T. C.

MARMARA VERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI E STTS
TRK TARH A ABLM DALI
YE A TARH BLM DALI

AVRUPADAK ASKER GELMELER

VE K C VYA A KUATMASI
Yksek Lisans Tezi

FATH GRCA

STANBUL 2008

T. C.
MARMARA VERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI E STTS
TRK TARH A ABLM DALI
YE A TARH BLM DALI

AVRUPADAK ASKER GELMELER

VE K C VYA A KUATMASI
Yksek Lisans Tezi

FATH GRCA

DA IMA : Yrd. Do Dr. ERHA AFYO CU

STA BUL 2008

I
DEKLER

SZ

IV

ZET

VI

ABSTARCT

VII

GR

VIII
BRC BLM

AVRUPADA ASKER DEVRM VE VYAA SEFER

1. AVRUPADA ASKER DEVRM . 1
1.1. Askeri Devrim -Meydan Muharebelerinde Taktik Geliimler . 1
1.2. Trace taliennenin Ortaya k 7
1.3. 17.Yzyln Sonunda Trace taliennedeki Deiim 9

2. KUATMA NCES STATKO VE SAVAIN IKMA NEDENLER12

2.1. 16. ve 17. yzyllarda Osmanl-Habsburg G Dengesine Genel Bir Bak.. 12
2.2. Gerginliin Arka Plan 15
2.3. Osmanl Ordusunun Sefer Gzergh . 18
KC BLM
KC VYAA KUATMASI
1. AVUSTURYALILARIN KUATMA NCES HAZIRLIKLARI. 22
1.1. Mdafaa ncesi Viyanann Organizasyonu . 22
1.2. Osmanl Ordusunun Yankkaleden Viyana Yry . 25
1.3. mparator Leopoldun Gidiinden Kuatma Balayncaya Kadar
Viyanann Durumu .. 30
1.4. Viyanann ehir Tahkimatnn Genel Grnm .38
2. KUATMANIN BALAMASI 40
2.1. Kuatmann Balarken ki Tarafn Genel Grnm 46
2.2. Kuatmann lk ki Haftas . 44
2.3. Karlkl Lam Kazma Faaliyetlerinin Artmas . 54
2.4. Viyanann Skntlarnn Artmas. 58
2.5. Osmanllarn Raveline Ynelik lerleyii ..61
3. KUATMANIN KNC AYI . 63
3.1. Sobieskynin Yola k 63
3.2. Erdel Kralnn Gelii 67

II
3.3. Kr Hseyin Paann Malubiyeti 69
3.4. Starhembergin Yardm ars .72

C BLM
VYAA KUATMASII SOU VE KAHLEBERG MUHAREBES.. 81
1. Viyanaya Sobiesky Komutasnda Yardm Ordusunun Gelii 81
2. Muharebe ncesi Gelimeler ..82
3. Sava ncesi Son Hazrlklar ..85
4. 12 Eyll 1683: Kahlenberg Muharebesi ..87
SOU ...90
BBLYOGRAFYA ...........93
EKLER
1- II. Viyana Kuatmas srasnda Viyana ve evresi . 98
2- Kahlenberg Muharebesinde Hal Ordusunun Viyanaya Yry 99
3-17. yzylda yaam olan Fransz askeri mhendis Vaubana gre begen
modelde Trace talienne tarznda tahkimat rnei .... 100
4- Osmanllarca izilmi Viyana ehir plan ...101

III

KISALTMALAR

a.g.e ad geen eser

Alm. Almanca
bkz. Baknz
ev. eviren
DA Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi
EA2 Encylopedia of slam Second Edition
ed. Editr
haz. Hazrlayan
A M.E.B. slm Ansiklopedisi
Mac. Macarca
nr. Numara
TOEM : Tarih-i Osmn Encmeni Mecmuas
trc. tercme eden
vb. ve benzeri

IV

SZ

Prusyal nl mareal ve askeri teoriysen Carl von Clausewitzin deyimiyle Sava,

siyasetin baka bir ekilde icrasdr. Bu bakmdan, tarih boyunca milletler, amalarna
diplomasi yoluyla ulaamadklar zaman sava vastasyla hedeflerine varmaya almlardr.
Tabiatyla dnyaya hakim olma iddiasnda olan byk devletler bu taleplerini gerekletirmek
iin sk sk savaa bavurduklar gzlemlenmitir.
Osmanl Devleti de gerek bir Trk Devleti olmas mnasebetiyle sahip olduu askeri
gelenein etkisiyle gerekse de yukarda bahsettiimiz byk devlet olmann getirdii
reflekslerin tesiriyle tarihi boyunca pek ok sayda savaa katlmt. Bununla beraber, bu
savalar ierisinde birka tanesi devletin dorudan kaderini etkiledii iin ne plana
kmaktadrlar. Mesel, Rumeliye gei, stanbulun fethi, Ankara Sava ve Moha Zaferi
Osmanllarn tarihsel geliimini yakndan etkilemilerdir. Tezimizin konusu olan II. Viyana
kuatmas da Osmanl Tarihi iin yine byle nemli bir dnm noktasdr. 17. yzyln ikinci
yarsna damgasn vuran en nemli olaylardan biri olan II. Viyana Kuatmas, sadece
Trklerin ve Avusturyallarn deil, btn dnya tarihinin kaderini etkilemitir. Bu sava bir
bakma Dou ve Bat Medeniyetleri arasndaki dengenin Batnn lehine dndnn
iaretidir. Nitekim Avrupa yaylmclnn nndeki son diren noktas olan Osmanl Devleti
bu olaydan sonra Avrupay tehdit eden g konumundan km bizzat kendisi tehdit edilir
konuma dmtr. Bu olaydan sonra Avrupa, dnyann siyasal merkezliini tartmasz bir
ekilde ele geirmi ve II. Dnya Savann sonuna dek bu siyasal stnln korumutur.
Yukarda bahsettiimiz sebeplerden dolay II. Viyana Kuatmas en ufak ayrntsna
kadar incelenmesi gereken byk bir tarihi olaydr. Ne yazk ki, bu olayla ilgili yazlan
Trke kaynak says olmas gerekenin ok altndadr. 1933 ylnda baslan Yzba Alettin
ve Cavit Beyin ortaklaa yazdklar kinci Viyana Muhasaras 1683, Cevat stnn 1941de
yazd 1683 Viyana Seferi, Tahsin naln 1954te kaleme ald kinci Viyana Muhasaras
(Malubiyetimizin Gizli Sebepleri) adl eserler, her birini rahmet ve minnetle andm
melliflerinin byk emeklerin sonucunda yazlm olmakla beraber, son dnemde elde edilen
bulgular iermemektedirler. Son dnemlerde yazlan Meryem Kaan Erdoann II. Viyana

V
Seferi ve

Air Arkaynn eserleri ise kuatmadan ok sefer lojistiinin nasl

gerekletirildiini aktarmaktadrlar.
H. Elliot Maldenin Viyana 1683, John Stoyenin Viyana Kuatmas, sabella
Ackerlin 1683 Viyana Kuatmas, Thomas M. Barkerin Double Eagle and Crescent,
Johannes Sachslehnerin Wien Anno 1683 adl eserleri ise kuatmaya Avusturya
perspektifinden bakmakta ancak Trk kaynaklarna yeterince yer verilmemektedir. Bu
balamda eseri yazmaya koyulmadan nce Tez Danmanm Erhan Afyoncunun
ynlendirmesiyle eseri kaleme alrken Trk kaynaklarnn nda hareket etmeyi bu
balamda zellikle Terifatba Ahmet Aann Vaka-i Beini ana kaynak olarak
kullanmay ancak bunu yaparken de 16. ve 17. yzylda Avrupada gerekleen byk askeri
deiimi izah etmeye altk. Bu balamda tezimizde, Osmanl-Habsburg g Dengesi,
Avrupadaki askeri ve teknolojik geliimi, Viyana seferi ncesi siyasi yaplanma, kuatma
ncesi iki tarafn hazrlklar, kuatma srasnda yaananlar, Kahlenberg Muharebesi ve bu
muharebenin sonular aktarlmaya allmtr.
Bu tezin hazrlanmasnda birok bymn, arkadamn ve meslektamn
desteini yanmda hissettim. Eserin hazrlanmasnda en byk katk, tez danmanm ve
deerli hocam Erhan Afyoncuya aittir. Btn younluuna ramen, benden her trl yardm
esirgemedii ve kymetli vaktini ve sava tarihine ilikin zengin ktphanesini tahsis ettii
iin kendisine minnet ve kranlarm sunuyorum. Ayrca altm eitim kurumunda
idareci sfatyla bana her trl esneklii ve kolayl salayan Mustafa Topaloluna
teekkrlerimi arz ederim. Ayrca, bana her trl destei veren dost ve arkadalarm; Ahmet
nal, Uur Demir ve Sabite imeke ok teekkr ediyorum. Son olarak bana maddi ve
manevi her trl destei veren annem ve babama teekkr etmek benim iin en nemli bir
vazifedir.

VI

ZET

almamzda Avrupada Askeri Devrim ve II. Viyana Kuatmas ele alnmtr. II.
Viyana kuatmas gerek Osmanl gerekse de Avrupa tarihinin en nemli dnm noktalarndan
biridir. almamzda ncelikle 16. ve 17. yzyllarda Osmanllar ve Avusturya arasndaki
g dengesi ele alnmtr. Bundan sonra Avrupadaki askeri deiim ve savunma sisteminde
geliim aklanmaya allmtr.
Bu gelimelerin nda, 17. yzyln sonunda yaanan Osmanl Avusturya gerilimi,
savan kmas ve Osmanllarn Edirneden Viyana ulamalarna dek iki tarafta yaanan
olaylar ana hatlaryla aktarlmtr. Eserin ikinci blmnde Trk ve Batl kaynaklarn
nda kuatma sreci gn gn aktarlmaya allmtr.
almann son ksmnda Hal Ordusunun oluturulmas, bu ordunun sefer
gzergh, Osmanllarn ehri almak iin son hareketleri ve yaklaan Hal Ordusuna kar
aldklar nlemler ele alnmtr. ki tarafn g dengesi ve ordu yaplanmalar aktarldktan
sonra Kahlenberg Muharebesi geliimi ve neticelenmesi ele alnm ve kuatmann ve savan
geliimini etkileyen faktrler sonu ksmnda deerlendirilmitir.

VII

ABSTRACT

Our subject is in this study Military Revolution in Europe and II. Siege of Vienna.
As known as II. Siege of Vienna is one of the most important milestone in European and
Ottoman history. In our study, first of all we have examined the power balance between
Ottomans anad Austrians. After that, the military revolution in Europe and development in
defensive systems have been analyzed.
After that, Ottoman-Austrian Conflict in the last period of 17. century, starting
process of the War, Ottoman campign from Edirne to Vienna is given basically. In the second
chapter of the study, siege process of the city has been expalined day by day in the light of
Turkish and Western sources.
In the last part of our study, we strived to explain establisment of the Crusade Army,
and campaign route of the Crusade Army, Ottoman Armys final efforts to conquest the city
and Ottoman battle preparations. A comprasion has been made about the power balance of
two armies. After that struggle in the Battle of Kahlenberg had described. Finally a conclusion
has been made about the study.

VIII

GR

Tarih, toplumlarn geliimi yanstan ve sreklilik ifade eden bir yap olmakla beraber
bu geliim ierisinde baz olaylar genel geliim ierisinde yeni bir milat olarak ne karlar.
Osmanl tarihi ierisinde de byle nemli dnm noktalarndan biri de II. Viyana
kuatmasdr.
Macaristan, 16. ve. 17. yzyln iki byk dnya gc olan Habsburglar ve
Osmanllarn mcadele alan olmutur. Kanuni Sultan Sleymann saltanatnn ilk yllarnda
Osmanllar hzl fetih hareketine girimiler ve lkenin gney ve orta kesimlerini byk
lde hakimiyeti altna almlard. Ancak 1550den sonra iki devletin mcadelesi daha ok
iki tarafn snr birliklerinin kk boyutlu almasna dnmt. ki devlet, 16. yzyln
ikinci yarsndan itibaren byk lekli bir savaa girimemeye aba sarf etmiti. Zaten byle
bir savan ekonomik maliyeti, iki devletin dier komularyla yaadklar problemler ve
karlalan dahili problemler iki devletin byk lekli bir savaa girme hevesini
azalmaktayd. Buna karn iki devlet 1593-1606 arasnda ve 1663-1664 iki kez kar karya
gelmilerdi. Bununla beraber iki savanda sonucunda Macaristan sahasndaki siyasi
yaplanmada byk lekli bir deiim yaanmamt.
17. yzyln ikinci yarsnda Kprllerin iktidara gelmeleri ve devlet ilerini byk
lde yoluna koymalar Osmanllarn genel anlamda daha ftuhat bir siyaset
sergilemelerini salamt. Nitekim, Bu sre iersinde Podolya ele geirilmi, anakkale
boazndaki abluka kaldrlm, Giritin fethi tamamlanm ve Avusturyann Erdele ynelik
mdahalelerinin nne geilmiti. 1676da len Fazl Ahmed Paann yerine sadrazam olan
ve seleflerin elde ettii baarlarn ilerisine gemek isteyen Merzifonlu Kara Mustafa Paa
1678de Rus Ordusu ile ehrinde kar karya geldikten sonra Macaristan meselesine
ynelmi ve buradaki gelimeleri takip etmiti.
Yeni an askeri artlar ierisinde batl glerle teknolojik anlamda denk olan
buna karn nicelik ve kaynak zenginlii bakmndan Avrupa devletlerinin hepsinin nnde
bulunan Osmanl Devletinin sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, sahip olduu mutlak
otoriteye de gvenerek yaklak 150 yldr sren Macaristandaki hakimiyet mcadelesini

IX
Osmanl lehine sona erdirmek istemiti. bu nedenden tr Tkeli mrenin Osmanllardan
yardm talebi savan bir nedeni olmaktan ok Kara Mustafa Paann harp ilan iin olanak
salayan bir frsat nitelii tamaktayd. Gerekten de Macaristan Meselesinin halli ve Orta
Avrupada tam hakimiyetin salanabilmesi iin Avusturyann devre d braklmas
gerekmekteydi.
Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Avusturyay devre d brakabilecek tek formln
bu devletin kalbi olan Viyanaya yaplacak bir seferle gerekletirilebileceine inanmaktayd.
Zir bu kent sadece Avusturyann deil, ayn zamanda Alman mparatorluunun merkeziydi
ve ehrin dmesi halinde Fransa snrna kadar Osmanl hakimiyetine kafa tutabilecek
herhangi bir siyasi g bulunmaktayd. Bu yzden Viyanann kuatlmasnn Avrupa ve
Hristiyan dnyasn harekete geirecei daha sefer balamadan ngrlebilmekteydi. Asl
mesele Hal ordusunun ne lde ve ne hzda organize olabilecei ve bu sre zarfnda
Merzifonlu

Kara

Mustafa

tamamlanamayacayd.

Paann

Viyana

kuatmasn

fetihle

tamamlanp

BRC BLM
1. AVRUPADA ASKER DEVRM VE VYAA SEFER

1.1. Askeri Devrim -Meydan Muharebelerinde Taktik Geliimleri

Avrupada tarihi ierisinde byk boyutlu ve sistemli kara ordularnn kkeni Roma
mparatorluuna dayanr. Antik Yunanistanda yer alan devletler kara ordularna sahip
olmakla beraber varlklarn deniz kuvvetlerine borlu devletlerdi. Makedonyal II. Philip ve
olu Byk skender zellikle falanks1 ad verilen mzrakl birliklerden oluan byk ordular
baaryla komuta ettilerse de Helenistik sava gelenei Avrupada fazla kalc olmad2.
Avrupada gerek anlamda territoryal hakimiyet geleneini oluturan ve bu amala ok gl
bir kara ordusu meydana getiren devlet Roma mparatorluuydu. Romallar lejyon ad
verilen imparatorluk dahilinde farkl blgelerden toplanan paral askerlerin oluturduu
birliklerle, Akdeniz dnyasnn hakimi olmulard. Roma lejyon birlikleri piyadeye dayal bir
dzendi. Klasik bir Roma lejyonu 5000-6000 kiiden oluur ve Romal bir senatrce komuta
edilirdi3. Lejyon birliklerinde svari ktalar (iustus equitatus) bulunmakla beraber bu birlikler
genel anlamda kalkan ve kl tayan piyade askerlerden (robur peditumdan) olumaktayd4.
Roma mparatorluu yklana kadar piyadeler ordu iindeki arlklarn korumular ancak
zamanla klcn yerini mzrak ve yay almt.
Roma mparatorluunun zayflamasyla beraber bu devletin ordu dzeni de
bozuldu. M.S. 378deki Hadrianapolis (Edirne) Muharebesi Romay barbar kavimlerin
istilasna maruz brakt gibi dnya sava tarihi asndan da bir dnm noktas oldu. Bu
savala beraber Romann piyadesine kar, ar svarinin etkili olduu anlalmt. Bylece,
antik sava dneminden Ortaa sava yapsna geilmiti.
Roma gibi merkezi bir devletin ortadan kalkmasyla Avrupada otorite boluu
olumu ve bu paralanm yap iersinde yerel apta g sahibi derebeyleri ne kmlar ve
surlarn arkasna snan derebeyleri balarna buyruk hareket etmilerdi. Ortaadaki zayf
devletlerin yapt savalar feodal glere dayal ou zaman sonusuz mcadelelerdi.
Ortaan kk veya derme-atma ordularnn byk sonular almas olanakszd. Savan
kaderini belirleyen genellikle sistem deil bireysel kahramanlklar tespit etmekteydi. Bu

1
Falanks birlikleri her ne kadar Atina, Sparta vb. eski Yunan devletlerinde de orataya ksa bu devletlerde karasal
yaylmclk anlay olmadndan falanks birlikleri Makedon mpatorluu daha geni bir corfaya da kullanlr olmutu.
Bkz. John Keegan, Savaa Sanat Tarihi, ev. Selma Koak, stanbul 2007 s. 312-335.
2
M.. 313te Byk skenderin lm ile 300 yl sren byk bir karmaa dnemi balam ve Hellenistik yap kmt.
Arif Mfid Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara 1999 s. 458.
3
Norman Davies, Avrupa Tarihi, Ankara 2006, s. 198-199.
4
C.W.C. Oman, Ok, Balta ve Mancnk Ortaada Sava Sanat 378-1515 ev. smail Yavuz Alogan stanbul 2002 s. 14-15.

yzden uzun sren savalara ramen byk muharebelere rastlanmamaktayd5. Ortaan

askeri hareketlilik bakmndan bu durgun yaps savunma savalarn dolaysyla ehir
tahkimatlarn ne karmt. Roma mparatorluunun son dneminden itibaren zellikle
barbar kavimlerden korunmak iin zellikle kk yerleim merkezlerinde ve kasabalarda
ou zaman biimsiz tahkimatlard. Bununla beraber Avrupaya ynelik d tehditlerin
artmas ile beraber giderek daha byk yerleim merkezlerinde kaleler ina edilmeye
balanmt6. Bu tahkimatlar karsnda dnemin kuatma aralarnn yetersiz olmas,
kazanlan meydan muharebelerinin getirisi dk lde olmaktayd.
Ortaan meydan muharebelerinde ar svariye, kuatmalarda ise yksek kale
duvarlarna dayal sistemi 14. yzyla kadar varln srdrmt. 14. yzyln balarnda
mzrakl piyadenin savunmada svarilere kar dayankll anlalm, 15. yzyln sonuna
doru svirelilerin Burgondiyallara kar elde ettii galibiyet, uzun mzrak tayan
piyadelerin hcum gcn de ortaya koymutu. svireliler zaferi bu birliklerin etkin ve
dzenli bir ekilde kullanlmasna dayalyd ki byle bir organizasyon anlay ortaa sava
anlaynn ok tesindeydi. Mzrakl piyade kullanm ksa bir sre sonra bu dier Avrupal
milletlerce kabul edilmi ve svirelilerin kullandklarna gre boyu biraz ksaltlan mzraklar
muharebe meydannn kraliesi olarak kabul edilmiti7.
14. ve 15. yzyllar Avrupa sava dnyas iin bir deiim dnemidir. svireli
mzrakl piyadelerin baars dier devletlerde yank uyandrm ve 15. yzylla beraber
ordulardaki piyade birliklerinin says artmt. Buna bal olarak ordulardaki piyade
birliklerinin svarilere oran gitgide artmt. Mesela 1494te talyay istila etmek zere
harekete geen Fransz Ordusu 13.000 svari 15.000 piyadeden mteekkilken, 1509da XII.
Louisin komutasnda Venediklilere kar Agnadelloda zafer kazanan Fransz ordusunda
14.000 svari 16.000 piyade, 1525te Paviada Habsburg Ordusunun karsna kan I.
Franois (Fransuva) komutasndaki orduda 5.000 svari 24.000 piyade, 1552de Metzdeki
Fransz ordusunda 6.000 svari 32.000 piyade yer almaktayd8. Grld zere piyade
saysnn oransal artna paralel olarak ordularn toplam byklkleri de artmt. Zira piyade
birliklerinin birim maliyeti, ar ve zrhl svari birliklerine ok daha dkt. Nitekim 15.
yzyln

ortalarndan

itibaren

btn

Avrupa

devletlerinin

asker

saysnda

art

gzlemlenmitir. Tabii bu durum derebeylikleri ve yerel prenslikleri ortadan kaldrmak

isteyen milli monariler iin bir avantaj tekil etmiti. Zira daha kk apl devletlerin;
5

C.W.C. Oman, a.g.e. s. 55.

