilo uticaja na rizike na meunarodnom nivou. Koeficijenti adekvatnosti kapitala su se
znatno pogorali i sve je govorilo u prilog tekim vremenima pred kojima se nalazi svjetsko
bankarstvo.
Godine 1930. u Bazelu je osnovana Banka centralnih banaka Evrope. To je bila finansijska
institucija koja je sporazumom o standby aranmanu estomjeseno odlagala otplaivanje
kratkoronog inostranog njemakog duga. Njen cilj je bio da Njemakoj prui olakice u
plaanju ratne odtete nakon Prvog svjetskog rata. Kasnije je proklamovana saradnja izmeu
centralnih banaka i protok meunarodnih finansisjkih transakcija. Zadatak ove Banke bio je
koordinacija i unapreenje saradnje centralnih banaka i, u koordinaciji sa Bazelskim komitetom
za kontrolu banaka, unapreenje standardizacije bankarskih propisa. Jo jednom Komitet je
pokuao da nizom svojih aktivnosti pobolja tadanje stanje. Akcenat je stavljen na razvoj novih
69

Bazel II standarda
57
MAGISTARSKI RAD
modela za mjerenje rizika i u skladu sa tim i za mjerenje adekvatnosti kapitala. Rezultat

prvobitnog zalaganja je bio skup standarda pod nazivom Bazel I (Basel Capital Accord).70
Standard je usvojen 1988. godine od strane svih banaka koje su poslovale u okviru grupe G-10.
Sporazum je prihvaen u preko 100 zemalja svijeta postavi tako svjetski standard. Pored velike
globalne posleratne krize dugova, moda vaniji razlog uvoenja Bazela I bilo je izjednaavanje
uslova pod kojima banke posluju na globalnom tritu. U to vrijeme, Japanske banke su imale
znatno nie nivoe rezervi nego banke zapadnih zemalja. Osnovni skup pravila Bazel I sporazuma
ticao se dominantno kreditnog portfolia banke kao najveeg dijela prinosne aktive banke. On je
standardizovao praksu upravljanja rizicima unutar banke i praksu nadzora nad nacionalnim
bankarskim sistemima.
Svrha Bazel I standarda bila je uvoenje jedinstvenog naina za izraunavanje adekvatnosti
kapitala (tzv. Cooke racio; odnos kapitala i rizikom ponderisane aktive) a u cilju jaanja
finansijske stabilnosti. Bazel I definie elemente kapitala banaka, pondere za izraunavanje
kreditnog rizika po bilansnoj aktivi (ponderi rizika: 0%, 20%, 50% i 100%), faktore kreditne
konverzije za vanbilansne stavke (nakon ega se primjenjuju odgovarajui ponderi rizika) kao i
odnos izmeu kapitala i ukupne izloenosti banke (bilansne i vanbilansne) ponderisane kreditnim
rizikom s ciljem izraunavanja pokazatelja adekvatnosti kapitala. Pokazatelj adekvatnosti
kapitala banke, izraunat na ovaj nain, treba da iznosi najmanje 8%:71
Kapital / kreditnim rizikom ponderisane izloenosti > 8%
Prvi znaajan dokument sa ovom tematikom je imao i niz nedostataka, a najvie je zamjerano to
to je prvenstveno tretirao kreditni rizik. Pri tome, zamjerke su se ticale naina na koji se
pristupalo razliitim klasama kredita. Za sve kredite, nezavisno od stepena rizinosti,
primjenjivan je isti koeficijent od 8% u razvijenim zemljama, odnosno u zemljama sa veim
izloenostima riziku koristio se i vei koeficijent (kod nas 12%).
Adekvatan kapital je od kljunog znaaja za stabilnost banke, ali nije i najvaniji kada je
upravljanje rizicima slabo. Vee zaduivanje banaka je omoguilo da pad profitabilnosti
70
Grupa najrazvijenih zemalja (SAD, Belgija, Kanada, Francuska, Njemaka, Italija, Japan, Holandija, panija,
vedska, vajcarska) je 1988.godine, u okviru Bazelskog komiteta za bankarsku superviziju, donijela Bazelski
sporazum o kapitalu (Bazel I).
71
http:www.nbs.rs/internet/latinica/55/55_2/55_2_1/bazel1.html?
58
MAGISTARSKI RAD
nadomjeste obimom poslovanja, tako odravajui projektovani povraaj na kapital. Koliko je

poveanje zaduenosti banaka doprinijelo poveanju profitabilnosti kad su transakcije
profitabilne, toliko je uzrokovalo znatno vee gubitke kad banka pone da iskazuje gubitke kroz
svoje transakcije. U praksi je to dokazala sve ea pojava finansijskih kriza. Stoga Bazel I daje
prvu meunarodno prihvatljivu definiciju i minimalnu mjeru kapitala koji banka treba da
posjeduje, u cilju vee zatite deponenata i obezbjeenja vee finansijske stabilnosti. Primjena
Bazela I u kombinaciji sa Osnovnim principima efikasne kontrole banaka doprinijela je
stabilnosti na finansijskom tritu kroz unoenje dodatnih elemenata sigurnosti u poslovanju
banaka. Bazel I je uticao i na promjenu slike globalnog bankarskog sektora i to prije svega to sa
pojaanjem zahtjeva kapitala i upravljanja rizicima mnoge banke nisu mogle da izdre pritisak.
Broj banaka na veim finansijskim tritima znatno je smanjen to kroz steaje i likvidacije, to
kroz pripajanja ili spajanja sa veim bankama koje svojim kapitalom, praksom u upravljanju
rizicima i svojom trinom pozicijom nisu imale problema da se prilagode promijenjenim
zahtjevima poslovanja. Bazel I je na tlu Evrope postao obavezan njegovom ugradnjom u
Evropske direktive (CAD I i II). To govori o posebnom znaaju dokumenata Komiteta na EU
prostorima.
Sutina pomenutog sporazuma se sastojala u tome to je trebalo da harmonizuje meunarodne
bankarske standarde o kapitalu u cilju jaanja pouzdanosti i stabilnosti meunarodnog bankarskog sistema, kao i da smanji izvor konkurentske nejednakosti izmeu meunarodnih banaka.
Dakle, trebalo je da usvojeni standardi podstaknu vodee banke u svijetu da odravaju visoke
stope kapitala i da ujednae visine stopa kapitala u odnosu na aktivu izmeu banaka razliitih drava, ime bi uticali na poboljanje potenije konkurencije. Studije koje su raene na ovu temu u
okviru Bazelskog komiteta za bankarsku superviziju pokazuju da je od uvoenja Bazela I dolo
do znatnog poveanja kapitalnih koeficijenata u odnosu na rizinu aktivu u razvijenim ekonomijama. Samo u periodu od 1988. do 1996. godine dolo je do rasta pomenutog pokazatelja, i to sa
9,3% u 1988. godini na 11,2% u 1996. godini.72 Bazelski sporazum o adekvatnosti kapitala i
standardima za kapital iz 1988. godine imao je za posledicu pozitivan uinak koji se ogledao u
rastu visine kapitala koji su banke drale u svom posjedu, ime je zaustavljen dotadanji trend
opadanja kapitala.
72
Greuning H., Bratanovi S.B, Analiza i upravljanje bankovnim rizicima, Zagrebaka kola ekonomije i
menadmenta, Mate, Zagreb 2006., str.121
59
MAGISTARSKI RAD
Dalji razvoj tehnika i prakse upravljanja rizicima uzrokovan irenjem bankarskih proizvoda,
dodatnim povezivanjem trita i jaanjem konkurentnosti, prevazili su jednostavnost u pristupu
Bazela I. Utvrivanje rezervacija i preko njih zahtjeva za kapitalom na osnovu iroko
postavljenih klasa za razliiti stepen izloenosti kreditnom riziku, bez dovoljno dobre distinkcije
izmeu razliitog stepena kreditne sposobnosti zajmoprimca unutar neke klase (osnova pristupa
po Bazelu I), postao je sam nedovoljno usaglaen sa naprednim praksama upravljanja rizicima.
Jednostavnost Bazela I, koja je inicijalno predstavljala njegovu snagu, vremenom je postala
hendikep. Ponderi za rizik dati standardom prestali su da adekvatno reflektuju nivo rizika koje
banke preuzimaju. Jer kredit sa visokom kamatom odobren kompaniji uz visok rizik da nee biti
vraen kako je ugovoreno, trai isti nivo rezervisanja kao kredit odobren sa niskom kamatom
kompaniji koja je kvalitetna. Ovo je ohrabrilo banke da uu u tzv. regulatornu arbitrau, odnosno
da ire kreditiranje ka rizinijim klijentima, a u isto vrijeme preko tehnike sekjuritizacije
odstranjuju iz svojih bilansa poslove sa manje rizinim zajmoprimcima. Kao posljedicu imamo
porast prosjenog nivoa rizika u bilansu banaka, bez odgovarajueg rasta kapitala. Uspostavljeni
standard tako postaje rtva sopstvenog uspjeha.
Bez obzira na pomenute pozitivne uinke Bazela I, mora se konstatovati da se on na poetku
odnosio samo na kreditni rizik, da bi se izmjenama iz 1996. godine u razmatranje uzeli i kapitalni
zahtjevi koji se odnose i na trine rizike, koji nastaju iz otvorenih pozicija banaka u devizama,
dunikim hartijama od vrijednosti, akcijama, robi i opcijama. Bazel I, takoe, nije dovoljno vodio rauna o permanentnim inovacijama na finansijskim tritima, dok je sa druge strane isti bio
povoljan i za zaobilaenje mnogih restrikcija koje je postavljao. Ovo na nain to je koriena takozvana kapitalna arbitraa koja se oslanjala na injenicu da su iroko postavljene kategorije rizine aktive, tako da su iste ostavljale dovoljno prostora za prodaju manje i kupovinu rizinije
aktive, ali u okviru iste kategorije rizine aktive. Tako je poveavan cjelokupan rizik banke koji
nije praen poveanjem adekvatnog nivoa kapitala. Ovo je imalo za posljedicu to da je Bazel I,
katkad, umjesto da smanji rizik poslovanja banaka, doprinosio upravo suprotnom njegovom
poveanju. Uz to se za pomenuti sporazum esto kae da nije prepoznao da ne postoje dvije banke sa identinim nivoom rizika, odnosno istom izloenou riziku, tako da je isti esto predstavljan kao model koji odgovara svima, to je svakako bilo pogreno. Od kada je Bazelski sporazum o adekvatnosti kapitala i standardima za kapital uveden 1988. godine, u teoriji i praksi je dolo do ogromnog razvoja modela za mjerenje i upravljanje rizicima.
60
MAGISTARSKI RAD
Domai bankarski sistem je, nakon izuzetno tekog perioda u kojem se nalazio devedesetih
godina, danas zdrav i likvidan i biljei poboljanje gotovo svih pokazatelja. I ne samo to, novi finansijski instrumenti, kao na primjer kreditni derivati, poveali su kod banaka sposobnost da se
izbore sa rizicima i da ih izbjegnu.
Prednosti i pozitivni efekti primjene Bazel I standarda:73
Porast adekvatnosti kapitala meunarodno aktivnih banaka,
Relativno jednostavna struktura,
Primjena u razliitim zemljama irom svijeta,
Jaanje konkurencije banaka na meunarodnom nivou,
Porast discipline u procesu upravljanja kapitalom,
Benchmark za procjenu banaka od strane uesnika na finansijskom tritu.
Nedostaci Bazel I standarda

Bez obzira na pozitivne uinke koje je imao, Bazel I se morao suoiti sa radikalnim promjenama. Kao najvanije njegove slabosti se najee istiu:
Adekvatnost kapitala zavisi od kreditnog rizika i ne procjenjuje se u odnosu na stvarni rizini profil banke, dok su ostali rizici (npr.trini i operativni) izostavljeni iz analize,
Procjenjivanje rizika zemlje nije primjereno,
U ocjeni kreditnog rizika nema razlike izmeu dunika razliitog kvaliteta i rejtinga,
Ne prua dovoljno motiva za primjenu tehnika za smanjivanje rizika, kao i neadekvatno

sagledavanje rizinosti i efekata upotrebe modernih finansijskih instrumenata,
Omoguava regulatornu arbitrau putem sekjuritizacije,
Akcenat je na knjigovodstvenim, a ne na trinim vrijednostima.
Da bi se ilo u susret ekspanziji bankarskih organizacija kao i cjelokupnih finansijskih trita,

moralo se tragati za regulatornim okvirom koji bi bio znatno sofisticiraniji u odnosu na dotadanji. Novi regulatorni okvir trebalo bi da sadri:
73
Bliu vezu izmeu rizika i kapitalnih zahtjeva,
http:www.nbs.rs/internet/latinica/55/55_2/55_2_1/bazel1.html?
61
MAGISTARSKI RAD
Razliita pravila za banke, u odnosu na njihovu izloenost riziku, tako da bi banke koje
se suoavaju sa manjim kompleksom rizika trebalo da koriste jednostavnije modele i pravila, i obrnuto,
Eksplicitne kapitalne zahtjeve i za operativni rizik, kao dodatak na trini i kreditni rizik,
Kvantitativne i kvalitativne zahtjeve prema bankama, jednako kao i javno objavljivanje

nekih baninih informacija.
2.6.1.1. Anexi (I, II i III) Bazelskog sporazuma o kapitalu
Anex I je prvi dodatak Bazelskog sporazuma elementi kapitala ukljueni su u bazu kapitala.
ine ga TIER 1 i TIER 2. TIER 1 sadri uplaeni akcionarski kapital u obliku obinih akcija i
objavljenih rezervi. TIER 2 je sastavljen od neobjavljenih rezervi, optih rezervi za pokrie
gubitka po kreditima, rezervi iz revalorizacione aktive, hibridnih (dunikih) akcija i
subordinirajueg duga.
Anex II je drugi dodatak bazelskog sporazuma ogranienja i restrikcije elemenata kapitala
grupiu se u etiri kategorije:
Ukupan obim elemenata iz nivoa 2 je ogranien maksimalno na 100% od obima

elemenata iz TIER 1,
Subordinirani roni dug je ogranien najvie 50% elemenata iz TIER 1,
Ogranienje rezerve za pokrie gubitka po kreditima ograniavaju na maksimum od

1,25% od rizine aktive,
Podvrgavanje diskontu od 55% rezervi iz revalorizacione aktive od nerealizovanih hartija

od vrijednosti.
Anex III je trei dodatak bazelskog sporazuma umanjenje kapitalne baze iz ukupnog
kapitala u okviru TIER 1 obuhvataju: a) investicije u bankarske i finansijske afilijacije koje
obuhvataju konsolidovani bilans i b) investicije u kapital drugih banaka i finansijskih institucija
na osnovu diskrecionog prava nacionalnih organa.
62
MAGISTARSKI RAD
2.6.2. Bazel II
Pokazalo se da je jednostavnost koja je karakterisala Bazel I prevaziena. Korak koji je
logino proizaao iz datog stanja je bilo dopunjavanje regulative standardima koji su se ticali
trinog rizika. Tako je u aprilu 1993. godine izdat niz normi u kojima se po prvi put pominje,
pored kreditnog, postojanje trinih rizika (definisanih kao kamatni, devizni, robni i cjenovni
rizik). Ovaj dokument je postao sastavni dio Bazel II standarda i ugraen je u Standardni model.
S obzirom na znaaj trinih rizika, Komitet je krenuo u dalji razvoj ove tematike. Sledea
stepenica je bio razvoj modela kojima se bankama dozvoljavalo da same odrede svoje potrebe za
kapitalom uz korienje sofisticiranih modela. U Bazel II standardima ovaj dio se odnosi na
Interne pristupe procjene kapitala. Prethodne faze vodile su stvaranju novog sporazuma
poznatog pod nazivom Bazel II, iji je predlog sainjen poetkom 1999. godine. Konana verzija
usvojena je u junu 2004. Iako rezultati rada komiteta na poetku nisu imali obavezujui karakter
uvoenje Bazel II standarda za zemlje EU je postalo zakonski obavezujue od januara 2007. dok
je u SAD primjena kasnila pola godine (jul, 2007). Bazel II se sastoji od tri meusobno povezana
skupa pravila koji se u argonu zovu stubovi:74
I stub: zahtjev za minimalnim kapitalom,
II stub: proces kontrole (ispitivanja koja vri supervisor)75 i
III stub: trina disciplina.
Bazel II standardi predstavljaju dopunu amandmana iz 1995./1996. godine uz tri bitne
izmjene. Prvo, uz kreditni i trini rizik uvodi se sve izraeniji operativni rizik. Drugo, u
standardizovanom pristupu znaajno mjesto se daje eksternim kreditnim agencijama iji
izvjetaji slue za klasifikaciju svih kompanija iz portfolija banke, to u krajnjoj instanci utie na
nivo kapitalnih zahtjeva. Tree, omoguava se bankama da same ustanove modele za mjerenje
rizika u njihovom poslovanju i u skladu sa tim rezultatima da izdvajaju neophodni kapital. Ovo
je i najvea novina koju su donijeli Bazel II standardi.
74

Bazel II standarda
75
Engl. supervisory review process
63
MAGISTARSKI RAD
Pod uticajem najbolje prakse poslovanja banaka, posebno onih koje su meunarodno aktivne,
Bazel II donosi promjenu filozofije i metoda upravljanja rizicima u bankarskom poslovanju i
naina regulacije i kontrole banaka. Cilj donoenja Bazela II je da na mikronivou pobolja
upravljanje rizicima i time, na makronivou prui dodatne elemente za odravanje finansijske
discipline. Filozofija Bazela II poiva na saznanju o veoj izloenosti banaka razliitim rizicima
u poslovanju. Filozofija novog standarda je posledica dvije grupe faktora od kojih je prva
povezana sa unapreenjem tehnika upravljanja rizicima. Druga se odnosi na sve kompleksniji
ambijent poslovanja banaka proistekao iz irenja njihovog poslovanja i globalizacije trita.
Osnovni principi efikasne kontrole banaka sa metodologijom koja im pripada ine set upustava
kojih se treba pridravati prilikom uspostavljanja i odravanja kvalitetnog institucionalnozakonodavnog okvira poslovanja i kontrolisanja banaka. Njihova primjenljivost se ocjenjuje kroz
uspostavljeni Program ocjene finansijskog sektora (FSAP) koji Svjetska banka i MMF sprovode
u vie od 130 zemalja. Veliki znaaj za priliv stranih investicija ima visok stepen usaglaenosti
sa ovim Principom u nacionalnim okvirima.
Mislim da se filozofija Bazela II za razliku od Bazela I, moe izraziti kroz konstataciju da "za
mjerenje bilo kojeg rizika ne postoji jedna veliina koja moe odgovarati svima". Bazirajui se
na novoj paradigmi, ovaj standard polazi od pretpostavke da banke najbolje mogu same mjeriti
rizike sa kojima se suoavaju u poslovanju, ali samo ukoliko za to imaju odgovarajue podatke i
razviju za kontrolora banaka prihvatljive modele.76
Bazelski komitet e i u narednom periodu dobijati na znaaju kroz praenje primjene Bazela
II i razvijanja saradnje izmeu kontrolora banaka na meunarodnom planu. Vano je meutim
istai da, bez obzira koliko se ire i jaaju standardi u funkciji bolje zatite deponenata i
smanjenja mogunosti da banke propadnu, njihova primjena ne garantuje da do toga nee doi.
Zato deponeti, pogotovo oni koji bi trebalo da imaju struni kapacitet, treba da vode rauna sa
kojim bankama posluju. Primjena Bazela II na drugoj strani e traiti od banaka da javnosti
prue mnogo vie informacija o svom poslovanju, kako bi se ona mogla jednostavnije i sigurnije
opredjeljivati.
Primjena Bazel II standarda predstavlja pravu revoluciju u bankarstvu. On je mnogo
komplikovanija struktura od Bazel I standarda. Mnoge procedure u bankarstvu e se ili iz temelja
mijenjati ili znaajno modifikovati. I banke i regulatorna tijela morae da posjeduju ne samo
76
www.cgekonomist.com/?broj=10&clanak=514, ehovi D., 9. jun 2008.
64
MAGISTARSKI RAD
formalnu, zakonsku, nego i profesionalnu kompetenciju. Za to e im biti potrebne nove

generacije bankara s visokim i specijalizovanim znanjima i kvalifikacijama iz oblasti matematike
i statistike, kao i relevantnim sposobnostima da ih primjenjuju.77
2.6.2.1. Uvoenje Bazela II u naem regionu
Premda se prisustvo Bazel standarda kod nas biljei jo od kraja osamdesetih godina, na
region ima vrlo skromna iskustva u vezi sa njihovom primjenom. Jo tada ovi standardi su imali
samo formalni karakter, odnosno nisu bili u aktivnoj upotrebi. O tome moe da posvjedoi i
stanje naeg bankarstva u periodu devedesetih godina prolog vijeka. ak ni nakon reforme
zakonodavstva o bankama 1993. godine nije dolo do bitnijih promjena. Novi talas usklaivanja
naeg sistema kontrole i revizije banaka u skladu sa evropskim i svjetskim standardima poeo je
2006. godine, nakon to je prethodne godine donijet novi Zakon o bankama. Od velikog znaaja
je bilo prepoznavanje operativnog i trinih rizika, kao i ustanovljena obaveza formiranja
posebnih odjeljenja za upravljanje rizikom. Meutim, ni u ovoj fazi nije ostvaren sutinski
pomak u odnosu na dotadanju praksu. Unijeti su samo neki novi principi Bazel II standarda, ali
je izvjetavanje prema regulatoru tj. NBS i dalje bilo zasnovano na meunarodnim
raunovodstvenim standardima. Od 2008. godine Narodna banka Srbije je pristupila sprovoenju
plana za uvoenje Bazel II standarda kod nas. U te svrhe formirana je Radna grupa u ijoj je
nadlenosti izvrenje aktivnosti predvienih donijetom Strategijom i Operativnim planom.
Planirano je da se od januara 2011. krene sa primjenom izvjetavanja u skladu sa Bazel II
standardima.
Nakon izuzetno tekog perioda u kojem se domai bankarski sistem nalazio devedesetih godina, moe se konstatovati da danas biljei poboljanje gotovo svih pokazatelja. S tim u vezi bi se
moglo rei da je primjena Bazela I uticala na poboljanje sveukupnog kvaliteta naeg bankarskog sistema. Meutim, jo uvijek nisu implementirana rjeenja sadrana u Bazelu II. U tom
smislu je neophodno donoenje novog zakona o bankama, kao i usklaivanje podzakonskih aka77
Jedan od pravaca standardizacije znanja neophodnih za dolazei period je uvoenje profesionalnih licenci iz
menadmenta rizika kao to su Professional Risk Manager (PRM) licenca koju izdaje Professional Managers
International Association (PRMIA) i Financial Risk manager (FRM) koju izdaje Global Association of Risk
Managers (GARP). Drugin pravac jeste reforma obrazovnih programa u okviru matematikih i ekonomskih studija.
65
MAGISTARSKI RAD
ta, kako bi se omoguila tranzicija ka novom bazelskom sporazumu i poboljalo upravljanje bankarskim rizicima, odnosno rizinim kapitalom. Time e banke morati vie panje da posveuju
implementaciji internog sistema rejtinga za odreivanje rizika zajmotrailaca, korienju sloenijih modela koji se zasnivaju na savremenim VaR tehnikama i primjeni adekvatnih stres testova,
kada je rije o upravljanju trinim rizicima, kao i poveanju odgovarajuih znanja o operativnim
rizicima koje e poboljati procjenu izloenosti istom. Dakle, pred crnogorskim bankama je relativno dug put do implementacije svih rjeenja predvienih Bazelom II, kao i prihvatanja novih
sofisticiranijih modela za upravljanje rizicima, obzirom da je pomenuti sporazum veoma zahtjevan i sloen. Prema tome, za implementaciju sloenijih internih modela potrebno je da proe odreeni vremenski period obzirom na potrebu za zadovoljavanjem brojnih preduslova koji prije
toga moraju biti ispunjeni.
Osnovni izazovi koji stoje pred banke, kada je rije o upravljanju, su svakako vezani za edukaciju zaposlenih, obzirom da su specijalistika znanja osnovni preduslov za implementaciju bilo
kakvog standarda, pa samim tim i Bazela II. Tek kada se stvori kritina masa kadrova koji raspolau znanjima i vjetinama, moe se govoriti o spremnosti banke za primjenu pomenutih standarda. Uz to je neophodno pokloniti odgovarajuu panju izradi sopstvene metodologije za mjerenje
i upravljanje kreditnim i operativnim rizicima. Meutim, da bi se moglo doi do zadovoljavajueg upravljanja bilo kojim rizikom, neophodno je razviti adekvatan informacioni sistem koji e
pruanjem potrebnih podataka biti podrka modelima za upravljanje rizicima. Razlog vie za naglaavanje ovog problema predstavlja i injenica da postojei IT sistemi nisu adekvatni, pa je
stoga potrebno izgraditi nove, kako bi se stekli uslovi za primjenu sloenijih pristupa vezanih za
upravljanje bankarskim kapitalom.
Pored radikalnih promjena u kadrovskoj politici banaka i regulatora i okretanja ka
kvalifikacijama neophodnim za predstojei period, u bankarskom sistemu naeg regiona bie
potrebno uraditi i dosta toga na razvoju odgovarajuih tehnolokih rjeenja, a prije svega,
sakupljanju kvalitetnih odgovarajuih podataka. Razvoj odgovarajuih baza podataka je osnova
za razvoj modela za mjerenje rizika. Prilagoavanje Bazelu II zahtijevae od banaka u regionu
znaajne trokove. Poto se pretpostavlja da e mnoge banke nastojati da te trokove
minimiziraju, za oekivati je da e one samo formalno i minimalno ispunjavati zahtjeve
regulatora, ne mijenjajui sutinski nain razmiljanja i postupanja u procjeni rizika, to je I
glavni cilj Bazel II standarda. Takve banke razmiljale bi, zapravo, o menadmentu rizika kao
66
MAGISTARSKI RAD
izvoru trokova. No, sistemi za menadment rizika mogu, ako se pravilno postave, da postanu
profitni centri. Bazel II nudi I jednu veliku prednost bankama jer im omoguava da primjenom
internih procesa i modela mjerenja rizika (stub I) same izraunavaju svoje potrebe za kapitalom i
time smanje ne samo rezerve nego, prije svega, da ih usmjere ka djelatnostima koje daju najvee
prinose po jedinici preuzetog rizika. Takav pristup direktno vodi poveanju vrijednosti banaka.
Ta velika promjena omoguava bankama da u svakom trenutku mogu razlikovati transakcije
visokog i niskog rizika (u odnosu na ve postojei portfolio) i da, na osnovu tog izbora, odreuju
odgovarajuu adekvatnost kapitala. Da bi ta velika prednost Bazel II standarda bila iskoriena
potrebno je razviti odgovarajue modele i imati kompetentne strunjake ne samo u timu koji se
bavi upravljanjem rizicima ve i u najviem rukovodstvu banaka.
2.7. Razlike izmeu Bazela I I Bazela II
Bazel I prvi put je primjenjen 1992. godine u zemljama grupe 10, osim Japana,
Vie od 100 zemalja u svijetu usvojilo je ove standarde,
Bazel I se prvenstveno odnosi na kreditne rizike,
Uveo je i minimalnu vrijednost adekvatnosti kapitala od 4% i ukupnu vrijednost kapitala

8% u odnosu na rizinu ponderisanu aktivu,
Bazel II je revizija Bazela I, uz primjenu savremenih metoda upravljanja rizicima banke,
Bazel II uvodi veu fleksibilnost i osjetljivost na rizike,
Naglasak na internim metodama i modelima banke, praksi supervizije i veoj trinoj

disciplini,
Okree se ka efikasnoj alokaciji baninog kapitala,
Bazel II favorizuje velike banke.
Osnovni nedostatak meunarodnog ugovora iz 1988. godine, poznatijeg kao Basel I, je bio taj
to je prisiljavao banke da imaju vei kapital nego to su ga eljele imati. Suavanje efikasne
granice u prostoru odreenom rizikom i prinosom je dovelo do toga da banke mogu prihvatiti
ostvarivanje nie stope povrata na kapital ili poveati rizinost svog portfelja. Banke su odabrale
poveanje svoje rizikom ponderisane imovine, a time se poveala vjerovatnoa smanjene
67
MAGISTARSKI RAD
kreditne aktivnosti tokom recesije i vjerovatnoa kreditnog sloma. Takoe, Basel I je zanemario
operativni rizik, rizik zemlje i rizik likvidnosti, te ronost potraivanja i efekat diversifikacije.
Zbog toga je Basel II, u potrazi za pravom vrijednosti ekonomskog rizika, dozvolio bankama da
same raunaju minimalnu visinu kapitala, to je za posledicu trebalo imati smanjenje visine
njihove rizine imovine. Sporazum Basel II objedinjava tri stupa: zahtjev za kapitalom, revizija
nadzornog tijela i reim trita. Modeli koji banke koriste su relativno novi, a vrijeme e
pokazati koliko su upotrebljivi. Primarni problem Basela II je taj to bi posljedica smanjenja
kreditnog rejtinga zajmoprimca i veeg oekivanog gubitka banke tokom recesija trebala biti
poveanje kapitala banke. Basel II je ponudio tri pristupa procjene kreditnog rizika dunika:
standardizovani pristup, pristup utemeljen na internom rejtingu Internal Ratings Based (IRB)
koji e vjerovatno prihvatiti sve banke u stranom vlasnitvu (est najveih banaka upravo uvode
interne modele za kvantifikovanje kreditnog rizika zbog potrebe konsolidovanog izrauna
kapitalnih zahtjeva) i napredni IRB pristup. Banke su morale Basel II primijeniti do 2009. godine
i raspolagati istorijskim podacima u zadnje dvije godine, iako je bilo poeljno imati podatke za
barem pet godina. Procesi upravljanja rizicima moraju biti fokusirani na identifikovanje rizika,
mjerenje rizika i stvaranje procedura i mjera za kvalitetno upravljanje rizicima i smanjenje rizika
na najmanju moguu mjeru.
Najvea razlika izmeu Bazela I i Bazela II se sastoji u tome to Bazel II omoguava znatno
veu fleksibilnost i osjetljivost za rizik. Osim toga, Bazel II je karakteristian po poveanoj fleksibilnosti i sofisticiranijim pristupima mjerenju kreditnog i operativnog rizika, to je svakako novi nain obavljanja supervizije. Iako se radi o izuzetno sloenom dokumentu, isti bi trebalo da
doprinese stabilnosti finansijskog sistema, obzirom da e zahtjevi za kapitalom izraunati na
osnovu uputstava iz ovog dokumenta realnije odraavati izloenost riziku pojedinih banaka.
68
MAGISTARSKI RAD
3. UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM
Upravljanje rizicima u bankarskom poslovanju obuhvata identifikovanje, mjerenje i procjenu

rizika s ciljem minimiziranja njegovih negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke.
Banka je duna da obrazuje posebnu organizacionu jedinicu u ijem je djelokrugu upravljanje
rizicima. Takoe, banka je duna da svojim aktima propie procedure za identifikovanje,
mjerenje i procjenu rizika, kao i upravljanje rizicima.
Jedna od glavnih aktivnosti finansijskih institucija kao to su banke, osiguravajua drutva,
penzijski fondovi i finansijske kompanije jeste odobravanje kredita. Da bi ostvarile zaradu
moraju uspjeno plasirati kredite koji e u potpunosti biti otplaeni (te postii nizak kreditni
rizik). Pojmovi negativne selekcije i moralnog hazarda
daju nam okvir za razumijevanje
principa koje menaderi finansijskih institucija moraju slijediti kako bi umanjili kreditni rizik.
3.1. Negativna selekcija i moralni hazard
Postojanje finansijskih trokova na finansijskim tritima dijelom objanjava zato finansijski

posrednici igraju na finansijskim tritima tako vanu ulogu. Da bismo bolje razumjeli
finansijsku strukturu, moramo se okrenuti ulozi informacija na tim tritima.78
Asimetrine informacije, kada jedna strana nema kompletno znanje o drugoj strani ukljuenoj
u transakciju da bi mogla donijeti ispravnu odluku, vana su pojava na finansijskim tritima.
Npr., menaderi korporacije znaju bolje od dioniara kako vode posao i da li to rade poteno.
Postojanje asimetrinih informacija dovodi do problema negativne selekcije i moralnog hazarda.
Negativna selekcija je problem povezan s asimetrinim informacijama koji se pojavljuje prije
nastanka transakcije. Potencijalno vrlo rizini traioci kredita najaktivnije trae kredit. Npr.,
veliki hazarderi ili pravi kriminalci esto ele uzeti kredit upravo zato to znaju da ga nee
vratiti. Kako negativna selekcija poveava ansu davanja zajma s velikim kreditnim rizikom,
kreditori mogu odluiti da ne daju kredit nikome, mada na tritu ima nerizinih traioca kredita.
78
Odlian pregled literature o informacijama i finansijskoj strukturi koja pokriva ovu temu sadran je u knjizi
Gertler M., Financial structure and Aggregate Economic Activity: An Overview, Journal of Money, Credit and
Banking 1988., 559-588
69
MAGISTARSKI RAD
Moralni hazard nastaje nakon nastanka trasakcije. Zajmodavac se uputa u rizik da e

