Professional Documents
Culture Documents
Patanjalayogasastra XML PDF
Patanjalayogasastra XML PDF
By Patajali
Publication Statement
Published by SARIT: Search and Retrieval of Indic Texts, 2013-2016.
Availability: restricted
Copyright Notice
Copyright Philipp Maas 2013
Distributed by SARIT under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.
Under this licence, you are free
to Share to copy, distribute and transmit the work
to Remix to adapt the work
Under the following conditions:
Attribution You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but
not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work).
Share Alike If you alter, transform, or build upon this work, you may distribute the resulting
work only under the same or similar license to this one.
More information and fuller details of this license are given on the Creative Commons website.
SARIT assumes no responsibility for unauthorised use that infringes the rights of any copyright owners, known or unknown.
Identifier
2013-03-05
Notes Statement
Ptajalayogastra (Yogastra with Bhya) transcribed by Philipp Maas from the ge 1904
nandrama edition.
Source Description
Title:
Editor:
Publisher:
Place of Publication:
Date:
Note:
Note:
Vcaspatimiraviracitaksavalitavysabhyasametni
Ptajalayogastri. tath
bhojadevaviracitarjamrtabhidhavttisametni
ptajalayogastri. straphastravarnukramascbhy ca
santhktni ... Kintha str ge ity etai saodhitam.
Kintha str ge
nandramamudralaye
Punykhyapattane
1904
nandrama Sanskrit Series no. 47
The transcription below excludes the commentary of Bhojadeva, the
strapha and indexes.
Encoding Description
The edition from which this e-text was transcribed was printed in the Devangar script. The electronic text below is in a lossless transliteration using the Latin alphabet. The transliteration scheme
used is the IAST (The International Alphabet of Sanskrit Transliteration). IAST differs in small ways
from ISO 15919, but is preferred by most working Sanskrit scholars. Conversion of this file to ISO
15919 can be achieved by performing the following replacements throughout the file: -> r and ->
Word divison is marked with a space, where sandhi allows, not with sandhi-akaras or conjunct
glyphs as in Devangar (i.e., "ity evam" not "ityevam".)
Initial vowel elision for avagraha is reversed and marked with a + sign: e.g., "prathamo+adhyya"
Revision Description
2013
2013-01-16
2013-01-16
2013-03-03:
2014-07-24:
2015-03-23:
2016-07-15:
2016-07-15:
Philipp Maas: Compared his own data input with the e-text created by Muneo
Tokunaga, for the purpose of eliminating typing errors.
Dominik Wujastyk: Converted document from MS Word to TEI-encoded XML.
Dominik Wujastyk: Distinguished segmentation of stras and bhya. Processed
the sutra numbers into xml:id counters in attributes. Tidied up the encoding in
many ways.
Changed all the seg markup to div markup, and type="bhya" to
type="commentary" to take advantage of the css styling for the text/commentary
distinction. By Dominik Wujastyk
Added another set of div markers enclosing the stra+bhya text groups.
Previously, Philologic would only display either stra or bhya, but not both. This
will allow Philologic to display the whole unit as a unit. Also tidied up some
details; added type="pda" to the top level divisions. By Dominik Wujastyk
Replaced 02bc with 0027. By Andrew Ollett
Put the sutra numbering into label tags By Dominik Wujastyk
Refactored the text to follow example 3 of the SARIT simple guidelines, i.e.,
putting each sutra+bhasya into a div element, each sutra in a quote element and
each paragraph of bhasya in a paragraph element. By Dominik Wujastyk
[Magalam]
yas tyaktv rpam dya prabhavati jagato+anekadhnugrahya
prakaklearir viamaviadharo+anekavaktra subhog /
sarvajnaprastir bhujagaparikara prtaye yasya nitya
devo+aha sa vo+avyt sitavimalatanur yogado yogayukta //1//
[Magalam]
[Samdhipda]
[Samdhipda]
atha yognusanam [YS 1.1]
athety ayam adhikrrtha. yognusana stram adhikta veditavyam. yoga samdhi.
sa ca srvabhauma cittasya dharma. kipta mha vikiptam ekgra niruddham iti
cittabhmaya. tatra vikipte cetasi vikepopasarjanbhta samdhir na yogapake vartate.
