Informator A6 Jezyk Polski

Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego
od roku szkolnego 2014/2015.

Przykadowe zadania
do czci ustnej oraz czci pisemnej
na poziomie podstawowym i rozszerzonym
wraz z rozwizaniami
1. Cz ustna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego
Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci ustnej sprawdza umiejtno tworzenia
wypowiedzi na okrelony temat, zgodnej z zasadami poprawnoci jzykowej, logiki
i retoryki. Inspiracj do wypowiedzi jest tekst kultury.
Charakterystyka egzaminu ustnego
Egzamin trwa okoo 30 minut i skada si z trzech czci: przygotowania, wypowiedzi
monologowej zdajcego dotyczcej wylosowanego polecenia i zwizanej z t wypowiedzi
rozmowy zdajcego z zespoem przedmiotowym.
Wypowied monologowa zdajcego
Zdajcy losuje zadanie egzaminacyjne zawierajce tekst kultury (literacki
lub popularnonaukowy z zakresu wiedzy o jzyku) oraz odnoszce si do niego polecenie
i ma czas na przygotowanie wypowiedzi. Nastpnie wygasza wypowied monologow na
zadany w poleceniu temat.
Tekst kultury powinien zainspirowa zdajcego, ktrego zadaniem jest rozwinicie
i poszerzenie zasygnalizowanych w poleceniu wtkw - take poprzez odwoanie si
do innych, dowolnie wybranych tekstw.
Rozmowa zdajcego z zespoem egzaminacyjnym
Rozmowa moe dotyczy wycznie wygoszonej przez zdajcego wypowiedzi monologowej.
Czonkowie zespou egzaminacyjnego nie mog odwoywa si do faktw lub lektur
nieprzywoanych w tej wypowiedzi. W trakcie rozmowy czonkowie zespou mog prosi o
dodatkowe wyjanienia, zachca do pogbienia wybranych aspektw wypowiedzi itp.
Cz ustna egzaminu z jzyka polskiego trwa okoo 15 minut, jednake absolwentom
niewidomym czas trwania egzaminu moe zosta przeduony, zgodnie z Komunikatem
Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Ocenianie - egzamin ustny
Monologowa wypowied egzaminacyjna oraz udzia zdajcego w rozmowie oceniane s pod
wzgldem merytorycznym (tre), formalnym (organizacja), jzykowym i stylowym. Oceny
dokonuj czonkowie zespou przedmiotowego, przyznajc punkty zgodnie ze skal oceniania
egzaminu ustnego. Waga poszczeglnych aspektw ocenianych w trakcie tej czci egzaminu
jest nastpujca:
Meritum wypowiedzi monologowej: 40% (16 pkt),
Organizacja wypowiedzi monologowej: 20% (8 pkt),
Jzyk i styl wypowiedzi monologowej i dialogowej: 20% (8 pkt),
Meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzeganie zasad uczestniczenia w rozmowie:
20% (8 pkt).
Za wypowied w czci ustnej egzaminu maturalnego zdajcy moe otrzyma maksymalnie
40 punktw.
2. Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym

Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie podstawowym
sprawdza umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji dowodzcych jego
rozumienia na rnych poziomach (cz testowa) oraz tworzenia wypowiedzi
argumentacyjnej (wypracowanie) w zwizku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu.
Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie podstawowym
Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny, ktry skada si z dwch
czci: a) testu sprawdzajcego umiejtno wykonywania na tekcie nieliterackim operacji
dowodzcych jego rozumienia na rnych poziomach, b) czci sprawdzajcej umiejtno
tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowania). Na rozwizanie zada z arkusza
zdajcy ma 170 minut i sam decyduje o rozoeniu w czasie pracy nad testem
oraz wypracowaniem. W przypadku absolwentw niewidomych czas trwania egzaminu moe
zosta przeduony, zgodnie z Komunikatem Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Test
Cz testowa arkusza egzaminacyjnego skada si z dwch zestaww, z ktrych kady
obejmuje:
a) Tekst lub dwa teksty liczce cznie nie wicej ni 500 sw,
b) Wizk 5-7 zamknitych i/lub otwartych zada do tekstu z miejscem na wpisanie
odpowiedzi.
Zdajcy rozwizuje zadania w obu zestawach.
cznie w obu zestawach skadajcych si na test znajdzie si 10-13 zada zrnicowanych
pod wzgldem formy oraz sprawdzajcych rne kompetencje.
Tekst
Teksty, do ktrych odnosz si zadania, zgodnie z podstaw programow mog mie
charakter popularnonaukowy, publicystyczny lub polityczny.
Zadania egzaminacyjne
Zadania w tecie mog mie form zamknit lub otwart. Nie ograniczaj si
do sprawdzania umiejtnoci wyszukiwania informacji w tekcie, ale - obligatoryjnie - su
rozpoznaniu poziomu umiejtnoci analizy tekstu i jego przeksztace, a take wiadomoci
jzykowej. Zadania sprawdzaj take znajomo utworw literackich, ktrych, zgodnie
z podstaw programow, nie wolno pomin w procesie ksztacenia (oznaczonych
w podstawie gwiazdk).
Wypracowanie
Cz arkusza egzaminacyjnego, w ktrej sprawdza si umiejtno tworzenia wypowiedzi
argumentacyjnej, zawiera dwa tematy wypracowania do wyboru: jeden wymagajcy
napisania rozprawki, drugi - interpretacji tekstu poetyckiego. Zdajcy realizuje jeden,
wybrany przez siebie temat.
Rozprawka
Zadanie skada si z polecenia i tekstu epickiego lub dramatycznego.
Rozprawka na poziomie podstawowym jest form wypowiedzi pisemnej na podany temat,
ktra wymaga od zdajcego:
Zrozumienia zaczonego do polecenia tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego);
Sformuowania wasnego stanowiska (tezy lub hipotezy) wobec problemu postawionego
w poleceniu i odnoszcego si do zamieszczonego w arkuszu tekstu literackiego;
Rzeczowego uzasadnienia swojego stanowiska;
Odwoania si do zaczonego tekstu oraz do wybranego tekstu/wybranych tekstw
kultury. W przypadku, jeli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w
podstawie jako obowizkowa, ucze powinien take odwoa si do caoci utworu.
Szczegowe wskazwki dotyczce liczby tekstw i sposobu odwoania si do nich
znajduj si w poleceniu;
Napisania wypowiedzi, ktr powinien cechowa widoczny zamys kompozycyjny,
wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji i uporzdkowaniu tekstu stosownie
do wskazanego gatunku wypowiedzi.
Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 250 sw.
Interpretacja tekstu poetyckiego
Zadanie skada si z polecenia i utworu poetyckiego lub jego fragmentu.
Praca interpretacyjna powinna polega na przedstawieniu propozycji odczytania utworu
poetyckiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdajcego sensw tekstu. Zadaniem
zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej za pomoc
argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa
potwierdzenie nie tylko w tekcie, ale take w kontekstach (np. Biograficznym,
historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym).
Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad:
Elementw dostrzeonej w utworze sytuacji komunikacyjnej;
Kompozycji tekstu oraz jej funkcji;
Cech stylu wypowiedzi i uytych w niej rodkw jzykowych (zwaszcza artystycznych)
oraz ich funkcji;
Dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworu (w tym jego
tytuu), zwaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych;
Przynalenoci gatunkowej tekstu;
Kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich wystpujcych
w przeczytanym tekcie).
Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce
osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu odczytania dziea.
Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym
prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej;
w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy poprzez prezentacj
argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku
nielinearnym - zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale
lub je zawajcymi i pogbiajcymi.
Interpretacja tekstu poetyckiego winna przybra form duszej wypowiedzi argumentacyjnej.
Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia wypowiedzi pisanej
zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej zasady spjnoci
znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej, stosownej
i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej ni
250 sw.
Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi

w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych z zakresu analizy
i interpretacji tekstw kultury.
Ocenianie - egzamin pisemny na poziomie podstawowym
Oceny czci testowej i wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji
egzaminacyjnej, przyznajc punkty zgodnie z modelem odpowiedzi w wypadku testu
i z kryteriami oceny w wypadku wypracowania.
cznie za test i wypracowanie mona uzyska 70 punktw, w tym:
Za cz testow - 20 punktw,
Za wypracowanie - 50 punktw.
Ocena testu
W czci testowej kada odpowied jest punktowana. Liczba punktw do uzyskania jest
podana w arkuszu egzaminacyjnym obok zadania, a w kryteriach oceniania uszczegowione
s zasady przyznawania punktw.
Ocena wypracowania
W ocenie wypracowania za kryteria najwaniejsze uznaje si:
W przypadku rozprawki: sformuowanie swojego stanowiska wobec problemu podanego
w poleceniu i uzasadnienie stanowiska,
W przypadku interpretacji: sformuowanie koncepcji interpretacyjnej i uzasadnienie tezy
interpretacyjnej.
Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si poprawno rzeczow,
zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow
i poprawno zapisu.
3. Pisemny egzamin maturalny z jzyka polskiego na poziomie rozszerzonym
Egzamin maturalny z jzyka polskiego w czci pisemnej na poziomie rozszerzonym
sprawdza umiejtno dokonywania interpretacji porwnawczej utworw literackich
lub tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (w formie wybranej przez zdajcego,
np. Rozprawki lub szkicu), wymagajcej odniesienia si do tekstu historycznoliterackiego
albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego.
Charakterystyka egzaminu pisemnego na poziomie rozszerzonym
Podczas egzaminu zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny zawierajcy 2 tematy
wypracowania do wyboru, w tym jeden wymagajcy napisania wypowiedzi argumentacyjnej,
drugi - interpretacji porwnawczej dwch tekstw literackich. Zdajcy realizuje jeden,
wybrany przez siebie temat.
Na napisanie wypracowania zdajcy ma 180 minut. W przypadku absolwentw niewidomych
czas trwania egzaminu moe zosta przeduony, zgodnie z Komunikatem Dyrektora
Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Wypowied argumentacyjna
Zadanie skada si z polecenia i tekstu teoretycznego (krytycznoliterackiego lub
historycznoliterackiego, lub teoretycznoliterackiego).
Wypowied argumentacyjna na poziomie rozszerzonym jest form wypowiedzi pisemnej,

w ktrej od ucznia wymaga si:
Zrozumienia
zaczonego
do
polecenia
tekstu
krytycznoliterackiego,
historycznoliterackiego lub teoretycznoliterackiego;
Okrelenia gwnego problemu przedstawionego w tekcie;
Rozwaenia i oceny rozwizania problemu, ktre przedstawi autor tekstu;
Odwoania si do zaczonego tekstu oraz do innych, wybranych przez ucznia tekstw
kultury;
Przygotowania wypowiedzi pisemnej (np. W formie rozprawki lub szkicu), ktr powinien
cechowa widoczny zamys kompozycyjny wyraajcy si w funkcjonalnej segmentacji
i uporzdkowaniu tekstu ze wzgldu na wybrany przez zdajcego gatunek wypowiedzi.
Wypracowanie nie moe liczy mniej ni 300 sw.
Interpretacja porwnawcza utworw literackich
Zadanie skada si z polecenia i dwch tekstw literackich (epickich albo lirycznych,
albo dramatycznych) lub ich fragmentw. Kady z zestawionych fragmentw musi mie
charakter autonomiczny, to znaczy mona przeprowadzi jego analiz i interpretacj
bez koniecznoci odwoania si do innych fragmentw lub do caoci tego utworu.
Interpretacja porwnawcza utworw literackich polega na przedstawieniu propozycji
odczytania dwch utworw nalecych do jednego rodzaju literackiego (odpowiednio:
lirycznych, epickich lub dramatycznych), czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez
zdajcego sensw zawartych w tych tekstach, a nastpnie ustaleniu podobiestw i/lub rnic
midzy nimi i przedstawieniu wnioskw wynikajcych z zestawienia tych
podobiestw/rnic. Zadaniem zdajcego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy
interpretacyjnej dotyczcej obu porwnywanych utworw przez wskazanie rzeczowych
argumentw pozwalajcych na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdowa
potwierdzenie nie tylko w tekstach, ale take w kontekstach (np. Biograficznym,
historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym).
Cz argumentacyjna powinna zawiera ustalenia analityczne dotyczce na przykad:
Elementw sytuacji komunikacyjnych dostrzeonych w utworach;
Kompozycji tekstw oraz ich funkcji;
Cech stylu wypowiedzi i uytych w nich rodkw jzykowych (zwaszcza o charakterze
artystycznym) oraz ich funkcji;
Dosownych i niedosownych znacze poszczeglnych elementw utworw (w tym ich
tytuw - w wypadku porwnywania utworw lirycznych), zwaszcza metaforycznych,
alegorycznych i symbolicznych;
Przynalenoci gatunkowej tekstw;
Kreacji wiata przedstawionego (w tym funkcji motyww literackich w przeczytanych
tekstach).
Praca interpretacyjna winna zawiera wyprowadzone z tych ustale wnioski suce
osigniciu gwnego celu pracy, czyli zaprezentowaniu podobiestw/rnic w caociowych
sensach utworw.
Zdajcy moe zbudowa wypowied w rozmaity sposb: w porzdku linearnym
prowadzcym od poszczeglnych ustale analitycznych do wnioskw natury oglnej;
w porzdku linearnym prowadzcym od postawienia tezy/hipotezy, poprzez prezentacj
argumentw w postaci ustale szczegowych, po sformuowanie wniosku; w porzdku
nielinearnym - zgodnie z pojawiajcymi si skojarzeniami, rozszerzajcymi krg ustale
lub je zawajcymi i pogbiajcymi.
Interpretacja porwnawcza dwch tekstw literackich winna przybra form wypowiedzi

argumentacyjnej. Ma ona suy sprawdzeniu umiejtnoci zdajcego z zakresu tworzenia
wypowiedzi pisemnej zgodnie z podstawowymi reguami jej organizacji, zachowujcej
zasady spjnoci znaczeniowej i logicznej, posiadajcej czyteln kompozycj, a take spjnej,
stosownej i funkcjonalnej pod wzgldem stylistycznym. Wypracowanie nie moe liczy mniej
ni 300 sw.
Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi
w podstawie programowej na poziomie wymaga szczegowych w zakresie analizy
i interpretacji tekstw kultury.
Ocenianie - egzamin pisemny na poziomie rozszerzonym
Oceny wypracowa dokonuj egzaminatorzy okrgowej komisji egzaminacyjnej, przyznajc
punkty zgodnie z kryteriami oceny wypracowania. Za wykonanie zadania egzaminacyjnego
na poziomie rozszerzonym zdajcy moe otrzyma maksymalnie 40 punktw.
W ocenie wypracowa z poziomu rozszerzonego za kryteria najwaniejsze uznaje si:
W przypadku wypowiedzi argumentacyjnej: okrelenie problemu podjtego w tekcie
i sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu;
W przypadku interpretacji porwnawczej: sformuowanie koncepcji porwnywania
utworw i uzasadnienie tezy interpretacyjnej.
Za kryteria wspomagajce w obu formach gatunkowych uznaje si: poprawno rzeczow,
zamys kompozycyjny, spjno lokaln tekstu, styl tekstu, poprawno jzykow
i poprawno zapisu.
Przykadowe zadania z jzyka polskiego

Cz ustna
Zadanie 1.
W jaki sposb w utworach literackich bywaj przedstawiani intelektualici? Omw
zagadnienie, odwoujc si do zaczonej bajki Ignacego Krasickiego oraz do innych utworw
literackich.
Ignacy Krasicki, Filozof
Po stryju filozofie1 wzi jeden spucizn,
Nie gotowizn,
Tam, gdzie duch buja nad ciao,
Takich sprztw bywa mao,
Ale byy na szafach, w szafach sojkw szyki,
Alembiki2,
Papierw stsy3,
Globusy
I na stoliku
Szkieek bez liku,
A w kocu awy
Worek dziurawy.
Wzi jedno szkieko, patrzy, a wr okazay.
Wzi drugie, a woreczek nikczemny4 i may.
Westchn zatem nieborak i rzek: Wiem, dlaczego
Byy pustki w dziurawym worku stryja mego:
Gdyby by okiem, nie szkem, na rzeczy poglda,
I on by uy, i ja znalazbym, com da.
Ignacy Krasicki, Bajki, oprac. Z. Goliski, Krakw 1975.
Przykadowa realizacja zadania
1. Wstp
Intelektualista to czowiek o duej wiedzy i wybitnych zdolnociach umysowych, twrczo
mylcy, kierujcy si w postpowaniu rozumem, przedkadajcy racjonalizm nad inne
sposoby poznawania rzeczywistoci; to take - autorytet intelektualny w spoeczestwie.
2. Teza
Intelektualista w utworach literackich wieku XVIII i XIX bywa przedstawiany w rnoraki
sposb, z jednej strony - ironiczny, jako osoba wyalienowana, lepo zapatrzona w nauk jako
jedyne narzdzie poznania rzeczywistoci, z drugiej - z podziwem dla jego wiedzy i braku
przywizania do dbr materialnych oraz dystansu do spraw dotyczcych codziennego ycia.
Owieceniowy i pozytywistyczny kult nauki i wiedzy nie pozwala na ironiczne traktowanie
uczonych, w romantyzmie za odnale mona wizerunki krytyczne.
1
Filozof chodzi tu o uczonego w ogle; opisana w bajce pracownia naleaa, jak mona sdzi
z wyposaenia, do alchemika, astronoma lub przyrodnika.
2
Alembik naczynie do destylacji pynw.
3
Stsy stosy.
4
Nikczemny tu: ndzny, mizerny.
3. Wywd
Przedstawiony w pomiertnej charakterystyce filozof Krasickiego to typ cakowicie
pochonity prac naukow, niezaprztajcy sobie gowy sprawami materialnymi (w tym
take spadkiem dla rodziny). Pokazuje to jego stan posiadania: soiki, naczynia
do dowiadcze, szkieka, globusy, papiery, awa, dziurawy worek, bezuyteczne dla jego
materialistycznie nastawionego spadkobiercy.
W bajce Filozof szkieko jest symbolem idealistycznego oddanie si nauce, a oko
- trzewego patrzenie na ycie z jego doranymi potrzebami. Spadkobierca nie jest
w stanie doceni atrybutw naukowoci - uywa oka i widzi, e wszystko to, co zostao po
stryju, nie przekada si wprost na pienidze, wikszo z tych przedmiotw mona
wyrzuci na mietnik.
Krasicki w przewrotny sposb drwi w utworze nie z uczonego, ale z jego pazernego
bratanka, ktry nauk ma za nic. Tak poeta propaguje owieceniowy kult nauki i empirii
jako wartoci nadrzdnej.
Podobne wizerunki naukowcw mona odnale w dzieach epoki pozytywizmu.
Na przykad Geist z Lalki Bolesawa Prusa to typ uczonego, ktry jest oddany swojej
naukowej idei a do wyniszczenia materialnego. Prus pokazuje swego bohatera z powag,
ale i jako ostrzeenie, e cakowite podporzdkowanie wszystkich spraw nauce moe
skutkowa powanym niebezpieczestwem - nawet dla ycia.
Adam Mickiewicz w balladzie Romantyczno take odnosi si do atrybutu nauk
empirycznych, czyli szkieka. Dla niego jednak naukowiec, nazwany w tym utworze
Starcem, nie jest w stanie zobaczy elementw metafizycznych rzeczywistoci
- dziewczyny rozmawiajcej z duchem jej nieyjcego chopca. Narrator w balladzie
Mickiewicza opowiada si po stronie prostego ludu, ktry nie zna nauki, ale rozumie
rzeczywisto gbiej ni Starzec. To spojrzenie typowe dla epoki romantyzmu.
4. Podsumowanie
Krasicki i Prus bardzo podobnie prezentuj w swoich utworach postacie uczonych
- jako osoby yjce w zagraconych, penych tajemniczych akcesoriw pracowniach.
Ich bohaterowie - intelektualici s zupenie oddani swoim pasjom. Mickiewicz za kreli
inny, krytyczny obraz naukowca, kontestujc warto poznania empirycznego jako
najskuteczniejszej metody dochodzenia do prawdy.
Zadanie 2.
Labirynt - przestrze zapraszajca do odkry czy puapka bez wyjcia? Rozwa problem,
odwoujc si do podanego fragmentu opowiadania Brunona Schulza i innego tekstu kultury.
Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe
Jest lekkomylnoci nie do darowania wysya w tak noc modego chopca z misj
wan i piln, albowiem w jej pwietle zwielokrotniaj si, plcz i wymieniaj jedne
z drugimi ulice. Otwieraj si w gbi miasta, eby tak rzec, ulice podwjne, ulice sobowtry,
ulice kamliwe i zwodne. [...]
W tak noc niepodobna i Podwalem ani adn inn z ciemnych ulic, ktre s
odwrotn stron, niejako podszewk czterech linij rynku, i nie przypomnie sobie, e o tej
pnej porze bywaj czasem jeszcze otwarte niektre z owych osobliwych a tyle nccych
sklepw, o ktrych zapomina si w dnie zwyczajne. Nazywam je sklepami cynamonowymi
dla ciemnych boazeryj tej barwy, ktrymi s wyoone. [...]
Trzeba si byo zapuci wedug mego obliczenia w boczn uliczk, min dwie albo
trzy przecznice, aeby osign ulic nocnych sklepw. To oddalao mnie od celu, ale mona
byo nadrobi spnienie, wracajc drog na upy Solne.
Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepw cynamonowych, skrciem w wiadom
mi ulic i leciaem wicej anieli szedem, baczc, by nie zmyli drogi. Tak minem ju
trzeci czy czwart przecznic, a upragnionej ulicy wci nie byo. W dodatku nawet
konfiguracja ulic nie odpowiadaa oczekiwanemu obrazowi. Sklepw ani ladu. Szedem
ulic, ktrej domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie zamknite, lepe
odblaskiem ksiyca. Po drugiej stronie tych domw musi prowadzi waciwa ulica,
od ktrej te domy s dostpne - mylaem sobie. Z niepokojem przyspieszaem kroku,
rezygnujc w duchu z myli zwiedzenia sklepw. Byle tylko wydosta si std prdko
w znane okolice miasta. Zbliaem si do wylotu, peen niepokoju, gdzie te ona mnie
wyprowadzi.
Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, [w:] tene, Opowiadania. Wybr esejw i listw,
oprac. J. Jarzbski, Wrocaw 1989.
1. Wprowadzenie
Labirynt w literaturze ma znaczenie symboliczne. Oznacza:
sytuacj, z ktrej czowiek nie potrafi znale wyjcia, jest wic znakiem zagubienia;
przestrze zapraszajc do odkry (ch odkrywania, poznawania czego nowego wpisana
jest w ludzk natur).
2. Teza
Labirynt jest dla czowieka puapk bez wyjcia.
3. Argumenty
Odwoania do prozy Schulza:
a) Motyw labiryntu u Schulza zwykle zwizany jest z noc. Noc symbolizuje mroczne strony
ludzkiej natury.
b) Labirynt tworz zwielokrotnione, plczce si i wymieniajce jedne z drugimi ulice.
Struktura miasta w opowiadaniu jest labiryntem, metaforycznym odwzorowaniem przey
bohatera. Bdzenie po miecie symbolizuje wysiek dotarcia do takich prawd, ktre budz
w bohaterze lk i niepokj.
c) Labirynt skada si z realnych elementw wiata przedstawionego: topografii miasta
w nocy, domw oraz przyrody, ktre dziecica psychika odrealnia, deformuje (ulice
podwjne, ulice sobowtry, ulice kamliwe i zwodne), tworzy przestrze gron
i nieprzyjazn (domy nie miay nigdzie bramy wchodowej, tylko okna szczelnie
zamknite, lepe odblaskiem ksiyca).
d) Bohater chce speni swoje marzenie obejrzenia sklepw cynamonowych noc, szuka
waciwej ulicy, ale w kocu nocne miasto zaczyna budzi w nim niepokj i lk, wic
porzuca swoje zamiary i ucieka (przyspieszyem kroku).
e) W opowiadaniu labirynt wydaje si jednoczenie zamknity i otwarty; bohater jest
ciekawy, co zobaczy dalej, jakby wioda go jaka tajemnicza, ale te wroga sia.
Odwoania do innego utworu:

a) W Procesie F. Kafki Jzef K. bdzi, szukajc tajemniczego sdu. Odwiedza pokoje,
biura, strychy, rupieciarnie, korytarze (miejsca ciemne i duszne, nieprzyjazne).
Jego wdrwka jest prb poszukiwania instytucji, ktra go oskara, ale jednoczenie
odkrywania prawdy o samym sobie.
b) Bdzenie Jzefa K. po przestrzeni labiryntu ma na celu odnalezienie odpowiedzi
na pytanie o istot winy. Pocztkowo Jzef K. czuje si niewinny, wydaje mu si,
e aresztowanie jest pomyk, ale potem ulega systemowi, ktry go osacza,
doprowadzajc do mierci.
c) Wdrwka po ciemnych i nieprzyjemnych wntrzach jest jednoczenie symbolem
zagubienia bohatera.
d) Opisujc wiat przedstawiony, Kafka posuguje si absurdem, co dodatkowo wpywa
na pesymistyczn wymow utworu.
4. Podsumowanie
Labirynt u Schulza i Kafki zosta przedstawiony jako przestrze wroga i nieprzyjazna,
puapka bez wyjcia.
Zadanie 3.
W jaki sposb Internet wpywa na formy i sposoby komunikowania si ludzi midzy sob?
Uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do przytoczonego tekstu Jana Grzeni, do modelu
aktu komunikacji jzykowej i do wybranego tekstu kultury.
Gatunkiem, ktry w ostatnich czasach skupia uwag i uytkownikw, i zajmujcych si
Internetem specjalistw z rnych dziedzin, jest blog. Ten typowo internetowy gatunek ma
wzorzec w pamitniku i dzienniku, a jego nazwa pochodzi od angielskiego weblog, co mona
tumaczy jako rejestr sieciowy lub dziennik sieciowy.
Podobiestwa blogu do dziennika s znaczne, blogi maj np. budow fragmentaryczn
i hybrydyczn, jednak rwnie istotne s rnice. Przede wszystkim dzienniki sieciowe s
publikacjami, tekstami przeznaczonymi w zwizku z tym do rozpowszechniania i do lektury.
Co wicej: autorzy blogw godz si na komentowanie swoich tekstw - formularz
umoliwiajcy dodanie komentarza pojawia si po klikniciu na odpowiednie hipercze.
Interakcja jest wic wpisana w struktur gatunku.
Charakterystyczn waciwoci blogw (ktra ujawnia si te np. w pogawdkach
internetowych, a w mniejszym stopniu w grupach i forach dyskusyjnych) jest anonimowo
uytkownikw. Nie stanowi ona wprawdzie formalnego wymogu, lecz ogromna wikszo
autorw blogw wystpuje pod pseudonimami (nickami); zreszt jeli nawet pseudonim ma
form imienia i nazwiska, wcale nie musi by autentyczny.
Gatunek ten znakomicie pokazuje, jak dalece i jak szybko mog przeksztaca si
gatunki tradycyjne pod wpywem nowego medium.
Jan Grzenia, Komunikacja jzykowa w Internecie, Warszawa 2006.
Wprowadzenie i okrelenie problemu
Powstanie sieci komputerowych (lata 70. XX w.) i ekspansja technologii informacyjnych
zmieniy ycie czowieka w wielu obszarach. Szczeglne, wrcz rewolucyjne zmiany
dokonay si w sposobach komunikowania si ludzi midzy sob. Nie byoby to moliwe bez
nowego medium - Internetu.
Uwaam, e Internet zmieni w istotnym stopniu tradycyjny model komunikacji jzykowej,
powoa do ycia nowe formy i sposoby komunikowania si.
Rozwinicie wypowiedzi
1. Prezentacja modelu aktu komunikacji jzykowej (nadawca, odbiorca, kod, komunikat,
kontekst, kana) w odniesieniu do tradycyjnej komunikacji. Postawienie pytania: co w tym
modelu zmienia Internet?
a) Cechy interakcji: anonimowo, o ktrej pisze Grzenia; spontaniczno - wypowiedzi
pisane sprawiaj wraenie jakby byy mwione; otwarto - kady moe w dowolnym
momencie wczy si do internetowej rozmowy, na dowolny temat; dialogowo formy monologowe, np. blog, dopuszczaj komentarze (odwoanie do tekstu Grzeni).
b) Cechy tekstu: multimedialno (wiele kodw w jednym przekazie) i hipertekstowo
(nielinearno, hipercza, struktura dynamiczna).
c) Nowe gatunki: Grzenia wymienia blog, pogawdk internetow i forum dyskusyjne;
poza tym jeszcze np. e-mail, strona WWW. Gatunki te wywodz si z form
tradycyjnych, ale w komunikacji elektronicznej zmieniaj si w sposb zasadniczy,
co pokazuje Grzenia na przykadzie blogu [krtkie omwienie blogw rnego typu:
bloga literackiego - np. Krytycznym okiem, bloga kulinarnego - np. Kwestia
Smaku, bloga Krystyny Jandy, blogw maturzystw].
d) Zmiany w jzyku: dominacja potocznoci (kolokwialno), wulgaryzacja, brak
dbaoci o poprawno.
2. Jakie s moje dowiadczenia w komunikowaniu si poprzez Internet?
a) Nawizywanie kontaktw z ciekawymi ludmi na forach dyskusyjnych.
b) Cigy kontakt z grup najbliszych przyjaci bez wychodzenia z domu.
Wnioski kocowe
Obecnie proces komunikowania si ludzi ze sob wyglda odmiennie ni sprzed ery
elektronicznej, sprzed epoki Internetu. Czowiek dzisiaj moe by, jeli tylko chce, w cigym
kontakcie z ludmi oddalonymi od niego nawet tysice kilometrw, spenia si w grupach
dyskusyjnych, tworzy strony WWW o dowolnej tematyce, zaistnie, by obywatelem wiata.
Moe realizowa swoje marzenia: publikowa wiersze, fotoreportae, emitowa wasne filmy.
Zadanie 4.
Wyjanij, odwoujc si do podanego fragmentu powieci Andrzeja Sapkowskiego
i do innego utworu literackiego, jak funkcj moe peni stylizacja w utworze literackim.
- [...] Wemiesz tedy tego konia, com ci go uyczy, i pojedziesz do Maej Olenicy,
do komandorii joannickiej. Rzekniesz komandorowi Dytmarowi de Alzey, em ci przysa
na pokut. Tam cicho posiedzisz, a ci nie wezw. Jasne? Musi by jasne. A na drog naci
tu sakiewk. Wiem, e maa. Dabym wicej, ale mj komornik odradzi. Ta karczma nadto
nadszarpna mj fundusz reprezentacyjny.
- Wielce dzikuj - mrukn Reynevan, cho waga sakieweczki bynajmniej na dziki
nie zasugiwaa. - Wielkie dziki waszej askawoci. To jeno tylko, e...
- Sterczw si nie lkaj - przerwa ksi. - W joannickim domie ci nie najd, a w drodze
tamj nie bdziesz sam. Tak si skada, e w tamtym kierunku, bo ku Morawie, zmierza mj
go. Widziae go pewnie za stoem. Zgodzi si, by mu towarzyszy. Szczerze mwic,
nie od razu. Ale przekonaem go. Chcesz wiedzie, jak?
Reynevan pokiwa gow na znak, e chce.
- Powiedziaem mu, e twj ojciec zgin w chorgwi mego brata pod Tannenbergiem.
A on te tam by. Tyle, e on mawia: pod Grunwaldem. Bo by po przeciwnej stronie.
- Tak tedy, bywaj w zdrowiu. I rozchmurz si chopczyno, rozchmurz. Wyrzeka na moj
ask nie moesz. Konia masz, grosz masz. A i bezpieczestwo w podry zapewnione.
- Jak zapewnione? - odway si bkn Reynevan. - Moci ksi... Wolfher Stercza jedzi
samoszst... A ja... Z jednym rycerzem? Nawet jeli z giermkiem... Wasza askawo...
To przecie tylko jeden rycerz!
Rudiger Haugwitz parskn. Konrad Kantner protekcjonalnie wyd wargi.
- Oj, gupi ty, Bielau. Niby uczony bakaarz, a sawnego czeka nie rozpozna. Dla tego
rycerza, kapcanie, szeciu to fraszka.
A widzc, e Reynevan nadal nie rozumie, wyjani.
- To jest Zawisza Czarny z Garbowa.
Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2005.
Przykadowa realizacja
Wprowadzenie
Krtkie przedstawienie lektur do realizacji tematu:
fragment utworu Andrzeja Sapkowskiego (czas akcji: pne redniowiecze, miejsce akcji:
okolice Dolnego lska, postaci: historyczne i fikcyjne, gatunek: fantasy);
Trylogia Henryka Sienkiewicza (jako przykad powieci historycznej).
Rodzaj stylizacji: archaizacja (wprowadzenie do tekstu form jzykowych przestarzaych,
charakterystycznych dla polszczyzny dawnych epok, czsto w tej funkcji wystpuj gwary,
ktre zachoway wiele archaicznych form jzykowych).
Rozwinicie
rodki jzykowe wykorzystane przez Sapkowskiego do nadania Narrenturm cech powieci
historycznej:
przywoanie w tekcie miejsc i postaci historycznych (np. Grunwald, Tannenberg,
Zawisza Czarny z Garbowa);
wprowadzenie, przede wszystkim do dialogw, sownictwa archaicznego i przestarzaego
(np. giermek, bakaarz, sakiewka, czek, rzekniesz, najd, naci, jeno, tedy, tamj,
samoszst), niektre z tych wyrazw zachoway si jeszcze w gwarach;
wykorzystanie przestarzaych form fleksyjnych (em, com);
stosowanie dawnych zwrotw i tytuw grzecznociowych (moci ksi, wasza
askawo).
Jednoczenie pojawia si kontrastowo sownictwo wspczesne (nadszarpna mj fundusz
reprezentacyjny).
Mona podsumowa, e stylizacja na powie historyczn w utworze Sapkowskiego
uprawdopodabnia fabu, nadaje jej wymiar realistyczny, mimo e nie jest konsekwentna.
Podobny zabieg zastosowa w Trylogi Sienkiewicz, z t rnic, e:
stylizacja w jego utworach jest konsekwentna,
jzykowi swoich powieci historycznych nada cechy polszczyzny XVII-wiecznej
(naladowa styl dokumentw i literatury barokowej, gwnie Paska);
jego bohaterowie czsto uywali aciny (bo wtedy bya znana).
Zakoczenie
Zarwno we fragmencie Narrenturm Sapkowskiego, jak i w Trylogii Sienkiewicza
archaizacja przyblia czytelnikowi wiat przedstawiony. Pomimo rnic w sposobach
stylizowania tekstu na jzyk dawnych epok u obu autorw stylizacja peni podobne funkcje:
pobudza wyobrani czytelnika;
zwiksza jego zaangaowanie emocjonalne;
zachca do przeczytania (powieci obu autorw osigny rekordy poczytnoci).