Jim Bradbury, The Medieval Siege, Suffolk 1992, s. 48 .
7
Frank Tallett, War And Society in Early-Modern Europe, 1495-1715, New York 1992 s. 21.
8
John R. Hale, War And Society in Renaissance Europe 1450-1620, Londra 1998 s. 53.
6

Fransa, spanya, Avusturya, ngiltere vb. milli monariler kadar byk ordu oluturmalarna
imkn olmad gibi kk ehir devletleri ve yerel prensliklerin yeni organizasyon anlayna
adapte olmalar olanakszd. Zira feodal dnem askeri anlay benimseyen bu devletlerde
baar feodal sadakate ve kahramanla bal olup mzrak ve sonrasnda tfein getirdii yeni
dzen bu devletlere byk darbe vurmutu9. Kk devletlerin toplam vergi gelirleri yeni
dnemin sava giderlerini karlamaktan uzakt. Mesel yllk gelir kalemi 170.000 gulden
olan Nuremberg, Brandenburg ile 1550deki mcadelesinde 1.500.000 gulden gibi bte
dengesinin ok tesinde sava masrafn stlenmek zorunda kalmt. Byk devletlerde sava
zamannda baz skntlar yaamakla beraber gelir gider dengesi daha makul dzeydeydi10.
Avrupada askeri anlamda ortaadan yeniadan gei salanrken siyasal,
ekonomik ve sosyal bazda da byk bir deiim sreci balamt. Nitekim nl tarih askeri
uzman ve teorisyeni Michael Robertsin tezinden11 beri ynetimsel devrim ilkesi genel kabul
grmtr12. Nitekim Rnesansla beraber Avrupada yepyeni bir idari, ekonomik ve askeri
yaplanmann balad bir gerektir. zellikle yeni askeri yap askeri harcamalarda byk
atlara sebep olmutu13.
15. yzylla beraber piyadeler ne ktlarsa da deiim svariden piyadeye
ynelimle snrl kalmamt. Avrupada giderek ateli silahlara doru bir ynelim artmt.
15. yzylda topuluk alannda grlen geliim 16. yzylla beraber daha hafif ateli silahlara
yansmt. Tfek, 16. yzylda nce koruma kollama amal bir silah olarak ortaya km ve
ordunun hcumu korumak, yollarn, kprlerin, tepelerin igalini ve mdafaasn temin etmek
amacyla kullanlm zamanla tfein harp sahas iinde rol artmt.
15. yzyln sonlarnda Avrupadaki sava meydanlarnda grlmeye balayan
tfein gerek kullanm oran artm gerekse de bu silah giderek daha ilevsel hale gelmiti.
1495te VIII. Charlesin svireli lejyonerlerinden sadece %10u tfekliydi (gerisi
mzraklyd). Fakat 1511de Papalk Hkmetinin istihdam ettii 10000 askerin 2500
tfekliydi. (1/4) Bununla beraber, yzyln ilk te birlik diliminde genelde 1/7 oranna

Brian M. Dwing, The Military Revolution and Political Change Origins of Democracy and Autocracy in Early Modern
Europe, New Jersey 1992, s. 59.
10
John R. Hale, a.g.e. s. 233.
11
Michael Roberts nl tezinde Avrupada 1560-1660 arasnda askeri bir devrim gerekletiini savunmutu. Bkz. Micahel
Roberts, The Military Revolution 1560-1660, Essays in Swedish History, Minneapolis 1967, s. 195-225.
12
Robertsin tezi Geoffrey Parker tarafndan irdelenmi ve hatal grlen hususlar tespit olunmu ancak Parker, Robertsin
ynetimde deiim ilkesini genel olarak benimsemiti. Geoffrey Parker, The Military Revolution 1560-1660 a Myth? The
Journal of Modern History, 48/2 Chicago 1967, s. 196-214.
13
I.A.A. Thompson, Money, Money, and Yet More Money! ed. Clifford J. Rogers, The Military Revolution Debate,
Oxford 1995, s. 273-291.

rastlanlyordu. Bu birlikler mzrakllara yardm gayesiyle almaktaydlar. Bu dnemde bu

oran spanyol birliklerinde daha fazlayd. 6000 askerden 1000i, yani altda biri tfekliydi14.
16. yzyln ikinci yarsndan itibaren Avrupa ordularndaki tfek kullanm giderek
artt. Balangta oransal olarak ok geride kalan tfeklilerin ve arkebzllerin15 oran
artmaya balamt. Bu artla beraber ordularn hareket kabiliyetlerinde ve gelitirdikleri
taktiklerde byk bir deiim ve geliim gzlemlenmiti.
Ordularn mzrakllardan tfee ynelme sebeplerinin temelinde mzrakllarn
kulland ekipmanlarn pahal olmas bir etmen olmakla beraber ateli silahlara ynelimde
baka faktrler ne kmaktayd. ncelikle tfek ve arkebzn menzili mzran ok
ilersindeydi. Mzrakllarn olas bir taarruz karsnda durmaktan baka bir aresi
bulunmazken tfekli birlikler ileri geri hareket etme ate ynn deitirme gibi olanaklar
vard. her eyden nemlisi mzrakllar lm riski yksek birliklerdi ve savata byk efor sarf
etmekteydiler.
Avrupada 16. yzyln sonu itibaryla byk lde mzraktan tfekli birliklere
doru geilmiti. Bununla beraber tfek kullanmnn da kendi ierisinde teknolojik bir
geliimi sz konusuydu. ncelikle bugnk bazukaya benzer bir ilev gren arkebzler
kullanlrken kkeni 15. yzyln ortalarna kadar dayanan fitilli tfeim kullanm 16.
yzyln ortalarnda yaygnlamt. Fitilli tfeklerin en nemli zellii arkebze gre daha
hafif ve kolay kullanml olmalaryd. Fitilli tfein yerini 17. yzyldan itibaren akmakl
tfek almaya balamt. Zamanla akmakl tfein bulunmasyla fitilli tfek terk edilmeye
balanm bununla beraber fitilli tfekler 17. yzyln sonuna kadar muharebe meydanlarnda
varlklarn devam ettirmeyi baarmlardr.
Ordularn ate gcn artrmak iinse kontra-mar (contra-marsch) denilen ate eden
birliklerin en arkaya geerek yeni ate iin hazrlandklar ve srekli bir devir daim ierisinde
14

Jozsef Kelenik, The Military Revolution in Hungary, ed. Geza David-Pal Fodor, Ottomans, Hungarians, and Habsburgs
in Central Europe: The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest, Leiden 2000, s. 119.
15
Arkebz arkaik yapda bir tfek olup, daha byk mermiler atmaktayd. Bununla beraber arl nedeniyle muharebede
kullanm zor olup genellikle kale kuatmalarnda kullanlmaktayd. Bert S. Hall, Weapons and Warfare in Renaissance
Europe, Londra 1997, s. 150-152.

ate edilen bir sistemdi. Kontra mar sisteminde byk piyade kareleri oluuyor ve taraflardan
biri hcum edinceye veya atee dayanamayan taraflardan biri zlnceye kadar devam
ediyordu. Balangta onlu sralar halinde kontra-mar atei salanrken zamanla l safa
kadar inilmiti.
17. yzylda mzrakl birliklerin etkisi azalmaya devam etmiti. Bu birliklerin, sava
meydanlarndan kmasn salayan en nemli gelime ise sngnn icad olmutu. 17
yzyln sonunda ncelikle tfeklere sabit sng sonrasnda ise soketli sngye geilmi ve
dmann taarruzu srasnda mzrak yerine tfeklerin sngs ile mukabele edilmiti. Avrupa
Ordular 18. yzyln bana gelindii zaman tam olarak sngye gei salanmt16.
Avrupal ordularda piyadelerde mzrak kullanmndan ateli silahlara bir gei
salanrken ordularn dier destekleyici unsurlar da ihmal edilmemitir. Bu balamda svari
birliklerinin de ateli silahlara ynelmilerdir. Avrupa ordularndaki svariler ateli silahlara
adapte olurlarken svari birlikleri arkl sistemle alan ksa tfekler ve tabancalar
kullanmaktaydlar. Svariler karakol denilen sitemle dman kanadna saldryorlar
dnyorlar ve yerlerini arka saftaki svarilere brakyorlard. Karakol sistemi 16. yzyln
sonundan Otuz Yl Savalarna kadar tatbik edilmiti. Ancak sve Kral Gustavus Adolphus,
bu sistemin verimsiz olduunu grerek svarilere yeniden daha serbest hareket etme olana
vermi ve 1630lardan itibaren svariler, piyadelerin karlkl kontra mar ateinden sonra
dman kertmek iin kanattan hcum etmilerdir17. Yeniala beraber svarilerde grlen
bir baka deiim ise zrhlarn azalmasdr. Yeni dnemin askeri gereksinimlerinde
svarilerde gten ok hza ve atiklie ihtiya duyulduunda kurisyer ve dragon birliklerinde
zrhlar tedrici olarak azaltlmtr.

16
17

Jeremy Black, A Military Revolution? Military Change And European Society 1550-1800, Hong Kong 1991, s. 20.
David Eltis, The Military Revolution in Sixteenth-century Europe, New York 1995, s. 24

Avrupada yeniala beraber ne kan bir dier grupta topulard. Avrupada ilk
kez ngiltere ve Fransa arasndaki Yzyl Savalarnda (1337-1453) kullanm grlmeye
balanlan toplar ilk dnemlerde hantal ve devasa grnmleri dnda dmana korku
vermekten uzak bir grnt izmekteydiler18. Top kullanm Avrupada 15. yzyln
ortalarndan itibaren etkili bir biimde kullanlmaya balanmt. Bu balamda 100 yl
savalarnn son safhasnda ngilizleri Normandiya ve Aquitaineden atmay baaran Fransa
Karl VII. Charles, 1453de kulland bata ah denilen byk top19 olmak zere en yeni
teknolojik silahlarla stanbulu fetheden Fatih Sultan Mehmed ve beryadaki son slam kalesi
olan Granaday 180 top kullanarak ele geiren Aragon Kral II. Ferdinand ve ei Kastilya
Kraliesi I. sabella topu etkin olarak kullanan ilk hkmdarlard.
Top kullanm balangta sembolik dzeydeyken 15. yzyln sonuna doru top
kullanmnda byk bir at gzlemlenmiti. Her ne kadar muharebe meydanlarnda topularn
destei ile svarilerin piyade stnln krmas ancak 18. yzylda gerekletiyse de
topular 16. ve 17. yzylda birok muharebenin sonucuna dorudan etkide bulunmulard.
1512de spanya ile Fransa arasndaki Ravenna Muharebesinde, Fransa ile svire arasndaki
1515 deki Marignano Muharebesinde, 30 Yl Savalarnn en nemli muharebelerinden
1631deki Breitenfeld ve 1643deki Rocroide topular savan gidiatnda nemli rol
oynamlard20. Avrupada top bu iki yzyl ierisinde tekniksel anlamda da bir geliim
yaam maliyeti pahal olan bronz toplar yerine demir dkml toplara getirilmiti. Bu tip
toplarn maliyeti dndaki bir dier avantaj 7, 8 g/cm3 demirin 8, 8 g/cm3 olan bronza gre
hafifliiydi. Toplarn verimli kullanlmasn salayan bir nokta ise barutta kullanmnda
yaanm toz baruttan nce slatlp sonra kurutulan kk samalar halinde kullanlan
18

Mesel ngilizlerin bu dnemde kullandklar mehur toplar olan Mons Meg 8, 5 tonluk arlklarna ve aplar 50 cm olan
gllelerine ramen hantall ve verimsizliinden tr hibir zaman kullanl bir sava arac olarak sivrilmeyi
baaramamtr. Geoffrey Parker, Askeri Devrim Batnn Ykseliinde Askeri Yenilikler 1500-1800, ev. Tucay Zorlu, stanbul
2006, s. 13-14.
19
Vasiliki olarakta bilinen ahi topu Edirneden stanbula 30 araba ve 60 manda ile gtrlm ve iki ayda stanbula
getirebilmi ancak muhasara da nemli fayda salamt. Mahmut Ak-Fahameddin Baar, stanbulun Fetih Gnl,
stanbul 2003, s. 42.
20
Frank Tallett, s. 32.

barutlara geilmi ve verimi byk lde artmt. Gerek toplarn hafif olmas gerekse de bu
tip barutun kullanlmas birim zamanda yaplan atein hzlandrlmasn salamt.
Top, muharebelerin gidiatn nemli lde etkilemelerine ramen temelde bir
kuatma silahyd. Nitekim muharebelerde kullanlmas zor olan bombart, ayka, balyemez ve
bacaluka gibi toplar muhasaralarn vazgeilmez silahlaryd. Gerek bu ar toplarn
kuatmalarda kullanlmaya balanmas gerekse de ordulardaki asker artna bal olarak
kalelerin daha fazla askerle kuatlmaya balanmas geleneksel ortaa savunma anlayyla
mdafaa korunan kaleleri yukarda bahsedildii zere feodal sistemin almaz grnen birok
kalesinin dmesini salad gibi, topulukta ileri giden devletlerin genilemesine imkn
tanmt.
1.2. Trace taliennenin Ortaya k
Bir savunma sistemi olarak Trace taliennenin ortaya kn tetikleyen en nemli
faktr ofansif bir sava arac olan topun yaygn olarak kullanlmaya balanmasyd. Topun
yaygn olarak kullanlmaya balamas mdafaa konumunda olan kk ve orta boyutlu
devletleri bir varolu savann iine srkledi. Trace taliennenin talyada domas bir
tesadf deil aksine ihtiyacn icada dnmesinin tezahryd. Zira dnemin talyan
devletleri hem birbiriyle mcadele ederlerken hem de Fransann, Habsburglarn idaresindeki
spanyann ve Almanyann talyan Yarmadas zerindeki yaylmc siyasetlerini
engellemeye almaktaydlar. Askeri adan mdafaa konumunda olan talyanlar mimari ve
teknik alanlarda ise su gtrmez bir biimde Avrupann ncs konumundaydlar21.
talyann bu askeri ve siyasi bakmdan bu nazik durumundan endie duyan Leon Battista
Alberti ve Niccolo Machiavelli22 gibi dnrleri de bulunmaktayd. Nitekim Alberti, ilk kez
bir denemesinde De readifictoriada Trace talienneye temel tekil eden yeni bir savunma
sistemi modeli savunmaktayd23. Machiavelli ise bir eserinde harp teknikleri hakknda ki
dnceleri aklamakta bu balamda bir kentin ideal savunma siteminin nasl olduunu
aklamaktayd24. Habsburglarn iki kolu da Trace taliennenin sava dnyasna getirdii
21

John Hale, The Civilization of Europe in the Renaissance Age, New York 1994, s. 51-66.
Rnesansn en nemli dnrlerinden biri olan Niccolo Machiavelli yaad dnemde toplumunun ve Katolik
Kilisesinin tepkisini ekmi Buna karn en nl yapt olan La Princede devlet idaresine ynelik somut, pratik ve pragmatik
zmler getirmiti. Bkz. Niccolo Machiavelli, Hkmdar, ev. Yusuf Trk, stanbul 1996.
23
Geoffrey Parker, Askeri Devrim Batnn Ykseliinde Askeri Yenilikler 1500-1800, s. 13.
24
Niccolo Machiavelli, Sava Sanat, stanbul 2007, s. 270-300.
22

yeniliklere ok abuk adapte olmulard. Zira zellikle Hollanda bamszlk mcadelesi

srasnda (1579-1648) spanyol Habsburglar nl askeri dnr Hollandal bamszlk
yanllar ile mcadelelerinde Trace taliennenin yerel artlara gre gelimi bir versiyonu
olan (zira Hollandann toprak yaps ok farklyd) Eski Hollanda Tahkimat sisteminden25
ok etkilendikleri iin bu yeni modele ok abuk intibak ettiler. Bununla beraber nl askeri
teoriysen Maurice Nassau ile kuzeni William Louisin Zeelandda, Utrechtte Freislandda
Groningende ve Overijselde Trace talienne temelinde oluturduklar ve kanallarla
glendirdikleri tahkimat sistemi spanyol Habsburglar amay baaramadlar26.
Trace talienne modelinde ina edilmi bir tahkimat genel olarak u ekildeydi:
Surlar hem alak hem yksek ekilde ina edildiinden tr savunmaclar dmann havan
topu ve bombardmanna kar daha salam bir ekilde direnme imkn buluyorlar buna karn
gr alar daraldndan ani saldrlara kar daha zayf hale geliyorlard27. Bu an
getirdii tehlikeye nlem olarak ise temelde yan kanatlardan gelecek ate gc
kullanlmaktayd. Yldz eklindeki tabya ile mdafi ateinin gc ve tesir ettii sahann
genilii artrlmt. Bylece da doru bir bur modeli olumaktayd ki bu burlara bastiyon
denilmekteydi. Kalenin duvarlar ii su dolu veya bo olan hendeklerle desteklenmekteydi.
Bylece dman birlikleri kentin tahkimatna daha uzak bir noktada tutulabilmekteydi. En
dardaki savunma unsuru ise gen grnmde tabyalar olan ravelinlerdi. Bu ravelinler it
veya

barikatlarla

desteklenebilmekteydi.

