57

Bin yz on be senesi vekyiindendir

Bin-yi kala-i cedd kurb-i kala-i Ker der-hali-i Bahr-i Azak
Azak Kalas dmen-i dn1 eline girmekle her ne denl istihkm- sulh [] salh 2
olunsa da bile Azak Denizi`nde ve gerek Karadeniz`de emn-i rhat ve dmene itimd
kalmayup bir mahall-i fursatda sulh3 fesh idp sefyin-i menhsesiyle Karadeniz`e hurc
itmek ihtimlini def in tedrk grlmek mhimmt- dniyyeden olman memerri
olan Krm Adas nihyetinde vki Ker Kalas`ndan sat yukar oka Burnu
mukbelesinde bir mstahkem kala binsnn lzmu olman, icileri ve mhimmt ve
kusr- kesr olan edevt tammen4 Tersne-i mireden ve Karadeniz`de Anadolu
kenrlarndan, Karadeniz aykalarna tahml ve stanbul bostancbalkdan kma
skdarl Mustafa Aa nzr- bin tayn ve Kapudan Ac Hac Mehemmed Paa dahi bu
hidmet-i humynda bile bulunmak zre memr olman sene-i mezbre Muharremi`nin
ikinci Pen-enbih gn ki; Mays`n altsdr, batar[da] ile on yedi kta ekdiri ve halic-i
mezbru muhfaza in alt kta kebr mr kalyon ile Canm Hoca Patrona Hac
Mehemmed kapudan stanbul[dan] kup Ker Kalas`na revne oldular. Drt kta mr
kalyon ile Kapudn Sleyman Hoca mukaddem Kasm eyymnda Akdeniz muhfazasna
gitmiidi. htiyten imdi dahi on kta mr kalyon ile be kta ekdiri tayn [] irsl
olundu. Karadeniz seferine memr be yz nefer cebeci tifesi gzete, dokuz kst
ulfemiz virilmeyince gitmeziz dey ind [u] muhlefet ve mh- mezbrun altnc
D-enbih gn Atmeydan`nda cemiyyet itmekle ehir halk ayaa kalkup cmle bezstn
ve dkknlar5 kapanup Kimmakm Abdullah Paa her ne denl istimlet haberlerin
gnderdi ise asl6 sg itmeyp mddelrnda musrr olmalaryla kusrun7 girden
gndermek artyla kend mlndan kst ulfe ifrz ve Segbanba Haim olu Murtaza
Aa ile irsl ve tevz ve taksm ve nlerine dp sefyine 8 tahml idp fitne v fesd9
basld Rikb- humyna arz [u] ilm10 eyledi.11 Bu thmet sebebiyle Cebeciba Hasan

dn Y: -V
salh Y: -V
3
sulh salh Y: salh -V
4
ve kusr- kesr olan edevt tammen Y: -V
5
dekknler Y
6
asl Y: -V
7
kusrlarn Y
8
sefyinlerine Y
9
v fesd Y: -V
10
ilm Y: -V
11
olundu Y
2

58

Aa azl olup yerine vezriazam aalarndan Bonak Hac12 brahim Aa nasb olup
stanbul`a13 gnderildi.
Veft- ehzde Sultn Mehemmed Hn
Mh- mezbrun yirminci D-enbih gicesi pdih- cihn-mut14 hazretlerinin
ikinci ehzdeleri Sultn Mehemmed Hn fevt olup sabah erken cmle vzer v ulem
vesir ehl-i15 dvn gn doarak Dr`s-sadeye gelp cenzesin aldlar. Ve Alay Kk
dhilinde namzn ed ve arabaya tahml ve ehir kenrna dein tey ve bi-emr-i
humyn stanbul`da Vlide Cmii trbesinde dedesi Sultn Mehemmed Hn yanna defn
olunmak zre Kk Mrahr Selim Aa`ya teslm idp dndler. Pdih- gz16
hazretlerinin sir ehzdelerden buna meyl-i muhabbeti ziyde olman hayli zamn
mteellim olup te-i firkn ekdiler. Bundan akdem Moskov keferesi Devlet-i aliyye-i
dim`l-karr17 ile sulh [] salh18 olaldan beru Azak Kalas altnda donanma tertbinde
olduu hadd ve tevtre ermein bi-emr-i humyn shhatine vkf olmak in Dergh- l
kapucubalarndan atr Mehemmed Aa karadan Azak`a gnderilmiidi. Baesaray`nda
Hn hazretlerine buluup yanna iki aasn koup Ker Kalas`ndan karu Taman
Kalas`na ve andan Temrk ve Acu kalalarna urayup her birinin aalarn yanna alup
erkes yakasyla Azak`a varup varounda bir mahalle indirmiler, anda hkim olan boyar
taannd idp kendy buludurmam ve bir demin vekl eyleyp gndermi, zhr-
muhabbetden sonra "boyarn sz bendedir, ne ise cevbnz syleyiniz" diyicek
Mehemmed Aa dahi, "hlen sitane`de19 olan elileriniz esn-yi mklemede nk
bizim kalyonlarmza ticret in yol virmediniz. ryeceine bri mrden itir idin
dimekle devlete alvirirmi dey bizi bakmaa gnderdiler" didmde vekl-i lan dahi
"bu aynyla u belindeki klc vir seni ldreyim dimee benzer" didi. Ne sefyinlerin
gsterdi ve ne kalasn gezdirdi. Ve elendirmeyp giru yolladuun gelp mh- mezbrun
yirmi beinci enbih gn Alay Kk`nde huzr- humynda takrr-i kelm20 eyledi. Vkf
olduum yukaru Ten suyu iinde yz kalyon ve Azak`a karb bir mahalde on alt kalyon ve
Azak Denizi`nde alt kalyon mde v mheyy 21 ve svelden esir eyled iki bin22
12

el-Hac Y
sitne-i sadete Y
14
cihn-mut Y: -V
15
ayn Y
16
gz Y: -V
17
dim`l-karr Y: -V
18
salh Y: -V
19
sitne-i sadetde Y: sadet -V
20
kelm Y: -V
21
ve mheyy Y: -V
22
iki Y
13

59

mikdr23 kefereyi ekdirilerine vaz ve tahml24 eyledn shhati zre haber virp hlat
giydi. Lkin bu hussda pdih- cem-ch25 hazretlerine itmnn- kalb gelmemekle
Moskov arna nme-i humyn ile Gedikl Mteferrika Noval Mustafa Aa gnderilp
bu (283 b) sulhden26 sonra dmenlik tarkyle bu ihzr olunan tedrn sebebin sul
buyurdular. Mh- Safer`in27 on birinci D-enbih gn yenieri Dellak Ali Aa`ya vezret
ile Belgrad- dr`l-cihd28 paal, Kul Kethuds Osman Aa`ya yenieri aal,
Zaarc Abdullah Aa`ya kul kethudl, Seksoncu Krd Hasan Aa`ya zaarclk, Muhzr
Balatl Abdullah Aa`ya seksonculuk tevch [] inyet29 buyuruldu. Eflak vilyetine
mteallik baz mevdd- huss in Eflak Voyvodas Kostantin, Kk Mrahr Selim
Aa30 mberetiyle Der-i devlete31 getrlmidi. rtesi Sal gn Dvn- humyna davet
olup mutd zre sersere kaplu semmr kapanie krk, bana koka ve sprge giydirilp
vzer akabince Arz Odas`nda pye-i serr-i alya 32 yz srp vilyetine gitmee izn-i
humyn33 oldu.
Hezmet-i eky-y Urbn der-tark-i hac
On dokuzuncu Sal gn am Emr`l-hacc Krd Bayram olu Mehemmed
Paa`dan gelen mektb34 mazmnunda erf Said bil-mzhim hkmet-i erfete icls,
selefi olan babas Sad emr-i humyna imtislen Cidde malndan tayn olunan senev
yirmi bin guru tekd hslarna kanat ve ke-i inzivya uzlet itdn ve YAut

>armAb

bu sene-i mbrekede Haremeyn-i 35 Muhteremeyn`in gallt vaktiyle

irimemekle azm kaht- gal vki olduundan gayr tark-i haccn Urbn, huccc-
mslimni urmak, emvl ve erzklarn gret [] hasret itmek zre yine tecemmu
idecekleri haberin alman, eky-y Urbnn kesret [] vefret36 ve cemiyyeti olmazdan
mukaddem huccc- mslimni selmete karmak mvecceh 37 grmein38 be bayrak

23

mikdr Y: -V
ve tahml Y: -V
25
cem-ch Y: -V
26
sulh salhdan Y: -V
27
mezbrun Y
28
dr`l-cihd Y: -V
29
inyet Y: -V
30
Selim Aa -Y
31
devlet-medra Y: medr -V
32
al-yi sadet-masre Y: sadet-masr -V
33
humyn Y: -V
34
gelp +Y: -V
35
ve +V: -Y
36
vefret Y: -V
37
evl Y
38
grlmein Y
24

60

levend dahi ziyde yazup mutddan kall sekiz gn Mekke`de,39 gn Medine`de

ikmetden sonra cnib-i Rm`a tevecch [] azmet idp erf Sad dostlua binen ilve
olan kend avyidini Emr`l-hacc Mehemmed Paa`ya hbe itmekle huccc- mslimn ile
Gila`ya geldkleri esnda ilerye iki bayrak gnderip avyidi taleb idicek ilve olan Urbn
ekys tereddd ve muhlefet, mezkr iki bayrak levendi kalaya kapayup "virmeziz"
dey cevb itmeleriyle Emr`l-hacc Mehemmed Paa dahi gelp kalay muhsara idp
hem bayraklar tahls ve hem avyidi tahsl ve ilerinden bis-i fesd olan yedi nefer
demi katl eyleyp yola revne ve cerdeye yani ki; istikbllerine tayn olunan Nablus
Sanca Beyi Kavvs olu aml Hasan Paa sekiz bin nefer cirid atlu ile am`dan kup
am eyhi Kelib didikleri hin dahi sret dostluk yznden cerde ile maan gidp, lkin
pes-i perdeden Badad Urbnna ve kendye tbi eky-y Urbndan Dbeys karnda
brahim ve Osman ve Zeydan ve Ben-Duh Urbn ve Kuds-i erf ve Hall`r-rahman ve
Nablus dalarnda olan eky-y Urbn ve kend Urbnndan dahi iki bin be yz hecn
zerlerinde ikier dem cengci olmak ve huccc- mslimni kahr [] helk itmek zumyla
yirmi bin Arab cem eyleyp, mukaddem cerdenin tedrkn grp andan huccca40 el
uzatmak fikriyle41 cerde Katran Kalas`na vardkda eky-y Urbn dahi evlerin vesir
emvl [] erzk42 ve mevlerin btn43 Maan Kalas havlsinde alkoyup, piydesini
Maan Kalas kurbnde vki Maara tabr olunur mahalde tecemmu idp, svrsiyle
cerdeyi bir sat mesfe karulayup mukbele ve sekiz gn ale`t-tevl muktele 44 idp
dokuzuncu gn yine ceng [] ktl45 iderek Tabut Korusu nm menzil ki; Katran Kalas`na
on drt sat yerdir, varup vsl olup bu vaka-i hevl-nk yani ki; cerdeye eky-y
Urbnn istl eyled haberin Emr`l-hacc Mehemmed Paa Haydar Kalas nm
mahalde iidp keml-i mertebe hzn-i elem rz olup bir tarafdan dahi kendnn ve
huccc- mslimnin kat zahreleri kalmayup hayret-i azme mstevl olup, dergh- reszdan gayrya istindlar olmayup keml-i yes ile Asihurma`ya geldiklerinde Gazze
msellemi, Gazze Urbnyla yz elli yedi yk mahall-i mezbra ve elli yk Emeler
Kalas`na irsl eyled zahre ile tze hayt bulup, anda cerdecilerin imdd []
inetlerine ber-vech-i msra[a]t azmet idp sene-i mezbre Muharremi`nin yirmi
beinci gn vakt-i zuhurda Maan Kalas`na vuslnde cerde temm- ktl-i azm zre
39

Mekke-i mkerremede : mkerreme -YV

huccc- mslimne Y: mslimn -V
41
fikr-i fsidiyle Y: fsid -V
42
erzk Y: -V
43
btn Y: -V
44
azm ceng-i cidl-i harb ktl Y
45
ktl Y: -V
40

61

idiler. Mukaddem Gazze Urbn kendlere

gelrken cerdeye Urbn istls haberin

aldklar gibi anlar dahi eky-y mezbrnun zerine hamle v hcm ve Emr`l-hacc
Mehemmed Paa emn [] slim Maan Kalasna dhil oldu dey, hurb ararak
muhrebeye r eyledikleri mahalde Emr`l-hacc Mehemmed Paa dahi imdda irsl
eyled svr asker gelp eky-y Urbna msdefe bunlar ile dahi kezlik eky
vech-i merh zre ziydesiyle muhrebe idp fazl- hakla eky-y Urbn Mehemmed
Paa`nn te-i hcmuna tkat getremeyp py-i mukvemetleri mtezelzil karr firra
tebdl ve herbiri yzleri karasyla cibl ve tille doru tahvl ve perkende v pern, azm
rsvylk ve bed-nmlk ile b-nm ve nin oldular. Hatt keml-i mertebe itibr ve
muhfazasyla46 mukayyed 47 olduklar hevdec tabr olunur bir devenin zerine kk misilli
eyi yaparlar ve stne bir avret bindirip hn-i muhrebede ekylarn cenge kandrmak
ve gayret ve takviyyet virmek in hurb aran avret dahi ahz olunup kesilen eky-y
Urbn48 balar Maan Kalas mukbelesinde nihde klnan Emr`l-hacc Mehemmed
Paa ergesi p-ghnda galtn ve diri ahz olanlar bil-emn tume-i emr olup49 azm50
ihsnlar verildi. Bu gaz-y ekber bu vechile cilve-ger olup cerde huccc- mslimne
imdd [] inet idegelmiiken huccc- mslimn Hakk celle ve al hazretlerinin avn []
inyetiyle51 cerdenin imddna iridi. Ol mahalde iki asker bir yere gelp hamd ve firvn
iderek d-i ekber eylediler. Ve Maan Kalas kurbnde alkoduklar eky-y Urbn52
evlerin dahi urup bi`l-cmle emvl [] erzk ve mevlerin nehb [] gret idp mugtenem
oldular. Vuka gelen ftht- celleyi ve YAut >admqb

53

bu sene-i mbrekede

huccc- mslimnden vechen mine`l-vch bir ferdin54 burnu kanamayup ve zahmet []

meakkat mhede itmeyp, emn ve rhat ve slim 55 varup geldiklerin ve Kelib didikleri
habs56 lanin57 ve beky-y eky-y Urbnn hakkndan gelinmek zre am`a girmeyp
emr-i humyna intizren Gkmeydan`nda vaz olunan otana nzl eyledn arz [u]
ilm eylemi, yirmi yedinci ehr-enbih gn Basra Kapudan Ac olu Mehemmed
Paa`ya vezret ile Basra eyleti tevch ve yerine kethuds yeeni Mehemmed Aa mr-i
46

muhfazalaryla Y
mukayyed -Y
48
Urbn Y: -V
49
idp Y
50
azm Y: -V
51
keremiyle : inyet-i keremiyle Y: kerem -V
52
Urbn Y: -V
53
tel Y: -V
54
ferd-i vhidin Y: vhid -V
55
ve slim -
56
habs Y: -V
57
lan-i hnzrlarn Y: hnzrlar -V
47

62

mrnlk ile Basra Kapudan nasb olup Basra`dan mazl Vezr Beyzde Ali Paa
Badad`da58 ikmet zre59 fermn- humyn60 buyuruldu. Ve mezbrnun krkyle
hlatn ilbsa Mushib-i ehriyr Benli Ahmed Aa memren irsl olundu. Edirne iinde
ve tara balarnda nisvn ve riclden baz maktl demler bulunduu sem-i humyn-
pdih61 olman vezriazama62 hitben sdr olan hatt- erf mcibince ehir halk gerek
asker ve yerl teft ve tefahhus olup mslim ve zmmden kefli olmayup ve s-i hl zre
olanlar gerek nisvn63 ve riclden64 bir nicesi ahz olunup65 ve diyr- hara nefy olundu.
(284 b) Zuhr- vaka-i azme ve guluvv-i asker ve ulem der-ehr-i stanbul ve
hcm- Edirne ve hal-i Sultn Mustafa Hn ve cls- birdere-i Sultn
Ahmed Hn- slis azl ve nefy ve katl-i eyhulislm Seyyid Feyzullah
Efendi ve avdet ve azmet-i humyn be-ehr-i Kostantiniyye
Bu vaka-i uzmnn sebeb-i zuhru bu oldu ki; Sultn Mustafa Hn hazretleri ibtid
evreng-i hye cls- humyn buyurduklar sat Erzurum`da menf mft-i sbk
hceleri Seyyid Feyzullah Efendi`ye daveti mutazammn hatt- erf gnderip ehl-i yl ve
akrab v taallktyla sitne-i sadetlerine getrdp vehle-i lda eyhulislm eyledi.
Ve hall ve akd ve umr- cumhru yani ki; zimm- hkmetini yedine virmekle vzer
yannda hiden hi olup bir edn mansb iken rey-i tedbri ve rz-y fil olmadka
tevche kdir olmayup sene mikdr zamn merhm Elmas Mehemmed Paa t ehd
olunca dein tas tas zehirlerin yuttu. Ve Amm-zde Hseyin Paa dahi bi`z-zarr
rzsnda olup eline giren nukdun nsfn virmekle korunarak geindi durdu. Ve gayret-ke
dem olduundan aldrmayup kbet dernuna urmakla dp yatt. ay kadar shib-i
fir olup, yanlar delinp azl ve mevtine sebeb oldu. Ve Daltaban Mustafa Paa`nn dahi
yz bin altunun alup Badad`dan66 sadra getrd. Ol derd-mend dahi dakka-i ahvline
vkf olmala vcdun kaldrmaa say [] beli idp kh Moskov zerine sefer amaa
kasd eyledi. Ve kh Tatar askerin kaldrp iin bitirmek ve kh ziyfet bahnesiyle hnesine
getrp semm-i ktil ile helk itmek fikrinde olduun kethuds Arnavud brahim Aa
haber virmekle azl ve katli ve yerine Reis`l-kttb Rami Mehemmed Efendi`yi sadrazam

58

Badad- bdda Y: bd -V
zre Y: -V
60
humyn Y: -V
61
pdih- dil hazretlerinin Y: dil hazretlerinin -V
62
vezriazam kullarna : kullarn -YV
63
nisvndan Y
64
ve riclden -V
65
olunup Y: -V
66
Badad- bddan Y: bd -V
59

63

itmek fikriyle67 bir ka gn mukaddem vezret virilp arlanmidi. bu takrb ile derdmend Daltaban`n68 dahi krn itmma irgrp Rami Mehemmed Paa`y yerine oturttu.
Eeri paa-yi mm-ileyh iyne-i sadrete cenh- himmet-i fetv-penhyle pervz
idp, lkin hall ve akd-i umrda der-kr olan nhun- iktidrna taraf- eyhulislmden
havle-i mikrs- itirz olunmaa balayup hussan evld ve ibnn "vezr bizim kend
ramzdr" yollu ihtirm- n- vezretde tarh- tekellf ve emr [] fermn ekseriy
nfzdan tahallf idp, her emirde mdhale ve mreketlerinde dima- istiklline rz
olan ftr ile hayrn ve bu kadar rek-i devletin dim rzlarna muvfakat mmkin
olmaduu mukarrer olduundan mad, selefi derd-mend Daltaban Mustafa Paa`nn
gadab- eyhulislm harman- mahsl-i haytn69 ne gne berbd itdn manzr ve
malmu olman arz ve huls yznden mdrda ifrt ve ahvli selefi gibi netce virmek
havf [] hazeriyle zabt- dmen-i ihtiyt idp tard ve tebdi bbnda nihnce
mukaddemt- temhd itmeden hl olmayup bir rind-i cihn-ehir olan olduundan
aynna almayup "bunun ii sndr" deyp vezr-i sn dmd- ehriyr Kimmakm
Moral Hasan Paa ile yek-dil ve yek-cihet70 oldu. Zr Hasan Paa`nn drt defa sadrete
yolu gelmi iken tahallf itdrdnden gayr ehzde Sultn Mahmud hceye verildii
gn cemiyyetde vzer v ulem tertbinde sadrda eyhulislm efendi ve andan aa
Vezriazam Amm-zde Hseyin Paa ve andan aa mezkr Hasan Paa durmu iken
mfti efendinin byk olu Nakb`l-erf Deli Fethullah benim eyhulislmlk pyem
vardr zumuyla71 Hasan Paa`y omuzuyla kakup zerine gedi. Alimallh fakr gzmle
grdm dlbend aas idim. Mukbele-i humynda dururdum, ilbs olunacak krkleri
boasyla elim zre tutardm. Hasan Paa gh kzard, gh bozard. Huzr- humynda
rsvy- lem eylednden hasm- cn olup kanlarna tene ve zill idi. kbet katllerine
sebeb oldu. ttifk bu esnda cebeci tifesinden Grcistan seferine tayn olunan iki yz
nefer ehsn ulfemizi isteriz dey cesret eyledikleri vaz- b edebneleri sebebiyle onar
kst mevcibleri virilp def olunmuidi. Ve bu hareket-i enalar mukbelesinde sire
ibret in zbit nmna olanlarn zimmet-i hazm ve siysetlerine vcib olan tertb-i cez-yi
m-yelkleri ihml ve tavk olunmak nihdlar msteid-i er ve fesd olan sir eky-y
ecnd hynet ve b-dde tevk idp zabt [u] rabt emrinde iddet ve hiddet akv-yi esbb-
nizm- dn [] devlet iken takdr-i hikem-i fal-i illet-i mstakile-i tesmuh ve ihml
67

fikr-i fsidiyle Y: fsid -V

Daltaban Mustafa Paa`nn Y: Mustafa Paa -V
69
haytn Y: -V
70
ve yek-cihet Y: -V
71
zum- fsidince Y: fsidince -V
68

64

oldu. Ve`l-hsl zikr ve tafsl72 olunan keyfiyyt vesir esbb- fitnenin ictimndan n 73
ol74 vaka-i azme zuhr idp,75 iptid-yi huds bu keyfiyyet zre vuk buldu ki; def-i
vcd- eyhulislm in ictim- erbb- vukf ve ttl zre nvek-endz- say zre 76
Rami Mehemmed Paa`nn haddinin sne-gzr- keniyyesi ezmyi-i kaz ve kader-birle
menzilin bulup Kimmakm Hasan Paa ile bir tedbr kurdular. Yani ki; kibr- devletten
sbk Surre Emni Bonak brahim Aa`y cebeciba idp cebehne umruna mteallik
baz mevdd olmak veslesiyle stanbul`a77 gnderdiler. Ve gzete ulfe bahnesiyle
cebeciyi tahrk idegr matlblarna her vechile78 msade ideriz ve sen de zarar grmez79
ve bu takrb ile vezret-birle eylete nil-i merm olmasn vade buyurdular.
emet-i gurr ve Erbb- fitne-i zuhr
n muktez-yi meiyyet-i rabbniyye ile zuhrt- lem-gn ve fesd esbb-
zhireye isnd olunageldii cevz- mcz ile msellem olup bu fitne-i uzmnn hudsne
bir ka madde sebeb oldu. Evveli bu oldu ki; vakti Sultn Mustafa Hn Hazretleri ceng []
cidl80 zre olan mlk-i nasr ile sulh [] salh eyledikden sonra elileri gelp
ahid-nmelerin getrp ve ahid-nme-i humynlarn alup gidinceye dein stanbul`da
meks [] karr- humyn mvecceh grlmein, tevecch buyurulup, eliler gilesi
ber-taraf ve tfn aup hurb skn bulmala mceb-i hareket yoiken eyhulislm efendi
ameliyle az zamnda yine Edirne`ye avdet [] azmet, herkes fer- bl ile sde-hl ve
diledikleri mahallerde zevk [] saf ve huzr- evkt-gzr ve ehriyr- km-kr hazretleri
dahi dil-pesend-i tab- muhtr-blend-i iktidrlar olan ibu dr`n-nasru`s-saltana-i
kadmleri mahmiye-i Edirne`de karr ve sayd [] ikr ile gl-get-i det ve kh-sr
buyurup tab- humynlar min-bad stanbul81 tarafna meyl [] rabeti olmaduundan
n eyhulislm efendi, Vezriazam Amm-zde amelleriyle bent`n-naa sumn- ismet
olan duhtern- blend-ahterlerinden Aye Sultn Hazretlerini Kprl-zde Fazl Mustafa
Paa olu Numan Paa`ya ve Safiyye Sultn Hazretlerini sadr- sbk Maktl Kara Mustafa
Paa-zde Gen Ali Paa`ya Emine Sultn Hazretlerini Silahdr orlulu Ali Aa`ya
namzed ve akd-i nikh klnmak bbnda tertb-i velmeye azmet buyurulup ninlar
72

ve tafsl Y: -V
n -Y
74
evvel Y
75
zuhr idp VY: zuhra gelp
76
olan Y
77
sitne-i sadete Y
78
her vechile Y: -V
79
grmeziz Y
80
cidl Y: -V
81
sitne-i sadet Y
73

65

alnd. Ve her birine Dr`s-saltana-i Edirne`de birer beyt`z-ziff bnyd olunmaa r

olundu. Ve hatt sitne-i sadetdeki Saray- atk menendi bir saray- dil-g tarh ve
bnyd ve iinde olan Harem-i erf ve aayn- z`l-ihtirm ve hddm- sire bi`l-cmle
buna nakl olunmasna karr virilmein muktez-yi hlden f-m badeh Edirne`de meks
[] ikmete karr-dde olunmak hussu istidll olunduu stanbul hlsinin evvel esbb-
keder ve infilleri bu oldu.
hnet-i ulem
Sniyen cls- humynlarndan beru dokuz buuk sene bl-nin-i mesned-i
fetv olan Hoca Seyyid Feyzullah Efendi`nin zamn- devleti imtidd ve sid-i msid-i
ikbli gitdike istidd bulup, sadr- fetvya geld vakitde henz rtbe-i hrice ric
olmayan etb ve evldn nh-sle-i fetvsnda bi-hasebi`t-tark elli altm yllk menzil-i
ilmiyyeye isd itmein cmle-i evldndan merhm eyh Vani Mehemmed Efendi
kzndan hsl olmu Seyyid Fethullah Efendi, evvelen Yeniehir ve andan sadr- Anadolu
ve andan Rumili pyesiyle ch- vl-y nakbeti ihrz ve mansb- fetv babasndan sonra
kendye mevrs olmak zre pye-i fetv ile kat- rtbe-i imtiyz eyledi. Mekke-i
mkerreme erfeti ve Krm Hanl pyeleri kimesneye tevch olunmaduu gibi
eyhulislmlk pyesi kimesneye nin- l-n ile (285 a) virild mesbku`l-mesel
olmaduundan mad bir mansbn tevchi mutasarrfnn m-bad- mevtine ms[di]f ve
bir mft dururken olunun namzed istihlf klnduu mesm ve mhede olunmamdr.
Ve ikinci olu Seyyid Mustafa Efendi evvelen Selnik, badeh Mekke-i mkerreme ve
badeh sadr- Anadolu ve andan pye-i Rumili ve nc olu Ahmed Efendi mukaddem
zmir ve badeh Bursa kazlaryla nil-i merm ve sonra Anadolu ve Rumili sadr
pyeleriyle bekm oldu. Ve drdnc olu Seyyid brahim Efendi mukaddem Yeniehir
kazs ve badeh ehzde hocalyla mahsd- efzl- kurm ve badeh der-akab anlar
dahi sadr- Anadolu ve badeh Rm oldular. Ve henz hazz-ver olmu sinn-i ebb-
rebnetde82 her birinin manzme-i n ve itibr dahi ilve-i pye-i sadr- Rm ile mann
ve mersm olmular idi. Ve amm-zdesi ve bacana ve hn-i tedrsinde mlzim idesi
olup

bl-nin-i sadr- fetv oldukda Msla-i Sleymaniye mderrisi bulunan Seyyid

Dede Ahmed Efendi dahi evvel Galata, badeh iki sene stanbul kads ve der-akab
Rumili sadryla maksad- nil-i merm oldu. Ve Seyyid Mahmud Efendi`yi bir iki sene
in mlzemet ve devr-i tedrisden sonra Selanik ve Edirne ve andan stanbul kazlaryla
mtekiben bekm ve msla-i Sleymaniye mderrisiyken kifet-i fazl ve istidd ile
82

renetde Y

66

mft-i mm-ileyhe dmd olan Mirza-zde eyh Mehemmed Efendi dahi evvelen zmir
ve Edirne kazlar ve stanbul pyesiyle kat- rtbe-i ihtirm idp karben mevd- sadr-
Rm olan mrun ileyh Seyyid Mahmud Efendi yerine namzed ve kaz-y stanbul
olduu sem-i emsle mevsl olmuidi. Kez v kez medris ve mansb evld ve
etbna mahsr ve tasarruft- umr ve devlet yed-i istiklline maksr olup sitane-i
sadetde esr-i takz-yi erbb- dyn ve zviye-i hrmnda muztarr ve mahzn olan tark
erbbna kesret-i evld ve etb hasebiyle mansb- ilmiyyeden hisse-i gyib efz-yi
mmkin olmaduundan n re-zr- yesde gonca-i n-kfte-i emnleri pejmurde-i
tb- temmz- hrmn olup kse-i iktidrlar bah-i nn ve peyzden hl olan b-re
mevlnin her biri dokuz on ylda sedd-i ramak idecek bir mansba nil olamayup ezcmle Edirne ve Burusa ve Msr mazllerinin bi-hasebi`t-tark olacaklar Mekke-i
mkerreme kazs iken mansb- refa evld ve etba mahss ve maksr olduundan
n bild- selse mazlleri olan prn- tark bu denl azl ve meddden sonra, al-tarki`ttenzl skdar ve Eyb gibi mansb tevchiyle terzl olunup hussan kerr [] ferr urtlar
vazfe-i medrise mnhasr olmala tedrk-i kuvve-i yevmiyyeden zebn ve zahr-
ihtiyclar meksr- sadme-i dyn olan mderrisnin ml-i huly-yi refhiyyet ile mahrec
nmna matmah- enzr- intizrlar olan bir ka mansb behre-i ecnib olmala
bulunduklar medris vazfesi tekd ulfesine dnp pey-der-pey matlablar fevt ve
mahrec-i medris, mnhasr mansb- mevt olup, mevln-yi fetv-penhnin evld ve etb
ve rAda

83

ve ey, ekser mansb- ilmiyyeyi istb idp hussan ricl-i tarkin bi-

ummihim mdlerine bert- yes ve hrmn virldnden tennr- kneleri mstaid-i

fevern olman kz- fitne zuhruna em [] g olmular idi.
ptid-yi zuhr- guluvv-i fitne-i tife-i cebeciyn
Mh- Rebu`l-evvelin drdnc Sal gicesi ngehn stanbul`da cebeci tifesi
odalarnda cemiyyet ve beynlerinde meveret idp, "gzete on kst ulfemizi bitmez
yerlerden havle itmeleriyle bu kadar zamndan beru ulfe yz gremez olduk pdih-
cihn-mut84 hazretleri Edirne`de kime feryd [] fign85 idelim kimmakm nmna olan
sefh olan gercin uurmakdan eli demez, arz- hl itsek merhamet idp yzmze
bakmaz her birimizi tutdurup nefy ve zindanlarda bodurup helk idecei emr-i mukarrer"
deyp rey ve tedbrlerin bunun zerine karr virdiler ki;"ale`s-seher pr-silh cebehneye

83
84
85

rAda -Y
cihn-muta Y: -V
fign : -YV

67

kapanup ulfemiz86 dey glbank ekp duralm" didiler.Ve kendlere uymayan baz
odabalarn darb- edd iderek kapudan tara eylediklerinden sonra "mrr itmi on kst
ulfemiz yz kse ake ider, bi`t-temm virilmeyince cemiyyetimizi datmayalm"
dey ahd [] msk eylediler. lerinden bir orbac kendy tara atup kethudlarna varup
haber viricek itimd itmeyp dem gnderdi kaziyye malm olunca can bana srayup
cebecibaya varup haber virmekle bir ka kerre cebehneye demler irsl eyleyp, "geln
oullar bu iden fri olun, bi`t-temm ulfenizi tahsl ve teslm ideyim" didn asl87
sg itmeyp irtesi gn88 ale`s-sabh gzete mevciblerini taleb bahnesiyle b-muhb
ref- ryet-i fitne ve fesda z eyledikleri cebeciba tarafndan stanbul Kimmakm
Vezr Abdullah Paa`ya arz [u] ilm eylecek, cebecibay getrdp "mukaddem nin
bunlarn bu gne ahvl ve fitne ve fesdlarn bildirmedin" dey itb-miz ile mumele 89
eyledikde "haber ve ghm yok idi, bu gn duydum" dey inkr idp habs itmiiken baz
demleri "habs vakti deil, define tedrk grdk" dimeleriyle tlk ve tedbr ve tenbihleri
zre cebeciba kablinden vade-i msade-i ml ile ocak kethuds irsl olundu. te-i
kniyyelerini teskn in rd olunan nush [] pend sd-mend olmayup kat g-
kabllerine girmeyip merkez-i ekvet ve tuynda sbit-kadem olduklarndan mad
cebehne dernunda tahassun ve ictim ve dire-i cemyyetleri fi`l-hl kesb-i ittis
idp "mdemki on kst mevcibimiz 90 bi`t-temm ed olunmaya mndefi olmak
ihtimlimiz yokdur" dey name-i n-sz ekveti perde-i brn itmee baladlar. N-r
ol bglerin msade-i mbglerine mbderet ve bahi nmna yirmi kse ake dahi
ziyde inyet olunmak zre hccet-i vad ve iltizma hatem taahhd olunmuiken taleb-i
revib ve istit-yi mevcib-i mutlak mefsid-i melhzalarna bahne olman, istimlet
ve msade gsterildike daha ziyde arz- mumele-i bag ve udvn oldular. Bu mahalde
Segbanba Haim-zde Seyyid Murtaza Aa davet ve bu emrde meveret idp "Paa
olum elem zre olma varup telf-i kulb idp def iderim" didi. Ve be yz 91 kadar92
dalfes yenieri ile cebehneye varup "muradnz nedir" diyicek, yek-dil ancak93 bir azdan
"ancak kasdmz ulfedir" dimeleriyle kimmakm paaya ilm eyledi. Paa dahi Bb-
humynda mahfz kapucularn birka kse ulfe akesi bulunup "kusrun bugn tekml
ideriz" deyp gnderdi. Kabl itmiler ve ol dahi kimmakm paaya gelp haber virmi
86

ulfelerimiz Y
asl Y: -V
88
gn Y: -V
89
miz ile mumele Y: -V
90
mevciblerimiz Y
91
be Y
92
mikdr Y
93
ancak Y: -V
87