Cz pisemna na poziomie podstawowym
1. Testy
Zestaw 2.
Jan Miodek, Najki z Samotraki
Kiedy rok temu zabieraem si do recenzowania sownika gwary studentw
Uniwersytetu Gdaskiego, moj uwag zwrcio ju pierwsze zdanie: Stary, przyjd dzi
do mnie wieczorem, rzucimy pena na kompa, potem impra, a potem pomylimy o jakim
afterku....
W tym jednym zdaniu kumuluj si wszystkie cechy polszczyzny najmodszych
pokole.
Ale po kolei.
Mona powiedzie, e zaczo si przed laty od Owsiakowego siema. I dzi to ju
nie jest tylko pen i komp. Nawet SMS, skdind wersja skrcona caego wyraenia, ma ju
dzi swoj skrcon wersj: es. Krtkie cze ma jeszcze krtszy wariant w postaci
cze. A mj Wrocaw jest nie tylko Wrockiem, ale te jedynie Wro. Jest do zo, nara
(a nawet narazka!) i spoko.
Owe skrty czsto abstrahuj od granic morfologicznych wyrazw 5. Dzikuj to jest
oczywicie dziki, ale te w wersji zanglizowanej dzienks, albo spoks zamiast
spokojnie. Piwo, czyli browar, to jest bro, ale te bronks. W tych skrtach mamy
zabieg sowotwrczy anglizujcy brzmienia.
Modzi mwi dzi sory, ale urobili ju od tego swojskie 6 derywaty7, bo mwi si
take sorka, sorki, jest te jednak i sorewicz.
Moemy wic powiedzie, e jzyk modych to jzyk peen skrtw, uci, skrzy si
humorem, a w jego tle jest angielszczyzna.
W tej sprawie napywa do mnie korespondencja i jest ona zdecydowanie kasandrycznorejtanowsko-piotrowoskargowa: co to bdzie, jeszcze troch i polszczyzna zaniknie,
bdziemy y w wiecie marketw, leasingw, monitoringw i shopw.
Rozumiejc te lki, uspokajam rodakw, mwi im o jzyku praindoeuropejskim
- jzyku matce nas wszystkich, o tym, e historia polskiego jzyka jest histori nieustannie
napywajcych do niego z rnych jzykw sw i e polszczyzna zawsze z tymi zoami
leksykalnymi sobie radzia w nieustajcych procesach adaptacji i przyswajania sobie tych
sw.
Faktem jest, e angielszczyzna jest dzi w polszczynie dominujca. Anglizuje si
wszystko, co si da i gdzie si da. A ju w kategoriach wypadnicia z kodu kulturowego
traktuj takie odksztacenia jzykowe, jak walka Dejwida z Goliatem czy - co dziaa
na mnie zupenie wysypkowo - akaparki.
Na podstawie: Jan Miodek, Najki z Samotraki, Gazeta. Opole 2012, nr 76.
Granice morfologiczne wyrazu to granice midzy tematem fleksyjnym a kocwk oraz midzy tematem
sowotwrczym a formantem.
6
Swojskie w znaczeniu typowe dla jzyka polskiego.
7
Derywat to inaczej wyraz sowotwrczo pochodny utworzony od innego wyrazu.
Zadanie 1. (0-1)
Przepisz zdanie, w ktrym Jan Miodek zawar gwn tez swojej wypowiedzi.
Zadanie 2. (0-2)
Znajd w tekcie i wypisz po 3 przykady wymienionych poniej rodzajw skrtw (A-B) z
jzyka wspczesnej modziey.
A. Skrty wyrazw i wyrae polskich zachowujce polskie brzmienie
B. Skrty wyrazw i wyrae polskich majce zanglizowane brzmienie
Zadanie 3. (0-1)
Swojskim derywatem utworzonym od wyrazu obcego, analogicznym do przykadw
podanych przez Jana Miodka, jest wyraz:
A. bronks.
B. afterek.
C. dzienks.
D. monitoring.
Zadanie 4. (0-2)
a) Poprawna wymowa wyrazu aquapark w jzyku polskim to
A. akapark.
B. agapark.
C. akfapark.
D. akwapark.
b) Co, zdaniem prof. Miodka, jest przyczyn bdu popenianego przez modych Polakw w
wymowie wyrazu aquapark ?
Zadanie 5. (0-1)
Do kadego z przykadw uycia czasownika (1-3) dobierz sytuacj, w ktrej ten czasownik
zosta uyty. Odpowiedzi wybierz spord (a-d). Kady z przykadw zaczyna si od
czasownika.
1) zabieraem si do recenzowania
2) kumuluj si wszystkie cechy polszczyzny
3) urobili ju od tego swojskie derywaty
a) gdy mowa o wszystkich ludziach
b) gdy mowa o modziey
c) gdy prof. Miodek mwi o sobie
d) gdy mowa o przedmiocie wykadu
Zadanie 6. (0-3)
a) Od jakich wyrazw podstawowych utworzony zosta przymiotnik kasandrycznorejtanowsko-piotrowoskargowa?
b) Co znaczy ten przymiotnik w tekcie Jana Miodka?
c) Jaki efekt wywouje jego uycie w tekcie Jana Miodka?
Zadanie 7. (0-1)
Jaka jest opinia autora artykuu o procesie anglizowania wspczesnej polszczyzny?
Utwrz waciwe zdanie, wybierz pierwsz jego cz z punktw 1-2, a nastpnie dobierz
prawdziwe zakoczenie (a-b).
1. Autor podziela lki rodakw zaniepokojonych ekspansj angielszczyzny, poniewa
2. Autor nie podziela lkw rodakw zaniepokojonych ekspansj angielszczyzny, poniewa
a) jzyk polski ju wielokrotnie obroni si przed nadmiernym wpywem jzykw obcych.
b) obecnie mode pokolenie Polakw bezkrytycznie ulega wpywom jzyka angielskiego.
Punktowanie zada w zestawie
Zadanie 1.
... Kryteria punktowania (0-1)
1 pkt - za waciwy cytat.
0 pkt - inna odpowied lub brak odpowiedzi.
...Poprawna odpowied:
Moemy wic powiedzie, e jzyk modych to jzyk peen skrtw, uci, skrzy si
humorem, a w jego tle jest angielszczyzna.
Zadanie 2.
... Kryteria punktowania (0-1-2)
2 pkt - za poprawne podanie 3 skrtw wyrazw i wyrae polskich zachowujcych polskie
brzmienie oraz 3 skrtw wyrazw i wyrae polskich majcych zanglizowane brzmienie.
1 pkt - za poprawne podanie 3 skrtw wyrazw i wyrae polskich zachowujcych polskie
brzmienie lub 3 skrtw wyrazw i wyrae polskich majcych zanglizowane brzmienie.
Przykad poprawnej odpowiedzi:
Skrty wyrazw i wyrae polskich zachowujce polskie brzmienie: siema, cze, Wrocek,
Wro, do zo, nara, spoko, dziki, bro, impra, komp - 1 pkt
Skrty wyrazw i wyrae polskich majce zanglizowane brzmienie: dzienks, spoks, bronks 1 pkt
Uwaga: w obu przypadkach obok poprawnych przykadw nie mog by podane bdne
przykady.
Zadanie 3.
1 pkt - za poprawn odpowied.
Poprawna odpowied:
B
Zadanie 4.
2 pkt - za odpowied C oraz poprawne wskazanie przyczyny bdu.
1 pkt - za odpowied C, ale bez poprawnego wskazania przyczyny bdu.
Poprawne odpowiedzi:
a) C - 1 pkt
b) Naladowanie zasad wymowy typowych dla jzyka angielskiego - 1 pkt
Zadanie 5.
1 pkt - za wszystkie poprawne poczenia.
Poprawna odpowied:
1. c
2. d
3. b
Zadanie 6.
... Kryteria punktowania (0-1-2-3)
3 pkt - za poprawne podanie co najmniej dwch wyrazw podstawowych oraz poprawne
okrelenie znaczenia, oraz efektu.
2 pkt - za poprawne podanie co najmniej dwch wyrazw podstawowych oraz poprawne
okrelenie znaczenia lub efektu.
1 pkt - za poprawne podanie co najmniej dwch wyrazw podstawowych lub poprawne
okrelenie znaczenia, lub celu albo za poprawne okrelenie tylko znaczenia lub efektu.
kasandryczno - od: Kasandra; rejtanowsko - od: Rejtan; piotrowoskargowa - od: Piotr Skarga
- 1 pkt (co najmniej dwa poprawnie podane).
Znaczenie: np. pesymistyczna, katastroficzna, ostrzegajca przed zagroeniami, nawoujca
do podjcia dziaa obronnych - 1 pkt.
Efekt: zwielokrotnienie natenia pesymistycznego tonu charakterystycznego dla
korespondencji, o ktrej w tekcie mowa lub wywoanie efektu humorystycznego, lub
hiperbolizacja sensu, lub uplastycznienia wypowiedzi, lub ujawnienie erudycji autora - 1 pkt.
Zadanie 7.
1 pkt - za poprawne zakrelenie w obu kolumnach.
Poprawna odpowied:
2a) lub Autor nie podziela lkw rodakw zaniepokojonych ekspansj angielszczyzny,
poniewa jzyk polski ju wielokrotnie obroni si przed nadmiernym wpywem jzykw
obcych.
Zestaw 2.
Tekst 1.
Roman Ingarden, Czowiek i jego rzeczywisto
[1] Czowiek tym si odrnia od zwierzt, e nie tylko opanowuje przyrod w
granicach bez porwnania szerszych, ale nadto, e wytwarza sobie pewn zupenie now
rzeczywisto, zwan kultur. Raz wytworzona, stanowi ona potem znamienny skadnik
otaczajcego
go wiata.
[2] Czowiek uprawia ziemi i hoduje roliny, stawia domy, buduje drogi itd. Robi to
jednak na swj sposb i w swoich wymiarach take niektre przynajmniej zwierzta - bobry,
mrwki, termity - cho na pewno w stopniu znacznie mniej doskonaym i powszechnym.
Ale czowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dziea sztuki, teorie naukowe, jzyki
jako rne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostao pomylane,
pastwa, instytucje publiczne (jak np. uniwersytety) lub prywatne (np. banki, towarzystwa
itp.), systemy prawne, pienidz itp. Wszystkie one s niejako potomkami czowieka.
[3] Nie tylko jednak dziea nasze s naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my
stajemy si jakby potomkami naszych dzie i - raz je stworzywszy i obcujc z nimi - ju nie
umiemy tak y i by takimi, jacy bylimy, gdy ich jeszcze nie byo. Bo zmieniamy si
cielenie i duchowo pod wpywem wytworzonego przez nas wiata naszych dzie.
Majc koleje i aeroplany, nie umiemy ju tak chodzi, jak to czynili nasi pradziadowie.
I gdy syszelimy ju dziea Beethovena lub Szopena, nie chcemy ju sucha katarynki,
a gdy olni nas swymi piknociami Pan Tadeusz lub Krl Duch, nudnym si dla nas staje
niejeden utwr dawniej ceniony, bo inna ju jest nasza wraliwo artystyczna i inne wymogi
poetyckiego pikna. I jeeli dziea nasze s wysoko wartociowe (dobre), pikne, duchowo
bogate, szlachetne i mdre, my sami przez nie dobrzejemy, a jeeli nios w sobie lady za,
szpetoty, duchowej niemocy, choroby lub obdu, stajemy si pod ich wpywem gorsi, ubosi,
sabsi lub chorzy.
Na podstawie: Roman Ingarden, Czowiek i jego rzeczywisto, [w:] tene, Szkice z
filozofii literatury, Krakw 2000.
Tekst 2.
Jan Pawe II, Pami i tosamo ...
W kultur czowieka od samego pocztku wpisany jest bardzo gboko element
pikna. Pikno wszechwiata jest jak gdyby odbite w oczach Boga, o ktrym powiedziano:
A Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre (Rdz 1, 31). Za bardzo dobre
zostao uznane przede wszystkim pojawienie si pierwszej pary, stworzonej na obraz
i podobiestwo Boga, w caej pierwotnej niewinnoci i w tej nagoci, jaka bya udziaem
czowieka przed grzechem pierworodnym. To wszystko ley u podstaw kultury wyraajcej
si w dzieach sztuki, czy to bd dziea malarstwa, rzeby, architektury, czy dziea muzyczne,
czy inne rezultaty twrczej wyobrani i myli. Czowiek yje prawdziwym ludzkim yciem
dziki kulturze. Kultura jest waciwym sposobem istnienia i bytowania czowieka. Kultura
jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem: bardziej jest.
Na postawie: Jan Pawe II, Pami i tosamo. Rozmowy na przeomie tysicleci,
Krakw 2005.
Zadanie 1. (0-2)
Sformuuj trzy pytania, na ktre w kolejnych akapitach odpowiada autor tekstu 1. Kade
pytanie musi odnosi si do caego akapitu.
Zadanie 2. (0-2)
Ktre z podanych w punktach 1-4 sdw s zgodne z twierdzeniami autora wyraonymi
w tekcie 1., a ktre nie? Obok cyfry oznaczajcej twierdzenie napisz zgodne, jeli
twierdzenie jest zgodne, jeli jest niezgodne napisz niezgodne.
1. Dziea Beethovena i Szopena to wspaniae wytwory ludzkiej myli.
2. Obcujc z dzieami kultury, czowiek zawsze staje si lepszy.
3. Czowiek jest wyjtkiem w wiecie przyrody, poniewa jako jedyna istota potrafi
przeksztaca otoczenie, w ktrym yje.
4. Wskutek poznawania dzie sztuki czowiek ksztatuje swj gust artystyczny.
Zadanie 3. (0-3)
a) Znajd w akapicie 3. po jednym spjniku penicym w tekcie 1. wskazan funkcj.
(A-C).
A. Wprowadzenie zdania podrzdnego, ktre okrela warunek
B. Wprowadzenie zdania wsprzdnego cznego
C. Wprowadzenie zdania podrzdnego, ktre zawiera uzasadnienie sdu
b) Podaj przykady zda zoonych, w ktrych wystpiy spjniki wymienione przez
Ciebie w punkcie a).
Zadanie 4. (0-1)
Ktre cechy stylu naukowego charakteryzuj tekst 1.?
wymienionych cech w punktach A-D.
Odpowiedzi wybierz spord
A. Nasycenie terminologi naukow

B. Nagromadzenie wyrazw o znaczeniu abstrakcyjnym
C. Wystpowanie rozbudowanych skadniowo zda
D, Pozbawiony emocji, rzeczowy wywd
Zadanie 5. (0-2)
a) Co w kontekcie tekstu 2. oznacza wyraenie prawdziwe ludzkie ycie?
b) Wyjanij, jak w odniesieniu do tekstu 1. i 2. powinno si rozumie sens zdania: Kultura
jest tym, przez co czowiek jako czowiek staje si bardziej czowiekiem: bardziej jest.
Zadanie 6. (0-1)
Wyjanij, dlaczego Jan Pawe II w drugim zdaniu posuy si form czasownika zakoczon
na -no: powiedziano.
Zadanie 7. (0-2)
a) Dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 1.?
b) Dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 2.?
Zadanie 8. (0-3)
Wska co najmniej dwa sowa kluczowe wsplne dla tekstu 1. i 2.
Z kadym z wybranych sw kluczowych u zdanie, ktrego sens bdzie zgodny
z wymow tekstu 1. lub 2.
Punktowanie zada w zestawie 2.
Zadanie 1.
2 pkt - poprawne sformuowanie 3 pyta (kade pytanie odnosi si do treci caego akapitu
oraz poszczeglne pytania s zapisane zgodnie z porzdkiem akapitw).
1pkt - poprawne sformuowanie 2 pyta (kade z nich odnosi si do treci caego akapitu oraz
poszczeglne pytania s zapisane zgodnie z porzdkiem akapitw).
1. Czym rni si czowiek od zwierzt?
2. Jakie formy dziaania s wsplne dla czowieka i zwierzt, a jakie s swoiste tylko dla
czowieka?
3. Jaki wpyw na czowieka maj wytworzone przez niego dziea?
Zadanie 2.
2 pkt - poprawna ocena wszystkich stwierdze.
1 pkt - poprawna ocena przynajmniej dwch stwierdze.
1. Zgodne
2. Niezgodne
3. Niezgodne
4. Zgodne
Zadanie 3.
3 pkt - poprawne podanie trzech spjnikw wraz z przykadami zda.
2 pkt - poprawne podanie dwch spjnikw wraz z przykadami zda.
1 pkt - poprawne podanie jednego spjnika wraz z przykadem zdania.

a) A. Wprowadzenie zdania podrzdnego, ktre okrela warunek
Spjnik: jeeli
b) Przykad zdania: I jeeli dziea nasze s wysoko wartociowe (dobre), pikne, duchowo
bogate, szlachetne i mdre, my sami przez nie dobrzejemy [...]
lub
Przykad zdania: [...] a jeeli nios w sobie lady za, szpetoty, duchowej niemocy, choroby
lub obdu, stajemy si pod ich wpywem gorsi, ubosi, sabsi lub chorzy.
a) B. Wprowadzenie zdania wsprzdnego cznego
spjnik: i
b) przykad zdania:[...] ju nie umiemy tak y i by takimi, jacy bylimy, [...]
a) C. Wprowadzenie zdania podrzdnego, ktre zawiera uzasadnienie sdu
Spjnik: bo
b) Przykad zadnia: [...] nudnym si dla nas staje niejeden utwr dawniej ceniony, bo inna ju
jest nasza wraliwo artystyczna i inne wymogi poetyckiego pikna [...]
Zadanie 4.
1 pkt - poprawne udzielenie wszystkich odpowiedzi.
Poprawna odpowied:
B., C., D.
Zadanie 5.
2 pkt - poprawne wyjanienie podpunktu a) i b).
1 pkt - poprawne wyjanienie punktu a) lub b).
a) Prawdziwe ycie ludzkie przeywa czowiek, dla ktrego kultura jest czym wanym.
lub
Prawdziwe ludzkie ycie jest wzbogacone dziki moliwoci uczestnictwa czowieka w
kulturze, nie ogranicza si bowiem do zaspokajania potrzeb bytowych, materialnych.
b) Kultura wzbogaca czowieka.
lub
Obcujc z wytworami kultury i tworzc wasne dziea, czowiek wykorzystuje w peni swoje
moliwoci twrcze i przez to jakby zwielokrotnia swoje istnienie.
Oraz inne bliskoznaczne zdania, niesprzeczne z wymow tekstu.
Zadanie 6.
1 pkt - poprawne wyjanienie.
Przykady poprawnych odpowiedzi:
Forma ta jest oglnie przyjta przy odwoywaniu si do tekstw biblijnych spisanych
przez anonimowych autorw.
Jan Pawe II chcia zasygnalizowa, e czynno, o ktrej mowa, miaa miejsce w
przeszoci, a jej wykonawca nie jest znany.
Zadanie 7.
2 pkt - poprawne wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 1.
oraz dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 2.
1 pkt - poprawnie wyjanienie, dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 1.
lub dlaczego pikno jest kategori wan dla autora tekstu 2.
a) Pikno jest wane dla R. Ingardena, bo uznaje on, e obcowanie z dzieem pozwala
ludziom stawa si lepszymi.
lub
Zdaniem Ingardena pikno jest czym cennym w yciu czowieka, bo tworzc pikne dziea
lub bdc ich odbiorc, czowiek sam staje si lepszy.
b) Dla autora drugiego tekstu pikno jest kategori wan, gdy jego zdaniem ley ono u
podstaw caej kultury, bez ktrej czowiek nie mgby istnie w penym wymiarze.
lub
Pikno jest dla autora wane, bo zostao ono celowo stworzone przez Boga.
Zadanie 8.
a) 1 pkt - poprawne wskazanie co najmniej dwch sw kluczowych wsplnych dla tekstw 1.
i 2.
Przykady poprawnych odpowiedzi: kultura, dzieo sztuki, czowiek
b) 2 pkt - dwa poprawne zdania zgodne z wymow tekstu 1. lub 2.
1 pkt - za jedno poprawne zdanie zgodne z wymow tekstu 1. lub tekstu 2.
Przykady poprawnych odpowiedzi:
Kultura jest bardzo wana dla czowieka, stanowi niejako o jego czowieczestwie.
Dziea sztuki winny wyraa pikno stworzenia.
Czowiek dziki uczestnictwu w kulturze moe si najlepiej rozwija. Czowiek wytwarza
now rzeczywisto - kultur.
2. Rozprawki
Zadanie 1.
Czy szczeglne okolicznoci mog usprawiedliwi postpowanie sprzeczne
z podstawowymi zasadami etyki? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc si do
fragmentu Innego wiata Gustawa Herlinga-Grudziskiego i do innych tekstw kultury.
Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.
Gustaw Herling-Grudziski, Inny wiat. Zapiski sowieckie
W zarekwirowanym przez wojsko hotelu na rogu Tritone i Corso Umberto zamwiem
butelk zimnego wina i zaprowadziem go do mojego pokoju na trzecim pitrze. Byo duszno,
zza przymknitych aluzji wpaday do pokoju spaszczone promienie wiata, przez ciany
dochodziy krzyki pijanych onierzy i piski dziewczt ulicznych, na ulicy kotowa si leniwy
tum. Upa dochodzi do zenitu. Usiedlimy swobodnie na ku. Przygldaem si
bezmylnie wzorom na tapetach, nie wiedzc, co pocz. Gdy czuem przez skr, e nie
powiedzia wszystkiego.
- W tej historii - zacz ostronie - jest pewna sprawa, ktr przemilczaem i ktr
chciabym ci teraz powiedzie. Nie mwiem o niej dotd z nikim, bo prawd powiedziawszy,
nie miaem z kim. Kiedy wrciem do Polski, nie znalazem przy yciu nikogo, dosownie
nikogo z mojej bliszej i dalszej rodziny. Ale przez tyle bezsennych nocy marzyem o tym,
aby spotka kogo, kto mgby mnie zrozumie, kto by take w obozie sowieckim...
Nie dam od ciebie niczego, nie prosz o nic. Zmieniem po wojnie nazwisko i za par
miesicy, moe za rok, rozpoczn w Ameryce nowe ycie. Ale zanim to si stanie, chciabym,
aby wysuchawszy mojej opowieci, powiedzia tylko jedno sowo: rozumiem...
- Mw - zachciem go, dolewajc do szklanki wina - siedzielimy przecie w jednej celi.
Po tej wojnie to prawie tyle samo, co gdybymy siedzieli w jednej awie szkolnej...
- Nie tak atwo utrzymaem si na stanowisku dziesitnika w brygadzie budowlanej. W Rosji,
jak wiesz, trzeba za wszystko paci. W lutym 1942 roku, czyli w miesic zaledwie po
przeniesieniu mnie z oglnych robt do baraku technicznego, zostaem noc wezwany
do Trzeciego Oddziau. By to okres, kiedy Rosjanie brali na Niemcach odwet za klski
na froncie nawet w obozach. W mojej brygadzie pracowao czterech Niemcw - dwch
zrusyfikowanych zupenie Niemcw nadwoaskich i dwch komunistw niemieckich,
ktrzy uciekli do Rosji w roku 1935. Pracowali doskonale: nie miaem im nic do zarzucenia,
chyba to tylko, e unikali jak ognia rozmw na tematy polityczne. Zadano ode mnie,
abym zoy zeznanie, e syszaem ich rozmawiajcych po niemiecku o bliskim nadejciu
Hitlera. Mj Boe, jednym z najwikszych koszmarw systemu sowieckiego jest mania
legalnego likwidowania ofiar... Nie wystarczy strzeli komu w eb, trzeba jeszcze, eby
o to na procesie piknie poprosi. Nie wystarczy uwika czowieka w ponur fikcj, trzeba
jeszcze, eby potwierdzili j wiadkowie. Oficer NKWD nie ukrywa przede mn, e jeli
odmwi, wrc na oglne roboty, do lasu... Miaem wic do wyboru wasn mier
lub mier tych czterech...
Nala sobie wina i trzsc si rk podnis szklank do ust. Spod przymruonych powiek
widziaem jego spocon, przekrzywion strachem twarz.
- I wybraem. Miaem do lasu i tego przeraliwego, codziennego wywijania si
od mierci - chciaem y. Zoyem zeznanie. [...]
Za cian jaki kobiecy gos zapia faszywym falsetem piosenk wosk i umilk nagle,
ucity przeklestwem. Zrobio si troch chodniej, ale syszaem nieomal,
jak rozgrzane opony samochodw odrywaj si z trzaskiem od lepkiego asfaltu.
- Gdybym to powiedzia komukolwiek z ludzi, wrd ktrych teraz yj - podj cicho - nie
uwierzyby lub uwierzywszy, nie podaby mi rki. Ale ty, ty przecie wiesz,
do czego nas doprowadzono. Powiedz tylko to jedno sowo: rozumiem...
Poczuem, jak krew uderza mi do skroni, a wraz z ni cisn si przed oczy dawne obrazy,
wspomnienia. Ale o ile bardziej byy zatarte wwczas, gdy tumiem je si,
by uratowa wiar w ludzk godno, ni teraz, gdy nareszcie uspokojony - spogldaem
na nie jak na ostyg przeszo! Moe wymwibym bez trudu to jedno sowo nazajutrz
po zwolnieniu z obozu. Moe... Miaem ju jednak za sob trzy lata wolnoci, trzy lata
wdrwek wojennych, udziau w bitwach, normalnych uczu, mioci, przyjani,
yczliwoci... Dni naszego ycia nie s podobne do dni naszej mierci i prawa naszego ycia
nie s rwnie prawami naszej mierci. Wrciem z takim trudem midzy ludzi i miabym
teraz od nich dobrowolnie ucieka? Nie, nie mogem wymwi tego sowa.
- Wic? - zapyta cicho.
Wstaem z ka i nie patrzc mu w oczy, podszedem do okna. Odwrcony plecami do
pokoju, syszaem, jak wychodzi i przymyka ostronie drzwi. Pchnem aluzje.
Gustaw Herling-Grudziski, Inny wiat. Zapiski sowieckie, Warszawa 1989.
Zasady wielu systemw etycznych, np. judeochrzecijaskiego czy te spoeczestw
tradycyjnych, stawiaj przed czowiekiem okrelone wymagania co do zachowania si wobec
innych ludzi. Zwaszcza w etyce judeochrzecijaskiej postawa czowieka powinna by
jednoznaczna, zgodna z Dekalogiem. Zatem wydaje mi si, e trudno jest znale
okolicznoci, ktre mogyby usprawiedliwi nieetyczne dziaanie czowieka. Potwierdzenie
mojego stanowiska odnajduj rwnie w literaturze.
Przywoany tekst pochodzi z ostatniego rozdziau, ktry dotyczy ycia autora wyzwolonego
ju z sowieckiej niewoli, majcego jednak w pamici straszliwe prawa agru, wiata
odwrconego dekalogu. Grudziski wielokrotnie w swej ksice wspomina,
e w Jercewie ludzie dopuszczali si wobec siebie najwikszych niegodziwoci. By w stanie
odrni dobro od za, oceni nieetyczne zachowania urkw, donosicieli, stranikw
zncajcych si nad winiami. Zatem ocali poczucie przyzwoitoci, nie relatywizowa
zasad moralnych. Przez cay pobyt w agrze prowadzi zacit walk wewntrzn
o niesprzeniewierzenie si im. I j zwyciy - ocali nie tylko ycie, lecz take swoj
godno. Jednoczenie, gdy pozostawa w obozie, by w stanie zrozumie zachowania
nieetyczne innych, w pewien sposb w tamtych, nieludzkich okolicznociach nawet je
usprawiedliwia. Jednak na wolnoci, gdzie nie krlowao ju bezprawie i przywrcono
hierarchi wartoci wanych dla kultury europejskiej, zacz dystansowa si wobec
rozumienia tych niegodziwych zachowa, ktrych si dopuszczano dla ratowania wasnego
ycia.
Analizowany fragment Innego wiata przedstawia rozmow Herlinga-Grudziskiego w
hotelowym pokoju (po trzech latach ycia poza agrem) z napotkanym wspwiniem
Jewrejem, ktrego co trapi i chce koniecznie si zwierzy. Jak si okazuje, ma na sumieniu
faszywy donos na niewinnych ludzi, bdcy dla nich wyrokiem mierci. Ten donos
ratowa jego ycie, a on mia do wywijania si od mierci. A jednak, jak widzimy,
to usprawiedliwienie nie wystarcza, by mg normalnie y w powojennej rzeczywistoci.
Potrzebuje czyjego zrozumienia i liczy na nie u tego, kto y w tych samych potwornych
warunkach, kto na wasnej skrze odczu, czym by sowiecki obz. Tego zrozumienia jednak
u swego rozmwcy nie znajduje. Dlaczego? Przecie pisarz ma wiadomo, i okolicznoci
ycia w sowieckim obozie zmuszay do zachowa, ktrych w normalnych warunkach
czowiek by si nie dopuszcza. Dlaczego z jego usta nie pada zbawienne dla Jewrieja sowo
rozumiem? Dlatego, e od trzech lat y na wolnoci, gdzie na nowo spotka ad moralny