Tahkimatn ina

edilecei

noktann

yap

malzemesinde ta, tula, toprak miktarnn kullanm yerel zelliklere ve ihtiyalara gre
farkllk arz edebilmekteydi. zellikle nehir veya da gibi doal korunaklarn bulunduu
tahkimatlarn savunulmas kukusuz daha kolayd. Tabii bu doal zelliklerin tahkimatn
boyutunu ve planlama ve inaat srecini ve zemin yaplanmalarn da ok yakndan
etkilemekteydi28.
Osmanl topuluunun Fatih Sultan Mehmedden srekli bir geliim ierisinde
olmas Trace talienne dnemine yetiemeyen veya intibak edemeyen Srplar, Bonaklar,
Romenler ve Arnavutlarn Osmanl hakimiyetini kabul etmeleriyle sonulanmt. zellikle
Fatih Sultan Mehmedin 1478teki kodra Kuatmas en zorlu topografyalarda bile topun
gcn kantlamaktayd29. Hristiyan Orta Avrupa ile slam arasndaki tampon devlet
25

Marco Van Der Hoeven (Ed.), Exercise of Arms Warfare in the Betherlands 1568-1648, Leiden 1998 s. 118-119.
Gunther E. Rothenberg, Maurice of Nassau, Gustavus Adolphus, Raimando Maontecuccoli and the Military Revolution of
the Seventeenth Century ed. Peter Paret, Makers of the Modern Strategy from Machiavelli to the Buclear Age, Princeton
1994 s. 37-45.
27
Geoffrey Parker, Askeri Devrim Batnn Ykseliinde Askeri Yenilikler 1500-1800, s. 15-16.
28
Christopher Duffy, Fire&Stone, The Science of Fortress Warfare 1660-1860 Londra 1996, s. 25-35.
29
Fatih Sultan Mehmed zorlu arazisi yznden top nakliyatnn neredeyse imknsz olduu kodra kentinde Gabor Agoston,
Barut, Top ve Tfek Osmanl mparatorluunun Askeri Gc ve Silah Sanayisi, stanbul 2006 s. 98-99.
26

konumundaki Macaristann 1526daki Moha zaferinden sonra kmesinden sonra30 Trk

tehdidi karsnda meydan muharebesi ile Osmanllarn karsna kmaya cesaret edemeyen,
Avusturya Habsburglar Macaristanda tutunabilmek ve Trklerin ilerleyiini durdurabilmek
iin Macaristanda palanga, hisar, kaleler olmak zere eitli kaleler ina etmilerdi31. Trace
talienne ile yaplan kk kalelerle, palangalarn asl yapl maksad bar zamannda
aknlara kar arazinin gvenliini salamaktr. Bu tahkimatlar yaplrken mit edilen husus
Macaristanda bulunan yerel Osmanl kuvvetlerinin aknlarn durdurmaktr.
Tata, Papa veya Balaton gibi orta boyutlu kaleler snrl sayda askeri birlie sahip
Osmanllar pskrtebilecek yetenekteydiler. Bununla beraber bu tahkimatlar ne kadar silaha
sahip olursa olsun asl Osmanl Ordusu sefere kt zaman durdurabilecek yetenee sahip
deildiler. Bu tip durumlar iin Gl duvarlar ve ate gc olanaklar ile Yankkale (Gyr),
Komaron, Uyvar, Eri ve Varad gibi kaleler hazrlanmt. Sadece bu tahkimatlar byk
toplara sahip olup, byk kuvvetlerin yapaca kuatmalara direnebilecek kuvvetteydiler32.
Avusturyallar bu tahkimatlara gvenerek 16. yzyln sonunda ve 17. yzyln banda da
mmkn olduu kadar defansif politikalarn srdrmlerdi.
1.3. 17.Yzyln Sonunda Trace taliennedeki Deiim
Avrupada Trace taliennenin ortaya k tpk ateli silahlarn kullanlmaya
balanmas, piyade birliklerinin ordu iersindeki arlnn artmas gibi askeri teknoloji
bakmndan bir devrimdir. Buna mukabil defansif yaplanmadaki bu devrimi bir evrim sreci
de takip etmi ve Trace talienne sisteminde an geliimine ayak uydurmutu.
17. yzyl boyunca yaanan baz teknolojik gelimeler Trace talienne ile yaplan
tahkimatlarn modifiye edilmesini gerekli klmt. 17. yzyldaki en nemli deiim ordularn
boyutlarnda yaanmt. Devletlerin gerek srekli silah altnda tuttuklar gerekse de
seferberlik srasnda kullandklar asker saylarnda bu yzyl boyunca nemli bir art
yaanmt. Mesela 15. ve 16. yzyllarda 30.000-60.000 kiiden mrettip olan Fransz
Ordusunun says 30 Yl Savalar srasnda spanya ile yaplan mcadele srasnda 134.000e
Felemenk Savalar (1672-1678) srasnda 279.000e, 9 Yl Savalarnda (1688-1697) ise
400.000 kiiye ykselmiti33. Fransz Ordusundaki bu saysal geliim kuatma ordularnn ve
doal olarak kuatlan ehir garnizonlarnda bulunan ordularn saylarna da art olarak
yansmt. Mesela 1445-1500 arasndaki dnemde 15.500 kii olan Fransz kuatma

30

Derek Mckay-M. Scott, The Rise of the Great Powers 1648-1815 Singapur 1997, s. 67.
Tibor Szalontay, The Art of War During The Ottoman-Habsburg Long War (1593-1606) According to Barrative Sources
Toronto 2004, s. 9.
32
Jozsef Kelenik, s. 208.
33
John A. Lynn, The Trace talienne and the Growth of Armies: The French Case, Lexington 1991, s. 299
31

ordularndaki ortalama asker says 1500lerde 26.000e 1688-1697de ise 42.600e

ykselmiti. Garnizon saylar ise ehirlerin boyutuna ve nemine gre 1500l yllarda 15006000 kii arasnda deiirken, bu rakam 1688-1697 dneminde 2.000-13.000 kiiye kadar
ykselmiti34. Bir dier nemli gelime ise 17. yzyln sonuna doru byk kuatmalarn ve
byk

meydan

muharebelerinin

saysndaki olaanst

artt35.

Bu

durum

kale

tahkimatlarnn dayankllnn neminin artmasna neden olmutu.

17. yzylda zellikle de bu yzyln ikinci yarsnda Trace taliennede gerekleen
geliim dnemin en nemli istihkm uzmanlar ve askeri mimarlar tarafndan gereklemiti.
zellikle Fransada Sebastien le Prestre Vauban, Avusturyada George Rimpler ve
Hollandada Baron Menno van Coehoorn bu srete ne kan mimarlard. zellikle XIV.
Louisin hizmetinde bulunan Vauban dnemin en nemli istihkm uzmanyd. Balangta,
kuatmalarda hcuma ynelik istihkm nlemleriyle uraan Vauban, Hollanda savalarnn
sona erdii 1678ten itibaren tahkimat sistemlerine arlk vermiti. Vaubann Fransann
kuzeyinde oluturduu demir bariyer iki hattan oluup, Fransann dmanlarn blgeden
uzaklatrrken

bu

tahkimatlar kendi ierisinde

Fransz Ordusunun

geiine

izin

36

vermekteydi . Vaubann bu tahkimat yapsnn daha ilevsel olabilmesi iin yenilenmi

Trace talienne baz temel unsurlar bulunmaktayd. ncelikle ehir garnizonunun barut
gcnn gerek toplarda gerekse de tfeklerde en verimli bir ekilde kullanlmas esast.
Yaklak 600 metre olan top menzilinin ve 250 metre olan tfek menzili gz nne alnarak
mdafiler iin ate etmesine olanak verecek uygun bir ina tarz benimsenmiti. kinci nemli
husus mdafilerin ve ehirde yaayanlarn gvenliiydi. Artan saydaki toplar tesirini
azaltmak iin tahkimat daha derin hendeklerle glendirmiler tahkimat kayalarla
salamlatrmlar ve zemin topran salamlatrmlard. nc ilke ise dman
birliklerini mmkn olduu kadar ehirden uzak tutmaya dayalyd ki bu amala tahkimat
evresine eitli engelleyici unsurlar yerletirilmekteydi. Barikat, it, tel, tmsekliklerin yan
sra dmann olas ilerleyi noktalar kaleden yaplan atele kontrol altnda tutulmaktayd37.
Bu genel ilkelerin nda Trace taliennenin yapsnda baz deiikler olmu, hendein iki
duvar kaya paracklar ile dikletirilmi, tahkimatn nne Glacis ad verilen topraktan
eimli bir bayr oluturulmu bylece ravelinin nnde bulunan n siperlerdeki askerlerin ate
gc artm glacis ile ehrin asl tahkimat arasnda itlerle korumal bir duvar yaplarak
34

John A. Lynn, a.g.e., s. 324-326

1618-1679 arasndaki dnemde 22 byk kuatma ve 77 kara muharebesi yaanrken 1680-1748 arasnda byk kuatma
says 167ye muharebe says ise 144e ykselmiti. David Chandler, The Art of Warfare in the Age of Marlborough, New
York 1994, s. 234
36
Derek Mckay-M. Scott, a.g.e., s. 36-37
37
David Chandler, s. 235- 237.
35

10

siperlerdeki askerlerin gvenlii temin edilmiti. Ayrca gerektiinde daha byk birliklerin
mdahalelerinin salanabilmesi ehir duvarlar ile glacis arasna birliklerin konulanabilecei
blmler braklmt. Vauban safhada kendi modelinde geliim salamt. Vaubann
tekniksel geliimi safhada incelenebilir. Onun tahkimat anlaynn birinci safhas
geleneksel Trace talienneden pek farkl deildi. Vaubann ikinci sistemi dman ateine
dayanmaya ynelik olup 1680lerin banda ortaya kmt. Vaubann nc sistemi ise
1697 Ryswick Antlamasndan sonra ortaya km ve 8 keli bir modelin benimsendii bu
istemde sekizgen tahkimatn her kesinde topu kuleleri oluturulmutu. Vauban bu sistemde
corafi zelliklerin fiziksel zellikleri kullanmaya da zen gstermekteydi38.
Fransada XIV. Louisin mali destei ve Vaubann teknik zeks ile ksa srede
birok nemli tahkimat ina edilmiti. Vaubann ina ettii kaleler arasnda Auxonne,
Bayonne, Belfort, Calais, Cambrai, La Rochelle, Le Quesnoy, Lille, Luxembourg, Maastricht,
Maubeuge, Metz, Rocroi, Sedan, Verdun ve Ypres gibi ounluu Fransann kuzey snrnda
birok nemli kale bulunmaktayd. Vaubann ina ettikleri bu tahkimatlara Hollandal
Vauban olarak bilinen Menno van Coehoornda Nijmegen, Breda ve Bergen op Zoom
ehirlerinde yapt tahkimatlarla cevap vermiti. Coehoorn rakibi Vaubandan byk lde
etkilenmekle beraber yapt tahkimatlarda kendine zg bir slup benimsemi ve begen
veya altgen tahkimatlar benimsemiti. Coehoornun tahkimat sistemine getirdii en byk
yeniliklerden biri de hafif siper havanyd. Coehoornun kendi adyla anlan bu havan
kuatmalarda iyi etkili bir hcum silahyd. Coehoorn defansif tahkimatta olduu kadar
kuatmalarn hcum ynnde de baarl bir mimard.
Avusturya ise bu iki komusundaki geliimden etkilenmiti. 1681de Fransa ile
yeniden bara dnlmesi zerine Avusturyallar dikkatlerini dou snrna ynelttikleri iin
zellikle Viyanan tahkimatyla ilgilenmiler ve ileride istihkm subay Rimpler kentin
tahkimatnn modernizasyonunda kilit isim olmutu. Dnemin nc ekol ismi olarak
sivrilen Rimpler, Vauban veya Coehoorn kadar parlak bir isim olmasa da yine de
Avusturyallarn tahkimatlarnn inasnda byk pay sahibiydi. Rimpler, zellikle kendi
kitabnn da konusu olan merkezi bastiyonlarn inasnda uzman bir isimdi. Rimpler ina ettii
tahkimatlarda ok keli burlar ina etmeyi tercih etmitir. Onun mimari mirasn Sturn ailesi
ve Prusyal Landsberg devralmlar ve savunma sisteminde Alman ekolnn olumasnda pay

38

John A Lynn, The Cambridge Illustrated History of Warfare The Triumph of the West,States in Conflict 1661-1763
Cambridge 1995 s. 169

11

sahibi olmulardr. Rimplerin okgen tabanl zemini zamanla geometrik mkemmellemeyle

yldz ekline dnmt39.

2. KUATMA CES STATKO VE SAVAI IKMA EDELER

2.1. 16. ve 17. yzyllarda Osmanl-Habsburg G Dengesine Genel Bir Bak

15. yzyln ikinci yars ve 16. yzyl boyunca Osmanllar, Avrupa ve Dnya g
sistematii ierisinde hakim g roln stlenmilerdir. Douda nce Akkoyunlular ve
halefleri olan Safeviler batda ise Kutsal Roma mparatoru40 unvanna sahip olan Avusturya
Habsburglar Osmanllarn bu dnya hakimiyeti iddiasna kar kmaya almlard.
Yaklak 150 yllk bu dnem boyunca Osmanllar, bahsedilen rakiplerine stnlk kurduklar
gibi, bu devletlerin mttefikleri olan veya tampon rol stlenen devletlerden batda;
Srbistan, Macaristan Kralln, Bosna Kralln douda ise Karamanoullarn,
Memlklleri ve Dulkadiroullarn topraklarna katmlard. Bylece 16. yzyln ikinci
yarsna gelindiinde Osmanllar, en byk rakipleri olan Avusturya Habsburglar ve
Safeviler ile dorudan komu durumuna gelmilerdi41. Kukusuz bu baarnn elde
edilmesinde Osmanllarn gl merkezi ynetim yaps, idarede stabilizasyonun salanm
olmas, profesyonel olarak hizmet yapan merkezdeki Kapkulu ordusu ve baarl bir ilerlie
sahip tmar sistemi nemli rol oynamt.
Osmanllara meydan okuyan bu iki gten Safeviler ve Habsburg Avusturyas
farkl yapda devletlerdi. Safeviler, bulunduklar corafyada muhalif ve yerel ittifaklara daha
kapal bir devletti. Zira devletin ana karakteri olan ia mezhebi ortaya kt andan itibaren
slam Dnyasndaki kurulu dzeni deitirmeyi amalamaktayd. rann komular olan
Osmanllar ve zbek Hanlklar Snn slmn mmessili devletlerdi. Bunun dnda,
dnyann siyasal arlnn doudan batya doru kayd bu periyotta d dnyayla zellikle
Avrupa ile ba kurmas grece zor olan bir bakma kendi i dinamikleriyle varln srdren
bir devletti. Buna mukabil Avusturya iin tam tersi bir durum sz konusuydu. ncelikle
devleti yneten hanedan olan Habsburglar Avrupann en kkl ve en prestijli bir
hanedanyd. Avusturya, Reformdan sonra bile Bat Avrupa nfusunun 2/3n tekil eden
39

David Chandler, s. 281

Charlemagnenin 800 ylnda Papann elinden Roma mparatorluu tacn giymesiyle Kutsal Roma Germen mparatorluu
Kurulmutur. Balangta Charlemagnenin hkmranlnda bugn ki Almanya, Fransa ve talyay kapsayan bu
imparatorluk zamanla sadece bugn ki Alman topraklarn kapsar hale gelmi, Almanyada yerel prensliklerin glenmesiyle
mparatorluk mekanizmas giderek semboliklemitir. Bkz. (Herman Pinnow, Almanya Tarihi, ev. Fehmi Balda, stanbul
1940, I, s. 17-22.)
41
Osmanl Devletinin 16. ve 17. yzyldaki mcadele sahalar iin Rhoads Murphey, Osmanlda Ordu ve Sava 1500-1700
ev. M. Tanju Akad, stanbul 2007, s. 23-32.
40

12

Katolik mezhebine mensup olduu gibi Avrupada Katolizmin en byk savunucusu ve bu

inanc domine eden devlet konumundayd42. Habsburglar, Avusturya dnda spanyada
Belikada hkm srdkleri gibi en ok hanedanlar aras evlilik gerekletiren ve dier
hanedanlarnda akrabalk ba kurmak istedikleri bir aileydiler43. Onlarn kurduklar bu
hanedanlar aras evlilikler ayn zamanda mparator unvan tayan Avusturyann dier Alman
devletleri zerindeki tesiri artrmaktayd. Bir bakma Avusturya Avrupada bir meruiyet
kaynayken ran, slam dnyasnn ekseriyetinde menfi bir imaja sahipti. Ayrca, Avusturya
dnemin jeopolitik kuan merkezinde yer almaktayd ki, Rnesansn getirdii askeri,
kltrel ve sosyal deiimlerden en ok etkilenen ama ayn zamanda faydalanan bir devletti.
Nitekim bu deiim merkezi konumundaki talyan Yarmadasnn kuzey ksm dorudan
veya dolayl Habsburglarn denetimi altndayd.
Osmanllar iinde Bat blgesi dolaysyla Habsburg snr daha byk nem
tamaktayd. Osmanllar iin ran snrnda Mesel Sokollu Mehmed Paa gibi birok devlet
adam iin ncelikle tedf gereksinimler n plana geerken Kzl Elma44 efsanesinin
gereklemesinin umulduu yer Macaristan snryd. 16. yzyln g dengesi ierisinde
Osmanllar bu blgede yeni kazanmlar elde edebilmek iin olduka gayret gstermiler
nitekim Kanuni Sultan Sleymann 1526daki Moha Zaferinden sonra gerekletirdii 1529
Viyana, 1532 Alman, 1541 Budin, 1543 Estergon, 1566 Zigetvar Seferleri ile III. Mehmedin
Eri Seferi ve Haova Muharebesinde (Mezkerestes) bu uurda Habsburg Ordularyla kar
karya gelmilerdi.
Bununla beraber 16. yzylda gerek Osmanl ordusunun sayca kalabalk olmas ve
savalarda kendi z kaynaklarna dayanmas ile Osmanl tmarl sipahilerinin dnemin
meydan muharebelerine uygun olmas buna karn Avusturyallarn hem ekonomik manada
asker karmada zorluk ekmeleri hem de heterojen unsurlar barndran farkl Alman
prensliklerinin yardmyla oluan orduyu bir araya getirmeleri olduka zordu. Bu yzden
Habsburglar 16. yzyl boyunca mmkn olduu kadar Osmanllarn karsna kmamaya
almlar ve kale savunmasna arlk vermilerdir. Avusturyallar, Osmanl ordusu sefere
kt zaman genellikle kendi kale ve palangalarna kapanyorlar, kn bastrmas ile beraber
Osmanl ordusunun geri dnmesiyle, yeniden ak alana kyorlar ve genellikle Osmanl
himayesinde olan yerel Macar kuvvetlerine kar baarl oluyorlard. Aridk Ferdinandn

42

John Merriman, History of Modern Europe, I, Londra 1996, s. 139.

Bekir Stk Baykal Baykal, Yeni Zamanda Avrupa Tarihi Otuz Yl Sava Devri, II/I, Ankara 1998, s. 15-16.
44
Kanuni dnemi Kzl Elma efsanesi iin, Bkz. brahim Peevi, Peevi Tarihi, haz. Murat Uraz, stanbul 1968, s. 66-67.
43

13

balatt bu uygulama 1595da Haova Muharebesine kadar dier Avusturyal hkmdarlar

tarafndan da tatbik edilmiti.
Osmanllar ile Habsburglar arasndaki rekabette 16. yzyl boyunca hcum
inisiyatifine sahip olan taraf Osmanllar olmu ve Habsburglar Osmanllarn karsna
kmaya cesaret etmediler. 1593-1606 arasndaki uzun sava, Osmanllarn belki nicelik
asndan hl stn olduklarn sylenebilir45. Buna dnemin kaynaklarndaki46 hayranlk
belirten ifadelerden sava materyalinde ve zellikle toplarda nitelik bakmndan
Habsburglarn gerisine dtklerini kantlamaktayd. Nitekim Osmanllar savan sonlarna
doru yeniden fethettikleri (1605) Estergon Kalesinin ganimet toplarn incelemeye
almlard47. Osmanllarn pek de parlak grnt sergilemedikleri bu savatan en azndan
malup ayrlmamalarn salayan en nemli faktr Osmanl Devletinin Avusturyaya gre
ok daha kolay ekilde ihtiyac olan kayna temin edebilmesiydi.
1606da imzalanan Zitvatorok Antlamas, Osmanl-Avusturya ilikilerinde nemli
bir dnm noktasyd. Anlama ile daha nce benzeri grlmemi lde uzun bir bar sreci
balamt. Hatta bu antlama ile iki devlet arasnda ticaret serbestisi kabul ediliyor ve adeta
Macaristann ortak bir pazara dnmesi hedefleniyordu48. Kukusuz iki devlet arasndaki
husumetin ve snr atmalar bu antlama ile tam olarak son bulmadysa da 57 yl boyunca
snrlarda byk lekli bir hareketlik gzlemlenmiti.
Zitvatorok Antlamasnn getirdii bu bar ortamnn uzun srmesi iki ana nedene
dayanmaktayd. ncelikle iki devlette birbirlerinin glerinin farkndaydlar ve alacak
byk lekli bir savan iki taraf iinde kardan ok zarar getireceini 1593-1606taki sava
ispatlamt. kinci olarak her iki devlette ilgi alanlarn baka blgelere yneltmilerdi.
Habsburglar, 1618den itibaren Avrupada ykselen mezhebi gerginliin neticesinde patlak
veren 30 Yl Savalar ile ilgi alanlarn Almanyaya yneltmilerdi. 30 Yl savalarndan g
ve prestij kaybyla ayrlan Avusturya 17. yzyln ikinci yarsnda ise byk bir ykselie
geen XIV. Louisin mutlak idaresindeki Fransas49 ile mcadeleye girimiti. Osmanllar ise
17. yzyl boyunca sregelen siyasi istikrarszlk dnda d politikada da Kazak
meselesinden tr gvenlik nlemlerini kuzey blgesinde younlatrmak zorunda

45

Bkz. Halil nalck, Trkler A, XII/II, 369.

