Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
AC VE DC MAKNELER
523EO0070
Ankara, 2011
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. DC GENERATRLER VE MOTORLAR .......................................................................... 3
1.1. Doru Akm retim Esaslar
3
1.2. ndklenmi Gerilimin G Etkileri
6
1.3. DC Generatrlerin alma Esaslar
7
1.4. Generatrlerde Komtasyon Kutbu ve Dengeleme Sargsnn Kullanm
8
1.5. DC Generatrlerin Yaps ve eitleri
10
1.6. DC Generatrlerin almas
11
1.6.1. Dardan Uyartml nt Generatr .................................................................... 13
1.6.2. Kendinden Uyartml nt Generatr .................................................................. 13
1.6.3. Kompunt Generatr ............................................................................................. 15
1.6.4. Seri Generatr ...................................................................................................... 16
1.6.5. DC Generatrlerde Gerilim ve Polarite Miktarnn Denetimi ............................. 16
1.6.6. DC Generatrlerde Arza Giderme ...................................................................... 16
1.7. DC Motor ve Paralar
18
1.7.1. Endvi.................................................................................................................. 18
1.7.2. Gvde................................................................................................................... 18
1.7.3. Fralar ve Donanmlar ....................................................................................... 19
1.7.4. Motor Yan Kapaklar ........................................................................................... 19
1.8. DC Motorun alma Esaslar
20
1.9. DC Motor eitleri
21
1.9.1. Doal Mknatsl (Permanent-Magnet) Motorlarn almas ............................. 21
1.9.2. Seri, Paralel ve Bileik Sargl DC Motorlarn almas.................................... 21
1.9.3. Frasz DC Motorlar ........................................................................................... 22
1.10. DC Motorlarn Mekanik zellikleri
23
1.11. DC Motorlarn stenme (Seilme) Oran ve Verimleri
23
1.12. DC Motorun Ynn Deitirme Basamaklar
23
1.13. DC Motorun Hz Denetimi
24
1.14. DC Motor Kayp eitleri
25
1.14.1. Bakr Kayplar .................................................................................................. 25
1.14.2. Demir Kayplar ................................................................................................. 25
1.14.3. Rzgar ve Srtnme Kayplar .......................................................................... 25
UYGULAMA FAALYET
26
LME VE DEERLENDRME
28
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 31
2. ENDSTRYEL DC MOTORLAR .................................................................................. 31
2.1. Endstriyel Uygulamalarda Kullanlan DC Motorlarn alma zellikleri ve
stnlkleri
31
2.2. DC Motorlarda Arza Tespiti
32
2.3. DC Motor Denetleyicilerinin almas
35
UYGULAMA FAALYET
37
LME VE DEERLENDRME
38
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 39
i
3. AC MOTORLAR ............................................................................................................... 39
3.1. Faz Gerilimin Karakteristikleri
39
3.2. Faz Motor Paralar
40
3.2.1. Stator.................................................................................................................... 40
3.2.2. Rotor .................................................................................................................... 40
3.2.3. Motor Yan Kapaklar ........................................................................................... 43
3.3. AC Endksiyon Motorunun almas
43
3.3.1. Rotorda ndklenen Akm ................................................................................... 43
3.4. Motor Balantlar
43
3.4.1. Tork Hz ve Beygir (Hp) Gc in .................................................................... 43
3.4.2. Dn Ynn Deitirmek in ......................................................................... 45
3.4.3. Gerilim Deiimi in .......................................................................................... 45
3.4.4. Hz Deiimi in................................................................................................. 45
3.5. Motor Bilgi Levhalar
46
3.6. Fazl Senkron Motorlar
48
3.7. AC Tek Fazl Motorlar
48
3.8. Tek Fazl Motor Paralar
49
3.8.1. Stator.................................................................................................................... 49