stanowiony przez obowizujce wszystkich prawo. Z tej perspektywy uzna, e nie mona
relatywizowa praw moralnych, a spenienie oczekiwa Jewrieja byoby wanie ich
relatywizowaniem. Jednoczenie - zgodnie z chrzecijask etyk - nie potpia swego
rozmwcy. Nie patrzy mu jednak w oczy, co wiadczy by moe o tym, e w nim samym
istnieje jaki rodzaj wstydu spowodowanego niemonoci gonego upominania si o
godno czowieka w tak ekstremalnych warunkach jak sowiecki obz pracy.
W szczeglnych okolicznociach znalaz si rwnie Marek Edelman, bohater reportau
Hanny Krall Zdy przed Panem Bogiem. W piekle getta potrafi jednak nie tylko nada
sens swojemu yciu poprzez przygotowanie (wraz z innymi czonkami ydowskiej
Organizacji Bojowej), a nastpnie podjcie zbrojnej walki, ale take poprzez pomoc idcym
na Umschlagplatz, kiedy to jako goniec, jeszcze przed powstaniem, rozdawa numerki
ycia. Wyznawane przez niego motto: Nie da wepchn si na beczk nigdy nie byo
realizowane kosztem innych. Edelman postpowa zgodnie z oglnoludzkimi,
wywiedzionymi z prawa naturalnego, zasadami etycznymi. Pozosta wierny sobie, nie zoy
faszywego wiadectwa i uwaa, e przeycie kosztem innego czowieka jest niegodne.
Heroizm etyczny nie jest niemoliwy, cho trudny do zrealizowania ludzkimi siami.
Potwierdzaj to dwie powysze postawy: Herlinga-Grudziskiego i Edelmana. Obaj
w wiecie absurdu (pierwszy w agrze, drugi w getcie) potrafili nada sens swojemu yciu
poprzez wierno etyce. Tak postaw kae zachowa take Zbigniew Herbert w wierszu
Przesanie Pana Cogito. Kiedy rozum zawodzi - pisze Herbert - naley by odwanym,
gardzi szpiclami, katami, tchrzami. Nie mona te wybacza w imieniu tych, ktrych
zdradzono o wicie. Tak wanie sdzi Grudziski i dlatego nie powiedzia rozumiem.
Mia prawo uwaa, e adna sytuacja nie usprawiedliwia postpowania sprzecznego
z zasadami etyki.
Przywoane teksty potwierdzaj moje przekonanie, e strach przed utrat wasnego ycia nie
jest wystarczajc okolicznoci do uzasadnienia nieetycznego postpowania.
Jak powiedzia Waram Szaamow: Nawet na samym dnie pieka moliwe jest dobro.
Poziom wykonania
A.
Sformuowanie stanowiska: 6 pkt - stanowisko adekwatne do problemu, zdajcy
wyranie formuuje tez, w ktrej prezentuje wasne stanowisko.
B.
Uzasadnienie stanowiska: 18 pkt - uzasadnienie trafne, szerokie i pogbione (zdajcy
odwoa si rzeczowo do tekstu Herlinga-Grudziskiego, poda i omwi przykady postaw
heroicznych, ktrych zachowanie potwierdza postawion tez, uzasadni przekonujco swoje
zdanie). Argumentacj popar przykadami z innych utworw.
C.
Poprawno rzeczowa: 4 pkt - brak bdw rzeczowych.
D.
Zamys kompozycyjny: 6 pkt - kompozycja funkcjonalna.
E.
Spjno lokalna: 2 pkt - nieznaczne zaburzenia spjnoci.
F.
Styl tekstu: 4 pkt - styl stosowny.
G.
Poprawno jzykowa: 6 pkt - nieliczne bdy nierace.
H.
Poprawno zapisu: 4 pkt - zapis w peni poprawny.
Zadanie 2.
Czy w mioci lepiej sucha gosu rozsdku, czy te odda si namitnoci? Rozwa problem
i uzasadnij swoje stanowisko, odwoujc si do podanego fragmentu Lalki, caego utworu
Bolesawa Prusa oraz innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 250
sw.
Bolesaw Prus, Lalka
- Nie rozumiem - rzek pan Ignacy, obojtnie rzucajc list na st. - Dla przyjemnoci
podrowania z pann ck, a choby radzenia nad prezentami dla... dla jej ulubiecw nie
rzuca si w boto pidziesiciu tysicy... jeeli nie wicej...
Wokulski powsta z kanapy i oparszy si obu rkoma na stole, zapyta:
- A gdyby mi si podobao rzuci dla niej cay majtek w boto, to co?...
yy nabrzmiay mu na czole, gors koszuli gorczkowo falowa na piersiach. W oczach
zapalay mu si i gasy te same iskry, jakie ju widzia Rzecki w chwili pojedynku z baronem.
- To co?... - powtrzy Wokulski.
- To nic - odpowiedzia spokojnie Rzecki. - Przyznabym tylko, e omyliem si, nie wiem ju
ktry raz w yciu...
- Na czym?
- Dzi - na tobie. Mylaem, e czowiek, ktry naraa si na mier i... na plotki
dla zdobycia majtku, ma jakie oglniejsze cele...
- A dajcie mi raz spokj z tym waszym ogem!... - wykrzykn Wokulski, uderzajc pici
w st. - Co ja robiem dla niego, o tym wiem, ale... c on zrobi dla mnie!...
Wic nigdy nie skocz si wymagania ofiar, ktre mi nie day adnych praw?... Chc
nareszcie raz co zrobi dla samego siebie... Uszami wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt nie
wypenia... Wasne szczcie - to dzi mj obowizek... Inaczej... w eb bym sobie paln,
gdybym ju nic nie widzia dla siebie oprcz jakich fantastycznych ciarw. Tysice
prnuj, a jeden wzgldem nich ma obowizki!... Czy syszano co potworniejszego?...
- A owacje dla Rossiego to nie ciar? - spyta pan Ignacy.
- Nie robi ich dla Rossiego...
- Tylko dla dogodzenia kobiecie... wiem... Ze wszystkich kas oszczdnoci ta jest najmniej
pewn - odpar Rzecki.
- Jeste nieostrony!... - sykn Wokulski.
- Powiedz - byem... Tobie si zdaje, e dopiero ty wynalaze mio. Znam i ja j, bah!...
Przez kilka lat kochaem si jak pgwek, a tymczasem moja Heloiza romansowaa
z innymi. Boe mj!... ile mnie kosztowaa kada wymiana spojrze, ktre chwytaem
w przelocie... W kocu, w moich oczach, wymieniano nawet uciski... Wierz mi, Stachu, ja
nie jestem tak naiwny, jak myl. Wiele w yciu widziaem i doszedem do wniosku, e my wkadamy zbyt duo serca w zabaw nazywan mioci!
- Mwisz tak, bo j e j nie znasz - wtrci pochmurnie Wokulski.
- Kada jest wyjtkow, dopki nam karku nie nadkrci. Prawda, e nie znam t e j, ale znam
inne. Aeby nad kobietami odnosi wielkie zwycistwa, trzeba by w miar impertynentem i
w miar bezczelnym: dwie zalety, ktrych ty nie posiadasz. I dlatego ostrzegam ci: nieduo
ryzykuj, bo zostaniesz zdystansowany, jeeli ju nie zostae. Nigdym do ciebie o tych
rzeczach nie mwi, prawda? nawet nie wygldam na podobn filozofi... Ale czuj, e grozi
ci niebezpieczestwo, wic powtarzam: strze si! i w podej zabawie nie angauj serca, bo ci
je w asystencji lada chystka opluj. A w tym wypadku, mwi ci, czowiek doznaje tak
przykrych wrae, e... Bodajby ich lepiej nie... doczeka!...
Bolesaw Prus, Lalka, oprac. J. Bachrz, t. 1,wyd. 2, Wrocaw 1998.

Rozsdek i uczucie, rozum i serce to pojcia w powszechnym mniemaniu wykluczajce si.
Rozum by wartoci epoki owiecenia, za takie uczucie jak namitno wizao si przede
wszystkim z romantycznym indywidualizmem. Z tych wanie punktw widzenia naley
spojrze na bohaterw pozytywistycznej powieci Bolesawa Prusa Lalka, z ktrej pochodzi
powyszy fragment. Z zamieszczonej w nim rozmowy Wokulskiego z Rzeckim wynika
problem: czym kierowa si w mioci: rozsdkiem czy namitnoci?
Moim zdaniem mio oznacza poddanie si namitnoci, cakowite zatracenie
w uczuciu, cho moe si to czy z cierpieniem.
W przytoczonym fragmencie Wokulski ukazany jest jako czowiek, ktry odda si
bezgranicznie namitnoci. Rzecki przekonuje przyjaciela, e taka postawa jest zgubna, wrcz
mieszna, i prowadzi do destrukcji. Uwagi starego subiekta sprawiaj, e Wokulski reaguje
emocjonalnie, oburza si i nie przyjmuje jego sw do wiadomoci.
Wokulski broni si przed zarzutami Rzeckiego, uzasadniajc, e ma prawo
do popeniania bdw, do robienia wszystkiego, co moe da mu szczcie - w tym
do zatracenia si w mioci, choby bya nierozsdnie ulokowana, bo kady czowiek ma
prawo do przeywania mioci w sposb indywidualny. Stanisaw jest w mioci
romantykiem, idealizuje Izabel, traktuje j w sposb wyjtkowy. Wokulski wybiera
namitno, poniewa tylko ona gwarantuje mu wyraanie samego siebie. Podkrela to w
gwatownej rozmowie ze starym przyjacielem Rzeckim: Chc nareszcie raz co zrobi dla
samego siebie... Uszami wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt nie wypenia... Wasne
szczcie - to dzi mj obowizek....
Bohater zakochuje si od pierwszego wejrzenia (w trakcie pobytu w teatrze). Od tej pory
zdobycie arystokratki to cel i sens jego ycia. Mio do Izabeli wyzwolia w dojrzaym
mczynie nowe siy witalne, staa si motorem jego dziaa. Dla niej zdoby majtek,
waciwie to dla niej zaoy spk do handlu ze Wschodem, dla niej uczy si angielskiego.
Cho przey dramat z powodu odrzucenia, to w krtkim czasie zauroczenia dowiadczy
uczu, o ktrych wczeniej nie mia pojcia. Sta si czuy i wraliwy, ogarniaa go bogo
na myl o ukochanej. Emocje zaskoczyy go w jakim stopniu, ale gdyby nie to, Wokulski
nie dowiadczyby prawdziwej mioci i do koca ycia pozostaby tylko kupcem i wdowcem
po Magorzacie Mincel.
Myl wic, e w mioci, mimo wszystko, naley oddawa si namitnoci, gdy tylko ona
gwarantuje doznanie intensywnych uczu, ktrych pragnie dowiadczy kady czowiek. Tak
te postrzega mio w pierwszej godzinie wyzna Mickiewiczowski Gustaw, bohater
IV czci Dziadw. Wedug niego namitna mio czca dwoje kochankw gwarantuje
przeycia porwnywalne z niebiaskimi rozkoszami. Co prawda uczucie Gustawa zakoczyo
si tragicznie, gdy ukochana zdecydowaa, e w mioci waniejsze jest kierowanie si
rozsdkiem (i dlatego wysza za m za kogo, kto jej zagwarantowa dostatni byt), jednak
wczeniejsze dowiadczenie bohatera pozostao w jego pamici jako cenna pamitka.
Namitno w mioci wybrali take Romeo i Julia z dramatu Williama Szekspira.
Cho rozsdek podpowiada im, e atwiej byoby y spokojnie, w zgodzie z rodzin, to oni
jednak poddali si namitnoci. W ich przypadku kierowanie si uczuciem, sercem sprawio,
e byli w stanie na jaki czas pokona przeszkody wynikajce z konfliktu ich bliskich. Mogli
by razem i zaznali szczcia. Mimo e historia koczy si tragicznie, to ten smutny koniec
dowodzi, e prawdziwe uczucie wyzwala w czowieku ch powiecenia si dla drugiej
osoby, bez ktrej ycie nie ma sensu.
Postawy bohaterw powyszych utworw s przykadem na to, e mio jest tak
siln namitnoci, i nie pozwala na dziaania racjonalne. Gdyby w mioci rozwaa
racjonalnie kady gest, zatraciaby ona sw moc. Rozsdek w mioci jest wrcz szkodliwy,
bo tumi uczucie, niszczy spontaniczno. Wymienione przykady literackie pokazuj, e
warto w mioci podda si uczuciu, nie zwaa na rozum, cho czsto ten wybr wie si
z ryzykiem cierpienia.
Poziom wykonania
A.
Sformuowanie stanowiska: 6 pkt - stanowisko adekwatne do problemu podanego w
poleceniu (zdajcy podaje jednoznaczn tez).
B.
Uzasadnienie stanowiska: 12 pkt - uzasadnienie trafne, szerokie (zdajcy podaje
rzeczowe argumenty z fragmentu i caego tekstu Lalki, trafnie przywouje literacki kontekst i
buduje na jego podstawie rzeczow argumentacj, ocenia i uzasadnia swoje rozwizanie
problemu).
C.
D.
E.
F.
G.
H.
Zadanie 3.
Zinterpretuj podany utwr. Postaw tez interpretacyjn i uzasadnij j. Twoja praca powinna
liczy co najmniej 250 sw.
Wisawa Szymborska, Pisanie yciorysu
Co trzeba?
Trzeba napisa podanie,
a do podania doczy yciorys.
Bez wzgldu na dugo ycia
yciorys powinien by krtki.
Obowizuje zwizo i selekcja faktw.
Zamiana krajobrazw na adresy
i chwiejnych wspomnie w nieruchome daty.
Z wszystkich mioci starczy lubna,
a z dzieci tylko urodzone.
Waniejsze, kto ci zna, ni kogo znasz.
Podre tylko jeli zagraniczne.
Przynaleno do czego, ale bez dlaczego.
Odznaczenia bez za co.
Pisz tak, jakby ze sob nigdy nie rozmawia
i omija z daleka.
Pomi milczeniem psy, koty i ptaki,
pamitkowe rupiecie, przyjaci i sny.
Raczej cena ni warto
i tytu ni tre.
Raczej ju numer butw, ni dokd on idzie,
ten, za kogo uchodzisz.
Do tego fotografia z odsonitym uchem.
Liczy si jego ksztat, nie to, co sycha.
Co sycha?
omot maszyn, ktre miel papier.
Z tomu: Ludzie na mocie (1986). Wisawa Szymborska, Pisanie yciorysu, [w:] ta,
Wiersze wybrane, Krakw 2004.