Krk yedi pare toplarn her biri birer hisara rehn olur. Toplarn rengi sar her biri asel mumu misalleri drt canibinden
kurup kalay (Kanijeyi) muhasarada Topular Katibi Abdlkadir (Kadri) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil) haz. Ziya
Ylmazer, Ankara 2003, s. 257.
47
Sadrazam Mehmed Paa, Sultan I. Ahmedin bu toplar mutlaka grmek isteyeceini dile getirmi ve toplar Tophane-i
mire yerine mahaede amacyla Saray- mirenin nne konulmasn isteyen bir telhis yazmt. Salim Aydz, Tophane-i
mire, Ankara 2006, s. 211.
48
Mark L. Stein, Osmanl Kaleleri Avrupada Hudut Boylar ev. Gl aal Gven, stanbul 2007, s. 23-26.
49
Jacques Bainville, Fransa Tarihi, ev. Hseyin Cahit Yaln, stanbul 1938, s. 209-210.
46

14

kalmlard. Kazaklarn snr ihlalleri ve Karadenizi istila etmeleri zellikle OsmanlLehistan ilikilerini olumsuz ynde etkilemiti50. Osmanllar, douda ise, ksa sreli bar
dnemlerinin varlna karn IV. Murad dneminde yaplan Kasr- irin Antlamasna kadar
sre gelen ran Savalar ile uramak zorunda kaldlar. Osmanllarn 1645te ise Girit
Meselesinden tr Venediklilerle 24 yl savamalar, Macaristan Meselesini ikinci plana
itmiti.
Bu uzun sreli bar Erdel Meselesi yznden bozulmutu. ki devletin Erdel
zerindeki nfuz mcadelesi, Kprl Mehmed Paa dneminde daha kk apl bir
Osmanl harektna neden oldu ancak olu Fazl Ahmed Paa, Habsburglara kar 1663
Nisannda sefere kt. Fazl Ahmed Paa 21 Safer 1074 (13 Eyll 1663te) Uyvar
fethettii51 gibi Neograt ve Leva kaleleri fethedildi. Sadrazam kn tedbirleri aldktan sonra
1664 yaznda Yankkale zerine yrmek isteinden Raab Nehrini gemek istemi ancak
ordunun nehri geebilen ksm Saint Gotthard mevkiinde Mareal Montecuccoli tarafndan
malubiyete uratld52. Buna karn iki taraf muharebe ncesinde imzalad Vasvar
Antlamas yrrle girdiinden Uyvar Kalesinin Osmanlya devri dnda iki taraf
Zitvatorok Antlamasnn esaslarna dayal bir bara geri dnmlerdi53.
2.2. Gerginliin Arka Plan
Osmanllarn, 17. yzyl boyunca yaad d skntlarn temelinde ne Lehistann
ne Venedikin ne de rann gl olmas yatmaktayd. Osmanllarn skntlarnn asl
kayna kendi i ekimeleri bitmek bilmeyen saray entrikalar ve istikrarszlkt. Yoksa zaten
kendileri de dte olan bu devletlerin Osmanlya kafa tutabilmekleri sz konusu deildi54.
Osmanllarn 16. yzyln sonunda balayan bu resesyon sreci 1650lere kadar srm ve
Kprllerin iktidara gelmesi ile son bulmutu. IV. Mehmed iktidardayken silik bir profil
izmekle beraber onun btn yetkilerini kullanma hakkn Kprl Ailesine vermesi devleti
siyasi istikrar yeniden yakalamasn temin etmiti. Kprl Mehmed Paa55 ile balayan bu
yeni ykseli eilimi Fazl Ahmed Paa ile devam etmi ve 1676da bayra Kprl Mehmed
Paann evlatl ve damad Merzifonlu Kara Mustafa Paa bu bayra devralmt.
50

Ycel ztrk, zden Tunaya Kazaklar, I, stanbul 2004, s. 394- 409.

Ahmet imirgil, Uyvar'n Trkler Tarafndan Fethi ve daresi (1663-1685), Doentlik almas, stanbul 1997, s. 64-67.
52
van Parvev, Habsburgs and Ottomans Between Vienna and Belgrade (1683-1739), New York 1995 s. 23.
53
Osmanl Ordunsun ald bu kk lekli malubiyetin temelinde Fazl Ahmed Paann komuta hatas ve Osmanl
ordusunun nehir geilerinde yaad kronik sntlar yatmaktayd. Bununla beraber Batl kaynaklarn iddia ettii gibi byk
bir hezimet deildi. Nitekim bu baarya ramen Osmanl ile daha uzun bir savaa cesaret edemedinden mparator Leopold
muharebeden ksa bir sre nce imzalanan Vasvar Antlamasn onaylamt. . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, III/I,
Ankara 2003, s. 412-413.
54
Venedik, spanya ve ngilterenin Okyanus ticaretine hakim olmalar ve Akdeniz ticaretinin eski ehemmiyetini
kaybetmesiyle zayflarken, Lehistan dou komusu Rusyann glenmesine ve kendi aleyhine engel olammt. J. Merriman,
s. 182-183, 488-491.
55
R.C. Repp, Kprl Mehmed Paa EI2 (ng), V, 256-259
51

15

Osmanllarn kendi potansiyellerini yakalamalar Venediklilerden Kandiye Kalesinin

alnarak Giritin fethinin tamamlanmasn (1669), IV. Mehmedin Fazl Ahmed Paa ile
beraber katldklar Lehistan seferinde Kamanienin fethini (1672) beraberinde getirmiti. Bu
balamda Osmanllarn yeniden kendilerini gl hissetmeleri ile Kprl Mehmed Paa ile
beraber Macaristan snr hareketlenmiti. Nitekim Fazl Ahmed Paann Uyvar seferinden
sonrada blge yeniden Osmanllar iin ana ilgi sahasna dnmt.
Bu temel bilgiler nda bakld zaman, Osmanl-Avusturya gerginlii, basit bir
snr anlamazl veya sadece Orta Macaristann (Esasen Kuzey Macaristan) idaresinin
kimin himayesinde yaplacan belirleyecek siyasal bir atma deildi. Asl mesele, Trk
Cihan Hakimiyeti mefkuresinin yeniden canlandrlmas ve bu iddia karsndaki en gl
siyasi muhalefet olan Avusturyann nasl devre d braklabileceiydi. Bu adan
bakldnda Orta Macaristan meselesi Viyana seferinin sebebi olarak deil ancak siyasi
katalizr olarak bakmak daha doru olur56.
Viyana Seferinin yapl sebepleri deerlendirilirken, gz ard edilmemesi gereken
bir dier hususta seferi tetikleyen psiko-soysal etmenlerdir. Babas Oru Bey57 Badat
Kuatmasnda ehid dt iin Kprl Mehmed Paann himayesinde devlet
kademelerinde ykselen58 Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Kprl Mehmed Paann kzyla
evlenmesine ve Kprl Mehmed Paa tarafndan z oullar Fazl Ahmed ve Fazl Mustafa
Paalardan ayr bir muamele grmemesine ramen, evlatlk olarak yetimenin psikolojik
ezilmiliini zerinden atamad. Kara Mustafa Paa zellikle elde edecei bir baaryla
kendinden nce sadrazamla getirilen Fazl Ahmed Paay glgede brakacak bir icraat
gerekletirmek istiyordu. Uyvar fetheden Fazl Ahmed Paa, Yankkale veya bir baka
mevkiinin alnmasyla glgede braklamazd. Fazl Ahmed Paay hatta Kanuniyi bile
glgede brakabilecek tek nokta Viyanayd59.
Savan kmasnn grnen yz olan Orta Macaristan anlamazlnn temelinde
ise 1664 Vasvar Antlamas ile blgenin hakimi konumundaki Avusturyallarn, Macar
nfusa yaptklar dini ve kltrel bask politikas yatmaktayd. mparator, 1663ten beri
Alman birliklerini sava bahanesi Kuzey Macaristana sokmu ve bu tarihten itibaren bata
56

Osmanl Devletinin bu dnemdeki politik dnce tarz iin Bkz. Osman Turan, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi,
II, stanbul 2000, s. 127.
57
Hicri 1044 ylnda doan Merzifonlu Kara Mustafa Paann kuvvetli rivayete gre babas Oru Bey adnda bir tmarl
sipahidir. Mustafa Paa drt yandayken Kprl Mehmed Paann hanegsi olarak onun himayesine girmiti. Bir baka
rivayete gre ise Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Dervi adl bir sipahinin olu olup, on sekiz yana gelince Kprl
Mehmed Paann himayesine girmiti. Abdlkadir zcan, Merzifonlu Kara Mustafa Paa, DA, XXIX, s. 246.
58
Merzifonlu Kara Mustafa Paann soyu ve sadrazamlk ncesi grevleri iin Bkz. Ahmet Semerci, Merzifonlu Kara
Mustafa Paa Uluslar aras Sempozyumu 8-11 Haziran 2000, Merzifonlu Kara Mustafa Paann Memleketi Yetime ekli
Ykselmesi Ankara 2001 s. 129-132
59
Haluk Dursun, Tuna Gzellemesi, stanbul 2004, s. 41-43.

16

Protestan Macarlar olmak zere Macar vatanseverleri zerinde byk bir bask politikas
uygulamaya konulmutu. Bu uygulamalara tepki gsteren Macar asilzdelerinden
Vesselinyiler, Zrinyiler, Rakoczyler, Nadasdyler, Frangipaniler, mparator Leopolde ba
kaldrmlar ve Erdel Kral Apafy Mihal ve hatta Osmanllardan yardm istediyseler de bu
dnemde nce Girit, sonrasnda Lehistan meselesine odaklanan Fazl Ahmed Paa, Avusturya
ile ilikileri bozacak bu harekete yanamad. syann asl eleba olan Vesselenyi, 1667 yl
Mart aynda lmt. Dier asilerden hi biri, onun liderlik vasflarna sahip deildi. Kendi
aralarnda husumete derek, ard ardna tutuklandlar, mahkemeye kartldlar ve tm suu
stlerinden atmak iin ellerinden geleni yapmalarna ramen, idam edildiler: Nadasdy, 30
Nisan 1671de Viyanada; Zrinyi ve Frangipani ayn tarihte Neustadtta ve entrikaya dhil
edilmi drdnc kii olan Stiryal Tattenbach, yedi ay sonra, 1 Aralkta Grazda idam
edildiler. Yalnzca 1703-1711 arasnda Byk Macar syanna nderlik edecek olan Franz
Rakoczy, annesinin arabuluculuu sayesinde affedildi60.
Macar isyan ateini bu isimlerden sonra yakan isim Tkeli mre61dir. Tkeli mre
1678den itibaren Erdel Kral Apafy Mihalin de onay vermesiyle asi Macarlarn lideri
olmutu62. Fazl Ahmed Paa yerine sadrazam olan Kara Mustafa Paa ise, asi Macarlarla
ilikilerini artrm ancak Rusyaya kar ehrin Seferi seferinden tr, Macarlarn daha
uysal bir politika izlemesini istemiti63. Batda istediini alamayan ve 26 Ocak 1679ta
imzalanan Nimegue Antlamas ile Fransann Bat Avrupadaki stnln kabullenen
Avusturya kaybettii prestijini kendi i unsurlarna boyun edirerek geri kazanmak
istemekteydi. Rusya ile barn salanmasndan sonra Kara Mustafa Paa daha aktif bir
politika benimsemi ve 1680 ylnda, mparator Leopoldun Tkelinin adamlar ile bar
yapma teebbslerini Tkeli mreye Bblinin yardmn vaat ederek engellemeye
almt. Nihayet Tkelinin stanbula gelen elisi 5 Receb1092te (21 Temmuz 1681)
padiaha sunmutu. Bir yandan da Avusturya ile mzakerelerini devam ettiren Tkeli mre 9
Nisan 1682de mtarekeyi bozdu ve Temmuz 1682de Osmanllar ile Tkeli mre arasnda
antlama yapld. Antlamaya gre Tkeli mre, Kurcz (Orta Macar) Kral olacak Osmanl
tarafndan himaye edecek, buna karn Osmanl Devletine tabi olacakt64. ki taraf birbirinin
rzas olmadan mparator ile anlamayacakt. Anlamay mteakip Budin Valisi brahim Paa,

60

Zinkeisen, Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa, V, ev. Nilfer Epeli), V, s. 90.
Tkelinin babas olan Tkeli stvanda Orta Macar Kral olup, 1670de Avusturyallar tarafndan idam edilmiti.
62
Glin Orcan, Macaristan Prensi mre Thkly, Yksek Lisans Tezi, Ankara 2005, s. 23-25.
63
Zinkeisen, V, s. 92-93.
64
Tkeli antlama sonras padiaha itaatini arzettii mektubunda mehur Muin-i l-i Osmanem itaat zereyim emre, Kral
Orta Macarem ki namm Tkeli mre beyitini kullanmt. Mustafa Nuri Paa, Betayicl-Vukuat Kurumlar ve rgtleriyle
Osmanl Tarihi, I-II, haz. Neet aatay, Ankara 1992, s. 281.
61

17

Avusturyallarn elindeki Honad ve krallnn merkezi konumundaki Kaav ve sonrasnda

Flek kalelerini ele geirerek Tkeli mreye teslim etti. Tkeli mreye 17 Eyll 1682de bir
merasimle ta treni yapld. Avusturya mparatoru Leopold ise sulhun bozulmas tehlikesine
bal olarak Orta eli Kont de Carparay yollad. Eli padiahn izniyle 4 Cemaziyelevvel
1093de (10 Haziran 1682) Vasvar Barnn yenilenmesi iin grmelere balad.
Ancak Merzifonlu Kara Mustafa Paa, bar yenileme yanls deildi. Avusturya
elisi ile grmek zere yenieri aas, reislkttab ve avuban grevlendirdi. Buna
karn sadrazam Avusturya elisi Kont de Carparaya, barn yenilenmesi iin Yankkalenin
verilmesini talep etti. Tabii byle bir teklif ne kabul edilebilinirdi ne de Avusturya Elisinin
byle bir yetkisi vard. Avusturya elisi sadrazamn bu talebine u ekilde karlk verdi:
Beni asarm sulhu yenilemek iin gnderdi, yoksa mal ve memleket ver demedi; siz ise
sefer kapsn atnz, zerimize asker ektiniz. Nhak yere bu kadar kan dkmek Allahtan
reva mdr ? Ben asarma ne yzle varaym ?65 diye mukabele eyledi
Avusturya elisi Kont de Carpara Bu sefer eyhlislm Ali Efendiye danarak
slm eraiti zere boazna bez balayp aman diyene kl olur mu ? zerine sefer caiz
midir ?66 diyerek ve eyhlislam Ali Efendinin elinin grleriyle rten fetvasna
ramen Kara Mustafa Paa, fetvay umursamad gibi ve eliyi hapsetti.
Bunun zerine 1682 sonbaharnda sefer karar kma karar alnd ve padiah ve
sadrazamn nderliindeki ordu Edirneye ulat. 1682 Aralk aynda yaplan grmelerde
sonu vermeyince 22 Muharrem 1094te ( 20 Ocak 1683) eliden son kez Yankkalenin
teslimi istenince eli Kale kl ile alnr yoksa sz ile kale verilmez diyerek bu neriyi
reddetti. Bunun zerine bugn Macaristana bakar bir ekilde tular dikilerek sefer resmen
iln edilmi oldu.
2.3. Osmanl Ordusunun Sefer Gzergh
Ordu-y Hmyun k Edirnede geirdikten sonra, 3 Rebilevvel 1094 (1 Nisan
1683) Avusturya seferi iin harekete geildi. Osmanl ordusu, Viyanaya kadar ki
yrynde toplam 56 menzilde konaklamt. Geleneksel olarak Orta Kol olarak
adlandrlan yry gzerghn takip eden Osmanl ordusu bu yryn 105 gnde
tamamlad. Osmanl Ordusu yry srasnda srasyla u menzillere uramtr67:
1) Kemal ayr (1 Nisan 1683)
2) Cisr-i Mustafa Paa ( 2 Nisan 1683)
65

Silahdr Fndkll Mehmed Aa, Tarih, I, ner. Ahmed Refik stanbul 1928, s. 758.
. Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, III/I s. 438 .
67
Meryem Kaar Erdoan, II. Viyana Kuatmas, Doktora Tezi, stanbul 2001, s. 44-51.
66

18

3) Harmanl (4 Nisan 1683)

4) Uzuncaova (5 Nisan 1683)
5) Kayal (6 Nisan 1683)
6) Papasl (7 Nisan 1683)
7) Filibe ( 8 Nisan 1683)
8) Tatarpazar (12 Nisan 1683)
9) Saruhanl (13 Nisan 1683)
10) Espas Kprs ( 14 Nisan 1683)
11) Yeniky (14 Nisan 1683)
12) htiman (15 Nisan 1683)
13) Ormanl Ky (16 Nisan 1683)
14) Yeni Han (16 Nisan 1683)
15) Sofya (17 Nisan 1683)
16) Halkapnar (20 Nisan 1683)
17) Saryurd (21 Nisan 1683)
18) ehirky ( 22 Nisan 1683)
19) Musa Paa Palangas (23 Nisan 1683)
20) Ni ( 24 Nisan 1683)
21) Aleksina (26 Nisan 1683)
22) Knalolu iftlii (27 Nisan 1683)
23) Yagodina (28 Nisan 1683)
24) Batanie (29 Nisan 1683)
25) Hasan Paa Palankas (30 Nisan 1683)
26) Kolar (1 Mays 1683)
27) Hisarck ( 2 Mays 1683)
28) Belgrat (3 Mays 1683)
29) Lika (24 Mays 1683)
30) Barka (25 Mays 1683)
31) Metrofa (26 Mays 1683)
32) Milofa ( 29 Mays 1683)
33) Tvornik (30 Mays 1683)
34) Vlkovar (31 Mays 1683)
35) Dal Palankas ( 1 Haziran 1683)
36) sek (2 Haziran 1683)
19

37) Darde Palangas (16 Haziran 1683)

38) Perinvar ( 17 Haziran 1683)
39) Mihac (18 Haziran 1683)
40) Batosek (19 Haziran 1683)
41) Seksar ( 20 Haziran 1683)
42) Pake (21 Haziran 1683)
43) Kotvar (22 Haziran 1683)
44) Cankurtaran ( 23 Haziran 1683)
45) Bakite (24 Haziran 1683)
46) stolni-Belgrat (25 Haziran 1683)
47) Mori (28 Haziran 1683)
48) Kerburuk (29 Haziran 1683)
49) Per (30 Haziran 1683)
50) Yankkale (1 Temmuz 1683)
51) Raabca Nehri Menzili (8 Temmuz 1683)
52) Ovar Kalesi (10 Temmuz 1683)
53) Fota (11 Temmuz 1683)
54) Vandalk (12 Temmuz 1683)
55) ikel (13 Temmuz 1683)
56) Viyana (14 Temmuz 1683)

Sz konusu 56 menzil ierisinde byk yerleim merkezleri olan Filibe (Plovdiv),

Sofya, Ni, Belgrat, sek, stolni-Belgrat ve Yankkalede ordu belirli bir sre dinlenmeye
ekilmiti. Bununla beraber bu menziller iinde en uzun sre kalnan (3-24 Mays 1683)
Belgratta orduya nemli sayda yeni birlik iltihak ettikleri gibi Sultan IV. Mehmedde burada
kalarak Viyana Kuatmasnn sonuna kadar burada ikamet etmiti. Sadrazam son kez
Tunann kar yakasnda iki kez Zemun sahrasnda ziyaret eden IV. Mehmed yeniden
Belgrata dnmt. Bir dier nemli menzil olan ve iki hafta kalnan (2-16 Haziran 1683)
sekte (Esseg) orduya yeni katlmlar olduu gibi Tkeli mre de burada sadrazam
tarafndan kabul edildi68.

68

Tkeli mre seke geldikten sonra, sadrazam tarafndan kabul edilmitir. Sadrazamn sefer hakknda fikrini sormas
zerine, Orta Macar Kral Viyana zerine yrmenin fayda getirmeyeceini ve ok riskli olduunu bunun yerine
Macaristandaki kalelerin fethinin tamamlanmasnn daha doru olacan savunmutu. Dimitri Kantemir, Osmanl
mparatorluunun Ykseli ve k Tarih III, ev. zdemir obanolu, Ankara 1980 s. 40-42.

