Glava 1

Diferencijalne i parcijalne
jedna
cine - Predavanja
Sadr
zaj

1. DIFERENCIJALNE JEDNACINE
PRVOG REDA
1.1. Diferencijalna jednacina koja razdvaja promenljive
1.2. Homogena diferencijalna jednacina
1.3. Linearna diferencijalna jednacina
1.4. Bernulijeva diferencijalna jednacina

2. DIFERENCIJALNE JEDNACINE
VISEG
REDA
2.1. Diferencijalna jednacina koja ne sadrzi funkciju u izrazu
2.2. Diferencijalna
jedna
0
cina koja ne sadrzi argument u izrazu:
(n)
F y, y , . . . , y
=0
2.3. Homogena diferencijalna jednacina viseg reda
2.4. Homogena linearna diferencijalna jednacina sa konstantnim koeficijentima
2.5. Nehomogena linearna diferencijalna jednacina sa konstantnim koeficijentima
2.6. Metoda varijacije konstanata
2.7. Metoda partikularnog reenja

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

3. SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNACINA

3.1. Svodenje na diferencijalnu jednacinu viseg reda
3.2. Prvi integrali
3.3. Linearni sistemi diferencijalnih jednacina
sa konstantnim keoficijentima

4. PARCIJALNE DIFERENCIJALNE JEDNACINE

4.1. Homogena linearna parcijalna diferencijalna jednacina prvog reda
4.2. Nehomogena linearna parcijalna diferencijalna jednacina prvog reda


1.1. DIFERENCIJALNE JEDNACINE

1.1

Diferencijalne jedna
cine

1.1.1

Diferencijalne jedna
cine prvog reda

1.1. Diferencijalna jednacina koja razdvaja promenljive je jednacina oblika

y 0 = a(x)b(y).
Ona se dovodi do oblika
dy
= a(x)b(y)
dx

dy
= a(x)dx.
b(y)

Odavde je opste resenje

Z

dy
=
b(y)

Z
a(x)dx + C.

1.2. Homogena diferencijalna jednacina ima oblik

y
y0 = f
.
x
Uvedimo novu nepoznatu funkciju u(x) = y(x)/x. Odatle je
y(x) = x u(x)

y 0 = u + x u0 ,

pa homogena jednacina postaje

u + x u0 = f (u)

du
= f (u) u
dx

du
dx
=
.
f (u) u
x

Time je problem sveden na diferencijalnu jednacinu koja razdvaja promenljive.

Posle njenog resavanja, treba eliminsati promenljivu u smenom u = y/x.
Specijalno, homogena linearna diferencijalna jednacina ima oblik
y 0 + P (x)y = 0

dy
= P (x)y
dx

Odatle
Z
Z
Z
dy
= P (x)dx ln y = P (x)dx + C1
y

Uopstena homogena diferencijalna jednacina ima oblik

a1 x + b1 y + c1
0
y =f
.
a2 x + b2 y + c2

y = C e

P (x)dx

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

Ovde prvo treba pomeriti promenljive

x = t + d,

y = s + e,

tako da dobijemo

y =f

a1 (t + d) + b1 (s + e) + c1
a2 (t + d) + b2 (s + e) + c2

Sada odredujemo d i e kao resenja linearnog algebraskog sistema

a1 d + b1 e + c1 = 0,

a2 d + b2 e + c2 = 0.

Na taj nacin ce uopstena homogena postati obicna homogena diferencijalna

jednacina po nepoznatoj funkciji s = s(t).

a1 t + b1 s
0
s (t) = f
.
a2 t + b2 s
1.3. Linearna diferencijalna jednacina prvog reda ima oblik
y 0 + P (x)y = Q(x).
Njeno resenje trazimo variranjem konstante u resenju odgovarajuce homogene
linearne diferencijalne jednacine
y(x) = C(x) e
Sada je
y 0 (x) = C 0 (x) e

P (x)dx

P (x)dx

+ C(x) e

.
P (x)dx

(P (x))

Posle zamene dobijamo

C 0 (x) e

P (x)dx

= Q(x).