yas tv ekgre cetasi sadbhtam artha pradyotayati kioti ca klen karmabandhanni
lathayati nirodham abhimukha karoti sa saprajto yoga ity khyyate. sa ca vitarknugato
vicrnugata nandnugato 'smitnugata ity uparin nivedayiyma. sarvavttinirodhe tv
asaprajta samdhi.
tasya lakabhidhitsayeda stra pravavte --yoga cittavttinirodha [YS 1.2]
sarvaabdgrahat saprajto 'pi yoga ity khyyate. citta hi prakhypravttisthitilatvt
triguam.
prakhyrpa hi cittasattva rajastamobhy sasam aivaryaviayapriya bhavati. tad
eva tamasnuviddham adharmjnvairgynaivaryopaga bhavati. tad eva
prakamohvaraa sarvata pradyotamnam anuviddha rajomtray
dharmajnavairgyaivaryopaga bhavati.
tad eva rajoleamalpeta svarpapratiha sattvapurunyatkhytimtra
dharmameghadhynopaga bhavati. tat para prasakhynam ity cakate dhyyina. citiaktir
apariminy apratisakram daritaviay uddh cnant ca sattvagutmik ceyam ato vipart
vivekakhytir iti. atas tasy virakta citta tm api khyti niruaddhi. tadavastha
saskropaga bhavati. sa nirbja samdhi. na tatra kicit saprajyata ity asaprajta.
dvividha sa yoga cittavttinirodha iti.
tadavasthe cetasi viaybhvd buddhibodhtm purua kisvabhva iti --tad drau svarpe 'vasthnam [YS 1.3]
svarpapratih tadn citiaktir yath kaivalye. vyutthnacitte tu sati tathpi bhavant na
tath.
katha tarhi, daritaviayatvt --vttisrpyam itaratra [YS 1.4]
vyutthne y cittavttayas tadaviiavtti purua. tath ca stram ekam eva darana
khytir eva daranam iti. cittam ayaskntamaikalpa sanidhimtropakri dyatvena sva
bhavati puruasya svmina. tasmc cittavttibodhe puruasyndi sabandho hetu.
t punar niroddhavy bahutve sati cittasya --vttaya pacatayya klikli [YS 1.5]
kleahetuk karmayapracaye ketrbht kli. khytiviay gudhikravirodhinyo
'kli. kliapravhapatit apy akli. kliacchidrev apy akli bhavanti. akliacchideu kli
iti. tathjtyak saskr vttibhir eva kriyante. saskrai ca vttaya iti. eva
[Samdhipda]
[Samdhipda]
[Samdhipda]
[Samdhipda]
10
[Samdhipda]
[Samdhipda]
11
12
[Samdhipda]
13
[Samdhipda]
s puna ---
14
[Samdhipda]
[Sdhanapda]
15
[Sdhanapda]
---
uddia samhitacittasya yoga. katha vyutthitacitto+api yogayukta syd ity etad rabhyate
[Sdhanapda]
16
sarva evm kle avidybhed. kasmt, sarvev avidyaivbhiplavate. yad avidyay vastv kryate
tad evnuerate kle viparysapratyayakla upalabhyante kyam cvidym anu kyanta iti.
tatrvidysvarpam ucyate --anityucidukhntmasu nityaucisukhtmakhytir avidy [YS 2.5]
anitye krye nityakhyti. tadyath --- dhruv pthiv, dhruv sacandratrak dyau, amt
divaukasa iti. tathucau paramabbhatse kye, --``
sthnd bjd upaambhn nisyandn nidhand api /
kyam dheyaaucatvt pait hy auci vidu//
'' //
[Sdhanapda]
17
18
[Sdhanapda]
19
[Sdhanapda]
20
[Sdhanapda]
[Sdhanapda]
21
[Sdhanapda]
22
dgdaranaaktyor nityatvd andi sayogo vykhyta iti. tath coktam --- dharmim
andisayogd dharmamtrm apy andi sayoga iti.