20

Osmanl ordusunun son toplanma yeri stolni-Belgratt. Ordu stolni-Belgrata 29

Cemaziyelevvel1094te (25 Haziran 1683) trenle kente varm ve Krm Han Murad Giray
ve ordusu burada trenle orduya iltihak etmi ve padiahn izin verdii Yankkale yerine
Viyanaya yrnmesi fikrini Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa ilk kez burada aka dile
getirmiti69. Sadrazamn bu nersine ordu divanna katlan dier devlet ricali ses karmazken
Krm Han Murad Giray bu fikre muhalefet etmi ve Avusturya mparatorunun asar (Sezar,
Kutsal Roma mparatoru) unvanna dikkat ekerek temkinli davranlarak bu yl Komaron ve
Yankkalenin fethedilmesini ordunun k snrda geirerek ertesi yl Viyana zerine
yrnmesini teklif ettiyse de sadrazam Murad Girayn bu kndan holanmad. Divan
daldktan sonra Budin Beylerbeyi brahim Paay yanna arm ancak brahim Paada
Murad Giray gibi bu yl Yankkale ve Komaronun alnmasn k boyunca da Tatarlarn
Avusturyaya aknlar dzenlenmesini ve ertesi yl sefere klmasn teklif edince sadrazam
brahim Paaya kzd ve onu bunaklkla itham etti70. Sadrazam, bu olaydan sonra stolniBelgratta son katlmlarn gereklemesinin tamamlanmasn beklemi ve Yankkaleye
doru yrme emri verilmiti. Dman snrna yaklalmasndan tr Osmanl ordusu
stolni-Belgrattan sonra emniyet dzeniyle ilerledi ve Temmuzda Yankkaleye vard.
Osmanl Ordusunun ilerleyi dzenine genel olarak baktmzda 2. Viyana
Seferinin ok hzl ve iyi gerekletirilmi bir harekt olduu sylenebilir. Kanuni Sultan
Sleymann 27 Eyll tarihinde Viyanaya, Fazl Ahmed Paann 15 Austosta Uyvara,
Sultan III. Mehmedin ise 21 Eyllde Eri Kalesine ulat gz nnde tutulursa 1 Nisanda
sefere kan ordunun 14 Temmuz gibi erken bir tarihte Viyanaya ulamas Merzifonlu Kara
Mustafa Paann ne kadar dirayetli bir komutan olduunu ve Osmanl Sefer lojistii
sisteminin ne kadar baarl ilediini kantlamaktadr.

69

Sadrazamn o ana kadar fikrini net aklmamasna sebep olarak ordu iindeki iki nemli isim olan Defterdar Ahmed Paa
ile Uzun brahim Paalarn asl dncelerini anlamak isteinin yatt dnlmektedir. D. Kantemir, a.g.e. s. 45
70
Silahdr Tarih, II, 29-30 .

21

KC BLM
KC VYAA KUATMASI
1. AVUSTURYALILARI KUATMA CES HAZIRLIKLARI
1.1 Mdafaa ncesi Viyanann Organizasyonu
Trklerin Haziran ay ierisinde Macaristan Ovasnda belirmeleri Avusturya idari
mekanizmasnda balangta fazla bir endie uyandrmamt. Kukusuz bunda gemi
dnemlerdeki Osmanl-Habsburg siyasi ilikilerinde benzeri durumlarnn yaanm olmasnn
getirdii bir tr psikolojik da baklnda etkili olduu savunabilir. Nitekim Kanuni Sultan
Sleymann saltanatnda 1529da 1532de 1541de, 1543te, 1566da III. Mehmed
dneminde 1596da, III. Mehmed dneminde 1663-1664te de Avusturyallar benzeri
korkular yaamlard. Bu harektlardan sadece 1529da imparatorluk payitaht olan Viyana
nlerine Trkler gelmi bu harektta mevsimin ok ge bir tarihinde gerekletii iin
kuatma teebbsnn fetih amal olmaktan ok gz korkutmak amal olduu anlalmt71.
Bu balamda balangta Trklerin Macaristan operasyonlar balangta fazla endie
yaratmamt. Ancak Trk Ordusunun Budini gemesi ve Bakomutan Charles de
Lorrainenin Yankkaleye (Gyr, Raab) bir miktar takviye yaptktan sonra ekilmesi, Trk
ordusunun da stolni-Belgrattan hareketle 1 Temmuzda Yankkaleye varmas Viyanada
korkuyu artrmt. Trk ordusunun hzn kesmek amacyla Haziran banda harekete geen
Uyvar Kalesi zerine General Markou yolladysa da kale muhafz Arnavut Hasan Paa
dmana iyi direnmi ve Yanova, Eri (Eger/Erlau), z, Bosna Beylerbeyliklerine bal
birliklerin desteinin gelmesi zerine Avusturyal birlikler geri ekilmesi moralleri bozmutu.
zellikle Nitekim Raab Nehrinin almas ve Petronellde Avusturyal birliklerinin yenilmesi
korkuyu arttrmt. Raab, Kutsal Roma mparatorluu ile Habsburg Macaristan arasndaki
snr konumundayd ve Raab Kalesinin tesi Avusturya anavatan olarak grlyordu.
Nitekim 1664teki harektta da Trkler Raab getikleri zaman Mareal Raimondo
Montecuccoli Saint Gottharda Fazl Ahmed Paann ordusunu durdurmay baarmas72
Raab psikolojik bakmdan da nemini gstermekteydi.
Krsal alanda bunlar yaanrken Viyanallarn ise mdafaa hazrlklaryla ilgili ciddi
problemleri vard. ncelikle Charles de Lorraine ile dier hkmet yetkilileri arasnda derin
fikir farkllklar bulunmaktayd. Charles de Lorrainenin topu ile piyadeyi ehrin mdafaas
iin brakm, svarilerle beklemeye koyulmutu. Bu karar Sava Konseyinin baz yelerince
71

I. Viyana kuatmasnn tesirleri iin Bkz. Rubina Mhring Herold, Trk Viyana, ev. Mjdat Karayerli, stanbul 1993, s.
31-32.
72
Nicolae Iorga, Osmanl mparatorlu Tarihi, IV, ev. Nilfer Epeli, stanbul 2005, s. 111-113.

22

ho karlanmam ve ordunun ana unsurunun yeniden bir araya getirilerek Viyana

mntkasnn tamamnn korunmas istenmiti. Buna karn Charles de Lorrainenin karar
deimemiti.
ehrin bir dier problemi hlihazrdaki muhafz garnizonun kklyd. Takviye
yaplmadan nce ehri korumakla grevli 2.000 kadar asker bulunmaktayd. Bir baka nemli
problem ise kale savunmas iin kullanlacak oluklarn oluturulmasyd. Ayrca direniin
organize edilebilmesi iin gerekli halk rgtlenmesi tamamlanamamt.
Btn bu eksikliklerden daha nemlisi Viyanada bir kargaa ortamnn yaanyor
olmasyd. ehri ve hatta imparatorluu idare etmesi gerekenlerin byk ounluu can
derdine dm ve ehir byk bir kaosun iine girmiti. zellikle soylu snf Linz, Passau
hatta Mnih gibi daha gvenli blgelere g etmeyi dnyordu. Nitekim Trk ordusunun
Yankkaleye ulamas mparator Leopoldu da tedirgin etmi, kendisi de ciddi ciddi
Viyanadan ayrlmay dnmeye balamt. Nitekim Trk Ordunun Yankkaleye
ulamasndan bir gn sonra, Macar Kraliyet almetlerinin tanmas ilgili imparatorun
imzasn tayan kararname, o gne kadar yazl bir emir gelmedike bu almetleri baka bir
yere gtrmeyi reddeden Kont Erddy ve Kont Zichye gnderilmiti. Bu almetler
Pressburga (Brastivlavaya) gnderilmiti.
Halkn genel ruh hali de imparatordan fazla farkl deildi. zellikle Cizvit
tarikatlarna kar korkun bir kin duyulmaktayd ki bu kinin temelinde zellikle bu tarikat
mensuplarnn kar reformasyon hareketi ile Macar nfusu Katolikletirmeye73 almalar ve
savan kvlcmn atelemeleriydi. Nitekim bu tepki fiiliyata da yansm ve kalabalk
toplanarak Piskopos Sinellinin camlarn krmlard74. Halk bir yandan da cann kurtarmak
iin aba sarf ediyor ve Viyanay terk ediyordu. Ancak ehrin sivillerden tamamen ehirden
ayrlmas Viyanann savunmasnn kecei anlamna geldii iin mparatorluk kabinesi
olaya el koydu. ncelikle Viyanann Linz tarafna doru giden ormanlk yolu kapatlacak ve
sivil unsurlara gei yasaklanacakt. Ayrca, Viyana iindeki evlerde saym yaplacak ve
yabanc kkenli olanlar ehir dna kartlacakt. Ayrca ou szde Macaristann
piskoposlar din adamlar da ehrin savunmasna yardmc olacaklard. (Tpk imparator gibi
din adamlar da hakimiyetlerinin olmad halde Macaristanda unvanlarn kullanmaya
devam etmilerdi) ehirde ksa bir sreliine akl- selim geri kazanlmt.

73

30 Yl Savalarndan malup olan Avusturya tek are olarak douya doru ynelmek zorunda kalm bu durumda
Protestan Macarlar zerindeki siyasi ve dini basknn artmasna neden olmutur. Stephen J. Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler
1494-1789, ev. Ertrk Demirel) Ankara 2004, s. 128.
74
Thomas M. Barker, Double Eagle and Crescent, New York 1967, s. 243.

23

Ancak 12 Receb 1094te (7 Temmuz 1683) gelen bir haber Viyanay bu kez daha
da iddetli bir ekilde sarslacakt. Zira Charles de Lorrainenin komutasnda bulunan
Yankkale ve Rabinz arasndaki az sayda Alman askeri birlii, yukarda bahsedildii zere
mcadele etmeden hemen geri ekilmi ve 7 Temmuzda Leitha Nehri kenarndaki
Petronellde ana ordunun nnden giden Krm Tatarlarnn taarruzu ile byk bir
malubiyete uramlard75. Bu haber Viyanaya ulanca bir anda heyecan artt. Dedikodu
gazetesinin haberleri durumu daha ktletiriyor, Charles de Lorrainenin ordusunun
arpmada tamamen imha edildii ve Viyanay savunacak kimsenin kalmad sylentisi
yaylyordu. Krm Tatarlarnn Tunann gneyinden dolaarak yaptklar aknlar korkunun
daha da bymesine neden oldu. Nitekim mobilite stnlne sahip Tatar aknclarnn
barikat konumundaki Alfld Adasn amalar ve nlerinden birok kiinin kaarak
Viyanaya snmas ehrin yerli halk arasndaki korkuyu artrmt.
Viyanaya da asl korku ise mparator Leopoldun ehirden ayrlmas ile balamt.
Osmanllar ise kuatmann balad mparatorun ehirden ayrldnn farknda deillerdi76.
mparator, 7 Temmuz 1683 gn, trl yaknmalar ierisinde akamleyin 20de btn saray
erafyla beraber imparatorluk merkezinden ayrlm ve Viyanaya gnlk mesafedeki
Linze gemiti77. mparatorun Prag ve Mnih gibi gvenli ve byk iki ehir dururken
Linzi semesi ilgin bir seim gibi gzkse de imparatorun bu tercihi normal karlanmaldr.
Zira Pragtaki Slav kkenli nfus imparatorun uygulamalarndan honut olmad gibi
Bohemya blgesi, 1618teki 30 yl savalarn ateleyen Protestan isyanclarn vatanyd ve
koyu bir Katolik olan Leopold iin gvenli deildi. Mnih ise Bavyera Elektrlnn
merkezi olup, asl Avusturya topraklarndan deildi. Her ne kadar mparatorun etnik ve
mezhebi bakmdan blge insan ile hibir ayrl olmasa da Bavyera Prensi Max
Emmanuelin ordusuna Viyana yardm iin sefer hazrlklarna balama emri verdii srada
imparatorun burada ikamet etmesi dnlemezdi.
mparatorla beraber ehirden kaan toplam nfusun 60.000 civarnda olduu tahmin
edilmektedir. mparator ile btn Hoffburgta yer alan saray mensuplar ayn gn yola
kmlard. Ne kadar uygun sandal, araba, vagon ve at varsa ve ne kadar yol varsa hizmetliler
ve atanmlar hzl admlarla yrmekteydi. Tama sektr ile ilgili bir karaborsa olumu,
atlar, koum takmlar hatta yk tayc ocuklar kiralanyor ve normal zamanda denen
75

Raabtan ekilmekte olan Avusturya art birlikleri Nureddin Sultann nderliindeki Tatarlarn ani saldrs karsnda
Petronellde bozguna uradlar. E. Yzb. Alettin E. Yzb. Cavit, kinci Viyana Muhasaras, stanbul 1933, s. 11.
76
Meer krallar ise asker-i slm Bee gelmezden on gn mukaddem bir mikdr demiyle Linse nm ehrine firr itmi
iinde ba ve b olanlar dahi bu bdda bir cevb virecek sz bulamadklarndan bizim iki gnden ber hayli demimiz ldi.
Vekayi-i Be, vr. 49a.
77
Cevat stn, 1683 Viyana Seferi, Ankara 1941, s. 54-55.

24

rakamlarn 10 misli cretlere kiralanyordu. Yllarca lks ierisinde yaayan ve her trl
tehizata sahip bu zmrenin ehri terk etmesi saray snfnn kozmopolit yaps ile alkalyd.
Viyanadaki bu kargaa ortamna son vermek ise Viyanann cesur Belediye Bakan
Liebenberg ve arkadalarna dmt. Yine 12 Receb 1094te (7 Temmuz 1683) imparator
adna Viyanann nderliine Kont Rdiger von Starhemberg getirilmiti. Margraf Hermann
ve baz Saray Sava Konseyi yeleri de Liebenbergin konseyine katlarak ehirdeki kargaay
nlemeyi alyorlard. Bu tarihten 12 Eyll 1683e kadar geen srede Liebenberg direniin
sivil kanadn stlenmi, Rdiger von Starhemberg ise askeri kanadn banda yer almt.
mparator tam yetkiyle donatt Starhemberge bu vazifesinde kendisine yardm iin Kont
Kaplirsi grevlendirmiti. Kaplirs yal bir ek asilzdesiydi ve tecrbeli bir askerdi. Kaplirs
ayn zamanda Gizli Gvenlik Tekilatnn banda olacakt ki bu kurum sivillerin ihtiyalarna
ynelik ilerle uramaktayd. Aslnda Yal Zdenko Kaplirs Viyanada kalp bu strese
katlanmak istemiyordu. Zira vcudunun shhati de buna msait deildi. Nitekim mparator
Leopolde bu konuda bir mektup yazm ve vazifeden affn rica etmiti. Ancak onun
organizasyon yeteneine gvenen Leopold buna izin vermemiti78. Leopoldun ne kadar hakl
olduu Kaplirsin kendisi bizzat ispat edecekti. Bu yal ek asilzdesi Belediye Bakan
Liebenbergle beraber ehrin tahkimat ve gerekli erzaklarn temini iin her trl abay
sergilemi ve 11.000 askerin yannda 6.000 kadar da silahl sivil milis ehrin savunmas iin
vazife almlard79.
mparator tarafndan szde Geride Braklan Saray Sava Konseyinin de banda
bulunan Margraf Hermann von Baden de mparatorun izinden Linze gitmeyi tercih edip
Viyanada kalmaynca, bu kurumunda ynetimi Kaplirsin eline gemiti. Buna karn hem
Gizli Gvenlik Tekilat hem de Saray Sava Konseyi, Starhembergin yksek denetimi
altndayd ve onun nihai emirlerinin dna klmas kesinlikle yasakt.
1.2 Osmanl Ordusunun Yankkaleden Viyana Yry
Osmanllarn sefere kmadan nce Avusturya Bykelisi Kont de Carparadan
istedikleri Yankkale nne gelindiinde Sadrazam, bir kez daha grn aklamak zere
divan toplam kendisinin hedefinin Viyanay (Be) ele geirmek olduunu yeniden dile
getirmiti. stolni-Belgrattaki ordu divanndan beri Sadrazamla aras bozuk olan Krm Han
Murad Giray bu toplantya katlmam, buna karn sadrazamn bu kararna rical-i devletten
sadece Budin Valisi Uzun brahim Paa kar kmaya cesaret edebilmiti. Yann da verdii
elebilie isnat ederek misaller veren brahim Paa, sadrazama seferden vazgemesi hi
78
79

Barker, s. 246.
John P. Spielmann The City and Crown, Vienna and Imperial Court 1600-1740, Indiana 1993, s. 150.

25

deilse Yankkale bu yl alndktan ve Tatarlar dman hrpaladktan sonra kn Budinde

geirilmesini ertesi yl Viyana zerine yrnmesini teklif etmiti80.
Kuatmaya muhalif tavr sergileyen Uzun brahim Paaya bal birlikler Yankkale
nlerinde brakld ve ordu Raye Irma zerine kurulan bir kpr vastasyla 13 Receb
1094te (8 Temmuz 1683) nehrin karsna geti81. Osmanl ordusu ilerlerken Habsburg
birlikleri ile atmalar yaanmaktayd. Kara Mehmed Paaya bal birlikler yol zerinde
Uyvar denilen bir palankay ele geirmiler ve nemli miktarda erzak ele geirmilerdi. Buna
mukabil Tatarlar, ele geirdikleri malzemeleri kullanmaktan ziyade imha etmeyi tercih
etmekteydiler. Tatar aknclar ok geni sahalara yaylmlar ve Viyanann bile tesine gney
cenahndan geerek Dornbach, Klosterneuburg ve hatta Tullna kadar ulamlard. Tatarlarn
geday Handan82 beri barbarlklarna dair efsaneler Avusturyal kylleri korkuya gark
etmekteydi. Bu yzden nizami ve bat tarz bir askeri modelle savaan asl Osmanl
kuvvetlerine nazaran Tatarlardan daha ok korkulmaktayd. Nitekim kuatma srasnda da
gerek Viyanann banliylerinde gerekse de komu vilayetlerde Tatar aknlar etkisini
hissettirmiti. Her ne kadar nlem maksadyla baz barikat noktalar oluturulduysa
Viyanann gneyinden dolaan Tatar aknclar karsnda bu mdafaa tedbirleri fazla yararl
olmamt.
Asl Osmanl kuvvetleri, Yankkaleden ayrldktan sonra nemli bir duraksama
yaamadan Viyanaya doru ilerlemilerdi. 8 Temmuzda Raabca Menziline saatlik bir
yry ile varmay baaran ordunun en byk problemi kprlerin henz yaplmamasyd ki
normal artlarda blge dman arazisi ierisinde yer aldndan ihtiyatl davranlmak zaruri
hale geliyordu. zellikle Raabca (Raabnitz) suyu geilirken byk zahmetler ekilmiti.
Nitekim nehir geilirken olas bir saldrnn engellenmesi iin Yenieri Aas ve bir miktar
80
Yankkale nndeki meveret stolni-Belgrattaki kararn kesin hale gelmesinden ibarettir. Hereye ramen Avrupann
siyas konjonktrn iyi bilen Uzun brahim Paa sadrazama her iin kenardan baladn anlatan bir hikayeyi anlattktan
sonra unlar sylemitir: Bu bbda sizlere dahi elzem olan bu kalann (Yankkale) ibtid feth teshrine mberet ve
Tatar- gret-gern bir mikdr askir-i cerrr ile memlik-i kffra tahrb-i bild in msraat itdrp, inallah tel
bu kalann muhfazasna kifyet mikdr muhfazac tayn ve kendnz dahi eyym- ity Budunda gzern eylemek
zere azimet idersiniz. Meln-i hsirinden gerei gibi ahz- intikm olduundan mad dil-hhnz zere rgb olup
inallh teala memul u melhzdan brn dn devlete hidmet olunmu olur, yohsa bu kala bunda bu slb zere durup
ve sir Bee varnca dahi ep rstnda ve esn-i tarikda olan palankalar dest-i dmende iken, bunlar gir bragup, Be
kalasn muhasara sevdsiyle azmet itmek reyi mstahsen deildir. Defterdar Sar Mehmed Paa, Zbde-i Vekaiyt Tahlil
ve Metin(1066-1116/1656-1704) haz. Abdlkadir zcan, Ankara 1995, s. 147.
81
Yevm-i mezbrda sadetl shib-i devlet efendimiz hazretleri tulu- emsden buuk sat sonra alay- evket-nm birle
Yank menzilinden hareket ve kend himmet-i aliyyesiyle bina olunan kprden ubr ve Raye suyu zerinde olan cisrden
murr idp ota- llerine tevch-i inn- azmet buyurd ve asker-i slm- zafer-i makrn hadd-i tabir takrirden brn ve
manend-i encm ve rk mertebe advv-i ahsdan efzn olman bugn kprlerden ubr iderken hayli usret ekdiler yine elhamdu lillah endn kimesneye zarar- tertb eylemedi ve telhs aa rikb- hmyn ehriyrye bu menzilden r be-rh
klnd. Vekayiname (Vekayi-i Be),Metin-Deerlendirme, haz. Mehtap Ylmaz, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi
Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul 2007, vr. 46a.
82
Moollarn nl komutan Sabetay, 1241de ordusu ile Viyana nlerine kadar gelmi ancak bu srada geday Hann
Karakurumda vefat etmesi zerine Mool ordusu dmekte olan Viyana nlerinden ekilmitir. George Childs Kohn,
Dictionary of Wars, New York 1999, s. 310.