Opste resenje je
R

y=e

P (x)dx

Z
R
P (x)dx
C1 + Q(x)e
dx

1.5. Bernulijeva diferencijalna jednacina ima oblik

y 0 + P (x)y = Q(x) y .
Za = 0, jednacina postaje obicna linearna, a za = 1 homogena linearna
diferencijalna jednacina.


1.1. DIFERENCIJALNE JEDNACINE

Za R \ {0, 1}, mozemo pisati

y0
+ P (x)y 1 = Q(x).
y
Smena z(x) = y 1 (x) daje z 0 (x) = (1 )y (x)y 0 (x), odakle dobijamo
linearnu diferencijalnu jednacinu
z 0 + (1 )P (x)z = (1 )Q(x).

1.1.2

Diferencijalne jedna
cine vi
seg reda

2.1. Diferencijalna jednacina po nepoznatoj funkciji y(x) koja ne sadrzi funkciju

u izrazu ima oblik

F x, y (k) , . . . , y (n) = 0
(1 k < n).
Njen red snizvamo uvodenjem nove zavisno promenljive z(x) = y (k) (x), cime
dobijamo novu jednacinu

F x, z, z 0 . . . , z (nk) = 0
(1 k < n).
2.2. Diferencijalna jednacina po nepoznatoj funkciji y(x) koja ne sadrzi
argument u izrazu

F y, y 0 , . . . , y (n) = 0
(n 2).
Njen red snizvamo uvodenjem nove zavisno
je
dp
y 0 (x) = p, y 00 (x) =
dy

promenljive p(y) = y 0 (x). Odatle

dy
dp
=
p
dx
dy

Tako dobijamo jednacinu nizeg reda

F1 y, p, p(y), . . . p(n1) (y) = 0

(n 2).

2.3. Homogena diferencijalna jednacina viseg reda je jednacina

F x, y, y 0 , . . . , y (n) = 0,
u kojoj funkcija F je homogena, tj vazi da

(m N)(t R) : F x, ty, ty 0 , . . . , ty (n) = tm F x, y, y 0 , . . . , y (n) .

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

Red jednacine se snizava smenom

R

y=e

z(x) dx

2.4. Homogena linearna diferencijalna jednacina sa konstantnim koeficijentima

L[y] y (n) + a1 y (n1) + + an1 y 0 + an y = 0

(ai R)(i = 1, . . . , n).

Po konvenciji se uzima da je y (0) = y.

Potrzimo partikularno resenje u obliku y = ekx . Tako dobijamo pridruzenu
karakteristicnu jednacinu
J(k) k n + a1 k n1 + + an1 k + an = 0.
Ovo je linearna algebarska jednacina n-tog stepena i ima tacno n resenja
k1 , k2 , . . . , kn .
(1) ako su sva resenja realna i razlicita, tada su yi (x) = eki x realne i linearno
nezavisne funkcije koje obrazuju opste resenje
y = C1 ek1 x + C2 ek2 x + + Cn ekn x .
(2) ako su sva resenja realna i pri tome postoji nekoliko jednakih reenja:
k1 = k2 = = ks (s 2), tada se u opste resenje ukljucuju sledeca linearno
nezavisno resenja:
y1 = ek1 x ,

y2 = xek1 x , . . . , ys = xs1 ek1 x .

(3) ako karakteristicna jednacina ima kompleksno resenje k1 = +i, tada

ima i njemu konjugovano-komplesno resenje k2 = i, jer su svi koeficijenti
realni. Kompleksne funkcije
y1 = ek1 x = e(+i)x = ex eix = ex (cos x + i sin x) ,
y2 = ek2 x = ex (cos x i sin x) ,
jesu resenja diferencijalne jednacine. Ali, kako trazimo opste realno resenje,
to cemo u njega ukljuciti realna partikularna resenja
y1 = ex cos x,

y2 = ex sin x.

2.5. Nehomogena linearna diferencijalna jednacina sa konstantnim koeficijentima

L[y] y (n) + a1 y (n1) + + an1 y 0 + an y = f (x)

(ai R)(1 i n).