sayogasvarpbhidhitsayeda stra pravavte --svasvmiaktyo svarpopalabdhihetu sayoga [YS 2.23]
purua svm dyena svena daranrtha sayukta. tasmt sayogd dyasyopalabdhir
y sa bhoga. y tu drau svarpopalabdhi so+apavarga. daranakryvasna sayoga iti
darana viyogasya kraam uktam. daranam adaranasya pratidvandvty adarana
sayoganimittam uktam. ntra darana mokakraam adaranbhvd eva bandhbhva sa
moka iti. daranasya bhve bandhakraasydaranasya na ity ato darana jna
kaivalyakraam uktam.
kicedam adarana nma, ki gunm adhikra hosvid dirpasya svmino
daritaviayasya pradhnacittasynutpda. svasmin dye vidyamne yo daranbhva.
kim arthavatt gunm. athvidy svacittena saha niruddh svacittasyotpattibjam. ki
sthitisaskrakaye gatisaskrbhivyakti. yatredam ukta pradhna sthityaiva vartamna
vikrkarad apradhna syt.
tath gatyaiva vartamna vikranityatvd apradhna syt. ubhayath csya vtti
pradhnavyavahra labhate nnyath. krantarev api kalpitev eva samna carca.
daranaaktir evdaranam ity eke, ``
pradhnasytmakhypanrth pravtti
'' iti rute.
sarvabodhyabodhasamartha prkpravtte puruo na payati sarvakryakaraasamartha
dya tad na dyata iti. ubhayasypy adarana dharma ity eke. tatreda dyasya
svtmabhtam api puruapratyaypeka darana dyadharmatvena bhavati. tath
puruasyntmabhtam api dyapratyaypeka puruadharmatvenevdaranam avabhsate.
darana jnam evdaranam iti kecid abhidadhati. ity ete stragat vikalp. tatra
vikalpabahutvam etat sarvapuru gun sayoge sdhraaviayam.
yas tu pratyakcetanasya svabuddhisayoga --tasya hetur avidy [YS 2.24]
viparyayajnavsanety artha. viparyayajnavsanvsit ca na kryanih
puruakhyti buddhi prpnoti sdhikr punar vartate. s tu puruakhytiparyavasn
kryanih prpnoti, caritdhikr nivttdaran bandhakrabhvn na punar vartate.
atra kacit paakopkhynenodghayati --- mugdhay bhryaybhidhyate --paakryaputra, apatyavat me bhagin kimartha nma nham iti, sa tm ha --- mtas te+aham
apatyam utpdayiymti. tatheda vidyamna jna cittanivtti na karoti, vinaa
kariyatti k praty. tatrcryadeyo vakti --- nanu buddhinivttir eva moko
+adaranakrabhvd buddhinivtti. tac cdarana bandhakraa darann nivartate. tatra
cittanivttir eva moka, kimartham asthna evsya mativibhrama.
heya dukha heyakraa ca sayogkhya sanimittam uktam ata para hna
vaktavyam --tadabhvt sayogbhvo hna tadde kaivalyam [YS 2.25]
[Sdhanapda]
23
[Sdhanapda]
24
25
[Sdhanapda]
yadsya brhmaasya hisdayo vitark jyeran haniymy aham apakriam antam api
vakymi dravyam apy asya svkariymi dreu csya vyavy bhaviymi parigraheu csya
svm bhaviymti. evam unmrgapravaavitarkajvaretidptena bdhyamnas tatpratipakn
bhvayet. ghoreu sasrgreu pacyamnena may araam upgata
sarvabhtbhayapradnena yogadharma. sa khalv aha tyaktv vitarkn punas tn dadnas
tulya vavtteneti bhvayet. yath v vntvaleh tath tyaktasya punar dadna iti. evamdi
strntarev api yojyam.
vitark hisdaya ktakritnumodit lobhakrodhamohaprvak
mdumadhydhimtr dukhjnnantaphal iti pratipakabhvanam [YS 2.34]
tatra his tvat --- kt kritnumoditeti tridh. ekaik punas tridh lobhena
msacarmrthena krodhenpaktam aneneti mohena dharmo me bhaviyatti. lobhakrodhamoh
punas trividh mdumadhydhimtr iti. eva saptaviatir bhed bhavanti hisy.