26

Rumeli neferi balyemez ve kolomborno toplaryla metrislerde beklemi ve Tmvar Muhafz

Ahmed Paa, Bosna Muhafz Hzr Paa ve Silistre Mutasarrf Mustafa Paa kpr yapmyla
grevlendirilmiti. Hatta Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa adrn kprye yakn bir yere
kurdurarak inaatla yakndan ilgilenmiti83. Her eye ramen Petronell yaknlarndaki
galibiyet Merzifonlu Kara Mustafa Paann moralini artrd ve Osmanl ordusu nemli bir
direnle karlamadan nehrin karsna gemiti. Osmanl ordusu Raabnitzi atktan sonra,
Viyana yolu zerindeki kk kaleler zerine younlamt. Osmanllar ele geirdikleri
birok palanga dnda orta boyutlu baz kaleleri fethettiler. Osmanllar en azndan
Yankkalenin arkasnda yer alan tahkimatlar temizlemeyi esas almlar ve ncelikle Tata
(Totis) Kalesi ele geirilmiti ki bu kale, Komarom, Estergon ve stolni-Belgrat genini tam
ortasndayd. Tatann muhafazas iin Mehmed Bey ve 500 Tmvarl piyade memur
edildi84. Bu kalenin fethinden sonra Yankkalenin gneyinde yer alan ve bir baka orta
boyutlu kale olan Papa Kalesi am Valisi Vezir Hseyin Paa ve Eri muhafz Ali Paa
tarafndan fethedildi. Bu kale 1594te de ele geirildiyse de daha sonra kaybedilmitir.
Kalenin fethinden sonra Zigetvar Beyi ve 400 stolni-Belgrat svarisi kalenin muhafazas ile
grevlendirilirken kalede esir bulunan 47 esir askerde kurtarld. Bu esirlere birer kyafet
verilerek moralleri ykseltildi85.
Bu srada Tatar aknlar da tm iddetiyle devam etmekteydi. Nureddin Girayn
komutasndaki yaklak 20.000 Tatar askeri Ordu-y Hmyndan sol kanadndan ayrlarak,
Raab Irman aarak Krmend ile St. Gotthard mevkiinden dmann arkasna gemeye
alyorlard86. Nureddin Sultann idaresindeki Tatar birliklerinin zafer haberleri Osmanl
ordusunun genel harektn lojistik ve psikolojik olarak olumlu etkiliyordu. Yakalanan
esirlerin says olduka fazlayd gerekli bu balamda gerekli dzenlemelerin yaplmas
istenmiti.
Bu kalelerden sonra 15 Receb 1094te (10 Temmuz 1683) Avusturya ile Macar
snrnda yer alan ve Lepoldun ahsi topraklar zerindeki ve Komaron (Tuna ve kollarnn

83

Bil-hire nehr-i Raba zerinden askerin mrrlar in cisirleri binsna mberet olunup fermn olunup lkin bin v
tekmil olunca Yankkalasnda olan kefereden muhfaza olunmak dahi muktaz olman, nehr-i mezbur kenrnda karavulhane olan yerde Yenieri Aas ve Rumeli askeri birka balyemez ve kolonborna toplar ile meterise konulup ve Tmvar
Muhfz Vezr-i mkerrem Defterdr- sbk Ahmed Paa hazretlerine bir cisr bins ferman ve her bir cisir olacak mahallin
karu yakasna birer mikdr piyde segbn sallar ile geirlp ve metrise konulup, Serdr- mrn-ileyh dahi Bosna
Vlsinin mberet eyled cisre karb bir gn evvel itmm- cisre ihtimm olunmak in syebn-nin oldular. (Zbde-i
Vekaiyt, s. 148).
84
Kala-i mezbreye Tmvar piydesinden beyz nefer ile anad Beyi Mehemmed Bey muhfazac tayn olundu.
(Vekayi-i Be,s. 75).
85
Ve pene-i der-i tende erir-i emir ile hed klnd bdeh sahib-i devlet otk- llerine terf buyurdukda sye-bn
altnda iskemle zerinde oturup Papa Kalasndan hals olan esirleri bir bir isimleriyle yoklayup her birine teselli-yi hl birle
mrden ser-t-be-kdem libslar tecdd olunmak fermn olund. (Vekayi-i Be, s. 75).
86
stn, s. 51.

27

oluturduu bir ada-ehir) yaknlarndaki Ovar (Altenburg) Kalesi zerine gidildi87. Osmanl
ordusu Ovara ulaana kadar belli zorluklar ekmi ve 5 saatlik yryn tam ortasnda bir
toz frtnas ile mcadele edilmek zorunda kalmt88. Ovar, Komaron ve Yankkale arasnda
olup, mstahkem bir kaleydi. Kalenin fethedilmesi iin Diyarbekir Beylerbeyi Kara Mehmed
Paann komutasnda, Haleb Valisi Deli Bekir Paa ve Adana Valisi Seyyid Mehmed Paa
grevlendirildiler ve drt saatlik bir hcum neticesinde kale fetih olundu. Kalenin fethinden
sonra Avusturyallarn kaleyi tekrar almalarna engel olmak iin kale yaklarak ve dmann
geride yeni bir dayanak noktas temin etmesi engellenmiti. Bununla beraber kale alnrken
Osmanl ordusunun uzun sre ihtiyacn karlayabilecek durumda bulunan erzakn dklmesi
veya yaklarak imha edilmesi kuatmann sonunda erzak ve hayvan yemi sknts ekilmesine
neden olmutu89. Ertesi gn sadrazam kaleye kendi tuunu yollam bu srada ordu Tuna
zerinden geilere devam etmiti.
Osmanl ordusu Ovar alndktan sonra ileri harektna devam ederken Ovarn
dousunda yer alan Uyvar Palangasnn fethi iin Diyarbekir Beylerbeyi Kara Mehmed Paa
Halep Beylerbeyi Deli Bekir Paa grevlendirildi. Aa Avusturya blgesinde Tunann
kenarnda yksek bir tepede bulunan palanga olduka mstahkemdi ve 20 gn kadar
direnebilecek bir durumdayd90. Svari birlikleri atlarndan inerek piyade olarak kuatmaya
katldlar. Kalenin muhkemliinden tr sadrazamdan top istendiyse de Halep Beylerbeyi
Deli Bekir Paaya bal birlikler ikindi vakti ok iddetli bir hcumla kaleye saldrmlar ve
ieri girmeyi baarmlard. 16 Receb 1094 (11 Temmuz 1683). Sadrazamn emriyle
kaledekiler kltan geirilirken, kaledeki erzak yakld.
Deli Bekir Paa ile Kara Mehmed Paa Hainburg Kalesini almakla urarlarken
Osmanl ordusunun asl ksm Viyanaya doru ilerleyiine devam etmekteydi. Nitekim be
saatlik bir yryten sonra Gattendorfta91 konakladlar. 11 Temmuza kadar 100den fazla
kale fethedilmiti.
Bu kalelerin dnda birok nemli kale ve palanga ve fetih olunmutu.
Macaristanda yer alan Samartin Kalesini Tihan Palankasn, Vajon Palankasn Kestel

87

.. Yevm-i mezbrda seheri hareket olunup beinci satde Uyvar menziline vusl bulund ve bugn yolun ibtidsndan
intihsna dein Tuna suyu kenaryla gelnp karu yakas ki Komaran Adasyd. Ser--p drahtnla memlu khistna
benzer idi ve bu yolda buuk sat kadar tl var bir ky ihrk olunmu ve bu yolda bir kk rmak kprs var idi ve
menzile sat kadar kaldkda yolda bir mertebe toz kopmudur ki demin yannda olan kim idi tehis olunmaz idi ve
menzile vuslden sonra sadr- ekrem hazretleri feth olunan Uyvar Kalasn seyre azmet buyurd.(Zbde-i Vekaiyt, s. 149).
88
Meryem Kaar Erdoan, s. 50.
89
Air Arkayn, Trk Silahl Kuvvetler Tarihi, Osmanl Devri, III/IV. Ksm Eki, kinci Viyana Kuatmas Ankara 1983, s. 64.
90
Fil-hakka bir mstahkem ve metn hsn- hasn mertebesinde palanka imi ki aklen yirmi gn muhasaraya tahamml var
idi. (Vekayi-i Be, s. 79).
91
Gattendorf bugnki Avusturya-Macaristan snrnda olup, ehir bugn ki Avusturyann Burgenland Eyaletinde yer
almaktadr.

28

Palankasn, Szigliget Palankasn, anik Palankasn, Yanohas Palankasn, Zad

Palankasn imoni Palankasn, omlak Palankasn, Vad Palankasn, Vukovar
Palankasn akvar Palankasn, Vaarhel Palankasn, Tapoa Palankasn ele geirilmiti.
Osmanllar Raab suyunu aarak Aa Avusturya blgesine girdikten sonra da
Dzsonburg Kalesini, Raya Adasn, Rabakos Adasn, Vatma Palankasn, Maro
Palankasn, Apetlan Palankasn, Gyula Palankasn, Kie Palankasn, Tenber
Palankasn, ele geirdiler. Yine Tisa rmann tesinde bulunan Fike, Sahvardof, Kartmat
Berendorf ile Leitha suyunun kenarnda yer alan Kie, Kpref, Rayka, Kerbuk, Zayka,
Yendadorf, Gata ve Mezbilekkerb Palangalar fethedilmiti92. Osmanl ordusu Viyana
zerine yrmeden nce ehrin evresinde yer alan banliylerin de tamamn ele geirmi ve
imparatora ait baz kk ve saraylarda nemli lde tahrip edilmitir.
Osmanl ordusunun kuvva-i klliyesi 17 Receb 1094 (12 Temmuz 1683) Pazartesi
gn seher vakti Gattendorftan (Fota) hareketle yrye gemitir. Yry istikameti
boyunca bataklklardan kurtulmak iin sadan gidilmi ve ormanlk arazi almt. Bu srada
Hainburg Kalesinden alnan tutsaklar ve dman kelleleri sadrazama getirilmi ve buna
mukabil

sadrazam

gelenleri

hilat

ve

bahilerle

dllendirmitir.

lenleyin

Wildugnsmauere (Vandalk) ulalm ve sadrazam burada bir keif gezisi tertip ettikten
sonra ikindi vaktinde divan kurulmutur. Akamleyin ise ad geen menzile slam Mirza
gelerek ele geirdii tutsaklaryla sadrazamn huzuruna kt93.
12-13 gecesini Wildundsmauerde geirdikten sonra 18 Receb 1094te (13 Temmuz
1683) gne doduktan hemen sonra sadrazamn idaresinde ordu hemen yola kmt.
Yry istikametinde sadrazam uzaktan Viyana Kalesinin varolarn seyretmi ve metris
olmaya elverili yerleri planlamt. Ayrca gzerghn Viyanallar sayfiye yeri olmas
mnasebetiyle Tuna Nehrinin kysndaki birok ba ve bahe aldktan sonra Schwechat
(Eikel)94 ulalmt.
Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Schwechata vard zaman derhal
kuatma hazrlklarna girimek zere yola koyuldu ve dinlenmeden ordudan ayrld. Yanna
bir ksm askerde alarak Viyana (Be) nlerine keif maksadyla harekete geti. Sadrazam bir
yandan metris olmaya mnasip yerleri tespit ederken bir yandan da yanndaki askerler ehrin

92

Zbde-i Vekaiyt, s. 149 .

.. ve bugn ahama karb Tatar Han tarafndan yal aas ve slm Mrz ile Be varoundan ahz olunmu drt esr gelp
birisi alkonup yine Tatarlara virildi ve iki nefere hilat giydrlp bkyyelerine dahi surre ihsn olund elhamdillh
sr- feth nusret nen-f-nen zhir nmyn olmaa yz tutup kahr u hezimet-i ad-y dn gn gibi bhir mtebeyyin
old. (Vekayi-i Be, s. 81) .
94
hikel, Vekayi-i Be, Eikel Zbde-i Vekaiyat s. 152 .
93

29

varolarna hcum ediyor ve tutsak ele geirmekle urayorlard95. 80 kiinin kellesi

alnrken 500 ile 800 kadar dman askeri esir alnmt96. Sadrazam, Kanuni Sultan
Sleymann 1529daki (936) kuatmasnda otan kurduu blgeyi gezdi. Kanuninin
otan kurduu blgeye mparator II. Rudolph tarafndan Yeni Konak kk yaplm ve bir
bahe oluturulmutu ki Sadrazam Mustafa Paa kuatmann saldr noktas olarak,
Kanuninin otan kurduu noktann hemen gneyinden gerekletirmiti. Byk Tmarl
Kartal Mehmed Aa, Avusturyallardan ele geirdii iki h topunu sadrazama arz etmi ve
mkaftlandrlmt.
Osmanl ordusu Schwechata giderken Tunann sa kysnda bulunan Fishamendi
ele geirerek yine aynn yolun zerinde yer alan Ebersdorf mparatorluk Kk de ayn
ekilde ihrak olunmutur. Osmanl ordusu zellikle Viyanann deposu konumundaki
Fishamenddeki btn erza yakarak ehrin lojistik desteini kesmek istemilerdir.
Osmanl ordusu 13 Temmuz akamn Schwechatta geirmi ve 14 Temmuz sabah
nihai hedef olan Viyanaya ulalmak zere yola klmt.
1.3. mparator Leopoldun Gidiinden Kuatma Balayncaya Kadar
Viyanann Durumu
Daha nce bahsedildii zere mparator Leopoldun Viyanay terk ederek kentin
ynetimi Kont Starhemberge devrettii 12 Receb 1094 (7 Temmuz 1683) tarihi ehrin
mdafileri iin kritik bir gnd. Kont Starhemberg ve arkadalarnn saduyulu ve soukkanl
tavrlar sayesinde bu nemli dnm noktas atlatlmt.
13 Receb 1094 (8 Temmuz 1683) Sabah ehir Konseyi yetkilileri toplanmlard.
ehrin eraf defansif nlemleri artrmak zere abalarn artrmaya balamt. Neuthorda
bulunan odun ve keresteyi ehir duvarlarnn iine getirildi. Ev sahip olanlar atlarnda su
depolamaya balamlard. Torbalarn ve kovalarn tanmasnda yararl olan kzlerin
ldrlmesi yasaklanrken ehir halkndan oluan milis kuvvetleri harekete geirilmedi
Kukusuz olaanst durumlar olaanst kararlar gerektirmekteydi. Belediye
Bakan Andreas Liebenberg, Viyanann sivil karakterini temsil eden Viyana Belediye
Meclisini (ehir Konseyini) toplamas 8 Temmuz sabah saat 8de toplamas onun sivil
inisiyatifi organize etme grevini askeri bir disiplin iinde stlendiini ispatlamaktadr.
Nitekim Bakan Liebenberg 1679daki veba salgnnda da byk hizmetleri bulunmu, umur
grm deerli bir belediye bakanyd. Onun bakanlndaki konsey yeleri ayin kitaplar
ekmek ve arap datmnn zerlerine almlard. ehrin banliylerinde mevcut bulunan erzak
95
96

Zbde-i Vekaiyt, s. 152 .

Vekayi-i Bete tutsak says 800 gsterilirken Zbde-i Vekaiyta gre 500 tutsak alnmt.

30

kent merkezine nakil olurken erzak temininden sorumlu olan ba komiser Friedrich Leopold
Heppel Viyanaya 60 km uzakta olan Marchefeldden bile malzeme getirildi. Tabii bu
ilemler yaplrken paradan ok devletin gc kullanlmaktayd 97.
Her eye ramen halkn moralini en ok artran olay kukusuz haklarnda Tatarlar ve
Trkler tarafndan imha olduu dorultusunda sylentilere 8 Temmuz sabah mparatorluk
Ordular Bakomutan Charles de Lorrainenin Viyana nlerinde grnmesi halka derin bir
nefes

aldrmt.

St.

Marxtan

ve

Rennwegten

geen

birlikler

geit

Treniyle

Karntnerstrasseye davul ve trampet sesleri arasnda Leopoldsdat ve Tabor ayrna getiler.

Dkn ilk gayesi Viyana zerinde bulunan siperlerin inaatn tamamlamakt. Zira o ana kadar
sadece birka asker hazrd ve kale tahkimatnn inaatyla grevli sadece birka ii vard.
Ona gre bu ilem acil bir ekilde bytlmeliydi Sadrazamn ilerledii haberi onu derhal
hareket etmeye mecbur klyordu. Charles de Lorraine ile ehirden Kaplirs ve Rimplerin
uzlatklar fikre gre tahkimat mmkn olduu kadar adam ve erzakla salamlatrldktan
sonra Dk Lorraine asl Tunaya doru ekilecek ve ehrin abuk kurtulmas iin hazrlklara
giriilecekti. Prater98 elde tutma fikrinden ise muhtelif nedenlerden tr vazgeilmitir.
Tunann bu kolu su seviyesi olduka dkt. Bu nedenden tr suyun seviyesi her trl
birliin geiine msaade vermekteydi. Ayrca Avusturyallar adada kaldklar srece Trk
topusunun ateine maruz kalacaklard. Avusturyallar iin daha da kts Nussdrofa
yerletirilecek toplar kprlere zarar verebilirlerdi. (kprler St. Brigid adrndan
balamaktayd). Zaten atlarn yol aramas adann bantsna kopmasna neden olacakt.
Bataklklar, kanallar ve aal arazi svari operasyonlarna uygun deildi. Viyana garnizona
svari birlikleri alnmas ise mmkn deildi. Nihayet Macar isyanclar, Brastivlava ve Aa
Avusturyaya ilerlemiler ve nehrin kuzeyi ve ada Charles de Lorraine tarafndan direni
noktas olarak belirlenmiti.
Aslna baklrsa kuatma ncesinde deien demografik yap Starhembergin elini
kuvvetlendirmiti. Zira Viyanada bulunan aristokrat zmre kozmopolit bir yaam tarzna
sahipti ve bu tr korkak ve rahatna dkn insanlar Trkler kar evke getirmek neredeyse
olanakszd. Hlbuki Viyanaya da o srada bulunan siviller aslen Viyanann yerlisi olmayan,
ehrin banliylerinden ve krsal kesimden gelen insanlard. Bu halk kitlesi zaten Trk
ordusunun nnden kat iin tehlikenin boyutunun farknda olan kimselerdi. Ayrca mill
ve manev uurlar Linze ve Passauya kaan yerli halktan ok daha fazlayd. Btn bunlarn

97
98

Isabella Ackerl, Avrupal Gzyle 1683 Viyana Kuatmas, ev. Sezai Yalnkaya, Ankara 2007, s. 60.
Bugn Leopoldsdat ilesi iinde kalan Tuna nehri zerindeki adaya verilen isim. Barker, s. 248-249.

