2022 YKS KAYNAKLARI 2022 YKS DENEMELERİ

KANALIMIZ KANALIMIZ

ÖSYM ÇIKMIŞ SORULAR 2022 BENİM HOCAM KAYNAKLARI

KANALIMIZ KANALIMIZ
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK

BİYOLOJİ
SİSTEMLER
İNSAN FİZYOLOJİSİ
Konu Anlatımlı Soru Bankası

Şebnem ARI
Rana BERFİN
 Copyright ©
Bu kitabın her hakkı yayınevine aittir.
Hangi amaçla olursa olsun, bu kitabın tamamının ya da bir kısmının, kitabı yayınlayan yayınevinin
önceden izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması,
yayınlanması ve depolanması yasaktır.

11–0921–01
ISBN: 978-605-06448-8-3

Genel Yayın Koordinatörü

Aslan AYDIN

Editörler
Gülcan YALÇIN
Berkay ŞAHİN

Yazarlar
Şebnem ARI
Rana Bern

Dizgi
Biyotik Yayınları Dizgi Birimi

Basım Yeri

WhatsApp İletişim numarası

0 543 411 53 09

www.biyotik.com.tr

biyotik@outlook.com

biyotik

@biyotikyayinlari
 SUNU
Değerli öğretmenlerimiz ve sevgili öğrenciler,

“Sadece Biyoloji” sloganı ile yola çıkan Biyotik Yayınlarının bir hayali var: Her öğ-
renci BİYOLOJİ sevebilir ve sınavlarda başarılı olabilir. Bu amaçla Biyotik Ya-
yınları olarak her seviyeden öğrenciye hitap eden elinizdeki Biyoloji Sistemler
Konu Anlatımlı Soru Bankası kitabını hazırladık.

Kitabımız toplam dokuz bölümden oluşmaktadır. Konu anlatımları MEB müfredatında-

ki kazanımlar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Her bölümün arkasında ilgili sisteme ait
sorular bulunmaktadır.

Konu anlatımlarının videolarına www.biyotik.com.tr sayfasından ulaşabilirsiniz.

Kitabın hazırlanmasında bize katkı sağlayan değerli öğretmenlerimiz Aslan AYDIN, Can-
set YILDIZ, İbrahim ALTUN, Dilek KORKMAZ, ve Ülkü BAKIR’a teşekkür ederiz.

Kitabımızın ön kapağında bulunan Whatsapp İletişim Numarasını (0 543 411 53 09)

kullanarak yazarlarımızla iletişime geçebilirsiniz.
Başarı dileklerimizle...

BİYOTİK YAYIN KURULU

 İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM SİNİR SİSTEMİ Sindirime Yardımcı Organlar ......................................118

Sinir Sisteminin Yapısı, Görevleri ve İşleyişi .............. 5 Sindirimde Görev Alan Hormonlar ve Etkileri .............120

İmpuls Oluşumu ve İletimi .......................................... 8 Besinlerin Kimyasal Sindirimi .....................................121

Merkezi Sinir Sistemi .................................................. 15 Besinlerin Emilimi .......................................................124

Beyin........................................................................... 15 Bölüm Testi.................................................................127

Omurilik ...................................................................... 19
Çevresel Sinir Sistemi ................................................ 21 6. BÖLÜM DOLAŞIM SİSTEMİ
Bölüm Testi................................................................. 21 Kalp ............................................................................139
Damarlar .....................................................................143

2. BÖLÜM ENDOKRİN SİSTEM Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı ...................................147

Hormonların Kimyasal Yapısı ..................................... 39 Kan .............................................................................148

İnsanda Endokrin Bezler ve Hormonlar ...................... 40 Lenf Sistemi ................................................................152

Geri Bildirim (Feed Back) Mekanizması ..................... 47 Bağışıklık (Savunma) Sistemi..................................... 2

İç Denge (Homeostasis) ............................................. 48 Bölüm Testi.................................................................157

Bölüm Testi................................................................. 49
7. BÖLÜM SOLUNUM SİSTEMİ
3. BÖLÜM DUYU ORGANLARI Dış Solunum ...............................................................173

Göz ve Görme Duyusu ............................................... 60 İç Solunum..................................................................173

Kulak ve İşitme Duyusu .............................................. 66 Burun ..........................................................................174

Burun ve Koku Alma Duyusu...................................... 71 Akciğerler....................................................................175

Dil ve Tat Alma Duyusu .............................................. 22 Soluk Alıp Verme Mekanizması..................................176

Deri ve Dokunma Duyusu........................................... 73 Gaz Alışverişinin Denetlenmesi ..................................177

Bölüm Testi................................................................. 77 Bölüm Testi.................................................................181

4. BÖLÜM DESTEK VE HAREKET 8. BÖLÜM ÜRİNER SİSTEM

SİSTEMİ İnsanda Üriner Sistem ................................................192

İskelet Sistemi ............................................................ 87 İdrar Oluşumu .............................................................194

Kemik Doku ................................................................ 88 Böbreğin Hormonal Kontrolü ......................................199

Kıkırdak Doku ............................................................. 90 Bölüm Testi.................................................................201

Eklemler...................................................................... 91
Kas Çeşitleri ............................................................... 92 9. BÖLÜM ÜREME SİSTEMİ
Kasılma Sırasında Meydana Gelen Olaylar ............... 95 Erkek Üreme Sistemi ..................................................213

Bölüm Testi.................................................................101 Dişi Üreme Sistemi .....................................................218

Dişi Üreme Sistemini Kontrol Eden Hormonlar...........221

5. BÖLÜM SİNDİRİM SİSTEMİ Menstüal Döngü .........................................................222

İnsanda sindirim Sistemi.............................................112 İnsanda Embriyonik Gelişim Süreci ............................226

Sindirim Sistemi Organları ..........................................113 Gebelik Dönemi ..........................................................228

Bölüm Testi.................................................................231
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

B Ö L Ü M

1 DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

SİNİR SİSTEMİ

İnsanlarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, dokular bir-

leşerek organları, organlar birleşerek sistemleri oluşturur. Canlı organizmada
vücudun fonksiyonlarını zyoloji bilimi inceler. Sistemlerin uyum içinde çalışma-
sı ve homeostasinin korunması, sinir sistemi ile endokrin sistem gibi denetleyici
ve düzenleyici sistemler ile sağlanır. Duyu organları ile de iç ve dış çevreden
gelen uyarılar algılanır.

A. SİNİR SİSTEMİNİN YAPISI, GÖREVLERİ VE İŞLEYİŞİ

Sinir sistemini oluşturan doku, sinir hücreleri (nöronlar) ile bu hücrelere des-
teklik yapan, koruma ve beslenmesine yardım eden glia adı verilen hücrelerden
oluşur. Nöronlar; uyarılabilen, elektriksel sinyalleri iletebilen ve uyarılara cevap
verebilen sinir hücreleridir.

Nöronlar şu özelliklere sahiptir: Mitokondri

• Özelleşmiş hücreler olup genellikle bölünemeyen hücrelerdir.

• Metabolizmaları oldukça yüksektir. Bu yüzden bol oksijen ve glikoz deste- Hücre

Çekirdek gövdesi
ğine ihtiyaç duyarlar.
Miyelin kılıf
Genel olarak bir nöron; hücre gövdesi ve buradan çıkan dendrit ve Dentrit
akson denilen yapılardan oluşur. Ranvier
Schwann boğumu
1. Hücre Gövdesi hücresi
n
so
Hücre gövdesinde belirgin bir çekirdekçik içeren çekirdek, serbest ribozom Ak
ve granüllü ER (nissl cisimcikleri), golgi, mitokondri gibi organeller sinir hücresi
sitoplazmasında bulunur. Hücre iskeleti elemanı olan mikrotübüller ve nörob- Akson ucu
riller de hücre gövdesinde bulunur. Sinaptik uç

2. Dendritler
Hücre gövdesinden çıkan çok sayıda uzantı olup diğer nöronlardan gelen Sinir hücresi
uyarıları alır. Hücre gövdesinde bulunan organellerin birçoğu dendritlerinde de
bulunur. Dallanmış yapısı ile gelen sinyalleri almak için geniş bir yüzey alanı
sağlar.
5
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

3. Aksonlar
Hücre gövdesinden çıkan tek bir uzantı şeklindedir. Sinir hücrelerinde ak-
Örnek Soru
son uzunluğu farklılık gösterebilir ve uzunlukları boyunca dallanmalar verebilir.
I. Aktif taşıma yapma
Siyatik sinir hücresinin aksonu omurilikten ayak parmak uçlarına kadar uzanır.
II. Miyelin kılıf bulundurma Uzun aksonlar sinir li olarak adlandırılmaktadır. Aksonun dallanmış olan her
III. Uyarıyı taşıma bir ucu, uyarıyı sinaps adı verilen bağlantı yerinden diğer sinir hücresine aktarır.
IV. Çekirdek bulundurma
Akson ucundan sinaptik boşluğa salgılanan nörotransmitter olarak tanımla-
Yukarıdaki özelliklerden hangilerinin tüm nan kimyasal maddeler ile uyarılar diğer bir sinir hücresine veya tepki organına
nöron çeşitlerinde bulunması beklen- iletilir.
mez?
Sinir dokuda nöronlarla birlikte bulunan yardımcı hücreler de vardır. Bu
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III hücrelere glia hücreleri denir. Glialar nöronlara desteklik sağlar ve nöronların
D) III ve IV E) II, III ve IV beslenmelerine yardımcı olur. Örneğin; Schwann hücreleri çevresel sinir siste-
mindeki bazı nöronların aksonlarının etrafında miyelin kılıf oluşturur. Etrafında
Çözüm: Her sinir hücresi miyelin kılıf bulundur-
miyelin kılıf bulunan aksonlara miyelinli aksonlar denir. Oligodendrosit, astrosit,
maz. Ancak polarizasyon için aktif taşıma ya-
par. Uyarıyı taşır ve çekirdek bulundurur.
mikroglia ve ependimal hücreler gibi merkezi sinir sisteminde de bulunan glia
Cevap A hücreleri vardır.

• Mikroglialar; merkezi sinir sistemini patojenlere ve hastalıklara karşı korur.

• Oligodendrositler; merkezi sinir sistemine ait nöronlarda miyelin kılıfı oluş-

turur.

• Ependimal hücreler; merkezi sinir sisteminin boşluklarını örter.

• Astrositler; beyin bariyerini oluşturur. Nöronları destekler, birbirine bağlar

ve nöronların besin sağlama hatlarına dayanak noktası oluşturur.

Örnek Soru
Ependimal hücreler
Kılcal damar
Sinir hücreleri olan nöronlarla ilgili ola-
rak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Astrosit
A) Dendritler, nöronların diğer sinir hüc- Nöron
relerinden gelen uyarıları almasını
sağlar.

B) Nöronların aksonlarında impuls iletimi- Oligodendrosit

Akson
ni hızlandıran miyelin kılıf bulunabilir. ucu
sinaps
C) Nöronların hücre gövdelerinde iğ
ipliklerinin oluşmasını sağlayan sentro-
zomlar bulunur. Miyelin

D) Nöronların sitoplazmalarına nöroplaz- Dentrit

Ranvier
ma denir. Mikroglia
boğumu

E) Nöronların hücre zarlarına nörolemma

denir.
İnsanda sinir sistemindeki glia hücreleri
Çözüm: Genel olarak bir sinir hücresi bölüne-
mez. Sentrozom bulundurmaz ve bu yüzden iğ Miyelin kılıf dendritlerde bulunmaz. Miyelin kılıf aksonun elektriksel izo-
iğliği de oluşmaz. lasyonunu sağlayarak impuls iletimini hızlandırır. Örneğin; miyelinli sinir hüc-
Cevap C relerinde impuls iletimi miyelinsiz hücrelere göre yaklaşık 10 kat kadar daha

6
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

hızlıdır. Çevresel sinir sistemi nöronlarında miyelin kılıfta schwann hücreleri ak-
son boyunca birbirine değmeden uzandığından aralarında miyelin içermeyen
Örnek Soru
boşluklar oluşur. Aksonda miyelin içermeyen bu düğümlere ranvier boğumları
denir. Ranvier boğumları impuls iletiminde atlamalı iletime yol açar. Ara nöronları zarar görmüş bir birey için;

+ I. çevresel sinir sisteminden merkezi sinir

+ +
+ + +
+ sistemine doğru impuls iletimi olmaz,
Akson II. çevreden gelen uyarıları alamaz,
++ +
+ +
+ III. çevresel sinir sisteminden gelen impuls-
ları değerlendiremez,
   IV. motor nöronlara impuls gönderemez
Miyelin kılıf Ranvier Miyelin kılıf
boğumu
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Miyelinli aksonlarda iletim hızlıdır. Aksiyon potansiyeli ranvier boğumlarında
oluşur ve sıçrayarak iletilir. A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III

Nöronlar işlevlerine göre duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron olmak D) I, II ve IV E) II, III ve IV
üzere üç gruba ayrılır.
Çözüm: Ara nöron hasarlı olduğunda duyu
1. Duyu Nöronları (Afferent Nöronlar): Dendritleriyle reseptörlerden aldıkları nöronu ile gelen impuls alınamaz, değerlendiri-
uyarıları merkezi sinir sistemine (MSS) taşırlar. lemez ve yanıt oluşturulup motor nöronda uyarı-
ya yol açamaz.
2. Ara Nöronlar (İnter Nöronlar/Bağlantı nöronları): Merkezi sinir sistemine
Cevap E
ait hücreler olup duyu nöronlarından gelen uyarıları alır ve değerlendirirler.
Oluşturdukları yanıtı motor nöronlara iletirler.

3. Motor Nöronlar (Efferent Nöronlar): Merkezi sinir sisteminden çıkan nöron-

lardır. Merkezi sinir sisteminden gelen yanıtı kas veya salgı bezi gibi tepki
organına iletirler.

2 Duyu nöronları
reseptörlerden 3 Ara nöronlar hem duyu hem de
gelen uyarıyı ara motor nöronlarla bağlantılıdır.
Duyu nöronu nörona iletir. Gelen uyarılara burada cevap
oluşturulur.
1 Reseptörlerde
oluşan uyarı
Kas
duyu nöronalarına Ara nöron Örnek Soru
iletilir.
4 Ara nöronda Motor nöronlar ile ilgili olarak aşağıdaki-
Omurilik
değerlendirilen lerden hangisi söylenemez?
Motor nöron
bilgi, motor nöronlarla
A) Miyelinsiz olabilirler.
efektör organa iletilir.
B) Nörotransmitter üretemezler.
İşlevlerine göre nöronlar
C) Bez, kas gibi efektörlerle sinaps yapa-
Sadece duyu nöronu Sadece ara nöronu Sadece motor nöronu bilirler.
zarar görmüş kişi zarar görmüş kişi zarar görmüş kişi
D) Duyu nöronu ve ara nöronla sinaps ya-
Eline iğne battığını his- Eline iğne battığını Eline iğne battığını hisse- pabilirler.
setmez. hissetmez. der.
E) Motor nöron hasarında ilgili efektör
Fakat değerlendirme sonu-
Fakat elini oynatabilir. Tepki oluşturmaz. uyarılamaz.
cu tepki organına iletemez.
Estetik veya tedavi amaçlı Çözüm: Motor nöronlar, nörotransmitter üretir-
Lokal anestezi örnektir. Felç durumu örnektir. botoks uygulaması ör- ler. Ürettikleri nörotransmitter ile efektör organ-
da yanıt oluştururlar.
nektir.
Cevap B

7
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

B. İMPULS OLUŞUMU VE İLETİMİ:

Tepki şiddeti
 

Nöronlarda ışık, ses, koku gibi duyu organlarından gelen çeşitli uyaranların
etkisi ile elektriksel ve kimyasal değişiklikler olur. Bu değişikliklere impuls (uya-
rı) denir.
Uyarı şiddeti

Bir sinir hücresinde impuls oluşumunu sağlayan en düşük uyarı şiddeti eşik
Eşik şiddeti veya eşik değer olarak adlandırılır. Eşik değerin altındaki uyarılar sinir
değer
hücresinde elektrokimyasal değişikliğe yol açmaz. Yani uyarılmaz. Eşik değer-
deki veya üzerindeki uyarılara ise aynı şiddette cevap verir. Buna ya hep ya hiç
Tek bir sinir hücresinde eşik değer ve üzerin-
kuralı denir.
deki uyarı şiddetinin artışı, sinir hücresindeki
tepki şiddetini değiştirmez. Buna ya hep ya Tek sinir teli, tek kas teli ve tek kalp kası teli bütünüyle ya hep ya hiç yasası-
hiç kuralı denir. na uyar. Ancak birçok sinir aksonunun bir araya gelmesiyle meydana gelen bir
sinir kordonu (sinir demeti) veya birçok kas telinden meydana gelen kas lieri
ya hep ya hiç prensibine uymaz. Çünkü her sinir telinin uyarılma eşiği birbirin-
  

demeti şiddeti

den farklılık gösterebilir.

Tepki

Sinir kordonuna düşük şiddette verilen bir uyarı yalnızca eşik değeri düşük
Sinir

olan sinir hücrelerinde impuls oluşturacak, eşik değerine ulaşmayan sinir hüc-
relerini ise uyaramayacaktır. Uyarı şiddeti artırılırsa uyarılan sinir hücresi sayısı
ve dolayısıyla impuls sayısı da artar. Beyindeki duyu merkezlerine gelen impuls
şiddeti
Uyarı

sayısının artışı verilen tepkinin şiddetini belirler. Ancak belli bir değerden sonra
Eşik
değer
uyarı şiddeti arttırılsa da tepki şiddeti değişmez. Çünkü; sinir kordonunda uya-
rılacak tüm sinirler uyarılmıştır.
Bir sinir demetinde eşik değer ve üzerindeki
uyarı şiddetinin artışı ile sinir demetinde uya-
rılan sinir teli sayısı artacağından tepki şiddeti Örnek Soru
de artar. Sinir demetindeki tüm sinirler uyarıl- Aşağıdaki grakte bir sinir kordonunda uyarı şiddetine bağlı olarak aksiyon
dığında ise tepki şiddeti, uyarı şiddeti artırılsa potansiyelinde meydana gelen değişimler gösterilmiştir.
bile sabit kalır.
potansiyeli
 
Aksiyon

toplamı

Not al...
şiddeti
Uyarı

1 2
3
.................................................................... 4
5
6
.................................................................... Buna göre aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır?

.................................................................... A) 1 ve 2 numaralı uyarı şiddeti ile hiçbir sinir teli uyarılmamıştır.

.................................................................... B) 3, 4 ve 5 numaralı uyarı şiddetlerinde sinir kordonunda eşik değeri

aşan aynı sayıda sinir teli vardır.
....................................................................
C) 6 numaralı uyarının şiddeti, 5 numaralı uyarının şiddetinden fazla ol-
.................................................................... sa da sinir kordonunda her iki uyarı için tüm sinirler uyarılmış olabilir.

D) 3 numaralı uyarıdan 5 numaralı uyarıya doğru gidildikçe, sinir kordo-

....................................................................
nunda oluşan aksiyon potansiyeli sayısı artmıştır.
.................................................................... E) 4 numaralı uyarıdan, 5 numaralı uyarıya geçişte tek bir sinir telindeki
aksiyon potansiyeli frekansı artmıştır.
....................................................................
Çözüm: 3. 4 ve 5 nolu uyarı şiddetlerinde uyarının artışı eşik değeri aşan sinir
teli sayısını da artırır. Grakte bu durum toplam aksiyon potansiyellerinin artışı
ile gösterilmiştir.
Cevap B
8
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

C. NÖRONLARDA İMPULS İLETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:

Sinir hücrelerinde impuls hızı uyaranın şiddetine bağlı olarak değişmez. Örnek Soru
Yani uyaran şiddeti eşik değer ve üzerindeyse bile sinir telinde impuls iletim
Aşağıdaki tabloda çeşitli hayvan gruplarına
hızı sabit olacaktır.
ait K, L, M, N ve P olarak adlandırılan nöron-
ların bazı özellikleri verilmiştir.

Nöron Miyelin kılıf Akson çapı (mm)

K Yok 1
İmpuls hızı

L Yok 500
M Var 5
N Var 10
1 2 3 4 5 P Var 20
Uyarı şiddeti

Tablodaki bilgilere göre K, L, M, N ve P

Bir sinir hücresinde uyarı şiddeti artsa da impuls iletim hızı değişmez.
nöronlarının hangisinde impuls iletimi-
nin en hızlı olması beklenir? (2010 LYS)
Tepki şiddetini etkileyen faktörler İmpuls hızını etkileyen faktörler
A) K B) L C) M D) N E) P
Nöronların miyelinli veya miyelinsiz ol-
Uyaranın şiddeti Çözüm: Miyelinli nöronlarda impuls iletim hızı
ması (miyelinli nöronda hızlı)
miyelinsiz nöronlara göre daha hızlıdır. Akson
çapı arttıkça impuls iletim hızı artar. Çünkü akson
Uyaranın frekansı (sıklığı) Akson çapı (akson çapı arttıkça artar)
çapı geniş olanlarda dar olanlara göre nöronun
direnci daha düşüktür.
Sıcaklık artışı belli bir değere kadar im-
Uyarının süresi Cevap E
puls iletim hızını artırır.

Örnek Soru
İnsan sinir sistemindeki impuls oluşumu ve iletimiyle ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır? (2018 AYT) Örnek Soru

A) Sinir hücrelerindeki impuls oluşumu, soydum ve potasyum iyonlarının Aşağıda verilen nöron çeşitlerinden han-
hücre zarında yarattığı kimyasal ve elektriksel değişimdir. gisindeki impuls iletim hızı diğerlerine
B) Bir uyarının, sinir hücrelerinde impuls oluşturabilmesi için en azından göre daha yavaştır?
eşik değere ulaşması gerekir. A) Miyelinli olup akson çapı R olan nöron
C) Eşik değer veya üzerindeki uyarılara nöronlar aynı şiddette cevap verir. B) Miyelinsiz olup akson çapı R olan
D) Akson üzerindeki ranvier boğum sayısı ve akson çapı impuls iletim nöron
hızını etkilemez. C) Miyelinli olup akson çapı 2R olan nöron
E) Dinlenme halindeki bir nöronun içindeki ve dışındaki iyon derişimi fark- D) Miyelinli olup ranvier boğum sayısı çok
lıdır. olan nöron

Çözüm: Ranvier boğum sayısının iletim hızını etkilediğine ilişkin herhangi bir bi- E) Miyelinsiz olup akson çapı 2R olan
limsel kanıt bulunmamaktadır. Ancak sinir hücrelerindeki akson çapları arasındaki nöron
fark impuls hızında etkilidir. İmpuls iletim hızı akson çapı arttıkça artar.
Çözüm: Miyelinsiz olup akson çapı en ince olan
nöronda impuls iletimi de en yavaştır.
Cevap D
Cevap B

9
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

Şekilde görüldüğü gibi tek bir sinir teli için eşik değer ve üzerindeki uyarı-

Örnek Soru larda oluşan aksiyon potansiyeli, uyarı şiddeti arttıkça birim zamanda oluşan
aksiyon potansiyeli (AP) sayısını (sıklığını/frekansını) artıracak bu da efektör
Nöron boyunca iletilen impulslarla ilgili
organda (bez, kas gibi) tepki şiddetinin artmasına yol açacaktır. Bu durumu
olarak aşağıdakilerden hangisi, uyarının
şiddeti hakkında bilgi verir? (2012 LYS) sinir kordonu için düşünürsek uyarı şiddetinin artışı ile uyarı eşiğini geçen sinir
teli sayısının artışı ve her sinir teli için impuls frekansının artışı toplam aksiyon
A) Sıklığı (frekansı) B) Hızı
potansiyeli sayısını da artıracak ve efektör organdaki tepkinin şiddetini belirle-
C) Genliği D) Yönü
yecektir.
E) Atlamalı iletilmesi
Aksiyon
Çözüm: Bir nöronda uyarı şiddeti aksiyon po- potansiyeli
tansiyelinin (AP) sayısını yani sıklığını/frekansını Aksiyon potansiyelleri frekansı
artmış
belirler. Uyarı şiddeti arttıkça sinir teline oluşan 
+ 30 mV
AP frekansı artar. Bu da tepki şiddetini artırır.
Cevap A

Eşik değer

Uyarı
- 70 mV

Bir sinir telinde aksiyon potansiyeli ile uyarı frekansı arasındaki ilişki

Örnek Soru

Sinir sistemini etraıca öğrenmiş olan Ahmet'in yaptığı bazı yorumlar şöy-
Örnek Soru
ledir:
İnsanın 45°C’lik bir demire dokunduğun-
da verdiği tepki ile 100°C’lik bir demire
Eşik değerdeki veya üzerindeki uyarılara hep aynı şiddette cevap
dokunduğunda verdiği tepkinin farklı ol- I.
verir.
ması;
Sinir teli için uyarı şiddeti artıkça birim zamanda oluşan aksiyon
I. her sinir telindeki impuls iletim hızının
II. potansiyeli sayısı artacak bu da efektörde tepki şiddetinin artmasına
farklı olması,
yol açacaktır.
II. her sinir telinden merkeze iletilen impuls
Uyarının şiddeti eşik değer ve üzerindeyse bile sinir telinde impuls
sayısının farklı olması, III.
iletim hızı sabittir.
III. impuls iletiminde görev alan nöronların
akson çapının farklı olması
Ahmet'in bir nöronda impuls oluşumu ve tepki şiddeti ile ilgili yaptığı
durumlarından hangileriyle açıklanabilir? yukarıdaki yorumlardan hangileri doğrudur ?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm: Uyaranın şiddeti artıkça sinir kordonun-

da uyarılan sinir teli sayısı ve her sinir telindeki Çözüm: Sinir telinde impuls oluşumu ve tepki şiddetiyle ilişkili yapılan yorumlar-
aksiyon potansiyeli frekansı artar. Beyne gelen dan hepsi doğrudur.
impuls sayısı artar ve vücudun gösterdiği tepki Cevap E
de artış gösterir.
Cevap B

10
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

D. NÖRONLARDA İMPULS İLETİMİ

Sinir hücrelerinde uyarı iletimi elektriksel ve kimyasal (elektrokimyasal) yol- Örnek Soru
la olur. Sinir hücresinde impuls iletimi yük değişiminden dolayı elektriksel, ATP Nöron hücreleri uyarılmadığı zaman dinlenme
üretilip tüketilmesinden dolayı da kimyasaldır. İmpuls iletimi sırasında tüketilen halinde olup, nöronun bu durumu polarizas-
ATP, hücresel solunumla karşılanır. yon olarak adlandırılır.

Polarize durumdaki bir nöronda zarın iki yü-

Dinlenme halindeki bir sinir hücresi incelendiğinde hücre içi ile hücre dışı
zündeki değişik iyonların konsantrasyonuna
arasında elektriksel yük farkı olduğu görülür. Bunun sebebi hücre içi ile hücre
ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
dışı arasındaki iyonların derişim farklılığıdır. Hücre içinde K+ (potasyum) iyonla-
Hücre içi (mM) Hücre dışı (mM)
rı fazla, Na+ (sodyum) iyonları az; hücre dışında ise K+ iyonları az, Na+ iyonları
Na 16 150
fazladır. Hücre içinin dışarıya göre daha negatif olmasının sebebi ise (–) yüklü K 140 6
anyonik proteinlerdir. Cl 10 125
Buna göre,
Dinlenme durumundaki hücrelerin içi ve dışı arasındaki elektriksel güç farkı
I. Polarizasyonda iyonların eşit olmayan
hücrelere göre değişiklik göstermekle birlikte bu değer genellikle –70 mV civa-
dağılımı aktif taşıma ile sağlanır.
rında olup sinir hücresinin dinlenme halindeki bu durumuna polarizasyon denir.
II. Nörona uyarının gelmesi durumunda
Polarizasyonu sağlayan hücre zarında bulunan Na - K pompasıdır. Aktif
+ + tablodaki iyon dengesi değişir.

taşıma yapan bu elemanlar hücre içindeki Na+'ları dışarı atarken hücre dışında- III. Zarın iki yüzü arasındaki bu iyon farkı bir
dinlenme potansiyeli oluşturur.
ki K+ 'ları hücre içine alırlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
Uyarı alındığında sinir hücresinin zarında bulunan Na+ kapıları açılır ve hüc-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
re dışında daha fazla bulunan Na+'lar içeri doğru difüzyon kuralları gereğince
akmaya başlar. Bu durumda hücre içinde hem Na+ hem K+ iyonları fazla duru- D) I ve II E) I, II ve III
ma geldiğinden hücre içi dışarısına göre daha pozitif duruma geçer. Nöronun
bu şekildeki hâline depolarizasyon denir. Depolarize durumdaki bir sinir hücresi Çözüm: Polarize halde bir sinir hücresi dinlen-
me halinde olup, uyarı almaya hazırdır. Hücre
plazmasının hücre dışına göre elektriksel güç değeri +40 mV değerindedir.
içi ve hücre dışı arasındaki elektriksel yük farkı
aktif taşıma ile sağlanır ve eşik değeri aşan uya-
Depolarizasyondan sonra hücre zarında bulunan Na+ kapıları kapanır ve
rıda zarın yük dağılımı değişir.
hücre içine Na+ girişi durdurulur. Ardından hücre zarındaki K+ kapıları açılır ve Cevap E
bu sefer hücre içindeki K+'lar hücre dışına doğru difüzyon kurallarına göre ak-
maya başlar. Sonuç olarak repolarize durumda bir nöronda Na+ kapıları ka-
panmış ve K+ kapıları açılmıştır. Bu durumda hücre içinden hücre dışına çıkan
K+'lar nedeniyle yine hücre içi negatif (–), hücre dışı pozitif (+) yüklü duruma Not al...
gelmiştir. Ancak durum polarizasyondan farklıdır.
....................................................................
Repolarize durumda bir sinir hücresinin içinde Na iyonları fazla, dışında
+

....................................................................
ise K+ iyonları fazladır. Polarize durumdan sırasıyla depolarize ve repolarize
duruma geçmiş olan bir sinir hücresi, tekrar uyarı alıp impuls iletebilmek için ilk ....................................................................
hali olan polarizasyon durumuna dönmek zorundadır. Tam bu noktada Na+ - K+
....................................................................
pompası devreye girer ve sinir hücresi tekrar polarizasyon haline gelir. Nöronun
zar potansiyelinde kısa süre içinde görülen değişikliklere aksiyon potansiyeli ....................................................................

adı verilir. ....................................................................

....................................................................
11
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

İmpuls iletimi sırasında K+ geçişini sağlayan protein kanallarının yavaş

Örnek Soru kapanmasından dolayı normal değerinden biraz daha fazla miktarda K+ iyonu
akson dışına çıkar. Bu durum akson içinin daha fazla negatif yüklenmesine
Polarize durumunda olan bir sinir hücre-
neden olur. Bu olaya hiperpolarizasyon denir. Na+ - K+ pompası ile zarda tekrar
sinde,
polarizasyon yani kutuplaşma sağlanarak hücre yeni uyarıya hazır hale getirilir.
I. Gelecek her uyaran ile uyarılabilir.
II. Zarın dış kısmı pozitif, iç kısmı negatif
yüklüdür. K+ kapılarının Na+ kapılarının
açılması kapanması
III. Na+ ve K+’nin hücre içi ve hücre dışı + 35mV
miktarları aktif taşıma ile sağlanır.
Rep
on

Zaman
zasy

olar

IV. Zarın iç kısmında Na+, dış kısmında K+ 0

iyonları fazladır.
iz
olari

asy

K+ kapılarının
Dep

Na+ kapılarının
on

hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? kapanması

açılması 3
2
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve IV - 70mV Polarizasyon Polarizasyon 4
D) II ve III E) I, II ve III 1 Hiperpolarizasyon

Çözüm: Eşik değerin altındaki uyarılar nöron-
larda impuls oluşturmaz. Bu nedenle I. veri
yanlıştır. Zarın dış kısmında Na+ iç kısmında K+
iyonları fazladır.
Cevap D
Aksonda aksiyon potansiyelinin seyri
Miyelinsiz nöronların aksonlarındaki zar potansiyelleri aşağıda özetlenmiş-
tir.

İmpuls yönü İmpuls yönü

Na
+ + + + + + + + + + – – – – –
– – – – – – – – – – + + + + +
Örnek Soru -70 mV
-90 mV K
– – – – – – – – – – + + + + +
Eşik değerde bir uyaranla uyarılan bir + + + + + + + + + + – – – – –
nöronda; 1. Kutuplaşma (Polarizasyon) 3. Repolarizasyon ve Hiperpolarizasyon

I. zarın dış yüzeyinden iç yüzeyine sod- İmpuls yönü İmpuls yönü

yum (Na+) difüzyonu, Na Na
– – – + + + + + + + + + + – – – –
II. akson ucundan nörotransmitter salgı- + + + – – – – – – – – – – + + + +
lanması, +40 mV
K -70 mV K
+ + + – – – – – – – – – – + + + +
III. zarın iç yüzeyinden dış yüzeyine sod- – – – + + + + + + + + + + – – – –
yum (Na+) pompalanması
2. Kutuplaşmanın bozulması 4. Uyarının akson üzerinde
(Depolarizasyon) taşınması ve yeniden kutuplaşma
olayları aşağıdakilerin hangisinde verilen
(Polarizasyon)
sıraya göre meydana gelir?

A) I - II - III B) I - III - II Aksonda impuls iletimi yük değişimi ile sağlanır.

C) II - I - III D) II - III - I

E) III - I - II
Çözüm: Eşik değerde bir uyarı ile uyarılan
Biyoplus
nöronda önce sodyum iyonları difüzyonla hüc-
re içine girer daha sonra sodyum potasyum Miyelinli nöronlarda impuls iletimi hızlıdır. Miyelinli nöronlarda ranvier bo-
pompasının çalışmasıyla sodyum iyonları hücre ğumu bulunur. İmpuls iletimi, bir ranvier boğumdan diğer ranvier boğuma
dışına pompalanır. Uyarının akson ucuna gelme- sıçrayarak gerçekleşir. Yani AP (aksiyon potansiyeli) ranvier boğumlarda
siyle akson ucundan sinaps boşluğuna nörotrans- gerçekleşir. Buna atlamalı impuls iletimi denir.
mitter madde salgılanır.
Cevap B

12
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

MİYELİNSİZ AKSON BOYUNCA AKSİYON POTANSİYELİ

POLARİZASYON DEPOLARİZASYON REPOLARİZASYON

Dinlenme zar potansiyelidir. Uyarı alındığındaki zar potansiyelidir. Uyarı geçtikten sonraki zar potansiyelidir.

Sinir hücresinin zarı polarize haldeyken Sinir hücresinin zarı depolarize durumday- Sinir hücresinin zarı repolarize durumday-
uyarı alabilir. ken impuls iletiliyordur. ken uyarılamaz.

Polarizasyonu sağlayan hücre zarında bu- Uyarı geçince Na+ kapıları kapanır ve hücre
lunan Na – K pompasıdır. Aktif taşıma Uyarı alındığında
+ +
Na kapıları açılır ve içine Na+ girişi durdurulur. Ardından hücre
+

yapan bu elemanlar hücre içindeki Na 'ları Na 'lar hücre içine doğru difüzyonla akma- zarındaki K+ kapıları açılır ve bu sefer hücre
+ +

dışarı atarken hücre dışındaki K+'ları hücre ya başlar. içindeki K+'lar difüzyonla hücre dışına doğ-
içine alırlar. ru akmaya başlar.

Hücre içinde; K+ derişimi fazla, Na+ derişimi Hücre içinde; K+ miktarı fazladır ve Na+ hüc- Hücre içinde; Na+ derişimi fazla, K+ derişimi
azdır. re içine difüze olur. azdır.

Hücre dışı "+", hücre içi ise "–" durumdadır. Hücre dışı "–", hücre içi ise "+" durumdadır. Hücre dışı "+", hücre içi ise "–" durumdadır.

E. SİNAPSLARDA İMPULS İLETİMİ

Aksiyon potansiyelleri nöronlarda diğer hücrelere aktarılmaz. Ancak bilginin iletilmesi sinapslarda gerçekleşir. Bir nöronun
uzantılarının diğer nöronla veya efektör organlarıyla karşılaştığı yere sinaps denir. İmpuls sinaptik yumruya ulaştığında sinaptik
keseler içinde bulunan nörotransmitter maddeler (asetilkolin, endorn, nörepinefrin, dopamin, histamin, serotonin, nöropeptitler)
sinaptik boşluğa dökülerek komşu hücrenin zarında bulunan reseptörlere bağlanır ve burada aynı şiddette bir uyarı oluşturur.
Oluşan uyarı nöron boyunca elektrokimyasal değişiklikler yaratarak ilerler.

Sinapslarda uyarı geçişi sinir hücrelerindeki iletime oranla daha yavaş gerçekleşir.

Kimyasal sinaps

Sinaptik vezikül

Sinaps öncesi nöron Nörotransmitter

(Presinaptik nöron)
Sinaps boşluğu

Reseptör

Getirici İmpuls iletim

Sinaptik yarık
nöronun yönü
aksonu

Sinaps sonrası nöron

(Postsinaptik nöron)

Sinaps

Sinir hücreleri arasındaki sinapslar

13
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ
Örnek Soru
Uyarılmış bir duyu siniri taşıdığı impulsu ara
nöronun dendritine iletirken gerçekleşen si-
napsta bazı olaylar karışık olarak verilmiştir.
I. Ara nöron depolarize olur.
II. Duyu nöronu akson ucundan nörotrans-
mitter maddeler ekzositoz ile sinaptik
boşluğa salgılanır.
III. Nörotransmitterler sinaptik aralıkta yayı-
larak ara nöronun dendritindeki özgün
reseptörlere bağlanır.
IV. Nörotransmitterler sinapstan uzaklaş-
tırılır.
Numaralandırılmış olayların gerçekleşme
sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir?
A) I - II - III - IV B) I - II - IV - III
C) II - I - III - IV D) II - III - I - IV
E) VI - I - II - III
Çözüm: Duyu nöronu uyarı getiren presinaptik
nörondur. Ara nöron ise uyarı alan postsinap-
tik nörondur. Sinir hücrelerinde impuls sinaps ile
diğer sinir hücresine aktarılır. Verilen olayların
gerçekleşme sırası D seçeneğindeki gibi olur.
Cevap D
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
14
Sinapslarda impuls iletimi sırasıyla;
1. Sinir hücresinde aksiyon potansiyeli akson ucuna (sinaptik yumru) geldiğin-
de, plazma zarını depolarize ederek Ca2+ kanallarının açılmasını ve Ca2+
iyonlarının akson ucuna geçişini sağlar.
2. Ca2+’nın akson ucunda ani artışı, nörotransmitter madde keseciklerinin
ekzositoz ile salınmasına neden olur.
3. Nörotransmitterler sinaptik aralıkta difüzyonla hızla yayılarak diğer nöronun
dendritindeki özgün reseptörlere bağlanır.
4. Nörotransmitterlerin bağlanması ile nöronun dendritinin Na+ kanallarının
açılması ve Na+ girişi ile depolarizasyonu sağlanır.
5. Nörotransmitterler reseptöre bağlı kaldığı sürece nöronun membran geçir-
genliğini etkileyecek ve impuls sinyallerini almaya devam edecektir. Bu
yüzden nörotransmitterlerin sinapstan uzaklaştırılması gerekir. Bunun için
ise nörotransmitterin çeşidine göre enzimlerle yıkılması, geri alınması veya
sinapstan uzağa doğru difüzyonu sağlanarak uzaklaştırılması sağlanmalı-
dır.
Gelen impuls
Presinaptik akson
Nörotransmitter Mitokondri
Ca2+
maddelerin
ekzositozu Sinapstik kesecik
Sinaps
boşluğu
Postsinaptik Nörotransmitter
dendrit Na+
Reseptör
Sinapsta impuls iletimi
Sinapslar sinir sistemi için büyük öneme sahiptir. Karmaşık bilgileri işleye-
bilirler. Bir nöron diğer nöronlarla çok sayıda sinaps yapabilir. İmpuls getiren
nöronlar farklı cins ve miktarda nörotransmitter salgılayabilir. Buna bağlı olarak
alıcı nöronda aksiyon potansiyeli oluşabilir veya oluşmayabilir. Bu sayede uya-
rılar işlenerek uygun tepkilerin çözümlemesi sağlanmış olur.
Biyoplus
Sinir hücrelerinde uyarıların iletilme şekli aynı olmasına rağmen uyarı-
lar ışık, koku, basınç veya sıcaklık şeklinde algılanır. Bunun sebebi uyarı-
ların beyindeki değerlendirilme merkezlerinin farklı olmasıdır.
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

İnsanda sinir sistemi, merkezi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Örnek Soru
Merkezi sinir sistemini beyin ve omurilik oluştururken, çevresel sinir sistemini Beyni çevresel etkenlere karşı koruyan;
beyine uyarı getiren duyu ve beyinden uyarıları uzaklaştıran motor nöronlar I. örümceksi zar,
oluşturur.
II. ince zar,

SİNİR SİSTEMİ III. sert zar

yapılarının dıştan içe doğru sıralanışı

aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak
Merkezi Sinir Sistemi Çevresel Sinir Sistemi verilmiştir?

A) I - II - III B) I - III - II

Beyin Omurilik Duyu Motor C) II - I - III D) III - I - II

Bölümü Bölümü
E) III - II - I
Çözüm: Beyini koruyan beyin zarları dıştan içe
Ön beyin Orta beyin Arka beyin
doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar şek-
Somatik Sinir Otonom Sinir linde sıralanır.
Sistemi Sistemi Cevap D
Omurilik
Uç beyin Ara beyin Beyincik Pons
soğanı

Sempatik Parasempatik Enterik

Hipotalamus Talamus Epitalamus
Bölüm Bölüm Bölüm

A. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
1. BEYİN
Kafatası içinde bulunan ve kafatası kemikleri ile korunan meningens adı
verilen üç katlı zarla çevrili organdır. Beyin zarları, MSS (Merkezi sinir sistemi)
üzerinde bulunan bağ dokudan köken alan üç tabakadan oluşur. Dıştan içe
doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar şeklinde sıralanır.
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................

....................................................................
Deri
Kafatası zarı ....................................................................
Kafatası kemiği
....................................................................

Sert zar ....................................................................

Örümceksi zar

İnce zar ....................................................................

Boz madde
....................................................................
Akmadde
....................................................................

....................................................................

Beyin zarları ve kısımları

15
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

1. Sert Zar: Kafatasının hemen altında bulunur. Beyni dış etkilere karşı korur.

Örnek Soru 2. Örümceksi Zar: Sert zar ile ince zar arasında bulunur.

Aşağıdaki şekilde beyin ve omurilikte bulu- 3. İnce Zar: Taşıdığı kan damarları ile beynin besin ve oksijen ihtiyacını kar-
nan ve meningens olarak adlandırılan zarlar şılar.
K, L ve M olarak simgelenmiştir. Örümceksi zar ile ince zar arasında bulunan beyin omurilik sıvısı (BOS)
beynin zengin damarsal desteği olmasına rağmen beslenmeyi destekler ve
Deri
Kafatası zarı iyon derişiminin dengede kalmasını sağlar. BOS bir sıvı yastığı oluşturarak
Kafatası kemiği hidrostatik kaldırma desteği vermektedir. Bu sayede beyin dokusunun ağırlığı
büyük ölçüde azaltılarak kendi ağırlığı altında ezilmekten korunmaktadır. Beyin
K
L ve omuriliği darbe ve travmalardan korur.
M
Boz madde
Akmadde Biyoplus
Beyin zarlarının mikroorganizma etkisiyle iltihaplanması, menenjit adı ve-
rilen hastalığa neden olabilir.

Zarlar ve BOS sıvısının bulunduğu kısım Beyin; su, lipit, protein, karbonhidrat, diğer organik ve inorganik madde-
ile ilgili aşağıdaki verilen eşleştirmeler- lerden oluşur. Beynin yapısında maddelerin bulunma oranı çoktan aza doğru
den hangisi doğrudur?
şöyledir: Su, lipit, protein, karbonhidrat ve diğer maddeler şeklindedir.
K L M
A) Sert Örümceksi İnce


Uç beyin Nasırlı
N cisim
zar zar zar
B) Sert Örümceksi İnce
Ön beyin

zar zar zar

Orta beyin
C) Örümceksi Sert İnce

Ara beyin

Talamus
zar zar zar
D) İnce Örümceksi Sert
Hipotalamus Pons


zar zar zar

Arka beyin

E) Sert İnce Örümceksi Beyincik

zar zar zar
Omurilik
soğanı
Çözüm: Şekilde gösterilen zarlardan K: sert
zar, L: örümceksi zar ve M: ince zardır. İnsanda beynin yapısı ve kısımları
Cevap B
Beyin; ön (uç ve ara beyin), orta ve arka (beyincik, omurilik soğanı ve pons)
beyin olmak üzere 3 temel bölümden oluşur.

1. Ön Beyin
İnsan beyninin en büyük bölümüdür. Uç beyin (beyin yarım küreleri) ve ara
beyinden oluşur.
Not al...

.................................................................... a. Uç Beyin:

.................................................................... Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Yarım küreler üstten nasırlı
cisim alttan beyin üçgeni ile birbirine bağlanır. Beyin yarım küreleri rolando ya-
.................................................................... rığı ile enine bölünmüştür.

.................................................................... Beyin yarım kürelerinden enine kesit alınıp incelendiğinde dışta nöron göv-
delerinden oluşan boz madde içte ise miyelinli nöronların aksonlarından oluşan
.................................................................... ak madde bulunur. Beyin yarım küreleri üzerindeki çıkıntılar (girus) ve girintiler
16
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

(sulkus) uç beynin yüzey alanının artmasını sağlar. Beynin sol yarım küresi
vücudun sağ tarafını sağ yarım küresi vücudun sol tarafını kontrol eder. Uç
Örnek Soru
beyinde hafıza, duygu, düşünce, karşılaştırma ve istemli hareketler ile beş duyu
organına ilişkin merkezler bulunur. Aşağıdaki şekilde beynin bazı bölümleri şe-
matik olarak gösterilmiştir.
Beyin yarım küreleri birbirinden farklı işlevleri kontrol eden frontal lop, tem-
Uç beyin Nasırlı cisim
poral lop, parietal lop ve oksipital loptan oluşur. Bu lopların görevleri aşağıdaki
şekilde verilmiştir.

Talamus Pons
Parietal lop
Beyincik
Dokunma, acı, basınç ve Hipotalamus
derideki sıcaklığın algılanmasına Omurilik
Frontal lop ilişkin merkezler burada bulunur. soğanı
İstemli kas
hareketleri, Şekilde verilen kısımlarla ilgili olarak ya-
yazma merkezi,
pılan aşağıdaki açıklamalardan hangisi
konuşma merkezi
burada bulunur. yanlıştır?
Oksipital lop
Görme merkezi A) Hipotalamus iç dengeyi sağlayarak ho-
Temporal lop burada bulunur. meostasiyi korur.
Duyma ve koklama merkezi, hafıza
B) Uç beyinde beş duyu organına ilişkin
merkezi (ses, koku ve görülen şeylerin
kaydedilmesi) burada bulunur. merkezler bulunur.

C) Yarım küreler üstten nasırlı cisim alttan

Uç beyin lopları ve görevleri beyin üçgeni ile birbirine bağlanır.

b. Ara Beyin D) Pons ve omurilik soğanı solunum ritmi

ve derinliğini kontrol eder.
Talamus, hipotalamus ve epitalamus olmak üzere üç kısımdan oluşur.
E) Orta beyin dengenin sağlanmasını iç
Talamus kulaktan gelen bilgilere göre düzenler.
Bir istasyon gibi görev yapar. Duyu organlarının tüm duyusal impulsları
(koklama duyusu hariç) ayrıştırarak duyusal girdileri yorumlanmak üzere beyin Çözüm: İç kulaktan gelen bilgilere göre denge-
korteksinin ilgili merkezine taşır. Ayrıca yarım kürelerden ve korteksten aldığı nin sağlanmasında beyincik görev alır.
Cevap E
uyarılarla duyguları düzenler. Öğrenme ve hafızanın yönlendirilmesinde anah-
tar rol oynar.

Hipotalamus
Not al...
Vücudun homeostasisinin (iç denge) korunduğu, hormonal kontrolünün
sağlandığı, duyusal davranışların kontrol edildiği bölgedir.
....................................................................

....................................................................

....................................................................

Talamus ....................................................................

Hipotalamus ....................................................................
Pineal bez
....................................................................

....................................................................

Ara beyinin kısımları ....................................................................

17
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

Hipotalamusun başlıca görevleri şunlardır:

Örnek Soru 1. Kan basıncı, kalp atım hızı ve gücünün ayarlanması

Beyin kabuğundan kol, bacak, el ve ayak 2. Zevk, sevinç ve öfke gibi duyguların algılanması
gibi istemli çalışan organlara impuls taşı-
3. Vücut ısısının ayarlanması (terleme-titreme)
yan motor nöronların;
4. Sabit vücut ısısının sürdürülmesi
I. impulsları elektrokimyasal yolla iletme,
II. aksonları üzerinde miyelin kılıf bulun- 5. Susama ve su dengesinin düzenlenmesi
durma, 6. Açlık ve tokluk hislerinin düzenlenmesi
III. impulsu, merkezi sinir sisteminden efek-
7. Karbonhidrat ve yağ metabolizmasının ayarlanması
tör organa taşıma,
IV. hücre gövdesinde çekirdek bulundurma 8. Uyku uyanıklık döngüsünün düzenlenmesi (vücudun biyolojik saatini
düzenleme)
özelliklerinden hangileri vücuttaki diğer
9. Biyolojik ritimler ve cinsel dürtülerin düzenlenmesi
nöronlarda da ortak olarak gözlemlene-
bilir? 10. Salgıladığı özel hormonlar ile hipofiz bezinin düzenli çalışmasının sağlan-
ması ve hormon salgılamasının kontrolü
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
11. ADH ve oksitosin hormonlarının üretilmesi
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

Çözüm: Nöronlarda impuls elektrokimyasal Epitalamus

yolla iletilir. Miyelin kılıf merkezi sinir sistemi
nöronları gibi daha birçok nöronda bulunabilir.
Nöronlarda hücre gövdesinde çekirdek bulunur
ancak impulsu merkezi sinir sisteminden efektör
organa taşıma işi yalnızca motor nöronların gö-
revidir.
Cevap D
Epiz bezinden (pineal bez) salgılanan melatonin hormonu uyku ve uya-
nıklık döngüsünün düzenlenmesine yardım etmektedir. Bu hormon üreme ve
biyolojik ritimlerle ilgilidir. Melatonin gece salgılanır ve gece uzunluğu salgıla-
nan miktarı etkiler.
2. Orta Beyin
Beyincik ve ara beyin arasında kalan küçük bir beyin bölgesidir. Ön beyinle
arka beyin arasında ve yine ön beyinle gözler arasında sinir impulslarını dü-
zenler.

Görme ve işitme reeks merkezlerini bulundurur. Kas tonusunu, vücudun

duruşunu ve göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesini düzenler.
Örnek Soru

Aşağıdaki olaylardan hangisi hipotala-

mus tarafından kontrol edilmez?
3. Arka Beyin
A) Vücut sıcaklığının ayarlanması
a. Omurilik Soğanı
B) Eşeysel olgunlaşma
Omurilik ile pons arasında yer alır. Dışta ak madde içte boz madde bulunur.
C) Kandaki su miktarının ayarlanması
Beyinden çıkan motor sinirler omurilik soğanından çapraz yaparak omuriliğe
D) Endokrin sistemin kontrolü gider.

E) İskelet kaslarının çalışması
Çözüm: Uç beyin istemli ve bilinçli hareketlerin
kontrol merkezidir. Yani iskelet kaslarının çalış-
masından uç beyin sorumludur.
Cevap E
Omurilik soğanı; sindirim, solunum, dolaşım ve üriner gibi sistemlerin çalışma-
sını denetler. Kalp hızı, kan damarı çapı vb. kontrol eden merkezler içerir. Ay-
rıca yutkunma, çiğneme, öksürme, hapşırma, kusma gibi hayatsal reeksleri
kontrol eder. Hayat düğümü olarak da adlandırılır. Omurilik soğanı hasar görür-
se beyin ölümü gerçekleşir.

18
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

b. Beyincik
Beyin ile omurilik soğanı arasında yer alır. Dış kısmında boz, içte ak madde Örnek Soru
bulunur. İç kulakta yarım daire kanalları, kesecik ve tulumcuktaki, deri - tendon
Merkezi sinir sisteminin kısımları ile ilgili
ve özellikle boyun kaslarında yerleşim gösteren mekanoreseptörlerden gelen
aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğru
sinyalleri ve görmeyle sağlanan bilgileri işleyerek vücudun dengesini sağlar. değildir?
Uygun denge ve postürden sorumludur.
A) Omurilikte beyin yarım kürelerindekinin
tersi olarak içte boz madde, dışta ak
c. Pons (Varoli) Köprüsü
madde görülür.
Omurgalı hayvanlarda bulunur. Ön beyin, beyincik ve omurilik soğanı ara-
B) Beyin ve omurilikte ince zar ile örüm-
sında bulunur. Beyincik yarım kürelerini birbirine bağlar ve aralarındaki uyarı
ceksi zar arasında BOS sıvısı bulunur.
iletimini sağlar. Ayrıca solunum ritmi ve derinliğini kontrol eder. Pons, omurilik
soğanı ile birlikte koşmak ve tırmanmak gibi büyük çaptaki vücut hareketlerini C) Beyin yarım küreleri birbirinden fark-
düzenlenmesini sağlar. lı işlevleri kontrol eden frontal lop,
temporal lop, parietal lop ve oksipital
Orta beyin pons ve omurilik soğanı ile birlikte beyin sapını oluşturur. loptan oluşur.

D) Ara beyinde bulunan hipotalamus

OMURİLİK
vücudun su ve tuz dengesinin düzen-
• Omurilik, omurga kanalı içinde yer alır ve omur kemikleri tarafından korunur. lenmesinde görevlidir.
Üst ucu omurilik soğanı ile birleşirken alt ucu kuyruk sokumu ile sonlanır.
E) Arka beynin tamamı beyin sapını oluş-
• Reseptörlerden gelen bilgiler duyu nöronu ile omurilikte çapraz yaparak turur.
beynin ilgili kısmında değerlendirilir. Örneğin; sol koldan gelen bilgi beynin
Çözüm: Beyin sapı, orta beyin, pons ve omurilik
sağ yarım küresinde değerlendirilir.
soğanından oluşur. Arka beynin tamamı beyin
• Omuriliğin üzerini beyinde olduğu gibi dıştan içe doğru sert, örümceksi ve sapını oluşturmaz. Örneğin; beyincik bu yapıya
ince zarlar örter. Örümceksi zar ile ince zar arasında BOS (beyin omurilik dahil değildir.
sıvısı) bulunur. Omuriliğin enine kesiti alındığında, beyin yarım kürelerinde- Cevap E
kinin tersi olarak içte boz madde, dışta ak madde görülür.

• Ortada kelebek görünüşünde olan boz madde, ara nöronlar, çeşitli sinir
hücreleri, nöroglia hücreleri bulundurur.

• Ak madde, nöroglia tarafından desteklenen miyelinli sinir tellerini bulundurur. Not al...
• Omuriliğin arka kısmından çıkan iki kola dorsal (sırt) kök adı verilir. Buradan
....................................................................
omuriliğe duyu sinirleri girer.

• Ön kısmından çıkan iki kola ise ventral (karın) kök adı verilir. Buradan ise
motor sinirleri çıkar.
• Omuriliğin biraz dışında arka ve ön kökler birleşerek her bir tarafta birer
tane olacak şekilde spinal siniri oluştururlar.
....................................................................
....................................................................
....................................................................

Arka (dorsal) kök ....................................................................

Ara nöron

Du
Duyu ....................................................................
nöronu
nö
....................................................................
Reseptör

....................................................................

Motor nör
nöron ....................................................................
Ön (ventral) kök
Tepki organı
Omuriliğin yapısı
19
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

Omuriliğin görevleri iki temel başlıkta incelenebilir:

Örnek Soru
İnsanda merkezi sinir sisteminin görevle-
ri ile verilen açıklamalardan hangisi veri-
len yapıya ait değildir?
A) İşitme reeks ve kas tonusunun dü-
zenlenme merkezlerini bulundurma
→ BEYİNCİK
B) Yutkunma, öksürme, hapşırma,
kusma gibi refleksleri kontrol etme
→ OMURİLİK SOĞANI
C) Göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesini
düzenleme → ORTA BEYİN
D) Kalıtsal ve kazanılmış reeksleri kont-
rol etme → OMURİLİK
E) Yeme ve içmenin ayarlanması
→ HİPOTALAMUS
Çözüm: İşitme, reeks ve kas tonusunun düzen-
lenme merkezlerini bulundurma orta beyine ait
bir özelliktir.
Cevap A
1. Uyarıları iletmek: Duyu organlarından ve çevreden gelen uyarılar öncelikle
omuriliğe gelir, burada çapraz yaparak beyne iletilir. Yine beyinden gelen
uyarılar omurilik üzerinden vücuda iletilir.
2. Refleksleri ve alışkanlık hareketlerini kontrol etmek: Omurilik vücutta ger-
çekleşen kalıtsal ve kazanılmış refleksleri kontrol eder. Yeni doğan bir
bebeğin annesini emmesi, avucuna parmağınızı koyduğunuzda parmağı-
nızı kavraması, diz kapağına vurulduğunda bacağın öne doğru hareketlen-
mesi doğuştan gelen kalıtsal reflekslerdir. Limon görünce ağzın sulanması,
daha önce elini yakmış bir çocuğun sobayı gördüğünde elini sakınması gibi
refleksler de kazanılmış reflekslerdir.
• Bir refleksin oluşumunda uyarının izlediği yola refleks yayı denir.
• Genel olarak bir refleks yayı üç sinirden oluşur: Uyarının omuriliğe getirildiği
ve dorsal kökten omuriliğe giren duyu nöronu, omuriliğin değerlendirme
yaptığı ve cevabı oluşturduğu ara nöron ve cevabı tepki organına götüren,
ventral kökten çıkan motor nöronudur.
Bir reekste impulsun izlediği yol şöyledir:
Duyu Dorsal Ara Ventral Motor Tepki
Reseptör nöronu kök nöron kök nöron organı

Biyoplus
Eline iğne batan bir bireyde duyu nöronları uyarıyı önce omuriliğe ile-
tir. Öncelikle omurilikte cevap oluşturulup motor nöronlarıyla kaslara uyarı
Örnek Soru gönderilir ve elin çekilmesi sağlanır. Uyarının omurilikteki ara nörondan
çapraz yaparak beyne iletilmesi daha sonra gerçekleşir. Yani daha uyarı
Eline iğne batan bir bireyin elini çekmesi
sürecinde meydana gelen bir refleks ola- beyne gitmeden, acı hissedilmeden el çekilmeye başlamış olur, acı daha
yında; sonra beyinde değerlendirilir ve hissedilir.

I. omurilik,
II. duyu nöronu, • En basit refleks yayında duyu ve motor nöronu olmak üzere iki nöron görev
III. motor nöronu, yapar. Buna diz kapağı refleksi örnek verilebilir. Diz kapağı refleksinde
IV. beyincik bacağın hem üst hem de alt kasları görev yapar. Üst kasın hareketi için ara
nöron görev yapmaz. Duyu nöronu doğrudan motor nöron ile sinaps yapar.
yapılarından hangileri görev yapar? Alt kasın hareketinde ise hem duyu hem ara hem de motor nöron görev alır.

A) Yalnız I B) Yalnız III • Refleks hareketi omuriliğin görevi olmakla birlikte insan beyni omurilik
üzerinde, dolaylı olarak da refleks üzerinde önemli bir kontrole sahiptir.
C) II ve IV D) I, II ve III
Örneğin, kan aldıracak bir kişiye iğne batırıldığında kolunu çekmeyecektir.
E) II, III ve IV Beyin kontrolü ele alarak, refleksi önler ve acıya rağmen kolun çekilmesini
Çözüm: İğne batması ile uyarılan duyu nöron-
engeller.
ları bilgiyi omuriliğe götürür ve buradan motor • Omuriliğin bir diğer görevi ise alışkanlık haline gelmiş örgü örmek, dans etmek
nöronun efektörü uyarmasıyla el çekme reeksi gibi davranışları kontrol etmektir. Bu davranışlar beyin tarafından öğrenilir.
gerçekleştirilir.
Alışkanlık haline geldikten sonra omurilik tarafından kontrol edilir. Bu davranış-
Cevap D
ların gerçekleşmesinde bir aksaklık ortaya çıkarsa beyin tekrar devreye girer.
20
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

B. ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ

Sinir sisteminin beyin ve omurilik dışında kalan bölümüne çevresel sinir sis- Örnek Soru
temi (ÇSS) denir.
1. Çevresel sinir sistemi (ÇSS) ve mer-
Beyinden 12 çift sinir çıkar. Bu sinirlerden 10. sinir çiftine vagus siniri adı kezi sinir sistemi (MSS) ile ilgili aşa-
verilir. Vagus siniri, akciğer, kalp, pankreas ve bağırsaklara uzanan parasem- ğıdaki öğrencilerin yaptığı açıklama-
patik bir sinirdir. lardan hangisi yanlıştır?

Omurilikten 31 çift sinir çıkar, bunlar duyu ve motor nöronlarıdır. A) Nisa: ÇSS sinir sisteminin beyin ve
omurilik dışında kalan bölümüdür.
Çevresel sinir sistemi, duyu ve motor sinirleri olmak üzere iki bölümde ince-
lenir. Duyu sinirleri uyarıları duyu organlarından veya diğer organlardan alarak B) Tuana: Beyinden çıkan 12 çift,
merkezî sinir sistemine taşıyan (getirici) nöronlardır. Motor bölümündeki sinirler omurilikten çıkan 31 çift sinir ÇSS’ye
ise merkezî sinir sisteminden aldıkları cevabı tepki verilecek organa ileten (gö- aittir.
türücü) nöronlardır.
C) Deniz: MSS’den beyinden çıkan
motor sinirler omurilik soğanında
Çevresel Sinir Sistemi çapraz yapar.

D) Kenan: Duyu sinirlerinin birçoğu

MSS kısmı olan omurilikten çapraz
yaparak beyne geçer.
Duyu Bölümü Motor Bölümü
E) Dilara: Reeksler sadece ÇSS ile
gerçekleştirilir.

Çözüm: Dilara'nın yapmış olduğu açıklama

Somatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemi yanlıştır. Çünkü; omurilik soğanı ve orta beyin
gibi kısımlarda çeşitli reeksleri kontrol eder.
Örneğin; göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi bir
reeks olup, orta beyin tarafından kontrol edilir.
Cevap E
Sempatik Parasempatik Enterik
Bölüm Bölüm Bölüm

1. SOMATİK SİNİR SİSTEMİ:

Bilinçli kontrolden sorumludur. Çoğunlukla istemli olarak çalışır. İskelet kas-
larına impuls taşır. Somatik sinirlerin hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde Not al...
bulunur.
....................................................................
Aksonları doğrudan iskelet kaslarına gider. Aksonları miyelinli ve kalın, do-
layısıyla impuls iletimleri hızlı sinirlerdir. ....................................................................

....................................................................
2. OTONOM SİNİR SİSTEMİ:
Merkezi sinir sisteminden çıkan ve kalp kası ve düz kas gibi istemsiz ça- ....................................................................
lışan kaslara uyarı götüren genellikle miyelinsiz motor nöronlarından oluşur.
....................................................................
Otonom sinir sisteminin sempatik, parasempatik ve enterik bölümü birlikte
sindirim, kardiyovasküler, boşaltım ve endokrin sistem organlarını kontrol eder. ....................................................................
Sempatik ve parasempatik sinirler organ işlevlerini kontrol etmede çoğunlukla
....................................................................
zıt çalışırlar (antagonist).
....................................................................
Genellikle her bir iç organa bir sempatik, bir parasempatik sinir hücresi ula-
şır. Bu nöronlar, iç organın çalışmasını kontrol eder, gerektiğinde organın çalış- ....................................................................
masını hızlandırır veya yavaşlatır.

21
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

Aşağıdaki tabloda sempatik ve parasempatik sinirlerin vücuttaki çeşitli fonk-

siyonları karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Örnek Soru
Çevresel sinir sistemi ile ilgili verilen, Sempatik Sinirler Parasempatik Sinirler
I. Motor nöronları miyelinlidir.
Kalp atışlarını hızlandırır. Kalp atışlarını yavaşlatır.
II. İskelet kaslarına impuls gönderir.
III. Düz kaslara impuls gönderir. Göz bebeklerinin büyümesini sağlar. Göz bebeklerinin küçülmesini sağlar.

özelliklerden hangileri somatik sinir sis- Tükürük salgısını azaltır. Tükürük salgısını artırır.
temine aittir?
Bronşları genişletir. Bronşları daraltır.
A) Yalnız I B) Yalnız III

C) I ve II D) I ve III Midenin hareket ve salgısını azaltır. Midenin hareket ve salgısını artırır.

E) II ve III Bağırsakta peristaltik hareketi azaltır. Bağırsakta peristaltik hareketi artırır.

Çözüm: Somatik sinir sistemi istemli çalışır. İdrar kesesini genişletir. İdrar kesesini daraltır.
Dğüz kaslar çevresel sinir sisteminin otonom si-
nirleri tarafından kontrol edilir.
Cevap C Enterik bölümü oluşturan nöron ağları; sindirim kanalı, pankreas ve safra
kesesinde etkindir. Bu organlarda salgıyı, peristalsisi kontrol eder. Sempatik
ve parasempatik sinirlerin kontrolünde ve onlardan bağımsız olarak da etkinlik
gösterebilmektedir. Duyu ve motor bölümü vardır. Enterik bölümün ziksel ve
mental sağlığımızda da rolü olduğu düşünülmektedir (ikinci beyin).

Not al...
C. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI

MS HASTALIĞI (Multiple skleroz)

....................................................................
• Etkisini merkezi sinir sisteminde gösteren miyelin kılıfta meydana gelen
.................................................................... hasarın yol açtığı otoimmün hastalıktır.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
• Bağışıklık hücrelerinin miyelin kılıfta hasar oluşturması ile ataklar şeklinde
seyredebilen bir hastalıktır.
• Multipl skleroz hastası bir bireyde duyu eksikliği, çift görme, denge bozuklu-
ğu, konuşma bozukluğu, titreme, bacaklarda sertlik, güçsüzlük gibi belirtiler
gösterir.
Sağlam miyelin kılıf

....................................................................

....................................................................
Demiyelinizasyon devam ediyor

.................................................................... Sağlıklı sinir

....................................................................

....................................................................
Multiple Sklerozdan etkilenen sinir
....................................................................
Multiple sklerozda miyelin kılıf zarar görür

....................................................................

22
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

ALZHEİMER
• Olayları karıştırma ve hafıza kaybına yol açan zihinsel ve günlük yaşam Örnek Soru
faaliyetlerinde bozulmaya neden olan bir hastalıktır. Çevresel sinir sistemi ile ilgili verilen,
• Genellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkar. I. Duyu organlarından veya diğer organ-
lardan uyarıları alarak merkezî sinir sis-
• Hastalık ilerleme gösteren bir özelliğe sahiptir.
temine taşıyan getirici nöronlar içerir.
• Beynin belirli bölgelerinde anormal protein birikiminin yanı sıra proteinlerin
II. Merkezi sinir sisteminden aldıkları ceva-
sinir hücrelerini hasara uğratarak birbirleriyle olan bağlantılarını engelle-
bı tepki verilecek organa ileten götürücü
mekte ve çevredeki nöronların ölmelerine neden olmaktadır.
nöronlar içerir.
• Hastalık beyin dokusunda önemli ölçüde küçülme gösteren nöral kayıpla III. Bilinçli kontrolden sorumlu olup istemli
sonuçlanır. çalışır.
• Yakınlarını dahi tanıyamama, depresyon, hayaller görme, saldırganlık, IV. İç organın çalışmasını kontrol eder,
uykusuzluk ve amaçsız dolaşmalar gibi davranış bozuklukları görülür. gerektiğinde organın çalışmasını hızlan-
dırır veya yavaşlatır.
PARKİNSON
• Beyinin “Substantia nigra” bölgesindeki dopamin üreten nöronların kaybe- ifadelerinden hangileri onun motor bölü-
dilmesiyle oluşur. mü ile ilgilidir ?

• Alzheimer hastalığındaki gibi protein birikimi görülür. A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV

• Parkinson hastası bir bireyde kas titremeleri, denge bozukluğu, eğilmiş D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
duruş gibi motor belirtilerin yanı sıra ağrı, depresyon, uyku bozukluğu gibi
motor olmayan belirtiler de görülür. Çözüm: Duyu organlarından veya diğer organ-
lardan uyarıları alarak, merkezi sinir sistemine
• Yüz kasları ifadenin anlaşılmasını güçleştirecek ölçüde sabitleşmiştir.
taşıyan getirici nöronlara duyu nöronları denir.
SİYATİK Cevap D

• Omurilikten çıkan ve ayak başparmağına kadar uzanan siyatik sinirini veya

beldeki köklerini sıkıştıran (bel fıtığı gibi) birçok sebep siyatik ağrısına yol
açabilir. Not al...
• Hastalık kalçaya doğru yayılan bel ağırlarıyla başlar.
....................................................................
• Ağır durumlarda bacak güçsüzleşir, diz ve bilek refleksleri azalır.
....................................................................
• Tedavisinde dinlenme, sıcak ve fizik tedavi uygulamaları önemli yer tutar.
....................................................................
MENENJİT
• Beyin zarlarının (meningens) iltihaplanmasıyla oluşan hastalıktır. ....................................................................

• Hastalık etmeni solunum yoluyla veya eller yardımıyla vücuda alınabilir. ....................................................................
• Bakteriyel ve virütik olmak üzere iki tipi vardır.
....................................................................
• Viral menenjit daha sık görülür ve kolay atlatılır.
....................................................................
• Bakteriyel menenjit ise erken tanı konulmuşsa antibiyotik ile tedavi edilebilir.
....................................................................
• Ateş, şiddetli baş ağrısı, halsizlik, iştahsızlık, ensede sertlik, titreme,
üşüme, uyku hali, kusma, ciltte lekeler menenjit hastalığının belirtileridir.
....................................................................
DEPRESYON
....................................................................
• Ruhsal, duygusal ve fiziksel olarak hissedilen ve farklı belirtilerle kendini
gösteren bir durumdur. ....................................................................

• Kişinin tüm yaşamsal aktivitelerini etkileyen bitkinlik halidir. ....................................................................

23
 BİYOTİK
SİNİR SİSTEMİ

• Depresyon belirtileri bireyler arasında farklılık gösterebilir.

Örnek Soru • Depresyon tedavisinde antidepresanlar nörotransmitter olarak bilinen

beyin kimyasallarının yapısını değiştirerek depresyondaki bireylerin duygu
Aşağıdaki şemada insanın çevresel sinir
durumlarını iyileştirmeye yardımcı olurlar.
sisteminin işlevsel hiyerarşisi gösterilmiştir.
Depresyon Belirtileri:
Merkezi Sinir
Sistemi
• Ümitsizlik, değersizlik ve çaresizlik hisleri
Çevresel Sinir
Sistemi • Duyguları kontrol edememe
Duyu nöronu Motor nöronu
• Günlük aktivitelere duyulan ilginin azalması
Otonom Somatik
Duyu reseptörü Sinir Sistemi Sinir sistemi • Uyku düzensizliği

İskelet sistemini
• İştahta belirgin azalma/artış
kontrol eder.
• Belirgin öfke ve huzursuzluk
İç ve dış
uyaranlar Sempatik Parasempatik Enterik • Enerji kaybı
bölüm
 bölüm bölüm
Düz kas, kalp kası ve içsalgı • Odaklanma problemi
bezlerini kontrol eder.
• Öfke ve huzursuzluk
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yan-
lıştır? EPİLEPSİ (SARA)
A) Çevresel sinir sistemi duyu ve motor • Beyin hücreleri arasında normalde düzenli bir elektrik aktivite bulunmak-
nöronlardan oluşur. tadır.
B) Otonom sinir sistemi istemsiz çalışan • Bazı beyin hücreleri ani başlayan anormal elektrik deşarjlar sonucu normal
yapıları uyarır. fonksiyonlarını yerine getiremezse epilepsi nöbetleri ortaya çıkar.
C) İskelet kaslarına impuls ileten nöronlar • Epilepsi nöbetinde bilinç kaybı ile birlikte ani olarak dalma, tüm vücutta
somatik sinir sistemine aittir. kasılma ve titremeler, sıçramalar oluşmaktadır. Hastalar bu nöbet sırasın-
D) Ara nöronlar hem çevresel hem de da ağızdan köpük gelme, dişlerde ve çenede kilitlenme, dil yanak ısırma
merkezi sinir sisteminde bulunur. gözlenebilir.

E) Otonom sinirlerin büyük bölümü motor • Epilepsi hastalığı birçok farklı neden sonucunda ortaya çıkabilmektedir.
nöronlardan oluşur. Beyin tümörleri, menenjit, beyin enfeksiyonları, damar tıkanıkları veya
kanamalarında ortaya çıkabileceği gibi genetik hastalıklar, metabolik has-
talıklar ve zehirlenmelerde de ortaya çıkabilmektedir.
Çözüm: Ara nöronlar merkezi sinir sistemine ait
nöronlardır.
Cevap D Örnek Soru
İnsanda sinir sistemi hastalıkları ile ilgili verilen tabloda verilen bilgi-
lerden hangisinin doğru olmadığı söylenebilir?

A) Epilepsi → Bazı beyin hücrelerinde ani başlayan elektrik deşarjlar olur.

Not al... B) Multiple skleroz → Miyelin kılıfta hasar meydana gelir.

C) Alzheimer → Genellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkar.

....................................................................
D) Parkinson → Dopamin üreten nöronların kaybedilmesiyle oluşur.
....................................................................
E) Depresyon → Beyin zarlarının (meningens) iltihaplanmasıyla oluşur.
....................................................................
Çözüm: Depresyon ruhsal, duygusal ve ziksel olarak hissedilen ve farklı belir-
tilerle kendini gösteren bir hastalıktır. Beyin zarlarının iltihaplanmasıyla oluşan
....................................................................
sinir sistemi hastalığı ise menenjittir.
.................................................................... Cevap E

24
 BÖLÜM TESTİ 1 SİNİR SİSTEMİ
1. Aşağıdaki grakte impuls iletimi sırasında hücre zarında 3. Bir nöronda impuls oluşumu ve iletilmesi sürecinde
meydana gelen elektriksel yük değişimi gösterilmiştir. meydana gelen olaylarla ilgili aşağıdaki açıklamalar-
dan hangisi yanlıştır?
Aksiyon potansiyeli (mV)

+ 40
A) Nöron polarize durumdayken zar potansiyelini koru-
3 4 mak için Na–K pompasını çalıştırır.
Zaman
0 B) Nöronda impuls iletimi yük değişiminden dolayı elekt-
rikseldir.
1 6
- 70 C) Depolarizasyon esnasında Na kanalları açılarak Na+
2
iyonları dışarı çıkar.
5
D) Repolarizasyon esnasında hücre dışı (+), içi (-) ile yük-
Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? lenir.

A) 1 ve 6 numaralı zaman diliminde nöron polarize du- E) Akson boyunca impuls iletimi elektrokimyasaldır.
rumdadır.

B) 2 numaralı zaman diliminde nöron eşik değerinde bir

uyarı almıştır.

C) 3 numaralı zaman diliminde Na kanalları açılarak hüc-

4. Nöronlardaki impuls iletim hızı;
re içine Na girişi olur.

D) 4 numaralı zaman diliminde K kanalları açılarak hücre I. uyarı şiddeti,

dışına çıkan K+ iyonları nöronu depolarize eder. II. uyarı frekansı,
B
E) 5 numaralı zaman diliminde K kanalları bir kaç mili- İ III. akson çapı,
saniye daha açık kaldığı için nöron hiperpolarize Y IV. miyelin kılıfın varlığı
O
olmuştur. T
İ
faktörlerinden hangilerine bağlı değildir?
K
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III

D) I, III ve IV E) II, III ve IV

2. Aşağıdaki grakte bir sinir demeti üzerine uygulanan uyarı
şiddeti arttıkça meydana gelen aksiyon potansiyeli değişi-
mi gösterilmiştir.

Aksiyon
potansiyeli 5. Bir nöronda impuls oluşup, akson boyunca ilerleyip,
bir başka nörona iletilmesi sürecinde meydana gelen,
Uyarı
şiddeti I. Na+ iyonunun çok olduğu hücre dışından az olduğu
hücre içine girmesi

Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? II. Nörotransmitter maddelerin ekzositozla sinaps boşlu-
ğuna salgılanması
A) Sinir demetindeki nöronların eşik değerleri birbirinden III. Na+–K pompasının çalışarak zarın dinlenme potansi-
farklıdır. yelini koruması
B) Uyarı şiddeti arttıkça impuls şiddeti sürekli artar.
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi için ATP har-
C) Uyarı şiddeti arttıkça impuls sayısı artar. canır?
D) Uyarı şiddeti arttıkça impuls iletim hızı değişmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C Yalnız III
E) Ya hep ya hiç prensibine uyum sağlamayan bir durumdur.
D) I ve III E) II ve III

25
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
6. Aşağıdaki şekilde çok kutuplu (multipolar) bir ara nöron 9. Nöronlarda bulunan akson ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
şematize edilmiştir. den hangisi yanlıştır?

I
A) Hücre gövdesinden aldığı uyarıyı sinapsa doğru iletir.

B) Uzunluğu ve çapı tüm nöron çeşitlerinde aynıdır.

III C) Üzerinde, nörogliaların oluşturduğu miyelin kılıf bulu-
V
nabilir.
IV
II
D) Ranvier boğum bölgelerinde yük değişimi gerçekleşir.
Buna göre numaralı kısımlarla ilgili aşağıdaki bilgiler- E) Uç kısımlarından sinaps boşluğuna nörotransmitter
den hangisi yanlıştır? madde salgılanır.

A) Ara nöronun I numaralı kısmı duyu nöronunun akson

ucu ile sinaps yapar.

B) II numaralı kısım metabolik olayların yönetildiği hücre

gövdesidir.

C) III numaralı kısım iletken olup, impulsun atlamalı ileti-

10. Sadece derisindeki reseptöre bağlı duyu nöronları za-
mini sağlayan ranvier boğumudur.
rar görmüş bir birey ile ilgili,
D) IV numaralı kısım miyelin kılıf olup, schwann hücreleri
tarafından oluşturulabilir. I. Elini soğuk suya soktuğunda soğuğu hissetmez.

E) V numaralı kısım akson ucu olup, uyarının alınmasını II. Bıçak ile derisi kesildiğinde ağrıyı hisseder.
sağlar. B III. Elini sıcak ütüye değdirdiğinde acıyı hisseder ancak
İ elini oynatamaz.
Y
O
ifadelerinden hangileri doğrudur?
T
İ
K A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
7. Cerrahi müdahale sonucu bir bireyin koluna giden
motor nöronlar zarar görmüş ise bu bireyle ilgili, D) I ve III E) II ve III

I. Koluna batan iğnenin acısını algılamaz.

II. Koluna dökülen sıcak suyun sıcaklığını algılamaz ama
kolunu hareket ettirir.
III. Koluna temas eden sıcak ütünün sıcaklığını hisseder
ama kolunu geri çekemez.
11. Nöronlarda impuls iletimi ile ilgili aşağıdaki açıklama-
ifadelerinden hangileri doğrudur? lardan hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Miyelinli nöronlarda ranvier boğumlarında atlamalı ile-
tim gerçekleşir.
D) I ve II E) I ve III
B) Miyelinsiz iki nörondan akson çapı daha büyük olanın
impuls iletim hızı da fazladır.

C) Miyelinli nörondaki impuls iletim hızı miyelinsiz nöron-

8. Aşağıdaki yapılardan hangisi ön beyinde yer alır? dakinden daha fazladır.

D) Miyelinli iki nöronda akson çapı ince olanın kalın olana

A) Beyincik B) Omurilik soğanı
göre impuls iletim hızı fazladır.
C) Pons D) Hipotalamus
E) Uyarı şiddetinin artması impuls iletim hızını değiştir-
E) Omurilik mez.

26 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
D B C A E E C D B A D
 BÖLÜM TESTİ 2 SİNİR SİSTEMİ
1. Aşağıda omuriliğe ait bir kesit şematize edilmiştir. 4. Çevresel sinir sisteminin özelliklerinden bazıları aşağıda
verilmiştir.
1
4 5 6
I. Genellikle motor nöronları miyelinlidir.
2 7 SOL
SAĞ II. Merkezden çıkan sinirler istemsiz çalışan organlara
8
gider.
3
III. Merkezi uç beyin ve beyinciktir.

Buna göre sağ ayağına iğne batan bir insanın; Bu özelliklerin somatik ve otonom sinir sistemi ile eş-
leştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
I. sağ ayağını çekmesi, verilmiştir?
II. sol ayağını itmesi
Somatik Otonom
sürecinde numaralandırılmış nöronların kullanım sı- sinir sistemi sinir sistemi
rası aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I II ve III
B) II I ve III
I II
C) II ve III I
A) 6-7-8 6-5-3
D) I ve II III
B) 1-4-8 6-7-8
E) I ve III II
C) 1-2-3 1-4-8
D) 1-2-3 6-7-8
E) 6-7-8 3-2-1
B
İ 5. Aşağıdakilerden hangisi bir sinir sistemi hastalığıdır?
Y
O
T A) Hepatit B) Tüberküloz C) Faranjit
İ
2. Aşağıdaki yapılardan hangileri beyin sapını oluşturur? K D) Multiplskleroz E) Üremi
A) Beyincik, orta beyin, omurilik

B) Omurilik, orta beyin, pons

C) Omurilik soğanı, omurilik, beyincik

6. Aşağıdaki tabloda çevresel sinir sistemine ait K ve L
D) Omurilik soğanı, orta beyin, pons
nöronlarının bazı özellikleri verilmiştir.
E) Omurilik soğanı, pons, beyincik
İstemli çalışan organların Miyelin kılıf
Nöronlar faaliyetini düzenleme bulundurma
K Düzenler Var
L Düzenlemez Yok
3. I. Dışta ak içte boz maddesi bulunur.
Tabloda verilen nöronlarla ilgili,
II. Refleks ve alışkanlık hareketlerinin merkezidir.
III. Duyu sinirlerinin çoğunun beyne gitmeden önce çap- I. K nöronunun impuls iletim hızı, L nöronundan fazladır.
raz yaptığı yerdir. II. K nöronunda ranvier boğumu bulunur, L nöronunda
bulunmaz.
Yukarıda görev ve özellikleri verilen sinir sistemi bölümü
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? III. L somatik, K otonom sinir sistemine aittir.

A) Omurilik soğanı B) Beyincik ifadelerinden hangileri doğrudur?

C) Hipotalamus D) Omurilik A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

E) Uç beyin D) II ve III E) I, II ve III
27
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
7. Aşağıdakilerden hangisi beyin korteksinin görevidir? 10. I. Ön ve arka beyin arasında impuls iletimi yapar.
II. Bazı görme ve işitme reflekslerini kontrol eder.
A) İstemli ve bilinçli hareketleri kontrol eder.
III. Kas tonusunu düzenler.
B) Koku duyusu hariç diğer duyuların toplanma ve dağı-
tım merkezidir. Yukarıda görevleri verilen beyin kısmı aşağıdakiler-
den hangisidir?
C) Vücut sıcaklığını düzenler.
A) Beyin korteksi B) Talamus
D) Ürettiği RF (Salgılatıcı Faktör) ile hipoz bezini kontrol
eder. C) Orta beyin D) Arka beyin

E) Vücudun su ve tuz dengesini ayarlar. E) Omurilik soğanı

8. I. Vücudun denge merkezi

II. Refleks ve alışkanlık merkezi 11. Ahmet piyano çalarken (I), arkadaşının içtiği vişne suyu
III. Beş duyu merkezi piyano üzerine dökülür. Ahmet yerinden sıçrar (II), mut-
faktan getirdikleri bez ile piyanosunu temizler (III).
Yukarıda verilen görevlerin kontrol edildiği sinir sis-
temi kısımları aşağıdakilerden hangisinde doğru eş-
Buna göre Ahmet'in yaptığı davranışlardan hangileri
leştirilmiştir?
omurilik tarafından kontrol edilir?
I II III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Uç beyin Omurilik soğanı Omurilik B
İ D) I ve III E) II ve III
B) Beyincik Omurilik Uç beyin Y
O
C) Beyincik Pons Orta beyin T
İ
D) Orta beyin Beyincik Omurilik
K
E) Omurilik Omurilik soğanı Beyincik
12. Aşağıda bir nöron üzerine uygulanan farklı şiddetteki uya-
rılar ve bu uyarılara bağlı olarak nöronda gerçekleşen ak-
siyon potansiyelleri aynı grakte verilmiştir.
potansiyeli
Aksiyon

9. I. Kusma, yutma, çiğneme, hapşırma gibi reeksleri

kontrol eder.
II. İç organların çalışmasını kontrol eder. Eşik
şiddeti
Uyarı

III. Dışta ak, içte boz maddesi bulunur. değer

I II III
Yukarıda verilen özelliklere sahip beyin kısmı ile ilgili Zaman

aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Beyin sapının oluşumuna katılır.
B) Hayat düğümü olarak da adlandırılır.
C) Uç beyinden vücuda giden sinirler bu kısımdan çapraz
yaparak geçer.
D) Yapısal olarak omuriliğe benzerlik gösterir.
E) Beş duyu organının merkezidir.
A) Uyarı şiddeti arttıkça impuls iletim hızı artar.
B) Uyarı şiddeti arttıkça impuls şiddeti değişmez.
C) Uyarı şiddeti arttıkça impuls frekansı artar.
D) Eşik değerin altındaki uyarılarda impuls oluşmaz.
E) Nöronun harcadığı enerji miktarı III > I > II şeklinde
sıralanır.

28 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
C D D E D B A B E C C A
 BÖLÜM TESTİ 3 SİNİR SİSTEMİ
1. Aşağıda bir nöronun üç farklı uyarıya bağlı olarak oluştur- 3. Beyin ve omuriliği koruyan zarlarla ilgili,
duğu impuls sayıları gösterilmiştir.
I. Beyin hücrelerinin beslenmesinde görev alan kan
damarları ince zarda bulunur.
İmpuls sayısı

2 II. Örümceksi zar kafatası kemiklerine bağlı bulunur.

1 III. İltihaplanmaları durumunda menenjit hastalığı oluşur.
3
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
Uyarılar

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Buna göre,
D) II ve III E) I, II ve III
I. II.
İmpuls iletim hızı

İmpuls şiddeti

2
1
3
1 2 3
Uyarılar Uyarılar 4. Aşağıdakilerden hangisi hipotalamusun görevlerin-
den biri değildir?
III.
Uyarı şiddeti

2 A) Hipoz bezinin arka lob hormonlarını üretir.

1
3
ED B) Vücut sıcaklığını düzenler.
Uyarılar C) Vücudun su ve tuz dengesini düzenler.
ED = Eşik değer D) Günlük ritmin ayarlanmasında rol oynar.
B
grafiklerinden hangileri çizilebilir? İ E) Koku duyusu hariç diğer duyuların toplanmasını ve
Y
O beyne dağıtılmasını sağlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II T
İ
D) I ve III E) II ve III K

5. Aşağıda bir reeks arkı şematize edilmiştir.

I
2. Uç beynin arka kafa (oksipital) lobu haricinde diğer lopları II
birden fazla sayıda olayın kontrol merkezi iken, arka kafa
lobu sadece görme merkezi olarak çalışmasına rağmen
tek bir olayı kontrol etmek için fazlasıyla büyüktür.
III
Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Lob büyüklüğü, kontrol ettiği organ sayısıyla ilişkilidir.
A) I numaralı nöron, duyu nöronu olup omuriliğin dorsal
B) Lob büyüklüğü, kontrol ettiği organların büyüklüğüyle
kökünden giriş yapar.
ilişkilidir.
B) II numaralı nöron, bütün reeks arklarında kullanılır.
C) Lob büyüklüğü, kontrol ettiği organdaki reseptör sayı-
sıyla ilişkilidir. C) III numaralı nöron, motor nöron olup omuriliğin ventral
kökünden çıkış yapar.
D) Lob büyüklüğü, kontrol ettiği organdaki reseptör çeşi-
di sayısıyla ilişkilidir. D) I numaralı nöron, reseptör ve ara nöronla sinaps yapar.

E) Lob büyüklüğü, kontrol ettiği organın bulunduğu yerle E) III numaralı nöron, ara nöron ve tepki organıyla sinaps
ilişkilidir. yapar.