zajmoprimac odobrenim kreditom preduzeti radnje koje nisu prihvatljive s njegove take
gledita, budui da smanjuju mogunost vraanja kredita. Kada zajmoprimac uzme kredit moe
se upustiti u veliki rizik (koji mu moe donijeti veliki prinos, ali isto tako i veliku mogunost
bankrota) zato to se igra tuim novcem. Poto moralni hazard smanjuje mogunost povrata
kredita, zajmodavci mogu odluiti da radije ne daju kredite.
Negativna selekcija predstavlja problem na tritima kredita jer su rizini klijenti (oni za koje
postoji najvea vjerovatnoa da nee otplaivati svoje obaveze) ujedno oni koji najee trae
kredit. Drugim rijeima, krediti za koje postoji najvea vjerovatnoa da nee imati dobar ishod
istovremeno su i krediti za koje postoji najvea vjerovatnoa da e biti odobreni. Korisnici
kredita koji ele da uloe u veoma rizine investicione projekte mogu mnogo zaraditi ako njihovi
projekti uspiju. Tako je njima i najvie stalo do toga da dobiju kredit. Meutim, sasvim je jasno
da su oni istovremeno najnepoeljniji klijenti zbog velike vjerovatnoe nemogunsti otplaivanja
istog.
Kako negativna selekcija utie na finansijsku strukturu problem maka u vrei79
Poseban prikaz primjera negativne selekcije i njenog uticaja na efikasno funcionisanje trita
istaknut je u slavnom lanku Georgea Akerlofa, dobitnika Nobelove nagrade. Poznajemo ga pod
nazivom problem maka u vrei (engl. lemons problem, op.prev.) zato to je slian problemu s
loim automobilima na tritu polovnih automobila.80 Potencijalni kupci polovnih automobila
esto ne mogu ocijeniti njihov kvalitet. Stoga, cijena koju kupac plaa mora odraavati prosjean
kvalitet automobila na tritu, negdje izmeu niske vrijednosti krntije i visoke vrijednosti dobrog
auta. Vlasnik polovnog auta, s druge strane vrlo dobro zna da li je automobil koji prodaje krntija
ili se radi o dobroj maini. Ako je to lo auto vlasnik je srean to ga prodaje po cijeni koju je
kupac spreman da plati, negdje izmeu vrijednosti krntije i dobrog auta, ali u svakom sluaju
nadmauje vrijednost krntije. Meutim, ako je auto kvalitetan, vlasnik zna da je cijena koju je
kupac spreman platiti podcijenjena. Stoga vlasnik moda nee ni eljeti da ga proda. Rezultat te
79
Mishkin S. F., Eakins G. S., Financijska trita i institucije, Mate, Zagreb 2005., str.377
Akerlof G. G, The Market of Lemons: Uncertainty and the Market Mechanism, Quartely Journal of Economics 84
1970., 488-500. Dva vana lanka u kojima je analiza problema s krntijama primjenjena na finansijska trita su
Stewart Myers i N.S. Majluf, Corporate Financing and Investment Decision When Firms Have Information That
Investors do Not Have, Journal of Financial Economics 13 (1984), 187-221, Greenwald B., Stiglitz J.E. Weiss A.,
Information imperfections in the Capital Market and Macroeconomic Fluctuations, American Economic Review
74 (1984), 194-199.
80
70
MAGISTARSKI RAD
negativne selekcije je da vrlo malo dobrih polovnih automobila dolazi na trite. Na tritu
polovnih automobila je vrlo malo kupoprodaja zato to je prosjean kvalitet polovnih automobila
dostupnih na tritu nizak i zato to jako malo ljudi eli kupiti krntije. Zato trite polovnih
automobila u svijetu jako loe funkcionie.
Moralni hazard, pak, predstavlja problem jer korisnici kredita mogu biti podstaknuti na
aktivnosti koje kreditorima nisu prihvatljive. U takvim je situacijama oigledno da e kreditor
biti izloen potencijalnom neplaanju dunika. Jednom kada korisnik kredita dobije kredit,
postoji vea vjerovatnoa da e ga uloiti u visokorizini investicioni projekat. Izloenost
visokom riziku, samim tim, smanjuje vjerovatnou da e kredit biti otplaen. Nastojanja
finansijskih institucija da pronau rjeenje za pomenute probleme istovremeno objanjavaju niz
principa za upravljanje kreditnim rizikom: provjera i nadgledanje, njegovanje dugotrajnih odnosa
s klijentom, okvirni krediti, instrumenti osiguranja, kompenzacijski saldo i racioniranje kredita.
3.1.1. Provjera i praenje klijenata
Asimetrine informacije prisutne su na kreditnim tritima jer kreditori raspolau manjim

brojem informacija o prilikama za ulaganje i aktivnostima traioca kredita nego sami traioci. To
dovodi do dvije aktivnosti finansijskih institucija usmjerenih na dobijanje informacija, a to su
provjera i praenje.
Provjera: Negativna selekcija na tritima kredita zahtijeva od finansijskih institucija da
razlue loe kredite od dobrih kako bi ostvarili zaradu. Da bi provjera bila uspjena, finansijske
institucije moraju od potencijalnih zajmoprimaca prikupiti pouzdane informacije. Detaljna
provjera i prikupljanje informacija ine vaan princip upravljanja kreditnim rizikom.
Zatraite li od banke ili finansijske kompanije potroaki kredit za kupovinu automobila ili
hipotekarni kredit za kupovinu kue prva stvar koju ete morati da uinite jeste da ispunite
obrasce koji e izmamiti veliki broj informacija o vaem finansijskom stanju. Pitanja e se
odnositi na vau platu, stanju na raunima u banci i podatke o drugoj imovini koju posjedujete
(kao to su automobili, polise osiguranja, namjetaj), mogue ostale kredite, vau kreditnu
istoriju, kreditne kartice, otvorene korisnike raune u trgovinama, godine radnog staa, kao i na
to ko su vam bivi poslodavci. Moda ete morati odgovoriti i na neka lina pitanja kao to su
71
MAGISTARSKI RAD
godine starosti, brano stanje, broj djece. Banka ili finansijska institucija koristi dobijene
informacije kako bi procijenila veliinu kreditnog rizika koji predstavljate. Izraunava va
skor81 koji prestavlja statistiku mjeru dobijenu iz vaih odgovora, a kojom se predvia postoji
li vjerovatnoa da ete imati problema s otplatom kredita. Odluka o kreditnom riziku koji nosite
ne moe biti u potpunosti tana, pa banke i druge finansijske institucije moraju donositi odluke i
na temelju linog suda. Kreditni referent se moe informisati kod vaeg poslodavca ili nazvati
neki drugi od izvora koje ste naveli u zahtjevu za kredit. Referent ak moe donijeti odluku na
bazi vaeg nastupa ili izgleda.
Proces provjere i prikupljanja informacija slian je u sluaju kad finansijske institucije
odobravaju kredit nekoj firmi. Kreditni referent prikuplja podatke o raunu dobiti i gubitka
pojedine firme, njenoj aktivi i pasivi, a procjenjuje i uspjenost budueg poslovanja. On postavlja
pitanja o njenim buduim planovima, namjeni sredstava dobijenih iz kredita, kao i o konkurenciji
u toj grani industrije. On moe i posjetiti firmu kako bi iz prve ruke doao do podataka o njenom
poslovanju. Znai, bilo da se radi o kreditima pojedincima ili firmama, finansijske institucije
moraju biti znatieljne.
Jedna od karakteristika kreditiranja od strane finansijskih institucija koja moe zauditi jeste
da se esto specijalizuju za kreditiranje lokalnih firmi ili firmi iz odreene industrijske grane. S
jedne strane takvo ponaanje je udno jer znai da finansijska institucija nije diversifikovala svoj
kreditni portfelj te se tako izlae veem riziku. S druge strane takva specijalizacija potpuno je
razumljiva. Naime, znamo da problem negativne selekcije zahtijeva od finansijskih institucija
prepoznavanje kreditnog rizika. Njima je lake prikupiti informacije o lokalnim firmama i tako
procijeniti njihovu kreditnu sposobnost, nego prikupiti iste informacije o firmama koje se ne
nalaze u njihovoj neposrednoj blizini. Isto tako, specijalizacijom za kreditiranje firme iz pojedine
industrijske grane, finansijska institucija raspolae veim znanjem o pojedinoj grani industrije te
je tako u mogunosti bolje predvidjeti hoe li firma kojoj namjerava posuditi novac biti u stanju
da uredno vraa svoj dug.
Praenje: Nakon to je dobio kredit, klijent moe preduzeti rizine aktivnosti koje umanjuju
vjerovatnou otplate duga. Da bi smanjili ovaj moralni hazard, direktori finansijskih institucija
moraju se pridravati principa upravljanja kreditnim rizikom kao to su ukljuivanje posebnih
pisanih (ograniavajuih) odredbi u ugovore o kreditu koje spreavaju klijente da uestvuju u
81
Engl. credit score
72
MAGISTARSKI RAD
rizinim aktivnostima. Prate se klijentove aktivnosti da bi se provjerilo potuje li spomenute

odredbe. One se prisilno sprovode ukoliko se ustanovi da ih klijent ne potuje. Finansijske
institucije tako mogu biti sigurne da njihovi klijenti nee na sebe preuzimati rizik na raun
finansijske institucije od koje su dobili kredit. Potreba finansijskih institucija za provjerom i
praenjem klijenata objanjava zato uspjene finansijske institucije troe toliko novca na
aktivnosti vezane uz reviziju i prikupljanje informacija.
3.1.2. Dugotrajna veza s klijentom
Dodatni nain na koji finansijske institucije mogu doi do informacija o klijentima jeste
uspostavljanje dugotrajnih veza sa njima, to predstavlja jo jedan vaan princip upravljanja
kreditnim rizikom. Ako klijent koji je podnio zahtjev za kredit ima tekui ili tedni raun kod iste
finansijske institucije kod koje je podnio zahtjev, kreditni referent moe provjeriti aktivnosti na
tim raunima u prolosti i saznati veliki broj informacija o klijentu. Stanje na tekuem i tednom
raunu pokazuju koliko je likvidan potencijalni zajmoprimac kao i razdoblja u godini u kojima
klijent ima velike potrebe za gotovinom. Ako je klijent ve posuivao sredstva kod iste
finansijske institucije, ona posjeduje podatke koliko je redovno plaao rate svog kredita.82 Tako
dugotrajne veze s klijentom smanjuju trokove prikupljanja informacija i olakavaju proces
otkrivanja kreditnih rizika.
Potreba za praenjem klijenta pridodaje vanosti dugotrajnih veza s klijentom. Ako je klijent
ve ranije posuivao sredstva od iste institucije, ona je ve uspostavila procedure za njegovo
praenje i kontrolu pa su tako trokovi praenja dugogodinjih klijenata nii od onih kod novih
klijenta.
Odravanje dugotrajnih veza s klijentom nosi jo neke pogodnosti. Naime, ni jedan direktor
finansijske institucije ne moe uzeti u obzir sve mogunosti ugrauje li ugovor o kreditu
ograniavajue odredbe. Uvijek e postojati rizine aktivnosti kojima se klijent bavi i od kojih
se kreditor nije osigurao. Meutim, ta ako sam kljent eli da odri dugotrajnu vezu s
finansijskom institucijom kako bi u budunosti olakao pristup kreditima uz nie kamatne stope?
82
Uvoenjem Izvjetaja Regulatornog Kreditnog Biroa, banke mogu pratiti zaduenost i urednost zajmotrailaca i
kod drugih banaka.
73
MAGISTARSKI RAD
Podstaknut je da izbjegava rizine aktivnosti koje bi mogle uzrujati njegovu finansijsku

instituciju, ak iako iste nisu izriito pomenute u ugovoru o kreditu. Ako se kreditoru ne svia
to klijent radi, pa ak iako on ne kri bilo koju od odredaba ugovora, direktor posjeduje mo da
odgovori klijenta od takvog ponaanja prijetnjom da e mu u budunosti odbiti nove zahtjeve.
Dugotrajne veze s klijentima tako omoguavaju rjeavanje neoekivanih sluajeva moralnog
hazarda.
Dugotrajne veze s klijentima nose niz prednosti i samim klijentima. Firma koja njeguje
dugogodinje veze s nekom finansijskom institucijom lake e doi do kredita uz niu kamatnu
stopu jer finansijska institucija moe lake utvrditi rizik koji nosi potencijalni zajmoprimac.
3.1.3. Okvirni krediti
Banke posjeduju posebno sredstvo institucionalizacije dugotrajnih veza s klijentom koje se

nazivaju kreditna obaveza ili okvirni kredit. Okvir je obaveza banke da tokom odreenog perioda
firmi odobri kredite do odreenog iznosa i po utvrenoj kamatnoj stopi ili, to je ei sluaj, po
stopi koja je vezana za neku trinu kamatnu stopu. Veina komercijanih i industrijskih kredita
banaka odobrava se u okviru sporazuma o kreditnoj obavezi. Prednost za firme je u tome to na
raspolaganju imaju mogunost dobijanja kredita koji im je potreban. Prednost za banke je to
ugovorena kreditna obaveza unapreuje dugotrajan odnos s klijentom. Pri tome, odredbe
sporazuma o kreditnom okviru nalau firmama da bankama stalno dostavljaju informacije o
raunu dobiti i gubitka, te stanju aktive i pasive, poslovnim aktivnostima itd. Sporazum o
kreditnom okviru snana je metoda smanjenja trokova koje banke imaju pri provjeri i
prikupljanju informacija o firmama.
3.1.4. Instrumenti osiguranja
Instrumenti osiguranja kredita predstavljaju vaan alat kod upravljanja kreditnim rizikom.
Krediti kod kojih postoje instrumenti osiguranja esto se nazivaju osiguranim kreditima.
Instrument osiguranja, koji predstavlja imovinu obeanu kreditoru kao kompenzacija ne bude li
74
MAGISTARSKI RAD
klijent vraao svoj kredit, umanjuje posljedice negativne selekcije jer umanjuje i kreditorov
gubitak. Ne bude li klijent otplaivao kredit za koji postoji instrument osiguranja (obezbjeenja),
kreditor moe prodati instrument osiguranja i dobijena sredstva iskoristiti kako bi nadoknadio
izgubljena sredstva. Instrumenti obezbjeenja tako nude vanu zatitu finansijskim institucijama
koje odobravaju kredite pa je to i razlog zbog kojeg su veoma est sastavni dio kredita.
3.1.5. Kompenzacijski saldo
Jedan od posebnih oblika osiguranja pri odobravanu komercijalnih kredita je kompenzacijski

saldo. Firma kojoj je odobren kredit mora u svako doba drati odreeni iznos na svom tekuem
raunu. Na primjer, od firme kojoj je odobren kredit u iznosu od 10 miliona evra moe se traiti
na svom iro raunu dri kompenzacijski saldo u iznosu od najmanje jednog miliona evra. Ako
klijent ne bude vraao kredit, banka mu moe oduzeti depozit kako bi nadoknadila bar dio
gubitaka ostvarenih na osnovu spornog kredita. Na taj nain se poveava vjerovatnoa da e
klijent uredno otplatiti svoj kredit. Kompenzacijski saldo pomae banci da kontrolie klijenta i
tako smanjuje moralni hazard. Zahtjevanjem da klijent koristi iro raun kod banke, banka moe
pratiti isplate firme i tako saznati veliki broj informacija o finansijskom stanju klijenta kojem je
odobren kredit.83 Na primjer, dugotrajno smanjenje stanja na raunu klijenta moe upuivati na
to da klijent uestvuje u rizinim aktivnostima. Promjena dobavljaa znai da se poeo baviti
novom vrstom poslova. Svaka znaajnija promjena u platnim navikama klijenta banci moe biti
znak da neke stvari treba detaljnije ispitati. Kompenzacijski saldo tako olakava banci kvalitetno
praenje klijenata predstavljajui i vaan alat pri upravljanju kreditnim rizikom.
83
Nekad je uslov za odobrenje traenog kredita otvaranje rauna i prebacivanje kompletnog unutranjeg i inostranog
platnog prometa preko banke zajmodavca.
75
MAGISTARSKI RAD
3.1.6. Racioniranje kredita
Jo jedan nain uspjenog rjeavanja problema negativne selekcije i moralnog hazarda je

kreditno racioniranje.84 Naime, kreditori odbijaju odobravanje kredita ak i kad su klijenti voljni
da plate traenu ili ak viu kamatnu stopu. Kreditno racioniranje ima 2 oblika. Prvi se pojavljuje
kad finansijska institucija odbije da odobri kredit klijentu u bilo kojem iznosu pa ak i ako je
klijent voljan da plati viu kamatnu stopu. Drugi se pojavljuje kad je finansijska institucija voljna
da odobri kredit, ali ograniava iznos kredita na manji iznos od onog koji je klijent elio.
Pojedinci i firme s najriskantnijim ulagakim projektima ujedno su klijenti koji su voljni da
plate vie kamatne stope. Ako klijent uestvuje u visokorizinoj investiciji i uspije, moe postati
veoma bogat. Meutim, finansijske institucije ne ele odobravati takve kredite ba zbog toga to
je investicioni rizik visok. Vjerovatnije je da klijent nee uspjeti u svom projektu pa nee moi
vratiti novac. Naplaivanje viih kamatnih stopa samo pogorava problem negativne selekcije,
odnosno poveava vjerovatnou da finansijska institucija posuuje novac rizinom klijentu. Iz
tog razloga finansijske institucije ne ele odobravati kredite po vioj kamatnoj stopi. Umjesto
toga uestvuju u prvom obliku kreditnog racioniranja i odbijaju kredite.
Finansijske institucije se koriste drugim oblikom kreditnog racioniranja kako bi se zatitile od
moralnog hazarda: klijentima odobravaju kredite, ali ne u iznosima u kojima bi ovi to eljeli.
Takvo kreditno racioniranje je potrebno jer to je vei kredit to je vea korist od moralnog
hazarda. Na primjer, ako vam finansijska institucija odobri kredit u iznosu od 1.000 evra, vi biste
vjerovatno uradili sve kako biste taj iznos vratili i kako ne bi pokvarili svoj kreditni rejting. Ali
ako vam se odobri kredit od 10 miliona evra postoji vea vjerovatnoa da ete uhvatiti maglu.
to je va kredit vei, vei je i podsticaj da uestvujete u aktivnostima koje e umanjiti
vjerovatnou otplate kredita. Budui da klijenti otplauju kredite kada su iznosi mali, finansijske
institucije racioniraju kreditima, nudei klijentima manje kredite od traenih.
84
Engl. credit rationing
76
MAGISTARSKI RAD
3.2. Funkcije upravljanja kreditnim rizikom i funkcije kreditnih poslova
Dananja praksa svih velikih banaka je da funkcije upravljanja kreditnim rizikom odvoje od
svakodnevnih poslova vezanih za odnose sa klijentima i kreditne poslove. Odgovornost funkcije
upravljanja kreditnim rizikom podrazumijeva upravljanje portfoliom rizinih plasmana, sa ciljem
formiranja i odravanja stabilnog i profitabilnog portfolia rizinih plasmana. Odjeljenja za
kreditne poslove ili poslove komercijalnog bankarstva odgovorna su za odnose banke sa
pojedinanim korisnicima kredita. Ova podjela odgovornosti obezbjeuje neophodnu kontrolu i
ravnoteu, to banci omoguava da formira i odri stabilan i profitabilan portfolio rizinih
plasmana koji je u stanju da odoli ciklinim nepovoljnim kretanjima u ekonomskom okruenju.
Nain na koji se ostvaruje ova kontrola i ravnotea, kao i odgovornosti na nivou svake od ovih
funcija, detaljnije su opisane na narednim stranicama.
3.2.1. Odbor za upravljanje kreditnim rizikom
Sve banke treba da formiraju Odbor za upravljanje kreditnim rizikom tj. Kreditni odbor. Ovaj
odbor je tijelo koje donosi odluke i ini sastavni dio vieg rukovodstva banke. Njegova funkcija
je da odrava i razvija stabilan i profitabilan portfolio kredita i rizinih plasmana. S obzirom na
ovu znaajnu funkciju, lanove treba da imenuje Upravni odbor banke. Kreditni odbor treba da
podnosi izvjetaje Upravnom odboru. Odborom treba da predsjedava generalni direktor banke, a
potrebno je da ima jo najmanje 4 lana ukljuujui direktora Odjeljenja za upravljanje kreditnim
rizikom, vie rukovodioce Odjeljenja za kreditne poslove, kao i direktora Odjeljenja za
upravljanje sredstvima i plasmanima iji je zadatak da obezbijedi finansiranje kreditnih
aktivnosti banke. Vii rukovodilac iz Odjeljenja za upravljanje kreditnim rizikom treba da bude
imenovan za sekretara odbora, sa zadacima koji obuhvataju pripremu dnevnog reda za sjednice,
blagovremenu dostavu materijala prije odravanja sjednica, ime se lanovima omoguava da
razmotre pitanja o kojima e se raspravljati, kao i voenje zapisnika sa sjednica koji ukljuuju
raspravu i usvojene odluke.
77
MAGISTARSKI RAD
Odgovornosti odbora obuhvataju:
usvajanje politike i procedura upravljanja kreditnim rizikom, u pisanom obliku,

ukljuujui njihove izmjene i dopune u svrhu auriranja,
imenovanje rukovodilaca Odjeljenja za upravljanje kreditnim rizikom i Odjeljenja za

kreditne poslove,
utvrivanje postupka odobravanja kredita i odrejivanje limita za odobravanje kredita

odreenim pojedincima u Odjeljenju za upravljanje kreditnim rizikom i Odjeljenju za
kreditne poslove,
usvajanje limita u odnosu na sektore djelatnosti i geografske sektore u okviru kreditnog

portfolia ime se obezbjeuje odgovarajua diversifikacija,
usvajanje nivoa kreditnog eksponiranja u odnosu na pojedinane korsnike kredita,
usvajanje korektivne strategije u cilju rjeavanja i naplate problematinih kredita,
usvajanje programa kontrole kreditnog poslovanja, prijem izvjetaja o kontroli kreditnog

poslovanja, odluke o neophodnim korektivnim mjerama,
usvajanje standardne kreditne dokumentacije, kao i standardnih formata i obrazaca koji se

koriste na nivou funkcija kreditnog poslovanja banke,
utvrivanje i usvajanje budeta za program obuke zaposlenih u Odjeljenjima za

upravljanje kreditnim rizikom i kreditne poslove.
Odjeljenje za upravljanje kreditnim rizikom odgovorno je za preporuke date odboru i

sprovoenje donijetih odluka.
3.2.2. Odjeljenje za upravljanje kreditnim rizikom
Odjeljenje za upravljanje kreditnim rizikom, odnosno kreditno odjeljenje, snosi ukupnu

odgovornost za formulisanje predloga Kreditnom odboru i sprovoenje odluka Kreditnog
odbora. Na taj nain banka odrava odgovarajuu kulturu kreditnog poslovanja. Kreditno
odjeljenje je konkretno odgovorno za:
formulisanje kreditne politike i procedura koje podnosi na usvajanje Kreditnom odboru,

pri emu vodi rauna da se redovno auriraju i usklauju sa poslovanjem banke,
78
MAGISTARSKI RAD
postupanje u skladu sa metodologijom klasifikacije kredita koju propisuje Centralna

Banka i vodi rauna o tome da se klasifikacija propisno sprovodi i potuje,
efikasno funkcionisanje postupka odobravanja kredita i preporuke Kreditnom odbru u

smislu utvrivanja limita za odobravanje kredita za odreene pojedince u Kreditnom
odjeljenju i Odjeljenju za kreditne poslove,
pravo drugog potpisa na preporukama i odobrenjima novih predloenih kredita i redovnoj

analizi postojeih kredita,
pravo drugog potpisa na preporukama i saglasnostima za korektivnu strategiju u cilju

rjeavanja i naplate problematinih kredita,
formulisanje i sprovoenje programa kontrole kreditnog poslovanja, preporuke i

odobrenja za preduzimanje neophodnih korektivnih mjera,
nacrt standardne kreditne dokumentacije, prema odgovarajuim sluajevima, koja se

podnosi na usvajanje Kreditnom odboru, radi daljeg korienja u banci, nacrt standardnih
obrazaca i formata, stalno auriranje svih standardizovanih dokumenata, obrazaca i
formata u cilju usklaivanja sa promjenama uslova,
formulisanje i sprovoenje programa obuke u oblasti kreditnog poslovanja na nivou

banke.
.
Radi jednostavnije komunikacije i brzog donoenja odluka bez dugotrajnih birokratskih
procedura, predlae se tzv. linijska organizaciona struktura Odjeljenja za upravljanje kreditnim
rizikom. Direktor Odjeljenja za upravljanje kreditnim rizikom treba da bude lan tima viih
rukovodilaca banke. Direktor treba da bude linost visokog profila sposobna za efikasnu
komunikaciju na svim nivoima, kao i da posjeduje iscrpno znanje o kreditnom poslovanju i
obavljanju kreditnih poslova na tritu. Zaposleni u Odjeljenju treba da budu kvalitetni i iskusni
ljudi koji su stekli praktino iskustvo u Odjeljenjima za kreditne poslove. S obzirom na znaaj
funkcije upravljanja kreditnim rizikom na nivou banke, kao i na znaaj praktine obuke na
radnom mjestu na svim nivoima, u rad Odjeljenja treba aktivno ukljuiti i pripravnike, u okviru
strunog usavravanja.
79
MAGISTARSKI RAD
3.2.3. Odjeljenja za poslove komercijalnog bankarstva/kreditne poslove
Funkcija Odjeljenja za kreditne poslove ili poslove komercijalnog bankarstva podrazumijeva

upravljanje u oblasti odnosa sa klijentima banke, ukljuujui utvrenu listu postojeih klijenata i
potencijalne klijente. U zavisnosti od veliine i nivoa razvoja banke, ova funkcija moe se
realizovati ili u jednom odjeljenju ili u nekoliko odjeljenja, kako u direkciji, tako i na nivou
filijala.
Kada banka u svom razvoju dostigne nivo koji zahtijeva formiranje vie od jednog odjeljenja
koje obavlja ovu funkciju, podjela odgovornosti treba da se izvri na osnovu:
geografske teritorije, kada se odjeljenja formiraju u filijalama ili u lokalnim direkcijama,

kao i u glavnoj direkciji,
jedne ili vie djelatnosti kojima se bave klijenti, npr. posebna odjeljenja za proizvodne,
odnosno, poljoprivredne djelatnosti.
U ovom sluaju, takoe se predlae primjena linijske organizacione strukture radi jednostavnije
komunikacije i brzog donoenja odluka bez dugotrajnih birokratskih procedura. Direktor
Odjeljenja treba da bude lan tima viih rukovodilaca banke. Mlai referenti treba da budu
pripravnici koji su voljni da ue i koji e, kad steknu vie iskustva, biti sposobni za rukovodee
funkcije kada se za to ukae prilika. Zaposleni banke, koji su odgovorni za njeno kreditno
eksponiranje, treba izuzetno dobro da poznaju klijenta i njegovo poslovanje, kao i da izgrade
meusobno povjerenje sa klijentom. Ovo banci omoguava da zauzme bolju poziciju u odnosu
na konkurentne banke, kao i da bre prepozna situaciju u kojoj klijent poinje da se suoava sa
problemima. Banka postie maksimum u poznavanju klijenta tako to postavlja referente koji su
zadueni za svaki znaajan odnos sa klijentima i svaki odnos banke po kreditnom poslu. Referent
klijenata je centralna taka u pogledu svih aspekata odnosa banke sa pojedinanim klijentima i
treba da bude odgovoran za taj odnos. Svakom referentu klijenata treba da se dodijeli konkretna
lista postojeih i ciljnih klijenata. Svaki znaajan korisnik proizvoda banke treba da ima svog
referenta. Odgovornosti referenta, u pogledu pojedinanih klijenata za koje je zaduen,
obuhvataju:
marketing proizvoda banke meu postojeim i ciljnim klijentima,
kontakt sa klijentima i pregovori u pogledu novih kreditnih aranmana,

80
MAGISTARSKI RAD
priprema predloga novih kreditnih aranmana koji se podnose radi obavljanja postupka
odobravanja kredita,
priprema i potpisivanje dokumentacije,
redovna analiza kreditnih rizika koji su u domenu njegove odgovornosti i podnoenje

izvjetaja o rezultatitma te analize u okviru postupka odobravanja kredita,
praenje kreditnog eksponiranja u cilju ispravne klasifikacije i rezervisanja,
blagovremeno prepoznavanje znakova upozorenja koji ukazuju na to da klijent nee biti

sposoban da izvri svoje obaveze prema banci i davanje preporuke da se odgovornost za
dalje postupke vezane za odnos sa ovim klijentom prenese na Odjeljenje za
problematine kredite.
3.3. Politika i procedure upravljanja kredititnim rizikom
Sve banke treba da imaju detaljnu politiku i procedure upravljanja kreditnim rizikom. Moraju
da vode rauna o tome da je adekvatnu infrastrukturu upravljanja neophodno formirati prije nego
to uslijedi rast poslovanja, to obezbjeuje da rast bude kontrolisan. Kontrola se mnogo tee
uspostavlja ako je ve dolo do nekontrolisanog rasta. Ovaj drugi put moe biti recept za propast.
Politika i procedure upravljanja obino su sadrani u Priruniku. Prirunik treba da bude
dostupan i svim zaposlenima u banci koji su angaovani u okviru funkcija kreditnog poslovanja i
konkretnih kreditnih poslova, kao referentni materijal i sredstvo za obuku. Treba konstantno da
se aurira i usklauje sa potrebama banke, kao posledice promjena i, naroito, rasta banke. Za
banku koja doivljava rast, posebno je znaajno da taj rast bude kontrolisan. Ovo se naroito
odnosi na kreditne proizvode. Utvrena kreditna politika i procedure sa kojima se zaposleni
upoznaju na kvalitetan nain, u pisanom obliku, predstavljaju kljuni instrument upravljanja i
obezbjeuju kontrolisani rast rizinih plasmana. Odgovornost Kreditnog odjeljenja je da vodi
rauna o tome da kreditna politika i procedure budu formulisane, redovno aurirane, dostupne i
na pravi nain shvaene od strane zaposlenih.
U postupku ograniavanja ili smanjenja kreditnog rizika, posebno treba voditi rauna o
izloenosti banke prema velikim dunicima. U novije vrijeme nadzor banke obino propisuje da
ista ne smije investirati, odobravati velike kredite ili druge kreditne proizvode ni jednom licu
81
MAGISTARSKI RAD
ponaosob niti povezanim licima iznad iznosa koji predstavlja unaprijed odreeni postotak
kapitala i rezervi banke. Veina zemalja uvodi ogranienje izloenosti prema pojedinanom
klijentu izmeu 10 i 25% kapitala, iako u nekim zakonodavstvima ono moe iznositi i 30-40%.
Bazelski odbor za nadzor banaka predloio je minimum od 25%, s tendencijom da ga smanji na
10%. Pitanje upravljanja velikim izloenostima ukljuuje i: primjerenost bankarskih politika,
prakse i procedura u prepoznavanju zajednikog ili povezanog vlasnitva, postojanje
odgovarajueg nadzora i oslanjanje na redovne novane tokove. Posebno u sluaju velikih
klijenata, banka mora usmjeriti panju na potpunost i tanost podataka o duniku. Kreditni
referenti banke moraju kontinuirano nadzirati dogaaje koji utiu na velike dunike i njihovu
uspjenost poslovanja, bez obzira da li dunik svoje obaveze izmiruje ili ne. Kada spoljni
dogaaji ponu prestavljati razlog za zabrinutost, kreditni referenti trebaju insistirati na dodatnim
podacima od dunika. Ako postoji bilo kakva sumnja da dunik moe imati problema u
podmirivanju svojih obaveza prema banci, potrebno je obavijestiti one na viim nivoima
upravljanja kreditnim rizikom i razviti alternativne planove za rjeavanje problema.
Kreditiranje povezanih lica naroito je opasan oblik izloenosti kreditnom riziku. Povezana lica
po pravilu ukljuuju: matinu firmu banke, glavne dioniare, preduzea u vlasnitvu, direktore i
izvrnu upravu. Veina zakonodavaca odreuje da ukupno kreditiranje povezanim licima ne
smije biti vee od odreenog postotka osnovnog ili ukupnog kapitala. Ukoliko ovo ogranienje
nisu postavile nadzorne institucije, od banke se oekuje da isti donese kao dio politike nadzornog
odbora. Bankarska praksa zahtijeva da svi krediti odobreni povezanim licima budu odobreni od
strane nadzornog odbora.
82
MAGISTARSKI RAD
4. FINANSIJSKA ANALIZA PREDUZEA KAO OSNOV UPRAVLJANJA

KREDITNIM RIZIKOM
Da bi se finansijska situacija preduzea sagledala objektivno, neophodno je izvriti

finansijsku analizu. Finansijska analiza bavi se utvrivanjem funkcionalnih odnosa koji postoje
izmeu pozicija bilansa stanja i bilansa uspjeha kako bi se dobili to taniji podaci finansijskog
poloaja datog preduzea. Informacije dobijene finansijskom analizom ine polaznu osnovu za
preduzimanje mjera za popravljanje boniteta i trenda rasta i razvoja poslovanja preduzea. Treba
napomenuti da su u bilansima prikazane samo monetarne vrijednosti.85 Predmet finansijske
analize su sredstva i izvori sredstava (ovi podaci se dobijaju iz bilansa stanja) i poslovni rezultat,
odnosno poslovni prihodi i rashodi (te podatke preuzimamo iz bilansa uspjeha).86 Osnovni cilj
finansijske analize je sagledavanje slabosti koje mogu dovesti do finansijskih problema u
preduzeu u buduem periodu i preduzimanje adekvatnih mjera za njihovo otklanjanje.
Finansijska analiza treba da prui odgovore na pitanja:
Kakva je likvidnost preduzea?
Kako menadmet finansira investicije?
Da li preduzee ostvaruje dovoljan iznos profita?
Da li akcionari primaju dovoljan iznos sredstava po osnovu vlasnitva i slino?
Polaznu osnovu finansijske analize predstavljaju finansijski obrauni na kojima se i temelji

finansijska analiza, a to su bilans stanja, bilans uspeha i izvjetaj o finansijskim tokovima.
Bilans stanja je izvjetaj o finansijskom poloaju preduzea na odreeni dan i on predstavlja
sliku imovine preduzea u odreenom trenutku.87 Bilans uspjeha pokazuje uspjenost
poslovanja preduzea u odreenom vremenskom periodu.
85
Takvi podaci imaju malu analitiku vrijednost pa je izmeu bilansnih pozicija neophodno uspostaviti odgovarajue
relacije.
86
Dakle, neposlovni prihodi i neposlovni rashodi nisu predmet analize poslovanja preduzea.
87
erkovi Z., Petrovi Z., Raunovodstvo, Via ekonomska kola Valjevo, Beograd 1998. str 29
83
MAGISTARSKI RAD
Izvjetaj o finansijskim tokovima daje odgovor na sledea pitanja:88
Gdje se usmjerava profit?
Zato dividende nisu vee?
Zato su korieni pozajmljeni izvori sredstava?
Kako su finansirane investicije?
4.1. Analiza boniteta i kreditne sposobnosti preduzea