31

yannda bu gurubun normal dnemlerdeki yaamlarnda da daha fazla meakkat ekmeye

alkn bir grup olmas onlar kuatma srasnda ki skntlara kar daha direnli klmt.
Charles de Lorraine, Jan Sobieskynin nderliindeki yardm ordusu gelene kadar
Tunann karsnda birlikleriyle beklemi kuatmann daha gevek olduu ilk safhada frsat
bulabildike ehre Prater Adas vastasyla yardm gndermi ablukann sertlemesinden sonra
ise eitli vastalarla kentin komutan Starhemberg ile haberlemeye almlard.
Bakomutan Starhemberg ise ara vermeden askeri nlemler almaya devam
etmekteydi. lm tehdidi altnda iki koutan gelen 500 adam ertesi sabah belirivermi
ellerinde krekle hendek kazmaya balamlard. Starhembergin kendisi ise Trklerin nerede
olduunu tespit etmek iin bizzat keif seferine kmt. Starhemberg tahkimatlarn vaziyetini
bildiinden tr Charles de Lorraine ile hem son hazrlklar hem de ehir kaplarna dayanan
halkn durumunu konumak istiyordu. Charles de Lorraine ise geceyi Viyana ehrinin kaplar
nnde halkn nasl iskn edileceini dnerek geirmiti99.
14 Receb 1094 (9 Temmuz 1683) sabah saat 4:00de kaba kyafetler ierisindeki
vatandalar siper ve kazkl duvarlar kazmaya baladlar. Liebenbergin kendisi de bu
rnekten hareketle kir pas iinde variller dolusu toprak kazd. Din adamlar herkes gibi gelip
aba sarf ettiler. Kilise adamlar Sinelliden izin alnmasyla nian talimi yapmak iinde izin
aldlar. Svari birlikleri tatarlarn saldrlarndan endie eden sivil halk korumak iin sahra
evine yerletiler. Sabahn ge vakitlerinde bu sefer Starhembergin giriimiyle Viyanann
sivil kaynaklarnn kullanlmasna giriildi. zellikle niversitenin verdii katk gz ard
edilemeyecek lde nemliydi. Viyana niversitesi Magnificus Lorenz Grnnerin
liderliinde niversite rencilerinden blk oluturulmu (yaklak 700 kii)100 ve bu
birliktekiler ehrin Tuna nehri kysnda yer alan Leopoldsdat blgesinin savunmas ile
vazifelendirilmilerdi101.
15 Receb 1094te (10 Temmuz 1683) Trklerin Viyana yolu zerinde olduklar ve
yaklamakta olduklar kesin olarak belli olmutu. Ancak, zaten beklenilen bu durum
Viyanallarda fazla bir endie yaratmamt. Zira imparatorun 7 Temmuzda ehri terk
etmesinden sonra byle bir gelimenin yaanaca belli olmu ve olay bir zamanlama
meselesine dnmtr. Hatta Trklerin yaklat haberi halkn hazrlklarla ilgili
motivasyonunun artmasn salamt. Kuatma hazrlklarnda ncelik top bataryalarnn
yerletirilmesine verilmiti. Viyanallarn kuatma almalar srasnda en baarl olduklar

99

Barker, s. 247.
Zinkeisen, V, s. 102.
101
Ackerl, s. 61.
100

32

ve hzl altklar hususlardan biriydi. Viyana surlarnda 7 Temmuz itibariyle 10 adet top
yerletirilebilecek yer yokken 14 Temmuzda yz topun konulabilecei yataklarn inas
onlarn aslnda ne kadar hzl altklarn ispatlamaktayd102. Aslna baklacak olunursa
Osmanllar

sefere

kana

kadar

Avusturyallarn

muhasara

riskini

yeterince

nemsemediklerini sylemek mmkndr. Johann Quintin Jrgerin ayn dnemde

hazrlanan, ancak yalnzca alntlar hlinde bilinen raporu vermektedir. Jrgerin raporunda
1683 yl balarnda Avusturyallarn balarna nelerin gelebileceini az-ok tahmin
edebilecei bir dnemde bile hl iin ciddiyetinin farkna varmadklarnn byle bir savan
gereksinimlerini karlayabilmek iin hi hazrlk yaplmadn veya ok az hazrlk
yapldn anlyoruz. Kukusuz kuatma hazrlklar iin para, birlik ve papa bata olmak
zere dier Hristiyan dnyann yardmna ihtiya duyuluyordu, ama ne ilk ikisi yeterince
temin edilebilmiti, ne de sonuncu zamannda yaplan ittifak anlamalar ile gvence altna
alnabilmiti. En deerli zaman, gereksiz tavsiyeler ve mali adan subaylarn cretlerinin
kesilmesini ve askerlerin erzakn azaltmaya kadar gidilmeye allan mali acdan yetersiz
tedbirlerle harcanmt103.
Akama doru General Scherffenbergin piyade alayna bal 7 blkten
Avusturyallar iin cesaret verici haberler geldi. Kont Leslienin komutasndaki birliklerin en
nnde yer alan 1.000 kii ehre yaklamlard. Leslie ayrca, Avusturyal sabotajclarn
Estergondaki Trk cephaneliini patlattklar haberi geldi. Benzeri bir rapor Albay Kont
Donat Heisslerden geldi ki onun birliklerinin Neusiedl Gl yaknlarndaki Tatar birliklerinin
bir ksmn bozduu haberi geldi. Kukusuz bu haberlerin bir ksm halkn gayrete getirmek
amacyla yaplan propaganda amal haberlerdi. Bu srada imparatorlua ait deerli
materyallerde tanmaya devam etmekteydi. Mesel imparatorluk arivi Tatar aknclarnn
tehdidine ramen baaryla imparatorluk arivi Innsbrucka tanmt. mparatorluk
hazinesinin nemli bir ksm gvenli noktalara gnderildiyse de baz deerli mobilyalar,
sanatsal eserler ve deerli objeler Hofburgta braklmt.
Starhembergin sahip olduu kstl kaynaklar ierisinde en kstl olan ise parayd.
Zaten Kutsal Roma (Germen) mparatorluunun tarihi boyunca mali bakmdan fazla geni
kaynaklara sahip olduklarn iddia etmek mmkn deildir. Kendine zg siyasi ve ekonomik
yaplanmaya sahip olan imparatorluk iin tam bir federasyon denilemeyecei gibi Alman
devletinin dnemin ngiltere veya Fransas gibi niter yaplanmas yoktu. Bu kendine zg
model vergi toplanmasn ve mali ihtiyalarn karlanmasn 17. yzyl boyunca
102
103

stn, s. 58
Zinkeisen, V, s. 103-104.

33

zorlatrmt. zellikle 30 yl savalar boyunca imparatorluk mali darboazdan

kurtulamam ve bu bozuk yaplanma II. Viyana kuatmasna kadar da varln
srdrmtr104.
Leopold Viyanay terk ettii srada da kentin mali portfy yine alarm vermekteydi.
Starhemberg 10 Temmuzda Linzde bulunan saray yetkililerine ve imparatora ellerinde
yalnzca 30.000 florin kadar para kaldn sylemi bu meblanda da zaten inaata ve
ordunun gnlk harcamalarna tesis edildiini belirtmiti. Kont Kaplirste bu durumu Haziran
aynn maalarnn dahi denmediini belirterek teyit etmiti. Kaplirs hkmete ynelik
yazd raporda eer Viyanann muhasaras srasnda iyi ve gl bir ordu isteniyorsa aylk
40.000 florinin bu husus iin tahsis edilmesi gerektiini belirtiyordu.
Bu kaynak aray imparatorluk maliyesini alternatif kaynak araylarnda
bulunmaya mecbur klmt. Gze il arpan ekonomik g yine kiliseydi. Bu amala ilk olarak
Yankkale ve Kaloa105 Bapiskoposu George Szechenyi ile mali anlama iin mzakerelere
balanmt. Bapiskoposu George Szechenyi ile mali anlama iin mzakerelere girilmitir.
Macar din adam nihayet 61.000 floriyi Viyanaya gndermeyi kabul etmi ancak karlk
yzde 5 faiz istemiti. Bu mebla mdafilerin yaklak 1, 5 aylk ihtiyac olmakla beraber
Osmanllar Viyanadan skp atmakla grevli Hal ordusunun ihtiyalarn temin iin ok
yetersiz bir rakamd. Mesel gnll para yardmnda bulunan Prens Ferdinand
Schwazenbergin yardm ise 50.000 flori ve 1.000 kova arapt. Bu yzden daha zengin bir
mali kaynak olan Estergon106 ve asl Macaristan Piskoposu George Szeleptsenye ynelmitir.
Eritilen ve paraya dntrlen metalarn ve nakdin toplam 493.000 floriydi. inde
bulunulan artlar ve kaynaklar kuatmaya doru daha ok ikyet ve umutsuzlua neden
olmaktayd. Msadere ilemi tartmal bir biimde Kollonitsch tarafndan gerekletirildi.
Kollonitsch107 (muhasara edilen Viyanadaki tek yksek dereceli kilise mensubu Kollonitsch
idi). Kollonitsch sadece arkadann parasn ve byk meblalar deil ayn zamanda
kadehleri, litrjik108 halar ve deerli talarla bezenmi monstranslar109 gtrmt ki bu
onun kiisel a gzll yanstmaktayd ki kuatma sonras Piskopos Leopold Kollonitschin
parasal yaklam daha ak bir ekilde ortaya kacakt. Muhasara sonrasnda kutsal yerler

104

. G. Asch Ronald, (ed.) Jeremy Black Top, Tfek, Sng, Otuz Yl Savalar Dnemi, stanbul 2003, s. 55-70.
Kalocsa-Bacs Archodiyzlii, Budapetenin 118km gneyinde yer alan bir bapiskoposluk merkezi olup, 1529da Trk
hakimiyetine girmi ve bapiskoposluk nemini kaybetmitir. 1686da kent Habsburg ynetimine girmitir.
106
Katolik inancnda Macaristann koruyucusu saylan Aziz Stephann himayesindeki 10 bapiskoposluk arasnda Estergon
en prestijlisi olup ehir halen Macar topraklarnn dini merkezi kabul edilir.
107
Augusta Theodosia Drane, The Knights of St. John: With The battle of Lepanto and Siege of Vienna, Londra, 1858, s.
247-248.
108
Barker, s. 248-249.
109
Katolik ayinleri iin bk. mer Faruk Harman, Katoliklik, DA, XXV, s. 58.
105

34

restore edilirken Kollonitschin Szeleptsenty hibir zaman manastrndaki kayplar telafi

ettirmeyi baaramamas ne kadar a gzl davrandn kantlamaktadr. Nitekim Szeleptsenty
bu hususta Kollonitschi sulam ve kiliseden alnan parann Macaristann Trk
hakimiyetinden karlmas iin kullanlmadn aka ifade etmi, ancak bu szleri fazla
yank bulmam nitekim Kollonitsch 1686da kardinallie ve 1695te Estergon (Macaristan)
Bapiskoposluuna kadar ykselmitir.
Kont Starhemberg, deme yaplrken askerlere ve grevli memurlara olabildiince
cmert davranlmasn istemi, sadece askeri hazinede kimsenin kullanma hakknn olmad
en acil ihtiyalar ieren 30.000 florilik bir mebla braklmt. Starhemberg Trk taarruzlar
srasnda mahsurlarn direnebilme anslar olabilmesi iin cmert davranlmasn bir nebze
olsun temin edebilmiti110.
Kont Starhemberg, 7 Temmuzdaki akut krizin etkilerini ksa srede azaltp byk
lde stabilizasyonu salamasna ramen, sknt tam anlamyla sona ermemiti. Mesel
Rossauda basit bir sebepten isyan km ve ayaklanma beldenin komutanl stlenen
Scherffenbergin ertesi gn adamlaryla Rossauya yrmesiyle kontrol altna alnmt.
Starhembergin kendi alaynn yarsnn gelmesiyle de sorun tamamen zld.
Askerler surlar hazr hle getirmek iin fazlasyla yorulmulard. Birok tabyada
istihkmlar ina edilmi ve iki tanesine de top yerletirilmiti. 11 Temmuz Tabor adrnda
bulunan Charles de Lorrainenin kararghnda nemli bir Sava Konseyi toplants
gerekletirildi. Sorun Viyanann ordunun yardmyla nasl mdafaa edileceiydi. zellikle
piyadeler ehre brakldktan sonra svariler ne yapacakt. Charles de Lorraine komutasndaki
birliklerde bir miktar piyadeyi elde tutmak istiyordu. Zira Trk hcumu srasnda Prater Adas
ile Viyanann irtibatn temin etmek istiyordu. stelik Viyanada svari bulundurmak
olanaksz olduundan Charles de Lorraine elinde bol miktarda svari buna mukabil ok az
sayda piyade bulunmaktayd.
Dk daha sonra ehirden Kaplirs ve Rimpler ile grt. Sonunda zerinde
mutabakata varlan esasa gre tahkimat mmkn olduu kadar adam ve erzakla
salamlatrldktan sonra Lorraine Dk, Byk Tunaya doru ekilecek ve ehrin abuk
kurtulmas iin hazrlklara giriilecekti. Aday elde tutma fikrinden ise muhtelif sebeplerden
dolay vazgeilmiti.
17 Receb 1094 (12 Temmuz 1693) gn mdafiler iin kritik ama evvelki gnlere
nazaran daha sorunsuz bir gn olmutu. Kremsden111 barut yklemesi yapld. Bir
110
111

John Stoye, Viyana Kuatmas, ev. Derin Trkmer, stanbul 2004, s. 108.
Krems an der Donau, olarak da bilinen Aa Avusturya'da Tuna nehri kysnda bir ehir, Stoye, s. 159-161.

35

komisyoner Viyana yaknlarnda bulunan kyllerin tahln bir araya getirmek zere
Marchfelde gnderildi. Charles de Lorraine, 5 piyade alayn kpr geilerine ve adann
stratejik noktalarna gndermi bylece olas bir ani Trk Taarruzu karsnda kendi geri
ekilme hattn gvence almt. Sahra toplar ulam buna karn topun beraberinde gelen iki
tabur piyade o kadar yorulmutur ki 200 araba onlar tamaya gelmiti. Piyadelerin
ounluu hl gelmemiti zira kyller kprleri imha etmilerdi ve geiler zorlamt.
Kyllerin hareketleri Trklere kar bir koruyucu tedbir olabilecei gibi tamamen kt
niyetli bir tepkisel bir hareket olabilir. Sava Konseyini bekleyen bir dier kritik karar daha
vard. Baharda ve nceki haftada buralar zaten boaltlmt ancak bu durumdan etkilenen
halkn bir muhalefet cephesi oluturmutu. imdi ki durum ise Trklerin gelmesi bir an
meselesiydi ve varolardaki binalarn yaklmas buralarda ikamet edenlere ramen zorunlu
gzkyordu zira buraya gelecek Trk ordusu iin bu binalar, Viyanallarn ateinden
korunmak ve her trl ihtiyacn karlanmas bakmndan mkemmel birer snaktlar. Baz
evler sadece ehir surlarndan sadece 200 adm uzaklktayd. Esasl bir tartmadan sonra
Lorraine ve Starhemberg ykmn sorumluluunu almlar ve 12 Temmuzu 13 Temmuza
balayan gece ie koyulmulard. Esasen, 1529 kuatmasnda da Aridk Ferdinandn
emriyle Nicholas Graf von Samda ehre yakn yerleim merkezlerini yaktrmt. Olay askeri
adan mtalaa edersek verilen kararn doru olduu aktr. Bu srada baz iyi niyetli
vatandalar kendi evlerinin ykm iin mealeleri ile ordu grevlilerine yardmda
bulunmulard. Gecenin kmesi ile Viyana, yanan varolarnn ateiyle aydnlanmt.
Yaklan yerler arasnda mparatorun Yeni Favorita adl kasr ve Leopoldsdat Mahallesi de
bulunmaktayd. Gecenin iinde parlayan ateler ehre 1 gnlk mesafede bulunan Trkler
tarafndan da grlyordu.
in ilgin yan bu yakma ilemi istenilen sonucu tam anlamyla vermemi, birok
gzel saray, gzel evler, ho baheler, birok manastr ve kilise kl olmasna ramen bu
yaplarn iskelet yaps olan tulalar, harlar ve talar zorlukla eridiinden Osmanllar
Viyanaya vardklarnda kendilerine bu yaplarn kalan iskeletlerini savunma platformu olarak
kullanmlard. Bu balamda en byk zarar grenler, kurtaramadklar eyalar ve
kaybettikleri evleriyle Viyana banliylerinin sakinleriydi. Nitekim Osmanl birlikleri Viyana
nlerine geldiklerinde Alman imparatorluuna merkezi konumundaki bu ehrin evresindeki
baheleri ve tabiat gzelliklerini vmekten kendilerini alamamlard112. Bununla beraber
112
Mezkr kral baesinde bir mertebe musanna yine ve kfe ve mve-i gn--gn vardr ki tabri hadd-i imkndan
brndur ve bugn keikuu nmnda shib-i devlete bir ku gtrdiler. Ba ve boyn tavus gibi ve gvdesi aynyla gice gibi
ve ayaklar yine ku aya gibi idi ve bir devekuu dahi getrdiler ve kfirin baelerinde limon ve hurma ve kakule olur.
(Vekayi-i Be, s. 88).

36

Batl kaynaklarda sz edilen Osmanllardaki ar hayranlk hissi biraz mbalaal bir

yaklamd113.
Osmanl ordusunun ilerleyii hem haber alnyor, hem de dnemin teknolojik
yaplanmas ierisinde Merzifonlunun ordusunun Viyanaya ne kadar sre ierisinde
varabilecei tahmin ediliyordu. Tahmin edilemeyen ve dolaysyla uralmas daha zor olan
unsur ise Tatar birlikleriydi. Her ne kadar Tatarlarn Viyana nlerine gelmelerine mani olmak
iin Viyana Fundalnn nne bir barikat ina edildiyse de bu engeli amak Krml birlikler
iin zor olmamt. Bu bakmdan Aa Avusturyann kaps saylan Kremsdeki Tuna
zerindeki kprnn denetimi bir kat daha nem kazanmt zira bu kprnn Tatarlarn eline
gemesi Viyanann beklenenden daha evvel bir okla karlamasna neden olacakt. Ayrca
Avusturyallarn, Polonyallarn ve Alman Prensliklerinden gelen birliklerinin Charles de
Lorrainenin ordusuyla birleip Viyanann imdadna yetiebilmeleri iin Krems kprsnn
gneyinin de korunmas gerekiyordu. Charles de Lorraine bir Hrvat alay ile birka mfreze
kurisyeri (ar svari) Dnewalda gnderdi. Bu birlikler tam zamannda yetimi ve bir
miktar Tatar uzaa srklemitir ve Aa Avusturyaya ulamak isteyen bu birliklerin
Kremsdeki kprden geiine engel olunmutu. Bu hamlenin Avusturyallar iin ikinci fayda
ise Aa Avusturya krsalnda bulunan nfusun Tatar aknlarndan zarar grmesine engel
olunmasyd114.
Osmanl ordusunun Viyanaya gelmesine bir gn kala da Starhemberg ve adamlar
hazrlklarn yapmay srdryorlard. 12 Temmuzda balayan ehrin varolarn yakma
ilemine Ludwig von Baden ve dier Hrvatlar destekleriyle bugn de devam ettiler . Saat
10da St. Ulrichde bir Trk Birlii belirdi. Bu nc birlii blgede oturan ve henz
kamayan halkn zerine saldrdlar. Bu durumu kabullenemeyen Baden Margraf Ludwig
von Baden115 gz nnde askerlerinin ve blgedeki sivillerin ldrldn grnce nc
Trk birlii zerine askerleriyle hcum etti. Baden Margrafnn bu hcumu Trk nc
birliinin hcumunu durdurdu ve yaklak 100 Trk ehid etmiti. Bu srada varolardaki
ateler yaylm Rossauda evler yanmaktayd. Rzgrla artan ate duvarlar ynelmi
cephane ve baruthanenin bulunduu kuleye tehdit eder hale gelmiti. Starhemberg ve baz
kurmaylar odunlarn tutumamas iin nclk ederken Belediye Bakan Liebenberg bir

113
Osmanl mparatorluunun merkezi stanbulun dnemin en byk ve en gzel ehirlerinden biri olduu da gz nnde
bulundurulursa Osmanllarn Viyana evresinin gzelliine hayranlktan ok takdirle baktklar dnlebilir. Dnemin
nfus rakamlar iin Bkz. Colin McEvedy, Moderna Tarih Atlas stanbul 2003, s. 60-61.
114
Barker, s. 253.
115
Margraf Ludwig von Baden Almanlar Trkenlouis (Trkler Louis) Osmanllar tarafndan ise giydii krmz yelekten
tr Krmz Kral olarak tannr. 1691deki Salankamen Muharebesinde, Avusturya Ordunsun bandaki isim olup, 1707de
lmtr. Ylmaz ztuna, Devletler ve Hanedanlar, IV, Ankara 2005, s. 490.