29
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
6. Çevreden gelen uyarıya karşı tepki gösteren bir insan- 9. Aşağıdaki grakte üç farklı nörondaki impuls iletim hızı
da; gösterilmiştir.

I. motor nöron,
İmpuls iletim hızı

II. ara nöron, II

III
III. reseptör,
IV. duyu nöronu I

hücrelerinin uyarılma sırası aşağıdakilerden hangisin- Nöronlar

de verildiği gibi olmalıdır?
Buna göre I, II ve III numaralı nöronların özellikleri ile
A) I - II - III - IV B) II - III - I - IV
ilgili aşağıdaki eşleşmelerden hangisi doğrudur?
C) III - I - IV - II D) III - IV - II - I
I II III
E) IV - III - II - I
A) Miyelinsiz Miyelinli Miyelinsiz
akson çapı akson çapı
dar geniş

B) Miyelinli Miyelinsiz Miyelinsiz

akson çapı akson çapı
geniş dar
7. Örgü örme, araba sürme, gitar çalma gibi davranışlar
merkezi sinir sisteminin hangi kısımları tarafından de-
netlenir? B C) Miyelinli Miyelinli Miyelinsiz
İ
Y
A) Sadece uç beyin O
T
B) Beyin korteksi ve omurilik İ
K D) Miyelinsiz Miyelinli Miyelinli
C) Beyin korteksi ve omurilik soğanı
akson çapı akson çapı
D) Ara beyin dar geniş

E) Sadece omurilik
E) Miyelinli Miyelinsiz Miyelinsiz
akson çapı akson çapı
geniş geniş

8. Beyin ve omurilik, meninges zarları ile çevrelenmiştir.

10. Uyarının iletim hızıyla ilgili verilen aşağıdaki ifadeler-
Bu zarlarla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? den hangisi yanlıştır?
A) Dıştan içe doğru sert zar, örümceksi zar ve ince zar
A) Miyelin kılıf bulunduran sinir hücrelerinde impuls ileti-
olarak sıralanmıştır.
mi hızlıdır.
B) Sert zar kafatasına iç yüzeyinden bağlıdır.
B) Akson çapı arttıkça iletim hızı artar.
C) İnce zar beyin kıvrımlarının içine kadar uzanır.
C) Eşik değeri aşan uyarılar impuls hızını etkilemez.
D) Sert zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvı-
D) Sinaps sayısı artarsa iletim yavaşlar.
sı bulunur.
E) Uyarı şiddeti arttıkça impuls iletimi hızlanır.
E) Beyin omurilik sıvısı, beyin ve omuriliği darbelere karşı
korur.
30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
E C A E B D B D A E
 BÖLÜM TESTİ 4 SİNİR SİSTEMİ
1. İnsanda bulunan nöron çeşitleri ve özellikleriyle ilgili aşa- 3. Beynin en büyük bölümü olan uç beyin (beyin kabuğu) ön,
ğıdaki tablo oluşturuluyor. yan kafa, şakak ve arka kafa olmak üzere 4 farklı çeşit
lobdan oluşur.

Duyu nöronu Ara nöron Motor nöron Buna göre verilen loblarda;

Hasar gördüğün- I. hafıza oluşturma,

Hasar gördüğü Hasar gördüğü
de etkili olduğu II. basınç ve sıcaklığı algılama,
I. bölgede acı bölgede acı
bölge için acı
hissedilmez. hissedilir. III. istemli kas hareketlerini yapma,
hissedilmez.
IV. gözden gelen uyarıları değerlendirme
Hem duyu hem Ara nöronda
Reseptörlerden olaylarından hangilerini kontrol eden merkezler bulu-
de motor nöron- değerlendirilen
II. gelen uyarıyı nur?
larla bağlantı- bilgiyi efektör
ara nörona iletir.
lıdır. organa iletilir. A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

Uyarıldığında Uyarıldığında Uyarıldığında D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

III. aksiyon potansi- aksiyon potansi- aksiyon potansi-
yeli oluşur. yeli oluşur. yeli oluşur.

Tamamı MSS’n- Tamamı MSS’nde Tamamı MSS’nde

IV.
de bulunmaz. bulunur. bulunmaz.
4. Sinir hücresine gelen bir uyarı sinir hücresinin;
Nörotransmitter Nörotransmitter Nörotransmitter
V. I. akson,
üretmez. üretir. üretmez.
B
İ
II. dendrit,
Y III. hücre gövdesi
Tabloda verilen numaralı ifadelerinden hangisi yanlıştır? O
T
İ bölümlerinden hangi sıra sıra ile geçerek sinaps böl-
A) I B) II C) III D) IV E) V
K gesine ulaşır?

A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III

D) II – III – I E) III – II – I

2. Aşağıda 7 nörondan oluşan bir sinir ağı şematize edilmiştir.

VII
5. Bir insanın beyninde bulunan ve karaciğerini uyaran
I II IV VI iki farklı nöronda;

I. akson ucundan salgılanan nörotransmitter maddenin

III çeşidi,
II. hücre çekirdeğindeki kromozom sayısı,
Buna göre III numaralı nörona verilen bir uyarıya bağ-
III. akson uzantısı üzerinde miyelin kılıfın bulunması,
lı olarak oluşan impuls, numaralandırılan nöronların
hangilerinden geçmesi beklenmez? IV. akson çapının kalınlığı

A) Yalnız II B) Yalnız V özelliklerinden hangileri farklı alabilir?

C) I, II ve V D) IV, VI ve VII A) I ve III B) II ve III C) III ve IV

E) IV, V, VI ve VI D) I, III ve IV E) II, III ve IV

31
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
6. İmpuls oluşumu ve iletimi ile ilgili verilen aşağıdaki 9. Aşağıdaki tabloda I, II ve III olarak simgelenen üç farklı
ifadelerden hangisi yanlıştır? reeksin kontrol merkezi gösterilmiştir.

A) İmpuls oluşturan en düşük uyarı şiddetine eşik şiddeti Reeksin

Meydana gelen reeks
denir. kontrol merkezi
Karanlık ortamda göz bebeklerinin
B) Akson boyunca iletim elektrokimyasal olarak taşınır. I
büyümesi
C) Eşik şiddetinin altındaki uyarılara tepki verilmez. II İğne batan ayağın geri çekilmesi

D) İmpuls taşınması sırasında enerji harcanır. Boğazına kaçan yiyeceği çıkaran kişi-
III
nin derin derin soluması
E) Bir insandaki tüm nöronların eşik değerleri aynıdır.
Buna göre tablodaki numaralı yerlere gelmesi bek-
lenen kontrol merkezleri aşağıdaki hangi seçenekte
doğru olarak eşleştirilmiştir?

I II III

7. Bir sinir hücresinde, A) Hipotalamus Omurilik Omurilik soğanı

B) Orta beyin Omurilik Omurilik soğanı
I. Hücre içinde K+, hücre dışında Na+ iyonları daha
C) Orta beyin Uç beyin Hipotalamus
fazladır.
II. Hücre dışı pozitif, hücre içi negatif yüklüdür. D) Orta beyin Omurilik Uç beyin

III. Olayın gerçekleşmesi için ATP harcanır. E) Uç beyin Omurilik Hipotalamus

polarizasyon sırasında gözlenen yukarıdaki olaylar- B

dan hangileri repolarizasyon sırasında da gözlenir? İ
Y
O
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III T 10. Sinir hücrelerinde;
İ
D) II ve III E) I, II ve III K
I. mitokondri,
II. sentrozom,
III. çekirdek,
IV. miyelin kılıf

8. Aşağıdaki grakte üç farklı nöronun uyarılara bağlı oluş- yapılarından hangileri ortak olarak bulunur?
turduğu impuls iletim hızı gösterilmiştir.
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
I D) I, II ve IV E) II, III ve IV
İletim hızı

II

III 11. Orta beyin ile ilgili verilen,

Uyarı şiddeti I. Kas tonusunu düzenler.

II. Görme ve işitme refleks merkezlerini bulundurur.
Buna göre I, II ve III numaralı nöronların eşik değer- III. Uç beyin ve beyincik ile beraber beyin sapını oluşturur.
lerinin düşük olandan yüksek olana doğru sıralanışı
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? ifadelerinden hangileri doğrudur ?

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II - III - I E) III - I - II D) I ve II E) I, II ve III

32 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E C E D D E B B B A D
 BÖLÜM TESTİ 5 SİNİR SİSTEMİ
1. Biyoloji dersinde öğretmen tahtaya bir sinir telinde eşik 3. İleri derecede özelleşmiş ve bölünme yeteneğini kay-
değer ve üzerindeki uyarılarda oluşan aksiyon potansiyeli betmiş bir nöronla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
arasındaki ilişkiyi anlatmak için aşağıdaki graği tahtaya yanlıştır?
yansıtıyor. Konuyu anlayıp anlamadıklarını öğrenmek için
sınıftaki öğrencilere çeşitli sorular soruyor ve çeşitli ce- A) Sitozolde bulunan ribozomları sayesinde polipeptit
vaplar alıyor. sentezleyebilir.

Aksiyon potansiyelleri B) İkinci bir nöronla sinaps yapabilir.

+30 mV
C) Ekzositozla hücre dışına nörotransmitter madde salgı-
layabilir.
Eşik değer
D) Sitokinezi boğumlanma ile gerçekleştirir.
Uyarı
-70 mV E) Uyarıldığında aksiyon potansiyeli oluşturabilir.

Öğretmenin sorularına yanıt veren aşağıdaki öğrenci-

lerden hangisinin kullandığı ifade yanlıştır?

A) Yiğit: Sinir teli eşik değerini aşan her uyarıya aksiyon

potansiyeli oluşturarak yanıt verir. 4. Beyni oluşturan bazı maddeler aşağıda verilmiştir.
B) Zeynep: Sinir teli ya hep ya hiç prensibine göre çalışır. I. Su
C) Ece: Sinir teli eşik değerdeki her uyarıya aynı sayıda II. Protein
aksiyon potansiyeli oluşturur. III. Yağ
D) Damla: Sinir teli eşik değerin altındaki uyarılara tepki B IV. Karbonhidratlar
İ
vermez. Y V. Mineral maddeler
O
E) Senanur: Eşik değerin altındaki uyarılar aksiyon po- T Verilen bu maddelerden hangilerinin aşırı artması
tansiyeli oluşturmaz. İ alzheimer hastalığına neden olur?
K
A) Yalnız II B) II ve III C) I ve IV

D) I ve V E) II ve III
2. Aşağıda bir nöronun aksonundaki elektriksel yük değişimi
şematize edilmiştir.

İmpuls iletim yönü

+ + – – + +

Akson

– – + + – –
– – + + – – 5. Merkezi sinir sistemi kısımları, işlevleri ve yapısı ile
+ + – – + + ilgili verilen aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yan-
I II III lıştır?

Buna göre numaralı bölgelerin polarizasyon, depolari-
zasyon ve repolarizasyon durumlarıyla eşleştirilmesi
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
I II
A) Uç beyin: İstemli hareketler ile beş duyu organına iliş-
kin merkezler bulundurur.
B) Ara beyin: Vücutta homeostasinin korunduğu, hormo-
III nal kontrolünün sağlandığı hipotalamus bulunur.

A) Polarizasyon Depolarizasyon Repolarizasyon C) Orta beyin: Kas tonusunu, vücudun duruşunu ve göz
B) Polarizasyon Depolarizasyon Depolarizasyon bebeklerinin büyüyüp küçülmesini düzenler.

C) Repolarizasyon Depolarizasyon Polarizasyon D) Arka beyin: Beyincik, pons ve omurilik soğanı ile bir-
likte beyin sapını oluşturur.
D) Repolarizasyon Polarizasyon Depolarizasyon

E) Depolarizasyon Repolarizasyon Polarizasyon E) Omurilik: Omuriliğin üzerinde dıştan içe doğru sert,
örümceksi ve ince zarlar bulunur.
33
 SİNİR SİSTEMİ
6. Denetleyici ve düzenleyici sistemler;
I. dışarıdan gelen uyarıları alma ve uygun bir cevap
oluşturma,
II. vücudun iç dengesini sağlama,
III. doku ve organlar arası koordinasyonu sağlama
BÖLÜM TESTİ 5
9. Aşağıdakilerden hangisi bir sinir hücresini karaciğer
hücresinden ayırır?
A) Uyarıları alabilme, değerlendirebilme ve uygun bir ce-
vap oluşturabilme
B) Mitokondri taşıyabilme ve oksijenli solunum yapabilme

görevlerinden hangilerine sahiptir? C) Ribozom bulundurabilme ve protein sentezleyebilme

D) Aktif taşıma ile madde alışverişi yapabilme

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) Osmozla su alıp verme
D) II ve III E) I, II ve III

10. İnsanda soluk alıp verme mekanizmasını düzenleyen

merkezler beyinin;
7. Bir sinir hücresinin akson ucundan salgılanan nöro-
transmitter maddeler;
I. ara beyin,
I. ter bezi, II. omurilik soğanı,
II. düz kas, III. pons,
III. tükürük bezi, B IV. hipofiz
İ
IV. çizgili kas Y kısımlarından hangilerinde bulunur?
O
yapılarından hangilerini uyarabilir? T
İ A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
K
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV D) II ve IV E) II, III ve IV
D)I, III ve IV E) I, II, III ve IV

11. Omuriliğin görevleri ile ilgili olarak aşağıda verilen

açıklamalardan hangisi yanlıştır?
8. Sinir sisteminin fonksiyonel birimleri olan nöronlarla
ilgili,
A) Beyinden gelen uyarılar omurilik üzerinden vücuda ile-
I. Bir akson, üzerinde miyelin kılıf taşıyor ise impulsu tilir.
hızlı iletir. B) Diz kapağına vurulduğunda bacağın öne doğru hare-
II. Enerji gereksinimleri fazla olduğundan mitokondri ket etmesini sağlayan öğrenilmiş refleksi kontrol eder.
sayıları fazladır. C) Vücutta gerçekleşen kalıtsal ve kazanılmış refleksleri
III. Protein sentezi hücre gövdesindeki ribozomlarda ger- kontrol eder.
çekleşir.
D) Alışkanlık haline gelmiş örgü örmek, dans etmek gibi
yargılarından hangileri doğrudur? davranışları kontrol eder.

E) Duyu organlarından ve çevreden gelen uyarılar omuri-

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
liğe gelir, burada çapraz yaparak beyne iletilir.
D) II ve III E) I, II ve III

34 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
C C D A D E E E A C B
 BÖLÜM TESTİ 6 SİNİR SİSTEMİ
1. Sinir sistemi hastalıkları ile ilgili verilen, 3. Sinir sistemine ait nöron ve glia hücrelerinin bazı özellikle-
ri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
I. Beyin hücreleri arasında anormal elektrik deşarjlar
meydana gelir.
Nöron Glia Özellik
II. Hastalar nöbet geçirirken genellikle ağızdan köpük
I. + - Merkezi sinir sisteminde bulunma
gelme, dişlerde ve çenede kilitlenme gözlenir.
III. Olayları karıştırma, hafıza kaybına yol açma ve yakın- II. + + Çevresel sinir sisteminde bulunma
larını dahi tanıyamama gibi belirtiler gösterir. Merkezi sinir sistemini patojenlere ve
III. - +
hastalıklara karşı koruma
IV. Genellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan ve ilerleme
IV. - + Miyelin kılıfı oluşturma
gösteren bir özelliğe sahiptir.
Desteklik sağlama ve nöronların bes-
V. - +
ifadelerinden hangileri alzheimer ve hangileri epilepsi lenmelerine yardımcı olma
(sara) hastalığı ile ilgilidir?
Tabloda verilen kaç numaralı ifadede yanlışlık yapıl-
Alzheimer Sara mıştır?
A) I ve II III ve IV
A) I B) II C) III D) IV E) V
B) I ve III II ve IV
C) II ve III I ve IV

D) I ve IV II ve III
E) III ve IV I ve II
4. İnsanda beyinin yapısı ile ilgili verilen aşağıdaki ifade-
lerden hangisi doğrudur?
B
İ
Y A) Beyin korteksi tüm istemsiz davranışları yöneten ön
O beyin kısmıdır.
T
2. Aşağıdaki şekilde insan beyninin kısımları farklı renkler İ B) Hipotalamus ürettiği hormonların hepsini kendisi salgı-
kullanılarak gösterilmiştir. K
lar.

C) Uç beyin istemli ve bilinçli hareketlerin kontrol merke-

zidir.

D) Orta beyinde koku duyusu hariç duyu organlarından

gelen bilgiler sınıflandırılır.
K E) Arka beyinde bulunan beyincik göz bebeklerinin büyü-
yüp küçülmesini düzenler.

Şekilde K harfi ile gösterilen kısımla ilgili,

I. İç kulaktaki yarım daire kanallarından gelen uyarılara

uygun cevap oluşturur.
II. Dış kısmında boz, içte ak madde bulunur. 5. İnsanın beyninde aşağıda verilen davranışlardan han-
gisinin kontrolü gerçekleşmez?
III. Hasar görmesi durumunda bireyin beyin ölümü ger-
çekleşir.
A) Dans kursunda dans etmeyi öğrenmek
IV. İnsanlarda doğumdan sonra da gelişmeye devam
B) Merak ettiği bir konuda anlatılanı anlama
eder.
C) Hapşırma, öksürme, kusma gibi olaylar
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
D) Sevdiği bir filmi izlerken anılarını hatırlama
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III
E) Diz kapağına vurulunca bacağını öne doğru hareket
D) II ve IV E) I, II ve IV etmesi
35
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 6
6. Dinlenme halindeki bir sinir hücresi eşik değerdeki bir 9. Ön beynin ara beyin kısmında yer alan hipotalamus;
uyaranla uyarılıp dinlenme haline dönünceye kadar;
I. açlık ve tokluk hislerinin düzenlenmesi,
I. sodyum / potasyum pompasının çalışması,
II. vücut sıcaklığının ayarlanması,
II. depolarizasyon,
III. susama ve su dengesinin düzenlenmesi,
III. repolarizasyon
IV. yutkunma, çiğneme, öksürme gibi reflekslerin kontrol
olayları aşağıda verilen hangi sırada gerçekleşir? edilmesi

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III fonksiyonlarından hangilerine sahip değildir?

D) II - III - I E) III - II - I
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve IV

D) III ve IV E) I, II ve III

7. Bir reeks yayında impulsun izlediği yol aşağıda verilmiştir.

10. Aşağıdaki tabloda beş farklı nöronun özellikleri verilmiştir.
Duyu Ara
Reseptör K
nöronu nöron
Nöron Akson çapı (µm) Miyelin kılıf
1 20 var

M Motor L 2 300 yok

nöron
3 15 var
B
Harflerle simgelenen yerlere gelmesi gereken kısımlar İ 4 35 var
aşağıdaki hangi seçenekte doğru olarak eşleştirilmiştir? Y
O 5 600 yok
T
K L M İ
K Tablodaki bilgilere göre numaralı nöronlardan hangi-
A) Dorsal kök Ventral kök Tepki organı sinde impuls iletimi en yavaştır?
B) Ventral kök Dorsal kök Tepki organı
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
C) Mekanoreseptör Efektör Ara nöron
D) Ventral kök Dorsal kök Efektör
E) Dorsal kök Ventral kök Mekanoreseptör

11. İnsanda impuls iletim hızını etkileyen faktörler ile ilgili

olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

8. İnsanda sinir sisteminin çalışması sırasında meydana A) Miyelinli nöronlarda impuls iletim hızı miyelinsiz nöron-
gelen; lardan fazladır.

I. gelen uyarıyı değerlendirme, B) Akson çapı büyük olan nöronda küçük olana göre im-
II. çevreden gelen uyarıyı algılama, puls iletim hızı fazladır.

III. oluşan uygun cevabı efektör organa iletme C) Eşik değer üzerindeki uyarılar sinir hücresinde impuls
hızını artırır.
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerin hangi-
sinde doğru olarak verilmiştir? D) Sıcaklık artışı belli bir değere kadar impuls iletim hızını
artırır.
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
E) Sinir hücrelerinde impuls hızı uyaranın şiddetine bağlı
D) II - III - I E) III - II - I olarak değişmez.

36 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E B A C E D A C B B C
 BÖLÜM TESTİ 7 SİNİR SİSTEMİ
1. İnsanda bulunan herhangi bir sinir hücresi ile ilgili aşa- 5. Aşağıdaki şemada çevresel sinir sisteminin kısımları gös-
ğıda verilen açıklamalardan hangisi doğru değildir? terilmiştir.

A) Çekirdek içerir. Çevresel Sinir Sistemi

B) Oksijenli solunumla ATP üretir.

C) Miyelin kılıf bulundurabilir.

Duyu Bölümü Motor Bölümü
D) Ranvier boğumu bulundurabilir.

E) Gelen her uyarıya karşı bir aksiyon potansiyeli oluşturur.

Somatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemi

2. Sinapslarda impuls iletimi sırasında meydana gelen

aşağıdaki olaylardan hangisi diğerlerinden sonra ger-
çekleşir?
A) Ca++ iyonlarının akson içine girmesi
B) Nörotransmitter madde taşıyan keseciklerin mobilize
olması
C) Nörotransmitter maddelerin sinaps boşluğuna yayıl-
ması
Şekilde verilen kısımlarla ilgili yapılan aşağıdaki açık-
lamalardan hangisi yanlıştır?
A) Duyu bölümü uyarıları duyu organlarından veya diğer
organlardan alarak merkezî sinir sistemine taşıyan ge-
tirici nöronlardan oluşur.
B) Motor bölümündeki sinirler merkezî sinir sisteminden
aldıkları cevabı tepki verilecek organa ileten götürücü
nöronlardır.

D) Nörotransmitter maddelerin ekzositozla aksonu terk B C) Somatik sinir sistemi bilinçli kontrolden sorumlu olup
etmesi İ konuşmak, koşmak, yazmak gibi istemli vücut hare-
Y
ketlerini kontrol eder.
O
E) Nörotransmitter maddelerin postsinaptik nöronun re-
T
septörüne bağlanması D) Otonom sinirler merkezî sinir sisteminden çıkan ve
İ
K kalp kası ve düz kas gibi istemli çalışan kaslara uyarı
götürür.

E) Sempatik ve parasempatik sinirler organ işlevlerini

kontrol etmede çoğunlukla zıt çalışırlar.
3. Nöronların aksonunu saran miyelin kılıa ilgili,

I. Hem hücre gövdesinde hem de dendritlerde bulunur.

II. Bulunduğu bölgede aksiyon potansiyeli gelişmez.
III. İmpuls iletiminin daha hızlı gerçekleşmesinde rol
6. Emre her akşam masa lambasını kullanarak ders çalış-
oynar.
maktadır. Elektrikler kesildiğinde elektriğin kesildiğini bil-
ifadelerinden hangileri doğrudur? mesine rağmen çalışmak için masanın başına geçtiğinde
aşağıdaki davranışları sergilemektedir:
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
I. Masa lambasının düğmesine dokunması
D) II ve III E) I, II ve III
II. Yanmadığını fark edip mum aramaya gitmesi
III. Mumu yakıp çalışmak için masanın başına geçmesi
IV. Okuduğu kitabı anlaması
4. Bir öğrencinin okuduğu şiiri ezberlemesi ve okulun tem-
silinde hatırlayıp tekrar okuyabilmesini sağlayan merke- Buna göre, Emre'nin yaptığı davranışlarından hangi-
zi sinir sistemi bölümü aşağıdakilerden hangisidir? lerinin beynin kontrolünde gerçekleştiği söylenebilir?

A) Ara beyin B) Arka beyin C) Uç beyin A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) Hipotalamus E) Orta beyin D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

37
 SİNİR SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 7
7. Bir duyu nöronunun yaptığı sinapslarla ilgili, 11. İskelet kaslarında kasılmayı sağlayan ve impulsu taşı-
yan bir motor nöron ile ilgili,
I. Reseptörler tarafından uyarılarak depolarize olur.
II. Ara nöronun dendriti ile sinaps yapabilir. I. Nörotransmitter madde ile duyu nöronunu uyarır.

III. Motor nöronun dendriti ile sinaps yapabilir. II. Ara nörondan gelen nörotransmitter ile uyarılır.
III. Miyelin kılıf bulundurmaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III

8. İnsanın merkezi sinir sisteminde bulunan;

I. orta beyin, 12. Arka beyin bölümlerinden olan beyincik ile ilgili,
II. omurilik soğanı,
I. Hayat ağacı olarak isimlendirilir.
III. omurilik
II. İki yarım küreden oluşur.
kısımlarının hangileri vücuttaki refleksleri kontrol III. Vücudun dengesini sağlar.
etme özelliğine sahiptir? IV. Dışta ak içte boz madde bulunur.

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III açıklamalarından hangileri yanlıştır?

D) II ve III E) I, II ve III
B A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III
İ
Y D) II ve IV E) I, II ve IV
O
T
9. Aşağıdakilerden hangisinin bir sinir teline uygulan- İ
ması beyne taşınan impulsun frekansını artırır? K 13. Sinir hücrelerinde uyarı iletimi elektriksel ve kimyasal
(elektrokimyasal) yolla gerçekleşir. Polarize durumdaki bir
A) Uyarı şiddetinin artırılması nörona uyarının gelmesi sonucu, uyarının alındığı bölge-
B) Eşik değerin altında uyarı verilmesi lerde aksiyon potansiyeli gelişir.

C) Eşik değerde uyarı verilmesi

Aşağıda verilen zar potansiyelleri ve hücre içi - dışı iyon
D) Nöronda aksiyon potansiyelinin gelişmesi miktarlarına ilişkin hangi eşleştirme doğru değildir ?

E) Eşik değerin altındaki uyarı çeşidinin değiştirilmesi

Aksiyon
potansiyeli Hücre içi ve dışı iyon miktarları
A) Polarizasyon Hücre içinde; K+ derişimi fazla,
10. Sinapslarda impuls iletimi ile ilgili, Na+ derişimi azdır.
B) Depolarizasyon Hücre içinde; hem Na+ hem K+
I. Nörotransmitterler akson ucundan salgılanır.
iyonları fazladır.
II. Nörotransmitter reseptöre bağlı kaldığı sürece nöronu
C) Hiperpolarizasyon Hücre içinde; Na+ derişimi fazla,
uyaracaktır.
K+ derişimi azdır. Normal değe-
III. Nörotransmitterlerin işi bitince sinapstan uzaklaştırıl- rinden biraz daha fazla miktar-
ması gerekir. da K+ iyonu akson dışına çıkar.

açıklamalarından hangileri doğrudur? D) Repolarizasyon Hücre içinde; Na+ derişimi fazla,

K+ derişimi azdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Polarizasyon Hücre dışında negatif anyonik
proteinler fazladır.
D) I ve II E) I, II ve III

38 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
E E D C D D E E A E B B E
 BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

B Ö L Ü M

2
Bir insanın yaşamını sürdürebilmesi, her şeyden önce iç ortamının deği-
ENDOKRİN SİSTEM

şen çevre koşullarına karşın değişmez tutulmasına bağlıdır. Homeostasi olarak

adlandırılan bu prensip, organizmada dolaşım, solunum, boşaltım ve sindirim
sistemlerinin eş güdümlü çalışmasıyla sağlanır. Ancak bu sistemlerin bu amaç
doğrultusunda çalışmaları sırasında karşılıklı uyum ve işbirliği gerekir. İşte bu
koordinasyonu düzenleyici sistemler adını verdiğimiz sinir sistemi ve endokrin
sistem sağlar. Bu iki sistem gerek iç ortamdaki gerekse canlının dışındaki çev-
resel koşulların değişimlerine karşı çok sayıda düzenleyici yanıtları oluşturur.

Endokrin sistem, sinir sistemine göre iç ortamın kimyasal yapısındaki de-

ğişimlere karşı geç başlayan ancak uzun süren yanıtları veren sistemdir. En-
dokrin sistem doku ve organlar arası koordinasyonu hormon adı verilen kim-
yasal maddelerle sağlar. Sistemin hormon salgılayan organlarına iç salgı bezi
(endokrin bez) denir. Endokrin sistem düzenleme görevini büyük ölçüde sinir
sistemiyle birlikte yapar.

İnsanlarda endokrin bezler kanalsız bezler olup salgıları olan hormonları

doğrudan kana boşaltırlar. Hormonlar birer kimyasal uyaran olup kanda belli
eşik değerde bulundukları sürece etkilerini devam ettirirler. Bu nedenlerden do-
layı sinir sistemine göre uyarılara yavaş cevap verir ancak etkileri uzun sürelidir. Örnek Soru
Hormonlar, aşağıda verilen hangi kimya-
Hormonların Kimyasal Yapısı sal formda bulunmazlar?
Hormonlar organik bileşiklerdir. Yapıları peptid (kalsitonin, parathormon), A) Steroit
protein (insülin, glukagon), amino asit türevi (tiroksin, adrenalin), steroit (tes-
B) Protein
tosteron, progesteron) ve glikoprotein (TSH, LH, FSH) gibi çok farklı şekillerde
olabilir. Hatta bitkilerde pürin bazları türevi olan hormonlar da vardır. C) Fosfolipit

D) Glikoprotein
Hormonların Etki Mekanizması
E) Amino asit türevi
Bir hormon kanla vücudun tüm dokularına yayılmasına karşın bu hormona,
çoğunlukla belli bir vücut bölgesindeki hücreler tepki verir. Bu hücrelere hor- Çözüm: Steroit, protein, glikoprotein ve amino
monun hedef hücreleri denir. Örneğin, glukagon hormonunun hedef hücreleri asit türevi hormonlar vardır. Ancak fosfolipit for-
karaciğerde; ACTH hormonunun hedef hücreleri böbrek üstü bezinde bulunur. munda hormon yoktur.
Bununla birlikte vücudun bütün hücrelerini etkileyebilen hormonlar da vardır. Cevap C
Örneğin; büyüme hormonu ve tiroksin hormonu vücudun genel metabolizması
üzerinde etkilidir.
39
BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

Belli bir hormona tepki veren hedef hücrelerde bu hormonun bağlanabilece-

ği özgül reseptörler bulunur. Bu reseptörler hücre zarında, sitoplazmada veya
Örnek Soru
çekirdekte bulunabilir.
Hormonlarla ilgili verilen aşağıdaki ifade-
lerden hangisi yanlıştır? Hormonlar hedef hücrede; hücre zarı geçirgenliğinde değişikliğe yol açarak,
A) Hormonlar kan yolu ile hedef organa protein sentezini uyararak, gen aktivitesini değiştirerek, enzimlerin aktivitesini
taşınır. değiştirerek, mitotik aktiviteyi uyararak etkili olurlar.

B) İdrarda hormonlara rastlanabilir.

Hormonların genel özellikleri kısaca şöyledir:
C) Endokrin bezlerden ve sinir hücrelerin-
den salgılanabilirler. • Hormonlar özel bezlerden (endokrin bez) üretilir, kana salgılanır ve hedef
hücrelerine kan ile taşınır.
D) Tüm çeşitleri hücre zarından difüzyon-
la geçebilir. • Kanda belirli bir seviyeye geldiklerinde etkilerini gösterirler.

E) Görevi biten çoğu hormon karaciğerde • Kanda çok az miktarda bulunurlar.

yıkılır.
Çözüm: Peptit, protein ve glikoprotein yapılı
hormonlar makromolekül yapıda olup, hücre
zarından difüzyonla geçemez. Bu hormonların
reseptörü hücre zarında bulunur.
Cevap D
• Organik moleküllerdir (polipeptid, amino asit, steroid, veya glikoprotein
yapıda olabilirler).
• Bazı hormonlar bütün vücut hücreleri üzerinde etkiliyken bazıları belirli bir
organ üzerinde etkilidir.
• Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı organ üzerinde farklı
etki gösterebilirler veya farklı bezlerden salgılanan farklı hormonlar aynı
organ üzerinde benzer etki gösterebilirler.

Örnek Soru
İNSANDA ENDOKRİN BEZLER ve HORMONLAR
İnsanda denetleyici ve düzenleyici sis-
İnsanın endokrin sistemini meydana getiren başlıca iç salgı bezleri; hipoz
temin bir parçasını oluşturan hormonal
sistem ile ilgili, bezi, epiz bezi, tiroit bezi, paratiroit bezi, böbrek üstü bezi, pankreas ve eşey-
sel bezleridir.
I. Bir hormonun etki gösterebilmesi için
tüm vücut hücrelerinde bağlanabileceği
reseptörlerin bulunması gerekir. Epifiz

II. Hormonlar salgılandıkları endokrin bez- Hipofiz ve

hipotalamus
lerden vücut hücrelerine kan yoluyla
Tiroit ve paratiroit bezleri
taşınır.
Timüs
III. Vücudun hormonal sistem aracılığıyla
uyarılara karşı tepki verme hızı, sinir
sistemi aracılığıyla verilene göre daha Pankreas
yavaştır.
Böbrek üstü
genellemelerinden hangileri doğrudur? bezi
(AYT 2021)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Testis Yumurtalık

(Erkek) (Kadın)
D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: Bir hormon yalnızca reseptörünün ol-
duğu hücrelere bağlanabilir. Hormonlar kan yo-
luyla taşınır. Sinir sistemine göre daha yavaş etki
gösterirler.
Cevap D
İnsan vücudunda hormon üreten bazı yapılar
Bunun yanında dişi bireylerin hamilelik sürecinde oluşan plasenta ile sindi-
rim sisteminin mide ve ince bağırsak kısımları da hormon salgılayan yapılardır.
Yine bazı hormonlar sinir hücreleri tarafından da üretilir.

40
 BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

Hormonlar başta kan plazması olmak üzere hücre sitoplazmasında, doku

sıvısında ayrıca ter ve idrar gibi boşaltım sıvılarında da bulunabilir. Çoğu hor-
mon zyolojik etkilerini gösterdikten sonra karaciğerde yıkılır. Hormonların bi-
linen işlevlerini gerçekleştirebilmeleri için normal miktarlarda salgılanması ge-
rekir. Fazla ya da az salgılanmaları halinde çeşitli anormallikler ortaya çıkar.

1. Hipoz Bezi Hipotalamus

Yaklaşık olarak 0,5 gr ağırlığında olan ve uç beynin hemen altında konum-

lanan hipoz bezi hipotalamusa bir sapla bağlanmış olup, ön ve arka hipoz
olmak üzere iki lobdan oluşur ve hipotalamusun kontrolü altında çalışır. Hipota-
lamustan salgılanan salgılatıcı (releasing) faktörler (RF) hipoz bezinin değişik Ön lop


Hipofiz bezi
bölgelerini etkileyerek hormon salgılamasına neden olur. Bu hormonların bir Arka lop

kısmı ya doğrudan metabolik etkilidir ya da diğer endokrin bezleri uyaran tropik Hipoz bezinin vücuttaki yerleşimi
hormonlardır.

Hipotalamus kendine gelen sinirsel uyarıları hormonal uyarılara çevirebile-

ceği gibi, hormonal uyarıları da sinirsel uyarılara dönüştürebilir. Bu nedenle hi-
Örnek Soru
potalamus organizmanın sinir sistemi ile hormonal sistemini birbirine bağlayan
Hipofiz bezi;
bir köprü gibidir.
I. hipotalamusun kontrolü altında çalışma,
Hipozin ön lob hormonları bizzat hipozin kendisi tarafından üretilirken; II. somatotropin hormonu salgılama,
arka lob hormonları hipotalamusta üretilir. Bu nedenle hipozin arka lob hor-
III. ön ve arka olmak üzere iki lobdan oluşma
monlarına nörohormon da denir.
özelliklerinden hangilerine sahiptir?
Ön hipozden STH, TSH, ACTH, FSH, LH, prolaktin (PRL), MSH ve arka
hipozden de ADH ve oksitosin hormonları salgılanır. A) Yalnız I BI I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: Hipotalamus, hipozi etkileyerek hor-

FS H mon salgılamasını kontrol eder. Hipoz, ön ve
H,
LH AD arka olmak üzere iki lobdan oluşur. STH hipo-
Ovaryum Böbrek
zin ön lobundan salgılanır.
Ön Cevap E
H lop Arka Oksitosin
FSH, L lop

Ok
Testis sit Uterus
TH os
S in

Not al...
AC
TH
H
MS

PRL

TS

....................................................................
H

Kemik Süt bezi

....................................................................

....................................................................

....................................................................
Deri Süt bezi Adrenal bez Tiroit bezi
....................................................................
Ön ve arka hipoz lobu hormonlarının etkili oldukları doku ve organlar
....................................................................

41
BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

STH (Somatotropin Hormonu): Bu hormon büyüme ve gelişmeyi sağlar. Kim-

yasal yapısı bir polipeptid molekülü şeklindedir. STH bütün vücut hücrelerine
Örnek Soru
etkili bir hormon sayılırsa da aslında ancak büyüme gücünü ve olanağını tama-
Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan
men kaybetmemiş olan dokuları etkileyebilmektedir. Tam büyüme çağındaki bir
FSH ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
organizmada tüm vücuda, ancak ergin ve büyümesi durmuş bir organizmada
si yanlıştır?
ise sadece bazı doku ve organlara etki ederek onların büyümesini sağlar.
A) Hem erkek hem de kadınlarda game- Somatotropin hormonunun etkisi ile ara metabolizma olayları tamamiyle
togenezi uyarır. protein sentezine ağırlık verecek yöne kayar. Protein sentezinin artmasıyla
B) Hem çocuk hem de yetişkinlerde aynı hücrelerin yapı maddeleri çoğaltılarak mümkün olan hücrelerde büyüme ve ço-
oranda salgılanır. ğalma sağlanır.

C) Salgılandığı yerden hedef organlara
kanla taşınır.
D) Sertoli hücrelerinden salgılanan inhibin
miktarı artarsa salgılanması azalır.
E) Hem ovaryum hem de testislerdeki re-
septörlere bağlanabilir.
Çocukluk çağında az salgılanması cüceliğe (nanizim); fazla salgılanması
ise devliğe (gigantizm) neden olur. Erişkinlerde fazla salgılanması hormona
duyarlı bir kaç kemik dokuda büyümeyi uyarabilir. Hala uyarılabilen yüz, el ve
ayak kemiklerinin aşırı büyümesiyle ortaya çıkan anormallik akromegalidir.
ACTH (Adreno Kortiko Tropik Hormon): Böbrek üstü bezinin korteksini (ad-
renal korteks) uyararak buradan kortizol, aldosteron ve eşeysel hormonların
salgılanmasını sağlar.

Çözüm: Ergenlik dönemine girmiş bireylerde FSH (Folikül Stimülan Hormon): FSH, dişilerde ovaryumlardaki foliküllerin
FSH miktarı artar. Bu yüzden yetişkinlerde ve
gelişimini, yumurtanın olgunlaşmasını ve östrojen üretimini sağlarken; erkek-
çocuklardaki oran aynı değildir.
lerde ise testislerde spermlerin meydana gelmesini (spermatogenez) uyarır.
Cevap B

LH (Lüteinleştici Hormon): Ovaryumlarda folikül uyarıcı hormonla birlikte faa-

liyet gösterir. Dişilerde ovulasyonu, erkeklerde ise leydig hücrelerinin uyarılma-
sını ve bu hücrelerden testosteron hormonun salgılanmasını sağlar.

PRL (Prolaktin): Prolaktin dişilerde hamilelik metabolizmasını başlatır. Hami-

lelik sırasında ve doğumdan sonra süt bezlerinin gelişmesini ve süt oluşmasını
sağlar. Eşeysel içgüdüyü arttırır.

MSH (Melanosit Uyarıcı Hormon): İnsandaki etkisi tam olarak bilinmemek-

tedir. Balık, kurbağa ve sürüngenlerin derilerindeki hücrelerinde melanin deni-
len pigmentin depolanmasını artırarak derinin renginin koyulaşmasını sağlar.
Memelilerde renklenmenin yanı sıra açlık ve metabolizmayla ilgili işlevleri de
üstlenir.

ADH (Antidiüretik Hormon): Vazopresin hormonu olarak da adlandırılan

Örnek Soru ADH, kan hacminin ve kan basıncının düzenlenmesinde etkilidir. Böbrek tüp-
Aşağıda verilen hangi iki hormonun üre- çüklerine etki ederek suyun geri emilimini sağlar. Böylece kan hacmi arttırılarak
tim yeri hipotalamustur? kan basıncı yükseltilir. Ayrıca kan miktarı ve basıncı düştüğünde atardamar
cidarındaki düz kasların kasılmasını dolayısıyla kan basıncının yükselmesini
A) FSH - LH
sağlar. Bu hormonun salgılanması kanın osmotik basıncıyla doğrudan ilişkilidir.
B) ADH - Oksitosin Örneğin; kanın osmotik basıncı artarsa arka hipoz uyarılarak ADH salgılaması
C) MSH - Oksitosin da artar. ADH’nin yetersiz salgılandığı durumlarda, böbreklerden su geri emil-
meyeceğinden organizma fazla miktarda su kaybederek günlük idrar miktarı
D) STH - ACTH
artar. Hasta aşırı düzeyde susuzluk duyar ve sürekli su içer. Buna şekersiz
E) ACTH - ADH diyabet (Diabetes insipidus) denir.
Çözüm: ADH ve oksitosin hipotalamusta üretilir.
Oksitosin: Doğum sırasında uterusun kaslarının kasılmasını sağlar. Böylece do-
Kana hipozden salgılanır.
Cevap B ğumu kolaylaştırır. Ayrıca süt bezlerinin süt salgılamasını uyararak süt akışını sağ-
lar. Eşlerin birbirine bağlanmasında rol oynar. Annelik içgüdüsünden sorumludur.
42
 BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

2. Epiz Bezi
Ön beynin ara kısmında bulunur. Melatonin hormonunu salgılar. Epizin
özellikle gece salgıladığı melatonin, canlılara gündüz ve gece sürelerini bildirir;
melatonin çoğu omurgalıda pigmentasyonu etkilese de asıl günlük çalışma rit-
Gırtlak
mini, üreme faaliyetinin ritmini kontrol eder.
Tiroit bezi

Soluk borusu
3. Tiroit Bezi
Tiroit boyunda, soluk borusunun her iki yanında yerleşmiş iki loblu kelebek
şeklinde bir bezdir. Tiroksin ve kalsitonin adı verilen iki hormon salgılar.
Tiroit bezinin yapısı ve vücuttaki konumu
Tiroksin: Salgılanması hipozden salgılanan TSH ile kontrol edilir. Tirozin
amino asitinin iyotlanmış bir türevidir. Vücut hücrelerinde bazal metabolizmayı
hızlandırır. Hücrelerin glukoz yıkımını ve oksijen tüketimini yükseltirken karbon-
dioksit ve ısı üretimini artırır. Kısaca hücrelerdeki oksijenli solunumu hızlandırır.
Ayrıca protein sentezini artırır. Kan şekerini yükseltir. Kalp atışlarını hızlandırır. Örnek Soru
Tiroksinin aşırı salgılanmasına hipertiroidizm, hipertiroidizmin neden olduğu Tiroksin hormonu ile ilgili verilen aşağı-
hastalığa da graves adı verilir. Graves hastası bireylerde; zayıama, sinirlilik, daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
taşikardi (kalp ritminin normalden fazla olması), ellerde titreme, sıcağa daya-
A) Tiroksin hormonu yapısında iyot bulun-
nıksızlık, kaslarda güçsüzlük, uykusuzluk, yorgunluk, ishal gibi belirtiler görülür.
durur.
Ayrıca bu bireylerde yüksek kan basıncı gibi belirtiler ortaya çıkar ve gözler
dışarı fırlar ki, buna da ekzoftalmi denir. B) Salgılanması TSH tarafından kontrol
edilir.
Tiroit hormonlarının yetersiz salgılanmasına ise hipotiroidizm denilmekte-
dir. Gelişmekte olan bir çocukta tiroksin az salgılanırsa iskelet ve zeka gelişimi C) Aşırı artması kalp ritmini azaltır.
geriliği ortaya çıkar. Buna kretenizim cüceliği denir. Ergin insanlarda yetersiz D) Hücresel solunumu hızlandırır.
tiroksin miksodem adı verilen hastalığa neden olur. Bu insanlarda kilo alma,
yorgunluk, soğuğa dirençsizlik, uyuşukluk, aşırı uyku hali, kas tembelliği, bra- E) Az salgılanması kas tembelliğine ne-
dikardi (kalp atım hızının normalden düşük olması), zihin tembelliği ve saç dö- den olabilir.
külmesi görülür.
Çözüm: Tiroksin hormonunun aşırı artması kalp
Vücutta, iyot eksikliğine bağlı olarak tiroidin aşırı çalışıp büyümesi sonucu ritmini artırır.
basit guatr hastalığı ortaya çıkar. Böyle insanlara iyotça zengin besinler verile- Cevap C
rek tedavi edilebilirler.

Kalsitonin: Tiroit bezi tarafından salgılanan bu hormon kan kalsiyum düzeyini

düşürücü etkiye sahiptir. Bu etkisini kandan kemiğe kalsiyum geçişini sağlayıp,
kemiklerden kalsiyumun çözülmesini engelleyerek ve idrarla atılan kalsiyum
miktarını arttırarak gösterir. Kan kalsiyum seviyesi normalin üzerine çıktığında
(hiperkalsemi) etkili olarak kan kalsiyumunu normale düşürür.
Not al...

4. Paratiroit Bezi: ....................................................................

Paratiroit bezi tiroit bezinin yüzeyine yerleşmiş dört adet bezelye büyüklü-
....................................................................
ğündeki loptan oluşur. Parathormon (PTH) salgılar. Bu hormon kalsitoninin tersi
bir etkiye sahip olup, onunla birlikte kandaki kalsiyum ve fosfat düzeyini ayarlar. ....................................................................

Parathormon kandaki kalsiyum derişimini yükseltir ve fosfat derişimini azal- ....................................................................

tır. Parathormon, böbreklerden ve bağırsaklardan kalsiyumun atılmasını engel-
lerken, kemiklerdeki kalsiyumu kana geçirir. Ancak kemikteki kalsiyum fosfata ....................................................................
bağlıdır. Parathormonun etkisiyle kalsiyumla birlikte fosfat da serbestleşerek kana
verilir. Parathormon bu fazla fosfatı böbreklerde atılmasını uyararak azaltır. ....................................................................

43
BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

Kandaki kalsiyumun önemli oranda azalması, iskelet kaslarında şiddetli ka-

sılmalara (tetani hastalığı) yol açar. Parathormon fazla salgılandığında, kanın
Örnek Soru
kalsiyum derişimi normal düzeyinin üstüne çıkar. Kanda artan kalsiyum (hiper-
İnsan vücudunda kemik gelişimini etkile- kalsemi) böbrekte fosfatla birleşerek böbrek taşlarını oluşturur.
yen faktörlerden birisi de hormonlardır.
Kemiklerin büyüme, gelişme ve sağlığı- Kalsitonin salgılanır.
nın korunmasında; Tiroit bezi
uyarılır.
I. somatotropin,
II. parathormon,
III. kalsitonin
Böbrek ve bağırsaklarda
hormonlarından hangilerinin etkili oldu- Ca+2 emilimi azalır.
ğu söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III Kan Ca+2 Kemiklerde Ca+2

düzeyi artar. depolanmasını
sağlar.
Çözüm: Kemik dokusu ara maddesinin inorga-
nik kısmı parathormon ve kalsitonin hormonları
ile büyük oranda değişime uğrar. Büyüme hor-
monu olan STH büyüme çağında kemik gelişimin-
de rol oynar.
Cevap E
Ca+2 kana
verilir.
Böbrek ve bağırsaklarda
Ca+2 emilimini Kan Ca+2
artırır. düzeyi azalır.
Kalsiyum

Kemiklerden
kana Ca+2
Adrenal korteks bırakılmasını
sağlar.
Kortizol
Aldosteron Paratiroit bezi
uyarılarak
Östrojen Parathormon parathormon
salgılanması
Progesteron
sağlanır.
Testosteron
Kanda kalsiyum oranının düzenlenmesi

5. Böbrek Üstü Bezleri (Adrenal Bezler)

Böbreklerin üzerinde bir çift olarak bulunur. Böbrekle doğrudan bir ilişkisi
yoktur. Her adrenal bez embriyonik kökenleri farklı olan iki ayrı bezden oluşur.
Bunlar adrenal korteks (kabuk kısmı) ve adrenal medulladır (öz kısmı).

Nöradrenalin a. Adrenal Korteks: Steroit yapıda çok sayıda hormon üretir. Bu hormonlar gli-
Adrenalin kokortikoitler, mineralokortikoitler ve eşeysel hormonlar olmak üzere üç grupta
Adrenal medulla toplanır.
Adrenal bezin kısımları ve salgıladıkları Glukokortikoitler (Kortizol): Vücudu karbonhidrat dışı enerji kaynaklarına yö-
hormonlar nelterek kan şekerinin yükselmesine yol açar.
44
 BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

Karaciğer glikojenini artırır. Proteinlerin ve yağların yıkılarak glukoza dö-

nüştürülmesini sağlar. Glukokortikoitler, vücutta bulunan normal düzeyin üstü- Kandaki kortrizol düzeyi artarsa
ne çıkarsa bağışıklığı baskılayabilir. Kortizon isimli ilaç formu iltihaplanma, alerji
ve romatizmal hastalıklarda kullanılır.
Yağ dokuda
Mineralokortikoit (Aldosteron): Mineralokortikoitler vücudun su ve tuz denge- yağ yıkımı artar.
si üzerinde etkili olur. Aldosteron, böbrekleri etkileyerek sodyum ve klor iyonla-
rıyla suyun geri emilmesini, potasyumun atılmasını sağlar. Bu yolla da kan hac- Pankreasın
minin ve kan basıncının artmasını sağlar. Aldosteronun az salgılanmasıyla kan insülin salgısı
basıncı düşer, sodyum ve potasyum iyonlarının derişimi bozulur, doku sıvısı artar.
azalır ve kaslarda yorgunluk görülür. Kanda potasyum artarak deri tunç rengini
alır. Buna addison hastalığı denir. Aldosteronun çok üretilmesi kan basıncının Karaciğerde glikoz
yükselmesine ve doku sıvısının artmasına yol açar. dönüşümü artar.

Eşey Hormonları
Adrenal korteksin ürettiği başlıca eşey hormonu androjenlerdir (testoste- Kas proteinlerinin
ron). Ayrıca az miktarda da östrojen ve progesteron üretilip salgılanır. yıkılmasına yol açar.
Kas kütlesi azalır.
b. Adrenal Medulla: Böbrek üstü bezinin öz kısmı işlevleri kısmen birbirine
benzeyen iki hormon salgılar. Bunlar adrenalin (epinefrin) ve noroadrenalindir
(noroepinefrin). Kemik yıkımı artar.

Adrenalin: Böbrek üstü bezinin öz kısmından sentezlenen adrenalin acil bir

Kandaki kortizol artışına bağlı olarak
duruma cevap olarak salgılanır. Adrenalin kalp ritmini artırır, kan basıncını yük-
gerçekleşebilecek olaylar.
seltir. Karaciğer glikojeninin glukoza dönüşümünü ve kana verilmesini tetikler.
Ayrıca yağ hücrelerinden yağ asitlerinin salınmasını uyarır. Salınan glikoz ve
yağ asitleri vücutta yakıt olarak kullanılır. Hücrelerde solunumu hızlandırarak
oksijen kullanımını artırır. Saçların ve kılların dikleşmesine, göz bebeklerinin
büyümesine yol açar. Mide ve bağırsakların peristaltik hareketlerini azaltır. Örnek Soru
İskelet kaslarına ve beyine kan götüren damarları genişletir ve böylece daha
İnsanda böbrek üstü kabuk bölgesinden
fazla kanın kaslara gitmesini sağlar. Deri, böbrek ve sindirim kanalında kan
salgılanan hormonların;
akımını azaltır. Ayrıca adrenalin duran kalbin çalışmasında kullanılır.
I. stres koşullarında salgılanma,
Noradrenalin: İşlevleri adrenalin hormonuna yakındır. Öncelikle kan basıncı-
nın dengelenmesinde rol oynar. Kılcal damarlarda kan basıncını artırır. Karaci- II. Na+ ve CI– ’nin emilimini artırma,
ğer hücrelerinden kana glukoz geçişini artırır. Stresli durumlar, soğukta kalmak III. kan şekerini yükseltme
adrenalin ve noradrenalin salınımını artırır.
işlevlerinden hangileri böbrek üstü öz
6. Pankreas bölgesinden salgılanan hormonlarda da
olduğu söylenebilir?
Pankreas hem endokrin hem de ekzokrin fonksiyonu olan karma bir bezdir.
Endokrin hücreler pankreasın langerhans adacıklarını oluşturur. Her adacıkta A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
bulunan alfa hücreleri topluluğu glukagon, beta hücreleri topluluğu ise insülin
D) I ve III E) I, II ve III
hormonlarını salgılar.

Langerhans adacıkları Çözüm: Stres koşullarında böbreküstü bezinin

kabuk bölgesinden kortizol, öz bölgesinden de
Alfa hücreleri adrenalin ve nöroadrenalin salgılanır. Kortizol
protein ve yağları glikoza dönüştürerek, adrena-
Kan damarı lin ise karaciğer glikojenini glikoza dönüştürerek
kan şekerini yükseltir.Na+ ve Cl–’nin böbrekler-
den geri emilimi, böbrek üstü bezinden salgıla-
Beta hücreleri nan aldosteron hormonunun görevidir.
Cevap D
Pankreasın langerhands adacıkları, insülin ve glukagon hormonu salgılar.
45
BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

İnsülin: Sinir hücreleri dışında kalan tüm vücut hücrelerini kandan glukoz al-
ması için uyararak yükselen kan glukozunu normale düşürür. Ayrıca, kan gluko-
Örnek Soru
zunu düşürmek için karaciğerde glikojen yıkımını azaltarak amino asit ve yağla-
İnsanda pankreastan salgılanan hormon-
rın glukoza dönüşümünü engeller. Protein sentezini artırır. Glukozdan yağların
ların;
sentezini hızlandırır, yağların metabolik yıkımını önler.
I. kan şekerini düşürme,
Glukagon: Kan glukoz seviyesini yükseltir. İnsülin hormonuyla zıt çalışır. Ka-
II. kan şekerini yükseltme,
raciğer glikojenini parçalayarak kana glukoz verir. Glukagona duyarlı hücreler
III. karaciğer glikojeninin glikoza dönüştürür sadece karaciğerde bulunur.

işlevlerinden hangileri böbrek üstü öz İnsandaki bazı faaliyetler birden fazla hormonun etkileşimi ile düzenlenir.
bölgesinden salgılanan hormonlarda da Örneğin; kan glukoz düzeyi insülin, glukagon, kortizol ve adrenalin hormonla-
olduğu söylenebilir? rının etkileşimiyle değişebilir. İnsanda, kan glukoz düzeyi normal değerin üstü-
ne çıktığında, insülin salgılanarak glukoz düzeyi düşürülür. Glukoz seviyesinin
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III normal değerin altına düşmesi durumunda glukagon salgılanarak kan glukoz
D) II ve III E) I, II ve III seviyesi yükseltilir. İnsülin veya hedef hücrelerin tepkisizliğinde şeker hastalığı
(diabetes mellitus) ortaya çıkar. Bu hastalıkta kan şekeri o kadar yükselir ki, ki-
şinin böbrekleri idrarla glukoz atmaya başlar. İdrarda glukozun atılması, birlikte
Çözüm: Böbrek üstü bezinin öz bölgesinden sal-
gılanan adrenalin karaciğer glikojenini yıkarak
fazla su götürülmesine dolayısıyla susuzluğa yol açar.
kanın glikoz düzeyini artırır. Yani kan şekerini
Vücut hücreleri glikozu
yükseltir. kandan daha hızlı
Cevap D almaya başlar.
Pankreasın
İnsülin beta hücreleri
insülin salgılar.

Glikoz
karaciğere
geçer.

Örnek Soru
Kan glikoz Kan glikoz
Kan şekerini değiştirebilen; düzeyi azalır. düzeyi artar.

I. glukagon,
II. insülin
III. adrenalin,
IV. kortizol

hormonlarından hangileri kan şekerini Normal kan glikoz seviyesi

artırıcı yönde etkiler? Kan glikoz Kan glikoz

düzeyi artar. düzeyi azalır.
A) Yalnız I B) I ve II

C) I, II ve III D) I, III ve IV

E) II, III ve IV

Çözüm: Glukagon, adrenalin ve kortizol kan Pankreasın

şekerini yükseltir. alfa hücreleri
glukagon salgılar.
Cevap D Karaciğer,
glikojeni parçalayarak Glukagon
kana glikoz verir.

Kanda glikoz oranının düzenlenmesi

46
 BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

7. Eşeysel Bezler
Kadınlardaki ovaryumlar ve erkeklerdeki testisler gamet oluşturmanın ya- Hipotalamus
(-)

nında birer endokrin bez gibi de görev alırlar.

n
ksi
tiro
ok

Ovaryumlar: Karın boşluğunun alt ve arka kısmında bir çift olarak bulunur. RF (+)
en ç

Ergenlik dönemine girildiğinde östrojen ve progesteron üretir. Östrojen ergenlik

Normald

çağında dişi eşey organlarının olgunlaşmasını sağlar. İkincil eşey karakterle-

rinin oluşumunu ve oogenezi uyarır. Ayrıca progesteron hormonu ile beraber Ön hipofiz

rahim duvarının kalınlaşmasını sağlar. Bir miktar progesteron gebelik süresince

Normalden
plasentadan da salgılanır. çok tiroksin
Hedef (–)
dokular
Testisler: Testislerde bulunan leydig hücreleri bir endokrin bez gibi görev ya- TSH (+)
parak testosteron hormonunu salgılar. Bu hormon erkeklerde ikincil erkeklik
Tiroksin
özelliklerinin oluşumunu ve devamını sağlar.
Tiroit
bezi
Geri Bildirim (Feedback Mekanizması)
Hormonların salgılarının düzenlenmesinde çevresel faktörler, kandaki kim-
Tiroksin hormonunun negatif geri bildirim
yasallar, sinir sistemi ve hormonların karşılıklı etkileşimi etkilidir. sistemi

Endokrin bezler aralarında etkileşerek birbirinin salgısını düzenler. Örneğin;

hipoz bezinin salgıladığı TSH miktarı tiroit bezinin hormonu olan tiroksin tara-
fından düzenlenir. Kanda tiroksin hormonunun düşmesine bağlı olarak hipoz
bezi ve hipotalamus uyarılır. Hipoz bezinden kana TSH salgılanır ve kanda
artan TSH’ya bağlı olarak tiroit bezinden tiroksin üretimi tetiklenerek kandaki
miktarı normal düzeye getirilir. Bu dengelemeyle hipoz bezinden TSH sal-
gılanması durur. Bu mekanizmayla tiroksin hormonunun kandaki miktarı belli
değerler arasında tutulmaya çalışılır. İşte endokrin bezlerin salgıları olan hor-
Örnek Soru
monların birbirini etkileyerek miktarlarını ayarlamasına geri bildirim (feedback
İnsanda çeşitli görevler yapan hormonlar
mekanizması) denir.
şöyledir:

I. Östrojen

Örnek Soru II. Testosteron

Bir tiroit bezi rahatsızlığı olan Hashimoto hastalığına sahip insanlarda III. Tiroksin
savunma sistemi, tiroit bezi hücrelerine karşı antikor üretir. Bu antikorlar IV. Progesteron
zamanla tiroit bezi hücrelerini yıkmaya başlar.
Bu hormonlardan hangilerinin kimyasal
yapısı lipit tabiatlıdır?
Bu hastalığa sahip bir bireyde hastalığın ilerlediği dönemle ilgili,
I. Kanındaki tiroit uyarıcı hormon (TSH) seviyesi artmaya başlar. A) Yalnız III B) I, II ve III

II. Kanındaki tiroksin hormonu seviyesi aşırı artış gösterir. C) I, II ve IV D) I, II ve IV

III. Bireyin bazal metabolik hızında artış olması beklenir. E) II, III ve IV

ifadelerinden hangileri doğrudur? (2019 -AYT)

Çözüm: Östrojen, testosteron ve progesteron
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II steroit yapılı hormonlardır. Tiroksin ise amino
asit türevi olan bir hormondur.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap C

Çözüm: Tiroit bezinden tiroksin salgılanması azalırsa TSH seviyesi artar.

Cevap A

47
BİYOTİK
ENDOKRİN SİSTEM

Geri bildirim olayı hipoz bezi hormonlarıyla diğer endokrin bezlerin hor-
monları arasında da görülür. Örneğin; hipoz bezinden salgılanan ACTH ile
Örnek Soru
adrenal korteks hormonları geri bildirim mekanizmasıyla salgılarını denetler.
İnsanda, homeostasinin sağlanmasında
Adrenal korteksten salgılanan kortizol hormonunun kanda azalması hipoz be-
görev alan tüm hormonlar;
zini etkileyerek ondan ACTH salgılanmasını uyarır. Uyarım sonucu hipozden
I. karma bezlerden salgılanma, salgılanan ACTH adrenal korteksi etkileyerek kortizol salgısının kandaki mik-
II. amino asit veya protein yapıda olma, tarını artırır. Buna pozitif (+) geri bildirim denir. Kandaki kortizol hormonunun
III. kana salgılanarak hedef organlara taşınma artmasına bağlı olarak da hipoz bezinden ACTH salgılaması durdurulur, buna
da negatif (-) geri bildirim denir.
özelliklerinden hangilerine ortak olarak
sahiptir?
RF ACTH
Böbrek üstü bezi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Hipotalamus Ön hipofiz
kabuk bölgesi
D) I ve III E) II ve III
STRES
Çözüm: Hormonların bir kısmı endokrin bir kıs-
mı da karma bezlerden salgılanır. Hormonlar;
(-) (-)
amin, steroit, polipeptit, glikoprotein ve protein Kortizol
yapıda olabilirler. Hormonlar kana salgılanır ve Negatif feed back
hedef organa kan yoluyla taşınırlar. Kortizol hormonu salgılanması ve negatif geri bildirim sistemi
Cevap C

İç Denge (Homeostasis)
Dış çevrede meydana gelen değişiklikler çoğu zaman canlının iç çevresini
Örnek Soru
de etkiler. İç çevrenin değişmez tutularak devamlılık sağlayabilmesi için orga-
Hipofiz bezi nizmalarda özel yapılar gelişmiştir. Bu yapıların çoğu geri bildirim düzeni içinde
çalışır.

I Östrojen ACTH Kortizol III Testosteron Canlının devamlılık ve değişmezliğini sağlamak için organizmanın kendi iç
ortamını dengeli, yani belirli sınırlar arasında tutmasına homeostasi denir. Si-
nir ve endokrin sistemin birlikte çalışması homeostasiyi sağlar. Örneğin; vahşi
Yumurtalık II Testis bir hayvanın görülmesi sırasında gösterilen irkilme hareketi sinirin, daha sonra
kalbin hızlı çalışması böbrek üstü bezinden salgılanan adrenalin hormonunun
Yukarıda verilen geri bildirim mekaniz-
etkisiyle gerçekleşir.
malarında numaralarla belirtilen hormon
ve organların eşleştirilmesi aşağıdakiler-
den hangisinde doğru verilmiştir?
Örnek Soru
I II III
Hormonlarla ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) LTH Böbrek LH
A) Hormonlar kimyasal uyaranlar olup, endokrin bezler ve sinir hücrele-
B) FSH Böbrek FSH
rinden salgılanır.
C) FSH Adrenal bez LH
B) Sinir sistemi ile birlikte denetleme ve düzenlemede rol oynar.
D) LH Adrenal bez LTH
C) Protein veya steroit yapıda olabilirler.
E) FSH Böbrek LTH
D) Doku sıvısı, lenf sıvısı, kan ve idrarda bulunabilirler.
Çözüm: FSH hipozden salgılanarak yumur-
E) Tüm formları DNA’nın kontrolünde ribozomda sentezlenir.
talığı etkiler ve östrojen salgılanmasını uyarır.
ACTH, hipozden salgılanarak adrenal bezin
korteksini uyarır. Buradan kortizol salgılamasını Çözüm: Protein yapıdaki hormonlar DNA’nın kontrolünde ribozomda sentez-
sağlar. LH ise hipozden salgılanarak, testisler- lense de, steroit yapılı hormonlar böyle değildir.
den testosteron salgılanmasını sağlar. Cevap E
Cevap C

48
 BÖLÜM TESTİ 1 ENDOKRİN SİSTEM
1. Aşağıda bir hormonun hedef hücredeki reseptörü ile nasıl 4. Hormonların kan yolu ile bir çok organın içinden geç-
bağlantı yaptığı ve hangi çeşit hücresel cevap oluşturduğu mesine karşın sadece bazı organlarda tepki oluştura-
şematize edilmiştir. bilmesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

Hormon A) Hormonların tepki organında tepki oluşturabilmesi için

kanda belirli bir eşik değere ulaşması

B) Tepkinin ortadan kalkması için hormonların kandaki

Reseptör
Sitoplazma miktarının belli bir eşik değerin altına inmesi

DNA C) Hormonun tepki oluşturacağı organda ilgili hormon re-

Çekirdek
septörünün bulunması
mRNA D) Hormonun sadece tepki oluşturacağı organa kan yolu
Protein
ile taşınması

Ribozom E) Hormonun tepki oluşturmayacağı organa lenf yolu ile

taşınması

Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Hormon hidrolik özellikte olup peptit bağları içerir.

5. Hormonların etki alanları içerisinde;
B) Hormon hücre zarından doğrudan geçebilen steroit
yapılıdır. I. uzun kemiklerin epifiz plakları,
C) Hormonun etkisiyle ribozomda protein sentezi sağlan- II. testislerdeki seminifer tüpçükler,
mıştır. B III. böbreklerin nefron kanalları,
İ
D) Hormon çekirdekte mRNA sentezini tetikler. Y IV. ovaryumdaki foliküller
O
E) Hormonun bağlandığı reseptör, sitoplazma sıvısında T yapılarından hangileri bulunur?
bulunur. İ
K
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

2. Aşağıdaki hormonlardan hangisinin sadece bir hedef

organı vardır?
6. Aşağıda bazı hormonlara ait özellikler verilmiştir.

A) STH B) Tiroksin C) Oksitosin I. Böbrek üstü bezinin çalışmasını kontrol eder.

D) TSH E) Testosteron II. Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonudur.
III. Süt bezlerinin gelişmesini uyarır.
IV. Uterus düz kaslarının kasılmasını sağlar.
V. Nefron kanallarından suyun geri emilimini sağlar.

3. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangileri böbrekteki Buna göre özellikleri verilen hormonlar aşağıdaki hangi
nefron kanallarını uyarır? seçenekte yanlış eşleştirilmiştir?

A) Kortizol- Adrenalin A) I - Kortizol

B) Aldosteron - ADH B) II - STH

C) FSH - LH C) III - Prolaktin

D) İnsülin - Glukagon D) IV - Oksitosin

E) Östrojen - Testosteron E) V - Vazopressin

49
 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM TESTİ 1
7. Pankreasın normalden fazla insülin salgıladığı bir bi- 10. İnsanda salgılanan,
reyde;
I. Parathormon
I. bilinç kaybının yaşanması, II. Glukagon
II. karaciğerdeki glikojen miktarının azalması, III. Progesteron
III. kan glikoz düzeyinin azalması, IV. Aldosteron
IV. idrarla glikoz atımının başlaması
hormonlarından hangileri vücutta mineral miktarının
durumlarından hangilerinin görülmesi beklenir? düzenlenmesinde rol oynar?

A) I ve III B) II ve III C) III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV D) I ve II E) I ve IV

8. Hormonlar hedef hücrelerde; 11. İnsülin hormonu;

I. metabolizma hızı, I. kan şekerini düşürme,

II. mitotik aktivite, II. karaciğer ve kaslarda glikozu glikojen şeklinde depo-
III. gen ve enzim aktivasyonu, lama,

IV. hücre zar geçirgenliği III. protein ve yağ sentezini uyarma

durumlarından hangileri üzerinde etkili olabilir? özelliklerinden hangilerine sahiptir?

B
İ
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III Y A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
O
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV T D) II ve III E) I, II ve III
İ
K

12. Hormon ve salgılandığı bez eşleştirilmesi aşağıdaki-

9. Aşağıda bir hormonun hedef hücredeki reseptörü ile yap- lerden hangisinde yanlış verilmiştir?
tığı bağlantı şematize edilmiştir.
A) Melatonin - Epiz bezi

Hormon Hormon reseptörü B) Progesteron - Yumurtalık

C) Östrojen - Böbrek üstü bezi


Hücre zarı

D) Testosteron - Hipoz bezi

E) Kortizol - Böbrek üstü bezi

Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

13. I. Adrenalin - Nöradrenalin
A) Hormon, hidrolik özellikte olup peptit bağları içerebilir. II. İnsülin - Glukagon

B) Hormon reseptörü hücre zarında bulunur. III. Kalsitonin - Parathormon

C) Hormon ile reseptör arasında anahtar kilit uyumu vardır. Yukarıda verilen hormon çiftlerinden hangileri birbiri-
ne antagonist çalışır?
D) Hormon hücre içine giremediği için hücresel cevap
oluşturamaz.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Hormon, hücre zarı geçirgenliğini değiştirebilir.
D) I ve III E) II ve III

50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
A D B C E A A E D E E D E
 BÖLÜM TESTİ 2 ENDOKRİN SİSTEM
1. İnsanda üremeyi kontrol eden östrojen ve testosteron 4. Aşağıdaki şemada böbreklerden suyun geri emiliminin
hormonlarıyla ilgili, kontrolü gösterilmiştir.

I. Hem dişi hem de erkekte ortak olarak bulunur.

Hipotalamus
II. Erkeklerde yalnızca testislerdeki leydig hücrelerinden Uyarır
salgılanır.
Hipofiz
III. Dişilerde yalnızca ovaryum ve hamilelik durumunda
plasentadan salgılanır.
ADH Düşük kan Yüksek kan
IV. Hem östrojen hem de testosteron adrenal korteksten basıncı yoğunluğu
salgılanır. Uyarır

Böbrek toplama
ifadelerinden hangileri doğrudur? kanalları

A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

D) I, II ve III E) II, III ve IV A) Kan yoğunluğunun artması ile hipotalamus uyarılır.

B) ADH, böbrek toplama kanallarının suya geçirgenliğini

etkiler.

C) Tuzlu su içen bir insanın ADH salgısı azalır.

2. I. Nefron kanallarına etki ederek Na+, Cl− ve suyun kana D) Kan basıncı düşen bir insanın ADH salgısı artar.
geri emilimini sağlar.
E) Kandaki su miktarı arttıkça ADH salgısı azalır.
II. K+ iyonlarının kandan nefron kanallarına salgılanma-
B
sını sağlar. İ
III. Eksikliğinde addison hastalığı görülür. Y
O
T
Yukarıda görev ve özellikleri verilen hormon aşağıda- İ
5. I. Karaciğerdeki glikojen yıkımını hızlandırır.
kilerden hangisidir? K
II. Kalp atışı ve soluk alıp verme hızını artırır.
A) Kortizol B) Vazopressin C) Adrenalin III. Heyecan esnasında üretimi artar.

D) Nöroadrenalin E) Aldosteron Yukarıda görev ve özellikleri belirtilen hormon aşağı-

dakilerden hangisidir?

A) ADH B) İnsülin C) Adrenalin

D) Glukagon E) Aldosteron
3. Basit guatr hastalığı, iyot eksikliğinde ortaya çıkan boyun
bölgesinde tiroit bezinin şişmesi ile kendini gösteren bir
hastalıktır.

6. Hormonların özellik ve işleviyle ilgili aşağıda verilen

Buna göre, bu hastalığın ortaya çıkması sırasında
ifadelerden hangisi yanlıştır?
aşağıdaki olaylardan hangisi en son gerçekleşir?

A) Tiroit bezinin aşırı uyarılması A) Homeostaside etkilidir.

B) TSH üretiminin artması B) Hepsi protein yapılı olup, ribozomda sentezlenir.

C) Kandaki iyot miktarının normalin altına düşmesi C) Endokrin bez veya nöronlar tarafından üretilirler.

D) Besinlerle vücuda yeterli iyotun alınmaması D) Görevleri bitince kandaki miktarları azalır.

E) İnce bağırsak villuslarından iyotun emilememesi E) Hedef dokuda bulunan reseptörlerle aralarında anah-
tar kilit uyumu vardır.

51
 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM TESTİ 2
7. Bazı hormonlar yalnızca bir çeşit organı etkilerken bazıları 10. Aşağıdaki şekilde kanda Ca seviyesini düzenleyen iki hor-
birden çok organ üzerinde etkili olabilir. monun çalışma mekanizması şematize edilmiştir.

Buna göre;

I. tiroksin, A Yüksek
A
II. parathormon, Ca kalsiyumlu Ca

III. tiroit stimülan hormon

Kemik

hormonlarının etki alanı az olandan çok olana doğru sı- Normal

Kas düzey
ralanışı aşağıdakilerden hangisindeki gibi olmalıdır?
doku

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

Düşük Ca
kalsiyumlu B
D) III - I - II E) III - II - I

Kan
damarı
Buna göre,

I. A hormonu parathormon, B hormonu ise kalsitonin

hormonudur.
8. Hormonlar, negatif feed back mekanizması sayesinde II. B hormonunu üreten bez, tiroit bezi içine konumlan-
kendi yapımlarını durdurarak kanda olmaları gereken mik- mış paratiroit bezdir.
tarda salgılanmalarını sağlayabilirler.
B
III. B hormonu, kemikten kana Ca iyonu geçişini sağla-
İ yarak, kandaki Ca miktarını normalin üzerine çıkarır.
Buna göre aşağıdaki hormon çiftlerinin hangileri ara- Y
sında böyle bir negatif feed back mekanizması vardır? O ifadelerinden hangileri doğrudur?
T
İ
A) TSH - Tiroksin K A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B) Östrojen - Testosteron D) I ve III E) II ve III
C) Tiroksin - ACTH

D) FSH - İnsülin
11. Aşağıdaki hormonlardan hangisi kan şekerinin artma-
E) Glukagon - LH sı ve azalmasında etkili değildir?

A) Adrenalin B) İnsülin C) Glukagon

D) Kortizol E) Oksitosin

9. I. Basit guatr
12. İnsanda salgılanan hormonlar hedef hücreleri uyardı-
II. Ekzoftalmik guatr ğında, hedef hücrede;
III. Miksodema
I. mayoz bölünme,
IV. Addison
II. gen ve enzim aktivasyonu,
Yukarıdaki hormonal hastalıklardan hangileri tiroit
III. kandaki mineral ve su oranının değişmesi
bezi hormonlarının miktarındaki düzensizlikten kay-
naklanır? olaylarından hangileri gerçekleşebilir?

A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D) I, III ve IV E) II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III

52 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
B E A C C B E A C B E E
 BÖLÜM TESTİ 3 ENDOKRİN SİSTEM
1. Aşağıdaki tabloda çeşitli hormonlar, hormonların salgı- 3. İnsanda ince bağırsaktaki villuslar tarafından emilimi yapı-
landığı yer ve hormonların etki ettiği olaylar gösterilmiştir. lan glikozlar kapı toplardamarı ile karaciğere getirilir. Ka-
raciğer kılcal damarlarından karaciğer hücrelerine geçen
Salgılanan Salgılandığı glikozun bir kısmından glikojen sentezlenerek depo edilir.
Etki ettiği olay
hormon yer Kan şekerinin normalin altına düşmesi ile pankreastan
Böbrekten Na+ salgılanan glukagon hormonunun etkisi ile depo glikojen
Böbrek üstü
Aldosteron ve Cl– emilimi K+ glikoza yıkılarak kana verilir.
kabuk
atılımı
Kan şekerini Verilen süreçte gerçekleşen olaylarla ilgili aşağıdaki
Kortizol I
yükseltme açıklamalardan hangisi yanlıştır?
Süt bezlerinin
Hipoz A) Kan şekerinin ayarlanmasında karaciğer görevlidir.
Prolaktin gelişmesi ve süt
ön lob
üretimi B) Glikojenin glikoza yıkımı sürecinde karaciğer hücrele-
rinde granülsüz endoplazmik retikulum faaliyeti artar.
Oksitosin II III
C) Pankreas kan şekerinin düşmesi ile uyarılmıştır.
Tabloda I, II ve III ile simgelenen kısımlara gelmesi ge- D) Kan şekerinin normale dönüşünde yalnızca insülin
reken açıklamalar aşağıdaki hangi seçenekte doğru hormonu görev alır.
olarak verilmiştir?
E) Normali aşan kan glukagon düzeyi kan şekerinin artışı
I II III ile düşürülür.
Böbrek üstü Hipoz ön Rahim kaslarının
A)
kabuk lob kasılması
Böbrek üstü Hipoz Rahim kaslarının B
B) İ
kabuk arka lob kasılması Y
Böbrek üstü O 4. İnsanda ADH’nin kandaki miktarının azalması duru-
C) Hipotalamus Doğum sancısı T
öz munda;
İ
Hipoz Hipoz K
D) Süt salgılanması I. günlük idrar miktarının artması,
ön lob ön lob
II. nefron kanallarında suyun geri emiliminin azalması,
Hipoz Rahim kaslarının
E) Hipotalamus III. vücudun günlük su ihtiyacının artması
arka lob kasılması
olaylarından hangileri gerçekleşir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
2. Aşağıda üç farklı uyarana karşı canlının tepki verdiği yol-
lar şematize edilmiştir.

I. Ele iğne batması → Sinir teli → Elin çekilmesi

II. Kan şekerinin yükselmesi → Endokrin bez → Kan
damarı → Kan şekerinin düşmesi
III. Yılanın görülmesi → Sinir teli → Endokrin bez → Kan
damarı → Kalp atışının hızlanması
Buna göre tepki organlarında tepki oluşum süresi en
kısa olandan en uzun olana doğru sıralanışı aşağıda-
kilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
5. Uzun süreli stres koşullarında kan şekeri düşen bir in-
sanda aşağıda verilen olaylar bir sıraya dizilirse han-
gisi üçüncü sırada gerçekleşir?
A) Böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinin uyarılması
B) Hipoz bezinin uyarılması
C) Protein ve yağlardan glikoz yapımının artması

D) Kortizol salınımının artması

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
E) ACTH salınımının artması
D) II - III - I E) III - II - I
53
 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM TESTİ 3
6. Korktuğumuzda yüzümüzün sararması aşağıdakiler- 9. Adrenalin salgısı artan bir bireyde;
den hangisiyle en iyi açıklanabilir?
Kanın pıhtılaşma
Tükürük salgısı

A) Adrenalin etkisiyle deriye giden kan miktarının azal-

süresi

ması

B) Kortizolün etkisiyle bağışıklık sisteminin baskılanması

C) İnsülin etkisiyle kan şekerinin düşmesi Zaman Zaman

I II
D) Adrenalin etkisiyle kan basıncının yükselmesi

E) Nöroadrenalin etkisiyle kalp ritminin artması

Kan şekeri

Kalp atışı

Zaman Zaman
7. Aşağıdakilerden hangisi insandaki endokrin sisteme III IV
ait hormonların özelliklerinden biri değildir?
grafiklerde verilen değişimlerden hangilerinin görül-
A) Az veya çok salgılandıklarında bazı metabolik bozuk- mesi beklenir?
luklar ortaya çıkar.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
B) Bazı hormonlar sadece bir dokuya bazı hormonlar ise
birden fazla dokuya etki eder. D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
B
İ
C) Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı Y
organ üzerinde etki gösterebilir. O
T
D) Farklı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar ay- İ
K 10. I. Kandaki kalsiyum seviyesini düzenleme
nı organ üzerinde benzer etki gösterebilir.
II. Tiroit bezinden salgılanma
E) Görevi biten hormonlar iskelet kaslarında laktik asit
III. Kemik kalsiyum düzeyini etkileme
fermantasyonunda enerji verici olarak tüketilir.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri parathormon ve
kalsitonin hormonları için ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

8. İnsanda metabolizmayı düzenleyen bazı hormonlar şöy- D) I ve III E) II ve III

ledir:

I. Glukagon
II. Adrenalin 11. Aşağıdakilerden hangisi sinir sistemi ve endokrin sis-
III. İnsülin temin ortak özelliğidir?
IV. Aldosteron
A) Aynı sürede tepki oluşumunu sağlama
Verilen hormonlardan hangileri karaciğerdeki glikoje-
B) Elektrokimyasal yolla uyarı taşıma
nin glikoza dönüşümünde ve glikozların kana geçişin-
de görev alır? C) Çevreden gelen uyarılara karşı tepki verilmesini sağlama

D) Uyarıcı moleküllerin kana salgılanması ile tepki orga-

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
nını uyarma
D) III ve IV E) I, II ve III
E) Uyarıcı molekülleri iç salgı bezleri ile üretme

54 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
B B D E A A E A D D C
 BÖLÜM TESTİ 4 ENDOKRİN SİSTEM
1. Aşağıda pankreastaki langerhans adacıklarından salgıla- 3. Aşağıda verilen hormonlardan hangisinin kanda azal-
nan insülin ve glukagon hormonlarının çalışma mekaniz- ması sonucunda karşısında verilen hastalık meydana
ması şematize edilmiştir. gelmez?

Kan şekeri normalin Kan şeker normalin A) Aldosteron – Addison hastalığı

altına düşerse üstüne çıkarsa
B) Parathormon – Tetani

C) Tiroksin – Kretenizm cüceliği

Pankreas
D) STH – Akromegali
α hücreleri β hücreleri
E) ADH – Şekersiz şeker hastalığı
İnsülin
Glukagon
Diğer
Karaciğer
hücreler
Karaciğer
4. Sağlıklı bir insanda hormon salgılayan endokrin bez-
Glikojen yıkımı Glikozun hücreye Glikozun ler ve salgıları ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
sonucu glikozun girişi ve glikojen hücreye
doğrudur?
kana geçişi hızlanır. sentezi hızlanır. girişi hızlanır.

A) Salgılarını bir kanala veren kanallı bezlerdir.

Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
B) Salgılarının eksikliğinde hastalık oluştuğu halde, fazla-
A) Kan şekerinin düşmesi, kandaki insülin miktarını artırır. lığında oluşmaz.
B) Pankreasta kandaki glikoz miktarını algılayan resep- C) Endokrin bez fazla çalışırsa boyutları küçülür.
törler bulunur. B
İ
D) Hormonların hedef dokuyu uyarabilmesi için kanda
C) İnsülin ve glukagon birbirine antagonist çalışan hor- Y belli bir eşik değere ulaşması gerekir.
O
monlardır. T
İ E) Tüm çeşitleri gelişimlerini ergenlikle tamamlarlar.
D) Bir hormon birden fazla dokuyu uyarabilir. K

E) İnsülin, bir çok farklı çeşit hücreye ait zarın glikoza ge-
çirgenliğini artırır.

5. İnsanda hormonlar tarafından düzenlenen bazı olaylar

şöyledir:

• Kas, kemik ve kıkırdak olmak üzere vücudun büyüme

yeteneğindeki tüm hücrelerini uyarır.
2. İnsanda su seviyesinin azalmasına bağlı olarak meydana
gelen bazı olaylar şöyledir: • Hamilelik döneminde süt bezlerinin gelişmesini ve süt
oluşmasını sağlar.
I. Kandaki ADH seviyesinin artması • Böbreklerden suyun geri emilimini sağlayarak vücu-
II. Kanın ozmolaritesinin artması dun su dengesini düzenler.
III. Hipotalamustaki ozmoreseptörlerin uyarılması • Dişilerde doğum sırasında düz kasların düzenli kasıl-
IV. Böbreklerden suyun geri emiliminin artması masını salgılanır.
• Uyardığı dokuların hücrelerinde mRNA ve protein
Bu olaylar aşağıda verilen hangi sırada gerçekleşerek sentezini hızlandırır.
vücuttaki su seviyesi normale getirilir?
Buna göre verilen düzenleme olayları ile aşağıdaki
A) I - II - III - IV B) II - III - I - IV hormonlar eşleştirildiğinde hangi hormon dışta kalır?
C) III - II - I - IV D) II - IV - III - I
A) Somatotropin B) Prolaktin C) Kalsitonin
E) IV - III - II - I
D) Antidiüretik hormon E) Oksitosin

55
 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM TESTİ 4
6. Vücut yeterli insülin üretebildiği halde etkili olarak kulla- 9. İnsanda böbrek üstü kabuk bölgesinden salgılanan
namaması insülin direncinin gelişmesine yol açar. İnsülin bazı hormonların;
direnci geliştiğinde, hücrelere glikoz giremez, kullanıla-
maz ve kanda glikoz yükselerek prediyabeti (gizli şeker), I. Stres koşullarında salgılanma,
zamanla Tip 2 Diyabeti ortaya çıkarır. İnsülin direncinden II. Na+ ve CI– ’nin emilimini artırma,
şüphelenilip teşhisi erken konulursa, birçok organa ait III. Kan şekerini yükseltme
hastalık ve bozukluğa engel olunabilir. İnsülin direnci ge-
liştiğinde kas, yağ ve karaciğer hücreleri insüline uygun işlevlerinden hangileri böbrek üstü öz bölgesinden
cevabı veremediğinden, kan glikozu hücre içine alınamaz salgılanan hormonlarda da olduğu söylenebilir?
ve kan şekeri yükselir. Yüksek kan glikozu, zamanla, kan
damarlarına zarar vererek kalp hastalığı, körlük, böbrek A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
yetmezliği gibi komplikasyonlara yol açabilir. İnsülin diren- D) I ve III E) I, II ve III
ci aşırı kilo alma, ziksel hareketsizlik, genetik faktörler ve
sağlıksız beslenme sonucu gelişebilir.

Buna göre insülin direnci gelişmiş bir bireyin meta-

bolizmasında meydana gelen olaylar ile ilgili aşağıda
verilen ifadelerden hangisi doğru değildir? 10. Endokrin sistemde bazı hormonlar salgılandıkları or-
ganlardan başka bir endokrin bezi etkileyerek o bezden
A) Kan şekeri yükselse de homeostasi bundan etkilen- hormonların salınmasına yol açan tropik hormon görevi
mez. görürler.
B) Diyet ve egzersizle kandaki şeker oranı kontrol edile-
Buna göre,
bilir.
B
I. FSH
C) İnsülin hormonu salgılanmasına rağmen hedef hücre- İ
Y II. LH
lerdeki reseptörler insülini algılayamaz.
O
T III. ACTH
D) İdrarda glikoza rastlanabilir.
İ
K IV. TSH
E) Bireyde susama ve ağız kuruluğu baş gösterir.
V. ADH

hormonlarından hangileri yukarıdaki tanıma uyan to-

pik hormonlardır?
7. Aşağıdaki hormonlardan hangisi hipotalamus bezi ta-
A) I ve V B) III ve IV C) I, II ve III
rafından üretilen nörohormon özelliğindedir?
D) III, IV ve V E) I, II, III ve IV
A) TSH B) Prolaktin C) LH

D) ADH E) ACTH

11. Tiroit bezinden kalsitonin hormonunun salgılanması

8. İnsanda, iç organların düzenli olarak çalışmasında; için aşağıdaki durumlardan hangisinin meydana gel-
mesi gerekir?
I. sinir sistemi,
II. duyu organları, A) Hipozden TSH salgılanması

III. endokrin sistem B) Kan osmotik basıncının yükselmesi

yapılarından hangilerinin etkinliği vardır? C) Kan kalsiyum düzeyinin normalin üstüne çıkması

D) Uzun süre kalsiyum eksik beslenilmesi

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) Metabolizma hızının artması
D) I ve III E) I, II ve III

56 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
A B D D C A D E D E C
 BÖLÜM TESTİ 5 ENDOKRİN SİSTEM
1. Antiditüretik hormonun rolünü daha iyi kavratmak amacı 3. İleri düzeyde şeker hastası olduğu bilinen bir bireyde
ile aşağıdaki şemayı tahtaya çizen öğretmen, şema üze- bol karbonhidrat tüketiminden sonra;
rinde açıklamalarda bulunuyor.
I. kan şekeri normalin üzerindedir,
Hipotalamustaki
ozmoreseptörler ADH II. idrarında glikoz bulunur,
salgılanmasını uyarır. III. kan insülin düzeyleri artmıştır

verilen olayların hangisinin gerçekleştiği kesin olarak

Susuzluk Hipotalamus söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Su içme isteği oluşması ADH
D) II ve III E) I, II ve III

Suyun içilmesi ile kan Böbrekte su

osmolaritesi normale düşer. emilimi artar.

Kan ozmolaritesi normal Kan ozmolaritesinde artış.

seviyeye ulaşır ve Az su tüketme, terleme
homeostasi sağlanmış olur. gibi sebepler 4. Aşağıda verilen hipoz hormonlarından hangileri hi-
potalamusta sentezlenerek hipoze geçer?
Öğretmenin anlatımından sonra sınıf içindeki öğren-
cilerin konu ile ilgili soru cevap etkinliğinde vermiş A) FSH ve LH
olduğu aşağıdaki yanıtlardan hangisi yanlıştır?
B) ADH ve Oksitosin
A) Azra: Fazla tuzlu besin tüketmek kanın ozmolaritesini B
İ C) LH ve TSH
artırır.
Y
D) ACTH ve TSH
B) Zeynep: Susuz kalmak veya çok terlemek kanın oz- O
T
molaritesini artırır. İ E) Oksitosin ve TSH
K
C) Selen: Kan ozmolaritesi yükselince böbreklerden sal-
gılanan antidiüretik hormon suyun emilimini artırır.