68

iken, ilerinden baz kz- fitneleri "ne durursuz sizin iiniz bunda kapanup durmakla
bitmez. Hemn At Meydanna varalm Yenieri Oca`ndan istinet taleb idelim"
dimeleriyle evvel aldklar kapucu ulfesini girye redd idp "biz bu sulha rz olmazz
er ile davmz var94 emir erin"95 diyerek ol gice dahi cebehnede yatdlar. Bu haber-i
pr-mell96 ehre mnteir olup halka bir vehm-i azm dp97 inklb zre oldular. Ve
irtesi ehr-enbih gn segbanba yenieri odalarna haber gnderip bin kadar msellah
yenieri getrp kimmakm paa kapusunda vki Terziler Krhnesi`ne doldurdu. Ve
cebehneyi varup muhsara ve ilerinden baz mfsidlerin ele getrp cezsn tertb
fikrinde fermna muntazr olduun cebeci tifesi iidp bayraklar aup, glbank ekp
cebehneden tara oldular. Ve dvn yoluyla Yenibaeye doru tevecch eylediler. Allh
ekber ehre bir galgale-i azme dp cmle dkknlar kapand. Ve tem-yi cnb
cesretlerine tezhm iden seyirci nmna baz erzil ve ehs dahi mtbaat ve hev-yi
nefs ile yanlarna dmekle ekserin dll ve halka-i cemiyyetlerine idhl idp, "mmet-i
Muhammed kimseye zarar [u] ziynmz yok, ancak erle davmz var 98 (285 b) bu99
Devlet-i Osmniyye 100 hyinlerin101 istemeziz, sizde102 bize mun olun" deyp feryd103
iderek yeni odalar p-ghnda vki Et Meydan Kapusuna vardklarnda mukaddem
Yenieri Meydan Kapusun bend itmiler idi. Kapu nnde feryd [u] fign 104 itmeleriyle
bu kadar105 halk- lem106 muvenet idp zor ile107 kapuyu adlar. Ve glbank ekerek
ieru girp liv-yi tuynlarn Odalar Kapusu nne nasb eylediler. Ve halk bunlarn bu
hareketlerin grp imdi bu derd-mendleri krarlar ancak dirken ahama karb ecere-i
siydetleri fakat berg-i sebz almet-i hudardan ibret olan otuz kadar 108 emr-i b-ar dahi
sancak- sil gibi bir bayrak aup bi`t-tavi`s-sff muzf- irzime-i ihtilf olup Meydn-
lahmde gelp mlhak- erzil oldular. Ve bunlardan bir mikdr emr ifrz ve birinin sarn
karup bir aa bana balayup glbank ekerek Sultan Mehemmed Cmii`ine doru
yryp, stanbul Kads Seyyid Mahmud Efendi`yi getrmee zim oldular. Ve Sultan
94

vardr Y
vzallah er Y
96
pr-mell Y: -V
97
zr olup Y
98
var VY: vardr
99
bu Y: -V
100
Osmniyye Y: -V
101
bir drl +Y: -V
102
sizler de Y
103
feryd VY: fign
104
fign Y: -V
105
bu kadar Y: -V
106
lem Y: -V
107
zor ile -Y
108
mikdr Y
95

69

Mehemmed`e varnca halk bunlara tebiyyet itmekle be on bin kadar dem cem olup
cmi-i mezkr suhteleri dahi bunlara mutbaat itmeleriyle ulem dahi tbi olmu sads
yi olunca, halk dahi ziyde cem olup grh- mekrh Meydn- lahme doldular. Ve
yenieri tifesi nevan tebiyyet zre olup, lkin segbanbann tenbhi havfndan odalarn
Meydn- lahme alan kapusun muhkem kapayup durdular. Ve hkkm- zbitnn rey ve
tedbrleri aham olcak halk dalup evlerine gitdikde bunlar yenieriye krdrr ve pern
itdiririz fikrinde oldular. Ve stanbul kads tarafna giden halk, kady hnesinde bulup
Meydn- lahme getrdiler. n bu haber Kimmakm Vezr Abdullah Paa semine vsl
olcak bu te-i szn-109 fitneyi teskn in Segbanba Haim-zde Seyyid Murtaza Aa
ile meveret iderek gyet rey ve tedbrleri buna mnteh oldu ki; bundan esbak bu makle
vuk bulan fitnelerde110 vkel-yi devletin slik olduklar nehc-i savb zre ulem
efendiler vesir ayn- devlet ve zbitn- memleketi Saray- cedd-i sultnye davet ve
cem ve yenieri ve bostanc ve baltac ve ac grhunu lt- harb ile techz ve ihzra
msraatdan sonra sancak- erfi karup umm ittifk [u] ittihd111 ile ol bed-hhn-
dn-i devlet zerine sell-i seyf, kahr [u] tedmr ve evilde olduu gibi sha-i emn []
emn levs-i ihtilllerinden tanzf ve tathr ideler. Lkin Sancak- erf Edirne`de pdih
hazretlerinin112 yannda olman, bostancbay gnderip Hazret-i Eyyb el-Ensr
aleyhi`r-rahmeti`l-br113 Trbesi`ndeki114 sanca getrdp yine bostancba zabtnda
olmasn tenbh eyledi. Ve der-akab ulem ve ayn- avm ve zbitn- askeri Saray-
humyna davet in s-be-s115 haberler ner ve irsl olunup, mdden olanlar akabince
icbete dmen-i dermiyn- msraat ve saray- pdihde halka-nin-i dire-i
cemiyyet oldular. Lkin mft-i mm-ileyhin dmd- evveli olup hlen stanbul116 kads
bulunan Seyyid Mahmud Efendi ile bacana kimmakm- mrun ileyh beyninde olan
huls- bd- hikmete huds-i vakadan bir hafta mukaddem arziyye-i ihtill olup minvl-i
merh zre Saray- mireye ictim in ner olunan haber, davete icbet emrinde
msraat iken temruz idp mizclarnda nevan inhirf olmak bahnesiyle takdm-i
mazeret insrf eyled mahalde erzil [] eky gelp kendy ahz ve Meydn- lahme
getrmler idi. n kimmakm paa vesir mctemi olan ulem ve ayn ol gice Saray-
mirede beyttet ve segbanba ihrk vuku havfyla kimmakm paadan izn alup Aa
109

szn -Y
fitne-i fesdlarda Y: fesd -V
111
ve ittihd Y: -V
112
hazretlerinin Y: -V
113
el-Ensr aleyhi`r-rahmeti`l-br Y: -V
114
trbe-i erfindeki Y: erf -V
115
davet in s-be-s -Y
116
sitne-i sadet Y
110

70

Kapusuna gitti. Ve irtesi mh- mezbrun altnc

Pen-enbih gn ale`s-seher 117 ocak

aalarn cem ve bi`l-cmle yenieri nefertyla Saray- humyna tevecch idp Bb-
humyna geldikde Saray Aas Arnavud Osman Aa bu denl yenieri tifesine bu gne
fetret ve ihtill vaktinde dern- saraya ruhsat- duhl gsterilr ise yed em-i tamlar
d olduu nesnelere itle-i dest-i trc eyleyeler havfndan kapular sedd itmein,
segbanba her end ilhh ve ikdm ve arz [u] niyz idegrd kufl- temenns kd
bulmayup hayern- ser-gerdn pgh- Bb- humynda zr [u] balaya nigern zre iken
mezbrlarn Saray- humyn tarafna azmetlerinden Meydn- lahmde olan meln-i
nekbetler118 habr ve gh olduklar gibi stanbul 119 kadsndan mrsele olup kimmakm
paay era120 davet fikriyle121 bir aa bana yapdrup ve cebeci bayraklarndan bir
bayrak hazele olup glbank ekerek ibtid Aa Kapusu`na hcm ve bb- mesddunu
bin-yi nmslar gibi berbd ve zindnnda ne kadar mahbs ve mescn var ise cmlesin
tlk ve halka-i ittifklarna zamm ve ilhk ile teksr-i sevd- fitne ve fesd eylediler. Ve
andan Dvn Yolu`yla kimmakm paa sarayna doru yryp, yolda "mmet-i
Muhammed`den122 olan era gelsn, yarn Cuma Namz yokdur, klnmaz" dey nid
iderek kimmakm paa kapusuna varup paay taleb eylediler. Etb dnk gn aham
zeri paa, Saray- humyna gitdi, bunda yokdur deyb firra baladlar. Ve bazlar dahi
hifen yeterakkub, kapular dvr idp hcm idenlere dern- saraydan "matlbunuz olan
paamz henz daha saraydan123 gelmedi nin bu gne b-edeblik idersiz" deyp vakti
deil iken c-be-c sret-i ten ve itb gstermeleriyle kl [] kl ve cidl ve giderek
harb-i ktle mbeddel oldu. Ez-kaz

tfeng-endzn- saraydan birinin kurunu bir

cebeciye isbet ve helk itmein bu mdde dahi ziyde iddet ve hiddetlerine bis
bd124 olup, her biri125 te-i diye-i intikm ile knn- gayret-i chiliyyeye sz ve tb ve
sevd-yi feth-i tb ile emr-i ekvetlerine gerei gibi b [] tb virdiler. Ve ieru girp
sarayn zr [] bl ve esfel ve alsndan ne126 buldular ise gret eyleyp ellerine giren
fhir semmr krkleri rze rze idp beynlerinde iktism ve nisb- fesd gerei gibi
itmm itdiler. Ve muhzr aa habsinde dahi dav-yi katl ve kss ile dest-i y md-i
117

sabh Y
nekbetler Y: -V
119
sitne-i sadet Y
120
er-i erfe Y: erf -V
121
fikr-i fsidiyle Y: fsid -V
122
Muhammed ve snnet cemaatinden Y: ve snnet cemaati -V
123
saraydan Y: -V
124
bd Y: -V
125
birilerine Y
126
neye mteallik ey-yi nefse Y
118

71

hals olan bir alay ktil ve mfsidleri zd ile taltf ve mukbelesinde anlara dahi emr-i
ekvetde kendlere mtbaat teklf eylediler. Ve andan Saray- humyn cnibine revn
olup dellet-i127 bedreka-i kaz ve kader mukaddem Saray- humyna girecek ocak
aalaryla Segbanba Murtaza Aa`ya rastgele ddler. Yenieri tifesi kendlerinin
Saray- humyna duhlden memn ve matrd olmalar glerine gelp mazallh
vifklar ikka mbeddel olur ise bu hakret senin yznden zuhr eyledi dey be-herhl128 iptid fed-yi emr-i intikmlar olacak benim dey

b-re Murtaz Aa tel-

merk ile hazn-dde berke dnp hayret zre iken kendlerin ahz [] giriftr itmeklie
zerlerine hcm idp sir ehsn cnb-i gadr ve sitzlerin grdkde bm-i cn ile
dmen-i girbnn bulamayup bi`z-zarr tahls-i nefs diyesiyle terk-i metnet ve vakr ve
Ayasofya Cmi-i erfi yannda Dvn Yoluna doru firr ve erzil [] eky dahi
ardndan revn, prliinden n svr olduu dbbeyi tel ve helkdan bir hoca
kullanmak hussunda ciz ve zebn ve Tavukpazar kurbnde at srp mnend-i sye-i
ser-nign olup pene-i husam-yi cna giriftr ve Meydn- lahme azmet-i emrinde bkarr ve stanbul Efendisi yanna getrp129 "yine aamzsn" deyp segbanbala kabl
eylediler.
ehdet-i Segbanba Murtaza Aa
Ve ol tife-i ekvet-penin mecmu bir yere gelp "elbette odalar kapusun a ve
aa bayran ve yenieri karndalarmz orta adrlaryla tara kar" dey b-re
Segbanba Seyyid Murtaza Aa zerine sell-i seyf cevb virp130 ibrm eylediklerinde
"aa bayra bunda yokdur" deyp bir ukadr gnderip kapuyu adrd. "Ve orta bayraklar
dahi imdi gelr" cevb virp "nin eb [] rz sye-i inyetinde sde-hl olup heme
mstarak- inm [] ihsn olduunuz veliyy`n-nim- enm olan pdih- slm
zerine ref-i liv-y kfrn131 idp, tavr- edebden hric-i mumele-i bagye tasadd
idersiz. ehriyrn- selef zamanlarnda hod bu makle irtikb- iset ve hynet idenlerin
encm- mcer-yi hlleri neye mncer olduu malm ve mehd, belki bir ikisi sizin ve
bizim zamanlarmzda dahi mehd ve manzr ve meydn- muhabbetde ne balar
yuvaland. (286 a) be-her-hl bu nevbet dahi grlen etvrnzda taannd ve srr
iderseniz kat ok nfs telef ve sizin dahi netce-i hliniz nm-dr- ahvl-i selef olsa
gerekdir. Eer bu sevd-yi hm-i vehmet-encmdan dest-ke-i pemn olup yine
127

devlet Y
be-her-hl -Y
129
getrp -Y
130
cevb virp Y: -V
131
kfrn VY: kfr`n-nime
128

72

meslek-i itate slk ile cemiyyetinizi tefrk iderseniz cerde-i ekvetinize kalem-i
maz-m-maz-yi afv ekdirmeye mtekeffilim. Siz ne dersiz yoldalar, makl []
mnsib132 olan bu deilmidir" dey yenieri odabalarna ve hzr olan neferta itat ve
nush- pende z eyledikde asl birinden cmb-i itat ve tasdk grlmediinden
mad lisn- hl-i iret133 ile "nin bu pr-i bed-tedbrin134 gft-i gy- itirzna
zebn- emr ile cevb- kat virb kat- ser-rite-i kl [] kl itmezsiz 135 b-huss ki,
husl-i emn bu ahs- tend-i gftrn meccel mver-y zinde-gnsidir" dey teyd-i
alel-gllde136 zerre kadar137 kusr itmediler ol mahalde yenieriden bir hin cebeci
tifesine "yenierinin tara kdun istermisiz" didi. "steriz" diyicek "mdem ki,
segbanba sa olub aramzdan kalkmadka husl-i merma vsl olamazsz" did gibi
hemn b-renin zerine yer yer havle-i seyf-i gadr- hayf klub ibtid cebeci tifesinden
biri ki, mukaddem aa-y mezbr- mezkru bir edn crm in drt yz denek urup
Boazkesen Kalas`na srm ve henz geleli birka gn olmuidi. Yedinde olan
tabancaly138 karnna skup biri dahi bana bir kl urup ve biri dahi kulaktan kulaa
boazlayup bu minvl zre cme-i haytn girbn sabr- k gibi k ve ol baba-y lemi
alayi-i taallukt- dnyeviyyeden pr [] pk eylediler ve hemn ol sat yenieri
bayraklar kup Meydn- lahmde nasb ve cebecilere mun ve yek-dil ve yek-cihet oldular
ve b-re segbanbann vakt-i ehdette yannda bulunan stanbul Kads Seyyid Mahmud
Efendi139 dehet-i havf [] hayetten az kald ki, zehresi k ve emr-i ehdet hussunda
aa-y mrun-ileyhe heminn- helk olayazd. Derd-mendin henz icr-y akl ve uru
yerine gelmeden ol tifeyi b-rahm- bezm ibu ur ve azmet itdimz hussun sret-i
htm bulmamas ulem ve mevl-i sire140 bizim ile mean bulunup umrumuzda
takviyyet ve muvenet ve ittihdlarna mevkf olman ibu mahalle davetleri bbnda
ekd ve edd mrseleler tahrr ile ve iinde yle yaz byle yaz dey imlya gelmez ve
turk- urfa smaz savt ve sagr teklf idp bzce-i gft-i glar yazc oyunundan nmdr oldu. Ol dahi n-r msade idp ulem efendilerin Meydn- lahme gelmeleri in
mekked mrseleler tahrr ve icbet itmeyenlerin hneleri baslup mevcd bulunan

132

ve mnsib Y: -V
iret -Y
134
tedbrlik Y
135
itmezseniz Y
136
dallde Y
137
mikdr Y
138
tabancay Y
139
Efendi`nin Y
140
ulem ve mevl-i sire VY: mevl-i sire ve ulem
133

73

mllar141 yamaya bayraklar tayn olunup sret-i anfe ile ihzr olunacaklar emr-i142
mukarrerdir dey tahzr eyledi.
Ner-i mrseleh-y davet
Blda tafsl ve beyn olduu zre rze-i cemyyet erbb- fitneyi pern itmek
diyesiyle Saray- humyna cem olan kimmakm paa ve sandd-i ulem
segbanbann dest-i ekydan ser-i b-nevsna dokunan senk-i felketi g idp teskn-i
fitneye masrf olan rey ve tedbrlerin netce-pezr olmayup grh- ekynn cemiyyet-i
mekr [] fesdlarn salbet ve izdiyd kesb iderek meydn- atvv ve nfrda nefrezen-i
nahvet ve gurr olmaa baladlar. Hemn erkn- devletin ictimlar tefrika-pezr olmaa
yz tutup cmleden evvel kimmakm paa huzzr- meclise htb idp "badel-yevm bu
tfn- fitnenin hsn-i tedbr ile def ve teskni meml olmak ber-tarf oldu. Mukadder
byle imi imden gir mnsib olan biraz zamn ke-i uzlet ve inzivya ekilp bu
vhiye-i uzmnn min-tarafillh indifna muntazr olmaktr" diyerek ser-necb ihtif olup
Rikb- humyna143 arz- mcer-yi hl eyledi. mme-i silk-i nizm olan fkdnyla
bklerinin dah subha-i cemiyyetleri pern olup ekseri evlerine gidp ihtif eylediler.
Lkin yine tekrr her birine mrseleler varmala kazya rz deyp niceleri dahi hmet-i
kbet-i emr-i tasavvur ider itmez tavan ev144 kerhen mcemmi-i erbb- tuyn olan
Meydn- lahme azmet eylediler. Ve irtesi mh- mezbrun yedinci Cuma gn

ales-

seher mescid-i drr ittihz ittikleri Orta Cami hazresinde fere-i hasr kl [] kl olunup
mrseleler ile davet ve ihzr olunan mevl ve mderris efendiler fevc fevc ol tfn-
fitneye karup hussan taleb-i ilm bahnesiyle tatl-i medris iden suhtelerden sancak-
erf kacak dey cem olan etrk-i b idrk beynlerinde husmeti kaldrp ol tife-i fitnecy ile bartlar ve ol cmi-i muall-kubb minel-bb ilel-mihrb halk- lem ile
mlen-ml olup ulem efendilerin silhr-i meydna r olanlar ve ummen mazl ve
mansb ve145 ocak aalarnn fursat- gft-i g bulanlar ve sir sgr ve kibr- askir ve
ecnd gibi izdd- iktiz-y kaz ve kader-birle birbirleriyle muvfakat ve ittihd eylediler.
Mbhase-i terk-i salt- Cuma nire-i fitne ve ihtill tamm-mertebe itigl bulup baz
ahvl mzkeresi146 esnsnda iken bugn yevm-i Cuma olmala Ayasofya hatbiyle Sultan
Mehemmed mezzinleri cemiyyete gelp Cuma Namazn klalm m dey147 sul
141

ml ve eyalar Y: ve ey -V
emr Y: -V
143
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
144
ve Y
145
ve Y: -V
146
mzkereleri Y
147
dey Y: -V
142

74

idicek, stanbul`dan mazl Ataullah Efendi cmleden mukaddem "ya nin klmazz"
diyicek halka bir galgale dp meyihden biri dahi, "efendi byle gnde Cuma klnmasa
ne beis var" didikde ulemann bazs eyhe "bu sana der kelm deildir" dey itb
eyledikde suhtelerden biri Ataullah Efendi`yi urmak kasdyla zerine yrdkde,
odabalar men [] def eyledi ve Rumili sadrndan munfasl Bamak-zde Seyyid Ali
Efendi "evvel salt- cumann urt- shhat- vcbundan biri dahi adl-i imm yani ki
adlet-i pdih- enm olup ev imm- vakt olan halfe-i zamnn hlen zerine ref-i
liv-i hurc olunduu hmye-i nms- adletde kusrlar davsna mebn iken Cuma
nice sahh olur" dedi ve sir mihrb- ictihda geen ch- amk tebiyyet ve ihtilfa
dmeleriyle cevb- b-savb virmek kaydnda olan mutedillerin hcm- husmet ile
balarna dler. Bilhare ur ve mberet eyledikleri emr Mn148 bir srete ifr
oluncaya dein Namz- Cuma yasa olmak zre terk-i salta karr virdiler ve ol gn kul
kethdlndan mazl alk Ahmed Aa ki, yenieri aal sevdsnda olup lkin
Segbanba Murtaza Aa prlik ve eskilik hasebiyle yenieri aalndan kendye mezhim
olmak htrasyla def ve
giydirilmesine sebeb-i

dadaa-i rekbet in b-reye hlat-i glgn- ehdet

illet-i149 mstakil olup davet intizryla bir cy- malmda

zumunca sret-i ihtifda olmu idi. Talmi zre rakb-i ch add itd b-re Murtaza
Aa`nn mjde-i idmyla gelenlere akeler inm idp meydna geldi. Aalk teklf
olundukda vaz- thmet in imdilik segbanbalk ile kanat sretin gsterp ve bir
rivyet kendyi cebren getirdp segbanba ittirdi. "Ortal bir ho zabt [u] rabt eyle
didiklerinde segbanbal kabl etmem ancak veklet ideyim" dedi. Garbet bunda ki,
yevm-i mezbrda Sultan Mehemmed ve Sultan Ahmed ve Sleymaniye ve Ayasofya
suhteleri Ayasofya mimberinin bayran alup ekiyya tebiyyet ve cemiyyete gelp dhil
olmular idi. Hl ki imretleri iler kazyyede medhalleri yoiken bu mertebe taakkub-i
dmen-i dermiyn olduklar taaccbdr.
Nasb- mehat-i slmiyye Bamak-zde Seyyid Ali Efendi ve Rumili Kadaskeri
Tevfik-zade Mehemmed Efendi ve Anadolu Kadaskeri Deli Yahya Efendi ve
Nakbu`l-eraf Seyfi-zde Seyyid brahim Efendi

TbA| Tm awa Tyba hulysyla teselliyet-yb olmak in her frka

kend emsl ve akrnn ol kr- bed-hencrda maan bulunmalar kaydna dmekle tife-i
148

Mn -Y

149

illet Y: -V

75

ulem dahi yevm-i mezbrda sbk iki defa Rumili kadasker[i] olan Bamak-zde
Seyyid Ali Efendi`nin davetleri arzusunda olmalaryla hh [] n-hh meydna davet ve
klfet-i icbet ile tasd idp zt- iffet-nisblarna bil-girn mesned-i fetvy cilve-gh
eylediler. Ol dahi halkn hcmu havfndan bi`z-zarre kabl itmekle skit oldular. Ve yine
yevm-i mezbrda sbk stanbul kads olup tasarruf- umr- eriyyede anet thmetiyle
mddet-i nksadan mazl ve on seneye (286 b) karb gen azl ve hamlde mahzl olan
Tevfk-zde Mehemmed Efendi`nin yolu sadr- Anadolu iken resm-i rh knn- tarka
mugyir, himmet-i erbb- fitne ve ekvet ile mesned-i sadret-i rma hcm eyledi ve
asr- saltanat- brahim Hn`de mensb- ref ihrz iderek eyhlislmlk sadr- alsyla
ikrm olunmu iken hakk- ferm nn [] nemek-i saltanat olup halleri hussunda
ztnda olan eset muktezs bezl-i makdr itd be-tarku`t-tevtr mars ve mehd
olan Abdurrahim Efendi`nin oullarnn cesr ve celdi olup asr- hlfet-i Mehemmed
Hn- rbide sir150 mertib-i celleden mad sadr- Anadolu`yu ihrz ile karn-i iltift
ve izz itmein hallerin dmen-i dermiyn- ihtimn olan Mehemmed Efendi`nin
ferzend-i eddi olup ibu zuhr iden fitne-i ngihnde sliset`l-esn olan stanbul`dan
mazl Deli Yahya Efendi dahi sadr- Anadolu`ya hull eyledi ve am- erfden mazl
Seyfi-zde Seyyid brahim Efendi nakb`l-erf oldu.

150

sir Y: -V

76

Nasb- kimmakm- Ahmed Paa

77

ehirde hkim`l-ezmenden olmala mtekidnden olmala151 Shrabl Vezr

Ahmed Paa ki, sadr- sbk Amm-zde Hseyin Paa`nn dmd ve serp zamn-
sadretlerinde nianclk hizmetiyle devletin melz- efrd olup Gksu Hisar kurbnde
yalsnda ser-necb-i haml zre idi. Ol gn sandal gnderilp meydn- fitneye davet ve
ittifk ve ittihd-152 ns ile kimmakmlk mesnedine icls klnd. Yine yevm-i mezbrda
fitne-i Meydn- lahme feryd [u] fign153 iderek birka bostanc gelp "mmet-i
Muhammed olan karndalar, bostancbamz Mehemmed Aa bae kapularn kapayp
bizi tara salvirmez, bazmz krup helk ideyor ve eskilerimiz bil-cmle msellahdr.
Bizde kuvvet ve kudret yok. Bize medet ve inyet idin, gelp size kavualm" dimeleriyle
mrsele tahrr bostancbayla bostanclar era davet ve154 varup getrmee bir bayrak
cebeci tayn [] irsl ve eer gelmezler ise cebren getrmelerin tenbh [] tekd 155
eylediler. Meydn- lahmdan kup Dvn Yoluyla Demrkapu`ya doru giderken p []
peslerine ol kadar dem uydu ki, vasfa gelmez. Otuz binden ziyde 156 idi, Demrkapu`ya
varup dmeye baladlar. eriden bir sad izhr itmeyicek balta ve bak157 aurdular ve
altna kskler sokup amaa z eylediklerinde n bostancba mukaddem ibu ref-i
liv-yi bag ve tuyn idenlerin dest-i ekvetlerine giren sancak- sil-i diref-i krbn
terfflarn bulduu mesm oldukda havf- ihtils- ns ile bi-emr-i kimmakm mehed-i
mukaddes Eb Eyyb-i Ensr`de olan alem-i mbrek-i alup Hasbae`de hfz ve nihn
itmiidi. Eky-y hazele haber aldklar158 gibi taleb-i alem-i merkm ile Hasbae`ye
hcm eylediler. Eere vaka zuhrundan ber bb- bae mesdd olmala ierye
giremediler. Lkin mukaddem kimmakm paa ve Aa Kapusu`nda olduu gibi zor-
bz-y ekvetlerine bb- baenin fethinde ciz olmadklarndan gayr rz ile alduu
sretde hedm-i bb- nms olunacak vaz- n-sz belki gzleri grd nesneyi gret
idecekleri aa-y mrun-ileyh indinde karr-dde olman muhlefetden ictinb ve
meslleri zre bil-tevakkuf feth-i bb eyledi. er girdiklerinden ol adem-i erfi taleb
ve tahsl ve "daha nistersiz yoldalar" diyicek mrseleyi gsterp "nefertnla seni era
ve meydn- aka davet ideriz" dimeleriyle "sem ve tav" dey bin kadar bostancyla
Hasbae`den kup liv-i mezkr nlerince ve daha gir ref ve daha gir msellah
bostanc bu tark ile sha-i ittihdlarna varup nasb- liv-yi inkyd eylediler ve Meydn-
151

olmala -Y
ve ittihd : -YV
153
fign Y: -V
154
idp Y
155
tekd Y: -V
156
mtecviz Y
157
ve bak Y: -V
158
gh olduklar Y
152

78

lahmde olan bayraklar dahi karu istikbllerine varmlar idi. Ol mahalde halk
bostancbay kte-i emr murd159 itmiiken tife-i bostancyn "aa, sizden her
vechile honduz" dimeleriyle katlden hals olup Orta Cmie getrdler.
Zuhr- zorba Karaka Mustafa ve Emr mm ve Dorucan Ahmed
Bu fitne-i uzmnn tertb-i esbb- intizmnda kr-ferm-y dr, bi-hkm-i

Lufy Amo Lisy U ibtid-yi hudsnden ber sret-i msade ve suhlet

160

gstermein tmr siphlerinden Karaka Mustafa nm bir ahs- mehl-i n-km

eyhlislm efendinin telhscisi Belenli Mehemmed Aa irdesiyle dest-i tasarrufundan
nez olunan tmrn tahsil161 sevdsyla kabl-i fetretde Edirneye varup telhsciye tazallm
ve istirhm itdikde gadaba gelp meclisinden tard ve bad ve kapuya haber gnderp
dvna kdka dahi zecr ve tehdd itdirip n-r hib ve hsir hzn-i inkisr ile vilyetine
eyb olman skdar`da tedrk-i rh- maslahata der-gr iken zuhr- fitneden haberdr
oldukda "y gerei gibi istihkm bulur mu ola" dey intizr ile ke-gr-i intikm olmu
idi. te-i fitnenin itigl bulduun grcek yevm-i mezbrda inn- azmeti meydn-
bag-i udvna dndrp bi`l-cmle red ve kabl yedinde olman cihn- pehlivn sandel-i
ekvet oldu ve yine bugn huds-i fitne ve rdan ber meydn- teanndde tarafa
ahslar zuhr idp cmleden biri Uzunaru banda vk Cami-i brahim Paa-i atkde
kayym olan Ladikli Deli Emir Mustafa nm bir mehl enbn- fitne n-gh

Baba

Nakkud gibi zr-i perde-i ekvetden uhd idedd ve mnend-i yecc bulduu yere
nfz ve velc iderek Orta Camide il-i kandl-i fesdt in cem olan grh- sdta
karup harf bilmeyen ebter-i n-gn sadr- meclisde emr-i kelm ve redd-i kabl oldu ve
yenieri nefert zmresinden olup Bykekmece`de skin Dorucan Ahmed nm aknin
emr-i fitne ve fesda olan istidd hasebiyle bizim gibi esfilin teayyn bulmasna "bu
kadar fursat olmaz" dey res-y erbb- tuyna mlhak oldu ve yine bugn de cem
olan halk "biz162 Allahn163 emrine rzyuz emir erin" diyerek feryd [] fign iderek
Orta Camide mctemi olan sagr ve kebr ulem huzruna vardklarnda anlar dahi
"nedir matlbunuz" diyicek "evvel nizm- leme halel viren mfti efendi didikleri herif164
ile oullarn165 istemeziz ve pdihmz hazretleri tahtna166 gelp adl [] dd idp zulm
159

murdlar Y
Kurn- kerm, Enbiy Sresi, 23. yet, "O, yaptndan mesul olmaz. Onlar ise mesuldurlar".
161
Tahsil V: mehl-i n-km Y
162
bizler Y
163
Hakk telnn Y
164
didikleri herif Y: -V
165
vel bir drl +Y: -V
166
taht- l-bahtlarna Y: l bahtlar -V
160

79

[] teaddyi def [] ref167 ve beyt`l-ml-i mslimni zabt ve itlf idenlerin hakkndan

gelsn. te szmz budur,168 ersi ise sylen" didiler. Ulem efendiler169 dahi "erdir,
cevbnza gre arz yazalm ve cmle ulem ve meyih ve aavt mhrleyp pdih-
lem-penh170 hazretlerine gnderelim. Taraf- llerinden ne gne haber zuhr ider
grelim" dimeleriyle bu tedbre rz oldular ve cmlenin azndan "ancak pdihmz
hazretlerinin stanbul`a terflerin ric v niyz 171 ideriz" sz tahrr olunduu erzil ve
ekynn mlmlar olucak "hayr, hayr byle arz istemezz. Bizim murdmz 172 zre
yazn" deyp evvel tahrr olunan arz pre pre eylediler ve bu minvl-i muharrer 173 zre
tahrr itdirdiler ki mfti efendi ve oullar ve tevbii mahbsen bu cnibe gnderilp ve
pdih174 hazretleri dahi be gne dein bu cnibe gelp mctemi olan bdullhn
hizmetlerin gre ve eer gelmez ise de175 kenddeki emneti bu tarafa gndere vesselm.
Ulem ve sir ayn dahi176 bu szde havfa dp firr sadedinde olduklarn erzil ve
eky hiss ve idrk177 itmeleriyle bi`l-ittifk "bunlar Orta Camide olmaz, hemn tara
adrlarmza karup habs idelim" deyp sgr ve kibr mevcd ulemy Orta Camiden
kaldrup kend adrlarna nakl ve etrfn muhkem ihta idp bellerinde seyfleri, ellerinde
tfengleri ve hevnn harretiyle bir mertebe siklet virdiler ki, vasf olunmaz ve nz []
nm ile perve[r]de olmu efendiler mtehayyir ve ser-gerdn olup bir alay- muhtelif
tife-i etrkin zr-i destlerinde zr [] zebn szleri dinlenmez 178 her biri bir gne arz ister
bu hl-i pr-mell179 zre ahama karb mahalle dein hor ve hakr kemekede oldular.
Merihden bazlar180 mecnn-i slh- zt`l-beyn in araya ( 287 a ) girp gh te gh
beruye varup geldi. Aham olmala mahzar irteye kodular. Ve yenieri tifesi ikrmen
ulem ve meyih efendileri odalarna davet

ve ikier ikier alup getrmekle tara

meydanda kalan hazele inklb zre181 iken ilerinden bir mnfk "bu gne yenieri
tifesi ulemy sizden ayrup odalarna getrmekden kasdlar bi`l-cmle sell-i seyf idp
sizi kracaklardr" szn yi itmekle bu haber-i muvahhiden beynlerine bir havf ve
167

ref Y: -V
bu kadardr Y
169
efendiler Y: -V
170
lem-penh : -YV
171
v niyz Y: -V
172
ancak bu minvl +Y: -V
173
muharrer Y: -V
174
pdih VY: pdihmz
175
de Y: -V
176
dahi Y: -V
177
ve idrk Y: -V
178
anlanmaz Y
179
pr-mell Y: -V
180
baz Y
181
zreler Y
168

80

ihtill dp havf-nk olanlar firr ve cesr olanlar let-i harbe yapup ve kimi dahi
Meydn- lahmdeki bostan parmaklklarn ikier er krup yenieri stne hcm
itmeleriyle, anlar dahi "ydszlk itmen" deyp gavgaya r idicek ukals araya girp
"bu mnfk szdr bir drl182 itimd itmen, ulem efendiler bundadr" dimeleriyle
kalbleri mutman olup skt eylediler. Ve bu183 tevcht ve zuhrt bi`l-cmle bu gn
sret-i ihtitm bulup cmlenin izniyle bostancba Saray- humynun hfz [u] hrsetin
yalnz kend Hasbae`ye gidp gndzlerde Meydn- lahmde meks [] ikmet ve184
gicelerde Bae-i hssaya varup muhfazaya tenbh [] tekd 185 olundu. Ve Kimmakm
Ahmed Paa dahi dvan mhimmt tedrkn Sleymaniye kurbnde hnesine gitmee
mezn oldu. Ve irtesi enbih gn ki; mh- mezbrun sekizidir, bi`l-cmle ulem ve
res-yi asker Orta Cmie gelp bu emrin suhlet ile define say-i bel ve meveret
idp dire-i fesdlar temm- cemiyyet ve nizm buldukdan sonra murdlarna karb
mahzar yazdlar.
Sret-i mahzar186
Mfti Seyyid Feyzullah Efendi ve byk olu Nakb`l-erf Seyyid Fethullah
Efendi ve ikinci olu Sadr- Anadolu Seyyid Mustafa Efendi ve bacana Sadr- Rm
Seyyid Dede Ahmed Efendi mansblarndan azl olunup ve kendler ile baz davmz
olmala cmlesin taraf- sitne`ye187 irsl ve evketl mehbetl 188 pdihmzn dahi
cilen taht-gh- stanbul`a hareket ve intikl buyurmalar rec v niyz olunur.Bu
mddelarmz kablne msade-i aliyyeleri erzn buyurulur ise ne gzel ve ill
Dr`s-saltanat- Edirne`ye doru ale`l-ittifk r-be-rh olacamzda kata ekk ve itibh
buyurulmaya dey byle bir mahzar tertb ve tahrr olunmasn makl [] mnsib
grmeleriyle ihzr- edevt- kalem ve devt eylediler. Bade`t-terkm zmre-i merihden
Tac-zde Abdullah Efendi Meydn- lahmde vki Dr- mansr gibi let-i fitne ve r
olan ecere-i habseye sud ve zikri mrr iden mahzar cmlenin mahzarnda krat ve
mazmn- enat-mehnunu cmleye iat idp "cmle189 ayn ve erf bunu makl
[] mnsib190 grdler siz ne dirsiz" dey bir alay zemn ve sumn bilmez hayvna
teklf-i m-l-yutak fehm ve izn itdikde meli ne idnden haberdr olmadn
182

buna bir drl : bir drl Y: -V

bu Y: -V
184
ikmet ve Y: -V
185
tekd Y: -V
186
Sret-i mahzar -Y
187
sitne-i sadete Y: sadet -V
188
mehbetl Y: -V
189
cmle -Y
190
ve mnsib Y: -V
183