1.1. DIFERENCIJALNE JEDNACINE

Njeno opste resenje se moze napisati u obliku

y(x) = yH (x) + yp (x),
gde je yH (x) opste resenje homeogene, a yp (x) jedno partikularno resenje nehomogene diferencijalne jednacine.
(1) Metod odredivanja partikularnog resenja nehomogene jednacine zasniva se na cinjenici da, ako je slobodna funkcija f (x) polinom, eksponencijalna
funkcija ili njihov zbir ili proizvod, tada postoji partikularno resenje u istom
obliku.
Neka je
f (x) = ex (Pm (x) cos x + Qm (x) sin x) ,
gde je m stepen polinoma. Ako je + i koren J(x) reda s, tada postoji
partikularno resenje oblika
yp (x) = xs ex (Um (x) cos x + Vm (x) sin x) ,
gde su Um (x) i Vm (x) nepoznati polinomi stepena najvise m.
U slucaju da + i nije koren J(x), uzimamo s = 0.
Specijalno, za = 0, imamo f (x) = Pm (x) ex . Ako je koren J(x) reda
s, tada postoji partikularno resenje oblika yp (x) = xs Um (x) ex .
Metod je vrlo jednostavan i svodi diferecijani problem na resavanje linearnog algebarskog sistema po nepoznatim koeficijentima.
Sledeci metod koristimo kada prethodni ne mozemo upotrebiti.
(2) Metod varijacije konstanata sastoji se u posmatranju konstanata koje
postoje u opstem resenju homogene jednacine kao funkcija nezavisno promenljive u resenju nehomogene jednacine.
Neka je opste resenje homogene diferencijalne jednacine L[y] 0 dato
izrazom
yH (x) = C1 y1 (x) + C2 y2 (x) + + Cn yn (x).
Potrazimo opste resenje nehomogene jednacine L[y] f (x) u obliku
y(x) = C1 (x)y1 (x) + C2 (x)y2 (x) + + Cn (x)yn (x).
Kako imamo samo jednu jednacinu, a n nepoznatih funkcija, ostaje nam (n1)
stepen slobode za njihovo odredivanje. Stoga u izrazu
y 0 (x) =

n
X
i=1

Ci0 (x)yi (x) +

n
X
i=1

Ci (x)yi0 (x),

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

mozemo zahtevati da je

n
X

Ci0 (x)yi (x) = 0.

i=1

Sada je
y 00 (x) =

n
X

Ci0 (x)yi0 (x) +

n
X

Ci (x)yi00 (x),

i=1

i=1

odakle mozemo postaviti novi uslov

n
X

Ci00 (x)yi (x) = 0.

i=1

Tako redom, sve do

y (n) (x) =

n
X

(n1)

Ci0 (x)yi

(x) +

i=1

n
X

(n)

Ci (x)yi (x).

i=1

Dobijamo linearni sistem diferencijalnih jednacina

y1 (x)C10 (x) + + yn (x)Cn0 (x)

= 0,

(n2)

(x)C10 (x) + + yn(n2) (x)Cn0 (x)

= 0,

(n1)

(x)C10 (x) + + yn(n1) (x)Cn0 (x)

=f (x).

y1

y1

Njegovim resavanjem dobijamo

Z
Ci0 (x) = hi (x)

Ci (x) =

hi (x) dx + Di

(i = 1, . . . , n).

Time je potpuno odredeno opste resenje

y(x) = C1 (x)y1 (x) + C2 (x)y2 (x) + + Cn (x)yn (x).
I u ovom slucaju, zapazamo da ga cini linearna kombinacija opsteg resenja
homogene i jednog partikularnog resenja nehomogene diferencijalne jednacine.

1.2

Sistemi diferencijalnih jedna

cina

Sistem diferencijalnih jednacina cini nekoliko diferencijalnih jednacina sa istim

nepoznatim funkcijama.