3.8.2. Klemens (Terminal) Balants............................................................................ 49
3.8.3. Rotor ve Yan Kapaklar ........................................................................................ 49
3.8.4. Merkezka Anahtar............................................................................................. 49
3.8.5. Ar Akm Rlesi ................................................................................................ 49
3.9. Tek Fazl Motorlarn Hzn ve Gerilimini Deitirme
50
3.10. Tek Fazl Motorun Balang Torkunu Artrma
50
3.11. Kk (Kesirli) Gl Motorlar
50
3.11.1. Kk (Kesirli) Gl Motorlarn alma Karakteristikleri ............................ 51
3.12. Yardmc Sargl Bir Fazl Motorlar
51
3.12.1. Zt EMK (Elektromotor Kuvvet) ....................................................................... 52
3.12.2. Kullanm Alanlar (Uygulamalar)...................................................................... 52
3.13. Yardmc Sargl Kalk Kondansatrl Bir Fazl Motorlar
52
3.13.1. Elektrik Diyagram ............................................................................................ 52
3.13.2. ift Hz veya ift Gerilim Kullanm in Motor Balants ............................. 53
3.13.3. Devir Yn Deitirme...................................................................................... 53
3.13.4. Kullanm Alanlar (Uygulamalar)...................................................................... 53
3.13.5. Akm Rlesinin almas ................................................................................. 53
3.14. Yardmc Sargl Kalk ve Daimi Kondansatrl Bir Fazl Motorlar
54
3.14.1. Potansiyel Rlesinin Kullanm ......................................................................... 54
3.15. Yardmc Sargl Daimi Kondansatrl Bir Fazl Motorlar
54
3.15.1. Hz Deitirme ................................................................................................... 55
3.15.2. Gerilim Deitirme ............................................................................................ 55
3.15.3. Devir Yn Deitirme...................................................................................... 55
3.16. Glge (Ek) Kutuplu Motorlar
55
3.17. Replsiyon Motorlar
56
3.18. Fazl ve Bir Fazl Motorlarda Arza Giderme
58
3.18.1. Enerji Uygulandnda Motorun Dnmemesi.................................................... 58
3.18.2. Enerji Uygulandnda Rotorun Dnmemesi (nilti) ......................................... 58
UYGULAMA FAALYET
59
ii
LME VE DEERLENDRME
61
RENME FALYET-4 ...................................................................................................... 64
4. AC GENERATRLER ...................................................................................................... 64
4.1. AC Generatrlerin almas
64
4.2. Statordaki AC Gerilim
67
4.3. Faz Gerilim retme
67
4.4. Generatrlerin Bakm ve Arza Giderme
70
UYGULAMA FAALYET
73
LME VE DEERLENDRME
76
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 77
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 79
KAYNAKA ......................................................................................................................... 80
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
523EO0070
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
AC ve DC Makineler
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI ve
DONANIMLARI
LME ve
DEERLENDRME
2.
3.
AC motorlar altrabilecek,
edebilecek ve onarabileceksiniz.
4.
arzalarn
tespit
iv
GR
GR
Sevgili renci,
nsan yaamnda kimi hayati davranlar mevcuttur. Nefes alp vermek, yemek imek,
grmek konumak gibi. Ama hi kimse detayl dnmedike bunlarn varln ve hayati
deerini alglayamaz. Eer nefes alp veremiyorsak havadaki iyi kt kokularn ne anlam
olabilir. Grp konuamyorsak ses ve grntnn ne anlam olabilir. Hi farkna
varmadmz ama srekli kullanmak zorunda olduumuz yaam kaynaklarmz olmasa,
hayattaki gzelliklerin ne anlam olur?
Elektriin olmad bir dnyada, zamanndan daha hzl ilerleyen teknolojinin
hayatmzda hangi deere sahip olabileceini, elektrik makinelerinin kullanlamad bir
dnyada teknolojiden nasl bahsedeceimizi hi dnmeyiz.
Eer bir teknolojiden bahsedilebiliyorsa bu, elektrik-elektronik gelimelerin varl
sayesindedir. Hem kendi hem de dier btn mesleklerin geliimi iin alan elektrik
elektronik teknolojisinin uzuvlarndan olan AC-DC makineler, tm hareketli sistemlerin ana
unsurudur. Kalbi olmayan bir insan nasl yaayamaz ise, elektrik makinesinden yoksun bir
sistemden de hareket beklenemez.