D) Turgay: ADH etkisi ile su, böbreklerden kana geri

emilerek derişik idrar oluşumuna neden olur.
E) Demir: Herhangi bir nedenle ADH salgılanması bas-
kılanırsa idrarın seyrelmesi ve kanın ozmolaritesinin
artması beklenir.
5. İnsanda kan şekerinin homeostaziyi bozmayacak belirli
aralıkta tutulması, pankreastan salgılanan insülin ve glu-
kagon hormonu ile sağlanır.
Buna göre insülin ve glukagonun etki mekanizması ile
ilgili,

I. Beyin hücrelerinde şeker alımı insüline bağlı değildir.

II. İnsülin hormonu kan şekeri normalin üstüne çıktığında
2. İnsanda pankreastan salgılanan hormonların; şekeri düşürür.

I. kan şekerini düşürme, III. Glukagon hormonu kan şekerinin her durumda düş-
mesinde etkilidir.
II. kan şekerini yükseltme,
IV. Karaciğerde glikojen sentezi glukagon hormonunun
III. karaciğer glikojeninin glikoza yıkımını sağlama
etkisiyle artar.
işlevlerinden hangileri böbrek üstü öz bölgesinden
açıklamalarından hangileri yanlıştır?
salgılanan hormonların da işlevidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) III ve IV
D) II ve III E) I, II ve III

57
 ENDOKRİN SİSTEM BÖLÜM TESTİ 5
6. İnsanda gelişme çağındaki bir bireyin boyca uzamasını 9. Tip 1 diyabet şeker hastası için aşağıdakilerden han-
birçok hormon eş güdümlü olarak etkileyebilir. gisi söylenemez?

I. Somatotropin A) Çeşitli diyetlerle insülin kullanmadan tedavi edilebilir.

II. Parathormon B) İnsülin çeşitli sebeplerle az üretildiğinden kan şekeri
III. Tiroksin yükselir.

Buna göre yukarıda verilen hormonlardan hangileri- C) Çok su içme isteği ve idrara sık çıkma isteği görülür.
nin gelişim çağında eksikliği büyümede gerilemeye D) Birey dışarıdan insülin takviyesi almak zorundadır.
yol açabilir?
E) İnsülin üretilmediğinde kan şekeri yükselir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

10. İnsanda bulunan aşağıdaki hormonlardan hangisi kan

şekerini farklı yönde etkiler?

A) Glukagon B) İnsülin

C) Kortizol D) Adrenalin
7. Hormon çeşidi ve eksikliğinde görülen hastalık çeşidi
eşleştirmesi aşağıdakilerden hangisinde yanlış veril- E) Büyüme hormonu
miştir?
B
İ
A) ADH - Şekersiz şeker hastalığı Y
O
B) Aldosteron - Addison hastalığı 11. Aşağıdaki grakte bir bireyin kan kalsiyum düzeyinin za-
T
İ mana bağlı değişimi gösterilmiştir.
C) İnsülin - Şeker hastalığı K
Kan Ca2+ miktarı
D) STH - Devlik

E) Kalsitonin - Kemik erimesi Normal

değer

t0 t1 t2 t3 Zaman

Grafikte verilen süreç ile ilgili,

I. Parathormon salgılanmasının uyarılması t1 - t2 zaman

diliminde olmuştur.

8. Pankreasla ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi II. t0 - t1 zaman diliminde parathormon miktarı kalsitonin
yanlıştır? miktarındna fazladır.
III. t2 - t3 zaman diliminde kan kalsiyum seviyesinin
A) Kandaki şeker düzeyini ayarlar. normal seviyeye yükseltilmesinde parathormon etkili
olmuştur.
B) Asinar hücreleri enzim salgılar.

C) Hormonlarını kanala salgılar. açıklamalarından hangileri doğrudur?

D) Hormonlar langerhans adacıklarından salgılanır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Karma bez özelliği gösterir. D) I ve III E) I, II ve III

58 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
C D C B E E D C A B D
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

B Ö L Ü M

3
Dış ortamdan gelen uyarıları alarak bu uyarıları merkezi sisteme aktaran
DUYU ORGANLARI

özelleşmiş yapılara duyu organı denir. Kişinin hayatta kalabilmesi sadece du-
yulara değil algılamalara da bağlıdır. Duyu organları vücudun çevreye açılan
pencereleri hükmündedir.
Fotoreseptörler
Duyu organları dışarıdan ve içeriden gelen uyarıları algılayan reseptör adı
verilen özelleşmiş hücreler bulundururlar. Reseptörlerle alınan uyarılar duyu
Işığı algılarlar.
nöronları aracılığıyla beyne iletilir. Beyinde değerlendirildikten sonra uygun tep-
Gözde bulunurlar.
kiler verilmesi sağlanarak homeostasi kurulur.

İnsanda
bulunan
duyu organları Mekanoreseptörler

Mekanik ve fiziksel
değişimleri algılarlar.
Kulak Deri Kulak ve deride bulunurlar.
İşitme ve denge duyusu Dokunma duyusu Basınç, dokunma ve sese
duyarlıdırlar.

Kemoreseptörler
Burun Göz
Koku alma duyusu Dil Görme duyusu
Tat alma du usu Kimyasal değişimleri algılarlar.
İnsanda bulunan duyu organları Dil ve burunda bulunurlar.

Koku, tat, renk, titreşim gibi çevresel uyarıları alan reseptörler vücudun dış
bölgelerine yakın bulunurken; kandaki O2 ve CO2 yoğunluğu, osmotik basınç,
pH gibi değişimleri algılayan reseptörler ise vücudun iç bölgelerinde yer alırlar.
Termoreseptörler
Duyu reseptörleri uyaranın çeşidine göre farklı isimler alır. Örneğin; fotore-
septör, kemoreseptör, mekanoreseptör, termoreseptör gibi.
Soğuk ve sıcak duyusunu
Duyu reseptörleri çevreden aldıkları uyarıları duyu sinirlerinde aksiyon po- algılar.
Deride ve vücudun hemen
tansiyeline dönüştürürler. Duyu organlarından alınan uyarıların duyu nöronla- her yerinde bulunur.
rıyla ilgili merkeze iletilmesi elektrokimyasal yolla olup hep aynıdır. Ancak yo-
rumlanma merkezlerinin farklı olması bunların farklı algılanmasına neden olur.
59
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

Gözün Yardımcı Göz Küresi GÖZ VE GÖRME DUYUSU

Kısımları (Dıştan içe doğru) Görme organı olup görme reseptörlerine sahiptir. İnsan gözü yaklaşık 350 –
750 nm dalga boylu aralığındaki görünür ışığı algılayabilir. İnsan gözü yardımcı
kısımlar ve göz küresinden oluşur.
Kaşlar,
Sert tabaka
Göz kapakları
(Sklera)
(Koruyucu parça) Sert tabaka (Sklera)
Arka oda (Aköz sıvı içerir)
Damar tabaka (Koroid)
Gözyaşı bezleri Damar tabaka Mercek bağları (Asıcı bağlar) Ağ tabaka (Retina)
(Koroid)
Kornea (Saydam tabaka)
Sarı benek
Göz kasları Ağ tabaka (Sarı nokta)
İris
(Motor parça) (Retina)
Göz bebeği
Kör nokta
Ön oda (Aköz sıvı içerir)
Mercek
Optik sinirler
Kirpiksi kaslar
(Kirpiksi cisim)
Biyoplus Arka bölüm
(Camsı cisim, vitröz sıvı içerir)
Korneada kan damarları bulunmadı-
ğından bağışıklık sisteminin ulaşabilece- Gözün yapısı ve kısımları
ği sınırın dışındadır. Böylece kornea bir
kişiden başka bir kişiye doku uyuşmaz- 1. Koruyucu yapılar
lığı riski olmadan nakil edilebilecek tek
• Göz kapakları ve kirpikler gözün hem alt hem üstünde bulunur. Gözü fazla
dokudur.
ışıktan ve dış etkilerden korur.

• Gözyaşı bezleri ürettikleri salgılarla gözün içinin kurumasını önler. Gözyaşı

Not al...
....................................................................
....................................................................
sıvısı; mukus, antikorlar ve bakterileri yok eden lizozim enzimini içerir. Bu
özellikleri ile gözyaşı sıvısı gözün iç yüzeyini temizlemekte, korumakta,
nemlendirmekte ve kayganlaştırmaktadır.
• Göz kaslarının (çizgili kas) görevi gözün sağa-sola, aşağı yukarı hareket
etmesini sağlamaktır. Vücuttaki tüm kaslar içinde en hassas ve hızlı kontrol
edilen kaslardır.
• Kaşlar gözü fazla ışık ve alından aşağı akan terden korur.

....................................................................
2. Göz küresi
....................................................................
• Göz küresi dıştan içe doğru; sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka olmak
.................................................................... üzere üç bölümden oluşur.

.................................................................... a. Sert Tabaka

• Göz küresinin en dış tabakasıdır.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
• Beyaz renklidir.
• Sıkı bağ dokusundan yapılmıştır.
• Gözün ön tarafında saydamlaşarak kornea denilen yapıyı meydana getirir.

.................................................................... • Kornea kan damarı taşımaz.

.................................................................... • Yüzeyi dış bükey olduğundan, sabit bir mercek gibi görev yaparak ışığın
gözün içine girmesini sağlar. Yani göze giren ışığın ilk defa kırıldığı ana
.................................................................... bölüm korneadır. Işık en fazla korneada kırılır.

60
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

b. Damar Tabaka Yakına ve uzağa uyumda gözde şu olaylar

gerçekleşir:
• Sert tabakanın altında yer alır ve kan damarları içerdiğinden gözü besler,
pigment içerdiğinden koyu renktedir. Pigmentler (melanin pigmenti) göze Yakına uyumda Uzağa uyumda
gelen ışığı soğurarak yansımayı engeller ve görüntünün net olmasını sağ-
lar. Kirpiksi kaslar kasılır Kirpiksi kaslar gevşer

• Damar tabaka gözün ön kısmında gözün renkli kısmı olan irisi oluşturur. Mercek bağları Mercek bağları

Çok farklı renklerde görülmesine rağmen sadece kahverengi pigment içe- serbestlenir (gevşer) gerilir (kasılır)

rir. İris çok fazla renk içerdiğinde koyu renklerde olur (kahverengi-siyah). Göz merceği bombeleşir Göz merceği incelir

İrisin ortasında göz bebeği adı verilen boşluk bulunur. İris düz kaslarla göz Göz bebeği küçülür Göz bebeği büyür

bebeklerinin büyüklüğünü değiştirerek göze giren ışık miktarını ayarlar.

Karanlık ortamda göz bebeği büyür ve göze daha fazla ışık girer. Aydınlık
ortamda ise göz bebeği küçülür ve daha az ışık geçirmeye başlar. Göz
bebeğinin büyüyüp küçülmesi otonom sinir sisteminin denetimindedir.

• İrisin arkasında göz merceği bulunur. Göz merceği protein içeren ve say- Örnek Soru
dam yapıda olan ince kenarlı mercek özelliğindedir. Kan damarları bulun- Uzaktaki bir cisme bakan bir insanın gü-
durmaz. Mercek göz küresini ön ve arka olmak üzere iki bölüme ayırır. zünde meydana gelen optik uyum ile ilgili
olarak hangisi söylenemez?
♦ Ön bölüm ise ön ve arka oda olmak üzere iki kısımdır. Kornea ile iris
arasında kalan boşluk ön oda, iris ile mercek arasında kalan boşluğa da A) Göz merceği optik eksenden aşağı ka-
arka oda denir. Bu odalar sıvı dolu olup (aköz humor) gözün şeklini ve yar.
canlılığını korur. Ayrıca yapımı devamlı olup sürekli hareket halindedir.
B) Merceği tutan mercek bağları kasılır.
Kornea ve merceğin oksijen ve besin ihtiyacını karşılayıp, bu yapıların
metabolik atıklarını uzaklaştırır. C) Kirpiksi kaslar gevşer.

♦ Merceğin gerisinde kalan arka bölüm ise karanlık oda olarak tanımla- D) Göz bebeği büyür.
nan boşluğu da camsı sıvı (camsı cisim) denilen jelatinimsi saydam bir E) Göz merceği incelir.
madde (vitröz humor) doldurur. Işık mercekten sonra camsı cisimde
Çözüm: Göz merceği sabit olup, sadece bom-
kırılarak retinaya düşer.
beleşme ve incelme şeklinde bir hareket yapar.
• Uzaktaki ve yakındaki cisimlere bakılırken kirpiksi cisim (silli cisimcik/siliyer Cevap A
kaslar) kasları kasılıp gevşeyerek merceğin kalınlığını ayarlar. Kirpiksi cisim
halka şeklinde bir yapıdır. Göz merceği mercek bağları (asıcı lifler/askı
ligamentleri) adı verilen yapılarla kirpiksi cisme bağlıdır. Kirpiksi cisim ve
mercek bağları antagonist çalışarak göz merceğinin kalınlaşıp incelmesini
sağlar. Böylece göz, yakına ve uzağa uyum yapar. Örneğin; yakındaki bir
cisme bakarken göz bebeği küçülür, göz merceği şişkinleşir. Uzaktaki bir Not al...
cisme bakarken ise göz bebeği büyür, göz merceği incelir. Böylece cisim
....................................................................
hangi uzaklıkta olursa olsun görüntünün retinada bulunan sarı benek üze-
rine düşmesi sağlanır. Buna göz uyumu denir. ....................................................................

3. Ağ Tabaka (Retina) ....................................................................

Gözün en iç tabakası olup mercekten kırılan ışınlar camsı cisimde kırılarak
retina üzerine düşer. Ağ tabakada ışığı algılayan reseptörler ve sinir hücreleri ....................................................................
bulunur. Reseptörler konik ve çubuk olmak üzere iki çeşittir.
....................................................................

a. Koni Reseptörler: ....................................................................

Cisimlerin renklerinin daha iyi görünmesini sağlar. Konik reseptörler reti-
....................................................................
nanın sarı benek adı verilen bölgesinde daha yoğun bulunur ve buraya düşen
görüntü çok daha net algılanır. Üç çeşit konik reseptör olup bunlar mavi, yeşil ....................................................................
ve kırmızı renge duyarlı reseptörlerdir.
61
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

b. Çubuk Reseptörler:

Örnek Soru Loş ışık ve çevresel görme reseptörleridir. Çubuk reseptörleri sayıca koni
reseptörlerinden çok daha fazladır. Işığa daha fazla duyarlı olduklarından kes-
Sağlıklı bir insanda retina ile ilgili yapılan kin görüntü ve renkli görme sağlayamazlar. Çubuk hücrelerinde ışık miktarı-
açıklamalardan hangisinin doğru olma- nın az olduğu ortamlarda görmeyi sağlayan rodopsin adı verilen bir pigment
yacağı söylenebilir? bulunur. Karanlık ortama girildiğinde rodopsin miktarı artarken, ışıklı ortama
A) Çubuk reseptörlerinin sayısı koni resep- girildiğinde rodopsin hızla yıkılır. Rodopsin sentezi için A vitamini gereklidir.
törlerine göre daha fazladır. A vitamini eksikliğinde karanlıkta görme güçleşir, bu durum ise gece körlüğü
olarak adlandırılır.
B) Retinada bulunan reseptör sayısı diğer
duyu organlarındaki reseptörlerden da- Göz sinirlerinin, göz küresinden çıktığı yerde duyu reseptörleri bulunmaz.
ha fazladır. Bu nedenle bu kısma kör nokta denir.
C) Koni reseptörleri ışığa çubuk reseptörle-
rinden daha fazla duyarlıdır. Sklera tabakada Koroid tabakada Retina tabakada
(Sert tabaka) (Damar tabaka) (Ağ tabaka)
D) Reseptörler retinaya dağılmış olsa da
bulunan yapılar bulunan yapılar bulunan yapılar
sarı benekte koni sayısı daha fazladır.
• Kornea • İris • Koni hücreleri (rengi)
E) Kırmızı, yeşil ve mavi olmak üzere üç
farklı renge duyarlı koni reseptörleri bu- • Göz akı • Göz bebeği • Çomak hücreleri
lunur. (şekiller)
• Melanin pigmenti
• Sarı benek
Çözüm: Çubuk reseptörleri konilere göre ışığa • Kan damarları
daha duyarlı olup, siyah beyaz görmeyi sağlar. • Kör nokta (Optik
• Göz merceği
Cevap C sinirler)
• Kirpiksi cisim
• Duyu sinirleri
• Mercek bağları

• Ön oda ve sıvısı
Örnek Soru
• Arka oda ve sıvısı
Uzaktaki ve yakındaki bir cisme ayrı ayrı ba-
kıldığı zaman göz merceği incelip kalınlaşa- • Camsı cisim
rak görüntüyü retinanın üzerine düşürmeye
Işık ışınlarının beyne iletilirken gözde izlediği yol aşağıda verilmiştir.
çalışır. Buna “göz uyumu” denir.
Cisimden çıkan ışınlar Kornea Göz bebeği Göz merceği
Dinlenme halinde iken göze yaklaştırılan
bir cismin net olarak algılanabilmesi için
göz merceğinde;
I. kırıcılığının artması,
Camsı cisim
II. kalınlaşması,
III. incelmesi

pozisyonlarından hangilerinin gerçekleş­

mesi gerekir?
Sarı benek
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

Çözüm: Göze yaklaştırılan bir cisim için göz,

yakın uyumu yapmalıdır. Bu amaçla kirpiksi ka-
lar kasılır, mercek bağları gevşer, mercek bom- Beyinde görme merkezi Talamus Optik kiyazma Optik sinirler
(Arka kafa lobu)
beleşir ve merceğin kırıcılığı artar.
Cevap C Işık ışınlarının beyne ulaşıncaya kadar izlediği yol
62
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

Sağ ve sol gözden çıkan optik sinirler beyin kabuğunda optik kiyazma ola-
rak adlandırılan bölgede birleşir. Her iki gözün sağ görme alanında bulunan
Örnek Soru
cismin görüntüsü her iki gözde retinanın soluna düşer. Beynin sol görme kor- İnsan gözüne gelen ışık ışınlarının;
teksinde değerlendirilir. Her iki gözün sol görme alanında bulunan cismin gö-
I. göz merceği,
rüntüsü ise her iki gözde retinanın sağına düşer. Beynin sağ görme korteksinde
II. saydam tabaka (kornea),
değerlendirilir.
III. camsı cisim
Sol görme alanı Sağ görme alanı
yapılarından geçme sırası aşağıdakilerin
hangisinde doğru verilmiştir?
(2020 ­ AYT)

A) I - II - III B) I - III - II

Sol göz Sağ göz C) II - I - III D) II - III - I

E) III - I - II

Optik sinirler Çözüm: Kornea - göz merceği - camsı cisim

Cevap C
Optik kiyazma

Talamus

Örnek Soru
Sağlıklı bir insanın göz bebeklerinin bü-
yümesi ve küçülmesi ile ilgili yapılan
Sol yarı küre Sağ yarı küre açıklamalardan hangisi yanlıştır?
Birincil görme
korteksi A) Yakındaki bir cisme bakarken göz be-
bekleri küçülür.
Sol görme alanı Sağ görme alanı
B) Uzaktaki bir cisme bakarken göz be-
Sol görme alanındaki görüntü, sol göz- Sağ görme alanındaki görüntü, sağ bekleri büyür.
den çıkan optik sinirler ile optik kiyaz- gözden çıkan optik sinirler ile optik ki-
C) Sempatik sinir aktivitesinin artışı ile göz
ma yaparak talamusa, sağ gözden çı- yazma yaparak talamusa, sol gözden
bebekleri büyür.
kan optik sinirler ise çapraz yapmadan çıkan optik sinirler ise çapraz yapma-
talamusa geçer. Oradan da sağ yarı dan talamusa geçer. Oradan da sol D) Karanlık ortamdan çıkınca göz bebek-
küredeki optik loba geçerek değerlen- yarı küredeki optik loba geçerek de- leri büyür.
dirilir. ğerlendirilir.
E) Parasempatik sinir aktivitesi ile göz be-
bekleri küçülür.

Çözüm: Karanlık ortamda göz bebekleri daha

Biyoplus
fazla ışık almak için büyür. Işıklı ortamda da kü-
İster sağ ister sol olsun görme ile ilgili beyindeki sağ ve sol alanın, her iki çülür.
gözden de bilgiyi alması gerekir. Bir gözün kaybedilmesi veya bir optik Cevap D
sinirin hasarı sonucu derinlik algısı kaybedilir ve hasar gören tarafta gör-
menin kaybolmasına neden olur.

Not al...
Derinliğin Algılanması:
....................................................................
Gözler kafanın ön kısmına yerleşmiştir ve yaklaşık olarak aynı yöne bakarlar.
Yaklaşık 170 derece olan görme alanları önemli ölçüde üst üste biner. Gözler ....................................................................
görme alanında hafçe farklı imajları görür. Beyin korteksi her iki gözden gelen
bilgileri zyona uğratmakta ve üç boyutlu görme sağlamaktadır. ....................................................................

63
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

GÖZ KUSURLARI
Örnek Soru 1. Miyop

İnsanda görülen göz kusurlarının bazı özel- Uzağı iyi görememe kusurudur. Görüntü retinanın önüne düştüğü için, ya-
likleri şöyledir: kındaki cisimler net olarak görülse de uzaktaki cisimler net olarak algılanmaz.

I. Göz optik eksen doğrultusunda normal- Miyop göz kusurunun ortaya çıkma nedeni iki olayla açıklanır:
den uzundur.
• Göz yuvarlağının önden arkaya doğru olan çapının normalden daha uzun
II. Kalın kenarlı mercek kullanılarak görün- olması (Optik eksene paralel uzaması)
tü düzeltilebilir.
• Göz merceğinin normalden daha fazla şişkin olup ışığı daha fazla kırması
III. Göz merceği incelmiş olup, kırıcılığı
azalmıştır. Miyop göz kusuru kalın kenarlı mercekler kullanılarak düzeltilebilir. Çünkü
kalın kenarlı mercek odak uzaklığını artırarak görüntüyü retinanın üzerine düş-
IV. İnce kenarlı mercek kullanılarak düzel-
tilebilir. mesini sağlar.

Verilen kusurlardan hangileri miyop, han-

Kalın kenarlı
gileri hipermetrop göz kusuruna aittir? mercek

Miyop Hipermetrop
A) I ve II III ve IV
B) I ve III II ve IV
C) II ve IV I ve III
D) III ve IV I ve II Miyop göz Düzeltilmiş hali
E) I ve IV II ve III

Çözüm: Verilen kusurlardan I ve II miyop, III ve

IV ise hipermetrop göz kusuruna aittir. Yandaki 2. Hipermetrop
konu anlatım bölümünü inceleyiniz. Yakını iyi görememe kusurudur. Görüntü retinanın arkasına düşer ve yakın
Cevap A
net görünemez. İnce kenarlı mercek kullanılarak hipermetropluk tedavi edilir.

Hipermetrop göz kusurunun ortaya çıkma nedeni iki olayla açıklanır:

• Göz yuvarlağının önden arkaya doğru çapının normalden az olması (Optik

eksene dik uzaması)

• Göz merceğinin normalden ince olup kırıcılığının azalması

Not al...
....................................................................
....................................................................
Hipermetrop göz kusuru ince kenarlı mercekler kullanılarak düzeltilebilir.
Çünkü ince kenarlı mercek odak uzaklığını azaltarak görüntüyü retinanın üze-
rine düşmesini sağlar.

....................................................................
İnce kenarlı
mercek
....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................
Hipermetrop göz Düzeltilmiş hali
....................................................................

64
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

3. Astigmat
Saydam tabaka veya göz merceğinin düzensiz kavislenmesi sonucu ortaya Örnek Soru
çıkar. Görüntü hem yakın hem de uzak için bulanıktır. Özel silindirik mercek-
İnsan gözüne ait aşağıdaki görselde kişinin
lerle düzeltilir.
sahip olduğu göz kusuru şematize edilmiştir.

Silindirik
mercek

Astigmat göz Düzeltilmiş hali

Buna göre,
I. Görüntü retinanın arkasına düşer.
II. Görme kusuru kalın kenarlı mercek ile
4. Prespitlik düzeltilebilir.
Yaşlanmaya bağlı olarak göz merceğinin esnekliğini kaybetmesiyle oluşur. III. Sebebi göz küresinin optik eksene dik
Gözün uyum yeteneği azalır. Bu durumda ışık az kırılacağından görüntü reti- uzaması olabilir.
nanın arkasına düşer ve yakını net görememe sorunu ortaya çıkar. İnce kenarlı
verilen ifadelerden hangilerinin doğru ol-
mercek ile düzeltilir. duğu söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

5. Şaşılık D) I ve III E) I, II ve III

Göz küresini hareket ettiren kasların birbirleriyle uyumlu çalışmaması sonu-

Çözüm: Bireyin göz kusuru hipermetrop ol-
cu oluşur. Gözler aynı noktaya odaklanamaz. Şaşılık ameliyatla düzeltilebilir. malıdır. Görme kusuru ince kenarlı mercekle dü-
zeltilerek yakını görme netleştirilebilir.
Cevap D

6. Katarakt
Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucu görüntü bulanıklaşır. Ka-
tarakt genellikle ileri yaş dönemlerinde görülür. Ameliyatla düzeltilebilir.

Not al...
Normal göz Katarakt göz
....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

65
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

7. Glokom (Göz Tansiyonu):

Gözün ön bölümünde kornea ve merceği besleyen ön ve arka oda sıvıla-
Örnek Soru
rının boşaltım kanallarındaki akış engellenirse sıvı içerde birikmeye başlar ve
Aşağıda verilen rahatsızlıklardan hangisi gözün içinde iç basıncı artırır. Yükselen basınç retina ve optik sinirlere baskı
gözde meydana gelen bir sorundan dola-
uygulayabilir ki bu durum glokom olarak adlandırılır. Erken fark edilemezse kör-
yı ortaya çıkmaz?
lük meydana gelebilir. Çeşitli ilaçlarla tedavisi mümkündür.
A) Prespitlik B) Astigmatizim

C) Sinestezi D) Miyop 8. Renk Körlüğü (Daltonizm):

X kromozomunda yer alan çekinik bir genle kalıtılan bir hastalıktır. Kırmızı
E) Katarakt
ve yeşil renklerin algılanamayıp karıştırılmasına yol açar.

Çözüm: Sinestezi bileşik duyu sendromudur. Bir

duyu başka bir duyu ile algılanır. Örneğin; görü- KULAK VE İŞİTME DUYUSU
len bir şey ses olarak, duyulan bir ses tat olarak
İşitme duyusu organıdır. Ayrıca beyincikle birlikte vücudun dengesinin ko-
algılanabilir.
runmasında da görev alır. Hem işitme hem de denge mekanoreseptörlerde olu-
Cevap C
şan impulsların merkezi sinir sistemine iletilmesiyle gerçekleşir.

Kulak; dış, orta ve iç kulak olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Yarım daire
kanalları
İÇ KULAK
Çekiç Örs Üzengi

Salyangoz
(Kohlea)
Kulak
kepçesi k yolu
Not al... Kula

.................................................................... Kulak
zarı
.................................................................... Östaki
borusu
.................................................................... DIŞ KULAK ORTA KULAK

....................................................................
Kulağın yapısı

.................................................................... 1. Dış Kulak

....................................................................
....................................................................
....................................................................
Kulak kepçesi ve kulak yolundan oluşur. Kulak kepçesi kıkırdak yapılı (elas-
tik kıkırdak) olup ses dalgalarını toplar. Toplanan ses dalgaları dış kulak yolu
boyunca ilerleyerek kulak zarını titreştirir. Bağ dokudan oluşan kulak zarı düşük
frekanslı seslerle yavaş, yüksek frekanslı seslerle hızlı titreşir. Bu titreşimleri
orta kulağa iletilir.

.................................................................... Dış kulaktaki hücreler kulak kiri adı verilen salgıyı üretir. Kulak kiri dışarıdan
gelen zararlı maddelere karşı kulağı korur.
....................................................................

.................................................................... 2. Orta Kulak

Kulakta, kulak zarı ve oval pencere arasındaki çekiç - örs - üzengi kemikle-
.................................................................... rinin ve östaki borusunun bulunduğu hava ile dolu olan kısmıdır. Geride kulak

66
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

zarı ortada iki açıklığı olan (oval pencere-yuvarlak pencere) kemik duvar ile
desteklenmektedir.
Biyoplus
Kulak zarından titreşen ses dalgaları sırasıyla orta kulaktaki çekiç, örs ve Östaki borusunun varlığı kendi se-
üzengi kemiklerine gelir. Çekiç kemiğinin sapı, kulak zarının iç yüzeyi ile üzen- simizi farklı duymamızı sağlar. Sesimiz
gi kemiğinin tabanı ise oval pencereyle temastadır. Kemikler ses titreşimlerini hem dış kulak yolundan hem de östakiden
artırarak iç kulağa açılan oval pencereye iletir. Ancak kulaklara ani yüksek bir iç kulağa geçer ve çekiç, örs, üzengiyi tit-
ses geldiği zaman çekiç - örs - üzengi kemikleri ile bağlantılı kaslar reeks ola-
retir. Bu da sesimizi farklı duymamıza yol
rak kasılmakta ve kemiklerin titreşimini kısıtlayarak işitme reseptörlerinin hasar
açar. Ses kayıt edip dinlediğimizde daha
görmesini azaltmaktadır.
farklı olduğunu anlarız.
Orta kulakta bulunan östaki borusu kulak zarının iki tarafında oluşan ba-
sıncın dengede kalmasını sağlar. Orta kulak, östaki borusu ile yutağa bağlanır.
Östaki borusu sayesinde yükseklik, şiddetli ses gibi etkenler ile kulak zarına
dıştan uygulanan basınç, iç taraftan da dengelenerek kulak zarının zarar gör-
mesi önlenir. Ayrıca kulak zarı serbest olarak sadece her iki yüzdeki basınç
eşit olduğunda titreşmekte diğer durumlarda ise sesler bozulmaktadır. Östaki
borusunun yutağa uzanan ucu normalde kapalıdır. Kapakçık; esneme, yutma,
aksırma, uçak ve asansördeki ani iniş çıkışlarda açılarak basınç değişikliklerin-
de kulak zarının zarar görmesini önler.

3. İç Kulak
Hem işitme hem de denge merkezlerinin bulunduğu yerdir. İşitmeden sorumlu
bölgeye salyangoz (Kohlea) adı verilir. Salyangoz, üstte vestibular kanal, altta tim-
panik kanal ve bu kanalların ortalarında yer alan kohlear kanaldan oluşur.

Vestibular ve timpanik kanalların içi perilenf sıvısı ile doluyken kohlear ka-
nal endolenf sıvısı ile doludur. Kohlear kanalının tabanında ise işitme organı
olan korti organı bulunur. Mekanoreseptör olan silli duyu hücrelerinin üzerinde
de çatı zarı (tektoral zar) vardır. Çatı zarın bir ucu serbest olup diğer ucu temel
Örnek Soru
zara (bazilar) bağlıdır.
Kulak içerisinde ses dalgaları katı, sıvı ve
Yarım daire kanalları gaz ortamlardan geçer.
Denge sinirleri
Aşağıda belirtilen kısımların hangisinde
İşitme sinirleri ses sıvıda taşınır?

Tulumcuk ve Salyangoz A) Kulak zarı

kesecik
B) Kulak kepçesi
Oval
pencere C) Dış kulak yolu
Vestibuler D) Çekiç, örs, üzengi
Silli Çatı
kanal Titrek
duyu zar
tüyler E) Salyangoz
Kohlear hücreleri
işitme
kanal Çözüm: Salyangozda vestibular ve timpanik
sinirleri
kanalda ses; perilenf sıvısında kohlear kanalda
endolenf sıvısında taşınır.
Korti
organı Cevap E

İşitme sinirleri Temel

Timpanik
zar
kanal

İç kulağın yapısı ve kısımları

67
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

İŞİTME OLAYI
Örnek Soru 1. Ses kaynaktan çıktıktan sonra dalgalar halinde kulak kepçesinde toplanır.

Aşağıda insana ait kulak yapısı gösterilmiştir. Kulak yolunu takip ederek kulak zarı titreştirir.

Tulumcuk 2. Titreşimler orta kulaktaki çekiç - örs - üzengi kemikleri ile güçlendirilerek iç
Kulak Yarım Kesecik kulağa gelir.
kepçesi Üzengi daire
Örs kanalları İşitme ve
denge 3. Oval pencereye gelen titreşimler vestibular kanal içindeki sıvıda (perilenf)
Çekiç sinirleri
basınç dalgası yaratır.

4. Perilenf sıvıda oluşan bu dalga, timpanik kanaldaki perilenf sıvısına geçer

ve yuvarlak pencereye çarparak yok olur.
olu
Ku lak y 5. Vestibular kanaldaki basınç dalgaları, kohlear kanaldaki endolenf sıvısında
titreşimler oluşturarak temel zarı titreştirir. Bu titreşimler, silli duyu hücrele-
Kulak rinin tektoral zara değip uzaklaşmasına neden olur.
Salyangoz
zarı
Östaki (Kohlea)
borusu 6. Silli duyu hücrelerinin (mekanoreseptör) tektoral zara değip uzaklaşması
Kulak
memesi duyu nöronlarında uyarı oluşturur.

7. İşitme sinirleri bu uyarıları salyangozdan çıkararak talamusa sonra da beyin

Buna göre kulaktaki yapılar ve işlevle- kabuğunda beynin işitme merkezine (temporal lob) giderek değerlendirilir.
riyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? (2017 ­ LYS) Ses dalgalarının beyne iletilirken kulakta izlediği yol aşağıda verilmiştir.
A) Kulak kepçesi sesin toplanmasını sağlar.
Dış Çekiç
B) Ses dalgaları ile ilk kez kulak zarı titreşir. Ses Kulak Kulak
kulak Örs
dalgaları kepçesi zarı
yolu Üzengi
C) Sesin iletilmesi sürecinde bazı küçük
kemikler işlev görür.

D) Östaki borusu, orta kulak ile yutak ara-

sında bulunur. Yuvarlak
pencere Timpanik Vestibular Oval
E) Ses, yarım daire kanallarında duyuma zarının kanal pencere
kanal
dönüştürülür. hareketi

Çözüm: Ses, korti organında duyu nöronların-

da uyarı oluşturur. Yarım daire kanalları dinamik
dengeyi sağlamada görevli iç kulağın kısımların- Beynin
Korti organı Duyu
dandır. Talamus duyma
silli duyu sinirleri
Cevap E hücreleri merkezi

Not al...
Biyoplus
.................................................................... Neden iki kulağımız var?
Sesi üç boyutlu olarak algılayabilmek için iki kulağımız bulunur. Bu
....................................................................
da sesin nereden geldiğini anlayıp o yöne bakmamızı sağlar.
....................................................................

....................................................................

68
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

DENGE OLAYI
İç kulakta işitme merkezinin dışında vücut dengesinde görevli merkezler de Örnek Soru
bulunur. İç kulakta bulunan kesecik (sakkulus), tulumcuk (utriculus) ve yarım
Bir süre kendi etrafında dönen bir insanın
daire kanalları vücut dengesinin korunmasında görev alır.
sandalyeye oturduktan sonra baş dönmesi
hissinin devam etmesinin nedeni aşağıda-
Vücut ve başın dönme kilerden hangisidir? (2013 ­ LYS)
hareketleri ile oluşan
Vücudun konum değişikliklerinde A) Yarım daire kanallarındaki sıvının ha-
yerçekimine karşı reketinin devam etmesi
yaptığı konum Dinamik denge
değişikliklerinde Yarım daire B) Östaki borusunun basınç değişimini
Denge sinirleri
Kupula kanallarındaki ampulada ayarlayamaması
Tüylü bulunan endolenf
Tulumcuk ve hücreler sıvısı tersine dönerek C) Silli (kıllı) duyu hücrelerinin beyinciğe
kesecikteki kupulaya baskı yapar
otolit taşları Ampula sinyal göndermemesi
hareket eder Uyarır
D) Yarım daire kanallarındaki sıvıda ba-
Uyarır Silli duyu hücreleri sınç dalgalarının genliğinin artması
Silli duyu hücreleri Uyarır
E) Yarım daire kanallarının her birinin di-
Uyarır Otolit taşlar Denge sinirleri ğer ikisiyle dik olarak konumlanmış
Otolit zar
Uyarır
olması
Denge sinirleri Tüylü
hücreler Denge sinirleri
Uyarır Uç beyin ve beyincik Çözüm: Baş, hareket ettirildiğinde veya vücut
Statik denge kendi ekseninde döndüğünde yarım daire kanal-
Uç beyin ve beyincik Vücudun dönme
hareket yönü algılanarak ları da vücutla birlikte hareket eder; fakat endo-
Vücudun konum hareketin dengeli lenf sıvısı aynı hızla hareket etmez ve kupulaya
değişikliği algılanır yapılması sağlanır baskı yaparak silli duyu hücrelerinin eğilmesine
İç kulakta bulunan tulumcuk, kesecik ve yarım daire kanallarının fonksiyonu neden olur. Dönmenin hızıyla silli duyu hücrele-
ri, duyu sinirlerini uyarır ve bu uyarı uç beyine
Vücutta iki çeşit denge olayı vardır. Bunlar statik denge ve dinamik den- ve beyinciğe iletilerek vücut dengesi sağlanmış
gedir. Vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlemde ayarlanması olur. Dönen kişinin sandalyeye oturduktan sonra
da yarım daire kanallarında sıvı hareketi hemen
statik denge; dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi hareketler de dinamik denge
durmayacağından silli duyu hücreleri uyarılma-
örneğidir.
ya devam eder ve baş dönmesine neden olur.
Cevap C
İç kulaktaki kesecik ve tulumcuğun içinde silli duyu hücreleri bulunur. Bu
hücreler başın konum değişikliklerine, yer çekimine ve tek yöne hareketlere
tepki verir. Sillerin tamamı jelatinimsi bir yapının içinde uzanır. Bu jelatinimsi
maddenin içinde ayrıca kalsiyum karbonat yapılı otolit taşları adı verilen kü-
çük tanecikler bulunur. Bu madde, içinde bulunduğu endolenf sıvısından ağır Not al...
olduğundan başın konumu değiştiğinde otolit taşları hareket eder ve silli duyu
hücrelerini uyarır. Bu uyarılar önce talamus ile uç beyin ve beyinciğe iletilir. Bu- ....................................................................
rada değerlendirilerek vücut dengesi sağlanır. Kesecik ve tulumcuk bu şekilde
....................................................................
yer çekimine karşı vücudun duruşunun ayarlanmasında, yani statik dengenin
oluşturulmasında etkilidir. ....................................................................

İç kulakta bulunan üç adet yarım daire kanalı, farklı düzlemlerde uzanır ve ....................................................................
vücudun dengesinin sağlanmasında görevlidir. Her bir yarım daire kanalının
....................................................................
tabanında ampula adı verilen şişkin bir bölge bulunur. Ampulada bulunan silli
duyu hücreleri, kupula adı verilen jelatinimsi bir madde içinde uzanır. Baş, hare- ....................................................................
ket ettirildiğinde veya vücut kendi ekseninde döndüğünde yarım daire kanalları
....................................................................
da vücutla birlikte hareket eder; fakat endolenf sıvısı aynı hızla hareket etmez
69
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

ve kupulaya baskı yaparak silli duyu hücrelerinin eğilmesine neden olur. Dön-

Örnek Soru menin hızıyla silli duyu hücreleri, duyu sinirlerini uyarır ve bu uyarı talamus ile
uç beyin ve beyinciğe iletilerek vücut dengesi sağlanmış olur. Dönerken aniden
Dinamik denge gerçekleşirken,
durulursa sıvı hareketi hemen durmayacağından silli duyu hücreleri uyarılmaya
I. Silli duyu hücrelerinin eğilmesi
devam eder ve baş dönmesine neden olur.
II. Endolenfin hareket etmesi
III. Sıvının kupulaya baskı yapması
IV. Duyu sinirlerinin uyarılması
Biyoplus
olaylarının meydana geliş sırası aşağıda-
İnsanda dengenin sağlanmasında iç kulaktaki yapıların yanı sıra görme
kilerden hangisi gibidir?
duyusu ile deride, eklemlerde, tendonlarda ve özellikle boyun kaslarında
A) I - II - III - IV B) I - III - II - IV yerleşim gösteren basınca duyarlı reseptörler de etkilidir.
C) II - I - III - IV D) II - III - I - IV

E) IV - II - III - I

Çözüm: Dinamik denge II - III - I - IV sıralaması

KULAK HASTALIKLARI
ile beyinciğe iletilen impulslarla sağlanır. İşitme Kaybı
Cevap D
Beynin, kulağın duymaması sebebiyle bir sesi ayırt edememesi durumu işitme
kaybı olarak ifade edilir. Kulağa giden damarların özelliklerini yitirip eskisi gibi
kan taşıyamaması, işitme sinirinin yaşla birlikte özelliğini kaybetmesi, beyindeki
işitme merkezinin özelliğini ve işlevini yitirmesi durumlarında ortaya çıkabilir.

Kulağın bölümlerine göre işitme kaybı nedenleri farklı olabilir;

Örnek Soru
Sağlıklı bir insanda seslerin algılanma
süreci ile ilgili yapılan aşağıdaki açıkla-
malardan hangisi yanlış olacaktır?
A) Kulak kepçesi sesleri toplar ve dış ku-
lak yoluna iletir.
B) Kulak zarının titreşimleri orta kulaktaki
kemikler tarafından artırılarak iç kulağa
iletilir.
C) Vestibular kanaldaki basınç dalgaları,
kohlear kanaldaki temel zarı titreştirir.
D) Östaki borusu iç kulakta basıncı ayar-
layarak duymayı kolaylaştırır.
E) Korti organındaki duyu reseptörleri
uyarıları önce talamusa taşır.
Çözüm: Östaki borusu orta kulakta bulunur, ku-
lak zarının içiyle dışı arasındaki basıncı denge-
ler.
Cevap D
• Dış kulakta bulunan kulak kiri, yabancı cisim, kulak kepçesi yokluğu ya da
şekil bozukluğu, dış kulak yolunun doğuştan kapalı olması, kulak zarının
sertleşmesi, dış kulak iltihabı ya da tümör oluşması dış kulak bölümündeki
işitme kaybı nedenidir.
• Orta kulak iltihabı, basınç düşüklüğü, orta kulak kireçlenmesi, orta kulak
kemiklerinin kaynaşması, orta kulakta yer alan tümörler, yırtılmış ya da
delinmiş kulak zarı orta kulak bölümündeki işitme kaybı nedenleridir.
• İç kulaktaki işitme kaybı nedenleri ise yaşlılığa ve yüksek gürültüye maruz
kalmaya bağlı olarak kohleadaki işitme reseptörlerinin ve sinirlerinin zarar
görmesidir. Bu durum kalıcı işitme kaybına yol açar. Ayrıca iç kulak iltihabı,
işitme sinirinde bulunan tümörler de işitme kaybına neden olabilir.
Vertigo
Baş dönmesi olarak da adlandırılan vertigo denge kaybı hissi belirtileri gösterir.
İnsanın yaşadığı çevrede hareket yanılsamasıdır. Kişinin çevredeki cisimlerin
veya kendisinin hareketliymiş gibi hissetmesi ve bundan rahatsızlık duymasıdır.
Orta Kulak İltihabı (Otitis media)
Orta kulağın virüslerden veya bakterilerden dolayı iltihaplanmasıdır. Çocukların
orta kulak iltihabına yakalanma olasılığı yetişkinlerden daha yüksektir.

70
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

BURUN VE KOKU ALMA DUYUSU

Koku alma organı olup aynı zamanda solunan havayı ısıtma, nemlendirme Örnek Soru
ve temizlemek gibi işlevleri bulunur.
İnsanda koku alma sürecinde,
Koku reseptörleri burnun üst kısımında sarı bölge adı verilen yerde bulunur. I. Koku partiküllerinin mukusta çözünmesi
Bu bölgede reseptör hücreler ve epitel hücreler vardır. II. Kemoreseptör olarak görev yapan
nöronların depolarizasyonu
Koku reseptörlerinin her biri özelleşmiş sinir hücresidir. Epitel hücreleri mu-
kus salgısı yapar. Her biri birer sinir hücresi olan reseptör hücrelerinden çıkan III. Kemoreseptörlerin uyarıyı koku soğan-
cığına iletmesi
siller mukus içinde yer alır.
IV. Koku soğancığındaki uyarının beyinde
Koku reseptörleri mukus sıvısında çözünebilen kimyasal maddeleri algılar ilgili koku merkezine ulaşması
(kemoreseptör). Reseptör hücrelerinin aksonları kalbur kemiğini geçer ve koku
meydana gelen olayların doğru sıralama-
soğancığına girerek, buradaki sinir hücreleri ile sinaps yapar. Oluşan uyarılar
sı nasıl olmalıdır?
bu duyu hücreleri tarafından doğrudan koku soğancığındaki sinirlere aktarılır.
Bu impulslar talamusa uğramadan doğrudan beyin kabuğuna (temporal lob) A) I - II - III - IV B) I - III - II - IV
gider ve koku algılanır. C) II - I - III - IV D) III - II - I - IV

E) I - II - IV - III
Koku
sinirleri Koku soğancığı Çözüm: İnsanda alınan kokular önce mukus-
Koku
soğancığı ta çözünür daha sonra reseptörler tarafından
algılanır. Daha sonra koku soğancığına geçen
uyarılar koku alma merkezine ulaşır.
Cevap A
Kalbursu
kemik

Koku reseptörü
Koku Destek hücre
molekülleri Not al...
 Sil
Sarı bölge ....................................................................

Burnun yapısı ve kısımları ....................................................................

....................................................................

Biyoplus ....................................................................
Koku adaptasyonu: Koku alma reseptörleri aynı çeşit kimyasallar ile bir
süre daha karşılaşırsa yorulur ve koku hissedilemez. Ancak farklı bir mad- ....................................................................
de ile karşılaşırsa koku hemen algılanır (Bir insanın kendi ten kokusunu
veya üzerine sıktığı parfümü bir süre sonra algılayamaması). Koku duyu- ....................................................................
sunun yorulması insanı kötü kokulardan koruyan bir adaptasyondur.
....................................................................

....................................................................
Koku moleküllerinin beyne iletilirken burunda izlediği yol aşağıda verilmiştir.
....................................................................
Havadaki Burunda
Duyu hücreleri Koku
koku mukus içinde
molekülü çözünür
(Sarı bölge) soğancığı ....................................................................

....................................................................

Beyindeki ....................................................................
Kokunun Birinci
koku alma
algılanması beyin siniri
merkezi ....................................................................

71
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

Yiyeceklerin yaydığı farklı koku molekülleri ve tat duyusunun birleşimi sonucun-

da çok farklı lezzetleri ayırt edebiliriz. Burnumuz tıkalıyken tat alma duyumuz
Örnek Soru da zayıar, bu nedenle yiyeceklerin tadını normalde olduğu gibi algılayamayız.
Tat alma organı olan dil ile ilgili aşağıdaki
açıklamalardan hangisi yanlıştır?
Biyoplus
A) Dil tat almanın yanısıra besinlerin yu-
İki burun deliğine, koku veren maddelerin geliş zamanı arasındaki fark,
tulmasında da rol oynar.
kokunun hangi yönden geldiğini anlamada önemli bir etkendir.
B) Dilde tat alma işlemi tat tomurcukların-
da gerçekleşir.

C) Dilin tadı algılayabilmesi için tat mole- DİL VE TAT ALMA DUYUSU
küllerinin tükrük sıvısında çözünmesi Tat alma ve konuşmada işlevi olan organ dildir. Besinlerin tatlarının alınma-
gerekir. sı dildeki tat alma tomurcukları ile gerçekleşir. Tat alma tomurcukları papillada
D) Dil; tatlı, ekşi, acı, tuzlu ve umami ol- bulunur. Tat tomurcuklarında tat duyusunu alan tüylü reseptör hücreler (kemo-
mak üzere beş farklı tadı algılayabilir. reseptör) vardır. Reseptör hücrelerin tüyleri, tomurcuğun tat gözeneğindedir.
Tat alma tomurcuklarındaki reseptörler tükürük sıvısında çözünebilen maddele-
E) Dilde yalnızca termoreseptörler bulu-
nur. ri algılayarak duyu sinirlerini uyarır. Duyu sinirlerinde oluşan impulslar tat alma
sinirleri ile önce talamusa, daha sonra beyin kabuğundaki tat merkezine iletilir
Çözüm: Dilde tadı algılayan kemoreseptörler
ve tat algılanır.
ile soğuk ve sıcağı algılayan termoreseptörler
bulunur. Tat tomurcuklarına sahip dilin herhangi bir bölgesi, beş çeşit tattan herhangi
Cevap E
birini algılayabilir. Yani tüm tat reseptörleri dilin her bölgesinde bulunur. Örneğin;
dilin ucu acıyı algılamasına rağmen dilin arka bölgesi de acıyı algılayacaktır. Bir
besinin lezzetinin algılanmasında o besinin sıcaklığı ve kokusunun da etkisi vardır.

Umami, tatlı, ekşi, acı ve tuzlu ile birlikte beş temel tattan biridir. Umami
Not al... “lezzetli” tadı, bir amino asit olan glutamat tarafından sağlanır. Kabak çekirdeği,
domates, et ve eski peynir gibi yiyeceklerde doğal olarak bulunur. Tat bakımın-
.................................................................... dan kaliteyi ortaya çıkarır.

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................
Mikrovillus
Tat gözeneği
....................................................................
Dil
....................................................................
Tat alma cisimciği
.................................................................... (Papilla)

....................................................................
Tat tomurcuğu
(İçinde kemoreseptörler var)
....................................................................
Dilin yapısı ve kısımları
72
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

Tat moleküllerinin beyne iletilirken dilde izlediği yol aşağıda verilmiştir.

Tat Tükrük içinde Tat Tat alma Not al...

Papilla
molekülü çözünür tomurcukları reseptörleri
....................................................................

....................................................................
Beyinde
Tadın Tat alma
tat alma Talamus ....................................................................
algılanması sinirleri
merkezi
....................................................................

....................................................................
Biyoplus
Çocukların dillerinde tat tomurcuğu sayısı yetişkinlerden fazladır. Bu ....................................................................
nedenle de belirli bir yaşa gelinceye kadar keskin tadı olan yiyeceklerden
....................................................................
hoşlanmazlar. Yaşlanmayla birlikte tat tomurcukları bozulmaya başlar. Bu
durumda tat duyusunun keskinliği azalacaktır. ....................................................................

Koku ve tat duyusunun birbiriyle ilişkilisi ve tat almada koku almanın ....................................................................
da rolü olduğu unutulmamalıdır. Tat almada koku almanın da rolü oldu-
....................................................................
ğundan nezle olduğumuzda tat alma duyarlılığımız azalır.
....................................................................
Karbonmonoksit gazı, renksiz, kokusuz, tatsız ve tahriş edici olmayan
(non-irritan) bir gazdır. Bu yüzden uyanık dahi olsak zehirlendiğimizi an- ....................................................................
layamayız.
....................................................................

DERİ VE DOKUNMA DUYUSU ....................................................................

Derinin yapısını iki temel doku oluşturur. Bunlar, epitel doku ve bağ dokudur.
....................................................................
a. Epitel doku
....................................................................
Vücudun, organlarının iç yüzeyini bir astar gibi örten dokudur. Bu doku bir
taban zarı üzerinde bulunur. Bu zar taşıdığı kan damarları vasıtasıyla epitel ....................................................................
doku hücrelerinin beslenmesini sağlar. Epitel dokuda kan damarı bulunmaz. O
....................................................................
nedenle beslenme, bağ dokusu aracılığıyla ve difüzyonla olur.
....................................................................
Epitel doku; vücutta bulunduğu yere, yaptığı göreve ve bu görevden dolayı
kazandığı yapı şekline göre örtü epiteli, bez epiteli ve duyu epiteli olmak üzere ....................................................................
üç kısma ayrılır.
....................................................................
Örtü epiteli, vücudun iç ve dış yüzeyini örter. Hücrelerinin şekillerine ve dizilişi-
....................................................................
ne göre iki kısımda incelenir. Bunlardan biri tek katlı epitel olup bir sıra halinde
yan yana dizilmiş hücrelerden oluşmuştur (yassı epitel, kübik epitel, silindirik ....................................................................
epitel). Çok katlı epitel ise çok fazla epitel hücresinin üst üste gelmesiyle oluşur.
Çok katlı epitel üst deride ve dilin yüzeyinde bulunur. ....................................................................

Bez epiteli, salgı üreten epitel dokudur. Örneğin; tükürük, ter, gözyaşı gibi dış
salgılar ile çok çeşitli hormonlar bez epiteli tarafından salgılanır.
Duyu epiteli ise duyu organlarının yapısında bulunur. Dış ortamdan gelen zik-
sel, mekanik, kimyasal ve ışık uyarıları alan ve sinir sistemine ileten hücrelerdir.
Dildeki tat alma reseptörleri örnek olarak verilebilir.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
73
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

b. Bağ doku

Örnek Soru Bağ doku vücudun hemen her yerinde bulunup hücreler, hücreler arası
I. Melanosit madde ve bağ doku lierinden oluşur.

II. Mast Elinizin üstündeki deriyi tutarak kaldırırsak kollajen ve ağsı lier derinin ke-
III. Fibroblast mikten uzaklaşmasını engellerken, elastik lier bırakıldığında eski hale gelme-
IV. Plazma sini sağlarlar.

Yukarıdaki hücrelerden hangileri derinin Bağ dokuda bulunan hücreler ve görevleri aşağıda verilmiştir.
bağ dokusu liflerini üretir?

A) Yalnız III B) I ve II C) II ve IV

D) III ve IV E) I, III ve IV
Fibroblast Mast hücresi Makrofaj Plazma hücresi

Çözüm: Fibroblastlar; bağ dokusu lieri olan

kollajen, elastik ve retiküler lieri üretirler. Bağ dokunun temel Heparin ve Amip gibi hareket Antikor üreterek
Cevap A hücresidir. Ara histamin denilen ederek yaşlanmış bağışıklık sistemine
madde içindeki maddeleri üretir. hücreleri ve yardımcı olur.
lifleri bu hücreler mikroorganizmaları
oluşturur. fagosite eder.

Bağ doku lieri ve görevleri:

Bükülme, gerilme özellikleri vardır. Basınca, çekmeye ve

Not al...
....................................................................
gerilmeye karşı dirençlidir. Kasları kemiklere bağlayan ya-
Kollajen lif
pılar ile kemikleri eklem bölgelerinde birbirine bağlayan
yapılar bol miktarda kollajen lif içerir.
Deriye esneklik kazandırır. Dallanma yaparak ağlar oluş-
Elastik lif
turur. Yüz, boyun derisi, akciğer ve damarlarda bulunur.

.................................................................... Doku ve organlara desteklik sağlar. Ağsı lier, çok incedir

Ağsı (Retiküler) lif
ve dallanmıştır. Bağ dokusunu komşu dokulara bağlar.
....................................................................

....................................................................
Bağ dokunun görevleri kısaca şöyle özetlenebilir:
.................................................................... • Yapısındaki lifler sayesinde vücuda ve organlara desteklik sağlar.

.................................................................... • Doku ve organlara direnç ve esneklik kazandırır.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
• İçine kan doku giremeyen dokuların etrafını çevirir ve beslenmesini sağlar.
Örn; kıkırdak ve epitel dokunun beslenmesini sağlar.
• Yapısında bulunan bazı hücreler sayesinde vücut savunmasında görev alır.
• Dokuların onarımı ve yenilenmesini sağlar.
Vücudu dışarıdan çevreleyen ve dış etkenlere karşı koruyan yapı deridir.
Derinin birçok görevi olmakla birlikte en önemlilerinden biri dokunma duyularına
duyarlı reseptör bulundurmak ve bu duyuları algılamaktır.
Deri, vücudun en geniş ve en büyük duyu organıdır. Vücudun farklı bölgele-
rinde kalınlığı artıp azalabileceği gibi ortalama 1-2 mm kalınlığındadır. Epider-

74
 BİYOTİK
DUYU ORGANLARI

mis (üst deri) ve dermis (alt deri) olmak üzere iki tabakadan oluşur.

Örnek Soru
1. Üst Deri (Epidermis)
I. Aksiyon potansiyelinin merkezi sinir sis-
Örtü epiteli çok katlı yassı epitel hücrelerinden oluşur. Derinin epidermisin- temine iletilirken geçtiği yol
de epitel hücreleri arasında serbest sinir uçları yer almaktadır. II. Kimyasal maddeler tarafından uyarılma
III. Çevreden gelen uyarılar ile uyarılabilme
Üst deride kan damarları bulunmaz. Hücrelerin beslenmesi bağ dokudan
difüzyonla sağlanır. Üst kısımda bulunan yassı epitel doku hücrelerinin ölmesi Yukarıda verilen özelliklerden hangileri
ile oluşan tabakaya korun tabakası denir. Bu tabaka içi lii keratin proteini içer- dil, göz ve burunun ortak özellikleridir?
diğinden deriyi dış etkilere karşı korur.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

Tırnak korun tabakasında oluşur. Korun tabakasının altında deriye rengini D) II ve III E) I, II ve III
veren melanin pigmenti üreten canlı hücrelerden oluşan malpigi tabakası bu-
lunur. Çözüm: Duyu organlarında bulunan reseptör-
lerle uyarılan duyu sinirleri, farklı duyu organ-
larından aldığı impulsu merkezi sinir sistemine
2. Alt Deri (Dermis)
taşır. Dil ve burun kimyasal maddelerle uyarıla-
Canlı hücrelerden oluşur. Kan damarları, kıl kökleri, ter ve yağ bezleri, bağ bilirken; göz ışık ile uyarılır. Ancak hepsinde bu-
doku lieri, kas telleri (düz kas telleri), duyu reseptörleri ve duyu sinirleri bulunur. lunan özel reseptörler çevreden gelen uyarıları
alabilir.
Alt deride bulunan reseptörler dokunma, basınç, sıcak, soğuk ve ağrı gibi Cevap A

duyulara duyarlı olup bütün vücuda dağılmış olmasına rağmen bu dağılım ho-
mojen değildir. Örneğin; hassas dokunmaları algılayan reseptörler parmak uç-
larında daha çok bulunur.

Alt derinin altında özelleşmiş bağ dokusu olarak görev yapan yağ dokusu
bulunur. Yağ dokusu, deri altında birikerek vücut ısısının korunmasına yardımcı
olur. Canlıların yedek enerji deposudur.

Epidermis (Üst deri)

Örnek Soru

Korun tabakası Malpighi tabakası
(Ölü deri) (Melanin pigmentinin Deri ile ilgili,
üretildiği tabaka.
Serbest sinir uçları I. Kan damarı alt deride bulunur.
bu tabakanın içine yayılmıştır.)
II. Melanin pigmenti üst deride bulunur.
III. Dokunma almaçların üst deride bulunur.

Epidermis ifadelerinden hangileri doğrudur?

Dermis


Kıl kökü, A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

ter bezleri,
Merkel
diskleri kan damarları, D) I ve III E) I, II ve III
reseptörler,
Dermis sinirler,
Çözüm: Kan damarları alt deride bulunur. Üst
kaslar,
yağ bezleri, derinin beslenmesi alt deriden karşılanır. Mela-
süt bezlerinin nin, üst deride malpighi tabakasında üretilir. Do-
Kan bulunduğu kunma almaçları alt deride bulunur.
tabakadır.
damarları Pasini Kıl kökü Krause Ter Cevap C
cisimciği sinir ağı cisimciği bezleri

Derinin yapısı ve kısımları

75
BİYOTİK
DUYU ORGANLARI
Örnek Soru
Aşağıdaki hücrelerden hangisi deride
bulunmaz?
A) Salgı epitel hücreleri
B) Makrofaj hücreleri
C) Mast hücreleri
D) Osteosit hücreleri
E) Fibroblast hücreleri
Çözüm: Osteosit hücreleri kemik dokuda bulu-
nan hücreler olup, deride bulunmaz.
Cevap D
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
76
DERİNİN GÖREVLERİ
1. Mikropların vücuda girmesini engeller.
2. Güneş ışınlarının etkisi ile provitamin D aktif hale getirilir.
3. Vücudu dış ortamdaki fiziksel ve kimyasal etkilerden korur.
4. Duyuları alır (basınç, sıcaklık, sertlik, yumuşaklık vb).
5. Vücudun su kaybını önler.
6. Terleme ile vücut sıcaklığının düzenlenmesine ve boşaltıma yardımcı olur.
7. Melanin pigmentiyle deriye renk verir ve vücudu güneş ışığının zararlı ışın-
larından korur.
8. Yağ bezlerinin salgıladığı yağ salgısı (sebum), derinin yumuşak ve nemli
kalmasını sağlar.
9. Yağ salgısı ile derinin geçirgenliği ayarlanır, bakteri ve mantar enfeksiyon-
larına karşı koruyuculuk sağlanır.
Biyoplus
Derimizin rengi epidermisteki melanin miktarına bağlıdır. Melanin bizi gü-
neşin mor ötesi (UV) ışınlarının zararlı etkisine karşı korur. Güçlü güneş
ışığında uzun bir süre kaldığımızda, korunmak için gereken melanin mik-
tarı artacağından daha koyu renk bir tene sahip oluruz. Albinolarda mela-
nin oluşamadığı için, deri, kirpik, kaş, saç ve kıllar beyazdır. Bu nedenle
albinolar güneşten çok fazla etkilenirler.
Örnek Soru
İnsanda derinin epidermis ve dermis tabakası için,
I. Epidermis bol kılcal kan damarı içerir.
II. Dermiste mekanoreseptör ve termoreseptör bulunur.
III. Ter ve yağ bezleri dermis tabakasında bulunur.
IV. Kıl kökü reseptörleri bir tür dokunma reseptörüdür.
yapılan açıklamalardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) III ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
Çözüm: Epidermiste kan damarları bulunmaz, beslenmesi hemen altındaki bağ
dokudan difüzyonla karşılanır.
Cevap E
 BÖLÜM TESTİ 1 DUYU ORGANLARI
1. Aşağıdaki şekilde göz küresinin kesiti verilmiştir. 4. İnsanda bulunan duyu organlarına ait yapılar ve gö-
revleriyle ilgili;
ert tabaka
Damar tabaka I. Göz merceği: Işık ışınlarını kırarak retinaya düşme-
Ağ tabaka sini sağlar.
Kornea
II. Sarı benek: Tat alma reseptörlerini yoğun biçimde
İris bulundurur.
Göz bebeği Kan damarları
III. Korti organı: Ses frekanslarını algılar.
Camsı cisim IV. Yarım daire kanalları: Vücut dengesinin korunmasın-
Mercek
da rol oynar.
Optik sinirler
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?

Buna göre şekilde verilen yapıların özellikleriyle ilgili, A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III

I. Damar tabaka: Göze giren ışınları absorbe eden D) III ve IV E) I, III ve IV

pigmentler taşıma
II. Ağ tabaka: Işık ışınlarını algılayan reseptör bulundurma
III. Kornea: Işık ışınlarına karşı geçirgen olmama 5. I. Gözün içindeki yansımaları engelleme

yargılarından hangileri doğrudur? II. Göze giren ışık miktarını ayarlama

III. Göze giren ışık ışınlarını kırma
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
IV. En net görüntüyü oluşturma
D) I ve II E) II ve III B
V. Göz merceğinin sabit durmasını sağlama
İ
Y
O Yukarıda verilen görevlerin, göz kısımları ile eşleşti-
T rilmesi aşağıdakilerden hangisinde yanlış verilmiştir?
İ
K
A) I - Damar tabaka
2. Dış ortamdan gelen sesin algılanması sürecinde aşa-
ğıda verilen olaylardan hangisi en son gerçekleşir? B) II - İris

C) III - Göz merceği

A) Ses titreşimlerinin oval pencereden geçmesi
D) IV - Kör nokta
B) Kulak zarında titreşimlerin olması
E) V - Mercek bağları
C) İmpulsun işitme sinirleri aracılığıyla talamusa iletilmesi

D) Ses titreşimlerinin şiddetinin artırılması

E) Korti organındaki mekanoreseptörlerin uyarılması

6. Koku moleküllerinin burun içine temas etmesi ile baş-

layıp kokunun algılanması sürecinde;

I. koku soğancığı,
3. Aşağıdaki yapılardan hangisi orta kulakta yer alır? II. kemoreseptör,
III. talamus,
A) Kulak yolu
IV. uç beyin temporal (şakak) lobu
B) Salyangoz
yapılarından hangilerinin görev aldığı kesindir?
C) Çekiç kemiği

D) Yarım daire kanalları A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV

E) Tulumcuk ve kesecik D) I, II ve IV E) II, III ve IV

77
 DUYU ORGANLARI BÖLÜM TESTİ 1
7. Göz kusurları ile ilgili; 10. Aşağıdaki şekilde göz küresi şematize edilmiştir.

I. merceğin kırıcılığının artması,

II. gözün önden arkaya olan optik eksenin kısalması,
I
III. görüntünün sarı beneğin arkasında oluşması, V II
IV. görüntünün ağ tabakanın önüne düşmesi
III
durumlarının miyop ve hipermetrop ile eşleştirilmesi
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? IV

Miyop Hipermetrop
A) I, II III, IV Buna göre numaralı yapılar ile ilgili aşağıdaki açıkla-
malardan hangisi yanlıştır?
B) I, III II, IV
C) II, III I, IV A) I numaralı yapı göz merceği olup, ışığın kırılmasını
D) I, IV II, III sağlar.

E) II, IV I, III B) II numaralı yapı göz bebeği olup, göze giren ışık mik-
tarını ayarlar.

C) III numaralı yapı kornea olup, kan damarı bulundur-

maz.

D) IV numaralı yapı iris olup, göze renk veren pigmentler

8. Göz kusurları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
yanlıştır? B
A) Miyop; yakını net görememe kusuru olup, kalın kenarlı O
mercekle düzeltilir.
B) Astigmat, kornea veya mercek yüzeyindeki kavisleş- K
meler sonucu bulanık görme kusurudur.
C) Hipermetrop, görüntünün sarı beneğin arkasına düş-
mesine neden olan kusurdur.
D) Miyop göz kusurunda görüntü, retinanın önüne düşer.
E) Karatakt, göz merceğinin saydamlığını yitirmesi sonu-
cu oluşan göz kusurudur.
bulundurur.
İ E) V numaralı yapı kör nokta olup, fotoreseptör içermez.
Y
T
İ
11. Göz ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yan-
lıştır?
A) Mercek, göze giren ışınların ilk kırıldığı yapıdır.
B) Fotoreseptörlerin bulunduğu kısım retinadır.
C) Göze giren fazla ışığı soğurarak göz içi ışık yansıma-
larını azaltan tabaka koroitdir.

D) Gözün beyaz renkli kısmı skleradır.

E) Kornea sert tabakanın saydamlaşıp, kubbeleşmesi

sonucu oluşur.

9. Mekanoreseptörleri uyaran otolit taşları kulağa ait

aşağıdaki yapılardan hangisinde bulunur?

A) Yarım daire kanalları

12. Aşağıdaki yapılardan hangisi üst deride yer alır?
B) Tulumcuk

C) Korti organı A) Kılcal damar B) Ter bezi

D) Salyangoz C) Melanin pigmenti D) Kıl kökü

E) Vestibular kanal E) Kas hücreleri

78 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D C C E D D D A B E A C
 BÖLÜM TESTİ 2 DUYU ORGANLARI
1. Aşağıdaki şekilde kulağın bazı kısımları numaralandırıl- 4. Kulakta bulunan aşağıdaki yapılardan hangisi kulak
mıştır. zarının iki tarafındaki basıncı dengeler?

II
I
III A) Östaki borusu

B) Salyangoz

C) Yarım daire kanalları

IV D) Otolit taşları
VI
E) Kulak kepçesi
V

Buna göre işitme olayı ile ilgili yapılar aşağıdakilerden

hangisinde bir arada verilmiştir? 5. Duyu organlarıyla ilgili verilen;

I. koni reseptörleri,
A) I ve III B) I, II ve V C) III, IV ve VI
II. çomak reseptörleri,
D) II, V ve VI E) I, III, IV ve VI
III. korti organı,
IV. yarım daire kanalları

yapılarının gözde ve kulakta bulunanları aşağıdakile-

rin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

2. Aşağıdaki duyu organlarından hangilerinin uyarılma Göz Kulak

B
şekli birbirine benzerdir? İ
Y
A) I ve II III ve IV
A) Göz - Deri B) Dil - Burun O B) I ve III II ve IV
T
C) Dil - Göz D) Kulak - Göz İ C) II ve IV I ve III
K
E) Kulak - Dil D) III ve IV I ve II
E) II ve III I ve IV

6. Aşağıdaki duyu organlarından hangisinden gelen im-

3. I. Ses dalgalarını toplar pulslar talamusa uğramadan beyne ulaştırılır?
II. Ses titreşimlerinin şiddetini artırır
III. Mekanoreseptörleri ile sıvı basıncını algılar A) Göz B) Kulak C) Dil

IV. Vücudun konum değişikliğinde impuls oluşturur D) Burun E) Deri

V. Vücudun dengesinde rol oynar

Yukarıdaki görevler ile kulakta bulunan yapıların eş-

leştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde yanlış veril- 7. Korti organı aşağıda verilen yapılardan hangisinde
miştir? bulunur?

A) I - Kulak kepçesi
A) Yarım daire kanalları
B) II - Çekiç, örs, üzengi
B) Salyangoz
C) III - Salyangoz
C) Koku soğancığı
D) IV - İşitme sinirleri
D) Tulumcuk ve kesecik
E) V - Yarım daire kanalları
E) Östaki borusu

79
 DUYU ORGANLARI BÖLÜM TESTİ 2
8. Sıcak bir çorbanın, soğuk bir çorbaya göre daha lez- 11. Loş ışık altında karşısında bulunan tabloya bakmakta
zetli algılanması; olan bir insanın gözünde, ortamın aniden aydınlatıl-
ması sonucu meydana gelen değişimler aşağıdakile-
I. koku reseptörlerindeki impuls sayısının artması, rin hangisinde doğru verilmiştir?
II. koku moleküllerinin difüzyon hızının artması,
III. uyarılan tat reseptör sayısının artması, A) Göz bebeği küçülür, mercek bağları gevşer.

IV. sıcak çorba ile soğuk çorbanın beyinde değerlendirme B) Koni reseptörlerinde impuls oluşumu artar, göz be-
merkezlerinin farklı olması bekleri büyür.

ifadelerinden hangileri ile açıklanabilir? C) Göz bebekleri büyür, rodopsin pigmenti sentezlenir.

D) Göz bebekleri küçülür, rodopsin pigmenti parçalanır.

A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV
E) Kirpiksi kaslar gevşer, mercek bağları kasılır.
D) I, II ve III E) II, III ve IV

9. Vücudun en büyük organı olan deri ile ilgili aşağıdaki 12. Bir cismin şeklini algılamak için parmak uçlarımızı
bilgilerden hangisi yanlıştır? kullanmamızın nedenini;

A) Deride ölü olan tabaka korun tabakasıdır. I. parmak uçlarındaki reseptör sayısının fazla olması,

B) Malpighi tabakası melanin pigmenti üretir. II. parmak uçlarındaki dermis tabakasının canlı olması,
B
İ III. parmak uçlarından beyne giden impuls iletim hızının
C) Epidermis tabakası kılcal kan damarı bakımından zen- Y
fazla olması
gindir. O
T
D) Kıl kökü ve ter bezleri dermis tabakasında bulunur. İ ifadelerinden hangileri açıklar?
K
E) Termoreseptörler dermis tabakasında bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

10. Işık ışınları;

I. göz merceği, 13. Bir besinin tadının algılanması sürecinde;

II. ön oda, I. uyartıların beyin korteksinde değerlendirilmesi,
III. kornea, II. tat moleküllerinin tükrükte çözünmesi,
IV. camsı cisim, III. tat moleküllerinin tat reseptörlerini uyarması,
V. göz bebeği IV. tat reseptörlerinde oluşan impulsun tat sinirlerine
yapılarından hangi sıra ile geçerek sarı benek üzerine iletilmesi
düşer? olaylarının meydana gelme sırası aşağıdakilerden
A) I - II - III - IV - V B) I - III - IV - V - II hangisinde doğru verilmiştir?

C) II - I - III - IV - V D) III - V - II - I - IV A) I - II - III - IV B) II - IV - III - I C) II - III - IV - I

E) III - II - V - I - IV D) III - II - IV - I E) III - I - II - IV

80 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
E B D A A D B D C E D A C
 BÖLÜM TESTİ 3 DUYU ORGANLARI
1. Cisimden çıkan ışınlar göz küresine girip kornea, ön oda 4. Aşağıdaki tabloda bazı duyu organları ve bu organlarda
sıvısı, mercek ve camsı cisimde kırılarak şemada da gös- bulunan reseptörler ile reseptörleri uyaran uyarı çeşidi ve-
terildiği gibi sarı benekte net, küçük ve ters görüntü oluş- rilmiştir.
turur.
Reseptör Uyarı çeşidi Duyu organı
Termoreseptör Sıcaklık I
II Işık Göz

Mekanoreseptör Ses III

Kimyasal
Kemoreseptör V
madde

Tabloda verilen numaralı yerlere aşağıdakilerden han-

gisinin yazılması en uygun olur?

Retinadaki bu ters görüntünün düz olarak algılanabil- I II III IV

mesi için, A) Burun Kemoreseptör Kulak Burun
I. Ters görüntü impulslar şeklinde duyu sinirleri ile optik B) Deri Mekanoreseptör Kulak Dil
sinirden beyine taşınır.
C) Deri Fotoreseptör Göz Dil
II. Talamus bilgiyi uç beynin görme merkezine iletilir.
D) Deri Fotoreseptör Kulak Dil
III. Optik kiyazmadan geçerek talamusa uğrar.
IV. Beynin optik loblarında düz görüntü oluşturulur. E) Dil Fotoreseptör Göz Burun
B
verilenlerin hangi sıra ile gerçekleşmesi gerekir? İ
Y
A) I - II - III - IV B) I - III - II - IV O
T
C) I - III - IV - II D) II - III - I - IV İ 5. Duyu organlarımızda bulunan reseptörler, aldıkları uyarı
K
E) IV - I - II - III çeşidine göre; mekanoreseptör, fotoreseptör, termoresep-
tör ve kemoreseptör gibi isimler almaktadır.

Aşağıdaki tabloda uyarı çeşidi, reseptör adı ve reseptörün

2. Aşağıdakilerden hangileri deride bulunan temel bağ bulunduğu organlar verilmiştir.

dokusu hücrelerinin görevlerinden biri değildir?
Uyarı çeşidi Reseptör adı Bulunduğu organ

A) Antikor üreterek mikroorganizmalarla savaşma K Kemoreseptör Dil

L Fotoreseptör Göz
B) Heparin ve histamin salgılama
M Mekanoreseptör Kulak
C) Bakterileri fagosite etme
N Termoreseptör Deri
D) Kallojen, elastin ve ağsı lieri üretme
K, L, M ve N ile simgelenen uyarı çeşitleri aşağıdaki
E) Kondrin ve osein üretme hangi seçenekte doğru olarak eşleştirilmiştir?

Tat molekülü Işık Ses Dokunma

A) K L M N
3. Kulağın aşağıda verilen kısımlarından hangisi iç kulak
kapsamında değerlendirilmez? B) L K M N
C) M L K N
A) Oval pencere B) Östaki borusu
D) L M K N
C) Vestibular kanal D) Timpanik kanal
E) N M K L
E) Korti organı
81
 DUYU ORGANLARI BÖLÜM TESTİ 3
6. Uzaktaki bir cisme bakan bir bireyde, görüntü sarı leke- 9. Gözü oluşturan tabakalar aşağıda verilmiştir.
nin önüne düşer. Göz uyumu sayesinde görüntü sarı leke
üzerine odaklanır. I. Sert tabaka
II. Damar tabaka
Buna göre uzağa uyum sürecinde aşağıdaki olaylar- III. Ağ tabaka
dan hangisi gerçekleşmez?
Gözün tabakalarında bulunan,
A) Mercek bağları gerilir.
a. İris
B) Kirpiksi kaslar gevşer. b. Göz bebeği
C) Merceğin kırıcılığı artar. c. Kornea
D) Mercek incelir. d. Çubuk reseptörü

E) Öne düşen görüntü arkaya alınır. e. Sarı benek

yapıların eşleştirilmesi esnasında hangisinde hata ya-

pılmıştır?

A) I - a B) I - c C) II - b

D) III - d E) III - e
7. İnsan derisi üst deri (epidermis) ve alt deri (dermis) olmak
üzere iki tabakadan oluşur.

Buna göre;
B
I. malpighi tabakası, İ 10. Duyu organlarında bulunan;
II. kan damarları, Y
O
I. retina,
III. ter bezleri, T
İ II. salyangoz,
IV. kıl kökleri K
III. sarı bölge
yapılarından hangileri üst deride bulunur?
yapılarından hangilerinde reseptör hücrelere rastlanı­
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III labilir?

D) I, II ve III E) II, III ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

8. Burun ile ilgili,

I. İçerdiği mekanoreseptörlerin impuls oluşturabilmesi

11. Sesin algılanma sürecinde, ses dalgaları sırayla hangi
için koku moleküllerinin mukusta çözünmesi gerekir.
ortamlardan geçerek işitme reseptörüne ulaşır?
II. Koku sinirlerinde oluşan impulslar önce talamusa,
ardından uç beynin şakak lobuna iletilir. A) Hava, Katı, Sıvı
III. Burunda bulunan kemoreseptörler çabuk yorulur. B) Hava, Sıvı, Katı

bilgilerinden hangileri doğrudur? C) Sıvı, Katı, Hava

D) Sıvı, Hava, Katı

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) Katı, Hava, Sıvı
D) I ve III E) II ve III

82 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
B E B D A C A B A E A
 BÖLÜM TESTİ 4 DUYU ORGANLARI
1. Aşağıda sağ ve sol gözden çıkan optik sinirlerin beyin ka- 3. İnsan gözünün uzaktaki bir cisme odaklanması süre-
buğunda yaptığı optik kiyazma şematize edilmiştir. cinde;

Sol görme alanı Sağ görme alanı I. kirpiksi cisim (silli cisimcik) kasları gevşer,
II. mercek bağları merceği çeker,
III. mercek kalınlaşarak topaklaşır,
IV. gözbebeği küçülür

Sol göz Sağ göz olaylarından hangileri gerçekleşerek odaklanma sağ-

lanır?

Optik sinirler A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Optik kiyazma D) II ve III E) I, II ve IV
Talamus

4. İnsan gözünde bulunan;

Sol yarı küre Sağ yarı küre
Birincil görme I. kirpiksi cisim (silli cisimcik),
korteksi
II. mercek bağları (asıcı lifler),
Buna göre; III. ağ tabaka,
I. Sol görme alanındaki görüntü, sol gözden çıkan optik B IV. camsı cisim
İ
sinirler ile optik kiyazma yapar. Y
yapılarından hangileri göz merceğinin optik eksende
II. Sol görme alanındaki görüntü, sağ gözden çıkan optik O
T sabit kalmasını sağlar?
sinirler ile çapraz yapmaz. İ
K
III. Her iki görme alanındaki görüntü; her iki gözden çıkan A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
optik sinirler ile önce talamusa geçer.
D) II ve IV E) I, II, III ve IV
yapılan açıklamalardan hangisi doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
5. İnsanda tat almamın gerçekleşmesi için meydana gelen
olaylar verilmiştir.

I. Tat alma sinirleri uyarılarak impulsu talamusa götürür.

II. Papilla içindeki tat tomurcuklarında yer alan reseptör-
ler uyarılır.
2. Duyu organlarımızdan deriyle ilgili verilen aşağıdaki III. Tat molekülü tükürük içinde çözünür.
bilgilerden hangisi yanlıştır?
IV. Beyindeki tat alma merkezinde tat değerlendirilerek
algılanır.
A) Melanin pigmenti alt deride bulunur.

B) Yağ bezleri alt deride bulunur. Tat almanın meydana gelmesi için gerçekleşmesi ge-
reken olayların doğru sıralaması nasıl olmalıdır?
C) Korun tabakası üst deride bulunur.
A) I - II - IV - III B) I - III - II - IV
D) Alt deride reseptörler bulunur.
C) II - I - III - IV D) III - II - I - IV
E) Vücudu dış etmenlerden korur.
E) III - I - II - IV

83
 DUYU ORGANLARI BÖLÜM TESTİ 4
6. Burun; 9. Bağ doku ile ilgili olarak,

I. koku alma, I. Diğer doku ve organların arasını doldurarak bunlara

II. solunan havayı ısıtma, desteklik sağlar.

III. solunan havayı nemlendirme, II. Taşıdığı kan damarlarıyla bulunduğu organın hücre-
lerini besler.
IV. solunan havayı temizleme
III. Bulunduğu organı mikroplara karşı savunur.
özelliklerinden hangilerine sahiptir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) II ve III E) I, II ve III

10. Vücudumuzda bulunan;

7. Karanlık odada otururken bir anda ışığın yanması ile I. epitel,

gözleri kamaşan Özgür’ün gözünde, II. kemik,
III. sinir
I. Karanlıkta otururken eşyaların rengini koni reseptörle-
ri ile algılayabilmektedir. hücrelerinden deri ve kulağın yapısında ortak olarak
II. Işık yandığında gözün kamaşması çubuk reseptörleri- bulunanları aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
B
nin ışığa olan duyarlılığındandır. İ miştir?
III. Işık yanınca orta beyin refleksi ile göz bebeği küçüle- Y
O A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rek göze giren ışık azaltılır. T
İ D) I ve III E) II ve III
bahsedilen olaylarından hangilerinin gerçekleştiği K
söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III 11. Duyu organlarının sahip olduğu reseptörlerden bazıları

aşağıda verilmiştir.

I. Mekanoreseptör
II. Kemoreseptör
III. Fotoreseptör
8. Derinin epidermis tabakasıyla ilgili,
Verilen reseptörlerle ilgili olarak;
I. Epitel dokudan oluşur.
a. Deri
II. Kıl kökleri bulundurur.
b. Dil
III. Dokunma reseptörleri bulundururur.
c. Burun
IV. Kan damarı bulundurmaz.
d. Göz
yargılarından hangileri doğrudur? e. Kulak

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III verilen duyu organlarında bulunan reseptör çeşidi eş-

leştirmelerinden hangisi doğru değildir?
D) II ve IV E) III ve IV
A) a - I B) b - II C) c - II D) d - III E) e - II

84 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E A C C D E E B E D E
 BÖLÜM TESTİ 5 DUYU ORGANLARI
1. 4. Gözün karanlık ortama adaptasyonunu sağlayan ro-
1 2 3 4
dopsin pigmenti ile ilgili;
Üst deri Çeki,
Kulak Tulumcuk
malpighi örs,
zarı ve kesecik I. karanlık ortamda çomak hücrelerinde rodopsin miktarı
tabakası üzengi
artar,
5 6 7 II. ışıklı ortamda çomak hücrelerindeki rodopsin miktarı
Korti Yarım daire Deride azalır,
organı kanalları alt deri
III. rodopsin pigmentinin sentezi için A vitamini gereklidir

yargılarından hangileri doğrudur?

Yukarıdaki yapılandırılmış gridde verilen yapılardan
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hangilerinde mekanoreseptör bulunur?
D) II ve III E) I, II ve III
A) 1 - 2 - 3 - 6 B) 2 - 5 - 6 - 7 C) 2 - 3 - 5 - 6

D) 1 - 3 - 4 - 7 E) 4 - 5 - 6 - 7

5. Ağıza alınan besinlerin tadının algılanması sürecinde;

2. 2020 Ritmik Jimnastik Avrupa Şampiyonası'nda grup milli
takımımız dengesini hiç kaybetmeden gösteriyi tamamla- I. tat moleküllerinin tükürük içerisinde çözünmesi,
dığı için birinci olmuşlardır. II. tat reseptörlerinin uyarılması ile duyu nöronlarının
depolarize olması,
Takım bireylerinin dengesinin sağlanmasında; III. duyu sinirlerinde oluşan impulsların tat alma sinirleri
B
I. vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlem- İ ile talamusa iletilmesi,
de ayarlanmasını sağlayan orta kulak kemikleri, Y IV. impulsların beyin kabuğundaki tat merkezine ulaş-
O
II. dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi hareketlerdeki T ması,
dinamik dengeyi sağlayan yarım daire kanallarındaki İ V. beyin korteksindeki tat alma bölümünün uyarılması
K
reseptörler,
olaylarının gerçekleşme sırası hangi seçenekte doğru
III. görme duyusu ile deride, eklemlerde, tendonlarda ve
verilmiştir?
boyundaki kaslarda bulunan basınca duyarlı resep-
törler, A) I - II - III - IV - V B) I - III - II - IV - V
IV. arka beyinde bulunan beyincik
C) I - II - IV - III - V D) II - I - IV - III - V
yapılarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? E) II - I - III - IV - V

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

6. Vücudun örtü organı olan deri;

I. boşaltıma yardımcı olur,

3. Tat ve koku duyu organlarıyla ilgili;
II. vücut sıcaklığını düzenler,
I. çözünmüş molekülleri algılaması, III. mekanoreseptörler içerir,
II. kemoreseptör içermesi, IV. vücudun doğal bağışıklığında rol oynar
III. belli bir eşik değere sahip olması
özelliklerinden hangilerine sahiptir?
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız II B) III ve IV C) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) II ve III E) I, II ve III
85
 DUYU ORGANLARI BÖLÜM TESTİ 5
7. I. Ses dalgalarını impulsa çevirerek sinir sistemine ak- 10. Duyu organlarımızdan biri olan deri,
tarma
I. Vücudu çevresel etkilere karşı korur.
II. Vücudun yatay ve dikey değişimlerini sinir sistemine
iletme II. D vitamini sentezler.

III. Işığı algılayan fotoreseptörler bulundurma III. Epidermis tabakasında kan damarları bulundurur.
IV. Dermis tabakasında mekanoreseptörler bulunur.
Yukarıda verilenlerden hangileri kulağın özelliklerin-
den biri değildir? özelliklerinden hangilerine sahiptir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) I ve II E) II ve III D) I, II ve IV E) II, III ve IV

11. Uzun süren bir otobüs yolculuğunda şoförün sık sık

8. İç kulakta bulunan salyangoz, içi sıvı dolu üç ayrı kanal- frene basmasıyla ileri geri manevralardan dolayı mi-
dan oluşmakta olup, bu kanalların isimleri; vestibüler, tim- desi bulanan bir birey için;
panik ve kohlear kanallarıdır.
I. Yarım daire kanallarındaki mekanoreseptörlerle duyu
sinirlerinin uyarılma sıklığı artar.
Buna göre, salyangoza ulaşan ses titreşimlerinin bu B
II. İleri geri hareketin sıklığı ile iç kulakta denge merke-
kanallardaki sıvıları titreştirme sırası aşağıdakilerden İ
Y zindeki duyu sinirlerinde impuls sayısı artar.
hangisinde doğru verilmiştir?
O III. Bireydeki bu etki, birey otobüsten indikten bir müddet
T
A) Vestibüler - timpanik - kohlear İ sonra da devam eder.
K
B) Vestibüler - kohlear - timpanik ifadelerinden hangileri söylenebilir?
C) Kohlear - timpanik - vestibüler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Timpanik - kohlear - vestibüler
D) II ve III E) I, II ve III
E) Timpanik - vestibüler - kohlear

12. Aşağıda verilen örneklerden hangisinin duyu adap-

9. Deriyle ilgili verilen aşağıdaki özelliklerden hangisi
derinin duyu organı olma göreviyle ilgilidir?
A) Terleme ile vücut sıcaklığını düzenleme
B) Termoreseptörleri ile sıcaklık değişimlerini algılama
C) Salgıladığı yağ ile kaygan ve nemli bir yüzey oluşturma
D) Terleme ile boşaltım atıklarını uzaklaştırma
E) Sahip olduğu makrofaj ve plazma hücreleri ile mikroor-
ganizmalarla savaşma
tasyonu ile ilgili olmadığı söylenebilir?
A) Parfüm deneyen Azra’nın bir müddet sonra parfümün
kokusunu alamaması
B) İrem’in giydiği kıyafeti bir müddet sonra hissetmemesi
C) Levent’in oturduğu sandalyeyi hissetmemesi
D) Birden ayağa kalkan Arzu’nun gözlerinin karaması
E) Tren garının yakınlarında bir evde oturan Ayşe'nin,
tren geçerken tren sesini duymaması

86 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
B D E E A E C A B D E D
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

B Ö L Ü M

4 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

İnsanda hareket iç iskelet ve iskeleti saran kaslar tarafından gerçekleştirilir.
Destek ve hareket sistemi; iskelet ve kas sistemi olmak üzere iki bölümde ince-
lenir ve kıkırdak, kemik, kas ve eklem olmak üzere çeşitli elemanlardan oluşur.