1.2. SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNACINA

Neka su date funkcije Fk : [a, b]n+1 R (k = 1, . . . , n), gde je a < b

i n 2. Eksplicitni sistem diferencijalnih jedna
cina prvog reda ima
oblik
yk0 (x) = Fk (x, y1 , y2 , . . . yn )
(k = 1, 2, . . . , n).
Re
senje sistema je uredena n-torka diferencijabilnih funkcija
Y (x) = (y1 (x), y2 (x), . . . yn (x)) ,

x (a, b)

takva da kada se uvrsti u sistem on postaje identitet.

Sistem diferencijalnih jednacina koji predstavlja izraz resen po najvisem
izvodu je normalan.

1.2.1

Svodenje sistema DJ na DJ vi
seg reda

Teorema 1.2.1 Svaki normalni sistem od n diferencijalnih jednacina prvog reda moze se svesti na jednu diferencijalnu jednacinu n-tog reda po jednoj
od nepoznatih funkcija.
Obrnuto, svaka diferencijalna jednacina n-tog reda moze se svesti na normalni sistem od n diferencijalnih jednacina prvog reda.
Dokaz. Diferenciranjem prve jednacine sistema po x-u, dobijamo
y100 (x) =

F1 F1 dy1
F1 dyn
+
+ +
.
x
y1 dx
yn dx

Kako su funkcije yk (x) resenja sistema, nalazimo

y100 (x) =

F1
F1 F1
+
F1 + +
Fn = 2 (x, y1 , y2 , . . . , yn ).
x
y1
yn

Daljim diferenciranjem mozemo dobiti

(k)

y1 (x) = k (x, y1 , y2 , . . . , yn )

(k = 2, . . . , n).

Prema teoremi o implicitnoj funkciji, ukoliko je ispunjen uslov

F

1 F1
y2
yn
2

y2 yn2
.
6= 0.
.

n
y

y
2

10

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

sistem

F1 (x, y1 , y2 , . . . , yn ) = y10 ,
2 (x, y1 , y2 , . . . , yn ) = y100 ,
..
.
(n1)

n1 (x, y1 , y2 , . . . , yn ) = y1

ima jednistveno resenje po

(n1)
(n1)
y2 = h2 x, y1 , . . . , y1
, . . . , yn = hn x, y1 , . . . , y1
.
(n)

Kad resenja uvrstimo u izraz za y1 (x), dobijamo diferencijalnu jednacinu

n-tog reda

(n1)
(n1)
(n)
, . . . , hn x, y1 , . . . , y1
,
y1 = n x, y1 , h2 x, y1 , . . . , y1
tj.
(n)

y1

(n1)
= H x, y1 , y10 , y100 . . . , y1
,

gde je H neka neprekidna funkcija od (n + 1) promenljive.

Obrnuto, poslednja diferencijalna jednacina n-tog reda se moze svesti na
sistem DJ prvog reda uvodenjem novih nepoznatih funkcija
0
y10 (x) = z2 , . . . , zn1
(x) = zn ,

1.2.2

zn0 (x) = n (x, y1 , z2 , . . . , zn ) .

Prvi integrali sistema DJ

Prvi integral sistema DJ je relacija oblika

(x, y1 , . . . , yn ) = C

(C = const)

koju zadovoljava svako resenje sistema DJ.

Teorema 1.2.2 Relacija (x, y1 , . . . , yn ) = C je prvi integral sistema DJ
ako i samo ako je

+
F1 + +
Fn = 0.
x y1
yn
Dokaz. Neka je (x, y1 , . . . , yn ) = C prvi integral sistema DJ. Diferenciranjem
prvog integrala po x-u i primenom teoreme o izvodu slozene funkcije, dobijamo
(x, y1 , . . . , yn ) = C

y1
yn
+
+ +
= 0.
x y1 x
yn x


1.2. SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNACINA

11

U definiciji prvog integrala se pretpostavlja da je (y1 , . . . , yn ) resenje sistema

DJ
yk0 (x) = Fk (x, y1 , y2 , . . . yn )
(k = 1, 2, . . . , n).
pa se dobija trazena relacija. Obrnuto je ocigledno zbog linearne nezavisnosti
funkcija