Rije bonitet potie od latinske rijei bonus, to znai dobar i predstavlja skup osobina
subjekta (formalna i materijalna svojstva) koje ga ine dobrim i sigurnim dunikom, bilo da je
rije o poslovnoj banci u koju se ulau financijska sredstva ili o preduzeu kojem se odobravaju
krediti. U poslovnoj praksi, izraz bonitet izraava vrijednost, pouzdanost, poslovnu i posebno
kreditnu sposobnost. Pojam nije iskljuivo vezan uz kreditnu sposobnost ve je obiljeje
poduzea i njegove poslovnosti, uvedenosti na tritu, naina izvravanja obaveza, ugleda to ga
uiva na domaem i meunarodnom tritu, te u poslovnom svijetu i sl.89 Bonitet preduzea ima
svoj ui i iri smisao. U uem smislu bonitet izraava kreditnu sposobnost i likvidnost firme, a u
irem smislu njegovu ukupnu poziciju organizacionu, kadrovsku i materijalno finansijsku
konstituciju, poziciju na tritu, poslovnu reputaciju, razvojne programe i poslovnu perspektivu,
a otuda i kreditnu sposobnost i likvidnost.90 Bonitet preduzea nije isto to i njegova likvidnost.91
Preduzee moe biti nelikvidno u odreenom vremenskom periodu, a da se pri tome izvedu
pozitivne ocjene o njegovom bonitetu. Na bonitet preduzea znaajan uticaj imaju kvalitet i
realnost razvojnih programa, stepen iskorienosti kapaciteta, nivo i produktivnost rada, kvalitet
88
erkovi Z., Petrovi Z., Raunovodstvo, Via ekonomska kola Valjevo, Beograd 1998. str 29
http://free-zg.t-com.hr/management/prod03.htm
90
Bogeti P., Bonitet i analiza finansijskog poloaja firmi, Zbornik radova, Bar, 1991., str.15
89
91
Likvidnost je sposobnost uravnoteenja izmeu kratkoronih platenih mogunosti s jedne strane i kratkoronih
obveza s druge strane. Likvidnost treba promatrati kroz pritjecanje sredstava od naplate potraivanja. Likvidnost u
nultoj vremenskoj jedinici likvidan je samo novac. Ako se vrijeme produava u okviru likvidnosti obuhvata se sve
vie i vie finansijskih oblika onako kako oni dospijevaju. Ukoliko je ovaj period dui utoliko je i iznos likvidnih
sredstava vei. Likvidnost je sposobnost preduzea da izmiruje sve svoje dospjele obaveze u dogledno vrijeme, bez
kanjenja., http://bs.wikipedia.org/wiki/Likvidnost
84
MAGISTARSKI RAD
investicionih programa, razvijenost poslovnih programa i slino.92 Utvrivanje boniteta

preduzea uvijek prethodi donoenju neke znaajne poslovne odluke samog preduzea i njegovih
klijenata. Iako na prvi pogled organizaciona struktura preduzea nema veliku vanost, ona ima i
te kako veliki znaaj pri ocjeni boniteta preduzea. Preduzee posmatrano kao cjelina sastoji se
od vie organizacionih djelova koji mogu predstavljati profitne centre i mjesta trokova.
Sagledavanje uspjenosti poslovanja za svaki od tih organizacionih djelova je u funkciji ukupne
ocjene boniteta preduzea kao cjeline.
Osnov finansijske analize jeste da se prije zakljuenja ugovora o kreditu to preciznije utvrdi
sposobnost i spremnost zajmotraioca da vrati kredit pod uslovima koji su predvieni ugovorom.
Ovom analizom nije mogue u potpunosti eliminisati neizvjesnost i rizik kreditnog posla koji je
predmet analize. Sutina ove analize je dobijanje to preciznijih odgovora na pitanja:93
Da li zajmotrailac moe na vrijeme izmirivati dospjele obaveze po osnovu datog

kreditnog aranmana?
Da li su i koliko realna i likvidna njegova potraivanja i zalihe?
Da li ostvaruje realnu stopu profita u odnosu na obim prodaje i u odnosu na fiksni i obrtni
kapital koji koristi?
Do koje granice se moe smanjivati profitna stopa zajmotraioca, a da to ne dovede u

pitanje servisiranje obaveza po datom kreditu?
Koliko e se smanjiti vrijednost njegove aktive u trenutku bankrotstva u odnosu na

bilansiranu vrijednost u trenutku kada kreditori ponu snositi gubitak po osnovu datog
kredita?
Da li je finansijsko stanje zajmotraioca stabilno ili nestabilno?
U ovoj analizi bitnu ulogu igra i vremenska komponenta (da li se radi o kratkoronom,
srednjoronom ili dugoronom kreditnom aranmanu). Da bi se napravila valjana kreditna
analiza, analitiar mora imati kvalitetne poslovne izvjetaje i informacije. Informativnu osnovu
za anlizu kreditne sposobnosti ine bilansni izvjetaji preduzea, tekui poslovni rezultati,
92
93
Radovanovi R.., Peji L., Stanii M., Ocena boniteta preduzea, Privredni pregled, Beograd 1991., str.15
www.finansije.net
85
MAGISTARSKI RAD
interne i eksterne analize i sl. Bitan uslov za kvalitetnu kreditnu analizu je dovoljna
ralanjenost bilansnih podataka, to veim dijelom zavisi od kontnih okvira propisanih od strane
drave u kojoj dato preduzee obavlja privrednu djelatnost. Pored internih podataka dobijenih na
osnovu finansijskih izvjetaja, obilaska i intervjua zajmotraioca, korisne informacije mogu se
prikupiti i iz eksternih izvjetaja koje rade nezavisna kreditna udruenja i agencije.94
4.2. Faktori kreditne sposobnosti preduzea (5C)
Pri donoenju odluke o odobravanju kredita od strane banke, za potrebe kreditne analize
najee se koristi sledeih 5 faktora:95
1. karakter zajmotraioca (character),
2. kapital zajmotraioca (capital),
3. kapacitet zajmotraioca (capacity),
4. uslovi obezbjeenja kredita (collateral),
5. uslovi poslovanja zajmotraioca (conditions).
Ovi faktori su poznati pod nazivom 5C of credit. Naziv 5C potie od poetnih slova prema
anglosaksonskoj terminologiji.
4.2.1. Karakter zajmotraioca
Analiza karaktera zajmotraioca predstavlja prvi korak standardne procedure ocjene kreditne
sposobnosti. Analiza obuhvata prikupljanje, obradu i valorizaciju osnovnih informacija o
zajmotraiocu. Najpouzdanije informacije o tome dobijaju se finansijskom analizom. Informacije
o reputaciji zajmotraioca dobijaju se kroz intervju koji kreditni referent vodi sa menadmentom
preduzea i njegovim najvanijim poslovnim partnerima, kao i neposrednim uvidom u poslovne
knjige. Ukoliko se pod pojmom karakter podrazumijeva i pravni status zajmotraioca, analizira
94
Jedna od najpoznatijih kreditnih agencija u SAD je agencija Dun & Bradstreet (D & B) koja svoje poslovanje
zasniva na izvjetajnim i sopstvenim podacima tri miliona kompanija iz SAD i Kanade.
95
Krsti B., Bankarstvo, Ekonomski fakultet Ni, 2007., str.559
86
MAGISTARSKI RAD
se i svojinski reim unutar firme i u odnosima izmeu firme i okruenja. U privredama sa

razliitim svojinskim oblicima pitanje pravne sposobnosti zajmotraioca da uzme, koristi i vraa
kredit je primarno.
4.2.2. Kapital zajmotraioca
Kapital preduzea kao indikator kreditnog rizika se definie kao trajno uloena sredstva
osnivaa i akcionara, uz mogunost ukljuivanja i dugoronih zajmova.96 Kapital, kao faktor
kreditne sposobnosti, ima veliki uticaj na odluivanje o hipotekarnim kreditima. U tim
situacijama, kapital zajmotraioca funkcionie kao gotovo iskljuivi kriterijum ocjene njegove
kreditne sposobnosti. Pored nepokretnosti, sva lako utriva imovina predstavlja kriterijum
utvrivanja visine kredita i sredstvo njegovog osiguranja. U standardnim procedurama analize
kreditne sposobnosti, kapital se koristi kao veliina tzv. neto vrijednosti imovine vlasnika. U
ovom smislu neto imovina vlasnika utie na utvrivanje gornje granice kredita koji banka moe,
sa normalnim rizikom, dati preduzeu. U situacijama kada ostali pokazatelji kreditne sposobnosti
ukazuju da je rije o visoko rizinom poslu, analizira se struktura realne aktive zajmotraioca
(oprema, zalihe, zemljite, potraivanja) kako bi se ocijenila njihova vrijednost u sluaju
bankrotstva i likvidacije preduzea.
4.2.3. Kapacitet zajmotraioca
Kapacitet zajmotraioca predstavlja bitan faktor njegove kreditne sposobnosti. Postoje

proizvodni i finansijski kapacitet.
Proizvodni kapacitet utie na kreditnu sposobnost jer je on jedna od determinanti finansijskog
kapaciteta. U regularnim uslovima banku interesuje sposobnost preduzea da ostvari dohodak
koji bi bio dovoljan za uredno servisiranje obaveza po kreditu, a da se pri tome ne narui
normalno poslovanje. Obaveze iz kredita mogu se vratiti iz:
96
dobiti,
prihoda ostvarenog prodajom aktive,
Krsti B., Bankarstvo, Ekonomski fakultet Ni, 2003., str. 560
87
prihoda ostvarenog prodajom akcija,
sredstava dobijenih od drugih kreditora.
MAGISTARSKI RAD
Kod analize finansijskog kapaciteta panja se usmjerava na prvi i trei izvor prihoda. Izbjegava
se svaki kreditni posao ija bi realizacija zahtijevala aktiviranje drugog ili etvrtog uslova.
4.2.4. Kolateral
Kolateral je imovina obeana banci kao sredstvo obezbjeenja po kreditu. Postoje dva
pristupa za pokrie odobrenih zajmova. Po jednom pristupu banke trae odgovarajue pokrie za
dati zajam, s tim da imaju pravo da se naplate prodajom aktive ukoliko dunik ne vrati kredit u
roku. Drugi pristup se zasniva na tome da banka ne trai realno pokrie za odobrene kredite, ve
smatra da je otplata kredita zasnovana na prihvaenoj projekciji novanih tokova. Dakle, nekim
kompanijama se krediti odobravaju na osnovu realnog pokria (asset-companies), dok ga neke
ne moraju imati (cash-flow-companies). Velike kompanije sa najviim kreditnim rejtingom, po
pravilu, dobijaju nepokrivene bankarske kredite (unsecured loans) za razliku od manjih i novih
preduzea. Dugoroni krediti obino moraju imati realno pokrie zbog veeg rizika u odnosu na
kratkorone kredite.
Kolateral smanjuje posledice negativne selekcije jer smanjuje gubitke banke ako se obaveze
ne izmire. U sluaju neizmirenja duga, banka moe da proda kolateral i dobijena sredstva
iskoristi za nadoknadu gubitka. U savremenim uslovima poslovanja jedan vid kolaterala naziva
se kopenzacijski saldo ili bilans. To znai da kompanija koja uzima kredit mora na svom raunu
u banci drati odreeni minimum sredstava. Kompezacijski saldo poveava vjerovatnou otplate
duga i pomae banci da prati poslovanje zajmoprimca.
4.2.5. Uslovi poslovanja zajmotraioca (konjuktura)
Skup ekonomskih uslova u kojima preduzee posluje oznaava se izrazom konjuktura. Uticaj
konjukture na preduzee je eksterna varijabla na koju njegov menadment ne moe uticati. Zato
se u analizi kreditne sposobnosti prvo analizira stanje na tritima inputa i outputa preduzea, pa
88
MAGISTARSKI RAD
tek onda postupci prilagoavanja preduzea na promjene konjukture. To dejstvo moe biti toliko
veliko da se kreditna sposobnost preduzea moe radikalno promijeniti i u kratkom roku.
Prilikom analize konjukture treba prvo ocijeniti stanje i opte trendove konjukturnih promjena
radi postavljanja dijagnoze o vrsti i uzroniku postojeih i potencijalnih poremeaja u poslovanju
preduzea. Nakon toga se analizira stanje i perspektiva konjukturnih promjena u grani ili
djelatnosti. Obuhvatnost u analizi konjukture zavisi od roka vraanja kredita. Ako se kredit daje
na kratak rok realno je oekivati da do radikalnih promjena nee ni doi, odnosno da ne mogu
bitno promijeniti finansijski kapacitet preduzea. U novije vrijeme, analizom konjukture
obuhvataju se i promjene u razvoju tehnologije proizvodnje o kojoj je rije.
4.3. Metodi analize kreditne sposobnosti

Prvi korak koji se primjenjuje u analizi bilansa stanja i bilansa uspjeha jeste metoda vizuelne
analize. Ova analiza zbog svoje jednostavnosti i brzine primjene kreditnom analitiaru daje
iroku sliku finansijskog poloaja i rentabilnosti preduzea. Ovaj postupak se sastoji od
posmatranja bilansnih izvjetaja i donoenju optih ocjena o poslovanju preduzea. Sutina ove
metode jeste utvrivanje relacija: strukture poslovne imovine, sredstava preduzea (odnos
osnovnih i obrtnih sredstava preduzea), strukture kapitala (odnos sopstvenih i pozajmljenih
izvora finansiranja poslovnih sredstava preduzea) i pokria osnovnih sredstava sopstvenim
kapitalom (odnos poslovnog i rezervnog fonda prema osnovnim sredstvima preduzea). Upravo
iz razloga jednostavnosti i neprodubljene analize ovaj metod se koristi samo kao poetni. On
pomae pri donoenju odluke da li analizu produbljivati ili odbiti kreditni zahtjev.
U savremenim uslovima poslovanja kreditni analitiar primjenjuje razliite metode utvrivanja
kreditne sposobnosti dunika. Metode koje se najee koriste su: uporedna analiza bilansne
strukture (Comparisom Method), metod analize trenda (Trend Percentage Method of Analysis) i
metod racio analize (Ratio Method of Analysis). Metod uporedne analize je najstariji, a metod
koeficijenata najpraktiniji, jer indirektno ukljuuje i prethodna dva metoda analize.
Metod uporedne analize zasniva se na istraivanju bilansnih pozicija preduzea, gdje su
bilansne pozicije grupisane na bazi principa likvidnosti. To znai da metodi uporedne analize
mora prethoditi ralanjivanje bilansnih pozicija. Svi finansijski izvjetaji se prikazuju u
89
MAGISTARSKI RAD
jedinstvenoj razvijenoj shemi bilansnih rauna. U bilansu stanja aktiva se upisuje potujui
princip opadajue likvidnosti, to znai da se poinje sa obrtnim sredstvima iza kojih slijede
neobrtna sredstva, prema redosledu koji odraava njihovo aktivno uee u proizvodnom procesu
ili njihovu vrijednost za preduzee. Pasiva se takoe unosi u bilans stanja po principu opadajue
likvidnosti. Razvijeni prikaz bilansa uspjeha pokazuje neto prihod od prodaje, a zatim slijede
druge stavke, zakljuno sa neto dobiti poslije svih oporezivanja i plaanja. Na kraju se obino
daje usaglaavanje neto vrijednosti ili akcijskog kapitala i u mnogim poslovnim bankama se vri
analiza promjene finansijske pozicije ili obrtnog kapitala za poslednjih nekoliko godina.
Metod trenda istie vanost stopa rasta bilansnih pozicija u odgovarajuem periodu, na
osnovu ega se sagledava formiranje ukupne bilansne snage preduzea. Ovaj metod se zasniva
na stavu da se najvanije bilansne stavke mogu prikazati ne samo u apsolutnim, nego i u
relativnim vrijednostima, tj. kao indeksi godinjih promjena. Osnovna ideja ovog metoda je da
indeksi pruaju jasniju sliku o promjenama bilansnih pozicija nego to to mogu samo promjene u
apsolutnom izrazu. Vrlo esto se ovaj metod koristi u kombinaciji sa prethodnim radi potpunijih
rezultata analize.
Najzaajnije metode za izradu finansijske analize su: racio analiza, cash flow analiza, funds
flow analiza, analiza pomou neto obrtnog fonda i analiza predvianja finansijskih potekoa.
4.3.1. Racio analiza
U praksi najee koriena analiza kreditne sposobnosti preduzea jeste razio analiza.
Ona predstavlja najkompleksniji pristup utvrivanja kreditne sposobnosti preduzea, jer
najdirektnije ukazuje na sposobnost otplaivanja ugovorenih kreditnih obaveza, stepen efikasnog
poslovanja i korienja resursa, nivo operativnog korienja raspoloivih sredstava, sposobnost
participacije i samofinansiranja, odnosno ukupne poslovne performanse preduzea od kojih
zavisi otplatni kapacitet, efikasno korienje kreditnih resursa i nivo potencijalnog kreditnog
rizika.97 Finansijska analiza predstavlja, u osnovi, racio analizu. Da bi se obavila pouzdana
analiza poslovanja preduzea, neophodno je obezbijediti ispravnost podataka, odnosno potrebno
97
Kastratovi M., Finansijski menadment, Via ekonomska kola Prota Mateja Nenadovi, Valjevo 2005., str. 57
90
MAGISTARSKI RAD
je da knjigovodstveni i drugi podaci o poslovanju preduzea budu sastavljeni i prezentirani u

skladu sa vaeim privredno finansijskim propisima i da budu ispravni i objektivni. Takoe je
neophodna jednoobraznost podataka.98 Pored nesporne koristi u analizi finansijskih izvjetaja,
racio analiza ima i odreena ogranienja. Ova analiza povoljna je za mala i srednja preduzea, a
nepovoljna za analizu multinacionalnih kompanija. Teko je generalizovati da li je neki racio
dobar ili lo, s obzirom da to zavisi i od vrste firme i od oblasti u kojoj firma posluje.
Racio analiza zasniva se na podacima iz bilansa stanja i bilansa uspjeha. Upravo odnos izmeu
bilansnih pozicija izraen u matematikoj formuli naziva se racio. Broj racia (koeficijenata) koji
se koriste u analizi kreditne sposobnosti preduzea zavisi od samog analitiara, metodologije
koju primjenjuje, kao i vrste djelatnosti kojom se analizirano preduzee bavi.99 Ipak, u osnovne
racie, odnosno pokazatelje, svrstavaju se:
pokazatelji likvidnosti,
pokazatelji aktivnosti
pokazatelji finansijske strukture i
pokazatelji rentabilnosti (profitabilnosti).
4.3.1.1. Racia likvidnosti

Za potrebe uspjene, svrsishodne i korektne finansijske analize, neophodno je pravilno
klasifikovati pozicije u bilansu stanja i bilansu uspjeha. Pozicije bilansa stanja i bilansa uspeha,
mogu se svesti na nekoliko kljunih. Pokazatelji likvidnosti imaju za cilj da ukau na sposobnost
preduzea da plaa dospjele novane obaveze, uz odravanje potrebnog obima i strukture obrtnih
sredstava i ouvanje dobrog kreditnog boniteta.100 U okviru pokazatelja likvidnosti razlikuju se
tri racia likvidnosti i to:
98
Jednoobraznost podataka podrazumijeva da su postupci za dobijanje podataka o poslovanju preduzea unaprijed

odreeni i da se ne mogu mijenjati prema trenutnim potrebama korisnika tih podataka.
99
Kompanija D&B je svoju prvu racio analizu razvila 1932. godine koristei 14 koeficijenata.
100
Jovi S., Bankarstvo, Nauna knjiga, Beograd 1990., str 315
91
MAGISTARSKI RAD
1. Opti racio likvidnosti dobija se podjelom ukupnih obrtnih sredstava sa kratkoronim

obavezama.
RL
OBS
KO
gdje je: RL - racio opte likvidnosti,

OBS -obrtna sredstva,
KO - kratkorone obaveze.
2. Racio rigorozne likvidnosti izraava se odnosom obrtnih sredstava umanjenih za zalihe i

kratkoronih obaveza.
BRL
LS
KO
gdje je: BRL -rigorozni racio likvidnosti,
LS - likvidna sredstva bez zaliha,

KO kratkorone obaveze.
3. Racio novane likvidnosti utvruje se stavljanjem u odnos novanih sredstava i tekuih

obaveza.
RNL
G
TO
gdje je: RNL - racio novane likvidnosti,
G - gotovina,
TO - tekue obaveze.
92
MAGISTARSKI RAD
4.3.1.2. Racia aktivnosti
Racia aktivnosti pokazuju efikasnost korienja raspoloivih sredstava u ostvarivanju prihoda

preduzea.U ovu grupu pokazatelja spadaju:
1. Koeficijent obrta kupaca

KOK
NPP
PSK
gdje je: KOK - koeficijent obrta kupaca,
NPP - neto prihod od prodaje,

PSK - prosjeni saldo kupaca.
2. Koeficijent obrta zaliha

KOZ
CKRP
PSZ
gdje je: KOZ - koeficijent obrta zaliha,
CKRP - cijena kotanja realizovanih proizvoda,

PSZ - prosjean saldo zaliha.
3. Koeficijent obrta dobavljaa

KOD
CK PZ
PSD
gdje je: KOD - koeficijent obrta dobavljaa,
CK - cijena kotanja,
PZ - promjena stanja zaliha(+poveanje zaliha, - smanjenje zaliha),
PSD - prosjean saldo dobavljaa.
93
MAGISTARSKI RAD
4. Koeficijent obrta neto obrtnih sredstava.

KONOS
NPR
PNOS
gdje je: KONOS - koeficijent obrta neto obrtnih sredstava,
NPR - neto prihod od realizacije,

PNOS - prosjena neto obrtna sredstva.
5. Koeficijent obrta fiksnih sredstava.

KOFS
NPR
PFS
gdje je: KOFS - koeficijent obrta fiksnih sredstava,

PFS - prosjena fiksna sredstva.
6. Koeficijent obrta ukupnih poslovnih sredsrava.

KOPS
NPR
UPS
gdje je: KOPS - koeficijent obrta poslovnih sredstava,

UPS - prosjean saldo poslovnih sredstava.
94
MAGISTARSKI RAD
4.3.1.3. Racia finansijske strukture

Meu indikatore finansijske strukture najee spadaju:
1. odnos pozajmljenih prema ukupnim i sopstvenim izvorima, koji se utvruje stavljanjem u
odnos pozajmljenih izvora sa ukupnim odnosno sopstvenim izvorima,
2. odnos dugoronog duga i sopstvenih izvora,
3. odnos dugoronog duga prema ukupnoj kapitalizaciji. Utvruje se stavljanjem u odnos
dugoronog duga sa dugoronim izvorima (sopstveni izvori i dugoroni dugovi).
4. Koeficijent pokria fiksnih rashoda na ime kamate.
Utvruje se kao: KPK
PD
RK
gdje je: KPK - koeficijent pokria kamate,
PD - poslovni dobitak,
RK - rashodi na ime kamate.
4.3.1.4. Racia profitabilnosti
Racia profitabilnosti predstavlju sposobnost preduzea u generisanju profita. U ovu grupu

racia spadaju:
1. stopa mare bruto profita (dobija se stavljanjem u odnos prihoda od prodaje proizvoda i
trokova proizvodnje odnosno nabavke prodate robe),
2. stopa mare prinosa (stopa neto dobiti, pokazuje odnos neto dobiti (profita) prema vrijednosti
neto prodaje)
3. stopa prinosa na ukupna poslovna sredstva (dobija se stavljanjem u odnos poslovnog dobitka
i prosjenih poslovnih sredstava)
4. stopa prinosa na sopstvena sredstva (dobija se stavljanjem u odnos neto dobitka i prosjenih
sopstvenih sredstava)
95
MAGISTARSKI RAD
5. stopa poslovne dobiti (dobija se iz odnosa poslovne dobiti i neto prihoda od prodaje).
Ovo su samo neki od najee korienih koeficijenata pri analizi i ocjeni kreditne sposobnosti,
ija interpretacija zbog obimnosti nije data.
4.3.2. Cash flow analiza
U funkciji ocjene boniteta i kreditne sposobnosti firme znaajnu panju treba dati cash flow
analizi. U naoj literaturi cash flow se naziva novani tok.101 Koncept ove analize je novijeg
datuma. Prvi put se ova analiza pojavljuje 50-ih godina prolog vijeka, kada je koriena kao
sredstvo za procjenu hartija od vrijednosti od strane korporacija za proizvodnju i preradu nafte.
Vrlo brzo upotreba cash flow-a se proirila i na druga preduzea. Nekritiko i nestruno
korienje cash flow-a u finansijskim izvjetajima dovelo je do stvaranja prave zabune u pogledu
svrhe ove analize, tako da ni dan danas ne postoji apsolutna saglasnost emu cash flow analiza
slui i ta se pod cash flow-om zapravo podrazumijeva. Razliite svrhe upotrebe cash flow-a
odreuju njegovu sadrinu. Ako se cash flow koristi kao instrument procjene prinosne snage, on
obuhvata poslovni dobitak nakon oporezivanja, amortizaciju i rezerve pokria. Ako se koristi za
procjenu finansijske snage preduzea, iz veliine obraunate na prethodni nain treba eliminisati
isplaene dividende akcionarima u cilju utvrivanja cash flow-a.
Ipak, novani tok se moe definisati kao tabelarni prikaz priliva i odliva novca u odreenom
vremenskom periodu. Novani tok ukazuje na likvidnost investitora u datom momentu. On
obuhvata sve izdatke i prilive tokom vijeka poslovanja osim kamate i amortizacije.
Rezultat projekcije novanih tokova je neto novani tok nakon servisiranja dugova. Neto
novani tok nakon servisiranja dugova predstavlja razliku ukupnih priliva i ukupnih odliva
novanih sredstava iz poslovne, investicione i finansijske aktivnosti preduzea. Novani tokovi
(prilivi i odlivi) po pojedinim godinama projekcije izvode se iz prethodno projektovanih bilansa
uspeha i projektovanih pozicija bilansa stanja za svaku od godina projekcije.102
101
Iako su i novani tok i tok gotovine odnosno gotovinski tok u potpunosti ispravni prevodi, Zakonom o
raunovodstvu donijetim od strane Ministarstva finansija (maj 2006. godine) je usvojen termin tokovi gotovine.
Jedan od obaveznih izvjetaja koja preduzea dostavljaju na kraju godine je i Izvjetaj o tokovima gotovine.
102
Agencija za privatizaciju
96
MAGISTARSKI RAD
Da bi se zadovoljili razliiti ciljevi upotrebe cash flow-a njemaki autori su razvili sledei
nain izraunavanja cash flow-a:103
1. neto dobitak
2. poveanje rezervi
3. amortizacija
4. cash flow I (1+2+3)
5. poveanje dugoronih rezervisanja
6. cash flow II (4+5)
7. rashodi koji potiu iz ranijih perioda-vanredni rashodi
8. prihodi koji potiu iz ranijih perioda-vanredni prihodi
9. cash flow III (6+8-7)
10. isplaene dividende
11. cash flow IV (9-10)
Veliina cash flow III odgovara potrebama procjene prinosne snage preduzea, a cash flow
IV potrebama procjene finansijske snage preduzea.
Ovdje se postavlja pitanje: Zato se kao mjera prinosne snage preduzea ne koristi poslovni
rezultat iskazan bilansom uspjeha? Zato to poslovni rezultat mora biti iskazan u punom obimu i
mora biti uporediv u vie obraunskih perioda. No, proces bilansiranja obino daje mogunost
njegovog potcjenjivanja kroz nesrazmjerno visoko otpisivanje, visoke iznose rezervisanja i
slino. Da bi se eliminisali ovi nedostaci, pri zakljuivanju o zaraivakoj sposobnosti
preduzea, rjeenje je naeno u korienju cash flow-a. Prema tome cash flow se koristi kao
zamjena poslovnog rezultata, pri emu je vano istai da se ne radi o apsolutnoj mjeri prinosne i
finansijske snage preduzea, ve samo o dopunskom instrumentu same analize.
103
Rankovi J., Upravljanje finansijama preduzea, finansijska politika, organizacija, planiranje, kontrola i
analiza, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd 1998., str. 164-165
97
MAGISTARSKI RAD
Komponente cash flow-a (dobitak, amortizacija i pozicije rezervisanja) predstavljaju

osloboene izvore sredstava koja stoje na raspolaganju preduzeu za njegovo finansiranje. Iz
tog razloga, cash flow se moe koristiti za ocjenu finansijske snage preduzea jer pokazuje
visinu raspoloivih sredstava za interno finansiranje i optimalnu granicu zaduivanja. Sem toga,
cash flow moe sluiti i kao prikladan instrument za analizu investicionih alternativa. Cash flow
se u literaturi shvata i upotrebljava dvojako i to kao:
1. bruto cash flow (predstavlja novani tok primanja i izdavanja novca u preduzeu)
2. neto cash flow (predstavlja razliku izmeu primanja i izdavanja novanih sredstava u
preduzeu).
Novani tokovi, to jest prilivi i odlivi novca, nastaju po razliitim osnovama, kao to je
prikazano na slici:
98
MAGISTARSKI RAD
MATERIJAL
PROFIT
NEDOVRENA
PROIZVODNJA
AMORTIZACIJA
GOTOVI
PROIZVODI
PLAANJA
NAPLATE
RAD/TROKOVI
GOTOVINA
KRATKORONI
ZAJMOVI
Kamate
Porezi
dividende
Vra.
kredi
ta
Trok
kapit
ala
Novi kapital
Novi
dug.
kred.
Prod.
fix.s
redst
99
MAGISTARSKI RAD
4.3.3. Funds flow analiza
Finansijski tok u preduzeu naziva se funds flow ili tok izvora sredstava (fonda) preduzea.
Ova analiza zasniva se na bilansima stanja dva ili vie sukcesivnih obraunskih perioda. Njome
se identifikuju i prate neto razlike (poveanje ili smanjenje) bilansnih pozicija ili segmenata dva
ili vie sukcesivnih bilansa stanja. Ova analiza dolazi do izraaja naroito pri definisanju
kriterijuma razvoja dotinog preduzea. Ista se dopunjava analizom bilansa i cash flow analizom,
a primjenjuje se za potrebe analize razvoja.
Kao i prethodne analize, predstavlja izvor informacija o prilivu i odlivu novca u odreenom
vremenskom periodu. Naime, poslovni proces u preduzeu se moe objasniti kao konverzija
gotovine u novana sredstva koja se potom konvertuju u gotovinu. Kod banaka poslovni proces
dovodi do konvertovanja gotovine u potraivanja (plasmane) koji se naplatom ponovo pretvaraju
u gotovinu. Smisao ove konverzije sastoji se u tome da se iz svakog poslovnog ciklusa izvue
vie gotovine nego to je u njega uloeno. Taj viak gotovine predstavlja, prije svega, realizovani
i naplaeni dobitak koji preduzeu ostaje stvarno za akumulaciju.
Koristi od ove analize, kao uostalom i svih prethodno navedenih, govore o njenom znaaju za
menadment preduzea. Informacije iz ove analize, ako se na adekvatan nain poveu sa
informacijama iz drugih finansijskih izvjetaja (bilans stanja, bilans uspjeha i nekih rauna
glavne knjige) pomau menadmentu preduzea, ali i eksternim korisnicima, da dobiju uvid u
likvidnost i solventnost preduzea. Brojne inovacije u industrijskoj tehnologiji, koje su se desile
u poslednjih nekoliko decenija, znatno su uticale na to da se na metodologiju utvrivanja
novanog toka gleda kao na jedan od znaajnih instrumenata koji Upravi preduzea stoje na
raspolaganju za kanalisanje kapitala u ona podruja aktivnosti koja predstavljaju najpovoljnije
alternative u datim okvirima. Naime, moe se dogoditi da preduzee u jednom periodu iskae
nadprosjean poslovni dobitak, a da ipak osjeti nestaicu gotovine i obrnuto. Upravo nesklad
izmeu tokova rentabiliteta, koji opredjeljuju rezultat i novanih tokova, doveo je do potrebe da
se ovi poslednji posebno prate i iskazuju u Izvjetaju o tokovima gotovine. Informacije o
novanom toku pomau korisnicima (upravnom odboru, menadmentu, bankama, povjeriocima,
radnicima, i dr.) u:
100
MAGISTARSKI RAD
ocjeni mogunosti prduzea da ostvari gotovinu i gotovinske ekvivalente,
procijeni vrijednosti preduzea kao osnove za donoenje odluka o odreenim

transakcijama sa preduzeem (kupoprodaja, preuzimanje, spajanje i sl.), njegove
pouzdanosti sa stanovita likvidnosti i solventnosti,
poreenju poslovnih aktivnosti razliitih preduzea.
Ove informacije su neophodne menadmentu i eksternim korisnicima finansijskih

izvjetaja budui da raunovodstveno iskazana dobit u raunu uspjeha ne predstavlja stvarno
raspoloivu gotovinu. Zato se dogaa da i veoma profitabilni poslovi, koji nisu praeni
primjerenim prilivima gotovine, mogu preduzeu stvoriti potekoe u podruju likvidnosti.
4.3.4. Neto obrtni fond (neto obrtna sredstva)
Neto obrtna sredstva se koriste uglavnom za potrebe dinamike analize na bazi sukcesivnih
bilansa stanja veeg broja uzastopnih perioda. Mada se visina NOS uzima kao jedan od
parametara za ocjenu kreditne sposobnosti preduzea, nema univerzalnog pravila o visini
neophodnih NOS. Pri praenju dinamike ili razvoja NOS treba imati u vidu da do njihovog
poveanja dolazi usled prodaje osnovnih sredstava, poveanja sopstvenog kapitala (iz poslovanja
akumulirani dobici, pokloni, dotacije i slino) i poveanja dugoronih kredita (dobijanje novih
dugoronih kredita ili konverzija kratkoronih u dugorone kredite), a do smanjenja zbog
nabavke osnovnih sredstava, smanjenja sopstvenog kapitala (iz poslovanja pokrie gubitka,
preteranom raspodelom i sl.) i smanjenjem dugoronih kredita.104 Neto obrtna sredstva kao
pozitivna veliina, ukazuju na uspostavljenost dugorone finansijske ravnotee. Stalna imovina,
zajedno sa dijelom trajnih obrtnih sredstava, je finansirana iz dugoronih izvora. Negativna neto
obrtna sredstva ukazuju na dugoronu finansijsku neravnoteu, odnosno dio dugorono vezanih
sredstava se finansira iz kratkoronih izvora. Optimalna ili normalna visina NOS je svaki iznos
koji obezbjeuje optimalni poslovni rezultat i nesmetano izvravanje dospjelih obaveza u
posmatranom i buduem planski obuhvaenom periodu.
104
Radovanovi R., Bilansi preduzea i banaka, Beogradsko mainsko grafiko preduzee, Beograd 1999.,
str. 185
101
MAGISTARSKI RAD
Analizom stanja i razvoja NOS u nizu uzastopnih perioda dolazi se do saznanja o

finansijskom poloaju i razvoju finansijske strukture preduzea. Bri porast NOS, u zavisnosti od
stanja u prethodnom periodu, ukazuje na tendenciju uspostavljanja finansijske ravnotee. Sporiji
porast NOS ukazuje na tendenciju pada finansijske ravnotee, to se u pojedinim sluajevima
moe tolerisati u zavisnosti od stanja u prethodnom periodu. Ukoliko je NOS vea veliina od
potrebe dugoronog finansiranja, ovaj viak NOS se pojavljuje kao finansijska rezerva u nekom
obliku obrtnih sredstava, odnosno dugoroni izvori se koriste za finansiranje kratkoronih
imobilizacija. Finansijska rezerva u formi gotovine usporava brzinu obrtaja obrtnih sredstava i
time smanjuje stopu rentabilnosti, te je najbolje da se viak sredstava iskoristi za poboljanje
uslova nabavke poveanim kupovinama, finansiranjem dobavljaa ili za poveanje obima
prodaje putem finansiranja kupaca.
Neto obrtna sredstva treba stalno posmatrati u dinamici poslovanja, jer se ona izraunavaju na
osnovu bilansa stanja koji se sastavlja i mijenja iz godine u godinu, donosei i promjene u
pojedinim kategorijama koje utiu i na promjene u visini tih sredstava, pogotovo to se bilans
privrednog drutva sastavlja na konkretan dan, pa iznos ovih sredstava treba uporeivati sa
prethodnim i narednim bilansima.
4.3.5. Analiza predvianja finansijskih potekoa

.
Analiza kreditne sposobnosti esto se kombinuje sa razliitim tehnikama i modelima
predvianja loeg poslovanja firmi. Dva najpoznatija modela za predvianje loeg poslovanja
firmi su: Altmanova ZETA analiza105 i Chesser-ov credit scoring system.
Edward Altman je koristio viestruku diskriminacionu analizu za predvianje bankrotstva firmi,

koristei pri tom razliite finansijske pokazatelje. On je od 22 finansijska pokazatelja odabrao 5
koji su po njemu najbolji za predvianje bankrotstva. Na bazi tih 5 pokazatelja formulisao je tzv.
Z model, koji je sa odreenom vjerovatnoom mogao predvidjeti steaj preduzea za vremenski
period od 1 - 5 godina.
105
Zeta analiza se zasniva na premoavanju jaza izmeu koeficijenata konvencionalne kreditne analize i egzaktnih
parametara dobijenih na bazi statistikih multivarijacionih metoda analize boniteta debitora.
102
MAGISTARSKI RAD
Z model je linearni model koji ima sledeu formulaciju:

Z 1,2 X 1 1,4 X 2 3,3 X 3 0,6 X 4 X 5
gdje je:
X1 - neto obrtni kapital / ukupna aktiva,

X2 akumulirani dobitk/ ukupna aktiva,
X3 - profit prije isplate kamata i poreza(EBIT) / ukupna aktiva,
X4 - trina vrijenost ukupnog akcijskog kapitala / knjigovodstvena vrijednost ukupnog duga,
X5 - prodaja / ukupna aktiva.
(Svaki od ovih indikatora ima u modelu odgovarajui ponder, koji se utvruju na osnovu
empirijskog iskustva i procjene autora modela).
Altman je zakljuio da preduzea sa vrijednou odnosa Z ispod 1,81 uvijek bankrotiraju.
Ako je vrijednost Z odnosa preduzea jednak ili iznad 2,99 ono spada u grupu zdravih
preduzea. Preduzea sa Z izmeu 1,81 i 2,99 su u sivom podruju. U cilju poboljanja ovog
modela, Altman je sa grupom saradnika razvio tzv. ZETA model, koji daje mnogo bolje rezultate
u predvianju. Tako na primjer, steaj preduzea za period od 1 godine korienjem ovog
modela mogue je predvidjeti sa vjerovatnoom od 96%, a za period od 5 godina sa
vjerovatnoom od 70%. S obzirom da je ovaj model razvilo privatno preduzee ZETA Services,
koeficijenti i formulacija samog modela nikada nisu objavljeni. Oni su poslovna tajna.
Chesser-ov credit scoring model je u sutini model za provjeru kredita. Ima za cilj da otkrije
nesaglasnosti sa orginalnim ugovorom o kreditu. Ovaj model se moe koristiti i nakon
odobravanja kredita za njegov monitoring.
Ovaj model se sastoji od 6 varijabli i ima formulaciju:
Y 2,043 5,24 X 1 0,0053 X 2 6,6507 X 3 4,4009 X 4 0,0791X 5 0,1020 X 6

gdje je:
X1 - (gotovina + HOV) / ukupna aktiva,
X2 - neto prodaja / (gotovina + HOV),
103
MAGISTARSKI RAD
X3 - EBIT / ukupna aktiva,

X4 - ukupan dug / ukupna aktiva,
X5 - fiksna aktiva / neto vrijednost,
X6 - obrtni kapital / neto prodaja.
Vrijednost Y slui za izraunavanje vjerovatnoe nesaglasnosti P:
P
1
,gdje je e=2,72;
1 ey
Ako je P >0,50 postoji nesaglasnost sa ugovorom o kreditu.