mdumadhydhimtr punas tridh --- mdumdur madhyamdus tvramdur iti. tath
mdumadhyo madhyamadhyas tvramadhya iti. tath mdutvro madhyatvro+adhimtratvra iti.
evam ektibhed his bhavati. s punar niyamavikalpasamuccayabhedd asakhyey,
prabhdbhedasyparisakhyeyatvd iti. evam antdiv api yojyam.
te khalv am vitark dukhjnnantaphal iti pratipakabhvanam. dukham ajna
cnanta phala yem iti pratipakabhvanam. tath ca hisakas tvat prathama vadhyasya
vryam kipati. tata ca astrdiniptena dukhayati. tato jvitd api mocayati. tato vrykepd
asya cetancetanam upakaraa kavrya bhavati. dukhotpdn narakatiryakpretdiu
dukham anubhavati, jvitavyaparopat pratikaa ca jvittyaye vartamno maraam icchann
api dukhavipkasya niyatavipkavedanyatvt kathacid evocchvasiti. yadi ca kathacit
puyvpagat his bhavet tatra sukhaprptau bhaved alpyur iti. evam antdiv api yojya
yathsabhavam. eva vitark cmum evnugata vipkam ania bhvayan na vitarkeu
mana praidadhta.
pratipakabhvand dhetor hey vitark yadsya syur aprasavadharmas tad tatktam
aivarya yogina siddhiscaka bhavati. tadyath --ahispratihy tatsanidhau vairatyga [YS 2.35]
sarvaprin bhavati.
satyapratihy kriyphalrayatvam [YS 2.36]
dhrmiko bhy iti bhavati dhrmika, svarga prpnuhti svarga prpnoti amoghsya vg
bhavati.
asteyapratihy sarvaratnopasthnam [YS 2.37]
sarvadiksthny asyopatihante ratnni.
brahmacaryapratihy vryalbha [YS 2.38]
yasya lbhd apratighn gun utkarayati. siddha ca vineyeu jnam dhtu samartho
bhavatti.
aparigrahasthairye janmakathatsabodha [YS 2.39]
[Sdhanapda]
26
27
[Sdhanapda]
28
[Sdhanapda]
iti kecit. saktir vyasana vyasyaty ena reyasa iti. aviruddh pratipattir nyyy.
abddisaprayoga svecchayety anye. rgadvebhve sukhadukhanya abddijnam
indriyajaya iti kecit. cittaikgryd apratipattir eveti jaigavya. tata ca param tv iya vayat yac
cittanirodhe niruddhnndriyi netarendriyajayavat prayatnaktam upyntaram apekante yogina
iti.
iti rptjale skhyapravacane yogastre rmadvysabhye dvitya sdhanapda 2.
29
[Vibhtipda]
[Vibhtipda]
uktni paca bahiragni(i) sdhanni. dhra vaktavy --deabandha cittasya dhra [YS 3.1]
nbhicakre hdayapuarke mrdhni jyotii nsikgre jihvgra ity evamdiu deeu bhye v
viaye cittasya vttimtrea bandha iti dhra.
tatra
pratyayaikatnat dhynam [YS 3.2]
tasmin dee dhyeylambanasya pratyayasyaikatnat sada pravha
pratyayntareparmo dhynam.
tad evrthamtranirbhsa svarpanyam iva samdhi [YS 3.3]
dhynam eva dhyeykrnirbhsa pratyaytmakena svarpea nyam iva yad bhavati
dhyeyasvabhvvet tad samdhir ity ucyate.
trayam ekatra sayama [YS 3.4]
tad etad dhradhynasamdhitrayam ekatra sayama. ekaviayi tri sdhanni
sayama ity ucyate. tad asya trayasya tntrik paribh sayama iti.
tajjayt prajloka [YS 3.5]
tasya sayamasya jayt samdhiprajy bhavaty loko yath yath sayama sthirapado
bhavati tath tath samdhipraj virad bhavati.