81

mechlleri olan emri bir azdan istihsn eylediler. Badeh zlik bi`l-cmle ulem ve
meyih ve ocak aalar vesir kavmden her biri zeyl-i mahzar imz ve esmlerin
cerdesine sebt ve kayda tahrk-i dest-i rz itdiler. Ve taraf- saltanat- aliyyeye slin
Edirne tarafna sefer irslinden lbd olmala zmre-i mevlden Msr`dan mazl Trk
Hasan Efendi ve Filibe`den mazl Galat aban Efendi ve Sultan Selim Vizi sa Efendi
ve ehzde Vizi sa-zde mer Efendi ve mezkr Tac-zde Abdullah Efendi ve
yenieri ve siph [u] silahdr ve cebeci ve topcu vesir sunf- mtenevvia-i askeriyyeden
ve erbb- href ve skadan ikier nefer kimesneleri namzed-i hidmet-i sefret ve cmlenin
muhtar olup harc- rhlar in halfe ksesinden akeler bezl ve tenvr ve bade`l-asr
mahzar ile maan Edirne tarafna tesyr ve irsl191 olundu. Bundan sonra birka giceden
beru yenieri odalarnda meks ve beyttet eyleyen ulem efendiler rislet192 ile Rikb-
humyn cnibine giden eli efendilerin avdetlerine dein py-i fergati birka gn dmeni istirhete ekmek zre mezn olup evlerinde kbet-i emri fikr-i mlhza ile b-h ve
"ey cnib-i saltanatdan ne mumele sudr ider" dey em [] g oldular ve dkknlar
kapandkda ehl-i sk tifesi hl kalup be-her-hl meydne 193 ictim ideceklerin tasavvur
ile pazar- bey ve irnn kd bis-i revc- sk- fesd olma in kassb ve habbz ve
bakkl ve dkknlarndan ve hammdan mad ummen sr dkknlar kapanmak ve
avret ve olan tara kmamak zre muhkem tenbh olunup itmm- muslaha dein
mezkr esnf- selseden mad dkkn aanlarn met gret [] yama olunur dey
mrseleler194 tahrr ve nid itdirildi. Fi`l-vk mme-i ehl-i sk mumele-i bey ve
irdan el ekp tet-i kl [] kle der-kr ve her biri hce-i fesd- bender-gh- rzgr
olup erbb- hrefden her snf kethdlar ve bayraklar ve hayme-i har-ghlarn getrp
Meydn- lahme nasb eylediler ve azm ordu bazr kurulup ve her eyi fervn bulunup ve
evkt- hamse cemat-i kesre ile klnup her gice sre-i Feth okunup195 bu iin suhletle
define du v niyz ve tazarru olunurdu. Bu ahvl bir trihde mesm ve mhede
olunmam idi.
Bery- meveret-i ek[y] ve nakl-i Yenibae
Tafsl ve etnbyla rehvr- kaleme itb olunan keyfiyet zre tecemmu ve
tehazzb eyleyen tavif-i mtenevviann yevmen ve196 fe-yevmen cemyyetleri efzn ve
Meydn- lahme gencyi mertebesinden brn olman meydna nisbetle vsat diresini
191

ve irsl Y: -V
irsl Y
193
meydn- rya Y: r -V
194
mrsele Y
195
krat olunup Y
196
ve -Y
192

82

d-endn olan Yenibae ayrna nakl-i hym- meverete 197 nizm virdiler ve198 bu
bahne ile ahd [] msk ahkmna dahi kem-yenba istihkm virmek 199 zre zumlarnca
kbet-bnlik sevdsna dp sandd-i kavm bu gne bast- kelm itdiler ki, "hlen
bizimle ittihd ve ittilf zre olan dilrn- meydn lf [] gzfn ekseri bu emr-i azmin
zmnnda mtasavver ve maznn olan havf ve hatar- gn-gn- sret-nmn oldukda
be-her-hl b-tkat getrmeyp semt-i selmeti`l-grr mimm l-ytaka girzn yhud
bida-i200 tamalar kadar ganmete zafer bulduklar sat perkende ve pern olacaklar
mahall-i itibh deildir. Mye-i kerr [] ferr-i tahammlleri ve nm ve nlar mazbt ve
malm olmamala ke-i ihtifya ekilp dadaa-i muhazeden sde olurlar lkin
bizim gibi alyif-i ml ve cn- girn-br olanlar ne mahall-i karrdan bir hatve-gzr ve ne
hengm- havf- hatardan bir tarafa firr idebilr. Sonra her birimiz giriftr- engl-i nigl
olup tertb-i cezya mbir olan vkel-y devletin dest-i intikmlarnda ahvlimiz neye
mncer olaca malmdur. Lkin re nedir? nk dest-i ikdmnzdan kimesnenin
girbn- ihtirz kurtulmayup hh [] n-hh kemend-i mtbaatinize giriftr olmudur.
Bade`l-yevm lzme-i ihtiyt oldur ki hall ve akd-i umrdan dest-i taarruzunuzu keff idp
hsn-i tedbr bizim uhde-i iltizmmza ve tedrk-i esbb- azm ve sefer sizin dest-i
intikmnza mahss olmala knn- devlet zre kendlere mensb tevch olunan ricl
emirlerinde istikll zre muktez-y vakt-i hle gre tertb-i ahvl iderek bu maslahatn
ehven-i errin olan sret zre vcd bulmasna bezl ve ihtimm ideler. Sniyen bu emr-i
hatar-nka cesret eyleyen ehl-i ek ve ikk dern u brunda birbirleriyle meveddet-i
ittifk zre olup birbirlerinin synet-i nefs ve mln zmn [] zamn- kifyete almak
kidesin zabt ve itnb- ahd msk, evtd- eymn ve ahlfa rabt eyleyeler. Tki
mbeynimizde olan saf-y musft bade`l-yevm halel-pezr olmayup rbta-i ittihdmza
bir ferd201 ve202 rahne-i infisn virmee kdir olmaya" dey bast- kelm itdiklerinde "ol
vechile b-ur res-y kavmin bu makle szlerden murd- maksdlar dest-i esfil ile
i grp bahne ile matah- nazar arzularun tahsl in olduunu fehm itmediklerinden n
zim olduumuz hussun huslne glib vesle bu tedbr dil-pezr olmak gerek dey bir
azdan kabl ve tasdka gz idp fi`l-hakka yine mnsib olan sizden bezl-i himmet ve
bizden hidmet-i mutbaatdr" diyerek sbit-kadem-i meydn- ahd [] peymn olacaklarn
197

meveret Y
ve -
199
virmek V:ve virilmek : virilmek Y
200
bida-i -
201
vhid +Y: -V
202
ve -Y
198

83

(287 b) ir ve det-i cehele zre arza-i ittihd- msk ve yemn in tuz, etmek ihzr
idp zumlarnca isd-203 ittihda istihkm virdiler.
zhr- temruz- Mfti Ali Efendi ve nasb- mm Mehemmed Efendi
Blda zikr ve tahrr204 olunduu zre bi`l-zdrr haml-i sakl-i fetv ile giran-br
olan Bamakc-zde Seyyid Ali Efendi dahi hnelerine gitmee mezn ve hcm-
merkmdan fi`l-cmle memn olduklarnda mevln-yi mezbr umrunda fikr-i encm
der-p ider bir hred-mend-i kbet-i koca olmala bir fitne-i hilenin dahi netce-i kbeti
vehmet olduun tasavvur idp "ey bu ehas- ekvet-irn ser-pene-i mekr
keydlerinden girbn- ihtirzmz ne gne tahls idebil[r]z" dey pey-der-pey taklb-i
sahfe-i efkrdan hl deil idi. kbet`l-emr205 bu rey-i rezne karr virdiler ki; bu derd-i
cn-gha maslahat-amz dr- vesle bir ilc greler, hemn taalll-i hakmneye ekp
zhr- temrz eylemeleriyle mizc- iffetlerinde olan gaflet-i avm ile maraz- kys
olunup tekz-yi illet-i sikletlerine bu tertb zre siken-cbn-i hals terkb itdiler. Ve
tife-i mahd temm- ahvl-i fitneden mukaddem shhat-pezr olmas ihtimlinden
nevmd olman n-r mukaddem yetmi gn fetv ile muhtelim-i nevme-i murd olan
mam Mehemmed Efendi`yi Kanlca`da vki skin olduu yalsna bostancba sandaln
irsl ve yevm-i mezbrda Meydn- lahme getrlp tekrr mansb- fetv ile icll
eylediler. Ve birka gn mukaddem def-i thmet-i hrs in istin-i zhr ve yenieri
aal teklf olundukda segbanbal ihtiyr iden alk Ahmed Aa esme-i hynetin
tashh ve bugn yenieri aaln kabl ile mukaddem arz itd sret-i istin-i sanat
olduun tavzh eyledi. Ve yine bugn sbk hazne kethudlndan kapucubalkla tara
kup sonra tekd ile ke-i uzlet ve ferada vaktine mlik ve meslek-i zhd ve takvya
slik iken diyr- ademe intikl iden Maan olu Hseyin Bey terk itd defyin-i
Krniyye haznedr olup, metrukesin tezevvc iden Maan olu Slih dimekle marf
ahs ve

b-urun dest-i sefhatine girmein mide-i akl [] rd, nimet-i msade-i

rzgr hazm ider maklesinden olmayup ve bezl ve tebzrden hadden ziyde atup tutmaa
balayup vaka zuhruyla esfil ve ehs maklesi revc bulduundan fursat drp Siph
Oca beyninde mukaddem aa blk aalklarndan birini tahsl itmiidi. Birka
gnden sonra masrf- erbb- fitne ve fesda otuz kse ake imdd itmekle siphler
aal gibi emekdrn- dn [] devlete mahss bir mansb- lyi istishb ve halkn
gzne grnmekle kend hazelnna itb eyleyp lokma-i hrs ve tamaa bir rtbe sald.
203

istind : isd YV
ve tahrr Y: -V
205
el-emr Y: -V
204

84

Ve bu denl ml bezliyle bana bir bel satun ald ki; rh- ziyn ve hasertnda itlf-
bida-i cn olunaca karr-dde-i erbb- yakndir. Ve yine bu gn silahdr aal dahi
aa blk aalarndan Gvur Hseyin Aa`ya verildi.
Vusl-i haber-i sudr- fitne be-Edirne
Makarr- saltant olan mahmiye-i Edirne`de erbb- devlet keyd [] mekr-i felekden
emn rhat ve srr ile her biri glen-i sary- emn ve d-mnde msade-i rzgrdan
ber-vefk-i dil-hh- tenam zre iken zuhr- vakann altnc Pazar gicesi Kimmakm
Abdullah Paa`nn keyfiyyet-i hli muhtev feryd-nmesiyle ukadr dhil-i htta-i
dr`n-nasr olup eyhulislm Seyyid Feyzullah Efendi`ye olan mektb ve kimeyi teslm
ve beky-yi ahvli dahi lisnen takrr ve tefhm-i mefhmu malm olcak gelen
mektbin mecmunu mhrl bir kseye nihde ve telhscisi 206 Belenli Mehemmed Aa
yediyle cenb- sadrazamye arz ve ifde kld. Gere vezriazam murdna irdi ancak bu
fitne bu denl byyecein bilmedi. Bir ven ile 207 eyhulislm def iderim208 sand. Ve ol
gice bade`l- Vezriazam Kethuds Trk Mehemmed Aa ve Yenieri Aas Trabluslu
Arnavud Osman Aa ve Kul Kethuds Abdullah Aa ve Zaarcba Krd Hasan Aa ve
Seksoncuba dier209 Abdullah Aa ve sabha karb Vezriazam Rami Mehemmed Paa
saray- eyhulislmiye gelp meveret ile tb- sabh- meveret ile210 encm-mr- m hayret oldular. Netce-i rey ve211 tedbrleri bu kavl-i b-nizm zre karr-dde oldu ki,
"ekseriy bu makle ehsn irtikb- isyn itdikleri beky-y mevcib ve aty-y
mevhib talebiyle olduu c-yi itibh deildir. Mnsib olan Hb

m!b

Ks

Nhd

212

Ht-

kdesine mrat olunmakdr" dey Kul Kethds

Abdullah Aa ale`l-acele zimmet-i ed-i devlete vcib olan beky-yi mevcib ile sitnei sadet213 tarafna irsl idp merhem bezl ve inm ile zahm- ihtill-i eyymihi`l-yetm
vireler. Aa-y mrun ileyh hemn214 ol meclisde dest-bs- ved olup cnib-i sitneye
azmetde itb ve isticl eyledi. Sabah oldukda istilm- keyfiyyet in baltaclar
kethds gelp getrd hatt- humynu eyhulislm efendiye teslm eyledikde mdde-i
fetret fakat ulfe niz olup kul kethds aa kullar ile otuz kse ake irsli tedbr ve
tamm olundu dey tahrr-i cevb olunup def-i meclis klnd ve irtesi Pazar gn ale`s206

telhs Y
ile -Y
208
idem Y
209
Krd Y
210
meveret ile -Y
211
ve -Y
212
"En iyisi kpein azn lokma ile kapamaktr."
213
sadet Y: -V
214
hemn -
207

85

sabh vezriazam dahi kend saraynda cmleyi tertb-i meveret in ruhsat ve davet ve
der-akab eyhlislm efendi ve olu nakb`l-erf olan215 Deli Fethullah Efendi ve Vezr-i
sn Dmd- ehriyr Moral Hasan Paa216 ve Sadr- rm Dede217 Ahmed Efendi ve Sadr Anadolu Seyyid Mustafa Efendi ve Yenieri Aas Trabluslu Arnavud Osman Aa ve
zaarc ve seksoncubalara ve Badefterdr Bakkl olu Mehemmed Efendi ve Edirne
Kads Yek[]em Hamidi Hseyin Efendi ve siph [u] silhdr aalar ve sir ricl-i
devlet ve ayn- saltanat saray- safye gelp tarh- meclis-i meveretde i bu teskn-i
te-i err [] r in sitne-i sadet 218 tarafna memr olduu nifen mezkr olan Kul
Kethuds Abdullah Aa zann- glib zre peym- yes ile ricat itdii sretde tayr-i
sret-i tedbr iktiz idp aceleye msdefesi yet fevvt- maslahata bis ola dey kidei ihtiyta riyet in meverete gz itdiler. Bateten bu gne bir sret-i muvahhie zuhru
vkel-y devlet-i aliyyenin eban-rz hall ve akd-i umra der-kr olan dest-i iktidrlarn
rae-dr itmein ne gne kerh-g-y tedbr olacaklarn bilmeyip bi`l-hare rey-i karrddlar219 zre kul avularndan bir ahs- beve`l-fuzl cebeci ocandan bir

pest-pye-

i saff- kabl mahzarnda takrr-i kelm ve tabr-i ani`l-merm idp sitne-i sadetde
segbanba ve tarkimizin Hac Bekta Haim-zde Seyyid Murtaza Aa gibi

r-i220

meydn- megz bir pr gznin tarafdr- gayret-i saltanat olup hevdr ekvetleri
olmadn cebeci tifesinden baz erbb ve mefsedet Meydn- lahmde zerine
havle-i seyf-i dvn ve derd-mendi dn [] devlet uruna kurbn itmiler hlen221 bu fakr
yenieri ocandan bi`l-vekle dav-y kss iderim, gbbe`s-sul iktiss olunmak
ocamz sagr ve kebrinin matlbudur dey bu mesele bu ictihd zre iddi ve
mdde-aleyh olan cebeci tenbh olunduu zre inkra tesadd itmeyp tasdk-i mdde
itdikde eer kul kethds aa ehd-i merkmun hn- mahknuna diyet takdr olunan
haber-i itizr ve nedmetleri ile rc olunmazsa zerlerine havle-i emr-i intikm
olunmak lzm gelr dey kaz ve mcibiyle ift olundu. Yevm-i mezbrda hccet-i
merkme kalem-i sudr- ulem imz ve mdde-i merkm kul kethds aa avdetine dek
tehr ile irz olunup mfti efendi doru Saray- humyna 222 azmet ve nakl ve223 mcery meveret eylediklerinden sonra hnelerine avdet eyledi. Ol vakitde silhdr- ehriyr-
215

olan Y: -V
Aa : Paa YV
217
Dede -Y
218
sadet Y: -V
219
ddeleri : ddlar YV
220
r -
221
derhl : hlen YV
222
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
223
ve Y: -V
216

86

evket-ir ve eslflarndan ziyde manzr- (288 a) cenb- hilfet-medr olan orlulu

Ali Aa`ya taraf- humyndan grlen tevecch ve ikbli vkel-yi devlet dim istiskl
idp lkin hfz [u] hrset-i nazar- ehriyrden n kurb-i humyndan tard ve tebd yine
zafer bulamadklar ecilden her biri NyAf^ B!aYfyYnxaYYnxa
mazmnu zre meveddet-i huls izhr ve kedret-i nifklarn dernlarnda zmr idp
musft zre evkt-gzr olmada idiler. Vakt ki; Mfti Feyzullah Efendi inetiyle
menr- hall ve akd-i umr- sbk- meydn- akl ve ur zre 224 olan Vezriazam Rami
Mehemmed Paa`nn dest-i kifyetine tefvz olundu. Smia-i emnet-i kbr, vezretin
sarr-i bb, belki tann-i zebb kadar vze-i mdhaleye tahamml yoiken mfti efendi
ve mahdmlar ve silahdr- mm-ileyh Ali Aa ve Dr`s-sadeti`-erfe225 Aas Nezir
Aa ve bunlarn etb ve havsinin umr- devlete taarruz ve mreketlerinden b-zr
olman, dstr- shib-i ur her birinin deflerin vakt-i fursata intihz idp dururdu.
Bu esnda baz ukal-yi shib-i fersetin istidlli zre, msade-i vezr-i mezbr ile
ver-yi perde-i kazdan zuhra gelen fitne-i azmenin havf [] hatarndan dire-i Devlet-i
aliyyeyi muhfaza in birka vezr-i shib`t-tedbrin vcdundan l-bddr, msteid
olan kullar iinde iclet`l-vakt Silahdr Ali Aa kullar rtbe-i celle-i vezret ile

km-

rn olmas ve belki stanbul`a226 kimmakm idp gnderilmesi mukteziyt- vakt-i hle

gre enseb ve ahrdr dessesini hayr-hhlk sretinden smia-i saltanta ilk idp,
karne-i hl mft efendinin ol gn huzr- humyna varmas mutlak huss- merkmda
cenb- safyi tasdk in olup silahdr- mrun-ileyh bu takrb ile hemn ol sat
harem-i humyndan ihrc ve idrc olundu. Yerine ukadr bir Hseyin Aa silahdr ve
ibu muharrir-i hakr Mehemmed Fndkl dlbend aalndan ukadr227 oldu. Ve onuncu
D-enbih gn tahkk-i haber ve slh- zt`l-beyn in Hssa Haseki Krd Mehemmed
stanbul`a gnderildi. Silivri`ye vardkda kaziyyeden haberdr olmala228 ileruye
geemeyp dnp geldi.
Meveret der-saray- sadr- l ve nefy-i eliyn- stanbul
Blda zikri sebk229 itd zre stanbul`dan230 bas ve231 irsl olunan elilerin
yarnki gn ki; mh- mezbrun on birinci Sal gndr, Edirne`ye dhil olacaklar232
224

zre Y: -V
erfe Y: -V
226
sitne-i sadete Y: stanbul`a V
227
aa +Y: -V
228
oldukda : olmala YV
229
sebkat Y
230
sitne-i sadetden Y
231
ve Y: -V
232
dhil olacaklar Y
225

87

haber-i vsl- vkel-yi devlet olduu sat yine saray- sadr- azamde akd-i meveret
klnup mfti efendi kz- fitne ve halkn cemiyyetleri kend evld ve etb in olduu
mukaddem stanbul tarafna tecesss ve sret-i hl in nihn irsl itd kend
ukad[r] ihbryla malmu olup ve233 mahzarn mefhmu dahi huss- merkm olduu
meczmu olman rikb- saltanta ibl olunmasna kat ruhsat ve mes gstermedi.
Binaen-aleyh Edirne Bostancba Karaylan olu Ali Aa sdr olan fermn- l
mcebince drt yz kadar234 bostanc nefertyla Hafsa merhalesinde nlerin alup cmlesin
bende ekp ve getrdkleri mahzar ellerinden alup saklad ve al-rivyetin sahte kd
olmak zre gzlerine karu ihrk [u] bi`n-nr eyledikden sonra kendlerin hzr [u] 235
mde olan arabalara tahml ve Eridere palankasna nefy ve tesyr eyledi. Ve mft-i
mrun-ileyhin dmdlarndan stanbul pyesiyle Edirne`den mazl Mirz-zde eyh
Mehemmed Efendi ve yine mft-i mrun-ileyhin dmd- evveli olup karben Sadr-
Rm`a nakl ile mevd ve mbeer olan stanbul Kads slif`z-zikr Seyyid Mahmud
Efendi`ye halef olmas musammem ve mukarrer olmala vaka zuhrundan drt be gn
mukaddemce taraf- sitneye236 hareket itmi bulunup orlu merhalesine vuslnde
vaka hudsnden haberdr olman, intizr- encm- kr ile menzil-i mezbrda birka
gn meks [] ikmet237 ve karr virmiidi. stanbul kazsna intizr zre olan efendiler
"Mirza-zde stanbul olmu geliyormu, hatt orlu`ya dek238 gelp bu ahvli239 iitdikde
anda meks [] ikmet240 itmi, sbhnellah241 bundan malm oldu ki; bu nevbet dahi
bizlerin dyesi hrmn [] haybet imi" dey gayzlar mzdd ve bu keyfiyyet mesm-
erbb- fesd oldukda, mahss demler tayn ve ihzr olunup, yenieri odalarna habs ve
temkn klnd.

233

olup ve -Y
mikdr Y
235
hzr ve Y: -V
236
sitne-i sadete Y: sadet -V
237
ikmet Y: -V
238
dein Y
239
ahvl-i pr-melli Y: pr-mell -V
240
ikmet Y: -V
241
sbhne`l-kdiri`l-hallk Y: kdiri`l-hallk -V
234

88

Azl ve nefy-i eyhulislm Feyzullah Efendi ve evld ve etbihim

Mh- mezbrun on nc Pen-enbih gn eyhulislm Feyzullah Efendi saray-
sadr- lye gelp bu fitneye mteallik baz ahvl mzkeresi esnsnda iken yalnz
Vezriazam Rami Mehemmed Paa huzr- humyna242 davet olunman, efendiyi
saraynda alkoyup kend243 Alay Kk`nde pye-i serr-i alya 244 yz srdkde, "stanbul
tarafndan Rikb- humynuma rislet tarkyle irsl olunanlar ne gne s-i mumele ve
szleri nedir, sl olunmadn bu mertebe iddet ve tehdd ile mukbele olunduu inh-y
muharremn- saltanatm ile resde-i sem-i humynum olmudur. Eliler hakknda sulh
iden hareketinize mceb nedir? Bu makle vaz- n-sz- erbb- ekvet ve fesdn zarr
te-i knelerin firzn itmeden gayri neyi mntecdir" dey taraf- humyn- ehriyrden
muheze olundukda hemn b-mehb dilrne cevb virdi.245 "Benim evketl,
mehbetl,246 efendim, bana247 teslm-i mhr-i erf buyurduunuzda zinhr eyhlislm
efendinin reyinden hric-i hareket eyleme dey tenbhinizden n bu emirde dahi rey ve
meveretlerine n-r fermn- humynunuz zre muvfakat eyledim" dey sret-i
itizrda elilere mumele-i zecr ve nefy gsterilmee bis mutlak mfti efendinin tedbri
olduun irb ve al rivyetin hfz [u] hrset 248 olunan arz- mahzara gstermekle pdih lem-penh hazretlerini izb eyledi ve "dokuz seneden ber devleti249 ykup n-er
vird fetvlar ve ulemy kahr [u] tahkr idp mansb- ilmiyyeyi evld ve etbna
mahss yevmen-fe-yevmen iler ekmekle grh- ulem kendden dil-gr ve bu gnleri
Allah`dan250 isterlerdi. Mutlak bu kz- fitneye sebep bu 251 oldu. Yohsa ne n ki be on
cebeci ulfe in bu melanete cesret ideler. Aralarna ulem karmayayd azlarn
kapadp perkende iderdim" deyp temm- mertebe ihnetin bir bir syleyip ve ykup
doldurdu ve tahvl-i kulb- mnkesir-i htr- pdih eyleyp hakkat-i hl bu minvl
zre ale`t-tafsl mlm- humynlar olucak "u hini evld ve etbyla vatan- aslsi
olan Erzurum`a252 yolla ve Eridere palankasna nefy olunan elileri Edirne`ye davet ve

242

humyn- husrevneye Y: husrevne -V

kends : kend YV
244
al-yi sadet-masre Y: sadet-masr -V
245
virp Y
246
mehbetl Y: -V
247
bana -Y
248
u hrset Y: -V
249
Devlet-i aliyyeyi Y: aliyye -V
250
Allh teldan Y: tel -V
251
bu -Y
252
Erzurum diyrna Y: diyr -V
243

89

tatyb-i htr253 eyle" dey254 buyurdular ve mfti efendinin ve255 evld ve etb256 ile257 nefy
ve icllleri bbnda hatt- humyn alup sarayna geld sat stanbul`da mfti tayn
olunan Bamak-zde Seyyid Ali Efendi`ye "husl-i murd ile ns tebr buyurasz"
dey258 hafiyyeten bir tezkire tahrr idp evik Ali nm bir aasyla irsl eyledi ve mft-i
mazli ahama dein alkoyup itm ve mutdeden259 ziyde ikrm ve

riyet-birle

hnesine revne ve ahams ki, mh- mezbrun on drdnc Cuma gecesidir, avuba
Osman Aa nefylerini ntk fermn ile irsl ve kable`l- evvelen kend ve byk olu
Nakb`l-erf Deli Fethullah Efendi ve ikinci olu Anadolu Kadaskeri Mustafa Efendi ve
nc olu Burusa`dan mazl Ahmed Efendi ve drdnc olu ehzde Hocas brahim
Efendi ve kendnn bacana Rumili Kadaskeri Seyyid Dede Ahmed Efendi bi`l-cmle
arabalara tahml ve Erzurum`a nefy ve tagrb olunmak zre Varna iskelesinde Karadeniz
aykalarna vaz ve Trabzon`dan260 kup Erzurum`a sl olunmak zre mbir261 dvn
avular ve bostanc ustalarna teslm ve irsl olundu ve ol gice Edirne`ye bir sat mesfe
Sabuncu Ky`nde beyttet eyleyp 262 hneleri taraf- mrden memhr ve diren-m-dr
yenieri tifesiyle mahfz ve mahsr klnd ve irtesi gn sitne`de263 tehazzb ve
tecemmu iden harba264 hitben murdnza msade idp mfti efendi drt nefer evld
ve bacana ile nefy ve icl ve makl grdnz zre

ser-cemiyyet Bamak-zde

Seyyid Ali Efendi`yi eyhlislm ve Tevkf-zde Mehemmed Efendi`yi Rumili kadaskeri

ve Abdurrahim-zde Yahya Efendi`yi Anadolu kadaskeri ve Seyfi-zde brahim Efendi`yi
nakb`l-erf idp icleten Rikb- humynuma gnderesiz, inallh tel cilen
evket-i ikbl ve sadet-i icll265 taht-gh- Konstantiniyye`ye terf-i humynum dahi
musammem olduu tahkk ve bade`l-yevm cemyyetinizi tefrk idesiz mazmnunda sdr
olan hatt- humyn- (288 b)

evket-makrn ile bunlar Edirne`ye getrmee

memren Kk Mr-ahr Selim Aa stanbul`a irsl olundu. Vezriazamn Byk

Tezkireci Mustafa Efendi ile dahi eyhulislm Bamak-zde Seyyid Ali Efendi`ye beyz

253

htr Y: -V
dey Y: -V
255
ve -Y
256
etblar Y
257
ile -Y
258
dey Y: -V
259
mutddan Y
260
Trabzon skelesi`ne Y: iskelesine -V
261
mbirlerden Y
262
idp Y
263
sitne-i sadetden Y: sadet -V
264
askere : harba V: -Y
265
ile Y
254

90

ukaya kaplu semmr krk gnderilp Selim Aa`ya refk klnd ve rislet ile
stanbul`dan266 gelp Eridere palankasna nefy ve tarb267 olunan efendilerin ceryimleri
afv olunup Uzuncaova Hasky`nden mi yohsa Malkara`dan m268 avdet ve269 muazzez
Edirne`ye getirlp nmeti mebzl Vlide Sultn Kethds Krd Mehemmed Efendi
hnesine konduruldu.

Kufl- hakkat-i hl-i fitne malm- humynlar olmain

ilerinden Trk Hasan Efendi ihrz- eref-msl idp iltiften Anadolu pyesi tevch []
inyet270 olundu ve bu271 keyfiyet-i vuk- fitneye dir nice kl [] klden sonra slh-
zt`l-beyn in taraf- pdihden yedine hatt- erf virilp stanbul`a vardklarnda i bu
te-i fitnenin272 def-i tesknine kem-yenbag mecd-i s olmak zre tenbh [] tekd
buyurulup tertb-i mhimmt- manetleri grdkden drt gn sonra sitne-i sadet 273
tarafna revne klndlar ve mukaddem Eridere`ye nefy esnsnda bostanclar elinde
aya ikest olan Filibe`den mazl Galat aban Efendi Eridere`den mafvven ne hl ise
ikeste v beste Edirne`ye gelp ed-y hidmet-i rislet eyledi. Lkin renc-i kademden bmr olmala Edirne`de tmr olunmak zre aya balanup stanbul`a274 ricat hussunda
pd- rufek olamad. bu mahzar getrenlerin haberleri Cuma gnne dein gelr dey
stanbul halk275 meml iderken bir netce-i haber zuhr itmednden dem-beste ve
hayern olup "aceb276 bunlara ne hl oldu, ar m yrdler" deyp her biri bir gne
tefevvh idp277 kimi muvahhi ve kimi haber-i meserret syleyip meclislerde kl [] kl
artup akvl-i kesre oldu ve ol gn278 dahi Cuma Namaz klnmayup ahama dein bu hl
zre durdular ve Edirne cnibine demler gnderp ekmece`ye dein vardular ve baz
yolculardan istifsr olunmala kimi bis-i srr ve kimi d- dil birbirlerine mugyir,
mevve szler haber virmeleriyle girye avdet eylediler ve aralarndan bir emr iler
Meydn- lahme gelp blend-i vz ile "mjde olsun, mmet-i Muhammed giden
demlerimiz mahzarmz pdihmza279 teslm ve lisnen dahi syledip ahvlimize ttl
hsl idecek murdmz zre mfti efendiyi cmle oullar ve etbyla habs itdirmi ve
266

sitne-i sadetden Y: sadet -V

ve tarb Y: -V
268
m -Y
269
ile Y
270
inyet Y: -V
271
bu : -YV
272
fitne-i azmenin Y: azme -V
273
sadet Y: -V
274
sitne-i saset tarafna Y
275
halk -
276
acab Y
277
ne hl... idp -
278
gn -Y
279
pdih- penh hazretlerine Y: penh hazretlerin -V
267

91

Kk Mrahr Selim Aa ile280 hatt- erf ve Byk Tezkireci Mustafa Efendi ile
eyhlislm efendiye krk gnderp ale`s-seher gelr imi" dimekle halk mesrr olup
sabha mterakkb oldular. Lkin arada baz ukal "bu sz281 sahtedir, mr-hr aa gelse
din brgrlere biner bu demden evvel gelr" deyp asl282 sg ve itimd eylemediler ve
irtesi enbih gn dahve-i kbrda Edirne`den vezriazam gnderdii evik Ahmed Aa
Meydn- lahme gelp vz- blend283 ile "mmet-i Muhammed, mjde olsun
murdnz284 hsl oldu" deyp koynundan bir kd karup gsterdi. Halk bunu ortaya
alup mahzar ile giden demleri sul eylediklerinde "ben anlar bilmem, 285 ancak
mukaddem beni286 sadr- azam bir netce-i haber in bu tarafa gndermiidi." Cevb ile
vardmda der-akab bu kd yazup ve mhrleyp "geri bilirim yorgunsun amm bu
yolda lrsen de l; hemn mmet-i Muhammed`in meslihinde bulun" deyp bu cnibe
gnderdi ve akbimden kk

mir-ahr aay dahi gndermek zre idi. "Eer 287

ahama gelmez ise yrn zuhra dein gelr" didi. Halk teaccb idp "bu dem nin bizim
demlerimizi grmedi, bunda bir sr olmak gerek" deyp Orta Cami`e getrdler ve
ulemy cem eylediler ve "bostancba bize nin haber virmez, ale`l-huss hasekileri
varup gelmededir. Tahkk-i nifk olmak gerek. Hzr ele girmi demi Hasbae`ye
yolladk. Hemn imdi gelp288 bu ahvl-i

pr-mell 289 bir sret buluncaya dein

bizimle odalarda otursun ve saray- pdihyi bostanclar kethds beklesn" didiler ve

bostancbaya dem gnderp Orta Cami`e getrdler ve ol mahalde sgr ve290 kibr
ulem efendiler dahi cem olup cmlenin muvcehesinde Ahmed Aa`nn getrd kd
krat olundu. Mazmnunda "gnderdiiniz mahzar mcebince murdnz her vechile 291
hsl oldu. Elem zre olmayasz" denilmi, huzzr- meclis teaccb idp "mel-i kd
anand amm sen nin bizim demlerimizi bilmez ve ahvllerinden 292 haber virmezsin ve
mrahr aann geleceini neden bildin" dediklerinde Ahmed Aa kasem idp, "bugn
gelmez ise yrn le mahalli gelr" didikde ulem efendilerin bazs "bu kd sahtedir,
vezriazam bu gne kd yazmaz. Zr mefhmu bu demin cevbna mutbk deildir"
280

ile -Y
szler Y
282
asl Y: -V
283
blend-i vz Y
284
murd ve maksdunuz Y: ve maksd -V
285
grmedim : -Y
286
beni mukaddem Y
287
eer Y: -V
288
gelp -
289
pr-mell Y: -V
290
ve Y: -V
291
her vechile Y: -V
292
ahvlinden Y
281

92

dimiiken bazlar dahi vezriazamn hatt ve mhrn bilenler tahkk, vezriazamn hatt ve
mhr olduun ehdet eyledikleri mahalde, bir bostanc293 rislet ile gidenlerden bir
bostanc kageldi. Halk bana p sul eylediklerinde "bamza ok hl geldi. Evvel
Edirne cnibine revne olduumuzda Silivri`ye varup kul kethdsn on be kadar294
orbacyla anda bulup bizi grnce gelp Hasan Efendi`ye buludular ve memr olduklar
ahvli sylediler ve kul kethds bir kademe ilerye gidemeyip Silivri`de kald ve biz
ved idp Edirne`ye revn olduk. orlu`ya vuslmzde efendiler meveret idp makl
grmeleriyle mahzar ile geldiklerini mir bir kd vezriazama ve bir kd res
efendiye yazup tediyyta Hasan Efendi`nin ukad[r]yla beni ilerye gnderdiler.
Edirne`ye varup reis efendiye olan tezkireyi virp sadrazamn dahi tezkiresin dahi teslm
eyledikde ol sat efendilerin ahzn Edirne bostancbaya haberimiz yok, fermn
virilmi, y ne cevb kar dirken reis efendinin bir deminden sul eylediimde i
yamandr yolda, hemn295 firr idegrnz ve nice her birimiz bir cnibe firr benim296 bir
deirmenciyle dostluum var idi deirmenine ddm. Bir gn bir gice saklanup bir kir 297
brgriyle ite gcile bu tarafa geldim. Rislet ile giden efendiler mahbsen Eridere
palankasna nefy olundular ve hlen Edirnede bayrak aup otuzar guru bahi ve beer
ake terakk ile serdengedi yazayorlar" didi. Halk bostancy alup Orta Cami`e getrdiler.
Ulem efendiler, bu dem bostanc mdr, aalarndan efendilerinden298 ve neferinden299
istifsr olundukda kendlerden olduun ehdet eylediler ve bostancba nifk zeredir
dimeleriyle yemn idp kurtuldu ve "Edirne cnibine giden efendilerden sonra tarafmzdan
ne bir kd gitti ve ne bir dem geldi. te imdi gelen bostanc dahi doru bunda300 geldi"
dimekle emn [] slim301 oldular ve evik Ahmed Aa`ya "ya bu bostancya szn nedir"
didiklerinde kasem idp "asl bu habere ttlm yokdur ve yrn leye dek mrahr aa
gelmez ise her ne cez tertb iderseniz sezdr" didi ve Eridere palankasna nefy olunan
efendilere ihneten byle tedb ve tazr olunduklarn g itmeleriyle derylar gibi c [u]
hur eyleyp 302 Vezriazam Rami Mehemmed Paa`dan Bamak-zde Ali Efendi`ye
Mfti Feyzullah Efendi`nin303 evld ve etblaryla azl ve nefy olduklarn ntk mezkr
293

bir bostanc -Y
mikdr Y
295
yolda hemn VY: hemn yolda
296
benim -Y
297
kirli Y
298
efendilerinden Y: -V
299
nefertndan Y
300
bunda Y: -V
301
ve slim Y: -V
302
idp Y
303
Efendi-yi sbkn Y: sbk -V
294