Tm teknolojiler ve yaantmz iin ok byk bir neme sahip olan AC-DC
makineler modl ile; hareketin, elektrik enerjisine ve elektrik enerjisinin, harekete
evrilmesini reneceksiniz. Bu modl baar ile tamamladnzda, AC-DC reten
makineleri ve AC-DC ile alan elektrik makinelerini ihtiya olan yerde devreye
balayabilecek ve arzalarn onarabileceksiniz.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler sonucunda DC motorlar devreye balayabilecek,
arzalarn tespit ederek onarabileceksiniz.
ARATIRMA
1. DC GENERATRLER VE MOTORLAR
1.1. Doru Akm retim Esaslar
Bir iletkende gerilim oluturabilmek endksiyon prensibine dayanr. Endksiyon
prensibine gre; iletken ve manyetik alann birbirlerini etkileyecek ekilde konumlandrlp,
en az birinin hareket ettirilmesi sonucunda iletkendeki ykler harekete geer. Bu olay
sonucunda iletkende bir gerilim meydana gelir. letkende meydana gelen akmn yn sa el
kuralna gre bulunabilir. ekil 1.1i inceleyiniz.
ekil 1.2de mknatsn N-S kutuplar arasnda iletken 1,2,3 ve 4 ynlerinde ayr ayr
hareket ettirilmektedir. letkenin bu ynlerdeki hareketi sonucunda iletken zerinde sa el
kuralna uygun olarak akmlar meydana gelir. ekil 1.3, 1.4 ve 1.5te bu akmlarn oluumu
grlmektedir.
Dikkat edilirse ekil 1.5te akm olumamtr. Sa el kuralna gre de akm olumas
mmkn deildir.
Manyetik alanda hareket ettirilen iletkende akm oluabilmesi iin; iletkenin alan
kuvvet izgileriyle arasnda bir kesime as olmaldr. ekil 1.5te iletken, alana paralel
hareket etmektedir.
e B l v Sin 108
e: letkende indklenen elektromotor kuvvet.Volt
B: Birim yzeydeki manyetik kuvvet izgisi says.............Gaus/cm2
l: Manyetik alan ierisinde hareket eden iletkenin boyu.cm
: letken ile manyetik kuvvet izgileri arasndaki aDerece
10-8: Sonucun volt olarak bulunmas iin gerekli olan sabit arpan
rnek 1: Kuvvet izgilerini 900lik bir a ile kesecek ekilde hareket eden iletkenin
boyu 40 cm, hareket hz 250 cm/sn ve ierisinde bulunduu alann deeri 10000 gaus/cm2
dir. letkende indklenen EMKnin deerini bulunuz?
zm 1:
6
letken: Elektrik akmn ileten maddedir. (Bakr telden yaplan bir bobin
olabilir.)
lev: ki elemandan en az birinin hareket etmesidir. (Genellikle iletken
hareketlidir.)
ekil 1.6: ki temel eleman ile ilevin bir araya getirilmesi ve generatrn alma prensibi
Geriye kalan bunlarn uygun biimde bir araya getirilmesinden ibarettir. Bir araya
getirilirken dikkat edilmesi gereken husus; hareket gerekleirken iki temel elemann
birbirlerinden etkilenmesini salamaktr. Bunun iin de, ya manyetik alan iletken demetinin
ierisinde oluturulur veya iletken demeti manyetik alan ierisinde tutulur. Yani dner
mknatsl veya dner bobinli olur.
Kk gl generatrlerde genellikle manyetik alan dta iletken demeti ise ite
bulunur. Elde edilen gerilimin yn hareketin ve manyetik alann ynne bal olarak
deiir. Hareketin yn veya manyetik alann yn deiirse oluan gerilimin dolaysyla
dar alnan akmn yn deiir. Elektrik makineleri dairesel hareket gerekletirdikleri iin
oluacak olan akmn yn, hareket ynne bal olarak srekli deiir. ekil 1.6da dikkat
edilirse, bobinin st (N kutbu) ksmnda ve alt (S kutbu) ksmnda akm ynleri farkldr. Sa
el kural ile de oluacak akmn yn tespit edilebilir.
Buraya kadar anlatlanlar generatrn temel alma esasdr.
Komtasyon kutuplar ana kutuplarn arasna tam ntr blgesine konur. ekil 1.7de
komtasyon kutbunun kullanm grlmektedir.