İSKELET SİSTEMİ
İnsanın iç iskeleti; gövdeyi destekleyen kemikler ve kol ile bacakları destek-
leyen kemikler olmak üzere iki kısımda incelenir.

Gövdeyi destekleyen kemikler Kol ile bacakları destekleyen kemikler

Baş iskeleti
• Kafatası • Kol kemikleri
(kafatası, yüz)
• Yüz kemikleri • Omuz kemeri

• Omurga • Bacak kemikleri

Gövde iskeleti
• Göğüs kemiği • Kalça kemeri (omurga,
Üyeler göğüs kemiği,
• Kaburgalar • El ve ayak kemikleri (kol ve bacaklar) kaburga)

İskelet sisteminin görevleri şunlardır:

• Kaslar ve eklemlerle birlikte hareketi sağlar.

• Vücuda şekil verir ve vücudun çatısını oluşturur.

• MSS organları (beyin ve omurilik) ile kalp, akciğer gibi yaşamsal organları
korur. Üyeler
(kol ve bacaklar)
• Kemiklerin iç kısmında bulunan kemik iliği, kan hücrelerinin yapımında
görev alır (alyuvar, akyuvar, kan pulcukları). Genellikle belirli kemiklerin
kırmızı kemik iliği kısımlarında gerçekleşir.

• İç organlara ve kaslara bağlantı yüzeyi oluşturur.

• Vücut için enerji kaynağı olan trigliserit kemik boşluklarında da depolanır.

• Ca, P, Mg gibi mineralleri depolar. İnsan iskeletini oluşturan kemik çeşitleri

87
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

KEMİK DOKU
Osteon
İnsanın iç iskeleti, iskelet sistemini oluşturan 206 kemik ve kıkırdaklardan
oluşur. İnsanda kemikler embriyonal dönemde kıkırdak yapılı olup daha sonraki
dönemlerde kemikleşmeye başlar.

Havers kanalı • Kemik dokusunda bulunan hücre tiplerinden biri olan osteositler olgun
kemik hücreleridir. Osteositler kemik matriksinin devamlılığını sağlarlar.

• Ayrıca kemik yapan osteoblastlar ve kemik yıkımını gerçekleştiren osteok-

lastlar da kemik dokuda bulunan diğer hücre tiplerindendir.

• Kemik doku ara maddesi olan osein ise organik ve inorganik bileşenlerden
oluşur. Organik kısmı glikoprotein ve kollajen liflerden, inorganik kısmı ise
mineral tuzlardan oluşur.

• Osteositler osein içinde yer alan lakün adı verilen boşluklarda bulunur.
Kemikler sert (sıkı) kemik doku ve süngerimsi kemik dokudan oluşur.
Volkmann kanalı
1. Sert (sıkı) Kemik Doku
Sıkı kemik dokunun yapısı
Kemiklerin dışında bulunur. İçinde kan damarları ve sinirlerin bulunduğu
boyuna uzanan havers kanalları ile bu kanalları birbirine bağlayan volkmann
kanalları yer alır.

Havers kanallarının etrafı iç içe geçmiş daireler şeklinde sıralanmış lamelli

yapıya sahiptir (Osteon = havers sistemi). Lamelli yapının lakünlerinde bulunan
kemik hücreleri, sitoplazmik uzantılarla hem birbirine hem de havers kanalları-
na bağlıdır. Bir lakün, bir başka lakünle sert ara madde içinde kanalikül denilen
kanallarla birbirlerine bağlanır. Gereksinim duyulan besin ve oksijen kanallar-
daki kan damarlarından sağlanırken atık ürünler de aynı yolla kana verilir.

Eklem kıkırdağı 2. Süngerimsi Kemik Doku

Uzun kemiklerin baş kısmında, kısa ve yassı kemiklerin iç kısmında bulu-
Epifiz plak nur. Gözenekli olup gözeneklerde kan hücreleri üreten kırmızı kemik iliği bu-
Süngerimsi kemik lunur. Kan damarları bu gözenekli yapının içinden rahatlıkla geçebildiğinden
havers ve volkmann kanalları süngerimsi kemik dokuda bulunmaz.

Sarı ilik kanalı

KEMİK ÇEŞİTLERİ
Kemikler şekillerine göre; uzun, yassı, kısa ve düzensiz şekilli kemikler ol-
Sıkı kemik mak üzere dört grupta incelenir.
Periost
1. Uzun Kemikler
El ve ayak parmak ve tarak kemikleri ile kol ve bacak kemikleri uzun ke-
miktir.

Baş kısmında süngerimsi kemik dokuda kan üreten kırmızı kemik iliği bu-
lunur. Gövdenin ortasındaki boşlukta sarı kemik iliği bulunur. Sarı kemik iliği
Eklem kıkırdağı büyük ölçüde yağ hücrelerinden oluşur. Yağ hücrelerinin renginden dolayı bu
adı alır. Bazı akyuvar çeşitlerinin üretiminde görev yapar. Hipoksi durumunda
kırmızı kemik iliğine dönüşür ve kan hücrelerinin yapımında görev alır. Hipoksi
Uzun kemiğin yapısı
88
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

dokuların oksijensiz kalması durumudur. Örneğin; yükseklere çıkıldıkça oksijen

miktarının azalmasına bağlı olarak veya kaza gibi durumlarda çok kan kaybe-
Örnek Soru
dilmesi ile hipoksi gelişebilir.
Aşağıda sert kemik dokusunda bulunan
Uzun kemiklerin baş kısımlarında boyuna uzamayı sağlayan epiz plağı bu- yapılar verilmiştir.
lunur. Epiz plağı yaklaşık 19 -21 yaşlarında kemikleşir ve boyca uzama durur.
I. Havers kanalı
Kemiklerin etrafını saran zar periost olup kemikte enine kalınlaşmayı ve II. Volkmann kanalı
onarımı sağlar. Ayrıca kemik kırıldığında kemiği onarır ve kemiğin besin ihti- III. Osteon
yacını karşılar. Periostda, kollajen ve elastik lierle bol miktarda kan damarı ve IV. Kılcal damar
sinirler bulunur.
Verilen yapılardan hangileri süngerimsi
Süngerimsi kemik
kemik dokuda da bulunur?
Sıkı kemik Sarı ilik
A) Yalnız III B) Yalnız IV

C) I ve II D) I, II ve III

E) I, II, ve IV
Periost
Çözüm: Süngersi kemik dokuda kılcal damar
Epifiz plak
bulunduğu halde havers kanalı, volkmann ka-
Kan damarı
nalı ve osteon bulunmaz.
Cevap B

Uzun kemiklerin baş kısımlarında boyca uzamayı sağlayan epiz plağı

bulunur. Periost ise kemiğin ence kalınlaşmasını sağlar.

Biyoplus
Sarı kemik iliği sadece uzun kemiklerde bulunur.

2. Yassı Kemikler Örnek Soru

Kafatası, kaburga, göğüs kemiği, kürek ve kalça kemikleri yassı kemiklerdir. Bir çocuğun kaval kemiğinin epifiz
plaklarından biri tahrip olursa aşağıda-
3. Kısa Kemikler kilerden hangisinin ortaya çıkması bek-
El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiklerdir. lenir? (2014 LYS)

A) Kemikte enine kalınlaşmada son

4. Düzensiz Şekilli Kemikler
B) Kemikte boyuna uzamada yavaşlama
Omurlar, çene kemiği, yüzdeki bazı kemikler ve çekiç - örs - üzengi kemik-
C) Kemik dokuda zayıama
leri düzensiz şekilli kemiklerdir.
D) Kemik dokuda kan hücresi üretiminde
Kemik gelişimini etkileyen faktörler azalma
• Hormonlar (büyüme hormonu, tiroksin, kalsitonin, parathormon, eşeysel E) Sarı ilik üretiminde azalma
hormonlar)
Çözüm: Uzun kemiklerin baş kısmında bo-
• Beslenme (Proteinler, A - C - D vitaminleri ve mineraller)
yuna uzamayı sağlayan epiz plağı bulunur.
• Güneş ışığı Epiz plağı tahrip olursa kemiğin boyca uza-
masında yavaşlama olması beklenebilir.
• Genetik özellikler
Cevap B

89
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

KIKIRDAK DOKU
Vücudun basınca ve eğilmeye karşı esnek dokusunu oluşturan kıkırdak do-
Örnek Soru
kuda kan damarı ve sinirler bulunmaz. Beslenmesi bağ dokudan difüzyon ile
İnsanda bulunan kıkırdak çeşitleri ile
gerçekleşir. Kemikle birlikte vücuda destek olan dokudur.
ilgili aşağıda yapılan açıklamalardan
hangisi doğru olamaz? Embriyonik dönemde iskeletimiz ilk oluşurken kıkırdak yapıdadır. Daha
A) Burunda bulunan kıkırdak elastik kı- sonra kemik yapısına dönüşür. Eklemlerde, burun ve kaburga uçları gibi yerler-
kırdaktır. de ise kemikleşme olmaz. Bu bölgeler hayat boyu kıkırdak olarak kalır.

B) Kulak kepçesinde elastik kıkırdak bu-

Kıkırdağın görevleri şöyle özetlenebilir:
lunur.
• Kemikle birlikte vücudu desteklemek
C) Omurlar arası disklerde bröz kıkırdak
bulunur. • Basınca ve zorlanmalara karşı doku ve organları korumak

D) Embriyo döneminde iskelet hiyalin kı- • Eklem yüzeylerinde kayganlık sağlayarak kemiklerin hareketlerini kolay-
kırdaktandır. laştırmak

E) Kaburga uçlarında ergin dönemde de • Doğum öncesi ve sonrasında kemiklerin boyca uzamasını sağlamak (epifiz
hiyalin kıkırdak bulunur. plağı)
Kıkırdak hücreleri yuvarlak veya oval şekilli, büyük çekirdekli hücreler olup
Çözüm: Burunda hiyalin kıkırdak bulunur.
kondrosit adını alır. Kıkırdak dokunun ara maddesine ise kondrin denir. Kıkırdak
Kulak kepçesi ve epiglottis elastik kıkırdaktan doku hücreleri bir kapsülle çevrilidir. Kapsülün içinde bir veya birkaç tane kıkırdak
oluşur. hücresi bulunabilir. Kıkırdak dokunun ara maddesi olan kondrinde lier bulunur.
Cevap A
Bu lierin yapısına, düzenine ve miktarına göre kıkırdak doku hiyalin, elastik
ve bröz kıkırdak olmak üzere üçe ayrılır:

Elastik kıkırdak
Ara maddede Kulak Kepçesi
Not al... çok miktarda Dış kulak yolu
elastik lif yer
Östaki borusu
alır.
.................................................................... Gırtlak kapağı(Epiglottis)

.................................................................... Elastik lifler, dokuya bükülme özelliği kazandırır.

....................................................................

.................................................................... Hiyalin kıkırdak

Ara maddesi Embriyo döneminde iskelet
.................................................................... yarı saydam Uzun kemiklerim baş kısmında
ve homojendir. Kaburga uçlarında
.................................................................... Soluk borusunda
Bronşlarda
.................................................................... Burunda

.................................................................... Hiyalin kıkırdak ara maddede bulunan kollajen lifler

nedeniyle basınca ve bükülmeye dayanıklıdır.
....................................................................
Fibröz kıkırdak
.................................................................... Ara maddesi Omurlar arası diskler
bol oranda Diz eklemindeki menisküsler
.................................................................... kollajen lif Kalça kemiklerinin eklem yerlerinde
içerir.
....................................................................
Lifli kıkırdak, basınca ve çekmeye karşı çok dirençlidir.
....................................................................
İnsan vücudundaki kıkırdak doku çeşitleri
90

EKLEMLER
Eklemler kemiklerin bağlantı noktalarıdır. Hareketi kolaylaştıran eklemler
üç çeşittir:
Oynamaz Eklemler: Kemikler arasında kıkırdak bulunmayan eklemlerdir. Baş
iskeletindeki kemiklerde kafatası ve yüz kemikleri (alt çene kemiği hariç), sağrı
ve kuyruk sokumu omurlarında görülür.
Yarı Oynar Eklem: Yarı oynar eklemlerin hareket yetenekleri sınırlıdır. Belli bir
miktar harekete olanak tanır. Boyun, göğüs ve bel omurları arasındaki eklem-
lerde, kaburgaların göğüs kemiği ile yaptığı bazı eklemler ve kalça kemikleri
arasındaki eklemlerde görülür. Ligamentler ve eklem kıkırdağı ile eklemi des-
tekler.
Oynar Eklemler: Hareket yeteneği en fazla olan eklemlerdir. Kemiklerin eklem
yapan yüzeyleri, sürtünmeye dayanıklı hiyalin kıkırdak özelliğinde eklem kıkır-
dağı ile örtülüdür. Oynar eklemler kaygan bir sıvı salgılayan ve bağ dokudan
oluşan kapsül ile çevrilidir. Eklem kapsülünün iç yüzeyini örten zardan salgıla-
nan sinoviyal sıvı kayganlık sağlayarak hareket sırasında eklem yüzeylerinin
aşınmasını engeller. Sinoviyal sıvıda mikropları uzaklaştıran fagositik hücreler
de bulunur. Oynar eklem bölgesinde, iki kemiği birbirine bağlayan ve bağ doku-
dan oluşan ligament denilen eklem bağları bulunur. Ligamentler bağ dokudan
oluşan, kemiği kemiğe bağlayan yapılardır. Bir bağ doku çeşidi olan tendon (kas
kirişi) ise, kası kemiğe bağlar. Eller, ayaklar, kol, bacak, atlas ve axis arasındaki
(birinci ve ikinci boyun omuru) eklem ve alt çene eklemleri oynar eklemlerdir.
KAS SİSTEMİ
İnsan vücudu büyük oranda kaslardan oluşur. Kas hücreleri zarına sarko-
lemma, sitoplazmasına sarkoplazma, endoplazmik retikulumuna sarkoplazmik
retikulum denir. Kas hücrelerinin enerji gereksinimi fazla olduğundan mitokond-
rileri fazladır.
Kas sisteminin görevleri şunlardır:
• Kemiklerle birlikte hareketi sağlar.
• Vücut şeklinin oluşmasını sağlar.
• Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde görev yapar. Soğuk havalarda titreme
ile kasların hareketi sayesinde vücut sıcaklığı artışı sağlanır.
• Kalp kası ile vücutta dolaşan kanın pompalanmasıyla vücutta madde taşın-
masında görev yapar.
Kas hücrelerinin yapısında miyobril denilen ve kasılıp gevşeme özelliği
gösteren kas telcikleri bulunur. Protein yapıdaki bu telciklerin kalın olanlarına
miyozin, ince olanlarına aktin denir. Bu telcikler, kasılmada görev alır.
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
Ligament
Eklem kapsülü
Kemik Sinoviyal sıvı
Sinoviyal zar
Eklem kıkırdağı
Bir oynar eklemin yapısı
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
91
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
Örnek Soru
Aşağıdaki özelliklerden hangisi insan-
daki kas tipleri arasında sadece kalp
kasına özgüdür? (2018 - AYT)
A) Bantlaşma görülmesi
B) Kasılmasında kalsiyum iyonlarının iş-
lev görmesi
C) Kasılırken aktin ve miyozin iplikçikle-
rinin birbiri üzerinde kayması
D) İstemsiz çalışması
E) Kasılması için kendi ritmik uyartılarını
oluşturabilmesi
Çözüm: Kasılması için kendi ritmik uyartıları-
nı oluşturabilme özelliği yalnızca kalp kasında
görülür.
Cevap E
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
92
KAS ÇEŞİTLERİ
Vücutta kaslar düz kas, kalp kası ve iskelet kası olmak üzere üç çeşittir.
KASLAR
Düz kaslar Kalp kası İskelet kasları
1. Düz Kaslar
Hücreleri tek çekirdekli olup hücrenin merkezindedir. Bantlaşmalar gös-
termezler. Yani sarkomerleri yoktur. Sarkoplazmik retikulum iskelet kaslarına
göre daha az gelişmiştir. Yavaş çalışırlar ve geç yorulurlar. Otonom sinir sis-
temi kontrolünde istemsiz çalışırlar. Solunum, dolaşım, sindirim, üriner, üreme
sistemlerinin organlarının yapısında bulunurlar. Ayrıca göz bebeğinin büyüyüp
küçülmesini sağlayan kaslar ve atardamarlardaki kaslar yine düz kaslardır.
2. Kalp Kası (Çizgili Kas)
Kalp kası hücreleri genellikle tek çekirdekli olup dallanmalar gösterir. Kalp
kası hücreleri, uç uca geldikleri bölgelerde hücreler arası disk adı verilen özel-
leşmiş yapılarla birleşerek dallanmıştır. Diskler, kalp atımı sırasında elektriksel
uyarının yayılmasını sağlar. Kalbin çalışması kendisi tarafından başlatılır. An-
cak pompaladığı kan miktarı ve kalp atım sayısı (hızlı veya yavaş çalışması)
otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. İskelet kasları gibi bantlaşmalar
gösterir. Ancak miyobriller düzensiz kalınlıklardadır. Kalp kası hücreleri çok
sayıda mitokondriye sahiptir. Çalışması istemsiz olup hızlı ve ritmiktir.
3. İskelet Kasları (Çizgili Kas)
Vücudun hareketini sağlayan iskelete bağlı kaslar olup vücutta en fazla bu-
lunan kas çeşididir. Hücreleri uzun silindirik yapıda ve çok çekirdeklidir. Çekir-
dekler hücrenin kenarındadır. Çalışmaları somatik sinir sistemi ile istemli olup
hızlı kasılır ancak çabuk yorulur. Kas çeşitleri içinde en büyük kütleye sahip
olan iskelet kası, vücutta bulunan toplam kas kütlesinin yaklaşık %80’ini oluştu-
rur. İskelet kasları; kollarda, bacaklarda, sırtta, karında, yüzde bulunur.
Sarkoplazmada, miyoglobin adı verilen demir içeren pigment bulunur.
Hemoglobine göre oksijene ilgisi daha fazladır. Onun için miyoglobin oksijeni
kandan alarak kasa difüzyonunu kolaylaştırır ve kandan oksijen alımı yetersiz
olduğunda oksijen deposu sağlar. Demir içerdiği için kasa kırmızı renk verir.
Çizgili kas hücrelerinde miyobriller düzenli aralıklarla açık ve koyu olarak
enine bantlaşmalar gösterir.
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Çizgili Kasın Kasılması (Huxley’in Kayan İplikler Hipotezi)

Çizgili kaslarda aktin ve miyozin proteinleri açık ve koyu bantlar oluşturur- Örnek Soru
lar. Bu bantlaşmaların sebebi, kasın yapısındaki aktin ve miyozin proteinleri- Aşağıdaki şekil, bir iskelet kasının mikros-
nin düzenli bir şekilde dizilmiş olmalarıdır. Sarkomer, kasın kasılma birimi olup kobik yapısını göstermektedir.
bantlarda tekrarlanan her bir parçadır. Sarkomerin sınırlarını Z çizgileri belirler.
Z Z
İnce olan aktin Z çizgilerine bağlıdır. Sadece aktin proteinlerinin olduğu bölgede çizgisi
H bandı
 çizgisi
I bandı oluşur. Bir miyozin boyuna karşılık gelen bölümde (sarkomerdeki miyo-
zinlerin tamamı ve aktinlerin bir kısmı) ise A bandı oluşur. A bandının ortasında
Miyozin
bulunan ve sadece miyozinden oluşmuş koyu renkli bölge ise H bandıdır ve Aktin iplik
iplik çikleri
miyozinin bir kısmını içerir.
çikleri

İskelet kasındaki bantların renk tonu bakımından en koyudan en açığa  
I bandı A bandı I bandı
doğru sıralanışı aşağıdaki şemada gösterilmiştir. 
Sarkomer

A bandı I bandı
(Anizotrop bölge H bandı (İzotrop bölge Kayan iplikçikler (filamentler) modeline
Işığı çok kırar) Işığı az kırar) göre,
Kasılma sırasında;
A bandı H bandı I bandı
(aktin +miyozin) (miyozin) (aktin) I. Sarkomerin boyunun kısalması,
II. Aktin ve miyozin iplikçiklerinin boyu-
A bandı H bandı I bandı nun kısalması,
III. “I” bandının daralması

Gevşeme sırasında;
A bandı IV. “A” bandının boyunun uzaması,
V. “Z” çizgilerinin birbirinden uzaklaşması,
VI. “H” bandının boyunun aynı kalması

olaylarından hangileri görülür?

(2013 - LYS)

I bandı H bandı A) I, II ve IV B) I, III ve V

Sarkomer
Z Z C) II, III ve VI D) I, III, IV ve V
çizgisi çizgisi
E) II, III, V ve VI
İskelet kaslarının yapısı

Çözüm: Kasılma sırasında sarkomerin boyu

Çizgili kas kasılırken; kısalır, I bandı daralır. Gevşeme sırasında ise
Z çizgileri birbirinden uzaklaşır.
• Aktin ve miyozin proteinleri birbiri üzerinde kaymaya başlar.
Cevap B
• Z çizgileri birbirine yaklaşır.

• Sarkomer boyu kısalır. Miyofibrilin yapısındaki çok sayıda sarkomerin boyu

kısaldığı için kasın boyu da kısalır.

• Aktin proteinleri birbirine yaklaşacağından I bandı daralır ve H bandı kay-

bolur.

• Miyozin boyu değişmeyeceğinden A bandının boyu da değişmez.

93
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

• Aktin ve miyozin boyu kısalmadan birbirlerinin üzerinde kayarak kasılmayı

gerçekleştirirler.
Örnek Soru
İnsanda iskelet kaslarının kasılmasıyla • Kasılma sırasında kasın boyu kısalır, kalınlığı artar.
ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- • Fakat hacmi ve kütlesi değişmez.
lıştır? (2021 -AYT)

A) İskelet kaslarının kasılmasında Ca2+ KASILMA GEVŞEME

iyonlarına gereksinim duyulur.
Z çizgileri Yaklaşır Uzaklaşır
B) Kasılma sırasında iskelet kası I bandı Kısalır Uzar
hücrelerindeki aktin ve miyozin iplik-
Çizgili kasın kasılması

A bandı Değişmez Değişmez

çiklerinin boyu kısalır.
H bandı Kaybolur Ortaya çıkar
C) İskelet kasları enerji kaynağı olarak
glikojeni kullanabilir. Aktin ve miyozin boyu Değişmez Değişmez
Sarkomerin boyu Kısalır Uzar
D) İskelet kası hücrelerinin uyarılması
motor sinirlerle gerçekleşir. Kasın boyu Kısalır Uzar

E) İskelet kaslarında kasılma sırasında Kasın genişliği Artar Azalır

sarkomerlerin boyu kısalır. Kasın hacmi ve kütlesi Değişmez Değişmez

Çözüm: Kasılma sırasında aktin ve miyozin

iplikleri kısalmaz.
Cevap B
Örnek Soru
Kayan iplikler hipotezine göre iskelet kasının kasılması aşağıda şematize
edilmiştir.

Z Z
H bandı
çizgisi  çizgisi
Not al...

.................................................................... Kasılma

....................................................................

....................................................................  

I bandı A bandı I bandı
.................................................................... 
Sarkomer

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Buna göre kasılmanın gerçekleştiği zaman ile ilgili yapılan yorumlar-
dan hangisinin doğru olmayacağı söylenebilir?
A) Aktin iplikleri birbirine yaklaşır.
B) Sarkomer boyu kısalır.
C) Z çizgileri birbirine yaklaşır.
D) Miyozin ipliklerinin boyu kısalır.

.................................................................... E) I bandı daralır.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
Çözüm: Kas kasılırken sarkomer boyu kısalır, aktin iplikleri birbirine yaklaşır,
Z çizgileri birbirine yaklaşır ve I bandı daralır. Ancak miyozin ipliklerinin boyu
değişmez.
Cevap D

94
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Kasılma Sırasında Gerçekleşen Olaylar

Çizgili kasın kasılmasını kontrol eden motor nöronların akson uçları çizgili Örnek Soru
kaslar ile sinaps yapar. Bir iskelet kasında gerçekleşen;
I. kas hücresinin endoplazmik (sarko-
Motor nöronun getirdiği impuls akson ucuna ulaşınca;
plazmik) retikulumdan Ca++ iyonlarının
1. Akson ucuna Ca+2 geçişi başlar ve akson ucundan asetilkolin ekzositoz ile serbest kalması,
salgılanır. II. miyozin ile aktin filamentlerinin ATP
2. Asetilkolin kas hücresindeki reseptörlere bağlanarak kas hücresi zarının kullanılarak birbiri üzerinde kayması,
Na+ geçişi ile depolarizasyonu başlatarak elektriksel bir değişime neden III. kas hücresinde oluşan depolarizasyo-
olur ve aksiyon potansiyeli oluşur. nun kas hücresi zarı boyunca yayıl-
3. Akson potansiyeli kas hücresinde kas lifi boyunca yayılma gösterir. ması,
IV. Ca++ iyonunun aktin filamentine bağ-
4. Böylece kas hücresinin sarkoplazmik retikulumunda (SR) depo edilen Ca+2
lanmasıyla miyozinin aktine bağlanma
iyonları sitozolde serbest kalarak aktin ve miyozin ipliklerinin arasına salınır.
bölgelerinin açılması,
5. Ca+2 iyonları aktin iplikleri üzerinde bulunan özel proteinlere (troponin) bağ- V. motor uç plaklarındaki nöronlardan
lanarak miyozinin aktine bağlanma bölgesini açar. sinaptik boşluğa asetilkolin salınması
6. Miyozin üzerindeki ATPaz enzimini ATP’nin hidrolizini sağlar. Böylece
olaylarının doğru sırası aşağıdakilerin
miyozin aktine bağlanarak sarkomerin merkezine doğru hareket ettirir.
hangisinde verilmiştir? (2010 LYS)
7. Açığa çıkan enerji ile aktin iplikler miyozin iplikler tarafından çekilir, aktin-mi-
yozin kompleksini (aktomiyozin) oluşturur ve kasılma gerçekleşir. Miyozin A) I - IV - III - V - II B) II - V - I - III - IV
ipliği her bağlanma ve bırakmayla hareket için ATP’ye ihtiyaç duyar. C) III - V - I - II - IV D) V - II - I - IV - III
8. Motor nöron girdileri durduğu zaman kas hücreleri gevşer. E) V - III - I - IV - II
9. Gevşeme için aktomiyozin kompleksinin kırılması için ortamda ATP bulun-
ması şarttır. Böylece aktini tutan miyozin başlar bir sonraki kasılma için Çözüm: Verilen olaylar E seçeneğindeki gibi
hazır hale gelmiş olur. bir sıralama ile gerçekleşir.
Cevap E
10. Kasılmanın tamamlanmasından sonra sarkoplazmadaki Ca+2 iyonları sar-
koplazmik retikulumların içine aktif taşıma ile taşınır.

11. Ca+2 iyonları sitozölden SR içine pompalanınca düzenleyici proteinler akti-

ne bağlanarak miyozin bağlanma bölgelerini kapatır.

12. Aktinlerin eski yerlerine çekilmesi ile kasın gevşemesi tamamlanır. Not al...

13. Ca+2 iyonları SR içinde birikir ve bir sonraki aksiyon potansiyeline cevap ....................................................................
vermek için depolar hazırlanmış olur.
....................................................................

....................................................................
Motor nöron
Asetilkolin
Motor uç plak ....................................................................
Reseptör

....................................................................
Sinaptik boşluk
....................................................................
Miyofibril
Çizgili kas ....................................................................

....................................................................

....................................................................
Çizgili kasta aksiyon potansiyelini oluşturan kimyasal süreç

95
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
Örnek Soru
Kasılan bir iskelet kasının gevşeme süre-
cinde aşağıdaki olaylardan hangisi ger-
çekleşmez? (2017 - LYS)
A) Sinir hücresinden gelen uyartının kesil-
mesi
B) Sinaptik yarıktaki asetilkolin miktarının
azalması
C) Nöronun akson ucunun kas hücresin-
den ayrılması
D) Miyozin lamentinin aktin lamentin-
den ayrılması
E) Sarkoplazmik retikuluma Ca2+ iyonları-
nın pompalanması
Çözüm: Nöronun akson ucu kas hücresi ile si-
naps yapar. Kasılma veya gevşeme sırasında
akson ucu kasa bağlanmaz veya ayrılmaz.
Cevap C
Biyoplus
RİGOR MORTİS / ÖLÜ KATILIĞI
Ölümden birkaç saat sonra bütün vücut
kasları kasılır ve katılaşır. Kasın gevşeme-
si sırasında miyozindeki çapraz köprülerin
aktin ipliklerinden ayrılması için gerekli olan
ATP molekülünün tamamen tükenmesin-
den kaynaklanır. Bu katılık yaklaşık 15-25
saat lizozomlardan serbestleyen enzimlerin
neden olduğu otolizle kastaki proteinlerin
yıkımına kadar devam eder. Bu enzim KA-
TEPSİN dir. Katepsin, ölümden sonra bazı
kas proteinlerini etkiler, etin olgunlaşmasını,
bağ dokunun yumuşamasını sağlar. Bu du-
rum yemek için kesilen hayvanların bekletil-
meden hemen yenmesinden sonra etlerinin
neden daha sert olduğunu açıklar.
96
İskelet Kasının Kasılma Mekanizması
İskelet kasını oluşturan yapılar, küçükten büyüğe şu şekilde sıralanır;
1. Aktin - miyozin (kas iplikleri= mikroflament)
2. Miyofibril (kas telciği)
3. Kas lifi (kas hücresi)
4. Kas demeti
İskelet kası ve düz kaslarda kasılmayı, sinirlerden gelen uyarılar sağlar.
İskelet kaslarının kasılabilmesi için her kas teline bir sinir ucu (motor uç plak)
gelmesi gerekirken, düz kaslarda kas hücrelerinin oluşturduğu demete bir sinir
ucunun gelmesi hepsinin kasılması için yeterlidir. Bu sebeple düz kaslar iskelet
kaslarına göre daha yavaş kasılırlar. Kalp kasının kasılması için ise mutlaka
sinir uyarıları gerekmez çünkü kalp kası kendi özel uyarı sistemine sahiptir.
Bir kas linin uyarılması için gerekli olan minimum uyarı şiddetine eşik şid-
det denir. Kas li, eşik şiddetin altındaki uyarılara cevap vermez. Eşik şiddetin-
deki ve üzerindeki uyarılara cevap verir. Bu cevaba aksiyon potansiyeli denir.
Bir kas li, eşik değerden daha şiddetli bir uyarı ile uyarılırsa eşik değerinde
oluşan aksiyon potansiyeli değişmez. Yani eşik şiddet ve üzerindeki uyarılara
tüm gücü ile aynı şekilde cevap verirken eşik şiddetin altındaki uyarılara hiç
cevap vermez. Buna ya hep ya hiç prensibi denir.
Uyarılan bir kas linin bir kez kasılıp gevşeyerek eski halini alması kas sarsı
veya kasıl sarsı adını alır.
Bir kas sarsı üç bölümde incelenir:
1. Gizli Evre (a-b): Uyarı gelen kasın kasılmaya başlamasına kadar geçen
süreye denir.
2. Kasılma Evresi (b-c): Kasılmanın başladığı an ile gevşemenin başladığı
an arasında geçen süredir.
3. Gevşeme Evresi (c-d): Kasılı durumdaki kasın gevşeyerek eski hâline
geldiği dönemdir.
İskelet kasları uyarı olmadığı zaman içinde bile bir miktar kasılı durmasına
kas tonusu denir. Bu yüzden kasılma seviyesi grağinde x ile gösterilen değer
kas tonusunu ifade eder. Baygın olduğumuzda kas tonusu ortadan kalkar. An-
cak bilinç açıkken kaslar hafçe kasılı durumdadır. Tonus halindeki kas, tama-
men gevşemiş bir kasa göre uyarı alındığı zaman daha çabuk tepki oluşturur.
c
a-b Gizli evre
Kasılma oranı
b-c Kasılma evresi
c-d Gevşeme evresi
ab
x d
0 0,01 0,1
Zaman (s)
İskelet kasının kasılma evreleri
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Bir bir kas li ya hep ya hiç prensibe uyarken, çok sayıda kas linden oluş-
muş olan kas demeti bu prensibe uymaz. Birçok kas telciğinden oluşmuş kas
Örnek Soru
demetinde, her telciğin uyarılma eşiği aynı olmadığından uyarı şiddetinin artışı
Kasılan bir iskelet kası ile ilgili olarak
ile merdiven etkisi gerçekleşir.
aşağıda verilen açıklamalardan hangisi
yapılamaz?
 

MERDİVEN ETKİSİ
A) Kas lierinin kasılma eşiği birbirinden
Kas demetinin
farklı olabilir.
kasılması
B) Uyarı şiddetinin artışı ile kas deme-
tinde kasılan kas telciği sayısı artar.
Eşik Uyarının şiddeti C) Kas teli eşiği aşan her uyarıda maksi-
değer
mum tepki verir.
Kas demetinde oluşan merdiven etkisi
D) Kas demetine motor girdi olmasa da
Kasa, gevşemesi için yeterli süre bırakılmadan uzun süre ve sık aralıklarla kasılma ritmik şekilde devam eder.
uyarı verilecek olursa uzun süreli tek bir kasılma gerçekleşir. Bu şekildeki kasıl-
E) Kasılma sırasında kasın hacmi de-
maya tetanos adı verilir .Tetanos hâlindeki kas gevşeyemez.
ğişmez.

Tetanos Çözüm: İskelet kasları motor nöronlarla uya-

Kas gerilimi

rılmadıkları zamanlarda kasılma göstermezler.

Cevap D

Uyarı

Kasılı bir kasın sürekli uyarılar verilerek gevşeyememesi sonucu tetanos

halinin oluşumunu gösteren grak Not al...

Kasılmada Kullanılan Enerji Kaynakları ....................................................................

Kas kasılması ve gevşemesi sırasında kas hücreleri enerji harcar.
....................................................................
Bu enerji şu şekilde karşılanır:
....................................................................
1. Başlangıçta kas hücrelerindeki ATP’den karşılanır.
....................................................................
ATPaz
ATP ADP + Pi + Enerji
....................................................................

2. Daha sonra kaslarda depolanan kreatinfosfat kullanılır. Sentezlenen ATP ....................................................................

harcanır.
....................................................................
Kasılma anında : Kreatin kinaz
Kreatinfosfat + ADP ATP + Kreatin
....................................................................

Dinlenme anında : Kreatin + ATP ADP + Kreatin fosfat ....................................................................

....................................................................
3. Kasın enerji ihtiyacı için kreatin fosfat yeterli olmazsa kaslarda depolanan
glikojen parçalanır. Glikoz kasa gelen oksijen miktarına bağlı olarak ya O2’li ....................................................................
solunumda ya da laktik asit fermantasyonunda kullanılarak enerji elde edi-
lir. Yani yapılan aktivitenin yoğunluğuna ve süresine göre oksijenli solunum ....................................................................
ve laktik asit fermantasyonunun baskınlığı değişebilir.
....................................................................

97
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Kas kasılması sırasında kas hücrelerinde artıp azalan maddeler aşağıdaki

tabloda gösterilmiştir.
Örnek Soru
Kasılmakta olan bir iskelet kasında artan
Kas kasılması sırasında kas hücresinde
ve azalan maddeler ile ilgili tablo aşağıda
verilmiştir. Azalan Maddeler Artan maddeler

Azalanlar Artanlar ATP ADP + inorganik fosfat (Pi)

I ATP V ADP + Pi Kreatin fosfat Kreatin

II Kreatin VI Kreatin fosfat
Glikoz Laktik asit
III O2 VII CO2
O2 CO2 + H 2O
IV Glikoz VIII Laktik asit
Glikojen Sıcaklık

Tablonun doğru olabilmesi için hangi

iki faktörün yer değiştirmesi gerekir? İskelet Kas İlişkisi
A) I ve V B) II ve VI İskelet kaslarının kemiklere bağlantı kurduğu yere kas kirişleri (tendon) de-
C) I ve IV D) III ve VII nir. Böyle bağlantı yerleri olmasaydı kas, etkisiz ve sadece titreyen bir yığın
olurdu.
E) IV ve VIII
İskelet kaslarının birçoğu çiftler halinde ve zıt yönlü hareket eder. Örne-

Çözüm: Kasılmakta olan bir iskelet kasında

ğin; dirsekten kolu yukarıya doğru hareket ettirebilmek için kolun içteki kasları-
kreatinin fosfat azalırken, kreatin miktarı arta- nın (kapatıcı kas - biceps) kasılması, dıştaki kaslarının (açıcı kas - triceps) ise
caktır. gevşemesi gerekir. Bu şekilde birbirleriyle zıt çalışan kaslara antagonist kaslar
Cevap B denir.

Kas
gevşemiş
Kas
kasılmış

Kas
Not al... kasılmış
Kas
.................................................................... gevşemiş

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Antagonist kaslar
Aynı anda kasılıp aynı anda gevşeyen kaslara ise sinerjit kaslar denir. İn-
sanda sırt kası ve karın kası gibi aynı anda birlikte kasılan kaslar sinerjit kas-
lardır.
İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI
KIRIKLAR: Kırıklar; dikkatsizlik sonucu alınan darbeler, düşme gibi etkenlerle
kemik bütünlüğünün bozulmasıdır. Kırığın iyileşmesi çocuklarda daha hızlı ger-
çekleşirken yaşlılarda çok daha uzun sürebilir.

.................................................................... ÇIKIKLAR: Oynar eklemlerdeki eklem bağlarını ve eklem kapsülünü zorlayan

bazı hareketler sonucu kemiklerin eklem yerlerinden ayrılması olayıdır. Eklem
hareket edemez. Ağrı, şişlik ve morluk oluşur.
98
 BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

BURKULMA: Eklemlerin çevresinde bulunan bağların ani ve sert hareketler

sonucu kısmen yırtılması durumudur.
Not al...

MENİSKÜS: Menisküs, insan dizinde yer alan kıkırdak dokudan oluşan, eklem ....................................................................
yüzeyini kaplayan ve onu yastık gibi destekleyen yapıdır. Menisküs, bacağın
....................................................................
üstündeki ve altındaki iki kemiğin hareket esnasında birbiriyle sürtünerek aşın-
masını önler. Menisküs dokusu, ani dönme hareketleri başta olmak üzere, diz- ....................................................................
deki travmalar sonucu yırtılabilmektedir. Menisküs yırtığı dizde ağrı, kilitlenme,
....................................................................
hareket kısıtlılığı, takılma ve şişlik gibi çeşitli şikayetlere neden olur. Menisküs-
teki hasarın ölçüsüne göre ameliyatsız veya ameliyatla tedavisi mümkündür. ....................................................................

Uyluk kimiği Boyuna ....................................................................

Çapraz yırtılma
Diz kapağı bağlar ....................................................................

Eklem ....................................................................
kıkırdağı
....................................................................
Ligament Dikiş
Yanal ....................................................................
menisküs Kaval kemiği
....................................................................

Baldır Orta ....................................................................

kemiği menisküs
Diz ekleminde bulunan menisküs ve travmalar sonucu oluşabilen menisküs ....................................................................
yırtığı ve tedavisi
....................................................................

....................................................................
KİREÇLENME (OSTEOARTRİT): Kemiklerimizi birbirine bağlayan eklemleri-
mizde, karşılıklı kemik yüzeyleri üzerini kaplayan ve ağrısız, kaygan hareketi ....................................................................
sağlayan eklem kıkırdağı bulunur. Yıllar içinde bu parlak ve düzgün yüzeyli
doku aşınır, eskir ve yer yer dökülerek altındaki kemik ortaya çıkar. Dejenere ....................................................................
kıkırdak hareket kabiliyetini kısıtlar. Daha çok 40 yaşın üzerinde, az hareket
....................................................................
eden kişilerde görülen bu hastalıktan korunmak için düzenli spor yapmak ve
sağlıklı beslenmek önemlidir. ....................................................................
Kemik
Kas
....................................................................
Kapsül Kemik
erozyonu ....................................................................
Kıkırdak
İncelmiş
kıkırdak ....................................................................
Sinoviyal
zar Aşınan İltihaplı
kemik sinoviyal ....................................................................
Tendon yüzeyi zar

Normal kemik doku Kireçlenme Romatizmal Eklem İltihabı ....................................................................

Kireçlenme ile eklem kıkırdağı hareketi kısıtlanır ....................................................................

....................................................................
ROMATİZMA (ROMATOİD ARTRİT): Çeşitli tipleri olmakla birlikte en sık rast-
lananı eklem romatizmasıdır. Vücutta değişik pek çok eklemi etkiler. El-el bileği ....................................................................
ve ayak-ayak bileği gibi küçük eklemler başta olmak üzere, diz, dirsek, omuz
....................................................................
ve kalçanın yanı sıra birçok eklem iki taraı (simetrik) etkilenebilmektedir. Kı-
99
BİYOTİK
DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Normal kemik Osteomalazi kemik
Osteomalazi sonucu kemik dokusu zayıar
100
kırdak, kemik ve eklem yapılarına zarar verir. Eklem hattı kalınlaşır ve eklemde
ısı artışı, şişme ve ağrıya yol açabilir. Çocukları ve yaşlıları kapsayacak şekil-
de herkesi etkileyebilir. Kronik bir hastalıktır. Eklem tutulumu ilerleyici, tedavi
desteği alınmadığı takdirde kalıcı şekil bozukluğuna ve işlev kaybına neden
olabilmektedir.
KRAMP (KAS SPAZMI): Kaslara aniden ağır bir çalışma ile yüklenildiğinde kas
hücrelerine yeterli besin ve oksijen sağlanamaz. Bu durumda kramp oluşur.
Kas lieri doğrultusunda ovmak kasları gevşetir. Ayrıca aşırı terlemeye bağlı
olarak su ve mineral tuzların kaybedilmesi de kas kramplarına neden olmak-
tadır.
BEL FITIĞI: Destek ve hareket sistemindeki en önemli rahatsızlık omurgamızı
meydana getiren omurlar arasında bulunan disklerin bozulmasıdır. Fibröz kıkır-
daktan oluşmuş bu diskler deforme olunca omurlar normal konumlarını kaybe-
dip kayma gösterebilir. Kayan omurlarla birlikte disk, omuriliğe ve omurilikten
çıkan sinirlere baskı yapar ki buna bel fıtığı denir. Bunun sonucunda şiddetli bel
ağrıları ortaya çıkar. Ayrıca omurilikten çıkan ve ayaklara kadar uzanan siyatik
sinire baskı yapıldığı için ağrı, ayaklarda hissedilir. Bel fıtığı hastalığı, çok ileri
durumlarda ayaklarda his ve güç kaybına sebep olabilir.
KEMİK ERİMESİ (OSTEOPOROZ): Osteoporoz, vücudumuzdaki kemiklerin
sertliklerinin azalıp, kalitelerinin bozulması sonucunda daha zayıf ve kırılabi-
lir hale gelmeleri ile ortaya çıkan ve tüm iskeletimizi etkileyen bir hastalıktır.
Bazı bireylerde genetik faktörler, yaşlanmaya bağlı olarak oluşan kemik hücresi
kaybı ve kemik yıkımının kemik yapımından daha fazla olması, D vitamini ve
mineral eksikliği ile ortaya çıkan kemik ara maddesinin azalması kemik erimesi
denilen kemik doku hastalığını oluşturur. Kemik erimesi kadınlarda menopoz
döneminden sonra östrojen hormonunun azalmasıyla başlayabilir. Yeterli pro-
tein ve kalsiyum alımı, güneş ışığından yararlanma ve düzenli ziksel aktivite
kemik kaybını yavaşlatabilir.
RAŞİTİZİM: Çocuklarda görülen, uzun süreli ve aşırı miktarda D vitamini eksik-
liği nedeniyle ortaya çıkan, Ca+2 (kalsiyum) ve P (fosfor) eksikliğinde görülen bir
iskelet sistemi hastalığıdır. Göğüs kafesinde kuş göğsü gibi göğsün öne doğru
çıkabildiği anomalilere rastlanabilir. Dişler geç çıkar ve erken çürür. Çocuk yü-
rümeye başladıktan sonraki en önemli bulgu, kemik gelişimi bozukluğuna bağlı
olarak ortaya çıkan, bacak kemiklerindeki güçsüzlük nedeniyle vücudu taşıya-
mayarak eğrilikler görülmesidir.
OSTEOMALAZİ: Kemik büyümesinin tamamlanmasından sonra gelişen mine-
ralizasyon kusuruna osteomalazi (kemik yumuşaması) denir. Yani yetişkinlerde
görülen raşitizm şeklidir. D vitamini ve Ca+2 eksikliğine bağlı olarak kemik yumu-
şar ve kolay kırılabilir hâle gelir. Sık doğum yapan kadınlarda Ca+2 ihtiyacı arttı-
ğından bu hastalığın görülme sıklığı da artar. Ayrıca böbrek yetmezliği görülen
kişilerde Ca+2 geri emilimi yeterli olamadığından osteomalazi görülme ihtimali
artar. Raşitizim ve osteomalazi hastalıklarında kemik dokusu zayıar.
 BÖLÜM TESTİ 1 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
1. İnsanda eklemlerde bulunan bazı yapılar şunlardır: 4. Aşağıda insana ait bir eklem bölgesi şematize edilmiştir.

I. Sinoviyal zar
II. Sinoviyal sıvı
I
III. Eklem kıkırdağı
V
IV. Eklem kapsülü Kemik II
IV
Bu yapılardan hangileri tam oynar eklemlerde bulu-
III
nur?
Kemik

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) I numaralı yapı ligament olup kemikleri birbirine bağlar.

B) II numaralı yapı eklem kapsülü olup bütün eklem çeşit-

lerinde bulunur.
2. Bir insana ait; C) III numaralı yapı sinoviyal zar olup sinoviyal sıvı üretir.

I. oynar, D) IV numaralı yapı eklem kıkırdağı olup sürtünmeden

II. az oynar, doğan aşınmayı engeller.

III. oynamaz E) V numaralı bölgede sinoviyal sıvı olup sürtünmeyi mi-

B
B
İİ nimize eder.
eklem çeşitlerinin vücutta bulunduğu yapılar ile eşleş- Y
Y
tirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? O
O
T
T
İİ
Oynar eklem Az oynar eklem Oynamaz eklem K K
A) üyeler iskeleti omurga kafatası 5. Aşağıda çizgili bir kasın mikroskobik görüntüsü şematize
B) omurga üyeler iskeleti kafatası edilmiştir.
C) üyeler iskeleti kafatası omurga I bandı
D) kafatası üyeler iskeleti omurga Aktin

E) kafatası omurga üyeler iskeleti Miyozin

Z H bandı Z

A bandı
3. İnsanda görülen; Buna göre bu kasın kasılması sürecinde;

I. kan yapımını sağlama, I. aktin ve miyozinlerin boyu,

II. kasılıp gevşemeyi sağlama, II. kas hacmi,
III. mineral madde depolama, III. A bandının boyu,
IV. vücuda şekil verme IV. I bandının boyu

Fonksiyonlarından hangilerini iskelet sistemi yapabilir? niceliklerinden hangileri değişmez?

A) I ve II B) I, II ve III C) I, II ve IV A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

101
 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
6. I. Periost 9. Aşağıdaki kemiklerden hangisi yassı kemik örneğidir?
II. Osteosit
A) Ayak bilek kemikleri
III. Sarı ilik
IV. Kırmızı ilik B) Kaval kemiği

C) Kaburga kemikleri
Yukarıdaki yapılardan hangileri bir insana ait bütün
kemik çeşitlerinde bulunur? D) El tarak kemikleri

E) Omurlar
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III

D) I, II ve IV E) II, III ve IV

10. I. Hiyalin kıkırdak

7. I. El bilek kemikleri II. Elastik kıkırdak
II. Omurlar III. Fibröz kıkırdak
III. Kafatası kemikleri Yukarıdaki kıkırdak çeşitlerinin içerdikleri kondrosit
IV. Uyluk kemiği sayısına göre çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Yukarıda bir insanın vücudunda bulunan bazı kemik-
ler verilmiştir. Bu kemiklerin kemik çeşitleri ile doğru A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I
eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak
verilmiştir? B D) III - II - I E) III - I - II
İ
Uzun Kısa Yassı Düzensiz Y
O
kemik kemik kemik kemik T
A) I II III IV İ
K
B) IV I III II
11. Kas hücrelerinde meydana gelen olaylara bağlı olarak
C) IV III I II
aşağıdaki grakler oluşturuluyor.
D) III I II IV
E) III IV II I I. II.
Laktik asit miktarı

CO2 miktarı

8. Kemik doku ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han- Zaman Zaman
gisi yanlıştır?
III.
Glikoz miktarı

A) Osein, kemik dokunun hücreler ara maddesi olup, or-

ganik ve inorganik maddelerden oluşur.

B) Lakün, osteositlerin içinde bulunduğu boşluklardır. Zaman

C) Kemik doku sert ve süngerimsi kemik olmak üzere iki-

Buna göre grafiklerde meydana gelen değişimlerden
ye ayrılır.
hangileri insan vücuduna ait bütün kaslarda ortak ola-
D) Sert kemik dokuda havers ve volkmann kanallarında rak gerçekleşir?
kan damarları bulunur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Kemik hücreleri olan osteositler cansız olup içi Ca++ ile
doludur. D) I ve III E) II ve III

102 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E A D B D D B E C A E
 BÖLÜM TESTİ 2 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
1. İnsanda; 4. Aşağıdaki şekilde insana ait bir kemiğin kısımları numara-
landırılarak gösterilmiştir.
I. hiyalin kıkırdak,
I
II. elastik kıkırdak, II
IV
III. fibröz kıkırdak

olmak üzere üç çeşit kıkırdak doku bulunur. III V

Bu kıkırdak doku çeşitlerinin vücutta bulunduğu yapı- Buna göre numaralı kısımlarla ilgili aşağıdaki bilgiler-
larla eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru den hangisi yanlıştır?
olarak verilmiştir?
A) I numaralı kısım eklem kıkırdağı olup, hareket esna-
Hiyalin kıkırdak Elastik kıkırdak Fibröz kıkırdak sında sürtünmeden doğan aşınmayı engeller.

A) Kulak kepçesi Östaki borusu Ses telleri B) II numaralı kısım epiz plağı olup, kıkırdak yapılıdır.
B) Kaburga uçları Embriyo iskeleti Bronşlar C) III numaralı kısım, içinde kırmızı kemik iliği bulunan
C) Bronşlar Omurga Ses telleri süngerimsi kemik dokudur.

D) Soluk borusu Kulak kepçesi Omurga D) IV numaralı kısım periost olup kemiğin ence kalınlaş-
masını sağlar.
E) Soluk borusu Ses telleri Östaki borusu
E) V numaralı kısım sarı ilik kanalı olup, bütün kemik çe-
şitlerinde bulunur.

B
İ
2. Kıkırdak doku ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi Y
O
yanlıştır? T
İ
K 5. I. İskelet kası
A) Kıkırdak doku hücrelerine kondrosit denir.
II. Düz kas
B) Kıkırdak hücreleri kapsül içinde bulunur.
III. Kalp kası
C) Kıkırdak dokunun hücreler arası maddesine osein denir.
Yukarıdaki kas çeşitlerinden hangileri sağlıklı bir in-
D) Kıkırdak dokuda kan damarı bulunmaz.
sanda oksijenli solunumla ATP üretebilir?
E) Kıkırdak dokunun rejenerasyon yeteneği azdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

3. Çok hızlı kasılmakta olan bir kasta;

6. I. Glikojen
I. ATP,
II. Kreatin fosfat
II. glikojen,
III. CO2
III. kreatin fosfat
IV. Glikoz
moleküllerinin kullanım sırası aşağıdakilerin hangi-
Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin miktarı kas ka-
sinde doğru verilmiştir?
sılması sırasında azalır?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I
A) Yalnız III B) I ve II C) I, II ve III
D) II - I - III E) III - II - I
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
103
 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
7. Kasılmakta olan bir kasta miktarı artan ve azalan madde- 10. Vücutta bulunan bazı protein tipleri aşağıda verilmiştir.
ler aşağıda verilmiştir.
I. Aktin

Kasılma sırasında miktarı Kasılma sırasında miktarı

II. Miyozin
azalan artan III. Fibrinojen
ATP I IV. Albumin
II Kreatin
Bunlardan hangileri kas hücrelerinde bulunur?
Glikoz ve O2 III
IV Laktik asit A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III

D) I, II ve III E) II, III ve IV

Buna göre numaralı yerlere aşağıdakilerden hangisi-
nin gelmesi beklenmez?

A) I → ADP B) II → Kreatin fosfat 11. İnsan vücuduna ait;

C) III → CO2 D) IV → Kreatin I. iskelet,

II. düz,
E) III → H2O
III. kalp

kaslarından hangileri istemli çalışır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

B
İ D) I ve II E) I ve III
8. Sağlıklı bir insanda; Y
O
I. yavaş, T
İ
II. hızlı, K
12. Aşağıdakilerden hangisi kas sisteminin görevlerinden
III. ritmik
biri değildir?
kasılıp gevşeme özelliği gösteren kas çeşitleri aşağı-
dakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) Vücudun yer değiştirme ve diğer hareketlerini sağlar.

B) Vücutta madde taşınmasında yardımcı olur.

Düz kas İskelet kası Kalp kası
C) Vücut şeklinin oluşmasında görev alır.
A) I II III
D) Vücut sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur.
B) I III II
C) II I III E) Metabolik atıkların vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar.

D) II III I
E) III I II
13. I. Sarkolemma
II. Sarkoplazma
III. Sarkoplazmik retikulum
IV. Dentrit
9. Aşağıda verilen organların hangisinde düz kas bulun-
ması beklenmez? Yukarıdaki yapılardan hangileri kas dokusuna aittir?

A) Çene B) Mide C) Bağırsak A) Yalnız IV B) I ve IV C) I, II ve III

D) Atardamar E) Toplardamar D) I, III ve IV E) II, III ve IV

104 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
D C B E E D D A A B A E C
 BÖLÜM TESTİ 3 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
1. "İskelet kasının kasılması sırasında meydana gelen bazı 4. I. Kas doku
olaylar şöyledir: II. Kıkırdak doku

I. Akson ucundan asetilkolin salgılanması III. Kemik doku

II. Asetilkolinin kas hücresinin yüzeyindeki reseptöre Yukarıda verilen doku çeşitlerinden hücreler arası
bağlanması maddesi bulunanlar aşağıdakilerden hangisinde bir-
III. Kalsiyum iyonlarının aktin ve miyozin ipliklerinin ara- likte verilmiştir?
sına dağılması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
IV. Aktin ve miyozin ipliklerinin birbirlerinin üzerinde kaya-
rak kasılmayı gerçekleştirmesi D) I ve II E) II ve III

Bu olayların gerçekleşme sırası nasıl olmalıdır?"

Bu sorunun yöneltildiği bir öğrenci aşağıdaki hangi

5. I. Eklem kapsülü
seçeneği işaretlerse soruyu doğru yanıtlamış olur.
II. Eklem sıvısı
A) I – II – III – IV B) I – III – II – IV III. Eklem kıkırdağı
C) II – IV – I – III D) III – IV – I – II
Yukarıdaki yapılardan hangileri yarı oynar eklemlerde
E) IV – III – II – I bulunmaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III
B
2. I. Kıkırdak doku İ
II. Epitel doku Y
O
III. Kemik doku T
İ
IV. Kas doku K 6. Aşağıda bir insana ait çizgili kasın mikroskobik görüntüsü
şematize edilmiştir.
Yukarıdaki doku çeşitlerinden hangilerinde kılcal kan
damarı bulunmaz? III
Aktin
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
Miyozin
D) I, II ve III E) II, III ve IV

Z Z
I
II

Buna göre numaralı bölgelerle ilgili aşağıdaki ifadeler-

3. Kaslarla ilgili verilen;
den hangisi yanlıştır?
I. mekik şekilli hücrelerden oluşma,
A) I numaralı bölge H bandı olup, aktin proteinleri içer-
II. aktin ve miyozin proteinlerini içerme, mez.
III. laktik asit fermantasyonu yapma,
B) II numaralı bölge H bandı olup kasılma sırasında daralır.
IV. çok çekirdekli hücrelerden oluşma
C) III numaralı bölge aktin proteinlerinden oluşur.
özelliklerinden hangileri tüm kas çeşitlerinde ortak
D) III numaralı bölge I bandı olup, kas kasılması esnasın-
olarak görülür?
da daralır.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) Kas kasılması esnasında I ve III numaralı bölge görün-
mez hale gelir.
D) II ve III E) III ve IV
105
 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
7. İnsan vücuduna ait kas çeşitleri ile ilgili aşağıdaki ifa- 10. Kalp kasıyla ilgili verilen,
delerden hangisi yanlıştır?
I. Bantlı yapı gösterir.
A) İskelet kasında bulunan miyoglobin hücrelerin oksijen- II. Ritmik kasılır.
den daha fazla faydalanmalarını sağlar. III. Aktin ve miyozin içerir.
B) Düz kaslarda bantlaşma görülmediği için aktin ve mi- IV. Otonom çalışır.
yozin proteinleri bulunmaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) Kalp kasında bulunan interkalar diskler uyartının kas
hücrelerinde yayılmasını sağlar. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Kalp kası ve düz kaslar otonom sinirlerin kontrolünde D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
çalışır.

E) Aktin ve miyozinler iskelet kası ve kalp kasında bant-

laşma yapar.

11. I. Asetil kolinin sinaptik aralığa yayılması

II. Sarkomerin boyca kısalması
III. Ca++ iyonlarının sarkoplazmik retikuluma dönmesi

Yukarıdaki olaylardan hangileri gerçekleşirken ATP

harcanmaz?
8. Aşağıdaki olaylardan hangisi sadece kas kasılması
esnasında gerçekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B
İ
A) Aktinlerin miyozinler üzerinde hareket etmesi Y D) I ve III E) II ve III
O
B) ATP kullanılması T
İ
C) Sarkomer boyunun kısalması K

D) I bandının genişlemesi
12. Kas kasılması sırasında;
E) H bandının belirginleşmesi
I. kasın hacmi,
II. kasın boyu,
III. A bandının boyu,
IV. sarkomerin boyu

niceliklerinden hangileri değişmez?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve IV

9. I. Sarkoplazmadaki Ca++ iyonlarının sarkoplazmik retiku-
luma pompalanması D) I, II ve III E) II, III ve IV
II. H bandının kaybolması
III. I bandının genişlemesi
IV. Sarkomer boyunun uzaması
13. Çizgili kasların kasılması sırasında, aşağıdaki madde-
Yukarıdaki olaylardan hangileri kasların gevşemesi
lerden hangisinin miktarı artar?
sırasında meydana gelir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III A) ATP B) Glikoz C) Kreatin

D) I, III ve IV E) II, III ve IV D) Oksijen E) Glikojen

106 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
A A A E D B B C D E A B C
 BÖLÜM TESTİ 4 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
1. Bir nöron, bir kas teli ve kalp kası eşik değerin altındaki 3. I. Z çizgileri birbirine yaklaşır.
uyarılara tepki vermezken eşik değer ve üzerindeki uya- II. H bandı görünür hale gelir.
rılara aynı şiddette tepki verir. Buna ya hep ya hiç yasası
III. Sarkomer boyca kısalır.
denir. Ancak bir çok kas telinden oluşan kas li ve bir çok
nörondan oluşan sinir demetinde ya hep ya hiç yasası ge- IV. I bandı genişler.
çerli değildir. Yukarıdaki olayların kas kasılması ve gevşemesi es-
nasında meydana gelenleri aşağıdakilerin hangisinde
Buna göre aşağıdaki grafiklerden hangisi bir çok kas doğru eşleştirilmiştir?
telinden oluşan bir kas lifinde artan uyarı şiddetine
bağlı tepki şiddetini göstermektedir? Kas kasılması Kas gevşemesi
A) I, III II, IV
A) B)
Tepki şiddeti

Tepki şiddeti

B) I, II III, IV
C) I, III II, III, IV
D) II, IV I, III
Uyarı şiddeti Uyarı şiddeti
E) III, IV I, II

C) D)
Tepki şiddeti
Tepki şiddeti

1
4. I. Glikojen + (n-1)H2O n(glikoz)
Uyarı şiddeti Uyarı şiddeti 2

B 3
E) İ II. Kreatin fosfat + ADP Kreatin + ATP
4
Y
Tepki şiddeti

O 5
III. Glikoz 2 Laktik asit + 4 ATP
T 6
İ
K 7
IV. Glikoz + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O + Enerji
Uyarı şiddeti 8

Kasların kasılması sürecinde yukarıdaki olaylardan

hangilerinin gerçekleşmesi beklenmez?

A) 1 ve 2 B) 1, 2 ve 3 C) 2, 4, 7 ve 8

2. Aşağıdaki şekilde bir çizgili kasın mikroskobik görüntüsü D) 2, 3, 5 ve 7 E) 2, 4, 6 ve 8

şematize edilmiştir.

Z III Z

5. Bir insanda bulunan düz kas, iskelet kası ve kalp kası

ile ilgili olarak;

I. oksijenli solunumla ATP ve ısı üretme,

IV I II. somatik sinirlerle uyarılma,

II III. aktin ve miyozin proteini bulundurma,
IV. otonom sinirlerle uyarılma
Buna göre numaralı bölgelerden hangilerinin boyu
kas kasılması esnasında değişir? özelliklerinden hangileri ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

107
 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
6. Kemikte bulunan yapılar ve özellikleriyle ilgili aşağı- 9. Sağlıklı bir insanın kanında bulunan fazla miktardaki
daki ifadelerden hangisi yanlıştır? laktik asit, dinlenme esnasında;

A) Kırmızı kemik iliğinde kan hücreleri üretilir. I. karaciğer hücrelerinde pirüvata dönüştürülme,

B) Sarı kemik iliği uzun kemiklerin ilik kanalında bulunur. II. böbreklerden süzülme ile idrarla atılma,
III. kas hücrelerinde glikoza dönüştürülme
C) Kemik hücrelerine kondrosit, ara maddesine kondrin
denir. yöntemlerinden hangileri kullanılarak kandan uzak-
D) Kemiklerin dışını saran periost kemiklerin kalınlaşma- laştırılır?
sı ve onarılmasında rol oynar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Epiz plakları kemiğin boyca uzamasında rol oynar.
D) I ve III E) II ve III

10. Aşağıdaki grakte çizgili bir kasın sarsı graği verilmiştir.

7. Destek hareket sistemine ait;

Kasılma oranı

I. menisküs,
II. osteomalazi,
III. bel fıtığı, Zaman
B I II III
IV. osteoporoz İ
Y Uyarı
hastalıklarından hangileri kemik yıkımı nedeniyle O
T
oluşur? Buna göre, I, II ve III numaralı zaman dilimlerinde mey-
İ
K dana gelen olaylarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III si yanlıştır?
D) II ve IV E) II, III ve IV A) I numaralı zaman diliminde uyarı bütün kasın yüzeyine
yayılmaktadır.

B) III numaralı zaman diliminde sarkoplazmik retikulum-

dan sarkoplazmaya Ca++ iyonları geçer.

C) II numaralı zaman diliminde I bandı daralır.

D) III numaralı zaman diliminde H bandı genişler.

8. I. Birbiriyle zıt yönde çalışan kaslardır.
II. Kasları kemiklere bağlayan lifli bağ dokudan oluşan E) II ve III numaralı zaman dilimlerinde hücrede ATP har-
yapılardır. canır.
III. Aynı anda kasılıp, aynı anda gevşeyen kaslardır.
IV. Eklem bölgelerindeki kemikleri birbirine bağlayan
bağlardır.

Yukarıda özelliği verilen yapılar aşağıdakilerle eşleşti- 11. Aşağıdaki hormon çeşitlerinden hangisinin kemik ge-
rildiğinde hangisi dışarda kalır? lişiminde doğrudan bir etkisi yoktur?

A) Ligament B) Sinerjit kaslar

A) ACTH B) Parathormon
C) Antagonist kaslar D) Tendon
C) STH D) Kalsitonin
E) Eklem kapsülü
E) Testosteron

108 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
B D A E A C D E C B A
 BÖLÜM TESTİ 5 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekillerde isan vücudunda bulunan üç farklı ka- 4. Ölümden bir süre sonra kaslarda ölü katılığı (rigor mortis)
sın mikroskobik görüntüsü gösterilmiştir. durumu gözlenir.

Ölü katılığının oluşumunda;

I. lizozom organelinin faaliyeti,

I II
II. sarkoplazmaya çıkan Ca++ iyonlarının sarkoplazmik
retikuluma dönememesi,
III. hücrede ATP üretiminin durması

III olaylarından hangileri etkilidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Bu kas çeşitleri ile bulunduğu aşağıdaki organlar eş-
leştirildiğinde hangi seçenek doğru olur? D) I ve III E) II ve III

I II III
–––––––––– ––––––––– ––––––––––
A) Bacak Mide Kalp
B) Kol Kalp Bağırsak
5. Vücudumuzdaki kaslar fonksiyonel bir süreçte genelde
C) Kalp Yemek borusu Mide
çiftler halinde çalışır. Bir kasılma sürecinde birbiriyle zıt
D) Karaciğer Kalp Pankreas
çalışan kaslara antagonist kaslar denir.
E) Mide Yemek borusu Kalp
Buna göre;
B
İ I. kolun dirsekten bükülüp açılması,
Y
O II. karın kaslarının kasılıp karnın sertleşmesi,
2. Sağlıklı bir insanda; T III. yüzdeki kasların etkisi ile mimiklerin oluşması
İ
K
I. karanlık ortamda göz bebeğinin büyümesi, durumlarından hangilerinde antagonist kaslar rol oynar?
II. midenin kasılıp gevşeyerek besinleri öğütmesi,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. uterusun kasılması ile doğum sancılarının oluşması,
D) I ve III E) II ve III
IV. kolun dirsekten içeriye doğru bükülmesi

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesinde düz kas-

lar doğrudan görev alır?

A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve III

D) I, III ve IV E) II, III ve IV 6. Koşmakta olan bir insanda metabolizmanın hızlanma-

sına bağlı olarak meydana gelen;

I. kandaki CO2 basıncının artması,

3. Aşağıdaki kemiklerden hangisinin yapısında sarı ilik II. kaslarda hücresel solunumun hızlanması,
bulunur? III. kanın pH’sinin düşmesi,
IV. omurilik soğanındaki solunum merkezinin uyarılması
A) Ayak bilek kemikleri
olayları aşağıda verilen hangi sıraya göre gerçekleşir?
B) Kaval kemiği

C) Kalça kemiği A) II – I – III – IV B) I – II – III – IV

D) Omur kemikleri C) III – II – IV – I D) IV – I – II – III

E) Göğüs kemiği E) I – IV – II – III

109
 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 5
7. I. Kemiğin boyca uzamasını sağlar. 9. Aşağıdaki şekilde bir çizgili kasın kasılma graği ve görü-
II. İçinde kan damarları ve sinirlerin bulunduğu boyuna nümü verilmiştir.
uzanan kanallardır.
Kasılma oranı

III. Kemikte enine kalınlaşmayı ve onarımı sağlar.

IV. Kemik doku ara maddesidir.

Destek ve hareket sistemi ile ilgili yukarıda verilen 1. evre 2. evre

kavramların doğru eşleştirilmesi aşağıdaki hangi se- Kas
çenekte verilmiştir? görünümü

I II III IV Buna göre,

A) Epiz Havers Periost Osein I. 1. ve 2. evrede kas hacmi değişmez.
plakları kanalları
II. Kas sadece 1. evrede enerji harcar.
B) Periost Havers Epiz Osteosit III. 2. evrede kasın boyu uzarken eni kısalır.
kanalları plakları IV. 1. evre kasılma, 2. evre gevşemedir.

C) Epiz Volkmann Osteosit Periost ifadelerinden hangileri doğrudur?

plakları kanalları
A) Yalnız II B) I ve IV C) II ve IV
D) Osteosit Volkmann Osein Epiz
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
kanalları plakları

E) Osein Periost Epiz Osteosit

B
B
plakları İİ 10. Aşağıdaki şemada kemik dokunun sınıandırılması gös-
Y
Y
O
O terilmiştir.
T
T
İİ Kemik Doku
K
K

8. İnsanda iskeleti meydana getiren kemikler şekillerine

göre, Sıkı Kemik Süngerimsi
Doku Kemik Doku
I. Uzun kemikler
II. Kısa kemikler Verilen her iki dokuda da;

III. Yassı kemikler I. osteosit ve osein içerme,

IV. Düzensiz şekilli kemikler II. havers ve volkmann kanalı bulundurma,

olmak üzere dörde ayrılır. III. kırmızı kemik iliği bulundurma

özelliklerinden hangileri ortaktır?

Bu kemik çeşitleri ile ilgili olarak aşağıda verilen ör-
neklerden hangisi kemik şekline göre doğru olarak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
eşleştirilmiştir?
D) I ve III E) I, II ve III
I II III IV
A) Kaval Ayak bilek Kaburga El parmak
11. Aşağıdakilerden hangisinin kemik dokuda bulunması
B) Kürek Pazu Omur Ayak parmak
beklenmez?
C) Ön kol Uyluk Elmacık Kafatası
D) Kafatası Kalça Kürek Omur A) Protein B) Osteosit C) Kitin
E) Uyluk El bilek Kafatası Omur D) Osein E) Kalsiyum

110 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
B C B E D A A E E A C
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

B Ö L Ü M

5 SİNDİRİM SİSTEMİ
Canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. İnsanlar
heterotrof oldukları için enerjiyi beslenme ile tükettikleri besinlerden karşılarlar.

Büyük moleküllü besin maddelerinin yapı birimlerine ayrıştırılarak hücre zarın-

dan geçebilecek hâle gelmesine sindirim denir.

Meydana geliş biçimine göre sindirim; mekanik ve kimyasal sindirim ol-

mak üzere ikiye ayrılır:

1. Fiziksel (Mekanik) Sindirim 2. Kimyasal Sindirim

Hidroliz enzimlerinin etki edeceği
substratın yüzeyini genişletmek ama-
cıyla yapılır. Böylece kimyasal sindirim
hızlandırılır. Besinlerin dişler yardı-
mıyla öğütülmesi, midede mide kas-
ları yardımıyla besinlerin öğütülmesi,
ince bağırsakta segmentasyon (küçük
parçalara ayırma), yağların safra yar-
dımıyla yağ damlacıklarına dönüştü-
rülmesi ziksel sindirime birer örnektir.
Büyük yapılı (kompleks) besin
maddelerinin sindirim enzimleri ve su
yardımıyla kendilerini oluşturan yapı
taşlarına dönüştürülmesine kimyasal
sindirim denir. Örneğin; nişastanın
amilaz enzimi ve su yardımıyla deks-
trin ve maltoza kadar parçalanması
kimyasal sindirimdir. Kimyasal sindi-
Biyoplus
rim enzimatik bir olay olmasına karşın
Sindirimin tamamlanması ile oluşan
aktivasyon enerjisi olarak ATP enerjisi küçük maddeler;
harcanmaz. Gereken enerji ortamın ısı
enerjisinden sağlanır. Bu nedenle sin- • Hücre zarından geçerek hücre içine
dirim hücre dışında da gerçekleşebilir. alınabilirler.

Kimyasal sindirim yapıldığı yere göre; hücre içi sindirim ve hücre dışı • Hücre içinde enerji elde etmek için
sindirim olmak üzere göre ikiye ayrılır. kullanılabilir.

• Bazıları kompleks hale getirilerek depo

1. Hücre İçi Sindirim
Besinler endositoz yollarla (fagosi-
toz ve pinositoz) besin kofulu oluşturu-
larak hücre içine alınır. Besin kofulu ve
lizozom organeli birleşerek lizozomda-
ki hidrolitik enzimleri ile besinler yapı
taşlarına parçalanır.
2. Hücre Dışı Sindirim edilebilirler.
Hücre içinde üretilip hücre dışına
• Hücre içinde biyosentez tepkimeleriyle
salgılanan enzimler ile besinlerin yapı hücreye özgü büyük moleküllerin sen-
taşlarına hücre dışında parçalanma- tezinde kullanılabilir.
sına hücre dışı sindirim denir. Oluşan
• Hücrenin onarımında kullanılabilir ve
yapı taşları difüzyon ya da aktif taşı-
yapıya katılabilirler.
ma ile hücre içine alınırlar.
111
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ

İnsanda canlılığın devamı için gerekli besinin dışarıdan alınması, ilgili yer-
lere iletilmesi ve belli yerlerde birtakım değişikliklere uğratılması gerekmekte-
dir. Besin maddelerinin kimyasal ve ziksel değişikliklere uğratılması, değişik
kademelerde ve birbirlerini bu fonksiyon içerisinde tamamlayan organların bir
araya gelmesi ve eş güdümlü çalışması ile mümkün olabilir. Bunun için aynı
işe yönelik olmak üzere, değişik organlar bir araya gelerek sindirim
Tükürük bezleri sistemini oluşturmuşlardır.
Ağız
Sindirim sistemi, birbirlerini tamamlayan bölümler halinde;
ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın ba-
ğırsak ve anüs olmak üzere ayrılır. Bunlara ek olarak
tükürük bezleri, karaciğer, safra kesesi ve pankreas
sindirimde önemli görevler yüklenmiş yardımcı or-
ganlar olarak fonksiyon gösterirler.

Yemek borusu

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ

Karaciğer Sindirim Kanalı Sindirime Yardımcı Organlar

Mide

Ağız Tükürük bezleri

Pankreas
Safra
Yutak Karaciğer
kesesi

Yemek borusu Safra kesesi

Kalın
bağırsak
Mide Pankreas
İnce
bağırsak
İnce bağırsak

Kör Kalın bağırsak

bağırsak Apendis
Rektum
Anüs Anüs

Sindirim sisteminin yapısı ve kısımları

Biyoplus
İnsanda sindirim sisteminin görevi;

• Besinlerin alınması

• Alınan besinlerin fiziksel ve kimyasal olarak sindirilmesi

• Besinlerin absorbe edilmesi (emilim)

• Sindirilmeyen maddelerin defekasyonu (atılma)

112
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

Sindirim Kanalı
Ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten Örnek Soru
meydana gelir.
Aşağıdakilerden hangisi bir sindirim
olayıdır? (1982 - ÖSS)
Peristaltik Hareket (Peristaltizm)
Alınan besinlerin ilerlemesi için kasılma ve gevşemenin art arda meydana gel- A) Glikozun yıkılması ile CO2 ve H2O oluş-
mesi ile oluşan sağılım hareketidir. Yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın ması
bağırsakta peristaltik hareket meydana gelir.
B) Aminoasitlerden protein elde edilmesi

C) Şekerin ağızda erimesi

Snkter
Bir açıklığı çevrelemiş halkasal kaslardır. Yutak ile yemek borusunun girişinde, D) Nişastanın glikoz moleküllerine dönüş-
yemek borusu ile mide arasında, mide ile ince bağırsak (duedonum / onikipar- mesi
mak bağırsağı) arasında bulunur. Besin gelmediyse kasılıdır ve lümenin kapalı E) Karaciğerde depolanan glikozun kana
kalmasını sağlar. Besin geçerken gevşer ve açılır.
geçmesi

SİNDİRİM SİSTEMİ ORGANLARI Çözüm: Sindirim, büyük besin moleküllerinin mo-

1. Ağız
Besinlerin ziksel ve kimyasal sindirimlerinin başladığı organdır. Besinle-
rin dişler ve dil yardımıyla ziksel sindirimi gerçekleşir. Dişler ağız boşluğunda
bulunur. Taç, boyun ve kök olmak üzere üç kısımdan oluşur. Dişte dıştan içe
doğru mine, dentin ve pulpa (öz bölgesi) olmak üzere üç tabaka bulunur. Mine
tabakası vücudun en sert tabakasıdır. Dentin kemik benzeri bir yapıdan oluşur.
nomerlerine yıkımıdır. Glikozun yıkımı solunumdur.
Amino asitlerden protein sentezi dehidrasyondur.
Şekerin ağızda erimesi çözünmedir. Karaciğerdeki
glikozun kana geçmesi salınmadır.
Cevap D

Mine Biyoplus
EPİGLOTTİS (GIRTLAK KAPAĞI)
 

Dişin açıkta Dentin Yutkunma sırasında soluk borusunu ka-

kalan kısmı Taç
patarak besinlerin soluk borusuna geç-
Diş eti mesini önler.
Dişin diş etine
Boyun
gömülü kısmı

Sinir ve
damarlar
Not al...
Kök
Dişin çene kemiğine ....................................................................
gömülü kısmı Kök
....................................................................

....................................................................

İnsanda dişin boyuna kesiti ....................................................................

Pulpa kan damarları, sinir ve bağ dokudan oluşur. Mine tabakasında sinir ....................................................................
hücreleri bulunmadığından bu tabaka duyarlı değildir. Dişler kesici, köpek ve
azı dişleri olmak üzere çeşitlilik gösterirler. ....................................................................

2. Yutak ....................................................................

Yemek ve soluk borusunun başlangıcında yer alır. Yapısında düz kas var- ....................................................................
dır. Besinlerin yutkunma ile ağızdan yemek borusuna iletilmesini sağlar. Bes-
lenme yokken yemek borusu snkteri kasılı, gırtlak kapağı (epiglottis) yukarıda, ....................................................................
soluk borusunun girişi akciğerlere hava göndermek üzere açık durumdadır.

113
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

3. Yemek Borusu (Özofagus)

Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Yutak ve mide arasında kaslı bir borudur. Yemek borusunun başlangıcı yut-
kunmadan dolayı istemli çalışan çizgili kas devamı ise istemsiz çalışan düz kas
yapısında olup peristaltik hareket ile besinler mideye iletilir.
Burun boşluğu
Ağız boşluğu

.................................................................... Dudaklar Küçük dil

Farenks
....................................................................
Epiglottis
Çene
.................................................................... Dil
Gırtlak Yemek borusu
....................................................................
İnsanda ağız ve yutağın yapısı
....................................................................
4. Mide
....................................................................
Sindirim sisteminin en geniş organıdır. Mide, alınan besinlerin mekanik
.................................................................... sindirimini sağlama ve depolama, proteinlerin kimyasal sindirimini başlatma,
enzim ve hormon salgılama ve bazı maddelerin emilimi gibi görevleri vardır.
....................................................................
Burada kimyasal sindirime uğrayan yiyecekler yarı katı - yarı sıvı bir şekil olan
.................................................................... kimus haline dönüştürülür.

.................................................................... Özofagus

Midenin boşalmasını
.................................................................... kontrol eden Alt
sfinkter yemek borusu
.................................................................... sfinkteri

ı
rsağ
ğı
a
kb
rma
Onikipa

Pilorik
sfinkter
Bağ doku

İnsanda midenin anatomik yapısı ve snkterlerin konumu

Düz kas
doku Midenin yemek borusuyla bağlantılı yer kardia, ince bağırsağa bağlantılı yer
ile pilordur. Midenin en geniş kısmına da fundus denir.

Epitel doku
Midenin dışındaki bağ doku, midenin korunmasını sağlar. Üzerini çoğu sin-
dirim sistemi organının dış yüzeyini kaplayan periton adı verilen ince bir zar
tabaka örter. Ortadaki düz kaslar, enine, boyuna ve çapraz olarak yerleşmiş
olup düzenli kasılarak sindirim salgısı ile besinlerin karışmasını sağlar. En içteki
Mide, dıştan içe doğru bağ doku, mukoza tabakası ise epitel dokudan yapılmış olup hücreleri mukus ve sindirim
düz kas doku ve epitel dokudan enzimleri salgılar.
oluşur.
114
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

Mide boşluğuna salgılanan hidroklorik asit (HCl) mideyi asidik ortam yapar.
Midenin pH’ı yaklaşık 2'dir. Midenin asit ortamı mikroorganizmaları yok eder.
Örnek Soru
Proteinlerin denatürasyonuna neden olarak kimyasal sindirimini kolaylaştırır.
İnsan midesinde gerçekleşen aşağıdaki
Aynı zamanda bitkisel besinlerde hücrelerin hücre duvarını parçalayarak içeri-
olaylardan hangisi, salgıladığı salgılar-
ğindeki besinlerin açığa çıkıp sindirilmesini de sağlar.
dan kendisini korumaya yönelik değil-
Midenin pH’nın düşük olmasına ve protein sindirici enzim bulunması- dir? (2011 - LYS)
na karşın midenin bu durumdan zarar görmemesinin nedenleri şunlardır: A) Pepsinin aktif olmayan formda salgılan-
ması
• Proteinleri sindirimini başlatan pepsin enzimi, pepsinojen halinde pasif
B) Midenin iç yüzeyini kaplayan epitel
olarak salgılanır. Pepsinojen ve HCl farklı hücrelerden salgılanarak ilk hücrelerinin sık sık yenilenmesi
defa mide boşluğunda karşılaşır ve pepsin aktif enzimine dönüşür.
C) Midenin iç yüzeyinin mukus tabakasıy-
• Mide duvarının yüzeyini kaplayan kalın ve bikarbonat bakımından
la kaplanması
zengin mukus koruyuculuk sağlar.
D) İçerdiği besin miktarına göre midenin
• Mide mukoza epitelindeki hücreler sıkıca kenetlenmiş olması alt doku
hacmini değiştirebilmesi
katmanlarına mide sıvısının geçmesi engeller.
E) Midede HCI ve pepsinojenin farklı hüc-
• Hasar gören epitel hücreler hemen yenilenir. Mide yüzey epiteli 3-6
relerden salgılanması
günde bir tamamen yenilenerek değişmiş olur.
Çözüm: Midenin içerdiği besin miktarına göre
• Mide hücreleri tarafından salgılanan gastrin ve ince bağırsak hücreleri hacmini değiştirebilmesi kendini salgılarına karşı
tarafından salgılanan sekretin, kolesistokinin ve gastrik inhibitör peptit korumasında bir rolü yoktur.
hormonlarının etkisi, midenin salgı üretimini düzenler. Böylece mide Cevap D
boşken salgı üretimi engellenmiş olur.

Örnek Soru
Örnek Soru İnsanda;
İnsanda; I. sindirim enzimlerinin bir çoğunun inaktif
I. sindirim enzimlerinin birçoğunun inaktif olarak salgılanması, olarak salgılanması,
II. sindirim enzimlerinin farklı pH'li ortamlarda etkin olması, II. sindirim enzimlerinin farklı pH’li ortam-
III. ince bağırsakta emilme yüzeyinin villuslarla artırılmış olması, larda etkin olması,

IV. sindirim kanalının bazı hücreler tarafından salgılanan mukus ile kap- III. ince bağırsakta emilme yüzeyinin villus-
lanması larla artırılmış olması,
IV. sindirim kanalının bazı hücreler tarafın-
olaylarından hangilerinin sindirim kanalının sindirim öz sularının dan salgılanan mukus ile kaplanması
içeriğinden zarar görmemesi için gelişmiş olduğu söylenebilir?
(2013 AYT) olaylarından hangilerinin, sindirim ka-
nalının sindirim öz sularının içeriğinden
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV zarar görmemesi için gelişmiş olduğu
D) II ve III E) III ve IV söylenebilir? (2013 - LYS)

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
Çözüm: Sindirim sisteminde bazı enzimlerin inaktif salgılanması salgılanan doku-
ların zarar görmesini engeller. Mukus sindirim organlarının yüzeyini kaplayarak D) II ve III E) III ve IV
koruyuculuk sağlar.
Çözüm: İnsanda, sindirim kanalının sindirim öz
Cevap C
sularının içeriğinden zarar görmemesi için sindi-
rim enzimlerinin bir çoğu inaktif olarak salgılanır.
Ayrıca sindirim kanalının bazı hücreleri tarafın-
dan salgılanan mukusun oluşturduğu mukoza ta-
Biyoplus bakasıyla organların iç yüzeyi kaplanarak sindi-
İnsan sindirim sisteminde bitki hücrelerinin çeperinin ziksel sindirimi rim öz sularının etkisinden organlar korunur.
olurken kimyasal sindirimi gerçekleşmez. Cevap C

115
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ
Örnek Soru
Midenin görevleri ile ilgili aşağıda verilen
açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Alınan besinleri depolamak
B) Kasılıp gevşeme hareketleri ile besinle-
rin mekanik sindirimlerini yapmak
C) Besinlerin yarı katı-yarı sıvı kimus hâli-
ne dönüştürülmesini sağlamak
D) Sahip olduğu villus ve mikrovilluslar ile
besinin emilimini sağlamak
E) Proteinlerin kimyasal sindiriminin başla-
tılmasını sağlamak
Çözüm: Midenin yapısında villus ve mikrovillus-
lar bulunmaz. Bu yapılar ince bağırsakta bulu-
nur. Emilim yüzeyini genişletir.
Cevap D
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
116
Midenin enzim salgılaması üç şekilde kontrol edilir:
a. Hormonal Etki
Midedeki G hücrelerinden salgılanan gastrin hormonu midenin enzim üre-
timini kontrol eder.
b. Sinirsel Etki
Besinlerdeki tat ve koku beyindeki merkezleri uyararak parasempatik sinir-
ler (vagus siniriyle) ile midenin çalışması hızlanır.
c. Fiziksel Etki
Besinlerin mide duvarına teması ile midede salgı yapımı uyarılır.
Midenin çalışması sırasında normalde her iki ucu yani kardia ve pilor kapı-
ları kapalıdır. Yenen yemeğin mideden ince bağırsağa pilordan tamamen geç-
mesi yaklaşık 2-6 saat sürer.
Gastrik sıvıyı salgılayan gastrik bezler üç tip hücreden oluşur.
Parietal hücreler
Hidroklorik asit (HCI) salgılayan
hücrelerdir.
Mide mukozasında Şef hücreleri
bulunan basit tübüller Enzim (Pepsinojen) salgılayan
hücrelerdir.
Gastrik Mukoza Epitel
hücreleri
Mide duvarını koruyan ve kaygan-
laştıran mukusu salgılayan hücrelerdir.
Midenin yapısında bulunan hücre tipleri ve görevleri
5. İnce Bağırsak
İnsan sindirim sisteminin mide ile anüs arasındaki bölümünü bağırsaklar
oluşturur. Midenin çıkışından sonra gelen yaklaşık 7 metrelik bağırsak kısmı
ince bağırsak, daha sonraki yaklaşık 1 metrelik kısmı ise kalın bağırsak olarak
adlandırılır. İnce bağırsakların çapı yaklaşık olarak 2-3 cm'dir.
Sindirim olayının büyük bir kısmı, son ürünlerin oluşması (yapı taşı) ve yapı
taşlarının tamamen emilmesi ince bağırsakta olur. Yani besinlerin kimyasal sin-
diriminin tamamlandığı yer ince bağırsaktır.
İnce bağırsağın mideden sonra ilk yaklaşık 22 cm’lik bölümüne onikipar-
mak bağırsağı (duodenum) denir. Mideden gelen asidik kimus bu bölgeye bağlı
safra kesesi ve pankreastan gelen bazik salgılarla nötralize edilir. Ayrıca safra
kesesinden buraya dökülen safra tuzları büyük yağ damlacıklarını küçük yağ
damlacıklarına dönüştürerek yağların mekanik sindirimini sağlar.
Onikiparmak bağırsağından sonra gelen kısma boş bağırsak (jejenum) ve
en son kıvrımlı bölgeye ise kıvrımlı bağırsak (ileum) denir.
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

İnce bağırsağın yapısında bulunan tabakalar midede olduğu gibidir. Yal-

İnce bağırsak Enzimlerin etki ettiği
nız mukoza tabakasında bulunan epitel dokusu çok sayıda bağırsak lümenine
enzimleri substrat
doğru kıvrımlar yaparak ince bağırsağın emilim yüzeyini genişletir. Bunlara
Maltaz Maltoz
tümör (villus) denir. Villusların bağırsağın iç yüzeyine bakan hücrelerinde hüc-
re zarının farklılaşmasıyla oluşan mikrovilluslarla yüzey daha da genişletilir. Laktaz Laktoz
Bu şekilde normal bir insanda, ince bağırsağın emilim yüzeyi yaklaşık olarak
Sükraz Sükroz
550 m'ye kadar ulaşır.
Oligosakkarit
Dekstrinaz (2-7 bağlı glukoz
içerir)
Karaciğer Amino peptidaz
Safra Peptit
Karboksipeptidaz
kesesi Mide
Pankreas Dipeptidaz Dipeptit

Tripeptidaz Tripeptit
Oniki
parmak Kalın bağırsak Enterokinaz Tripsinojen
bağırsağı
İnce bağırsak
Nükleosidaz
Nükleotit
Fosfotaz
Mikrovilluslar
Kör
bağırsak

Apendis

Rektum
Örnek Soru
Anüs
Vücutta, K vitamini eksikliğine,
I. Sindirim kanalında etkili emilimin olma-
Villus ması
II. Besin içeriğinde yeterli yağın bulunma-
Bağırsak astarının Villuslar
bir katı ması
III. Bağırsaktaki yararlı mikroorganizmaları
İnsanda ince bağırsağın yapısı öldüren ilaçların uzun süre kullanılması

Bağırsak epitel hücrelerinin sürekli mitoz bölünmesiyle bağırsak iç epitelinin durumlarından hangileri neden olabilir?
yenilenmesi sağlanır. Bir bireyde bu epitel tabakası genellikle 48. saatte ta- (2011 - ÖSS)
mamen değişmiş olur. Böylece besinlerin sürtünmesiyle meydana gelen hücre
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kayıpları yenilenir.
D) I ve III E) I, II ve III

6. Kalın Bağırsak Çözüm: K ve B vitaminleri kalın bağırsakta bu-

İnce bağırsaktan sonra gelen ve anüsle sonlanan bölümdür. lunan yararlı bakteriler tarafından sentezlenir.
Bu nedenle bağırsaktaki yararlı bakterilerin
Kalın bağırsağın görevleri şunlardır; öldürülmesi K vitamini sentezi ve dolayısıyla
emiliminde eksikliğe neden olur. A – D – E – K
• H2O, Na, Cl ve K gibi elektrolitlerin kana emilimini sağlamak vitaminleri yağda eriyen vitaminler olduğu için
besin içeriğinde yeterli yağın bulunmaması K
• B ve K vitamini sentezleyen bakterilere yaşam ortamı oluşturarak bu vita-
vitamini eksikliğine yol açar. Sindirim kanalında
minlerin kana emilimini sağlamak etkili emiliminin olmaması tüm besinlerle birlikte
• Atıkları geçici bir süre depolamak K vitaminin de vücuttaki eksikliğine neden olur.
Cevap E
• Dışkı oluşumu ve atımını sağlamak

117
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Kalın bağırsak üç bölümden oluşur. İnce bağırsak ile bağlantılı kısım kör
bağırsak (çekum) olup kör bağırsakta bulunan kapak kalın bağırsaktaki içeriğin
ince bağırsağa geçmesini engeller. Kapağın altında apendis bulunur. Kör ba-
ğırsağın devamı kolon, kolondan sonraki bölge ise düz bağırsak (rektum) olup
dışkı geçici olarak burada depolanır ve anüs ile dışarı atılır.
Kalın bağırsakta villus şeklinde kıvrımlar bulunmaz. Kimyasal ve mekanik
sindirim de gerçekleşmez.