93

evik Ahmed Aa yediyle vrd iden mektb- mbeir husl-i matlb iken asl vcd
virmeyp bundan "bundan maksd- merm 304 bizi ifl olduunda kat ekk vel 305
bhe yokdur" deyp ale`l-umm evik Ahmed Aa`nn zerine sell-i seyf hcm-
iktihm306 eylediler. Derd-mend-i b-re307 feryda308 balayup "eer bana itimd
itmezseniz yrn mrahr aa geldikde sdk- kelmm zhir olur" dimekle habs eylediler.
Ol gn ki, mh- mezbrun on beinci enbih gndr ahama dein mvere olup yine
bir mahzar sreti tesvd ve her bir309 ocakdan ve sir esnfdan otuzar krkar dem
mecmu iki bin kadar310 dem gnderip mahzar bi`z-zt pdih- penh311 hazretlerine
virp her312 ne cevb buyururlar ise alup getrmek zre karr virdiler ve aham irimekle
bu maslahat sabha tehr olup ulem efendilere yine seheri cem olmak zre hnelerine
destr verildi ve irtesi Pazar gn halk grh grh Meydn- lahme cem olduu mahalde
Kk Mrahr Selim Aa ile hatt- humyn ile Kkekmece`de kalup her ocakdan
hatt- humyn istikbline dem taleb eylemi vk vfir karucu gnderp kuluk vakti
Meydn- lahme gelp sdt adrlar nnde sancak dibine indi "neye geldin, cevbn
nedir didiklerinde, (289 a) evketl mehbetl313 pdihmz hazretleri murdnz314 zre
hatt- humyn- evket-makrn315 ve316 fermnlar gnderdi, sline geldim" diyicek, Orta
Cmie getrdler hatt- humynu elinden alup mahzarlarnda feth []317 krat eylediler.
"Mazmn- mnf-i mahzarnzda er ile davmz var yazlm, nasb eylednz mfti
ve kadaskerleri ve nakbi bu cnibe gnderip sizler bi`l-cmle meknlarnza dalup ve
aru ve pazar aup sde-hl olasz" buyurulmu, fi`l-hakka vezriazam tarafndan gelen
mektba muvfk ve evik Ahmed Aa`nn ve Selim Aa`nn318 kavllerine mutbk iken
yine dall-i kadmlerinden rc itmeyp bir bir feryda 319 balayup "tarafmzda olan
ulem efendilerin birini gndermeziz, biz anlar era davet ider demler gnderdik nice
oldu. Eer anlardan birine zarr isbet idecek olur ise herbirinin yerine senin gibi elli
304

merm Y: -V
ekk vel Y: -V
306
ve iktihm : iktihm Y: -V
307
b-re Y: -V
308
feryd figna Y: fign -V
309
bir Y: -V
310
mikdr Y
311
penh Y: -V
312
gnderp... her -
313
mehbetl Y: -V
314
murd- maksdunuz Y: maksd -V
315
evket-makrn Y: -V
316
ve -Y
317
ve Y: -V
318
ve Selim Aa`nn -Y
319
feryd figna Y: fign -V
305

94

py-zn katl ideriz. Eer habs itdiniz ise, ite320 biz de seni habs ideriz ve Devlet-i
aliyyenin321 bu makle sahte akvl ve ahvlden murd, usl ile bu fitneyi teskn ve
cemiyyetimizi perkende ve pern itdikden sonra her birimize 322 isnd- thmet bag ve
isyn ile havle-i emr-i kn itmekdir. Bu ise olmayacak idir" deyp zerre kadar azmet-i
fsidelerine ftr virmek deil belki, daha ziyde var kuvveti bazuya getrp bu kadar
olmamak gerek idi.323 imden giru itmm- merm itmedikce gayret-i chiliyye muktezs
zre bizlere rhat ve fergat harm olmudur. Bu mertebeden sonra bizim skn ve
fergatmz mahz mahzarmzda tahrir olunan mddelerin husl-pezr olmasna
mevkfdur diyerek sbit-kadem-i merkez-i ind ve muhlefet oldular.
Takrr-i siph
Bu mahalde bir galgale oldu. Meer efendiler ile Siph Oca`ndan Edirne`ye giden
bir dem ka geldi. Orta Cmie getrdler, Mrahr Selim Aa muvcehesinde
syletdiler. Edirne`ye revne ve Hafsa`ya dhil olup ol gice anda beyttet ve ale`s-seher
kasabadan bir buuk sat mikdr ayrlkda karudan bostancba ve byk mrahr vfir
atlu baratalular ile geldiler. Ve efendiler bunlara selm virp anlar dahi atlarndan inp
techlne, Efendiler uurlar ola nereye gidersiz? sul idicek bunlar dahi keyfiyyet-i
ahvli takrr eylediklerinde imd pdihmzn fermn giru Hafsa`ya dnp meks ider ve
bize mahzar teslm idersiz didiklerinde mutlak biz mahzar yedimizle evketl324
pdih hazretlerine virmelyz meslih-i ibdullhdr deyince fermn size Hafsa
menziline dekdir deyp mahzar alup gzmze karu yakdlar. Ve cebren bizi
dndrdler ve drt yz kadar325 bostanc etrfmz alup Hafsa`ya getrdler. Efendileri
mtevell hnesine ve bizleri bir hneye kondurdular. Aham oldukda bir bostanc yanma
geldi. Bizi bunda alkoduklarnn sebebi nedir? sul eyledmde bildm 326 budur
ki; bu gice cmlenizi boazlayacaklardr deyince, aklm bamdan gidp el 327 aman
yolda zerimde krk gurucuum328 var329 al sana hell olsun beni hals eyle didmde
beni fk iine gmp zerime dahi fk rtd ve yoldalarmn zerinde olan cmle
silhlarn330 karup tara getrdler. Nsf`l-leylde gerek bunlarn ve gerek efendilerin
320

ite Y: -V
aliyye-i Osmniyye`nin Y: aliyye-i Osmniyye -V
322
birilerimize Y
323
gerekdir Y
324
evketl Y: -V
325
mikdr Y
326
bildm -Y
327
el Y: -V
328
guruum Y
329
vardr Y
330
silhlarn VY: silh ve postallarn
321

95

ellerine bilekce ve boazlarna zencir urup arabalara tahml ve alup gitdiler. Ve ben dahi
fkdan kup kpry gedim. Bir harman yn iine girp saklandm. Sabah oldukda
yola dp331 gle geldim. Nazar idin ayaklarma" dimekle can havliyle yrdnden
ayaklar mecrh, durmaa bir drl332 mecli olmaduun hzr- bi`l-meclis mhede
itmeleriyle bir bir bk eylediler "ve kfirden gelen eliye riyet [] ikrm iderler.
mmet-i Muhammed Reslne bu hakret ve gadab333 olur mu" dirken bir herf dahi
kageldi. "stanbul334 halknn yedi yandan yukarsn krmaa tecvz idp virilen fetv
mcibince hccet dahi virmiler" deyince b-kibr ulem efendiler "biz ne crm shibiyz
ki, hakkmza fetv ve hccet335 vireler. imden sonra ne gnmze dururuz bu hussta
bi`l-cmle krlmak gerekir" deyp ulem ve meyih ve ocak halk ve sir ayn-
cemiyyet bunun zerine ahd [] msk idp yemn eylediler ve mceddeden Mfti
Mehemmed Efendi`ye ve Rum336 Kadaskeri Tevk-zde337 Mehemmed Efendi`ye ve
Anadolu Kadaskeri Deli Yahya Efendi`ye beyat idp Msr`dan mazl beyler hocas
Ahmed Efendi stanbul kads ve Koca Muslu Aa segbanba nasb ve tayn olundular ve
Kk Mrahr Selim Aa yenieri odalarndan birinci odaya habs olundu ve bi`l-ittifk
yenieri ve cebeci ve topcu ve siph silahdr338 ve bostanc ocaklar Meydn- lahmden
bayraklarn kaldrup Yenibae ayrlna nasb- hym 339 eylediler ve orta adrlarn
kurup oturdular ve ehl-i hirefin cmle haymeleri Meydn- lahmde kald ve seyre kan
halk "bir dem in cmlemizin katlini tecvz grp hayr istmn- pdih biz de
istemeziz" szn sylediler ve badel`l-istire mft-i menfnn ve evld ve etbnn
stanbul`da hneleri mhrlenmek in sdr olan fermn mcebince stanbul Defterdr
erbetiolu Hseyin Efendi davet olundukda havfndan firr ve ihtif itmiidi. Yerine
kk- sn Muhteem Mehemmed Efendi nasb olundu ve bundan bir gn mukaddem
Yedikulle kapusu ve Topkapusu340 ve Edirnekapusu ve Baekapusu`ndan gayr cmle
stanbul kapular kapanup mifthlar Aakapusu`na teslm olunup ier girp kanlar
mnfk kdlar gtrp getirenler malm ve ahz olunmak zre bu drt kapuya ve
Eyyb-i Ensar`ye demler tayn ve muhkem muhfaza olunmu idi. Hikmet, bugn taraf331

azm zahmet ve meakkat ile +Y: -V

bir drl Y: -V
333
azab Y
334
sitane-i sadet Y
335
ve hccet -Y
336
Rumili Y
337
Tevk-zde -
338
silahdr ve siph Y
339
hym Y: -V
340
ve Topkapusu -
332

96

Devlet-i aliyyeden Vezriazam Rami Mehemmed Paa`nn Byk Tezkireci Mustafa

Efendi eyhlislmlk ile Edirne`ye davet olunan Bamak-zde Seyyid Ali Efendi`ye
hlat- beyz-y fetv slin tebdl-i cme nihn Edirnekapusu`nda girerken mi yohsa
Eyb arusu`ndan geerken ahz olunup Orta Camie getrdler. Ulem efendiler ve
sdt- kirm341 ve ocak halk "tarafmzdan rislet ile Edirne`ye irsl eyledmz
efendiler nice oldu" dey 342 sul eylediklerinde "nefy olundu, hatt fermnn ben yazdm"
diyicek eliler mddesine mczt kasdyla ol dahi birinci odaya habs olundukdan sonra
hlat- fetvy, Seyyid Ali Efendi taalllnden ittifk- ns ile mft nasb olunan mm
Mehemmed Efendi`ye ihtils eylediler ve mektbunun dahi mazmnu "fazletl
eyhlislm efendi sadetl pdihmz hazretleri sizleri eyhlislm idp fetvy ihsn-
humyn343 eylemidir.344 Kend murdnz olduu ulem efendilerden sadreyn efendileri
nasb idp ve maan ale`l-acele bu tarafa gelp mevlid-i erfe iriesiz, zr mevlid-i erf
krat olunmaa sizlere muntazrdr ve ol tarafda olan cemyyeti takrr idesiz" buyrulmu
ve tife-i mezbre "el-uhdet ale`r-rv" mbeynlerinde cereyn eden ahd [] mska
binen Vezriazam Rami Mehemmed Paa gerei gibi kend mermlar temiyyetine cidd
[] cehd ider mdiyle bu vakte dein zmn- himyetlerinde iken makl ve n-makl
zumlarnca hlf- meml hareket eyledi dey andan dahi sarf- tevecch, mesned-i
sadret-i uzmnn hara tevchini tefevvh itmee baladlar. Kimmakmlk iryla
birka gnden ber temiyyet-i umr- erra der-kr olan Vezr Shrabl Ahmed Paa
rutbe-i ulys sadrete zafer-yab olub lkin engt-i345 itibrnda nekn-i sadret
olmadndan vezreti mhrsz imz gibi bir man oldu ve Muhteem Mehemmed
Efendi pr ve346 all ve harekete mecli olmaman azl ve Darphne Emni Muhsin-zde
Abdullah Efendi defterdr tayn olup kend levzm ve manetleri mft-i mazl Seyyid
Feyzullah Efendi`nin ve347 evld ve etbnn stanbul`da mahzn olan mllarndan
grlmek zre karr virmeleriyle zumlarnca emn add itdikleri bir nice dzdrd kimini
defterdr efendinin yanna koup mezbrlarn hnelerine ve baz cmilerde bulduklar
mllarn ahz [] kabz ve Bb- humyna nakl eylediler. Selim Aa hle v huda ile tahlsi girbn bbndadr ve Mrahr Selim Aa tfe-i mahdenin ellerinden tahls-i girbn
in byle bir dm- hle tertb idp "sizi henz ittifk ve cemyyetiniz bu mertebeye bli
341

kirm Y: -V
dey Y: -V
343
humyn Y: -V
344
eylemilerdir Y
345
umr- erra... engt-i -Y
346
ve Y: -V
347
ve -Y
342

97

olduu ehr-i yr-

istin-ir hazretlerinin kem-yenbag malm- humynlar

deildir. na binen msade-i meslnzde nevan msmaha gsterdiler. Eer tekrr

bir mahzar ile ilm- hakkat ve beni Rikb- humyna irsl eyleseniz mahzarnz bilvsta Rikb- saltanata348 nihde ve nefs`l-emri shhati zre ifde eylerdim. Szme
itimd iderseniz husl-i murd (289 b) sn olup taraf- humyndan mahzarnz
mutazammn olduu husslarn kllsine msade olunup abes yere Edirne`ye sefer ve
hareket meakkatin irtikba hcet kalmazd diyerek" ne hl eyledi 349 ise mezbrlar
szne350 farkate351 ve be gnde varup gelmee vade ve art eyledi. Anlar dahi vk bir
demi352 b-hde habsden ne kar belki syled szlerin bir eseri zhir ola deyp tekrr
bir mahzar dahi tahrr ve terkm ve Selim Aa`nn yed-i sefretine teslm ve mh-
mezbrun on yedinci D-enbih gn Edirne`ye irsl eylediler. rtesi Sal gn varup
getrd mahzar vezriazam vestatyla Alay Kk`nde huzr- humyna teslm ve
bana gelen hli ve keyfiyyet-i ahvllerin bir bir takrr-i kelm 353 eyleyp "bir dahi
gidemem, anlarn elinde olmakdan ise kanm hell olsun beni bunda ldr" dimekle
tebessm eyleyp gndermedi ol mahalde pdih- l-ch354 hazretleri vezriazama "bu
tife-i bgyenin irsl-i resil ve ityn- delil ile mlzem olmayacaklar malm,
bade`l-yevm bu kavm-i b-edeb zre

Btka Nm iAnb d*a Fysa

355

mefhmunca356 emrini tz itmedikce ilzm kabl itmezler. Asker cem ve mhimmt-

sefer tedrkne himmet ve gayret eylemek zre fermn- humyn" buyurdular.
Tahrr-i ecns- asker der-stanbul
Mh- mezbrun on sekizinci Sal gn stanbul`da her ocan mmtz segleri
yenieri aasna varup "bizi357 nice bir bunda meks [] ikmet-i rm358 itdirirsin, bir gn
mukaddem tedrkmz359 grp gidelim" didiklerinde, yenieri aas dahi "bir iki gn
sabr idin Kk Mrahr Selim Aa cevab getrmek zre ahd [] yemn eyledi. Ne haber
zuhr ider ise andan sonra i360 sndr" didikde "bri tazy-i evkt itmeyelim gidecek
348

humyn- husrevneye Y
eyledi Y: -V
350
inandrup +Y: -V
351
farkate -Y
352
vk +Y: -V
353
kelm Y: -V
354
l-ch Y: -V
349

355
356

iAnb -

mefhmunca : -YV
bizleri Y
358
ikmet-i rm Y: -V
359
tedrklerimizi Y
360
iler Y
357

98

askeri361 yazalm, hzr [u] mde idelim" dimeleriyle bu reyi 362 makl [] mnsib363
grp her bayrak altnda beer yz dem olmak364 zre yirmi bayrak Yenieri Oca`ndan
ve on bayrak Cebeci Oca`ndan ve be bayrak Topcu Oca`ndan ve be bayrak Bostanc
Oca`ndan serdengedi yazlmak fermn olunup her bayraa birer aa nasb olundu. Ve
tife-i ehl-i hirefden dahi her snfn kethudlar msellah onar dem ile mde olmak
buyuruldu. Bu hars ile yazlmaa gelenleri yazmak iktiz itse bir gnde yarar cengver
altm bin dem tahrr olunurdu. Nsn munsflar bu tife-i eky Edirne`ye dhil olur ise
ehri ve etrfndaki kur ve kasabt, altn stne getrp harb [] yebb meskenlerin
bm365 gurb ideceklerinde hi366 bhe yokdur. Hakk tel hazretleri bu emrin suhlet ile
defini myesser ide dusn ider oldular. Ve tedvl-i lt- harb ve darbe kdir olmayan
erbb- href maklesinin adrlar yine Meydn- lahmde madrb ve Bezzstan
kethudsyla Sarahne kethuds zerlerine ba tayn ve ecns- askerin367 brn-ghlar
Davud Paa sahrsna mansb oldu.
Ameden-i eliyn der-stanbul
Mh- mezbrun yirmi ikinci enbih gn rislete giden eliler stanbul`a gelp
dhil, doru Orta Cmie nzil oldukda tenbh-i humyn buyurulan mevd in akd-i
meclis ibl ve lzme-i ahde rislet olduu zre ed-yi hidmet eyleyp eyhulislm ve
sadreyn ve nakb`l-erf tayn itdikleri efendilerin cleten Edirne`ye gelmeleri murd-
humyn ve sitne`ye terfleri bu cemiyyetin dalmasna merhn idn inh ve
cmlenin muvcehesinde hatt- erf feth [] krat olundu. Mazmnunda, "Kk
Mrahr Selim Aa kulum ile gnderdiiniz mahzarda mnderic olan kelimtnz malm368 humynum oldu. Hasmnz olan Mfti369 Seyyid Feyzullah Efendi matlbunuz zre
azl ve oullaryla maan Erzurum`a nefy ve hlen fermn- humynumla Varna
Kalas`nda mahbsdur. Cmlenize selm ve du iderim. Bade`l-yevm ulfeniz nakid de
virilmek zre bi`l-cmle ceryiminizi afv eyledim. Mftlie ve kadaskerlie ve nakblie
mak[l] grdnz efendileri ben de kabl eyledim. Edirne`ye gnderip ve stanbul
kadsn dahi nasb idp du-y hayrm alasz gerekdir ki; hatt- humynuma itat idp

361

askerleri Y
rey-i tedbri Y: tedbr -V
363
ve mnsib Y: -V
364
olmak -
365
bm -Y
366
hi Y: -V
367
askirin Y
368
malm VY: makbl
369
mfti -
362

99

cemiyyetinizi elbette370 datup yerl yerinize gidp dkknlarnz aup bey-i irnz
idp sde-hl olasz. Biz dahi an karb ol cnibe varmamz emr-i mukarrerdir"
buyurulmu, bu gne hev-yi nefslerine muhlif kelimtdan sneleri ml-ml hem-gn
olup efendilere, "malm oldu ki; devlet tarafndan inm [] ikrm ile tatyb ve usl ile
ahd [] peymn ittifkmz nakza tergb itmiler, fm-badeh sizin bizlere inzimmnz
erefimize kesel ve nizm- cemiyyetimize halel virecei mukarrerdir deyp mezbrlar
dire-i fesdlarndan tard ve ibd itdiler. Ve imden giru teredddt ile izat-i evkt
itmeyp karr-dde-i azmetimiz olduu zre bir sat evvel nakl ve hareket ve Edirne
cnibine tevecch ve srat lzmdr" dey tedrk-i kr- bra bezl-i nakdine iktidr
itdiler.
Zuhr- Frr Hasan Paa ve nasb- kimmakm- sitne
Mukaddem sadr- sbk Amm-zde Hseyin Paa kethudlndan vezret ile
kend maskat-i resi olan ehrizor eyletiyle nil-i merm ve ser-blend-i emsil olan
Nalband olu Vezr Seyyid Hasan Paa ki; mft-i mazl alemiyle gadab- pdihye
mazhar olup katli bbnda fermn- kaz cereyn- sdr olmala Dergh- l
kapucubalarndan ekser bu makle hidmetlere mbir ve tertb-i cezda mhir Trkmen
Kara Bayram Aa tayn olunmuidi. Emr-i bir-aks olup ba almaa varan ser-bz ba
virmekle, vezr-i mrun ileyh ser-pene-i muhlefetden gile hals oldu. Aa-yi mmileyhi katl itmek cinyeti 371 dahi gadab- ehriyryi tekrr idecei mukarrer olman biltevakkuf tebdl-i cme372 ve destr banda bir kaba estr ile firr ve hezr- mihnetle
stanbul`a dp Yargr Canbaz Emr`in hnesinde ihtif ve karr itmiidi. Vaka
zuhrundan haber-dr olup lkin belki def ve teskn olunur dey ke-i inzivdan ba
gstermek emrinde tereddt zre373 iken fitne-i ekynn tamm mertebe kuvvet ve gerei
gibi dil-hh zre sret bulduun iidicek, mh- mezburun yirmi ikinci enbih gn genc-i
ihtifdan zuhr ve doru kendden sadrazam olan Shrabl Ahmed Paa huzruna gelp
dmen-i bslaryla eref-yb olman sitne-i sadet kimmakmlna krk giydirip
ml bulmu maribye dnd ve374 Edirne`ye zim olanlara stanbul`dan kafadr-
temiyyet-i mehm olmak buyuruldu. Zr ol dahi Levend-nme fenninden shib-i ictihd
ve hle bbnda std olmala zor-bzy- err [] r ile zuhr itd gnden beru
Edirne`ye azmet emrinde mtereddid ve mtel ve fikr ve ihtimlt cesr, mteh 375
370

elbette Y: -V
ehriyr : -YV
372
cme -Y
373
zreler Y
374
ve Y: -V
375
mtel Y
371

100

olan tifenin umr- husslarnda dmen-i say ve takayyd dermiyn itmekle, tedbr-i
mhimmt- fitnede tagallb-i sadr- vezret olan Ahmed Paa`ya zahmet belki bir ferde
nevbet virmeyp, ayn- devletden Arnavud Kk Hseyin nm err zlimi nzul emni
itdirdi. Ve stanbul ve Edirne havlsinden serdengedi bayraklar aan aalar nmna ehs
ve evblarn zr-i liv-y ekvetlerine cem olan on bin yenieri ve be bin cebeci ve bin
topcu ve terakkl yazlan be bin mikdr376 zmre-i siph [u] silahdr ve bin yz mikdr
aa blk siphleri ve bin kadar bostanc tifesi ve dokuz yz kadar377 stanbul
Gmr`nden yevm onar ake tekd ulfesiyle yazlan sdt nmna baz erbb-
fesd ile yirmi drt bin ulfeli asker cem olduundan gayr, ehl-i sk ve esnf ve suhte-vt
dahi birka bin dem ile baka bir grh- mekrh oldular. Hl ki bu tife-i b-urun akl
ve idrklari ol mertebe ma olmuidi ki, zerlerine ref- ryet hurc eyledikleri sultn-
enm kasdyla etrk- eknfdan askir-i ecnd cemine ner itdikleri menrlara yine nm-
pdih ile tur-ke-i temiyyet olup bu kys ile sir evzlar dahi 378 ne gne ndir-i
berber id kys olunabilir.
Cem-i asker Ez-cnib-i Rikb- humyn
Mh- Rebu`l-evvel`in yirmi altnc ehr-enbih gn Edirne Bostancba
Karaylan Olu Kbti Ali Aa vezret ile kubbe-nin olup379 Hasoda Kk`nde huzr-
humynda380 serserli krk ilbs olundu ve yerine kk birde[r]i Ahmed Aa
bostancba nasb ve Yenieri Aas Trabluslu Arnavud Osman Aa`ya pye-i vezret ve
Kasabba Kara Mehemmed Aa`ya cebecibalk virildi. Ol gn vezriazam Hasoda
Kk`nde pye-i serr-i alya 381 yz srp "bundan esbak tenbh-i erf382 buyurduunuz
zre eky-y cemiyyete varup hatt- humynunuz okunup lisnen dahi emrinizi
syleyicek kat itat [] inkyd itmeyp biz ol Devlet-i aliyye 383 hini mftyi384
oullaryla buraya istedik ve pdih dahi stanbul`a gelsn didik. nki matlbumuza
msade itmedi. Biz de Edirne`ye varup davmz bi`z-zt huzr- humynlarnda
grrz" dey ahd [] msk (290 a) idp yirmi kta kolonborna ve krk kta h
darbuzen, mecmu altm kta top ile hzr [u]385 mde ve asker cemine mberet
376

kadar Y
mikdr Y
378
dahi -
379
olup -
380
humyn- husrevnide Y: husrevn -V
381
al-yi masre Y: masr -V
382
erf -Y
383
aliyye Y: -V
384
mft dedikleri matfu Y: dedikleri matf -V
385
hzr ve Y: -V
377

101

eyledikleri ve "bunlar ile muktele ciz olur mu" dey 386 fetvya mrcaat olundukda
"hurc-

ale`s-sultndr cmlesini kfir krar gibi krmak ciz olur" dey virilen sret-

i fetvy Rikb- humyna arz [u] ilm387 eyleyp gitdi.

Tahlf-i tavif-i askeriyye
Ve irtesi Pen-enbih gn tavif-i askeriyyeye sebt- ahd [] msk teklf, Devlet-i
aliyye`ye itimd gelmek ve388 tahlf olunmak murd- humyn olunman cmle vzer
v ulem ve meyih ve ricl-i devlet vezriazam sarayna davet ve dvnda389 cemiyyet
eyledikleri mahalde sadrazam390 iktiz-y asr zre muvaffk- hitba ruhsat-yb olan sgr
ve391 kibra bu tabr-i392 nvzi-miz ile bast- kelm itdiler, yle ki, "stanbul`da cebeci
ve topcu tifesinden germ ve serd rzgrdan gml grmemi ve dest-i sitem-i zamna
tanbr misl kulan burmam baz eky cemiyyet ve dest-i hynetleri havf- n-hk
ile lde olma merdlik add iden delikanl belki elikanl nice393 kten n-bekrnlar ile
fitne ve fesd emrinde akd-i irket itmekle nizm- lemi bir hemzede teferruka ve ihtill
ve nice mteayyen kimesneleri zor bz-y cebr ve zecr ile dire-i ekvetlerine idhl
idp liv-y hurc- ale`s-sultna ihtizr virmiler mft efendi ve evld ve etbnn halka
olan s-i mumele ve mme-i umr- kinta mdhalelerinden dil-gr olmak
bahnesiyle evketl, mehbetl394 pdih- enm hazretlerinden r-gerdn olup kasd-
fsid ile bu tarafa gelmee tesadd ve gn-gn hynet ve teadd eyledikleri mesmdur.
Lkin gerek mft efendi ve gerek evld ve etbnn k bu mertebe kulb-395 ns tenfr
belki bir ferdi dil-gr itdikleri bu gne gelince gerei gibi malm- humynlar
olmadndan n evketl pdihmz hazretleri396 mazr deil midir anlar hsn-i hl ve
hareketle megl olanlara shib kar, mft efendiye ve evldlarna riyet ve himyetleri
dn-i devlete halel ve nms- saltanata kesel virir ahvlleri olmad sretdedir ve hl
baz nrev hareketleri huzr- fyiz`n-nrlarnda zuhra geld sat bil-tehr nefy
ve icl buyurduklarndan397 mad bade`l-yevm adlarn anmayup bundan byle dire-i
devletlerine tekarrb itmemek zre azm [] cezm buyurmulardr. Bu mertebe
386

dey Y: -V
ilm Y: -V
388
ve Y: -V
389
dvnhnede Y
390
azam : sadrazam YV
391
ve Y: -V
392
tenbh : tabr YV
393
nice Y: -V
394
mehbetl : -YV
395
kulb -
396
hazretleri Y: -V
397
nrlarnda... buyurduklarndan VY: olunur malm olup bundan
387

rz-y

102

ibd- rayyete riyet zre olan pdih- shib-i efkat zerine ref- ryet-i hynet iden
ehsa bg denilmez de ne denir,398 bu makleler hakknda hkm-i er ne yzdendir"
dey399 hzr- bi`l-meclis olan ulem efendilerden sul ve istift-y hakkat-i hl eyledikde
"tevbe v rc itmeyp imrr 400 iderler ise seyf-i erfle401 tedb olunmak402 lzm gelir"
dey cevb virdiler. Ol mahalde Silahdr- ehriyr bir Hseyin Aa hatt- humyn-
evket-makrn ile varup mutd zre istikbl ve cmlenin mahzarnda feth [] krat
olunup mazmn- mltafet-makrnu bu nehc zre idi ki, "kullarm403 sizin404 ulfenizden
matlbunuz var ise virilsn. kr ve ikyetiniz ne ise meslnze msade olunsun.
Hlen sitne`den bir mikdr dem tecemmu ve bu tarafa gelmek zre tedrkde
olduklar mesmdur. Karulayup mukbele ve mdfaa ve izleleri hussunda say [u]
ge" itmeleri tenbh buyurulmu, huzzr- meclis, "bizim evketl, mehbetl405
pdihmzdan bir ake ve bir habbe alacamz yokdur. Her vechile taraf-
mlknelerinden hond ve rzyuz,406 mdem cn tendedir bu gne bag ve isyn iden
eky zerimize gelmek lzm gelr ise gerden-i ekvetlerine havle-i emr idp
vcdlarn407 ry- arzdan ref itmedikce klcmz408 belimizden zmeyelim" dey
fermn- humyna haseb`l-meml sret-i itat [u] inkyd ve keml-i ittihd ile ahd []
msk eylediklerin vezriazam kullar409 dahi cumhr- nsdan bu gne vaz- muvfakat-
ihtils itdikde tekrr htb idp "hlen bizler ur- humynlarnda ez-dil-i tb [] tvn
itmek zre ittifk ile410 tekd-i ahd [] msk itmiizdir. Sizlerden dahi meml olan oldur
ki, ahd [] msk ve bizler gibi ittihd ve ittifk ahkmna ahd [] yemn ile istihkm
viresiz" deyp cmlesinin rz-y pdihye 411 teslm-gerden-i inkyd itdikleri grldkde
fermn- sadr- l ile Silahdr Ktibi Seyyid Sebz Mehemmed Efendi tavif-i askeriyye
beyninde marf olan kide zre bir tepsi zerine nemek [] nn ve seyf, Kurn vaz idp
sbit-kadem-i meydn- ahd [] peymn olacaklarna ale`l-infird hzr olan efrda yemn
ve ess- ittihda metnet
398

ve temkn virdiler. Her meyih baka baka du idp

de ne denir V: ve ne dahi denir Y

dey Y: -V
400
imrr V: srr Y
401
eratle Y
402
olunmak -
403
kullarm -
404
sizlerin : sizin YV
405
evketl, mehbetl : -YV
406
rzlaruz Y
407
vcd- n-bdlarn Y: n-bd -V
408
kllarmz Y
409
kullar Y: -V
410
ile -Y
411
kiver-g hazretlerine Y
399

103

daldlar412 ve andan vezriazam kullar413 vzer v ayn- asker ile binp Solak emesi
kurbnde ota yerin grp geldiler. Ol mahalde pdih- kiver-g414 hazretleri
Hazne`den yz kse ake Yenieri Oca`na ve on beer kse siph [u] silahdr ocaklarna
bahi gnderp415 yedier guru yenieriye 416 ve beer guru sipha taksm olup uur-
humynlarnda417 bezl-i cn itmelerine glbank- Muhammed418 ekdiler ve mceddeden
piyde ve svr levend tahrri in taraf taraf Edirne`nin aru ve bazrlarnda mutd
zre bayraklar alup419 ziyde asker tedrk hzr420 [u] mde klnmak zre fermn- l
sdr oldu. Bu vaka hudsnden mukaddem vuk bulan Tatar gilesi mdfaasn
Bucak muhfazasnda olan Rumili Beylerbeyisi Haznedr brahim Paa mkemmel
kapusu ve eyleti askeri ve eyletinden skenderiyye sancana mutasarrf Mahmud Bey
olu Hdaverdi Paa ve Belgrad`dan mazl avu-zde Vezr akrc Hasan Paa dahi
bin Yrk askeriyle bir sat mukaddem Edirne`ye gelp irimeleri bbnda fermn- l421
buyurulup, mbir Dergh- l422 kapucubalar irsl ve Edirne`ye karb mahallerden
bahi ile piyde segban tahrr olunmak zre etrf [] eknfa evmir-i aliyyeler ner-i
istinfr423 olundu ve Anadolu Beylerbeyisi Vezr Numan Paa`nn mkemmel kapusu ve
eyleti424 askeriyle425 kethds ve426 Aydn Muhassl Osman Olu Nasuh Paa dahi kudreti
mertebe cem idebildii kadar427 piyde ve svr levend tifesiyle Gelibolu maberinden
gep Edirne sahrsna mlhak- Ordu-y humyn olmak zre fermn sdr ve irsl
buyuruldu ve znikmid ve Mudanya ve Mihali ve sir iskelelerden stanbul`a asker428
mrruna mmnaat olmak in Rikb- humyn tarafndan mteayyen paalar memr
ve leyl [] nehr tacl-i asker ve tedrk-i lekerde bezl-i makdr klnd. Bundan akdem
stanbul ahlsi Edirne`ye azmet niyetiyle Davudpaa`ya nakl-i hym itmiidi. Mh-
Rebu`l-evvel`in yirmi yedinci Pen-enbih gn kendleri dahi stanbul`dan kup
Davudpaa`da vki rpc ayr`na konup tark-i levzm tekmlin gn meks []
412

dalup herkes meknlarna avdet itdiler Y

kullar Y: -V
414
kiver-g Y: -V
415
gnderdi Y
416
yenierilere Y
417
kiver-g hazretlerinde Y
418
Muhammed Y: -V
419
aup Y
420
hzr Y: -V
421
l Y: -V
422
mbir Dergh- l VY: Dergh- l mbir
423
istinfr V: istifsr : istifr Y
424
ve eyleti : -YV
425
askeriyle VY: askerleriyle
426
ve -
427
kadar VY: mikdr
428
asker -Y
413

104

rm esnsnda topcu orbaclarndan429 Arab olu Mustafa Aa topcubalk sevdsyla

oca erziline ba olup yirmi kta kolonborna top ve krk kta h darbuzen ve iki kta
havan humbaras ve bir mikdr barut- siyh ve sir cebehne ve mhimmt- tophne
tekml ve tetmm ve Edirne`ye varnca yol zerinde olan menzilde zahre klletinden
zahmet ekilmemek mlhazasyla 430 stanbul`dan431 mavnalar ile Silivri`ye ve andan
arabalar ile her merhaleye nakl ve tevz in bir mikdr zahre tedrk ve tahsl ve
sefnelere vaz- tahml itdikleri peymn mh- Rebu`l-hir`in gurresi D-enbih gn
Edirne`ye gelp smia-i devleti tahd ve kulb- vkel-y saltanta ilk-y tel ve tev
virmein bade`l-istire ve istzn akabince vezriazam tularn ve otan432 karup Burnu
Pamuklu sahrsna vaz eyledi ve mukaddem fermn gnderilen Yrk Vlsi Vezr
akrc Hasan Paa ile Rumili Beylerbeyisi Haznedr brahim Paa ve Hdverdi Paa
dahi433 askerleriyle bugn Edirne`ye gelp doru Solak emesi kurbne varup
Karabayr`a varnca tark-i caddenin yemn [] yesrna kondular. Taraf- pdihden 434
Vezr Hasan Paa`ya bir eerlenmi ve drt yelken-dest at ve Haznedr brahim Paa`ya
vezret ve435 Hdverdi Paa`ya dahi iki yelken-dest at436 ve rlak plak piyde ve svr
mevcd yz kadar askerine merhameten yzer aded eerlenmi kaltak brgri ihsn
buyuruldu ve bi`l-ittifk mm-ileyh Vezr Hasan Paa bu askere437 serdr tayn olup irtesi
Cuma gn vezriazam kullarnn438 vestat ile Hasoda Kk`nde pye-i serr-i sadet-439
masre yz srp serserli krk giydirildi. "Bu ekynn cemiyyeti (290 b) mft-i sbk
in idi. Matlblar zre azl ve nefy olundu. Hayr dum isterlerse artk cemiyyetlerin
datsunlar" buyurup, yanna slh- zt`l-beyn in Edirne Sultn Selim eyhi Rdvan
Efendi ve Sultn Bayezid eyhi Merzifon Cnd Mehemmed Efendi ve Edirne
mderrisnden fzl440 Gen Ali Efendi bile kouldu. Ve irtesi mh- Rebu`l-evvelin yirmi
dokuzuncu enbih gn vezriazam cmle vzer v ayn- asker ile ehirden binp Solak
emesi kurbnde vki Haclar Mezarl nihyetinde vaz olunan nevle-gha inp