Wiersz Wisawy Szymborskiej Pisanie yciorysu zawiera refleksj osoby mwicej
dotyczc tego, jakie wartoci kieruj wspczenie czowiekiem. W swych rozwaaniach
poetka dochodzi do wniosku, e s one niezgodne z tym, co z natury ludzkie. Utwr
rozpoczyna si pytaniem: Co trzeba?, a odpowied wskazuje, co obecnie jest wane:
Trzeba napisa podanie / a do podania napisa yciorys. Wanie podanie staje si
znakiem naszych czasw, w ktrych licz tylko relacje oficjalne, nastawione na osiganie
korzyci: Waniejsze, kto ci zna, ni kogo znasz / Podre tylko jeli zagraniczne.
Dostosowany do takiej opcji yciorys musi by krtki i to bez wzgldu na dugo ycia.
Szymborska pisze, e wspczesny zbiurokratyzowany wiat redukuje wiedz o czowieku
do suchych faktw, tak jak w urzdowym yciorysie. Czowieczy umys staje si niczym
wobec adresw i nieruchomych dat. A przecie czowiek to take pami o
krajobrazach i chwiejne wspomnienia, bagatelizowane w okrutnym wiecie oficjalnoci.
T oficjalno podkrelaj sformuowania trzeba i obowizuje, krtkie pisz
i pomi. Tak uyte czasowniki eksponuj ograniczenie ludzkiej egzystencji do bycia
petentem. Poetycko niemiao przejawia si w zarysowywaniu kontrastu midzy
krajobrazami a zastpujcymi je adresami, cen a wartoci, tytuem
a treci. W opisywanej rzeczywistoci nie ma miejsca na psy, koty i ptaki, / pamitkowe
rupiecie, przyjaci i sny. Nic dziwnego, skoro funkcjonuj tu takie kurioza jak to, e liczy
si [...] ksztat [ucha], nie to, co sycha. Najtragiczniejsza wydaje si jednak wymowa
polecenia: Pisz tak, jakby ze sob nigdy nie rozmawia / i omija z daleka. Sowa
te sugeruj wynaturzenie czowieka, pozbawienie go jego istoty, tego, kim jest.
Pozornie lakoniczny i beznamitny opis poetka koczy rwnie lakonicznym pytaniem Co
sycha?. To pytanie w relacjach midzyludzkich jest objawem sympatii, yczliwego
zainteresowania czy choby chci zwykego nawizania kontaktu z drugim. Jednak
w przedstawionym w wierszu zunifikowanym, wypranym z czowieczestwa wiecie brzmi
co najmniej ironicznie, jeli nie zowieszczo. Ale ju na pewno zowieszczo brzmi odpowied.
Sycha bowiem omot maszyn, ktre miel papier, ten papier do ktrego sprowadzia si
nasza egzystencja.
Szymborska nie moralizuje. W krtkim przekazie stawia diagnoz stechnicyzowanemu
wiatu i pokazuje, ku czemu on zmierza. Przede wszystkim jest to przekaz skierowany
do kadego czytelnika z osobna. Znajdujemy tu pytanie o to, do jakiego stopnia jest si ju
elementem tej rzeczywistoci, w ktrej waniejszy okazuje si raczej ju numer butw,
ni dokd on idzie. Poetka zmusza do zastanowienia si, na ile jeszcze istota ludzka jest
sob, a na ile staje si tym, za kogo uchodzi.
Poziom wykonania
A.
Koncepcja interpretacyjna: 9 pkt - koncepcja interpretacyjna niesprzeczna z utworem,
spjna i obejmujca sensy niedosownie (znajduje potwierdzenie w tekcie, obejmuje i czy
w cao odszukane przez piszcego sensy utworu).
B.
Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 10 pkt - uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne,
ale niepogbione (zawiera powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy,
argumenty pozwalajce odczyta sens utworu; nie wykorzystano kontekstw
interpretacyjnych).
C.
D.
E.
Spjno lokalna: 2 pkt - nieznaczne zaburzenia spjnoci lokalnej.
F.
G.
H.
Zadanie 4.
Zinterpretuj podany utwr. Postaw tez interpretacyjn i uzasadnij j. Twoja praca powinna
liczy co najmniej 250 sw.
Tadeusz Rewicz, Odnale samego siebie
ci modzi ludzie
dziewczyny i chopcy
mwi szybko niewyranie
mwi e szukaj siebie
szukaj mioci boga
zbieraj si w wielkie stada
grupy grona gromady
sto tysicy dwiecie piset
milion Czy to nie bd
czy rzeczywicie
mona w tym tumie
odnale siebie
nadziej mio wiar
czy najpikniej unosi si do nieba
modlitwa miliona spoconych
cia czy o to chodzio
Nauczycielowi
jeden skowronek
jedna nuta dotrze do Ukrytego
ale milion skowronkw
to jest co monstrualnego
opamitajcie si modzi przyjaciele
jestecie przerabiani
na mas
mas ludzk
masowego odbiorc
jestecie przerabiani
na ciemn mas
na mas towarow
prosz was
nie bjcie si samotnoci
nie bjcie si ciszy
nie bjcie si nudy
pamitajcie
e milczenie jest wymowne
e nienawi krzyczy ryczy
ujada i wyje
mio umiecha si milczy
czeka na was
Tadeusz Rewicz, Odnale samego siebie, Tygodnik Powszechny 2006, nr 42.

Poezja Tadeusza Rewicza, zwaszcza najnowsza, stanowi przede wszystkim diagnoz
ycia czowieka w wiecie, w ktrym wartoci przestay by jednoznaczne. W chaosie kultury
masowej ginie czowiek jako jednostka, licz si masy, nieustanny festyn ycia w grupie.
Rewicz jednak w wierszu Odnale siebie i innych swoich utworach podkrela,
e jednostka jest waniejsza ni zbiorowo, dlatego poeta dokonuje niemal apoteozy
jednostki i krytycznie patrzy na zbiorowo.
Rewicz zachca modych ludzi do poszukiwania samych siebie, ksztatowania wasnej
osobowoci, chce wskaza im waciw drog w yciu. Ostrzega jednoczenie: opamitajcie
si modzi przyjaciele / jestecie przerabiani / na mas. Modzi utosamiaj si z duymi
zbiorowociami, grupami, w ktrych gos jednostki jest niesyszalny i nie sposb
zauway kadego i go wysucha. Gdy patrzymy na grup, patrzymy tylko na cao, a nie
na indywidualnych czonkw, wic w ten sposb pojedynczy czowiek nie jest w stanie
zaistnie i wyrazi samego siebie. Stworzony jako odrbny byt podporzdkowuje si masie,
zapomina, e kontakt z Bogiem nawizuje si w intymnej modlitwie. Wyznawanie wiary
zostaje umasowione, co nie znaczy, e staje si bardziej autentyczne. W wierszu osoba
mwica zastanawia si, czy tak powinien zachowywa si ten, ktry niesie proby do Boga.
Std zapytanie: Czy o to chodzio Nauczycielowi?
Osoba mwica w wierszu uywa kategorycznych stwierdze: jestecie przerabiani
na mas / mas ludzk [...] / na ciemn mas / na mas towarow. Zwraca w ten sposb
uwag na to, e modzi ludzie, gonic za yciem w grupie, rezygnujc ze swej
indywidualnoci, staj si nieautentyczni. Z podmiotu egzystencji staj si przedmiotem.
Poeta uywa okrelenia masa, jako bezksztatna substancja, wzmacniajc je epitetami
ciemna, towarowa. Dodatkowo epitety te wiadcz o tym, e modzi nie myl, staj si
ograniczeni i atwo mona nimi manipulowa. Poniekd poeta rozumie potrzeb ycia
w grupie jako sposb ratunku przed samotnoci, ktrej modzi si boj, ale wie te,
e skutkiem tego dostosowuj si do stadnych zachowa. Dlatego zachca: nie bjcie si
samotnoci / nie bjcie si ciszy / nie bjcie si nudy.
W utworze Tadeusza Rewicza Odnale samego siebie autor przeprowadza bolesn
diagnoz wiata modych ludzi. Ukazuje ich jako osoby pozbawione wasnej osobowoci.
Wedug poety jednostka ma znacznie wiksz warto ni grupa, zachca wic modych ludzi,
by odnaleli samych siebie. Cho czasem to poszukiwanie skae ich
na samotno, to ta samotno moe sta si okazj do cennej chwili namysu nad wasnym
yciem i szans odzyskania utraconej tosamoci.
Poziom wykonania
A.
Koncepcja interpretacyjna: 9 pkt - koncepcja interpretacyjna niesprzeczna z utworem,
spjna i obejmujca sensy niedosownie (znajduje potwierdzenie w tekcie, obejmuje i czy
w cao odszukane przez piszcego sensy utworu).
B.
Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 10 pkt - uzasadnienie tezy interpretacyjnej trafne,
ale niepogbione (zawiera powizane z tekstem, wynikajce ze sfunkcjonalizowanej analizy,
argumenty pozwalajce odczyta sens utworu; nie wykorzystano kontekstw
interpretacyjnych).
C.
D.
E.
F.
G.
H.

Cz pisemna na poziomie rozszerzonym
Zadanie 1.
Okrel, jaki problem podejmuje Marian Maciejewski w podanym tekcie. Zajmij stanowisko
wobec rozwizania przyjtego przez autora, odwoujc si do tego tekstu oraz do innych
tekstw kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 300 sw.
Pycha intelektualna Owieconych, uzbrojonych w rozum i empiri, przekonanych
o swej absolutnej wszechwiedzy - czarne plamy, zagadki i tajemnice to tylko sprawa czasu
czy chwilowej niewiedzy - rodzia aprioryzm poznawczy8. Literatura Owiecenia, majc
za inspiratork i sojuszniczk przede wszystkim filozofi racjonalistyczn niewiadomie
ryzykowaa powierzchowno intelektualn i konwencjonalno; ponadto zobowizania
dydaktyczne i zdrowy rozsdek mogy wytumaczy wszystko. Mickiewicz
w Romantycznoci czuciem i wiar ustawionym w opozycji do mdrca szkieka i oka
przeku balon pychy w walce o prawdy ywe.
Czucie i wiara mog odkrywa rzeczy niezwyke, uchylajce zdrowy rozsdek
i moe nie tyle chodzi o realno duchw, ktre z umiechem powouj do ycia ballady:
To lubi, Pani Twardowska i Tukaj, ale o moliwo zobaczenia rzeczy niezwykych
w odkrywaniu wiatw, ktre mog wywoa intensywny podziw. Owieceniowy aprioryzm
wyklucza moliwo takiej poezji, miaaby ona co z nieodpowiedzialnego skandalu, ktry
mona odesa do powieci grozy, ktrej nie traktowali na serio ludzie z Towarzystwa
(Literackiego). Na podziw sta tylko dziecko, lud i poet romantycznego.
Oko romantycznego poety, znw uchylajc zdrowy rozsdek, ktry zabija wraliwo
poetyck, nie godzc si na uwiedzenie zmysw bdce take penoprawnym widzeniem,
odkryje natur znan jako pejza romantyczny, gdy wzrok si przyjemnie uudzi
(wite): Wane s nie tylko warunki widzenia, ale przede wszystkim oczyszczenie
wiadomoci wzrokowej z uprzednich dowiadcze i widze, tj. z wszelkich nastawie.
Oto wczesnoromantyczne, z okresu przeomu, wrzucenie do bytu otchani. Funduje je
obraz poetycki zrodzony z uwiedzenia zmysw. Romantyczna otcha bkitu!
Po bkitach bdzie lata bohater poematu Sowackiego W Szwajcarii i wielu, wielu
innych...
Na podstawie: Marian Maciejewski, Wrzucony do bytu otchani, [w:] tene, Wrzucony
do bytu otchani. Liryka lozaska i jej konteksty, Lublin 2012.
Marian Maciejewski w swoim tekcie rozwaa rnice ideowe midzy dwiema
nastpujcymi po sobie epokami - owieceniem i romantyzmem. Autor sdzi, e inspirowane
racjonalizmem owieceniowe przekonanie o absolutnej wiedzy rodzio pych intelektualn,
a przesiknita dydaktyzmem literatura tego okresu odznaczaa si powierzchownoci
intelektualn i konwencjonalnoci. Wedug historyka literatury dopiero romantyzm, dziki
nowym, pozarozumowym metodom poznawania wiata, dotar do prawd ywych i odkry
nowe niezwyke wiaty.
Jeli porwnywa literatur epok, o ktrych pisze Maciejewski, mona rzeczywicie
dostrzec pewn powierzchowno intelektualn i konwencjonalno twrczoci pisarzy
owiecenia w porwnaniu z dzieami twrcw romantycznych, ktre w sposb pogbiony,
8
Aprioryzm oparcie si na z gry przyjtych zaoeniach.
bo odwoujcy si take do pozarozumowych rde poznania, przedstawiay prawd