Endvi manyetik alannn kutup manyetik alanna kar gsterdii zorlua endvi
reaksiyonu denir. Byk gl generatrlerde endvi reaksiyonunun etkisi dengeleme
(kompanzasyon) sargs kullanlarak giderilir.
ekil 1.8: Dengeleme sargsnn kullanm (a) ve bu sargnn endvi reaksiyonuna etkisi (b)
10
11
12
13
14
15
16
17
1.7.1. Endvi
Endvi; DC dinamo, DC motor ve AC seri motorun, dnen ksmdr. Bu eleman, 0,30,7 mm kalnlnda elik saclardan yaplm silindirik gvde zerine alm ve oluklara
yerletirilmi sarglardan olumutur. Endvi sarglarnn ular, bakr dilimlerinden yaplm
olan ve zerine fralarn temas ettii ksma (kolektre) balanmtr. ekil 1.20de
endvinin yaps verilmitir.
1.7.2. Gvde
DC ya da AC ile alan makinelerde N-S kutuplarnn oluturulmas iin yaplm
olan sarglarn yerletirildii ksma indktr denir. Kk makinelerin indktrleri doal
mknatstan yaplrken, yksek gl makine indktrleri ekil 1.21de grld gibi
bobinlerle oluturulur.
18
19
ekil 1.24te sol el kural grlmektedir. Sol el kuralna gre; iaret parma ynnde
bir manyetik alann (B) olduu ortama, zerinden orta parmak ynnde akm (I) geen bir
iletken sokulursa, iletkene ba parmak ynnde bir kuvvet (V) etkidii grlr. Buna gre
DC motorun almas, ekil 1.25 ve 1.26da grlmektedir.
20
ekil 1.27: Bileik (a), seri (b) ve paralel (c) motorlarn balants
21
22
ekil 1.29: Drt kutuplu doal mknatsl rotor (a), sekiz kutuplu doal mknatsl rotor (b) ve
frasz DC motor rotor ve stator (c)
23
24
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
DC MOTORLARI ALITIRMAK
lem Basamaklar
DC
yapmak
motorun
neriler
balantsn
Devre
emasna
uygun
olarak balanty yapnz.
26
27
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen oktan semeli sorularda doru olduunu dndnz bir
seenei iaretleyiniz.
1.
2.
B) nt sarg-uyartm sargs
D) Uyartm sargs-endvi sargs
3.
4.
5.
6.
7.
8.
28
PERFORMANS DEERLENDRME
29
KONTROL LSTES-1
ELEKTRK-ELEKTRONK
TEKNOLOJS
AC-DC Makineler
Alan Ad:
Modl Ad:
Faaliyetin Ad:
Faaliyetin
Amac:
AIKLAMA:
DC Motorlar altrmak
Tarih:
rencinin
Ad Soyad:
No:
Snf:
DC motorlar altrabilecek,
arzalarn onarabileceksiniz.
Blm:
Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini
doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile
tekrar alnz.
DEERLENDRME LTLER
1
2
3
4
5
6
7
9
10
11
Arzay onardnz m?
12
13
Evet
Hayr
DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda
retmeninize bavurunuz gerekiyorsa yeniden, konu ve uygulama tekrar yapnz.
30
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler sonucunda endstriyel DC motorlar devreye
balayabilecek, arzalarn tespit ederek onarabileceksiniz.
ARATIRMA
2. ENDSTRYEL DC MOTORLAR
2.1. Endstriyel Uygulamalarda Kullanlan DC Motorlarn alma
zellikleri ve stnlkleri
DC motorlar daha ok endstride kullanlr. Motorun dairesel hz uygulanan voltajla
doru orantldr. k momenti ise bobin akm gc ile doru orantldr. Eer hareket
hassas bir ekilde kontrol edilmek isteniyorsa geri besleme kullanlmaldr. Genel DC servo
motorlar, zerlerinde yer ve hz alglayclar bulundurur. Byk motorlarda bobinli statorlar
bulunurken, kk olanlarnda sabit mknats statorlar bulunur. Samarium kobalt
mknatslarnn kullanlmasyla yksek g/arlk oranlarna ulalr.
Ayrca DC motorlar senkron kumanda sistemlerine imkn vermektedir. DC motorlar
ile uzaktan devir ve tork ayar yapmak mmkn iken, birok sistemi seri ve paralel
altrmak, sabit ekmeli sarmalar yapmak da mmkndr. ekil 2.1de endstriyel DC
motor rnei grlmektedir.