429

topcularn orbacs Y
iin Y
431
sitne-i sadetden Y
432
ve otan -Y
433
dahi Y: -V
434
pdih- cihn-mut hazretlerinden Y: cihn-mut hazretleri -V
435
ve -Y
436
at -Y
437
asker-i cerrra Y: cerrr -V
438
kullarnn Y: -V
439
sadet Y: -V
440
fzl -Y
430

105

azm441 ziyfetden sonra Rumili`nden gelen vzer v mr-i mrn [] mer ve442
mkemmel kapular ve eyletleri askeriyle443 alay gsterp pdih- ry-i zemn444
hazretleri ehir kenrnda vki Buukdepe nm baeye terf buyurmular idi. Her biri
alaylaryla huzr- humynlarndan445 gep vezriazam kullar446 huzruna vardklarnda
al mertibihim hlatlenp doru skenderky deresine varup nzl ve irtesi Pazar gn
kalkup revne v447 azmet eylediler. Lkin Vezr Hasan Paa tife-i bugtn kesret-i
vefretin ve kendlerin zaaf ve klletin arz idp bir vechile mukvemet mmkin olmaduun
ve bir mikdr atlu asker dahi irsl olunur ise fazl- hakk ile tokuacan ilm itmekle
der-akab yz nefer Saray- atk baltaclarndan ve yz nefer arz aalar huddmndan ve
yz nefer adrvan ahurundan ifrz ve zerlerine ahinciba Rstem Aa ba ve
silahorlardan Gvur448 Osman Aa ve Abaza smail Aa ve Arab ahin Aa yzba tayn
olup huzr- humynda hlatler giydirilp irsl olundu.
Serdr-i vezriazam Rami Mehemmed Paa
Bundan akdem stanbul ahlsi zerine azmet niyyetiyle Davudpaa`ya nakl-i
hym itmiidi. Mh- mezbrun yirmi yedinci Pen-enbih gn kendler dahi stanbul`dan
kup Davudpaa`da vki rpc ayr`na konup tark-i levzm tekmlin gn meks
[] rm esnsnda Yenieri Oca hasekilerinden Dv Ali nm peldin muktez-yi knn
tarkleri zre yolu turnacbalk iken bu fitne-i esfil-perverin zuhruyla dest-i ekvetine
fursat girmein, kul kethudl mansb- lye hcvetine fursat girmein, kul kethudl
mansb- lye hcm idp zencr-i teshr-i sleymanden sir gerden-ke olan tugta glib
bir ifrt ve nefrn oldu. Ve topcu orbaclarndan Arab olu Mustafa Aa topcubalk
sevdsyla oca erzline ba olup yirmi kta kolonborna top ve krk kta h darbuzen
ve iki kta havan humbaras ve bir mikdr barut- siyh ve sir cebehne ve mhimmt-
tophne tekml ve tetmm ve Edirne`ye varnca yol zerinde olan menzilde zahre
klletinden zahmet ekilmemek mlhazasyla stanbul`dan mavnalar ile Silivri`ye ve
andan arabalar ile her merhaleye nakl ve tevz in bir mikdr zahre tedrk ve tahsl ve
sefnelere vaz ve tahml itdikleri ve mh- Rebu`l-evvelin otuzuncu Pazar gn bu cnibe
tevecch ve hareketleri peymn irtesi mh- Rebu`l-hirin gurresi D-enbih gn
Edirne`ye gelp smia-i devleti tahd ve kulb-i vkel-yi saltanta ilk-yi tel ve tev
441

azm Y: -V
ve -Y
443
askerleri ile Y
444
ry-i zemn Y: -V
445
humyn- husrevnelerinden Y: husrevne -V
446
kullar Y: -V
447
ve -Y
448
Kfir Y
442

106

virmein bade`l-istire ve istzn, akabince vezriazam tularn ve otan karup449

Burnupamuklu sahrsna vaz eyledi.450 Vezr-i sn Moral Hasan Paa ile Vezr-i sls
orlulu Ali Paa sefere memr olman Vezr-i rbi Kbt Ali Paa Rikb- humyna451
kimmakm nasb olundu. Ve mh- mezbrun nc ehr-enbih gn mm- sultn
Mahmud Efendi yine ed-yi hidmet-i immet itmek zre sadret-i Rmili 452 ile cmi-i453
rtbeteyn ve Edirne Kads Yekem Hamd Hseyin Efendi neyl-i sadret-i Anadolu ile
karn`l-ayn oldu. Ve mukaddem stanbul`dan454 gelen eli efendilerden olup

p-

ikestelik ile Edirne`de kalan Filibe`den mazl Galat mlakkab aban Efendi kaht- ricl
ile Edirne gibi bir mansb- refa hcm ve ikeste-py iken yle bir blend-i rtbeye
vaz- kadem eyledi. Ol gn taraf- pdihden 455 Yenieri Aas Osman Aa`ya456 bin
altun ve kul kethudsna kse ve zaarcbayla seksoncubaya ikier kse ihsn-
humyn457 gnderilp, Yaya ukadr Sirozlu Ali Aa ile dahi Serasker Vezr Hasan
Paa`ya istimleti mutazammn hatt- erfle bin altun irsl buyuruldu. Ve mh- mezbrun
drdnc Pen-enbih gn pdih- kiver-g458 hazretleri Vezriazam Rami Mehemmed
Paa`y serdr- askir-i islm nasb itmein bi`l-cmle vzer v ulem ve ayn- asker459
ile hnesinden binp mutd- kadm460 alay-birle Bb- humyna gelp nzl ve andan
orta kapuya geld mahalde klcyla tirkein karup yalnz ieruye davet buyuruldu.
Pdih- cihan-mut461 hazretleri mukaddemce Arz Odas`na terf ve iskemle zre kud
buyurmular idi. Mehemmed Paa dahi kk destr ve sof ferce462 ile gelp pye-i serri463 sadet-464masre yz srp ol meclis-i hss`l-hsda hzr bulunan skdr Mahmud
Efendi Zviyesi`nde seccde-nin Edirneli Abdlhay Efendi ve Edirne Kaderler eyhi
Mehemmed465 Efendi ve Muradiye Mevlevhne eyhi Enis Efendi ale`l-infird dudan466
sonra vezriazam kullarna krkl ve sde iki sevb hla- fhire ilbs idp miynna bir
449

stanbul ahlsi... otan karup -Y

vaz- hareket olunmuidi Y
451
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
452
Rm Y: Rumili V
453
cmi -Y
454
sitane-i sadetden Y: -V
455
pdih- cihn-penh hazretlerinden Y: cihn-penh hazretlerin -V
456
Aa kullarna Y: kullarn -V
457
humyn Y: -V
458
kiver-g Y: -V
459
askir-i islm Y
460
kadm Y: -V
461
cihn-mut Y: -V
462
ferce Y
463
serr -
464
sadet Y: -V
465
Mehemmed : -VY
466
du v sendan Y: v sen -V
450

107

kabza murassa kl ve trke kuatldktan sonra467 yed-i humyn- pdihden

sancak- erf ve mifth- Kbe teslm olup gzleri yan dkerek,468 orta kapuda atna
svr ve

ke`l-evvel alay ile ehr-i Edirne`den kup yola revne v azmet ve

Burnupamuklu sahrsnda vaz olunan br-ghlarna469 varup nzl eyledi. Ol gn

pdih- cihn-penh470 hazretleri akabince binp vezriazam bir fsl Sarahane
Kk`nden ve bir fsl dahi srat ve isticl-birle Kyk yolundan gidp Buukdepe
Kasr`ndan varup seyr [] tem471 eylediler. Vezriazam otalarnda bir mikdr tevakkuf
ve celse-i syiden sonra vzer ve res-yi askeri davet idp "ite n-r uraya gelmek
iktiz eyledi. Be-her-hl yarn br gn bu bgler ile mukbele, 472 belki muhrebe v
muktele olunmak mukarrerdir. Greyin sizi, 473 uur- pdihde b ve cn ile ne gne 474
alrsuz, gayret sizindir" dey ahd [] msk tekd idicek, sret sadkat gsterdiler. Ve
bu fikr-i hmet-encm ile vezriazam kullar475 mahall-i mezbrda bir gn mikdr 476 rm
ve irtesi mh- mezbrun yedinci enbih gn cmle Ordu-y humynla 477 rhlet ve tife-i
bugt zerine tevecch [] azmet eyleyp Hafsa menziline nzl ve

478

vusl ve kasaba

versnda vki sahrya479 nzl480 eyledi.481

Azmet-i erbb- cemiyyet be-cnib-i Edirne
F-m-badeh tife-i mezbrenin Edirne`ye hareketleri karr-dde ve mde
olman Mft Feyzullah Efendi ve evld ve etbnn gerek hnelerinde ve gerek bezastn
ve cevmlerde bulunan mllarn482 basup yz kse akeden ziyde nukdlarn ahz [u]
kabz ve bir yere cem itdikden sonra iktiz iden masrf- rh andan tertb idp hussen,
ummen ulem, suleh483 efendilerden her birine yzer, ikier yz guru yol harl
virilmekle azmete tergb itdiler. Ve Davudpaa sahrsnda gn mikdr484 meks [] rm
ile bakyye-i levzm- hareketi itmm itmeleriyle bu geen mh- Rebu`l-evvelin
467

sonra -Y
dkerek V: gererek Y
469
br-gh- mualllarna Y: muall -V
470
cihn-penh Y: -V
471
u tem Y: -V
472
ve muktele +Y: -V
473
sizleri Y
474
gne VY: gzel
475
kullar Y: -V
476
mikdr Y: -V
477
humyn- zafer-makrnla Y: zafer-makrn -V
478
nzl ve Y: -V
479
sahr-yi dil-gda Y: dil-g -V
480
karr Y
481
eylediler Y
482
ml ve emlklerini Y: ve emlk -V
483
suleh Y: -V
484
mikdr Y: -V
468

108

otuzuncu Pazar gn savb- maksda azmet-birle ref-i hym eylediler. btid arhaya
tayn olunan kul kethuds nmna485 Durucan Ahmed nm ak-i bed-fercm bin nefer
tfeng-endz ile yryp badeh serdengedi yenieri ve486 siph [u] silahdr ve drt
aa blk nefertlaryla aalar ve iki yz kadar487 ulem efendiler ve dokuz yz kadar488
sdt nmna olanlar ve nakb`l-erf ve sadreyn ve eyhulislm, vezriazam nmna olan
devletller ale`t-tertb edd-i rhl-i azmet eylediler. Hatt kulb-i avm taraflarna imle
in etfl-i mekteb-i489 mushaf savt- blend ile "mn" diyerek nlerince yryp hareketi irtihlleri bze-i etfl oldu. Bu tertb-i acb ile menzil-i evvel Kkekmece ve ikinci
D-enbih gn ki; gurre-i mh- Rebu`l-hirdir. Bykekmece ve nc Sal gn
Silivri`ye vusl bulup ber-yi maslahat menzil-i mezbrede bir gn meks [] ikmet490
eylediler.
Mcdele-i cls- humyn
btid-yi huds-i fitneden Silivri menziline vusl bulduklar gne gelince,
ale`l-umm cumhr- ns merhm Sultn Ahmed Hn- sn hazretlerinin ehzdesi
brahim Hn cenbn (291 a) icls sadedinde iken Mfti Mehemmed Efendi mafiretl
Sultn Mehemmed Hn- Gz hazretlerinin immeti hidmetinde nev [] nem bulman
gayrete gelp "rahmetl efendimin kl ve 491 kmil, red, yiid evld dururken sagrin
hilfeti ciz deildir" deyp mahf 492 ulem efendiler493 ile yek-dil ve yek-cihet 494 olup
ayak basd fetv emni olan Gelibolulu Smkl Mehemmed Efendi`yi gcile maa
idebildi. Hatt mezkr yedinde ktb-i bh` tutard. "Eer bunun kavliyle amel iderseniz
pdihln on kadar495 art vardr, birisi nks olur ise hilfeti 496 ciz olmaz. Bize lzm
olan dilediimizi nasb ideriz" deyp depindi durdu. Ulem efendilerin baz kbet-endi
"bunda mhede olunan rey-i savb minla efendimiz hazretlerine tebiyyetdir" dimekle
skt eyledi. Ve andan bi`l-cmle ulem vesir erf- ahl ibu cemiyyet-i fitnede497
bi`l-cmle fatk [u] ratk- umr rey-i fsidine maksr olan Yenieri Aas alk Ahmed

485

kul kethuds nmna -

ve -Y
487
mikdr Y
488
mikdr Y
489
boyunlarmza +: -YV
490
ikmet Y: -V
491
ve Y: -V
492
mahfce Y
493
efendiler Y: -V
494
ve yek-cihet Y: -V
495
kadar Y: -V
496
hilfeti -Y
497
fitnede VY: fitneden
486

109

Aa`nn adrna cem olup "malm ve mesmunuzdur ki, bizim498 bu denl cemiyyet
ile zerlerine azmet eylediimiz Devlet-i aliyye dahi haberdr olup be-her-hl bizler ile
muktez-yi vakt-i hle gre muktele499 in sahr-yi Edirne dahi cilve-gh- siph
olmudur. Ehl-i slmdan bu iki frka arasnda ceng [] cidl ihtimlini def [] ref
hussunda htr- erbb- akl ve uura byle bir man hutr ider ki, hlen tertb-i nevbet-i
istihkk zre ehzde Sultn Ahmed Hn- slis hazretleri taht- hilfete vris iken hakk-
srhleri zre500 nevbet-i saltant gayra takrb ve tahmn sezvr- insf olmaduundan
maad ehzde brahim Hn henz nisb [] ebbe bli deildir. Musammem olan vaz n-hemvrmz yed nizm- tertb-i hlfete halel virmekle, kymete dek hedef-i seng-i
taan ve mazhar- sebb laan olayz" dey karr virdikleri tedbr-i savba aa-yi
mrun-ileyh muhfelete kdir olamayup bunun zerine Ftiha okundu. Ve mh-
Rebu`l-hirin drdnc Pen-enbih gn rhlet olunup menzil-i Knkl ve Cuma gn
orlu`ya varlup ehrin te kenrnda vki Kumluca nm derenin beru tarafna nzl ve
nlerine bir azm hendek hafr olundu. Ol gn orlu`da ehriyr- sad ve pdihmz
Sultn Ahmed Hn- red hazretlerinin nm- nm-i meyme[n]et-mesirlerine ibtid 501
ve502 rz- Cuma`da ve rz-bn- huteb-yi menbir oldu.
Ameden ve Avdet-i Hasan Paa be-Ordu-y humyn
n mezkr Yrk Vlsi Vezr akrc Hasan Paa kbel-i Devlet-i aliyyeden
nesyih-i makble ve kelimt- makle rdyla teskn-i fitne ve fesd idp tife-i
mezbre bundan sonra dahi srr ve ind iderler ise, cevblar zebn- emr-i intikma
ihle olunmas mnsib grldnden,503 serasker nasb olup yannda olan evld- ftihn
askeriyle Rumili Vlsi Vezr Haznedr brahim Paa kapusu ve eyleti askeri ve
eyletinden skenderiye sancana mutasarrf Mahmud Bey olu Hdaverdi Paa ve Grc
Sleyman Paa ve hidmet-i sefrete tayn olunan efendiler ile mecman sekiz bin kadar504
atlu asker-i slm505 ile Edirne sahrsndan hareket ve kat- menzil iderek drdnc Cuma
gn orlu kasabasna karb Kumluca deresinin kendler tarafna nasb- hym eyledikleri
mahalde ol gn stanbul506 askeri dahi derylar gibi c [] hur iderek gelp Hasan
Paa`ya karu dere auru nasb- hym- cemiyyet ve izdihm eylemiler idi. Vezr Hasan
498

ki, bizim -
muktele VY: mukbele
500
olan Y
501
ibtidr Y: ibtid V
502
ve Y: -V
503
grldnden VY: grldkden sonra
504
mikdr Y
505
islm Y: -V
506
sitane-i sadet Y: -V
499

110

Paa dahi ayn- askeriyle bir yere gelp, gelen askeri gzden gerdler. Memlleri gibi
kmayup da ve sahry brm507 grdler. "Bunlar bakkl ve akkl deil ceng []
cidl508 eri imi ancak" deyp, azm havfa 509 dmeleriyle510 bade`l-istire cmlenin rey
ve tedbrleriyle Grc Sleyman Paa ve bahs ve cidl ve kl [] kl ilm-i hlleri olan
Rdvan Efendi ve Cnd Mehemmed Efendi ve Gen Ali Efendi tarka-i rislet zre
stanbullu ordusuna vfd ve vezriazam nmna olan Ahmed Paa otana vrd idp
mansb- Devlet-i aliyyeyi bah- kalenderye eken ve mezri-i hllerine tohum-
vehmet eken, beynlerinde ricl-i devlet nmna devletller mahzarnda zhr- savb in

Gnsqa G}ovma v GmkqAb Kbr Lybs Ya avoda muktezs

511

zre bu gne z- cevb ve sul itdiler ki; "dil-hhnz zre mft efendi ve evld [u]
ahfd nefy ve icl ile kurb-i saltantdan tard [] ibd olunduklarndan mad emvl []
erzklar zabt ve gasb ve yerlerine sizin makl [] mnsib 512 grdnz kimesneler nasb
olunup, inallh tel cemiyyetiniz ber-tarf olduu sat pdih- enm hazretlerinin
bi-l tevakkuf sitane-i sadet-i iyne513 tarafna azmet-i humynlar dahi yibe-i
bheden berter ve f-m badeh daha her ne murd iderseniz taraf- Devlet-i aliyyeden
dil-hhnz zre msaade olunaca mukarrerdir. Hlen dmen-i dn olan ad-yi bedpeymn ile yakn zamnlarda vuk bulan sulh [] salha istihkm virmek in Devlet-i
aliyyeye nev-be-nev elileri tereddd zre olmadan hl deildir. Byle vakt-i hatarda bu
gne fitne ve fesda temiyyet virmekle ad-y dne fursat ve emtet virmek makl
mdr, lyk mdr ki,

514

mbeynde olan ittihd-i ehl-i515 slm mnf-i husmet ve

intikm iken arz- dnyeviyyeye advet-i dniyye gibi berk [] h virilp tarafeynin
faysal- davlar t u sertz tavassutuna muhtc olsa hurc- ale`s-sultan emrinde olan
hkm-i er-i erf516 ulem efendilere malmdur" deyp her end ki; mbeyni tevfk in
hakkat-i hli beyn ve tahkk itdiler, lkin kulb-i ksiyelerinde kat tesri nmyn
olmayup baz res-yi kavm dav-yi defa tasadd idp bu vech zre cevb virdiler ki;
"imden sonra bu denl cumhr- ns ittifkyla 517 Sultn Mustafa Hn hazretleri hal
olunup hlen pdih- devrn Sultn Ahmed Hn hazretleri iken sizlerin yine cenb-
507

bryp karnca misli Y

cidl Y: -V
509
havf hayete : hayet -YV
510
dmeleriyle VY: tard olmalaryla
511
Kurn- kerm, Nahl Sresi 125. yet, "nsanlar Rabbinin yoluna hikmet ile ve gzel szlerle davet et".
512
ve mnsib Y: -V
513
iyne Y: -V
514
makl ve mnsib midir ki Y
515
ehl Y: -V
516
erf Y: -V
517
ittifk ve ittihd ile Y: ve ittihd -V
508

111

Mustafa Hn`nin saltantn muhfaza sevdsna dp rd itdiiniz kelimt merhem-i

sihrb gibi bir man olmayacak sevddr. Hlen bu askerin sefer ve hareketinden murd ve
maksdlar, ancak ol ehriyr- humyn 518-baht- l519 hazretlerinin arzu-yi sadet-i
batleridir" dey hal ve icls- mlk ahkmna ve zerlerinden thmet-i bag ve hurcu
def husslarna mteallik mesil-i vhiyede,

Hyvet iA+tbantfaiA+tba nm HbA$t Am Nvubtyf &yz

520

Mhbv! YF NywaAmAf mantku

zre arz- nefsniyyelerine muvfk,

mesil-i zafeye itism ile zafi ahkem ve mtebihi muhkem add itdikleri muhtev
yedi kta fetv ibrz ve kratine z itdiler. Muhtab olan kimesneler grdler ki;
garazlar her ne ise icr ve rey-i sahfleri imz olunmu bundan sonra bu demler ile
mnzara, mkbere ve mcereye medd olacan fehm [] idrk 521 idp, medds
zre kavl-i zorlarna kulak tutmadlar ve "bu fetvlar bize522 verin seraskerimiz olan Hasan
Paa`ya gsterip birer s[re]tini rikb- saltanta523 irsl ve mel-i kelmnz ilm idelim"
dey hatm-i kelm eylediler. Cenb- fetv-meb meclis-i mezbrda bulunup kendler de
kudret-i bahs ve cidl olan efendilerden drt nefer kimesne intihb ve fetvlar Hasan
Paa`ya gstermein ellerine virp "muhlefetden hazer eylesn ve yle sylen 524 byle
sylen"525 dey tavsiye-i sul ve cevb eyledi. Hasan Paa`ya gelp mel-i kl [] klleri
hikyet itdiklerinde bunlar bir [ve]chile nush [] pend kabl itmeyeceklerin bilp,
ordusunda mevcd olan paalar davet ve "ey ne gne hareket itsek" dey hayret ile biraz
meveretden sonra fetvlarn sretini ve mbeynlerinde olan bahs ve cidli tekrr taraf-
devlete526 tahrr, ilm idp bir haber zuhr idinceye dek527 yerlerinde meks [] rm zre
karr virdiler. Ve fetv getren efendilere "bizler evketl mehbetl528 pdihmz529
tarafndan ancak bu kavmin maksdlar ne idn sul ve istilm ve vuku zre Rikb-
humynlarna

ilm

in

memrlarz530

hlen

takrrinizi

ale`t-tafsl

Rikb-

humynlarna arz [u] tahrr eyledim, fermn- humynlarna intizr ile yerimizde meks
518

enm Y
l Y: -V
520
Kurn- kerm, l-i imran Sresi, 7. yet, "te kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve kendi
arzularna gre onun tevline yeltenmek iin onun mtebih alanna tbi olurlar".
521
idrk Y: -V
522
bizlere Y
523
humyn- husrevneye Y
524
syleyin Y
525
syleyin Y
526
Devlet-i aliyyeye Y: aliyye -V
527
dein : dek YV
528
mehabetl Y: -V
529
pdiah- ry-i zemn hazretleri Y: ry-i zemn hazretleri -V
530
memrlarz VY: memr olmuuz
519

112

[] karr idp ne haber vrd ider ise iktizsna gre hareket olunur" dey cevb eylediler.
Bu peym- brid sem-i ekvetlerine vrid oldukda, "Hasan Paa`nn murd Edirne`den
haber gelince sizlere sedd-i rh olmak imi. Eer mkleme in geldise cevb virilp ii
kalmad, hemn bu531 sat kalkup yolumuzdan savulsun. Yok mukbele ve muktele 532
in geldise ceng [] sava didiin bizim gibi evb ve iki el bir b indr" deyp
"Hasan Paa`ya bylece haber gnder" dey vezriazamlar Ahmed Paa`ya hcm
itmeleriyle, ilm- hl in Hasan Paa`ya tekrr dem irsl eylediler. Ol dahi bi`z-zarr
yol zerinden ordusunu giruye ekp, ol gn heste-hrm ile Kardran`a geldikde hayret
ile nileyecein bilmeyp teennyi isticle tebdl ve mh- Rebu`l-hirin yedinci Pazar
gn Hafsa`da vezriazama gelp mlktla mhede itd hlt tafsl eyledi. "Hsl bu
tifenin tekz-yi sugr-yi ekvetleri olur olmaz (291 b) sikencbn tedbrile teskn
olunmak ihtimli yokdur. Bri bu mertebeden sonra belki nashat tesr ider dey b-hde
md ile vakit gerlmemek in srat eyledim" did asl 533 sg olunmayup mezn
olmadn avdet itmesi taksrine mahml, sadr- azam tarafndan fi`l-cmle muteb ve
mesl oldu.
Meveret-i ceng [] cidl ve davet-i pdih be-Ordu-y humyn
Ol gn Ordu-y humynda mevcd vzer-y zm ve mer-y z`l-ihtirm
vesir ayn- devlet ve erkn- saltanat davet ile sadrazam otana cem olup tertb-i
dvn- mvere ve ol tife-i bgye ile mukbele ve muktele ahvli mzkere
olundukda halka vesle-i kuvvet-i kalb olman bi`z-zt pdih- lem-penh
hazretlerinin Ordu-y humyna terf ve huzrlar savb-dd-i rey-i cumhr olduun
telhs idp hareket-i humyna muktez levzm tedrkin al sebli`l-isticl
Badefterdr Bakkal olu Sar Mehemmed Efendi Edirne`ye irsl olundu. Ve hemn ol gn
ale`l-acele pdih- cihan-mut534 hazretlerinin tu ve ota- humynu getrlp
vezriazam Ordu-y humynla meks eyled Hafsa menzilinde nasb olup hddm ve
havn iktiz iden devb ve mev vesir mhimmt bir gicede itmm [u] tekml
olundukdan sonra irtesi D-enbih gn ki; mh- mezbrun sekizi ve Austos`un
dokuzudur, kendler dahi ale`s-seher i dire ve rikb aalar ve solan535 ve peykn
kullaryla Saray- mireden sefer esvb ile rikba vaz- kadem buyurup muhtasar
alay-birle nnce Kimmakm Kbt Ali Paa ve ancak iki kadasker yryp mdfaa-i
531

bir Y
ve muktele Y: -V
533
asl Y
534
cihn-mut Y: -V
535
solan VY: solak
532

113

eky niyyetiyle Hafsa menziline azmet ve yle mahalli Ota- humynlarna

eref-nzl buyurdu. Ol gn vezriazam kullar536 kasaba kurbnde istikbl ve rikba
yanaup Serdr Hasan Paa kullar tife-i bugta itd nush [] pendden sd-mend
olmayup kesret [] vefret-i537 ekydan sedd [] mmnaata ve ceng [] cidle bir vechile
kdir olamaduundan avdet idp dnk gn Ordu-y humyna gelp dhil oldu. Bu gn
tahkk-i eky-y bed-fercm Baba kasabasna konup yrn Ordu-y humyna 538 gelp
mlhak olacaklarn arz idp, svr arhaclarn karulamaa bin mikdr atlu asker
ifrz ve tayn ve gelecek yollar zerine yenieri meterise girp toplar vaz olunmasn
istzn idp ota kapusunda pdih- cihn-penh539 hazretlerin selmlayup ve ard
kapudan sancak- erfi getrp yed-i humyna teslm eyledi.
Tevch-i mehat-i islmiyye Hseyin Efendi
Ol mahalde Anadolu Kadaskeri Hamd Yek[]em Hseyin Efendi`yi huzr-
humyna getrdp iktiz-yi vakte binaen eyhulislmla beyz ukaya kaplu erkn
semmr540 krk giydirp maan otana alup getrd. Ve Anadolu sadrn Edirne
mderrislerinden Filibe`den mazl Kavukcu-zde Abdullah Efendi`ye tevch eyledi. n
eky-y stanbul Vezr Hasan Paa ile mklemeden sonra vkel-y devlet Sultn
Mustafa Hn hazretlerinin haline tasadd itmelerinden meys ve mukbele olunur ise
ahvl neye mncer olunur fikriyle irtesi enbih gn orlu`dan rhlet ve Kardran`a varup
nzl eylediklerinde.
Katl-i Vn-zde Ahmed Efendi ve Selman Efendi menzil-i Kardran
Mukaddem znikmid ve Mudanya iskelelerine tayn olunan muhfz paalar
stanbul ekys haber alman ahzlarn serdengedi aalar tayn [] irsl olunman
varduu541 gn znikmid paasn tutup kayd [] bend ile stanbul`a ihzr ve Mudanya`ya
memr olan aa dahi vardkda paa firr itmi bulunman bayrak ekp Burusa`ya
varnca zr-i lv-yi ekvetine bin kadar542 yenieri cem eyledi. Merhm ve mafr 543
cennet-mekn, firdevs-iyn Sultn Mehemmed Hn Narf+amqray
hazretlerinin zamn- saltanatlarnda nedm-i hslar olan eyh Vn Mehemmed
Efendi`nin mft-i sbk Feyzullah Efendi dmd olup karbet-i shriyyeye binen bl-i
536

kullar Y: -V
ve vefret Y: -V
538
gelp dhil... Ordu-y humyna -Y
539
cihn-penh Y: -V
540
fiz`s-srr Y: -V
541
vardklar Y
542
mikdr Y
543
ve mafr Y: -V
537

114

himmetleriyle evc-i itibrda pervz iden Vn-zde Ahmed Efendi ve Selman Efendi`nin
Burusa karyelerinden Kestel ve Gze nm karyelerde iftlikleri olup mft-i mrunileyhe istinden etrf- fukar-yi kurya544 cevr [] cefdan hl olmaman, eky-y
mezkrn iftliklerin

basup mallarn 545 nehb [] yama 546 ve mezbrlar esr-i selse-i

bel idp kayd []

bend ile stanbul`da cemiyyetlerine getrmler idi. Ordularyla

maan Kardran

menziline geldiklerinde Burusa`dan gelen eky resleri olan

serdengedi aalarnn

yevmen-fe-yevmen bayra altna Burusa ekys cem

olmakdan hl olmamala ez-kaz mezbrlarn Burusa`da emr-i izrlarndan zahmdr

olan birka ak-i rzgr, mezkrlar Kardran Kprs banda bu hlde gricek, "bir
zamn bunlarn dest-i cevrlerinden neler ekilmidir" deyp dernlarnda 547 olan gayz-
advetleri c [] hur548 idp "neyleyelim haklarndan gelr bir kolu kuvvetli yok ki;
intikmmz alvire" diyerek birbirlerini tahrk itmekle sir meln dahi "yoldalk hakk
yok mu? Hayrmza size549 inet ideriz, ahz [u] intikm gndr" deyp emr-i dnm-
tm ile yer yer zerlerine seyf-i hayf ile hcm idp derd-mendlerin550 sahfe-i haytlarn
pre-i crre551 eylediler. El-hsl bu gne t- gadre b virerek irtesi Pazar gn andan dahi
kalkup vsl- merhale-i Burgos olup, ol gice edevt- ceng [] cidl552 tertbine henk
eylediler. Ve dahi irtesi D-enbih gn ki; Sultn Mustafa Hn hazretlerinin Edirne`den
Hafsa`ya terf buyurduklar gndr, Baba-y atk kasabas pghnda hayme ve harghlarn kurup bu iki asker beyninde bir553 merhaleden gayr fsla kalmaduundan irtesi
neye mncer olacakdr dey tarafeyn gyeti emri teemmle baladlar.
Tertb-i esbb- harb ve ceng [] cidl-i saltanat ve avdet-i
Sultn Mustafa Hn be-ehr-i Edirne
stanbul halknn gelp Ordu-y humynla mlk olmas emr-i mukarrer olmala
Vezriazam Mehemmed Paa Mft Hseyin Efendi`yle huzr- humyndan geld gibi
res-yi asker ile mnsib grld zre yenieri meterise girecei mahalle varup
syebnn kurup vzer ile rm ve ahama mterakkb oldular. Ve yenieri tifesi dahi
544

ve zuafy Y
gret +Y: -V
546
gret Y
547
dern- brnlarnda Y: brn -V
548
hur Y: -V
549
sizlere : size YV
550
derd-mend-i b-relerin Y: b-re -V
551
pre Y
552
cidl Y: -V
553
bir -Y
545

115

meteris almak maslahatna kym vesir tavif-i askeriyye tertb-i silha ihtimm
gstermek zre tebl-i fermn- humyn eyledi. Ve cmlesi "seman ve ta" deyp
zhiren mukteleye hzr [u] mde olduklarn huzr- humynlarna arz eyledikde
pdih- cem-ch554 hazretleri dahi Ahm Namzn klup seccde zre karr ve etrfnda
glmn- endern kullar dahi sancak- erf altnda halka-vr555 cem olup556 ve Feth-i erf
kratinden sonra taht- erf557 zre icls buyurup kahve ierken meer pdih- slma558
tarafdrlk yznden aty-yi b-mra nil olan tavif-i askeriyye vaz- nifk-miz
zre bag ve hurca cesret iden erbb- ekvet ile aralarnda kavl [] ittifk ve gelp
yakladklarnda bir yere gelmek zre beynlerinde nihnce olan ahd [] msk mir
yazdklar kd tebdl-i cme bir dem ile Hafsa`da yenieri nn-krlerine gndermiler,
hafr- meterise megller iken getrp teslm eylemiler, anlar dahi zbitleri havfndan
ikre okuyup yoldalarn gh idememekle byle bir tezvr kurmular, yani ki;
meterisleri tamm olucak, "gelin yoldalar ahama dein gre tutup elenelim" deyp
yenieriden ve cebeciden ve topcudan iki yz mikdr ayrlup bir ok menzili kadar
meterislerden ileruye gidp glemee balamlar, bu aralkda dahi 559 siri enselerinden
bir yere gelp, gelen560 kd okuyup mazmnuna vkf- gh561 oldukdan sonra yine
gelp meterislerine girp cmlesin gh562 idp vakt-i mahda mterakkb olmular. Bu
minvl zre tamm ol gn sret-i zhirde ahama dein sadkat yznden meteris almak
hidmetinde say [u] ge563 ve ihtimm [u] tm564 gsterp, aham oldukda vakit geldi
yollu565 birbirlerine sagr urmala cmleyi habr idp hzr [u] mheyy oldukdan sonra
beyne`l-ayn bir fitilden bu kadar bin tfenge566 te virp kymetler kopardlar. Bir bir
meterislerden bayraklarn kaldrp ve toplarn alup glbank- Muhammed567 ekerek
merhale-i Baba-i atka doru stanbul askerine inzimma ikdm gstermeleriyle miyn-
meydn- intikmda vzer-y zm vesir res-yi be-nmdan gayr nefer nmna
muktele-i hasma yarar asker kalmad. Ve568 anlar dahi ahvl-i rz-gr- pr-str hlf-
554

cem-ch Y: -V
vr Y
556
olup Y: -V
557
erf Y: -V
558
islm hazretlerine Y: hazretlerin -V
559
dahi Y: -V
560
gelen -Y
561
gh Y: -V
562
haberdr Y
563
ge Y: -V
564
tm Y: -V
565
yollar Y
566
tfeng-endzlar Y: endzlar -V
567
Muhammed Y: -V
568
ve Y: -V
555

116

melhz zuhr idp cemiyyet-i askerin n- vhidde bu gne perkende ve pern ve emr-i
mukvemet bade`l-yevm hric-i dire-i imkn olmaduun grdkde tahls-i cn- azz
in n-r semt-i girze itbn oldular. Vezriazam Rami Mehemmed Paa "hod 569 bu
derdin ilc- tedbri ber-tarf olduu mukarrer olduundan fm-badeh kr-hne-i
devletden Qbr d!f Hsirb Ycn Nm mazmnu zre selmet-i nefsinden ziyde
sevds570 (292 a) zebn- cndan gayr nesneyi mfd olmayup imden sonra tahls-i
nefsden zge byk ticret olmaz" diyerek hakkat-i hlden Sultn Mustafa Hn
hazretlerini gh itdikden sonra semt-i selmet add itd bir ke-i uzleti penh eyledi.
yle ki; n pdih-

tevekkl-penh hazretleri kahve ierken tfeng sadsndan

bekelleyp, arada varup gelme sz ok, en sonra Vezriazam Rami Mehemmed Paa
cnibinden gelen haber, "kul tifesi vefdarlk itmeyp fnlik idp yz dndrdler.
Gelen eky askerine tebiyyet eyleyp 571 kendiler bade`l-yevm meks rmdan fide
yok hemn imdi Edirne`ye terf buyurun, yrn bakalm ahvl-i pr-mell 572 ne yzden
zuhr ider" haberin gndermekle, pdih- cem-ch573 hazretleri dahi Hrka-i mbrekeyi
arabasna ykletdirip ve Sancak- erfi hazele eline der havfyla tara virmeyp
Hasodal Bonak Hasan Aa nm bir grbz yiide teslm ve hs atlarndan birine
bindirp, nnden mnfekk olmamak zre muhkem tenbh [] tekd 574 buyurdukdan sonra
i halkn alup aham birinci satde otadan binp yedinci satde Edirne Saray`na gelp
dhil oldu. adr mehterlerinin ekseri erzil [] eky cnibine vesiri Edirne tarafna575
firr576 itmeleriyle Ota- humyn yerinde kalup gelen eky-y bed-fercm zabt [u]
rabt577 ve578 pre pre idp lediler. Allhekber ol gice olan musbet ve havf [u] hayet bir
trhde mesm ve mhede olunmamidi. Hatt pdih- ry-i zemn579 hazretleri gelen
eky kendy hal idp kk birderi ehzde Sultn Ahmed Hn hazretlerini icls
itmee ahd [] msk eyleyp Ftih okuduklarn mukaddem karu gnderdikleri csslar
gelp, ol gn Hafsa`da ikindi mahalli580 haber virmeleriyle taht ve saltantdan meys
olmuidi. Ve Hrka-i erf arabaya yklenrken kendler581 binek tandan bu kullarna
569

hod -Y
sevds VY: sevdsn
571
edp Y
572
pr-mell Y: -V
573
cem-ch Y: -V
574
tekd Y: -V
575
taraflarna Y
576
karr firra tebdl Y
577
u rabt Y: -V
578
ve -Y
579
ry-i zemn Y: -V
580
vakti Y
581
kendler Y: -V
570

117

hitb idp,"bolay ki; hemn selmetle saraya varup u emneti shibine teslm ideydik,
Allh mbrek eyleye pdihln buyurdukda"582 fakr, "nin byle meys olursuz,
fitneler olagelmidir. Eslflarnz erzil [] eky elinden ne zahmetler ekmidir"
didmde; "yok yok i583 bitti, sz584 tkendi, vzermla kul aalarm gelen585 eky-y
bed-ahlklar586 ile yek-dil ve587 yek-cihetdir, erlerinden Cenb- brye 588 sndm.
Cmlesini kahr [u] helk eyleye" buyurup binmiler idi. Saraya 589 varduu gibi Vlide
Sultn hazretleri feryd [u] fign590 iderek karulayup anlar dahi yedin bs idp, "kul beni
tahtdan indirmiler, yerime karndam Sultn Ahmed`i pdih eylemiler, Allh mbrek
eyleye. Evldlarm ve hssa criyelerim kendye Allh emneti olsun" buyurup hnesine
girp bir dahi tara kmak myesser olmad. Bu ahvlin 591 byle olaca tarafeynin
ittifkyla592 vkel-yi devletin malmu idi.