tasya bhmiu viniyoga [YS 3.6]
tasya sayamasya jitabhmer ynantar bhmis tatra viniyoga. na hy ajitdharabhmir
anantarabhmi vilaghya prntabhmiu sayama labhate. tadabhvc ca kutas tasya
prajloka. varaprasdj jitottarabhmikasya ca ndharabhmiu paracittajndiu sayamo
yukta. kasmt, tadarthasynyata evvagatatvt. bhmer asy iyam anantar bhmir ity atra yoga
evopdhyya. katham eva hy uktam. ``
yogena yogo jtavyo yogo yogt pravartate /
yo+apramattas tu yogena sa yoge ramate ciram
'' iti.
trayam antaraga prvebhya [YS 3.7]
tad etad dhradhynasamdhitrayam antaraga saprajtasya samdhe prvebhyo
yamdibhya pacabhya sdhanebhya iti.
tad api bahiraga nirbjasya [YS 3.8]
tad apy antaraga sdhanatraya nirbjasya yogasya bahiraga bhavati kasmt, tadabhve
bhvd iti.
[Vibhtipda]
30
atha nirodhacittakaeu cala guavttam iti kdas tad cittaparima --vyutthnanirodhasaskrayor abhibhavaprdurbhvau nirodhakaacittnvayo
nirodhaparima [YS 3.9]
vyutthnasaskr cittadharm na te pratyaytmak iti pratyayanirodhe na niruddh
nirodhasaskr api cittadharms tayor abhibhavaprdurbhvau vyutthnasaskr hyante
nirodhasaskr dhyante. nirodhakaa cittam anveti tad ekasya cittasya pratikaam ida
saskrnyathtva nirodhaparima. tad saskraea cittam iti nirodhasamdhau
vykhytam.
tasya prantavhit saskrt [YS 3.10]
nirodhasaskrbhysapavpek prantavhit cittasya bhavati. tatsaskramndye
vyutthnadharmi saskrea nirodhadharmasaskro+abhibhyata iti.
sarvrthataikgratayo kayodayau cittasya samdhiparima [YS 3.11]
sarvrthat cittadharma. ekgratpi cittadharma. sarvrthaty kayas tirobhva ity artha.
ekgraty udaya virbhva ity artha. tayor dharmitvennugata citta, tad ida cittam
apyopajanayo svtmabhtayor dharmayor anugata samdhyate sa cittasya samdhiparima.
tata puna
ntoditau tulyapratyayau cittasyaikgratparima [YS 3.12]
samhitacittasya prvapratyaya nta uttaras tatsada udita, samdhicittam ubhayor
anugata punas tathaivsamdhibhred iti. sa khalv aya dharmia cittasyaikgratparima.
etena bhtendriyeu dharmalakavasthparim vykhyt [YS 3.13]
etena prvoktena cittaparimena dharmalakavasthrpea bhtendriyeu
dharmaparimo lakaaparimo+avasthparima cokto veditavya. tatra vyutthnanirodhayor
abhibhavaprdurbhvau dharmii dharmaparima. lakaaparima ca nirodhas trilakaas
tribhir adhvabhir yukta. sa khalv angatalakaam adhvna prathama hitv dharmatvam
anatikrnto vartamnalakaa pratipanna. yatrsya svarpebhivyakti. eo+asya dvityo
+adhv. na cttngatbhy lakabhy viyukta.
tath vyutthna trilakaa tribhir adhvabhir yukta vartamnalakaa hitv dharmatvam
anatikrntam attalakaa pratipannam. eo+asya ttyo+adhv. na cngatavartamnbhy
lakabhy viyuktam. eva punar vyutthnam upasapadyamnam angatalakaa hitv
dharmatvam anatikrnta vartamnalakaa pratipannam. yatrsya svarpbhivyaktau saty
vypra eo+asya dvityo+adhv. na cttngatbhy lakabhy viyuktam iti. eva punar
nirodha eva punar vyutthnam iti.
tathvasthparima tatra nirodhakaeu nirodhasaskr balavanto bhavanti durbal
vyutthnasaskr iti. ea dharmm avasthparima. tatra dharmio dharmai parimo
dharm tryadhvan lakaai parimo lakanm apy avasthbhi parima iti. eva
dharmalakavasthparimai nya na kaam api guavttam avatihate. cala ca
guavttam. guasvbhvya tu pravttikraam ukta gunm iti. etena bhtendriyeu
dharmadharmibhedt trividha parimo veditavya.