Ako je P 0,50 postoji inicijalna saglasnost.
Osim ova dva modela analitiari koriste i tzv. Skogsvik-ovu analizu i tzv. CFB model.106
4.4. Uputstvo za analizu bilansa preduzea iz SME107 sektora
Poto referent klijenata dobije sve potrebne podatke, moe da pone sa finansijskom
analizom. Kako bi obavio ovu analizu, potrebno je da prvo tabelarno prikae podatke iz
dosadanjih finansijskih izvjetaja. Ukoliko dostavljene projekcije nisu u istom formatu,
potrebno je da se prikau na slian nain, tako da se omogui logino poreenje istorijskih i
projektovanih vrijednosti.
Namjena ovog uputstva je da se na to jednostavniji nain objasni analiza bilansa preduzea
iz SME sektora, kao i da se priblii sutinsko razumijevanje istih, koje e koristiti u pripremi
predloga i donoenju odluka. Radi lakeg razumijevanja bilansa stanja, veze izmeu aktive i
pasive, kao i povezanosti izmeu bilansa stanja (BS) i bilansa uspjeha (BU), ova analiza e
poeti od potpuno uproenog modela i pratie poslovanje firme od njenog osnivanja pa na dalje.
106
107
Tvorac Skogsvik analize Keneth Skogsvik, tvorci CFB mofdela su Aziz i Gerald Lawson
Small and Medium Enterprises
104
MAGISTARSKI RAD
Referent klijenata mora da vodi rauna o tome da u potpunosti razumije sve finansijske podatke
koji su mu dostavljeni. Slijede objanjenja najeih stavki koje se mogu nai u bilansima stanja
i bilansima uspjeha preduzea.
4.4.1. Definicije
BILANS STANJA je kratak presjek finansijskog stanja kompanije na odreeni dan. Ovaj
dokument, ukoliko bi se odnosio na neki drugi datum dao bi moda sasvim drugu sliku
finansijskog stanja kompanije. Naziv bilans stanja dolazi iz odnosa jednakosti izmeu aktive i
pasive na odreeni dan.
Moda najjednostavnija definicija aktive i pasive je ta da je Aktiva je ono to donosi novac,
a Pasiva ono to odnosi novac. U sutini, u pasivi BS su evidentirani izvori sredstava koja su
iskoriena u aktivi.
AKTIVA sredstva koja su obezbijeena u pasivi su iskoriena u aktivi. Aktiva se sastoji od
dvije kategorije: Kratkorone aktive (Obrtna imovina) i Dugorone aktive (Sredstva)
Kratkorona aktiva ili Obrtna imovina obuhvata sljedee kategorije:
a. gotovinu i druge stavke za koje se razumno oekuje da mogu biti pretvorene u

gotovinu u roku od 12 mjeseci od datuma bilansa stanja, u toku redovnog poslovanja,
prije svega: iznose depozita u bankama i gotovinu u blagajni;
b. potraivanja od kupaca i druga potraivanja - Iznosi koja preduzee potrauje od
drugih lica, sa rokom dospijea do 12 mjeseci. Na teret bilansa uspeha izdvajaju se
rezervisanja ukoliko iz bilo kog razloga postoji sumnja da ova potrazivanja nee biti
naplaena.
c. zalihe obuhvataju: sirovine nabavljene u svrhu izrade proizvoda preduzea
(procenjuju se po nabavnoj vrijednosti); proizvodnju u toku, odnosno, polugotovi
proizvodi (procenjuju se po nabavnoj vrijednosti sirovina uveanoj za trokove
proizvodnje nastale do odreenog datuma); gotove proizvode - proizvod kod koga je
proizvodni proces zavren i koji eka prodaju (ovdje se procjena takoe vri na
105
MAGISTARSKI RAD
osnovu nabavne vrijednosti uveane za ostvarene trokove proizvodnje; treba obratiti

panju na to da se na dobit ne rauna prije nego to je ostvarena prodaja!).
d. kratkoroni finansijski plasmani vikovi gotovine koje preduzee eli da oplodi
se mogu oroiti kod poslovnih banaka na rok do godinu dana ili u HOV sa rokom
dospijea do 12 mjeseci.
Dugorona aktiva ili Sredstva u ovoj kategoriji su ona sredstva koja se dugorono
koriste u poslovanju i za koja se ne oekuje da budu pretvorena u gotovinu u periodu od

12 mjeseci. Uglavnom obuhvataju:
a. zemljite i graevinske objekte
b. opremu (masine, motorna vozila).
Na ove stavke se primjenjuje amortizacija, odnosno, njihova bilansna vrijednost se smanjuje

tokom korisnog vijeka trajanja, na teret bilansa uspeha. Takoe je est sluaj da se vrijednost
zemljita i graevinskih objekata koriguje na vie, ukoliko se njihova vrijednost na slobodnom
tritu, odnosno cijena po kojoj mogu biti prodati, poveava. Ovo je uslovljeno
dokumentovanom procjenom vrijednosti koju je izvrilo lice ovlaeno za ovu vrstu procene. Taj
postupak se zove revalorizacija.
PASIVA predstavlja izvor sredstava koja su nala namjenu u aktivi. Sastoji se od tri kategorije:
Kratkorone pasive (obaveze), Dugorone pasive i Ukupnog kapitala:
Kratkorona pasiva ili obaveze predstavlja iznose koji obuhvataju obaveze preduzea,
sa rokom dospijea do 12 mjeseci od datuma bilansa stanja. U njih spadaju:

a. kratkorone finansijske obaveze u njih spadaju iznosi koji se otplauju bankama
na zahtjev ili sa rokom dospijea do 12 mjeseci, ukljuuju i tekua dospijea po
osnovu dugoronih kredita, odnosno, dio dugoronih obaveza koji dospijeva za
otplatu u roku od 12 mjeseci;
b. kratkorone obaveze iz poslovanja predstavljaju obaveze prema dobavljaima, a
radi se o plaanjima u korist dobavljaa za isporuenu sirovinu (robu) i izvrene
usluge, sa rokom dospijea do 12 mjeseci.
106
MAGISTARSKI RAD
Dugorona pasiva obuhvata dugorone obaveze po osnovu neotplaenog dijela
dugoronih kredita banaka, koji prema bankama dospijeva za otplatu u roku duem od 12
mjeseci od datuma bilansa stanja. Ovdje mogu jo spasti i plaanja po osnovu
investicionih nabavki, gdje je ta roba koja je kupljena pod uslovima odloenog plaanja
(ponovo u roku koji je dui od 12 mjeseci), kao i krediti iz drugih izvora, osim banaka.
Ukupni kapital108 predstavlja udjele u preduzeu kojima raspolau akcionari. Naziva se
i neto vrijednost i obuhvata:

a. akcionarski kapital predstavlja iznose uplaene po osnovu kupovine akcija ili
udjela u preduzeu (kod DOO preduzea pandan ovoj stavki je upisani kapital i on
predstavlja osnivaki ulog vlasnika koji je uplaen u novcu);
b. nerasporeena dobit predstavlja ostvarenu dobit preduzea koja nije rasporeena
akcionarima (vlasnicima) umanjena za ostvareni eventualni gubitak preduzea iz
prethodnih perioda;
c. revalorizaciona rezerva predstavlja ukupno poveanje vrijednosti osnovnih
sredstava, kao rezultat procjene vrijednosti na slobodnom tristu u odnosu na njihovu
nabavnu vrijednost (revalorizacija).
BILANS USPJEHA predstavlja pregled prihoda i rashoda, odnosno odraava neto rezultat
poslovanja firme u odreenom vremenskom periodu, kao to je na primjer kalendarska godina.

Bilans stanja i bilans uspjeha obino se objavljuju istovremeno. Poeljno (i neophodno kada
Banka to zahtjeva) je da preduzea pripremaju i polugodinje, kvartalne, pa ak i mjesene
bilanse stanja i uspjeha.
108
Napomena: Neto vrijednost ili ukupni kapital preduzea predstavlja iskljuivo iznos za koji je ukupna vrijednost
aktive, odnosno njena realna ili trina vrijednost, vea od iznosa obaveza. Mogue je da preduzee ima negativnu
neto vrijednost i u tom sluaju moe nastaviti sa poslovanjem ukoliko su akcionari (vlasnici) ili banka, ili ak
dobavljai, spremni da ga podre dovoljnim iznosima gotovine, tako da svoje obaveze podmiruje u rokovima
dospijea. U suprotnom gotovo sigurno slijedi bankrot preduzea.
107
MAGISTARSKI RAD
Bilans uspeha izrauje se da bi se sagledao nivo aktivnosti u poslovanju preduzea i ostvarena

dobit ili gubitak u konkretnom periodu poslovanja. Osnovne stavke koje sadri bilans uspjeha su:
Prihod od prodaje predstavlja ukupan iznos prodaje, koji je ostvaren i fakturisan
kupcima (dakle ne radi se o naplaenoj realizaciji ve o fakturisanoj realizaciji);
Direktni trokovi (utroene sirovine) predstavljaju trokove nastale u procesu
proizvodnje (kod proizvodnih preduzea), odnosno predstavljaju vrijednost robe koja je

kupljena radi dalje prodaje (trgovinska preduzea). Nazivaju se i nabavna vrijednost
prodate robe. Bilans stanja iskazuje nain na koji su nastali ovi trokovi. Osnovne stavke
su nabavna vrijednost sirovina i komponenti, gorivo, energija i transport.
Bruto dobit (dobit iz poslovanja) predstavlja ukupan iznos ostvarene prodaje umanjen
za direktne trokove poslovanja;
Amortizacija predstavlja iznos amortizovane vrijednosti osnovnih sredstava tokom
godine. Treba obratiti panju na to da se amortizacija razlikuje od ostalih trokova, jer

podrazumijeva bezgotovinsku stavku po kojoj preduzee ne evidentira odliv gotovine.
Umanjenjem bilansa uspjeha po osnovu ovog iznosa, formira se rezerva iz koje e se,
prema potrebi, vriti zamjena osnovnih sredstava.
Trokovi zaposlenih predstavljaju indirektne trokove preduzea, a odnose se na zarade
zaposlenih u preduzeu.
Ostali poslovni rashodi predstavljaju takoe indirektne trokove i odnose se na prodaju
(trokovi opte i administrativne prirode). Bilans uspjeha iskazuje nain na koji su nastali
ovi trokovi. Osnovne stavke su: trokovi prodaje, marketinga, reprezentacija i drugi
opti trokovi;
Ostali prihodi predstavljaju sve ostale prihode koje je preduzee ostvarilo pored
prihoda po osnovu prodaje proizvoda i usluga u redovnom poslovanju (npr. prihodi od

zakupa i plasmana).
EBIT (earnings before interes and taxes) ili dobit prije plaanja kamata i poreza
predstavlja neto dobit po odbitku gornjih stavki.
Rashodi kamata predstavljaju iznos plaenih kamata po osnovu kredita.
Prihodi od kamata predstavljaju iznos primljene kamate po osnovu depozita.
108
MAGISTARSKI RAD
Dobit prije oporezivanja predstavlja iznos dobiti poto su podmireni svi trokovi i
rashodi, ali prije plaenog poreza na dobit (porez na dobit u CG iznosi 9%). Preduzea se
obino procjenjuju na osnovu ovog iznosa, s obzirom da on obuhvata sve stavke za koje
se smatra da su pod kontrolom preduzea.
Porez na dobit predstavlja obraunati (a ne plaeni) porez tokom perioda (poslovne
godine).
Dobit poslije oporezivanja predstavlja konaan rezultat ukljuujui sve trokove.
4.4.2. Pokazatelji bilansa stanja i bilansa uspjeha
Postoji nekoliko pokazatelja BS i BU koje je potrebno koristiti prilikom analize finansijskog

stanja nekog preduzea, a koji nam pribliavaju finansijsko stanje neke firme. Neki od
pokazatelja koje banke uglavnom uzimaju u obzir prilikom analize bilansa svojih komitenata su
u nastavku pojedinano objanjeni:
Koeficijenti likvidnosti
1. Obrtni kapital i opti racio likvidnosti obrtni kapital predstavlja razliku izmeu
obrtnih sredstava i kratkoronih obaveza preduzea, a opti racio likvidnosti (ili stopa
ukupne likvidnosti) predstavlja njihov odnos. Ovaj pokazatelj govori da li preduzee
moe da oekuje da tokom narednih 12 mjeseci naplati odgovarajue iznose gotovine,
tako da moe po dospijeu svojih obaveza iste izmirivati bez problema. Negativan obrtni
kapital (stopa manja od 1) znai da preduzee nee biti u stanju da iz svoje obrtne
imovine servisira tekue obaveze. Ovo se odraava i na tokove gotovine jednog
preduzea, a krajnja posljedica je nelikvidnost preduzea koja je prethodnica
nespolventnosti i steaja. Ukoliko industrijski prosjek nije poznat, tada je poeljna
vrijednost koeficijenta ukupne likvidnosti priblino jednaka odnosu 2 : 1.109 Ako je ovaj
109
U knjizi Rizici u bankarskom poslovanju, Jazi V. navodi da je optimalni nivo ovog racia 1,5:1.
109
MAGISTARSKI RAD
odnos nii, banka treba da ustanovi da li e nivo likvidnosti preduzea imati kontinuitet
koji mu omoguava da obaveze izmiruje u roku dospijea.
2. Quick koeficijent likvidnosti ili stopa likvidnosti bez zaliha predstavlja odnos koji
je slian pokazatelju ukupne likvidnosti i ima istu funkciju, ali iskljuuje zalihe iz obrtnih
sredstava, s obzirom da su zalihe manje likvidne nego ostala obrtna sredstva, to
podrazumijeva mogunost problema u realizaciji. Ovaj pokazatelj podrazumijeva jo
stroije kriterijume. Ukoliko industrijski prosjek nije poznat, tada je poeljna vrijednost
koeficijenta ukupne likvidnosti priblino jednaka odnosu 1 : 1. Ukoliko je koeficijent
manji od 1 (a koeficijent ukupne likvidnosti vei ili jednak jedinici) onda slijedi da je
preduzee i njegova likvidnost dobrim dijelom zavisna od zaliha, koje su najslabije utriv
segment obrtne imovine (ta ako realizacija krene loe? Kakav je kvalitet robe na
zalihama? Da li je zbog protoka vremena njihova vrijednost manja od cijene kotanja raunarska oprema npr.? Da li onda zalihe ita vrijede i koliko se banka u svojoj analizi
moe oslanjati na njih?).
Koeficijenti efikasnosti
1. Dani vezivanja zaliha ili pokazatelj prometa zaliha se koristi za mjerenje efikasnosti
preduzea u pogledu prometa zaliha. Izraunava se tako to se iznos zaliha na kraju

godine pomnoi sa 365 i dobijeni rezultat podijeli iznosom nabavne vrijednosti prodate
robe. Ukoliko se ovaj broj poveava iz godine u godinu, moe ukazivati na to da je
preduzee suoeno sa problemima u procesu proizvodnje ili prodaji svojih proizvoda.
Referent u ovom sluaju mora da preispita situaciju i da postavi odgovarajua pitanja
rukovodstvu preduzea kako bi ustanovio uzroke takvog poveanja. Iz navedenog se
moe zakljuiti da je za banku prihvatljivo da ovaj koeficijent bude to nii jer to ukazuje
da se zalihe tokom godine bre okreu. S druge strane, previe nizak koeficijent takoe
nije dobar jer govori da realizacija moe da trpi zbog nedostatka zaliha (npr. zamislite da
je ovaj koeficijent 1. To znai da se kopletna koliina zaliha proda u toku jednog dana!
Da li bi u tom sluaju preduzee moglo imati jo bolju realizaciju ako bi imao vei lager?
Koliko u prosjeku proe dana od porudbe do pristizanja zaliha? ta je bolje, imati veliki
110
MAGISTARSKI RAD
lager ili u trenutku ostati bez njega? U sutini je bitno da je ovaj koeficijent na nivou ili
oko nivoa prosjeka privredne grane (nije isto da li na lageru imate mlijene proizvode
(trgovinsko preduzee) ili stanove za trite (graevinsko preduzee)). Pored ovog
koeficijenta, za ovu analizu moe posluiti i koeficijent obrta zaliha = prihod od prodaje
/ zalihe. On pokazuje koliko se puta zalihe obrnu tokom jedne godine. Sutinsko znaenje
koeficijenta je identino danima vezivanja zaliha.
2. Dani vezivanja kupaca (potraivanja) koristi se za mjerenje efikasnosti preduzea u
naplati iznosa koje potrauje od kupaca, odnosno, govori nam koliko je dana potrebno da
se potraivanje pretvori u novac. Izraunava se tako sto se ukupan iznos otvorenih
potraivanja iz bilansa stanja pomnoi sa 365 i dobijeni rezultat podijeli iznosom ukupne
prodaje (prihod). Rezultat predstavlja broj dana nenaplaenih potraivanja u odnosu na
prodaju. Ukoliko se ovaj broj poveava iz godine u godinu ili ako znaajno odstupa od
uslova prodaje preduzea, to moe da znai da preduzee ima problema u naplati
potraivanja. To referentu banke ukazuje na mogunost problema sa kojima je preduzee
suoeno u pogledu likvidnosti (ta je tee, prodati ili naplatiti? Da li sa potraivanjem
moete izmiriti svoje dospjele obaveze? Kakav je kvalitet potraivanja? Koja je valuta
potraivanja?). Referent banke treba rukovodstvu preduzea da postavi odgovarajua
pitanja i ustanovi razloge za ova nepovoljna kretanja. Zakljuak je da to je ovaj
koeficijent nii, to je naplata potraivanja bolja, mada ovo dosta zavisi od vrste
djelatnosti preduzea (maloprodaje veinu realizacije naplate u gotovini, dok je kod
veleprodaje obrnuto i sl.)
3. Dani vezivanja dobavljaa ovaj pokazatelj nam govori koliko traje kreditiranje od
dobavljaa, odnosno koliko dana treba preduzeu da plati svoje obveze prema
dobavljaima.
Koeficijente efikasnosti treba posmatrati povezano. Ako su npr. dani vezivanja kupaca dui od
dana vezivanja dobavljaa, to znai da preduzee bre plaa obaveze nego to naplauje
potraivanja, odnosno, da ono kreditira svog kupca. Ako je tako, namee se pitanje kako e ono
platiti obaveze prema dobavljau koje bre prispijevaju na naplatu od naplate potraivanja?
111
MAGISTARSKI RAD
Jedino zaduenjem kod banaka za premoavanje nelikvidnosti. Posledica toga je da troak

kredita (kamata) jede (smanjuje) zaradu preduzea. Poeljno je da su dani vezivanja
potraivanja krai od dana vezivanja dobavljaa ili da je makar mara preduzea toliko velika da
omoguava podnoenje troka kamata.
Koeficijenti rentabilnosti
1. Ekonominost poslovanja = ukupan prihod / ukupan rashod. Ovaj koeficijent mora biti
vei od 1, to ujedno znai da preduzee ne posluje sa gubitkom. U izuzetnim

sluajevima se mogu podrati preduzea koja u odreenoj godini ostvare gubitak, samo
ako je on posljedica nekih nepredvienih okolnosti koje ne mogu dovesti u pitanje
profitabilnost poslovanja preduzea u narednim periodima.
2. Stopa poslovne dobiti (granica operativnog prihoda) = EBIT / ukupan prihod x 100.
Dakle ovaj koeficijent pokazuje odnos poslovne dobiti prije trokova kamata i poreza i
ukupnog prihoda. to je ovaj koeficijent vei to znai da se radi o profitabilnijem
preduzeu, a samim tim i interesantnijem za banku
3. Neto profitna stopa = neto dobit (dobiti nakon trokova kamata i poreza) / ukupan
prihod x 100. Dakle, slino i kao kod prethodnog koeficijenta, ovdje imamo odnos neto
dobiti (iste dobiti) i ukupnog prihoda. to vei koeficijent to je prihvatljivije za Banku.
Velika razlika izmeu ova dva koeficijenta u sluaju jednog istog preduzea znai da
preduzee ima visoke trokove kamata i ukazuje na potencijalnu opasnost.
4. ROA (return on assets) ili povrat na aktivu = neto dobit / ukupna aktiva x 100. Ovaj
pokazatelj nam govori koliki je povrat na aktivu, odnosno govori nam koliko e
preduzee centi zaraditi na 1 EUR uloga. U zavisnosti od djelatnosti kree se i ovaj
koeficijent (kod proizvodnih firmi on je nii zbog velike vrijednosti opreme, a kod
uslunih djelatnosti (npr. raunovodstvene agencije) je on mnogo vei jer su potrebna
ulaganja za obavljanje biznisa mnogo manja). Za banku je svakako prihvatljiviji to vei
112
MAGISTARSKI RAD
ROA, jer znai bri povrat uloenog novca, a samim tim i sigurnije poslovanje,
servisiranje obaveza prema banci...
5. ROE (return on equity) ili povrat na kapital = neto dobit / ukupan kapital x 100. Ovo
je veoma znaajna mjera za procjenu rezultata poslovanja. Kolika je stopa prinosa na

kapital koju preduzee obezbjeuje akcionarima (vlasnicima)? Da li se iz godine u
godinu poveava ili opada? Da li je prinos dovoljan da akcionarima (vlasnicima)
nadoknadi rizik koji podrazumeva njihovo ulaganje? Ako stopa prinosa na kapital ne
obezbjeuje dovoljnu kompenzaciju i ako projekcije ukazuju na to da se ta kompenzacija
nee desiti u doglednoj budunosti, akcionarima (vlasnicima) bi trebalo savjetovati da
prodaju ili likvidiraju preduzee, odnosno i za banku se postavlja pitanje svrsishodnosti
poslovanja preduzea (ta ako je povrat na uloeni kapital manji od recimo kamate na
oroena sredstva? Da li je u tom sluaju preduzee zaradilo u iznosu ostvarene dobiti ili
je izgubilo u iznosu razlike kamate na oroena sredstva i te ostvarene dobiti?). U praksi
preduzea u CG, posebno SME, est je sluaj da DOO preduzea imaju veoma nizak
kapital (firmu moete osnovati za 1 !) i da su mu gro pasive kratkorone i dugorone
obaveze. U tom sluaju ROE e biti strano veliki (normalno, pod pretpostavkom da
preduzee ostvaruje dobit). Da li je u ovom sluaju to prihvatljivo za banku? U svakom
sluaju ROE se ne smije posmatrati odvojeno od ROA koeficijenta, jer samo zajedno
posmatrani daju realnu sliku rentabilnosti jednog preduzea.
Koeficijenti zaduenosti
1. Stepen finansijske sigurnosti = kapital i rezerve / ukupna pasiva x 100. Ovaj pokazatelj
nam ukazuje na strukturu izvora, tj. koliko je uee sopstvenih u ukupnim izvorima.
Poeljno je da je ovaj koeficijent 50%.
2. Koeficijent zaduenosti (odnos ukupnog duga i kapitala) = (dugorone obaveze +
kratkorone obaveze) / ukupan kapital x 100. Ovaj pokazatelj nam govori koliko je
uee ukupnih obaveza u kapitalu preduzea. Poeljno je da je ovaj koeficijent manji od
113
MAGISTARSKI RAD
1, to znai da je iznos obaveza (pozajmljeni izvori) manji od ukupnog kapitala

(sopstveni izvori). Dakle, to manji koef. zaduenosti to je preduzee sigurnije.
3. Racio samofinansiranja = ukupan kapital / (stalna sredstva + zalihe). Ovaj koeficijent
govori sa koliko sopstvenih sredstava smo pokrili ulaganja u stalna sredstva i zalihe
(stalna sredstva i zalihe su pretpostavke za normalno obavljanje djelatnosti). Optimalna
vrijednost koeficijenta je 1, to bi znailo da smo bez pozajmljenih izvora pokrili stalna
sredstva i zalihe. to je manji koeficijent, to znai da se preduzee vie oslanja na
pozajmljena sredstva, to moe optereivati poslovanje i ugroziti isto na dui rok
(nemogunost servisiranja obaveza)
4. Koeficijent kreditne sposobnosti = (vlastiti izvori + dugoroni izvori) / ukupna
dugorona sredstva. Ovaj koeficijent nam govori odnos izmeu dugoronih izvora
(kapitala i dugoronih obaveza) i stalne imovine (koja se po prirodi stvari realizuje iz
dugoronih izvora. Poeljno je da je ovaj koeficijent vei od 1, a ukoliko je manji to nam
ukazuje da je preduzee iz obrtne imovine finansiralo stalnu imovinu, tako da ukazuje da
je mogue da preduzee ue u probleme sa likvidnou.
4.5. Uputstvo za klasifikaciju potraivanja po kreditima pravnih lica u A i B bonitetne

grupe i podgrupe
Uputstvo za klasifikaciju potraivanja po kreditima pravnih lica u A i B bonitetne grupe i

podgrupe je uraen od strane Sektora upravljanja rizicima i problematinim plasmanima, a samo
uputstvo treba da je u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji aktive i izdvajanju rezervi za
potencijalne kreditne gubitke banke i predstavlja dopunu Pravilnika u smislu pokuaja
kvantifikovanja kvalitativnih odrednica i kriterijuma za klasifikovanje potraivanja po kreditima
pravnih lica u A i B bonitetne grupe i podgrupe. Uputstvo usvaja Generalni direktor. Izmjene i
dopune Uputstva usvaja generalni direktor na prijedlog Sektora upravljanja rizicima i
problematinim plasmanima.
Kod primjene Uputstva treba uzeti u obzir sledee faktore:
114
MAGISTARSKI RAD
Uputstvo predstavlja pokuaj strunih slubi banke da se iz postojee baze podataka, kao
i iskustvenih podataka vezanih za poslovanje preduzea na teritoriji odreene zemlje,
odrede zahtjevana visina, odnosno raspon finansijskih pokazatelja za pojedinu bonitetnu
podgrupu (u okviru A i B bonitetne grupe).
Navedeni rasponi/visina pokazatelja nisu obavezujui za klasifikaciju pojedinog

potraivanja ve predstavljaju orjentir, odnosno daju smjernice u koju bonitetnu
grupu/podgrupu bi trebalo biti svrstano pojedino potraivanje u odnosu na njegove
finansijske pokazatelje.
Ukoliko preduzee ima takve finansijske pokazatelje koji spadaju u date raspone/veliine
vie klasifikacionih podgrupa, preporuka je da se takvo potraivanje klasifikuje u
klasifikacionu podgrupu u kojoj ima najvei broj pokazatelja.
U nastavku su dati kvantitativni kriterijumi za klasifikaciju portaivanja u odreenu podgrupu A

i B klasifikacione grupe, zavisno od finansijskih pokazatelja klijenta nezavisno od djelatnosti
koju obavlja.
FINANSIJSKI POKAZATELJI
POKAZATELJI LIKVIDNOSTI
A1-1%
B1-3%
B2-8%
Obrtni kapital/bilansna suma
iznad 10%
iznad 5%
Opti racio likvidnosti

"Quick" racio likvidnosti
POKAZATELJI
PROFITABILNOSTI
Ekonominost poslovanja
Neto profitna stopa
Stopa poslovne dobiti
ROA
ROE
KOEFICIJENTI FINANSIJSKE
SIGURNOSTI
Stepen finansijske sigurnosti (> 50%)
Koeficijent zaduenosti
Racio samofinansiranja (opt. = 1)
POKAZATELJI KREDITNE
SPOSOBNOSTI
Koeficijent kreditne sposobnosti (>1)
1,5 - 2,3
1 (+/- 0,2)
1,3 (+/- 0,2)

0.6 (+/- 0.2)
0 - 5% (ili blago
negativan ukoliko se
to odnosi na
kratkoronu
nelikvidnost)
0,5 1,1
>0
>1
iznad 12%
iznad 15%
iznad 15%
iznad 22%
>1
8% - 12%
10% - 15%
iznad 12%
Iznad 20%
>1
0% - 8%
0% - 10%
Iznad 3%
Iznad 5%
> 60%
0,70
oko 1
>50%
1
> od 0,70
> 15%
5,7
> 0,1
>1
>1
> 0.5
115
MAGISTARSKI RAD
4.5.1. Specifinosti finansijskih pokazatelja po vrstama djelatnosti
a. Specifinosti pokazatelja likvidnosti po vrstama djelatnosti

Ukoliko je djelatnost preduzea turizam ili usluge odnos zaliha i ukupne kratkorone
aktive moe biti nii nego kod ostalih djelatnosti to ukazuje na to da opti racio
likvidnosti moe biti nii od standarda 2:1, kao i na to da "quick" racio likvidnosti moe
odstupati od zadatog standarda.
Ukoliko se preduzee bavi graevinarstvom mogu se tolerisati nii koeficijenti
likvidnosti s obzirom na duinu poslovnog ciklusa preduzea.
Kod preduzea ija je priroda djelatnosti sezonskog karaktera treba voditi rauna o
datumu dostavljenih finansijskih izvjetaja u odnosu na sezonu (pred sezonu, nakon
sezone ili tokom sezone).
Kod preduzea koja se bave trgovinom poeljno je da pokazatelji likvidnosti budu to
blii gornjim zadatim granicama.
b. Specifinosti pokazatelja efikasnosti po vrstama djelatnosti

Kod preduzea ija je osnovna djelatnost turizam i usluge naplata potraivanja od kupaca
bi trebala da se vri u roku do 60 dana kao i izmirivanje obaveza prema dobavljaima,
dok bi dani vezivanja zaliha trebali iznositi do 40 dana.
Kod preduzea koja se bave trgovinom i proizvodnjom dani vezivanja kupaca i
dobavljaa za preduzea koja se bave trgovinom na malo bi trebala da budu do 90 dana, a
dani vezivanja zaliha do 60 dana. Dani vezivanja kupaca i dobavljaa za veleprodaju i
proizvodnju bi trebali da budu do 180 dana. to se tie dana vezivanja zaliha kod
veleprodaje je poeljno da se zalihe oslobaaju u roku do 120 dana, a kod proizvodnje u
roku do 180 dana.
Kod preduzea koja se bave graevinarstvom naplata potraivanja od kupaca je
najsporija zbog prirode djelatnosti pa je dozvoljena tolerancija naplate do 250 dana,
izmirivanje obaveza prema dobavljaima takoe u roku do 250 dana, dok bi se zalihe
trebale oslobaati u roku do 365 dana.
116
MAGISTARSKI RAD
v. Specifinosti pokazatelja profitabilnosti po vrstama djelatnosti