....................................................................

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Örnek Soru
İnsan sindirim sistemini araştıran bir öğrencinin aşağıdaki ifadelerin-
den hangisi yanlıştır? (2020-AYT)
A) Epiglottis yutkunma sırasında lokmanın soluk borusuna geçmesini önler.
B) Yemek borusu peristaltik hareketler ile besinin mideye iletimini sağlar.

.................................................................... C) Midede besinlerin giriş ve çıkışını denetleyen özelleşmiş kaslar bulunur.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
D) İnce bağırsak astarında yer alan villuslar ve mikrovilluslar geniş bir
emilim alanı oluşturur.
E) Alınan besinlerin monomerlerine dönüştürülmesi hücre içi sindirim ile
gerçekleşir.

.................................................................... Çözüm: İnsanda alınan besinlerin yapı taşlarına dönüşmesi hücre dışı
sindirim ile gerçekleşir.
.................................................................... Cevap E

....................................................................

.................................................................... SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

1. Tükürük Bezleri
Tükürük bezleri çene altı, dil altı ve kulak altında olmak üzere üç çifttir.

Tükürük bezleri tarafından salgılanan tükürük;

• Ağzın nemli kalmasını,

Tükürüğün içeriği
• Besinlerin kayganlaşması ve tatlarının alınmasının sağlanmasını,

pH 6,75 - 7 (değişebilir) • Karbonhidratların kimyasal sindiriminin başlamasını,

• Tükürükte bulunan lizozim enzimi ile bakteri hücre duvarını parçalayan

Su % 97 - % 99,5
antibakteriyel etkisi sayesinde diş çürümelerine neden olan bakterilerin yok
Çözünmüş edilmesini
Na , K , Cl , HCO , Po
+ + – – 3-
elektrolitler 3 4

Sindirim Amilaz, lingual lipaz sağlar.

enzimleri (asidik pH'da aktif) Tükürük pH’ı nötre yakın olup içeriğinde seröz, mukus ve amilaz (pityalin)
Suda çözündüğünde enzimi bulunur.
Müsin
mukusa dönüşür
Lizozim Mikroorganizmalara a. Seröz, çene altı tükürük bezleri tarafından salgılanır ve besinlerin eritilerek
IgA antikoru karşı koruyucu tadının alınmasını sağlar.
b. Mukus dil altı tükürük bezleri tarafından salgılanan ağzın nemli kalmasını ve
besinlerin kayganlaşmasını sağlar.
118
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

c. Amilaz (pityalin) enzimi kulak altı tükürük bezlerinden salgılanır. Ağızda kar-
bonhidratların sindirimi başlar.
Örnek Soru
2. Karaciğer İnsanda, karaciğerin bazı besin maddeleri-
Yaklaşık 1,5 kg olup, sağ ve sol lop olmak üzere iki loptan oluşur. Hayati nin depolanması, kanın zehirli maddelerden
bir organ olup birçok maddenin üretimi, depolanması ve salgılanmasını gerçek- arındırılması, homeostasisin sağlanması
leştirir. gibi görevleri vardır. Aşağıdaki şemada,
karaciğere kan getiren ve karaciğerden kan
Karaciğerin başlıca görevleri şunlardır:
götüren damarlar numaralanarak gösteril-
• Sindirim sonucu oluşan besin monomerleri kana emilimi sonucu kapı top- miştir.
lardamarı ile karaciğere gelir ve besinlerin fazlası depo edilir. Gerektiğinde
tekrar kana verilir.

• Karaciğer kandaki glikoz miktarının düzenlenmesine yardımcıdır. Yani kan

şekerinin ayarlanmasında görev alır. Glikozun fazlasını glikojen hâlinde
depo eder. Kanda glikoz miktarı düştüğünde karaciğerde depolanan gliko-
jen, glikoza dönüştürülerek kana verilir.(Pankreas hormonları olan insülin
ve glukagon hormonları ile)

• Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını ayarlar.

• Amonyağı (NH3) daha az zehirli olan üreye dönüştürür.

• İlaç kalıntıları gibi zehirli maddelerin ve alkolün zararlı etkisini azaltır.

• Provitamin A’yı, A vitaminine dönüştürür. Buna göre, karaciğere kan getiren ve

karaciğerden kan götüren damarlar aşa-
• B12 ve A, D, E ve K vitaminlerini ve demir gibi bazı mineralleri depolar. ğıdakilerden hangisinde doğru olarak
• Karaciğerin kupffer hücreleri yaşlı alyuvarları parçalar. gruplanmıştır? (2005 - ÖSS)

• Karaciğer embriyonik dönemde alyuvar üretir.(Retikulo endotel hücreleri Karaciğere kan Karaciğerden kan
ile) getiren damarlar götüren damarlar
A) 1,3 2,4
• Kansızlık durumlarında yeni alyuvar hücrelerinin sentezini sağlar.
(Eritropoietin hormonu ile) B) 1,4 2,3
C) 1, 2, 3 1
• Albumin, globulin ve fibrinojen üretir.
D) 2, 3, 4 1
• Kandaki steroid yapılı hormonların seviyesini ayarlar. E) 4 1, 2, 3

• Safra üretir. Çözüm: Şekilde verilen damarların isimleri; 1;

• Vücut ısısını dengeler.
3. Safra Kesesi
Karaciğerde üretilen safranın depolandığı ve yoğunlaştırıldığı bir organdır.
Safra içinde; safra tuzları (sodyum bikarbonat), safra pigmenti (bilirubin), fosfo-
lipitler (lesitin gibi), kolesterol, trigliserit ve su bulunur. Bunlardan safra tuzları
ve fosfolipitler sindirime yardımcı olur.
karaciğer üstü toplardamarı, 2 ve 3; kapı top-
lardamarını oluşturan damarlar ve 4; karaciğer
atardamarı şeklindedir.1 numaralı damar kara-
ciğerden kan götürürken, 2, 3 ve 4 numaralı da-
marlar karaciğere kan getiren damarlardır.
Cevap D

Safra ince bağırsakta yağların mekanik sindiriminde görev aldığı gibi mide-
den gelen asidik kimusun nötrleşmesi ve yağda çözünen vitaminlerin emilme-
sinde de görev alır. Ayrıca ince bağırsakta mikroorganizmaların üremesini en-
geller. Dışkıya rengini verir. Safra tuzlarının büyük kısmı kalın bağırsaklardan
geçerken geri emilerek tekrar kana verilir ve karaciğere taşınır.

119
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ
Safra
kesesi
Koledok kanalı
Wirsung kanalı
Pankreas
Onikiparmak bağırsağı
Water
kabarcığı
Oniki parmak bağırsağıyla ilişkili organlar; pank-
reas, safra kesesi ve karaciğer salgılarını bura-
ya döker.
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
120
4. Pankreas
Hem endokrin hem de ekzokrin bez özelliğinde karma bezdir. İnce bağırsağa
asidik kimus geldiğinde salgıladığı hormonlarla pankreası uyarır ve pankreasta-
ki acinar hücreleri pankreas öz suyu üretir. Pankreas öz suyu wirsung kanalıyla
ince bağırsağın water kabarcığına gelir.
Pankreas öz suyu pH’ı 7,5 - 8,8 aralığında olup içeriğinde bikarbonat iyonları,
amilaz, lipaz, kimotripsinojen, tripsinojen ve nükleaz enzimleri bulunur.
Pankreastan salgılanarak
Enzimlerin etki ettiği substrat
ince bağırsakta etkili olan enzimler
Amilaz Nişasta, glikojen
Tripsinojen Tripsin halde aktif iken polipeptit
Kimotripsin halde aktif iken polipeptit
Kimotripsinojen
Karboksipeptidaz halde aktif iken
Prokarboksipeptidaz
peptit
Lipaz Trigliserit
Nükleazlar (DNAaz ve RNAaz) Nükleik asitler (DNA ve RNA)
SİNDİRİMDE GÖREV ALAN HORMONLAR VE ETKİLERİ
Gastrin
Mide hücrelerinden salgılanan gastrin hormonu, mide hücrelerini uyararak mide
öz suyunun salgılanmasını sağlar.
Enterogastrik etki
Besinler onikiparmak bağırsağına geldiğinde onikiparmak bağırsağından sek-
retin kolesistokinin ve gastrik inhibitör peptit hormonları salgılanır, mideye etki
ederek midenin çalışmasını yavaşlatır. Yani enterogastrik etki yapar.
Sekretin
Onikiparmak bağırsağından salgılanan sekretin hormonu, karaciğer ve pankre-
ası uyarır. Pankreas hücrelerinden bazik özellikteki bikarbonatın salgılanmasını
artırarak ince bağırsağı bazikleştirir, karaciğerin safra salınımını artırır.
Kolesistokinin
Onikiparmak bağırsağından salgılanan kolesistokinin hormonu, safra kesesi ve
pankreası uyarır. Pankreasın besinlerin sindirimini sağlayan enzimleri üretme-
sini uyarır. Safra kesesinin kasılmasını sağlayarak safranın koledok kanalı ile
onikiparmak bağırsağına boşaltılmasına yardımcı olur.
Biyoplus
Pankreas salgıladığı insülin ve glukagon hormonlarıyla vücudun kan
şekerini düzenler. Pankreasın sindirim enzimi içeren salgısı sindirimde gö-
revlidir.
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

Aşağıdaki tabloda sindirim sistemini kontrol eden hormonlara ilişkin toplu bilgi-
ler verilmiştir.
Örnek Soru
Hormon Salgılandığı organ Hedef organ Gerçekleştirdiği olay İnsanın sindirim sisteminde gerçekleşen
Midenin mide özsuyu
bazı olaylar aşağıda verilmiştir.
Gastrin Mide Mide
salgılamasını sağlar. I. Besinin kokusunun alınması sonucu
Sekretin tükürük salgısının artması.
Kolesistokinin II. Besinin ağıza alınması sonucu tükürük
İnce bağırsak
Gastrik inhibitör Midenin çalışmasını ya- salgısının artması.
(Onikiparmak Mide
peptit vaşlatır.
Bağırsağı) III. Asidik kimusun duedonuma geçme-
(Enterogastrik
siyle pankreas öz suyunun salınması.
etki)
IV. Yağ asitleri açısından zengin kimusun
Sekretin İnce bağırsak Bikarbonat iyonu salgı-
Pankreas duodenuma geçmesiyle safra salın-
(Onikiparmak latır. (HCO3–)
ması.
Bağırsağı) Karaciğer Safra üretimini sağlar.
Kolesistokinin İnce bağırsak Pankreas enzimlerinin Bu olaylardan sinirsel ve hormonal yol-
Pankreas
(Onikiparmak Ba- üretimini sağlar. la kontrol edilenler, aşağıdakilerin han-
ğırsağı) Safra kesesinin kasıl- gisinde doğru gruplandırılmıştır? (2014
Safra kesesi
masını sağlar. LYS)
Sinirsel Hormonal
A) I, II III, IV
B) I, III II, IV
Örnek Soru
C) II, III I, IV
İnsan sindirim sisteminde işlev gören; D) II, IV I, III
I. gastrin, E) III, IV I, II

II. sekretin,
III. kolesistokinin Çözüm: Besinin kokusunun alınması ve be-
sinin ağza alınması sonucu tükürük salgısının
hormonlarından hangileri onikiparmak bağırsağından salgılanır? artması duyu organlarındaki reseptörlerin
(2016-LYS) duyu sinirlerinde uyarıya yol açarak beyinde
değerlendirilmesi sonucu oluştuğu için sinirsel-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III dir. Ayrıca kazanılmış reekse örnek olarak
verilebilir. Asidik kimusun duedonuma geçme-
D) I ve II E) I, II ve III
siyle pankreas öz suyunun salınması ve yağ
asitleri açısından zengin kimusun duedonuma
Çözüm: I. Mideden geçmesiyle safra salınması ince bağırsak bez-
II. Onikiparmak bağırsağından leri tarafından salgılanan kolesistokinin hormo-
III. Onikiparmak bağırsağından salgılanır. nunun etkisi ile gerçekleşmektedir.
Cevap C Cevap A

BESİNLERİN KİMYASAL SİNDİRİMİ

Besin maddeleri, sindirim organlarında enzimler yardımıyla yapı taşlarına
ayrılır. Enzimlerin etki edeceği yüzey ne kadar geniş olursa sindirim o kadar
kolaylaşır. Bu nedenle ziksel sindirim önemlidir. Kimyasal sindirim ile yapı
birimlerine ayrılan besinlerin büyük bir bölümü ince bağırsaktan kan ve lenf
kılcal damarlarına verilir.

121
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

1. KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ
Örnek Soru Karbonhidrat sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta sona erer.
İnsanda sindirim sitemine ait bazı yapılar
Ağız: Tükürükte bulunan amilaz (pityalin), nişasta ve glikojen moleküllerini par-
aşağıda şematize edilmiştir.
çalayarak iki glikozdan oluşan maltoz ve küçük polisakkarit zinciri olan dekstri-
ne dönüştürür.

I
Nişasta + Su Amilaz (Pityalin)
Maltoz + Dekstrin
Glikojen

İnce bağırsak: Tükürükteki amilazın sindiriminden kaçan ince bağırsağa gelen

II nişasta ve glikojen içeren yiyeceklere, pankreatik amilaz etki ederek dekstrin ve
maltoza dönüştürür.

III Nişasta Pankreatik amilaz

+ Su Maltoz + Dekstrin
Glikojen

Sindirimin devamı, ince bağırsak tarafından üretilen sindirim enzimleri tara-

Buna göre protein, lipit ve nişasta içe-
fından gerçekleştirilir. İnce bağırsaktan salgılanan maltaz, sükraz (sakkaraz),
ren besinlerle beslenen sağlıklı bir in-
sanda, numaralandırılmış alanlarda bu laktaz ve dekstrinaz enzimleri karbonhidratların sindirimini tamamlar.
besinlerin sindirimi sonucu rastlanabi-
lecek sindirim ürünleri ile ilgili aşağıda- Dekstrinaz
Dekstrin + (n-1)Su Maltoz + Glikoz
ki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
(2019 AYT) Maltoz + Su Maltaz Glikoz + Glikoz

I II III Sakkaraz
Sakkaroz + Su Glikoz + Fruktoz
Küçük Laktaz
A) Yağ asitleri Maltoz Laktoz + Su Glikoz + Galaktoz
polipeptitler
Amino
B) Fruktoz Gliserol Sindirimi tamamlanan karbonhidratların yapı taşları ince bağırsaktaki villus-
asitler
Küçük Yağ lar tarafından emilerek bağırsak hücrelerinden kapı toplardamarı ile karaciğere
C) Maltoz
polipeptitler asitleri
Amino Triglise- taşınır. Fazlası karaciğerde depolanır.
D) Maltoz
asitler ritler
Amino
E) Maltoz Yağ asitleri
asitler
2. PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ
Çözüm: I. Maltoz ve dekstrin
II. Küçük polipeptitler
Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar; ince bağırsaklarda tamam-
III. Yağ asitleri, gliserol, monoglise- lanır.
rit olabilir.
Cevap C Mide: Besinlerin uyarıcı etkisi ile (görme, koklama ve düşünce) vagus siniri (10.
beyin siniri/parasempatik sinir), mide bezlerinden gastrin hormonunun salgılan-
masına yol açar. Kan dolaşımına katılan gastrin hormonu mide hücrelerini mide
özsuyu salgılaması için uyarır.
Mide epitel hücrelerinden (şef hücreleri) salgılanan pepsinojen enzimi (pasif
Not al... enzim), parietal hücrelerin salgıladığı hidroklorik asit ile karşılaştığında aktie-
şerek pepsine dönüşür.
....................................................................
Pepsinojen + HCI Pepsin (Aktif enzim)
....................................................................
Pepsin
Protein + Su Polipeptitler + Amino asitler
....................................................................

122
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

İnce bağırsak: İnce bağırsağa ulaşan polipeptitler tripsin ve kimotripsinle daha

küçük polipeptitlere, aminopeptidaz ve karboksipeptidazlarla peptitlere, dipepti-
daz ve tripeptidazlarla da amino asitlere kadar parçalanır. Biyoplus
Hem karboksipeptidaz hem de amino-
Pankreastan gelen protein sindirimi ile görevli enzimler pasif olarak salgı-
peptidaz, proteinleri tek başına sindirebilir.
lanır ve ince bağırsakta aktieşir. Pankreastan gelen tripsinojen enzimi, ince
Ancak birlikte çalışmaları ve tripsin kimot-
bağırsak tarafından üretilen enterokinaz tarafından aktieştirilir ve tripsine dö-
ripsin ile işbirliği yapmaları süreci hızlan-
nüşür. Tripsin enzimi de yine pankreastan salgılanan kimotripsinojen enzimini
dırır.
aktieştirerek kimotripsine dönüştürür. Sindirim sonucu oluşan amino asitler di-
füzyon ve aktif taşıma ile kılcal damarlara geçerek kan yoluyla hücrelere taşınır.

İnce bağırsak
Pankreas

Örnek Soru
Enterokinaz
Tripsinojen Tripsin
Karbonhidratlar Proteinler
Nişasta
Tripsin
Kimotripsinojen Kimotripsin Ağız
I
Maltoz
Protein
Tripsin
Prokarboksipeptidaaz Karboksipeptidaz Mide II
Küçük
polipeptitler
Tripsin ve Kimotripsin
Küçük polipeptit + Su Daha küçük Polipeptitler + Amino asitler İnce
bağırsak Küçük
polipeptitler
İnce bağırsak Pankreas İnce bağırsak Glukoz III
Daha küçük
polipeptitler
Aminopeptidaz ve Karboksipeptidaz ve bazı
dipeptitler
Daha küçük + Su Tripeptitler + Dipeptitler
polipeptit +
Amino asitler Yukarıdaki tabloda insanda karbonhidrat ve
protein sindiriminin bazı aşamaları verilmiş-
İnce bağırsak İnce bağırsak tir.

Tabloda I, II ve III ile gösterilen enzimler

Tripeptidaz ve Dipeptidaz (erepsin) aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak
Tripeptitler + Dipeptitler + Su Amino asitler
verilmiştir? (2010 - LYS)

I II III
A) Amilaz Kimotripsin Pepsin
B) Amilaz Pepsin Kimotripsin
Biyoplus
C) Tripsin Amilaz Kimotripsin
Geviş getiren memelilerin yavrularının midelerinde sütü pıhtılaştıran
D) Tripsin Kimotripsin Amilaz
rennin enzimi bulunur. Bu enzim başka birçok memelide de bulunur. Ren-
E) Kimotripsin Pepsin Amilaz
nin, süt proteinlerini pıhtılaştırarak ve çökelterek sütün midedeki hareketini
yavaşlatır. İnsanların bebeklerinde rennin enzimi bulunmaz. Yeni doğan bu
Çözüm: Sorudaki şekilde verilen tepkimelerden
bebeklerde de pepsin enzimi, ergin bireylerde olduğu gibi süt proteinlerini
birincisini amilaz enzimi, ikincisini pepsin enzimi,
(kazein) sindirir. üçüncüsünü kimotripsin enzimi gerçekleştirir.
Cevap B

123
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

Örnek Soru
Turgay’ın yemek yedikten sonra besin-
lerin emilimi, ilgili organlara taşınması
ve depolanması sürecinde yaptığı yo-
rumlardan hangisinin doğru olmayaca-
ğı söylenebilir?
A) Kapı toplardamarındaki glikoz miktarı
artmıştır.
3. YAĞLARIN SİNDİRİMİ
İnce bağırsak yağların primer sindirim yeridir. Lipazın ana kaynağı pank-
reastır.
Safra kesesinin kasılması ile burada depolanan safra, onikiparmak bağırsa-
ğına koledok kanalı ile gelerek water kabarcığından boşaltılır. Safra, büyük yağ
damlacıklarını ziksel olarak daha küçük parçalara ayırarak çözünmüş çözelti
durumuna getirir. Buna emülsiyon denir. Safra, pankreas özsuyu ile gelen lipaz
enziminin etkisini artırır.

B) Kapı toplardamarında glikoz mikta- Lipaz enzimi, emülsiyon hâlindeki yağlara etki ederek onları yağ asidi ve
rının fazla olması besinlerle alınan gliserole dönüştürür.
karbonhidratlardan kaynaklanır.
Karaciğer Pankreas
C) Karaciğer glikozun fazlasını glikojen
olarak depolar. Yağ molekülü Safra Lipaz Gliserol
+ +
D) Karaciğer atarında kan şekerinin nor- Su 3 yağ asidi
malin altında olması beklenir. Mekanik Kimyasal
sindirim sindirim
E) Bazı besinlerden sağlanan glikoz
çizgili kaslarda da glikojen olarak de-
polanır.
NÜKLEİK ASİTLERİN SİNDİRİMİ
Çözüm: Karaciğer atarında kan şekerinin Nükleik asitlerin sindirimi pankreastan salgılanan nükleazlar olarak adlan-
normal sınırlar içinde olması beklenir. Sağlıklı
dırılan enzim grubu ile ince bağırsakta olur. Nükleazlar DNA ve RNA'yı nükle-
bir insanda kan şekeri pankreastan salgılanan
insülin ve glukagon hormonları ile normal sınır-
otitlere parçalar. Diğer hidroliz enzimleri de (İnce bağırsaktan salgılanan nük-
lar içinde tutulur. leosidaz ve fosfataz) nükleotitleri, nükleozitlere, azotlu bazlara, şekerlere ve
Cevap D fosfatlara parçalar.

Nükleazlar
DNA, RNA + Su Nükleotit

Enzimler
Nükleotitler + Su Baz, Şeker, Fosfat
Örnek Soru
İnsanda sindirilerek bağırsaklardan
emilen yağların en yoğun olarak bulun-
duğu damar aşağıdakilerden hangisi- BESİNLERİN EMİLİMİ
dir? (2012 - LYS) Besinlerle alınan çeşitli maddeler, sindirim ürünleri ve sindirilemeyen küçük
A) İnce bağırsak toplardamarı moleküllerin kana ya da lenfe difüzyon, aktif taşıma, osmoz gibi yollarla geçişi-
ne emilim denir.
B) Karaciğer üstü toplardamarı

C) Sol köprücük altı toplardamarı
D) Kalın bağırsak toplardamarı
E) Kapı toplardamarı
Çözüm: İnsanda sindirilerek bağırsaklardan
emilen yağlar şilomikron halinde önce lenf kıl-
calına sonra lenf toplardamarına geçer. Sonra
sol köprücük altı toplardamarına bağlanarak
kan dolaşımına geçer.
Cevap C
Sindirilen besinlerin yaklaşık % 90’ı ince bağırsaklardan emilir. İnce bağır-
sağın üst bölgelerinde sindirim, alt bölgelerinde ise emilim daha fazla gerçekle-
şir. Emilim ince bağırsak yüzeyini arttıran villus ve mikrovilluslarda difüzyon ve
aktif taşıma ile gerçekleşir. Her villusun yapısında bir kılcal damar ağı ve lenf
kılcalları bulunur.
Villus ve mikrovilluslardan emilen glikoz ve amino asitler kılcal kan damarla-
rına geçer. Buradan kapı toplardamarına geçen yapı taşları karaciğere taşınır.
Karaciğerden karaciğer toplardamarıyla çıkan besinler, alt ana toplardamar ile
kalbe gelir ve buradan vücuda pompalanır.

124
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ

İnce bağırsaklarda emilen yağ asitleri ve gliseroller ise emilimin ardından bu-
rada yine yağları oluştururlar. Yağlar daha sonra kolesterol ve özel proteinler ile
Biyoplus
sarılarak şilomikrona dönüşür. Buradan lenf kılcalına geçen şilomikronlar lenf top-
Tokluk durumunda glikoz oranı:
lardamarına geçer ve sırasıyla karın bölgesinde bulunan lenf toplardamarlarının
toplandığı peke sarnıcına, göğüs kanalı adı verilen ana lenf damarına ve buradan
Kapı Karaciğer üstü Karaciğer
da sol köprücük altı toplardamarına bağlanarak kan dolaşımına geçer. toplardamar toplardamar atardamarı

SU VE SUDA ÇÖZÜNEN MADDELER YAĞ VE YAĞDA ÇÖZÜNEN MADDELER

Su, glikoz, fruktoz, amino asit,

Gliserol, yağ asitleri, A,D,E,K vitaminleri
B ve C vitaminleri, mineraller
Bağırsak mukoza hücreleri
Örnek Soru
Şekilde, insan vücudunda yer alan bazı
Bağırsak kılcal damarı Bağırsak lenf kılcalı organ ve yapılar numaralandırılarak gös-
terilmiştir.

Kapı toplardamarı Peke sarnıcı I

Göğüs lenf kanalı

KARACİĞER
Sol köprücük altı toplardamarı
IV
II III
Karaciğer toplardamarı
V
Üst ana toplardamar
Bu organ ve yapılarla ilgili aşağıdaki
Alt ana toplardamarı KALP ifadelerden hangisi yanlıştır?
(2017 LYS)

A) I numaralı organda amonyaktan üre

sentezi gerçekleşir.

B) II numaralı organda safra üretimi ger-

çekleşir.
Sindirim sisteminde emilen besinlerin dolaşım sistemine taşınma yolları
C) III numaralı yapı içerisinden yağların
SİNDİRİM SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI ziksel ve kimyasal sindirimini gerçek-
leştiren maddeler geçiş yapar.
Reü: Midedeki kaslar baş aşağı konumda durulsa bile mide içeriğinin yemek
borusuna kaçışını engeller. Bu engelleme gerçekleşmezse midenin asit içeriği D) IV numaralı organda hem sindirim
enzimi hem de hormon üretimi gerçek-
yemek borusuna hatta yutağa ve ağıza kadar çıkabilir. Buna reü denir. Ağızda
leşir.
acımsı bir tat ve midede yanma hissi verir. Halk arasında “mide reüsü” olarak
bilinen gastro - özofageal reü (GÖR) hastalığı, asit mide içeriğinin zyolojik E) V numaralı organdan II ve IV numaralı
sınırdan daha fazla miktarda ve sıklıkta yemek borusuna (özofagus) geçişi ne- organları uyaracak hormon salgılanır.
deniyle yemek borusunun kendini asitten koruma özelliğinin yok olmasıdır.
Sağlıklı insanlarda görülen zyolojik reü, özellikle gece yatar pozisyonda Çözüm: II numaralı yapı safra kesesidir. Saf-
veya yemeklerden sonra gelişir. Fizyolojik reünün nedeni, yemek borusu alt ra sıvısını safra kesesi değil, karaciğer üretir ve
safra kesesinde depolar.
ucundaki “snkter” in (kapayıcı mekanizma) gevşemesi veya mide içi basıncın
Cevap B
artmasıdır. Bu şekilde mide-yemek borusu bariyerinin geçici kaybı zyolojik ref-
lü oluşumuna yol açar.
125
 BİYOTİK
SİNDİRİM SİSTEMİ
Örnek Soru
Sena ne zaman süt tüketse karında
şişlik, gaz ve ishal şikayeti ile doktora
başvurmaktadır. Bu sorunun nedeni ve
çözümü ile ilgili olarak aşağıda yapılan
açıklamalardan hangisinin doğru olma-
yacağı söylenebilir?
A) Laktoz hassasiyeti yaşıyor olmalıdır.
B) Laktoz enziminin üretimi ile ilgili ye-
tersizlik olabilir.
C) Laktoz toleransı olduğu için sık tüke-
timde sorun yaşamaz.
D) Laktaz enzimi ilaveli sütler tüketmelidir.
E) Laktozsuz süt tercihi yaparsa sorun
yaşamaz.
Çözüm: Sena laktoz hassasiyeti yaşıyor ola-
bilir. Belirtiler doğrultusunda çözümler üretil-
miştir. Ancak laktoz intoleransı yaşıyorsa süt
tükettiğinde sorun yaşayacaktır.
Cevap C
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
126
Gastrit ve Ülser: Midenin besinlere temas eden yüzeyi koruyucu bir taba-
kayla örtülüdür. Ağrı kesici ilaçlar, asitli içecekler bu koruyucu tabakayı tah-
rip ederek mide dokularının zarar görmesine sebep olur. Midenin iç kısmının
yüzeysel tahrişine gastrit denir. Fakat gastrit önemsenmez ve önlenemez ise
tahribat artar, midede yara oluşumu görülür, bu durum ülser hastalığına neden
olur. Tahrişin midenin daha alt tabakaları boyunca ilerleyip buradaki dokulara
zarar vermesine ülser denir.
Ülser oluşumunda en önemli faktörler asit salgısının artması, Helicobacter
pylori bakterisinin neden olduğu enfeksiyon, mukoza salgısının yetersiz olma-
sı, genetik faktörler ve strestir. Helicobacter pylori bakterisi mide mukozasını
yıkarak ülserleşmeye neden olur. Ülser tedavisinde en önemli iki unsur, asit
salgısının azaltılması ve bakteri etkisinin azaltılması şeklindedir.
Hemoroit (Basur): Varislere benzer şekilde makat çevresinde ve biraz daha
yukarısı olan rektumun alt kısmında şişmiş damarlarla karakterize rahatsızlığa
hemoroit ya da basur denir. Hemoroid; kronik kabızlık, tuvalette uzun süre otur-
ma ve dışkılama sırasında zorlanma ile ilişkilidir.
Kabızlık: Dışkı, bağırsaklarda ilerlemesinin yavaşlaması sonucunda kalın ba-
ğırsakta bekleme süresi artacağından içerdiği suyu kaybeder. Bu durum dışkı-
nın atılmasını zorlaştırır. Kabızlığı önlemenin en kolay ve etkili yöntemi bol su
içmek ve lii gıdalarla beslenmektir. Lii besinler bol su tuttuğundan dışkının
sulu kalmasını sağlayacak ve dışarı atılması kolaylaşacaktır. Anüsün etrafında
dışkılama ihtiyacı sırasında zaman kazandıran kaslar ve hemoroit yastıkları bu-
lunur. Kabızlık sonucunda hemoroit yastıklarının sarkması da kabızlık (basur)
hastalığına sebep olur.
İshal (Diare): Bağırsaklardaki dışkının içindeki suyun ve elektrolitlerin emi-
limlerinin normalden daha yavaş olmasından dolayı dışkının fazla sulu olarak
atılmasıdır. Su kaybının yerine konulamaması durumunda özellikle çocuklar-
da ölüme yol açabilir. İshalin tedavisinde öncelikle mikrobik bir hastalık söz
konusu ise belirlenen ilaçlarla enfeksiyon önlenmeli ve bol su içilmelidir. Bu
durum çok şiddetli olursa vücuda damardan su ve besin takviyesi yapılması
gerekebilir.
Laktoz Hassasiyeti (Laktoz intoleransı): Laktoz, süt şekeri olan bir di-
sakkarittir. Bu disakkaritin ince bağırsaklarda üretilen laktaz enzimi ile sindirilir.
İnsanların çoğu laktozu doğuştan parçalayabilme yeteneğinde olup, 2 yaştan
sonra laktoz düzeyi önemli ölçüde azalır. Laktoz hassasiyeti olan kişi sütün
içindeki laktozu sindiremez ve süt içtiğinde ağrı, gaz ve karın şişkinliği ve ishal
şikâyeti ile karşılaşır.
Günümüzde laktoz hassasiyetine sahip insanların süt içebilmesi için piya-
sada satılan içine laktaz enzimi ilave edilmiş süt veya içerisinden laktozun ay-
rıldığı laktozsuz süt tercih edilmelidir.
 BÖLÜM TESTİ 1 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insanda meydana gelen bir çeşit sindi- 4. Sağlıklı bir insanda;
rim şematik olarak gösterilmiştir.
I. karbonhidrat,
II. yağ,
Sindirim Besin III. protein
enzimi monomerlerinin
hücre içine içeren besinlerin kimyasal sindiriminin başladığı
alınması
sindirim sistemi organları aşağıdakilerin hangisinde
Besin
maddesi doğru eşleştirilmiştir?
Besin
monomerleri
Karbonhidrat Yağ Protein
Şekilde verilen sindirim çeşidi ile ilgili,
A) Ağız Mide İnce bağırsak
I. Enzimler hücre dışına ekzositozla verilir.
B) Ağız İnce bağırsak Mide
II. Sindirim işlemi hücre dışında gerçekleşir.
C) Mide Ağız İnce bağırsak
III. Besin monomerleri difüzyonla hücreye alınır.
D) İnce bağırsak Ağız Mide
yargılarından hangileri doğrudur? E) Mide İnce bağırsak Ağız

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi mide pH'sinin çok düşük ol-

masına ve içinde protein sindiren enzimler bulunma-
B sına rağmen midenin zarar görmemesinin nedenlerin-
İ
Y den biri değildir?
2. I. Besinlerin ziksel ve kimyasal olarak parçalanmasını
O
sağlamak T A) Protein sindiren enzimlerin inaktif olarak salgılanması
II. Sindirilme ile enerji elde etmek İ
K B) H+ ve Cl− iyonlarının birleşmeden mide boşluğuna sal-
III. Besinleri hücrede yapı taşı olarak kullanılacak duruma
gılanması
getirmek
C) Enterogastrik özellik gösteren hormonların düzenleyici
Yukarıdakilerden hangileri sindirimin amaçlarından etkisi
değildir?
D) Gelen besin miktarına göre mide hacminin değişmesi
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) Mide iç yüzeyindeki müköz hücrelerinin mukus salgıla-
D) II ve III E) I, II ve III ması

3. İnsanda bulunan bazı organlar şöyledir: 6. Sağlıklı bir insana ait sindirim sistemi yapıları ile ilgili
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
I. Tükrük bezi
II. Karaciğer A) Kimyasal sindirim ağızda başlar.
III. Yutak
B) Epiglottis, besinlerin yutulması sürecinde soluk boru-
IV. Kalın bağırsak sunu kapatır.

Verilen organlardan hangileri sindirim kanalına sindi- C) İlk peristaltik hareketler besinler mideye geçince başlar.
rim enzimi salgılar?
D) Yutak ve yemek borusundan sindirim boşluğuna en-
zim salgılanmaz.
A) Yalnız I B) I ve II C) III ve IV
E) Besinlerin emilimi kalın bağırsakta tamamlanır.
D) I, III ve IV E) II, III ve IV

127
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
7. Aşağıda sağlıklı bir insana ait dişin yapısı şematize edil- 10. Sindirim sisteminin çalışmasını düzenleyen hormonlar-
miştir. la ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

Taç 1
A) Gastrin ve kolesistokinin'in mide çalışmasına etkisi an-
Tabakası
3 2 tagonisttir.
Boyun
Tabakası B) Sekretin ve kolesistokinin ince bağırsak bezlerinden
salgılanır.
Kök
C) Mide özsuyu ve ince bağırsak öz suyunda bol miktar-
Tabakası
da bulunur.

D) Sekretin hormon reseptörleri hem pankreas hem de

Buna göre, karaciğerde bulunur.

I. 1 numaralı bölge dişin parlak kısmı olan dentin taba- E) Kolesistokinin pankreastan pankreas özsuyu salgılan-
kasıdır. masını uyarır.
II. 2 numaralı bölge kemikten yapılmıştır.
III. 3 numaralı bölge kan damarı ve sinirleri taşıyan pulpa
tabakasıdır.
11. Proteinlerin kimyasal sindiriminde;
ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. kimotripsinojen,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. pepsinojen,
D) I ve III E) II ve III
III. aminopeptidaz
B
İ
Y enzimlerinin kullanım sırası nasıl olmalıdır?
O
T A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
İ
8. Hücre dışı sindirim; K
D) III - I - II E) III - II - I

I. hücre içine alınamayacak büyüklükteki besinlerden

faydalanabilme,
II. daha çok ATP harcayarak gerçekleşebilme,
III. gerçekleşirken ATP üretebilme 12. Enzimatik tepkimelerin gerçekleşebileceği şekilde hazırla-
nan aşağıdaki deney tüplerine çeşitli besinler ile bu besin-
olaylarından hangilerine olanak sağladığı için hücre
lere etki eden enzimler konuluyor.
içi sindirime göre daha avantajlıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Maltoz Lipit Nişasta
D) I ve II E) II ve III + + +
Maltaz Lipaz Amilaz

I II III

Bir süre sonra her birine fehling çözeltisi ilave edilip,

9. Aşağıdaki hormonlardan hangisi sindirim sisteminin ısıtılırsa hangi tüplerde kiremit kırmızısı renk gözlenir?
çalışmasını düzenlemede rol almaz? (Fehling çözeltisi glikoz ile temas edince kiremit kırmızısı
renk verir.)
A) Sekretin B) Kolesistokinin

C) Gastrin D) Kalsitonin A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Gastrik inhibitör peptit D) I ve III E) II ve III

128 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E A A B D C E A D C B A
 BÖLÜM TESTİ 2 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki grakte insana ait sindirim kanalında bir besin 4. I. Emilimin tamamlanması
maddesinin değişim miktarı gösterilmiştir. II. Kimyasal sindirimin tamamlanması
III. Safra salgısının üretilmesi
Besin miktarı

Yukarıdaki olayların gerçekleştiği sindirim organları

aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I II III
Ağız Mide İnce bağırsak A) İnce bağırsak Mide Karaciğer
Sindirim kanalı
B) Kalın bağırsak İnce bağırsak Safra kesesi
Buna göre grafikte değişim miktarı gösterilen besin C) Kalın bağırsak İnce bağırsak Karaciğer
aşağıdakilerden hangisidir? D) İnce bağırsak İnce bağırsak Karaciğer

A) Glikojen B) Maltoz C) Dekstrin E) İnce bağırsak İnce bağırsak Safra kesesi

D) Protein E) Lipit

5. I. Lizozim
2. Aşağıdakilerden hangisi sindirime yardımcı olan kara-
II. Mukus
ciğerin görevlerinden biri değildir?
III. Pityalin
A) Amonyaktan üre sentezi B IV. Pepsin
İ
B) Glikojen depo etme Y Yukarıdaki salgı maddelerinden hangileri tükrük bez-
O
C) Albumin, globulin ve brinojen üretme T leri tarafından üretilerek ağız boşluğuna boşaltılır?
İ
D) Safra sıvısı üretme K A) Yalnız III B) I ve II C) I, II ve III
E) Lipaz salgılayarak yağların kimyasal sindirimini ger- D) I, III ve IV E) II, III ve IV
çekleştirme

6. Özel bir deney düzeneği sayesinde iki kobayın mide da-

3. Sindirim sisteminin yapısını oluşturan bazı organlar ve marları birbirine bağlanıyor. Birinci kobayın ağzına besin
sindirime yardımcı olan yapılar çeşitli enzimler üreterek verildiğinde her iki kobayın da midesinden mide özsuyu
kimyasal sindirimin gerçekleşmesini sağlarlar. salgılandığı saptanıyor.

Buna göre; İkinci kobayda midenin salgı yapması midenin;

I. ince bağırsak, I. sinirsel,
II. karaciğer,
II. hormonal,
III. mide,
III. mekaniksel
IV. pankreas
faktörlerden hangileri ile uyarıldığına kanıt olarak
organlarının hangilerinden sindirim kanalına kimyasal gösterilebilir?
sindirim için enzim salgılanır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız IV B) II ve IV C) III ve IV
D) I ve III E) II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV

129
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
7. Aşağıda sağlıklı bir insana ait portal dolaşım şematize 10. Safra taşları nedeniyle safra kanalı tıkanmış olan bir
edilmiştir. bireyde aşağıdaki durumlardan hangisinin görülmesi
beklenmez?
Aort
III I
A) Dışkı rengini kaybeder.

Alt ana II B) A, D, E, K vitaminlerinin villuslardan emilimi azalır.

toplardamar
C) Yağların sindirim süresi kısalır.
İnce bağırsak
D) Kilo kaybı başlar.
Buna göre numaralı damarlarla ilgili aşağıdakilerden
E) Safra sıvısı kana karışır.
hangisi yanlıştır?

A) Tokluk durumunda II numaralı damardaki besin mikta-

rı, I numaralı damardan daha fazladır.

B) I numaralı damardaki üre miktarı III numaralı damar-

dan daha fazladır. 11. Virsung kanalı tıkanan bir bireyde,
C) III numaralı damardaki CO2 miktarı I numaralı damar-
I. Yağların kimyasal sindirimi tamamlanamaz.
dan daha fazladır.
II. İnce bağırsak pH'si yeterince yükselemez.
D) Tokluk durumunda glikoz yoğunluğu en yüksek olan
III. İştah artar, kilo kaybı görülür.
damar II'dir.
durumlarından hangileri ortaya çıkar?
E) Kan sıcaklığının en yüksek olduğu damar III'tür.

B A)Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

İ
Y D) II ve III E) I, II ve III
O
T
8. Sağlıklı bir insanın karaciğeri;
İ
K
I. hormon,
II. safra,
12. Aşağıdaki grakte X maddesinin sindirim kanalındaki de-
III. fibrinojen ğişimi gösterilmiştir.

salgılarından hangilerini kana verir?

X maddesi miktarı

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

Ağız Mide İnce Kalın

bağırsak bağırsak
Sindirim kanalı

9. Sağlıklı bir insanın karaciğeri;

Buna göre X maddesi;

I. A, D, E, K vitaminlerini depolama, I. amino asit,

II. zehirli maddeleri zehirsizleştirme, II. glikoz,
III. yaşlı alyuvarları parçalama III. gliserol

görevlerinden hangilerini gerçekleştirir? moleküllerinden hangileri olabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III

130 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
A E D C C B B D E C E A
 BÖLÜM TESTİ 3 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. Aşağıda bir insanın sindirim kanalında meydana gelen 4. Virsung kanalında;
bazı kimyasal tepkimeler gösterilmiştir.
I. insülin,

• Laktoz I Glikoz + Galaktoz II. NaHCO3– iyonları,

II III. amilaz
• Tripsinojen Tripsin

III maddelerinden hangileri bulunmaz?

• Dipeptit Amino asit

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Buna göre I, II ve III numaralı enzimler aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir? D) I ve III E) II ve III

I II III
A) Laktaz Enterokinaz Dipeptidaz
B) Sükraz Kimotripsin Aminopeptidaz 5. Tokluk halinde olan bir insanın;
C) Laktaz Amilaz Lipaz
I. kapı toplardamarı,
D) Amilaz Pepsin Dipeptidaz
II. karaciğer atardamarı,
E) Pityalin Enterokinaz Dipeptidaz
III. karaciğer üstü toplardamarı

yapılarının içerdiği glikoz oranı aşağıdakilerden han-

gisinde doğru olarak karşılaştırılmıştır?

2. Yağların sindiriminde; A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I
B
İ
I. safra tuzları, Y D) III > I > II E) III > II > I
O
II. lipaz,
T
III. dekstrinaz İ
K
maddelerinden hangileri kullanılır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 6. İnsanda sindirim; mekanik ve kimyasal sindirim olmak

üzere ikiye ayrılır. Mekanik sindirim kimyasal sindirime uğ-
D) I ve III E) II ve III
rayacak besinlerin substrat yüzeyini artırarak kimyasal sü-
reci hızlandırabileceği gibi parçalanan besinlerin içerikleri-
nin de ortaya çıkmasını sağlaması bakımından önemlidir.

I. Yağların safra ile emülsiyon haline getirilmesi

3. İnce bağırsak epitel hücrelerinde üretilen şilomikron- II. Mide kaslarının etkisi ile besinlerin bulamaç haline
lar, kalbin sağ kulakçığına ulaşıncaya kadar; gelmesi
III. İnce bağırsakta segmentasyon adı verilen hareketler
I. göğüs lenf kanalı,
ile besinlerin parçalanması
II. sol köprücük altı toplardamarı,
IV. Dişler ve dil ile bitkisel hücrelerin selüloz çeperinin
III. peke sarnıcı, parçalanması
IV. üst ana toplardamarı
Verilen örneklerden hangileri insanın sindirim kana-
yapılarından hangi sıraya göre geçer? lında meydana gelen mekanik sindirime örnek olarak
verilebilir?
A) I - II - III - IV B) II - III - IV - I

C) III - I - II - IV D) III - II - IV - I A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III

E) IV - III - II - I D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

131
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
7. Sağlıklı bir insanın safra sıvısında; 10. İnce bağırsak villuslarından emilen B ve D vitaminle-
ri dolaşım sisteminin aşağıda verilen hangi kısmında
I. safra tuzları, karşılaşır?
II. bikarbonat iyonları,
III. lipaz, A) Kapı toplardamarı

IV. bilirubin B) Üst ana toplardamarı

maddelerinden hangileri bulunabilir? C) Alt ana toplardamarı

D) Sağ kulakçık
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
E) Sol kulakçık
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

8.
Patates 11. Aşağıdakilerden hangisi sindirim sisteminde görev
+
Pityalin alan enzimler için aktivatör özellik göstermez?
+
Su
A) Enterokinaz B) Safra C) HCI

Yukarıdaki deney tüpünde meydana gelen kimyasal D) Tripsin E) Tripeptidaz

sindirim esnasında yaşanan değişimlerle ilgili aşağı-
daki grafiklerden hangisi çizilemez?

A) B) B
Nişasta miktarı

İ
12. İnce bağırsak villuslarından emilen;
Dekstrin

Y
O
T I. glikoz,
İ
Zaman K II. amino asit,
Zaman
III. gliserol,
C) D) IV. A vitamini
Pityalin miktarı
Su miktarı

moleküllerinden hangileri lenf dolaşımı ile taşınır?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
Zaman Zaman
D) I, II ve III E) I, III ve IV
E)
Ortamın pH’si

Zaman 13. İnsanda meydana gelen;

I. akyuvarların fagositozuyla alınan bakterilerin sindirimi,

II. mide boşluğunda proteinlerin sindirilmesi,
9. Aşağıdakilerden hangisi sindirim sistemi hastalıkla- III. hücrede yaşlanmış organellerin sindirimi
rından biri değildir?
olaylarından hangileri hücre dışı sindirim örneğidir?
A) Gastrit B) Arteriosklerosis
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) Ülser D) Laktoz hassasiyeti
D) II ve III E) I, II ve III
E) İshal

132 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
A C C A B E D E B D E C B
 BÖLÜM TESTİ 4 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki deney tüplerinden hangisinde proteinlerin 4. Sindirim sistemi ile ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden
sindirimi gerçekleşir? hangisi yanlıştır?

A) B) A) Mide, hem enzim hem de hormon salgılar.

Protein Protein B) Pankreas, insülin ve glukagon salgılayarak bir endok-

+ + rin bez gibi çalışır.
HCl NaOH
+ + C) Yağların kimyasal sindirimi midede başlar, ince bağır-
Tripsinojen Pepsinojen
sakta biter.

C) D) D) Kalın bağırsakta besinlerin sindirimi için enzim salgı-

lanmaz.
Protein Protein
+ + E) Karbonhidrat sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta
HCl HCl
+ biter.
+
Safra Pepsinojen

E)
5. Karaciğerin,
Protein
+ I. Amonyaktan üre sentezleme
NaOH
+ II. Safra üretme ve safra salgılama
Dekstrinaz
III. Eritropoietin hormonu salgılama
IV. Glikozu glikojen şeklinde depolama
B
İ görevlerinden hangileri sonucunda oluşan madde
Y yağların mekanik sindiriminde görev alır?
O
2. İnce bağırsak villuslarından emilen bir glikoz molekü- T
lü kalbin sağ kulakçığına gelinceye kadar; İ A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
K
I. karaciğer üstü toplardamarı, D) II ve IV E) III ve IV

II. kapı toplardamarı,

III. alt ana toplardamarı
yapılarından hangi sırada geçer? 6. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi sindirim kanalında
gerçekleşmez?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

D) III - I - II E) III - II - I A) Nişasta Maltoz + Dekstrin

B) Protein Polipeptit

C) n(glikoz) Glikojen + (n-1)su

D) Sükroz Glikoz + Fruktoz

3. Aşağıdakilerden hangisi sindirim kanalında gerçekle- E) Tripeptit n(amino asit)

şen olaylardan biri değildir?

A) Kimyasal parçalanma
7. Aşağıdaki enzimlerden hangisi pankreas öz suyunda
B) Fiziksel parçalanma
bulunmaz?
C) Besinlerin emilimi

D) ATP üretimi A) Pepsinojen B) Nükleaz C) Amilaz

E) Sindirim atıklarının boşaltımı D) Lipaz E) Tripsinojen

133
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
8. Aşağıdaki grakte belirli bir besin çeşidinin ince bağırsak 11. Aşağıdaki şemada insanın sindirim kanalında meydana
villuslarından lenf kılcallarına emilim hızı gösterilmiştir. gelen protein sindirim aşamaları özetlenmiştir.

Pepsinojen Tripsinojen
Besin emilim hızı

I II
Pepsin Tripsin
Protein Polipeptit Pepton
III

Tripeptidaz Tripeptit
İnce bağırsak Amino asit +
Dipeptidaz Dipeptit

Buna göre bu besin çeşidi aşağıdakilerden hangisi Buna göre numaralı bölgelere gelmesi gereken mad-
olabilir? deler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Glikoz B) Amino asit C) Fruktoz I II III

D) Galaktoz E) K vitamini A) HCl Kimotripsin Karboksipeptidaz

B) NaHCO3 Enterokinaz Karboksipeptidaz
C) HCl NaHCO3 Kimotripsin
D) Safra HCl Karboksipeptidaz
E) HCl Enterokinaz Aminopeptidaz

9. Aşağıdaki besin çiftlerinden hangisi sindirim siste-

B
minde enzimler tarafından sindirilmeden kana geçiş İ
12. İnsanın kalın bağırsağı ile ilgili,
yapmaz? Y
O
T I. B ve K vitamini emilimi yapar.
A) Vitamin - Mineral İ
K
II. Sindirim atıklarının geçici depo yeridir.
B) Sükroz - Polipeptit III. Kimyasal sindirimin tamamlandığı kısımdır.
C) Mineral - Amino asit IV. Flora bakterileri için yaşam ortamı oluşturur.
D) Glikoz - Vitamin ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) Yağ asidi - Su
A) Yalnız II B) II ve IV C) I, II ve III

D) I, II ve IV E) II, III ve IV

10. Sindirim kanalına geçen;

I. disakkarit, 13. Karbonhidratların kimyasal sindiriminin tamamlan-

II. amino asit, masına kadar geçen süreçte;

III. C vitamini, I. pankreatik amilaz,

IV. polipeptit II. maltaz,

besinlerinden hangileri herhangi bir kimyasal değişi- III. pityalin

me uğramadan kana karışır?
enzimlerinin kullanım sırası nasıl olmalıdır?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
D) I, II ve III E) I, III ve IV
D) III - I - II E) III - II - I

134 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
D C D C A C A E B B E D D
 BÖLÜM TESTİ 5 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. 4. Aşağıdaki tabloda ağız, mide ve ince bağırsakta gerçekle-
Kaymak
+ şen bazı olaylar gösterilmiştir.
Lipaz
+ İnce
Ağız Mide Meydana gelen olaylar
Safra Bağırsak
+
Su – K + Proteinlerin kimyasal sindirimi
+ + L Mekanik sindirim yapma

Yukarıdaki deney tüpünde meydana gelen kimyasal M + + Kana hormon salgılama

sindirim sırasında yaşanan değişimlerle ilgili aşağı- + : Belirtilen olayın meydana geldiğini gösterir
daki grafiklerden hangisi çizilebilir? – : Belirtilen olayın meydana gelmediğini gösterir

A) B) Buna göre tabloda harfler ile simgelenen yerlere

Su miktarı

(K, L, M) gelmesi gereken işaretler aşağıdakilerden

Yağ asidi

hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Zaman Zaman K L M
A) + + +
C) D)
B) + – –
Lipaz miktarı

Yağ miktarı

C) + + –
D) + – +
Zaman Zaman E) – + +
B
E) İ
Y
O
5. Radyoaktif olarak işaretlenmiş amino asitleri taşıyan
Gliserol

T
İ protein içerikli bir besin ile beslenen insanın;
K
Zaman I. kapı toplardamarı,
II. lenf kılcalı,
III. sol köprücük altı toplardamarı
2. Aşağıdakilerden hangisi proteinlerin sindirim kanalın-
yapılarından hangilerinde bulunan sıvıda işaretli ami-
da sindirilmesi ile ilgili doğru değildir?
no asitler gözlenebilir?
A) Tripsinojen enzimin aktieşerek proteinlere etki ede-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
bilmesi için çalışma ortamının asidik olması gerekir.
D) II ve III E) I, II ve III
B) Proteinlerin mekanik sindirimi ağızda başlar.

C) Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar.

D) Proteinler üzerine ilk etki eden enzim pepsindir. 6. İnce bağırsak epitel hücrelerinde üretilen şilomikron-
ların kırmızı kan ile karşılaştıkları ilk damar aşağıdaki-
E) Peptitler ince bağırsaktaki enzimler tarafından sindirilir.
lerden hangisidir?

A) Kapı toplardamarı
3. Aşağıdakilerden hangisi sindirime yardımcı organlar-
dandır? B) Sol köprücük altı toplardamarı

C) Göğüs lenf kanalı

A) Yutak B) Mide C) Pankreas
D) Alt ana toplardamarı
D) İnce bağırsak E) Yemek borusu
E) Üst ana toplardamarı

135
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 5
7. Yağların sindiriminde görev alan safra sıvısı, kimyasal sin- 10. Aynı miktarda bağ içeren protein ve nişasta molekül-
dirimin kısa sürede tamamlanmasına yardımcı olur. lerinin insanın sindirim kanalında sindirilmesi sıra-
sında meydana gelen olaylara ilişkin aşağıda verilen-
Bu durum safranın; lerden hangisi doğru olmaz?

I. yağların enzimle temas yüzeyini artırması, A) Sindirilmeleri için eşit miktarda suya ihtiyaç vardır.
II. enzimler için aktivatör özellik göstermesi, B) Sindirim sonucu her ikisinde de eşit sayıda monomer
III. besinlerin emilimini hızlandırması açığa çıkar.

özelliklerinden hangileriyle açıklanabilir? C) Proteinlerin sindirimi sonucu oluşan monomer çeşidi

sayısı, nişastanın sindirimi sonucu oluşan monomer
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çeşidi sayısından fazladır.

D) I ve II E) II ve III D) Her ikisinin de emilimi incebağırsakta tamamlanır.

E) Proteinlerin sindirimi için sindirim kanalında daha fazla

ATP harcanır.

8. Aşağıdaki enzimlerden hangisi proteinlerin sindiri- 11. Karbonhidrat sindirimini katalizleyen amilaz enzimi besin-
minde görevli değildir? lerle birlikte mideye geldiğinde karbonhidratların sindirimi-
ne devam edemez.
A) Nükleaz B) Aminopeptidaz
Buna göre amilaz enziminin midede çalışamaması;
C) Tripeptidaz D) Pepsinojen
B I. ortam pH'sinin uygun olmaması,
E) Kimotripsin İ
Y
II. sıcaklık değişimlerinden etkilenmesi,
O III. ağızda karbonhidrat sindiriminin tamamlanması
T
İ
K durumlarından hangileri ile açıklanır?
9. Aşağıdaki grakte X maddesinin insan sindirim kanalında-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ki değişimi gösterilmiştir.
D) I ve II E) I ve III
X maddesi miktarı

12. İnsanın ince bağırsağında gerçekleşen,

Ağız Mide İnce bağırsak I. Yağ Safra Yağ damlacıkları

Sindirim kanalı
Tripsin
II. Kimotripsinojen Kimotripsin
Buna göre X maddesi; Dipeptidaz
III. Dipeptit Aminoasitler
I. selüloz,
II. nişasta, IV. Laktoz Laktaz Glikoz + Galaktoz

III. polipeptit,
tepkimelerinden hangileri kimyasal sindirime örnek
IV. trigliserit
olarak verilemez?
moleküllerinden hangileri olabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
D) III ve IV E) I, III ve IV

136 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D A C C E B D A A E A B
 BÖLÜM TESTİ 6 SİNDİRİM SİSTEMİ
1. Sindirim sistemine ait salgıların üretildiği bezler ile bu 4. Besinlerin kimyasal sindiriminin başladığı (K) ve ta-
bezlerden üretilen maddeler eşleştirildiğinde aşağıda- mamlandığı (L) organlar ile ilgili aşağıdaki eşleştirme-
kilerin hangisi yanlış olur? lerden hangisi yanlıştır?

A) Mide bezleri → Pepsinojen

Besin K L
B) İnce bağırsak bezleri → Enterokinaz
A) Yağ İnce bağırsak İnce bağırsak
C) Pankreas → Karboksipeptidaz B) Maltoz Ağız İnce bağırsak
D) Safra kesesi → Safra sıvısı C) Nişasta Ağız İnce bağırsak
E) Tükrük bezleri → Pityalin D) Protein Mide İnce bağırsak
E) Sükroz İnce bağırsak İnce bağırsak

2. I. Albumin
II. Fibrinojen
III. Eritropoietin 5. Aşağıdaki grakte X maddesinin sindirim kanalındaki de-
IV. Safra ğişimi gösterilmiştir.

Yukarıdaki maddelerden hangileri karaciğer tarafın-

X maddesi miktarı

dan üretilip, kana salgılanır?

A) Yalnız I B) I ve IV C) I, II ve III B
İ
D) I, III ve IV E) II, III ve IV Y
O Ağız Mide İnce Kalın
T bağırsak bağırsak
İ Sindirim kanalı
K

Buna göre X maddesi aşağıdakilerin hangisi olabilir?

3. Aşağıdaki deney tüplerine belirtilen besin çeşitleri ve
pankreas özsuyu eklenmiştir. Enzimatik tepkimelerin
A) Protein B) Trigliserit C) Nişasta
gerçekleşmesi için uygun koşullar sağlandıktan son-
ra hangi deney tüpünde oluşan yapıtaşı çeşidi sayısı D) Glikojen E) Selüloz
diğerlerine göre daha fazla olabilir?

A) B)

Pankreas Pankreas
öz suyu öz suyu
+ + 6. Bir insanın dışkısında;
Maltoz Sükroz

I. laktoz,
C) D)
II. glikoz,
Pankreas Pankreas
öz suyu III. trigliserit,
öz suyu
+
+
Tripeptit IV. aminoasit
Nişasta
maddelerinden hangilerinin bulunması bu maddele-
E) rin sindiriminde bir aksaklık yaşandığına kanıt olarak
Pankreas gösterilebilir?
öz suyu
+ A) I ve III B) III ve IV C) I, II ve III
Lipit
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
137
 SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 6
7. İnsanın sindirim sisteminde meydana gelen aşağıdaki 10. Aşağıdaki grakte bir insana ait sindirim kanalındaki X
olaylardan hangisinde ATP kullanılmaz? maddesinin miktarındaki değişim gösterilmiştir.

A) Glikoz molekülünün bağırsak boşluğundan kana aktif

X maddesi miktarı

taşıma ile geçmesi

B) Mide boşluğunda pepsinojenin HCl ile aktif pepsine

dönüşmesi

C) Mide bezlerinden mide boşluğuna pepsinojenin salgı-

lanması Ağız Mide İnce bağırsak
Sindirim kanalı
D) Yemek borusunun peristaltik hareketler ile besini mi-
deye taşıması Buna göre X maddesi aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
E) Midenin kasılıp gevşeyerek besinleri öğütmesi

A) Nişasta B) Glikojen C) Protein

D) Lipit E) DNA

8. Aşağıdaki tabloda karbonhidrat, protein ve yağların kim-

yasal sindiriminin gerçekleştiği vücut kısımları verilmiştir.

Besinler K L M 11. Granülsüz endoplazmik retikulumda bulunan enzimler ilaç

ve zehirleri detoksiye eder. Yani ilaç ve zehirleri etkisiz
Karbonhidrat Sindirim var Sindirim yok Sindirim var
hâle getirir. Detoksikasyon, genellikle ilaçlara hidroksil
B
Protein Sindirim yok Sindirim var Sindirim var
İ gruplarının eklenmesiyle gerçekleşir. Hidroksil grupları
Y ilaçları çözünür hâle getirir ve onların vücuttan atılmasını
Yağ Sindirim yok Sindirim yok Sindirim var O
kolaylaştırır.
T
İ
Buna göre K, L ve M ile simgelenen vücut kısımları K
Buna göre ağız yolu ile alınan bir ilacın detoksifikas-
aşağıdaki hangi seçenekte doğru olarak adlandırıl-
yonu için;
mıştır?
I. akciğer,
Ağız Mide İnce bağırsak
II. karaciğer,
A) K L M
III. deri
B) K M L
organlarından hangilerini oluşturan hücrelerin gra-
C) L M K
nülsüz endoplazmik retikulum bakımından zengin ol-
D) L K M ması beklenir?

E) M L K A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

9. Aşağıda verilen olaylardan hangisi mide ve ince ba-

ğırsakta ortak olarak gerçekleşmez?
A) Enzim üretme
12. Aşağıdakilerden hangisi bir sindirim sistemi hastalığı
B) Hormon salgılama değildir?
C) Kimyasal sindirim
A) Hemoroit B) Kabızlık C) İshal
D) Peristaltik hareket
D) Üremi E) Reü
E) Mikrovilluslar yardımı ile besin emilimi

138 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D C E B B A B A E C B D
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

B Ö L Ü M

6
İnsanlarda vücuda alınan besin ve O2’nin her bir hücreye ulaştırılması ve
DOLAŞIM SİSTEMİ

metabolizma sonucu oluşan artık maddelerin (CO2, NH3, üre, ürik asit vs.) bo-
şaltım organlarına taşınması görevlerini dolaşım sistemi yerine getirir.

Dolaşım sistemi; kalp, damarlar ve damarda dolaşan kandan oluşur. Buna

kardiyovasküler sistem denir.

İnsanda dolaşım sistemi,

1. Kalp

2. Damarlar

3. Kan

olmak üzere üç başlık altında incelenir.

1. Kalp
Kalp, göğüs boşluğunun merkezinde, göğüs kemiğinin arkasında sol akci-
Örnek Soru
ğere daha yakın olarak bulunur. Kalp kasından oluşan kalp, ortalama bir yum-
İnsanlarda kalp ile ilgili,
ruk büyüklüğündedir ve üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört
odacıktan oluşur. I. İki kulakçık ve iki karıncıktan oluşur.
II. Sol kulakçık ile sol karıncık arasında
Kalbin sol bölümü, sol kulakçık ve sol karıncık olmak üzere iki kısımdan biküspit kapakçık bulunur.
oluşur. Sol kulakçık ile sol karıncık arasında tek yöne açılan ikili (biküspit) ka- III. Kalbin sağ iki bölmesinde oksijen bakı-
pakçık bulunur. Kan akış yönü kulakçıktan karıncığa doğrudur. Sol kulakçığa mından zengin kan bulunur.
akciğerden temiz kanı toplayan akciğer toplardamarları girer. Sol karıncıktan
da aort atar damarı çıkar ve tüm vücuda temiz kan taşır. Aortun kalpten çıkış ifadelerinden hangileri doğrudur?
bölgesinde, kalpten çıkan kanın geriye dönüşünü engelleyen tek yöne açılan A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
yarım ay kapakçık bulunur.
D) II ve III E) I, II ve III
Kalbin sağ bölümü sağ kulakçık ve sağ karıncık olmak üzere iki kısımdan
oluşur. Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında tek yöne açılan üçlü (triküspit) ka- Çözüm: Kalbin sağ bölmelerinde kirli kan bu-
lunur.
pakçık bulunur. Kan akış yönü kulakçıktan karıncığa doğrudur. Sağ kulakçığa
Cevap B
vücuttan kirli kanı toplayan ana toplardamarlar girer. Sağ karıncıktan da akci-

139
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

ğere kirli kanı taşıyan akciğer atardamarı çıkar. Akciğer atardamarının kalpten
Örnek Soru çıkış yaptığı bölgede tek yöne açılan yarım ay kapakcığı bulunur.
İnsanda kalbi oluşturan;
I. miyokard, Aort

II. endokard, Akciğer atardamarı

Yarım ay
III. perikard kapakçığı
Üst ana toplardamar
yapılarından hangileri kalp kasından
Akciğer
oluşmuştur? toplardamarı

A) Yalnız I B) Yalnız III

Sol
D) I ve II D) II ve III kulakçık

E) I, II ve III
Biküspit (Mitral)
Sağ
Çözüm: Miyokard kalp kasından, endokard kapak
kulakçık
epitel dokudan ve perikard bağ dokudan olu-
şur.
Cevap A Sol karıncık

Triküspit kapak Sağ karıncık

Biyoplus
Triküspit ve biküspit (mitral) ve yarım Alt ana toplardamar

ay kapakçıkları kalbe ait olup, kan basıncı- Yarım ay kapakcığı

nın etkisiyle açılırlar. Triküspit ve biküspit

kapakçıkları açıkken, yarım ay kapakçıkla-
rı kapalıdır. Yarım ay kapakçıkları açıkken
biküspit ve triküspit kapakçıkları kapalıdır.
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Kalbin yapısı
• Kalbin yapısı doku düzeyinde incelendiğinde üç tabakadan oluştuğu görü-
lür. Bu tabakalar dıştan içe doğru sırasıyla; perikard (bağ doku), miyokard
(kas doku) ve endokard (epitel doku) şeklindedir. Perikard kalbi dıştan
saran iki tabakadan oluşur. Bağ dokudan yapılmış bu iki tabaka arasın-
da bulunan perikard sıvısı kalbin çalışmasını kolaylaştırır. Miyokard kalp
kasından yapılmıştır. Bu kas otonom sinir sistemiyle kontrol edilir ve ritmik
kasılma gösterir. Miyokard, sol karıncıkta daha kalıncadır. Çünkü tüm vücu-
da kan pompalar.
• Endokard ise kalbin kanla temasta olan bölgesini döşeyen epitel dokudur.
Endokard tabakasında kılcal damar bulunmaz.
• Kalp, besin ve oksijen ihtiyacını içinde bulunan kan yoluyla karşılamaz.
Kalbin sol karıncığından çıkarak vücuda kan dağıtan aort damarından dal-
lanan koroner damarlar kalbe bağlanarak kalbi besler.

.................................................................... Kalbin Çalışması

• Kalp, çalışması için gerekli sinirsel uyarıyı kendi kendine oluşturabilme

....................................................................
özelliğindedir. Yani bir süreliğine merkezî sinir sisteminden ayrılan kalp,
.................................................................... kasılma için gerekli uyarıları kendisi üreterek kasılıp gevşemeye devam
edebilir.
....................................................................
• Kalbin bu şekilde kendi kendini uyarabilmesini sağlayan ve kalp kasının
.................................................................... kasılma hızını belirleyen en önemli yapı, sağ kulakçığın üst arka duvarında

140
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

bulunan sinoatrial (SA) düğümdür. SA düğümü, tıpkı bir sinir hücresinin

yaptığı gibi kulakçık kaslarını düzenli olarak uyararak kulakçıkların kasılma- Örnek Soru
sını sağlar. Aşağıdakilerden hangisi kalp kasını, is-
• SA, elektriksel impulslar üreterek kulakçıkların aynı anda kasılmasını uya- kelet ve düz kaslardan ayırır?
rır. Sinoatrial düğüm, dakikada 70-80 kez impuls oluşturabilir. SA impulsu- A) Aktin ve miyozin proteinleri içermesi
nun artması taşikardiye neden olur.
B) Oksijenli solunum yapması
• SA düğümden çıkan impuls, sağ kulakçığın arka duvarında, triküspit kapak-
çığın yakınındaki atrioventriküler düğüm (AV) denilen diğer bir otoritmik C) Kendi uyartısını oluşturarak onunla ça-
hücre topluluğuna ulaşır. AV düğüm, uyarının kulakçıklardan karıncıklara lışması
geçişini sağlar. İmpuls, AV düğümünde yaklaşık 0,1 saniye bekletilir. Bunun D) Otonom sinir sistemi ile denetlenmesi
amacı, kanın kulakçıklardan karıncıklara pompalanmasını sağlamaktır.
E) Ribozomlarında protein sentezleyebil-
• Ardından AV düğümündeki impuls, özelleşmiş kas lifleri olan his demetleri mesi
ile karıncıkların sağ ve soluna doğru yayılarak kalbin uç noktalarına kadar
iletilir. Çözüm: Kalp kası, kendi uyartısını oluşturup
onunla çalışabilmesi yönüyle diğer kaslardan
• İmpuls, his demetlerinin sağ ve sol kolları aracılığıyla purkinje liflerine ula-
ayrılır.
şır. Karıncık kaslarına dağılan his demetinin daha küçük dallarına purkinje
Cevap C
lifleri denir. Purkinje lifleri, özelleşmiş kas lifleridir. Bu lifler, uyartıyı karıncık
kaslarına ileterek karıncıkların kasılmalarını sağlar. Bu sayede impuls, tüm
karıncıklara yayılır. Bu impuls sayesinde karıncıklar kasılır ve içlerindeki
kan, akciğer atardamarlarına ve aorta pompalanır.
Not al...

....................................................................

SA düğümü ....................................................................

....................................................................

....................................................................
AV düğümü
....................................................................

His demeti ....................................................................

....................................................................
Purkinje lifleri
....................................................................

Kalpte sinir düğümleri ....................................................................

• Kalp kasının kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir. Bir kalp döngü- ....................................................................
sü 0,8 saniye sürer. Bunun 0,10 saniyesinde kulakçıklar, 0,30 saniyesinde
karıncıklar kasılır. 0,40 saniyesinde kalp dinlenir. Buna kalp döngüsü denir. ....................................................................
Dinlenme sırasında hem kulakçıklar hem de karıncıklar gevşemiş durumdadır.
....................................................................
• Her ne kadar kalp kendi kendine impuls üretip, üretilen impulslar ile çalış-
masını düzenleyen bir sisteme sahipse de, bir takım faktörler kalp ritminin ....................................................................
artması veya azalmasında etkilidir. Kalp atım hızını; otonom sinirlerden
....................................................................
olan vagus sinirinden salgılanan asetilkolin hormonu, vücut sıcaklığının
düşmesi, hücreler arasında aşırı miktarda potasyumun bulunması ve kalsi- ....................................................................
yum eksikliği gibi nedenler azaltır. Kafein ve tein gibi bazı kimyasal madde-
ler, adrenalin ve tiroksin hormonları, vücut sıcaklığının artışı, kandaki CO2 ....................................................................
yoğunluğunun artışı ise kalp atım hızını artırır.

141
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

• Otonom sinirlerden salgılanan noradrenalin ile kalbin çalışması hızlanır.

Kişi aşırı kan kaybettiğinde kalp, otonom sinirlerle uyarılır. Bu uyarı saye-
Örnek Soru
sinde kalp atım hızı dakikada 150 – 180 atıma kadar artabilir.
Aşağıdaki durumların hangisinde insan
kalbinin atış hızında düşüş olması bek-
lenir? (2021 - AYT)

A) Kandaki adrenalin hormonu seviyesi

1
Kulakçık ve karıncıklar
gevşer, toplardamarlar
arttığında
ile gelen kan önce
B) Kandaki karbon dioksit miktarı arttı- kulakçıklara daha sonra
da karıncıklara dolar.
ğında

C) Kandaki tiroksin hormonu seviyesi

arttığında

D) Vücut sıcaklığı arttığında

0,4 sn
E) Kalbe etki eden asetilkolin miktarı art-
tığında

Çözüm: Kalbe parasempatik sinir olan va-

gus sinirinden salgılanan asetil kolin etki eder-
se kalbin atış hızı düşer.
Cevap E

0,3 sn 0,1 sn

Karıncık kasılır, kulakçık gevşer. Kulakçık kasılır, karıncık gevşer.

Kan, karıncıklardan atardamarlara Kan, kulakçıklardan karıncıklara
geçer. geçer.
3 2
Not al... Kalp döngüsü

• Karıncıkların kasılması sonucu kanın atardamarlara geçmesiyle, atarda-

....................................................................
marların duvarında gerilme olur. Her seferinde gerçekleşen bu ritmik geril-
.................................................................... melere nabız denir. Bir dakikadaki nabız sayısı, kalp atım hızını verir. El
bileği ya da boyunda bulunan atardamarlardan nabız hissedilebilir.
....................................................................
• Kanın atardamarlar çeperine yaptığı sıvı basıncına tansiyon adı verilir.
....................................................................
• Karıncıkların kasılması sonucu oluşan basınca büyük tansiyon (sistolik
.................................................................... basınç), gevşemesi sonucu oluşan basınca küçük tansiyon (diastolik
basınç) adı verilir.
....................................................................

....................................................................

.................................................................... Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi kalp ritmini düşüren faktörlerdendir?
....................................................................
A) Asetilkolin B) Adrenalin C) Tiroksin
....................................................................
D) Kafein E) Karbondioksit
....................................................................
Çözüm: Asetilkolin kalp ritmini düşürürken diğer faktörler artırır.
.................................................................... Cevap A

142
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

2. Damarlar
• İnsan vücudunun su, besin, oksijen ve atıklarını taşıyan kanal ağı sistemini Örnek Soru
damarlar oluşturur. Birbirinin devamı olan damarlar; yapılarına göre atarda- Atardamarların duvarında;
mar, kılcal damar ve toplardamar olmak üzere üçe ayrılır. I. elastik lif,
II. düz kas,
Kılcal damar
III. epitel doku

yapılarından hangileri bulunur?

İnce toplardamar
A) Yalnız II B) I ve II

C) I ve III D) II ve III
Bağ doku
Bağ doku E) I, II ve III

Düz kas Çözüm: Atardamarların duvarında verilen ya-

Düz kas pılardan her üçü de bulunur.
Cevap E
Endotel Endotel
Tek yöne
açılan
kapaklar
Atardamar Toplardamar

Not al...
Damarların histolojik yapısı
....................................................................
I. Atardamarlar
....................................................................
• Kanı kalpten uzaklaştıran damarlardır. Akciğer atardamarı hariç diğer atar-
....................................................................
damarlar temiz kan taşır. Atardamarlar kan götürdüğü organa göre isimlen-
dirilirler (Örneğin; akciğer atardamarı, böbrek atardamarı...). Atardamarlar ....................................................................
üç tabakalı bir yapıya sahiptir. En dışta kollajen ve elastik liflerden oluşan
bağ doku, ortada elastik lifler de içeren düz kaslar ve en içte tek katlı yassı ....................................................................
epitel dokudan oluşan endotel bulunur.
....................................................................
• Atardamarlarda kan basıncı diğer damarlara oranla daha yüksektir. Bu
basınçtan dolayı zarar görmemesi için düz kas tabakasında bol miktarda ....................................................................

elastik lif bulunur. ....................................................................

• Kasılıp gevşeme özelliklerinden dolayı kan basıncının düzenlenmesinde de
....................................................................
görev alırlar. Kan basıncı, kalbin uyguladığı basınç ile atardamar basıncına
bağlıdır. Çok esnek olan bu damarlar (elastik liflerden ötürü), yaşlanmayla ....................................................................
birlikte yağ veya mineral madde biriktirir, esnekliğini yitirir ve damar sertliği
(arteriyoskleroz) ortaya çıkar. Bu durumda kalbin pompaladığı kan büyük ....................................................................
bir dirençle karşılaşır. Kalp krizi komplikasyonu oluşabilir. Damar sertliği
....................................................................
görülen bir insanda kan basıncı (tansiyon) normalden yüksektir.
....................................................................

....................................................................
Biyoplus
Atardamar ve toplardamarın dokusal yapı çeşidi aynı olmasına kar- ....................................................................
şın, atardamardaki hem kaslı tabaka kalın hem de elastik lif sayısı daha
fazladır. ....................................................................

143
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

II. Kılcal Damarlar

Örnek Soru Kılcal damarlar atardamarları toplardamarlara bağlar. Kılcallar tek katlı epi-
Aşağıdakilerden hangisi toplardamar- tel dokudan oluştuğu için, doku hücreleriyle kan arasındaki madde alışverişi
larda kanın akışını etkileyen faktörler- burada olur. Vücutta görev yapan kılcalların hepsi her zaman işler halde değil-
den biri değildir? dir. Metabolizmanın artmasıyla (kas faaliyeti) büyük bir çoğunluğu açılarak kan

A) İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi geçişine izin verir.

B) Damarların içinde tek yönde açılan

kapakçıkların olması III. Toplardamarlar
C) Kulakçıkların gevşemesi ile kalpte Kanı kalbe geri götüren damarlardır. Akciğer toplardamarı hariç vücuttaki
oluşan emme kuvveti tüm toplardamarlar kirli kan taşır. Yapısı atardamarlarınkine benzemesine rağ-
D) Soluk alma sırasında oluşan emme men yapısındaki elastik lier daha azdır, düz kas tabakası daha incedir.
kuvveti
Atar ve toplardamarların duvar yapısında yer alan düz kas tabakası, kasılıp
E) Olgun alyuvar hücrelerinin ferman- gevşeyerek kanın damar içinde ilerlemesini kolaylaştırır ve kanın tüm vücudu
tasyonla ATP üretmesi dolaştığı büyük dolaşımın gerçekleşmesini sağlar.

Çözüm: Olgun alyuvarların fermantasyonla Vücutta kalbin alt seviyesindeki kan, toplardamarlarda yer çekimine zıt yön-
ATP üretmesi, kan akışını etkileyen bir faktör
de hareket ettiğinden bu hareketi kolaylaştıracak faktörlere ihtiyaç duyulur.
değildir.
Cevap E
Toplardamarlarda kan akışını etkileyen faktörler şunlardır:

• Kan basıncı

• İskelet kaslarının kasılması

• Damar içinde tek yöne açılan kapakcıkların bulunması

Örnek Soru
Aşağıda vücutta bulunan bazı damarlar ve- • Soluk alma sırasında göğüs hacminin artması (ki bu durumda basınç azalır)
rilmiştir. • Kulakçıkların gevşemesiyle kalpte oluşan emme kuvveti

Atardamar • Arkadaki kanın öndekini itmesi

K
Kapalı kapaklar Kasılma
kanın geri gidişini sayesinde
Kılcal damar engeller kan akışı olur
L
Kapakçıklar
açık
Baldır kası
Toplardamar
bacak
M damarları için
pompa görevi İskelet
hangi seçenekte damardaki kan basıncı görür kasları
büyükten küçüğe doğru sıralanmıştır?

A) K - L - M B) K - M - L
Toplardamar
C) L - M - K D) M - L - K Kapakçıklar
kapalı
E) M - K - L
Baldır kası gevşek Baldır kası kasılı
Çözüm: Kan basıncı en yüksek atardamarda-
dır. Onu sırası ile kılcal damar ve toplardamar İskelet kaslarının toplardamardaki kan hareketine etkisi
izler. Kalbin kanı pompalamasıyla en yüksek
basınç atardamarda oluşur. Kan, kalpten uzak- Yukarıda sayılan etkenler kanın toplardamarlarda akışını kolaylaştırır. Vü-
laştıkça basıncı düşer. cudun baş bölgesinden kanı toplayan toplardamarlarda yer çekim kuvveti etki-
Cevap A
lidir ve bu damarların içinde kapakçık bulunmaz.
144
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Aşağıdaki graklerde atardamar, kılcal damar ve toplardamarların kan akış

hızı, kan basıncı ve toplam kesit alanı yönüyle karşılaştırılması verilmiştir.
Örnek Soru
Bir insanda, atardamar, kılcaldamar ve
35 toplardamardan geçmekte olan kanın
Kanın akış hızı

28 normal akış hızını gösteren grafik aşağı-

dakilerden hangisidir? (2004 - ÖSS)
(cm/s)

21
14 Kan akış hızı
A) (cm/s)
7
60
0 Atardamar 50
Kılcal damar Toplardamar 40
30
20
Damarlardaki kanın akış hızı 10
0 Atardamar
Toplardamar
Kılcal damar

B) Kan akış hızı

120 (cm/s)
Kan basıncı

60
80
(mm Hg)

50
60 40
30
40 20
20 10
0 Atardamar
Toplardamar
0 Atardamar
Kılcal damar Toplardamar Kılcal damar

C) Kan akış hızı

Damarlardaki kan basıncı (cm/s)
60
50
40
30
Toplam kesit alanı

5.000 20
10
4.000
0 Atardamar
(cm2)

Toplardamar
3.000
Kılcal damar
2.000
D) Kan akış hızı
1.000
(cm/s)
0 Atardamar 60
Kılcal damar Toplardamar 50
40
30
Damarların vücuttaki toplam kesit alanı 20
10
0 Atardamar
Toplardamar
Kılcal damar
Kılcal Damarda Madde Alışverişi (Starling Hipotezi)
E) Kan akış hızı
(cm/s)
Kan ile doku hücreleri arasında madde alışverişi kılcal damarlarda gerçek- 60
leşir. Bu alışverişte kan basıncı ve kanın osmotik basıncı rol oynar. Buna göre; 50
40
kan basıncı kanda su ve çözünmüş maddelerin damarın dışına çıkmasını sağ- 30
20
larken, kanın osmotik basıncıda su ve çözünmüş maddeleri damar dışından 10
alır. Kan basıncı kılcal damar boyunca azalırken, kanın osmotik basıncı değiş- 0 Atardamar
Toplardamar
mez. Kılcal damar

Kılcalların atar damar ucunda, kan basıncı osmotik basınçtan fazla olduğu
Çözüm: Madde alışverişinin kolay gerçekleş-
için kandaki su ve çözünmüş maddeler damardan doku sıvısına geçer.
mesi için kılcaldamarlarda kan akış hızı en ya-
vaştır. Atardamardaki kan akış hızı toplara göre
Kılcalların toplardamar ucunda kanın osmotik basıncı, kan basıncından faz-
daha yüksektir.
la olduğu için doku sıvısındaki su ve çözünmüş maddeler kana geçer. Cevap A

145
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Kılcal damarlarda gerçekleşen madde alışverişini açıklayan bu olaylar

Starling Hipotezi olarak adlandırılır. Kanda bulunan protein molekülleri ozmotik
Örnek Soru
İnsanda doku sıvısının çok önemli olma- basınç oluşturarak damarın dışından içine doğru bir çekme kuvveti meydana
sının nedeni aşağıdakilerden hangisi ola- getirir. Buna karşın kan basıncı damarın içinden dışına doğru bir itme kuvveti
bilir? (1982 - ÖYS) oluşturur. Atardamar ucunda kan basıncı ozmotik basınçtan yüksek olduğu için
su ve suda çözünen maddeler damarın dışına çıkarken, toplardamar ucunda
A) Akyuvarlarının sayıca çok olması
ozmotik basınç kan basıncından yüksek olduğu için maddeler doku sıvısından
B) Karbondioksiti toplayarak lenf ile akci- kana geçer.
ğerlere göndermesi

C) Alyuvarlarının sayıca çok az olması

40
Kan
D) Kılcal damarlardan süzülen materyal bas
ınc
ı (K
mmHg

ile oluşması B)
25 Protein ozmotik basıncı (OB)
E) Hücreler ile kan arasındaki madde alış-
verişini sağlaması
15
Çözüm: Doku sıvısı, hücreler arası sıvıdır. Kan KB > OB OB < KB
ile hücreler arasındaki madde alışverişi doku sı- r ucu
Kılcalın atar ucu lın topla
vısı yardımıyla gerçekleştiği için doku sıvısı insan Kılca
için çok önemlidir. Kan akış y
önü
Cevap E Besin
ve oksijen Karbondioksit ve
diğer atıklar

Doku hücreleri Doku sıvısı

Kılcal damarda madde alışverişi

Kan basıncı ve osmotik basınç arasındaki fark; kılcalın atardamar ucun-

Örnek Soru
İnsanda kılcal damarlarda, atardamar
ucundan toplardamar ucuna doğru gidil-
dikçe;
I. doku sıvısına madde geçiş hızında azalma,
II. kan basıncında düşme,
III. damar içi ozmotik basınçta düşme
durumlarından hangileri meydana gelir?
(2014 - LYS)
da yaklaşık 15 mmHg iken süzülme, kılcalın toplardamar ucunda yaklaşık
10 mmHg iken de geri emilme gerçekleşir. Ancak süzülme ile geçen madde
miktarı geri emilme ile kana geçen miktara eşit olmaz. Dokuda kalan bu
miktar lenf sistemi ile dolaşıma tekrar kazandırılır.
Kan basıncı artar veya protein osmotik basıncı azalırsa kanda bulunan
plazma sıvısı hücreler arası boşluğa daha çok geçer ve sıvı, hücreler arası
boşlukta birikmeye başlar. Buna ödem (sıvı birikmesi) denir.
Kan basıncı düştüğünde, kanın osmotik basıncı yüksek olacağından doku-
lar arası sıvıdan kana sıvı girişi hızlanır. Bu durumda hücreler arası sıvı hac-
minde azalma, kan hacminde artma meydana gelir.
Endotel Düz kas Elastik Doku

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Atardamar
D) I ve II E) II ve III

Çözüm: Kılcal damarlarda atardamar ucun-

dan toplardamar ucuna doğru gidildikçe kan Kılcal damar
basıncı azaldığı için doku sıvısına madde geçişi
yavaşlar. Damar içi osmotik basınç sabittir.
Cevap D
Toplardamar

Damarların dokusal yapılarının karşılaştırılması

146
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı

Büyük dolaşım, kalbin sol karıncığından aort atardamarı ile çıkan temiz kanın Örnek Soru
(O2 derişimi yüksek kanın) iç organlarda dolaştıktan sonra alt ve üst ana toplar- Aşağıdaki olaylardan hangisi kan, büyük
damarları ile kalbin sağ kulakçığına geri dönmesidir. dolaşım yolunda iken gerçekleşmez?