o wiecie i czowieku.
Czowiek owiecenia y w przekonaniu, e dziki rozumowi i dowiadczeniu odkryje
wszystkie prawa rzdzce natur i zapanuje nad wiatem. Wiar w moc ludzkiego rozumu
potwierdzay odkrycia naukowe, wynalazki techniczne czy powstaa w tamtym czasie
Encyklopedia, stanowica syntez wczesnej wiedzy o wiecie. Tym wszechstronnym
zdobyczom myli ludzkiej towarzyszyy rwnie wielkie idee wolnoci, rwnoci i
braterstwa, ktre notabene legy take u podstaw romantycznej wizji wiata. W ich
propagowaniu wan rol miaa odegra literatura. Std dydaktyzm by wpisany w twrczo
pisarzy tamtych czasw i moe si wydawa w tym kontekcie usprawiedliwiony. Ignacy
Krasicki, piszc zgodnie z tendencjami epoki, podejmowa wane problemy, dotyczce
postaw i relacji midzyludzkich. Z jego Bajek wyania si pesymistyczna wizja wiata, w
ktrym zwycia silniejszy, sprytniejszy i bardziej przebiegy. Uczciwy i przedstawiajcy
rzeczywisto zgodnie z prawd malarz przegrywa ze swoim koleg po fachu, ktry oszukuje
i upiksza wiat, gupie i naiwne owce staj si ofiarami arocznych wilkw. Oczywicie,
przedstawienie postaw ludzkich za pomoc alegorii, odwoanie si do kategorii kontrastu,
ukazanie twardych praw rzdzcych wiatem, nie jest jakim odkryciem, mona zarzuci mu
wtrno, powierzchowno intelektualn. Ju bajkopisarze antyczni w ten sposb
ukazywali stosunki spoeczne, Krasicki wic, z tego punktu widzenia, nie wnosi nic nowego
do wiedzy o czowieku i wiecie. Mona by zaryzykowa stwierdzenie, e poeta
owieceniowy, podobnie jak Starzec z Romantycznoci, spoglda na wiat przez pryzmat
szkieka i oka - widzi prawidowoci nim rzdzce, ale sfera metafizyczna jest dla niego
niedostpna. Podobne podejcie do rzeczywistoci mona odnale w Satyrach. Utwory te,
podobnie jak bajki, koncentruj si na eksponowaniu ludzkich wad, cho tym razem Krasicki
z uwag przypatruje si szlachcicom polskim, ktrzy s konserwatywni, zacofani, zadufani w
sobie, skonni do alkoholizmu. Przedstawione w Satyrach portrety s wyraziste, ale
pozbawione gbi psychologicznej, ich jednowymiarowo i typowo suy ma wikszemu
wyeksponowaniu funkcji dydaktycznej.
Romantyczna literatura wyrosa jakby ze zmczenia racjonalizmem i pogbiajc si
schematycznoci. Dotychczasowy wiat wyda si romantykom za ciasny, zbyt ograniczony,
niepeny i przez to nie do koca prawdziwy. Przyjcie za rdo poznania czucia i wiary
otworzyo przed nimi nieograniczone przestrzenie wolnoci, pozwolio przekroczy granice
wiata materialnego i odkry prawdy ywe. Rzeczywicie, taka poezja, jak pisze Marian
Maciejewski, bya skandalem, zreszt to poczucie mieli ju sami romantycy. Starzec
z Romantycznoci, widzc zachowanie Karusi, ktra rozmawia ze zmarym ukochanym,
i reakcj na t sytuacj tumu, mwi przecie, e: dziewczyna duby smalone bredzi, a gmin
rozumowi bluni. Romantycy jednak nie przejmowali si naruszaniem dotychczas
przyjtych zasad literackich oraz odejciem od wiatopogldu racjonalistycznego.
Poszukiwali gbszego, duchowego wymiaru rzeczywistoci. Dostrzec mona to zarwno w
sposobie kreowania przestrzeni, jak i bohatera romantycznego. W witeziance realne
miejsce, nowogrdzka strona, zyskuje perspektyw metafizyczn - krajobraz staje si
zwodniczy, niepewny, kryje w sobie jak tajemnic. Poznanie okolicy umoliwia ostatecznie
dotarcie do wanych prawd ywych - wartoci istotnych dla wsplnoty, takich jak wierno,
honor, odwaga, mstwo. Sfera realna, materialna zatem jest przestrzeni, na ktrej
zatrzymaby si pisarz owiecenia, romantycy, idc dalej, dostrzegaj jej metafizyczny
wymiar, przenikaj go, w poszukiwaniu tego, co mona by nazwa istot rzeczy.
Marian Maciejewski sdzi rwnie, e owieceniowy aprioryzm wyklucza moliwo
odkrywania wiatw, ktre bd wzbudza podziw. Sztywne ramy i wyszo zdrowego
rozsdku nad emocjami uniemoliwiay osignicie takiego efektu. Romantycy za odkryli
niezwyke pikno w naturze. Przykadem moe by bohater powieci epistolarnej Goethego -
Werter. Jego postrzeganie natury wynika z wielkiej wraliwoci i poczucia jednoci z kryjc
si w niej tajemnic. Bohater romantyczny wierzy wic w duchowy wymiar egzystencji i to
zupenie zmienia perspektyw jego patrzenia: widzi znacznie wicej, czuje znacznie wicej i
znacznie wicej dowiadcza. Jako odkrywca nowych, pozarozumowych przestrzeni poznania
- uczucia, wiary, intuicji, wzbogaconych czsto wraliwoci poetyck - staje si osob
wyjtkow, osob, ktra stawia siebie niejednokrotnie nie tylko ponad wiatem, ale ma
rwnie odwag rwna si z samym Bogiem. Poczucie wewntrznej mocy, stanowice
fundament romantycznego indywidualizmu, pozwala wic jednostce dostrzec swoj
odrbno w wiecie, prowadzi rwnie czsto do buntu wobec zastanej rzeczywistoci. Jake
daleko jednak zrodzonemu w akcie buntu krytycyzmowi romantycznemu
do owieceniowego krytycyzmu bajek czy satyr. Gustaw - romantyczny kochanek z IV czci
Dziadw, gardzi rzeczy ziemskich nudnym obrotem oraz tym wszystkim, co zwyczajne,
powszednie, postrzega otaczajc go rzeczywisto jako czasy zimne, pozbawione ideaw.
W otaczajcym go wiecie nie dostrzega dla siebie - odrzuconego kochanka - jakiejkolwiek
nadziei, ostatecznie wic dokonuje zamachu na wasne ycie. Podobnie jak bohater
Mickiewiczowskiego eglarza, wrzucony do bytu otchani, co czuje, inni uczu
chcieliby daremnie. Ten sposb przedstawiania jednostki daleki jest od schematyzmu
owieceniowych typw bohaterw. Pogbione portrety psychologiczne postaci
romantycznych pozwalaj zbliy si bardziej do zoonej prawdy o czowieku.
Skomplikowany, peen nowych poszukiwa i odkry jest wiat literatury
romantycznej. Nie daje si on uj w proste prawida i zasady, wykracza poza ramy
racjonalne i empiryczne. Nie mona mu zarzuci powierzchownoci intelektualnej
i konwencjonalnoci. Dla bogactwa przey i dozna, wielowymiarowoci ludzkiej
egzystencji, odkrytych przez romantykw, niewystarczajce okazay si klasyczne formy
literackie. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, otwarto dzie, ich fragmentaryczno,
umoliwiay zapis dowiadcze, ktre wykraczaj poza racjonalistyczny ogld
rzeczywistoci.
Literatura kadej epoki wynika z rnych uwarunkowa historycznych i filozoficznych, jest
znakiem czasu, w ktrym powstaje. Dydaktyzm owieceniowy i racjonalne tumaczenie
rzeczywistoci byo odpowiedzi na miar XVIII wieku. Odkrywanie rzeczy niezwykych,
przekraczanie granicy wiatw, wzbogacenie sposobw poznawania rzeczywistoci o
czynniki pozarozumowe to novum, ktre do kultury europejskiej wnis wiek XIX.
Poziom wykonania
A.
Okrelenie problemu: 9 pkt - odtworzenie problemu oraz sformuowanie i
uzasadnienie interpretacji historycznymi uwarunkowaniami zoonego problemu w
odpowiednim kontekcie.
B.
Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu: 9 pkt odtworzenie rozwizania przyjtego przez autora tekstu oraz trafne odwoania do innych
tekstw kultury uzasadniajce stanowisko zdajcego.
C.
D.
E.
F.
Styl tekstu: 4 pkt - stosowny.
G.
H.
Zadanie 2.
Okrel, jaki problem podejmuje Jerzy Stempowski w podanym tekcie. Zajmij stanowisko
wobec rozwizania przyjtego przez autora, odwoujc si do tego tekstu oraz do innych
tekstw kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 300 sw.
Jerzy Stempowski*, Zagadnienie plagiatu 1936 r.
* Jerzy Stempowski (1883-1969) - eseista i krytyk literacki; w okresie dwudziestolecia
midzywojennego tworzy w Polsce i tu publikowa, po wybuchu drugiej wojny wiatowej na emigracji.
Rzadko stosunkowo uywane sowo plagiat rozbrzmiewa dzi na szpaltach prasy
polskiej z okazji zarzutw [ogoszenia plagiatu] wysunitych przeciw jednemu z czonkw
Polskiej Akademii Literatury. O ile chodzi o naruszenie prawa autorskiego, zarzut plagiatu
posiada okrelone kryteria i instancje wyrokujce. Skoro jednak opuszczamy teren prawa
autorskiego, plagiat staje si zagadnieniem literackim, podlegajcym kryterium smaku,
o ktrym wszyscy s upowanieni do sdzenia. W rzeczach smaku wszystkie sdy s
jednakowo uprawnione, ale nie wszystkie s jednakowo przekonywajce.
Kryteria smaku wytwarzaj si przez porwnanie, i w konsekwencji sdy na nich oparte
mona podzieli na sdy znawcw, operujcych znaczn skal porwna, i sdy profanw,
oparte na wierze i czuciu.
[...] chciabym zwrci uwag na wybitnie literacki charakter zagadnienia plagiatu.
Zarzut plagiatu dotyczy przekroczenia ustalonych zwyczajw i tradycji literackich. Jeeli
zarzut taki wychodzi z ust profana, zwaszcza bez prby uprzedniego ustalenia kryteriw, jest
on z natury rzeczy pozbawiony cech pewnoci. Waga tego rodzaju zarzutw zaley
w znacznej mierze od tego, czy w danej dziedzinie istnieje jaki consensus sapientium
[gr. zgoda mdrych] i czy jakakolwiek opinia moe w konsekwencji uchodzi za cakowicie
pewn.
Pierwszy ju rzut oka na zagadnienie plagiatu budzi obaw, e jestemy w tej dziedzinie
bardzo dalecy od monoci ustalenia niewtpliwych i oglnie uznanych kryteriw. Pojcia
oryginalnoci, samodzielnoci, twrczoci indywidualnej, podobnie jak pojcia
naladownictwa, ulegania wpywom, bluszczowoci itd., s bardzo pynne i zazwyczaj
uywamy ich z wielk ostronoci. [...]
Doda naley, e przychylna ocena wszelkiej oryginalnoci jest zjawiskiem stosunkowo
nowym. Wirgiliusz, Dante, Rabelais, Szekspir, Swift i Wolter nie odczuwali przesadnej
potrzeby oryginalnoci. Od strony fabuy twrczo indywidualna nigdy nie staa si
imperatywnym wymaganiem smaku. [...] ilu autorw czerpao sw fabu ze Starego
Testamentu, ktry sam przecie jest dzieem pisarzy i jakich! Jeszcze liczniejsi [...] czerpali
z mitologii i autorw greckich.
Kryterium oryginalnoci okae si jeszcze bardziej pynne, gdy spojrzymy na histori
literatury od strony formy. Czyme bowiem s szkoy literackie, jeeli nie grupami
powstaymi z naladowania wsplnych wzorcw?
Jeeli kryteria oryginalnoci s tak niepewne w oglnych aspektach utworw
literackich - jeszcze mniej ustalone s zwyczaje odnoszce si do cytatw, poyczek,
powoywa si i caego zakresu codziennego czerpania autorw z dzie ich poprzednikw.
Piszcemu te sowa nie sprawi wikszej trudnoci napisanie na kady mniej wicej
znany mu temat artykuu skadajcego si z samych tylko cytatw. O ile nie zapomnimy
opatrzy wszystkich tych cytatw stosownymi odsyaczami do rde, nie tylko otrzymamy
przysugujce nam honorarium, ale jeeli czerpiemy przy tym jedynie z najlepszych autorw,
moemy przy tym uj za wietnego eseist. [...] Jeeli jednak cho jeden z tych cytatw
pozostanie bez wskazania rde, moe nas spotka los czonka Polskiej Akademii Literatury
[zosta skrelony z listy czonkw]. Z drugiej znw strony nikt, piszc: ziemia obraca si
dokoa soca, nie wzmiankuje, e myl t zaczerpn z dziea Kopernika De revolutionibus
orbium coelestum, pomimo e w tym wypadku mamy niewtpliwie do czynienia z gboko
oryginaln twrczoci umysow.
Jerzy Stempowski, Zagadnienie plagiatu:, [w:] tene, Chimera jako zwierz pocigowe,
wyb. i oprac. J. Timoszewicz, Warszawa 1988.
Sowo plagiat pochodzi od aciskiego sowa plagium (oznaczajcego kradzie)
i dzi oznacza skopiowanie cudzej pracy lub jej czci, a nawet czyjego pomysu
(np. obrazu, grafiki, fotografii, odkrycia, piosenki, wiersza, wynalazku, rozprawy naukowej),
i przedstawienie pod wasnym nazwiskiem. Jednak wedug Jerzego Stempowskiego, znanego
polskiego krytyka literackiego dwudziestolecia midzywojennego, sowo plagiat mona
traktowa rnie, a wszystko - zdaniem autora - zaley od kontekstu i okolicznoci, w ktrych
zwyko si tego pojcia uywa. Okazja, by zaj stanowisko wobec tego kontrowersyjnego
pojcia, pojawia si, gdy (jak pisze sam autor) zaatakowano w prasie jednego z czonkw
Polskiej Akademii Literatury, zarzucajc mu ogoszenie literackiego plagiatu i w
konsekwencji usuwajc go z tej prestiowej instytucji.
W podanym szkicu krytycznym zostaa przeprowadzona analiza problemu na kilku
paszczyznach. Na pocztku Stempowski prbuje spojrze na plagiat z punktu widzenia
prawnego, jako na form naruszenia praw autorskich. Wedug krytyka z tej wanie
perspektywy zarzut opinii publicznej wydaje si jak najbardziej uzasadniony - nie wolno
bowiem wykorzystywa tekstw cudzych, w caoci lub we fragmentach, bez przywoania
skd pochodz. W historii prawa polskiego mona odnale wiele przykadw takiego
wanie bezprawnego przywaszczenia sobie cudzych dbr intelektualno-artystycznych.
Sprawa - zdaniem Stempowskiego - przestaje by tak oczywista, jeli wemiemy
pod uwag wczanie cudzych tekstw do wypowiedzi artystycznej na przestrzeni wiekw.
W tradycji redniowiecznej sztuk byo wanie kompilowanie tekstu z cudzych wypowiedzi
bez wskazywania rde, a wic robiono powszechnie to, co dzisiaj nazywamy
plagiatowaniem (na marginesie naley doda, e autorzy redniowieczni rzadko ujawniali
swoje imiona). Take twrcy staroytni, jak Wirgiliusz czy Dante, czy nowoytni,
jak np. Rabelais, Szekspir, Swift czy Wolter, nie odczuwali przesadnej potrzeby
oryginalnoci, sigajc po te same toposy literackie, ktrych rda tkwi i w Starym
Testamencie, i w mitologii greckiej, a take w dzieach klasykw staroytnych. Ile to razy
autor Romea i Julii odwouje si w swych dramatach do dzie staroytnych, w aden sposb
tego nie zaznaczajc. Podobnie w Boskiej Komedii mona odnale cae ustpy biblijne
pozbawione odnonikw do tekstw rdowych. W tym kontekcie okrelenie plagiat staje
si kategori estetyczn. Krytyk ma przy tym gbok wiadomo, e inne spojrzenie na
problem plagiatu w utworach literackich maj znawcy, ktrych ogld jest
o wiele bardziej wysublimowany i obiektywny, bo na co dzie obcuj ze sztuk wysokiego
lotu, operujc znaczn skal porwna, a inne ci, ktrzy nie s znawcami i bazuj jedynie
na wierze i czuciu, a wic kategoriach uproszczonych i subiektywnych.
Innym problemem jest spojrzenie na pojcie plagiat od strony genologii,
jako e przecie kady utwr ze swej natury dy do naladowania wzorcw. Twrcy sonetu
zawsze naladuj wzr woski lub angielski i nikt nie uwaa ich za plagiatorw, przeciwnie
- wszyscy podziwiaj ich kunszt poetycki.
Oprcz tego naley zauway, e istnieje wiele wypowiedzi, ktre na stae weszy
do jzyka, jak np. Ziemia, ktra obraca si wok Soca. Ju nikt nie wymaga,
aby uywajc tego zwrotu, za kadym razem odwoywa si do dzie Mikoaja Kopernika.
Ostatecznie Stempowski traktuje plagiat jako zagadnienie wybitnie literackie, widzc
konieczno zaznaczania rde w tekstach zarwno krytycznych, jak i literaturoznawczych.
Jednoczenie zauwaa, e na poziomie literackim owo cienie do plagiatowania wiadczy
paradoksalnie o wysokim poziomie intelektualnym i kunszcie artystycznym twrcy:
Piszcemu te sowa nie sprawi wikszej trudnoci napisanie na kady mniej wicej znany
mu temat artykuu skadajcego si z samych tylko cytatw. Tyle e musz one by
zaznaczone jako myl cudza, przez podanie ich rda (np. w przypisach). Wtedy - koczy
przekornie i ironicznie krytyk - nie tylko otrzymamy przysugujce nam honorarium, ale
moemy przy tym uj za wietnego eseist.
Jak wic wida z rozwaa Jerzego Stempowskiego, plagiat jest pojciem
skomplikowanym, o ktrym mona mwi z bardzo rnych perspektyw. Najwaniejsz z
nich jest czas, epoka, w ktrej powsta tekst literacki. Zapewne wane s take intencje
autora, ktry tworzc wasny tekst, czerpa z dorobku innego twrcy.
Poziom wykonania
Okrelenie problemu: 9 pkt - odtworzenie problemu oraz sformuowanie i uzasadnienie
historycznymi uwarunkowaniami oraz wspczesnymi implikacjami interpretacji zoonego
problemu w odpowiednim kontekcie.
Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu: 9 pkt odtworzenie rozwizania przyjtego przez autora tekstu oraz trafne odwoania do innych
tekstw kultury uzasadniajce stanowisko zdajcego.
Spjno lokalna: 2 pkt - pena.
Zadanie 3.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych dwch utworw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.
Jan Kochanowski, Pie XXV ze zbioru Pieni wtrych
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, ktrym nie masz miary?
Koci Ci nie ogarnie, wszdy peno Ciebie
I w otchaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.
Zota te, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym wiecie czowiek mieni swoje.
Wdzicznym Ci tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.
Ty pan wszytkiego wiata, Ty niebo zbudowa
I zotymi gwiazdami licznie uhaftowa
Ty fundament zaoy nieobeszej ziemi
I przykrye jej nago zioy rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,
A zamierzonych granic przeskoczy sie boi
Rzeki wd nieprzebranych wielk hojno maj.
Biay dzie a noc ciemna swoje czasy znaj.
Tobie k'woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k'woli w kosianym wiecu Lato chodzi.
Wino Jesie i jabka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuna Zima wstawa.
Z Twej aski nocna rosa na mde zioa padnie,
A zagorzae zboa deszcz oywia snadnie.
Z Twoich rk wszelkie wierz patrza swej ywnoci,
A Ty kadego ywisz z Twej szczodrobliwoci.
Bd na wieki pochwalon, niemiertelny Panie.
Twoja aska, Twa dobro nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, pki raczysz, na tej niskiej ziemi
Jedno zawdy niech bdziem pod skrzydami Twemi.
Jan Kochanowski,: Pieni, oprac. L. Szczerbicka-lk wyd. 3. zmienione, Wrocaw 1970.
Stanisaw Baraczak, Drogi kciku porad

Drogie niebiosa, nie miem pyta. (PYTAJ
I NIE MIEJ OBAW.) Jak spyta pustkowie
o wasn pustk? (NA WSZYSTKO ODPOWIEM, /
CHO NIE USYSZYSZ ANI SOWA.) Ty tam
w grze, jakkolwiek mam Ci zwa, jakkolwiek
uproci, pozwl, niech z czego odczytam
znak. (TYLKO STUK WASNEGO SERCA.) Rytmem
serca wic, tchu i mrugajcych powiek
mw mi, co chwil, e jestem, e jeste.
(JESTEM.) Nie sysz. (NIE MA MNIE PRZY TOBIE, /
BO JESTEM WSZDZIE.) I przez ca przestrze
swoich galaktyk, wirw, mlecznych smug
ledzisz ten okruch snu, wprawiony w obieg,
sam? (BG JEST TAKE SAM.) Bg te? (TAK, BG.)
Stanisaw Baraczak, Drogi kciku porad, [w:] tene, Wiersze zebrane, red. R.
Krynicki, Krakw 2006.
I. Pytanie o Istot Wysz
Literatura ju od pocztkw swojego istnienia prbowaa wyjani mechanizmy rzdzce
wiatem i poszukiwaa odpowiedzi na pytanie o to, czy istnieje jaka wysza, niezbadana i
niemoliwa do poznania w peni sia, ktra organizuje otaczajc czowieka rzeczywisto.
Wystarczy w tym kontekcie wspomnie o chrzecijaskiej interpretacji Biblii, wedug ktrej
stworzenie i urzdzenie wszechwiata naley do Boga, bdcego jednoci
w Trjcy, czy o staroytnych kosmogoniach Grecji lub Bliskiego Wschodu. Rozwaania
dotyczce Istoty Wyszej, swoistego Absolutu, nie s take obce dzieom powstaym pniej.
Starania zmierzajce do zdefiniowania twrcy wiata stay si udziaem wszystkich epok
historycznoliterackich, wczajc w to wspczesno. Taki wanie charakter maj utwory:
Drogi kciku porad Stanisawa Baraczaka oraz Pie XXV ze zbioru Pieni wtrych
Jana Kochanowskiego, ktre w niniejszej pracy zostan poddane analizie i interpretacji.
II. Alienacja wszechobecnego Boga?
Stanisaw Baraczak jest poet, ktry w swoich wierszach nie unika filozoficznych refleksji
nad podstawowymi zagadnieniami ludzkiej egzystencji. Wiersz Drogi kciku porad naley
do liryki zwrotu do adresata (inwokacyjnej), co wyraa ju apostroficzny charakter tytuu.
Utwr przyjmuje form epistolarn, nawizujc do dziaw, kcikw porad, ktre
funkcjonuj w rnych czasopismach modzieowych czy kobiecych. Czy kcikiem porad
jest Bg? Niewykluczone, wskazywa na to moe zwrot skierowany do niebios uyty
w pierwszym wersie tekstu oraz sowa Ty tam w grze, jakkolwiek mam Ci zwa. Osoba
mwica obawia si skierowa bezporednie pytanie do tytuowego kcika porad.
Czy susznie to czyni? Odpowied przychodzi ju we wtrceniu zapisanym w nawiasie
i wyodrbnionym graficznie poprzez wielkie litery, akcentowanym dodatkowo przez
przerzutni (PYTAJ / NIE MIEJ OBAW). Dalej jest dylemat: Jak spyta pustkowie
o wasn pustk?. Kolejne wtrcenie, rwnie silnie zwracajce uwag co poprzednie,
przynosi rozwizanie: (NA WSZYSTKO ODPOWIEM / CHO NIE USYSZYSZ ANI
SOWA). Sprzeczny charakter tego stwierdzenia tylko pogbia przedstawiane w utworze
rozterki. Jak bowiem mona si komunikowa, nie uywajc sw? Paradoksalno takiej
sytuacji skania podmiot liryczny do stanowczej wypowiedzi nacechowanej kolokwializacj
jzyka poetyckiego, ktra, zdawaoby si, nie przystoi w rozmowie z niebiosami. Naley
jednak zauway, e sowa: Ty tam w grze s swego rodzaju protestem wobec
niemonoci porozumienia si z Bogiem, Absolutem, Istot Wysz.
Bohater liryczny wykreowany w wierszu pragnie rozmowy z Bogiem. Konieczno
komunikowania si za pomoc innego ni sowa kodu znaczeniowego staje si dla niego
oczywistoci. Osoba mwica zdaje sobie spraw, e musi czeka na jaki bliej
nieokrelony znak, ktry pozwoli mu na skuteczny dialog z mieszkacem niebios.
Dochodzi do wniosku, e tym znakiem, potwierdzajcym istnienie Absolutu, jest STUK
WASNEGO SERCA. Tylko w ten sposb mona poczu obecno Boga, nawiza z nim
duchowy, metafizyczny kontakt. Istota Wysza przekonuje ludzi o swym istnieniu poprzez
proste, prozaiczne, biologiczne odruchy, do ktrych zazwyczaj nie przywizuje si adnej
wagi. (Rytmem) serca wic, tchu i mrugajcych powiek / mw mi, co chwil e jestem, e
jeste - zwraca si z prob bohater liryczny. (JESTEM) - to odpowied Boga, ktrej
czowiek nie potrafi usysze. Dlaczego tak si dzieje? Ot Bg, bdc wszdzie, nie moe
by obecny przy kadym czowieku z osobna. Mona w tym stwierdzeniu odnale echa idei
panteizmu. Ciko jednak zrozumie, dlaczego Bg, ktry istnieje w stworzonych przez
siebie znakach makrowiata takich jak galaktyki, wiry, mleczne strugi, nie znajduje si
blisko ukoronowania dziea caego stworzenia, czowieka, ktrego Pascal nazywa
mikrowiatem, mikrokosmosem. Czyby wiersz wyraa przekonanie, e Bg nie interesuje
si sprawami ludzi? Trudno znale w utworze potwierdzenie dla tego stwierdzenia. Podmiot
liryczny akcentuje raczej podobiestwo pomidzy Stwrc a ludmi; podobiestwo, ktre
sprowadza si do osamotnienia, alienacji, trudnoci dotyczcych porozumienia z innymi.
Skd taki wniosek? Sowa, ktre w tym quasi-dialogu, mona przypisywa Istocie
Najwyszej, zawieraj odpowied: (BG JEST TAKE SAM). Po tej deklaracji mamy do
czynienia z uzasadnionymi przecie wtpliwociami osoby mwicej - Bg te?, ktre
natychmiast zostaj rozwiane przez konfrontacj ze wczeniejszym stwierdzeniem: (TAK,
BG).
Wiersz Baraczaka, bdcy w istocie filozoficzn refleksj sui generis minitraktatem
rozprawiajcym o tosamoci Absolutu, cechuje si dialogowoci. Mona bowiem odnie
wraenie, e zapisane w nawiasach wtrcenia s sowem samego Boga - rodzi si zatem jaka
paszczyzna komunikacji werbalnej. W konkluzji utworu podmiot liryczny dochodzi
do zadziwiajcego wniosku o wsplnocie alienacji Boga i czowieka. Parafrazujc sowa
Antoine de Saint-Exuperyego, zawarte w ksice pt. Ziemia. Planeta ludzi, mona
stwierdzi, e nie tylko ludzie, ale take i Istota Wysza s samotni w tumie stworze
wszelkiego rodzaju.
III. Prba humanizacji Stwrcy
O Bogu i czowieku traktuje te synna Pie XXV Jana Kochanowskiego. Przedstawia
ona koncepcj Istoty Wyszej korespondujc ze wiatopogldowymi zaoeniami epoki
renesansu, dlatego analizujc utwr, posu si tym wanie kluczem interpretacyjnym. Nie
oznacza to jednak, e tekst Kochanowskiego zostanie potraktowany jako szablonowy i
schematyczny - wrcz przeciwnie - postaram si dowie jego wybitnoci na tle epoki, w
ktrej powsta.
Pie zostaa zbudowana z szeregu apostrof skierowanych do Boga. Wykazuje ona bardzo
wyrane zwizki z gatunkiem, do ktrego naley - hymnem. Charakteryzuje si bowiem
melicznoci i regularnoci. Apostrofa rozpoczynajca dzieo renesansowego poety wskazuje
na zbiorowo. Mona zatem powiedzie, e podmiot liryczny wypowiada si
w imieniu szerszej grupy ludzi, tosamej zapewne ze wsplnot wierzcych, z Kocioem.
Stwrca jawi si jako budowniczy wiata, ktry obdarza ludzi niewyczerpanym strumieniem
darw (Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? / czego za dobrodziejstwa, ktrym
nie masz miary?).
Osoba mwica wierzy, e Bg jest wszdzie (Koci Ci nie ogarnie, wszdy peno
Ciebie / I w otchaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie). To niezwykle optymistyczna wizja.
W Pieni XXV odnajdziemy bez trudu znamiona panteizmu.
Kolejne strofy przynosz obraz Stwrcy, ktry jest dobrym i hojnym Panem, wacicielem
wszystkiego, co znajduje si na ziemi. Czowiek renesansu uwaa Go za artyst, architekta,
dajc tym samym wyraz koncepcji Deus artifex. To Bg jest tym, ktry
da pocztek wiatu, niebu, gwiazdom, ustali odwieczne i niezmienne prawa natury.
To on, zgodnie z biblijn Ksig Rodzaju, ustali kolejno pr roku, ktre poeta wyrazi
w swej pieni poprzez personifikacje i przydanie klasycznych, konwencjonalnych atrybutw
(rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, w kosianym wiecu Lato chodzi, Wino Jesie i jabka
rozmaite dawa, Potym do gotowego gnuna Zima wstawa).
Strofa wieczca pie ma wymow pochwaln, po raz kolejny podmiot liryczny zwraca w
niej uwag na przymioty Boga, ktry jest czowiekowi bliszy ni kiedykolwiek.
Co prawda Kochanowski buduje relacj wertykaln, (Chowaj nas, pki raczysz, na tej
niskiej ziemi), ale zmniejszenie dystansu midzy Stwrc a czowiekiem nie podlega
dyskusji.
IV. Rnorodno w podobiestwie
Interpretator bez wikszych problemw odkryje, e gwnym tematem obu tekstw,
omwionych w niniejszej pracy, jest Bg, a dokadnej problem relacji midzy Bogiem
a czowiekiem. Dla Baraczaka Bg jest wyalienowany, podobnie zreszt jak ludzie, i mimo
e jest obecny w swych dzieach, to nie nosi ju oznak potgi i chway, a take wszechmocy.
Podlega w swych dziaaniach ograniczeniom, wydaje si w pewnym sensie zagubiony,
odzwierciedla kondycj wspczesnego czowieka - czowieka koca XX wieku i pocztku
wieku XXI. U Kochanowskiego jest nieco inaczej. Renesansowy twrca prezentuje Boga
dobrego, hojnego, agodnego i potnego. Stwrca w swej potdze nie jest jednak grony,
bezwzgldny, mciwy, nie jest Stwrc w rozumieniu starotestamentowym i chocia
konotacje z Ksig Rodzaju s ewidentne, Bg Kochanowskiego jest bardzo blisko
czowieka, nie tyle w sensie przestrzennym, co duchowym - jest w pewien sposb podobny
do ludzi, ale inaczej ni u Baraczaka, jawi si jako dobry Ojciec, ktry opiekuje si swoim
stworzeniem.
Rnic midzy wierszem Baraczaka i Kochanowskiego jest zreszt wiele i to na rnych
paszczyznach: jzykowej, poetyckiej, artystycznej. Z czego wynikaj? Przede wszystkim
istotny jest fakt, e twrcw analizowanych wierszy dzieli okoo 400 lat. Pojawiajce si w
tekstach rnice wynikaj wic z historii oraz odmiennoci konwencji odrodzeniowych i
wspczesnych, nie mwic ju o jzyku.
Koczc swoje rozwaania, mog z ca stanowczoci stwierdzi, e Baraczak
w swoim wierszu podj prb poetyckiego sportretowania Boga naszych czasw,
Kochanowski za ukaza Boga renesansu. Najwaniejsz cech wspln tych literackich
przedstawie jest antropomorfizacja suca wskazaniu podobiestwa Stwrcy do swojego
stworzenia.
Poziom wykonania
A.
Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt - znajduje potwierdzenie w obu tekstach;
porwnywane obszary s dla tekstw trafne i istotne; wypowied w wystarczajcy sposb dla
uzasadnienia tezy/hipotezy interpretacyjnej obejmuje i czy w cao sensy obu utworw.
B.
Uzasadnienie tezy interpretacyjnej: 12 pkt - zawiera wycznie powizane z tekstami
argumenty, ktre wynikaj ze sfunkcjonalizowanej analizy; jest osadzone nie tylko w
tekstach, ale take w kontekstach potwierdzonych tekstami i przyjt koncepcj
porwnywania utworw.
C.
D.
E.
F.
Styl tekstu: 2 pkt - czciowo stosowny, zdajcy nie kontroluje jednoci stylu (w
wypowiedzi pojawiaj si wyrazy i konstrukcje z jzyka potocznego).
G.
H.
Zadanie 5.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych dwch utworw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.
Zbigniew Herbert, Podr do Krakowa, [1957r.]
Jak tylko pocig ruszy
zacz wysoki brunet
i tak mwi do chopca
z ksik na kolanach
kolega lubi czyta
A lubi - odpowie tamten czas szybciej leci
w domu zawsze robota
tu w oczy nikogo nie kole
No pewnie macie racj
a co czytacie teraz
Chopw - odpowie tamten bardzo yciowa ksika
tylko troch za duga
w sam raz na zim
Wesele take czytaem
to jest waciwie sztuka
bardzo trudno zrozumie
za duo osb
Potop to co innego
czytasz i jakby widzia
dobra - powiada - rzecz
prawie tak dobra jak kino
Hamlet - obcego autora
te bardzo zajmujcy
tylko ten ksi duski
troch za wielki mazgaj
tunel
ciemno w pocigu
rozmowa si nagle urwaa
umilk prawdziwy komentarz
na biaych marginesach
lady palcw i ziemi
znaczony twardym paznokciem
zachwyt i potpienie
Zbigniew Herbert, Podr do Krakowa, [w:] tene, Hermes, pies i gwiazda, Wrocaw
1997.
Wisawa Szymborska, Nieczytanie