Preduzea koja se bave graevinom, turizmom, uslugama i poizvodnjom, karakteria
visoka profitna stopa, u odnosu na preduzea koja se bave trgovinom.
4.6. Primjer finansijske analize tek osnovanog preduzea
Da bismo sada mogli u praksi da primijenimo sve to je gore objanjeno, poi emo od sluaja
zamiljenog preduzea koje se tek osniva i pratiemo korak po korak kako se sa aspekta bilansa
stanja i uspjeha mijenjaju odreene bilansne pozicije u zavisnosti od konkretnih koraka
preduzea.
Korak 1.
U prvom koraku emo pretpostaviti da se radi o novoosnovanom preduzeu i da tom prilikom

vlasnik uplauje osnivaki ulog od 50.000 EUR. Ova uplata povlai dvije promjene u BS i nema
reperkusija na BU. Dakle, poslije ovog prvog koraka BS bi izgledao ovako:
period
AKTIVA
Stalna imovina
Neuplaeni upisani kapital
Materijalna imovina
Dugoroni finansijski plasmani
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Potraivanja od kupaca
Kratkoroni finansijski plasmani
Gotovina i got. Ekvivalenti
Unaprijed plaeni trokovi
Obraunati a nenapla. Prihodi
Ukupna aktiva
tekua god.
0.0
50,000.0
50,000.00
50,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Revalorizaciona rezerva
Nerasporedjeni dobitak/gubitak
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Ostale dugorone obaveze
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Kratkorone obaveze iz poslovanja
Kratkorone finansijske obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
50,000.0
50,000.00
0.0
0.0
50,000.0
Kao to se vidi, sredstva koja su uplaena kao osnivaki ulog su evidentirana u pasivi (koja je
izvor sredstava ovdje se radi o sopstvenim izvorima), a u aktivi se nalaze na iro raunu
preduzea.
117
MAGISTARSKI RAD
Korak 2.
Nakon inicijalne uplate osnivaa, preduzee sada moe da raspolae sa sredstvima koje ima
na raunu, a sve u cilju obavljanja privredne djelatnosti. Recimo da od ovih sredstava preduzee
mora da kupi opremu za obavljanje djelatnosti (raunari, tampai, kancelarijski inventar...) u
vrijednosti od 20.000 EUR. Takoe treba da plati zakup poslovnog prostora za godinu unaprijed
u iznosu od 3.000 EUR. Ovdje ve imamo stvaranje troka, ali se radi o dvije vrste. Prva vrsta je
troak kupovine opreme i tu imamo promjenu u strukturi aktive (smanjenje iro rauna, a
poveanje materijalne imovine). S druge strane ovaj troak ne tangira direktno BU jer se ne radi
o trokovima koji u potpunosti optereuju jednu obraunsku godinu, ve e se u BU za tekuu
obraunsku godinu obraunati samo troak amortizacije ove opreme (stopa po kojoj se vri
amortizacija je razliita za pojedine kategorije, ali radi pojednostavljenja primjera uzmimo da je
stopa 10% za materijalnu imovinu (amortizaciju emo obraunati na kraju godine da sada ne bi
napravili zabunu)). Drugi troak je direktni troak koji se vezuje za poslovanje u tekuoj
poslovnoj godini i on se nalazi na strani trokova u BU. Dakle, nakon ovih promjena BS i BU bi
izgledali ovako:
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
BILANS USPJEHA
PERIOD
Broj dana u raun. Periodu
Prihod
Utroene sirovine u toku perioda
Bruto prihod
tekua god.
20,000.0
20,000.00
27,000.0
27,000.00
47,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
47,000.0
50,000.00
-3,000.00
0.0
0.0
47,000.0
tekua god.
0.00
0.00
0
118
Ostali poslovni dobici

Trokovi zaposlenih
Ostali poslovni rashodi
Amortizacija
EBIT
Neto finansijski troak
Dobitak od pridruenih preduzea
Profit prije oporezivanja
Porez na dobitak
Neto profit/gubitak za obr. period
MAGISTARSKI RAD
0.00
0.00
3,000.00
0.00
-3,000
-3,000
-3,000
Kao to se vidi, bilansna suma se smanjila za 3.000 EUR jer je dolo do odliva sa iro rauna,
koji nije imao kontra stavku na nekoj od pozicija u aktivi. Taj odliv nije direktno uticao ni na
korekciju u pasivi jer se tamo nije nita promijenilo (i ove 3.000 EUR su sopstveni izvor, kao i
ostalih 47.000 EUR koje su ostale u aktivi), ali se na indirektan nain pasiva korigovala za taj
iznos. Ovaj troak je napravio gubitak u BU (iz razloga to za sada nije bilo prihoda koji bi ga
pokrili), koji se u pasivi reflektovao kroz nerasporeeni gubitak za obraunski period i za taj
iznos umanjio kapital preduzea.
Korak 3.
Sada pretpostavljamo da je preduzee vei dio preostalog novca uloilo u nabavku robe, kako
bi mogla ostvariti prodaju (npr. 25.000 EUR), a preostalih .2.000 EUR je ostavilo za tekue
trokove (zaposleni, komunalije...). Takoe pretpostavimo da je dobavlja pristao da pored
plaenih 25.000 EUR robe da na odloeno plaanje nekih 15.000 EUR robe. Ovo e tangirati
samo BS, jer dolazi do prekompozicije stavki u aktivi.
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
tekua god.
20,000.0
20,000.00
42,000.0
40,000.00
2,000.00
62,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
47,000.0
50,000.00
-3,000.00
0.0
15,000.0
15,000.00
62,000.0
119
MAGISTARSKI RAD
Kao to se vidi, dolo je do poveanja bilansne sume preduzea, jer je uzeta roba od dobavljaa
koja tek treba da se plati. Kontra stavka u pasivi je poveanje obaveza iz poslovanja, tako da ve
sada imamo dvije vrste izvora (sopstveni i pozajmljeni).
Korak 4.
Sada kada je kupljena roba, mogue je istu i plasirati na tritu. Poimo od pretpostavke da
preduzee robu plasira sa 30% mare. Vano je napomenuti da se zalihe u BS evidentiraju po
nabavnoj cijeni (cijeni kotanja = nabavna cijena uveana za trokove carine (kod uvoza) i ostale
zavisne trokove. Trokovi transporta ne ulaze u cijenu kotanja zaliha ve se knjie kao troak u
BU). Dakle, pod pretpostavkom da je sva roba prodata uz maru od 30% i na odloeni rok
plaanja, BS i BU e nakon ovoga izgledati ovako:
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
BILANS USPJEHA
PERIOD
Prihod
Bruto prihod
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
tekua god.
20,000.0
20,000.00
54,000.0
52,000.00
2,000.00
74,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
59,000.0
50,000.00
9,000.00
0.0
15,000.0
15,000.00
74,000.0
tekua god.
52,000.00
40,000.00
12,000
0.00
0.00
3,000.00
0.00
9,000
0.00
120

Porez na dobitak
MAGISTARSKI RAD
0.00
9,000
9,000
Sada vidimo da se u BU kompletna prodata roba knjii kao prihod (za prihod vai princip
fakturisane realizacije, a ne naplaene), a kao utroene sirovine se uzima nabavna vrijednost robe
(cijena kotanja) i to tek kada se ista proda. Kontra stavke u pasivi su indirektna posljedica
ostvarenja prihoda, odnosno dobiti, tako da su aktiva i pasiva uravnoteene.
Korak 5.
Sada emo pretpostaviti da je preduzee uspjelo da naplati dio potraivanja u iznosu od 32.000
EUR (pominjali smo da je poeljno da je valuta na koju dajemo robu na odloeno kraa od
valute koju nama daje dobavlja, kako bi nesmetano mogli da izvravamo svoje obaveze.
Promjene u BS su sljedee (nema promjena u BU). Takoe smo isplatili line dohotke u iznosu
od 1000 EUR, a imali smo i ostalih trokova po osnovu transporta, reprezentacija... u iznosu od
1000 EUR. Tu se mijenjaju i BS i BU.
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
BILANS USPJEHA
PERIOD
Prihod
Bruto prihod
tekua god.
20,000.0
20,000.00
52,000.0
20,000.00
32,000.00
72,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua
god.
57,000.0
50,000.00
7,000.00
0.0
15,000.0
15,000.00
72,000.0
tekua god.
52,000.00
40,000.00
12,000
0.00
121
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
Porez na dobitak
MAGISTARSKI RAD
1,000.00
4,000.00
0.00
7,000
0.00
0.00
7,000
7,000
Evidentno je da smo doli do gotovine iz koje moemo izmiriti nae dobavljae, a primjetno je i
da nam se neto dobit smanjila za iznos novostvorenih trokova.
Korak 6.
Iz sredstava na raunu moemo izmiriti obaveze prema dobavljaima (15.000 EUR), a za 15.000
EUR kupiti novu robu. Dobavlja nam nakon izmirenja daje jo 20.000 EUR robe na odloeno,
tako da mi dolazimo do 35.000 EUR zaliha (15.000 plaenih + 20.000 na odloeno). BU nema
promjena.
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
tekua god.
20,000.0
20,000.00
57,000.0
35,000.00
20,000.00
2,000.00
77,000.0
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
57,000.0
50,000.00
7,000.00
0.0
20,000.0
20,000.00
77,000.0
Korak 7.
Ovdje emo jo jedan put pretpostaviti da smo uspjeli da prodamo 30.000 EUR zaliha, ija je
prodajna cijena 39.000 EUR (mara 30%). Ako kupcu damo 10 % rabata za avansno plaanje
(3.900 EUR), onda e se to odraziti na BS i BU na sljedei nain (napomena: kod rabata se u BU
knjii puni prihod, a iznos rabata tangira ostale trokove). Dakle situacija je sljedea:
122
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
BILANS USPJEHA
PERIOD
Prihod
Bruto prihod
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
Porez na dobitak
tekua god.
20,000.0
20,000.00
62,100.0
5,000.00
20,000.00
37,100.00
82,100.0
MAGISTARSKI RAD
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
62,100.0
50,000.00
12,100.00
0.0
20,000.0
20,000.00
82,100.0
tekua god.
91,000.00
70,000.00
21,000
0.00
1,000.00
7,900.00
0.00
12,100
0.00
0.00
12,100
12,100
Korak 8.
Sada kada smo razradili osnovne promjene u BS i BU i vidjeli kakva je njihova veza,
pretpostaviemo da smo zavrili poslovnu godinu i izvriemo i konane obraune po svim
stavkama (na kraju raunamo amortizaciju i porez na dobitak).
U BS i BU ispod pretpostavljeno je sledee:
Da smo prodali 240.000 EUR vrijednosti zaliha, ija je prodajna cijena 312.000. EUR
(30% mara)
Da su trokovi zaposlenih bili 12.000 EUR na god. nivou
123
MAGISTARSKI RAD
U ostale poslovne rashode smo raunali 3.000 EUR zakup + 5.000 EUR trokovi
transporta, reprezentacija i sl. + 9.360 EUR odobreni rabat kupcima za gotovinsko
plaanje (raunali smo prosjean rabat na nivou 3% od ukupne realizacije) + 1.500 EUR
otpisanih potraivanja od kupaca (radi se o loim potraivanjima koja smatramo da
neemo naplatiti i donijeli smo odluku da ih otpiemo na teret ove poslovne godine)
Amortizacija je 2.000 EUR ili 10% kako je u startu i pretpostavljeno
Porez na dobit iznosi 9%
U BS je izvrena orjentaciona prekompozicija vrijednosti i to nakon korekcije stavki u

pasivi koje tangira BU. Mogli smo i drugaije da preraspodijelimo iznose (npr. vie
zaliha, a manje gotovine ili da uloimo dio novca u nabavku opreme i sl. to ne bi imalo
odraza na BU), ali to u sutini ne mijenja puno. Vano je da su aktiva i pasiva
ujednaene.
Dakle, na kraju godine nai finansijski iskazi izgledaju ovako:

BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Ukupna aktiva
BILANS USPJEHA
PERIOD
Prihod
Bruto prihod
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
tekua god.
365
18,000.00
18,000.00
91,140.00
22,000.00
28,500.00
40,640.00
109,140.00
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
365
85,617.40
50,000.00
35,617.40
0.00
23,522.60
20,000.00
3,522.60
109,140.00
tekua god.
365
312,000.00
240,000.00
72,000.00
0.00
12,000.00
18,860.00
2,000.00
39,140.00
124

Porez na dobitak
MAGISTARSKI RAD
0.00
0.00
39,140.00
3,522.60
35,617.40
Korak 9.
Naredni korak u sagledavanju bilansa e podrazumijevati i godinu koja je na izmaku i narednu

godinu u kojoj e se preduzee pojaviti kod banaka sa zahtjevom za kreditnim sredstvima. Sada
preduzee ima odreene parametre koje banka moe da analizira i ako primijenimo koeficijente
koje smo gore objanjavali, banka e doi do sljedeih zakljuaka:
Likvidnost
Obrtni kapital
Efikasnost
Dani vezivanja zaliha
Dani vezivanja kupaca
Dani vezivanja dobavljaa
Rentabilnost
Neto profitna stopa
ROA (povrat na aktivu)
ROE (povrat na kapital)
Zaduenost
Stepen finansijske sigurnosti
Racio samofinansiranja
Koeficijent kreditne sposobnosti
67617
0.71
3.87
2.94
33
33
30
1.14
12.54
11.42
32.63%
41.60%
78.45
0.27
2.14
4.76
Radi se o likvidnom preduzeu sa koeficijentima likvidnosti (znaajno iznad poeljnog

nivoa).
Koeficijenti efikasnosti su takoe dobri i preduzee nema problema u naplati svojih

potraivanja, izmirivanju obaveza prema dobavljaima, a i sa zalihama optimalno
upravlja.
Rentabilnost preduzea je veoma dobra, uz solidnu neto profitnu stopu i odlian povrat na
aktivu i kapital
125
MAGISTARSKI RAD
Preduzee je nezadueno uz dosta dobar viak dugoronih sredstava (kapital i dugorone

obaveze mnogo vei od materijalne imovine).
Zakljuak je da se ovom preduzeu mogu odobriti kreditna sredstva, kako za obrt tako i za
investiciju.
Korak 10.
Na bazi svega navedenog moemo pretpostaviti da se preduzee obratilo banci zahtjevom za

odobravanje revolving kredita u iznosu od 20.000 EUR (pretpostavljena kamata 10%), kao i
dugoronog kredita u iznosu od 40.000 EUR za kupovinu poslovnog prostora (kamata 9% na rok
od 5 godina). Takoe je iz vika gotovine kupljen softver za raunovodstvo i finansije koji je
stajao 10.000 EUR (on se vodi kao nematerijalna imovina). Tada bi BS izgledao ovako (sada
emo imati i prolu i tekuu godinu)
BILANS STANJA
period
AKTIVA
Stalna imovina
Neuplaeni upisani
kapital
Nematerijalna imovina
Materijalna imovina
Dugorona
potraivanja
Dugoroni finansijski
plasmani
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
Kratkoroni finansijski
plasmani
Gotovina i got.
Ekvivalenti
Unaprijed plaeni
trokovi
Obraunati a nenapla.
Prihodi
Ostala obrtna imovina
Ukupna aktiva
tekua god.
preth. god.
365
58,000.00
365
18,000.00
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
18,000.00
Emisiona premija
Ostale rezerve
10,000.00
58,000.00
111,140.00
22,000.00
28,500.00
50,640.00
169,140.00
91,140.00
22,000.00
28,500.00
40,640.00
109,140.00
Nerasporedjeni
dobitak/gubitak
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Kratkorone obaveze iz
poslovanja
Kratkorone finansijske
obaveze
Obaveze za poreze
Obraunate obaveze
Ukupna pasiva
tekua god.
preth. god.
365
85,617.40
365
85,617.40
50,000.00
50,000.00
35,617.40
40,000.00
40,000.00
35,617.40
0.00
43,522.60
23,522.60
20,000.00
20,000.00
20,000.00
3,522.60
3,522.60
169,140.00
109,140.00
126
MAGISTARSKI RAD
Dakle, kao to se vidi, revolving kredit je uveao iznos sredstava na iro raunu i njime se
omoguuje bolja likvidnost preduzea, mogunost avansiranja robe radi postizanja boljih rabata,
bri i vei obrt, koji e preduzeu donijeti veu zaradu od samog troka po osnovu revolving
kredita (troak revolvinga je max 2.000 EUR kamate na god. nivou pod pretpostavkom da je sav
povuen prvog dana i da nita nije vraano do posljednjeg (obraun kamate na punu glavnicu)).
Ako raunate da je u proloj godini neto profitna stopa 11% i da se roba za godinu dana okrene
5-6 puta, moete zakljuiti koliko je isplatno preduzeu da koristi kratkorone pozajmice od
banke (naravno, pretpostavka je da postoji obezbijeena realizacija, da je naplata dobra, da su
ostali trokovi kontrolisani...).
U trenutnoj situaciji, preduzee ima na raspolaganju 111.140 EUR obrtne imovine, naspram
43.522,60 EUR kratkoronih obaveza. Slijedi zakljuak da preduzee sa velikom sigurnou
moe razliku da plasira u novu robu, a ak ima prostora da sa dijelom tog vika investira i u
trajna obrtna sredtsva (do one granice kada mu nije ugroeno servisiranje tekuih obaveza). Ako
umemo da se rukovodimo brzim koeficijentom (izostavljamo zalihe), preduzeu ostaje cca
45.618 EUR vika za investiranje u obrtna ili trajna sredstva (treba imati na umu da investiranje
u trajna sredstva zarobljava kapital, dok investicija u obrtna omoguava njegovo bre
oploavanje, tako da je veliko pitanje da li je pametnije recimo plaati zakup ili kupovati svoj
prostor (ovdje ulogu igraju i drugi faktori, kao to su lokacija, dugovjenost zakupa...)).
Korak 11.
Sada kada smo razradili jo jednu dimenziju u BS (zaduenja kod banaka), moemo odmah prei
na kraj godine, uz odreene pretpostavke kada je poslovanje ovog zamiljenog preduzea u
pitanju:
Uz pomo kreditne podrke i agresivnijeg nastupa na tritu pretpostaviemo da je

preduzee povealo realizaciju za 30%, a zbog mogunosti avansiranja robe, preduzee
je ostvarilo vee rabate kod dobavljaa u odnosu na prethodnu godinu, tako da mu je
sada mara 40%. To je uslovilo da i ono stimulie svoje kupce (odobreni rabat kupcima
udvostruen i iznosi 6% od ukupne realizacije)
Zbog rasta obima posla i stimulacije zaposlenih plate su se poveale 50%
127
MAGISTARSKI RAD
U ostale poslovne rashode raunali smo trokove transporta, reprezentacija i dr. 10.000
EUR, odobreni rabat 26.208 EUR (6% realizacije) i otpis potraivanja u iznosu od 2.000
EUR (primjeujete da nemamo trokove zakupa jer smo kupili sopstveni prostor)
Amortizacija je 7.800 EUR (amort. stopa 10% za materijalnu imovinu koja se poveala u
odnosu na prethodnu godinu, a 20% stopa amortizacije za raunovodstveni softver koji
je preduzee kupilo na poetku godine raunarska oprema, softveri i sl. podlijeu
veim amor. stopama)
Neto finansijski troak je iznosio 3.400 EUR (2.000 EUR kamate za revolving i 3.200
EUR kamate u prvoj godini otplate dugoronog kredita, dok je preduzee ostvarilo 1.800
EUR prihoda od oroavanja 30.000 EUR na godinu dana)
Preduzee je u ovoj godini kod banke oroilo viak sredstavava u iznosu od 30.000 EUR
na rok od 12 mjeseci. Ostale stavke u aktivi su ve objanjene
Dugorone obaveze su smanjene za 6.700 EUR po osnovu otplaene glavnice
Nakon svega navedenog, bilans stanja i uspjeha preduzea na kraju druge godine izgledaju
ovako:
BILANS STANJA
period
tekua god.
preth. god.
AKTIVA
Stalna imovina
Neuplaeni upisani
kapital
Materijalna imovina
Dugorona potraivanja
Dugoroni finansijski
plasmani
Odloeni porezi
365
66,000.00
365
18,000.00
Obrtna imovina
Zalihe
Kratkoroni finansijski
plasmani
Gotovina i got.
Ekvivalenti
Unaprijed plaeni
trokovi
Obraunati a nenapla.
Prihodi
Ukupna aktiva
158,309.40
40,000.00
50,000.00
8,000.00
58,000.00
18,000.00
91,140.00
22,000.00
28,500.00
period
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Emisiona premija
Ostale rezerve
Nerasporedjeni
dobitak/gubitak
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
30,000.00
38,309.40
224,309.40
40,640.00
109,140.00
Kratkorone obaveze iz
poslovanja
Kratkorone finansijske
obaveze
Obaveze za poreze
Ukupna pasiva
tekua god.
preth. god.
365
139,664.12
365
85,617.40
50,000.00
50,000.00
89,664.12
33,300.00
33,300.00
35,617.40
0.00
51,345.28
23,522.60
26,000.00
20,000.00
20,000.00
5,345.28
224,309.40
3,522.60
109,140.00
128
BILANS USPJEHA
PERIOD
Prihod
Bruto prihod
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
Porez na dobitak
tekua god.
365
438,800.00
312,000.00
126,800.00
0.00
18,000.00
38,208.00
7,800.00
62,792.00
3,400.00
0.00
59,392.00
5,345.28
54,046.72
MAGISTARSKI RAD
preth. god.
365
312,000.00
240,000.00
72,000.00
0.00
12,000.00
18,860.00
2,000.00
39,140.00
0.00
0.00
39,140.00
3,522.60
35,617.40
Na bazi poslovanja u ove dvije godine, mogue je uraditi analizu bilansa preduzea sa praenjem
kretanja pojedinih finansijskih pokazatelja, koji ukazuju na kvalitet poslovanja preduzea. Ako
se osvrnemo na gore objanjene koeficijente i iste primijenimo na bilanse ovog zamiljenog
preduzea, oni bi izgledali ovako:
Likvidnost
Obrtni kapital
Efikasnost
Rentabilnost
Neto profitna stopa
Zaduenost
Racio samofinansiranja
preth. god.
67617
0.71
3.87
2.94
tekua god.
106,964
0.84
3.08
2.30
33
33
30
47
42
30
1.14
12.54
11.42
32.63%
41.60%
1.17
14.31
12.32
24.09%
38.70%
78.45
0.27
2.14
4.76
62.26
0.61
1.32
2.62
Sada ve moemo uraditi analizu bilansa stanja i uspjeha, na nain na koji emo to raditi i
prilikom analize bilansa SME preduzea. Ta analiza treba da bude jednostavna i da se okrene ka
onim promjenama koje su bitne za donoenje odluke (sve je ve pomenuto u prethodnim
129
MAGISTARSKI RAD
takama). Kod uporeivanja pozicija u BS i BU u dvije razliite godine, vano je iskazivati

relativne (procentualne promjene), a nikako apsolutne, jer one realnije ukazuju na promjene tih
stavki (npr. porast prihioda od 50.000 EUR moe biti porast od 100%, a moe i od 10%, to
svakako nije isto i nema istu teinu!)
Analiza bilansa uspjeha:
Preduzee je u tekuoj godini ostvarilo poveanje prihoda za 41% u odnosu na

prethodnu godinu, to je posledica poveane realizacije (struktura prihoda moe biti
razliita i moe se ostvariti od redovnog posla u ovom sluaju prodaje robe, a moe
i po osnovu ve naplate ve otpisanog potraivanja, prodaje imovine, HOV i sl. pri
emu se ona proda za veu sumu od njene vrijednosti iskazane u BS (u sluaju da se
proda za istu sumu, prihod se ne ostvaruje, ve se samo smanji materijalna imovina, a
za taj iznos povea iro raun ili potraivanje od kupca. U sluaju prodaje po cijeni
nioj od prikazane u BS, u BU se iskazuje gubitak, odnosno rashod))
Prosjean mjeseni prihod u tekuoj godini je iznosio 36.566 EUR, a u prethodnoj

godini 26.000 EUR
U tekuoj godini je ostvarena dobit u iznosu od 54.047 EUR, to je poveanje za 52%

u odnosu na prethodnu godinu. To ukazuje na porast profitabilnosti preduzea (zato
to je procentualni porast dobiti vei od procentualnog porasta prihoda), na ta
ukazuje i neto profitna stopa, koja je sa 11.42% u prethodnoj, porasla na 12.32% u
tekuoj godini
Analiza bilansa stanja:
Bilansna suma preduzea se poveala za 106% po osnovu ulaganja u stalnu i obrtnu

imovinu
Nematerijalna imovina se odnosi na ulaganja u raunovodstveni softver
Materijalna imovina je poveana za 222% po osnovu kupovine poslovnog prostora
Zalihe su se poveale za 82%, dok dani njihovog vezivanja nisu u toj mjeri poveani i
na prihvatljivom su nivou (u principu, moe doi do poveanja zaliha, ali da se
njihovi dani smanje, to znai da se taj pokazatelj poboljao i pored apsolutnog
poveanja zaliha (znai da se realizacija jo vie poveala)
130
MAGISTARSKI RAD
Potraivanja od kupaca su poveana za 75%, to je uslovilo i poveanje dana

njihovog vezivanja, koji su i dalje na povoljnom nivou
Gotovina se smanjila za 6%, ali je 30.000 EUR oroeno kod poslovnih banaka
Ukupan kapital preduzea se poveao za 63% po osnovu ostvarene dobiti u tekuoj

godini
Dugorone obaveze se odnose na kredit kod poslovne banke koji je uzet za kupovinu
poslovnog prostora
Kratkorone obaveze iz poslovanja su se poveale za 30%, ali su dani vezivanja

dobavljaa ostali na istom nivou
Kratkorone finansijske obaveze se odnose na revolving kredit
Obaveze za poreze se odnose na obaveze za porez na dobit ostvarenu u tekuoj godini
Preduzee je ostvarilo 106.964 EUR neto obrtnog kapitala i u odnosu na prethodnu

godinu se poveao za 58%, to ukazuje na izraenu likvidnost preduzea (ako se
uzme u obzir da su dugorone obaveze svega 33.300 EUR). Na to ukazuju i ostali
pokazatelji likvidnosti
Preduzee nije u kategoriji zaduenih, na ta ukazuju i koeficijenti zaduenosti

(kapital je vei od ukupnih obaveza, a svega 38% aktive je finansirano iz
pozajmljenih izvora)
Na kraju treba napomenuti da e esto biti potrebno da se pored ove analize, tamo gdje je to
potrebno, uradi i skeniranje realne slike poslovanja preduzea jer u dosta sluajeva papiri ne
odslikavaju realno stanje (dosta se radi mimo rauna, ostvaruju se dodatni prihodi koji nisu
nigdje evidentirani i sl.). U tom sluaju kao kratak komentar treba dati par osnovnih informacija,
kao to su:
realno stanje zaliha, njihov kvalitet i sl.,
realna realizacija,
realna mara (u BU esto gotovo da jedva postoji dobitak, jer se ne prijavljuju prihodi
u punoj mjeri, a pumpaju trokovi, kako bi osnovica za porez na dobit bila to manja,
realni trokovi radne snage (esto se radnici osiguravaju na minimalac,)
realni ostali trokovi (zakup, eventualne reklame i sl.),
131
MAGISTARSKI RAD
prihodi vlasnika preduzea kao fizikog lica (npr. izdavanje smjetajnih kapaciteta
tokom sezone, plata u preduzeu gdje se vodi kao zaposleni i sl.).
Na bazi ovoga, moe se lako napraviti stvarni bilans uspjeha preduzea, te iz toga izvui
zakljuak da li to preduzee (vlasnik) moe servisirati obaveze prema Banci.
132
MAGISTARSKI RAD
5. TEHNOLOGIJA KREDITIRANJA (PRAKSA BANKARSKOG KREDITIRANJA)
Za potrebe zaposlenih u banci donose se procedure i operativna uputstva. Potovanje uputstava

predstavlja sastavni dio radne obaveze i nepotovanje istih predstavlja grubo krenje radne discipline.
Izmjene uputstava u skladu sa zakonskim propisima, odlukama banke, unapreenjima i sl. vre se na
predlog organizacionog dijela, a uz saglasnost Direktora sektora i Direktora direkcije. Svako
postupanje suprotno upustvima mora pratiti pisano obrazloenje i saglasnost nadlenog rukovodioca
organizacionog dijela. Uputstva predstavljaju poslovnu tajnu i njihova distribucija van banke moe se
vriti iskljuivo uz pisanu saglasnost Direktora direkcije.
Procedure i uputstva su predmet konstantnih unapreenja i izmjena. Redovno ih aurira Sektor za
kooridnaciju mree i marketinga, ili drugi organizacioni dio banke zaduen za izradu procedura i
postupaka rada, na nain da isprati ponudu banke, zakonsku regulativu, uslove na tritu. Na bazi
prethodnih iskustava u procesu kreditiranja mogue je modifikovati odreene postupke i kriterijume u
svrhu uspostavljanja najoptimalnijeg odnosa rizika i dobiti (risk-reward ratio). U tu svrhu banka mora
pratiti sve aktuelne trendove u brani.110 U prvom dijelu dokumenta se definiu osnovni proces
kreditiranja u banci, procedura odobravanja kao i slijed koraka i aktivnosti pri realizaciji kreditnog
plasmana.
5.1. Vrste kredita
Kredit predstavlja novana sredstva dobijena na osnovu ugovora o pozajmljivanju, a koja,

jedna strana - povjerilac (kreditor, zajmodavac) ustupa drugoj, duniku (zajmotraiocu,
zajmoprimcu, korisniku kredita), uz obavezu da ih vrati u odreenom roku, pod odreenim
uslovima i uz plaanje dogovorene kamate kao cijene korienja tih sredstava. Kredit je
privremeno ustupanje kupovne moi, odnosno novanih sredstava kreditora (povjerioca)
zajmoprimaocu (duniku), a osnova mu je povjerenje povjerioca u platenu sposobnost dunika.
Dunik se ugovorom obavezuje da e ono to je primio vratiti povjeriocu u skladu sa
110
Prilikom izrade ove verzije dijelom je implementiran EBRD: List of Minimum Standards and Suggested Best Practices For Financial
Institutions, April 2004.
133
MAGISTARSKI RAD
dogovorom, uz ta obino dolazi i dodatno (tekue ili jednokratno) plaanje dogovorene naknade
(kamate). Preduzea pozajmljuju finansijska sredstva radi obnavljanja zaliha, izgradnje fabrikih
hala, nabavke nove opreme, rekonstrukcije postrojenja, plaanja poreza, isplate dividendi
akcionarima, isplate zarada ili kupovine novih firmi.
Krediti se dijele prema razliitim kriterijima:
predmetu kreditiranja na robne i novane,
subjektima na komercijalne i bankarske,
svrsi na proizvoake i potroake,
namjeni na kredite za obrtna sredstva i investicijske,
osiguranju na otvorene i pokrivene, itd.
Najea je podjela prema roku dospijea:
kratkoroni do jedne godine,
srednjoroni od jedne do pet godina, 111
dugoroni od pet i vie godina.
Kratkoroni kredit ima rok dospijea do jedne godine. Slui za finansiranje tekue likvidnosti,
potronje, odnosno za premoenje tekue nelikvidnosti. U tu kategoriju ulaze: kontokorentni,

eskontni, lombardni, akceptni, rambursni i avalni kredit.
Kontokorentni kredit - kratkoroan je kredit koji banka odobrava u korist tekueg (iro) rauna
komitenta. Sredstva odobrenog kredita komitent moe koristiti za promet i plaanje, odnosno
izdavati naloge za plaanje iznad vlastitih sredstava na raunu. Iako se kredit odobrava do iznosa
najviega utvrenoga kreditnog limita, komitent moe koristiti kredit i u manjem iznosu od
ugovorenog. Pritom, komitent plaa kamate samo na iskorieni dio takve otvorene kreditne
linije, a na neiskoriteni dio plaa proviziju banci. Kontokorentni kredit vrlo je rairen oblik
kratkoronog kreditnog kreditiranja, koji komitentu omoguuje jednostavnije premoenje
kratkorone nelikvidnosti, elastinu i racionalnu upotrebu kredita, smanjuje blagajniko
poslovanje, itd.. Njegova se pogodnost odraava prilikom otvaranja akreditiva, plaanja
111
U vecini banaka koristi se samo podjela na kratkorone (do 12 mjeseci) i dugorone kredite (preko 12 mjeseci).
134
MAGISTARSKI RAD
peditera, prilikom kupovine veih koliina robe uz popust za gotovinu i sl.. Iako je formalno
kratkoroni oblik zaduivanja s rokom dospijea do jedne godine u praktinom poslovanju, zbog
viekratnog produenja ugovora, on dobija dugoroni znaaj. Kamatne stope na kontokorentne
kredite po pravilu su vie nego na ostale vrste kredita jer promjenljivi obim njegovog korienja
namee banci potrebu odravanja vieg stepena likvidnosti.
Eskontni kredit - kratkoroni je kredit na temelju zaloga (najee robne) mjenice, kojom banka
kupuje odreeno potraivanje prije njegovog dospijea uz naplatu eskontna, tj. kamata, provizije
i trokova za svoje usluge. Kamata koja se pritom obraunava odnosi se na period od dana
isplate eskontnog kredita do dana dospijea mjenice. Eskontovanjem mjenice robni kredit
pretvara se u bankarski kredit, ime se potraivanje prema kupcu pretvara u potraivanje prema
banci. Eskontni krediti odobravaju se na krae rokove (po pravilu nekoliko mjeseci), tj. do
dospijea mjenice. Kada mjenica dospije, dunik po eskontnom kreditu mora vratiti banci
odobreni iznos kredita. Ako se to ne dogodi, banka e protestovati mjenicu i naplatiti traeni
iznos od bilo kojega mjeninoga dunika. Budui da eskontovanu mjenicu banka moe
reeskontovati kod centralne banke ili neke druge komercijalne banke, mjenini kredit, sa
stanovita likvidnosti, povoljnije je za poslovnu banku nego ostali oblici kredita.
Lombardni kredit - kratkoroni je kredit na temelju zaloga pokretnih stvari ili hartija od
vrijednosti (izuzev mjenice), koje ostaju vlasnitvo zajmoprimca, ali su do trenutka otplate u
posjedu banaka. Predmet lombarda najee se pokretne stvari poput predmeta od plemenitih
metala, umjetnika djela, h.o.v. (obveznica, dionica, blagajnikih zapisa) i sl.. Zaloeni predmeti
predstavljaju instrumente osiguranja vraanja lombardnog kredita, pa ih banka, ako dunik nije u
stanju vratiti kredit banci, ima pravo prodati i na taj nain naplatiti dug. Sa stanovita korisnika
kredita, pogodnost lombarda ogleda se u tome to zajmoprimac moe doi do novanih sredstava
potrebnih za tekuu proizvodnju ili potronju, a da pritom ne mora prodati svoje h.o.v. ili
pokretnine. Lombardni kredit naroito je pogodan kada se odobrava uz zalog uskladitene robe,
plovee robe, odnosno robe na putu, to omoguuje vlasnicima zalonih dobara da dobiju
potrebna novana sredstva i prije nego to konano prodaju. Lombardni kredit odobrava se na
rok od nekoliko dana do nekoliko mjeseci.
135
MAGISTARSKI RAD
Akceptni kredit - vrsta je garantnog kredita kojim banka stavlja na raspolaganje komitentu svoj
poslovni ugled. Odobravanjem akceptnog kredita banka korisniku kredita ne doznauje novana
sredstva u iznosu na koji glasi kredit, nego preuzima na sebe obavezu isplate mjeninoga duga,
ako izdavatelj mjenice ne iskupi mjenicu o njenom dospijeu. Akceptom mjenice banka postaje
glavni mjenini dunik, to zbog veeg boniteta mjenice omoguuje traiocu bankovnog akcepta
lake dobijanje eskontnog kredita kod druge domae ili strane banke, odnosno opticaj takve
mjenice na novanom tritu.
Rambursni kredit - akceptni je kredit koji banka otvara uvozniku robe za plaanje uvoza robe
uz pokrie razliitih dokumenata koji su na nju preneeni. U praksi je najee povezan s