A) Beyin hücrelerindeki CO2’nin kana geç-

Kan büyük dolaşım yolundayken; mesi
• Kanın içindeki besinler ve oksijen hücrelere taşınır. B) Karaciğerdeki ürenin kana geçmesi
• Kan böbreklerden geçişi sırasında karbondioksit hariç diğer metabolik artık- C) Kandaki CO2’nin alveollere geçmesi
larından belli oranda arındırılır.
D) Kandaki glikozun kas hücrelerine geç-
• Hücrelerde oluşan metabolik artıklar alınır. mesi

• Kanın sindirim organlarından geçişi sırasında yağlar ve A, D, E, K vitamin- E) Sindirim sonucu oluşan amino asitlerin
leri hariç besinler alınır ve kapı toplardamarı ile karaciğerden geçirilir. kana geçmesi

• Lenf tolu ile yağlar ve A, D, E, K vitaminleri de kan dolaşımına katılır. Çözüm: Kandaki CO2’nin alveollere geçmesi
kan küçük dolaşım yolunda iken gerçekleşir.
Cevap C
Küçük dolaşım, kalbin sağ karıncığından akciğer atardamarı ile çıkan kir-
li kanın (CO2 derişimi yüksek kanın) akciğerlere gidip, karbondioksit derişimi
azaltılıp oksijen derişimi artırıldıktan sonra akciğer toplardamarı ile kalbin sol
kulakçığına geri dönmesidir. Örnek Soru
İnsanda, işaretlenmiş bir alyuvar, akciğer
atardamarı içine veriliyor; bu işaretli alyu-
vara bir süre sonra alt ana toplardamarında
Kalp ile akciğer rastlanıyor.
CO2 O2 arasındaki dolaşıma
küçük kan dolaşımı Bu alyuvar kalpten bir kez geçtiğine göre,
denir. aşağıdaki yapıların hangisinden geçme-
miştir? (2011 - YGS)
Dış solunum
A) Sol karıncık B) Sol kulakçık

C) Akciğer toplardamarı D) Sağ karıncık

E) Aort

Çözüm: Akciğer atardamarındaki işaretli alyu-

var hücresi alt ana toplardamara ulaşıncaya ka-
dar; akciğer, akciğer toplardamarı, sol kulakçık,
sol karıncık, aort gibi yapılardan sırası ile geçer.
Cevap D

İç solunum
Tüm vücut ile
Not al...
kalp arasındaki
dolaşıma
....................................................................
büyük kan dolaşımı
denir. CO2 O2
....................................................................

....................................................................

....................................................................
Büyük ve küçük kan dolaşımı
147
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

1. Kan
Kan doku plazma adı verilen ara madde ile alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları adı verilen hücrelerden oluşur. Kanın % 55’ini
plazma, % 45’ini ise kan hücreleri oluşturur. Sağlıklı yetişkin bir insanda ortalama 5 litre kan bulunur.

Kan plazması: Plazmanın % 90 – 92’si sudur, % 7 – 8’i protein, % 1’de diğer maddelerdir.

Kan plazma proteinleri ve görevleri şunlardır:

Albumin ve Glubülin: Kanın osmotik basıncını ayarlar.

Fibrinojen ve protrombin: Kanda inaktif halde bulunur. Damar zedelenmesi durumunda aktif hale dönüşerek kanın pıhtılaşmasını
sağlar. Plazmada yer alan pıhtılaşma faktörlerinin çöktürülmesiyle elde edilen içeriğe serum denir.

Antikorlar: Antijenlerine özgün olan bu proteinler vücudun aktif savunma sisteminin bir parçasıdır.

Plazmada bulunabilen diğer maddeler ise; Hormonlar, karbonhidratlar, lipitler, mineral maddeler, vitaminler, üre, ürik asit, he-
parin ve erimiş halde bulunan gazlardır.

Kan plazmasında bulunan heparin adı verilen polisakkarit kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller.

Kan plazması % 55 Kan hücreleri % 45

Hücre sayısı
Bileşen Temel Fonksiyon Hücre Fonksiyonu
(1mm3 kanda)

Su Çeşitli maddelerin çözünmesi

Kanın
250 - 400 bin
İyonlar Kan pulcukları pıhtılaşması

Sodyum
Potasyum
Osmotik denge, pH tamponlaması Lökositler(Akyuvarlar) 8 - 12 bin
Kalsiyum
ve zar geçirgenliğinin düzenlenmesi
Magnezyum
Klor
Bikarbonat
Bazofil Lenfosit Vücudun
Plazma proteinleri savunulması
Nötrofil ve bağışıklık
Albumin Osmotik basınç ve pH dengesi
Globulin Osmotik basınç ve pH dengesi
Fibrinojen Kanın pıhtılaşması Eozinofil Monosit
Antikor Vücudun savunulması

Kan ile taşınan diğer maddeler: Besin maddeleri (glikoz, Eritrositler (Alyuvarlar)
lipit, vitamin, vs) metabolizma atıkları (CO2, NH3, üre vs) Santrüfüje Oksijen ve
hormonlar ve heparin (kanın pıhtılaşmasını engeller). edilmiş 5 - 6 milyon karbondioksitin
kan taşınması

Kanın bileşenleri ve fonksiyonları

148
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Kan Hücreleri
Kan hücreleri, alyuvarlar (eritrosit), akyuvarlar (lökosit) ve kan pulcukları Örnek Soru
(trombosit) olmak üzere üç tiptir. Her üç tip kan hücresi de kırmızı kemik iliğin- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir bire-
de oluşur. yin kan plazmasında bulunması gereken
maddelerden biri değildir?
Alyuvarlar (Eritrositler): Alyuvarlar iki yüzü çökük disk biçiminde hücrelerdir.
A) Albumin
İki yüzünün çökük olması bu hücrelerin kılcal damarlarda hareketini kolaylaştır-
dığı gibi hücre yüzeyini arttırarak hücrenin O2 ve CO2 bağlama kapasitesini art- B) Antikor
tırır. Embriyo döneminde çoğunlukla karaciğerde üretilen eritrositler kemiklerin C) Glikojen
gelişimiyle birlikte kırmızı kemik iliğinde üretilirler.
D) Glikoz
Alyuvarlar kana kırmızı rengi veren, oksijen ve karbondioksitin taşınmasını
E) Heparin
sağlayan hemoglobin molekülleri içerir. Hemoglobin molekülünün hem adı veri-
Çözüm: Glikojen, bir karbonhidrat çeşidi olup,
len kısmı bir demir atomundan, globin kısmı ise 2α ve 2β zincirinden meydana
depo polisakkarittir. Kan plazmasında serbest
gelmiş bir proteindir. olarak bulunmaz.
Cevap C
Bir olgun alyuvar hücresinde yaklaşık olarak 250 milyon hemoglobin mole-
külü bulunur. Bu da kanın oksijen taşıma kapasitesini arttırır. Kandaki alyuvar
sayısı cinsiyete, yaşa ve deniz seviyesinden yüksekliğe göre değişir. Normal Yandan bakış

bir erkeğin 1 mm kanında ortalama 5 – 5,5 milyon alyuvar bulunurken, normal

3

bir kadında bu sayı 4,5 – 5 milyon civarındadır. Deniz seviyesinden yükseklere

doğru çıkıldığında oksijenin kısmi basıncı düşer, daha fazla oksijen bağlayabil-
mek için kanda alyuvar sayısı artar.
Üstten bakış

İlk üretildiklerinde çekirdekleri ve organelleri var olan eritrositler olgunlaşıp

dolaşıma katılınca çekirdeklerini kaybederler. Bu nedenle olgun alyuvarlar gli-
koliz ya da laktik asit fermantasyonuyla ATP elde ederler. Olgun alyuvarların
çekirdek ve organellerini kaybetmesi içerdikleri hemoglobin miktarını arttırır.
Yaşlanmış alyuvarlar karaciğerdeki kupffer hücreleri ile fagosite edilerek yıkılır.

Akyuvarlar (Lökositler): Çekirdekli, protein sentezleyebilen kan hücreleridir.

Alyuvar hücresi
Kan plazmasında ameboit (amipsi) hareket ederek yer değiştirebilirler. Hemog-
lobin taşımazlar. Bu nedenle renksiz kabul edilirler. Yaralanmış kan damarı

Kan pulcukları
Vücudun bağışıklık sistemini oluştururlar. Bağışıklık olayını ya mikropları Kırmızı kan hücreleri
fagositozla yutarak, antikor üreterek ya da hücresel temasla başarırlar. Ak-
yuvarlar lenf düğümleri, karaciğer, dalak ve kemik iliğinde üretilirler. Mikrobik
hastalıklar sırasında kandaki miktarları artar. Normal bir insanda 1 mm3 kanda
4 –12 bin kadar akyuvar bulunur.
Kan pıhtısı

Vücutta farklı çeşitte ve görevde akyuvarlar bulunur. Bunlardan B lenfosit-

leri, kemik iliğinde olgunlaşırlar; salgıladıkları antikorlar ile bağışıklık sağlar ve
bakteri, virüs gibi hastalık yapıcıları etkisiz hâle getirirler. T lenfositleri, timüs
bezinde olgunlaşır ve mikroplara doğrudan saldırarak vücudu savunurlar.
Aktifleşmiş kan pulcukları
Kan Pulcukları (Trombositler): Kan plazmasında bulunan hücre parçacıkla-
rıdır. Kemik iliğinin megakaryosit adı verilen dev hücrelerin parçalanmasıyla
Fibrin
meydana gelirler. Kan pulcukları gerçek hücre olmayıp, renksiz ve çekirdeksiz
yapılardır. Normal bir insanda 1 mm3 kanda 350 bin kadar kan pulcuğu bulunur.
Kan pulcukları kanın pıhtılaşmasında görev alırlar.
Kanın pıhtılaşması
149
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ
Örnek Soru
Aşağıdakilerden hangisi kanın pıhtılaş-
masında etkili olabilen faktörlerden biri
değildir?
A) Adrenalin
B) Vücut sıcaklığı
C) Ca++ iyonları
D) K vitamini
E) Heparin
Çözüm: Heparin, kanın damar içinde pıhtılaş-
masını engelleyen bir polisakkarittir.
Cevap E
Biyoplus
Protrombin ve brinojen proteinleri inak-
tif yapıda olup, karaciğerde üretilerek kana
verilir. Bu proteinler kanın pıhtılaşması süre-
cinde aktieşerek faaliyet gösterirler.
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
150
Günlük yaşam içinde oluşan basit kesikler ve sıyrıkların vücutta kan kay-
bına yol açmaması için pıhtılaşma gerekir. Damar yaralandığında açığa çıkan
bağ dokusu proteinlerine trombositler yapışır. Bu trombositler yapışkan madde
salgılayarak diğer trombositleri yaralı bölgeye çeker. Trombositlerden sentezle-
nen tromboplastin molekülü, kan plazmasındaki Ca++ iyonları ve K vitamini, kan
plazmasında inaktif hâlde bulunan protrombin molekülünü aktif trombin molekü-
lüne dönüştürür. Aktif hâldeki trombin molekülü kan plazmasındaki inaktif olan
brinojen molekülünü aktif brine dönüştürür. Oluşan brin molekülleri yaranın
olduğu bölgeye yayılarak pıhtıyı oluşturur. Pıhtının oluştuğu tüm bu mekaniz-
maya pıhtılaşma denir. Böylece yara kapanır ve kan kaybının önüne geçilir.
Biyoplus
Adrenalin hormonunun salgısının artması kanın pıhtılaşma süresini
kısaltır.
Kanın başlıca görevleri şunlardır:
• Glikoz, aminoasit, vitamin, mineral madde ve oksijen gibi maddeleri doku
hücrelerine taşırken; hücrelerde metabolizma ile oluşan karbondioksit,
amonyak ve üre gibi maddeleri solunum ve boşaltım organlarına taşır.
• Endokrin bezler tarafından salgılanan hormonları hedef organlara taşır.
• Vücudun pH, su ve sıcaklığını düzenler. Bu görevi yönüyle homeostasiye
yardımcı olur.
• Virüs ve bakteri gibi mikroorganizmalara karşı vücudu savunur. Kan bu
görevi bileşiminde bulunan akyuvarlar ve yine akyuvarlar tarafından sen-
tezlenen antikorlar vasıtası ile yapar.
• Damarların zedelenmesi durumunda kanamayı pıhtılaşma yöntemiyle
durdurur.
Kan Grupları
İnsanda kan grubunu tayin eden genlerde çok alellik durumu vardır. Bu du-
rum A, B, 0 kan gruplarının ikiden fazla alel tarafından kontrol edilmesi şeklinde
açıklanabilir. A, B, 0 sembolleri kanın, alyuvar yüzeyinde bulunan glikoprote-
in ve glikolipit işaretleyiciler yani antijenleri simgeler. A antijeni taşıyan A kan
grubu, B antijeni taşıyan B kan grubu, her ikisini taşıyan AB kan grubunu ve A
ve B antijenlerini taşımayan da 0 kan grubunu gösterir. Kan nakilleri sırasında
bireyin kan grubu büyük önem taşır.
Bir canlıdan başka bir canlıya taşınan her yabancı madde antijen (aglütino-
jen) olarak algılanır. Yabancı antijenler bireyin hücreleri tarafından alındığında
çökeltici bir protein olan ve akyuvarlar tarafından üretilen antikor sentezlenir ve
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

bireyin kanında çökelme başlar. Örneğin; A kan grubunda bir bireyin kanı, B
kan grubunda olan bir bireye verilirse, A kan grubunda bulunan A antijenlerini, Not al...
B kan grubundaki A antikorları (Anti A) çökeltir. İşte bu çökeltiye aglütinasyon
denir. ....................................................................

....................................................................
Antijen + Antikor = Çökelme (Aglütinasyon)
....................................................................

Bu durumda A ve B kan gruplarında antijen özellikte bir molekül var iken 0
kan grubunda antijen özellikte molekül yoktur. Aynı antijen ve antikorları taşı-
yan bireyler arasında kan nakli yapılmalıdır. İnsan kanında bulunan antijen ve
antikorlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
....................................................................
....................................................................
....................................................................

....................................................................
Kan grupları Alyuvardaki antijen Plazma antikorları
....................................................................
A A antijeni B antikoru (anti B)
....................................................................
B B antijeni A antikoru (anti A)
....................................................................
AB A ve B antijeni anti A ve anti B yok

0 A ve B antijeni yok A ve B antikoru ....................................................................

Rh (+) D antijeni anti D yok ....................................................................

Rh (–) D antijeni yok anti D ....................................................................

Kan grubu tayininde kullanılan bir diğer alyuvar antijeni Rh’dir. Rh’nin D
antijeni, Rh’nin varlığının tespitinde yaygın olarak kullanıldığı için varlığı Rh (+),
yokluğu Rh (–) olarak isimlendirilir. Rh (+) kan gruplu bireyler Rh (+) bireylere,
Rh (–) kan gruplu bireyler Rh (–) kan gruplu bireylere kan verebilmektedir.
....................................................................
....................................................................
....................................................................

....................................................................

....................................................................
Örnek Soru
....................................................................
Kan grupları ile ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
....................................................................
A) A kan grubunda A antijeni bulunduğu halde B antijeni bulunmaz.

B) AB kan grubunda hem A hem de B antijeni bulunur. ....................................................................

C) Hem anti A hem de anti B antikoru oluşturabilen bir bireyin kan grubu ....................................................................
0’dır.
....................................................................
D) A kan gruplu birey AB kan gruplu bireyle kan alışverişi yapamaz.

E) Rh– kan grubundan D antijeni bulunduğu halde, Rh+ kan grubunda ....................................................................
bulunmaz.
....................................................................

Çözüm: Rh– kan grubunda D antijeni bulunmadığı için Rh– olarak ....................................................................
adlandırılır.
....................................................................
Cevap E
....................................................................

151
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Lenf Sistemi
Örnek Soru İnsanın lenf sisteminde kalp gibi bir yapı bulunmaz. Sistem; lenf damarları, lenf
Lenf sıvısında; sıvısı (ak kan) ve lenf düğümlerinden oluşmuştur. Doku hücreleri arasında bulunan
doku sıvısı; kan basıncının etkisiyle kılcal damarlardan sızan küçük pepton, glikoz,
I. alyuvar,
aminoasit, mineraller ve sudan oluşmuştur. Genelde kılcal damardan doku sıvısına
II. akyuvar, geçen madde miktarı, doku sıvısından kılcallara alınan maddelerden fazladır. Bu
III. glikoz, nedenle fazla olan bu maddelerin tekrar kan dolaşımına katılması gerekir. Bu göre-
IV. şilomikron vi de lenf dolaşımı üstlenmiştir. Lenf sıvısında alyuvar bulunmadığından renksizdir.
Bu nedenle lenf sıvısına ak kan da denir. Ak kanda akyuvar hücreleri bolca bulunur
V. amino asit
ve vücudun bağışıklık sisteminin oluşmasında etkin görev yapar. Lenf damarları,
yapı veya maddelerinden hangilerinin lenf toplardamarları ve lenf kılcal damarlarından (lakteal) oluşur. Lenf kılcallarının
bulunması beklenmez? bir ucu kapalıdır. Kapalı uçlar hücreler arasında (doku sıvısında) bulunur. Doku
sıvısının fazlası lenf kılcallarınca alınır ve kılcallarda büyük lenf damarlarına bağla-
A) I B) II C) III D) IV E) V nır. Bu lenf damarları da taşıdıkları sıvıyı (ak kan) üst ana toplardamarına aktarır.
Lenf damarlarının içinde toplardamarlarda olduğu gibi tek yöne açılan kapakçıklar
Çözüm: Lenf sıvısında alyuvar hücreleri bulun- bulunur. Kan dolaşımına oranla lenf dolaşımı daha yavaştır. Lenf kılcallarının ge-
maz. Bu nedenle lenf sıvısına ak kan da denir.
çirgenliği, kan kılcallarının geçirgenliğinden fazladır.
Cevap A
Lenf damarları üzerinde bulunan, boyutları 1mm ile 25 mm arasında deği-
şen, küçük fasulye şeklindeki oluşumlara lenf düğümü denir. Lenf düğümleri
en çok karın, kasık, boyun, koltuk altı, göğüs gibi bölgelerde bulunur. Lenf dü-
ğümlerinin görevi, lenf sıvısından zararlı mikroorganizmaları ve diğer yabancı
Örnek Soru
maddeleri süzmektir. Bademcikler, dalak ve timüs önemli lenf düğümleridir.
Aşağıdakilerden hangisi, insanda anti-
jenlere karşı direnç sağlayan sistemin
Lenf iki yolla dolaşım sistemine bağlanır:
işlevlerini gerçekleştiren yapılardan biri
değildir? (1989 - ÖYS) a. Bacaklardan, karın çevresinden ve vücudun sol yarısından toplanan lenf,
göğüs kanalına bağlanır. Göğüs kanalı da sol köprücük altı toplardamarına
A) Akyuvarlar
bağlanır. Sol köprücük altı toplardamarı da üst ana toplardamarı üzerinden
B) Trombositler sağ kulakçığa açılır.
C) Lenf düğümleri b. Baş ve göğüsün sağ kısmı ile sağ koldan gelen lenf damarları büyük lenf
D) Kupffer hücreleri damarına açılır. Bu damar sağ köprücük altı toplardamarına, sağ köprücük
altı toplardamarı da üst ana toplardamarla sağ kulakçığa açılır.
E) Dalak 1. yol 2. yol

Bacaklardan ve bağırsaklardan Baş ve göğsün sağ kısmı ile

Çözüm: İnsanda antijenlere karşı direnç ba-
toplanan lenf sağ koldan toplanan lenf
ğışıklık sistemi ile sağlanır. Akyuvarlar, lenf dü-
ğümleri, karaciğerdeki kupffer hücreleri ve dalak
Lenf damarları Sağ lenfatik kanal
bağışıklık sistemine ait yapılardır. Trombositler,
kan pıhtılaşmasında görev alan kan hücreleridir. Başın ve göğsün
Sağ köprücük altı toplardamarı
Cevap B sol kısmı ile Peke sarnıcı
(Lenf kana karışır)
sol koldan
toplanan lenf
Göğüs lenf kanalı

Not al... Sağ köprücük altı toplardamarı

(Lenf kana karışır)
....................................................................
Üst ana toplardamar
....................................................................
Sağ kulakçık
....................................................................

.................................................................... Lenf sıvısının kan dolaşımına katılırken izlediği yollar

152
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Lenf Sisteminin Görevleri şunlardır:

• Fazla doku sıvının alınarak kan dolaşımına katılmasını sağlar (Aksi taktirde Örnek Soru
ödemler oluşur). İnsandaki lenf sistemiyle ilgili olarak
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
• Lenf düğümlerinde üretilen lenfositler (akyuvar) bağışıklık sağlar.
(2018 - AYT)
• Yağ sindirim ürünlerinin taşınması ve kan dolaşımına katılmasını sağlar.
A) Hücreler arasında biriken sıvıyı kan do-
laşımına aktarır.

Biyoplus B) Lenf düğümlerinde bazı akyuvarlar

üretilir.
Kılcal damarlardan dışarı çıkan kan proteinleri lenf sistemiyle kana
C) Oksijenin doku hücrelerine taşınmasını
geri döner. Böylece kırmızı kanın protein osmotik basıncı dinamik denge- sağlar.
sini korur.
D) Vücut savunmasında işlev görür.
İnsanda;
E) İnce bağırsaktan emilen besinlerin ta-
• uzun süren protein açlıklarında, şınmasında işlev görür.
• albumin ve globulinin atıldığı böbrek hastalıklarında,
Çözüm: Lenf sisteminin hücrelere oksijen taşı-
• karaciğer yetmezliğinde
ma gibi bir görevi yoktur.
kan proteinleri ve kanın osmotik basıncı düşer, kan sıvısının dokular Cevap C
arasına geçişi hızlanır ve buna bağlı olarak da ödem oluşur.

BAĞIŞIKLIK (SAVUNMA) SİSTEMİ

Vücudumuz sürekli olarak dış çevreyle etkileşim hâlinde olduğundan her Not al...
an çevreden gelen hastalık yapıcılarla karşılaşma olasılığı vardır. Vücudumuzu
....................................................................
bu hastalık yapıcılara karşı koruyan bir sistem bulunur. Bu sisteme bağışıklık
(savunma) sistemi adı verilir. Bağışıklık sistemi tarafından algılanılarak tepki ....................................................................
oluşumuna neden olan, çoğunlukla protein ve polisakkarit yapıdaki canlı orga-
nizma kısımlarına veya büyük moleküllere antijen adı verilir. ....................................................................

İnsanda bağışıklık sistemini oluşturan mekanizmalar iki genel grup şeklinde ....................................................................
incelenir. Bunlar özgül olmayan savunma ve özgül (spesik) savunmadır.
....................................................................

ÖZGÜL OLMAYAN SAVUNMA MEKANİZMALARI ....................................................................

Vücuda zarar veren hastalık yapıcılara karşı onları ayırt etmeden hangisi
....................................................................
olursa olsun aynı şekilde direnç gösteren savunma tipidir. Özgül olmayan sa-
vunma mekanizmaları, ziksel engeller, fagositler, doğal katil hücreler, interfe- ....................................................................
ronlar, iltihaplanmalar ve ateşlenmelerdir.
....................................................................
Fiziksel engeller: Vücut savunmasında öncelikli olan, hastalık yapıcıları vücut-
tan uzak tutmaktır. Vücudu kaplayan derinin oluşturduğu ziksel engeller, ter ....................................................................
ve yağ bezleri içerdikleri antimikrobik salgılar ile mikropların vücuda girmesini
engeller. ....................................................................

Vücuda mikropların girebileceği sindirim, solunum, ürogenital sistem gibi ....................................................................

dışa açılan sistemlerin kaplı olduğu epitel dokunun salgıladığı mukus, özel en-
....................................................................
zimler, asidik pH ortamları vücudun mikroplardan korunmasını sağlar.
....................................................................
Ayrıca tükürük salgısı, gözyaşı ve diğer vücut salgıları da mikroplara karşı
koruma sağlar. ....................................................................
153
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ
Örnek Soru
Mikrobiyal hastalıklara yakalandığımızda
vücut sıcaklığının artışını sağlayan mer-
kezi sinir sistemi bölümü aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Talamus B) Pons
C) Uç beyin D) Hipotalamus
E) Omurilik
Çözüm: Vücut sıcaklığının artış ve azalışında
hipotalamus rol oynar.
Cevap D
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
154
Fagositler: Vücuda giren hastalık yapıcılara karşı ilk görev yapan hücrelerdir.
Sadece mikroorganizmaları değil, yabancı bileşikleri de vücuttan uzaklaştırırlar.
Akyuvarların bazı çeşitleri ve bazı bağ doku hücreleri, fagositoz ile hücre içine
aldıkları mikroorganizmaları sindirim yolu ile parçalayarak etkisiz hâle getirirler.
Doğal katil hücreler: Doğal katil hücreler; tümörler, kanserleşmiş hücreler ve
virüs bulaştığı için zarlarında farklı antijenlerin oluştuğu hücrelerin yok edilme-
sinde çok önemli görevi olan bağışıklık sistemi hücreleridir. Salgıladıkları özel
kimyasallar ile farklılaşmış veya enfekte olmuş hücrelerin yok edilmesini sağlar-
lar. Doku ve organ nakillerinin reddinde en önemli faktör, doğal katil hücreleri-
dir. Bu yüzden nakil hastalarına bağışık cevabı baskılayıcı ilaçlar verilir. Ancak
bu uygulama alıcıyı enfeksiyonlara karşı daha duyarlı yapar.
İnterferonlar: Virüslere karşı üretilen özel antimikrobiyal proteinlerdir. Bazı
akyuvar çeşitlerinden ve virüsle enfekte olmuş hücreler tarafından üretilirler.
İnterferon, normal bir hücre ile temas ettiğinde hücre zarındaki reseptörlere
bağlanarak sitoplazmada antiviral proteinlerin sentezlenmesini sağlar. İnterfe-
ronlar ayrıca diğer bağışıklık hücrelerinin uyarılmasını da sağlayarak bağışıklı-
ğın oluşmasında etkili olurlar.
İltihaplanma (Yangısal tepki): Zarar görmüş ya da mikroorganizmalar tarafın-
dan enfekte edilmiş dokularda iltihaplanma ortaya çıkar. İltihaplanma sırasında
bölgede öncelikle damar geçirgenliği ve kanın akış hızı artar. Bu sayede ba-
ğışıklıkta görevli olan hücrelerin ve pıhtılaşma faktörlerinin yaralanma bölge-
sine daha hızlı ulaşması sağlanır. Akyuvarlar yaralı dokudaki hastalık yapıcı
faktörleri yok ederler. Bir süre sonra pıhtılaşma faktörleri bölgede pıhtılaşmayı
sağlayarak mikropların sağlıklı dokulara yayılmasını engeller.
Ateşlenme: Bir diğer sistemik yangısal tepki ateştir. Vücut sıcaklığındaki bir
miktar artış, bağışıklık sisteminin bir tepkisi olarak ortaya çıkar. Şiddetli doku
hasarı ve enfeksiyona karşı zarar görmüş hücrelerden, patojenlere karşı akti-
ve olmuş lökosit ve makrofajlardan salgılanan kimyasallar vücut sıcaklığının
kontrolüyle görevli hipotalamusu uyarır. Hipotalamus ise vücut sıcaklığını ar-
tırır. Normal sınırlar içerisinde hastalık durumunda vücut sıcaklığının artması
faydalıdır. Çünkü yüksek vücut sıcaklığı interferonların daha etkili çalışmasını
sağlar, fagositik hücrelerin etkilerini artırır. Ayrıca artan sıcaklık sonucunda kalp
atışı hızlanacağından bağışıklık hücrelerinin vücuttaki dolaşımı hızlanır.
ÖZGÜL (SPESİFİK) SAVUNMA MEKANİZMALARI
Hastalık yapıcılara karşı özgül (spesik) bir tepki ortaya konulmasıyla orta-
ya çıkan savunma mekanizmasına özgül savunma mekanizması denir. Özgül
savunma mekanizmasında B ve T lenfositleri görev alır. İki çeşit özgül savunma
mekanizması vardır. Bunlar B lenfositlerin görev aldığı humoral (sıvısal) bağı-
şıklık ve T lenfositlerin görev aldığı hücresel bağışıklıktır.
 BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Humoral (Sıvısal) Bağışıklık: B lenfositleri ve ürettikleri antikorlar tarafından

sağlanan bağışıklıktır. B lenfositleri mikroplarla uyarılması durumunda antikor
Örnek Soru
adı verilen özel antimikrobik proteinler üreterek bağışıklık sağlarlar. Bir kısım
Aşağıdakilerden hangisi özgül bağışık-
B lenfositleri ise bellek hücrelerine dönüşerek aynı mikropla tekrar karşılaşıldı- lıkta rol oynar?
ğında o mikrobu yok edecek olayları başlatırlar. Bu sayede bazı hastalıkları bir
kere geçirdikten sonra bir daha geçirmeyebiliriz. A) Makrofajlar B) Mide asiti

C) Lenfositler D) Yangısal tepki

Hücresel Bağışıklık: T lenfositleri tarafından sağlanan hücresel bağışıklık; çok E) Gözyaşı

hücreli parazitler, mantarlar, kanserli hücreler, doku nakillerinde aktarılan hüc-
Çözüm: B ve T lenfositleri özgül bağışıklıkta rol
reler, bakteriler veya virüs ile enfekte olmuş hücrelere karşı savunma sağlar. T
oynar.
lenfositleri, antijenlere doğrudan temas ederek onları yok ettiği için bu bağışıklık Cevap C
çeşidine hücresel bağışıklık denir.

BAĞIŞIKLIĞIN KAZANILMASI Örnek Soru

İnsanda bağışıklık iki şekilde kazanılır. Bunlar doğuştan itibaren var olan
kalıtsal (doğal) bağışıklık ve sonradan kazanılan kazanılmış bağışıklıktır.
BAĞIŞIKLIK
Bir kasabada, 1940 yılında meydana gelen
kızamık salgınından 50 yıl sonra bir kızamık
salgını daha meydana gelmiştir. Birinci sal-
gında hastalığı geçirip hala yaşayanlar (M)
ve aşılanmış kişiler (N) ikinci salgında has-
talığa yakalanmamışlardır.

Buna göre, M ve N gruplarının ikinci sal-

Doğal Bağışıklık Kazanılmış Bağışıklık gına karşı gösterdiği bağışıklık tipleri
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
miştir? (2016 - LYS)
Aktif Bağışıklık Pasif Bağışıklık M N
A) Aktif bağışıklık Aktif bağışıklık
İnsanda bağışıklığın kazanılma yolları B) Doğal bağışıklık Doğal bağışıklık
C) Aktif bağışıklık Pasif bağışıklık
Kalıtsal Bağışıklık: Kişinin doğumuyla birlikte sahip olduğu ve ölene kadar sü-
D) Pasif bağışıklık Doğal bağışıklık
ren bağışıklığıdır. Bazı insan ırklarının bazı hastalıklara yakalanmaması veya
E) Pasif bağışıklık Pasif bağışıklık
diğer canlılarda hastalığa neden olan bir virüsün insanı etkilememesi kalıtsal
bağışıklığa örnek verilebilir.
Çözüm: Hastalık geçirmek ve aşı aktif bağışık-
Kazanılmış Bağışıklık: Kazanılmış bağışıklık, doğumdan sonra kazanılan ba- lık sağlar.
ğışıklıktır; aktif ve pasif bağışıklık olmak üzere ikiye ayrılır. Cevap A

1. Aktif bağışıklık
Antijenlere maruz kaldıktan sonra ortaya çıkan bağışıklıktır. İki yolla kaza- Not al...
nılır. Bunlardan birincisi çevredeki hastalık yapıcıların etkisine maruz kaldıktan
sonra gelişen bağışıklık, diğeri ise gelecekte muhtemel bir tehlikeden korunmak ....................................................................
için kontrollü şartlarda antikor üretimini sağlayan aşı yoluyla kazanılan bağışık-
....................................................................
lıktır.
....................................................................
Aşı; Zayıatılmış veya öldürülmüş mikroorganizma (antijen) bulunduran sıvı-
dır. Aşı yapmakla antijen vücuda alınır ve antikor oluşturulması sağlanır. Bu ....................................................................
nedenle belli hastalıklara karşı aşılanmış bireylerde vücut, söz konusu antijeni
tanıdığı için vücuda antijen girişi kısa sürede antikor üretimiyle sonuçlanır. ...................................................................

155
BİYOTİK
DOLAŞIM SİSTEMLERİ

Antijen vücuda girdiğinde B ve T lenfositleri çoğalmaya başlar ve bir kısmı

Örnek Soru antijenle savaşan kısa ömürlü hücrelere dönüşürken bir kısmı da antijeni tanı-
Aşağıdaki grak bir hastalık etkeniyle ilk yan hafıza (bellek) hücrelerine dönüşür. Bu olaya birincil bağışıklık yanıtı denir.
kez ve yıllar sonra ikinci kez karşılaşan bir Hafıza hücreleri vücutta uzun süre kalır. Aynı hastalık etkeni ikinci defa vücuda
insanın, kanındaki antikor derişimini göster- girdiğinde daha önceden tanındığı için tepki daha güçlü ve kısa sürede gerçek-
mektedir. leşir. Buna da ikincil bağışıklık yanıtı denir.
Kandaki antikor derişimi

İkincil bağışıklık
cevabı
Kandaki
antikor derişimi İkincil bağışıklık cevabı

Birincil bağışıklık
cevabı

Birincil bağışıklık cevabı

0 7 14 0 7 14

Antijenle Antijenle yıllar sonra Günler

ilk karşılaşma ikinci kez karşılaşma

Aşağıdaki hücre gruplarından hangisinin Antijenle Antijenle ikinci karşılaşma

ilk karşılaşma
bağışıklık belleği oluşturması, grafikteki
gibi ikincil bağışıklık cevabının oluşma-
Antijenle ilk ve ikinci karşılaşma graği
sını sağlar? (2011 - LYS)

A) Makrofajlar B) Bazoller
2. Pasif bağışıklık
C) Nötroller D) Eozinoller
Hasta kişiye vücut dışından hazır olarak antikor verilmesiyle sağlanan ba-
E) Lenfositler ğışıklıktır. Annenin hamilelikte plasenta yoluyla doğumdan sonra ise anne sütü
Çözüm: Grakte verilen bağışıklık mekanizma- ile çocuğuna aktardığı hazır antikorlar doğal pasif bağışıklığa örnek olarak ve-
sında antikor üretildiği gösterilmiştir. Özgül bağı- rilebilir. Ayrıca antikorların biyoteknolojik yöntemlerle veya hayvanlardan elde
şıklıkta lenfosit çeşitleri antikor üretir. edilerek hastalık sırasında serum olarak hastaya verilmesi de yapay pasif ba-
Cevap E ğışıklık oluşturur.

Örnek Soru Örnek Soru

Kanda antikor miktarı aşağıdakilerden han- Viral veya bakteriyel hastalıklarda, normal sınırların içerisinde vücut
gisi ile geçici de olsa artması beklenmez? sıcaklığının bir miktar artmasının faydalı olması;
A) Aşı olma I. interferonların daha etkili çalışması,
B) Virüs ile enfekte olma II. fagositik hücrelerin etkinliğinin artması,
C) Bakteri ile enfekte olma III. artan kalp atışına bağlı olarak savunma hücrelerinin vücuttaki dolaşı-
mının hızlanması
D) Serum ile başka hastadan antikor alma

E) Antibiyotik kullanma durumlarından hangileri ile açıklanabilir?

Çözüm: Aşı, virüs ve bakteri enfeksiyonu ile A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

kazanılmış aktif bağışıklık, serum ile kazanılmış
pasif bağışıklık sağlanır. Kan antikor düzeyleri
D) II ve III E) I, II ve III
yükselir. Ancak antibiyotik bakterilerin enzim Çözüm: Mikroorganzimaların neden olduğu hastalık sırasında vücut sıcaklığı-
sistemlerinde tahribata yol açan bir ilaç olup ba- nın bir miktar yükselmesi, verilen her üç olayın da gerçekleşmesinde rol oynar.
ğışıklık sağlamaz. Antikor oluşumuna yol açmaz. Cevap E
Cevap E

156
 BÖLÜM TESTİ 1 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıda bir insana ait kalbin şekli şematize edilmiştir. 3. Aşağıdaki olaylardan hangisi ödem oluşumuna neden
olmaz?
A

A) Kan basıncının normalden çok olması

B) Doku sıvısının ozmotik basıncının artması

N
K C) Lenf kılcallarının tıkanması
M
D) Kan protein ozmotik basıncının artması
L
E) Kan plazmasındaki albumin ve globulin miktarının
azalması

Buna göre böbrek toplardamarındaki işaretli bir amino

asitin A damarında görülebilmesi için harflerle belirti- 4. Karıncıklar sistol durumundayken,
len yapılardan hangi sırada geçiş yapması gerekir?
I. Kulakçıklara kan dolar.
A) N - M - L - K II. Triküspit ve biküspit kapakçıklar açılır.
B) K - M - L - N III. Yarım ay kapakçıkları açılır.
IV. Kan atardamara geçer.
C) K - N - L - M

D) K - L - N - M olaylarından hangileri gerçekleşir?

E) N - L - M - K A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV

B D) I, II ve IV E) I, III ve IV
İ
Y
2. Kalp kardiyak döngüsü içinde meydana gelen evreler O
aşağıda şematize edilmiştir. T 5. Aşağıdaki şekilde insanın dolaşım sisteminin ana bileşen-
İ
K leri şematik olarak gösterilmiştir.

I II

0,4 sn

IV III
0,3 sn 0,1 sn

Buna göre;

I. Kulakçık sistolü - karıncık sistolü

II. Kulakçık diastolü - karıncık diastolü
III. Kulakçık sistolü - karıncık diastolü
IV. Kulakçık diastolü - karıncık sistolü
hangilerinin kardiyak döngü içinde aynı zaman dilimin-
de hiçbir zaman meydana gelmesi beklenmez?
A) Yalnız I B) Yalnız II
D) I ve IV E) II ve IV
Buna göre I, II, III ve IV ile simgelenen damarlarda aşa-
ğıdakilerden hangisi ortaktır?
A) Doğrudan sağ kulakçığa açılma
B) Oksijen derişimi yüksek kan bulundurma
C) Epitel, kas ve bağ dokusu bulundurma
D) Karbondioksit derişimi yüksek kan içerme
C) II ve III
E) Yukarı doğru açılan tek yönlü kapakçıklar içerme
157
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
6. Aşağıdaki grakte damarlarda görülen kan basıncı deği- 8. Kalpte bulunan biküspit kapakçığın görevi aşağıdaki-
şimi gösterilmiştir. lerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Kanın sağ karıncıktan sağ kulakçığa geri dönmesini

Kan basıncı
(mmHg)

I20 önler.
50 B) Kanın karıncıklardan damarlara geçmesini sağlar.
I5
C) Kanın sol karıncıktan sol kulakçığa geçişini engeller.
I II III
Damarlar D) Kanın kulakçıklar arasında geçişini sağlar.

E) Kanın karıncıklar arasında geçişini sağlar.

Buna göre I, II ve III numaralı damarlar sırasıyla aşağı-
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Kılcal damar - Atardamar - Toplardamar

B) Atardamar - Toplardamar - Kılcal damar

C) Atardamar - Kılcal damar - Toplardamar

D) Toplardamar - Kılcal damar - Toplardamar

9. Kan plazması ve doku sıvısı arasındaki madde alış-
E) Toplardamar - Atardamar - Kılcal damar verişini açıklayan starling hipotezine göre hangi iki
basınç arasındaki fark madde alış verişinde etkilidir?

A) Kan basıncı - Ozmotik basınç

B B) Hidrostatik basınç - Turgor basıncı
İ
7. Aşağıdaki şekilde kalbin uyarılması sürecinde görev alan Y
Y C) Kan basıncı - Turgor basıncı
bölgeler gösterilmiştir. O
O
T C) Ozmotik basınç - Emme basıncı
İ
K
K
E) Emme basıncı - Turgor basıncı

10. Karaciğer atardamarında bulunan radyoaktif işaretli

Buna göre, kalbin uyarılması ve çalışması sürecinde; bir glikoz molekülünün tekrar karaciğer atardamarına
gelmesi sürecinde;
I. Sinoatriyal düğümde uyartının oluşması
II. Kulakçıkların kasılması I. karaciğer toplardamarı,
III. Atriyoventriküler düğümün uyarılması II. aort atardamarı,
IV. Uyartının purkinje lifleri ile karıncık kaslarına yayılması III. alt ana toplardamarı,
V. Karıncıkların kasılması IV. akciğer atardamarı,
V. akciğer toplardamarı
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki hangi seçe-
nekte sırası ile verilmiştir? yapılarından hangi sıra ile geçmelidir?

A) I – II – III – IV – V B) I – III – II – IV – V A) I - II - III - IV - V B) I - III - IV - V - II

C) II – I – III – IV – V D) II – III – I – IV – V C) II - IV - III - I - V D) III - V - IV - II - I
E) III – II – IV – I – V E) IV - V - II - III - I

158 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
D A D E C C A C A B
 BÖLÜM TESTİ 2 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde iki kardeşe ait kan testi sonuçları veril- 3. Aşağıdakilerden hangisi insan vücudunda bulunan
miştir. damarlarla ilgili doğru bir açıklama değildir?

Anti A Anti B Anti D Anti A Anti B Anti D

A) Akciğer atardamarı hariç bütün atardamarlar temiz
kan taşır.
1. kardeş 2. kardeş B) Akciğer toplardamarı hariç bütün toplardamarlar kirli
: Çökelme var, : Çökelme yok kan taşır.

C) Kılcal damarlar doku sıvısıyla madde alış verişini ya-

Buna göre,
pan damardır.
I. 1. kardeşin kan grubu AB Rh(-)’dir.
D) Atardamarların esneme kabiliyeti toplardamarlardan
II. 2. kardeşin kan grubu 0 Rh(+)’dir. fazladır.
III. Bu iki kardeş tek yumurta ikizi olabilir.
E) Tek yöne açılan kapakçıklar vücuttaki bütün toplarda-
ifadelerinden hangileri doğrudur? marlarda bulunur.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

4. Aşağıdaki graklerde atar, toplar ve kılcal damarlardaki

kan akış hızı, kan damarlarının enine kesit alanı ve kan
basıncı arasındaki ilişki gösterilmiştir.

B Toplam yüzey alanı

İ
Alan (cm2)

Y
O
T Damar
2. Aşağıdaki grak bir insanın kanında bulunan X ve Y anti- İ çeşidi
K
Hız (cm/san)

jenine karşı üretilen antikor miktarının zamana bağlı deği-

şimini göstermektedir.
Damar
çeşidi
X antikoru
Antikor miktarı

Atardamar Toplardamar
Y antikoru Kılcaldamar
Basınç (mm Hg)

1 2 3 4 5 6 7 8
Zaman (gün) Damar
çeşidi
Buna göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
Grafiklerdeki verilere göre;
A) 6. günde Y antijeni ile ikinci kez karşılaşılmıştır.
I. Kan basıncı toplardamarda en düşük düzeydedir.
B) 1. günde X antijeni ile ilk kez karşılaşılmıştır.
II. Her üç damarda da kanın akış hızı artıkça kan basıncı
C) 7. günde kanda hem X hem de Y antijenlerini tanıyan da artar.
hafıza hücreleri vardır
III. Kan kalpten uzaklaştıkça akış hızı sürekli azalır.
D) 1. ve 3. günler arasında bağışıklık ikincil tepkisini ver-
miştir. ifadelerinden hangileri doğrudur?

E) 3. ve 4. günler arasında Y antijeni içeren aşı yapılmış A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

olabilir.
D) I ve III E) I, II ve III

159
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
5. Aşağıdaki şekilde insana ait bir miktar kanın santrifüj edil- 7. Kalbin sol karıncığındaki miyokart tabakasının kalbin
dikten sonra kandaki yapıların yoğunluklarına göre deney diğer bölgelerinden daha kalın olmasının nedeni aşa-
tüpündeki konumu gösterilmiştir. ğıdakilerden hangisinde açıklanmıştır?

A) En fazla kan taşıyan odacık olması

B) Temiz kan taşıyor olması

Kan plazması
C) Kirli kan taşıyor olması
I
II D) Bütün vücuda kan pompalıyor olması

III E) En büyük odacık olması

Buna göre numaralı bölgelerde bulunan kan hücreleri

aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

I II III
A) Trombosit Eritrosit Lökosit 8. Alt ana toplardamarındaki radyoaktif işaretli bir amino
asitin aortta gözlenmesi için kalbin;
B) Trombosit Lökosit Eritrosit
C) Eritrosit Lökosit Trombosit I. sol kulakçık,
D) Lökosit Eritrosit Trombosit II. sağ kulakçık,
E) Lökosit Trombosit Eritrosit III. sol karıncık,
B IV. sağ karıncık
İ
Y
Y odacıklarından hangi sıra ile geçmelidir?
O
O
T
İ A) I - II - III - IV B) II - IV - I - III
K
K
6. Antikorlar antijenlerine özgün proteinler olup, vücudun ak- C) II - III - IV - I D) III - II - IV - I
tif savunma sisteminin bir parçasıdır.
E) IV - II - III - I

Aşağıda antikorlar ve sağladığı bağışıklık ile ilgili ve-

rilen açıklamalardan hangisinde yanlışlık yapılmıştır?

A) Hasta olma ile vücudun → Uzun süreli bağışıklık 9. Savunma sistemi hastalıklarından biri olan kan uyuşmaz-
ürettiği antikorlar sağlar lığında annenin ürettiği anti Rh fetüse geçerek fetüsün ka-
nında çökelme meydana getirir. Genellikle birinci çocukta
B) Anne sütü ile beslenen → Kısa süreli bağışıklık sorun yaşanmazken, ikinci çocukta sorun yaşanır.
bebeğe geçen anti- sağlar
korlar Bu durumun ortaya çıkmasında anne, çocuk ve baba-
nın kan grupları aşağıda verilenlerden hangisindeki
C) Aşı olma ile vücudun → Uzun süreli bağışıklık gibi olabilir?
ürettiği antikorlar sağlar

Anne Çocuk Baba

D) Serum ile başkasından → Uzun süreli bağışıklık
A) A Rh(+) B Rh(+) AB Rh(+)
alınan antikorlar sağlar
B) A Rh(-) B Rh(+) B Rh(+)
E) Plasenta ile anneden → Kısa süreli bağışıklık C) 0 Rh(+) A Rh(-) A Rh(-)
bebeğe geçen anti- sağlar
D) AB Rh(-) B Rh(-) B Rh(+)
korlar
E) 0 Rh(-) B Rh(-) B Rh(-)

160 1 2 3 4 5 6 7 8 9
C B E A B D D B B
 BÖLÜM TESTİ 3 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insanın kan dolaşımı şematik olarak 3. Aşağıdaki grakte atar, toplar ve kılcal damar boyunca X
gösterilmiştir. faktörünün değişimi gösterilmiştir.
Beyin
X faktörü

Akciğerler 1

2 Atar Kılcal Toplar

damar damar damar

Damarlar
3
4
Buna göre, X;

I. kan basıncı,
II. kan akış hızı,
Karaciğer
III. toplam kesit alanı

5 6 faktörlerinden hangileri olabilir?

Böbrekler

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Bacaklar D) I ve II E) II ve III
Buna göre, verilen damarlardan hangileri küçük kan
dolaşımına ait olup karbondioksit yoğunluğu bakı-
B
mından zengindir? İ
Y
O 4. Kalbi oluşturan tabakalarla ilgili aşağıdakilerden han-
A) Yalnız 2 B) 4 ve 5 C) 2, 4 ve 5
T gisi yanlıştır?
İ
D) 2, 3 ve 6 E) 1, 2, 4, 5 ve 6
K
A) Tabakalar içten dışa doğru endokart - miyokart - peri-
kart şeklinde sıralanır.

B) Kalp kasının bulunduğu tabaka miyokarttır.

C) Sinirlerin bulunduğu tabaka endokarttır.

D) Perikart çift katlı bağ dokusundan yapılmıştır.

2. İnsanın dolaşım sistemi yapılarına ait bazı tanımlar şöy-
ledir: E) Perikart tabakasında bulunan perikart sıvısı kalbi dar-
belere karşı korur.
• Kalbi besleyen damardır.
• Kulakçıkların kasılmasını uyaran sinir düğümüdür.
• Sağ kulakçık ve sağ karıncık arasındaki kapakçıktır.
• Kalbin tek katlı epitelden oluşan tabakasıdır. 5. Vücudumuzdaki damarlarla ilgili,

Yukarıda özelliği belirtilmeyen yapı aşağıdakilerden I. Kalpteki kanı vücuda atardamarlar taşır.
hangisinde verilmiştir? II. Toplardamardaki kan basıncı, atardamardaki kan
basıncından fazladır.
A) Koroner damar
III. Kılcal damarlar doku sıvısı ile madde alış verişi yapar.
B) Atrioventiküler düğüm
bilgilerinden hangileri doğrudur?
C) Triküspit kapakçık

D) Sinoatrial düğüm A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) Endokart D) I ve III E) II ve III

161
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
6. Kalbin kanı bir defa pompalayıp tekrar kanla dolmasına 8. Aşağıda insana ait kalbin şekli şematize edilmiştir.
“kalp döngüsü” denir.
II
IV
Aşağıdaki şekilde kalp döngüsünde gerçekleşen olaylar
şematik olarak gösterilmiştir.
I

(0,15 s)
K
K: Kulakçıkların kasılması
V
(0,40 s) (0,30 s) L: Karıncıkların kasılması
M L M: Kalbin dinlenmesi

III

Buna göre numaralı bölgelerden hangileri karbondiok-

Kalp döngüsünde gerçekleşen olaylar ile ilgili aşağı- sitçe zengin kan taşır?
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I ve II B) II ve IV C) II, III ve IV
A) K evresinde triküspit ve biküspit kapakçıklar açılır ve
kan kulakçıklardan karıncıklara geçer. D) III, IV ve V E) I, II, IV ve V
B) L evresinde yarım ay kapakçıkları açılır ve karıncıklar-
daki kan atardamarlara geçer.

C) M evresinde kulakçık ve karıncıklar birlikte gevşer.

D) Kulakçık ve karıncıklar antagonist (zıt) çalışır. 9. Kalp ritminin düzenlenmesinde rol oynayan bazı faktörler
B aşağıda verilmiştir.
E) Kalp döngüsünde kulakçıkların kasılma süresi karın- İ
cıkların kasılma sürecinden fazladır. Y
Y I. Adrenalin, nöradrenalin ve tiroksin hormonlarının artışı
O
O
T II. Sempatik sinirlerin uyarılması
İ
K
K III. Parasempatik sinirlerin uyarılması
IV. Kandaki CO2’nin artması
7. Kalbin çalışmasında etkili olan bazı faktörler şöyledir: V. Vücut sıcaklığının normalin üstüne çıkması

I. Kafein ve tein gibi bazı maddeler Verilen faktörlerden hangisi kalbin çalışma hızını ar-
tırmaz?
II. Vagus sinirinin salgıladığı asetilkolin
III. Vücut sıcaklığının düşmesi A) I B) II C) III D) IV E) V
IV. Adrenalin ve tiroksin hormonları
V. Kandaki CO2 yoğunluğunun artışı

Buna göre, kalbin çalışmasını artıran ve azaltan fak-

törler aşağıdaki hangi seçenekte doğru olarak eşleş- 10. Kan damarlarının zedelenmesi sonucu devreye giren
tirilmiştir? kan pıhtılaşma mekanizmasında;

Kalp ritmini artıran Kalp ritmini azaltan I. trombin,

faktörler faktörler II. trombus (pıhtı)
A) I, II ve IV III ve V III. fibrin
B) I, IV ve V II ve III
yapıları hangi sıraya göre oluşur?
C) II, III ve IV I ve V
D) II ve III I, IV ve V A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

E) II, III ve V I ve IV D) II - III - I E) III - I - II

162 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A B B C D E B D C B
 BÖLÜM TESTİ 4 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde bir bireye ait kan grubu tayininin aşama- 3. Aşağıdakilerden hangisi toplardamarlarda kan akışını
ları ve sonucu gösterilmiştir. etkileyen faktörlerden biri değildir?

Test :Kan damlası A) Arkadan gelen kanın önden giden kanı itmesi
tablası
B) Tek yöne açılan kapakçıklarla kanın geriye dönüşünü
Serumlar damlatılır
engellemesi
Anti A Anti B Anti D
: Çökelme var, C) Kan basıncının en yüksek olduğu damarlar olması

: Çökelme yok D) Soluk alma esnasında göğüs iç basıncının azalması

E) Kulakçıkların gevşemesi ile kalbin emme kuvvetinin

Buna göre bu bireyle ilgili,
artması
I. B Rh(+) kan grubuna sahiptir.
II. Kan plazmasında Anti A antikoru bulundurur.
III. AB Rh(-) kan gruplu bireyden kan alabilir.
4. İnsanda böbrekten geri emilen ve toplardamara veri-
ifadelerinden hangileri doğrudur?
len bir üre molekülünün beyin kılcallarında görülme-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sine kadar geçen süreçte;

D) II ve III E) I, II ve III I. akciğer topları

II. şah damarı
III. aort
B IV. alt ana toplardamar
İ
Y
V. akciğer atarı
O
2. Aşağıdaki grakte bir insanın kanında zamana bağlı ola- T damarlarından hangi sıra ile geçmesi beklenir?
rak X antijenine karşı ürettiği antikor miktarı gösterilmiştir. İ
K A) I - IV - II - V - III B) I - V - IV - II - III

C) IV - V - I - III - II D) V - I - IV - III - II
Antikor miktarı

E) IV - I - V - III - II

1 2 3 4 5 6 7 8
Zaman (gün)

Buna göre, 5. Vücudun savunma sistemi ile ilgili aşağıdaki ifadeler-

den hangisi yanlıştır?
I. X antijeni ile ilk karşılaşma 2. gün olmuştur.
II. 2. ve 6. günler arasında kazanılan bağışıklık birincil A) Enfeksiyon sırasında yükselen vücut sıcaklığı, mikrop-
bağışıklıktır. ların ölümüne neden olur.
III. 6. gün X antijeni ile ikinci kez karşılaşılmıştır. B) Yangısal tepki sonucunda ilgili bölgede kızartı ve şişlik
IV. 6. günde daha kısa sürede ve çok miktarda antikor oluşur.
üretilmesinin nedeni kanda bulunan hafıza hücrele-
C) Fagositik akyuvarlar ve antimikrobiyal proteinler sa-
ridir.
vunmanın ikinci hattını oluşturur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Deri, tükürük, mukus ve mide özsuyu gibi salgılar bi-
rinci savunma hattını oluşturur.
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
E) Savunmanın üçüncü hattı, birinci ve ikinci hattı geçen
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
patojenlere ayrım yapmadan saldıran yapılardan olu-
şur.
163
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
6. Aşağıdaki şekilde karaciğer ve karaciğerin bağlı olduğu 9. Kılcal damar boyunca kan basıncı ve ozmotik basınç de-
damarlar numaralandırılarak gösterilmiştir. ğişimi I. grakteki gibi olan bir insanın bir süre sonra kan
basıncı ve ozmotik basınç değişimi II. grakte gösterildiği
Karaciğer
gibi ölçülmüştür.
toplardamarı
(II)
Basınç (mmHg) Basınç (mmHg)

32 ba Kan 42 ba Kan
sın sın
cı cı Ozmotik
Ozmotik basınç
22 basınç 22

15 15
Kılcal Kılcal
damar damar
Karaciğer Kan akış yönü Kan akış yönü
Kapı atardamarı I.grafik II.grafik
toplardamarı (I)
(III)
Buna göre bu insanda aşağıdaki değişimlerden hangi-
si gerçekleşmez?
Şekilde numaralandırılan damarlarla ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır? A) Kandan doku sıvısına madde geçiş hızı artmıştır.

A) II numaralı damar karbondioksit bakımından zengindir. B) Doku sıvısından kana madde geçişi hızlanmıştır.

B) Tokluk anında III numaralı damardaki glikoz miktarı II C) Doku sıvısı miktarı artarak ödem oluşumu görülebilir.
numaralı damardaki glikoz miktarından fazladır. D) Kanındaki adrenalin hormon seviyesi artmış olabilir.
C) I numaralı damar oksijen bakımından zengindir. E) Sempatik sinirlerin etkisine girmiş olabilir.
D) Açlık anında III numaralı damarda glukoz bulunmaz. B
İ
E) III numaralı damar karbondioksit bakımından zengindir. Y
Y
O
O
T
İ 10. Pıhtılaşması engellenmiş bir miktar kan, santrifüj edildik-
K
K ten sonra kandaki maddelerin yoğunluklarına göre dizilimi
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
7. Toplardamarlarda kanın akışında;

I. çizgili kaslar,


II. düz kaslar,

X
III. kalp kası

faktörlerinden hangileri etkilidir?

Kan hücreleri

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III Buna göre X ile belirtilen kısımdan pıhtılaştırma fak-

törleri uzaklaştırıldıktan sonra elde edilen sıvıda;

I. fibrinojen
II. amino asit
8. Aşağıdakilerden hangisi dolaşım sistemi hastalıkla- III. oksijen
rından biri değildir? IV. albumin

A) Anemi B) Lösemi moleküllerinden hangilerine rastlanabilir?

C) Hipertansiyon D) Raşitizm A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV

E) Varis D) I, II ve III E) II, III ve IV

164 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
B E C C E D E D B E
 BÖLÜM TESTİ 5 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insanın dolaşım sistemi şematik olarak 4. İnsan kanında;
gösterilmiştir.
I. kanın pıhtılaşması,
Baş bölgesi
II. vücut savunması,
III. solunum gazlarının taşınması
V
görevlerini yerine getiren kan hücreleri aşağıdakiler-
Akciğer den hangisinde doğru verilmiştir?

I II III
A) Lökosit Eritrosit Trombosit
IV B) Lökosit Trombosit Eritrosit

Sindirim C) Trombosit Lökosit Eritrosit

Karaciğer
organları D) Trombosit Eritrosit Lökosit
III
E) Eritrosit Lökosit Trombosit

II Böbrekler I

Bacaklar

5. Aşağıdakilerden hangisi özgül olmayan savunma me-

Şekilde numaralandırılan damarlardan hangilerinde
B kanizmalarından değildir?
glikojen moleküllerinin bulunması beklenmez?
İ
Y A) Nötrollerin fagositozla bakterileri etkisiz hale getirmesi
A) Yalnız IV B) I ve V C) I, II ve III O
T B) Bazollerin salgıladığı histamin ile kılcaların geçirgen-
D) III, IV ve V E) I, II, III, IV ve V İ
K liğinin artması

C) Derideki ter bezlerinden antimikrobik maddelerin sal-

gılanması
2. Aşağıdakilerden hangisi olgun alyuvar hücrelerinin D) T lenfositlerin yabancı antijenleri tanıyarak hücresel
özelliklerinden biri değildir? bağışıklık yapması

A) ATP ihtiyacını oksidatif fosforilasyondan karşılar. E) Virüsle enfekte olmuş hücrelerin ürettiği interferonlar
ile bağışıklık hücrelerinin uyarılması
B) Hemoglobin proteini sayesinde kana kırmızı renk verir.

C) Solunum gazlarını taşır.

D) Kemik iliğinde üretilir.

E) Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça sayı-

ları artar. 6. Savunma sistemi hücrelerinden olan akyuvarlarda;

I. protein sentezi,
II. mayoz bölünme,
3. Aşağıdakilerden hangisi insana ait kan plazma prote-
III. oksijenli solunum
inlerinden biri değildir?
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenmez?
A) Albumin B) Globulin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) Hemoglobin D) Fibrinojen
D) I ve II E) II ve III
E) Antikor

165
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 5
7. Kandaki alyuvar sayısını; 10. ∑ Kanın ozmotik basıncının ayarlanması
∑ Vücut sıcaklığının ayarlanması
I. cinsiyet,
∑ Besin ve oksijenin organlara iletimi
II. hormon,
∑ Hasar gören damarlarda kan pıhtısının oluşturulması
III. rakım,
IV. enfeksiyon Yukarıdaki görevler düşünüldüğünde kan dokunun;

faktörlerinden hangileri etkiler? I. taşıma,

II. koruma,
A) Yalnız III B) I ve IV C) I, II ve III
III. savunma,
D) I, III ve IV E) II, III ve IV IV. düzenleme

görevlerinin hangilerinden bahsedilmemiştir?

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

8. I. Ter bezi D) III ve IV E) II, III ve IV

II. Tükrük bezi
III. Timüs bezi

Yukarıdaki yapılardan hangileri ürettikleri yapılar ile

özgül bağışıklık sağlar?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 11. Wuchereria bancrofti ve Brugia malayi, insanlarda lenf kıl-
B callarını tıkayarak l hastalığına neden parazit canlılardır.
İ
D) I ve II E) I ve III Y
Y
O
O
Buna göre bu parazitler;
T
İ
K
K I. doku sıvısının artışı,
II. doku bölgesinde ödem,
9. Damarlar boyunca kan akış hızı değişimi aşağıdaki gra- III. kan dolaşımı ve lenf dolaşımında aksama
kte gösterilmiştir.
olaylarından hangilerine neden olur?

35 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Ka akış hızı

28
(cm/s)

21 D) II ve III E) I, II ve III
14
7
I II III
Damarlar

Buna göre I, II ve III numaralı damarlarla ilgili aşağıda-

ki bilgilerden hangisi yanlıştır? 12. İnce bağırsak villuslarından emilen D vitaminin kan do-
laşımına katıldığı damar aşağıdakilerden hangisidir?
A) I numaralı damar kan basıncı en yüksek olan damardır.

B) II numaralı damar kan basıncı en düşük olan damardır. A) Sağ köprücük altı toplardamarı

C) III numaralı damarda tek yöne açılan kapakçıklar bulu- B) Sol köprücük altı toplardamarı
nabilir. C) Üst ana toplardmarı
D) III numaralı damar en geniş çaplı damardır. D) Alt ana toplardamarı
E) II numaralı damar tek katlı epitel dokudan oluşur. E) Göğüs lenf kılcalı

166 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E A C C D B C C B A E B
 BÖLÜM TESTİ 6 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insan kalbinin kulakçık ve karıncıkları 4. Aşağıdakilerden hangisi lenf dolaşımının görevlerin-
numaralandırılarak gösterilmiştir. den biri değildir?
Aort
A) Lenf sıvısındaki mikroorganizmaların süzülmesi

B) Doku sıvısının fazlasını kan dolaşımına kazandırması

III C) Villuslardaki kan kılcallarının emilim ile alamadığı be-
I
sinleri kana kazandırması
IV D) Lökositlerin olgunlaşmasını sağlayarak bağışıklık sis-
II
temini güçlendirmesi

Alt ana E) Eritrositlerin üretimini sağlayarak dolaşıma kazandır-

toplardamar ması
Buna göre, küçük dolaşımın başladığı ve bittiği bölüm-
ler ile büyük dolaşımın başlayıp bittiği bölümler aşağı-
dakilerin hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?

Küçük dolaşım Büyük dolaşım 5. Zarar görmüş ya da mikroorganizmalar tarafından en-

A) I - II III - IV fekte olan dokuda meydana gelen yangısal tepki (ilti-
haplanma) esnasında;
B) I - IV III - II
C) II - I IV - III I. makrofajların mikroorganizmaları fagosite etmesi,
D) II - III IV - I II. bazofillerin histamin salgılaması,
E) IV - I II - III B III. monositlerin kılcal damardan dokuya geçmesi,
İ
Y IV. monositlerin kan yolu ile yaralı bölgeye ulaşması
O
T olayları hangi sırada gerçekleşir?
2. Kanda bulunan; İ
K A) I - II - III - IV B) II - I - III - IV
I. lökosit,
C) II - IV - III - I D) III - II - I - IV
II. antikor,
E) IV - II - I - III
III. eritrosit,
IV. şilomikron

yapılarından hangilerinin lenf sıvısında bulunması

beklenmez?

A) Yalnız III B) I ve III C) I, II ve III 6. ∑ Kalbi besleyen damarlardır.

D) I, III ve IV E) II, III ve IV ∑ Karıncıkların kasılmasıyla damarda oluşan basınçtır.

∑ Doku sıvısının aşırı artışıdır.
∑ Hücresel bağışıklık yapan hücrelerdir.
3. Vücudumuzun sağ tarafının len ile sol tarafının len Yukarıda tanımı yapılmayan yapı aşağıdakilerden
ilk olarak aşağıdaki damarların hangisinde karşılaşır? hangisinde verilmiştir?

A) Alt ana toplardamarı A) Büyük tansiyon

B) Sol köprücük altı toplardamarı B) T lenfositi

C) Sağ köprücük altı toplardamarı C) Lenf düğümü

D) Ödem
D) Üst ana toplardamarı
E) Koroner damar
E) Kapı toplardamarı
167
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 6
7. Kan dolaşımında bulunan; 10. Kan dolaşımına ait toplardamarlar;

I. kılcal damar, I. tek yöne açılan kapakçık bulundurma,

II. atardamar, II. düşük sıvı basıncına sahip olma,
III. toplardamar, III. alyuvar hücresi bulundurma
IV. kalp
özelliklerinden hangileri ile lenf toplardamarına ben-
yapılarından hangileri lenf dolaşımında da bulunur? zerlik gösterir?

A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I, II ve III E) II, III ve IV D) I ve III E) II ve III

8. Bir insanda; 11. İnsanda kanda bulunan;

I. kandaki karbondioksit yoğunluğunun artması, I. alyuvar,

II. parasempatik sinirlerin uyarılması, II. akyuvar,

III. kandaki adrenalin miktarının artması, III. kan pulcuğu

IV. kandaki tiroksin miktarının azalması hücrelerinden hangileri çekirdeksizdir?

durumlarından hangileri kalbin çalışma hızını artırır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III B D) I ve III E) II ve III

İ
D) III ve IV E) II, III ve IV Y
Y
O
O
T
İ
K
K 12. İnsan dolaşım sistemine ait çeşitli damarların bazı özel-
9. Aynı antijene karşı vücudun gösterdiği birinci ve ikinci ba- likleri şunlardır:
ğışıklık tepkisi aşağıdaki grakte gösterilmiştir.
I. K damarı: CO2 oranı O2 oranından yüksek olup doku
Antikor miktarı hücreleri ile kan arasında madde alış–verişi gerçek-
leşmez.
İkinci tepki
II. L damarı: O2 oranı CO2 oranından yüksek olup kan-
daki kan ile çevresi arasında madde alışverişi gerçek-
Birinci tepki leşmez.
ı ı ı ı ı ı
III. M damarı: O2 oranı CO2 oranından yüksek; doku hüc-
0 1 2 4 6 8 Gün
releri ile kan arasında madde alış–verişi gerçekleşir.
Buna göre; IV. N damarı: Kandaki O2 ve glikoz doku hücrelerine
geçer.
I. Birinci tepkide oluşan antikor miktarı ikinci tepkide
oluşan antikor miktarından fazladır. Bu damarlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
II. İkinci tepkide daha kısa sürede antikor üretilir. yanlıştır?

III. Birinci tepkide oluşan antikor, ikincil tepkiye göre daha A) K, akciğer atardamarı olabilir.
uzun süre etkilidir.
B) L, karaciğer atardamarı olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) M, karaciğer kılcal damarı olabilir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) N, akciğer toplardamarı olabilir.

D) I ve II E) I, II ve III E) K, atardamar; L toplardamar olabilir.

168 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D A D E C C A B B C D D
 BÖLÜM TESTİ 7 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. Kılcal damar boyunca kan sıvısı ve doku sıvısı arasında 3. Aşağıdakilerden hangisi kan dokunun görevlerinden
madde geçişi sırasında, kan basıncı ve kanın ozmotik ba- biri değildir?
sınç değişimi aşağıdaki grakte gösterilmiştir.
A) Hormonları hedef organlara taşıma
Basınç (mmHg)

32 B) Atıkları boşaltım organlarına taşıma

Ozmotik
basınç
22 C) Vücudu mikroorganizmalara karşı savunma
K
basan
ıncı
15 D) Vücudu aşırı kan kayıplarına karşı koruma
Kılcal damar
A B C E) Vücuttan metabolik atıkları uzaklaştırma
Kan akış yönü

Buna göre,

I. A bölgesinde kandan doku sıvısına glikoz molekülle- 4. 1 mm3 kanda bulunan alyuvar, akyuvar ve kan pulcuk-
rinin geçişi olur. larının miktarı aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
II. Kan basıncı etkisiyle kandan doku sıvısına geçen rak karşılaştırılmıştır?
madde miktarı, doku sıvısından kana geçen madde
miktarından fazladır. A) Alyuvar > Kan pulcuğu > Akyuvar

III. B bölgesinde kan basıncı etkisiyle madde geçişi olma- B) Akyuvar > Alyuvar > Kan pulcuğu
sı beklenmez.
C) Akyuvar > Kan pulcuğu > Alyuvar
IV. C bölgesinde kandan doku sıvısına madde geçişi
D) Kan Pulcuğu > Akyuvar > Alyuvar
hızlanır.
E) Kan pulcuğu > Alyuvar > Akyuvar
ifadelerinden hangileri doğrudur? B
İ
Y
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV O
T
D) I, II ve III E) II, III ve IV İ
K
5. Aşağıdakilerden hangisi hücresel bağışıklık sağlayan
lökositlerdendir?

2. Kan hücrelerinin bazı özellikleri şöyledir:

A) B lenfositi B) Monosit C) Nötrol
I. Olgunlaşma sürecinde çekirdek ve organellerini kay- D) T lenfositi E) Bazol
betme
II. Antikor üretebilme
III. Solunum gazlarını taşıma 6. İnsanda, bir doku kılcal damarının atardamar ucundan
IV. Aktif hareket edebilme toplardamar ucuna doğru kanın ozmotik basınçı sabit
V. Fagositoz yapabilme kalmayıp artsaydı;

Bu özelliklerden alyuvar ve akyuvara ait olanlar, aşa- I. dokularda oluşan metabolizma artıklarının kılcal
ğıdakilerin hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? damarlara daha kolay geçmesi,
II. kandaki besin ve oksijenin kılcal damardan doku sıvı-
Alyuvara ait olanlar Akyuvara ait olanlar sına daha kolay geçmesi,

A) I ve II III, IV ve V III. doku sıvısının artmasına bağlı olarak ödemlerin oluş-

ması
B) IV ve V I, II ve III
C) II, III ve IV I ve V durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenirdi?

D) II, IV ve V I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
E) I ve III II, IV ve V
D) II ve III E) I, II ve III

169
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 7
7. Kan plazması ile ilgili, 10. Aşağıdaki tabloda bağışıklıkta savunmanın birinci, ikinci
ve üçüncü hattı ile ilgili açıklamalar verilmiştir.
I. Vücuda giren mikroorganizmalara karşı antikor üretir.
II. Besin maddelerini doku ve organlara taşır. Savunmanın Savunmanın Savunmanın
birinci hattı ikinci hattı üçüncü hattı
III. Kan hücreleri için besleyici madde içerir.
IV. Hormonları hedef organlara taşır. K Fagositoz yapan alyuvarlar B lenfositleri

ifadelerinden hangileri doğrudur? Mide asiti M T lenfositleri

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV L Doğal katil hücreleri

D) I, II ve IV E) II, III ve IV + : Belirtilen olay meydana geliyorsa

– : Belirtilen olay meydana gelmiyorsa

Buna göre tabloda harfler ile gösterilen yerlere (K,L,M)

gelmesi gereken açıklama aşağıdakilerden hangisin-
8. İnsanda bulunan toplardamarların yapısı ve zyolojisi
de doğru olarak verilmiştir?
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
K L M
A) Atardamarlara göre kan basınçları daha yüksektir.
A) Deri Yangısal tepki Antimikrobiyal proteinler
B) Vücudun alt kısmındaki toplardamarlarda tek yönlü
B) Göz yaşı Deri Mukus
açılan kapakçıklar bulunur.
C) Deri Mukus Yangısal tepki
C) İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi bu damarlardaki
kanın akışını hızlandırır. D) Mukus İnterferon Antimikrobiyal proteinler
B
İ E) İnterferon Lenfositler Deri
D) Atardamarlara göre yapılarındaki elastik lif miktarı da- Y
ha azdır. O
T
E) İçerdikleri kanın hareket yönü vücuttan kalbe doğrudur. İ
K
11. Aşağıdakilerin hangisi kazanılmış bağışıklığa örnek
verilebilir?
9. Aşağıdaki grakte X antijenine karşı kanda üretilen antikor
A) Nötrollerin vücuda giren virüsleri fagositozla etkisiz
miktarının zamana bağlı değişimi gösterilmiştir
hale getirmesi.

B) B lenfositlerinin antikor üretme yeteneğinin olması.

Antikor miktarı

C) Kabakulak geçirmiş bir çocuğun vücuduna giren kaba-

kulak etkenine karşı antikor üretmesi.

D) Deriden salgılanan ter ve yağda anti mikrobik madde-

1 2 3 4 5 lerin olması.
Zaman (gün)
E) Midenin salgıladığı HCl ile mikroroganizmaların etkisiz
Buna göre bu tarz bir bağışıklıkta; hale getirilmesi.

I. B lenfositi,
II. T lenfositi,
III. nötrofil 12. Aşağıdakilerden hangisi savunmanın ikinci hattında
fagositoz yaparak savunma yapmaz?
hücrelerinden hangileri görev alır?
A) Nötrol B) Eozinol C) Monosit
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Makrofaj E) Doğal katil hücreleri
D) I ve II E) II ve III

170 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D E E A D A E A A C C E
 BÖLÜM TESTİ 8 DOLAŞIM SİSTEMİ
1. İnsan kanı bir tüpe alınıp santrifüj cihazı ile yüksek hızda 4. Bir atardamarın yapısında bulunan;
döndürüldüğünde aşağıdaki gibi iki kısma ayrılır.
I. tek katlı yassı epitel,
II. bağ doku,
III. düz kas,
 

IV. bol elastik lif

X
kısımlarının hangileri kılcal ve toplar damarlarda ortak
olarak bulunur?

Y A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II, III ve IV E) I, III ve IV

Santrifüj sonucu iki kısma ayrılan X ve Y ile ilgili olarak;

I. X kısmı kan plazması olup tamamı inorganik bileşik- 5. Aşağıda insana ait kalbin yapısı şematize edilmiştir.
lerden oluşur.
IV
II. Kanda bulunan tüm kan hücreleri Y kısımdadır.
III. Hem X hem de Y de oksijen ve karbondioksit taşınır.
IV. Hormonlar X kısmında üretilir. V

verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

I
III
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III B
İ
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Y
O
T II
İ
K Buna göre numaralı bölgelerle ilgili aşağıdaki bilgiler-
den hangisi yanlıştır?
2. I. Mide asidi (HCl)
II. Deri A) I numaralı kısım IV numaralı damara kan pompalar.
III. İnterferonlar B) V numaralı damar akciğer atardamarı olup, temiz kan
IV. Doğal katil hücreleri taşır.

Yukarıdakilerden hangileri özgül olmayan savunma- C) III numaralı kısım sağ kulakçık olup, kirli kan taşır.
nın 2. hattında yer alır? D) IV numaralı damar aort olup, bütün vücuda temiz kan
götürür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) II numaralı kısım sağ karıncık olup kirli kan taşır.
D) III ve IV E) I, III ve IV

6. Aşağıda verilen faktörlerden hangisi kalbin ritmini

hızlandırmaz?
3. Aşağıda verilen damarlardan hangisinin içindeki ka-
nın pH değerinin diğer damarlardakine göre daha dü- A) Vücudun viral bir hastalığa yakalanması
şük olması beklenir?
B) Kandaki oksijen oranının artması

A) Böbrek atardamarı B) Akciğer atardamarı C) Kandaki CO2 miktarının artması

C) Karaciğer atardamarı D) Aort D) Kan pH’sının düşmesi

E) Akciğer toplardamarı E) Kandaki tiroksin hormonunun artması

171
 DOLAŞIM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 8
7. Aşağıdaki grakte kan basıncının üç farklı damardaki du- 10. İnsanda karın çevresinden toplanan lenf sıvısı;
rumu gösterilmiştir
I. üst ana toplardamarı,

120 II. göğüs lenf kanalı,

III. peke sarnıcı,
Kanın basıncı (mmHg)

80
IV. sol köprücük altı toplardamarı
60

40 yapılarından hangi sırayla geçerek kalbin sağ kulak-

çığına ulaşır?
20
A) I – II – III – IV B) II – I – III – IV
0 Atardamar Kılcaldamar Toplardamar
C) II – III – I – IV D) III – II – I – IV
Buna göre, aşağıda verilen hangi zaman diliminde kan
E) III – II – IV – I
basıncının en düşük olması beklenir?

A) Kanın kalbi terkettiği anda

B) Kanın alt ana toplardamardan sağ kulakçığa girdiği

anda

C) Kanın böbrek nefronlarında süzüldüğü anda 11. Lenf dolaşımının temel işlevi aşağıdakilerden hangi-
D) Kanın beyne giriş yaptığı anda sidir?

E) Akciğerde temizlenen kanın kalbe girdiği anda A) Akciğerden kana geçen oksijenin dokulara taşınması-
B nı sağlamak
İ
Y B) Alyuvar hücrelerini üretip kan dolaşımına vermek
8. Lenf damarları; O
T C) Fazla doku sıvısını alarak kan dolaşımına katılmasını
I. antikor bulundurması, İ sağlamak
K
II. tek yönlü açılan kapakçık taşıması, D) Kandaki yaşlanmış alyuvarları karaciğere taşımak
III. lökosit bulundurması E) Kan basıncı yükseldiğinde fazla kanı depolamak
özelliklerinden hangileri bakımından toplardamarlara
benzerlik gösterir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
12. Kılcal damarların damar duvarı atar ve toplardamarlara
göre daha incedir.

9. Dolaşım sisteminde görülen; Bu durum;

I. oksijen miktarında artma, I. madde alışverişine olanak sağlama,

II. karbondioksit miktarında azalma, II. yüksek kan basıncına karşı dayanıklılığı artırma,

III. üre miktarında azalma, III. kanın akışını kolaylaştırma

IV. besin miktarında artma olaylarından hangilerini sağlamaya yöneliktir?

olaylarından hangileri büyük kan dolaşımında gerçek- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
leşebilir?
D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III

D) III ve IV E) II, III ve IV

172 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
C D B A B B B E D E C A
 BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

B Ö L Ü M

7 SOLUNUM SİSTEMİ
Hücrelerde organik besinlerin yıkılarak yapılarındaki kimyasal bağ enerji-
siyle ATP üretilmesine hücresel solunum denir. Hücrelerin canlılık faaliyetlerini
sürdürebilmesi ATP üretmelerine bağlı olduğundan solunum, canlılarda ge-
ce-gündüz kesintisiz devam eden bir süreçtir.

İnsanda oksijenin vücuda alınması ve hücresel solunum sonucu oluşan kar-

bondioksitin vücuttan uzaklaştırılması için görev yapan organların oluşturduğu
sisteme solunum sistemi denir. Alveol

CO2 fazla
Solunum sistemi ve dolaşım sistemi birlikte çalışarak solunum görevini ger- O2 az O2 fazla
çekleştirirler. O CO2 az
1 CO 2 2
2

Solunum;
Akciğer kılcalı
• Dış solunum
Doku kılcalı
• İç solunum
3 O 4
olarak ikiye ayrılır. 2
O2 fazla CO2 fazla
2
CO

CO2 az O2 az
1. Dış solunum
Akciğerler yoluyla havadan alınan oksijenin kana verilmesi ve kandaki kar- Doku hücreleri
bondioksitin yine akciğerler aracılığıyla dışarı atılması şeklinde gerçekleşen so-
Dış solunum (1 ve 2) ile iç solunum (3 ve 4)
lunuma dış solunum denir. (Şekildeki 1 ve 2 numaralı olaylar.)
şematik gösterimi

2. İç solunum
Vücuttaki doku hücreleri ve kan arasında gerçekleşen gaz alışverişine iç
solunum denir. İç solunumda kandan hücrelere oksijen, hücrelerden kana ise
karbondioksit ve su taşınır. (Şekildeki 3 ve 4 numaralı olaylar.) Hücrelerde tüm
yaşamsal olayların sürmesi için gerekli enerjiyi sağlayan iç solunumdur.

Hem dış solunumda hem de iç solunumda gaz alışverişi difüzyonla gerçek-

leşir. Bu nedenle gaz alışverişi pasif bir olay olup ATP gerektirmez.

İnsanda solunum sistemi; burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerler-

den meydana gelir.

173
BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ
Örnek Soru
Solunum sistemleriyle ilgili,
I. Gaz değişim yüzeyleri kılcal kan damar-
larıyla kaplıdır.
II. Gaz değişim yüzeyleri nemlidir.
III. Solunum gazları kan ile taşınır.
IV. Solunum gazlarının değişimi difüzyonla
gerçekleşir.
özelliklerinden hangileri tüm hayvanlar-
da ortaktır? (2015 - LYS)
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) III ve IV E) I, II ve IV
Çözüm: Tüm hayvanlarda bulunan solunum
organlarının yüzeyi gaz difüzyonunu sağlamak
için nemlidir. Solunum gazlarının değişimi difüz-
yonla sağlanır.
Cevap C
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
174
Burun
Burun, solunum sisteminin dışa açıldığı yapılardır. Hava, burundaki bir çift
burun deliğinden girerek burun boşluğuna alınır ve kısmen ısıtılır. Burun boş-
luğu epitel dokudan oluşan ve mukus salgılayan mukoza ile kaplıdır. Bir ltre
gibi görev yapan burundaki mukus, solunan havayı nemlendirir. Mukus aynı
zamanda solunan havayı kıllarla birlikte mikroplardan temizler. Burunla alınan
hava, toz ve mikroplardan arındırıldığı için ağızdan alınan havaya göre daha
sağlıklıdır.
Burun boşluğu
Yutak (Farinks)
Ağız boşluğu
Gırtlak (Larinks)
Pleura
Soluk borusu (Trake)
Bronş
Bronşiyol
Alveol
Alveol atar
toplar Alveol kılcalı
kılcalı
İnsanda solunum sisteminin genel yapısı
Yutak ve Gırtlak
Alınan hava, ağız ve burun boşluğunun açıldığı yutağa daha sonra da gırt-
lağa geçer. Gırtlak, soluk borusunun başlangıcında bulunur. Yutaktan gelen
havayı soluk borusuna iletir. Gırtlak, kıkırdak doku ve bağ dokudan yapılmıştır.
Gırtlağın yapısında ses tellerinin kısalmasını veya uzamasını sağlayan kaslar
bulunur. Gırtlağın üst kısmında ağızdan gelen besinlerin soluk borusuna kaç-
masını engelleyen gırtlak kapağı (epiglottis) bulunur. Yutkunma sırasında gırt-
lağın yukarı doğru hareketi ile bu kapak soluk borusunu kapatır, bunun dışında
sürekli açıktır.
Soluk Borusu (Trake)
Yaklaşık olarak 10-12 cm uzunluğunda olan soluk borusu, gırtlaktan sonra
yer alır. İç yüzü, aralarında mukus salgılayan goblet hücrelerinin de bulunduğu
silli epitel hücreleriyle kaplıdır.
Salgılanan mukus, ortamı ve alınan havayı nemlendirir. Alınan havadaki toz
ve yabancı maddeleri tutar. Tutulan bu yabancı maddeler soluk borusundaki
sillerin yutağa doğru tek yönlü hareketleri ve mukus ile birlikte dışarı atılır. Aynı
zamanda mukus, gelen havayı alveollere geçmeden nemlendirir. Soluk borusu
ve soluk borusunun iki kola ayrılarak oluşturdukları bronşlar at nalı biçimindeki
kıkırdak halkalarla desteklenmiştir. Kıkırdak halkaların bulunması ile solunum
borucuklarının sürekli açık kalması sağlanırken, basınç farkından dolayı boru-
cukların yapışıp solunumun engellenmesi de önlenmiş olur.
 BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

Akciğerler
Soluk borusu (trake) iki kola ayrılarak bronşları oluşturur. Bronşların biri
Örnek Soru
sol diğere, diğeri de sağ akciğere girer. Bronşlar da akciğerlerde bronşçuklara
İnsan solunum sisteminde, solunum yü-
(bronşiol) ayrılır. Bronşçuklar da alveol keseleriyle sonlanır. Akciğerlerde gaz
zeyinden birim zamanda daha fazla gaz
değişiminin yapıldığı çok sayıda alveol adı verilen hava keseleri bulunur. Her bir
alışverişinin gerçekleştirilmesinde;
akciğerde solunum yüzeyini arttıracak şekilde dizilmiş olan alveollerin toplam
I. alveollerin çok küçük olmasına karşın
sayısının 300 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.
toplam yüzey alanının büyük olması,
II. alveollerin duvarının çok ince ve iç
yüzeylerinin nemli olması,
Soluk borusu III. kandaki ve alveollerdeki oksijenin kısmi
basınç farkının düşük olması

durumlarından hangileri etkilidir?

Bronş
(2020 AYT)
Alveol
3 loplu
sağ akciğer A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
2 loplu
sol akciğer D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: Kan ile alveol boşluğundaki oksijenin

kısmi basınç farkının düşük olması, gaz difüzyo-
nunu düşürür.
Cevap C

Pleura

Diyafram Bronşiyol

Akciğerlerin yapısı

Kılcal damarlarla sarılı olan alveoller, gaz değişiminin yapıldığı yerlerdir ve

Not al...
esnek bir yapıya sahiptir. Alveol keselerinin iç yüzeyi nemli ve tek sıralı yassı
epitel hücrelerinden meydana gelmiş olup etrafı kılcal kan damarlarıyla dona- ....................................................................
tılmıştır. Havanın oksijeni alveol keseciğinden difüzyonla kan kılcalına geçer.
Kana geçen oksijen büyük oranda alyuvarlardaki hemoglobinle birleşerek doku ....................................................................
hücrelerine taşınır. Hücrelerde oluşan karbondioksit kanla taşınarak, alveolleri
....................................................................
saran kılcal damarlara geldiğinde buradan difüzyonla alveollere geçer. Böylece
gaz alışverişi gerçekleşir. ....................................................................

Alveolleri oluşturan bazı epitel hücreleri, alveolün iç yüzünü ince bir tabaka ....................................................................
şeklinde örten lipoproteinleri salgılar. Sürfaktan adı verilen bu salgı sayesinde
....................................................................
kılcallardan alveollere daha az su geçer ve solunumla su kaybı önlenir. Ayrıca
lipoproteinlerin alveollere esneklik kazandırmasıyla havanın dışarı daha kolay ....................................................................
atılması da sağlanır. Alveollerdeki yüzey gerilimini en aza indiren bu salgı aynı
zamanda akciğeri mikroorganizmalara karşı da korur. ....................................................................

Akciğerler sağ ve sol akciğer olmak üzere iki tanedir. Sol akciğer kendi ....................................................................
içinde iki loba, sağ akciğer ise üç loba ayrılmıştır. Sol akciğer sağa oranla daha
....................................................................
küçüktür. Çünkü hemen altında kalp bulunur. Her iki akciğer de pleura denilen
iki katlı zar ile örtülüdür. Bu iki zarın arasında pleura sıvısı bulunur. Bu sıvı, ....................................................................
kaburga hareketlerinin akciğerlere zarar vermesini engeller, soluk alıp vermeyi
....................................................................
kolaylaştırır.
175
BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

1. Soluk Alıp Verme Mekanizması

Örnek Soru Akciğerler kasılıp gevşeme özelliğine sahip değildir. Soluk alıp verme, di-
Aşağıda, insanda soluk alma ve soluk ver- yafram ve kaburgalar arası kasların kasılıp gevşemesi ve buna bağlı olarak da
me sırasında gerçekleşen bazı olaylar veril- akciğer hacmi ve basıncının değişmesi sonucu gerçekleşir.
miştir.
1 2 Soluk alma olayı: Akciğerlerdeki hava basıncı atmosfer basıncın altına düştü-
Diyafram kası Göğüs içi hacmi ğünde dışarıdaki hava akciğerlere dolar. Bu olaya soluk alma denir. Böylece al-
gevşer artar
veollerdeki oksijen yoğunluğu artar. Oksijen, alveolleri saran kılcal damarlardan
3 Alveoldeki 4 difüzyonla kana geçerken, kandaki karbondioksit alveollere geçer.
hava basıncı Ağızdan nefes
verilir
artar Soluk verme olayı: Soluk verme sırasında diyafram kası ve kaburgalar ara-
5 6 Alveoldeki sı kaslar gevşer. Bu sırada diyafram kası göğüs boşluğuna doğru kubbeleşir.
Diyafram kası hava basıncı Kaburgalar arası kaslar gevşediğinde kaburgaların uçları aşağıya doğru iner,
kasılır azalır
göğüs boşluğunun hacmi azalır. Akciğerlerdeki hava basıncı atmosfer basın-
7 Solunum 8 cının üzerine çıktığı için akciğerlerde sıkışan hava dışarı verilir. Bu olaya da
sistemine Göğüs içi hacmi
azalır soluk verme denir.
hava girer
Soluk verme sadece göğüs boşluğunun hacminin azalmasına bağlı ger-
çekleşmez. Aynı zamanda akciğerlerin geri yaylanma basıncının da etkisi var-
Buna göre, bu olaylardan soluk alma sı-
dır. Bu basınç, akciğerlerin yapısındaki elastik lier ve pleura boşluğundaki sıvı
rasında gerçekleşenler, aşağıdakilerin
tabakasının oluşturduğu yüzey gerilimiyle sağlanır.
hangisinde doğru sıralanmıştır?
(2014 - LYS Fen 2)
Hava Hava
A) 1 - 2 - 6 - 8 B) 5 - 2 - 3 - 7 girişi çıkışı
Kaburgalar
C) 5 - 2 - 6 - 7 D) 7 - 2 - 3 - 4

E) 7 - 3 - 2 - 5 Kaburgalar arası
kaslar

Çözüm: İnsanda soluk alma sırasında olayla- Akciğerler

rın gerçekleşme sırası,
• Diyafram kası kasılır.
• Göğüs içi hacmi artar. Diyafram
Diyafram Diyafram
• Alveoldeki hava basıncı azalır. kasılarak gevşeyerek
düzleşir kubbe şeklini alır
• Solunum sistemine hava girer.