paramrthatas tv eka eva parima. dharmisvarpamtro hi dharmo dharmivikriyaivai
dharmadvr prapacyata iti. tatra dharmasya dharmii vartamnasyaivdhvasv
attngatavartamneu bhvnyathtva bhavati na tu dravynyathtvam. yath
31
[Vibhtipda]
[Vibhtipda]
32
[Vibhtipda]
33
[Vibhtipda]
34
35
[Vibhtipda]
iti sagrahaloka.
tatrvcer upary upari nivi amahnarakabhmayo ghanasalilnalnilkatamapratih
mahklmbararauravamahrauravaklastrndhatmisr. yatra
svakarmoprjitadukhavedan prina kaam yur drgham kipya jyante. tato
mahtalarastaltalasutalavitalataltalaptlkhyni sapta ptlni. bhmir iyam aam saptadvp
vasumat, yasy sumerur madhye parvatarja kcana. tasya
rjatavaidryasphaikahemamaimayni gi. tatra vaidryaprabhnurgn
nlotpalapatraymo nabhaso dakio bhga, veta prva, svaccha pacima, kuraakbha
uttara. dakiaprve csya jambr yato+aya jambdvpa. tasya sryapracrd rtridiva
lagnam iva vartate. tasya nlavetagavanta udcns traya parvat dvishasrym. tadantareu
tri vari nava nava yojanashasri ramaaka hiramayam uttar kurava iti.
niadhahemakahimaail dakiato dvishasrym. tadantareu tri vari nava nava
yojanashasri harivara kipurua bhratam iti. sumero prcn bhadrvamlyavatsmna
pratcn ketuml gandhamdanasmna. madhye varamilvtam. tad etad yojanaatashasra
sumeror diidii tadardhena vyham.
sa khalv aya atashasrymo jambdvpas tato dviguena lavaodadhin valayktin
veita. tata ca dvigu dvigu kakuakraucalmalagomedha(plaka) pukaradvp,
samudr ca saraparikalp savicitraailvatas
ikurasasursarpirdadhimaakrasvddak. sapta samudrapariveit valayktayo
loklokaparvataparivr pacad yojanakoiparisakhyt. tad etat sarva
supratihitasasthnamaamadhye vyham. aa ca pradhnasyur avayavo yathke
khadyota iti.
tatra ptle jaladhau parvatev eteu devaniky
asuragandharvakinarakipuruayakarkasabhtapretapicpasmrakpsarobrahmarkasak
mavinyak prativasanti. sarveu dvpeu puytmno devamanuy.
[Vibhtipda]
36
37
[Vibhtipda]
38
[Vibhtipda]
[Vibhtipda]
39
40
[Vibhtipda]
[Vibhtipda]
41
[Kaivalyapda]
42
[Kaivalyapda]
janmauadhimantratapasamdhij siddhaya [YS 4.1]
dehntarit janman siddhi oadhibhir asurabhavaneu rasyanenety evamdi. mantrair
kagamanimdilbha. tapas sakalpasiddhi, kmarp yatra tatra kmaga ity evamdi
samdhij siddhayo vykhyt.
tatra kyendriym anyajtyapariatnm --jtyantaraparima praktyprt [YS 4.2]
prvaparimpya uttaraparimopajanas tem aprvvayavnupraved bhavati.
kyendriyapraktaya ca sva sva vikram anughanty prea dharmdinimittam apekam
iti.
nimittam aprayojaka praktn varaabhedas tu tata ketrikavat [YS 4.3]
na hi dharmdi nimitta tatprayojaka praktn bhavati na kryea kraa pravartyata iti
katha tarhi, varaabhedas tu tata ketrikavat. yath ketrika kedrd ap prt
kedrntara piplvayiu sama nimna nimnatara v npa pinpakaraty varaa tv
s bhinatti tasmin bhinne svayam evpa kedrntaram plvayanti tath dharma praktnm
varaadharma bhinatti tasmin bhinne svayam eva praktaya sva sva vikram plvayanti.
yath v sa eva ketrikas tasminn eva kedre na prabhavaty audakn bhaumn v rasn
dhnyamlny anupraveayitu, ki tarhi mudgagavedhukaymkds tato+apakarati.