(neopozivim) dokumentarnim akreditivom. Uvoznik se ugovorom obavezuje izvozniku da e
plaanje izvriti akceptom kod rambursne banke. Izvoznik akceptiranu mjenicu u rambursnom
kreditu moe eskontovati, koristiti je za plaanje ili pak prodati na berzi vrijednosnih papira.
Akceptiranje mjenice moe izvriti banka uvoznika, banka izvoznika ili neka trea banka.
Avalni kredit - kratkoroni je bankarski kredit kojim banka daje aval (jamstvo) na mjenine
obveze svojeg komitenta do ugovorenog iznosa avalnog kredita. Na taj se nain poveava
vrijednost i kvalitet mjenice i ona se moe jednostavnije eskontovati. Preuzimajui odgovornost
za klijenta prema treim osobama, banka stavlja klijentu na raspolaganje svoj ugled. Avalni
kredit nije isplatni kredit u smislu odobravanja klasinog bankovnog kredita, ve oblik garantnog
kredita kojim banka daje bezuslovno i neopozivo jamstvo da e u sluaju neisplate mjenice
uiniti to sama banka kao jamac. S obzirom na uslovno obeanje plaanja, za banku avalni kredit
predstavlja potencijalnu obvezu. Poseban oblik kratkoronog finansiranja, koje za banku ima
obiljeje srednjoronog ili ak dugoronog potraivanja, predstavlja revolving kredit u obliku
otvorene kreditne linije, tj. kontinuirane mogunosti zaduivanja u varijabilnim iznosima, do
visine okvirnog iznosa kredita.
Srednjoroni krediti - odobravaju se s rokom dospijea (rok otplate) od jedne do pet godina
(negdje od 3-5), a slue za finansiranje manjih investicija, kupovinu trajnih potronih dobara i sl.
Dudoroni krediti - imaju rok dospijea dui od pet godina, a slue za finansiranje veih
investicija. Odobravaju se na temelju dugoronih izvora sredstava komercijalne banke. Zbog
136
MAGISTARSKI RAD
dugog roka na koji se odobravaju (npr. dvadeset i vie god.), dugoroni su krediti visoko rizian
posao, pa se njihovo odobravanje u pravilu uslovljava zalonim pravom na nekretnine
(hipotekom), a nerijetko se zahtijevaju i drugi oblici osiguranja kredita poput solidarnoga
jamstva (jedne ili vie osoba), osiguranja nekretnine od razliitih rizika, polisa osiguranja
korisnika kredita od posljedica nesretnoga sluaja vinkulirane u korist kreditora i sl..
Hipotekarni krediti - dugoroni je kredit (s rokom dospijea od deset do dvadeset godina) koji
je osiguran upisom hipoteke, odnosno zalonoga prava na nekretnini. Hipotekarni povjerilac

(banka ili druge specijalizirane finansijske institucije) vraanje kredita osigurava tzv.
vinkulacijom, odnosno pravnim postupkom uknjibe zalonoga prava na nekretnini, temeljem
kojega dospjela nenaplaena potraivanja moe namiriti iz vrijednosti zaloga. Predmet hipoteke
moe biti: stambeni ili poslovni prostor, zemljite, skladita i druge nekretnine nad kojima se
zalono pravo stiee upisom u zemljine knjige, ali i pojedini oblici pokretne imovine (npr.
brodovi i avionic). Svoja prava hipotekarni povjerioci ostvaruju preko suda, traei da
hipotekarni zalog bude izloen javnoj prodaji. Sticanjem hipoteke povjerilac nema pravo posjeda
zaloga ve zalono dobro ostaje na raspolaganju duniku i moe biti predmet kupoprodaje.
Dunik je, pritom, obvezan voditi brigu o ouvanju vrijednosti zaloene nekretnine. Budui da
sigurnost naplate potraivanja lei u vrijednosti nekretnine, hipotekarni kredit po pravilu se
odobrava u visini do 70% promjene ili procijenjene vrijednosti nekretnine. Odobrava se za
izgradnju novih objekata ili za opte finansiranje. Na hipotekarnom tritu vrlo veliko znaenje
imaju stambene hipoteke.
Postoje i specijalizovani oblici kredita. Tako u pruanju finansijske podrke izvozu postoje:
krediti kupcu, krediti banke banci i krediti dobavljaa.
Kredit dobavljaa - kreditni je posao u kojem izvoznik odobrava kredit kupcu-uvozniku
skladno ugovoru o isporuci robe uz odloeno plaanje.

Kredit kupcu - odobrava komercijalna banka (ili specijalizovana dravna agencija za
finansiranje izvoza) inostranom kupcu, ime se osigurava brza naplata domaem izvozniku.
137
MAGISTARSKI RAD
Revolving kredit - je sporazum po kojem kreditor stavlja odreeni iznos novanih sredstava na
raspolaganje preduzeu, s tim da ih ono moe koristiti u svakom trenutku u obliku kontinuiranih
kratkoronih kredita. Kredit se odobrava kao okvirni iznos. Svako korienje smanjuje
raspoloiva sredstva, a vraanje kredita obnavlja ih do prvobitno odobrenog okvirnog iznosa.
Dinamiku uzimanja i vraanja odreuje sam korisnik, sve do krajnjeg roka dospijea. Kreditor je
duan da osigura sredstva korisniku revolving kredita na njegov prvi poziv. Za takvo osiguranje
sredstava banka zaraunava commitment fee proviziju koja se zaraunava na iznos
neiskorienih sredstava u okviru revolving kredita (najee je ona u iznosu od 1,25% na
godinjem nivou). Na dio iskorienog revolvinga, klijentu se zaraunava ugovorena kamatna
stopa.
Overdraft
(Prekoraenje po iro raunu) je vrsta kredita koja predstavlja mogunost
preduzea da ue u minus (prekoraenje) po iro raunu koji ima kod poslovne banke, a u
iznosu koji mu je utvren od strane iste. Preduzee smanjuje iznos prekoraenja sa svakim
prilivom na iro raun, a poveava ga (maksimalno do limita) sa svakim davanjem naloga za
plaanje, ukoliko za njihovo izvrenje nije imalo dovoljno sredstava na iro raunu. Kao i kod
revolvinga, i kod overdrafta se na iznos iskorienog prekoraenja odobrava ugovorena kamata,
a na iznos neiskorienog prekoraenja commitment fee.112
PREDNOSTI OVERDRAFT-A
korienje linije davanjem obinih naloga za

plaanje
uteda na troku kamata iz razloga to svaki
priliv automatski smanjuje osnovicu za
obraun redovne kamate113
poveanje prometa preko rauna Banke koja ga
je odobrila jer je klijent direktno motivisan da
dri sredstva na tom raunu
NEDOSTACI OVERDRAFT-A
psiholoki efekat klijent se brzo navikne na

odobreni minus i esto se desi da je stepen
iskorienosti overdrafta izuzetno visok, to
uzrokuje da se po dospijeu isti ne moe vratiti
iz redovnih priliva, ve se mora pretvoriti u
klasini kredit
nije dobar za male klijente sa nestabilnim
prilivima, jer postoji visok rizik da isti nee biti
vraen po njegovom isteku
112
I kod overdraft-a i kod revolving-a kamata se obraunava dnevno, a obraun kamata se klijentu dostavlja jednom mjeseno.
Kod revolving kredita klijent mora da daje nalog za prenos sa iro rauna na partiju revolvinga, pa se esto desi da ima viak
sredstava na raunu (na koji dobija a vista kamatu), a sa druge strane mu se na povueni revolving obraunava puna kamata
113
138
MAGISTARSKI RAD
5.2. Podnoenje zahtjeva za kredit
Kada banka primi zahtjev za kredit, ili drugi kreditni proizvod od potencijalnog korisnika
kredita, zapoinje proces razvijanja baze informacija o potencijalnom korisniku kredita. Od
potencijalnog korisnika kredita treba zahtijevati da banci podnese sledee:
5.2.1. Obrazac zahtjeva za kredit
Kako bi se izbjegli nesporazumi, treba da bude potpuno jasno ta se zahtijeva od korisnika

kredita. Zbog toga, zahtjev za kredit podnosi se u pisanom obliku. Banke treba ovaj format da
prilagode svojim okolnostima i potrebama. Obrazac zahtjeva za kredit treba da bude prilagoen
korisniku, to krai i jednostavniji. Potrebno ga je svesti na osnovne podatke o identitetu
korisnika kredita (i eventualnog garanta), svrsi, iznosu i roku kredita koji se trai. Treba
izbjegavati insistiranje na suvinim podacima koji se zatim ponavljaju u biznis planu. U obrascu
zahtjeva za kredit od potencijalnog korisnika kredita se ne trai da navede predloeno
obezbjeenje kredita. Po izvrenoj procjeni kreditnog rizika, banka treba da obavijesti
potencijalnog korisnika kredita o obezbjeenju kredita koje zahteva kao svoj poslednji ili
rezervni izvor otplate.
5.2.2. Finansijski izvjetaji
Potrebno je da budu dostavljeni finansijski izvjetaji sa izvrenom revizijom, za najmanje tri

prethodne godine, ukljuujui bilanse stanja i bilanse uspjeha. Uz finansijske izvjetaje treba da
bude priloena potpisana izjava revizora u pogledu raunovodstvenih standarda koji su
primjenjeni prilikom revizije i eventualnim odstupanjima od tih standarda u raunovodstvenoj
evidenciji.
Kod nas su sva preduzea duna da podnesu godinje finansijske izvjetaje, sa izvrenom
revizijom, koji su uraeni u skladu sa raunovodstvenim standardima propisanim od strane
Centralne banke, a odnose se na period od 12 mjeseci zakljuno sa 31. decembrom. Zavrni
rauni podnose se do kraja februara naredne godine. Referent klijenata treba takoe da
obezbijedi finansijske izvjetaje koje je rukovodstvo preduzea pripremalo u periodu od kraja
prethodne poslovne godine.
139
MAGISTARSKI RAD
5.2.3. Biznis plan
Uz zahtjeve za kredite koje podnose preduzea poeljno je priloiti biznis plan (on je
obavezan ako se radi o: investicionom kreditu, kreditu za kupovinu poslovnog prostora, kreditu
za energetski efikasne projekte i sl.). Funkcija biznis plana je da na jasan i saet nain objasni:
sadanju poziciju potencijalnog korisnika kredita (i eventualnog garanta), njegov pravni status
i vlasniku strukturu, karakter poslova kojim se bavi, rukodvodstvo i finansijski poloaj
preduzea,
ciljnu poziciju po realizaciji projekta,
pretpostavke u odnosu na budue uslove koje su primijenjene u izradi biznis plana,
sredstva koja se predlau u cilju ostvarivanja ciljne pozicije,
resurse, ukljuujui finansijske izvore koji su neophodni za realizaciju projekta,
prinos po investiciji koji e, na osnovu projekcija korisnika kredita, ostvariti investitori,
predloeni nain otplate eksternih sredstava korienih za finansiranje projekta.
Pokuaj da se predvidi budunost je poduhvat koji podrazumijeva neizvijesnost i biznis plan

mora da se zasniva na pretpostavkama o moguim deavanjima u budunosti, npr. u pogledu
prodajnih cijena, trokova, deviznih kurseva itd. U biznis planu moraju jasno biti definisane
pretpostavke na kojima poiva formiranje biznis plana. Razumljiva je, i esto prisutna, greka da
se pri izradi biznis planova potencijalni korisnici kredita esto odvie koncentriu na tehnike
podatke vezane za proizvodni asortiman i proces proizvodnje preduzea. Neophodno je
obezbijediti dovoljno tehnikih podataka kako bi banka bila u mogunosti da shvati o kakvom se
preduzeu radi, da sagleda njegove funkcije i trita.
Meutim, korisnika kredita treba usmjeriti na nain da se uzdri od pretjeranog insistiranja na
tehnikim podacima, a da se koncentrie na neophodne informacije o tritu i, naroito,
finansijske podatke koji su banci potrebni za donoenje kvalifikovane odluke o kreditu.
Vjerovatno je da e potencijalni korisnik kredita zatraiti strunu pomo eksterne agencije ili
konsultantske firme u izradi biznis plana. Meutim, pomo banke u izradi biznis plana ne treba
da bude direktna jer je vano da biznis plan bude pripremljen potpuno nezavisno od postupka
njegove procjene i ocjene projekta koji e obaviti banka. Banka treba da vodi rauna o tome da
je, ukoliko su biznis plan izradili konsultanti, prisutan dodatni rizik zbog mogunosti da
140
MAGISTARSKI RAD
konsultanti nisu sagledali poslovanje na pravi nain ili, to je jo vanije, da korisnik kredita
moda nije u potpunosti sagledao biznis plan. Prema tome, potrebno je obaviti dodatne
razgovore sa rukovodstvom korisnika kredita koje, na taj nain, moe da sagleda stvarnu
situaciju.
5.2.4. Projekcije
Uz sve biznis planove treba da budu priloene projekcije bilansa stanja, bilansa uspjeha i
bilansa tokova gotovine za period koji je, kao minimum, jednak roku kredita. Korisnik kredita
treba da vodi rauna o tome da su projekcije usklaene sa biznis planom i da se u njima koriste
iste osnovne pretpostavke. Treba da budu usklaene i sa finansijskim rezultatima preduzea
ostvarenim u prolosti. Sva vea odstupanja, npr. u vrijednosti prodaje ili visini profitne mare,
moraju biti praena obrazloenjima i objanjenjima u biznis planu.
5.3. Postupak odobravanja kredita

5.3.1. Ovlaenja za odobravanje kredita
Sve nove kredite i izmjene uslova ranije datih kredita odobravaju Kreditni odbor ili zaposleni
u banci koje je Kreditni odbor u pisanom obliku ovlastio za odobravanje kredita uz utvrene
limite. U manjim bankama uobiajeno je da odobravanje svih kredita podrazumijeva saglasnost
Kreditnog odbora. Meutim, ako banka iri svoje poslovanje, mogue je da obim posla zahtijeva
delegiranje ovlaenja zaposlenima u banci, uz odgovarajue limite u odobravanju kredita.
Ovlaenja za odobravanje kredita, uz odgovarajue limite, daju se iskljuivo odreenim
pojedincima koji su pokazali sposobnost da odgovorno koriste ovlaenja vezana za limite.
Ovlaenja i limiti za odobravanje kredita utvruju se i daju odreenim pojedincima u banci na
osnovu zajednike odluke, na primjer, direktora Odjeljenja za poslove komercijalnog bankarstva
i direktora Odjeljenja za upravljanje kreditnim rizikom. Svi novi krediti i izmjene postojeih
kredita treba da podrazumijevaju saglasnost bar jednog zaposlenog iz Odjeljenja za poslove
141
MAGISTARSKI RAD
komercijalnog bankarstva / kreditne poslove, kao i najmanje jednog zaposlenog iz Odjeljenja za

upravljanje kreditnim rizikom. Niko od zaposlenih u banci ne treba da bude ovlaen da donosi
jednostrane odluke o odobravanju novih kredita ili izmjenama postojeih kredita. Referent
klijenata ne treba da podnosi predlog za odobrenje kredita prije nego to je pribavio kompletnu
potrebnu dokumentaciju, odnosno, prije nego to je tu dokumentaciju u potpunosti prouio i
uvjerio se da e kredit za banku predstavljati siguran i profitabilan plasman.
5.3.2. Informacije o uslovima kredita
Uslovi kredita sadre precizne uslove pod kojima se predlae i trai saglasnost za kreditno
angaovanje banke. Eventualne izmjene ovih uslova, na osnovu zahjteva Kreditnog odbora ili
drugih ovlaenih lica banke, ija je saglasnost predviena kao preduslov za odobravanje kredita,
treba da budu evidentirane u informaciji o uslovima kredita. U informaciji o uslovima kredita
treba da bude konstatovano da je predloeni u cjelosti usklaen sa kreditnom politikom banke ili,
u sluaju eventualnih odstupanja od kreditne politike, potrebno je obrazloiti faktore koji takva
odstupanja neutraliu. Informaciju o uslovima kredita potpisuju odgovorni referent klijenata,
direktor filijale ili direktor Odjeljenja za poslove komercijalnog bankarstva / kreditne poslove i
direktor Odjeljenja za upravljanje kreditnim rizikom, kao preporuku ili kao datu saglasnost
ukoliko je bilo koji od njih prenio svoja ovlaenja u postupku odobravanja kredita. Ukoliko je
postupkom odobravanja kredita predvieno da se predlog kredita podnosi Kreditnom odboru,
potrebno je da data saglasnost bude potvrena potpisom predsjednika Kreditnog odbora, s tim
da sekretar Kreditnog odbora to evidentira u zapisniku sa odranog sastanka. Informacija o
uslovima kredita predstavlja trajno evidentirane podatke o uslovima odobrenog kredita. Ovaj
dokument uva se u predmetu kredita. Kreditnom odboru naknadno se dostavlja informacija o
svim kreditima koje su odobrili zaposleni banke na osnovu ovlaenja od strane Kreditnog
odbora i okviru utvrenih limita, radi evidentiranja u zapisniku sa sastanka Kreditnog odbora.
142
MAGISTARSKI RAD
5.3.3. Informacije o procjeni kredita
Kada se informacija o uslovima kredita podnosi u svrhu odobravanja kredita, uz nju uvijek
treba da bude dostavljena i procjena kredita. Informaciju o procjeni kredita priprema referent
klijenata i ona treba da sadri sve relevantne injenice i analizu, na osnovu kojih Kreditni odbor
ili drugo ovlaeno lice raspolae adekvatnim podacima za donoenje kreditne odluke. Rezultati
ove analize rezimiraju se u informaciji o procjeni kredita. Informacija o procjeni kredita treba da
pokae da je referent klijenata u potpunosti sagledao relevantne injenice koje utuu na
donoenje odluke o kreditu, naroito rizike vezane za kredit, da ih je analizirao i potpuno je
svjestan njihovog znaaja i teine u odnosu na kreditnu odluku. Informacija o procjeni kredita ne
treba da podrazumijeva samo ponavljanje injenica. Treba da sadri sve podatke od znaaja za
predlog kredita, analizu tih podataka i odgovarajue zakljuke. Informacija o proceni kredita
treba posebno da se osvrne na izvore otplate kredita i rizike vezane za kredit koji mogu ugroziti
otplatu kredita i faktore koji te rizike neutraliu na nain da je njihov nivo prihvatljiv. Kao i u
sluaju svakog drugog pisanog materijala, informacija o procjeni kredita treba da bude:
Saeta: ak i kod najkompleksnijih kredita, malo je vjerovatno da informacija o procjeni kredita
treba da ima vie od 10 strana. Meutim, isto tako je malo vjerovatno da sve relevantne
informacije o kreditu preduzeu koje se bavi komercijalnim poslovanjem mogu da stanu na
manje od 3 stane.
Objektivna: Treba voditi rauna o tome da budu obuhvaene i informacije koje su negativne
prirode. Referent klijenata treba da odoli pokuaju da kredit proda Kreditnom odboru tako to
e predlog biti subjektivno obojen.
Relevantna: Treba se ograniiti na podatke koji su od direktnog znaaja za razmatranje kredita.
Suvine informacije tehnike prirode treba izbjegavati.
Tana: Treba voditi rauna o tome da svi obuhvaeni podaci budu tani. Izvore informacija treba
naznaiti, naroito one vezane za konkretnu djelatnost i trite.
Jasna: Treba se truditi se da procjena bude jasna (kratke reenice i pasusi, tako da ih je lako
razumjeti).
143
MAGISTARSKI RAD
Referent klijenata treba, ne samo da obezbijedi pisanu informaciju o procjeni kredita, ve i da,
ukoliko se to od njega zahtijeva, pred Kreditnim odborom odgovori na postavljena pitanja.114
5.4. Procedura odobravanja kredita SME klijentima
Ovom procedurom se definie proces i postupci odobravanja kredita i drugih plasmana SME
klijentima u X banci. Osnovna polazita procedure su definisana Zakonskom regulativom, Kreditnom
politikom banke i prateim dokumentima i Politikama banke.
5.4.1. Zadatak procedure
Osnovni zadatak procedure je da definie praksu, odnosno postupke rada koji daju najbolje
rezultate, odnosno najefikasnije reguliu poslovanje sa SME klijentima u baci. Pravilnim
sprovoenjem propisanih procedura sprovodi se i adekvatan sistem interne kontrole u svim fazama
obavljanja poslova.
5.4.2. Osnovna naela tekue kreditne politike
Pored principa utemeljenih vaeom Kreditnom politikom banke, u segmentu kreditiranja SME-a
tekuu politiku vodi i o njenoj realizaciji brine Direkcija poslovne mree, odnosno Kreditni odbor
banke. Osnovne smjernice tekue politike su:
Korisnici SME kredita su sva pravna lica sa godinjom relizacijom do npr. 2 mil.
(izuzimajui Dravu, osiguravajue kue i strateke klijente).
Osnov za odobravanje kredita jeste mogunost uredne otplate kredita, a ne kolateral.
Kamatna stopa moe da reflektuje rizinost plasmana ali ga ne kompenzuje, te e se banka

u skladu sa tim ponaati prilikom donoenja odluke o odobravanju.
114
Ukoliko se kredit oslanja na garancije treih lica, referent klijenata treba da pripremi informaciju o procjeni kredita koja se
odnosi na svako od tih lica.
144
MAGISTARSKI RAD
5.4.3. Proces kreditiranja
Nie su grafiki prikazane faze ivotnog ciklusa kreditnog aranmana u banci. Predmet ove
procedure i operativnih uputstava su aktivnosti i postupci Faze I (Kreiranje kreditnog aranmana).
Kreiranje kreditnog
aranmana
Strateko planiranje:
Razvoj proizvoda
Marketinki pristup (cijenovna politika,

distribucija i sl)
Prodaja kredita
Predstavaljanje proizvoda
Zahtjev / Ponuda za finansiranje /

Obrada Zahtjeva i priprema predloga
Provjera boniteta
Provjera sredstava obezbjedjenja i procjena

Donoenje odluka o kreditnim plasmanima
Provjera predloga
Pozitivna / Negativna odluka
Knjigovodstvena
evidencija i realizacija
Realizacija kreditnog plasmana
Sklapanje Ugovora o kreditu
Sklapanje Ugovora o kolateralima (ako su

predvidjeni)
Knjigovodstveno Evidentiranje:
Odobrenje plasmana i priprema za odobrenje

sredstava
Knjienje odobrenog iznosa i evidencije povlaenja

sredstava
II
Odobravanje prenos odobrenih sredstava
145
MAGISTARSKI RAD
III
Administriranje Kredita:
Servisiranje kreditnog
aranmana
Arhiviranje kreditne dokumentacije (Kreditni dosije)

Arhiviranje dokumentacije o sredstvima
obezbjeenja
Praenje otplate
Uredna
otplata
Neplanirani
dogaaji
Naplata loih plasmana:
Konana otplata:
Prijevremena otplata
Refinansiranja
Otplata po isteku aranmana
Otplata po isteku prinudne naplate, naplata zatez.kam.
Rana identifikacija
Upravljanje loim plasmanima
Reprogram
Sudske naplate
Gubitak:
Gubitak glavnice
Gubitak kamate
5.4.4. Strateko planiranje
Ova faza podrazumijeva pripremu kreditnog proizvoda za distribuciju klijentima, kako iz aspekta
svih normativnih i tehniko tehnolokih preduslova tako i promotivnog nastupa i treninga zaposlenih
za putanje u opticaj nove usluge ili izmjenu postojee. Dokument koji predstavlja rezultat i
instrument prezentacije/komunikacije strategije i prodaje proizvoda jeste Katalog Proizvoda koji,
potujui okvire postavljene aktima Upravnog odbora i Uprave banke blie opisuje uslove prodaje
odreene usluge. Nosilac ove faze jeste Sektor koordinacije mree i marketinga. Isti podrazumijeva:
Razvoj proizvoda - definisanje tipa kreditnog plasmana, primarnih izvora, osnovnih
uslova, ronosti, priprema normativnih preduslova (revizija vaeih Odluka o aktivnih

kamatnim stopama i naknadama).
146
MAGISTARSKI RAD
Marketinki pristup - inicijalno istraivanje trita, definisanje ciljnog trita/segmenta;
cijena usluge, kanale distribucije, promotivni nastup, biznis plan (obim, regionalna
struktura, oekivani efekti).
Politika odobravanja - odreivanje tekue kreditne politike na niovu proizvoda, nivoi
odluivanja, maksimalni iznosi i metodologija odluivanja (diskreciono pravo, Kreditni

odbor, credit scoring i sl).
IT podrka - stvaranje tehnolokih preduslova i softverske podrke za kvalitetno
distribuciju i kasniji monitoring proizvoda.
5.4.5. Prodaja kredita
Nosioci
ove
aktivnosti
su
komercijalisti/kreditni
referenti
mrei
poslovnica.
Komercijalista/kreditni referent je prva osoba za kontakt sa klijentom. Kao glavni nosilac ove
aktivnosti mora da izuzetno dobro poznaje kompletnu ponudu Banke u segmentu poslovanja kako sa
SME klijentima, tako i sa graanima (depoziti, platni promet, kartini proizvodi) i da iste na valjan,
pravovremen i efikasan nain plasira postojeim i novim klijentima Banke. Takoe mora poznavati
politike, procedure i postupke za odobravanje plasmana, kao i relevantnu zakonsku regulativu.
Komercijalista je duan da pronae najbolji model plasmana u cilju ostvarivanja dugorone dobiti za
Banku (jednokratna prodaja najskupljeg proizvoda ne podrazumjeva uvijek najveu dobit za banku u
duem roku). Komercijalista je duan da njeguje prodajni pristup cross-seling-a, pri tom izbjegavajui
hard sale efekat.
Predstavljanje proizvoda se obavlja direktno u kontaktu sa klijentima ili drugim
kanalima (mail, sms, broura, sajt, pismo i sl.). Banka svoje usluge prezentuje jasno i
nedvosmisleno, ne skrivajui cijene svojih usluga i unaprijed upoznaje klijenta sa svim
preduslovima neophodim za korienje usluga.
Zahtjev / Ponuda za finansiranje / Prihvatanje ponude. Zahtjevi banke se podnose na
standardizovanim obrascima, uz mogunost prijema nestandardnih zahtjeva. Nakon
147
MAGISTARSKI RAD
preliminarne obrade zahtjeva ili na bazi intervjua/razgovora, banka dostavlja indikativnu

ponudu115 kao osnov za dalju realizaciju kreditnog plasmana. U sklopu ove faze kod
dugoronih plasmana se obavlja razgovor sa klijentom koji predstavlja kljuni izvor
informacija i opteg utiska o klijentu. Razgovor je veoma vaan za kreiranje same ponude
klijentu i konanog predloga za odobrenje odnosno odbijanje zahtjeva.
Protokol o prijemu zahtjeva se vodi elektronski u aplikaciji. Broj dodijeljen u aplikaciji
se upisuje na kreditnom zahtjevu. U protokolu su upisani svi relevantni podaci koji se

odnose na kreditni zahtjev.
Provjera dokumentacije - Preliminarna obrada podrazumijeva formalno-pravno
utvrivanje tanosti podataka iz kreditnog zahtjeva, kompletnost dokumentacije i osnovni

postupak za kreiranje konanog predloga organu odluivanja.
5.4.6. Obrada zahtjeva i priprema predloga odluke
Nosilac ove faze je komercijalista/kreditni referent (npr. u filijali). Rezultat aktivnosti u ovoj fazi
jeste kreiranje konanog predloga organu odluivanja. Komercijalista/kreditni referent u ovoj fazi
moe uz saglasnost Voe filijale donijeti odluku o odbijanju kreditnog zahtjeva ukoliko neki od
osnovih uslova nije ispunjen.
Prijem zahtjeva se vri u filijali i tom prilikom se on zavodi u djelovodniku i na samom
zahtjevu udara zavodni peat filijale, kako bi se mogla pratiti dinamika obrade zahtjeva.
Vano je da komercijalista/kreditni referent zavede (primi) zahtjev od klijenta tek kada se
podnese kompletna potrebna dokumentacija (zahtjev, zavrni raun za prethodne tri
godine ovjeren od strane Privrednog suda, kartice kupaca i dobavljaa, list
nepokretnosti...), kako zahtjev ne bi nekompletiran dugo stojao u filijali. U sluaju da ne
postoji objektivno utemeljenje u zahtjevu klijenta (to utvruju voa filijale i regionalni
komercijalista), komercijalista filijale ne zavodi takav zahtjev.
115
U sluaju da je potrebno klijentu dostaviti indikativnu ponudu Banke, neophodno je pridravati se jednoobrazne
forme za ponudu.
148
MAGISTARSKI RAD
Pripremu predloga za odobrenje plasmana vri komercijalista/kreditni referent u filijali.
Kreditni referent je duan da prikupi svu potrebnu dokumentaciju i informacije (zaduenja

preduzea, zaduenja vlasnika, neevidentirani prihodi preduzea, ostala primanja vlasnika
preduzea...) i da se dobro upozna sa poslovanjem podnosioca zahtjeva kako bi mogao da
napravi validan izvjetaj (na osnovu kojeg e se pripremiti predlog za organ odluivanja).
Ako se obrauje zahtjev za dugorone investicione kredite potrebno je obezbijediti
poseban investicioni elaborat ulaganja sredstava sa studijom izvodjivosti i pripremiti
valjanu informaciju o poslovno razvojnim i finansijskim efektima investicionog ulaganja,
a u skladu sa metodologijom koju banka propie. Kreditni referent koji je zaduen za
poslovni odnos sa klijentom je duan da (sam ili sa voom filijale i regionalnim
komercijalistom) pronae najbolju opciju plasmana i uslove pod kojima bi se sredstva
plasirala, a u skladu sa Kreditnom politikom banke. Kreditni referent mora poznavati
procedure i postupke za odobravanje plasmana, kao i imati znanje i obuku potrebnu za rad
sa klijentom. Kontak sa klijentom mora biti bez posrednika i o svakom kontaktu se mora
voditi evidencija koja se uva u dosijeu koji se otvara za svakog klijenta. Kreditni referent
u filijali vri pripremu kreditnog predloga u potpunosti, odnosno samo komercijalni dio u
sluaju da visina zahtjeva ili ukupna izloenost klijenta zahtijeva da analizu izvre
analitiari SUR-a (Sektora za upravljanje rizicima). U tom sluaju se finansijska
dokumentacija prosljeuje regionalnom komercijalisti odmah po njenom prispijeu, kako
bi se paralelno uradila komercijalna obrada u filijali i kreditna analiza u SUR-u.
Provjera sredstava obezbjeenja i procjena kolaterala. U ovoj fazi se utvruje
vrijednost sredstava obezbjeenja i formalna ispravnost sredstava obezbjeenja. Procjenu

nepokretnosti moe vriti lice ovlaeno u banci za procjenu nepokretnosti ili ovlaeni
procjenjivai preporueni od istog. U izuzetnim situacijama moe se prihvatiti i procjena
komercijaliste (za dobro poznatu lokaciju). Banka ne bi trebalo da prihvata pokretnu i
nepokretnu imovinu sa teretima i ogranienjima.
Priprema predloga za konanu odluku. Po zavretku obrade, kreditni referent
elektronskim putem alje predlog odluke regionalnom komercijalisti i Voi filijale, a

prikupljenu dokumentaciju alje u centralu N/R regionalnom komercijalisti. Predlog sadri
jasan stav obraivaa o kreditnom zahtjevu (odobriti/odbiti), eventualne dodatne uslove,
149
MAGISTARSKI RAD
kao i kratko obrazloenje ovakvog stava. Po prispijeu zahtjeva regionalni komercijalista