31
stnlkleri
Hzl ve hassastr.
Ucuzdur.
Mahzurlar
32
Ar yklenme
Paralarn balanslarnn bozuk yaplmas veya yaplan ilemden dolay yksek titreim
olan alanlara yeterince titreim izolasyonu yaplmamas da titreime sebep olur. Hatal
eksenel ayarlamalar (kaplinlerde ve kaylarda), hatal montaj ya da operasyon srasndaki
deiikliklerden kaynaklanr. Bu durum motor yataklarna ar yk binmesine bunun sonucu
olarak da srtnmenin artp yataklarn mrnn azalmasna sebep olur.
Stator sarm problemleri elektrik motorunun hem enerji tketimini artrr, hem
de verimini hzl bir ekilde drr.
33
34
35
36
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
ENDSTRYEL DC MOTORLARI ALITIRMAK
lem Basamaklar
neriler
G
kaynan
0
Va
ayarlaynz.
G kayna kn motora
balaynz.
Motor
istenilenin
aksine
dnyorsa motor balant
ularnn yerini deitiriniz.
Arzal endstriyel DC motoru onarmak
37
G
kaynann
gerilim
deerini yava yava artrnz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
2.
3.
4.
5.
38
RENME FAALYET3
RENME FAALYET-3
AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler sonucunda AC motorlar devreye balayabilecek,
arzalarn tespit ederek onarabileceksiniz.
ARATIRMA
3. AC MOTORLAR
3.1. Faz Gerilimin Karakteristikleri
fazl AC makinelerde retilen fazl gerilim, endstride R-S-T (L1-L2-L3) olarak
bilinir. R-S-T gerilimleri, aralarnda 120er derece faz fark bulunan gerilimlerdir. ekil
3.1de faz gerilim erisi grlmektedir.
FORMAN
ekil 3.1: 3 fazl AC erisi
fazl makinelerde ntr hatt kullanlmaz. faz, kendi aralarnda sra ile ntr grevi
grr. Zaman erisi akmn yn deiim noktasdr. Zaman erisinin altnda ve stnde akm
ynleri farkldr. faz gerilimde her fazn deeri ayr ayr olmak zere, zamanla art ve eksi
maksimum deerleri arasnda deiim gsterir.
3.2.2. Rotor
fazl motorlarn dnen ksmna rotor denir. Sincap kafesli ve sargl olmak zere
iki eidi vardr. Bunlar;
3.2.2.1. Sincap Kafesli Rotor
Stator gibi silisli saclardan preslenerek paket edildikten sonra, zerindeki kanallara
eritilmi alminyum dklp, dklen alminyum ubuklarn iki batan ksa devre edilmesi
ile elde edilir. ekil 3.3te grld gibi alminyum ubuklar kafes eklinde grlr.
40
fazl alternatif akmn oluturduu dner alan ierisinde hareket eden sincap kafesli
rotor ekil 3.4te gsterilmitir.
41
42
ekil 3.9 ada klemens kutusu, bde ise yldz balant grlmektedir. Kpr atlan
u yldz bal olup, dier uca ebekeden R-S-T fazlar balanr.
ekil 3.9: fazl AC motor klemens kutusu (a), yldz balant ekli
44
ekil 3.11 ada klemens kutusu, bde ve cde gen balant grlmektedir.
3.4.4. Hz Deiimi in
fazl AC motorlarn devir saylar, frekans ve kutup says deitirilmek sureti ile
deitirilebilir.
ekil 3.12: AC motor devir ayarlama iin; frekans deitirici (a), redktr (b)
46
Kimlik numaras
Gvde tipi
Motor tipi
Motor model tipidir. rnein A GM L4a , Typ Gm 200L vb.
Faz
Motorun ka fazla altn gsterir. rnein 1 faz , 3 faz vb.
Hz (rpm)
Motorun devir saysn gsterir. rnein 1350d/d, 1120rpm , 2850U/min vb.
Gerilim
Motorun normal alma gerilimini gsterir. rneim 380V, 220V vb.
Akm
Motorun normal alma akmdr. rnein 3A, 5.7A, 4.2A vb.