, ,
.
y1
yn
Relacija oblika
dx1
dx2
dx1
=
= =
,
S1 (x1 , . . . , xn )
S2 (x1 , . . . , xn )
Sn (x1 , . . . , xn )
gde su S1 , . . . , Sn date funkcije, predstavlja simetri
cni sistem DJ.
Bilo koja od promenljiva iz skupa {x1 , x2 , . . . , xn } se moze uzeti za nezavisnu promenljivu, a ostale se mogu smatrati zavisno promenljivim od nje.
Teorema 1.2.3 Relacija (x1 , . . . , xn ) = C je prvi integral simetricnog
sistema DJ ako i samo ako je

S1 + +
Sn = 0.
x1
xn
Njegovo resavanje se svodi na pronalazanje n 1 linearno nezavisnih prvih
integrala {1 , . . . , n1 }:

i
det
6= 0.
xj 1i,jn1
Primer 1.2.1 Resiti simetrican sistem DJ:
dx
dy
dz
=
=
.
yz
zx
xy
Koristeci osobine produzene proporcije, dobijamo
dx
dx + dy + dz
d(x + y + z)
=
=
,
yz
(y z) + (z x) + (x y)
0
odakle je prvi prvi integral 1 x + y + z = C1 .
Mnozenjem pogodnim faktorima dobijamo
xdx
ydy
zdz
=
=
,
x(y z)
y(z x)
z(x y)
Nakon sabiranja
xdx + ydy + zdz
dx2 + dy 2 + dz 2
d(x2 + y 2 + z 2 )
dx
=
=
=
yz
x(y z) + y(z x) + z(x y)
0
0
odakle je drugi prvi integral 2 x2 + y 2 + z 2 = C2 .

12

1.2.3

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

Homogeni sistem linearnih DJ

Homogeni sistem linearnih DJ sa konstantnim realnim koeficijentima po nepoznatim funkcijama y1 (t), . . . , yn (t) glasi
y10 (t) + a11 y1 + a12 y2 + + a1n yn = 0,
y20 (t) + a21 y1 + a22 y2 + + a2n yn = 0,
..
.

(i, j : aij R)

yn0 (t) + an1 y1 + an2 y2 + + ann yn = 0.

Ovaj sistem sigurno ima trivijalno reenje yk 0 (k = 1, . . . , n).
Potrazimo netrivijalno resenje u obliku
yk (t) = sk ert

(1 k n),

pri cemu je bar jedno sk 6= 0.

Kako je yk0 (t) = sk rert , problem svodimo na homogeni algebarski sistem
(r + a11 )s1 +

a12 s2 + +

a1n sn = 0,

a21 s1 + (r + a12 )s2 + +

..
.

a2n sn = 0,

an1 s1 +

a12 s2 + + (r + ann )sn = 0,

po nepoznatim velicinama s1 , s2 , . . . , sn . Determinanta sistema je

r + a11

a
12
1n

a21
r + a22
a2n

D= .
.
..

an1
an2
r + ann
Homogeni algebarski sitem ima netrivijalno resenje ako i samo ako je

r + a11
a12

a1n

a21
r + a22
a2n

D= .
= 0.

..

an1
an2
r + ann
Razvijanjem determinante dobijamo algebasku jednacinu n-tog stepena po r.
Neka su njeni koreni rk (k = 1, 2, . . . , n).


1.2. SISTEMI DIFERENCIJALNIH JEDNACINA

13

(1) ako su svi koreni realni i razliciti, tada svakom korenu rk odgovara
netrivijalno resenje algebarskog sistema (s1k , s2k , . . . , snk ) i partikularna resenja
sistema DJ
y1k (t) = s1k erk t , . . . , ynk (t) = snk erk t

(1 k n).

Opste resenje sistema DJ glasi

y1 (t) = C1 y11 (t) + C2 y12 (t) + + Cn y1n (t),
y2 (t) = C1 y21 (t) + C2 y22 (t) + + Cn y2n (t),
..
.
yn (t) = C1 yn1 (t) + C2 yn2 (t) + + Cn ynn (t).
(2) ako jednacina ima jedno kompleksno resenje tada ima i drugo njemu
konjugovano-komplesno jer su koeficijenti realni. Tako, ako su resenja r1,2 =
a ib, gde je b 6= 0, tada umesto kompleksnih funkcija
er1 t = e(a+ib)t = eat (cos bt + i sin bt) ,

er2 t = e(aib)t = eat (cos bt i sin bt) ,

uzimamo realne funkcije

y1 (t) = eat cos bt,

y2 (t) = eat sin bt,

kao partikularna resenja.