kontrolie zahtjev i zajedno sa voom filijale donosi odluku o odobravanju/odbijanju
zahtjeva, odnosno prosljeuje ga elektronskim putem na saglasnost, odnosno brani ga pred
Kreditnim odborom (u zavisnosti od iznosa zahtjeva i izloenosti klijenta). U sluaju da je
SUR radio analizu bilansa, regionalni komercijalista je duan da predlog kompletira
obradom iz filijale i analizom iz SUR-a i takav predlog proslijedi na odluivanje, odnosno
brani ga pred Kreditnim odborom banke.
5.4.7. Donoenje odluka o keditnim plasmanima
Nosilac ove faze je organ odluivanja. Organ odluivanja se definie Kreditnom politikom banke
uz mogunost delegiranja ovlaenja za odobravanje plasmana SME klijentima. Najvii organ
odluivanja u kontekstu ove procedure je Kreditini odbor za pravna lica. Kreditni odbor za pravna lica
daje saglasnost za delegiranje ovlaenja o odobravanju kreditnih plasmana SME klijentima i vri
monitoring korienja ovih ovlaenja. Sama ovlaenja za donoenje odluke su definisana na sledei
nain:116
Rizina grupa
Izloenost klijenta
Nivo odobravanja
Potpisnici odluka
AiB
0 - 20.000 EUR
3. nivo (dnevno)
Voa i reg. Komercijalista
20.000 - 50.000 EUR
2. nivo
Izvrni dir. Direkcije i Direktor SME
50.000 - vie
1. nivo
Uprava (Kreditni odbor)
0 - 20.000 EUR
2. nivo
Izvrni dir. Direkcije i Direktor SME
20.000 - vie
1. nivo
0 - vie
1. nivo
DiE
U sluaju da kreditni zahtjev odstupa od standardih uslova odobravanja ili tekue politike
odobravanja, lice koje je ovlaeno za odobravanje plasmana je duno da prenese donoenje odluke
na sledei vii nivo odluivanja i u sluajevima kada je iznos u okviru njegovog limita.
116
Ovo je samo jedna od varijanti kolika izloenost klijenta je u ijoj nadlenosti. Svaka banka odreuje svoja interna ovlaenja.
Ona se, naravno, mogu mijenjati ak i u okviru iste banke u zavisnosti o trinih uslova.
150
MAGISTARSKI RAD
Provjera predloga. Prije donoenja odluke, organ odluivanja moe izvriti provjeru
obrade kreditnog zahtjeva. Organ odluivanja je duan povremeno na bazi sluajnog

uzorka izvriti reviziju obrade i donetih odluka na niem nivou odluivanja.
Pozitivna/Negativna odluka. Organ odluivanja moe donijeti pozitivnu odluku,
negativnu odluku i pozitivnu odluku uz uslov realizacije.
Obavjetenje klijenta. Nakon donoenja odluke komericijalista/kreditni referent je duan
informisati klijenta o konanoj odluci i preostalim koracima radi realizacije kreditnog

plasmana.
5.4.8. Realizacija kreditnog plasmana
Nosilac ove faze u zavisnosti od vrste kreditnog aranmana i nivoa odluivanja, jeste prvenstveno
komercijalista/kreditni referent koji je inicirao kreditni odnos i slube u banci:
Ovlaena lica u filijali (za aranmane na ovom nivou odluivanja)
SME sektor (aranmani koji se odobravaju na ovom nivou)
Pravna Sluba ili ovlaena lica (u sluajevima koji predvidjaju Ugovore o

zalozi/hipoteci pokretne i nepokretne imovine)
Sluba za kartiarstvo ( u sluaju kredita po kreditnim karticama)
U okviru realizacije kreditnog plasmana misli se na stvaranje svih formalnih predpostavki predvienih
Odlukom Organa odluivanja radi konanog prenosa sredstava. U sklopu ovih aktivnosti izdvajaju se
etri tipska postupka/faze realizacije:
Sklapanje Ugovora o kreditu. U sluaju odobravanja zahtjeva, regionalni komercijalista
dostavlja predmet (prikupljenu dokumentaciju uz odluku o odobravanju) midle office-u,

kako bi oni pripremili Ugovor o kreditno-garancijskom aranmanu. Nakon pripremanja
Ugovora, middle office elektronskim putem obavjetava regionalnog komercijalistu i
Vou filijale o tome da su ugovori pripremljeni i da se moe pristupiti njihovom
151
MAGISTARSKI RAD
potpisivanju i realizaciji. Ugovor o kreditu/garanciji ispred banke potpisuju Voa filijale i

komercijalista/kreditni referent filijale, koji ujedno i identifikuju stranku prilikom
potpisivanja Ugovora.
Sklapanje Ugovora o kolateralu. U sluaju kada je predvien dodatni sistem
obezbjeenja pored tipskih (iriranje, mjenino ovlaenje pravnog/fizikog lica) o

pripremi ugovora brine i istu verifikuje Pravna sluba banke, neposredno potipisvanje
Ugovora moe obaviti ovlaeno lice (zaposleni ili drugo ovlaeno lice).
Prikupljanje i pripema druge, odlukom predviene, dokumentacije. Podrazumijeva
pribavljanje: nedostajue dokumentacije (neispravnosti formalne prirode); dodatnih

obezbjeenja na zahtjev organa odluivanja (dodatni kolaterali i promjene kolaterala);
potvrde i informacije za dodatna pojanjenja i potvrivanje informacija o bonitetu klijenta
(dopunska obrazloenja); dokumenta definisana uslovima proizvoda (polise osiguranja i
sl.). O realizaciji ove faze realizacije brine i asistira klijentu komercijalista i osoblje filjale
u kontaktu sa treim licima (Osigravajue kue, poslodavac klijenta i sl.)
Kompletiranje dokumentacije i priprema kreditnog fajla. Ova faza jeste poslednja
formalna provjera dokumentacije i kompletiranja kreditnog dosijea aktima o svim

aktivnostima preduzetim u cilju realizacije plasmana do ove faze. Nosioc ove aktivnosti u
zavisnosti od vrste plasmana i nivoa odluivanja moe biti komercijalista u filijali ili
middle office u SME sektoru..
U skladu sa tim kompletiranje se moe izvriti:
a) na mjestu sklapanja Ugovora (filijali),
b) na mjestu donoenja odluke (SME sektor) uz potvrdu odgovornog lica iz filijale da je
obavljeno kompletiranje dokumentacije i priprema kreditnog fajla.
Osiguravanjem kompletnosti dokumentacije Middle office SME sektora daje nalog ovlaenom licu
Sektora praenja kreditnih plasmana i sredstava za prenos sredstava u skladu sa Odlukom Organa
odluivanja, odnosno poetak fazne realizacije prenosa u sluaju sukcesivnog putanja sredstava.
Nalog za relizaciju se moe dati pored Sektora za praenje kreditnih plasmana i sredstava i Sektoru za
kartiarstvo u sluaju plasmana po kreditnim karticama. Kompletiran dosije se uz potpisivanje
dokumenta o primopredaji predmeta alje na arhiviranje:
Sektoru praenja kreditnih plasmana i sredstava
Sektoru kartiarstva (plasmani po kartinim proizvodima)

152
MAGISTARSKI RAD
Kreditni dosije sadri:
Plasmani po kreditima
o Zahtjev sa definisanom prateom dokumentacijom (Zavrni rauni preduzea
ovjereni od strane Privrednog suda; Kartice kupaca i dobavljaa, listovi

nepokretnosti, procjene kolaterala i sl.)
o Potvrda o identifikaciji dokumenta (kopije dokumenta o registraciji preduzea
ili provjereni lini podaci)

o Kolaterali (Mjenice, Ugovori o zalozi/hipoteci, Admin. Zabrane za irante)
o Odluka Organa odluivanja
o Povezana formalna i neformalna dokumenta-prepiske koje mogu na bilo koji
nain pomoi u daljem praenju i naplati kreditnog plasmana.

o Instrukcije za realizaciju plasmana (Profakture, Ugovori o kupoprodaji i sl.
instrukcije)
Plasmani po kreditnim karticama

o Zahtjev/Odluku o izdavanju
o Uredno popunjena mjenica ili drugi kolaterali predvijeni odlukom (izjava o
zalozi depozita i sl.)

o Povezana formalna i neformalna dokumenta-prepiske koje mogu na bilo koji
nain pomoi u daljem praenju i naplati kreditnog plasmana
Gore opisan dosije je predmet dalje dopune sa dokumentima o aktivnostima slubi koje su
zaduene za faze II (knjigovodstvena evidencija i realizacija) i III (servisiranje kreditnog
aranmana).
153
MAGISTARSKI RAD
5.4.9. Odstupanja od postupaka i faza opisanih Procedurom
U toku rada na poslovima kreditiranja mogu se javiti okolnosti koje bi zahtijevale odreena
odstupanja od gore navedenih koraka, aktivnosti i odgovornosti zaposlenih banke. Sva odstupanja od
procedure ne smiju imati tetan krajnji efekat na poslovni rezultat banke. Ovakve aktivnosti su
predmet posebne evidencije i saglasnosti uprave banke, stoga iste moraju biti:
Obrazloene od nosioca aktivnosti ili predlagaa (zato se vri odstupanje kao i

cilj odstupanja koji uvjek mora biti u interesu banke)
Saglasnost Organa Odluivanja na viem nivou od nivoa predmetnog plasmana i

direktora Direkcije ili ovlaenog lica (princip etri oka).
5.4.10. Arhiviranje kreditne dokumentacije i sredstava obezbjeenja
Kreditna dokumentacija u segmentu kreditiranja i drugih plasmana SME klijentima su predmet

posebne panje zaposlenih banke i evidencija, manipulacija i arhiviranje ove dokumentacije ima
poseban znaaj i razlikuje se od druge poslovne dokumentacije. U skladu sa opisanim procesom
kreditiranja koji se moe u odreenoj mjeri razlikovati u zavisnosti od vrste proizvoda i sam nain
generisanja dokumentacije moe se razlikovati.
Zahtjev predstavlja polazni dokument prilikom formiranja kreditne dokumentacije i isti je
obavezan za svaki kreditni aranman. Prije ovog dokumenta moe se u dosijeu formirati i
zabiljeka o razgovoru ili ponuda upuena klijentu. Filijala evidentira svaki primljeni zahtjev
koji se sa aspekta preliminarne obrade moe smatrati ispravnim. Evidencija se vri i kroz
aplikativnu podrku, koja ujedno ima tretman evidencije prijemnim peatom - na samom
zahtjevu radnik banke unosi detalje o prijemu dokumentacije. Zahtjev predstavlja tipski obrazac.
Primljen zahtjev se za potrebe obrade privremeno odlae u filijali u kojoj je primljen.
Slanje zahtjeva i druge dokumentacije na dalju obradu (u sluaju kada tip proizvoda isto
nalae) se moe vriti na sledee naine:
expres kurirskom potom
154
internom kuriskom dostavom
direktnom dostavom (zaposleni organizacionog dijela)
MAGISTARSKI RAD
Slanje dokumentacije se vri sa prateim dokumentom Specifikacija poiljke kreditne

dokumentacije koji minimalno mora sadrati sledee informacije: a) Broj zahtjeva koji su
predmet slanja b) Tip kreditnih zahtjeva c) Poiljalac /organizacioni dio/ kontakt osoba/ kontakt
telefon d) Primalac /organizacioni dio/ kontakt osoba/kontakt telefon e) Jasna naznaka da se radi
o kreditnoj dokumentaciji f) Napomena za sluaj da poiljka sadri i druge dokumente kratak
opis istih.
Kompletiranje dokumentacije se vri u sluaju da se kreditna dokumentacija generie na dva
ili vie mjesta, kompletiranje se vri centralizovano u SME sektoru ili sektoru realizacije i
praenja kreditnih plasmana. Primjer ovakvog kompletiranja su krediti po kojima se odluka
donosi na nivou Direkcije prodaje ili Kreditnog odbora za pravna lica i podrazumjevaju vrste
kolaterale iju realizaciju sprovodi Sektor pravnih poslova.
Po prijemu dokumentacije sa dokumentom o specifikaciji, na istom dokumentu se parafira
prijem dokumentacije od strane primaoca ili ovlaenog lica u slubi (midle office u SME
sektoru). Po dopuni dosijea sa dokumentima koji su prilog aktivnosti sprovedenih u toj fazi
obrade (obino je to Odluka, Ugovor o hipoteci i sl.), ista se uz potpisivanje dokumenta o
primopredaji prosleuju na konano arhiviranje u sektor Realizacije i Praenja kreditnih
plasmana.
Konano arhiviranje dokumentacije podrazumijeva odlaganje dokumentacije nakon
kompletiranja fajla sa svom relevantnom dokumentacijom i putanjem / realizacijom sredstava

po odobrenom plasmanu. Sva arhiviranja i odlaganja prije ove faze imaju tretman privremenog
odlaganja i arhiviranja dokumentacije. Arhiviranje dokumentacije u ovoj fazi se vri u za tu
namjenu predvienim arhivnim ormarima koristei namjenske najlonske kouljice. Sortiranje
dokumentacije se vri po datumu Ugovora o plasmanu i datum uz broj partije i odluke
predstavlja osnovne reference za pretragu.
155
MAGISTARSKI RAD
Dinamika i rokovi razmjene dokumentacije izmeu organizacionih dijelova - U skladu sa
prirodom plasmana odreeni dio ili kompletna kreditna dokumentacija se dostavlja iz organizacionog
dijela u Centralu. Kreditna dokumentacija (misli se na odobrene plasmane i pratea dokumenta) i njen
sadraj predstavlja poslovnu tajnu i vrijednosne dokumente te se tretiraju kao tavke i njihova razmjena
i distribucija su strogo kontrolisani. Razmjena i slanje ove dokumentacije se vri internom dostavom
(preko zaposlenih banke) odnosno preporuenom express potom. Poiljke bez obzira na obim i
sadraj moraju sadrati pratei dokument koji sadri minimum nie pobrojanih optih podataka:
Poiljalac
Ime, prezime, ifra radnika, organizacioni dio, mjesto, adresa, kontakt telefon.
Predmet poiljke
Opis ili specifikacija, broj materijala i vrsta materijala. U sluaju da se radi o dopuni kreditnog
predmeta dodatno obezbjeenje i sl. Kod ovog dokumenta mora biti jasno naznaena
referenca osnovnog dosijea (partija, br. Odluke, nosioc osnovnog kredita, tip kredita ili drugi
podatak) po kojoj se jednoznano i uz to manju mogunost greke kod primaoca moe
izvriti kompletiranje osnovnog dokumenta.
Primalac
Ime, prezime, Organizacioni dio na nivou odjeljenja ili grupe, Mjesto i alternativni kontakt.
Poslato
Datum slanja i sredstvo slanja datum predaje na slanje (u sluaju interne dostave preko
zaposlenih u banci).
Ostalo
Ukoliko su navedeni podaci naznaeni na samom omotu (koverti) isto se moe smatrati prateim
dokumentom, jedan primjerak ostaje u arhivi poiljaoca radi obrade eventualnih reklamacija i
pronalaenju izgubljenih poiljki.
Dinamika slanja obzirom da postupak odobravanja kredinih plasmana moe podrazumijevati
dio aktivnosti na lokalnom nivou i dio aktivnosti u samoj centrali, zaposleni trebaju uloiti napor
156
MAGISTARSKI RAD
da u to kraim rokovima obezbijede kompletiranje dokumenata koji ine kreditni dosije. U

skladu sa tim, u okviru mree neophodno je urediti redovnu razmjenu poiljki i dokumentacije u
roku od 10 radnih dana. Tako da u redovnim okolnostima od dana realizacije plasmana kreditni
dosije mora biti kompletiran zakljuno sa 10-tim radnim danom.
5.5. Proces obrade SME kreditnog zahtjeva
U X banci segment SME se odnosi na preduzea iji se godinji prihod kree do npr. 2 mil.
i koji posluju minimum jednu godinu.
Komercijalista za SME je prva referentna osoba za saradnju sa preduzeem i mora dobro
poznavati i razumjeti cjelokupnu ponudu proizvoda (uslove odobravanja svih kredita i kreditnogarancijskih aranmana, kamatne stope, provizije, nadoknade i drugo) koje Banka nudi pravnim
licima i da iste na valjan, pravovremen i efikasan nain plasira komitentima i onim pravnim
licima koja tek treba da postanu komitenti Banke. Takoe, mora poznavati procedure i postupke
za odobravanje plasmana i imati znanje i strunost potrebnu za rad sa klijentom. Komercijalista
je duan da pronae najbolju opciju plasmana i uslove pod kojima bi se sredstva plasirala, a u
skladu sa Kreditnom politikom Banke.
Nakon razgovora sa komitentom i definisanja njegovih potreba, istom se dostavlja formular
zahtjeva sa spiskom neophodne pratee dokumentacije (finansijski izvjetaji za poslednje dvije
poslovne godine, kao i presjek izvjetaja na poslednji mogui datum u tekuoj godini). Na
razmatranje dolaze u obzir samo uredno popunjeni zahtjevi, sa svom prateom dokumentacijom.
Po prijemu zahtjeva pristupa se obradi koja podrazumijeva:
detaljnu analiza svih dostavljenih dokumenata,
posjetu klijentu (obilazak poslovnih prostora, lokacije predmetne investicije, uvid u

ponudjena sredstva obezbjedjenja, ),
prikupljanje tzv. mekih informacija o klijentu,
detaljni opis poslovanja sa osvrtom na trini potencijal, glavne konkurente na tritu,

glavne kupce i dobavljae, naine i uslove nabavke/plaanja,
analizu finansijskih izvjetaja.
157
MAGISTARSKI RAD
Banka tei minimiziranju gubitaka po osnovu odobrenih bankarskih zajmova i garancija. To se

postie putem analize kreditne sposobnosti kompanija koje trae bankarske kredite.
Svaki klijent u Banci mora imati odreenu bonitetnu kategoriju, odnosno klasu rezervisanja
od potencijalnih gubitaka, koja je definisana Pravilnikom o utvrivanju bonitetnog razreda i
gornje granice zaduenja komitenata. Ova klasifikacija se, prvi put, odreuje kada komitent
poinje saradnju sa Bankom, a na osnovu definisanih kriterijuma. Revizija navedene klasifikacije
se radi najmanje dva puta godinje, a po potrebi i ee.
Kod odreenih komitenata odreuju se i limiti (gornje granice) zaduivanja, a na osnovu
izvrene detaljne ekonomsko-finansijske analize poslovanja. Komercijalista je obavezan da prati
kategorizaciju komitenta, koju navodi u svakom kreditnom predlogu, te da obezbjeuje
neophodne podatke u cilju prve ili revizije ve definisane klase i te podatke dostavlja
organizacionom dijelu Banke za praenje rizika. U cilju disperzije rizika, neophodno je utvrditi
da li zainteresovano preduzee ispunjava osnovne generalne uslove usvojene kreditnom
politikom banke. To znai da se mora utvrditi:
Da li je trailac kredita/garancije pravno sposoban da zakljui sa Bankom ugovor o

kreditu. Pravna sposobnost se utvruje uvidom u dokumentaciju o upisu u Centralni
registar Privrednog suda (CRPS), kao i utvrivanjem da li su potpisnici zahtjeva
ovlaena lica traioca kredita,
Namjena upotrebe traenih sredstava,
Promet preduzea po raunu kod X Banke za posljednje dvije godine. Ukoliko preduzee
ima raune i kod drugih banaka, potrebno je da dostavi potvrdu o prometu po tim
raunima za isti period,
Zaduenost preduzea kod X Banke, a uvidom u Regulatorni Kreditni Biro

u zaduenost kod drugih banaka,
Zaduenost svih fizikih lica koja se pojavljuju kao vlasnici preduzea kod X Banke i
drugih banaka,
Ukoliko se kao sredstvo obezbjeenja po traenom aranmanu pojavljuju iranti,

potrebno je ispitati njihovu zaduenost kod X Banke i drugih banaka,
Procijeniti neophodna sredstva obezbjeenja po traenom plasmanu (depozit, sopstveno

uee korisnika kredita, hipoteka).
158
MAGISTARSKI RAD
5.6. Koraci pri izradi predloga odluke
Nakon izvrene analize komercijalista priprema predlog odluke sa detaljnim obrazloenjem.

Prva strana predloga odluke mora biti tano i uredno ispunjena traenim podacima, jer se na njoj
nalaze najvanije informacije o traenom aranmanu i klijentu na osnovu kojih se stie uvid u
njegovu izloenost, bonitet, sredstva obezbjeenja koja se nude po traenom aranmanu itd.
KORAK I najvanija strana jer se na bazi nje pravi Ugovor o kreditu / garanciji
PREDLOG ODLUKE
o odobravanju navesti vrstu traenog aranmana (kredita / garancije)
Naziv i sjedite
klijenta:
Namjena:
Iznos kredita
Rok
Grace period
Kamatna stopa
Nain otplate
Provizija za obradu
Trenutna izloenost banke u
Izloenost Banke sa novim
zaduenjem ()
Izloenost banke zajedno sa
povezanim licima ()
Uee u kapitalu Banke (%)
Rezervacija (klasa, %)
Obezbjeenje
Upisati taan naziv preduzea i pravni oblik

preduzea
Upisati tanu namjenu traenih sredstava
Uslovi
Upisati traeni iznos sredstava (npr. 10.000,00)
Upisati ukupan rok na koji se predlae odobrenje plasmana
(ukljuuje i grace period)
Upisati broj mjeseci koji se odnosi na grace period
Upisati kamatnu stopu (godinju) po kojoj se predlae
odobrenje aranmana
(npr. 12,00%)
Navesti dinamiku kojom klijent eli da vraa pozajmljena
sredstva. Najee se kredit vraa u jednakim mjesenim
anuiteima.
Od 1 2% zavisno od tipa SME kredita
Upisati stanje duga po svim aranmanima koje preduzee koristi
kod nae Banke na dan obrade zahtjeva (krediti i garancije)
podaci dostupni u Kreditnoj aplikaciji
Trenutna izloenost + traeni iznos
Trenutna izloenost zajmotraioca + traeni iznos + stanje duga
po svim aranmanima kod nae Banke na dan obrade zahtjeva
pravnih lica sa kojima je zajmotrailac vlasniki povezan
Izloenost Banke sa novim zaduenjem / rizini kapital (%)
Bonitetna klasa klijenta i procenat rezervacije (u skladu sa
Uputstvom o klasifikaciji ukoliko je izloenost vea od
50.000 klasifikaciju vri SUR)
Unijeti sredstva obezbjeenja po aranmanu ije se odobrenje
predlae. Kao sredstvo obezbjeenja po SME kreditu slue:
- Mjenica preduzea sa mjeninim ovlaenjima; OBAVEZNO
159
MAGISTARSKI RAD
Ovlaenje uz nalog za naplatu (ovlaenje br.2); OBAVEZNO

Sopstvena mjenica vlasnika preduzea;
iranti navesti ime i prezime iranta, JMBG iranta, naziv
preduzea u kojem radi i iznos mjesenih primanja
(pozeljno je navesti i mjesene odbitke);
Hipoteka na stambene ili poslovne nepokretnosti (navesti
vrstu nepokretnosti (poslovna, stambena, zemljite...) broj
lista nepokretnosti, broj katastarske parcele, broj posebnog
dijela, spratnost i kvadraturu) i procijenjenu vrijednost
Ovlaenog procjenjivaa banke (OPB)
Polisa osiguranja nepokretnosti koja slui kao obezbjeenje,
vinkulirana u korist Banke (u sluaju oslobaanja od
osiguranja, obavezno navesti na prvoj strani)
Depozit fizikog lica (navesti iznos i broj partije na kojoj je
polozen depozit, kao i ime i prezime vlasnika);
Depozit pravnog lica (navesti iznos i broj partije na kojoj je
polozen depozit);
Zaloga nad pokretnom imovinom (vozila, maine);
Zaloga nad zalihima preduzea.
Odnos izloenosti Banke po

dugoronim plasmanima i
vrijednosti vrstog
obezbjeenja
Izloenost po dugoronim plasmanima se odnosi na stanje duga

po kreditima i garancijama koji su odobreni na period dui od
godinu dana (u Kreditnoj aplikaciji odaberete samo dugorone
plasmane) : vrijednost vrstog obezbjeenja je procijenjena
vrijednost nepokretnosti koja slui kao sredstvo obezbjeenja
Odnos ukupne izloenosti Banke

i vrijednosti vrstog
obezbjeenja
Ukupna izloenost je vrijednost iz polja IZLOENOST

BANKE SA NOVIM ZADUENJEM : vrijednost vrstog
obezbjeenja je procijenjena vrijednost hipoteke
Napomena
Ovdje je potrebno upisati sve to je bitno za predlog odluke, a

nije upisano u gornjim poljima (npr. Nad nepokretnou koja se
nudi kao sredstvo obezbjeenja upisana je hipoteka u korist
druge banke, kamatna stopa na depozit koji slui kao sredstvo
obezbjeenja itd.)
160
MAGISTARSKI RAD
KORAK II
Obrazloenje uz predlog odluke
Podaci o klijentu
Taan naziv
Upisati taan naziv preduzea i pravni oblik preduzea
Sjedite, adresa
Kontakt osoba
Tel/fax
Vlasnika struktura
Direktor
Grad i adresa sjedita preduzea

Ime i prezime kontakt osobe
Fiksni broj telefona,
mobilni broj telefona
Npr. 100% Ime i prezime vlasnika.
Ako je preduzee u vlasnitvu dva lica, iji su udjeli u vlasnitvu
preduzea isti, onda polje treba popuniti na sljedei nain:
50% ime i prezime I vlasnika;
50% Ime i prezime II vlasnika
Podatak preuzeti iz Centralnog Registra Privrednog suda (CRPS)
Ovlaeno lice
Godina osnivanja
ifra klijenta
Podatak preuzeti iz baze podataka NLB MNB (aplikacija Platnog prometa)
Matini broj
Unijeti matini broj preduzea (aplikacija Platnog prometa)
Datum otvaranja
rauna
Podatak preuzeti iz aplikacije Platnog prometa
Osnovna djelatnost
Navesti osnovnu djelatnost kojom se preduzee bavi
Dopunske djelatnosti
Navesti dopunske djelatnosti kojim se preduzee bavi
Broj zaposlenih
broj stalno zaposlenih + broj zaposlenih na odreeno vrijeme
KORAK III
Poslovna povezanost sa bankama
U ovu tabelu unose se svi aktivni aranmani preduzea X Banke:

- iznos kredita,
- stanje duga na dan obrade zahtjeva,
- sredstva obezbjeenja po tim aranmanima i
- datum dospijea kredita/garancije
5.7. Aktivni aranmani kod X banke
Vrsta posla
Odobreni
iznos
Stanje duga
Obezbjedjenje
Dospijee
Revolving
kredit
Ostalo
Ukupno
Plaanje obaveza (uredno/kasni)
161
MAGISTARSKI RAD
5.8. Kreditna istorija kod X banke

Dosadanja saradnja (krediti koji su otplaeni, uslovi pod kojima su korieni i dr.)
Navesti aranmane koje je preduzee ranije koristilo kod X Banke, a koji su istekli. Takoe,
potrebno je navesti uslove pod kojima je preduzee ranije koristilo kredite/garancije, kao i to da li
je preduzee obaveze uredno servisiralo.
5.9. Aktivni aranmani kod drugih poslovnih banaka

Naziv
banke
Vrsta aranmana
Odobreni iznos
Stanje duga
Dospijee
Klasifikacija klijenta u
RKB117
Ovaj korak podrazumijeva unos svih aktivnih aranmana koje preduzee koristi kod drugih
banaka. Ove podatke komercijalista treba da trai od klijenta, ali je neophodno da se u tabelu
unesu podaci iz izvjetaja Regulatornog kreditnog biroa. Dakle, potrebno je unijeti:
o naziv banke kod koje klijent koristi aranman,
o vrsta aranmana
o odobreni iznos u
o stanje duga u i
o datum dospijea kredita/garancije.
117
Centralna banka Crne Gore (CBCG) uspostavila je 27. juna Regulatorni Kreditni Biro. Biro bankama prua
informacije o kreditima klijenata, sa ciljem da se povea povJerenje kada su u pitanju zajmovne aktivnosti. Biro
takoe pojednostavljuje sticanje novih kreditnih klijenata. Svoj rad bazira na podacima prikupljenim od banaka, koji
se potom analiziraju i unose u bazu podataka biroa. Cilj kreditnog biroa je da prui potpuniju, precizniju i
dinaminiju procjenu kreditnog rizika pojedinih banaka, kao i sveukupnog sistema. Formiran je zbog postojanja
kreditnog rizika banaka kao dominantnog rizika u bankarskom sistemu Crne Gore. Razmjena podataka iz baze
registra s bankama i mikrofinansijskim institucijama (MFI) poela je poetkom 2008. godine. Registar za sada nema
ulogu pravog kreditnog biroa, jer pravne i fizike osobe nisu u prilici da dobiju podatke o svojoj zaduenosti u
sistemu banaka i MFI. Mogunost da graani i pravna lica dobiju izvjetaj kao dokaz o zaduenju i kreditnom
bonitetu za sada nije predviena. Kreditni registar ima podatke o svim novoodobrenim kreditima, ali nema
mogunost uvida u broj primljenih zahtjeva za kredit kod banaka, tako da nije mogue utvrditi da li je potranja za
kreditima opala. Analize rasta njihovog kreditnog portfelja pokazuju da je kreditna ekspanzija u posljednje vrijeme
usporena i da su mjere CB o ograniavanju kreditnog rasta ostvarile cilj. Oekuje se da e razmjena podataka o
bonitetu klijenata preventivno djelovati na svijest korisnika bankarskih usluga o potrebi urednosti u izmirivanju
obaveza. Do sada, graani su mogli da se zadue kod vie banaka, koriste nekoliko kreditnih kartica ili iriraju vie
puta jer nije postojala mogunost da se detaljno provjeri njihov bonitet, tako da je postojala opasnost od prevelike
zaduenosti. Nedostatak RKB izvjetaja ogleda se u injenici da se podaci ne aururaju svakodnevno, ve unazad 23
mjeseca
te
moe
da
pokae
znatno
drugaiju
sliku
od
realne,
http://www.bankamagazine.hr/Naslovnica/Vijesti/Regija
162
MAGISTARSKI RAD
5.10. Zaduenja vlasnika kao fizikog lica kod X Banke i drugih banaka
Naziv
banke
Vrsta aranmana
Odobreni
iznos
Stanje duga
Dospijee
Klasifikacija klijenta u
RKB
U ovu tabelu unose se svi aktivni aranmani vlasnika kod svih poslovnih banaka
5.11. Ostala saradnja sa X Bankom
Depoziti pravnog lica, vlasnika, kartice, e-banking...
Navesti sve tipove saradnje sa X Bankom, ukoliko ih ima.
KORAK IV
Ovdje je potrebno u excel template-u za analizu popuniti sheet koji se odnosi na platni promet
preko banaka, uz obraanje panje da se pravilno popuni broj mjeseci za koji se unosi podatak.
Nakon toga uraditi copy-paste tabele prometa i grafikona ispod iz excel-a u word-ov dokument
predlog odluke.
Unutranji platni promet (kod svih banaka)
Banka
A
B
C
D
E
Ukupno:
Ukupan Prosjeno
%
promet mjeseno
poslovanja
2007.
2007.
Ukupan
promet
2008.
1.014.000
246.000
286.000
0
399.655
1.945.655
1.690.559
462.477
285.685
986.569
79.350
3.504.640
84.500
20.500
23.833
0
33.305
162.138
52%
13%
15%
0%
21%
100%
%
Prosjeno
%
promjena
mjeseno
poslovanja prometa
2008.
07. / 08.
140.880
48%
67%
38.540
13%
88%
23.807
8%
0%
82.214
28%
6.613
2%
-80%
292.053
100%
80%
163
Komentar prometa:
MAGISTARSKI RAD
Za objanjenje prikaza unutranjeg platnog prometa uzmimo primjer preduzea

Y koje posluje preko vie banaka.
Iz prezentovanih podataka vidi se da je ukupni obim platnog prometa
zajmotraioca u 2008. godine je vei u odnosu na cijelu prethodnu godinu za cca
1.554.000, tj. za 80%. Poveanje prometa moe rezultat:
- poveanog obima poslovne aktivnosti zajmotraioca,
- otvaranja novih poslovnih objekata,
- promjena na tritu (npr. najvee konkurentsko preduzee je zatvorilo svoj
poslovni objekat, pa je zajmotrailac nema ozbiljnijeg konkurenta u
djelatnosti kojom se bavi).
Na primjeru ovog preduzea vidi se da je ukupan obim platnog prometa preko X
Banke je u 2008. godini povean u odnosu na 2007. godinu, dok je procentualno
uee X Banke u ukupnom prometu neto nie. Vano je uoiti i istai ovakve
promjene u poslovanju preduzea, ali posebnu panju treba posvetiti razlozima
koji su doveli do ovakvih promjena (npr. preduzee je proirilo prodajnu mreu,
ali se novootvoreni prodajni objekat nalazi u mjestu u kojem X Banka nema
poslovnicu, pa se uplate pazara vre u poslovnici druge banke, ime se taj dio
poslovanja usmjerava na drugu banku, a samim tim i poveava ukupno
164
MAGISTARSKI RAD
procentualno uee te banke u ukupnom prometu preduzea.