Derd-mend-i b-re593 Sultn Mustafa

Hn hazretlerini Hafsa`ya getrlmesinin lzmu yoidi. ikre ihneten rusv-yi lem

eylediler. nkisr hedef-i icbet kable karn olup, kimi ipe ekildi, ve kimi rhat yz
grmeyp hr- cn ile cn virp gitdi. Vezriazam Rami Mehemmed Paa keml-i
tesettr ile ihtif idp, vezr-i sn Moral Hasan Paa

kem-kn kimmakmlnda

gsn gerp hidmetinde594 oldu. Vezr-i slis orlulu Ali Paa kend hnesinde gaybet
eyledi. Vezr-i rbi Kbt Ali Paa sakaln tra idp Samakov dalarnda pinhn oldu. Ve595
derd-mend mft-i n-murd Yekem Hseyin Efendi mahsd- emsl olan satlik
fetvya nil olduun byle bir hengm- b-devma msdif olmala, henz menfi-i
mansbdan km ve erbb- hctdan hedy-y fhire dursun, bir kuru selm almadan
mazl oldukda glib md-i ibk ile ihtif itmed kendye sebeb-i akv-yi nefy-i icl
oldu. Ve ol gn bu kymet almetlerin gren mme-i erkn- devlet ve596 ayn-
saltantdan

bazlar

Edirne`ye

avdetlerinde

kem-kn

hnelerinde

karr

idp

sitne`den597 gelen res-yi leker ile r-i eker gibi mizi eylediler. Ve Edirne`de
582

buyurduklarnda Y
iler Y
584
szler Y
585
gelen Y: -V
586
bed-ahlklar Y: -V
587
ve Y: -V
588
br-yi tel hazretlerine Y: tel hazretlerin -V
589
Saray- mireye Y: mire -V
590
fign Y: -V
591
ahvl-i pr-mellin : pr-mell -YV
592
ittifk ve ittihd ile Y: ve ittihd -V
593
b-re Y: -V
594
hidmetinde VY: hidmetlerinde
595
ve -Y
596
ve Y: -V
597
sitne-i sadetden Y: sadet -V
583

118

mevcd ashb- mansb ve erbb- hct ve meslib dahi grnen mhimmt ve tedrk-i
harbiyyeye gre bu iki asker glib birbirleriyle ceng [] cidl ve peder pserle ve karnda
kardala harb [] ktl itmek grinr dey hayret ve nukd ve hull maklesi eyy zr-i
zemne defn itmee say [u] dikkat zre iken bu iki kavm beyninde grlen vahet ve
klfet mbeddel-i ittihd ve lfet olduun grp herkes ahbb ve inlarn istikble
isticl gstermee baladlar. Bu598 minvl-i muharrer599 zre arada olan tefrika ittihda
mbeddel olmala cemiyyetleri kem-kn nizm bulan asker-i

b-pyn irtesi mh-

mezbrun dokuzuncu Sal gn Hafsa menziline gelp orduyu zabt idp kondular.
Vezriazam nmna olan eky babas Shrabl Ahmed Paa Edirne Kimmakm Moral
Hasan Paa ile haberlep ehzde Sultn Ahmed Hn hazretlerini tara Hasoda`ya karup
mukaddem i halk beyat itmesini tenbh eyledi.
Cls- humyn- Sultn Ahmed Hn- slis
Ve irtesi mh- mezbrun onuncu ehr-enbih gn evketl, mehbetl 600
pdihmz601 Sultn Ahmed Hn hazretleri efendimizin tara terf buyurmalarn ieruye
telhs itmein, ol gn tul- emsden iki buuk sat mrrunda Hasoda cnibine kde
Harem-i erf kapusundan kup istikbl eyledik ve koltuuna girp Hrka-i Mbreke
Odasna getrp taht- humyna icls buyurup, krne iki rekat salt- nfile ed ve
dudan sonra mukaddem silahdr aa ve andan fakr ve badeh Hasodal beyat eyledi.
Ve andan Hasoda Kk`ne terf buyurup kapu olan ve i olan dahi beyat eyled
mahalde Kimmakm Moral Hasan Paa dahi kasr- mezbra gelp pye-i serr-i alya 602
yz srp tebrk ve tesliyet virp gitdikden sonra Sultn Mustafa Hn hazretleri be nefer
ehzdeleriyle hlen pdihmz hazretleri mukaddem kendler ikmet buyurduklar
hnede mahfz olmak zre henz Vlide Sultn hazretlerinin ba aalndan i haznedr
olan Fevr Mehemmed Aa ile hatt- humyn- evket-makrn603 gnderdi ve snnet-i
seniyye-i lihye-i mbrekelerin icr buyurdular. Ve Dr`s-sade Aas Solak Nezir Aa
azl ve kend odasnda habs olundu. Ve bu gn beyne`s-salteynde askir-i eky dahi
Edirne`ye bir buuk sat karb Karabayr altnda vki Tunca kenrnda Mesih Paa
Baesi kurbne gelp kondu.604 dmqa >f mukaddem taraf- devletin bu denl

598

bu Y: -V
muharrer Y: -V
600
evketl, mehbetl Y: -V
601
pdih- cedd Y: cedd -V
602
sadet-masre Y
603
evket-makrn Y: -V
604
kondu -Y
599

119

tertb itdikleri bu denl605 say [u] tedbr muvfk- takdr olmamala drt zann olunan
reyler sakm ve mnebbih kys olunan ekiller akm oldu. Ve der-akab vezriazam
nmna olan Shrabl Ahmed Paa tife-i mahde ile gelp mahall-i mezbre konduklarn
ve yrn inallah tel mutd- kadm zre beyat in ummen varup dmen-i bs-
pdihyle merref olacaklarn telhs eylemi, cevb yazlup gnderildikden sonra
kendye mhr-i erfle sadret-i uzm ve mft nmna olup rtbe-i fetvya istl ile
cemat-i mahdeye imm ve mukted-yi hs ve m olan mm Mehemmed Efendi`ye
eyhulislmlk ve yenieri aas nmna olan kr-ferm-yi meydn-606 fitne ve fesd alk
Ahmed Aa`ya vezret ile yenieri aal ibk ve mukarrer tevch [] inyet buyurulup
her birine mteaddid hatt- erf ve knn- kadm607 zre vezriazama608 krkl ve sde iki
sevb hla- fhire ve mft efendiye beyz ukaya kaplu semmr erkn krk ve yenieri
aasna sersere duhte semmr post ile i haznedr Fevr Mehemmed Aa irsl buyuruldu.
Kezlik tevch-i erbb- tagallb ve tuyn ile ihrz- sadret-i Rm iden Tevfk-zde
Mehemmed Efendi`ye ve sadr- Anadolu`ya hcm iden Abdrrahim-zde Deli Yahya
Efendi`ye ve nakbet-i erf ile istitirk609 iden Seyf-zde Seyyid brahim Efendi`ye
taraf- humyndan krkler ilbsyla tevkr vesir vkel-y devlet nmna olanlar dahi
hlat ihsnyla makmlarnda takrr olundu. Ve devlet-i Mustafa Hn riclinden olup yed-i
istmnlarna erbb- bag ve hurc kbelinden it-yi menr- emn olunan Vezr-i sn
Moral Hasan Paa, Vezr-i slis orlulu Ali Paa ve Vlide Sultn Kethuds Krd
Mehemmed Efendi ve Hekimba Nuh Efendi ve Reslkttb Abdlkerim Efendi kemgn mansblarnda ibk ile nil-i syi ve emn oldular. Hakk ki, vezriazam ve mft
efendi ve yenieri aas ve ordularnda mevcd ulem ve meyih ve shib-i kelm- sire
bu erzil [] ekynn ehre girmelerine cevz gstermeyp mahall-i (292 b) mezbra
konduklarna azm isbet eylediler.

Ale`l-huss yenieri aas taban peklii idp, erzil

ve ekyy bir mertebe zabt rabt eyledi ki; Allah in dimeli, bu hussda hakk inkr
olunmaz. Zr bu melnlarn dimalar fesdda olup stanbul`da610 iken ehr-i Edirne`yi
badan baa dek611 tee urup, sagr ve kebrini krup, emvl [] erzklarn gret [] hasret
eyleyp saray- pdihyi lamla atup yerine ift srmek zre ahd [] msk itmiler idi.

YAut >aNvub bu efkr- fsideleri fesh olup taraf taraf ehre kolluklar koyup
605

bu denl -Y
meydn -Y
607
kadm Y: -V
608
vezriazam kullarna Y: kullarn -V
609
ititirk Y
610
sitne-i sadetde Y
611
dek Y: -V
606

120

muhfaza itdiler. Yine byle iken Rami Mehemmed Paa`nn ve Kbt Ali Paa`nn ve
menf mft efendinin ve evld [u] etbnn hnelerin basdlar. Cmle emvl []
erzklarn gret [] yama idp ehl [] yllerin soyup, rlak ve 612 plak ancak birer kuru
balar gzlerinden akan kanlu yalaryla kurtulup firr ve ihtif eylediler. Ve ekser ele
giren civr maklesinin kimin kendler temlk ve kimin fruht eyleyp ancak emlk ve
akr ve ba ve bae ve yallarn taraf- mrden zabt [u] rabt613 eylediler.
Cemiyyet-i beyat-i humyn ve azmet-i stanbul
Mh- Rebu`l-hirin on birinci Pen-enbih gn ki; Austos`un on ikisidir,
sadetl pdihmz614 hazretleri erkence Hrka-i erf Odasna terf buyurup du v
sendan sonra kide-i kadme-i Osmn zre Bb`s-sadeti`-erfe hricine taht-
l-baht- husrevn kurulup vkel-y devlet dahi adrlardan gelp mde v mheyy 615
olduklar haberi huzr- humynlarna vrdunda zahr [u] mbreklerine semmr
kapanie krk ilbs ve ser-i nusret-eserlerine ysuf destr zre kta sorgu sokunup,
tara azmet ve tul- emsden sat temmnda taht- humyn-baht-616 sadete icls
buyurup avular alklad. Ve mutd- kadm zre ayn- devlet al-mertibihim dmen-i
bs- pdihyle merref olup emr-i beyat temmndan sonra ehl-i dvn selmlayup
Hsoda Kk`ne terf buyurdu. nki tife-i mezbrenin fitne tahrkinden netce-i
murd ve maksdlar cenb- pdihnin617 sitne-i sadete terfleri olup bi-hasebi`liktiz taraf- humyndan618 dahi bu mesllerine rz gsterilmein, hemn bu gn
beyne`s-salteynde yine ayn- devlet Bb`s-sadeye gelp stanbul niyyetine t-
humynu619 karup kapu nne dikdiler. Ve kurbnlar kesilp dular itdiler. Ve mahbs
olan620 Dr`s-sade Aas Solak Nezir Aa ve ktibi Baltac Emr Mehemmed elebi ve
baltaclar kethuds, Sultn Mustafa Hn- gz621 hazretlerinin zamn- saltantlarnda
yn-i dn-i devlete mugyir nice etvra tasaddleri mukbelesinde kahr- kahramnye
mazhar olup Kapu Aras`na ve Edirne Bostancba Ahmed Aa ve Ocak Kethuds Kr
Hseyin Aa, stanbul622 bostancba habsine virilmiiken Edirne zindannda mescn

612

ve : -YV
u rabt Y: -V
614
pdih- kiver-g Y: kiver-g -V
615
ve mheyy Y: -V
616
humyn-baht -
617
pdih- lnin Y: l -V
618
pdih- l-cenbdan Y
619
humyn- pr-fru Y: pr-fr -V
620
olan Y: -V
621
gz Y: -V
622
sitne-i sadet Y
613

121

oldular. Ve mm- sultn-i evvel skdr Salih Efendi bu vakada haccda623 bulunup ve
kinci mm Mahmud Efendi mansbna Rm sadr zamme klnmidi. kisi bile azl olup
yerlerine Uzunaru banda vki brahim Paa Cmii`nde kayyum iken ibu zuhr iden
vaka-i uzmda say-i fesdt ile hret bulup, reis-i sadt nmyla meydn- fitnede
shib-i kelm olan Ladikli Seyyid Deli Mustafa her zaman dest-i dile hemn624 fursat
girmez dey pdih- lem-penh hazretlerine imm olmak rtbesine cesret idp
muktez-yi hle gre n-r Hsoda Kk`nde huzr- humynda625 d-i cehline
semmr kr[k] ilbs olunmala bir dne-i mahdm- km-kr ve mevl-i zm gibi abyli
atlara svr olur oldu.626 Ve mukaddem Msr`dan srgnlkden gelp, pdih- mazl
sayd [] ikra tergb iden hevsna tbi drt nefer mushib aalar gice hlinde ahz ve
yine Msr`a nefy olundular. Ve yine ol gn Byk Mrahr alk Ahmed Aa ile Kk
Mrahr Selim Aa azllerinden vezriazam aalarndan Celeb Abaza Ahmed Aa byk
mrahr ve zlfl baltaclardan pdih- kiver-g627 hazretlerinin kucusu Trk
Mustafa kk mrahr nasb olundular. Ve mh- mezbrun on ikinci Cuma gn pdih-
lem-penh hazretleri alay ile Sultn Bayezid Cmii`ne terf buyurup salt- Cuma`y
klup geldiler. Ve nm- meymenet-mesirlerin lisn- hutebda ibtid ol cmi-i hatrde
istim buyurdular. Zahr- mbreklerine turuncu sofa kaplu kkum erkn krk giymiler
ve ser-i nusret-eserlerine kk destr zre bir sorgu sokunmular idi. Ve irtesi enbih
gn Ota- humynlar kup ordu-y ekydan te Tunca shiline karb Paaayr nm
mahalde nasb olundu. Ve on beinci D-enbih gn pdih- l-cenb628 hazretleri dahi
alay- azm ile Saray- mireden kup bezl-i aty iderek Ota- humynlarna erefnzl buyurdular. Zahr- mbreklerine sersere duhte semmr kapanie krk giyp, ser-i
nusret-eserlerine kk destr zre byk hind sorgucu sokunmular idi. Ol gn kul tifesi
cemiyyet-birle adrlarndan tara alaya kmayup mutd olduklar vd-i isyn yine ele
alup, "mdem ki, pdihmz hazretleri mrr itmi, kst mevcib ve cls bahii
nmna olan aty-y mevhibimizi629 bi`t-temm ed ve teslm itmedike biz de kendy
tara kartmazz" dey nice kelimt- m-l-yan tefevvhne cesret idp yleye karb
mahalle dein iddilarnda musrr olman Yenieri Aas Vezr alk Ahmed Paa gerek
yenieri ve gerek cebeci tifesi beynlerinde shib-i kelm olan Karaka Mustafa ve
623

Beytullhda Y
devmn Y
625
humynlarnda Y
626
idi Y
627
kiver-g Y: -V
628
l-cenb Y: -V
629
mevhibeyi Y
624

122

Dorucan Ahmed ve Kk Ali ve mam Deli Mustafa`y getrdp "imdiye dein Devlet-i
aliyyeye muhlefet ile irtikb itdmz br-girn- hynet ve tuynn henz altndan
kmadn, sne-i intizm- devlete urduumuz zahm- ihtille merhem-i nizm tedrk
itmek lzm iken tekrr bu gne harekt- ena ile pdih- enm deil mme-i ehl-i
slmn bizlerden nefretine bis olursuz. B-huss ibtid-yi zuhrumuzdan bu vakte
gelince dav-y hakkniyyet idp bizler zerimizde olan zulm ve sitemin izlesin bir
yere gelp er-i erfe rzyuz ve pdih- dil fermnna itat [u] inkydmz vardr
ve630 bize bg dinmez dey insf ve itat 631 davsn idp dururken, zmz szmze
uymayacak olur ise cmle lem yannda rusvy oluruz" deyp bunlar vesle itmein anlar
dahi araya girp "pdihmz hazretleri alaya mde v mheyy 632 iken bu gne bedebne cemiyyet ve hareketiniz bize kll kabahatdir ve bade`l-yevm bir eyiniz kalmaz
knnunuz ne ise maa ziyde alvirilmek boynumuza bor 633 olsun" deyp hezr- gne
yalvarup telf-i kulb iderek g bel ile teskn idp alaya kmlar idi. Ol gn Topcuba
Abdlkerim Aa ile ocak kethuds olan karnda Mustafa Aa`dan ocaklusu teekk634
itmein

bi-emr-i humyn azl olup blda mezkr Arab olu Mustafa Aa topcuba

ve orbaclardan Mazlum Ali Aa kethud nasb olundu. Ve ber-vech-i arpalk Selanik

sanca mutasarrf avu olu Vezr akrc Hasan Paa ile Rumili Beylerbeyisi Vezr
Haznedr brahim Paa mansblarna gitmee mezn oldu. Ve Edirne`de badefterdr
olan Bakkal olu Sar Mehemmed Efendi`ye mansb ibk buyuruldu.
Zuhr- gulgule der-leb-i Ordu-y humyn
Mh- mezbrun on altnc Sal gn beyne`s-salteynde bi`l-cmle piyde ve svr
tife-i err cemiyyet-birle ordu kenrna kup ulfe ve bahi dey feryda baladlar.
kbet-i krlar szlerin bir yere koyup, gne dein mehille ulfe ve bahileri virilmek
artyla arz- hl idp ahama karb iki nefer cebeci ile huzr- humyna gnderdiler. Ol
mahalde pdih- l-cenb635 hazretleri dil Kk`nde idi. Bunlarn elinde kd
uzakdan koarak geldikleri manzr- humynlar olcak, Silahdr bir Hseyin Aa`ya,
"unlar cemiyyetden geliyor, ota kapusuna var, murdlar nedir, kd al getr"
buyurman, ber-mceb-i fermn emre imtisl eyledi. Ota kapusuna636 kup, "sznz637
630

ve Y: -V
isat : itat YV
632
ve mheyy Y: -V
633
bor Y: -V
634
ikyet Y
635
l-cenb Y: -V
636
var, murdlar... kapusuna -Y
637
szleriniz Y
631

123

nedir sylen, evketl, mehbetl638 hnkrmz hazretleri639 sul buyurdular ve yedinizde

olan arz- hlinizi virin, Rikb- humynlarna arz [u] ilm640 idp size cevb getreyim"
didikde, "hayr virmeziz, biz arz- hlimizi bil-vsta yed-i humynlarna teslm itmee
memruz" dey hlf- knn vaz- b-edebneye cesret itmeleriyle, szleri mesm-
humyn oldukda, zarr (293 a) huzr- humyna duhle mezn ve kk altna gelp
db- saltant ne idn bilmez bir alay har- l641-yefham arz- hli teslm eylediler. Ve
lisnen dahi, "cmle kullarnz selm ve du eyledi, evketl pdihmzn kl dd
yere bamz feddr. Ltf-i inyet 642 eyleyp643 arz- hlimize msade-i aliyye
buyurulmak ricsnda olduklarn" syledikde evketl644 pdih hazretleri dahi, "ben de
kullarmn birinden gemem, murdr kllar ddne rz virmem. 645 Cmlesinden
hondum646 ve cmlesine benden selm ve647 du eylen, dum anlarla biledir. Arz-
hllerinde her ne ki; taleb ve ric eylediler ise maa ziyde msade-i aliyyem olmudur.
Ve haznem anlar indr, kul da pdih in kulsuz pdih neylemeli648 nihyet
haznemizde ake yok,649 anlar da birka gn sabr eylesnler. Olan yerlerden tahsl idp
evvel-be-evvel viririm" buyurdular. Bu minvl zre arz- hllerinin unvnna hatt- erf
yazup ellerine teslm eyledi. Gidecek mahalde fakrin talmiyle "eer kullarm du-yi
hayrm ve rz-y humynumu isterler ise hemn imdi bu n ve 650 bu sat
cemiyyetlerin datup adrlarna gitsnler ve bir daha cemiyyet itmesnler. Byle
n-sez hareketlerinden benim de rhatm kalmad" dey azm tenbh [] tekd
buyurman, yzlerin yere srp "imdi daluruz pdihm" diyerek gitdiler. Ve hatt-
humynu mahzarlarnda okudukdan sonra aham geerek cmlesi glbank ekerek
dalup adrlarna girdiler. Artk min-bad cemiyyet eylemediler. Eere mr muktat
fruhtu vakti olmayup bu denl tavif-i askeriyyeye gzete birka kat mevcib ve cls
bahii nmna mevhibe kifyet ider ake tedrk mnselib`l-imkn iken YAut

>aNvub gayretl pdih hazretleri der-akab cebecilerin gzete mevcib nmna iddi
638

mehbetl Y: -V
hazretleri Y: -V
640
ilm Y: -V
641
har- l-yefham V: hrvat Y
642
inyet Y: -V
643
idp Y
644
evketl Y: -V
645
-y humynum yokdur Y
646
hond ve rzym Y: ve rz -V
647
ve Y: -V
648
kulsuz pdih neylemeli -Y
649
yokdur Y
650
ve Y: -V
639

124

eyledikleri iki yz elli kse ve cmle tavif-i askeriyyenin clsiyye bahileri in iktiz
iden bin alt yz seksen sekiz kse ki; ceman bin dokuz yz otuz sekiz kse akenin
ekserin defterdr efendi tahsl ve bk bin kseden mtecvizi i hazneden tekml ve mh-
mezbrun on sekizinci Pen-enbih gn br-gh- muall pghnda ale`t-tertb topdan
ocaklara teslm ve tevz ile kulb- asker taraf- humyna imle ve bin kseden mtecviz
ake dahi serhadlerde olan muhfiznin inmt- clsiyyelerin emvl etrfdan havle
klnd. Ol gn yenieri kisvesinde bir kefere giriftr ve tavif-i yenieri cemiyyet-birle
huzr- sadrazama ihzr idp nazar-gh- pdihde boynu uruldu. Beyt:
Hazret-i Sultn Ahmed km-rn651
Tn keskn ide ol msten
Eyledi hayra tefl klcn
btid kfirde itdi imtihn
rtesi mh- mezbrun on dokuzuncu Cuma gn stanbul bostanc hasekilerinden
Kesici652 Hasan`a Edirne bostancbalk virilp Ordu-y humynda mevcd oca
ekysyla bile gelen stanbul Bostancba Edirneli Mehemmed Aa ile maan otada
huzr- humynda653 kaftn giydiler. Ve654 stanbul`dan Eskisaray Aas Kk
Abdurrahman Aa Ota- humyna gelp dil Kk`nde hk-bs- pdih erefiyle
msteid oldukdan sonra knn- kadm655 zre Dr`s-sade aalna krkl ve sde iki
sevb hla- fhire giydirp, yedine hatt- erf virp Edirne Saray`nda devletl Vlide
Sultn hazretlerinin hidmet-i erflerine irsl buyurdular.
Katl-i Mft Seyyid Feyzullah Efendi
Mft-i sbk Seyyid Feyzullah Efendi`nin kbet-i kr bu yzden cilve-ger oldu ki;
fetvdan azl olunduu gice zerlerine tayn olunan on nefer mbir vu, evldlaryla
maan arabalara tahml ve ehirden karup balar nihyetinde Sabuncu kyne iletdiler ve
irtesi gn kalkup tayy-i menzil iderek memr olduu zre Karadeniz kenrnda vki
Varna Kalas`na duhl ve656 nzil oldular. Ol mahalde Vezriazam Rami Mehemmed
Paa`dan drt araba meml meklt ve merbt ve Sultn Mustafa Hn`dan tesell-i htr
hatt- humyn- iltift-makrn ve hfz [u] hrsetlerin sekiz nefer bostanc ustasyla krk
nefer pr-silh atlu bostanc gndermi, geldiler. Karu Trabzon`a gemee gemi
tedrknde iken stanbul`dan erzil [] eky tarafndan demler gelp, "zinhr saknup
651

km-rn -Y
Kei Y
653
humyn- husrevnede Y: husrevne -V
654
ve -Y
655
kadm Y: -V
656
duhl ve Y: -V
652

125

Feyzullah Efendi`yi habs idp karu geirtmeyesiz. Yohsa bi`l-cmle kldan geersiz"
dey657 tenbh haberlerin virdiler. Ve ahl-i vilyet dahi pr-silh cem olup, sokak
balarna arabalar ekp beklediler. Derd-mend dahi hafiyyeten ahvlin yazup vezriazama
bildirip meded ric itmein, ol dahi tela dp erkn- dn-i devlete der-kr olan erbb-
fitne ve fesdn te-i kneleri skn bulmaduundan, yed bu melnler 658 gerek659 mft
efendi ve gerek evldlar ellerine girmedike rm ve skn bulmayacaklar nmyn 660
olmala n-r zarr- mdan zarr- hs yedir dey pene-i intikmlarna teslm
olunmalar iktiz eyleye dey Eriboz`a nakl olunmak zre pdihdan661 istzn idp bir
avu ile fermn gndermekle kalkup giruye avdet eylediler.

Pravadi`ye geldikde

stanbul`dan662 yz nefer dem ile bir orbac geldi. Ahl-i vilyet ve kd-i memlekete
hitben Sultn Mustafa Hn tursyla muanven Shrabl Ahmed Paa fermn663
getrdler. Mft-i sbk Feyzullah Efendi her kangnzn taht- kazsna dhil olur ise ahz
idp bu cnibe irsl eylemelerini de tenbh [] tekd eylemiler, kad dahi vilyet-i
aynn664 cem idp mahzarlarnda fermn okuycak665 orbacya, "bunun zerinde
muhfz bu kadar avu ve usta ve bostanc var, ale`l-huss pdih hazretleri666 tarafndan
Eriboz`a gitmek zre yedlerinde unvn hatt- erfli667 fermnlar var, biz alkoyup
stanbul`a gndermee kdir deiliz ve kasaba iinde ceng [] ktl668 itdiinize dahi
katan669 rz virmeziz. Varn tarada ne hliniz var ise grn" dimeleriyle el uramadlar
ve670 menzil-i mezbrdan kalkup giceyi gndze katup enge balkanndan ve al
Ky`nden gep devr-i kasabt- bldn iderek slimye kasabasna nzlnde, bir gn
mukaddem Eriboz`a iridirilmek zre bir fermn dahi getrdler. Ve andan dahi rhlet
idp Eski Zara ve rpan kasabalar tayy671 ve Salihler menziline nzlnde fermn ile
Dergh- l Kapucuba672 Paa Hseyin Aa ve iki bostanc ustas673 geldi. Cls-
humyn olup Feyzullah Efendi`yi ve oullar ve etblaryla ortaya getrlmesinin
657

dey Y: -V
meln-i Devlet-i aliyye hyinlerin Y: Devlet-i aliyye hyinlerin -V
659
gerek -
660
ikre Y
661
pdih- kiver-g hazretlerinden Y: kiver-g hazretlerin -V
662
sitne-i sadetden Y
663
Paa fermn VY: Paa`dan mektb
664
aynlarn Y
665
kret idecek Y
666
hazretleri Y: -V
667
humyn- evket-makrn ile Y
668
ktl Y: -V
669
katan Y: -V
670
ve : -YV
671
tayy -Y
672
kapucubalarndan Y
673
ustas VY: ustalar
658

126

haberin virdiler. Ol mahalde muhfazalarnda olan bostanc tifesi firr idp irtesi gn
Mustafa Paa Kprs`ne geldiler. Ve Edirne`den shib-i kelm Karaka Mustafa didikleri
meln- b-dn674 ve Dorucan Ahmed birka serdengediyle gelp hnn kapusun
baladlar. Ol mahalde Defterdr Bakkal olu Sar Mehemmed Efendi ba muhsebe ve
muhalleft ktibleriyle gelp ieru ald. Ve Mft-i sbk675 Feyzullah Efendi`ye edebne
selm virp yanna vardlar. Amm Karaka habs elinde ttn ubuu, yann yatm,
ayaklarn kaldrm, lisna alnmas kfr nice herzevtlar syledikden sonra,676 "koca
Kzlba stanbullu`nun yedi yandan yukarusun krmaa fetv virmi idin, imdi nicesin"
diyicek, "nki siz kitb ile geldik dirsiz, ben de er-i erfe rzym" didi. Ve yine cmlesi
edebne elin pp tara kdlar. Hnn kapusun alup sa tarafnda Karaka ve Dorucan ve
sol tarafnda defterdr efendi iskemle koyup oturdular. Ve677 Feyzullah Efendi`nin
demlerin bir bir karup zerlerinde olan eyce esvblarn aldlar. Ve678 oullaryla
kendy zibonlarna varnca soyup, cmle eylaryla zabt eylediler. Ve drder beer Sirem
arabalarna koyup, henz Edirne`den gelen yz nefer679 yenieri hazelesine teslm idp
dile gelmez tm- gayz iderek pdih- cedd680 hazretleri Ota- humyna kmazdan
bir gn mukaddem orduya gtrp yenieri aas habsine virilmiidi. gn gice
env- drl ikence olup mln syledemediler. Kends ne dir681 ise, oullar dahi n
sylediler. Andan dahi kaldrlup Edirne zindanna gtrdler ve orduda olan emrler varup
kendnn ve oullarnn balarndan yeillerin aldkdan sonra682 dal-kavuk kaldlar.
avubayla kk mrahr gnderilp evvelkinden on kat daha ziyde eziyyet eylediler.
Asl bir ake nutuk itmemekle, mdem ki, bu Kzlba hayatdadr, oullar dahi
havflarndan sylemeyeceklerin Rikb- humyna arz itmeleriyle eyhulislm efendi
katline fetv-yi erf683 virp Ordu-y humynda mevcd cmle ulem imzlayup684
Rikb- humyna arz [u] istzn itmeleriyle, mcebince hatt- erf sdr oldukdan sonra
mh- mezbrun yirmi birinci Pazar gn ulemdan ve ocakludan ve zorbabalardan ve
emrlerden olancas binp, b-hesb erzil [] eky nlerine dp zindana vardlar. Ve
karup bir haml brgrine bindirdiler. "Dn [] devlete hynet iden mftnin hli budur"
674

b-dn Y: -V
Mft-i sbk Y: -V
676
syledi andan sonra Y
677
ve -Y
678
ve -Y
679
nefer VY: mikdr
680
cedd Y: -V
681
syledi Y
682
sonra -Y
683
erf Y: -V
684
imz idp Y
675

127

diyerek Bitpazar`na getrp brgrden aa kakvirdiler. Ve kerdip boynun urdular. Ve

ayaklarna (293 b) birer ip balayup ve ban sakalndan ayana mlask ipe asup, cebren
ve kahren yz mikdr kefere iplerin ucundan yapup, papaslar nlerince kandilitsalarn
yakup yani ki; buhr nmna ryiha-i kerheyi gnlk kokularyla tebhr iderek tahkren
lesin bir buuk sat mahalden srp yenieri ordusuna getrdler. Cmlenin manzru
oldukdan sonra nehr-i Tunca`ya atdlar.685 Ve ban yine sakalndan bir aaca avihte idp
badan baa Ordu-y humynu gezdirp nehr-i mezbra ilk eylediler. Bu tafslden murd,
ibret alnacak ey idi. Kerbel gnlerinden bu da bir gn idi. Ol gn ikindi dvnnda
duc avua prliine merhameten bir kabza altun ihsn- humyn buyuruldu. Ve yirmi
nc Sal gn mahbs Sultn Mustafa Hn hazretlerinin en kk ehzdesi686 Ahmed
Hn fevt olup Edirne`de Vlide Sultn hazretleri muhfazasna memr Vezr-i sn Dmd
Moral Hasan Paa fermn- humynla cenzesin Dr`s-sadeden kaldrp Alay Kk
dhilinde namzn klup Edirne Kalas dernunda vki Dr`l-hads Cmii shasnda
gtrp defn eyledi.687 Ve Byk Mrahr Abaza Ahmed Aa hatt- humynla688 Msr`a
ve Kk Mrahr Trk Mustafa Aa Tatar Hn`a gnderildi. Ve Kapucular Kethuds
Veli Aa Msr`da bulunman azl olup, yerine vekli olan Kd olu orlulu Abdullah Aa
asleten kapucular kethuds olup, henz stanbul`dan689 haseki aala gelen sa hamleci
Yakub ile maan huzr- humynda 690 kaftn giydiler. Ve artk Edirne`de meks [] rmn
lzmu olmamala bi-emr-i humyn mh- mezbrun yirmi drdnc ehr-enbih gn
yenieri aas oca halkyla kalkup stanbul`a691 azmet eyledi.692 Der-akab cebe693 ve
topcu ocaklar dahi na muvfakat idp gitdi. Ol gn694 pdih- cedd695 hazretleri tebdl-i
cme Edirne`de saray- mualllarna varup, vlide-i mfikalarnn hayr ve696 dusn697
alup geldi. Ve yirmi beinci Pen-enbih gn bini tarkyle Buukdepe 698 terf ve ikindiye
dein elenp699 eyhulislm Mehemmed Efendi`yle sadreyn efendiler ve Fetv Emni
Smkl Mehemmed Efendi gelp buludular. Meclis-i erfleriyle merref oldular.
685

brakdlar Y
ehzde-i civn-bahtlar Y: civn-bahtlar -V
687
eylediler Y
688
humyn- evket-makrn ile Y: evket-makrn -V
689
sitne-i sadetden Y
690
humyn- husrevnede Y: husrevne -V
691
sitne-i sadet-iyneye Y
692
eyledi VY: eylediler
693
cebeci Y
694
gn -Y
695
cedd Y: -V
696
ve : -YV
697
dusn VY: dularn
698
Buukdepe`ye Y
699
istirhat idp Y
686