şeklindedir.
Cevap C SOLUK ALMA SOLUK VERME

Kaburgalar arası kaslar kasılır ve kabur- Kaburgalar arası kaslar gevşer ve ka-
galar yukarı doğru yükselir. burgalar aşağı doğru iner.

Not al... Diyafram kası kasılarak aşağı doğru Diyafram kası gevşeyerek yukarı doğru
iner, düzleşir. çıkar, kubbeleşir.
....................................................................
Göğüs boşluğu genişler, hacmi artar, Göğüs boşluğu daralır, hacmi azalır, ba-
basıncı düşer. sıncı artar.
....................................................................

.................................................................... Dışarıdaki hava ciğerlere dolar. Akciğerlerdeki hava dışarı atılır.

....................................................................
Karın iç basıncı artar. Karın iç basıncı azalır.

176
 BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

a. Gaz Alışverişinin Denetlenmesi

Canlıda gaz alışverişinin denetimi, omurilik soğanı ve beyindeki solunum Biyoplus
merkezleri tarafından gerçekleştirilir. Omurilik soğanı her 4-5 saniyede bir ka- Kandaki;
burga ve diyafram kaslarına impuls göndererek bu kasların çalışmasını sağlar.
• H+ iyonu artarsa,
Bu kaslara giden sinirler veya omurilik soğanındaki solunum merkezi tahrip edi-
lirse solunum durur, ölüm olayı gerçekleşir. • CO2 konsantrasyonu artarsa,
• O2 konsantrasyonu azalırsa
Metabolik faaliyetlerin hızlı olduğu dönemde (koşma, çeşitli egzersizler vb.)
dokularda dolayısıyla kanda karbondioksit miktarı artar, kan pH si düşer, solunum solunum merkezleri uyarılarak soluk alıp
merkezi uyarılır ve soluk alıp verme hızlanır. Ayrıca adrenalin, tiroksin hormonları verme hızlanır.
metabolizma hızını arttırdığı için solunum hızının da artmasında rol oynar.

Örnek Soru
Pons İnsan solunum sisteminin yapısını ve iş-
leyişini inceleyen bir öğrencinin yapmış
Solunum denetleme
merkezleri olduğu aşağıdaki yorumlardan hangisi
Omurilik soğanı yanlıştır? (2021 AYT)

A) Ergin bir bireyin akciğerlerindeki top-

Kaburga kasları Şah damarları
Sinir bağlantısı lam gaz değişim alanı, derisinin yüzey
alanından daha büyüktür.
Aort
B) Solunum gazlarının solunum yüzeyin-
den alışverişi difüzyon kurallarına göre
gerçekleşir.

C) Egzersiz sırasında soluk verilirken dı-

Diyafram şarıya atılan havada sadece karbon
dioksit bulunur.
Solunumu denetleyen merkezler
D) Kana geçen oksijenin çoğu oksihe-
Yine aort atardamarındaki reseptörler kandaki oksijen derişimindeki deği- moglobin şeklinde taşınmaktadır.
şimleri algılayarak, kan oksijen seviyesinin düşmesi durumunda, omurilik soğa-
nını uyararak solunumun hızlanmasını sağlar. Yani hem karbondioksit miktarı- E) Kan dolaşımındaki karbondioksitin
nın kandaki artışı hem de oksijen miktarının azalması soluk alıp verme hızının kısmi basıncının artması solunum mer-
artmasına neden olur. Ancak kan asitliğinin artışı solunumun hızlanması ve kezini uyarır.
solunum derinliğinin artması konusunda O2 miktarının azalışına göre daha et-
kilidir. Çözüm: Soluk verme havasında hem oksijen
hem de karbondioksit bulunur. Hatta oksijen ora-
nı, karbondioksit oranından çok daha fazladır.
b. Solunum Gazları
Cevap C
Solunum gazları O2 ve CO2’dir. Bu gazların oranları, solunum fonksiyonları-
nın değişik aşamalarında çok büyük farklılıklar göstermektedir. Aşağıdaki tablo
incelendiğinde hem soluma ile alınan havada hem de soluma ile verilen havada
oksijen yüzdesinin karbondioksit yüzdesinden yüksek olduğu görülür. Not al...

(Volüm %’si olarak) O2 CO2 N2 H2O ....................................................................

Soluma ile alınan havada 20.84 0.04 78.62 0.5 ....................................................................

Soluma ile verilen havada 15.7 3.6 74.5 6.2 ....................................................................

Atardamar kanında 19 50 1.2 –
....................................................................
Toplardamar kanında 14 53 1.2 –

177
BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

Kana geçen oksijen büyük oranda hemoglobin ile taşınır. Hemoglobin, de-
mir elementi ve özel bir protein olan globinden oluşmuştur. Memelilerde he-
moglobinin içinde bulunduğu alyuvarlar çekirdeksizdir. Alyuvarların çekirdeksiz
Oksijen molekülleri Hemoglobin oluşu kapsayabileceği Hb miktarını arttırmıştır. Bir alyuvar hücresinde yaklaşık
molekülü
olarak 280 milyon hemoglobin molekülü bulunur. Bu da kanın oksijen taşıma
Hem
kapasitesini arttırır. Eğer hemoglobin alyuvar yerine kan plazmasında bulun-
saydı; hem kanın oksijen taşıma kapasitesi düşecek hem de kanın akışkanlığı
azalacaktı. Kan akışkanlığının azalması dokulara istenilen sürede oksijen taşı-
namaması ve kalbin kanı pompalamakta zorlanmasına neden olacaktı.
Globulin
molekülü
Kas hücrelerinde bulunan ve O2 depolayan miyoglobin proteinden oluşmuş-
Alyuvar tur. Hücreye giren oksijen miyoglobine bağlanarak hücrenin mitokondrisine ta-
hücresi
şınır. Toplam oksijenimizin % 36 kadarı akciğerde, % 51 kadarı kanımızdadır.

Hemoglobinin yapısı ve hemoglobine Miyoglobin sayesinde % 13’de kasta depo edilir.

oksijen bağlanması

c. Kanda Oksijen ve Karbondioksitin Taşınması

1. Oksijenin taşınması
Kana geçen oksijenin % 98’i hemoglobin (Hb) ile, % 2’si de plazmada çö-
zünerek taşınır. Hb ile birleşen O2, oksihemoglobini oluşturur. Oksihemoglobinli
kanın rengi açıktır.

Hb + O2 HbO2 (Akciğer kılcal damarında)

(Oksihemoglobin)
100 pH: 7,4
O2 doygunluğu (%)

pH: 7,2 Dokulara gelen O2 bakımından zengin kan kendinden daha az O2’li ortamla
Hemoglobinin

80
Bohr sapması karşılaşınca O2, Hb’den ayrılarak doku sıvısına, oradan da doku hücrelerine
60 pH azalmasında geçer.
hemoglobinden
40 ayrılan O2 artar.

20 HbO2 Hb + O2 (Doku kılcal damarında)

PO2
(mmHg)
0 20 40 60 80 100
Hemoglobinin oksijeni bırakmasındaki önemli faktörlerden biri de doku kıl-
Egzersiz Dinlenme Akciğerler cal damarlarındaki düşük pH’dir (yüksek asitlik). Doku kılcalındaki kanda kar-
sırasında sırasında
dokular dokular bondioksitin kısmi basıncının artması neticesinde pH düşer ve bu da hemoglo-
binin oksijeni serbest bırakmasını sağlar. Buna bohr etkisi denir. Dokular bu
: Normal metabolizma sırasında
hemoglobinden ayrılalan depo O2 sayede oksijen elde eder.

: Hızlı metabolizma sırasında
hemoglobinden ayrılabilecek depo O2
Kandaki CO2 artarsa, Hb’nin oksijene olan
ilgisi azalır ve onu serbest bırakır.
Çizgili kas hücresine gelen O2, miyoglobinle birleşerek depolanabilir. Ge-
rektiğinde miyoglobin O2’yi bırakarak mitokondriye O2 sağlar.
2. Karbondioksitin taşınması
Hücre solunumunun ürünü olan karbondioksit, doku sıvısında hücre içine
göre daha azdır. Bu nedenle karbondioksit önce hücrelerden doku sıvısına,
doku sıvısından da kılcal damarlara difüzyonla geçer. Kanda karbondioksit
(CO2) taşınması üç şekilde gerçekleşir.

178
 BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

a. Çözünmüş hâlde: Taşınan karbondioksitin yaklaşık % 7’si kan plazmasın-

da çözünmüş hâlde taşınır. Örnek Soru

b. Karbominohemoglobin şeklinde: Karbondioksitin yaklaşık % 23’ü hemo- İnsanda akciğerlerle alınan oksijenin vü-
cut hücrelerine taşınması sırasında mey-
globinin globini ile birleşerek karbominohemoglobin şekline dönüşür. Bu bir-
dana gelen;
leşme ortamdaki CO2 konsantrasyonuna bağlıdır. CO2’nin fazla olduğu doku
I. doku kılcal damarlarındaki kanda kar-
kılcal damarlarında bağlanma gerçekleşirken akciğer kılcal damarlarında tam
bondioksit miktarı arttığı için oksijenin
tersi gerçekleşir. Karbondioksit hemoglobinden ayrılarak önce kan plazmasına,
hemoglobinden ayrılması,
daha sonra akciğere geçerek soluk verme ile dışarı atılır.
II. alveollere dolan havadaki oksijenin
difüzyonla akciğer kılcal damarlarına
CO2 + H2O HbCO2 (Dokul kılcal damarında) geçmesi,
(Karbominohemoglobin)
III. oksijenin alyuvarlardaki hemoglobinle
birleşerek oksihemoglobin oluşturması,
HbCO2 Hb + CO2 (Akciğer kılcal damarında)
IV. plazmadaki oksijenin doku sıvısına geç-
tikten sonra difüzyonla hücrelere geç-
c. Bikarbonat şeklinde: Karbondioksitin % 70’i bikarbonat şeklinde taşınır. mesi,
Alyuvarlarda bulunan karbonikanhidraz enzimi sayesinde CO2, su ile reaksiyo- V. oksijence zengin kanın kalpten vücuda
na girerek karbonik asiti (H2CO3) oluşturur. Karbonik asit daha sonra hidrojen pompalanması
iyonu (H+) ve bikarbonat (HCO3–) iyonlarına ayrılır. Açığa çıkan H+’lerin bir kısmı
olaylarının doğru sıralaması aşağıdakile-
hemoglobinlerle birleşerek bohr etkisi oluşturur. Bikarbonatlar ise plazmaya ge- rin hangisinde verilmiştir? (2013 LYS)
çerek burada taşınır.
A) I, II, III, IV, V B) II, I, III, IV, V

karbonik anhidraz C) II, III, V, I, IV D) III, IV, I, V, II

CO2 + H2O H2CO2 H+ + HCO3–
E) III, V, I, II, IV
Hb + H HbH (Doku kılcal damarında)
+

Çözüm: İnsanda akciğerle alınan oksijenin vü-

cut hücrelerine taşınması II - III - V - I - IV sırala-
Karbondioksitçe zengin kan önce kalbe gelir, kalpten de akciğerlere ulaşır.
ması ile gerçekleşir.
Akciğer kılcal damarlarında kan plazmasındaki bikarbonat iyonları, alyuvarlara Cevap C
girerek hemoglobinden ayrılan hidrojen iyonlarıyla birleşir ve tekrar karbonik
asidi oluşturur. Karbonik asit ise karbonik anhidraz enziminin etkisiyle yeniden
su ve karbondioksite ayrışır.

karbonik anhidraz Not al...

H + HCO
+ –
3 H2CO2 CO2 + H2O
....................................................................
HbH+ Hb + H+ (Akciğer kılcal damarında)
....................................................................

Soluk alırken alveol boşluğunda karbondioksit derişimi kandakine göre ....................................................................

daha düşüktür. Bu nedenle karbondioksit, derişiminin yüksek olduğu akciğer ....................................................................

kılcallarındaki alyuvarlardan, önce kan plazmasına sonra difüzyonla akciğer al-
veollerine geçer. Alveollerdeki karbondioksit soluk vermeyle vücut dışına atılır. ....................................................................

Karbondioksidin uzaklaşmasıyla kan pH’ı yükselir, yani asitlik azalır. Böylece ....................................................................
hemoglobinin oksijene ilgisi artar ve tekrar soluk aldığımızda alveollerden kana
geçen oksijen, hemoglobine kolayca bağlanır. Solunumun döngüsü bu şekilde ....................................................................

devam eder. ....................................................................

179
BİYOTİK
SOLUNUM SİSTEMİ

Karbondioksitin taşınma yollarının özeti aşağıdaki gibidir.

Örnek Soru
Doku hücreleri 1. Doku hücreleri tarafından üretilen
İnsanda solunum gazları olan oksijen ve
CO2 difüzyonla doku sıvısına,
karbondioksitin kanda taşınmasıyla ilgili oradan da kılcal damarlara geçer.
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Doku hücresinde oluşan
CO2 önce doku sıvısına
(2019 AYT) oradan da doku kılcal 1
damarına geçer. Doku sıvısı 2. Alyuvara giren CO2’nin % 23’ü
A) Akciğer alveollerinden kana geçen ok- CO2
hemoglobine bağlanarak
sijenin büyük bir kısmı, alyuvarlarda
karbominohemoglobin (HbCO2)
oksihemoglobin hâlinde taşınır. oluşturur. (Hb+CO2 → HbCO2)
B) Karbondioksitin bir kısmı alyuvarlarda CO2 Kılcal damar
hemoglobine bağlanarak taşınır. duvarı 3. Alyuvarlara giren CO2,
alyuvardaki karbonikanhidraz
C) Kan pH seviyesinin düşmesi sonucu CO2 enzimi katalizörliğinde H2O ile
hemoglobinin oksijeni bağlamaya olan 2
H2O 3 birleşerek karbonik asiti
ilgisi artar.
(H2CO3) oluşturur.
D) Karbondioksitin büyük bir kısmı plaz- H2CO3
Hb
mada bikarbonat iyonları şeklinde 5
HCO3 4 4. Kararsız olan H2CO3, HCO3-
taşınır. (bikarbonat) ve H+ iyonunlarına
6
E) Alyuvarlarda karbondioksitin su ile bir- H+ ayrılır. (H2CO3 → HCO3- + H +)
leşmesine karbonik anhidraz aracılık 6
eder. 5. HCO3- iyonları kan plazmasına
HCO3
Doku kılcalları geçerek akciğere kadar taşınır.
Çözüm: Kan pH’si düşerse hemoglobinin
O2’ye olan ilgisi azalır. 6. Hemoglobin, karbonik asitten gelen
Cevap C H+ iyonlarının çoğunu bağlayarak
CO2 akciğere taşınır kanın pH’sinin düşmesini engeller.
(Hb + H+ → HbH+)

Dekompresyon (Vurgun) Alveol kılcalı

Denizlerde derinliklere inildikçe basınç ar-
HCO3
tar. Artan basınca bağlı olarak azot sıvı hâle H+
geçer. Eğer kişi denizin derinliklerinde bir süre 7. Akciğer kılcallarında HCO3-
kalırsa ve hızla yüzeye çıkarsa sıvılar birden 7 plazmadan alyuvarlara geçer
HCO3
gaz hâline döner ve damarların içinde kabar- ve hemoglobinden ayrılan H+
Hb
H2CO3 iyonu ile birleşerek H2CO3
cıklara dönüşür. Bu kabarcıklar damarların tı-
H2O oluşur.
kanmasına neden olur ve ölüm, felç gibi ciddi
sonuçlar doğurabilir. Bu süreç vurgun olarak 8
8. H2CO3, H 2O ve CO2’ye parçalanır.
adlandırılır. CO2
Bunu karbonikanhidraz enzimi
katalizler.
Kılcal damar
duvarı CO2
Karbonmonoksit zehirlenmesi 9. Serbest kalan CO2 önce kan
plazmasına oradan da alveol
Yanma olaylarıyla oluşan CO (Karbonmo- CO2 boşluğuna difüzyonla geçer.
nooksit) Hb ile kolayca birleşebilir ancak ko-
layca ayrılmaz. Bu durumda CO ile yüklü olan
9 10. Alveol boşluğundaki CO2
hemoglobin O2 taşıyamaz, dokular O2’siz kalır. CO2
soluk verme havası ile vücut
Dolayısıyla hücresel solunum gerçekleşmedi- Alveol boşluğu
dışına atılır.
ği için yeterli ATP üretilemez. Bu komplikasyo- 10
na karbonmonoksit zehirlenmesi denir.

180
 BÖLÜM TESTİ 1 SOLUNUM SİSTEMİ
1. Aşağıdaki grakte kandaki oksijenin kısmi basıncına (Po2) 3. Soluk alma ve soluk verme sırasında;
bağlı olarak hemoglobinin O2 doygunluğundaki değişim
verilmiştir. I. kaburga kaslarının gevşemesi,
II. gaz değişimi,
pH: 7,4 III. diyaframın kasılması
100
O2 doygunluğu
Hemoglobinin

80 pH: 7,2
60 olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
40
20
Po2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
0
20 40 60 80 100
D) I ve III E) II ve III
Egzersiz Dinlenen Akciğerler
sırasında dokular
dokular

Buna göre,

I. Kanın pH’si düştüğünde hemoglobinin oksijene doy-

gunluğu artar.
II. Dinlenen dokulara gelen kanda yüksek pH’da hemog- 4. Aşağıdakilerin hangisi solunum sisteminin görevle-
lobin daha çok O2 tutar. rinden biri değildir?
III. Egzersiz sırasında kan pH’sının düşmesi dokularda
serbest bırakılan oksijenin artmasına neden olur. A) Dışarıdan alınan havanın akciğerlere taşınması

yorumlarından hangileri yapılabilir? B) Hava ile kan arasında gaz alış verişinin sağlanması

B C) Burun yoluyla alınan havanın ısıtılması

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II İ
Y D) Azotlu boşaltım atıklarının vücuttan uzaklaştırılması
D) I ve III E) II ve III O
T E) Solunum yüzeyinin sıcaklık değişimlerinden korunması
İ
K

2. COVİD-19 virüsü akciğerlerde sürfaktan denilen yüzey

maddesini üreten hücrelere saldırır. Sürfaktan, alveolle-
rin nefesten nefese açılıp kapanmasını sağlayan hayati
bir işleve sahiptir. Covid zatürresi başladığında bu saldı-
rı hava keseciklerinin çökmesine ve oksijen düzeylerinin
5. Alveollerde bulunan epitel hücrelerinin fosfolipit ve
düşmesine yol açar.
protein yapılı sürfaktan salgısı,

Buna göre şiddetli COVID-19’lu hastanın, I. Alveol yüzey gerilimini azaltır.

I. Kan oksihemoglobin düzeyi düşer. II. Antiseptik maddeleri ile mikroorganizmalara karşı
savunma sağlar.
II. Soluk alıp vermede güçlükler yaşanır.
III. Solunum gazlarının difüzyonunu hızlandırır.
III. Akciğer solunum kapasitesi düşer.
IV. Kılcallardan akciğerlere doğru olan su kaybını mini-
IV. Akciğerde sürfaktan üretimi düşer.
mize eder.
durumlarından hangilerini yaşaması beklenir?
görevlerinden hangilerini yerine getirir?
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

181
 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
6. Soluk verme olayı kaburgalar arası kaslar ve diyafram ka- 8. Aşağıdaki grakte akciğer hacmi ve iç basıncında meyda-
sının gevşemesiyle başlayan bir süreçtir. na gelen değişimler gösterilmiştir.

Kaslar gevşeme sırasında enerji harcayan yapılar olma- : Akciğer hacmi

Değişim miktarı

sına rağmen soluk verme olayı enerji harcamayı gerektir- : Akciğer iç basıncı
mez.

Bu olay;
I II
I. akciğerlerin sahip olduğu elastik liflerin gerilimi,
Zaman
II. pleura sıvısının yüzey gerilimi,
III. göğüs boşluğu hacminin azalması Buna göre I ve II numaralı zaman dilimlerinde meyda-
na gelen olaylarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söy-
durumlarından hangileriyle açıklanabilir? lenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II I II

D) I ve III E) II ve III A) Soluk alınır Soluk verilir

B) Diyafram kası kasılır Göğüs hacmi artar
C) Soluk verilir Diyafram kası kasılır
D) Diyafram kası gevşer Karın hacmi artar
E) Kaburga uçları iner Soluk verilir

7. Küçük kan dolaşımı esnasında kan damarlarındaki HbO2

B
miktarı aşağıdaki grakte gösterilmiştir.
İ
Y 9. Akciğerlerde;
O
HbO2 miktarı

T
İ
I. bağ dokusu,
K II. düz kaslar,
III. epitel doku,
I II III IV. elastik lifler
Damarlar
yapılarından hangileri bulunur?
Buna göre I, II ve III numaralı damarlar aşağıdakilerin
hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV

I II III
A) Akciğer Alveol Akciğer
atardamarı kılcalları toplardamarı

B) Akciğer Alveol Aort

10. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi doku kılcallarından
toplardamarı kılcalları
geçmekte olan alyuvar hücresinde görülmesi beklen-
mez ?
C) Karaciğer Karaciğer Karaciğer
toplardamarı kılcalları atardamarı
A) HbO2 → Hb + O2
D) Karaciğer Karaciğer Akciğer B) H+ + HCO3– → H2CO3
atardamarı kılcalları toplardamarı
C) Hb + CO2 → HbCO2
E) Akciğer Akciğer Aort D) Hb + H+ → HbH+
atardamarı toplardamarı
E) CO2 + H2O → H2CO3

182 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
E E B D E C A C D B
 BÖLÜM TESTİ 2 SOLUNUM SİSTEMİ
1. Kaburgalar arası kasların kasılması ile kaburgalar yukarı 4. Spor yapan sağlıklı bir bireyde, aşağıdaki olaylar belli bir
ve dışarı doğru yükselir. Diyaframın kasılması ile diyafram sırayla gerçekleşerek bireyin solunum sistemini normale
aşağı doğru inerek düzleşir. göre daha hızlı çalıştırır.

Yukarıdaki kas faaliyetleri sonucu meydana gelen I. Kas hücrelerinde oksijenli solunum hızlanır.
olaylar sıralandığında aşağıdakilerden hangisi ilk sı- II. Kan dokudaki CO2 basıncı artar, O2 azalır.
rada gerçekleşir? III. Omurilik soğanı uyarılır.
A) İç basınç dış basınca göre azalır. IV. Kanın pH’si düşer.

B) Akciğer hacmi artar. V. Soluk alıp verme hızı artar.

C) Oksijen, alveollerden kılcal damarlara difüzyonla geçer. Verilen bu olayların gerçekleşme sırası aşağıdaki han-
gi seçenekte doğru olarak verilmiştir.
D) Hava akciğerlere dolar.

E) Karbondioksit kılcal damarlardan alveollere geçer. A) I - II - IV - III - V B) II - I - III - IV - V

C) II - I - III - IV - V D) II - I - V - IV - III

E) IV - I - II - III - V

2. Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça atmosfer- 5. Soluk alma esnasında aşağıdaki olaylardan hangisi
deki oksijen gibi gazların miktarı azaldığı için atmosfer gerçekleşmez?
basıncı da azalır.
A) Karın iç basıncı artar.
B
Atmosfer basıncının azalması ile bireyde; İ B) Göğüs hacmi artar.
Y
I. kan basıncında artma, O C) Diyafram kası düzleşir.
II. diyafram kasında kalınlaşma, T
İ D) Karın hacmi artar.
III. alyuvar sayısında artma K
E) Akciğer iç basıncı azalır.
durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III 6. Alveol kılcallarından geçmekte olan kanın özellikleriy-

le ilgili,
Hb’nin O2 ilgisi

I. II.
Kan pH’si

3. İnsanda solunum sisteminin;

Soluk verme Soluk verme
I. burun içi kıllar ve mukus,
II. soluk borusundaki mukus, III.
Kandaki O2
miktarı

III. soluk borusundaki silli epitel hücreleri

yapılarından hangileri toz ve mikroorganizmaların

akciğere ulaşmasını önlemeye yönelik adaptasyonu- Soluk verme
dur? grafiklerinden hangileri çizilebilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III

183
 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
7. Kan, doku kılcallarından geçerken çeşitli maddelerin 10. Soluk alma sırasında meydana gelen olaylar sıralan-
değişimini gösteren aşağıdaki graklerden hangisi dığında aşağıda verilenlerden hangisi en son gerçek-
yanlıştır? leşir?

A) B) A) Diyafram kası kasılır.

HbCO2 miktarı

HbO2 miktarı

B) Akciğer iç basıncı düşer.

C) Kaburgalar arası kaslar kasılır.

D) Göğüs hacmi artar.

Doku kılcalları Doku kılcalları
E) Kaburga uçları yukarı kalkar.
C) D)
HCO3– miktarı

CO2 miktarı

11. İnsanda solunum sürecinde meydana gelen bir dizi olay

şöyledir:
Doku kılcalları Doku kılcalları
I. Diyafram kasılarak düzleşir.
E)
II. Kaburgalar arası kaslar kaburga uçlarını yukarı kal-
HbH+ miktarı

dırır.
III. Akciğer hacmi küçülür.
IV. Alveol duvarları geri yaylanır, alveoller büzüşür.
Doku kılcalları
Bu olayların;
B
İ
a. soluk alma,
Y
8. I. Hb + H+ → HbH+ O b. soluk verme
T
II. H2CO3 → H+ + HCO3−
İ
sırasında gerçekleşenler aşağıdaki hangi seçenekte
III. H+ + HCO3− → H2CO3 K
doğru olarak eşleştirilmiştir?
IV. HbO2 → Hb + O2
a b
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri doku kılcallarında A) I ve II III ve IV
gerçekleşir?
B) I ve III II ve IV
A) Yalnız III B) I ve III C) I, II ve III C) II ve III I ve IV

D) I, II ve IV E) II, III ve IV D) III ve IV I ve II

E) II ve IV I ve III

9. Kanda oksijen ve karbondioksitin taşınmasını sağla-

yan hemoglobinle ilgili, 12. İnsanda bulunan aşağıdaki damarlardan hangisindeki
oksijen basıncı diğerlerinden fazladır?
I. Bir metal iyonu olan demir ile proteinden oluşur.
II. Kanın oksijen taşıma kapasitesini artırır. A) Akciğer atardamarı
III. Oksijen ile kimyasal tepkime verir.
B) Karaciğer toplardamarı
ifadelerinden hangileri yanlıştır? C) Akciğer toplardamarı

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) Böbrek toplardamarı

E) Kapı toplardamarı
D) I ve III E) II ve III

184 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
B D E A D B C D B B A C
 BÖLÜM TESTİ 3 SOLUNUM SİSTEMİ
1. Soluk alma sırasında oksijen kana ulaşıncaya kadar; 4. Aşağıdaki şema, insana ait K, L ve M yapılarının karbondi-
oksit kısmı basınç değerlerini göstermektedir.
I. alveol,
II. soluk borusu, 60 mgHg (K)

III. yutak, Karbondioksit

40 mgHg (L)
kısmi basıncı
IV. bronş
40 mgHg (M)
yapılarından hangi sıra ile geçer?
Buna göre, K, L ve M yapıları aşağıdakilerden hangi-
A) I - II - III - IV B) II - III - IV - I
sinde doğru eşleştirilmiştir?
C) II - IV - I - III D) III - II - IV - I

E) IV - II - III - I K L M
A) Alveol Doku sıvısı Aort

B) Aort Doku sıvısı Alveol

C) Doku sıvısı Alveol Aort

2. İnsanın solunum sistemiyle ilgili aşağıdakilerden han-
gisi yanlıştır? D) Doku sıvısı Akciğer Akciğer
atardamarı toplardamarı
A) Akciğerler, pleura adı verilen çift katlı bir zarla çevrilidir.
E) Akciğer Doku sıvısı Alveol
B) Pleura sıvısı, nefes almayı kolaylaştırırken aynı za-
atardamarı
manda kaburga kemiklerinin akciğere zarar vermesini B
engeller. İ
Y
C) Sağ akciğer, sol akciğere göre daha büyük olup, üç O
T
loptan oluşur.
İ
K 5. I. Kan plazmasında çözünme,
D) Burun, soluk alma havasını nemlendirir, ısıtır ve temizler.
II. Hemoglobine bağlanma,
E) Ağız veya burunla alınan hava, sırasıyla bronşiol, al-
III. Bikarbonat iyonlarının yapısına katılma
veol ve soluk borusu yolunu izleyerek kana karışır.
Yukarıdakilerden hangileri CO2’nin kandaki taşınma
şekillerindendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

3. Karbonikanhidraz
I. CO2 + H2O H2CO3

II. H+ + HCO3– H2CO3

6. I. CO2
III. H2CO3 Karbonikanhidraz CO + H O
2 2 II. O2

IV. Hb + O2 HbO2 III. HCO3–

IV. HbCO2
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri doku kılcalların-
daki alyuvarda gerçekleşir? Yukarıdaki moleküllerden hangileri kan plazmasında
taşınır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız III B) I ve II C) I, II ve III
D) I, II ve III E) II, III ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

185
 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
7. Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir insanın akciğerle- 9. Soluk verme esnasında meydana gelen olaylar sıra-
riyle ilgili doğru bir açıklama değildir? landığında aşağıdakilerden hangisi ilk sırada gerçek-
leşir?
A) Akciğerlerin dışında bağ dokudan yapılmış çift katlı
pleura zarı vardır. A) Diyafram kasının gevşemesi

B) Pleura sıvısının geri yaylanma basıncına katkısı ile so- B) Alveolde gaz değişiminin olması
luk verme kolaylaşır.
C) Havanın akciğerlerden çıkması
C) Kalbin rahat çalışabilmesi için sol akciğer, sağ akciğe-
D) Akciğer iç basıncının artması
re göre daha küçüktür.
E) Akciğer hacminin daralması
D) Alveoller, kılcal damar ile gaz alışverişinin gerçekleşti-
ği hava kesecikleridir.

E) Akciğerlerin yapısındaki kaslar kasılıp gevşeyerek so-

luk alıp vermeyi kolaylaştırır.
10. Soluk alıp verme olayı;

I. omurilik soğanı,
II. pons,
III. orta beyin

sinir merkezlerinin hangileri tarafından kontrol edilir?

8. Kandaki HbCO2 miktarının damarlardan geçişi sırasındaki
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
değişimi aşağıdaki grakte gösterilmiştir. B
İ D) I ve III E) II ve III
Y
HbCO2 miktarı

O
T
İ
K
11. Bir insanın kanında bulunan bazı maddelerin zamana
bağlı değişim grakleri aşağıda verilmiştir.
I II III
Damarlar
HbO2 miktarı
HCO3 miktarı
–

Buna göre I, II ve III numaralı damarlar aşağıdakilerin

hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

I II III Zaman Zaman

I II
A) Karaciğer Karaciğer Karaciğer
toplardamarı kılcalları atardamarı
Buna göre, I ve II ile gösterilen değişimlerin gerçek-
B) Akciğer Akciğer Akciğer leştiği damarlar aşağıdakilerden hangisinde doğru
atardamarı kılcalları toplardamarı olarak eşleştirilmiştir?
I II
C) Beyin Beyin Akciğer
toplardamarı atardamarı kılcalları A) Karaciğer kılcalı Alveol kılcalı
B) Alveol kılcalı Beyin kılcalı
D) Akciğer Akciğer Akciğer
kılcalları toplardamarı atardamarı C) Alveol kılcalı Glomerulus kılcalı
D) Akciğer kılcalı Karaciğer kılcalı
E) Karaciğer Karaciğer Karaciğer
atardamarı kılcalları toplardamarı E) Glomerulus kılcalı Alveol kılcalı

186 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
D E A C E C E B A C A
 BÖLÜM TESTİ 4 SOLUNUM SİSTEMİ
1. Bir insanın soluk alıp vermesi sürecinde gerçekleşen bazı 4. Karbonmonoksit gazı;
faktörlerin değişimi aşağıdaki grakte verilmiştir.
I. karbonmonoksit gazının enzimler için inhibitör etki
göstermesi,
Faktör değişimi

II. karbonmonoksit gazının oksijene göre hemoglobine

I II daha kararlı bağlanması,
III. karbonmonoksit gazının alyuvarı parçalaması

durumlarından hangilerine neden olduğu için zehir-

Soluk alma Soluk verme
lenmeye yol açar?
Buna göre grafikte gösterilen I ve II numaralı eğriler
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
aşağıdaki faktörlerden hangileri olabilir?
D) I ve III E) II ve III
I II
A) Akciğer hacmi Alveol basıncı
B) Akciğer iç basıncı Akciğer hacmi
C) Karın iç basıncı Karın hacmi
D) Alveol basıncı Karın hacmi
E) Karın hacmi Alveol basıncı 5. Kandaki CO2’nin artması kan pH’sinin düşmesine neden
olur. Bu durum solunum merkezini uyarır.

B Buna göre kandaki CO2 miktarı artan bir bireyde,

İ
2. Kan, aşağıdaki kılcallardan hangisinden geçerken ok- Y I. Soluk alıp verme hızı artar.
sihemoglobince zenginleşir? O
T II. Kan dolaşımı hızlanır.
İ
A) Karaciğer kılcalları III. Kalp ritmi artar.
K
B) Beyin kılcalları olaylarından hangilerinin görülmesi beklenir?
C) Alveol kılcalları
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Mide kılcalları
D) II ve III E) I, II ve III
E) İnce bağırsak kılcalları

3. Kan dokuda meydana gelen; 6. Soluk verme sürecinde kandaki karbondioksit;

I. pH’nin azalması, I. alveol

II. O2 basıncının düşmesi, II. bronşcuk,
III. CO2 basıncının artması, III. soluk borusu,
IV. adrenalin seviyesinin yükselmesi IV. yutak

durumlarından hangileri soluk alıp vermeyi hızlandı- yapılarından hangi sırada geçerek dışarı atılır?
rabilir?
A) I - II - III - IV B) I - II - IV - III
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III C) II -I -III - IV D) II - III - I - IV
D) III ve IV E) I, II, III ve IV E) III -I - II - IV

187
 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
7. İnsan kanındaki CO2 miktarı, 10. Aşağıda soluk alıp verme esnasında meydana gelen olay-
lar verilmiştir.
I. beyin kılcalları,
II. alveol kılcalları, Soluk Soluk
Solunum sistemi
III. kalbin odacıkları alma verme
Diyafram kasılır + –
yapılarından geçerken nasıl değişir?
Akciğer hacmi azalır K L

I II III Akciğer iç basıncı artar M +

A) Azalır Artar Değişmez Kaburga kasları gevşer – +

B) Artar Artar Değişmez + : Belirtilen olay meydana geliyorsa

– : Belirtilen olay meydana gelmiyorsa
C) Azalır Azalır Azalır
D) Artar Azalır Değişmez Tabloda K, L ve M ile gösterilen kısımlara gelmesi ge-
E) Artar Azalır Azalır reken işaretler aşağıdaki hangi seçenekte doğru ve-
rilmiştir?

K L M
A) + + –
B) – – –
C) – + –
8. Alveollerden kana geçen işaretli O2 moleküllerine; D) + – –
B
İ E) – + +
I. alyuvar, Y
II. alveollere geçen H2O molekülleri O
T
III. doku sıvısı İ
K
11. Bir insanın soluk alma ve soluk vermesi sürecinde akciğer ve
yapılarında hangi sıra ile rastlanır?
karın iç basıncında meydana gelen değişim aşağıdaki grak-
lerde verilmiştir.
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

D) II - III - I E) III - II - I
Akciğer iç basıncı
Karın iç basıncı

9. Bir ailenin tek yumurta ikizi olan çocuklarından biri deniz Zaman Zaman
kıyısında diğeri yüksek bir dağda yaşamaktadır. t1 t2

Buna göre deniz kıyısında yaşayan ikizin; Verilen değişimlere göre t1 ve t2 zaman aralıklarında ger-
çekleşen olaylarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
I. kandaki alyuvar sayısı, yanlıştır?
II. alveollerindeki oksijenin kısmi basıncı,
t1 t2
III. nabız sayısı
A) Diyafram düzleşir Göğüs boşluğu daralır
faktörlerinden hangilerinin dağda yaşayan ikize göre B) Karın boşluğu genişler Kaburga kasları kasılır
daha yüksek olması beklenir?
C) Diyafram gevşer Karın boşluğu daralır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Göğüs boşluğu daralır Karın iç basıncı artar

D) I ve III E) II ve III E) Kaburga kasları gevşer Göğüs boşluğu genişler

188 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
B C E A E A D B B C A
 BÖLÜM TESTİ 5 SOLUNUM SİSTEMİ
1. Hemoglobinin oksijene doygunluğu; 4. Kanda bulunan sıvı azotun aniden gaz fazına geçerek da-
marı tıkaması olayına vurgun denir.
I. karaciğer,
II. beyin, Vurgun;
III. akciğer I. uçakta kabin basıncının aniden düşmesi,

kılcallarının hangilerinden geçerken azalır? II. denizin dibinden hızla yüzeye çıkılması,
III. ortam basıncının aniden yükselmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
durumlarından hangilerinde gerçekleşir?
D) I ve II E) II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) II ve III
2. Aşağıdaki şema, insana ait X, Y ve Z yapılarının oksijenin
kısmi basınç değerlerini göstermektedir.

X 40 mgHg
5. Yaptığı egzersiz sırasında kalp atışı ve soluk alıp ver-
Oksijen
kısmi basıncı Y 100 mgHg me hızı artan bir sporcunun kas dokusunda meydana
gelen iç solunuma bağlı olarak,
Z 110 mgHg
I. Doku kılcalında oksihemoglobin miktarı zamanla artar.
Buna göre X, Y ve Z yapıları aşağıda verilerden han-
II. Kas dokusunda artan CO2 miktarına bağlı olarak pH
gisi olabilir?
B düşer.
İ
X Y Z Y
III. Bohr kayması ile hemoglobinin oksijene ilgisi azalır.
O IV. Vücut sıcaklığı artar, kas metabolizması hızlanır.
A) Akciğer Akciğer Aort T
atardamarı toplardamarı İ
K
durumlarından hangilerinin meydana gelmesi bekle-
B) Akciğer Alveol Doku sıvısı nir?
toplardamarı
C) Aort Doku sıvısı Alveol A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

D) Doku sıvısı Alveol Aort

E) Doku sıvısı Aort Alveol

6. Aşağıdakilerden hangisi insan vücudunun oksijen ih-

tiyacını karşılamada rol oynayan bir adaptasyon de-
ğildir?

3. Egzersiz sırasında bir insanın soluk alıp verme ve A) Atmosferdeki O2 basıncının azalması sonucu kandaki
kalp atış hızının artmasının temel nedeni aşağıdakiler- alyuvar sayısının artması.
den hangisinde verilmiştir?
B) Enfeksiyonlara karşı akyuvar sayısının artırılması.
A) Kandaki H iyonlarının azalması
+
C) Akciğer gaz değişim yüzeyinin çok geniş olması.
B) Kan pH’sinin azalması D) Hemoglobinin alyuvarda bulunması.
C) Oksihemoglobin miktarının artması E) Kandaki CO2 artışına bağlı olarak soluk alıp verme hı-
D) Kan şekerinin yükselmesi zının artması.

E) Kan pH’sinin artması

189
 SOLUNUM SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 5
7. Aşağıdaki olaylardan hangisi alveol ve doku kılcalla- 10. Aşağıdaki şekilde insanın akciğerine giren ve akciğerin-
rında ortak olarak gerçekleşir? den çıkan damarlar verilmiştir.

A) Karbonik asit oluşumu oluk borusu

B) Bikarbonat iyonlarının oluşumu

Akciğer
C) Oksihemoglobin oluşumu atardamarı (A)

D) Karbominohemeglobin oluşumu
Sağ Sol
E) Karbonik asidin iyonlarına ayrışması akciğer akciğer

Akciğer
toplardamarı (B)
Diyafram

Buna göre akciğer atardamarıyla (A) akciğere giren ve

8. İnsanda gerçekleşen bazı solunum tepkimeleri aşağıda akciğer toplardamarıyla (B) akciğeri terk eden kanda;
numaralandırılmıştır.
I. oksijen miktarı,

1 2 II. alyuvar sayısı,

• CO2 + H2O H2CO3 H++ HCO3
3 4 III. karbondioksit miktarı,
IV. glikoz miktarı

5 niceliklerinden hangilerinin farklı olması beklenmez?

• Hb + O2 HbO2
6 B
İ A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
Y
O D) III ve IV E) II, III ve IV
7
• Hb + CO2 HbCO2 T
8 İ
K

Bu tepkimelerden hangileri doku kılcallarında gerçek- 11. Olgun alyuvar hücrelerinde,

leşir?
I. DNA replikasyonu
A) 3, 4, 6, 8 B) 1, 2, 5, 7 C) 3, 4, 6, 7 II. Oksijenli solunum
D) 3, 4, 8 E) 1, 2, 6, 7 III. Karbonik anhidraz katalizörlüğünde H2CO3 oluşumu
olaylarından hangileri gerçekleşir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

9. İnsanda karbondioksit molekülünün taşınma şekilleri aşağıda

verilmiştir.
12. Sağlıklı bir bireyin soluk borusunda bulunan;
I. Plazmada çözünerek
II. Hemoglobine bağlanarak I. silli epitel tabaka,

III. Plazmada bikarbonat iyonları şeklinde II. kıkırdak doku,

Verilen bu taşınma şekillerinin vücutta görülme oranı aşağı- III. temel bağ doku
dakilerin hangisinde çoktan aza doğru sıralanmıştır?
yapılarından hangileri yemek borusunda da bulunur?
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) III – I – II E) III – II – I
D) I ve II E) I, II ve III

190 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
D E B C D B A E E A C C
 BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

B Ö L Ü M

8
İnsan vücudunda aynı anda binlerce metabolik tepkime gerçekleşir. Bu tep-
ÜRİNER SİSTEM

kimeler sonucunda oluşan atık maddelerin bir an önce vücuttan uzaklaştırılma-

sı gerekir. Aksi taktirde homeostazi (kararlı iç denge) bozulabilir. Üriner sistem,
metabolik atıkları vücudun dışına atarak vücudun iç dengesini koruyan, dış or-
tamla su dengesini ayarlayan bir sistem olarak görev yapar. Örneğin; besinlerle
alınan proteinler, sindirim sisteminde sindirildiklerinde amino asitlere dönüşür.
Bu amino asitler hücrede katabolik tepkimelerde kullanıldıklarında enerjinin
dışında atık maddeler de açığa çıkar. Üriner sistemin ve boşaltıma yardımcı
organların görevi, bu atık maddelerin vücuttan uzaklaşmasını sağlamaktır.

Boşaltım denince ilk akla gelen metabolizma atıkları su, tuz, CO2, safra sıvı- Örnek Soru
sı, kreatinin, amonyak (NH3), üre [CO(NH2)2] ve ürik asittir (C5H4N4O3). “Boşaltım, homeostatik dengeyi sağlayan
Bu maddelerden safra sıvısı sindirim sistemi ile; su ve CO2 akciğerlerle; su önemli bir canlılık olayıdır.”
ve tuz deri ile; su, tuz, kreatinin, amonyak, üre ve ürik asit ise üriner sistemle
vücuttan uzaklaştırılır. Buna göre sindirim sistemi, solunum sistemi, deri ve üri- Bu tanımda, “homeostatik denge” ifadesinin
ner sistem boşaltıma yönelik olarak çalışır. yerine aşağıdakilerden hangisi kullanılabi-
lir? (1994 - ÖYS)
Üriner sistemle vücuttan uzaklaştırılan boşaltım maddeleri ve özellikleri
kısaca şöyledir: A) Madde derişimlerinin, uygun değerlerde
değişmez tutulduğu kararlı bir iç ortamı
1. Amonyak (NH3)
B) İç ortamdaki madde derişimlerinin daha
• Amonyak, suda çözünürlüğü fazla olan bir madde olup oldukça zehirlidir. yüksek olmasını
• Vücuttan atımı çok su gerektirir. C) Madde derişiminin iç ve dış ortamda eşit
• Sucul türlerde amonyak atımına çok sık rastlanır. olmasını

• Azot içeren amino asit ve azotlu organik baz gibi maddelerin yıkımına bağlı D) Dışarıdan alınan bileşiklerin fazlasının
olarak hücrelerde NH3 oluşur. vücut dışına atılmasını

• Amonyak, karaciğerde daha az zehirli olan üreye dönüştürülür. E) Kullanılamayan sindirim atıklarının vü-
cut dışına atılmasını
2. Üre [CO(NH2)2]
Çözüm: Madde derişimlerinin, uygun değer-
• Üre karaciğerde 2 molekül amonyağın 1 molekül karbondioksitle reaksiyo-
lerde değişmez tutulduğu kararlı iç ortamına ho-
nu sonucu oluşur. meostatik denge denir.
• Üre karasal ortama adapte olmuş çok ciddi su problemi olmayan hayvan- Cevap A
ların boşaltım maddesidir.
191
BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

• Memeliler ve ergin kurbağalar azotlu atık maddeyi üre şeklinde atarlar.

Örnek Soru • Üre amonyağa göre daha az zehirli bir maddedir.

Vücudun azotlu atıkları olan;
• Suda çözünen üre böbrekler yoluyla vücuttan uzaklaştırılır.
I. amonyak,
II. ürik asit
3. Ürik asit (C5H4N4O3)
III. üre
• Ürik asit hemen hemen hiç suda çözünmez. Bu nedenle vücuttan uzaklaş-
maddelerinin en zehirli olandan en az tırılması çok az suyla yarı katı halde olur. Bu, su bulma zorluğu çeken hay-
zehirli olana doğru sıralanışı aşağıdaki vanlar için önemli bir kazançtır; ama bir fiyatı vardır: Amonyaktan ürik asit
hangi seçenekte doğru olarak sıralan- sentezi ürenin sentezinden çok daha fazla ATP gerektirir. Ürik asit karasal
mıştır? ve kurak ortamlarda yaşayan hayvanların boşaltım maddesidir.
A) I - II - III B) I - III - II • Böcekler, sürüngenler ve kuşlar azotlu atık maddeyi çok az su kaybetmek
amacıyla ürik asit şeklinde uzaklaştırırlar.
C) II - I - III D) II - III - I

E) III - I - II
İNSANDA ÜRİNER SİSTEM
• İnsanda temel işlevi atık maddeleri vücuttan uzaklaştırmak olan üriner sis-
Çözüm: Verilen maddelerden en zehirli olanı
tem; böbrek, boşaltım kanalı (üreter), idrar kesesi (mesane) ve üretradan
amonyaktır. Onu sırası ile üre ve ürik asit izler.
Cevap B meydana gelir.

• İnsanda böbrekler bir çift olup, karın boşluğunun arka tarafında, bel omur-
larının iki yanında yer alır. Her biri 120 – 150 gr ağırlığındadır.

Örnek Soru
Azot atomları işaretlenmiş esansiyel (temel)
amino asitlerle beslenen bir insanın karaciğer
dokusu, belirli bir süre sonra incelenmiştir.
• Böbreklerin üzeri ince bir zarla çevrilidir. Zarın dışında bir yağ kitlesi bulun-
maktadır. Bu yağ tabakası böbreği sarar ve darbelere karşı korur.
• Kan, aorttan gelerek doğrudan böbreğin ortadaki çukur kısmından böbrek
atardamarı yoluyla böbreğe girer. Böbrek atardamarı, böbreğin iç ve dış
kısımlarına kan götüren dallanmalar yapar.

Böbrek zarı
İncelenen dokuda bulunan, Böbrek üstü
bezi
I. glikoz, Havuzcuk Kabuk
bölgesi
II. protein,
Böbrek (Korteks)
III. üre, atardamarı
IV. amonyak Öz
bölgesi
Böbrek (medulla)
bileşiklerinden hangileri, işaretli azot ta- toplardamarı
şımaz? (2002 - ÖSS) Malpighi
Üreter piramitleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) III ve IV
 

Çözüm: Azot atomları işaretlenmiş temel ami- Korteks

no asitlerle beslenen bir insanın karaciğer doku-
sunda, protein, amonyak ve üre moleküllerinin
yapısında işaretli azot atomlarına rastlanır. Çün-
kü karaciğer hücrelerinde işaretli amino asitler- Medulla
den protein sentezlenirken, bu moleküllerin solu- İdrar
kesesi
numla yıkımından azot atomu taşıyan amonyak
ve üre molekülleri oluşur. Üretra
Nefron
Cevap A
Üriner sistem organları

192
 BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

• Boyuna kesilerek incelendiğinde böbreğin dört tabakadan oluştuğu görülür.

En üstte bağ doku yapısında zar bulunur. Kabuk (korteks) tabakasında
Örnek Soru
malpighi cisimcikleri yer alır. Malpighi cisimcikleri glomerulus ve bowman Glomerulus ve bowman kapsülünden
kapsülünden oluşur. Öz bölgesi (medulla), henle kulbu ve idrar toplama oluşan yapı aşağıdakilerden hangisi ile
kanallarının büyük bir kısmını içerir. Böbreğin çukur ve en iç kısmında yer ifade edilir?
alan boşluk havuzcuk (pelvis) adını alır ve malpighi piramitlerinden süzü-
A) Pelvis B) Medulla
lerek gelen idrar burada toplanır. Toplanan idrar üreter yoluyla böbrekten
çıkarak mesaneye gider. C) Üretra D) Nefron

• Böbrekte yapı ve süzme birimi nefrondur. Bir böbrekte yaklaşık iki milyon E) Malpighi cisimciği
nefron bulunur.
Çözüm: Glomerulus ve bowman kapsülü mal-
• Bir nefron glomerulustan, bowman kapsülü ve ince uzun bir boşaltım kanal- pighi cisimciğini oluşturur.
cığından oluşur. Cevap E

• Nefronlar idrar toplama kanallarıyla havuzcuğa bağlanır. Bir idrar toplama

kanalına birçok nefron bağlanır. Böbreğin medulla bölgesinde bu idrar top-
lama kanalları bir araya gelerek piramidi andıran bir görünüm sergiler. Bu Örnek Soru
nedenle bu kanallara piramit kanalları da denir. Hücrede;
I. amino asit,
• Glomerulusla birlikte nefronların geri kalan kısmı olan boşaltım kanalcığı;
proksimal tüp, henle kulpu ve distal tüpten oluşur. II. glikoz,
III. azotlu organik baz
• Kandaki maddelerin bowman kapsülüne geçme hızına süzme hızı denir.
Nefronlardan yaklaşık olarak günde 180 lt sıvı süzülür. Süzülen bu madde maddelerinden hangilerinin yıkımına
içerisinden 1,5 lt’si, idrar (atık madde) olarak vücudu terk eder. bağlı olarak amonyak oluşabilir?

A) Yalnız III B) I ve II
Peritübüler kılcallar
Proksimal tüp C) I ve III D) I ve III
Distal tüp
E) I, II ve III

Bowman kapsülü
Çözüm: Hücrelerde bulunan amino asit ve azot-
Götürücü (efferent)
lu organik bazların yıkımı sonucunda amonyak
atardamar
oluşabilir. Glikoz molekülü ise azot içermez.
Cevap C
Getirici (afferent)
atardamar
Glomerulus
rek kılcalları
Böb amarı
d
atar Not al...

rek rı
Böb rdama ....................................................................
p l a
to İdrar
toplama ....................................................................
kanalı
....................................................................

....................................................................

....................................................................

Henle kulpunun ....................................................................

yukarı çıkan kolu Henle kulpunun
aşağı inen kolu
....................................................................
Nefronun yapısı

193
BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

İDRAR OLUŞUMU
Örnek Soru İdrar oluşumu;
Sağlıklı bir bireyin kanında bulunan;
• Süzülme (filtrasyon)
I. glikoz,
• Geri emilim (reabsorbsiyon)
II. şilomikron,
• Salgılama (sekresyon)
III. amino asit,
IV. alyuvar olmak üzere üç aşamada gerçekleşir.

maddelerinden hangi ikisi bowman kap-

sülüne geçemez? I. Süzülme (Filtrasyon)

A) I ve II B) I ve IV • Nefronun glomerulus kılcalları iki atardamar arasında bulunur. Bu nedenle

bu kılcallarda kan basıncı normal sistemik kılcalların kan basıncından çok
C) II ve III D) II ve IV
daha yüksek ve sabittir.
E) III ve IV
• Glomerulusta kan basıncı yüksek olduğundan kan plazmasında çözüne-
bilen küçük moleküller buradan bowman kapsülüne geçer. Buna süzülme
Çözüm: Şilomikronlar büyük madde, alyuvarlar
(filtrasyon) denir.
ise hücre olduğundan sağlıklı bir bireyde süzül-
meye uğramaz. • Glomerulustan bowman kapsülüne geçen süzüntü içinde Na+, Cl–, glikoz,
Cevap D aminoasitler, vitaminler, üre, kreatinin, inorganik tuzlar bulunur. Süzülme
sırasında kan hücreleri yağ ve plazma proteinleri kanda kalır.

• Glomeruluslardaki süzülme olayı kan basıncı ile gerçekleştiği için tamamen

fiziksel bir olay olup ATP gerektirmez.

• Süzülme basıncı şöyle hesaplanabilir: Kalbin kanı pompalamasıyla glo-

Not al... meruluslarda oluşan kan basıncı yaklaşık olarak 76 mmHg’dir; glomerulus-
lardaki kanın ozmotik basıncı ise 36 mmHg’dir. Ayrıca bowman kapsülünün
.................................................................... hidrostatik basıncıda 16 mmHg’dir.

.................................................................... Toplam Glomerulustaki Glomerulus Bowman kapsülü

süzülme = kan ozmotik + hidrostatik
.................................................................... basıncı basıncı basıncı basıncı

.................................................................... • Buna göre toplam süzülme basıncı; 76 – (36 + 16 ) = 24 mmHg’dir.

.................................................................... Götürücü atardamar

....................................................................
Bowman kapsülü
....................................................................

....................................................................

.................................................................... Proksimal tüp

....................................................................
Getirici atardamar Glomerulus
....................................................................

.................................................................... Malpighi cisimciğinin yapısı

.................................................................... • Soğuk havalarda vücut sıcaklığını düzenlemek amacıyla deriye gelen kan
miktarı azaltılır. Vücuttaki kan büyük oranda iç organlarda dolaştığı için kan
basıncı yükselir, süzme hızı artar ve daha fazla idrar çıkarılır.

194
 BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

• Kapsüle geçen sıvı (süzüntü) idrar değildir. İdrarın oluşması boşaltım

kanalları olan proksimal tüp, henle kulbu, distal tüp ve onları çevreleyen
Örnek Soru
kılcallar ile idrar toplama kanallarında olmaktadır.
IV
• İnsanda dışarıya atılan idrar glomerulustan süzülen maddenin ancak % 1’i I
kadardır.

• Glomerulus süzüntüsü kan sıvısına (plazma) benzer. Ancak kan sıvısından

farklı olarak bileşiminde kan hücreleri, kan proteinleri ve yağlar bulunmaz.

• Glomerulus süzüntüsü olduğu gibi dışarı atılsaydı vücutta aşırı su ve

III V
madde kaybı olurdu. Bu nedenle bowman kapsülüne süzülen sıvının büyük II
bir kısmı örneğin suyun % 99’u, sodyumun % 99,5’i, glikoz ve aminoasitle-
rin % 100’ü, ürenin % 50’si proksimal tüp, henle kulpu ve distal tüpte kana
geri emilir. Sağlıklı bir insana ait yukarıdaki nefron
şemasında, kaç numara ile gösterilen kı-
Glomerulus kılcalları, bazı yönleriyle doku kılcallarından farklılık gösterir:
sımda, glikoz ve amino asitler en yüksek
• Glomerulus kılcallarında, doku kılcallarından farklı olarak madde alışverişi miktarda bulunur? (1995 - ÖYS)
olmaz. Yüksek kan basıncından dolayı sadece madde çıkışı olur. Buna
A) I B) II C) III D) IV E) V
süzülme denir.

• Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında yer alırken doku kılcalları atar- Çözüm: Nefronda, glikoz ve amino asitlerin
damar ve toplardamar arasında yer alır. en fazla olduğu bölüm bowman kapsülüdür.
Şekilde I numara ile gösterilen kısım bowman
• Glomerulus kılcallarında kan basıncı, doku kılcallarındakinin iki katıdır ve kılcal
kapsülüdür.
damar boyunca sabittir. Doku kılcallarında kan basıncı ise gittikçe azalır. Cevap A
• Ayrıca glomerulus kılcalları çok sayıda gözenek (por) taşırlar ve diğer kıl-
callardan 100 kat daha geçirgendirler.

Örnek Soru Not al...

Aşağıdaki şekilde bir nefronun malpighi cisimciği şematik olarak göste-
rilmiştir. ....................................................................

Götürücü
Bowman kapsülü
....................................................................
atardamar
(L) ....................................................................

al tüp ....................................................................
Proksim

....................................................................
Glomerulus
Getirici
atardamar ....................................................................
(K)

Buna göre kan, K damarından L damarına geçerken içinde bulunan ....................................................................

aşağıdaki maddelerden hangisinde bir azalma olması beklenmez?
....................................................................
A) Glikoz B) Su C) Na+ iyonu
....................................................................
D) Amino asit E) Antikor
....................................................................
Çözüm: Antikorlar büyük moleküller olduğundan süzülme ile bowman kapsülü-
ne geçmez. Dolayısı ile antikorun azalması da beklenmez. ....................................................................
Cevap E
....................................................................
195
BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

II. Geri Emilme (Reabsorbsiyon)

Örnek Soru Geri emilme böbrek fonksiyonunda en önemli basamaktır. Eğer bu olay
Normal bir insanda K, L ve M olarak adlan- gerçekleşmeseydi vücudumuz kısa sürede vücut için gerekli olan su, mineral
dırılan üç madde ile ilgili olarak nefronda ger- maddeler, çeşitli iyonlar, glikoz ve diğer organik molekülleri idrarla dışarı atar ve
çekleşen bazı olaylar aşağıdaki şekilde gös- kanın kimyasal bileşimi bozulurdu. Bu nedenle nefron kanallarında ilerlemekte
terilmiştir. olan sıvının içinde bulunan faydalı maddelerin büyük bir kısmı kana geri emilir.
K maddesi L maddesi M maddesi Örneğin; glikoz ve amino asitin % 100’ü suyun % 99’u geri emilir.
Süzülme ve Süzülme ve Salgılanma
tam geri emilim kısmen geri emilim Geri emilimde difüzyon, ozmoz ve aktif taşıma rol oynar.

Kan Kan
damarı damarı Kan a. Proksimal Tüpte Geri Emilim
damarı
Nefron Nefron
Nefron • Böbreğin korteks tabakasında bulunan proksimal tüpten, süzüntüdeki su,
sodyum klorür (NaCl), bikarbonat (HCO3–) ve potasyumun (K+) bir kısmı,
glikoz ve amino asitlerin tamamı geri emilir.
İdrar İdrar İdrar
• Geri emilen bikarbonat sayesinde vücut sıvılarının pH dengesi korunur.
Bu üç maddenin üre, aminoasit ve pe- Glikoz, amino asit ve Na+ aktif taşımayla; HCO3– ve K+ difüzyonla, H2O
nisilin olduğu bilindiğine göre aşağıda-
ozmozla geri emilir.
ki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
(2010 - LYS) • Kreatinin gibi atık maddeler nefron kanalları boyunca geri emilmez, süzül-
düğü haliyle idrarla vücuttan uzaklaştırılır.
Üre Amino asit Penisilin
A) K L M • Kanda her bir maddenin bir eşik değeri vardır. Eşik değeri aşan ve suda
B) K M L çözünebilen maddeler geri emilmez idrarla vücuttan uzaklaştırılır. Örneğin;
C) L K M kan şekeri normalden fazla olan şeker hastası bireylerde süzülen glikozun
fazlası idrarla dışarı atılır.
D) L M K
E) M K L • Nefron kanalcıklarını oluşturan hücrelerin kanala bakan yüzeylerinde mik-
rovilluslar bulunur. Mikrovillus’ların çokluğu emilim yüzeyini artırır.
Çözüm: K maddesi süzülüp tam olarak geri
emildiğine göre bu madde amino asittir. L mad-
desi süzülüp kısmen geri emildiği için bu madde
üredir. M maddesi sadece salgılandığı için bu b. Henle Kulpunda Geri Emilim
madde penisilindir. • Henle kulpunun inen kolu suya karşı oldukça geçirgendir. Burada su, kılcal
Cevap C damarlara doğru geri emilir.

• Henle kulpunun çıkan kolu ise suya geçirgen değildir. Buradan tuz geri
emilir.
Not al...

.................................................................... c. Distal Tüpte Geri Emilme

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
• Bu kısımda suyun geri emilimi devam eder. Sodyum klorür, kalsiyum, mag-
nezyum, bikarbonat geri emilir.
• Böbrek üstü bezinin kabuk bölümünden salgılanan aldosteron hormonu
sayesinde, distal tüpe K+ salgılanır, Na+ ve Cl– geri emilir. Böylece vücut
sıvılarının K+ ve Na+ konsantrasyonlarının ayarlanması sağlanır.
• Distal tüpte su geri emilimi, hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan anti-
diüretik hormon (ADH) tarafından kontrol edilir.

• Distal tüp boşluğunda, kontrollü olarak H+ iyonu salgılanması ve bikarbonat

....................................................................
iyonunun geri emilimi, vücut sıvılarının pH değerinin düzenlenmesine katkı
.................................................................... sağlar.

196
 BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

d. İdrar Toplama Kanalında Geri Emilim

• Süzüntü, nefronda ve idrar toplama kanalında işlenerek idrara dönüşür. O yüzden bu kısım, idrarı işleyen son yer olması
nedeniyle idrarla atılacak çözünür maddelerin, vücut dokularına geri emilecek maddelerin ve su miktarının ayarlanmasında
çok önemli rol oynar.

• Süzüntü, toplama kanalının epitel hücreleri boyunca ilerlerken taşıma ve geçirgenlik, hormonlarla kontrol edilerek idrar yoğun-
luğu ayarlanır.

• Suya geçirgenlik ADH düzeyi ile kontrol edilir.

• Toplama kanalı, öz bölgesinde üreye geçirgendir. Kanalda üre yoğunluğu yüksek olduğundan ürenin bir kısmı difüzyonla doku
sıvısına oradan da kana geçer (geri emilir).

• Tuzların geri emilimi aktif taşımayla gerçekleşir. (Aldosteron etkisiyle de NaCl geri emiliminin artması sağlanır.)

• Toplayıcı kanal epitel hücreleri buraya H+ iyonu salgılayarak asit-baz düzenlenmesine katkıda bulunur.

• Böbrekte gerçekleşen tüm bu işlemler homeostazinin korunması için oldukça önemlidir.

Korteks
Medulla

Distal tüp

Proksimal tüp H2O HCO–3

Besin NaCl
maddeleri
NaCl H2O

K+ HCO–3
İdrar
H+ toplama
kanalı
K+
H+ NH3

Doku sıvısı
NaCl
H2O
Süzüntü sıvısı
H2O Korteks
Tuz
Medulla
HCO3
H+
Üre Henle NaCl
Glikoz kulpu
Amino asit
Vitamin
NaCl
Üre
H2O
: Pasif taşıma
: Aktif taşıma

İdrar

Nefronda süzülme, geri emilim ve salgılama ve toplama kanalında geri emilim

197
BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

III. Salgılanma (Aktif Boşaltım)

Örnek Soru • Penisilin gibi bazı ilaçlar, besin yoluyla alınan gıda boyaları ve zehirli mad-
Bir insanın, belirli bir süre içinde, vücu- deler, NH3, H+ iyonu gibi maddeler kandan nefron kanallarına salgılanarak
duna aldığı sıvıdan daha fazla miktarda atılır.
idrar çıkarmasına;
• H+ iyonunun süzüntüye salgılanması, idrar pH’sini düşürerek asitliğini art-
I. böbrek atardamarında kan basıncının tırır.
azalması,
• Salgılama ile nefron kanallarına verilen amonyak, H+ iyonlarını yakalayıp
II. böbrek kanallarından suyun geri emili- amonyum (NH4) hâline gelir. Süzüntünün asitliği arttıkça daha fazla NH3
mini sağlayan hormonun normalden az salgılanır.
salgılanması,
• Salgılanma ile ilaçlar, metabolizma son ürünleri, toksinler tüpe verilerek
III. böbreklerden geçen kan akım hızının
kanın bu maddelerden temizlenmesi sağlanır.
azalması
• Salgılama hem proksimal tüpte hem de distal tüpte gerçekleşir ve ATP
durumlarından hangileri neden olabilir? gerektirir.
(2003 - ÖSS)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III İdrarın yapısında; üre ve diğer azotlu atıklar (ürik asit, amonyak, kreatinin),
bazı iyonlar, hormonlar, B ve C vitaminleri bulunur. İşeme; otonom sinir sistemi
D) I ve II E) I ve III ve somatik sinir sistemi ile kontrol edilir.

Çözüm: İnsanda, böbrek kanallarından suyun İdrar oluşum süreçleri dikkate alındığında böbrek atar ve toplardamarının
geri emilimini sağlayan hormonun normalden az içeriklerindeki madde yoğunlukları aşağıdaki tablodaki gibi özetlenebilir:
salgılanması belirli bir süre içinde vücuduna aldı-
ğı sıvıdan daha fazla miktarda idrar çıkarmasına
neden olur.
Vitamin

Plazma
proteini

hücresi
Glikoz

Cevap B
CO2

Kan
Tuz
Üre
Su

O2

Böbrek
atardamarı Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Az Eşit Eşit

Böbrek
toplardamarı Az Az Az Az Az Az Fazla Eşit Eşit

Örnek Soru
Nefron kanallarında ilerlemekte olan sü- Örnek Soru
züntüde bulunan; Kanda bulunan bir üre molekülü;
I. kreatinin, I. glomerulus,
II. glikoz II. idrar toplama kanalı,
III. tuz, III. üreter,
IV. su IV. üretra

maddelerinden hangileri geri emilmez? yapılarında aşağıda verilen hangi sıradan geçerek dışarı atılır?
A) Yalnız I B) I ve II A) I - II - III - IV B) II - I - III - IV
C) II ve III D) III ve IV C) III - II - I - IV D) II - III - IV - I
E) II, III ve IV E) IV - III - II - I
Çözüm: Üre molekülü sırası ile glomerulus, idrar toplama kanalı, üreter ve üret-
Çözüm: Kreatinin süzüldükten sonra geri emil-
ra yolunu izleyerek vücudu terk eder.
mez.
Cevap A
Cevap A

198
 BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

Böbreğin Hormonal Kontrolü

Hipoz bezinin arka lobdan salgılanan vazopressin (antidiüretik hormon) Örnek Soru
hormonu böbrek tüpçüklerine etki ederek suyun geri emilimini sağlar. Vücudun Aşağıdaki şekilde insan böbreğinde yer alan
suya olan ihtiyacı artınca vazopressin hormonu salgılanır. Bu hormon özellikle bir nefron ve toplama kanalı numaralandırı-
idrar toplama kanallarına (piramit kanalları) etki ederek suyun tekrar kana emil-
larak gösterilmiştir.
mesini sağlar. Böylece tüpçüklerde yoğunlaşmış idrar kalır.
r
Böbreklerden tuzun geri emilimi böbrek üstü bezinden salgılanan aldosteron
hormonu ile sağlanır. Aldosteron hormonu kan yoluyla distal tübe ve idrar toplama Glomerulus
kanalına etki ederek Na+ ve Cl–’nin geri emilimini ve K+’nın atılmasını sağlar.
Bir insan fazla deniz suyu içerse ölür. Çünkü deniz suyunda % 3 oranında tuz II
I
bulanmaktadır. İnsan kanının tuz oranı ise % 1’dir. Yutulan deniz suyunun kana
geçmesiyle kanın tuz oranı bir anda yükselir. Kanın ozmotik basıncı artar. Hücreler
arası sıvıdan ve hücrelerden kana su geçer. Kanın hacmi artar. Böbreklerimiz an-
cak % 2’lik tuz içeren sıvıları süzebilir. Vücuttaki fazla tuz atılamadığı zaman hücre-
IV
ler su kaybeder, enzimler çalışmaz, metabolizma bozulur ve ölüm meydana gelir.
Üriner sistemin görevleri şunlardır;
III V
• Hücrelerde metabolizma sonucu meydana gelen amonyak, üre ve ürik asit
gibi zararlı atık maddeleri dışarıya atmak.
• Kanın kimyasal bileşimini belli sınırlar çerçevesinde sabit tutmak.
• Hücrelerin normal etkinliklerini sürdürebilmek için hücre, kan ve vücut sıvı-
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
sında bulunan su ve tuz dengesini sağlayarak organizma için uygun bir iç
yanlıştır? (2019 - AYT)
çevrenin oluşmasına yardım etmek.
• Kan pH’sini düzenlemek. A) Kan basıncının etkisiyle glomerulustaki
kan sıvısı, I numaralı kısma doğru tek
• Böbrekler alyuvar düzenlenmesinde görev yapar. Sağlıklı bireylerde kemik
yönlü süzülür.
iliğinde alyuvar yapımını uyaran eritropoietin hormonunun % 90’ı böbrek-
lerde, geri kalanı ise karaciğerlerde üretilir. Kronik böbrek yetmezliği olan B) II numaralı kısımda glikozun geri emili-
hastalarda eritropoietin azalması sonucu anemi (kansızlık) görülür. mi gerçekleşir.
• Böbrekler, uzun süreli açlık durumunda amino asitlerden ve gliserol gibi C) II ve IV numaralı kısımlarda NaCl geri
karbonhidrat dışı kaynaklardan glikoz sentezler. emilir.
Böbreklerden birinin çalışmaması ya da herhangi bir nedenle birinin alın-
D) III ve V numaralı kısımlardan H2O geçi-
ması durumunda kalan böbrek boşaltımı sağlayabilmek için çok çalışır, hacmi
şi pasif taşıma ile gerçekleşir.
artar. Yeterli gelmediği durumda kanda atılması gereken üre uzaklaştırılamaz-
sa üremi adı verilen hastalık ortaya çıkar. E) V numaralı kısımda kreatinin molekülü-
nün tamamı geri emilir.

Örnek Soru Çözüm: Kreatinin molekülü nefron kanallarına

geçtikten sonra kana geri emilmez.
Aldosteron hormonu kanda bulunan;
Cevap E
I. Na+ iyonu,
II. K+ iyonu,
III. Cl iyonu

maddelerinden hangilerinin miktarını ayarlar?

Not al...
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
....................................................................
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm: Aldosteron hormonu verilen her üç maddenin de kandaki miktarını dü-
....................................................................
zenler. Na+ ve Cl–’nin kana geri emilimi K+’nin nefron kanallarına salgılanmasını
sağlar. ....................................................................
Cevap E

199
BİYOTİK
ÜRİNER SİSTEM

Üriner Sistem Rahatsızlıkları ve Sağlığının Korunması

Örnek Soru Genel olarak böbrek rahatsızlıkları, akut böbrek hasarı ve kronik böbrek
Sağlıklı bir insanın gün içerisinde, hastalığı olarak incelenir. Akut böbrek hasarı, böbrek fonksiyonlarının birkaç
gün içinde hızlıca kaybolması ile ortaya çıkar. Şiddetli akut böbrek hasarı için
I. Yeterli su tüketmemesi
akut böbrek yetmezliği tabiri kullanılır. Böbrekler, kısmen ya da tamamen ça-
II. Aşırı aktivite sonucu terlemesi lışamaz hâle gelir. Uzun süren ishal ve sıvı alamama durumu, ani ve çok kan
III. Besinlerle fazla tuzun alınması kayıpları, uzun süren kusmalar akut böbrek yetmezliğine sebep olabilir. Akut
IV. Alkol alımı ile vazopressin (ADH) salını- böbrek yetmezliği sonucu kanda ve hücre dışı sıvısında su, metabolik atıklar
mının baskılanması ve elektrolitler birikir. Bu durum, bu bölgelerde su ve tuz miktarının artması
sonucu ödeme ve hipertansiyona neden olur. Bu hastalarda diyaliz ile böbrek
olaylarından hangileri idrarın derişik ol- işlevleri normale döndürülmezse hasta 8-14 gün içinde kaybedilir. Kronik böb-
masına neden olabilir? rek hastalığı ise, zamanla nefronlarda gelişen işlev kaybı nedeniyle tüm böbrek
işlevlerinin azalmasıdır.
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Akut veya kronik olarak gelişen böbrek işlevlerinin kaybını tedavi edebilmek
için hastalara böbrek nakli uygulanabilir veya hastalar diyaliz yoluyla tedavi edi-
lebilir. Uygun dokuya sahip beyin ölümü gerçekleşen kişiden veya canlı vericiden
Çözüm: Az su tüketimi, terleme ile sıvı kaybı alınan böbreğin, hastaya nakledilmesi böbrek işlevini düzeltebilir.
idrarı yoğunlaştırır. Fazla tuzlu beslenme ile tuz
Kan
atılımı artar. ADH'nin baskılanması böbrekten
sulandırıcı Diyaliz
kana suyun geri emilimini azaltacağından idrar ilavesi sıvısı Diyaliz sıvısı
seyreltik olur.
Pompa atık tahliyesi
Cevap A
Kanın
filtrasyonu
Diyaliz cihazı

Koldan
kan
alınır Atıklardan
arındırılan kan
Not al...
kola geri verilir
Atardamar kanı
....................................................................
hastadan alınır

.................................................................... Diyaliz işleyiş mekanizması

Diyaliz, böbrek hastası bireyin kanının özel işlemden geçirilerek temizlen-

....................................................................
....................................................................
....................................................................
mesi ve temizlenen kanın bireye geri verilmesidir. İnce, yarı geçirgen zarla bir-
birine bağlı olan kanallardan kan geçirilir. Diyaliz makinesinde, zarın dışındaki
kanda istenmeyen maddelerin difüzyonla geçtiği diyaliz sıvısı bulunur.

.................................................................... Örnek Soru

Böbrek yetmezliğine;
....................................................................
I. aşırı kan kaybı,
.................................................................... II. ishale bağlı aşırı su kaybı,
III. böbrek iltihaplanması
....................................................................
durumlarından hangileri neden olabilir?
....................................................................
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
....................................................................
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm: Verilen her üç anomali de böbrek yetmezliğine neden olabilir.
....................................................................
Cevap E
200
 BÖLÜM TESTİ 1 ÜRİNER SİSTEM
1. Aşağıdaki şekilde sağlıklı bir bireyin böbreğin boyuna ke- 3. Aşağıdakilerden hangisi üriner sistemin görevlerin-
siti verilmiştir. den biri değildir?

A) Kan hacmi ve kan basıncını düzenler.

Böbrek B) Kan pH’sini düzenler.
atardamarı
(A) C) Metabolik atık olan ürenin atılmasını sağlar.

D) Sodyum ve potasyum gibi elektrolitlerin kandaki yo-

Böbrek ğunluğunu ayarlar.
toplardamarı
(B) E) Amonyaktan üre sentezler.

Verilen damarlarla ilgili,

I. B’deki su miktarı A’dan fazladır.

II. A’daki glikoz miktarı B’den fazladır.
III. A’daki üre miktarı B’den fazladır.
4. Böbreğin nefron kanallarında gerçekleşen bir dizi olay ve
IV. A’dan B’ye geçişte kandaki alyuvar sayısının değiş-
bu olayların gerçekleşmesinde rol oynayan faktörlerden
mesi beklenmez.
bazıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Olay Etkili olan faktör
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
I Süzülme Kan basıncı
D) I, II ve III E) II, III ve IV
B II Geri emilme Aktif taşıma
İ
Y
III Salgılanma Ozmoz
O IV Geri emilme Difüzyon
T
2. Böbrek nefronlarında çeşitli maddelerin geçişine ilişkin bil- İ
giler aşağıda verilmiştir. K Verilen numaralı olaylardan hangileri etkili olduğu
faktörlerle doğru eşleştirilmiştir?
• K maddesi kandan nefron kanalına ATP harcanarak
geçer. A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
• L maddesi proksimal tüpten kana difüzyon ve aktif
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
taşıma ile geçer.
• M maddesi nefron kanallarından kana ozmozla geçer.

Verilen maddelerin;

a. glikoz,
b. ilaç,
c. su 5. Nefronun yapısında bulunan glomerulus kılcalları;

ile eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru ola- I. su,

rak verilmiştir?
II. glikoz,

K L M III. amino asit,

A) a b c IV. fibrinojen

B) b a c maddelerinden hangilerine karşı geçirgen değildir?

C) c a b
A) Yalnız IV B) I ve II C) I ve III
D) a c b
D) II ve IV E) III ve IV
E) b c a

201
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 1
6. Aşağıdaki şekilde protein metabolizması sonucu oluşan 9. İnsanda,
atıkların atılım yolları verilmiştir.
I. hücresel solunum sonucu oluşan karbondioksit,

Atığın
II. protein metabolizmasıyla oluşan üre,
Protein Metabolik
atıklar atılım III. beslenme ile alınan ancak sindirim kanalında sindiril-
yolu
meyen selüloz,
CO2 K
Solunum
H2O L IV. hücresel solunumla oluşan su
Amino asit
NH3 M
maddelerinin solunum, üriner ve sindirim sistemleri
Buna göre K, L ve M yerine yazılabilecek organlarla ile atılanları aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? eşleştirilmiştir?

A) K → Akciğer B) L → Deri Solunum Üriner Sindirim

sistemi sistem sistemi
C) M → Böbrek D) K → Bağırsak
A) I ve IV II ve IV III
E) L → Akciğer
B) I ve III II ve IV II
C) I II ve III IV
D) I ve II II ve III III ve IV
7. "Nefronun yapısını oluşturan; E) II ve III I ve IV III

I. glomerulus yumağı,
II. bowman kapsülü,
III. proksimal tüp, B 10. Nefron kanallarındaki madde yoğunlukları ile ilgili,
İİ
IV. distal tüp Y
Y
O I. Proksimal tüpteki glikoz yoğunluğu, distal tüpten faz-
T
T ladır.
yapılarından hangileri malpighi cisimciğini oluşturur?" İİ
K
K II. Bowman kapsülündeki amino asit yoğunluğu henle
Bu sorunun yöneltildiği bir öğrenci aşağıdaki hangi se- kulpundan fazladır.
çeneği işaretlerse soruyu doğru yanıtlamış olur? III. İdrar toplama kanalındaki üre yoğunluğu proksimal
tüpten azdır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) I ve IV E) III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

8. Böbrek nefron kanallarında suyun geri emilimi; 11. Üriner sistemle ilgili,
I. proksimal tüp, I. Malpighi cisimciği böbreğin korteks bölümünde bulunur.
II. distal tüp, II. Glikozun geri emilimi proksimal tüpte başlar.
III. bowman kapsülü, III. Salgılama ile penisilin gibi ilaçlar nefron kanalından
IV. henle kulpu kana geçer.

kısımlarının hangilerinde gerçekleşir? yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I, II ve IV E) II, III ve IV D) I ve III E) II ve III

202 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E B E D A D A D A C C
 BÖLÜM TESTİ 2 ÜRİNER SİSTEM
1. Aşağıdaki şekilde nefronun malpighi cisimciği şematik 4. Glomerulus kılcalları,
olarak gösterilmiştir.
I. Kan basıncı yüksektir ve sabittir.
III II. İki atardamar arasında bulunur.
IV III. Madde geçişi tek yönlüdür.
I
özelliklerinden hangileriyle vücudun normal kılcalla-
rından ayrılır?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II
D) II ve III E) I, II ve III
Numaralarla gösterilen kısımların hangilerinde kan
hücrelerinin bulunması beklenmez?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III 5. Sağlıklı bir insana ait;

D) II ve III E) III ve IV
I. idrar,
II. kan,
III. doku sıvısı

yapılarından hangilerinde üre bulunabilir?

2. Nefron kanalının proksimal tüp bölümünde;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. süzülme, B
İ D) II ve III E) I, II ve III
II. salgılama,
Y
III. geri emilme O
T
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenmez? İ 6. Aşağıdaki tabloda, sağlıklı bir bireyin üriner sisteminde bir
K
günde süzülen, geri emilen ve idrarla atılan maddelerin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III miktarları verilmiştir.
D) I ve II E) II ve III Madde türü Süzülen Geri emilen İdrarla atılan
Su 180 lt % 99 1,8 lt
Na iyonu
+
630 gr % 99,5 3,2 gr
Glikoz 180 gr % 100 0 gr
3. Böbreklerle ilgili verilen,
Üre 54 gr % 50 27 gr
I. H ’yi tübüler içine salgılayarak kan pH’sını yükseltmek,
+
Tablodaki verilere göre aşağıdaki hangi seçenekte ve-
II. Salgıladığı eritropoietin hormonunu kana vererek kır- rilen yargıya ulaşılamaz?
mızı kemik iliğinde alyuvar üretimini uyarmak,
III. Gerektiğinde kana glikoz salgılayarak kan şekerini A) Sağlıklı bir bireyin idrarında glikoza rastlanmaz.
ayarlayabilmek, B) Bir günde idrarla atılan su miktarı, terleme ile atılan su
IV. Atardamar ile gelen O2 ve glikozu metabolik faaliyet- miktarından fazladır.
lerde kullanmak
C) Suyun geri emilme %'si, ürenin geri emilme %'sinden
özelliklerden hangileri karaciğer için de geçerlidir? fazladır.

D) İdrarda hem organik hem de inorganik maddeler bu-

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I, II ve III
lunur.
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV E) Na+ iyonunun geri emilme %'si, suyun geri emilme
%'sinden fazladır.

203
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 2
7. Aşağıdaki şekilde böbrek atar ve toplardamarındaki mad- 10. Protein metabolizması sonucu oluşan amonyak;
de yoğunluklarının karşılaştırılması verilmiştir.
I. karaciğer,
II. böbrek,
Böbrek Böbrek
atardamarı toplardamarı III. kalp,

Su Fazla Az IV. akciğer

Glikoz Fazla Az organlarından hangilerinde üreye dönüştürülür?

Oksijen Fazla Az
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV
Üre I II
D) II ve III E) III ve IV
Kan hücresi III IV

Tablodaki numaralı kısımlara aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

I II III IV
11. Kanda bulunan bir üre molekülü vücudun dışına atı-
A) Az Fazla Eşit Eşit lıncaya kadar;
B) Fazla Az Eşit Eşit
I. havuzcuk,
C) Eşit Eşit Az Fazla
II. üretra,
D) Eşit Fazla Az Az
III. üreter,
E) Fazla Az Az Fazla
B IV. idrar kesesi
İİ
Y
Y yapılarından hangi sıra ile geçer?
O
T
T
İİ A) I - II - III - IV B) I - III - II - IV
K
K
C) I - III - IV - II D) II - III - I - IV
8. Vücuttan idrar şeklinde uzaklaşan sıvıda;
E) III - I - II - IV
I. glikojen,
II. üre,
III. kreatinin,
IV. tuz

maddelerinden hangilerinin bulunması beklenmez? 12. Vücutta homeostasinin sağlanmasında görev alan or-
ganlarla ilgili,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV
I. Karaciğer ilaç ve alkol gibi maddeleri zehirsiz hale
D) II ve III E) III ve IV
getirir.
II. Deri, ter bezleri ile gerçekleşen terleme ile vücudun su
ve tuz dengesini sağlarken, su atımı ile vücut sıcaklı-
ğını düzenler.
9. Aşağıdaki maddelerden hangisinin normalden fazla III. Akciğer vücuttaki karbondioksiti uzaklaştırarak kan
tüketimi idrarla atılan üre miktarının da artmasına ne- pH’sini düzenler.
den olur?
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Nişasta B) Protein C) Yağ
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Glikoz E) Yağ asidi
D) II ve III E) I, II ve III

204 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
A A D E E B B A B A C E
 BÖLÜM TESTİ 3 ÜRİNER SİSTEM
1. İnsan böbreğine ait bir nefronun kısımları aşağıdaki şekil- 3. Vücutta meydana gelen,
de gösterilmiştir.
I. İdrar kesesinin kasılarak hacminin küçülmesi,
Getirici atardamar II. Proksimal tüpteki glikoz ve amino asitlerin tamamının
Götürücü atardamar kana geri alınması,
Glomerulus III. Glomerulustan bowman kapsülüne maddelerin süzül-
Distal tüp mesi,
IV. Gıda boyaları, HCO3— iyonu ve ilaç kalıntılarının kan-
Bowman dan nefron kanallarına salgılanması
kapsülü
olaylarının hangilerinde ATP harcanır?

A) I ve II B) I ve III C) I, II ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV

Henle kulbu

4. İdrar oluşumunda rol oynayan süzülme olayı aşağıda-

Nefronun yapısı ve çalışma prensibi ile ilgili,
I. Glomerulus kılcallarında kan basıncının diğer kılcal
damarlara göre yüksek olması, bu kılcalların iki atar-
damar arasında bulunması ile ilgilidir.
II. Aldosteron hormonu distal tüpe etki ederek Na + ve İ
Cl – ’nin geri emilmesini sağlar.
III. Salgılama ile çeşitli ilaçlar kandan nefron kanallarına T
geçer.
ki hangi iki yapı arasında gerçekleşir?
A) Glomerulus - Bowman kapsülü
B) Glomerulus - Proksimal tüp
B C) Bowman kapsülü - Henle kulpu
Y D) Henle kulpu - Distal tüp
O
E) Glomerulus - Distal tüp
İ
K

ifadelerinden hangileri doğrudur?

5. Aşağıdakilerden hangisi üriner sistemin sağlığı için dik-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kat edilmesi gereken durumlardan biri değildir?
D) II ve III E) I, II ve III
A) Böbrekler ve idrar yolları soğuktan korunmalıdır.

B) Günde 200 ml’den fazla su tüketilmemelidir.

C) Aşırı baharatlı besinler tüketilmemelidir.

D) Aşırı ve bilinçsiz ilaç tüketiminden kaçınılmalıdır.

2. Glomerulustan bowman kapsülüne süzülen sıvıda, E) Böbrek taşlarının oluşmaması için, idrar uzun süre tu-
tulmamalıdır.
I. H2O
II. NaCl
III. HCO3−
6. Sağlıklı bir bireyde bowman kapsülündeki süzüntüde
IV. Glikoz
aşağıdaki maddelerden hangisinin bulunması beklen-
maddelerinden hangileri bulunur? mez?

A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve III A) Su B) Glikoz C) Amino asit

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV D) Alyuvar E) C vitamini

205
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 3
7. Aşağıdaki şekilde malpighi cisimciğinin yapısı verilmiştir. 10. Aşağıdaki tabloda homeostaside rol oynayan organlar ve
boşalttığı maddeler verilmiştir.
Getirici
atardamar
Organ Boşaltım maddesi
Bowman
Glomerulus Proksimal
kapsülü I Akciğer Karbondioksit ve su
tüp
Götürücü
II Deri Karbondioksit ve su
atardamar
III Böbrek Üre ve su
Şekilde ok istikametinde glomerulustan bowman kap-
sülüne geçen maddeler arasında;
Verilen organlardan hangilerinin boşaltım maddeleri
I. glikoz, doğru verilmiştir?
II. kan hücresi,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. kan pulcuğu,
IV. trigliserit D) II ve III E) I, II ve III

hangilerinin bulunması beklenmez?