(3) ako jednacina ima jedno realno visestruko resenje r1 = r2 = = rm ,
gde je m 2, tada kao kao partikularna resenja uzimamo funkcije
y1 (t) = er1 t ,

1.2.4

y2 (t) = ter1 t , . . . , ym (t) = tm1 er1 t .

Nehomogeni sistem linearnih DJ

Nehomogeni sistem linearnih DJ sa konstantnim realnim koeficijentima po

nepoznatim funkcijama y1 (t), . . . , yn (t) glasi
y10 (t) + a11 y1 + a12 y2 + + a1n yn = h1 (t),
y20 (t) + a21 y1 + a22 y2 + + a2n yn = h2 (t),
..
.

(i, j : aij R)

yn0 (t) + an1 y1 + an2 y2 + + ann yn = hn (t).

Prvo treba resiti homogeni sistem i naci njegovo opste resenje. Yatim primenjujemo varijaciju konstanata tako sto konstante Cij proglasavamo za funkcije

14

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

Cij (t) koje odredujemo iz uslova da su sada yij (t) resenja nehomogeng sistema.
Tako dobijamo linearni algebarski sistem
0
y11 (t)C110 (t) + y12 (t)C120 (t) + + y1n (t)C1n
(t) = h1 (t),
0
y21 (t)C210 (t) + y12 (t)C220 (t) + + y2n (t)C2n
(t) = h2 (t),
..
.
0
0
0
yn1 (t)Cn1
(t) + yn2 (t)Cn2
(t) + + ynn (t)Cnn
(t) = hn (t),

po nepoznatim funkcijama Cij0 (t). Posle njegovog resavanja, integraljenjem

dobijamo Cij (t) (1 i, j n), a njihovim vracanjem u resenje i opste resenje
nehomogenog sistema DJ.

1.3

Parcijalne diferencijalne jedna

cine (PDJ)

Parcijalna diferencijalna jednacina je jednacina u kojoj ucestvuju parcijalni

izvodi nepoznate funkcije vese promenljivih.
Ako je u = u(x1 , x2 , . . . , xn ) nepoznata funkcija nezavisno promenljivih
x1 , x2 , . . . , xn (n 2), opsta parcijalna jednacina je relacija

u
u
m1 +mn u
F x1 , x2 , . . . , xn ,
,...,
, . . . , m1
= 0,
n
x1
xn
x1 xm
n
pri cemu se pretpostavlja da navedeni parcijalni izvodi postoje.
Red parcijalne jednacine odreduje najveci ukupni red parcijalnog izvoda
m = m1 + mn .
Resenje PDJ je svaka funkcija koja zajedno sa svojim izvodima identicki
zadovoljava jednacinu.
Skup resenja predstavlja:
(1) opste resenje PDJ ako sadrzi najveci broj proizvoljnih funkcija koje
zavise od najveceg moguceg broja argumenata;
(2) potpuno resenje PDJ ako sadrzi najveci moguci broj konstanti;
(3) mesovito resenje PDJ ako sadrzi najveci moguci broj proizvoljnih funkcija
i konstanti.
Partikularno resenje je resenje koje se moze dobiti izdvajanjem iz opsteg,
potpunog ili mesovitog resenja uzimanjem konkretnih vrednosti za konstante
ili funkcije.
Za PDJ nepoznate funkcije dveju nezavisnih promenljivih, resenje predstavlja povrs u trodimenzionalnom prostoru, koju nazivamo integralnom povrsi.
U slucaju n nezavisno promenljivih, dobijamo integralnu hiperpovrs u (n + 1)
dimenzionalnom prostoru.