128

Andan binp Saray- mirelerine700 nzl ve ol gice anda beyttet ve irtesi Cuma gn
hemresi Hatice Sultn ziyretine varup evheri Vezr-i sn Moral Hasan Paa biri
kendden ve biri sultn tarafndan eerlenmi iki at pke ekdi. Andan Sultn Selim
Cmii`nde varup Cuma Namzn ed eyledikden sonra Ota- humynlarna terf-i
nzl buyurdular. Ol gn Hssa Haseki Yakub Aa ile yenieri aasna hatt- erf gnderip
gerek yollarda ve gerek Davud Paa`da min-bad elenmeyp, doru stanbul`a701
girmelerin ve odalarna inmelerin muhkem tenbh [] tekd buyurman, icr eyledi. Ve
irtesi mh- mezbrun yirmi yedinci enbih gn pdih- cem-ch702 hazretleri dahi cmle
Ordu-y humyn ile Paaayr`ndan rhlet ve stanbul`a azmet buyurup, menzil-i evvel
Hafsa. Ol gn Vlide Sultn hazretleri dahi akablerinden saraydan gelp yine hidmet-i
muhfazalarna Vezr-i sn Moral Hasan Paa tayn buyurulmuidi. Girude kalan arlk
ve hrnde ve glmn- endern kllhm sonradan kaldrp getrmee vzerdan orlulu
Ali Paa memr oldu. Ve yirmi sekizinci Pazar gn

menzil-i Baba-yi atk ve yirmi

dokuzuncu D-enbih gn menzil-i Birgos ve otuzuncu Sal gn menzil-i Kardran. Ve

mh- Cemziye`l-evvelin gurresi ehr-enbih gn ki; ibtid-yi Eyll`dr, menzil-i
orlu ve mh- mezbrun703 ikinci704 Pen-enbih705 gn menzil-i Silivri. Ol gn kasabaya
karb mahalde stanbul`un mevl-i mderrisn ve meyih ve sdt gelp istikbl
eylediler. Ve nc Cuma gn menzil-i Bykekmece. Bu erzil [] ekynn
muzmahill706 olmalar,707 mukaddem reslarnn her birine diledikleri mansb- aliyyeleri
ok grmeyp msade buyurulmak ve biri birlerinden tefrk ve har diyrlara bir bir 708
datmak ve teenniyle709 haklarndan gelinmek rey-i ayn-710 vcibt- dniyyeden
olman, ol gn Yenieri Oca`nda711 ba zorba712 Bykekmeceli713 Dorucan Ahmed
Aa`ya matlbu zre iki tu ile Sivas eyleti virilp vezriazam huzrunda hlat giydi. Ve
drdnc enbih gn menzil-i Davud Paa. Ol gn bi-emr-i humyn Vlide Sultn
hazretleri ve Sultn Mustafa Hn hazretleri ve714 nefer ehzdeleri ve merhm Sultn
700

srr- behet-slarna Y
sitne-i sadete Y
702
cem-ch Y: -V
703
mh- mezbrun Y: -V
704
nc
705
ikinci Pen-enbih -Y
706
ve klliyet ile aradan vcd- bed-bdlar kalkmak in +Y: -V
707
olmalar -Y
708
bir bir Y: -V
709
suhlet ile Y
710
rey`l-ayn- Y
711
Oca`ndan Y
712
zorbaya Y
713
Bykekmeli Y
714
ve -Y
701

129

Ahmed Hn olu ehzde Sultn brahim Hn hazretleri doru Ayvansaray skelesi`nde

vki Hatice Sultn Yalsna inp andan kayklar ile Yal Kk`ne kup Hasbae`den
Yeni Saray`a eref-vusl buldular. Ol gn stanbul715 Kimmakm Vezr Hasan Paa
Siyavu Paa Baesi kurbnde istikbl eylediler. Ve beinci Pazar gn oturak olup ol gn
ahama karb bu abd`l-hakr716 silahdrlk rtbesiyle

eref-yb olup, selefimiz bir

Hseyin Aa yevm yz ake Hsoda tekd ulfesi ve kifyet-i mikdr taynt ile
tara kd. Ve altnc D-enbih gn pdih- cem-ch717 hazretleri azm alay718 ile Ota-
humyndan binp sadet-i ikbl ile719 doru Hazret-i Eyyb-i Ensr720 Trbe-i erfine
inp ziyret-i erfleriyle merref ve rh-

pr-fthlarndan istimdd ve inet-i

dudan sonra mutd- kadm zre teberrken ve teyemmnen nakb`l-erf ve yenieri

aas ve bu abd`l-fakr mberetiyle zabtmz olan srr- kint ve efdal-i mahlkt
Muhammed`l-Mustaf Ms v Hyo YAut >aL*

hazretlerinin emr-i

nusretlerin, zahr- mbreklerinde olan serser kapanie zre mbrek bellerine kuadup,
daha zerine murassa trke bend idp ser-i nusret-eserlerine kta mcevher sorgulu
ysuf destr ilbs buyurdukdan sonra yine ke`l-evvel alay- azm-birle Edirne
Kapusu`ndan stanbul`a girp yemn [] yesrda selma duran ahl-i ehr ve tersne halk
ve top721 arabac ve topcu ve cebeci ve yenieri ve siph [u] silahdr zmresine selm ve
izhr- iltift iderek Saray- mirelerine nzl ve Hsoda cnibinden doru Harem-i erfe
eref-vsl buldular. Ol gn Sarayburnu`ndan vesir mutd olan mahallerden toplar
atlup enlikler ve zlikler oldu.
Katl-i Seyyid Fethullah Efendi
Edirne`den getrlen hyin-i devlet mahbslardan gerek Dr`s-sade aas ve
gerek mft-i maktlun oullar ve akrab [] taallukt yollarda bostanclar zabtnda olup
Yedikulle`de habs olunmular idi. rtesi Sal gn mft-i maktln722 mftlik pyesiyle
byk olu Nakb`l-erf- sbk Fethullah Efendi`nin723 cumhr- ulem fetvsn
virmekle Yedikulle`de Hisarpee Baelii`nde bir eri erik aac dibinde katl olundu.
Ancak ba getrlp hric-i Bb- humynda galtn ve lesi endahten-i dery klnd.

715

sitne-i sadet Y
abd-i rkmu`l-hurf Y
717
cem-ch Y: -V
718
alaylar Y
719
sadet-i ikbl ile Y: -V
720
aleyhi`r-rahmeti`l-br +Y: -V
721
sol : top YV
722
oullar... mft-i maktln -Y
723
Efendinin YV: Efendi dedikleri herifin
716

130

Hareket ve makhr-i erzil-i yenieri

On birinci enbih gn iki bin mikdr alk yenieri Yeni Odalar semtinde cemiyyet
idp esmleri tashh ve ulfe ve bahileri virilmek zre feryd [u] fignlar sem-i
humyn- pdih olman vezriazam kullarna724 ve yenieri aasna birer hatt- erf
gnderip "bi-eyy-i vechin kn bu cemiyyeti bu gn hemn def [] ref 725 idesiz726 ve ill
yrna727 kalur ise kesretlerine728 bis ve bir fitneye dahi hdis olur, sonra her biriniz eedd
[] ukbet ile siyset olunursuz" dey729 tenbh [] tekd buyurulman, cmle ocak halk
vezriazam kullarnn730 sarayna davet ve bu bbda meveret idp "biz bade`l-yevm
cemiyyet itmemek zre ahd [] msk eyleyp, her ocakdan pdiha731 huccet virdik. Her
kangmzn neferinden732 byle b-edebne cemiyyet ve hareket ider ise tutup eline virelim
didik, nk bunlar huccet-i eriyye ve fermn- humyna muhlif vaz [u] hareket
eylediler. Biz733 de bunlar yoldala kabl itmeziz, cmlesin perkende ve pern
itmedikce belimizden kllarmz zmeziz" dey yemn eyleyp Ftih okundu. Ol sat
yenieri aas ve segbanba ve kul kethuds ve zaarc ve seksoncu ve cebeci ve
topcuba kola binp s-be-s734 arular gezp bulduklarn giriftr idp shib-i kelm
olanlarndan on iki neferi ahz ve der-akab mahnk klnup deryya ilk vesiri perkende
ve pern oldu. An-asl stanbullu olandan gayr bu hareketler sebebiyle etrfdan gelp,
dhil-i cemiyyet olup ulfe ve bahilerin alan atk ve cedd kul nmna her kim ehirde
bulunur ise bil-amn hakkndan gelinmek zre mekked hatt- erf sdr olman, teft
ve tefahhus olunup735 herkes vilyetlerine gitmek zre ocaklar tarafndan tenbh [] tekd
idp daldlar. Ve on ikinci Pazar gicesi Haseki Hamam kurbnde bir hneden te-i ngehn736 isbet idp, sabha dein Haseki Hamam ve Sultn Hamam ve Alaca Hamam ve
etrflarnda olan nedenl hne ve dekkn bulundu ise ihrk [u] bi`n-nr oldu.
Hareket ve tedb-i bostanciyn
Ordu-y humyn Edirne`de iken bostanc tifesinin gzete sekiz kst mevcibleri
stanbul`da teenniyle virilmek zre yedlerine hatt- erf virilmiidi. Havle olunan
724

kullarna Y: -V
ref : -YV
726
idesiz VY: ide
727
yrna VY: erteye
728
kesret-i cemiyyetlerine : cemiyyet -YV
729
dey Y: -V
730
kullarnn Y: -V
731
pdih hazretlerine Y: hazretlerin -V
732
neferinden VY: neferlerinden
733
bizler Y
734
s-be-s VY: btn
735
olunup VY: idp
736
n-gehn Y: -V
725

131

yerlerden tahsl olunup gelince birka gn tehri lzm iken bostancba Edirneli
Mehemmed Aa ve ocaklarnda ba zorba (294 a) Balkc olu brahim tahrkiyle mh-
mezbrun on dokuzuncu Pazar gicesi ahamdan sonra tife-i mesfreden sekiz yz
mikdr eky bayraklaryla odalarndan kup meydn kapusun aup ahurlar nnde
gelp cem oldular. Ve bayraklarn dikp glbank ekerek ulfe dey feryda737 baladlar.
Ve bir bl dahi mukaddem talm olunduu zre bostancbayla Balkc olu zerine
hcm idp anlar da sret-i mumele sofaya firr eylediler. Ve bostanclar kethudsyla
haseki aa dahi havfa dmein anlar da sofaya gelp vki hli bostancba fakre ilm
eyledi.Alim-Allah kendnn hlesine vkf deildim. 738 Dr`s-sade Aas Abdurrahman
Aa`ya vardm, bostancnn hareketin ifde ve pdih hazretlerinin sofaya terf
buyurmalarn iltims eyledm. Ol dahi ieru gidp ben de sofaya doladm. Akabince
pdih hazretleri dahi kup havz banda olan taht zre icls buyurdu. Ve bostancbayla
Balkc olun getrdp bunlarn keyfiyyet-i cemiyyetlerinden sul buyurdular.
"stanbul`da virilmek zre Edirne`de vad olunan sekiz kst mevcibleri yz yirmi kse
ake itmiidi. Henz eseri zuhr itmednden cemiyyet eylemiler" 739 didiler. Meer
hyinler tenhlarnda meveret idp "mebla- mezbrun yz yirmi ksesiyle nefert ve
mtekidni savarz, bk kalan740 iki yz ksesin karnda gibi lerz"741 dey ittifk
itmiler. Ve Balkc olu yenieri aasna varup "bostancnn ulfesi742 gecikdi, inetiniz
ric ideriz dimekle, varun beyninizde bir rkndcek idin husle gelr" dimi. Anlarn
da743 canlarna gkbakla bu takrb ile hazeleyi tahrk eylemiler. Bu mahalde eky
tarafndan birka mutemed744 zbitlerin sofa kapusuna gndermiler, haber oldu. Pdih
hazretleri fakri gnderdi. Hulsa-i kelm drt defa varup gelme oldu. Matlblarna
msade ve dalup odalarna girmek zre her ne denl nashat haberin gnderdim ise
sd-mend olmayup "silahdr aaya sylen bir dahi dalma szn diline almasun yohsa
kend bilr. Yrn bi`t-temm ulfemiz bayramz altna gelmedikce cemiyyetimizi
datmazz" yekn cevbn virmeleriyle, "grn dinsizler benim de bildm ne yzden
cilve-ger olur" diyerek huzr- humyna vardm. "Artk bunlar pdihm745 size hayr

737

feryd- figna Y: fign -V

deildim VY: deilim
739
eylemiler VY: itmiler
740
kalan Y: -V
741
lerz VY: pay ideriz
742
ulfesi VY: ulfeleri
743
dahi Y
744
mutemedn-aleyh Y: aleyh -V
745
pdihm : -YV
738

132

itmez tedrklerin grp yerlerine gayrsn istihdm buyurun bir vechile nashat 746 kabl
itmezler" didim. Der-akab vezriazam kullarna747 ve yenieri aasna birer hatt- erf
gnderip davet buyurdu. Gice748 beinci satde749 Bb- humyndan girp sofaya
geldiler. Pye-i serr-i alya 750 yz srp bade`l-istire vezriazam tarafndan bostanc,
odaba ve yenieri aas tarafndan bir ukadr gnderildi. Anlara da evvelki cevb
virmiler.751 Gelp nashat kabl itmelerin sylediler. "nki emr-i humyna itatleri
yokdur. Sabh olsun tedrkleri emr-i sehldir. imdilik pdihmz hazretleri rhat
buyursunlar" deyp hnelerine gitdiler. Pdih hazretleri dahi Harem-i erfe terf
buyurdular. Ol mahalde eky havfa dp baeden firr sadedinde olmular idi. Lkin
birbirlerine gayret [] hamiyyet 752 ve takviyyet virp yerlerinde sbit-kadem oldular. Ve
bae kapularn zabt [u] rabt753 eyleyp kimseyi tara koyuvirmediler. Ancak kendlerin
tahrk iden shib-i kelm Cellad Mehemmed ve Deli Mehemmed ve vaz ve mer Hoca ve
Ahmed Haseki firr754 eylediler. Ve755 irtesi Pazar gn ale`s-sabh evketl756 pdih
hazretleri yine sofaya terf buyurup akabince vezriazam ve yenieri aas ve fetv emni
ve kend eyhleri olan Ayasofya Vizi spir dmd Mustafa Efendi Bb- humyndan
gelp huzr- pdihde bade`l-istire evketl efendimiz hazretleri, "evil-i zamnda
ehirde gulguleler oldukca ecdd- zmm tfengl birka bin bostanc tifesin i
gmleimdir dey cem eyleyp bae kapularna vaz itmekle anlarla iftihr- kisb iderler.
Hem kendlerin korudurlar757 ve hem erzili korkudurlar idi" buyurdukda yenieri aas,
"benim evketl pdihm evvel-emirde u bbda bir tekdli hatt- erf gnderin. Eer
na da ind ve muhlefet iderler ise fetvsn alup dal-kl iki bin yenieri Yal Kk
kapusundan ve bin cebeci Souk eme kapusundan girp gnlnde olan Hsodal ve i
olan ve Harem aalar ve baltac ve a tifesi dahi ieruden inp cmlesin krsunlar.
Gayr re yokdur, eer ind [u] muhlefet itmezler ise evvelde yollar yenierilikdir, ben
kulun bir mikdr yenieri ile Yal Kk`ne varrm, blkleriyle getrp ulfelerin viririm
ve silleyi urup odalara tevz iderim" dimekle ibu hatt- erf yazlup haklarnda virilen
746

nashat VY: ilzm

kullarna Y: -V
748
gice VY: gicenin
749
satde VY: satinde
750
al-yi sadet-masre Y: sadet-masr -V
751
virmiler VY: virilmi
752
hamiyyet Y: -V
753
u rabt Y: -V
754
karr firra tebdl Y
755
ve -
756
evketl Y: -V
757
korudurlar VY: korkudurlar
747

133

fetvlaryla fetv emni ve Ayasofya

vizi ile bg-i mezbrna gnderilp

muvcehelerinde feth []758 krat olundu.

Sret-i hatt- humyn
Siz ki; bostanclk iddisn ider bir alay tife-i bgyesiz, bundan akdem hlf-
knn cemiyyet ve erzil ile Edirne`ye azmet itdnz crm-i isynnz afv ve
yerlerinize iskn olunmalarnza merhamet-i aliyye-i husrevnem olunmuidi. Bu bbda
matlb olunan ulfeniz dahi vade ve dalmanz hussunda eyledm fermn-
humynumu sg ve emr-i erfime itat [] inkyd eylemeyp ind ve muhlefetinizde
musrr

olmanz

ve

sizden

kulluk

meml

iderken

hilf

zuhr

idp

kfrn`n-nimeliiniz759 zhir ve ikre760 olmala bade`l-yevm bostanc deilsiz ve

bostanc defterinden761 sizi762 hakk ve yenieri defterine kayd idp, cmlenizi yenieri
eyledim. Bu n bu sat baede durmayup kup gidesiz ve taleb eylednz sekizer kst
ulfenizi Yal Kk`nde varup yenieri aas vezrim Ahmed Paa muvcehesinde alup ve
silleyi yiyp odalarnza gidesiz. Buna da ind [u] muhlefet idecek olursanz vebli
boynunuza taraf taraf pr-yarak zerinize asker tayn ve havle olunmudur. Ve
klliyye kldan gemeniz emr-i mukarrerdir. 763Ydha Obta Nm Yo

bi`l-

Msa

v Nutka meclleri kalmayup birbirlerine bak kaldlar. Sebeb olanlara tm idp "emir
pdihndr" dimeden gayr bir sz syleyemediler. Emr-i humyna imtislleri cevbn
getrdklerinden sonra vkel-yi devlet hnelerine gidp, yle mahallinde yenieri aas
dalfes iki bin mikdr yenieri ile Yal Kk`ne gelp tife-i bgyeyi blk blk
nnden gerp her birine sekizer kst ulfesin virp sikkeyi ururdu ve odabalara teslm
eyledi. Bu aralkda kaziyyede medhali olmayup ve Edirne`ye gitmeyp odalarnda beki
kalan bir alay emekdr ve ihtiyr derd-mendleri dahi tutup getrdler. Kuru yannda 764 ya
yanduu gibi bile yandrdlar. Ve kapuya kan temm sekiz yz nefere bli olduun fakr
haber aldm. ebvetimizde765 ocakdan nev [] nem ve nimetiyle perverde
olduumuzdan, yazk ocak btn766 synmesn dey terahhm idp tebessm iderek
huzr- humyna vardm. Ne glersin buyurdukda,Gnma v dmqa >f
758

feth Y: -V
nimeliiniz VY: nimelik
760
ve ikre Y: -V
761
defterinden VY: defterlerinden
762
sizi VY: sizleri byle
763
Kurn- kerm, Th Sresi, 47. yet, "Selm da doruya uyanlarndr".
764
yannda VY: yannca
765
ebvetimizde VY: Sabvetimizde
766
btn VY: btnce
759

767

Gnma v

: -YV

767

bg

134

nmna kimse768 kalmad. imdi nevbet bunda kalan ihtiyrlar karyorlar, oca btn
syndrrmisiz didim, yok buyurdular. Vezriazam kulunuz elli haseki ve kozbekciler ve
sofa bekcilerden gayr bostanc nmna kimse kalmasun, yerlerine py-zen dolduralm
didne rz-yi humynunuz olmuidi. na binen cmlesin be-dergh ideyorlar. Bri
babandan kalm emekdrlarna inyet ve769 merhamet buyurun" dey efat itmemiz ile,
"bklerinin ceryimlerin afv eyledim, haber gnder" buyurman, kozbekciyi yenieri
aasna gnderdim. Anlarda Ftih okuyup defterleri kapand. Bk kalan ihtiyrlaryla
mtekidlerine dahi birer kst ulfe verildi. Ve byle bir kz- fitne-i uzm sn vechile
basld. Ve irtesi D-enbih gn Bostancba Edirneli Mehemmed Aa`ya yevm iki yz
ake tekd virilp lgn Kalas`na nefy olundu. Yerine Ocak Kethuds Batna Hasan
Aa bostancba ve Hssa Haseki Yakub Aa kethud ve Vezriazam Odaba smail,
haseki aa nasb olup kaftn giydirdiler. Ve bostanc ocanda ikinci zorba Balkc olu
brahim`e bir tu ile Akehir sanca virilp mansbna vardkda fermn- humyn 770
gnderilp katl olundu. Ve mh- mezbrun yirmi birinci Sal gn Yedikulle
mahbslarndan

Dr`s-sade Aas Solak Nezir Aa`nn cmle eys i hazneye

ahz [u] kabz olundukdan sonra, bir ekdiriye konup kala-bend olmak zre Limni
Cezresi`ne nefy olundu. Ve mft-i maktln dahi Yedikulle baeliinde katl olunan
byk olu Nakb`l-erf Fethullah Efendi`den ve771 gayr, ikinci olu Ahmed Efendi ve
nc olu Mustafa Efendi ve drdnc olu brahim Efendi ve bacana Seyyid Dede
Ahmed Efendi ve kethuds Sleyman Aa ve Ev Kethuds Kemerci772 olu Hac Ahmed
Aa ve Telhscisi773 Belenli Mehemmed Aa, anlar da bir ekdiriye konup kala-bend
olmak zre Kbrs cezresinde vki Magosa Kalas`na nefy olundular. Ve eky
tarafndan avuba olan Suba Ali Aa zulmnden Rikb- humyna ref-i ruka ve
teekk olunman ol sat sdr olan hatt- humyn mcebince Boazkesen Kalas`na
nefy ve mahnk klnup deryya atld. Yerine Dergh- l kapucubalarndan Trk
Ahmed Aa avuba nasb olundu.
Tebeddlt- baz mansb
Mh- Cemziye`l-hirin gurresi Pen-enbih gn mukaddem yenieri aalndan
mazl Arnavud Osman Aa`ya vezret ve emr`l-haclk ile am eyleti virilp 774 ve selefi
768

kimse VY: bir dne ferd-i vhid

inyet ve Y: -V
770
humyn Y: -V
771
ve : YV
772
Kemerci VY: Semerci
773
Hseyin +: -YV
774
virilp : -YV
769

135

Krd Bayram olu (294 b) Mehemmed Paa`ya Rakka eyleti ve nn selefi Vezr erkes
Kk Osman Paa`ya Van eyleti ve vzer-yi kubbe-ninden orlulu Ali Paa`ya Haleb
eyleti ve nn selefi etrefil olu Vezr Yusuf Paa`ya Diyarbekir eyleti ve nn selefi
Vezr Eyybl Hasan Paa`ya ehrizor eyleti ve Basra`dan mazl Vezr Bey-zde Ali
Paa`ya Badad- bd775 eyleti ve nn selefi Vezr Topal Yusuf Paa`ya Musul eyleti ve
mukaddem Hanya`dan mazl Doramac Vezr Mehemmed Paa`ya Bosna eyleti ve
paalk defterinden hakk olunan Ebu Kavuk Mehemmed Paa`ya ibk-yi vezret ile
Erzurum eyleti ve Kefe`den mazl Ba Dumanl smail Paa`ya Kars eyleti ve stanbul
kimmakmlndan mazl Vezr Abdullah Paa`ya Hanya sanca tevch [] inyet 776
olup,777 selefi Hackrdran Vezr erkes Hasan Paa sitne`ye778 gelmek buyuruldu. Ve
mh- mezbrun yirmi birinci ehr-enbih gn Kapudan A Hac Mehemmed Paa
Donanma-y humyn ve mr kalyonlar ile Karadeniz seferinden selmet-birle gelp
stanbul`a779 dhil ve vsl780 olup mutd- kadm781 zre vezriazam vestat ile Yal
Kk`nde pye-i serr-i sadet-al-yi 782 masre yz srp mukaddem vezriazama 783
krkl ve sde iki sevb hla- fhire ve kapudan paaya ve beylere sde kaftn ilbs
buyuruldukdan sonra enlik iderek Tersne`ye vsl oldu. Ve Grc seferine tayn olunan
beyler dahi gelp endan bir i vcda gelmeyp Rize nm mahalde frkateleri karaya
ekp btn784 levendt perkende ve pern785 olduun arz [u] ilm786 eylediler.
Azl ve nefy ve katl-i Yenieri Aas alk Ahmed Paa
Mh- mezbrun yirmi nc Cuma gn pdih- cedd787 hazretlerin Cuma
Namzndan sonra Yenieri Aas Vezr alk Ahmed Paa Aa Kapusu`na davet ve
Sleymaniye`den doru terf-i ve azm788 ziyfet eyleyp Rikb- humynlarna bir inc
tesbh ve bir elmas yzk ve bir mcevher haner ve bir altun sat ve iki bin sikke-i
hasene ve boa dba ve eerlenmi iki at pke virp kend dahi huzr- humynda789
serserli krk giydi, lkin bu iltiftdan sonra firavniyyete balayup, "bu Devlet-i
775

bd Y: -V
inayet Y: -V
777
olunup Y
778
sitne-i sadete Y: sadet -V
779
sitane-i sadete Y: -V
780
ve vsl Y: -V
781
kadm Y: -V
782
sadet-al-yi Y: -V
783
vezriazam kullarna Y: -V
784
btn Y: -V
785
ve pern Y: -V
786
ilm Y: -V
787
cedd Y: -V
788
ve azm Y: -V
789
humyn- hsrevnede Y: husrevne -V
776

136

Osmniyye 790 bana mnhasrdr ancak" deyp sadret sevdsna dd. Cuma gnleri
cmilerde pdih hazretlerinin koltuuna girdikce mhr talebinde oldu. Ve hatt bir gn
beni cmide tutdu, "elbette mhr791 bana alvir" didi.792 Ve ben dahi, "bir793 orta kuakl
olanm bu asl i iinde bulunmak bana kll kabahatdir. Ltf [] inyet 794 eyleyp bu795
teklfi bir daha bana796 eyleme, ite pdih hazretleri797 var kendden iste" didim. "Vade-i
humynlar oldu" didi. "Allah mbrek eyleye mlkde kizb olmaz" didim. Ve elinden
gile798 kurtulup huzr- humyna vardm. "u herifle ne belya uradm, mhr delisi
olmu" didim. "Ya beni nasl tacz itdi, bileydin hele, vade ile bamdan savdm"
buyurdular. Asl zorbaba bu olup, hall [] akd elinde hayr-hh- devlet olanlar hayretde,
vzer ise hiden hi olup zilletde ve eky-y sire hod kendye merbt olmala kimse
nutka kdir deil, men ve define re yok, tedrk grlmedike 799 Devlet-i aliyyenin
tashhi800 mmkin deil id nmyn ve her hline msade ve imz- ayn
olunduundan diled gibi esdi801 savurdu, kabzadan kd. Ve "ne aceb mhr-i erf802
elendi" dey mbtel olduu saras galebe eyledi. Ve "bunlar badan baa dek 803 krup
tecdd eylemedikce klc804 belimden karmayaym" dey ahd [] msk 805 ve ulfe
dvnnda yenieriyi 806 tahrk idp orbay kapdrmamak ve t mhr-i erf kendye
gelmedikce def-i cemiyyet itmemek fikrinde 807 olduu sem-i humyn- pdihye ilk
olunman hafiyyeten vzerya, "bunun define808 bi-eyy-i vechin kn re grmek
gereksiz" dey tenbh buyuruldu. Ale`l-huss vezriazam nmna olan kakavan ise zorbalk
ile sadra nil olup, yenieri aasna dayanmala kendnn rhu mesbesinde idi. Gitd
hnde kend dahi ol yola rh olacan bilrd. Lkin mhr lezz, Vezr-i sn Dmd
Moral Hasan Paa kendye varup, "mhrden mi geersin yohsa bundan m geersin? te
790

Osmniyye Y: -V
mhr-i humaynu Y: humyn -V
792
didi -
793
bir : -YV
794
inyet Y: -V
795
bu VY: byle
796
bir daha bana : -YV
797
hazretleri Y: -V
798
gile VY: g bel ile
799
vcdu kalkmadka Y
800
rhat Y
801
esdi VY: yasd yad ve
802
erf Y: -V
803
dek : -YV
804
klc VY: klcm
805
msk Y: -V
806
yenieriyi VY: yenierileri
807
fikr-i fsidinde Y: fsidin -V
808
def refine Y: ref -V
791

137

mhr alyor, ne sen kalursun ne ben didi. Ol dahi bu herif evldm deil ancak errinden
emn deilim. Bir gn evvel yo olduun ve sadretde msterih olduum isterim" didi.
Vezr-i slis Firr Hasan Paa`ya kara seferi ve donanma-y humyn 809 tertbi dzdrld.
evketl, mehbetl810 pdihmzn bi`z-zt Moskov zerine seferi811 vardr dey
vezriazam kullarnn812 sarayna cmle ayn kullar813 ile davet ve ol mahalde gelen hatt-
erf mahzarlarnda feth [] krat olup anda azna sadret bal alnd. Ol lezzet ve
meveret bahnesiyle ieru gtrlp tedrk grlmek savb grld. Ve ehr-i Receb`in
gurresi enbih gn vezriazam sarayna cem olup, hatt- erf okunup814 "seman ve
tava"815 didiler. Ol vakitde Dmd Hasan Paa fursat demidir deyp vezriazam ile Firr
Hasan Paa`ya gz idp tara kdlar. Kend yenieri aasyla bir yere gelp, "dnki gn
evketl, mehbetl816 efendimiz hazretleri bizim sultna terf buyurduklarnda mhr size
verecein lisnen syledi ve heman imdi getrdp virseniz olmaz m, didim. Olur ancak
halk- lem817 ayakda, belki mazln bana cem olup yeniden bir fezhate818 cesret
ideler. Meveret gn andan alur buna viririm buyurdu. Allah Tel819 mbrek eyleye
bizi yabana atma didi. Allah Tel hazretleri820 hfz- emnnda821 eyleye, bam zerinde
yerin var ve sen de822 bana inet istind823 itmekle ben de sadret idebilrm" deyp
birbirlerin inandrdlar. Ve ol mahalde ieruden davet olundular. Ve Sofa Kk`nde vki
Snnet Odas`nda pye-i serr-i al-yi

sadet- 824masre yz srp Moskov

keferesinin yapduu Taygan ve Kamanka ve Samarck kalalarnn ve sulhden evvel tertb

eyled donanmasnn zerine varlup YAut >aNvub feth ve tahrbin bi`z-zt
evketl, mehabetl825 efendimiz hazretleri karadan mekk- seferi ihtiyr buyururlar ise
yollar budur, Tuna ve Turla ve Aksu ve z suyu geilmeli. Buna gre asker826 ve

809

humyn Y: -V
mehbetl Y: -V
811
sefer-i rehberi : rehber -YV
812
kullarnn Y: -V
813
kullar Y: -V
814
kret olunup Y
815
tava -
816
mehbetl Y: -V
817
lem : -YV
818
fezhat-i kllye : kll -YV
819
tel Y: -V
820
tel hazretleri Y: -V
821
emnnda Y: -V
822
dahi : de YV
823
istind VY: istined
824
al-yi sadet Y: -V
825
mehbetl Y: -V
826
askir-i islm Y
810

138

mhimmt- cebehne ve zahre grlmeli ve827 iki tarafa donanma ihzr olunup, biri z
suyuyla Kamanka ve Samarck altna dein varup iki tarafn maberlerin muhfaza itmeli
ve biri dahi Taygan ve Azak kalalarnn zerine varlup muhsara ve ol cnibden dahi
dmene828 dadaa-i kll829 virmeli. Ve eer vezriazam gitmel olur ise yine bu takm
zre hareket olunacan Vezr-i slis Firr Hasan Paa mahd defteri bir bir okudukdan
sonra pdih- l-vakr830 hazretleri yenieri aasna, "siz ne dersiz" buyurdular.
"Fermn- humyn831 sizden, kulluk bizden" deyp Ftiha okunup tara kld. Ve andan
Revan Kk`ne varlup bir mikdr teneffs esnsnda kapudan paaya ale`t-tacl
Ahrkapu`ya bir ekdiri gnderilmesin hatt- humyn- evket-makrn832 sdr olup
fakre virdi. Ben de Hac Veli Haseki ile kapudan paaya gnderdim."Bir sat evvel
cevbn irsl eylesn" dey 833 tenbh eyledim. Ve ekdiri Galata burnundan grnd gibi
huzr- humyna834 vardm. "ekdiri Sarayburnu`nu dolad" didim. "Vezriazam ar"
buyurdu. Varup getrdm. Vezriazam "taradan getrtmek olmaz, kimse grmesn,
saraydan bir serserli krk peyd idebilr misin" didi. Merhm Kapucuba Taslak smail
Aa`nn hazneye alnm dvn krkn getrdp, krkm altna saklayup ieruye girp
gsterdim. "Yanmca gel" didi. Revan Kk`ne vardk. Vzer kym eyledikleri mahalde
yenieri aasna dnp, "pdihmz hazretleri size Kbrs eyletin ihsn- humyn 835
buyurdu" dirken ben de krk arkasna giydirdim. "Eyle kemlik bundan ey olmaz"
didi ve silkp arkasndan atd. Ve kapudan tara yrd. Mukaddem fakre tenbh []
tekd836 buyurulmu ve ben de bostancbay gh itmiidim. Koltuuna girp sofadan
aa indirirken "aa olum hnkrmzdan837 istzn eylen, evime varaym tedrkm
grp yanma bir mikdr ake alaym" didi. "evketl, mehbetl838 efendimizin emri839
buradan doru Balkhne`ye inersiz, ekdiri hazrlanmdr. Binp mansbnza gidersiz"
didim. Ve bostancbaya teslm eyledim. Piydece Balkhneye gtrp andan sandal ile
ekdiriye sl ve yanna birka haseki nigeh-bn koduun gelp haber virdi. Ol sat Rodos
Cezresi`ne gtrlp kala-bend olmak zre hatt- humyn sdr olman hssa
827

ve -
dmen-i bed-girdra : bed-girdr -YV
829
kll : -YV
830
l-vakr Y: -V
831
humyn Y: -V
832
evket-makrn Y: -V
833
dey : -YV
834
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
835
humyn Y: -V
836
tekd Y: -V
837
hnkrmz hazretlerinden Y: hazretleri -V
838
mehbetl Y: -V
839
emr-i humynlar Y: humynlar -V
828

139

salhorlarndan Abaza Osman Aa mbir tayn olup yedine virilen fermn- humyn 840
ile maan ekdiriye girp gitdiler.841 Ve akabince katline sdr olan hatt- erfle Kapucuba
Kk Hasan Aa dahi irsl ve Boazhisar`nda bitip ekdiriye girdi. Rodos`a vardkda
habs olunduu hnede evvel-emirde "evketl, mehbetl 842 pdihmz hazretleri sizden
bin kse ake taleb buyurdular" didi. "Ne akem var ve ne olsa viririm. te yekn cevb"
diyicek, nd ile yatrup bodurdu. Ve ban kesp Rikb- humyna getrd. Ve bu
gile-i hile843 bylece encm bulmuidi. Hyin-i maktln hem-demi olan Kul
Kethuds Div Ali Aa Burusa`ya ve Muhzr Sleyman Aa Belgrad`a nefy olup, Div Ali
Aa Burusa`ya vardkda firr ve gaybet eyledi. Ve Muhzr Aa Bihke Kalas`na gtrlp
katl olundu. Ve segbanbalkdan mtekid elebi Mehemmed Aa huzr- humyna844
davet, vezriazam vestat ile yenieri aalna ilbs- hlat buyurulup, kul
kethudlndan mtekid Grc Yusuf Aa yine kul kethuds ve kethud- yeri Koca
Kara Mustafa Aa muhzr nasb olundu. Ve andan vzer pdih- kiver-g845
hazretlerini selmlayup vezriazam kullarnz846 sarayna vardlar. Doru Dvnhne`de almertibihim oturdular. Yenieri aasnn nefyi847 duyulmu (295 a) ve erzil-i eky
vezriazam dvn-hnesine

m-halaka`l-lh cem olmuidi. "Bizden izinsiz

haberimiz yoiken aann azl ve nefyi ne dimekdir"848 dey her birinin azndan teler
karken Dmd Hasan Paa, "aa karndalar Yenieri Aas Ahmed Paa Cuma gnleri
pdiha849 buludukca beni vezriazam ile cmle ocakluyu kraym yeniden kul yazaym
dey tacz itmekle gcenp Kbrs paal virp850 mansbna gnderdi ve cmlenize
selm ve du851 eyledi. Kullarmn krlmas deil, Allah hfzeyle murdr kullarnn yere
ddne rz-yi humynum yokdur buyurdular. te vzer v ulemy hid tutup
gnderdiler diyicek, glbank ekp, Hakk tel852 evketl853 pdihmzn mr []
devletlerin ziyde eylesn, evvelde yo olacak bir hyin-i merdd854 idi, kermet
840

humyn Y: -V
revn oldular Y
842
evketl, mehbetl Y: -V
843
hile Y: -V
844
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
845
kiver-g Y: -V
846
kullarnz Y: -V
847
nefyi VY: nefy olmas
848
nefy olmas neden iktiz eyledi Y
849
pdih hazretlerine Y: hazretlerin -V
850
tevch inyet Y
851
dular : du YV
852
Hakk tel VY: Hazret-i Allah celle nh hazretleri
853
evketl : -YV
854
merdd : -YV
841

140

buyurmular" didi. Dua v sen855 iderek daldlar, ve mh- mezbrun drdnc Sal gn
zbek Pdih Mehemmed Hn`dan gelen Kk Ali nm elisi Dvn- humyna davet
ve ziyfet olup sene-i mziyenin Reen ve Lezez ulfesi kup, tevzinden sonra be nefer
demsiyle vzer akbinde Arz Odas`nda pye-i serr-i sadet856 masre yz srp
nmesin sundu ve pkein arz eyledi.