Frekans
Motorun alma frekansdr. rnein 50 Per./sn,50Hz vb.
Servis faktr
alma periyodu
Motorun balant eklidir. rnein yldz-gen
zolasyon snf
Ortam scakl
Motorun alma ortam ssdr. rnein 1200C, 1800C vb.
Nema kodu
ekil 3.14te motor etiketi grlmektedir.
47
ns
120 f
2p
48
ekil 3.16: ( a ) Direkt stmal tip, bir fazl ar akm rlesi. ( b ) Endirekt stmal tip, bir fazl
ar akm rlesi. ( c ) Endirekt stmal tip, bir fazl ar akm rlesinde stc tel ve bimetalin
grnts.
50
51
ekil 3.20de bir fazl yardmc sargl asenkron motorun prensip emas verilmitir.
52
53
54
3.15.1. Hz Deitirme
Oto trafosu ile gerilim ayar yaplmak sureti ile devir ayar yaplabilir.
55
56
57
Sigortalar atktr.
Termik atktr.
Motor iki faza kalmtr.
Kablolarda kopukluk vardr.
Motor yanktr.
58
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Motor
anz.
Arzal
tespit etmek
AC
klemens
motorun
kutusunu
arzasn
59
60
Arza
tespit
ve
onarm
ilemlerinde uygun l ve el
aletlerini kullannz.
Ayn
ilemleri,
balantsn gen
tekrarlaynz.
klemens
yaparak
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
2.
3.
Bobin ular; 1. bobin U1-U2, 2. bobin V1-V2, 3. bobin W1-W2 olan bir asenkron
motorun yldz balants hangi kta doru verilmitir?
A) U1-V1-W1 ksa devre, U2-V2-W2 ebeke
B) U1-U2-W2 ksa devre, U2-V1-V2 ebeke
C) V1-V2-W1 ksa devre, U!-U2-W2 ebeke
D) W1-W2-U2 ksa devre, V1-V2-U1 ebeke
4.
5.
6.
Yardmc sargl bir fazl motorlarda yardmc sarg nasl devreden karlr?
A) Zaman rlesi ile
B) Merkezka anahtar ile
C) alter ile
D) Kontaktr ile
7.
61
PERFORMANS DEERLENDRME
Yukarda verilen asenkron motor gibi; 3 faz 380V, max. 4KWlk bir asenkron motoru
gen olarak yksz altrnz.
62
KONTROL LSTES
ELEKTRK-ELEKTRONK
TEKNOLOJS
AC-DC makineler
Alan Ad:
Modl Ad:
Faaliyetin Ad:
Faaliyetin
Amac:
AIKLAMA:
AC motorlar altrmak
Tarih:
rencinin
Ad Soyad:
Nu:
Snf:
AC motorlar altrabilecek,
arzalarn onarabileceksiniz.
Blm:
Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini
doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile
tekrar alnz.
DEERLENDRME LTLER
1
2
3
4
5
9
10
11
Arzay onardnz m?
12
13
Evet
Hayr
DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda
yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.
63
RENME FAALYET4
RENME FALYET-4
AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler sonucunda AC generatrleri, devreye balayabilecek,
arzalarn tespit ederek onarabileceksiniz.
ARATIRMA
4. AC GENERATRLER
4.1. AC Generatrlerin almas
Generatrler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren elektrik makineleridir.
Manyetik alan ierisinde dnen bir iletkende endksiyon yolu ile bir elektromotor kuvvet
olumas prensibine gre alr. Doru akm generatrnn almasna benzer.
Generatrlerde kolektr yerine bilezikler kullanlmtr. Generatrler duran endvili veya
dnen endvili olarak iki trl yaplr. ekil 4.1de dner endvili generatrn prensip
emas verilmitir.
64
ekil 4.2, 4.3, 4.4 ve 4.5te, kutuplar doal mknatstan oluan dner endvili bir
generatrde alternatif akmn elde edilii grlmektedir.
ekil 4.3 cde iletken manyetik alana paralel hareket ettii iin akm olumamaktadr.
Bu noktada akm, yn deitirmektedir.
65
ekil 4.5 Gde iletken manyetik alana paralel hareket ettiinden akm olumamakta
fakat, akm yn deitirmektedir.