1.3. PARCIJALNE DIFERENCIJALNE JEDNACINE
(PDJ)

1.3.1

15

Linearna homogena parcijalna diferencijalna jedna

cina
prvog reda

Linearna homogena parcijalna diferencijalna jednacina prvog reda je parcijalna

DJ oblika
u
u
u
+ A2
+ + An
= 0,
A1
x1
x2
xn
po nepoznatoj funkciji u(x1 , . . . , xn ), gde su Ai = Ai (x1 , . . . , xn ) (1 i n)
date neprekidno-diferencijabilne funkcije.
Teorema 1.3.1 Funkcija u = (x1 , . . . , xn ) je resenje PDJ
A1

u
u
u
+ A2
+ + An
=0
x1
x2
xn

ako i samo ako je (x1 , . . . , xn ) = C prvi integrali sistema DJ

dx1
dxn
= =
,
A1
An
Dokaz. Neka je u = (x1 , . . . , xn ) je resenje PDJ, tj. vazi
A1

+ A2
+ + An
= 0.
x1
x2
xn

S obzirom na uslov
dx1
dxn
1
1
= =
= t 6= 0 A1 = dx1 , . . . , An = dxn ,
A1
An
t
t
dobijamo

dx1 +
dx2 + +
dxn = 0 d = 0.
x1
x2
xn
Odatle je = C jedan prvi integral simetricnog sistema DJ.
Obrnuto se slicno dokazuje.
Teorema 1.3.2 Ako su
j (x1 , . . . , xn ) = Cj

(j = 1, . . . , n 1)

linearno nezavisni prvi integrali sistema DJ

dx1
dxn
= =
,
A1
An
tada je
u = F (1 (x1 , . . . , xn ), . . . , n1 (x1 , . . . , xn ))
opste resenje parcijalne DJ za svaku proizvoljnu diferencijabilnu funkciju F .

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

16

Dokaz. Iz definicije prvog integrala, imamo

A1

j
j
+ + An
=0
x1
xn

(j = 1, . . . , n 1).

Kako je
n

u
F 1
F n X F j
=
+ +
=
xk
1 xk
n xk
j xk

(k = 1, . . . , n),

j=1

parcijalna diferencijalna relacija postaje

A1

n
n
X
X
u
F j
F j
u
+ + An
= A1
+ + An
x1
xn
j x1
j xn
j=1
j=1

n
X
j
j
F
A1
+ + An
= 0.
=
j
x1
xn
j=1

Time smo pokazali da je svaka diferencijabilna funkcija u = F (1 , . . . , n1 )

resenje PDJ.
Pokazimo da je to opste resenje. Uzmimo bilo koje resenje (x1 , . . . , xn )
parcijalne DJ

+ A2
+ + An
= 0.
A1
x1
x2
xn
Kako su funkcije u = i (x1 , . . . , xn ) (i = 1, . . . , n 1) takode resenja PDJ, to
vazi
1
1
1
+ A2
+ + An
= 0,
A1
x1
x2
xn
..
.
n1
n1
n1
+ A2
+ + An
= 0,
A1
x1
x2
xn

A1
+ A2
+ + An
= 0.
x1
x2
xn
Ovo mozemo posmatrati kao linearni algebarski sitem po nepoznatim velicinama
i
A1 , . . . , An . Kako nisu sve funkcije Ai nula-funkcije, a ni koeficijenti
xj
nisu nula-funkcije, to determinanta mora biti jednaka nuli. To znaci da su
1 , . . . , n1 , linearno zavisne funkcije. Po pretpostavci, funkcije 1 , . . . , n1
su linearno nezavisne, pa ostaje jedina mogucnost da se moze izraziti preko
funkcija 1 , . . . , n1 .


1.3. PARCIJALNE DIFERENCIJALNE JEDNACINE
(PDJ)

1.3.2

17

Nehomogena linearna parcijalna diferencijalna jedna

cina
prvog reda

Nehomogena linearna parcijalna diferencijalna jednacina prvog reda po nepoznatoj funkciji U (x1 , . . . , xn ) ima oblik
N LP DJ[u] A1

u
u
u
+ A2
+ + An
= An+1 ,
x1
x2
xn

gde su koeficijenti funkcije Ak = Ak (x1 , . . . , xn , U ) (k = 1, . . . , n + 1).