Do dziea Prousta
nie dodaj w ksigarni pilota,
nie mona si przeczy
na mecz piki nonej
albo na kwiz, gdzie do wygrania volvo.
yjemy duej,
ale mniej dokadnie
i krtszymi zdaniami.
Podrujemy szybciej, czciej, dalej,
cho zamiast wspomnie przywozimy slajdy.
Tu ja z jakim facetem.
Tam chyba mj eks.
Tu wszyscy na golasa,
wic gdzie pewnie na play.
Siedem tomw - litoci.
Nie daoby si tego streci, skrci,
albo najlepiej pokaza w obrazkach.
Szed kiedy serial pt. Lalka,
ale bratowa mwi, e kogo innego na P.
Zreszt, nawiasem mwic, kto to taki.
Podobno pisa w ku caymi latami.
Kartka za kartk,
z ograniczon prdkoci.
A my na pitym biegu
i odpuka - zdrowi.
Wisawa Szymborska, Nieoczytanie, [w:] ta, Tutaj, Krakw 2009.
W dobie komputerw sztuka czytania zanika, zwaszcza wrd dzieci - to sowa
opublikowane w najbardziej znanym brytyjskim dzienniku The Times po wydaniu jednej
z ksiek J. K. Rowling z serii Harry Potter. Cho seria ta odniosa nadzwyczajny sukces,
nie da si ukry, e wspczenie zarwno modzi, jak i starsi ludzie czytaj coraz mniej
i coraz rzadziej. Otoczeni przez najnowsze technologie czsto nie maj ani ochoty, ani czasu
na lektur.
Polscy poeci - Zbigniew Herbert i Wisawa Szymborska podejmuj problem zwizany
z czytelnictwem. W swoich utworach pt. Podr do Krakowa (Herbert) oraz Nieczytanie
(Szymborska) przedstawiaj, czym dla wspczesnego czowieka jest ksika, a take
jak czytaj wspczeni im ludzie.
W wierszu Podr do Krakowa relacja opiera si gwnie na dialogu bohaterw lirycznych
- wysokiego bruneta i chopca czytajcego ksik w pdzcym pocigu.
Sposb mwienia starszego z rozmwcw jest charakterystyczny dla obywateli PRL-u, pyta:
kolega lubi czyta? i co czytacie teraz?. Wanie takiego jzyka uywano w latach
modoci Herberta. Nieczytanie jest monologiem lirycznym obnaajcym ignorancj,

konsumpcjonizm, pustot intelektualn, bezmylno bdce przyczyn, ale te, jako
sprzenie zwrotne, skutkiem stronienia od ksiek. Poetka nie utosamia si
ze spoeczestwem, ktre przedstawia, wskazuj na to uyte rodki artystyczne, jak ironia
i sarkazm.
Chopiec z wiersza Herberta czyta, i to nie tylko w podry. Z jego odpowiedzi
na pytania drugiego pasaera wynika, e mia w rku rne tytuy. Zna, a waciwie wydaje
mu si, e zna Wesele, Potop, Hamleta i Chopw, ktrych tom wzi wanie
do pocigu. O powierzchownej lekturze wiadcz jego przewanie niechtne komentarze
do tej literatury. Chopi to bardzo yciowa ksika, ale za duga, Wesele (wie, e to nie
powie) - trudno zrozumie, bo za duo osb, Hamlet (wie, e to literatura obca),
owszem, zajmujcy, tylko gwny bohater (wie, e to ksi duski) jest jaki
nie taki, jak trzeba. Tego omale bibliofila w peni satysfakcjonuje jedynie Potop. Ciekawy
jest powd tej akceptacji: to rzecz bowiem prawie tak dobra jak kino.
Bohater nie dostrzega przesania przeczytanych ksiek, ograniczajc si do rozumienia
dosownego, zreszt to nic dziwnego, skoro siga po nie li tylko po to, eby czas szybciej
lecia. Mona pokusi si o stwierdzenie, e tak naprawd od lektury waniejsza jest
dla niego praca, ktra zapewni utrzymanie. Ksika i czytanie to dla otoczenia chopca tylko
rozrywka, pozostajca w kontekcie trudw zwizanych z yciem codziennym, a szczeglnie
prac - zwyk irytujc fanaberi (kole w oczy). Czyta najczciej z dala od tych, ktrzy
jego czytelniczego zamiowania nie rozumiej. Szuka w ksikach jasnego, atwego
do wyobraenia yciowego przekazu, a nie tematu do refleksji, nie rozumie i odrzuca postawy
nie majce zwizku z jego dowiadczeniem. Mody czowiek z Podry do Krakowa
odbiera wic literatur w sposb bardzo nieskomplikowany, nie dociera do gbszych treci
utworw, co zostao podkrelone midzy innymi poprzez prostot jzyka bohatera.
Szymborska ukazuje przede wszystkim bierno intelektualn i duchow wspczesnego
czowieka. Nie jest on zdolny do samodzielnej interpretacji literatury, bo to wymaga
dojrzaoci i wie si z koniecznoci podjcia refleksji nad tekstem. Poetka wyraa swoje
zdanie na ten temat, w ironiczny sposb mwic, e do dzie Prousta nie dodaj w ksigarni
pilota. Jej ocena ludzi wspczesnych jest negatywna, gdy s oni nastawieni
na przyjemnoci i rozrywk: yj duej / ale mniej dokadnie / i krtszymi zdaniami.
Z wiersza wyania si obraz czowieka zmechanizowanego, ktry zamiast wspomnie
przywozi slajdy..., czowieka, ktry yje intensywnie, ale niewiele ze wiata rozumie.
Nie podejmuje on trudu czytania wanych tekstw literackich, bo nie dostrzega w nich
adnych istotnych wartoci. yjc na pitym biegu - szybko i pytko, nastawiony jest
wycznie na informacje, oczekuje streszcze, obrazkowych wersji tekstw literackich.
Poprzez ukazanie stosunku wspczesnych ludzi do ksiki, poetka jednoczenie zwraca
uwag na regres czowieczestwa.
Zarwno Zbigniew Herbert, jak i Wisawa Szymborska w swoich wierszach poruszaj
problem zwizany z czytaniem / nieczytaniem ksiek. Bohater Herberta, mimo i czyta
powierzchownie, jednak czyta i przeywa lektur. wiadczy o tym: lad palcw i ziemi /
znaczony twardym paznokciem / zachwyt i potpienie. Ludzie przedstawieni w wierszu
Szymborskiej nie maj ju czasu na czytanie, zajmuj ich inne, ciekawsze z ich punktu
widzenia, formy aktywnoci (konkursy, gdzie do wygrania volvo, ogldanie sportu
w telewizji, liczne podre, waciwie tylko zaliczane - s bez wspomnie). W wiecie,
w ktrym wszystko dzieje si szybko, a przez to powierzchownie, ksika staje si zbdna,
chyba eby bya krtka albo najlepiej obrazkowa. Szymborska zwraca uwag
na konsekwencje tego stanu rzeczy, m.in.: pd nie wiadomo za czym, prymitywne
pojmowanie rzeczywistoci, prostactwo, zabobon.
Przedstawione przez poetw problemy zwizane z czytaniem pytkim, powierzchownym

(Herbert) i nieczytaniem (Szymborska) wynikaj z rnych uwarunkowa. Wiersz
z 1957 r. wyranie wpisany jest w kontekst rzeczywistoci socjalistycznej i odnosi si
do upowszechniania przez pastwo polskie czytelnictwa wrd prostych ludzi, tekst z 2009 r.
nawizuje za do przemian cywilizacyjnych wspczesnego wiata. Analizowane utwory
dzieli dystans czasowy pidziesiciu dwch lat - upyw czasu wida w zmianach, jakie
nastpiy w wiecie i w samych ludziach. Kiedy jeszcze czytano, dzi czytanie zanika.
Prognozy na przyszo wydaj si mao optymistyczne. I cho dla wielu z nas trudne jest
wyobraenie sobie wiata bez ksiki, bo jest to wiat mniej ludzki i przeraajco
uproszczony, to taki wiat coraz bardziej nam zagraa.
Poziom wykonania zadania
A.
Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt - znajduje potwierdzenia w obu tekstach;
B.
porwnywania utworw.
C.
D.
E.
F.
G.
H.
Zadanie 6.
Dokonaj interpretacji porwnawczej podanych dwch tekstw. Twoja praca powinna liczy
co najmniej 300 sw.
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem (fragment), [1888r.]
Orzelski drobnymi swymi kroczkami krci si dokoa swych lecych na fortepianie
skrzypiec, uj je teraz powoli, z luboci, jak najmilsze dzieci, i z oczami rozkosznie
przymruonymi, smyczkiem po strunie powid.
Dwiki muzyki napeniy salon. Ojciec i crka grali jak pikn, dug i trudn
kompozycj, przy ktrej stopniowo, ale zadziwiajco Orzelski zmienia si i przetwarza.
W miar rozwijania si i potnienia tonw, spod smyczka jego wychodzcych, stary muzyk
take wyrasta, usubtelnia si, szlachetnia. Niewielka i pkata posta jego nabieraa linii
prostych, niskie i biae czoo, z ktrego w tej chwili znikny wszystkie zmarszczki, wysoko
podnosi, wzrok promienny, natchniony daleko kdy posya. Lotne marzenia i skrzce
zapay, morza rozkoszy i smutku, ze strun skrzypiec lejc si w jego piersi, co chwil
zmieniay gr jego rysw, cierajc z nich wszelki lad pospolitoci i gupoty. W tym
natchnionym artycie ani by pozna byo podobna tego smakosza i zmysowca, ktry przed
chwil nie mg rozsta si z talerzem i sodkie oczy robi do starej panny z obwizanym
gardem; ani tego dobrodusznego, gupowatego starca, ktry bez cienia urazy poddawa si
drwinom znajomych. Byo to prawie czarodziejstwem, a t czarodziejk, ktra go rdk
swoj dotkna, bya wielka, cae dugie ju ycie tego czowieka przenikajca namitno.
Justyna swj trudny i zawikany wtr wykonywaa z precyzj i czystoci, wiadczc o

znacznej muzycznej wprawie, ale nie wida byo po niej najlejszego miego albo przykrego
wraenia. Zupenie obojtna, troch nawet sztywna, z twarz, w ktrej aden rys ani razu nie
drgn, widocznie speniaa obowizek swj starannie, umiejtnie, ale zimno. Graa na
pami; powieki miaa spuszczone, a kiedy je podnosia, wzrok jej by tak samo
jak przedtem znuony i przygasy.
Muzyka trwaa dugo; niektrzy suchali jej z uwag i przyjemnoci, a niektrzy
z pootwieranymi od zdziwienia albo skrycie poziewajcymi ustami. Na ganku nawet gwarne
przedtem rozmowy przycichy. Gospodyni domu, nie potrzebujc mwi, odpoczywaa.
Na podstawie: Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, oprac. J. Bachrz, Wrocaw 1996.
Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka (fragment), [1936r.]
Ra prdko przesza do salonu i zapaliwszy wiece wydobya skrzypce z puda.
Na pulpicie rozoya partytur. Gorczkowo podkrcia koki, nastroia instrument. Zupenie
tak samo wyranie jak szelest lici za szyb, plusk sadzawki i szkliste dzwonienie ksiyca
syszaa wiolonczele, flety, altwki Brahmsowskiego koncertu. Wyczekaa, a rozwieje si
akord trbek...
Pierwsze takty skrzypcowego partu zadwiczay blado, w palcach nie byo jeszcze ciepa,
w piersi za wiele aru. Niebawem wszake wyrwna si bieg krwi, ramiona stay
na marmur, kicie nabray mikkoci.
Palce sprawnie dziaay, pasa skrzypcowy za pasaem pokrywa majaczenie oboju, fagotu,
violi. Ra nie czua zwykej niemiaoci wobec instrumentu; opr strun, wosia, drewniane
przydwiki, niedostwo mini - przestay istnie. Muzyka zdawaa si powstawa w
sposb niematerialny, bez udziau pracy, jedynie za przyczyn zachwytu. Wyzwolona z praw
fizycznych, Ra bez najmniejszego trudu przenikaa wszystkie strefy
i wszystkie uczucia: zarwno nieziemskie modlitwy, jak miosne scherzanda. Midzy domem
a wiatem znik przedzia - ksiycowa noc roztopia ludzi, sny, niebo i mury, tajemnica
zmieszaa si z wiedz, na miejsce chaosu wesza dwiczna, jedwabista penia.
Szeroko rozwara oczy, sprya znowu ramiona i - nieugita, wietna - runa
w rytmy czardasza.
Pierwszych kilka taktw, mimo podwjne nuty i szalone wzmoenie tempa, zapono
ywym, atwym ogniem, nierzeczywista orkiestra brzmiaa spoicie jak morze. Ra poczua
zy w gardle, tak wiele ez, e krta mao nie pkaa od ich nadmiaru. Sprbowaa westchn.
Jednoczenie w melodii co zazgrzytao, obniyo si, co skamao. Pot zrosi czoo Ry;
szybko przekna zy, podcigna intonacj... Kiedy wszake pasa znowu rozbysn
czystoci, usyszaa rzecz straszn: wiolonczele, flety, viole odpyway w dal, zostawiajc j
za sob. cisna wargi, nadludzkim wysikiem pchna w przd, przypieszya nutki trzy
razy wizane... Ju, ju miaa dogoni tutti. Wtem huk bolesny oguszy j i zamci. Co to?
- struchlaa. Ach, nic! to serce pieszy. Odzyskaa otuch, przydaa mocy lewemu ramieniu,
smyczek zamigota w oktawach. Ca dusz wychylia si poza siebie ku nikncej harmonii,
szum krwi stawa si jednak goniejszy ni melodia, nie odrniaa ju instrumentw, wyrwa
w rytmie ziaa coraz okropniejsza pustk.
Ra opucia rce. Siada - nogi dray. Rzucia smyczek...
Na podstawie: Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka, Warszawa 1962.