Ukoliko preduzee na raunu kod X Banke dri znaajnu koliinu gotovine,
vano je napomenuti koliko je iznosi prosjeno dnevno stanje depozita po
vienju zajmotraioca.
S obzirom da je obrada kreditnog zahtjeva na primjeru konkretnog preduzea
raena u tekuoj godini, potrebno je sagledati obim platnog prometa i za period
do dana obrade. Posebno je vano istai prosjean mjeseni promet u tekuoj
godini, jer se na taj nain moe izvriti poreenje sa prosjenim mjesenim
prometom u preththodnoj godini. Ukoliko se uoe znaajnija odstupanja,
potrebno je objasniti razloge takvog poslovanja u tekuoj godini.
Takoe, ukoliko preduzee posluje mimo redovnih tokova platnog prometa,
potrebno je navesti procjenu tih prometa.
KORAK V
Detaljniji opis poslovanja klijenta
Detaljniji opis poslovanja, sa osvrtom na trini potencijal, glavne konkurente na domaem i ino tritu,
glavne kupce i dobavljae, naine i uslove nabavke/plaanja
Ovaj korak ima za cilj da se svim lanovima koji uestvuju u donoenju odluke priblii i pojasni
poslovanje zajmotraioca i prue dodatne informacije o preduzeu. Ovim korakom treba dati odgovore na
sljedea pitanja:
Kada je preduzee osnovano;
Struktura vlasnitva preduzea i pravni oblik preduzea;
Koliki broj radnika preduzee zapoljava;
Navesti osnovnu djelatnost preduzea;
Navesti dopunsku djelatnost preduzea, ukoliko je ima;
Navesti da li preduzee posluje u prostorijama koje su u vlasnitvu preduzea ili vlasnika
preduzea;
Ako preduzee iznajmljuje poslovne prostorije, navesti iznos mjesene obaveze koje ima po
osnovu zakupa;
Navesti da li preduzee ima sklopljene posebne ugovore o saradnji;
Navesti da li preduzee ima sklopljene ugovore o izgradnji, kao i ukupnu vrijednost ugovora;
Ukazati na glavne i najvee dobavljae preduzea;
Navesti najvee kupce preduzea;
Navesti naine i uslove nabavke/plaanja;
Navesti prednosti preduzea u odnosu na konkurenciju (da li su to trokovi, cijene, naini
distribucije...),
Navesti koliki profit se oekuje od prodaje, kakve promjene se oekuju u bliskoj budunosti, kakvi
problemi se oekuju, kako e se reavati problemi...
Prezentovati budue planove preduzea itd.
165
MAGISTARSKI RAD
KORAK VI
Obrazloenje zahtjeva
Obrazloenje kreditnog zahtjeva ima svrhu da opravda namjenu i potrebu preduzea za kreditom. Putem
obrazloenja objanjava se dinamika korienja sredstava u sluaju investicionog kredita, kao i
predraunska vrijednost investicije, sopstveno uee... Kod kreditiranja kupovine opreme navodi se
specifikacija opreme koja se kupuje, sa cijenama...Kompletno obrazloenje treba da bude potkrijepljeno
odgovarajuom dokumentacijom.
KORAK VII
Analiza poslovanja preduzea
Ovaj segment je posebno objanjen u Uputstvu za analizu poslovanja SME segmenta i komercijalisti u
filijalama e ovaj dio obraivati samo u sluaju da se radi o preduzeu ija je izloenost 50.000 EUR. U
protivnom se sa takom VIII zavrava obrada u filijali i predmet alje regionalnom komercijalisti koji e
kompletirati predmet sa analizom SUR-a (Sektora za upravljanje rizicima).
KORAK VIII
Projekcija poslovanja i mogunost otplate

Navpraviti projekciju poslovanja preduzea u kojoj se u sluaju kratkog roka na koji se daje kredit navodi
trend poslovanja klijenta i oekivanja za narednu godinu, a ukoliko se radi o dugoronom kreditu onda je
neophodno napraviti projekciju priliva i odliva preduzea, u vidu tabele koja bi obuhvatila planirane
prilive (prihode) i planirane odlive (rashode), po principu formata Bilansa uspjeha ili Bilansa novanih
tokova.
Rizici u ovoj tabeli navesti prednosti i nedostatke klijenta (zahtjeva)

SWOT analiza, ta ide u prillog zahtjevu, a ta je potencijalni rizik
Prednosti:
Nedostaci:
Preporuke
Navesti preporuke ili neku posebnu klauzulu ukoliko je neophodno
Navesti da li je komercijalista (filijala) saglasan sa predlogom i zbog ega...
166
MAGISTARSKI RAD
ZAKLJUAK
Danas je u poslovanju banaka nuno obezbijediti dva osnovna principa: sigurnost poslovanja i
ostvarenje profita. Sigurnost u poslovanju banaka se mora obezbijediti jer samo na taj nain
banke mogu stei povjerenje klijenata, a to znai da su dune da zatite do maksimuma njihove
interese, odnosno depozite, i da svoje poslovanje vre u kontinuitetu. Bez takvog naina
poslovanja banke bi bile osuene na gubitak povjerenja komitenata, to bi brzo dovelo takve
banke u situaciju da konkurencija preuzme njihovu klijentelu. Na finansijskom tritu opstaju
samo oni koji u neposrednoj borbi sa konkurencijom ne gube bitke, ve iz njih izlaze jai. To
znai da se banke moraju vie od ostalih izlagati rizicima da bi tako ostvarile korist.
Rizici u poslovanju su karakteristika svakog i svakodnevnog bankarskog posla. Kada su u
pitanju svakodnevni rizici, preuzimaju se preventivne mjere za spreavanje njihovog nastupanja,
odnosno smanjenje njihove uestalosti i tete koju mogu da izazovu. Banke su, kao i ostale
kompanije, prinuene da stalno prate i upravljaju rizicima kako bi se zatitile to je mogue
bolje. Posebnim rizicima su izloene kompanije koje su investirale svoja sredstva u drugim
zemljama, koje spadaju u dugorone investicije, tako da su u tom periodu mogue velike
promjene u finansijskoj sferi (inflacija, promjene kamatnih stopa, depresijacija valuta i sl.) to
moe mnogo ugroziti interese takvih kompanija. Izloenost svih zemalja velikim rizicima i
moguim dogaajima koji dovode do pojave eih rizika i teta poveana je iz raznih razloga.
Zato se pred sve zemlje, njihove centralne i poslovne banke, kao i druge finansijske institucije i
privredna preduzea, postavlja kao imperativ da organizuju paljivo i kontinuirano praenje i
upravljanje moguim rizicima i tetama, uz angaovanje visoko strunih lica.
Sa razvojem novih instrumenata, novih tehnika i strategija, finansijskog inenjeringa, novih
bankarskih proizvoda, finansijskih derivata, lista rizika se neprestano iri. Bankarski rizik, za
razliku od rizika drugih privrednih drutava, ima kobnije posledice jer pogaa veliki krug ljudi,
kompletan finansijski sistem, pa i itavu privredu. Zbog raznolikosti trinih uslova i struktura
samih banaka, postoje i razliiti sistemi upravljanja rizikom. Svaka banka ponaosob mora da
razvije svoj sistem upravljanja rizikom, jer se uspjenost poslovanja banke ogleda u uspjenosti
upravljanja rizicima kojima je izloena. Generalni cilj upravljanja bankarskim rizicima je
optimiziranje odnosa rizika i prinosa. Bitno je da bankarski menadment racionalno upravlja
167
MAGISTARSKI RAD
rizicima banke, kako preveliki i nepokriveni rizici ne bi doveli do nesolventnosti banke. Proces
upravljanja rizikom banke treba da sadri jednu razraenu metodologiju i postupke koji u
pogledu
rizika
obuhvataju:
identifikaciju
rizika,
procjenu,
kontrolu,
finansiranje
administriranje. Od svih ovih postupaka najvaniji su identifikacija i procjena rizika, mada ni

ostale faze nisu za potcjenjivanje.
Osnovna svrha izrade kreditne analize je da utvrdi postoji li i da li e ubudue postojati
mogunost zajmotraioca da otplauje odobreni kredit po uslovima datim u ugovoru o kreditu.
Banka, odnosno kreditni referent, mora da utvrdi stepen rizika i mogunosti koju moe preuzeti
na sebe u sluaju da kredit ne bude vraen ili ukoliko mu se rok produi. Kreditna analiza
predstavlja analizu finansijske snage i ukupnih poslovnih performansi komitenata, na osnovu
ega je mogue procjenjivanje realnog obima rizika traioca kredita, obima gubitaka u sluaju
kreditnog rizika, strukture kreditnih uslova alokacije kredita i sl. Pouzdana kreditna analiza treba
na startu da se zasniva na realnim bilansnim i poslovnim kategorijama. Najkompleksniji metod
utvrivanja kreditne sposobnosti traioca kredita je stepen efikasnosti poslovanja i korienja
resursa, nivo operativnog korienja raspoloivih sredstava, efikasno korienje kreditnih resursa
i nivo potencijalnog kreditnog rizika. Analiza postaje veoma pogodan pristup kontinuiranog
praenja i provjeravanja kreditne sposobnosti zajmotraioca, ranog otkrivanja deformacija u
formiranju finansijske snage preduzea i signaliziranje postupka korigovanja poslovne strategije.
Utvrivanje kreditne sposobnosti preko metode koeficijenata (ratio analysis) ima iroku
primjenu u svjetskoj praksi. Sutina metoda sastoji se u analitikoj transformaciji sirovih
bilansnih i izvjetajnih podataka preduzea i komparacija dobijenih stopa kreditne sposobnosti sa
standardnim, teoretskim, empirijskim stopama. Analizom svih indikatora ocjenjuje se kreditni
bonitet preduzea koji predstavlja njegovu sposobnost da vrati dug. Sa gledita povjerioca,
kreditni bonitet dunika je uvjerenje povjerioca da od dunika moe naplatiti potraivanje, pri
emu ta mogunost ima dva znaenja: mogunost naplate u roku dospijea i mogunost naplate
kad tad, makar iz steajne mase. Kreditni bonitet se stie paljivim finansijskim upravljanjem, ali
se i gubi ako se postupa nepromiljeno, jer prilikom osnivanja preduzea treba uspostaviti
dugoronu finansijsku ravnoteu.
Kompletna finansijska analiza poiva na bilansima stanja i uspjeha proteklih obraunskih
perioda. Otuda se povodom analize, koja neminovno poiva na prolosti poslovanja privrednog
subjekta, u strunoj literaturi pojavljuju i ocjene prema kojima se u svijetlu budunost ne moe
168
MAGISTARSKI RAD
stii s glavom okrenutom u prolost. To je samo djelimino tano jer injenica je da je prolost
interesantna bar u mjeri u kojoj daje indikacije za razvoj u budunosti. I pored toga to prolost
nije uvijek dobra osnova za procjenu budunosti, mora se priznati da je ona esto jedina i po
pravilu najpristupanija osnova te procjene.
Istraivanje konsultantske kue Deloitte pokazuje da e top 100 finansijskih institucija ulagati
preko 100 milijardi dolara godinje implementirajui platformu za upravljanje rizicima do 2012.
godine. Ovo je skoro duplo vie nego to su finansijske kompanije potroile na rizike i kontrolu u
2006. godini (godini prije poetka krize). Veina ispitanika oekuje da e ulaganja u upravljanje
rizicima nastaviti da rastu, a veina trokova bi trebalo da proistekne kao direktan rezultat
globalne finansijske krize. Novac bi trebalo da bude najvie ulagan u ljudske resurse,
kompjuterske sisteme i ispunjenje obaveza implementacije Basel II standarda. Meutim, uprkos
rastu finansijskog ulaganja u upravljanje rizikom, Deloitte smatra da uspjeh takvih izdataka
zavisi od odgovarajue promjene ponaanja u kulturi rizika. Dok 93% menadera ovih odjeljenja
kae da u svojim firmama imaju sveobuhvatan posao implementacije promjene rizika ponaanja,
samo 67% sugerie da imaju znaajan uticaj na ponaanje finansijskih ustanova prilikom
odluivanja strategija.118
Poslednjih nekoliko decenija dolo je do bitnih promjena u poslovanju banaka. Jedna od njih
je naputanje specijalizacije i postepeni prelazak na sistem univerzalnosti poslovanja. Takve
promjene su dovele do veoma otre konkurencije i teih uslova za obezbjeenje profita. Ranije
su vladali relativno stabilniji uslovi, dok je u novije vrijeme glavna karakteristika da su ti uslovi
podloni veoma brzim promjenama. Promene se ne javljaju samo na godinjem nivou, ve i
mjeseno, nedjeljno, pa ak i dnevno. U takvim uslovima poslovanja neizbjeno je da banke
budu izloene brojnim rizicima. Zato su i prinuene da posebno organizuju svoje poslovanje u
cilju zatite od negativnih efekata tih rizika. Da bi se to ostvarilo banke moraju da raspolau sa
ljudskim resursima koji imaju odgovarajua znanja, sposobnosti i vjetine da upravljaju raznim
vrstama rizika, kako bi mogle da prihvataju poslove sa veim rizicima. Takvi kadrovi moraju biti
sposobni i da predvide mogunost nastupanja rizika, tj., da otkriju njihove simptome i da sprijee
da do datih rizika doe, kako bi smanjili gubitke do kojih bi ti rizici mogli da dovedu. Nesporno
je da su rizici imanentni bankarskom poslovanju, da ih je nemogue eliminisati, ali se zato mogu
kontrolisati i amortizovati. Tu je i granica izmeu uspjenih bankara i onih koji to nisu.
118
www.economy.rs., 09. februar 2010.
169
MAGISTARSKI RAD
PRILOZI:
Prilog 1. dokumentacija potrebna prilikom apliciranja za kredit u X Banci
Dokumentacija za podnoenje kreditnog

zahtjeva za SME preduzea
Dokumentacija
za finansijsku
analizu
1. Zavrni raun za posljednje dvije godine (Bilans

stanja, Bilans uspjeha, Bilans novanih tokova)
ovjereni od strane Privrednog suda
2. Preliminarni bilans stanja i uspjeha (sa bruto
bilansom posljednje aurno stanje, koje nije
starije od 30 dana))
3. Kartica kupaca
4. Kartica dobavljaa
5. Analitika konta kredita i ugovori o svim
kreditima u korienju
fotokopije
1. HIPOTEKA
Dokumentacija
za
obezbjeenje
po kreditu
1.
2.
3.
4.
5.
List nepokretnosti
Kopija plana
Graevinska dozvola za konkretan objekat
Upotrebna dozvola sa odlukom pravosnanosti
Fotokopija line karte vlasnika nepokretnosti
2. ZALOGA
3. Fakture za opremu koja bi bila sredstvo
obezbjeenja
4. Dokaz da je oprema plaena
5. Lager lista zaliha ovjerena od strane preduzea
ukoliko su one sredstvo obezbjeenja
6. JEMSTVO
original
fotokopija
fotokopija
fotokopija
fotokopija
fotokopija
fotokopija
original
1. Statusna dokumentacija
2. Finansijska dokumentacija (bilansi za posljednje
dvije godine i bruto bilans - posljednje aurirano
stanje)
fotokopija
fotokopija
Statusna
dokumentacija
1.
2.
3.
4.
5.
Rjeenje o registraciji pravnog lica

Izvod iz statistike
Ovjereni potpisi ovlaenih lica (OP obrazac)
Statut klijenta ili osnivaki akt
Lina karta vlasnika firme lica ovlaenog za
zastupanje
fotokopija
fotokopija
fotokopija
fotokopija
fotokopija
170
MAGISTARSKI RAD
Prilog 2. Primjer zahtjeva za kredit
ZAHTJEV ZA SME KREDIT
PODACI O KREDITNOM ZAHTJEVU

Vrsta kredita
Iznos kredita
u EUR
Rok otplate
u godinama
Grace period
u mjesecima
Namjena kredita/opis:
Ukoliko se zahtjev odnosi na dugorone kredite potrebno je dati sljedee informacije:

Opis predmeta
finansiranja
Ukupna vrijednost
investicije u EUR
Iznos
sopstvenog
uea u EUR
Do sada
investirano u
EUR
Datum
aktiviranja
investicije
Dobavljai*
*osim za izgradnju/adaptaciju objekta
Ponueno obezbjeenje po kreditu

NEPOKRETNOST
Opis nepokretnosti
(porodina kua, poslovni prostor, proizvodna
hala...)
Povrina
u m
Lokacija
Vlasnik
nepokretnosti
Uknjien
DA / NE
Trina vrijed.
u EUR
OPREMA ILI VOZILA

Vrsta opreme / tip vozila
Jemstvo drugog pravnog lica
Godina
proizvodnje
Proizvoa i zemlja porijekla
Trina vrijednost u EUR
Depozit 100%
Iz kojih sredstava se planira vraanje kredita / opis:
171
MAGISTARSKI RAD
PODACI O PREDUZEU / PREDUZETNIKU

Pun naziv pravnog lica:
Adresa:
Grad:
Potanski fah:
Datum osnivanja:
Matini broj:
E-mail:
Telefon:
Fax:
Mobilni:
Preduzee posluje od:
god.
Opis:
Sadanja
djelatnost:
Prethodna
djelatnost: *
Opis:
*djelatnost kojom ste se bavili ali se vie ne bavite
Direktor:
Porodica ukljuena u posao: DA
NE
Prosjean broj stalno zaposlenih u posljednjih 12 mjeseci:

Prosjean broj sezonski zaposlenih u posljednjih 12 mjeseci:
Vlasnika struktura povezanih pravnih lica*
Naziv preduzea
Ime i prezime vlasnika
% vlasnitva
*Ukoliko vlasnik, lanovi njegove porodice ili samo pravno lice imaju udjela u vlasnitvu nekog drugog preduzea/radnje
Struktura prodaje u posljednjih 12 mjeseci:

Opis robe / proizvoda
Obim prodaje u EUR
% uea u ukupnoj
prodaji
Razlika u cijeni u %*
* Procenat razlike u cijeni definisati u odnosu na nabavnu cijenu
172
MAGISTARSKI RAD
Nepokretna imovina u vlasnitvu preduzea:

Povrina
u m
Opis prostora*
Knjigovodstven
a
vrijednost
Lokacija
Godina
sticanja
Uknjien
DA / NE
Trina
vrijednost u
EUR
* proizvodni prostor, magacinski prostor, prodajni prostor...
Nepokretnosti u zakupu:
Opis prostora*
Povrina u m
Lokacija
Rok vaenja
ugovora o zakupu
Zakupodavac
Saradnja sa kupcima:
Naziv kupca
Najvei kupci po obimu ostvarene prodaje

Dogovoreni rok plaanja
Saradnja u godinama
Najvea potraivanja od kupaca na dan popunjavanja upitnika

Odobrena valuta
Iznos potraivanja u
Naziv kupca
plaanja
EUR
% u ukupnim
potraivanjima
Naplativost potraivanja iznos potraivanja

Potraivanja sa valutama plaanja duim od 90 dana u ukupnim potraivanjima: EUR %
Potraivanja od kupaca koji kasne sa
plaanjima: EUR
173
MAGISTARSKI RAD
Saradnja sa dobavljaima:
Naziv dobavljaa
Najvei dobavljai po obimu ostvarene nabavke

Dogovoreni rok plaanja
Saradnja u godinama
Najvea obaveze prema dobavljaima na dan popunjavanja upitnika
Naziv dobavljaa
Odobrena valuta plaanja
Iznos obaveza u EUR
%u
ukup
nim
obav
ezam
a
Rokovi plaanja obaveza prema dobavljaima

EUR
Obaveze sa valutama plaanja duim od 90 dana u ukupnim obavezama:
%
%
Obaveze prema dobavljaima koje nisu plaenje u roku u ukupnim

obavezama: EUR
Krediti/garancije u korienju kod drugih banaka na dan podnoenja zahtjeva:

Naziv banke
Iznod duga u EUR
Obaveze klijenta po jemstvima/pristupanju dugu
Datum odobrenja
Datum dospijea
EUR
Za koga jemi/garantuje:
Kreditna istorija kod drugih banaka (samo za kredite koji su u potpunosti otplaeni u cjelosti) u posljednje dvije godine:
Naziv banke
Odobren iznos u EUR
Datum odobrenja
Datum otplate
174
MAGISTARSKI RAD
Platni promet preko ostalih poslovnih banaka:

Naziv banke
promet u tekuoj god.
promet u prethodnoj god.
PLANIRANA PRODAJA
Oekivana prodaja za tekuu godinu

Razlozi rasta / pada prodaje
EUR
Opis:
Oekivana prodaja za narednu godinu

Razlozi rasta / pada prodaje
EUR
Opis:
Oekivane promjene proizvodnog programa, asortimana

Opis:
Godinja ulaganja u marketing reklame:
EUR
Glavni konkurenti
IZJAVA O POVEZANIM LICIMA

Da li imate povezane interese sa drugim pravnim licima *
DA
NE
Ukoliko imate povezanih lica, molimo Vas da popunite ovu

Naziv povezanog lica
tabelu
Vrsta interne povezanosti
* gdje se povezana lica definiu na sljedei nain:

dva ili vie korisnika koji, zbog njihovih meusobnih odnosa, predstavljaju jedinstven rizik za banku, jer
jedan od njih ima, direktno ili indirektno, mogunost kontrole* nad drugim ili drugima,
dva ili vie korisnika koji su u takvim odnosima da finansijske tekoe kod jednog od njih ili vie njih uzrokuju
ili mogu uzrokovati finansijske tekoe kod ostalih
Pod materijalnom i krivinom odgovornou potvrujem da su podaci koje sam popunio/la u ovom i u prateim
dokumentima zahtjeva za kredit istiniti i ispravni, te ih kao takve svojeruno potpisujem.
-
U ................................... dana .................................

Potpis i peat ovlaenog lica
Zahtjev primljen u ........................... PJ .......................... dana ......................
Peat i potpis radnika banke
175
MAGISTARSKI RAD
Prilog 3. Tabela bilans stanja
BILANS USPJEHA
r.br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
PERIOD
Ukupni prihod
Prihod
Izvren i kapitalizovan rad za sops. svrhe
Promjene na zalihama gotovih proizvoda i
nedovrene proizvodnje
Ukupni rashod
Trokovi zaposlenih
Amortizacija
EBIT
Porez na dobitak
Profit nakon oporezivanja
Manjinski interesi
Neto profit od poslovnih aktivnosti
Vanredne stavke
2007
365
0,00
2008
365
0,00
2009
365
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
176
MAGISTARSKI RAD
Prilog 4. Tabela bilans uspjeha
BILANS STANJA
r.br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
period
AKTIVA
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
Obrtna imovina
Zalihe
UKUPNA AKTIVA
PASIVA
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Emisiona premija
Ostale rezerve
Manjinski interes
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Dugorona rezervisanja
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Tekui dio dugoronih kredita
Obaveze za poreze
Kratkorona rezervisanja
Obraunate obaveze
UKUPNA PASIVA
Kontrola eventualne bilansne neravnotee
2007
2008
2009
365
365
150
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
177
MAGISTARSKI RAD
Prilog 5. - Razio analiza
Naziv klijenta:
#REF!
Period
Racio Analiza
2007
365
2008
365
2009
365
Ukupan prihod
Neto profit/gubitak
% promjena UP tekui/bazni period
Likvidnost
Obrtni kapital
Efikasnost
Rentabilnost
Neto profitna stopa
Zaduenost
Racio samofinansiranja (opt. = 1)
178
MAGISTARSKI RAD
Prilog 6. - Dinamika i struktura (Altman score)
Legenda:
Aktiva 100%
1
2
3
4
5
6
Stalna imovina
Materijalna imovina
Odloeni porezi
7
8
9
10
11
12
13
Obrtna imovina
Zalihe
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
2007
2008
uvec./umanj.
#DIV/0!
2009
0
uvec./umanj.
#DIV/0!
Pasiva 100%
Kapital i rezerve
Upisani kapital
Emisiona premija
Ostale rezerve
Manjinski interesi
Dugorone obaveze
Dugorone obaveze
Odloeni porezi
Odloeni prihodi
Kratkorone obaveze
Tekui dio dugoronih kredita
Obaveze za poreze
Kratkorona rezervisanja
Obraunate obaveze
179
MAGISTARSKI RAD
Prilog 7. - Promet preko banaka
Banka
Ukupan
promet
prola
god.
Prosjeno
mjeseno
prola
god.
%
poslovanja
Ukupan
promet
tekua
god.
12
Broj mjeseci
Prosjeno
mjeseno
tekua
god.
%
poslovanja
%
promjena
prometa
prola /
tekua
12
A
B
C
D
Ukupno:
180
MAGISTARSKI RAD
LITERATURA:
1. Akerlof G., The Market of Lemons: Uncertainty and the Market Mechanism, Quartely
Journal of Economics, 1990.
2. Aragon G.A., Financial Management, Allin and Bacon, Boston 1989.
3. Bara S., Restruktuiranje bankarskog sektora u svetu i kod nas, Finansije, Bankarstvo,
Revizija i Osiguranje asopis za teoriju i praksu, FFMO, Beograd 2004., br.4
4. Bara S., Staki B., Hadi M., Ivani M., Praktikum za bankarstvo, CICERO-print,
Beograd 2005.
5. Bara S., Staki B., Hadi M., Ivani M., Poslovno bankarstvo, FFMO, Beograd 2005.
6. Bara S., Staki B., Hadi M., Jeremi Z., Pojmovnik finansija i bankarstva, FFMO,
Beograd 2006.
7. Bara S., Staki B., Meunarodne finansije, FFMO, Beograd 2003.
8. Bara S., Staki B., Osnovi ekonomije, FFMO, Beograd 2006.
9. Bazelski odbor za nadzor banaka, Dobre prakse za upravljanje operativnim rizikom i
nadzor nad njim, Hrvatska, februar 2003.
10. Bazel II, Meunarodna saglasnost o merenju kapitala, Jugoslovenski pregled, Beograd
2007.
11. Bank for International Settlement, Basel Committee of Banking Supervision, Settlement
risk in foreign exchange transactions: Report prepared for the committee on payment and
settlement systemes of central banks of the group of ten countries, Switzerland, Bazel
2004.
12. Bjelica, V., Bankarstvo, Stylos, Novi Sad 2001.
13. Bogeti P., Bonitet i analiza finansijskog poloaja firmi, Zbornik radova, Bar 1991.
14. Chapman R. J., Simple tools and techniques for enterprise risk management, Wiley 2006.
15. Crouhy M., Galai D., Risk Management, McGraw Hill, New York 2001.
16. Cvetinovi M., Upravljanje rizicima u finansijskom poslovanju, ugura print, Beograd
2008.
17. irovi, M., Bankarstvo, Bridge Company, Beograd 2001.
18. irovi M., Tendencije u evropskom bankarstvu I mogunosti domaih banaka,
Jugoslovensko bankarstvo, Beograd 2001.
181
MAGISTARSKI RAD
19. irovi M., Bankarski menadment, Ekonomski institute, Beograd 1995.

20. uri U., Portfolio Menadment banke (Strategijsko upravljanje rastom i portfolio
performansama banke), Mladost Holding i Color Print, Loznica 2003.
21. uri N. U., Bankarski portfolio menadment, Feljton, Novi Sad 2002.
22. uri N. U., Marketing poslovanja banke, Feljton, Novi Sad 2002.
23. erkovi Z., Petrovi Z., Raunovodstvo, Via ekonomska kola Valjevo, Valjevo 1998.
24. uki ., Bankarstvo, Ekonomski fakultet, Beograd 2004.
25. uki ., Bjelica V., Risti ., Bankarstvo, Ekonomski fakultet, Beograd 2003.
26. uki ., Upravljanje rizicima i kapitalom u bankama, Beogradska berza, Beograd 2007.
27. Elikhory M., Credit Ranig Agencies and their Potencial Impact on Developing Countries,
UNCTAD, Discussion Papers No. 186, Geneva 2008.
28. Eri D., Finansijska trita i instrumenti, igoja tampa, Beograd 2003.
29. Greuning H., Bratanovi B. S., Analiza i upravljanje bankarskim rizicima, Mate, Zagreb
2006.
30. Gitman S. Modern Banking in Theory and Practice, John Wilwy&Sons, Ltd Chichester
1996.
31. Gitman L. J., Principles of managerial finance., Harper and Row, New York 1991.
32. Heffeman S., Modern banking in theory and practice., Wiley, New York 1996.
33. Hull C. J., Risk Management and Financial Institutions, Pearson Prentice Hall, Upper
Saddle River, New Jersey 2007.
34. Ivanovi P., Zatita od rizika deviznog kursa, Novi Sad 1994.
35. Jazi V., Rizici u bankarskom poslovanju, Stubovi kulture, Beograd 2008.
36. Jeli R., Rizici u poslovnim bankama, analiza i regulisanje, Beograd 1988.
37. Jovi S., Bankarstvo, Nauna knjiga, Beograd 1990.
38. KaporP., Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom,
Megatrend univerzitet primenjenih nauka, Beograd 2005.
39. Karen Berman, Do Najt, Finansijska inteligencija, Graph Style, Novi sad 2009.
40. Kastratovi M., Finansijski menadment, Via ekonomska kola Prota Mateja
Nenadovi, Valjevo 2005.
41. Krasulja D., Ivanievi M., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet, Beograd 2006.
42. Krsti B., Bankarstvo, Ekonomski fakultet Ni, Ni 1996.
182
MAGISTARSKI RAD
43. Krsti B., Marinkovi S., Finansijski rizici u bankarstvu, Ekonomski fakultet Ni, Ni
2004.
44. Luki R., Bankarsko raunovodstvo, Ekonomski fakultet, Beograd 2002.
45. Macdonald S. S., Koch T.W., Management of banking, Thomson, London 2006.
46. Mati V., Upravljanje kreditnim rizikom u svetlu odredbi bazelskog sporazuma,
Jugoslovensko bankarstvo, Beograd 2002., br. 7-8
47. Milojevi D., Leksikon bankarstva, MeGraf, Beograd 2003.
48. Mishkin S. F., Eakins G. S., Financijska trita i institucije, Mate, Zagreb 2005.
49. Oetzel M. J., Bettis A. R. and Zenner M., Country Risk Measures: How Risky Are They?
Journal of World Business, London 2001.
50. Oxford Dictionary of Finance and Banking, (Third Edition), Oxford University Press,
New York 2005.
51. Peter S. R., Hudgins C. S., Bankarski menadment i finasnijske usluge, Data status,
Beograd 2005.
52. Petrovi P., Globalizacija kapitala i uticaj na devizni kurs, Beograd 1999., br.1-2
53. Petrovi P., Oblici finansiranja novih tehnologija, Finansije, Beograd 1998.
54. Popov ., Metodi procene rizika investiranja u inostranstvu, Knjigovodstvo, Beograd
1996., br. 11
55. Puara K., Meunarodne finansije, Univerzitet "Braa Kari", Beograd 2004.
56. Radovanovi R., Bilansi preduzea i banaka, Beogradsko mainsko grafiko preduzee
Beograd 1999.
57. Radovanovi R., Peji L., Stanii M., Ocjena boniteta prduzea, Privredni pregled,
Beograd 1991.
58. Radovanovi R., kari J. K., Finansijsko raunovodstvo, Ekonomski fakultet Beograd,
Beograd 2003.
59. Radovanovi R., Peji L.r, Stanii M., Ocena boniteta preduzea, Privredni pregled,
Beograd 2008.
60. Rankovi J., Upravljanje finansijama preduzea, finansijska politika, organizacija,
planiranje, kontrola i analiza, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd 1998.
61. Rejda F.G., Principles of Risk Management and Insurance, Addison Wesley, Boston
2003.
183
MAGISTARSKI RAD
62. Rodi J., Poslovne finansije, Ekonomika, Beograd 1991.

63. Samuels J. M., Wilkes F.M., Brayshaw R.E. Management of company finance, Chapman
and Hall, London 1990.
64. Shim K. J., Siegel G. J., Financial Management, Second Edition, McGraw-Hill, 1998.
65. Staki B. I grupa autora, Bankarsko, devizno i finansijsko poslovanje, Eksportpres,
Beograd 1992.
66. Vanghghan J. E., Risk Management, John Wriley&Sons, New York 1997.
67. Vunjak N., Finansijski menadment, Proleter, Ekonomski fakultet Subotica, Subotica
2005.
68. Vunjak N., urasinovi J., Strategija ALM - koncepta banke, Anali ekonomskog
fakulteta u Subotici, Subotica 2007., br. 17
69. Vunjak M. N., Bankarske finansije i finansijski menadment, Ekonomski fakultet
Subotica, Subotica 1999.
70. Vunjak N. M., Kovaevi L. D., Poslovno bankarstvo, Proleter, Subotica 2002.
71. Walker S. M., Operational Risk Management, Connley Walker PTY LTG, 2001.
72. Zakon o bankama, Sl.list Crne Gore, br.17/08
184
MAGISTARSKI RAD
INTERNET IZVORI:
1. www.akademac.info
2. www.bankamagazine.hr
3. www.bazel2.rs
4. www.bis.org
5. www.cgekonomist.com
6. www.ekonomistonline.co.yu
7. www.free-zg.t-com.hr
8. www.finansije.net
9. www.hr.wikipedia.org
10. www.ise.ac.uk
11. www.nbs.rs
12. www.riskglossary.com
13. www.riskmatrics.com
14. www.sr.wikipedia.org
15. www.value-at-risk.net
16. www.worldbank.org
185

MRR - Finansijska Analiza U Funkciji Upravljanja Kreditnim Rizikom

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MRR - Finansijska Analiza U Funkciji Upravljanja Kreditnim Rizikom

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET SINGIDUNUM BEOGRAD

DEPARTMAN ZA POSLEDIPLOMSKE STUDIJE

FINANSIJSKA ANALIZA U FUNKCIJI UPRAVLJANJA

Prof.dr Marko Ivani

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

2.5. Evropske bankarske direktive.............................................................................. 53

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

4.2.5. Uslovi poslovanja zajmotraioca (konjuktura)......................................... 88

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

5.4. Procedura odobravanja kredita SME klijentima................................................ 144

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Da bi se rizik izbjegao, ili barem doveo u prihvatljive granice, potrebno ga je analizirati i

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

1. POJAM I DEFINISANJE RIZIKA U BANKARSKOM POSLOVANJU

1.1. Pojam rizika

mogunost bilo kog ishoda koji nije oekivan.

Ono to je zajedniko svim definicijama rizika je neizvijesnost i gubitak. Neizvijesnost

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

1.2. Vrste bankarskih rizika

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Strateki rizik se odnosi na mogunost nastanka gubitaka usled nepostojanja dugorone

1.2.1. Kreditni rizik

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

vjerovatnoa da suprotna strana nee podmiriti obaveze na ugovoreni nain i u ugovoreno

iznos gubitka koji bi se ostvario u sluaju nepotovanja ugovora od suprotne strane,

potencijalna izloenost banke neplaanju na odreeni datum u budunosti.

Monitoring kreditnog rizika u banci vri se kroz klasine bankarske procedure:

ustanovljavanje sistema limita zaduivanja,

potovanje pravila o diversifikaciji rizika na sve zajmotraioce itd.

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

1.2.2. Trini rizik

odnos knjigovodstvene vrijednosti aktive i procjene trine vrijednosti iste aktive,

odnos knjigovodstvene vrijednosti akcijskog kapitala i trine vrijednosti tog istog

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

trina vrijednost obine i prioritetne akcije po jedinici, koja odraava percepciju

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

1.2.3. Operativni rizik

ALCO odbor za upravljanje aktivom i pasivom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Kroz pisane politike i procedure za upravljanje rizicima, banka treba da obezbijedi:19

politike i procedure za upravljanje operativnim rizikom;

definisana ovlaenja i odgovornosti u procesu preuzimanja i upravljanja operativnim rizikom;

sistem izvjetavanja i informisanja upravnog odbora i rukovodstva banke o upravljanju

Praksa je da upravni odbor najmanje jednom godinje preispituje adekvatnost uspostavljenog

mjerenje operativnog rizika, njegovom tanom i blagovremenom procjenom;

praenje operativnog rizika, analiziranjem stanja, promjena i trendova izloenosti riziku i

kontrolisanje operativnog rizika, njegovim odravanjem na nivou prihvatljivom za rizini

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

protivpravno i neadekvatno postupanje zaposlenih u banci, kao to je pronevjera, pranje

neadekvatnost informacionog i drugih sistema u banci;

poremeaji u poslovanju i kvar sistema (npr. kvar hardware ili software);

spoljne protivpravne radnje, kao to su kraa, neovlaeni prenos sredstava, neovlaeno

neprimjerena poslovna i trina praksa, lo izbor klijenata (nepotovanje internih procedura);

nepredvidivi dogaaji, kao to su elementarne i druge nepogode, terorizam i sl.

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

Finansijska analiza u funkciji upravljanja kreditnim rizikom

1.2.4. Devizni rizik

1.2.5. Kamatni rizik