Uvedimo novu funkciju v koja zadovoljava jednacinu

v
v(x1 , . . . , xn , u) = 0
6= 0 .
u
Diferenciranjem jednacine, dobijamo
v u
v
+
=0

xk
u xk

u
x
= vk .
xk
u

Vracanjem ovog izraza u pocetnu jednacinu, dobijamo homogenu parcijalnu

jednacinu
v
v
v
v
+ A2
+ + An
+ An+1
= 0.
x1
x2
xn
u
Time je dokazana sledeca teorema.
HLP DJ[v] A1

Teorema 1.3.3 Ako je v(x1 , . . . , xn , u) resenje homogene linearne parcijalne diferencijalne jednacine HLP DJ[v] 0 koje sadrzi u sebi u, tada je
funkcija u(x1 , . . . , xn ) koja je resenje jednacine
v(x1 , . . . , xn , u) = 0
istovremeno resenje nehomogene linearne parcijalne diferencijalne jednacine
N LP DJ[u] 0.
Kako smo resavanje HLP DJ[v] 0 svodili na sistem DJ, to i sada mozemo
formirati pridruzeni sistem DJ
dx1
dxn
du
= =
=
.
A1
An
An+1
Ako su
k (x1 , . . . , xn , u) = Ck

(k = 1, 2, . . . , n)

linearno nezavisni prvi integrali ovog sistema, opste resenje nehomogene linearne PDJ je oblika
F (1 , . . . , n ) = 0,
gde je F proizvoljna funkcija diferencijabilna po svim argumentima.

ine
Glava 2. Diferencijalne i parcijalne jednac

18

1.3.3

Re
savanje diferencijalnih jedna
cina pomo
cu redova

Neka je data diferencijalna jednacina

y (n) = f x, y, y 0 , . . . , y (n1)
po nepoznatoj funkciji y(x).
Potrazimo njeno resenje koje prolazi kroz tacku M0 (x0 , y0 ) i za koje vaze
pocetni uslovi
y(x0 ) = y0 ,

(n1)

y 0 (x0 ) = y00 , . . . , y (n1) (x0 ) = y0

Ako je funkcija f analiticka u okolino tacke M0 tada je i resenje analiticka

funkcija i moze se izraziti stepenim redom
y=

an (x x0 )n .

n=0

Primer 1.3.1 Resiti pocetni problem

y 0 = y, y(0) = 1.
P
n
Potrazimo resenje u obliku y =
n=0 an x . Odmah imamo a0 = y(0) = 1.
Kada pretpostavljeno resenje uvrstimo u jednacinu, dobijamo
a1 + 2a2 x + + nan xn1 + (n + 1)an+1 xn + = a0 + a1 x + + an xn + .
Odatle
1
an
a0 = 1, a1 = , , (n + 1)an+1 = an , . . . an+1 =
.
2
n+1
Indukcijom mozemo dokazati da je an = 1/n!. Resenje je

X
1 n
x = ex .
y=
n!
n=0

Primer 1.3.2 Naci priblizno resenje u obliku polinoma treceg stepena

pocetnog problema
y 0 + x2 y = ey , y(0) = 0.
u obliku Ovde moramo iskoristiti Tejlorov razvoj funkcije
ey =

X
yn
n=0

n!


1.3. PARCIJALNE DIFERENCIJALNE JEDNACINE
(PDJ)

19

P
n
Potrazimo resenje u obliku stepenog reda y =
n=0 an x . Odmah imamo
a0 = y(0) = 0. Kada pretpostavljeno resenje uvrstimo u jednacinu, dobijamo

(n + 1)an+1 x + x

n=0

an x =

n=1

Odatle a0 = 0, a1 = 1, a2 = 12 , a3 =
y x+

X
n=1

1
3

1
an x +
2
n

!2
n

an x

+ .

n=1

. Priblizno resenje je

x2 x3
+
.
2
3

Predmetni nastavnik
dr Predrag Rajkovic, red. prof.