Fragmenty powieci Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej i Cudzoziemki Marii
Kuncewiczowej s utrzymane w konwencji realistycznej. Ponadto czy je sytuacja bohaterw
ukazanych podczas gry na instrumencie. S oni charakteryzowani w sposb bezporedni,
ale przede wszystkim poprzez swoje zachowania wywoane oddziaywaniem muzyki.
Gwny bohater fragmentu Nad Niemnem - Orzelski - to ojciec, ktry wraz z crk
muzykuje w salonie. Na pocztku przedstawiony zostaje przez narratora jako dobroduszny,
gupowaty starzec. Wtedy, gdy zaczyna gra, przeksztaca si w artyst. Orzeszkowa
podkrela zwizek emocjonalny midzy nim a instrumentem sowami: uj je teraz powoli,
z luboci, jak najmilsze dzieci. Jednoczenie pisarka sygnalizuje, i muzyk dziki temu
przenosi si do innej rzeczywistoci, na co moe wskazywa przymruenie oczu przez
bohatera, symbolizujce stan uniesienia artystycznego. Wykonanie piknej, dugiej i trudnej
kompozycji spowodowao stopniow zmian postaci Orzelskiego, przede wszystkim w
sferze jego wygldu. Pozytywistyczna autorka pokazuje, jak ten stary czowiek wyrasta,
usubtelnia si, szlachetnia. Nie widzi w nim ju tylko kogo pospolitego, ale natchnionego.
Nie jest ju on kim, kto skupia si na jedzeniu i robieniu sodkich oczu do starej panny
z obwizanym gardem, a take obiektem drwin znajomych, ale czowiekiem poddajcym si
dziaaniu najwikszej namitnoci ycia, jak stanowi dla niego muzyka. Autorka powieci
podkrela, e pod jej wpywem znikaj nawet wszystkie zmarszczki na twarzy wykonawcy.
Skontrastowana z postaci starego ojca jest Justyna, ktra cho gra z wielk wpraw, jednak
nie wkada w t czynno uczucia. Pozostaje obojtna i sztywna, a jej oblicze
nie odzwierciedla adnych emocji. Podczas gdy wzrok Orzelskiego opisywany jest jako
promienny, Justyna gra ze spuszczonymi powiekami, tak jakby muzyka nie sprawiaa
jej adnej przyjemnoci.
W rwnie ciekawy sposb opisany zosta zwizek pomidzy postaciami literackimi
a muzyk w powieci Marii Kuncewiczowej. Bohaterk opisu jest skrzypaczka o imieniu
Ra. Podobnie jak i bohaterw Orzeszkowej obserwujemy j, gdy gra na instrumencie.
Kuncewiczowa opisuje bardzo dokadnie ruchy i odczucia artystki, poczwszy od momentu
wyjcia przez ni skrzypiec z futerau. Ra to kobieta o raczej gwatownym temperamencie narrator relacjonuje, e gorczkowo podkrcia koki, nastroia instrument, a na kocu:
rzucia smyczek. To take osoba wraliwa - wiadectwem tego jest sposb odbioru
odgosw z otaczajcej rzeczywistoci. W przedstawionym fragmencie obserwujemy proces
przemiany Ry - od momentu wydobycia przez ni pierwszych dwikw z instrumentu,
pozbawionych jeszcze emocji, do przeniknicia jej wrcz do istoty muzyki. Bohaterka
charakteryzowana jest wwczas jako nieugita, wietna. Widzimy, e jest ona
profesjonalistk. Zdradzaj to ruchy jej palcw, postawa, brawura w muzykowaniu (runa w
rytmy czardasza). Muzyka wynosi j poza prawa fizyki. Narrator komentuje to sowami:
Muzyka zdawaa si powstawa w sposb niematerialny, a Ra bez najmniejszego trudu
przenika wszystkie strefy i wszystkie uczucia. Bohaterka w ten sposb dowiadcza peni
istnienia.
Obraz przeobrae skrzypaczki, pod wpywem wykonywanej i przeywanej niezwykle
intensywnie muzyki, stanowi znaczc cz opisu w tekcie Kuncewiczowej. Reakcje
psychiczne Ry s tutaj szczegowo, wrcz drobiazgowo przedstawione. Paralelizm midzy
przeyciem emocjonalnym a fizycznym jest uderzajcy: Ca dusz wychylia si poza siebie
ku nikncej harmonii, szum krwi stawa si jednak goniejszy ni melodia, nie odrniaa
ju instrumentw, wyrwa w rytmie ziaa coraz okropniejsz pustk.
Ra, podobnie jak Orzelski, dowiadcza niezwykego wpywu muzyki. Oboje graj
z wielk pasj, ktra powoduje, e zapominaj o otaczajcym ich wiecie i dowiadczaj
swoistej harmonii.
W obu tekstach obserwujemy ludzi, ktrych muzyka uwzniola i przenosi w inne

rejony rzeczywistoci. Ich reakcje psychiczne i fizyczne s zdeterminowane przez sztuk.
Oba te fragmenty nie do koca realizuj wzorzec tekstowy utworu realistycznego. Rni si
nieco sposobami prezentacji bohaterw. Orzeszkowa skupia si na wygldzie zewntrznym
opisanego muzyka i zaledwie sygnalizuje to, co Kuncewiczowa eksponuje.
Dwudziestowieczna pisarka obserwuje i analizuje stany psychiczne swej bohaterki. Nad
wszystkim unosi si niezwyky duch muzyki.
Poziom wykonania
A.
Koncepcja porwnywania utworw: 6 pkt - znajduje potwierdzenia w obu tekstach;
B.
porwnywania utworw.
C.
D.
E.
F.
G.
H.
Zacznik 1. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej

Wypowied egzaminacyjna powinna spenia dwa warunki:
- by duszym monologiem na temat okrelony w poleceniu;
- stanowi formaln oraz znaczeniow cao.
Wypowied, ktra nie spenia obu tych warunkw, nie moe by uznana za wypowied
egzaminacyjn. W takim wypadku zdajcy otrzymuje 0 punktw.
Kryteria oceny meritum wypowiedzi monologowej
A. Zgodno wypowiedzi z poleceniem
B. Stopie realizacji polecenia
C. Jako realizacji polecenia
D. Poprawno rzeczowa i terminologiczna
Schemat zasad oceny wypowiedzi speniajcej warunki wypowiedzi egzaminacyjnej
16 - 15 pkt
A. Wypowied w caoci zgodna z poleceniem
B. Realizacja wszystkich elementw polecenia
C. Realizacja pogbiona, (co najmniej jeden element powinien by pogbiony)
D. Wypowied bezbdna (16 pkt); wypowied z bdami (15 pkt)
14 - 13 pkt
C. Realizacja powierzchowna
12 - 11 pkt
B. Realizacja niektrych elementw polecenia
C. Realizacja pogbiona
10 - 9 pkt
8 - 7 pkt
A. Wypowied czciowo zgodna z poleceniem
C. Realizacja pogbiona
6 - 5 pkt
4 - 3 pkt
C. Realizacja pgbiona
2 - 1 pkt
0 pkt - Wypowied nie jest wypowiedzi egzaminacyjn lub jest niezgodna z poleceniem
Schemat zasad oceny organizacji wypowiedzi monologowej
A. Na poziomie caociowym: wypowied jako cao zorganizowana
- na poziomie lokalnym: pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenie
spjnoci - 8 pkt
- na poziomie lokalnym: znaczne zaburzenia spjnoci - 6 pkt
B. Na poziomie caociowym: zaburzenia w caociowej organizacji wypowiedzi
- na poziomie lokalnym: pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia
spjnoci - 4 pkt
- na poziomie lokalnym: znaczne zaburzenia spjnoci - 2 pkt
C. Na poziomie caociowym: wypowied niezorganizowana
- na poziomie lokalnym: wypowiedzenia w wikszoci nieuporzdkowane - 0 pkt
Kryteria oceny meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzegania zasad uczestniczenia
w rozmowie
Kryteria oceny meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzegania zasad uczestniczenia w
rozmowie
A. Adekwatno wypowiedzi
B. Stopie rozwinicia wypowiedzi
C. Przestrzeganie zasad uczestniczenia w rozmowie
Schemat zasad oceny meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzegania zasad
uczestniczenia w rozmowie .
8 pkt
A. Wypowiedzi w peni adekwatne
B. Wypowiedzi odpowiednio rozwinite
C. Zachowane wszystkie zasady uczestniczenia w rozmowie
7 pkt
C. Naruszona ktra z zasad uczestniczenia w rozmowie
6 pkt
B. Wypowiedzi niewystarczajco lub nadmiernie rozwinite
5 pkt
4 pkt
A. Wypowiedzi czciowo adekwatne
3 pkt
2 pkt
1 pkt
0pkt
Wypowiedzi nieadekwatne
Kryteria oceny stylu i jzyka wypowiedzi monologowej i dialogowej - cznie
Kryteria oceny stylu i jzyka wypowiedzi monologowej i dialogowej
A. Stosowno stylu
B. Poprawno gramatyczna i leksykalna
C. Poprawno wymowy i prozodia
Schemat zasad oceny stylu i jzyka wypowiedzi monologowej i dialogowej:
8 pkt
A styl stosowny
B. brak racych bdw i licznych bdw
C. zadawalajca
7 pkt
A styl stosowny
C. niezadawalajca
6 pkt
A styl stosowny
B. bd racy lub liczne bdy
C. zadowalajca
5 pkt
A styl stosowny
C. niezadowalajca
4 pkt
A. styl czciowo stosowny
C. zadowalajca
3 pkt
C. niezadowalajca
2 pkt
C. zadowalajca
1 pkt
C. niezadowalajca
0 pkt
Styl niestosowny
Zacznik 2.
Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie podstawowym
Schemat kryteriw oceny rozprawki
A. Sformuowanie stanowiska wobec problemu podanego w poleceniu
B. Uzasadnienie stanowiska
C. Poprawno rzeczowa
D. Zamys kompozycyjny
E. Spjno lokalna
F. Styl tekstu
G. Poprawno jzykowa
H. Poprawno zapisu
Schemat zasad oceny rozprawki
A. Sformuowanie stanowiska wobec problemu podanego w poleceniu
- stanowisko jest adekwatne do problemu podanego w poleceniu - 6 pkt
- stanowisko jest czciowo adekwatne do problemu podanego w poleceniu - 3 pkt
- stanowisko jest nieadekwatne lub brak stanowiska - 0 pkt
B. Uzasadnienie stanowiska
- trafne, szerokie i pogbione - 18 pkt
- trafne i szerokie - 12 pkt
- trafne, ale wskie - 8 pkt
- uzasadnienie czciowe - 4 pkt
- brak uzasadnienia stanowiska - 0 pkt
- brak bdw rzeczowych - 6 pkt
- nie wicej ni jeden bd rzeczowy - 3 pkt
- bdy rzeczowe - 0 pkt
- kompozycja funkcjonalna - 6 pkt
- zaburzenia funkcjonalnoci kompozycji - 3 pkt
- brak zamysu kompozycyjnego - 0 pkt
E. Spjno lokalna
- pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spjnoci - 2 pkt
- znaczne zaburzenia spjnoci - 1 pkt
- wypowied niespjna - 0 pkt
F. Styl tekstu
- styl stosowny - 4 pkt
- styl czciowo stosowny - 2 pkt
- styl niestosowny - 0 pkt
G. Poprawno jzykowa
- brak bdw lub nieliczne bdy nierace - 6 pkt
- liczne bdy nierace lub nieliczne bdy race - 3 pkt
- liczne bdy race - 0 pkt

H. Poprawno zapisu
- zapis w peni poprawny lub nieliczne bdy nierace - 4 pkt
Uwaga
Jeli w kategorii A praca uzyska 0 punktw, egzaminator nie przyznaje punktw w
pozostaych kategoriach.
Jeli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B - 0 punktw, egzaminator nie
przyznaje punktw w pozostaych kategoriach.
Jeli praca skada si z mniej ni 250 sw, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach
A, B i C.
Pojawienie si rzeczowego bdu kardynalnego dyskwalifikuje prac - zdajcy otrzymuje 0
punktw.
Kryteria oceny interpretacji utworu poetyckiego
Schemat kryteriw oceny interpretacji utworu poetyckiego
A. Koncepcja interpretacyjna
B. Uzasadnienie tezy interpretacyjnej
E. Spjno lokalna
F. Styl tekstu
G. Poprawno jzykowa
H. Poprawno zapisu
Schemat oceniania interpretacji utworu poetyckiego
A. Koncepcja interpretacyjna
- niesprzeczna z utworem, spjna i obejmujca sensy niedosownie - 9 pkt
- niesprzeczna z utworem, ale niespjna i/lub obejmujca w wikszoci znaczenia dosowne 6 pkt
- czciowo sprzeczna z utworem - 3 pkt
-brak koncepcji lub koncepcja cakowicie sprzeczna z utworem - 0 pkt
- trafne i pogbione - 15 pkt
- trafne, ale niepogbione - 10 pkt
- czciowo trafne - 5 pkt
- brak trafnych argumentw uzasadniajcych interpretacj - 0 pkt
- nie wicej ni jeden bd rzeczowy- 2 pkt
- bdy rzeczowe- 0 pkt
- kompozycja funkcjonalna- 6 pkt
- zaburzenia funkcjonalnoci kompozycji- 3 pkt

- brak zamysu kompozycyjnego- 0 pkt
E. Spjno lokalna
- pena spjno wypowiedzi lub nieznaczne zaburzenia spjnoci- 2 pkt
- znaczne zaburzenia spjnoci- 1 pkt
- wypowied niespjna- 0 pkt
F. Styl tekstu
- styl stosowny- 4 pkt
- styl czciowo stosowny- 2 pkt
- styl niestosowny- 0 pkt
G. Poprawno jzykowa
- brak bdw lub nieliczne bdy nierace- 6 pkt
- liczne bdy nierace lub nieliczne bdy race- 3 pkt
- liczne bdy race- 0 pkt
H. Poprawno zapisu
- zapis w peni poprawny lub nieliczne bdy nierace- 4 pkt
- liczne bdy nierace lub nieliczne bdy race- 2 pkt
- liczne bdy race- 0 pkt
Uwaga
A, B i C.
punktw.
Zacznik 3.
Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi pisemnej na poziomie rozszerzonym
Schemat kryteriw oceny wypowiedzi argumentacyjnej
A. Okrelenie problemu
B. Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu
E. Spjno lokalna
F. Styl tekstu
G. Poprawno jzykowa
H. Poprawno zapisu
Kryteria oceny wypowiedzi argumentacyjnej
A. Okrelenie problemu
- zgodne z tekstem i pene - 9 pkt
- zgodne z tekstem, ale niepene- 6 pkt
- czciowo zgodne z tekstem - 3 pkt
- brak okrelenia problemu lub problem niezgodny z tekstem - 0 pkt
B. Sformuowanie stanowiska wobec rozwizania przyjtego przez autora tekstu
- stanowisko adekwatne do tekstu i pene - 9 pkt
- stanowisko adekwatne do tekstu, ale niepene - 6 pkt
- stanowisko czciowo adekwatne do tekstu - 3 pkt
- brak stanowiska lub stanowisko nieadekwatne do tekstu - 0 pkt
-jeden bd rzeczowy lub wicej bdw rzeczowych - 0 pkt
E. Spjno lokalna
F. Styl tekstu
- stosowny - 4 pkt
- czciowo stosowny - 2 pkt
- niestosowny - 0 pkt
G. Poprawno jzykowa
H. Poprawno zapisu
Uwaga
A, B i C.
punktw.
Kryteria oceny interpretacji porwnawczej
Schemat kryteriw oceny interpretacji porwnawczej
A. Koncepcja porwnania utworw
E. Spjno lokalna
F. Styl tekstu
G. Poprawno jzykowa
H. Poprawno zapisu
Schemat oceniania interpretacji porwnawczej
A Koncepcja porwnywania utworw:
- niesprzeczna z utworami i spjna - 6 pkt
- niesprzeczna z utworami i czciowo spjna - 4 pkt
- czciowo sprzeczna z utworami - 2 pkt
- sprzeczna z utworami lub brak koncepcji - 0 pkt
B Uzasadnienie tezy interpretacyjnej
- trafne, pogbione - 12 pkt
- trafne, ale niepogbione - 8 pkt
- czciowo trafne - 4 pkt
- brak trafnych argumentw uzasadniajcych interpretacj porwnawcz - 0 pkt
C Poprawno rzeczowa
- jeden bd rzeczowy lub wicej bdw rzeczowych - 0 pkt
D Zamys kompozycyjny
E Spjno lokalna
F Styl tekstu
- stosowny - 4 -pkt
- czciowo stosowny - 2 pkt
- niestosowny - 0 pkt
G. Poprawno jzykowa
H Poprawno zapisu
Uwaga
A, B i C.
punktw.

Informator A6 Jezyk Polski

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Informator A6 Jezyk Polski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Informator o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego

od roku szkolnego 2014/2015.

2. Cz pisemna egzaminu maturalnego z jzyka polskiego na poziomie podstawowym

Zdajcy, realizujc t form wypowiedzi, ma wykaza si umiejtnociami opisanymi

Wypowied argumentacyjna na poziomie rozszerzonym jest form wypowiedzi pisemnej,

Interpretacja porwnawcza dwch tekstw literackich winna przybra form wypowiedzi

Przykadowe zadania z jzyka polskiego

Odwoania do innego utworu:

Przykadowe zadania z jzyka polskiego

Odpowiedzi wybierz spord

A. Nasycenie terminologi naukow

Przykad poprawnej odpowiedzi:

rozumiem? Dlatego, e od trzech lat y na wolnoci, gdzie na nowo spotka ad moralny

Bolesaw Prus, Lalka, oprac. J. Bachrz, t. 1,wyd. 2, Wrocaw 1998.

Przykadowa realizacja zadania

Tadeusz Rewicz, Odnale samego siebie, Tygodnik Powszechny 2006, nr 42.

Przykadowe zadania z jzyka polskiego

Aprioryzm oparcie si na z gry przyjtych zaoeniach.

bo odwoujcy si take do pozarozumowych rde poznania, przedstawiay prawd

Stanisaw Baraczak, Drogi kciku porad

Wisawa Szymborska, Nieczytanie

modoci Herberta. Nieczytanie jest monologiem lirycznym obnaajcym ignorancj,

Przedstawione przez poetw problemy zwizane z czytaniem pytkim, powierzchownym

Justyna swj trudny i zawikany wtr wykonywaa z precyzj i czystoci, wiadczc o

Przykadowa realizacja zadania

W obu tekstach obserwujemy ludzi, ktrych muzyka uwzniola i przenosi w inne

Zacznik 1. Szczegowe kryteria oceniania wypowiedzi ustnej

- liczne bdy race - 0 pkt

- zaburzenia funkcjonalnoci kompozycji- 3 pkt

You might also like