Azl-i Vezriazam Shrabl Ahmed Paa ve tevch-i mhr-i

vezret Damad Hasan Paa
Gere Vezriazam Shrabl Ahmed Paa mukaddem mecbren halka-i cemiyyet
olup, baht kendye msade olmala zor- bzuyla mhr-i sadrete nil [] merm857
oldu. stanbul`a858 geldikden sonra eky kuvvetiyle env drl bidatlere balad. Evvel
Saray- matbah-859 mirenin meklt ve merbtn kesdi. Sniyen bb- rveti aup, iki
ayda bir mansb deme bey eyledi. Hall [] akde kdir deil lkin ibls-i pr-telbs gibi
enniyyet davlarna yapup firavniyyet tarkine slik oldu. Shrab Mehemmed Paa
ra olmala ol hret ile nm [] n860 bulup Rusiyy`l-asl, asfer`l-levn, kasr`lkmet, gerdel-i kyfet, hasd ve hass ve shib-i denet ve humr ve tamakr bir ucbe-i
heykel idi. Pdih- melek-haslet hazretleri tebdllerde cmle fezhatine vkf olduundan
gayr baz vzer v ulem dahi s-i hlin Rikb- humynlarna arz [u] ilm itmekle861
ref ve defi mhimmt- dniyyeden olman mukaddem hsn-i tedbr ile Yenieri Aas
alk Ahmed Paa azl ve nefy ve katl olunduundan yeri pirelenp eli aya pern 862 bir
ey863 tutmakdan kalup864 ba kaydna dd. Ve865 zerine mor- idbr-866 hezmet d.
btid-yi sadretinin seksen sekizinci gn ki; mh- mezbrun sekizinci enbih gndr,
Sofa Kk`ne getrdp Snnet Odas`nda pye-i serr-i sadet867-masre yz srp
ierude sir vakitlerden ziydece alkonuldu. Zr mukaddem Vezr-i sn Dmd Moral
Hasan Paa`nn davetin fakre tenbh buyurulmuidi. Ol sat byk mrahr vekli
855

v sen : -YV
sadet Y: -V
857
merm Y: -V
858
sitne-i sadete Y
859
matbah : -YV
860
n VY: nin
861
itmekle VY: idp
862
pern Y: -V
863
bir ey : -YV
864
kalup VY: kalkup
865
ve : -YV
866
idbr : -YV
867
sadet Y: -V
856

141

Salhor Freng Abdullah Aa`y Vezr Moral Hasan Paa`ya868 gnderdim. Ale`t-tacl
buyursunlar dey vezret mjdesin tebl eyledim. Zevcesi Hatice Sultn ile Bb-
humyn karusunda vki Kaya Sultan kz Fatma Hanm hnesinde msferet tarkiyle
anda olurlard. Bir yrek sat mikdr zamnda yorga ile geldi. Ve henz kke
kmazdan evvel fakr dahi varup kapunun perde aralndan iret ile pdiha 869 haber
virdiim mahalde vezriazam dahi selmlayup tara kd. Ders gn olmala varup
eyhulislm efendi yannda oturdup bi-emr-i humyn kendde olan mhr-i erf-i aldm
ve yed-i humyna teslm eyledikden sonra bostancba ardanda habs olunmak zre
koltuklayup sofadan aa gtrrken Hasan Paa ol mahalde karu geldi. Mhr-i humyn
alunduun iret eyledim. Ve Hasan Paa`ya "bana kyma" dey yalvard. "Hemn cem
idp870 sakladuun mal hazneye teslm eyle zarar- gezend871 grmezsin" dey872 buyurup
bostancba habsine virdi. Ve gelp Snnet Odas`nda hk-bs- pdih erefine nil
oldukda yed-i humyndan mhr-i erf kendye inyet [] ihsn873 ve krkl ve874 sde iki
sevb hlat- fhire ilbs buyurulup, "hidmet-i ibdullh sana Allah emneti olsun,
ihnetin875 zhir olur ise dmdln876 fide virmez klliyet877 ile878 selb olup sen de bunun
yoluna gidersin" buyurdu. Ol mahalde eyhulislm efendiye dahi kend zahr-
mbrekeleriyle terf buyurulmu kahverengi ukaya kaplu bir al erkn semmr879 krk
giydirdi. Ve Sadr- sbk Ahmed Paa dahi gn habsden sonra Sakz cezresinde oturmak
artyla kifyet mikdr hs tayn880 ve bir ekdirmeye konup gnderildi.
Tebeddlt- mansb
Henz Rakka`dan mazlen Van eyleti virilen Vezr Kk Osman Paa hslar ile
vezr-i sn ve Kbrs`dan mazl ve skdar`da kend hnesinde ke-i haml ber-vech-i
arpalk znikmid sanca virilen Vezr Sirke Osman Paa vezr-i slis ve henz Haleb
eyleti virilen Vezr orlulu Ali Paa vezr-i hmis nasb ve kubbe-nin oldular. Ve881 Vezri rbi Firr Hasan Paa badefterdr olup, selefi Bakkal olu Hac Mehemmed Efendi
868

Vezr Moral Hasan Paa`ya -Y

pdih hazretlerine Y: hazretlerin -V
870
cem idp Y: -V
871
gezend : -YV
872
dey : -YV
873
ihsn Y: -V
874
ve -Y
875
hynetin Y
876
dmdlk Y
877
klliyet VY: klliyeten
878
ile -Y
879
semmr erkn Y
880
taynt Y: -V
881
ve -
869

142

byk

rz-nmeci nasb882 olundu.883 Ve am- Trablus Beylerbeyisi Vezr Arslan

Mehemmed Paa`ya am eyleti inzimmyla emr`l-haclk virilp, selefi Vezr Arnavud

Osman Paa`nn tuu, sanca ref884 olunup885 am Trablusu`nda kend hnesinde oturmak
buyuruldu. Ve Kuds-i erf sancana mutasarrf Vezr erkes Mehemmed Paa`ya
Haleb886 eyleti ve am Trablusu`ndan mazl Bonak Sar Mustafa Paa`ya Adana887
eyleti ve nn selefi Vezr Bonak Yusuf Paa`ya Trabzon eyleti ve Badad`dan mazl
Vezr Topal Yusuf Paa`ya Anadolu eyleti tevch [] inyet 888 olup, selefi Vezr Numan
Paa Eriboz muhfazasna ve nn selefi Vezr Dellak Ali Paa`nn vezreti ref olup Ni
muhfazasna tayn olundu. Vzerdan mtekid Kandilci Hseyin Paa`nn yine vezreti
ibk ve Rumili eyletiyle ihy buyurulup, selefi Vezr Haznedr brahim Paa`ya Bosna
eyleti ve nn selefi Vezr Doramac Mehemmed Paa`ya nebaht tevch [] inyet 889
olundu. Ve mh- mezbrun on altnc Pazar gn Kapu Aas Grc Mahmud Aa`ya
knn zre tekd virilp yerine Hs Odaba Koca Abdullah Aa ve nn yerine Saray
Aas Arnavud Osman Aa ve nn yerine Saray Kethuds Mudurn Mustafa Aa ve nn
yerine Kk Oda Kethuds Bostanc Osman Aa nasb olup, mutd- kadm890 zre hlat
giydiler. Ve on yedinci D-enbih gn Rumili Kdaskeri Tevfk-zde Mehemmed Efendi
azlinden yerine Anadolu Kdaskeri Abdrrahim-zde Deli Yahya Efendi ve nn yerine
stanbul kazsndan munfasl Lal-zde Efendi geldi. Ve on dokuzuncu ehr-enbih gn
Saray- atk teberdrlarndan Pka Mezzin mulakkab Mehemmed halfeye byk
mrahrluk inyet buyuruldu.
Def-i erzil-i eky
Sadr- sbk Ahmed Paa ile Yenieri Aas alk Ahmed Paa azl ve nefy
olduklarna tevbileri ve baz erzil-i eky, yenieri ve cebeci serdengedileri ve
Siphler Aas Salih Aa gclenp pes-i perdeden meveretler idp, "bizim ahd []
taarrutumuz891 iznimiz olmadkca kimse mansbndan azl olunmamak zre idi. imdi
vezriazam ve yenieri aasn ve kdaskeriyi mazl itdiler. kbet bizi dahi krarlar biz
mukaddem892 bunlarn tedrkn grelim Dvn- humynda orbay kapmayup
882

nasb -Y
olundu VY: oldu
884
ref Y: -V
885
olup Y
886
Haleb VY: Adana
887
Adana VY: Haleb
888
inyet Y: -V
889
inyet Y: -V
890
kadm Y: -V
891
artmz Y
892
mukaddem Y: -V
883

143

szmz893 icr idelm ve menfleri894 getrdp yerlerine nasb idelim. Hlfmzda

olanlar kralm" szlerin bir yere koyup, siphler aasndan gayr serdengedi
vesirlerinden elli mikdr ak, yenieri odalarndan birinci odaya varup, ittifklarn895
syleyp "pdihdan896 ve vezriazamdan emn [] slih897 deiliz", kendler ile yek-dil ve
yek-cihet898 olmalarn iltims eyleyicek oda yazcs, "YAut > dmqa899 biz900
pdihmz hazretlerinden ve gerek vezriazamdan honduz. Allh Tel hazretleri901
muammer eyleye, clsiyye ve ulfemizi virdi. Yeni ileyecek 902 ulfemizi903 dahi
vaktinde ihsn buyurmalarn vade eyledi. Bu szler ki,904 sylednz sz nasl szdr,905
kimden davya geldiniz, n pdihdan, vezriazamdan emn deilsiz. Her biriniz fls-i
ahmere muhtc iken, beer onar kseye ve at ve mihda ve ince bell pskrme benl
pserlere mlik oldunuz. Varn memleketlerinize gidin, vilyet ve mansb pdihndr,
diledn azl ve nasb ider. Bizim pdih ve vezr ile davmz yokdur. Aramzda906 ve
odamzda907 bu cins sz908 olmaz, orba deil ta bile kaparz" deyp cmlesin kapudan
tara idp, yenieri aasna haber gnderirler. Ol dahi orbaclar ve odabalar btn909
getrdp, "nefertnz zabt [u] rabt910 idin, beynlerinde yle bir s-i hareket kasd
olunmu. Pdihmzn kulana deer ise cmlemizi eedd [] ukbetle katl ider.
Aranzda ve odanzda911 yaramaz tutmaynz.912 Ve eer913 gitmezlerise tutup bize914 teslm
idin, eer915 tutamazsanz bize ism ve resmiyle bildirin, tutup hakkndan geliriz" tenbhin
ider. Anlar da gice orta sofa eyleyp aann tenbhin syleyicek,916 "h ve kell917 biz
893

szlerimizi Y
mansblar Y
895
ittifk- ittihdlarn Y: ittihd -V
896
pdih hazretlerinden Y: hazretlerin -V
897
ve slih Y: -V
898
ve yek-cihet Y: -V
899
tel Y: -V
900
bizler Y
901
tel hazretleri Y: -V
902
ileyecek Y: -V
903
ulfelerimizi Y
904
szler ki Y: -V
905
szlerdir Y
906
aramzda VY: aralarmzda
907
odamzda VY: odalarmzda
908
sohbet Y
909
btn : -YV
910
rabt : -YV
911
odalarnzda Y
912
komaynz Y
913
ve eer Y: -V
914
bize -
915
eer Y: -V
916
bir bir nakledicek Y
917
ve kell Y: -V
894

144

pdihmzn rz-yi humynlarna muhlif i itmeziz ve ekyya uymazz ve aramzda

olan918 dursun, durmayan gitsn ve ill cmlesin 919 katl ideriz" deyp bu hayr- kbet zre
ahd [] msk idp du eyledklerin, mh- mezbrun yirmi drdnc D-enbih gn
yenieri aas vezriazama arz ve920 ol dahi Rikb- humyna921 telhs eyledi. Ve c-be-c
eky dahi hadem [] haem ile pr-silh, b-perv grh grh gezmee balayup, ehr-i
stanbul gft [u] g ile doldu. Ve irteye kalur ise kz- fitne nmyn, hemn bu gn
tedrk grlmek elzem oldu. Vzer v ulem ve bi-isrihim kul aalar vezriazam
sarayna cem olduklar mahalde, vrid olan hatt- humyn feth []922 krat olunup,
mazmn- mehbet-mehnunda, "bu eky ahama dein mndefi olmaz ise cmleniz
siyset olunmanz mukarrer bilesiz" dey tenbh [] tekd buyurulman, bade`l-istire
Yenieri Oca`na istimleti mutazammn hatt- erf sdr ve irsl buyurulmasn savb
grdklerin Rikb- humyna bildirdiler. Der-akab Byk Mrahr Baltac Mehemmed
Aa ile hatt- humyn gnderildi. Vzer v ulem vezriazam saraynda meks []
ikmet923 eyleyp, yenieri aasyla kul kethuds cmle orbaclar ve odabalar ve
nefert aasna getrp mahzarlarnda hatt- erf feth []924 krat olundukda, (295 b)
"biz cmle pdihmzn emrine fermn-bir kullaryuz. Bu asl yaramazlara uymazz ve
aramza koymazz ve ocamza kabl itmeziz" dey feryd [u] fign 925 iderek Ftiha
okuyup daldklarn, yenieri aas vezriazama bildirdi. Ve birka ekyy 926 meydndan
tutup muhzr aa ile gnderdi. Siri perkende ve pern olup baavu aa927 dahi eky
ile birlik olman tutup habs eyledi. Ve ocak aalaryla kola binp yirmi kadarn 928 dahi o
gn929 ele getrd. Ahama dein siphlerden ve Sadr- sbk Ahmed Paa ve alk Ahmed
Paa tevbiinden dahi bir ka giriftr oldu. Vcd- habset-i ekydan ehrin ii tathr
olup suyu soulmu930 deirmene dnd. Ahama karb Siphler Aas Salih Aa
vezriazam huzruna davet ve geld sat bostanc odabaya teslm ve Soukeme
kapusundan Hasbae`ye alnup Balkhne`de mer-y bahriyyeden stefeli Hasan Paa
filukasyla anda hzr idi. Teslm olup ve ekdirmesine tahml idp, ol mahalde sir
918

duran Y
cmlesin V: eedd-i azb ile : eedd ile Y
920
ve -Y
921
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
922
Y: -V
923
ikmet Y: -V
924
feth -Y
925
fign Y: -V
926
eky-yi bed-yni Y: bed-yn -V
927
aa VY: dedikleri lan
928
mikdrn Y
929
o gn Y: -V
930
soulmu VY: ekilmi
919

145

mahbslarn dahi kiminin odalarnda, kiminin Boazkesen hisrnda kaydlar grlp

deryya atld. Ve kimi dahi Salih Aa ile sefneye vaz olunup Midill cezresine nefy
olunup gm oldu. Sikadan mesm olduu zre bu yolda bulunup kte-i emr olan
erzil-i eky, binden mtecviz id tahkka irdi. Gnmav dmqa >f

931

bu

fitne-i uzm bu minvl zre sn vechile mndefi oldu. Silahdr Aas Gavur Hasan
Aa`ya siphler aal ve etre932-zde Ahmed Aa`ya silahdr aal inyet buyuruldu.
Ve mh- aban`n beinci Pen-enbih gn Sultn Ahmed Cmii`nde Mevlid-i erf
okunup pdih hazretleri duda hzr bulundular. Ol gn Vezr-i sn Kk Osman Paa
kapudan ve selefi Ac Hac Mehemmed Paa kapudan ve Edirne bostancbalndan
mazl Suhte Ali Aa yine Edirne bostancba ve selefi Kesici Hasan Aa Avlonya paas
nasb olundu.933 Ve on beinci Pazar gn vezriazam ricsyla Sadr- sbk Rami Mehemmed
Paa`nn ceryimi afv buyurulman muhtef olduu mahalden zuhr idp Kbrs eyleti
tevch [] inyet934 buyuruldu. Ve kendde mahfz Sultn Mustafa Hn hazretlerinin mhri erfi alnup Hazne-i mireye vaz olundu.
Veft- Sultn Mustafa Hn
Sultn Mustafa Hn hazretleri hal olunduu gnden beru gamndan shib-i fir ve
kbet-i935 maraz istiskya tahvl ve mesnesi dahi mesdd olup etbb ilcndan ciz
kalman mh- mezbrun yirmi birinci enbih gn ki; Knn- evvelin on sekizidir,
dokuzuncu satde teslm-i rh eyledi. Ausav Gmqr Hyo >a Gmqr936 fakr
silahdr bulunduumuz hasebiyle taraf- pdihden techz [] tekfni bu kullarna tenbh
ve sipri buyurulman, evvel937 vzer v ulem ve ayn- dvn Saray- mireye
davet ve Akaalar kapusu hricine cem olduklar vakitde, pdih- mafrun cenzesi
Kuhne kapusundan karlup dern- sarayda olan Cmii nnde vki meydnda
nihde klnan ergeye indirildi. Kend vasiyyeti zre bi-emr-i humyn Ayasofya eyhi
Esr dmd Mustafa Efendi ve ba imm Gona-zde Mustafa Efendi ve mm- sultn
Seyyid Mustafa Efendi ve Saray- humyn 938 kurrs eyh Mehemmed Efendi
mberetleriyle939 gasl [] tekfn ve tabutuna sorgulu mcevveze destr vaz
931

Gnmav

Y: -V
etre-petre Y
933
olup, nil-i merm oldular Y
934
inyet Y: -V
935
kbet`l-emr Y: emr -V
932

936
937

Ausav Gmqr rahmeten vsia Y: -V

evvel -Y
humyn Y: -V
939
mberetleriyle VY: mberetiyle
938

146

olundukdan sonra kaldrlup, pdih- penh940 hazretleri dahi Arz Odas sakaf altnda
iskemleye icls buyurmular idi. Bk iderek akabince Akaalar kapusuna dein gidp
dhil-i eikde tevakkuf buyurdu. Ol mahalde vkel-y devlet-i erkn esvblaryla cenzeyi
alup, gurba karb kapu nnde musallya indirdiler. Mezkr eyh Mustafa Efendi
immetiyle namz klndkdan sonra gtrdler, Vlide Cmii Trbesi`nde babas
yanna defn eylediler. Pdih- mafr bin yetmi drt senesi Zi`l-kadesi`nin sekizinci
Sal gn beyne`s-salteynde Edirne Saray`nda vcda gelp, bin yz alt senesi
Cemziye`l-hiresinin yirmi ikinci Pazar gn ammsi Sultn Ahmed Hn yerine tahta
gep, sekiz yl, dokuz ay, on yedi gn saltant eyledikden sonra vaka-i uzmda hocasnn
rzsn selb itmemekle hal ve yz krknc gn fevt oldu. Bu takdrce mr-i erfi krk sene
dokuz ay on941 gne bli oldu. Pdih- mafr orta boylu, seyr sar sakallu, el gzl,
mlhham, mcessem, muhibb-i ulem v meyih [] uar [] bleg ve tr-endzlk ve
silahorluk ile mterif ve mmtz ve halm ve selm ve seh ve keremde ve ulm ve
fnnda b-nazr, adle mil, Hakka kil, srt- mstakme slik muharremtdan
mctenib, sf-dern, veliyyullh bir l-cenb pdih- z-n idi. Mukaddem Meftn
tahallus itmiiken sonra kbl tahallus ihtiyr eyledi. Ausav Gmqr Hyo >a

Gmqr942 Mh- mezbrun yirmi drdnc Sal gn yeni gelen Venedik elisi Dvn-
humyna davet ve943 ziyfet olup mutd zre hlatlenp vzer akbinde Arz Odas`nda
pye-i serr-i alya yz srp nmesin sundu. Ve pkein arz eyleyp, balyosluk ile
Galata`da kald. Ve mh- Ramazan`n 944 on yedinci Pen-enbih gn Sofa Kk`nde
Hrka-i erf alup dular945 olundu.946
Azl ve nefy-i eyhulislm Mehemmed Efendi
ve nasb- Pamakc-zde Seyyid Ali Efendi
eyhulislm Mehemmed Efendi sret ehl-i ilm, ehl-i fazl, slih, mtedeyyin,
vara-947 takvs glib, hyr-hh- devlet olup, nihyet pes-i perdeden erzil-i eky ile
ihtiltdan kasr- yed itmednden gayr, stanbul kds olan beyler hocas dimekle marf
Ahmed Efendi ve imm- sultn olan Seyyid Mustafa Efendi`yle yek-dil yine bir kz-
fitne in gicelerde devr-i ebvb itdikleri vezriazam tarafndan marz- Rikb-
940
941
942

penh Y: -V
on -Y

Ausav Gmqr

Y: -V
ve Y: -V
944
Ramazn- erfin Y: erf -V
945
du v sen Y: v sen -V
946
olundu V eyledi : oldu Y
947
var -Y
943

147

humyn- ehriyr948 olman, mh- mezbrun on dokuzuncu enbih gn mutd zre

talebeleriyle Hasbae`den sofaya gelp Revan Kk`ne dhil olduklar gibi vezriazam
ile Rumili sadrndan munfasl Pamakc-zde Seyyid Ali Efendi Bb- humyndan
saraya949 davet olup950 derd-mend Mehemmed Efendi`nin haberi yok, doru Snnet
Odas`nda pye-i serr-i alya 951 yz srp, hatt- humynla 952 eyhulislmlk kendye
tevch [] inyet buyurulup, beyz ukaya kaplu semmr fiz`s-srr953 erkn krk ilbs
ve ikrm954 olundu. Selefi Mehemmed Efendi Burusa`da ikmet itmek zre sdr olan hatt-
erfi fakr gtrp henz ahvlden b-habr kendy huzr- humyna955 derse956
getrmee geldim fikrinde idi. Hatt- erfi pp eline virdim. "evketl, mehbetl957
hnkrmz selm eyledi, okusun hidmet-i dumzda olsun" buyurduun ifde-i hl958
eyledim. Dest-mlden feth [] krat eyledikden sonra, "emr-i fermn evketl,
mehbetl959 hnkrmn"960 deyp meclisden kalkd ve efendiler bak kaldlar. Koltuuna
girp tara kardm, bostancbaya ve ol dahi Yal Kk`nde Kapucuba Kk Hasan
Aa`ya teslm eyledi. Sandal ile alup Fenerbaesi`nde mde olan ekdiriye tahml idp
Mudanya`ya, andan Burusa`ya getrd. Ve akabince stanbul Kds Ahmed Efendi ile
mm- sultn Seyyid Mustafa Efendi meclisden kaldrlup bostancba mberetiyle
Yal Kk`nde Kapucuba Receb Aa`ya teslm olup Kzl Ada`da hzr olan Manika
Hseyin Bey ekdirisine konup ve henz Krm`dan kend gelen Tatar Hn- sbk Devlet
Giray Hn ile maan Rodos cezresine nefy olundular. Vardkda mm Mustafa Efendi
kala zindnnda mahnk klnup ve Kd Ahmed Efendi961 ol mahalden dahi962 kaldrlup
Kbrs cezresinde vki Magosa Kalas`na nefy olup az zamnda anda fevt oldu. Ve
hzr- bi`l-meclis Mekke-i Mkerremeden mazl ferd-i asr Kara Halil Efendi`ye
stanbul kazs ve Sleymniye Hatbi Hac Mehemmed Efendi`ye hnkr imml
inyet-i aliyye-i husrevne963 buyurulup def-i meclis klnd. Ve Siphler Aas Gavur
948

ehriyr- kiver-g Y: kiver-g -V

saray- humyna : humyn -YV
950
olup : -YV
951
al-yi sadet-masre Y: sadet-masr -V
952
humyn- inyet-makrn ile Y: inyet-makrn -V
953
fiz`s-srr Y: -V
954
ve ikrm Y: -V
955
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
956
drsa Y
957
evketl, mehbetl Y: -V
958
hl Y: -V
959
fermn evketl, mehbetl Y: -V
960
hnkrmzndr Y
961
dahi +Y: -V
962
dahi -Y
963
husrevne Y: -V
949

148

Hasan Aa dahi zmre-i ekydan olup, nihn nice fezhati zhir olman, mh-
mezbrun yirmi drdnc Pen-enbih gn Selanik sanca virilp yerine Silahdr Aas
etre-zde Ahmed Aa ve nn yerine vezriazam Kapucular Kethuds Musli Aa nasb
olundu. Ve cebecilerin ba kethuds Ramazan Aa cebeciba nasb olup, selefi kz-
fitneye sebeb olan Bonak brahim Aa Badad`a nefy olup vardkda katl olundu. Ve
cebecilerden shib-i kelm Engerek Ylan Kk Ali nm ak dahi cebeciba hnesine
davet ve bil-emn kayd [] bend klnup gice hlinde kayk ile Kzl Ada`ya gtrlp
bodular964 ve deryya ilk eylediler.965 Ve Karaka Mustafa dahi matlbu zre erf-i
Mekke`ye mukarrer nme-i humyn ve hlat ile gnderilp Msr`a vardkda be-iret-i
l Kara Meydn`da boynu uruldu. Ve vcd- eky bu mahalde encma irdi. Ve yirmi
yedinci Pazar gn Dvn- humynda Masar ve Recec ulfesi kup vzer arza girdi. Ve
akablerince Dubrovnik966 elisi girp nmesin sundu ve harc- muayyenesin arz ve teslm
eyledi. Ve mh- evvl`in gurresi Pen-enbih gn Bb`s-sadede pdih- cihn967
hazretleri mutd- kadm968 zre ayn- dvn ile bayramlaup alay-birle Sultn Ahmed
Cmii`nde bayram namzn klup969 geldiler.970 Ve m- erf ve m- Trablus
eyletlerine mutasarrf Emir`l-hac Vezr Arslan Mehemmed Paa`nn fevti haberi
gelmein eylet-i mezbrn ile emr`l-haclk Adana Beylerbeyisi Bonak Sar Mustafa
Paa`ya ve eylet-i Adana Can Arslan Paa olu Hseyin Paa`ya971 tevch [] inyet972
olundu. Ve mh- mezbrun sekizinci Pen-enbih gn ki; ubat`n dr, ibu muharriri vekyi-i hakre yolumuzla vezret ile eyletler teklf ve muhayyer klnman,
zrtlkden ve zamnenin germ [] serdinden ve eyletlerin harbt ve hukk- ibdullh
havfndan ib ve ictinb idp tekd ihtiyr itmein, yevm yz ake Hsoda
tekdl ve bir mikdr taynt ihsn (296 a) buyuruldu. Ve on ikinci D-enbih gn
beyne`s-salteynde Snnet-i seniyye-i lihyemizi icr eyledik ve on beinci Pen-enbih gn
yedimizde olan mcevhert halefimize teslm eyledikden sonra Snnet Odas`nda pye-i
serr-i alya973 yz srp, "Hakk celle ve al974 hazretleri evketl, mehbetl975
964

boulup le-i murdrn Y

atld Y
966
Dubro-venedik Y
967
cihn Y: -V
968
kadm Y: -V
969
ed idp Y
970
giru avdet eylediler Y
971
paalara Y
972
inyet Y: -V
973
al-yi sadet-masre Y: sadet-masr -V
974
hazret-i Allah celle nh Y
975
mehbetl : -YV
965

149

efendimin976 mbrek vcd- humynlarn hatsz eyleye. Bu kullar menkb kalm bir
edn kerin idim. Bu rtbe ile mesrr ve bu nn-pre ile memnn eyledin. Cenb- br-yi
tel evketl977 efendimi iki cihnda mesrr-978 handn979 eyleye" didim. "Ben de senden
ve hidmetinden hond idim. Allh Tel hazretleri980 senden hond ve rz981 ola,
etmein hayrn gresin" buyurup yeil ukaya kaplu bir al erkn semmr fiz`s-srr982
krk ilbs ve iki raklk ve dokuz kse nakd-i acemlik ihsn ile mmtz`l-akrn buyurdu.
Ve mbrek ayan pp du iderek tara kdm. Hrka-i erf kurbnde drt rekat
namz klup983 dudan sonra alay-birle vezriazam hnesine varup mihmn olduk. Andan
Demirkapu kurbnde Elvn-zde Mahallesi`nde cidr- hisr zre deryya nzr bir hne
itir idp temekkn olduk. Ve irtesi Cuma gn mer-yi bahriyyeden Freng Abdurrahman
Paa kapudan olup selefi Ac Hac984 Mehemmed Paa`ya ber-vech-i tekd Sula
sanca tevch [] inyet985 olundu. Ve yirmi drdnc enbih gn Krm Hn Hac Selim
Giray Hn`dan arz ve dil gelp Moskov keferesinin sulha986 mugyir hareketin ilm
itmein Vezr-i rbi Firr Seyyid Defterdr Hasan Paa`ya Rumili eyleti virilp, z
muhfazasna serdr tayn olunup yanna mkemmel kapusu ve kend987 eyleti988 askeri
ve z Beylerbeyisi Vezr erkes Yusuf Paa dahi kapusu ve eyleti askeriyle memr
olup Karadeniz yallarnda vki ne denl kl var ise meremmet989 olmak ve mstahfizn
ve manetleri grlp her kala990 altnda seksener nefer msellah pk levendleriyle birer
frkate mde v mheyy 991 bulunmak zre fermn sdr oldu. Ve Serdr Hasan Paa
varup iriince Yusuf Paa Babada Klas`ndan kup dernek ve992 cemiyyet itmek zre
tenbh buyurulup ahkm- erfe gnderildi. Ve yanna be oda yenieri irsl buyuruldu.
Vezr-i sn Kapudan Kk Osman Paa dahi on yedi kta ekdiri ve kapudn ile dokuz
kta mr kalyon ile Karadeniz muhfazasna memr olup Akdeniz`e dahi be kta bey
gemisiyle, be kta mr kalyon tayn olundu. Ve Byk Rznmeci Bakkal olu Hac
976

efendimizin Y
evketl Y: -V
978
ve rz +: -YV
979
handn Y: -V
980
tel hazretleri Y: -V
981
ve rz Y: -V
982
fiz`s-srr Y: -V
983
kldm Y
984
Hac -
985
inyet Y: -V
986
sulh salha Y: salh -V
987
kend -
988
ve kend ve +: -YV
989
meremmet VY: meremmt
990
telbiyye +: -YV
991
ve mheyy Y: -V
992
ve -Y
977

150

Mehemmed Efendi ikinci defa badefterdr nasb olundu. Ve mh- Zi`l-kade`nin altnc
ehr-enbih gn Mart vki olup993 bu yl kebse idi. Ve on nc ehr-enbih gn
grh- mekrhdan bakyye 994 kalan Zaarcba Dubnitseli Hseyin Aa ile Seksoncuba
Aksarayl Ahmed Aa Gelibolu`ya nefy olup seksonculukdan mazl Arnavud Osman Aa
zaarcba ve Vefl smail Aa seksoncuba nasb olundular. Ve bir seneden beru sbk
Erdel Kral olan Rakoci olu evldndan, Leh`den bir Macar keferesi zuhr itmekle Macar
vesir derinti kefereden ve serhadlden yanna cem olan altm bin kadar995 asker ile
Neme zerine mstevl olup Erdel ve Orta Macar memleketlerinin ekserin zabt [u] rabt996
eyled haber Der-i devlete 997 vsl olman Belgrad ve Tmvar muhfazasna beer yz
nefer yenieri gnderildi. Ve mh- Zi`l-hicce`nin dokuzuncu D-enbih gn Hseyin Bey
mberetiyle Msr haznesi gelp dhil-i Hazne-i mire oldu. Ve onuncu Sal gn
pdih- slm998 hazretleri mutd- kadm zre Bb`s-sade`de ayn- dvn ile
bayramlaup alay-birle Vlide Cmii`nde varup salt- di klup geldiler.999 Ve hidmet-i
humynda silahdr nmna olan Mender Masds brahim putlukdan gelme bir mulim-i
sefh, kahbe-i devrn olman ehirden Yanckl Mehemmed nmnda meftn olduu bir
olan, gicelerde saraya getrdp firnda zevklend malm- pdih olman irtesi
ehr-enbih gn madben bostancbaya teslm olup katli mcib iken, yine terahhum
eyleyp skdar`da kend hnesine nefy olup, eys Hazne-i mireye alnd. Ve mh-
mezbrun yirmi sekizinci enbih gn stanbul kazsndan munfasl Atullah Mehemmed
Efendi`ye Anadolu sadr1000 inyet [] ihsn1001 buyuruldu. Ol gn beinci defa Abdlkerim
Aa topcuba olup bir aydan sonra hatt- erfle azl ve yerine ocak kethuds Mazlum Ali
Aa nasb olundu.
Tebeddlt- mansb
Ve am`dan mazl Emr`l-hacc- sbk Adanal 1002 Krd Bayram olu
Mehemmed Paa`ya Rakka eyleti virilmiidi. ki yz bayrak levendt ile mansbna
vardkda ahl-i vilyet "biz bunun zulmne 1003 tkat getremeyiz" deyp cmlesi kl
kuanup ehre komaycak, ol dahi muhsara idp tarafeynden ceng [] cidl [] harb ve
993

olup -
bakyyet`s-syf Y: syf -V
995
mikdr Y: -V
996
u rabt Y: -V
997
devlet-medra Y: medr -V
998
islm Y: -V
999
giru avdet eylediler Y
1000
sadreti Y
1001
ihsn Y: -V
1002
Edirneli Y
1003
zulm teaddsine Y: teaddsi -V
994

151

ktl1004 zre olduklarn ve eer Der-i devletden imdd [] inet olunmayup, zerlerinden
bu zulm1005 ref olunmaz ise bi`l-cmle helk olacaklarn Rikb- humyna 1006 arz-1007
mahzar itmeleriyle azl olup, mazlen vilyetinde oturmak zre ahkm- erfe gnderildi.
Ve Hanya`dan mazl Hackrdran Vezr erkes Hasan Paa`ya Haleb eyleti ve selefi
Vezr erkes Mehemmed Paa`ya Rakka eyleti ve Selanik sancandan mazl Vezr Gen
Ali Paa`ya Karaman eyleti1008 ve selefi Bodur Mustafa Paa`ya Mara eyleti ve
Kefe`den mazl Sar Abdurrahman Paa`ya Tunus eyleti ve Acem Mehemmed Paa1009
karnda Mustafa Paa`ya Cezyir eyleti ve Serho brahim Paa`ya Burusa sanca
tevch [] inyet1010 buyurulup, Van Beylerbeyisi Vezr Arnavud Abdi Paa ile Sivas
Beylerbeyisi Dorucan Ahmed Paa`nn mansblar mbdele olup Rumili`nden mazl
Vezr1011 Kandilci Hseyin Paa`ya vezret-i sn hslaryla nianclk virilp Kubbealt`na
oturdu. Ve Ni Muhfz Dellak Ali Paa`nn yine vezreti ibk olup Tmvar
muhfazasna tayn buyuruldu. Ve sene dahi1012 bunda encma irdi.

1004

ve ktl Y: -V
zulm V: zlim ve gaddr : zlim-i gaddr Y
1006
humyn- husrevneye Y: husrevne -V
1007
arz Y: -V
1008
ve selefi... Karaman eyleti -Y
1009
Paa`nn Y
1010
inyet Y: -V
1011
Vezr -Y
1012
dahi Y: -V
1005