A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III

D) I, III ve IV E) II, III ve IV 11. Böbrek yetmezliği görülen bir bireyde bu duruma bağ-
lı olarak,

I. Metabolik asitlerin kan plazmasında birikmesi

8. Nefron kanallarında ilerlemekte olan süzüntüde bu- B
lunan; İİ II. Karaciğerde üre sentezinin azalması
Y
Y III. Kan plazmasında üre ve kreatinin yoğunluğunun
O
I. glikoz, artması
T
T
II. amino asit, İİ IV. Vücutta su ve elektrolit dengesinin bozulması
K
K
III. su
durumlarından hangilerinin görülmesi beklenmez?
maddelerinden hangilerinin geri emiliminde ATP har-
canır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve IV

D) II ve III E) III ve IV
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

9. Böbrek nefronlarının;
12. Endokrin bezlerden kana salgılanan;
I. proksimal tüp,
II. henle kulpunun inen kolu, I. antidiüretik hormon,
III. henle kulpunun çıkan kolu, II. adrenalin,
IV. distal tüp III. aldosteron

bölümlerinin hangilerinde suyun geri emilimi gerçek- hormonlarından hangileri nefron kanallarına etki ede-
leşmez? rek maddelerin geri emiliminde rol oynar?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) III ve IV D) I ve III E) II ve III

206 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E E C A B D E D A E A D
 BÖLÜM TESTİ 4 ÜRİNER SİSTEM
1. Glomerulustan bowman kapsülüne geçen süzüntüde 4. Glomerulustan bowman kapsülüne geçen süzüntüde
bulunan; bulunan bir üre molekülünün idrar kesesine ulaşana
kadar sırasıyla geçtiği bölgeler aşağıdakilerin hangi-
I. su, sinde doğru verilmiştir?
II. glikoz,
III. üre A) Proksimal tüp - Henle kulpu - Distal tüp

B) Proksimal tüp - Distal tüp - Henle kulpu

maddelerinin geri emilme %’leri arasındaki ilişki aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? C) Distal tüp - Proksimal tüp - Henle kulpu

D) Distal tüp - Henle kulpu - Proksimal tüp

A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III
E) Henle kulpu - Proksimal tüp - Distal tüp
D) II > III > I E) III > I > II

5. İnsanda görülen bazı hastalıklar aşağıda verilmiştir.

I. Üremi
2. Üriner sistemde meydana gelen, II. Siroz
III. Pankreatit
I. glomerulustan kanın süzülmesi,
IV. Anemi
II. süzüntünün henle kulpunda ilerlemesi,
III. süzüntünün piramit kanallarından havuzcuğa geçmesi, Verilen hastalıklardan hangileri böbrek yetmezliği so-
IV. süzüntünün üreterde ilerlemesi, B nucu oluşabilir?
İ
V. mesanedeki boşaltım sıvısının üretraya geçmesi Y
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
O
olaylarından hangisi diğerlerinden önce gerçekleşir? T D) I ve IV E) III ve IV
İ
K
A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Aşağıdaki şekilde nefron kanalı ile çevresini saran kılcal

damar arasındaki madde alış verişi gösterilmiştir.

Nefron kanalı

3. Aşağıdaki şekilde nefronun bir bölümü verilmiştir.

1 2 3
a
b c
Kan kılcalı
Kan
damarı Şekilde ok yönünde geçen maddeler aşağıdakilerin
hangisinde doğru olarak verilmiştir?

1 2 3
A) Amino asit Glikoz Glikojen
Şekilde a, b ve c ile gösterilen olayların hangilerinde
ATP harcanır? B) İlaç kalıntısı Su Glikoz
C) Glikoz İlaç kalıntısı Su
A) Yalnız a B) Yalnız b C) Yalnız c
D) Glikojen İlaç kalıntısı Amino asit
D) a ve b E) b ve c E) Tuz Glikojen Glikoz

207
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 4
7. Aşağıdaki şekilde protein metabolizması verilmiştir. 9. Ayşen öğretmen böbrekler ile ilgili olarak öğrencilere yap-
tırdığı D/Y etkinliğinde bazı cümleler vererek yanıtları is-
Protein temiştir.

I. Merve: İdrar toplama kanalı tek bir nefrona bağlanır.

I II. Ebru: Nefronların henle kulpu kurak bölge hayvanla-
rında daha uzundur.

Hücresel solunum III. Mustafa: Glomerulus kılcalları iki atar damar arasında
bulunur.

CO2 H2O IV. Özge: Malpigi cisimciği bowman kapsülü ile proksimal
II
tüpü içeren kısımdır.

Şekilde I ve II ile gösterilen kısımlara yazılması gere- Öğrencilerden gelen yanıtları değerlendiren öğretmenin
kenler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak veril- geri dönütü aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır?
miştir?
A) D/D/D/Y B) Y/D/D/Y C) Y/D/Y/D
I II
D) D/D/D/D E) Y/Y/D/Y
A) Glikoz NH3
B) Amino asit NH3
C) NH3 Amino asit
D) Gliserol NH3 10. Böbreklerde idrar oluşumunda rol oynayan bazı hormon-
E) NH3 Gliserol ların görevlerine ilişkin tablo aşağıda verilmiştir.
B
İİ
Y
Y Hormon Boşaltımdaki görevi
O
T
T I Parathormon Ca++'nın geri emilimini sağlar.
İİ
K
K II Aldosteron Na+ ve Cl−'nin geri emilimini sağlar.

8. Aşağıdaki şekilde üriner sistemi oluşturan kısımlar gös- III ADH Suyun geri emilimini sağlar.
terilmiştir.
Tabloda verilen hormonlardan hangileri görevi ile
Böbrek atardamarı Böbrek toplardamarı doğru eşleştirilmiştir?
(II) (I)
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Üreter (III) 11. Böbreklerde gerçekleşen geri emilimle ilgili,

I. Glikoz ve amino asitlerin %100’ü nefron kanallarından

İdrar kesesi (IV) geri emilir.
Üretra (V) II. Suyun %99’u nefron kanallarından geri emilir.
III. Ürenin %50’si nefron kanallarından kana geri emilir.
Sağlıklı bir insanda bu yapılardan hangilerinde glikoz
ve amino asitlere rastlanması beklenmez? ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve IV E) III, IV ve V D) II ve III E) I, II ve III

208 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
C A E A D C B E B E E
 BÖLÜM TESTİ 5 ÜRİNER SİSTEM
1. Vücudun değişik organlarından elde edilen sıvılar dört 4. Sağlıklı bir bireyde böbreklerde günlük olarak meyda-
farklı deney tüpüne konuluyor. na gelen;

I. glomerulustan süzülen su miktarı,

I II III IV
II. nefron kanallarından geri emilen su miktarı,
III. idrarla atılan su miktarı

nicelikleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde

100 ml 100 ml 100 ml 100 ml doğru olarak verilmiştir?
doku bowman böbrek idrar
sıvısı kapsülü havuzcuğundan kesesinden
sıvısı alınan alınan A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III
sıvı sıvı
D) II > III > I E) III > II > I
Tüpler hazırlandıktan sonra her birine eşit miktarda olacak
şekilde fehling ayıracı eklenip ısıtılıyor.

Bir süre sonra numaralandırılan tüplerin hangilerinde

kiremit kırmızısı renk oluşması beklenmez?
(Fehling ayracı glikoz varlığında kiremit kırmızısı bir renk 5. Hücrelerin ve vücut sıvılarının bileşiminin belirli değerler-
oluşturur.) de tutulması amacıyla gerçekleştirilen faaliyetlere home-
ostasi denir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Buna göre,
D) III ve IV E) II, III ve IV
B I. Akciğerler yoluyla CO2 atılması
İ
Y II. Böbrek yoluyla idrarın boşaltılması
O III. Karaciğerde amonyaktan ürenin sentezlenmesi
T
İ IV. Deri yüzeyinden terlemenin gerçekleştirilmesi
K
2. Böbreklerde; V. Bağırsak yoluyla dışkının atılması

I. havuzcuk, olaylarından hangisinin homeostasideki rolü en azdır?

II. idrar toplama kanalı,
A) I B) II C) III D) IV E) V
III. distal tüp
IV. henle kulpu

kısımlarının hangilerinde geri emilim gerçekleşmez?

A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV 6. Sağlıklı bir insanda böbrek nefronlarının,

I. Proksimal tüp,
II. Bowman kapsülü,
III. İdrar toplama kanalı,
IV. Distal tüp
3. Üriner sistemi oluşturan elemanlar arasında aşağıda-
ki yapılardan hangisi yoktur? kısımlarının hangilerinde glukoz ve amino asitlere bir-
likte rastlanır?
A) Böbrek B) Üreter C) Üretra
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) Havuzcuk E) Havers kanalı
D) I, III ve IV E) II, III ve IV

209
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 5
7. Nefron kanallarında ilerlemekte olan sıvıda bulunan; 10. Böbreklerin temel yapı ve görev birimi olan bir nefronun
yapısı aşağıdaki gibidir.
I. glikoz,
Getirici atardamar
II. Na+ ve Cl−
Götürücü atardamar
III. amino asit
Glomerulus
IV. su Distal tüp

maddelerinden hangilerinin geri emilmesinde ADH

hormonu etkilidir? Bowman
kapsülü

A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III

D) I ve IV E) III ve IV

Henle kulbu

8. Glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne geçen sü-

züntüde bulunan bazı maddeler aşağıda verilmiştir.
Buna göre nefronun kısımlarıyla ilgili,
I. Glukoz
I. Kan basıncı artarsa glomerulustan bowman kapsülü-
II. Kreatinin
ne süzülen sıvı miktarı artar.
III. Su
II. Sağlıklı bir insanın idrar toplama kanalcığında glikoz
IV. Amino asit B bulunmaz.
V. Üre İİ
Y
Y III. Getirici atardamardaki üre miktarı götürücü atarda-
O mardakinden fazladır.
Sağlıklı bir bireyde bu maddelerden hangilerinin ta- T
T
mamı geri emilir? İİ IV. Henle kulpunun çıkan kolu suya geçirgen değildir.
K
K
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) I, IV ve V E) I, III, IV ve V A) I ve IV B) I, II ve III C) I, III ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

9. Sağlıklı bir bireyde terleme ile normalden fazla su kaybe-

den bir bireyde meydana gelen bazı olaylar şöyledir:

I. Kanın ozmolaritesinin artması

11. Üriner sistemde üre miktarının en çok (1) ve üre yo-
II. Hipotalamustaki ozmoreseptörlerin uyarılması
ğunluğunun en çok (2) olduğu bölümler aşağıdakile-
III. Böbreklerden suyun geri emiliminin artması rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
IV. Hipofiz bezinden ADH'nin kana salgılanmasının art-
ması 1 2

Bu olaylar aşağıda verilen hangi sırada gerçekleşerek A) Böbrek toplardamarı Pelvis

homeostasi sağlanır? B) Mesane Böbrek atardamarı

A) I - II - III - IV B) I - II - IV - III C) Böbrek atardamarı Üreter

C) II - III - I - IV D) III - II - IV - I D) Üreter Üretra

E) Pelvis Üreter
E) IV - III - II - I

210 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
D A E A E A A B B E C
 BÖLÜM TESTİ 6 ÜRİNER SİSTEM
1. Biri amonyak biri üre ve biri ürik asit olan üç farklı azotlu 4. Aşağıdaki şekilde idrar oluşumunda rol oynayan nefronun
atığın vücuttan atılırken kaybına neden olduğu su miktar- yapısı verilmiştir.
ları aşağıdaki diyagramda verilmiştir.
Distal tüp
Proksimal tüp

2 1
Bowman
kapsülü
Henle kulpu
Verilen su kayıplarına neden olan maddeler aşağıda-
kilerin hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?

Amonyak Üre Ürik asit

A) 1 2 3 İdrar
toplama
B) 1 3 2 kanalı

C) 3 1 2
D) 2 3 1
Kandan bowman kapsülüne süzülen sıvı ok yönünde
E) 3 2 1 ilerlerken içinde bulunan;

I. glikoz,
II. üre,
B III. ilaç kalıntıları,
2. Sağlıklı bir bireyde glomerulustan bowman kapsülüne İ
Y IV. gıda boyaları
süzülen sıvıda aşağıdakilerin hangisinde verilen mad- O
delerin tümüne rastlanabilir? T moleküllerinden miktarı artanlar ve azalanlar aşağıda-
İ kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
K
A) Glukoz, amino asit, su, tuz, üre
Miktarı artanlar Miktarı azalanlar
B) Glukoz, brinojen, su, tuz, üre
A) I, II III, IV
C) Alyuvar, üre, ürik asit, su, tuz
B) I, III II, IV
D) Protein, yağ, su, iyon, üre
C) II, III I, IV
E) Yağ, glikojen, üre, tuz, glukoz
D) III, IV I, II
E) II, IV I, III

3. Böbreğin görevleriyle ilgili,

5. İnsanlara ait;
I. Uzun süren açlıklarda karbonhidrat dışı kaynaklardan
glikoz sentezler.
I. böbrek,
II. Kan pH’sini ayarlar.
II. akciğer,
III. Üre ve zehirli atıkların atılmasını sağlar.
III. bağırsak,
ifadelerinden hangileri doğrudur? IV. deri

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III organlarından hangileri boşaltıma yardımcı olur?

D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

211
 ÜRİNER SİSTEM BÖLÜM TESTİ 6
6. Protein ve nükleik asit katabolizması sonucu oluşan azot- 9. İnsanda meydana gelen;
lu atıklar;
I. kandaki glikozun karaciğerde depolanması,
I. amonyak, II. kanda bulunan H+ iyonlarının salgılama ile nefron
II. ürik asit, kanallarına verilmesi,
III. üre III. soluk verme ile CO2’nin vücudun dışına atılması,
IV. bağırsaklardan emilen glikozun kana geçmesi
şeklinde üriner sistem ile vücuttan uzaklaştırılabilir.
olaylarından hangileri ile kan pH’si dengede tutulma-
Bu maddelerden her birinin birer molekülünün vücut- ya çalışılır?
ta oluşması sırasında harcanan ATP miktarı aşağıda-
kilerin hangisinde çoktan aza doğru verilmiştir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

D) I, III ve IV E) II, III ve IV

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III

D) II - III - I E) III - II - I

10. Böbrek nefronlarında;

I. glomerulustan bowman kapsülüne suyun geçmesi,

II. henle kulpundan kılcal damara suyun geri emilmesi,
7. Nefronlarda glomerulustan bowman kapsülüne süzü- III. glikozun %100’ünün geri emilmesi,
len madde miktarını; IV. hidrojen ve bikarbonat iyonlarının kanalcık hücrelerine
salgılanması
I. kan basıncı, B
İİ
II. kanın ozmotik basıncı, Y
Y olaylarından ATP gerektirenler ve gerektirmeyenler
III. bowman kapsülünün hidrostatik basıncı, O aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
T
T
IV. bowman kapsülünün ozmotik basıncı İİ ATP ATP
K
K
gerektirenler gerektirmeyenler
faktörlerinden hangileri etkiler?
A) I, II II, IV
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV B) I, III II, IV
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV C) III, IV I, II
D) I, IV II, III
E) II, III I, IV

8. Glomerulus kılcalları için,

11. Sağlıklı bir insanın böbrek atardamarında bulunan;
I. İki atardamar arasında bulunur.
II. Canlı hücrelerden oluşur. I. amino asit,
III. İçindeki kan basıncı diğer kılcal damarlara oranla iki II. oksijen,
kat fazladır. III. karbondioksit,
IV. Sadece süzülme meydana gelir. IV. üre

açıklamalarından hangileri doğrudur? moleküllerinden hangilerinin miktarı böbrek toplarda-

marından fazladır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

212 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
E A E D E D E E B C D
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

B Ö L Ü M

9
İnsanlarda üreme diğer canlılarda olduğu gibi neslin devamlılığını sağlar.
ÜREME SİSTEMİ

İnsanlarda üreme sistemi hem endokrin hem de sinir sisteminin etkisi altında-
dır. Üreme organları dişi ve erkeklerde farklı görevler üstlenmiştir.

A. ERKEK ÜREME SİSTEMİ:

Erkek üreme sistemi;

1. Testisler (Erbezleri / erkek ganodlar)

2. Kanal yapıları (epididimis, vas deferens, üretra)

3. Yardımcı bezler (seminal vezikül, prostat bezi, cowper bezi)

4. Penis
Not al...
olmak üzere çeşitli kısımlardan oluşur.
....................................................................

....................................................................
İdrar kesesi
....................................................................

Vas deferens ....................................................................

Seminal
(sperm kanalı)
kese
....................................................................
Prostat
Penis ....................................................................
bezi

Epididimis
kanalı ....................................................................

Cowper bezi ....................................................................

Testis Anüs (Bulboüretral
Üretra bez)
....................................................................

....................................................................
Skrotum kesesi
....................................................................
İnsanda erkek üreme sisteminin yapısı ve kısımları

....................................................................

213
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ
Spermatogonium
(sperm ana hücreleri)
Sertoli hücreleri,
Seminifer tüpçükleri içindedir.
Leydig hücreleri
Testislerdeki seminifer tüpçüklerinin
içindeki ve dışındaki hücreler
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
214
1. TESTİSLER
Vücudun dışında skrotum adı verilen kese içinde bulunur. Bir testis ve skro-
tum birlikte testikül adını alır.
Testislerin;
• Sperm üretimi
• Hormon üretimi
olmak üzere 2 görevi vardır.
Testisler karın boşluğunda oluşup doğumdan önce skrotuma inerler. Skro-
tum sayesinde testisler vücut sıcaklığının 3 oC altında tutulmuş olur. Sperm üre-
timi için uygun sıcaklık önemlidir. Sıcak havalarda skrotumu çevreleyen kaslar
gevşeyerek testisleri vücuttan uzaklaştırır, soğuk havalarda ise kasılarak vücu-
da yaklaştırır. Böylece spermlerin gelişmesi için uygun ortam sağlanır.
Testislerde çok sayıda kıvrımlardan oluşan seminifer tüpçükleri içinde
sperm üretimi başlar. Spermatogonium (sperm ana hücreleri) tüplerin duva-
rında yer alır. Oluşan spermleri besleyen sertoli hücreleri de tüplerin içinde yer
alır.
Seminifer tüpçüklerinin arasındaki bağ doku içerisinde ise testosteron üre-
ten leydig hücreleri bulunur.
2. KANAL YAPILARI
Spermler seminifer tüpçüklerinde üretildikten sonra kıvrımlı epididimis ka-
nalına geçerler. Burada olgunlaşıp hareketlilik kazanırlar. Hareketli spermler
vas deferens adı verilen düz kas yapısında olan sperm kanalına geçer ve bu-
rada bir süre depolanır.
Epididimis, vas deferens ve boşaltım kanalı aracılığı ile üretraya bağlanır.
Üretra idrar kesesinden çıkarak penis içinde devam eder ve dışarı açılır. Üretra
boşaltım ve üreme sistemi kanalıdır (Ürogenital kanal).
3. YARDIMCI BEZLER
Erkek üreme sisteminde;
• Seminal vezikül,
• Prostat bezi,
• Cowper bezi (Bulboüretral bez)
olmak üzere üç yardımcı bez bulunur.
Spermler, canlı hücreler oldukları ve dişi üreme sisteminde döllenmeye
katılana kadar canlılıklarını korumak zorunda oldukları için seminal sıvı deni-
len yardımcı bezlerin ürettiği koruyucu sıvı içinde tutulurlar. Seminal sıvı ve
spermin bulunduğu semen (meni), mukus ve brinojen içerdiğinden kıvamlıdır.
Ayrıca spermler için enerji kaynağı olan fruktoz içerir. Semenin hacminin bü-
yük bir kısmını çoktan aza doğru seminal vezikül, prostat bezi ve cowper bezi
oluşturur.
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

Seminal sıvı;

• Spermler için yaşama ortamı olma, Örnek Soru

• Spermlerin ilerlediği yolları kayganlaştırma, Erkek üreme sistemi ile ilgili aşağıdaki
açıklamalardan hangisi yanlıştır?
• Vajinanın asit ortamından zarar görmesinin engelleme,
A) Testisler hem sperm hem de hormon
• İçerdiği monosakkarit ile (fruktoz) spermleri besleme
üretir.
gibi görevler üstlenir. B) Leydig hücrelerinde testosteron üretilir
Prostat bezi üretrayı sarar. Boşaltım kanalı, prostat bezine girer ve üretraya ve salgılanır.
açılır. Semen üretraya geçmeden hemen önce cowper bezinin salgısı üretrayı
C) Seminal sıvı spermlerin yaşamı için op-
kalan idrardan temizler ve spermlerin geçmesi için kaygan hale getirir. Sperm-
timum ortam oluşturur.
ler üretraya geçtiğinde prostat bezi kasılarak mesaneden üretraya idrar geçişini
engeller. Yaş ilerledikçe prostat bezi büyüme yaparak prostat kanserine neden D) İkincil spermatositler 2n kromozomludur.
olabilir. E) Seminal vezikül, prostat bezi ve cow-
Prostat bezi aynı zamanda semene alkali özellik kazandırarak dişi üreme per bezi seminal sıvı üretir ve salgılar.
kanallarının asit özelliğinden spermleri korur. Ayrıca seminal vezikülden gelen
brinojeni aktieştiren enzimi salgılayarak dişi üreme kanalına geçen semeni Çözüm: İkincil spermatositler mayoz bölünme
pıhtılaştırıp orada alıkonulmasına etki eder. Prostat sıvısında bulunan başka bir ile oluştuklarından herbirinin kromozom sayısı
enzim ise pıhtı halinde dişi üreme kanalına geçen semeni çözerek spermlerin n'dir.

serbest kalmasını sağlar. Böylece dişi üreme kanalına güvenle geçen spermler Cevap D
yumurtaya doğru hareket edebilir.

4. PENİS
Çiftleşme organdır (ejakülasyon organı). Spermlerin dişi üreme sistemine
aktarılmasını sağlar. Üretranın etrafında süngerimsi doku denilen kan damar- Not al...
ları açısından zengin doku bulunur. Ejakülasyon (boşalma) esnasında yaklaşık
5 ml semen içinde % 5 civarındaki sperm dişi üreme sistemine aktarılmış olur. ....................................................................

SPERMATOGENEZ (SPERM OLUŞUMU) ....................................................................

Sperm üretimi ve gelişimi olan spermatogenez, ergenlik dönemi ile başlar ....................................................................
ve hayat boyu devam eder.
....................................................................
Spermin oluşumu ve atılıma kadar geçen süreçte şu olaylar gerçekleşir:

1. Testislerdeki seminifer tüpçüklerde bulunan sperm ana hücreleri (sper- ....................................................................

matogonyum) (2n) ergenlikle birlikte mitoz ile birincil spermatositleri (2n)
....................................................................
oluştururlar.

2. Birincil spermatositlerden mayoz I ile ikincil spermatositler (n) oluşur. ....................................................................

3. Mayoz tamamlanınca spermatidler (n) meydana gelir. Spermatidler n kro- ....................................................................

mozomludurlar. Spermatogenezde mayoz sonucunda oluşan dört hücre
gamete dönüşmüş olur. ....................................................................

4. Spermatidler seminifer tüpçüklerinin boşluğunda spermlere farklılaşırlar ve ....................................................................

epididimise geçerler.
....................................................................
5. Epididimise geçen spermler hareket yeteneği kazanırlar.
....................................................................
6. Epididimiste olgunlaşan spermler buradan vas deferense geçer ve burada
yer alan ampullada depolanırlar.
....................................................................
7. Spermleri üretraya taşıyan bu kanalla spermler seminal sıvı ile birlikte üret-
radan dışarı atılır. ....................................................................

215
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

Epididimis Spermatogonyum
Spermatogonyum
Not al...
2n Mitoz bölünme
Sertoli hücresi

....................................................................
Testis Primer 2n Primer
spermatosit spermatosit
....................................................................
Sekonder Mayoz I
spermatosit n n Sekonder
.................................................................... spermatosit
Seminifer
tüp Spermatidler
Mayoz II
.................................................................... Spermatid n n n n
Spermler
....................................................................
Sperm
n n n n
....................................................................
Testislerde spermatogenez
....................................................................
Sperm hücresi; baş, boyun ve kuyruk kısmından oluşur.
....................................................................
Baş bölgesinde yumurtanın zarını eritecek enzimlere sahip akrozom bulunur.
Döllenmeden sonra zigotun bölünebilmesini sağlayan iğ ipliklerini oluşturmakla
....................................................................
görevli sentriyoller vardır.
.................................................................... Boyun bölgesinde spermin hareketini sağlayacak enerjiyi üreten mitokondriler
bulunur.
....................................................................
Kuyruk kısmı mikrotübüllerden oluşan spermin hareketini sağlayan yapıdır.
....................................................................
Sentriol
.................................................................... (Bazal cisim)
Akrozom
.................................................................... Mitokondri

....................................................................
Çekirdek Kamçı
....................................................................
Baş Orta kısım Kuyruk
....................................................................
Spermin yapısı ve kısımları
....................................................................

....................................................................
Örnek Soru
....................................................................
Erkeklerde ergenlik öncesinde hangi durumun gerçekleşmesi bekle-
.................................................................... nebilir?

.................................................................... A) Kanda testosterona rastlanması

B) Spermatidlerin epididimise geçmesi

....................................................................
....................................................................
....................................................................
C) Spermin epididimiste hareket yeteneği kazanması
D) Seminal bezlerin seminal sıvı üretimi
E) Sperm üretimi için mayozun başlaması

....................................................................
....................................................................
....................................................................
Çözüm: Böbrek üstü bezi kabuk bölgesinden ergenlik öncesinde de testosteron
salgılanır. Ergenlikle birlikte salgısı artan testosteron ise testislerden salgılanır.
Cevap A

216
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

ERKEK ÜREME SİSTEMİNİ KONTROL EDEN HORMONLAR

Erkek üreme sisteminin hormonal kontrolü, hipoz bezinden salgılanan; Not al...
FSH ve LH hormonları ile sağlanır.
....................................................................
Salgılanma Salgılanan
Etki ettiği yer Görevi ....................................................................
yeri hormon

Testislerde sperm oluşu- ....................................................................

Hipoz ön lob FSH Testisler
munu başlatır.
....................................................................
Testislerden testosteron
Testisler
Hipoz ön lob LH hormonunun salgılanma- ....................................................................
Leydig hücreleri
sını sağlar.
....................................................................
Sperm üretimi ve erke-
Testisler
ğe ait ikincil karakterlerin ....................................................................
Testiste (sperm üretimi)
Testosteron oluşması
Leydig hücreleri
Hipotalamus ve LH salınımını baskılar ....................................................................
hipoz ön lob (negatif feedback)
....................................................................
Testislerde Hipotalamus ve FSH salınımını baskılar
İnhibin ....................................................................
Sertoli hücreleri hipoz ön lob (negatif feedback)

Erkek eşey hormonu olan testosteron ayrıca ikincil eşey özelliklerinin ortaya
çıkmasını sağlar. Bunlar; sakal ve bıyığın çıkması, sesin kalınlaşması, erkeğe
ait vücut hatlarının oluşması, kasların gelişmesi, sperm üretimi gibidir.
....................................................................
....................................................................
....................................................................

....................................................................

....................................................................
GnRh
....................................................................
+
İnhibin hormonu; sperm sayısı yüksek
....................................................................
olduğunda daha çok salgılanır
(20 milyon/ml ‘nin üstündeki değerlerde).
....................................................................
Ön hipofizden FSH ve hipotalamustan
GnRH salgılanmasını inhibe eder.
LH ....................................................................
Sperm sayısı düştüğünde ise sertoli
FSH hücrelerinin inhibin salgılaması hızla
....................................................................
– yavaşlar.
+
....................................................................

–
Biyoplus
+ FSH ve LH erkek ve dişi üreme siste-
mini uyaran hipoz ön lob hormonlarıdır.

Erkek üreme sisteminin

Testosteron İnhibin hormonal kontrolü

217
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

B. DİŞİ ÜREME SİSTEMİ:

Not al... Dişi üreme sistemi,

1. Yumurtalıklar (ovaryum)
....................................................................
2. Yumurta kanalı (fallopi tüpü)
....................................................................
3. Döl yatağı (uterus = rahim)
....................................................................
4. Serviks (rahim ağzı) ve vajina
.................................................................... olmak üzere dört kısımdan oluşur.

....................................................................
Uterus
Fallopi tüpü
....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................
Yumurta
Endometriyum
Kirpikli huni
....................................................................
Serviks
....................................................................

....................................................................
Vajina

....................................................................

....................................................................
Dişi üreme sisteminin yapısı ve kısımları
....................................................................

....................................................................
Dişi üreme sisteminin görevleri şunlardır:
.................................................................... • Yumurtayı üretmek.

.................................................................... • Dişi eşey hormonlarını üretmek.

• Döllenmenin gerçekleşmesi için ortam oluşturmak.

....................................................................
• Fetüsün gelişmesini sağlamak.
....................................................................

....................................................................
1. YUMURTALIKLAR (OVARYUM)
....................................................................
• Karın boşluğunun alt tarafında yer alan bir çift organdır.
....................................................................
• Yumurta, yumurtalıklardaki folikül denilen yapılarda gerçeklerken mayoz
.................................................................... sonucu meydana gelir.

• Dişi eşey hormonlarının salgılanmasını (östrojen ve progesteron) gerçek-

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
leştirir.
• Yumurtalıklarda foliküllerde oosit adı verilen yumurta ana hücrelerinden
meydana gelmiş hücre ve destek hücreleri bulunur. Destek hücreleri
adından da anlaşılacağı gibi yumurtayı koruma ve besleme gibi görevler
üstlenmiştir.

218

2. YUMURTA KANALI (FALLOPİ TÜPÜ)
• Yumurta kanalına döllenme kanalı da denir.
• Yumurtalıkları rahmin üst kısmına bağlar.
• Yumurtalıktan çıkan kısmı kirpikli huni adını alır.
• Ovulasyondan (yumurtlama) sonra döllenme bu kanalda gerçekleşir.
• Oluşan zigot ilk bölünmelerine burada başlar.
• Yumurta kanalının peristalsisi ve içini saran silli epitel hücreleri ile bölünme-
lerine devam eden döllenmemiş yumurta uterusa taşınır.
3.DÖL YATAĞI (UTERUS = RAHİM)
• İdrar kesesinin arkasında bulunan kaslı yapıdır.
• İç yüzeyi, bol kılcal damarlı, mukus salgılayan bir örtü olan endometriyum
ile kaplanmıştır.
• Rahim, döllenmiş yumurtanın blastosist halinde iken endometriyuma imp-
lantasyonundan (tutunmasından) sonra doğuma kadar geliştiği yerdir.
4. SERVİKS (RAHİM AĞZI) VE VAJİNA
• Uterusun daralarak vajinaya açılan dar bölüme serviks denir.
• Spermler vajinada bırakılarak serviksten rahime giriş yapar.
• Vajina aynı zamanda doğum kanalını da oluşturur.
OOGENEZ (YUMURTA HÜCRESİNİN OLUŞUMU)
Dişilerde yumurtalıkta foliküllerde embriyonik dönemde başlayan, ergenlik-
le devam eden yumurta hücresi oluşumuna oogenez denir.
Yeni doğmuş kız bebekte her ovaryum yaklaşık bir milyon civarında birincil
oosit bulundurur. Ergenlikte bu sayı azalarak iki yüz bin civarına düşecek bir
kısım birincil oosit bozulacaktır. Üreme olgunluğuna erişmiş ergen bir kızda
menopoza kadar yaklaşık 450 civarında menstrual döngü geçirecektir. Çoğun-
lukla 45-55’li yaşlarda menstrual döngünün sona ermesine menopoz denir.
Döngüde birden fazla folikül olgunlaşmaya başlar. Her birindeki oosit büyür
ve çevreleyen folikül hücreleri de bölünerek çoğalır. Ancak genellikle bir folikül
diğerlerinden daha büyüktür ve gelişimine devam eder. Diğerlerinde gelişim
durur. Folikül hücreleri gelişen yumurtaya besin, büyüme faktörleri ve hormonal
uyarılar sağlayarak onu büyütür. Yaklaşık iki haftalık foliküler büyümeden sonra
ovulasyonla yırtılır ve yumurta salınır.
Yumurtanın oluşumu ve döllenme ile gerçekleşen süreç;
1. Oogonium, yumurta ana hücresi (2n), mitozla çoğalır ve birincil oositleri
(2n) oluşturur. Embriyonik dönemde birincil oositler mayoza başlar ancak
mayoz birincil oositlerde mayoz I profaz I aşamasına kadar ilerler.
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
219
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

2. Ergenlik dönemine hipofiz ön lob hormonu FSH (folikül uyarıcı hormon)

etkisiyle birincil oosit (2n) büyümeye ve gelişmeye başlayarak mayoz I’i
Örnek Soru
İnsanın normal gelişme ve çoğalma ev- tamamlar. Menstruasyon döngüsünde her ay bir folikülün birincil oositi;
relerinde, birincil kutup hücresiyle (n) ikincil oositi (n) oluşturur. İlk kutup cisimciği
yeniden bölünebilir veya bölünmeyebilir.
I. Zigotun bölünmeye başlaması
II. Yumurta hücresinin oluşumu 3. İkincil oosit mayoz II'ye başlamasına rağmen metafaz II evresinde mayoz
bekler. Ovulasyon (yumurtlama) ile ikincil oosit serbest kalarak fallopi
III. Sperm hücresinin oluşumu
tüpüne geçer.
IV. Gastrula (üç tabakalı embriyo) oluşumu
V. Blastula (içi sıvı dolu top görünümlü 4. İkincil oosit (n) bir sperm (n) tarafından döllenirse yumurta kanalında
embriyo) oluşumu mayoz II tamamlanır.

olaylarından hangilerinde mayoz bölün- 5. Mayoz II'de ikincil oositin bölünmesiyle ootid ve sonunda parçalanacak
me gerçekleşir? (1999 - ÖSS) ikincil kutup hücresi oluşur. Birincil ve ikincil kutup hücreleri mayozda eşit
olmayan sitokinezle oluştukları için küçük ve az sitoplazmalıdır. Kutup hüc-
A) I ve II B) II ve III C) IV ve V releri n kromozomlu olup oogenezde işlevsizdir. Yani üreme hücrelerine
D) I, II ve III E) I, IV ve V dönüşmezler.

şeklindedir.
Çözüm: İnsanda, yumurta ve sperm hücreleri
mayoz bölünme ile oluşur.
Cevap B Oogonyum (2n)

Örnek Soru
DNA replikasyonu
Sağlıklı dişilerde fallopi tüpü ile ilgili ola-
rak aşağıda verilen bilgilerden hangisi
doğru değildir ?
Cross over Birincil oosit (2n)
A) Fertilizasyonun gerçekleştiği yerdir.

B) İkincil oositin mayozu tamamladığı yerdir.

C) Silli epitel hücreleri içerir.

D) Zigotun ilk bölünmeleri burada başlar. Mayoz I

E) Embriyonun tutunduğu yerdir.
Birincil kutup hücresi
(n)
İkincil oosit
Çözüm: Sağlıklı bir dişide embriyo blastosist ha-
(n)
linde iken uterusa tutunur.
Cevap E
Sperm (n)

Döllenme
Mayoz II

Not al...

İkincil kutup hücresi Zigot (2n)

....................................................................
(n)
.................................................................... Yumurta çekirdeği Sperm çekirdeği

....................................................................
Dişide oogenez
....................................................................

220
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

DİŞİ ÜREME SİSTEMİNİ KONTROL EDEN HORMONLAR

Hipozden salgılanan FSH ve LH yumurtalıklar üzerinde etki eden tropik Örnek Soru
hormonlardır. Hipotalamus FSH ve LH salınımını kontrol eden uyarıcı faktörleri İnsanda, lüteinleştirici hormon (LH) mik-
salgılar (gonadotropin salıcı hormon (GnRH)). tarının, kanda en yüksek değere ulaşma-
sı sonucunda, normal bir dişi ve normal
Östrojen ve progesteron miktarındaki değişimler pozitif ve negatif feed back bir erkek bireyde gerçekleşen olaylar,
ile kontrol altında tutulur. Hipotalamus, hipoz ön lobunu uyarıp geri bildirimlerle aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
menstrual döngüyü kontrol eder. Örneğin; az miktarda östrojen salgılanması verilmiştir? (1992 - ÖYS)
FSH ve LH miktarı için negatif feed back yaparak salınımını azaltır. Östrojenin Dişi Erkek
çok miktarda salınması ise FSH ve LH için pozitif feed back yaparak salgı-
A) Plasentanın Kandaki FSH
sını arttırır. Ancak daha çok LH’ı salgılatan GnRH üzerinde etkili olduğu için
uterustan yoğunluğunun
LH miktarı FSH miktarının üstüne çıkarak yumurtlamanın meydana gelmesini
atılması artmaya
sağlamış olur. Progesteron hormonu östrojenle birlikte FSH ve LH salınımını
başlaması
azaltarak negatif feed back yapar.
B) Ovulasyon’un Testosteron
(-) (+) olması salgılanmasının
(-)
Östrojenle birlikte miktarında artış negatif feed back yapar.

Hipotalamus Hipotalamus artması

C) Süt salgısının Spermatogenezin
(-) (+) (-)
artması başlaması
Östrojen miktarında fazla artış

Hipofiz ön lob Hipofiz ön lob

Östrojen miktarında az artış

pozitif feed back yapar.

negatif feed back yapar.

D) Kandaki FSH Kandaki FSH

yoğunluğunun yoğunluğunun
FSH LH
artmaya artmaya
başlaması başlaması
Ovaryum Ovaryum E) Süt salgısının Testosteron
artması salgılanmasının
Yumurta Östrojen Ovulasyon Korpus artması
üretimi salınımı luteum

Çözüm: İnsanda LH salgısının artması, dişi

bireyde ovulasyon olayının gerçekleşmesini sağ-
Östrojen Bol
progesterona progesteron larken, erkek bireyde testislerden testosteron
göre az salınımı hormonunun salgılanmasını sağlar.
Cevap B

Östrojen ve progesteron birlikteliği FSH ve LH'ın daha fazla salgılanmasını

engelleyerek negatif feedback yapar.

Salgılanma Salgılanan Not al...

Etki ettiği yer Görevi
yeri hormon
....................................................................
• Ovaryum olgunlaşması
Hipoz ön lob FSH - LH Ovaryum • Ovaryumdan östrojen ve ....................................................................
progesteron salgılanması
....................................................................
Ovaryumda • Endometriyumun kalınlaşma-
Östrojen Uterus
folikülden sını ve gelişimini sağlar. ....................................................................

• Endometriyumunda kılcal ....................................................................

Ovaryumda damarları arttırarak kan ve
folikülden mukus miktarını artırır. ....................................................................
dönüşen Progesteron Uterus • Endometriyumun süngerimsi
....................................................................
korpus hale gelerek embriyonun imp-
luteumdan lantasyonu için uygun ortamı ....................................................................
oluşturmuş olur.

221
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

Dişi eşey hormonu olan östrojen ayrıca ikincil eşey özelliklerinin ortaya çık-
masını sağlar. Bunlar; kılların çıkması, ses inceliği, dişiye ait vücut hatlarının
Not al...
oluşması, regl olma, yumurta üretimi gibidir.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
MENSTRÜAL DÖNGÜ
Dişilerde ergenlik ile başlayıp 28 günde bir tekrar eden periyotlarla menopo-
za kadar devam eden yumurtanın gelişimini ve salınmasını kapsayan ovaryum
döngüsü ile rahimin gebeliğe hazırlanmasını kapsayan uterus döngülerinden
oluşan periyodik sürece menstrual döngü denir.
Menstrüal döngü dört evreden oluşur:
1. Folikül Evresi (10-14 gün)
2. Ovulasyon Evresi (1-2 gün)
3. Korpus Luteum Evresi (14 gün)

.................................................................... 4. Menstruasyon Evresi (yaklaşık 5 -7 gün)

....................................................................
....................................................................
....................................................................
1. FOLİKÜL EVRESİ (10-14 gün)
• Yumurtalıktaki foliküllerden biri FSH etkisi ile gelişir.
• Foliküller bu süreçte bol östrojen az progesteron salgılar.

.................................................................... • Uterusun iç çeperi mitoz bölünmelerle gelişir.

.................................................................... • Olgun folikülde mayoz I’in tamamlanması ile ikincil oosit (n) oluşur.

• Oluşan ikincil oosit mayoz II’ye başlar ancak metafaz II de bekler.

....................................................................
2. OVULASYON EVRESİ (1-2 gün)
....................................................................
• Artan östrojen ile pozitif feed back LH düzeyini çok artırır.
....................................................................
• LH’ın en yüksek seviyesi ile folikül yırtılır.
....................................................................
• Oluşan ikincil oosit yumurta kanalına geçer. Yani ovulasyon meydana gelir.
....................................................................
• Artık sperm ile karşılaşma meydana gelirse döllenme meydana gelebilir.
.................................................................... • Döllenme ve hamileliğin başlama ihtimalinin en yüksek olduğu evre ovulas-
yondan sonraki birkaç gündür.
....................................................................

....................................................................
3. KORPUS LUTEUM EVRESİ (14 gün)
....................................................................
• Yumurtlama ile ovaryumda kalan folikül hücreleri bölünerek gelişir ve kor-
.................................................................... pus luteum (sarı cisim) adı verilen endokrin dokuya dönüşür.

• Korpus luteumdan bol progesteron, daha az östrojen salgılanır.

....................................................................
• Progesteron uterusun iç çeperi olan endometriyumu gebeliğe hazır hale
....................................................................
getirir. Süngerimsi bir hal almasını ve kalınlaşmasını sağlar.
.................................................................... • Progesteron ile gelişen endometriyum oluşacak embriyonun implantasyonu
için hazır durumdadır.
....................................................................

222
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

• Östrojen ve progesteron birlikteliği FSH ve LH’ın daha fazla salgılanmasını

engelleyerek (negatif feedback) ikinci folikülün bu döngüde olgunlaşma-
masını da garantilemektedir. Ayrıca korpus luteumdaki bazı hücrelerden
Örnek Soru
salgılanan inhibin hormonu da bu etkiyi arttırır.
Şekilde, insanda dişi üreme sisteminin bazı
4. MENSTRÜASYON EVRESİ (yaklaşık 5 -7 gün) kısımları numaralarla gösterilmiştir.

• Bu evre döllenme gerçekleşmediyse olur. II

• Döllenme olmazsa, korpus luteum bozulacağından progesteron ve östrojen

seviyesi düşer. Bu düşüş, FSH ve LH salınımını engelleyen baskıyı ortadan
kaldırır. Bu yeni döngü için bir başlangıç olur. I
III
• Östrojen ve progesteronun düşen seviyeleri ile hormon uyarısı kalkınca IV
endometriyumdaki atardamarlar daralır ve dolaşımı azalan rahim duvarının
V
önemli bir bölümü parçalanır.

• Endometriyumdaki küçük kan damarları daralarak regl kanaması (adet Normal menstruasyon döngüsünde önce
kanaması) olarak adlandırılan kanı, rahim iç duvarı (endometriyum) parça- dokusu kalınlaşan, kılcal damarları ge-
nişleyen, kan miktarı ve mukus salgısı
larını, mukus ile vajina yoluyla vücuttan uzaklaştırılır.
artan, döllenme gerçekleşmediğinde ise
• Menstruasyon evresi folikül evresi ile aynı evrede meydana gelir. Yani yeni kalınlaşmış dokusu parçalanarak dışarı
folikül mens kanamasının olduğu ilk gün oluşması için uyarılmış olur. Yeni atılan yapı aşağıdakilerden hangisidir?
bir menstrual döngü böylece yeniden başlamış olur. (2016 - LYS)

Fallopi tüpü A) I B) II C) III D) IV E) V

Uterus Çözüm: Şekilde verilen numaralı yapıların

isimleri, I; yumurtalık, II; fallop tüpü (yumurtalık
Yumurtalık kanalı), III; rahim (uterus), IV; serviks ve V; vaji-
nadır. Normal menstruasyon döngüsünde önce
dokusu kalınlaşan, kılcal damarları genişleyen,
Endometriyum
kan miktarı ve mukus salgısı artan, döllenme ger-
Yumurtalık Veziküler çekleşmediğinde ise kalınlaşmış dokusu parçala-
Serviks bağı İkincil folikül narak dışarı atılan yapı rahimdir.
Vajina folikül Cevap C
Birincil Yumurta
folikül

Ovulasyon Not al...

Olgunlaşmamış yumurta
....................................................................
Yumurtalık arterleri Korpus luteum

Bozulmuş korpus luteum ....................................................................

Yumurtalıkta yumurtanın gelişimi, ovulasyon ve korpus luteumun oluşumu ....................................................................

Döllenme gerçekleşirse, embriyo endometriyuma tutunarak hCG (insan ....................................................................

koriyonik gonadotropin) hormonu salgılar. hCG, hipozin LH hormonu gibi
davranarak korpus luteumun devamlılığını sağlar ve progesteron, östrojen ....................................................................

salgılanmasını devam ettirir. Böylece endometriyumun bozulmadan kalması- ....................................................................

nı sağlanır. Endometriyumun dejenere olmamasında progesteron seviyesinin
önemi büyüktür. Gebelik testlerinin genelinde kanda hCG ya da kandan idrara ....................................................................
geçen hCG seviyesi ölçülerek gebelik durumuna karar verilir. Ultrason ile de
....................................................................
gebelik süreci tanımlanıp takip edilir.
223
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ
Ovulasyon

Folikül Evresi Korpus Luteum Evresi

Örnek Soru
İnsanda dişi bireyde, normal bir menst- Ovaryum folikülündeki yapısal Ovaryumda korpus luteumun oluşumu
değişiklikler ve gerilemesi
rual döngü sırasında, kandaki LH hormo-
nunun miktarındaki değişimi, aşağıdaki
grafiklerden hangisi gösterir? (2007 -
Yumurta
ÖSS Fen-2)
Kandaki LH
düzeyi
A)
Ovulasyon

FSH
LH
Östrojen

Progesteron
1 Ovulasyon 28 Gün
Regl kanaması
Kandaki LH
düzeyi
Endometrium

B)

1.gün 14.gün 28.gün

1 Ovulasyon 28 Gün
Folikül Evresi Korpus Luteum Evresi
Kandaki LH
düzeyi
C) Yumurtalık ve uterus döngüsünün hormonal kontrolü

Hem oogenez hem de spermatogenez sonucu n kromozomlu haploit ga-

metler meydana gelir. Ancak gametogenez dişi ve erkekte bazı farklılıklar içer-

1 Ovulasyon 28 Gün
mektedir. Bunlar;

Kandaki LH • Gametogenezin gerçekleştikleri yerler dişi ve erkekte farklıdır. Dişide

düzeyi
D) yumurtalık erkekte testislerdir.

• İnsanlarda erkek bireyler birincil spermatositleri ergelikten yaşlılığa değin

her gün oluştururken, dişi bireylerde birincil oositler henüz anne karnında
fetüs iken meydana gelmiştir. Ergenlikle oogenez devam eder. Her ay bir

1 Ovulasyon 28 Gün
yumurta oluşumu ile tamamlanan süreç menapozla biter.

Kandaki LH
• Her diploit ana hücreden spermatogenezde dört tane gamet oluşurken,
düzeyi oogenezde bir tane gamet oluşmaktadır.
E)
• Ana hücrelerden mayozla oluşan gametler arasında da önemli farklılıklar
bulunur. Spermler küçük olup, kamçı ile aktif hareket edebilen ve az besin
içeren hücrelerdir. Yumurta ise büyük, hareket organeli içermeyen, besin
maddeleri bakımından zengin ve organellerle doludur.
1 Ovulasyon 28 Gün
• Spermatogenez spermler testisi terk etmeden önce tamamlanmasına kar-
Çözüm: Sağlıklı dişi bireyin mestrual döngüsü
sırasında hipozden LH salgılanması, ovulasyon
şılık, oogenez yumurtalığı terk ettikten sonra döllenme kanalında sperm
olayının gözlenmesini sağlar. Ovulasyon menst- uyarısı ile tamamlanır.
rual döngünün hemen hemen ortasına denk gelir.
• Spermlerde sentriol bulunmasına rağmen yumurtada sentriol yoktur.
Cevap D
şeklinde verilen farklılıklara rastlanır.
224
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

DÖLLENME (FERTİLİZASYON)
Döllenme, yumurta ile spermin haploit çekirdeğinin kaynaşmasıdır. Döllen-
menin gerçekleşmesi için yumurta ve spermin canlılık özelliğini kaybetmeme- Sperm çekirdeği
si gerekir. Fallopi tüpüne (döllenme kanalı) bırakılan yumurta hücresi fertilizin
denilen türe özgü kimyasal bir madde salgılar. Fertilizin spermlerin yumurtaya
doğru hareketine yön vermiş olur.
Zona
Dişi üreme sistemine vajinadan bırakılan spermlerin bir kısmı canlılıklarını Sperm pellisuda
sürdürerek fallopi kanalındaki yumurtaya doğru ilerler. Çoğu sperm yumurta- Yumurta
ya ulaşamadan canlılığını yitirir. Sperm yumurtaya ulaştığında önce yumurtayı Yumurta
besleyen folikül hücrelerini (Corona radiata) geçer ve yumurtanın dış tarafında- Kutup çekirdeği
hücresi
ki zona pellucida (zona pelusida) denilen yapıya ulaşır. Spermin akrozomundan
salınan enzimler zona pellucidayı eriterek bir açıklık oluşturur. Oluşan açıklıkta Döllenme (Fertilizasyon)
spermin plazma zarı ile yumurtanın plazma zarı temas eder. Türe özgü yumurta
zarı reseptörü sperm zarında bulunan özel tanıma molekülüne bağlanır. Böy-
lece zarlar kaynaşır ve spermin baş kısmında bulunan n kromozomlu çekirdek,
bir miktar sitoplazma ve sentriol ikincil oosite girer.

İkincil oosit mayozunu tamamlar ve ootid çekirdeği sperm çekirdeği ile kay- Biyoplus
naşarak 2n kromozomlu zigotu meydana getirir. Döllenme sonrası hızla mitoz
Zigottaki mitokondri yumurtaya aittir.
bölünmelere başlayan zigot yumurta kanalı içerisindeki bulunan silli epitel hüc-
Döllenme sırasında spermin boyun kısmın-
relerle ve döllenme kanalının peristalsisi ile rahime doğru itilmeye başlar. Bu
da bulunan mitokondri, yumurtaya girmez.
arada zigot fallopi kanalındaki hücrelerce beslenir. Segmentasyon aşamalarını
Bu durumda zigotta bulunan mitokondri
fallopi kanalında gerçekleştiren zigot interfazda kısa süren G1 ve G2 fazları ile
anneden gelmiştir. Bu nedenle mitokondri
S fazını geçirerek hızlı bölünmeler gerçekleştirir. Çok hücreli bir yapıya dönüşür
DNA'sıyla yavru bireye geçen özellikler an-
ve rahim duvarına gömülerek rahime tutunur (implante olur). Böylece hamilelik
neye aittir.
gerçekleşir.

Zigot bölünmeleri
2’li blastomer 4’lü blastomer
Zigot 8’li blastomer
Sperm çekirdeği
Yumurta çekirdeği 3.Gün
4.Gün Morula
2.Gün
5.Gün Not al...
1.Gün
6.Gün
....................................................................

Fertilizasyon ....................................................................
Blastosist
....................................................................
Yumurta
....................................................................
7.Gün
Korpus luteum
Folikül
Blastosistin ....................................................................
implantasyonu
....................................................................

Yumurtlama (ovulasyon) ile spermin fallopi tüpünde yumurtayı döllemesi
sonucu meydana gelen zigotun uterusa tutunana kadar (implantasyon) ge-
çirdiği gelişim aşamaları
....................................................................
....................................................................
225
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ
Not al...
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
226
İN VİTRO FERTİLİZASYON (TÜP BEBEK)
Normal yollardan bebek sahibi olamayan çiftlere bebekleri olması için uygu-
lanan yöntemlerden biridir.
Tüp bebek uygulamasında yapılan işlemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Birden fazla folikülün uyarılarak çok sayıda gamet elde etmek için dişi bire-
ye çeşitli ilaçlar verilir.
• Ovaryumdan olgunlaşmış yumurtalar alınır.
• Erkek bireyden alınan spermler dişinin yumurtaları ile döllenmesi sağla-
narak elde edilen zigotun ilk bölünmeleri geçirmesi için uygun ortamda
bekletilir.
• Oluşan embriyolar annenin rahmine yerleştirilerek annenin gebe kalması
sağlanır.
İn vitro fertilizasyon kadınlarda; fallopi tüpleri tıkalı ya da hasar görmüşse,
erkeklerde; sperm sayısı azlığı, spermlerin yeterince hareketli olmaması gibi
problemler varsa bebek isteyen ailelere uygulanır.
İNSANDA EMBRİYONİK GELİŞİM SÜRECİ
Zigottan embriyoya, embriyodan da yeni bir bireyin oluşumuna kadar ger-
çekleşen olaylar gelişme olarak adlandırılır.
Gelişme üç evreden oluşur:
1. Hücre bölünmesi
2. Hücre göçü
3. Farklılaşma ve organogenez
1. HÜCRE BÖLÜNMESİ
Embriyonik gelişim, art arda gerçekleşen bir dizi hücre bölünmesiyle baş-
lar. Zigotun hücre bölünmelerine segmantasyon denir. Segmentasyon sonucu
oluşan hücrelerden her birine blastomer adı verilir. Segmentasyon sırasında in-
terfaz aşamasında G1 ve G2 fazları yumurta hücresi oldukça büyük olduğundan
kısa sürer. S fazı ve kontrol noktalarını da içeren kısa bir interfaz gerçekleşir
ve mitoz ile hücreler bölünür. Embriyoyu oluşturan hücreler G1 ve G2 fazların-
da kütle artışı pek fazla olmadığı için küçülür. Segmentasyon sırasında oluşan
hücre yığını dut şeklinde bir araya gelerek morula adını alır.
Moruladaki hücreler art arda bir boşluk bırakarak kenarlara dizilir. Bu boş-
luğa blastosöl, hücrelere blastomer, blastomer yığınına blastosist ve evreye de
blastula adı verilir. Bu hücrelerde farklılaşma yoktur.
Döllenmeden 6-7 gün sonrasında embriyo, blastosist halinde rahime ulaşır.
Segmentasyonla oluşan blastosist rahim duvarına tutunur. Blastosistin bir kı-
sım hücreleri plasenta oluşumuna katılır. Annenin rahim duvarı ve blastosistin
bazı hücreleri ile plasenta oluşana kadar embriyo 4-5 hafta endometriyumdaki
kılcallardan beslenir. Plasenta embriyoya besin ve oksijen sağlar, embriyonun
atıklarını da uzaklaştırır. Blastosistte yer alan hücreler vücuttaki her tip hücreye
dönüşebilecek farklılaşmamış kök hücrelerdir.
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

2. HÜCRE GÖÇÜ
Blastula evresindeki embriyonun alt tarafından blastosöle doğru hücre Not al...
göçüyle bir çöküntü oluşur. Çöküntü oluşan boşluğa gastrula boşluğu denir.
Çöküntü ise blastopor adını alır. Blastopor gelişmiş hayvanlarda ağıza farklıla- ....................................................................
şır. Bu evreye de gastrula denir. Blastosistin rahime implantasyonundan sonra
....................................................................
gastrulasyon başlar. Gastrulasyonda blastosistteki hücreler üç tabaka halinde
göç eder. Endoderm, mezoderm ve ektodermden farklılaşan hücreler özgül or- ....................................................................
gan sistemlerini oluşturacaktır.
....................................................................
BLASTULA ERKEN GASTRULA GASTRULA
....................................................................
Ektoderm
....................................................................
Blastosöl Blastosöl
....................................................................

Endoderm ....................................................................
Mezoderm
Blastoderm Blastopor
....................................................................

Segmentasyon ile oluşan blastula ve gastrula evreleri ....................................................................

....................................................................
3. FARKLILAŞMA VE ORGANOGENEZ
....................................................................
Gelişmekte olan embriyo; doku ve organlar, hücre şekillerinin farklılaşması,
hücre göçü ve programlanmış hücre ölümü gibi olaylarla şekillenir. Organoge- ....................................................................
nez ile ilk üç aylık dönemde vücut organları oluşur.
....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

Biyoplus
Yumurtayı sadece tek bir sperm döl-
ler. Tek yumurta ikizlerinde bir sperm yu-
murtayı döller ama ilk bölünmede oluşan
ikili blastomerler bölünmelerle iki yeni
birey oluşturur. Ayrı yumurta ikizlerinde
ise iki ayrı yumurta faklı spermlerle döl-
lenmiştir.
Zigotun büyüme ve gelişme aşamaları

227
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

GEBELİK DÖNEMİ
Örnek Soru İnsanlarda gebelik kolaylık amacıyla üçer aylık dönemlere (trimestere) ay-
Gebeliğin 7. ayında olan bir kadında ge- rılmıştır.
beliğin devamlılığını sağlayan progeste-
ron hormonunu salgılanmasını aşağıda- GEBELİK DÖNEMLERİ BEBEĞİN GELİŞİMİ
kilerden hangisi yapar?
İlk üç aylık dönem • En hızlı değişimin gerçekleştiği dönemdir.
A) Korpus luteum
• Organlar gelişmeye başlar.
B) Folikül
• Embriyo halinden fetüs haline geçer.
C) Plasenta
• Plasenta gelişimi bu evrede olur.
D) Ovaryum
İkinci üç aylık dönem • Fetüs büyüme ve gelişmesini sürdürür.
E) Embriyo
• Plasenta gelişimini tamamladığı için progesteron
plasenta tarafından salgılanır.
Çözüm: Hamileliğin ilk aylarında progesteron,
korpus luteumdan salgılanır. Plasentanın oluşma- • Artık korpus luteum bozulur.
sıyla birlikte plasentadan progesteron salgılan- Üçüncü - Son üç aylık • Büyüme devam eder.
ması ise doğuma kadar devam eder.
dönem
Cevap C • Kas ve kemik gelişimi devam eder.

• Solunum ve dolaşım sistemleri doğum sonrası

kullanılabilmesi için bazı değişiklikler geçirir.

• Bu sürecin sonunda bebek türe özgü özellikleri

gösterir.

Not al...
Yaklaşık bir aylık gebelik sürecinde plasenta, göbek kordonu ve amniyon
oluşur. Embriyonik zarlar embriyoyu koruyan yapılar olup memelilerde bazıları
....................................................................
doğuma kadar korunurken bazıları farklılaşır.
....................................................................
Embriyonik zarlar;
....................................................................
1. Amniyon zarı
.................................................................... 2. Koriyon

.................................................................... 3. Allantoyis

.................................................................... 4. Vitellus kesesidir.

.................................................................... 1. Amniyon Zarı

Embriyoyu dıştan kuşatan ilk zar olup içi amniyon sıvısı ile doludur. Am-
....................................................................
niyon sıvısı embriyoyu dıştan gelen mekanik etkilere karşı korur. Embriyonun
.................................................................... amniyon zarına yapışmasını önler. Fetüsün hareket etmesine olanak sağlar.

....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
2. Koriyon
Embriyoyu en dıştan kuşatan zar olan koriyon memelilerde plasenta oluşu-
muna katılır. Kuş ve sürüngenlerin yumurtalarında ise gaz alışverişini sağlar.
3. Allantoyis
Kuş ve sürüngenlerde metabolik atıkların toplanmasında ve gaz alışveri-
şinde görev alır. Memelilerde ise kordondaki toplardamar ve atardamarlara
farklılaşır.

228
 BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

4. Vitellus Kesesi
Embriyonik süreçte embriyonun beslenmesi bu kese tarafından sağlanır. Örnek Soru
Memelilerde ilk dönemde kan hücresi üretiminde görev yapar. Plasenta be- Aşağıdaki maddelerden hangisi plasen-
bek ile anne arasında madde alış verişini sağlayan yapıdır. Vitellus beslenme tadan geçerek kordon toplardamarı ile
anlamında memelilerde yeterli olmamaktadır. Plasenta ve göbek kordonu bu anneye taşınır?
anlamda ihtiyacı karşılamak üzere gelişmiş yapılardır. A) Oksijen

Plasenta; B) Karbondioksit

• Progesteron ve östrojen salgılar. C) Besin

• hCG plasentayı oluşturan keselerden biri olan koriyondaki belirli hücreler- D) Vitamin
den salgılanır. E) Antikor
• Anneden fetüse besinlerin ve oksijenin geçişini, fetüsteki atık ürünlerin ise
annenin kanına geçmesini sağlar. Çözüm: Göbek kordonundaki iki atardamar ile
fetüsün kanı plasentaya taşınır. Bu kan, içeriği
• Bazı antikorların anneden bebeğe geçmesini sağlar.
bakımından kirlidir. Fetüste henüz küçük dolaşım
Embriyonun kanı, göbek kordonundaki iki atardamar ile plasentaya ulaşır. olmadığından anneye taşınan kan karbondioksit
Göbek toplardamarı aracılığı ile de geri döner. bakımından zengin olup, kirlidir.
Cevap B
Fetüs Anne
CO2, üre ve atıklar

Not al...

....................................................................

....................................................................

....................................................................
Fetüs Anne
Besin, O2, vitamin ve bazı antikorlar ....................................................................

Plasenta dolaşımı ....................................................................

....................................................................
GEBELİK VE SONRASI HORMONLARI
....................................................................
• hCG plasenta oluşana kadar korpus luteumu korur. Böylece gebeliğin ilk
ayları boyunca progesteron seviyesi düşmemiş olur. hCG hormonu gebe- ....................................................................
likte mide bulantısına da neden olabilmektedir. İlk 3 aydan sonra, hCG hor-
monu salgılanmasının azalmasıyla birlikte mide bulantıları da buna paralel ....................................................................
olarak azalmaktadır. Düşen hCG miktarına bağlı olarak korpus luteum
....................................................................
bozulur. Zaten plasenta oluşumu bu süreçte tamamlandığı için progesteron
gebeliğin kalan süresince plasentadan salgılanacaktır. ....................................................................
• Östrojen anne adayının vücudunu, bebek taşımaya ve emzirmeye hazır
....................................................................
hale getirmede de önemli rol oynar. Pelvisin gevşek hale gelmesini sağla-
ması ile normal doğuma hazırlıkta da rol oynar. Hamileliğin son günlerin- ....................................................................
deki yüksek östrojen ve buna eklenen progesteron seviyesindeki düşüşün,
doğumu başlattığı düşünülmektedir. ....................................................................

229
BİYOTİK
ÜREME SİSTEMİ

• Progesteronun gebelikte temel görevi; döllenen yumurtayı barındıracak

olan rahim içi dokusunun yerinde durmasını sağlamaktır. Progesteron
Örnek Soru
hamilelik döneminde kasları rahatlatıp, özellikle de rahim kaslarının gerek-
Sağlıklı bir insanda, farklı organ ve sistem-
siz yere kasılarak hamileliği vaktinden önce sonlandırılmasını engellemiş
ler doğumdan erginliğe kadar farklı hızlarda
olur.
gelişir.
• Oksitosin doğum sırasında rahmin kasılmasını düzenleyerek doğumun sağ-
Buna göre, üreme sisteminin doğumdan lıklı bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Doğum sırasındaki mekanik uyarılar
sonraki normal gelişimini gösteren eğri (fetüsün rahmi germesi, fetüsün servikse yapmış olduğu baskı) hipofiz arka
aşağıdakilerden hangisi olabilir? (2001 - lobdan oksitosin salgılanmasını artırır. Oksitosin de rahim kasılmalarını artı-
ÖSS) rarak serviksdeki basıncın artmasını tetikler. Bu pozitif feedback zayıf olan
A) Gelişme düzeyi kasılmaların doğum kasılmalarına dönüşmesini sağlamış olur. Doğumdan
sonra emzirirken salgılanan ilave oksitosin, göğüslerden süt gelmesine
Erginlik
yardımcı olur. Rahimde kasılmaların artmasına ve uterusun küçülerek
kanamanın durdurulmasına yardımcı olur. Bebeğin her meme emişinde
oksitosin salgılanarak süt üreten hücrelerin etrafındaki kasların kasılması
ile sütün çıkışı sağlanmış olunur. Oksitosin ayrıca annelik içgüdüsünün
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Yaş (Yıl)
oluşmasını sağlar.
B) Gelişme düzeyi
• Prolaktin kadınlarda hamilelik süresince meme bezlerinin gelişimini ve
Erginlik doğumdan sonra süt üretimini sağlayan hormondur. Bebeğin emmesi pro-
laktin salınımını uyararak süt üretiminin devamlılığını teşvik eder.

GEBELİKTE BEBEĞİN GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Folik asit (B9 Vitamini): Anne adayının folik asiti düzenli alması bebeklerdeki
Yaş (Yıl)
merkezi sinir sistemi anormalliklerini büyük ölçüde azaltır. Eksikliğinde omurga-
C) Gelişme düzeyi
nın açık olması, beynin kafatası kemiğinin dışına çıkması ve beynin gelişme-
Erginlik mesi gibi hastalıkların görülme olasılığı artar. Yeterli folik asit alımı kansızlık ve
bebeğin anormal beyin gelişimini önleyebilir.

Stres: Hamilelikte yoğun stres bebeğin ruhsal gelişimi üzerine olumsuz sonuçlar
ortaya çıkarabileceği gibi düşük doğum ağırlıklı bebeklerin dünyaya gelişine, er-
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Yaş (Yıl) ken doğum riskinin artmasına yol açabildiği yapılan araştırmalarla görülmüştür.
D) Gelişme düzeyi
Radyasyon: Özellikle ilk 3 ay gebelikte oldukça önemli bir süreçtir. Mitozun en
Erginlik hızlı olduğu süreçte radyasyon gibi mutasyona yol açabilecek etkenler sonucu
embriyoda meydana gelebilecek bir mutasyon; bebekte eksikliklere veya ano-
malilere neden olacaktır.

Alkol: Hamileliğe hazırlık ve hamilelik dönemlerinde alkol tüketiminden kaçın-

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Yaş (Yıl) mak gerekir. Hamilelik dönemlerinde az miktarda alkol alan annelerin bebekle-
E) Gelişme düzeyi rinde düşük doğum ağırlığı ve gelişme geriliği görülmektedir.

Erginlik
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Yaş (Yıl)
Çözüm: Sağlıklı bir insanda üreme sisteminin
gelişmeye başlaması erginlikte salgılanan hor-
monlarla sağlanır. Erginlikte gelişen bu sistemde
belirli bir yaşa kadar gelişme sabit devam eder.
Cevap D
Tütün, tütün mamulleri, ilaç ve bağımlılık yapan maddeler: Anne hamile-
likte bu maddeleri kullanıyorsa plasentadan bebeğe geçerek bebekte gelişim
bozukluklarına yol açabilir. Tütün ve tütün mamulleri kullanan annelerde embri-
yoya yeterince oksijen ve besin ulaşmadığından sinir sistemi gelişimi olumsuz
yönde etkilenir.
Çeşitli enfeksiyonlar: Annenin hamilelik süresince geçirdiği enfeksiyonlar da
bebeğin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Enfeksiyon nedeni ile kullanılması ge-
reken ilaçlar varsa dozaj ayarlaması hamileliğin haftasına, evresine göre doktor
tarafından yapılır.

230
 BÖLÜM TESTİ 1 ÜREME SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde dişi üreme sisteminin yapısı verilmiştir. 4. I. Oogenez
II. Östrojen ve progesteron üretimi
III. Döllenme
II

Yukarıdaki olaylardan hangileri dişi üreme sistemine

ait olan yumurtalıklarda gerçekleşir?
I
III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Buna göre;

a. korpus luteumun oluştuğu,

b. sperm ve yumurta çekirdeklerinin birleştiği,
c. embriyonik gelişmenin bittiği 5. İnsanda seminifer tüplerinde üretilen spermler en son
aşağıdaki yapıların hangisinden geçerek dış ortama
kısımlar aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştiril-
atılır?
miştir?
A) Vas deferens kanalı
a b c
B) Üreter kanalı
A) II I III
B) II III I C) Üretra kanalı

C) I II III B D) Epididimis kanalı

İ
D) I III II Y E) Seminal kanal
O
E) III II I T
İ
K

2. Dişi üreme sisteminde; 6. Aşağıdaki şekilde dişide menstrual döngü sürecinde ovar-
yumda görülen değişiklikler gösterilmiştir.
I. hormon üretimi,
II. döllenme, I II III

III. fetüsün gelişimi

olaylarından hangileri gerçekleşir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Zaman
D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre aşağıdakilerden hangisinde numaralarla
gösterilen evreler doğru eşleştirilmiştir?

I II III

3. Dişi bireylerin yaşam sürecinde yumurta üretiminin A) Folikül Ovulasyon Korpus luteum
sonlandığı evre aşağıdakilerden hangisidir? B) Menstruasyon Folikül Korpus luteum
C) Menstruasyon Korpus luteum Folikül
A) Ovulasyon B) Folikül C) Menstruasyon
D) Korpus luteum Menstruasyon Folikül
D) Menopoz E) Korpus luteum
E) Korpus luteum Ovulasyon Menstruasyon

231
 ÜREME SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 1
7. Aşağıda erkek üreme sisteminde gerçekleşen bazı olaylar 10. Aşağıdaki grakte menstrual döngü sırasında hipoz bezi
verilmiştir. hormonlarının kandaki miktarının zamana bağlı değişimi
verilmiştir.
Olaylar
Hormon miktarı

I. spermin olgunlaşması B

II. spermin üretilmesi A

III. spermin üretraya taşınması 14

Zaman (Gün)
Verilen olayların gerçekleştiği yapılarla eşleştirilmesi Buna göre bu hormonlarla ilgili;
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I. A, folikül uyarıcı hormonudur.
I II III
II. A, yumurtanın olgunlaşmasını sağlar.
A) Seminifer Vas deferens Epididimis III. B, yumurtanın yumurtalıktan atılmasını sağlar.
tüpçük
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Epididimis Vas deferens Seminifer
tüpçük
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
C) Epididimis Seminifer Vas deferens
D) II ve III E) I, II ve III
tüpçük

D) Seminifer Epididimis Vas deferens

tüpçük
B
E) Vas deferens Epididimis Seminifer İ
tüpçük
Y 11. Progesteron hormonunun endometriyumu uyarması
O sonucu endometriyum tabakasında aşağıdaki olaylar-
T
İ dan hangisi gerçekleşmez?
K
A) Mukus salgısı artar.
8. Menstruasyon sürecinde görülen folikül evresiyle ilgili,
B) Endometriyum kalınlaşır.
I. Foliküllerden yumurta oluşur.
C) Kılcal damarlar genişler.
II. Bu evrede östrojen miktarı artar.
D) Menstruasyon süreci başlar.
III. Foliküllerin içi yağla dolar ve sarı cisim oluşur.
IV. Bu evre hipofizden FSH salgılamasıyla başlar. E) Mitotik aktivite artar.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 12. Folikül evresinde kandaki miktarı artan östrojen hor-
monunun etkisiyle,

I. İkincil eşeysel karakterler gelişir.

9. Aşağıdakilerden hangisi dişi üreme sistemine ait bir II. Rahim içi duvarı kalınlaşır.
yapı değildir? III. Süt bezlerinde süt salgılanır.

A) Skrotum B) Uterus olaylarından hangileri gerçekleşir?

C) Fallopi tüpü D) Serviks A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) Ovaryum D) II ve III E) I, II ve III

232 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
C E D B C A C B A E D B
 BÖLÜM TESTİ 2 ÜREME SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde seminifer tüpçüklerde oluşan spermin 3. Korpus luteum evresinde kana çok miktarda salgıla-
vücut dışına çıkana kadar geçtiği yapılar numaralarla gös- nan ve az miktarda salgılanan hormonların doğru eş-
terilmiştir. leştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?

Seminifer tüpçük
Az salgılananlar Çok salgılananlar
A) FSH LH
I
B) Progesteron Östrojen
C) Östrojen Progesteron
II
D) Progesteron LH

III E) FSH Östrojen

Vücut dışı

Buna göre bu yapılar aşağıdakilerden hangisinde 4. İnsanda üremede rol oynayan testislerle ilgili,
doğru verilmiştir?
I. Testosteron salgılar.
I II III II. Spermatogenezle sperm üretir.
A) Üretra Vas Epididimis III. Karın boşluğunun dışında skrotum keselerinde bulu-
deferens nur.
B) Epididimis Üretra Vas yargılarından hangileri doğrudur?
deferens B
İ A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
C) Epididimis Vas Üretra Y
deferens O
D) II ve III E) I, II ve III
T
D) Vas Üretra Epididimis İ
K
deferens

E) Vas Epididimis Üretra

deferens
5. Erkeklerin testislerinde spermatogenezi uyaran hor-
mon aşağıdakilerden hangisidir?

A) FSH B) LH C) GnRH

D) Testosteron E) Progesteron

2. Aşağıda verilen hormonlardan hangisinin görevi yan-

lış verilmiştir?

A) Östrojen: Dişiye ait ikincil eşeysel karakterin oluşma-

sını sağlar.
6. Ovulasyon evresiyle ilgili,

B) FSH: Yumurtalıkları uyararak oogenezle yumurta olu- I. Olgunlaşan yumurtanın atıldığı evredir.
şumunu başlatır. II. LH hormonunun etkisiyle gerçekleşir.
C) LH: Folikülün yırtılıp olgunlaşan yumurtanın fallopi tü- III. FSH hormonunun LH'den fazla olduğu evredir.
püne atılmasını sağlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
D) Progesteron: Endometriyumun bozulmasını ve
menstrüasyonun başlamasını sağlar. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) GnRH: Hipozi uyararak hormon salgılanmasını baş- D) II ve III E) I, II ve III

latır.
233
 ÜREME SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 2
7. Aşağıdaki şekilde mayoz bölünme ile erkek üreme hücre- 10. Aşağıda menstrual döngü sırasında gerçekleşen olaylar
lerinin oluşma süreci şematize edilmiştir. verilmiştir.

Olaylar

I. Folikül gelişerek yumurtayı oluşur.

I II
II. Folikül yırtılarak yumurta atılır.
III
III. Folikülün içi yağla dolar.
IV V

Buna göre numaralandırılan hücrelerin hangilerinde Verilen olayların ait olduğu evreler aşağıdakilerden
homolog kromozomların hepsi bir arada bulunur? hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III I II III

Korpus
D) III ve IV E) IV ve V A) Folikül Ovulasyon
luteum
Korpus
B) Folikül Ovulasyon
luteum
Korpus
C) Ovulasyon Folikül
luteum
Korpus
D) Ovulasyon Folikül
luteum
8. Progesteron hormonu; Korpus
E) Folikül Ovulasyon
B luteum
İ
I. yumurtalık,
Y
II. korpus luteum, O
T
III. plasenta İ
K
yapılarının hangilerinden salgılanır?
11. Aşağıdaki grakte menstrual döngü sürecinde yumurtalık-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tan salgılanan hormonların zamana bağlı değişimi veril-
miştir.
D) II ve III E) I, II ve III
Hormon miktarı

9. Gebeliğin 4. ayından sonra korpus luteum bozulursa bile A

gebelik devam eder. 0 14 28

Zaman (Gün)
Bu durum;

I. gebeliğin ilk aylarında salgılanan progesteronun Buna göre bu hormonlarla ilgili;

yeterli olması, I. A hormonu, folikülün gelişmesini sağlar.
II. plasentadan da progesteron salgılanması, II. B, progesteron hormonudur.
III. östrojenin kandaki miktarının çok olması III. B hormonu, korpus luteum ve plasentadan salgılanır.

olaylarından hangileriyle açıklanabilir? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

234 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
C D C E A B B E A A D
 BÖLÜM TESTİ 3 ÜREME SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insanda spermin yapısı gösterilmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi aile planlamasının amaçları
arasında gösterilemez?
I II
III IV V
A) Ailelerin bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmaları-
nı sağlamak.

Buna göre aşağıdakilerden hangisinde belirtilen nu- B) Çocuk sahibi olamayan ailelere çocuk sahibi olmaları
maranın karşısındaki yapı yanlış verilmiştir? için hizmet sunmak.

C) Ailelerin en kısa sürede çocuk sahibi olmalarını sağla-

A) I → Akrozom
mak.
B) II → Çekirdek
D) Aileleri gebelikten koruma yöntemleri konusunda bilgi-
C) III → Lizozom lendirmek.
D) IV → Mitokondri E) 18 yaşından küçük ve 35 yaşından büyük kadınlara
E) V → Kamçı gebelik riskleri hakkında bilgi vermek.

2. Erkek üreme sistemine ait;
I. sertoli hücreleri,
II. cowper bezi,
III. leydig hücreleri,
IV. prostat bezi
yapılarından hangileri testislerde yer alır?
A) I ve II
D) II ve IV
5. Ergenliğe ulaşmış bir dişi bireyde meydana gelen
olaylarla ilgili,
I. Mayoz I ovaryumda, mayoz II ise döllenme ile fallopi
B tüpünde tamamlanır.
İ
Y II. Ovulasyon ile fallopi tüpüne geçen ikincil oosit, sperm
O tarafından döllendikten sonra mayoz bölünmesini
T
İ tamamlar.
K III. Zigotun segmentasyonu uterusta başlar.
B) I ve III C) II ve III
IV. Blastosistin implantasyonu olmadan da plasenta olu-
E) III ve IV şabilir.

ifadelerinden hangileri söylenebilir?

A) I ve II B) II ve V C) I ve IV

3. Aşağıda erkek üreme sistemine ait bazı yapılarda gerçek- D) I, IV ve V E) III, IV ve V

leşen olaylar verilmiştir.

Olaylar

I. Sertoli hücreleri → Spermi besler

II. Leydig hücreleri → Testosteron salgılar

6. İnsanda spermin yumurtayı döllemesi sürecinde,

I. Akrozomdaki sindirim enzimleri yumurta zarını eritir.

III. Prostat bezi → Seminal sıvı üretir
II. Zona pellisuda sertleşerek polispermiyi engeller.
Verilen yapı ve görev eşleştirmelerinden hangileri III. Sperm ve yumurtanın çekirdekleri birleşir.
doğrudur?
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III

235
 ÜREME SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 3
7. Dişi bireylerde mentsruasyon süreci, 10. Aşağıdaki şekilde erkek üreme sisteminin hormonal dene-
timi şematize edilmiştir.
I. Folikül evresi,
II. Ovulasyon evresi, Hipotalamus

III. Korpus luteum evresi, I

IV. Menstruasyon evresi Hipofiz bezi

olmak üzere dört süreci kapsar. II

Leydig hücreleri
III IV
Verilen süreçlerin hangilerinin başlamasında hipofiz Seminifer tüpçükler
bezinden salgılanan hormonlar rol oynar?

Buna göre numaralarla belirtilen hormonlar aşağıda-

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
kilerin hangisinde doğru verilmiştir?
D) I, II ve III E) II, III ve IV
I II III IV
A) GnRH FSH LH Testosteron
B) FSH LH GnRH Testosteron
C) GnRH LH FSH Testosteron
D) GnRH LH Testosteron FSH
E) LH GnRH FSH Testosteron
8. Oogenez sürecinde oluşan;
B
I. oogonyum, İ
Y
II. birincil oosit O
T 11. Bir dişinin hamilelik sürecine girdiği, kanda aşağıda
III. yumurta, İ
K
verilen hangi hormonun varlığıyla tespit edilir?
IV. ootit

hücrelerinden hangileri "n" sayıda kromozom taşır? A) LH B) HCG C) FSH D) GnRH E) Prolaktin

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV
12. Aşağıda insanda döllenme sürecinde gerçekleşen olaylar
verilmiştir.

I. Akrozomdaki enzimler zona pellusidayı eritir.

II. Yumurtanın içindeki enzimler zona pellusidayı sert-
leştirir.
9. Dişide oogenez olayı embriyonik evrede başlar ve mayo- III. Sperm zona pellusidadaki reseptörlere bağlanır.
zun bir evresinde durdurulur. Ergenlik çağına gelindiğinde
IV. Sperm ve yumurta çekirdekleri birleşir.
FSH hormonunun etkisiyle bölünme devam ettirilir.
Verilen olayların gerçekleşme sırası aşağıdakilerden
Buna göre oogenezin embriyonik evrede durdurul- hangisinde doğru verilmiştir?
duğu mayoz bölünme evresi aşağıdakilerden hangi-
A) I - II - III - IV B) II - III - I IV
sidir?
C) III - I - IV - II D) III - II - I - IV
A) Profaz I B) Profaz II C) Metafaz I
E) IV - III - I - II
D) Anafaz I E) Metafaz II

236 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
C B E C A E D E A C B C
 BÖLÜM TESTİ 4 ÜREME SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde insanda üreme süreci şematize edilmiştir. 4. I. FSH
II. Prolaktin
Erkek Dişi
1 1 III. LH

Sperm Üreme sistemini kontrol eden yukarıdaki hormonlar-

2 Yumurta dan hangileri dişi ve erkeklerde benzer görevler üst-
lenmeyebilir?
Zigot (2n)
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Buna göre,
D) II ve III E) I, II ve III
I. 2 numaralı olay sonucu yeni gen kombinasyonları
oluşur.
II. 1 numaralı olay mayoz olup kromozom sayısının yarı-
ya inmesini sağlar.
III. 2 numaralı olay döllenme olup dişi vücudunda ger-
çekleşir.
IV. 1 ve 2 numaralı olaylar tür içi kromozom sayısının
5. Dişi üreme sisteminde;
sabit kalmasını sağlar.
I. oogenezin başladığı,
yargılarından hangileri doğrudur? II. yumurtanın döllendiği,
III. embriyonun geliştiği
A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV
üreme sistemi bölümleri aşağıdakilerden hangisinde
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV B doğru eşleştirilmiştir?
İ
Y
O I II III
T
İ A) Ovaryum Uterus Fallopi tüpü
K
B) Ovaryum Fallopi tüpü Uterus
2. Kandaki progesteron derişimi maksimum seviyede C) Fallopi tüpü Uterus Ovaryum
olan bir dişi ile ilgili,
D) Fallopi tüpü Ovaryum Uterus
I. Ovulasyon başlayacaktır. E) Uterus Fallopi tüpü Ovaryum
II. Oogenez başlayacaktır.
III. Korpus luteum aktif olup salgı yapmaktadır.

yargılarından hangilerine varılabilir?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
6. Aile planlamasıyla,

I. Anne ve bebek ölüm oranları azaltılır.

II. Nüfusun dengeli ve planlı olması sağlanır.
III. Kadınların gebeliğe bağlı ruhsal ve bedensel hastalık-
3. İnsanda yumurtaların döllenmesi çoğunlukla aşağıda-
ları önlenmeye çalışılır.
ki yapıların hangisinde gerçekleşir?
durumlarından hangilerine olanak sağlanır?
A) Uterus B) Ovaryum

C) Fallopi tüpü D) Vas deferens A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

E) Epididimis D) II ve III E) I, II ve III

237
 ÜREME SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 4
7. Menstrual döngünün menstruasyon evresinde görü- 11. Oogenez ve spermatogenez sonucu oluşan üreme
len; hücrelerinde;

I. korpus luteumun bozulması, I. sitoplazmanın dağılım oranı,

II. progesteron salgısının azalması, II. hareket kabiliyeti,
III. rahim iç duvarının parçalanması III. kromozom sayıları,
IV. otozom çeşitleri
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir? durumlarından hangileri benzerlik gösterir?

A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II - III - I E) III - II - I D) II ve IV E) III ve IV

8. İnsanda oogenez süreci ile ilgili,

I. Bireyin embriyonik gelişimi sürecinde başlar.

II. Yaşam boyu devam eder.
III. Döllenmeye hazır bir üreme hücresi oluşur.
IV. Kesintili olarak gerçekleşir. 12. Hamile bir kadının;

yargılarından hangileri doğrudur? I. korpus luteum,

B
II. plasenta,
İ
A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV Y III. hipofiz,
O
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV T IV. adrenal bez
İ
K yapılarının hangilerinden progesteron hormonunun
salgılanması gerçekleşmez?

9. Yumurtanın spermle döllenmesi sürecinde dişi bireyde, A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III

D) III ve IV E) I, III ve IV
I. Korpus luteum bozulur.
II. Progesteron salgısı artar.
III. Endometriyum kalınlaşır.

olaylarından hangileri gerçekleşir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
13. İnsanda dişide üreme döngüsünün düzenlenmesinde
D) II ve III E) I, II ve III
görev yapan hormonların hipoz bezinde üretilenleri
aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?

A) Östrojen, LTH

10. Aşağıda zigota ait organellerden hangisinin kaynağı B) LH, FSH

sadece anneye aittir? C) LH, Östrojen

A) Lizozom B) Sentrozom C) Mitokondri D) FSH, Östrojen

E) LH, FSH, Progesteron

D) Çekirdek E) Ribozom

238 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
E A C D B E A C D C E B B
 BÖLÜM TESTİ 5 ÜREME SİSTEMİ
1. Aşağıdaki şekilde dişide oogenez olayının basamakları 4. İnsandaki menstrual döngü sırasında korpus luteu-
verilmiştir. mun parçalanması aşağıdakilerin hangisinde verilen
hormonların yoğunluğunda hızla düşüşe yol açar?


Kutup
A) Östrojen, progesteron
hücreleri
a b c
B) FSH, LH
Oogonyum Birincil
oosit İkincil C) Östrojen, FSH
oosit d
D) LH, progesteron
Ootit Yumurta
hücresi E) Östrojen, FSH, progesteron

Buna göre;

I. a ile gösterilen olay genellikle doğumdan önce son-

lanır.
5. Mayoz bölünme erkek üreme sisteminin aşağıda veri-
II. b ile gösterilen olay dişinin ergenliğe girmesiyle baş-
len kısımlarının hangisinde gerçekleşir?
lar.
III. c ile gösterilen olay mayoz II’dir. A) Vas deferens
IV. d ile gösterilen olay mitoz bölünmedir.
B) Seminifer tüpçükler
yargılarından hangileri doğrudur? C) Epididimis

A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV D) Prostat bezi

B
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV İ E) Üretra
Y
O
T
İ
K

6. İnsanda erkek üreme sisteminin aşağıda verilen kı-

2. İnsanda; sımlarından hangisi eşleştirildiği olayı gerçekleştire-
mez?
I. Döllenme fallopi tüpünde gerçekleşir.
II. Yumurta hücresi birden fazla spermle birleşir. A) Seminifer tüpçüğü: Mayoz bölünmeyle gamet üretmek.
III. Zigot diploit çekirdeklidir. B) Epididimis: Spermlerin olgunlaşmasını sağlamak.

yargılarından hangileri doğrudur? C) Üretra: Spermleri vücuttan uzaklaştırmak.

D) Vas deferens: Spermleri taşımak.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Prostat bezi: Sperm depolamak.
D) I ve III E) II ve III

3. Dişide süt bezlerine etki ederek süt üretilmesini sağla-

7. Oogenez sürecinde cross over ve homolog kromo-
zomların ayrılması olayları hangi hücreler oluşurken
yan hormon aşağıdakilerden hangisidir?
gerçekleşir?

A) LH B) FSH C) Prolaktin
A) Oogonyum B) Birincil oosit C) Ootit
D) ACTH E) GnRH
D) İkincil oosit E) Yumurta

239
 ÜREME SİSTEMİ BÖLÜM TESTİ 5
8. Genç ve sağlıklı bir insandaki her bir menstrual döngü 12. Sağlıklı erkek bireylerde;
sırasında;
I. inhibin,
I. uterus duvarının kalınlaşması, II. testosteron,
II. folikülün içindeki hücrenin mayoz geçirmesi, III. oksitosin,
III. fallopi tüpündeki yumurtanın döllenmesi, IV. östrojen
IV. kandaki progesteron düzeyinin yükselmesi,
hormonlarından hangileri salgılanır?
V. folikülün sarı cisme dönüşmesi
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III
olaylarından hangisi meydana gelmez?
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
A) I B) II C) III D) IV V) V

13. Gebelik sürecinde plasenta aracılığı ile;

I. glikoz,
9. Menstrual döngü sürecinde yırtılan folikülün içinin
yağ damlacıklarıyla dolması sonucu oluşan yapıya II. antikor,
verilen isim aşağıdakilerden hangisidir? III. CO2,
IV. O2
A) Korpus luteum B) Ootit
moleküllerinden hangileri anneden fetüse geçerek
C) Kortikal vezikül D) Endometriyum
onun yaşamına olumlu katkı sağlar?
E) Oogonyum
B
İ A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV
Y
O D) I, II ve IV E) II, III ve IV
T
İ
10. Aşağıdakilerden hangisi cinsel yolla bulaşan bir has- K
talık değildir? 14. Erkeklerde testosteron hormonu bireye;

I. kıllanma,
A) AIDS B) Frengi C) Hepatit B
II. sesin kalınlaşması,
D) Tetanoz E) Bel soğukluğu
III. gözlerin renkli görmesi

özelliklerinden hangilerini kazandırır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

11. Eşeyli yolla üreyen çeşitli hayvanlarda görülen, D) I ve II E) II ve III

I. Embriyo plasentadan besin almak suretiyle gelişimini

tamamlar.
15. Omurgalı hayvanlarda, zigot oluşumundan sonra;
II. Sperm yumurtayı vücudun dışında döller.
III. Zigot belirli bir evreye kadar annenin vücudunda geli- I. mitoz bölünme,
şir, gelişmesinin kalan kısmını dışarıda tamamlar. II. dokulaşma,
olaylarından hangilerinin sağlıklı bir insanda görül- III. hücre göçü
mesi beklenmez?
olayları hangi sıraya göre gerçekleşir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
D) I ve II E) II ve III
D) II - III - I E) III - I - II

240 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
A D C A B E D C A D E E D D B