Bobinde oluan akm ve gerilimin erisi sins grafiine benzediinden sinoidal
olarak adlandrlr. ekil 4.6da N-S alan iinde dndrlen bobinde oluan AC'nin ekli
verilmitir.
66
ekil 4.6: N-S kutuplar arasnda dndrlen bobinde oluan ACnin ekli
2pn
.......Hz forml ile bulunur.
120
2p : Kutup says
n : Devir saysd/dk.
Generatr iine yerletirilmi olan sarg ekil 4.8de grld gibi, N-S manyetik
alan altndan geirildii zaman kuvvet izgilerinin etkisiyle sarglarn iindeki elektronlar ve
oyuklar hareket etmeye balayarak akm oluturmaktadr. Oluan bu fazl alternatif akm
fazl alclar tarafndan kullanlr.
68
Aadaki ekilde deney amal yaplm basit bir dner mknatsl generatr
grlmektedir.
Generatr milini evirmek iin uygun dzeneklerle su, rzgar, Lpg, petrol rnleri,
kmr, yer alt termal kaynaklar gibi maddeler kullanlr. Elektrik motoru ile de evrilebilir
fakat, retilen enerji motora harcanan enerjiden daha kk olacandan, faydadan ok zarar
ettirir.
69
Ar yklenme,
Gerilim ykselmesi,
Dengesiz ykleme,
Genel gz kontrol
Yakt seviyesi
Motor ya ve su durumu
Motor hava emi ve k rahatl
Ak balant kablolarnn durumu
k alteri ve acil stop butonunun pozisyonlar
Devreye alnan generatr; dizel motor alt halde enerji vermiyorsa srasyla;
Transfer panosunu,
Kontrol panelini,
Klemens kutusunu,
Uyartm (tahrik) akm diyotlarn,
Uyartm ve ana sarglar kontrol ediniz.
70
71
ebeke kesildii anda ebeke kontaktr devreden kar ve generatr devreye girer.
Generatrn devreye girmesi 10-25sn arasdr. Bu srede sras ile; dizel motor alr,
uyartm akm gemeye balar, generatr enerji vermeye balar, generatr enerjisi istenilen
seviyeye ular ve yk generatre geer. ekil 4.13te generatr klemens kutusu verilmitir.
72
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Genel
gzle
yapnz.
Motor
ya
ve
kontrollerini yapnz.
Ak balant kablolarnn
durumunu kontrol ediniz.
Generatr
klemens
kutusunu ydz olarak
hazrlaynz.
Transfer
panosunu
hazrlayp,
ebeke
ve
generatr
kontaktrleri
arasnda
elektriki
kilitlemeyi salaynz.
Generatr
yapnz.
Transfer
pano
kontaktrlerinin ntlenen
R-S-T k ularndan, yk
kontrol
su
balantsn
73
ana sigortasna
balant yapnz.
faz
Generatr
panosundan
otomatik
alnz.
kontrol
generatr
pozisyonuna
Arzal
generatrn
arzasn tespit ediniz.
74
75
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
2.
3.
4.
5.
B) Elektrik C) Mazot
D) LPG
76
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Yukardakiler gibi byk ( faz) veya kk (bir faz) bir generatr ile yk beslemesi
yapnz.
77
PERFORMANS DEERLENDRME
KONTROL LSTES
ELEKTRK ELEKTRONK
TEKNOLOJS
AC DC MAKNELER
Alan Ad:
Modl Ad:
Faaliyetin Ad:
Faaliyetin
Amac:
AIKLAMA:
Generatrleri altrmak
Tarih:
rencinin
Ad Soyad:
Nu:
Generatrleri altrabilecek ve Snf:
arzalarn onarabileceksiniz.
Blm:
Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini
doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile
tekrar alnz.
DEERLENDRME LTLER
1
2
3
4
5
10
11
12
lemleri tekrarladnz m?
13
6
7
8
9
Evet
Hayr
DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda
yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.
78
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
B
D
B
A
A
B
C
C
A
D
C
C
D
C
C
A
C
A
B
D
A
C
A
B
A
79
KAYNAKA
KAYNAKA
Yrd. Do. Dr. BAL Gngr, zel Elektrik Makineleri, Gazi niversitesi,
Ankara 1997.
80