apakeu teu svayam eva ras dhnyamlny anupravianti, tath dharmo nivttimtre kraam
adharmasya, uddhyauddhyor atyantavirodht, na tu praktipravttau dharmo hetur bhavatti. atra
nandvardaya udhry viparyayepy adharmo dharma bdhate. tata cuddhiparima iti.
tatrpi nahujagardaya udhry.
yad tu yog bahn kyn nirmimte tad kim ekamanasks te bhavanty athnekamanask iti --nirmacittny asmitmtrt [YS 4.4]
asmitmtra cittakraam updya nirmacittni karoti, tata sacittni bhavantti.
pravttibhede prayojaka cittam ekam anekem [YS 4.5]
bahn cittn katham ekacittbhipryapurasar pravttir iti sarvacittn prayojaka
cittam eka nirmimte, tata pravttibheda.
tatra dhynajam anayam [YS 4.6]
pacavidha nirmacitta janmauadhimantratapasamdhij siddhaya iti. tatra yad eva
dhynaja citta tad evnaya tasyaiva nsty ayo rgdipravttir nta
puyappbhisabandha kakleatvd yogina iti itare tu vidyate karmaya.
yata --karmuklka yoginas trividham itarem [YS 4.7]
catupad khalv iya karmajti k uklak ukluklk ceti. tatra k
durtmanm, uklak bahisdhanasdhy. tatra parapnugrahadvreaiva
[Kaivalyapda]
43
[Kaivalyapda]
44
nsty asata sabhava, na csti sato vina iti dravyatvena sabhavantya katha
nivartiyante vsan iti --attngata svarpato+asty adhvabhedd dharmm [YS 4.12]
bhaviyadvyaktikam angatam anubhtavyaktikam atta svavyproprha vartamna,
traya caitad vastu jnasya jeyam. yadi caitat svarpato nbhaviyan neda nirviaya jnam
udapatsyata. tasmd attngata svarpato+astti. kica bhogabhgyasya vpavargabhgyasya
v karmaa phalam utpitsu yadi nirupkhyam iti taduddeena tena nimittena kualnuhna na
yujyeta. sata ca phalasya nimitta vartamnkarae samartha nprvopajanane siddha
nimitta naimittikasya vienugrahaa kurute nprvam utpdayatti.
dharm cnekadharmasvabhvas tasya cdhvabhedena dharm pratyavasthit na ca yath
vartamna vyaktiviepanna dravyato+asty evam attam angata ca. katha tarhi, svenaiva
vyagyena svarpengatam asti. svena cnubhtavyaktikena svarpettam iti
vartamnasyaivdhvana svarpavyaktir iti na s bhavaty attngatayor adhvano. ekasya
cdhvana samaye dvv adhvanau dharmisamanvgatau bhavata eveti nbhtv bhvas traym
adhvanm iti.
te vyaktaskm gutmna. [YS 4.13]
te khalv am tryadhvano dharm vartamn vyakttmno+attngat skmtmna
aaviearp. sarvam ida gun saniveavieamtram iti paramrthato gutmna.
tath ca strnusanam --``
gun parama rpa na dipatham cchati /
yat tu dipatha prpta tan myeva sutucchakam //
'' iti.
[Kaivalyapda]
45
[Kaivalyapda]
46
skandhn nikipyny ca pratisadadhtty uktv tata eva punas trasyanti. tath skandhn
mahannirvedya virgynutpdya prantaye guror antike brahmacarya cariymty uktv
sattvasya puna sattvam evpahnuvate. skhyayogdayas tu pravd svaabdena puruam eva
svmina cittasya bhoktram upayantti.
katham --citer apratisakramys tadkrpattau svabuddhisavedanam [YS 4.22]
aparimin hi bhoktaktir apratisakram ca pariminy arthe pratisakrnteva tadvttim
anupatati. tasy ca prptacaitanyopagrahasvarpy buddhivtter anukrimtratay
buddhivttyavii hi jnavttir khyyate. tath coktam.
``
na ptla na ca vivara gir naivndhakra kukayo nodadhnm /
guh yasy nihita brahma vata buddhivttim avii kavayo vedayante
'' iti.
47
[Kaivalyapda]
48
[Kaivalyapda]