37

grup vatandala pompalar ve su kovalar ile kouturuyorlar ve kulelerdeki tahtalar iki katna
karmaya alyorlard. Yangn devam etmekteydi ancak soruna zm bulunamyordu.
Patlamann gereklemesi hlinde ehir byk lde Trklerin giriine ak olacakt. Her
eye ramen Birinci Yangn olarak bilinen bu yangn zorlukla kontrol altna alnabildi.
Bu srada Trk muhasarasn kaldrmak iin teekkl olunacak olan Hal ordusunun
da ekirdeini oluturacak olan Charles de Lorrainenin birliklerinin teekkl iin gerekli
admlar atlmaktayd. Bu amala Kont Leslieye bal piyadelerin geri kalan ehir dna
karak bakomutan Charles de Lorrainenin komutasnda Tabor ayrnda bulunan taburla
balant kurulmu ve bylece Tobia von Hasslingen idaresinde Tuna Kolu zerinden kaldrma
kpryle cephanelie tam ve ayrca gerekli mhimmat Linzden temin edilmiti.
1.4. Viyanann ehir Tahkimatnn Genel Grnm
15. yzyln sonu 16. yzylda Avrupa top kullanmn artmas ile beraber Avrupada
Orta adan kalma, ehir surlarna duyulan gven azalm ve toplarn ykamayaca hibir
surun olmayaca kanaati hakim olmutu. Ancak bu kanat ksa bir sre sonra yeni bir ehir
savunma modeli olan Trace taliennenin ortaya kmas ile ortadan kalkm ve Avrupal
devletlerinin g gsterisi sahne olan ve bu buluun gerekletii talyan ehirlerinden sonra
dier Avrupa ehirleri de bu yeni savunma mekanizmasn benimsemiti.
Viyanann 22 Eyll-16 Ekim 1529 arasnda gerekleen ilk kuatmasnda dahi
Kanuninin karsnda geleneksel Ortaa ehir surlarnn ok tesinde bir savunma
mekanizmas ile karlam ve bilindii zere geri ekilmek zorunda kalmt.
Mevsimsel olarak Kanuniye gre 2 ay nce gelme avantajna sahip olan Merzifonlu
Kara Mustafa Paay da bekleyen surlar ana iskelet bakmndan pek farkl deildi116. Bununla
beraber Viyanann surlar safhada modernize ve modifiye edilmiti. Merzifonlu Kara
Mustafa Paann kuatmasnn da odak noktas olan Lbel Burcu 1542-1561 arasnda
yaplmt ki bu dnem Viyanada Kanuninin Habsburglar' tehdit ettii yllard. 30 Yl
Savalarnn etkisiyle Viyana Protestan glerin tehdidi altna girince 1641-1647 arasnda bu
kez Krtner ve Schottenravel burlar ina edilmi, 1656-1672 dneminde ise Schotten
kapsndaki kule Burg Bastiyonu ve Gonganze tabyalar ina edilmiti. Bununla beraber
Macaristandaki gerilim artmaya balaynca savunma mekanizmasnn bir kez daha
yenilenmesine karar klnd. Nitekim kuatma boyunca kenti mparator adna vekleten
yneten Starhemberg daha 1680de Leopold tarafndan kent savunma komutanlna tayin
edilmiti. Gelecekteki tehlikeyi sezen Starhemberg, ehrin savunma sistemlerini modernize
116

Viyana surlarnn 1529- 1683 arasndaki 154 yllk geliiminin yetersiz bulanlarla birlikte R. Mhring Herold, Trk
Viyana, s. 56.

38

etmek zere dnemin nl mhendis ve harita uzman Daniel Suttingeri bata surlar tetkiki
olmak zere kent plann yapmakla grevlendirmiti. 1680 yl btesinden 4.000 Gulden
alnarak ve i kale duvarlar ina edilmiti. Bu sre ierisinde Starhemberge en byk engeli
Margraf

Hermann

von

Baden

oluturmaktayd.

Kukusuz

Saray

Sava

Meclisi

(Hofkriegsrath) bakan olan Margraf Hermann von Baden Viyanann ihtiyalar istihkm
subay Rimpler ve Mhendis Daniel Suttingerin almalarnn ehemmiyetinin farkndayd.
Ancak onun bu muhalefet anlaynn temelinde Charles de Lorraine ile yaad problemler
yatmaktayd ki Starhemberg, Charles de Lorraine ile samimi bir dostlua sahipti. Her eye
ramen Saray hazine bakan Lilienberg von Cristoph Abele tehlikenin farkndayd ve
mmkn olduunca tahsisat konusunda cmert davranmaktayd. Nitekim 1681 yl
btesinden ayrlan rakam 6.000 guldene ykseltilmiti117. 1682 yl sonunda Osmanllarn
sava iln ve tularn dikilmesi ile beraber ar aksak gitmekte ve siyaset kokmakta olan
savunma hazrlklar hzland. Bu balamda hkmet yapt aklamalarla halk meclislerini
sktrrken

savan

yaklaldnn

hissedilmesi

halk

meclislerinin

muhalefetini

yumuatmt. Nitekim 1683 senesinde 650.000 guldenin sava hazrlklar ve surlarn tahkimi
iin gnderilmesine Aa Avusturya Meclisleri raz olmu, ehir surlarn 80.000 kazk
desteklemek iin hazrlanmt. Nihayet son dnemde ehrin ii sendikas bakan ve ehir
sekretaryasnn idarecisi olan Dr. Nicholas Hockenin egdm abalar da savunma
hazrlklarnn yetimesinde byk fayda saland. Kuatma balamadan nce Viyana ehrinin
savunma mekanizmas istenilen seviyeye ulamt. Bu yaplanma ierisinde en darda basit
bir savunma iti ve 6 metre derinliindeki hendekler bulunmaktayd. Bu hendekleri
destekleyen kk istihkmlar yannda gen eklindeki tabyalar (ravelinler118) vard.
Dmana ynelik d duvarlarn nnde istihkm duvarlar bulunmaktayd. Kentin i surlar
12 metre yksekliindeydi ve bu duvarlarn alt tulalarla salamlatrlmt. Buralara
kurulan platformlar aracyla dmana ynelik ate gc artrabiliyor ve i kaleler
birbirlerine dorudan balanyordu. Kuatmann yaklamasna doru zellikle ahaplardan
yaplm rampal duvarlarn onarmna giriilmiti ki bunun temel sebebi ahabn taa gre
daha dayanksz bir yap malzemesi olmasyd.

117

Trk Tehlikesinin iyice artmas ile beraber ek kaynak oluturmak amacyla Avusturya hazinesi, servet vergisi ile Trk
Vergisi alma yoluna gidilmi anacak hkmet halk meclislerinin youn muhalefetleriyle boumak zorunda kalmt.
Leopoldun ve ncllerinin uygulad kar reform (Ar Katolizm) Protestan ve Macar unsurlar da bnyesinde barndran
Halk Meclislerince tepki grm ve bu meclisler vergilere kar muhalif bir tavr sergilemilerdi. Ackerl, s. 43.
118
Erken-Modern Dnem Avrupa savunma sisteminde hendein ardnda asl savunma duvarlarnn nnde bulunan
genellikle top ve anti personel silahlarn yerletirilmesi ile savunmas glenen tabyalara verilen gen tabyalardr. Bkz.
Geoffrey Parker, (Askeri Devrim Batnn Ykseliinde Askeri Yenilikler 1500-1800, s. 15)

39

Trk taarruzunun gerekletii Lbel ve Burg Bastiyonlarnda ise yine 12 metrelik

ana duvar, i istinat duvar, kent hendei d istinat duvar, ravelinin istinat duvar, ravelin
hendei, d istinat ve itlerden olumaktayd119.
2. KUATMAI BALAMASI
2.1. Kuatmann Balad Srada ki Tarafn Genel Grnm
Trk ordusunun nc birlikleri 13 Temmuzda ulatktan sonra, 19 Receb 1094 (14
Temmuz 1683) aramba gn Merzifonlu Kara Mustafa Paann komutasndaki Osmanl
ordusu drt saatlik bir yry sonrasnda Viyana nlerine geldi. Trk ordusu Viyanaya
ulat srada Viyana mdafilerinin komutan olan ve mparator Leopold tarafndan mutlak
bir yetki ile ehri savunmak zere grevlendirilen Ernst von Rdiger Starhemberg,
mparatorluk merkezi geici olarak Linze kaydrld iin, Saray Sava Konseyinin yerine
Viyanada Saray Sava Konseyi Veklet Kurumu altnda yeni bir at oluturulmu kurumun
bana Kaplirs getirilmiti. Ancak konsey Starhemberge balyd. Bu balamda Dk
piyadelerinin geri kalann Dupignynin ar svarisine dahil etmitir. Btn bunlarn
neticesinde garnizondaki toplam asker says 12.000e ulam olup bu rakamn ierisinde
gnll milis kuvvetleri yoktu. Bu rakama hastalklardan tr i gremez haldekiler, yarllar
dahil deildi ki bu durumdakiler de gz nne alndnda bu rakamn bir miktar
drlebilecei aktr120.
Viyanann mdafi saysnda byk farkllklar vardr. 10.000-50.000 arasnda
rakam verenler bulunmaktadr. Mdafilerin saysn 50.000e kadar karlyorsa da muhasara
altnda byle bir orduya bakmann olanaksz olduu aktr121. Bununla beraber Viyanal
gnll milis kuvvetlerin saysnn 5.000 kii olduu dnlebilir122. Bu askerlerin nerede
ikamet ettiklerini tam olarak tespit etmek olanaksz olsa bile, ehrin gneybat ksmnda yer
alan ve Trk taarruzun odak noktas konumundaki Lbel (Aslan) ve Saray (Burg)
tabyalarnda daha fazla asker bulunduu sylemek mmkndr. Pr dikkat savunma isteyen
bu blgede asl profesyonel askeri birliklerin kulland aktr. Gnll birliklerden ise,
Mesel silahl hemireler savunma ncelii daha tali olan Eski Schotten ve Yeni Schotten
Mahalleleri, Eski Widmer ve Yeni Widmer Mahalleleri ile Eski Krtner ve Yeni Krtner ve
Eski Stuben ve Yeni Stuben mahallelerine datlmt. Hemireler gibi; kasaplar, saray
hizmetlileri, frnclar, biraclar da kendi blklerini oluturarak ehrin muhtelif noktalarna

119

Johannes Sachslehner, Wien Anno1683, Viyana 2006 s. 178-179.

Tahsin nal, kinci Viyana Muhasaras (Malubiyetimizin Gizli Sebebleri), Ankara 1954, s. 36.
121
Mdafiler iin Asker saylar iin, Iorga, s. 169 12. 000, Zinkeisen, s. 102, 13800, Ackerl, s. 64, 11. 500
122
Zinkeisen, Gnll saysn 7 bin 500 silahl vatanda ve 700 kiilik bir niversite rencisi grubu olmak zere toplam
8200 olarak gsteriyor. Zinkeisen, s. 102.
120

40

yerletirilmilerdi123. Halka genel bir uyar vermek iin ehrin sembol ve en byk kilisesi
olan St. Stephann (St. Etienne) byk an felaket sinyali amacyla alnarak ve halka sava
uyars yapld. Her trl an ve benzeri algnn almas yasaklanrken her trl uyar, nbet
deiimi ve askeri hareket St. Stephann katedralinin an vastasyla gerekletirilmiti.
72 blkten oluan Viyana mdafilerinin askeri yaplanmalarnn banda
Starhemberg bulunuyordu. Bakomutan ve ayn zamanda 8. piyade alaynn komutan
Starhembergin yardmclar Kont de Souches (24. piyade alay) ve General Scherffenbergti
(35. piyade alay). Bu isim mdafaa birliklerinin en st kurmay yaplanmasn
oluturmaktayd. Nitekim mdafiiler vardiya usuln takip edecek bir gn Kont de Souchese
bal birlikler ertesi gn General Scherffenberge bal gler grev yapacaklard. Onlarn
altnda alay komutan seviyesinde Baron van der Beck, Wttenberg Prensi (59. piyade alay)
Kont Heissler (zrhl svari birlii) ve Baron Dupigny (zrhl svari birlii) yer almaktayd.
ehir muhafzlarnn lideri Markiz di Obizziydi.
Bu isimlerin dnda iki isim gze arpmaktayd. Bunlardan birincisi Cristoph von
Brnerdi. Brner Viyanadaki topu birliklerinin kumandanyd. Topu birlii Viyana iin
zel nem arz etmekteydi zira ehrin surlarndan sonra mdafilerin en byk gvencesi
ehirdeki toplard. Nitekim toplarn gerek nitelik gerekse nicelik zellikleri bakmndan
Avusturyallar

Osmanllardan

stndler.

Kukusuz

bu

stnln

salannda

Mecklenburglu bir asilzde olan Brnerinde byk katks vard. Nitekim ehirde bulunan
262 topun istihkmlara yerletirme oran daha nce yzde 3-4 oranndayken124 bu toplarn
nerdeyse tamamnn yerletirilmesinde ve kuatma boyunca Trk topusunun yeterli baary
gstermesinde Brnerin byk pay vard.
stihkm subay George Rimplerde125 ehrin mdafaasnda byk fedakrlk
gstermi isimlerden biriydi. Nitekim onun almalar sayesinde daha ok siper oluturularak
bastiyonlar ile ravelinler arasnda balant kuvvetlendirilmiti. Yapt traversler ve
kaponyerlerin yapmna balyor ve her trl tahkimatn inaatnn denetimi iin hazr
bulunuyordu126. Nitekim kuatma boyunca istihkmdan istihkma kouturmu ve bu uurda
kuatma srasnda cann yitirmiti.
Osmanl ordusunun toplam mevcudu hakkndaki yorumlar birbiriyle elimekte
olup, ordunun says yabanc ve Trk kaynaklarnda farkl gsterilmektedir. ncelikle tespit
123
Hammer, dzenli birliklerin ann kapatlmas iin tccarlarn yannda ve antrepolarda alan kiilerden, saray
birliklerinden ayrlm subaylardan meydana getirilen 5 ayr birlik olduunu belirtiyor. J. P. Hammer, Byk Osmanl Tarihi
ev. Mehmed Ata Bey), VI/XII, 373.
124
Arkayn, s. 64.
125
John A. Lynn, States in Conflict 1661-1763 s. 170.
126
Stoye, s. 108.

41

edilmesi gereken husus birliklerin ne kadarnn asl Osmanl ordusuna ne kadarnn yardmc
kuvvetlere dahil olduudur. Ayrca yaplmas gereken bir dier taksim sefere katlanlarn ne
kadarnn muharip birlik olduudur. . H. Uzunarl yardmc birliklerle muharip kuvvetlerin
toplamn 350.000 geri hizmetlileri 150.000 olarak gsterir. Zinkeisen 200 bin asker, 6070.000 kiilik bir maiyetten bahsetmektedir. Hammer ise aklama yapmadan Viyana
nlerinde 200.000 askerin bulunduunu syler. Danimend ise Starhembergin 27 Austos
1683 tarihli mektubuna dayanarak seferin banda ordunun toplam 100-120 arasnda
olmasnn muhtemelen olduunu belirtir127. Toifin eserine kaynaklk eden 1608 sayl
yazmada Osmanl ordusunun yeknu tm yardmc kuvvetlerle beraber 252. 700 kiidir. Bu
rakamlarn nda sylenebilecek husus Osmanl ordusunun muharip kuvvetinin 90.000120.000 yardmc birliklerinin ise 60.000-80.000 kii olduu dorultusunda bir yorum
yapmak mmkndr. Ancak dnemin askeri ve lojistik artlar gz nnde tutulduunda
btn ordunun toplamnn 200.000i geemeyeceini ve muharip kuvvetlerin 120.000 kiiden
fazla olmayaca sylenebilir. Ancak bu durum da bile Yenia askeri yaplanmas ierisinde
bu byk bir rakamdr128.
Osmanl ordusunun top says hakknda da farkl yorumlar mevcuttur. Kaynaklarn
birletii nokta ise says ne olursa olsun mevcut toplarn yetersizliiydi. Nitekim bilindii
zere Osmanllar kuatma srasnda top atlarndan fazla verim alamamlar ve lamcla
arlk vermilerdi. Nitekim getirilen top saysnn azln Fndkll Mehmed Aa eserinde
aka dile getirmitir129. Bu balamda zellikle kuatmalarda ihtiya duyulan ar
balyemez130 toplar ile orta arlktaki kolomborno toplarnn says yetersizdi. Osmanl
ordusunda 19 balyemez (culverin topu ile) 120 adet 0, 5-1, 5 okkalk (0, 7-2kg) glle atan
hdarbezen131 toplar bulunmaktayd.
Trk ordusu 14 Temmuzda gelir gelmez ilk i olarak kurulacak ordugh ve
yerleilecek siperlerin tanzimi uratlar132. Osmanllarn siper kazm hz ve bu siperlere
yerleimi gayet baarl olup batl kaynaklarca da takdir edilmitir133
127

. Hakk Danimendli, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi IV, stanbul 1974, s. 453.
Mesela 30 Yl Savalarnn en nemli arpmalarndan 1631deki Breitenfeldde sve-Sakson ordusunun toplam 41.500
Avusturyallarn 35.000 (C.V. Wedgwood, The Thirty Years War) spanyol Veraset Savalarnn en byk muharebelerinden
1709 Malplaquette Mttefiklerin 86.000, Franszlarn 75.000 kii olduklar dnlrse Osmanl ordusunun bykl gz
nne arpar. John A. Lynn, The Wars of Louis XIV 1667-1714, Oxford 2002, s. 332.
129
Be kalesi gibi kaleyi muhasara klnmak gnlnden gee gerek ideye akl- mertebe on vukyyeden otuz vukyyeye
varnca dane atar envandan krk elli pare balyemez ve on be yirmi pare kolomborno top ve bir evvel kadar dahi humbara
havan ve yz kadar h darbezenleri orduyu hmyunda mevcud etmek gerek idi. Fndkll Silahdr Mustafa Aa,
Silahdr Tarihi II, 47.
130
Balyemezler batdaki kulverin toplarnn karl olup 31-74 kglik glle atan ar toplar olup balyemez adnn nasl
trediine dair muhtelif rivayetler vardr. Gabor Agoston, s. 110-112.
131
Agoston, a. g. e., s. 122.
132
Mutd zre yemn [] yesrnda siph ve silahdr ve Anadolu ve Rumili Belerbeleri ve evvelince arkacpaalar alay
balayup heste hrm ile mukabele-yi kala-i Bede vki bir sahrada sye-bn kurulup iki sat mikdr otk yeri malm
128

42

Osmanllar, Viyanann dousu ve Kuzey blgeleri Tuna nehriyle evrili olmas

yznden gneybat istikametini semilerdi. Kalenin kuzey blgelerinin kontrol iin ise
am Valisi Hseyin Paa grevlendirilmi ve Leopoldsdat kontrol altna alnarak kalenin tam
bir ablukaya alnmas hedeflenmiti. Nitekim kuatmann ikinci gn de Eflak ve Bodan
voyvodalar buradan ehre uzanan bir kpr yapm ile vazifelendirilmilerdi134. Byk bir
hilal eklini alan Osmanl kamp, St. Marxn yaknndan balyor, Prater Adasnn aa
ucuna kadar eiliyor ve Simmeringe, Laa Ormanna, nzerdorfa, Hundsturma,
Gumpendorfa,

Penzige,

Breitenseeye,

Hernalsa,

Wahringe

ve

Tunann

kolu

Oberdblinge doru uzanyordu. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paann o mehur

adrn ise ehrin Gneybatsndaki bugn ki Kont Trautson Parknn bulunduu Schmelz135
denilen yere kurmutu. Bu mevki Kanuninin adrn kurduu Simmeringer Haideye gre
kente daha uzak bir yerdeydi fakat sadrazamn adrnn bulunduu tepe ehre hakimdi.
Sadrazam lende otandan ayrlarak St. Ulriche geldi. Burada toplarn nereye
yerletirileceini belirlemek zere atndan indi. Asl mesele nemli mesele ise grev
atamalarnn nerelere yaplacayd. Kara Mustafa Paa geleneksel Osmanl sava dzenine
uygun olarak kendisi Lbel ve Burg (Saray) tabyalarnn aralarnda bulunan Courtinenin
(bugn ki Volksgarten Milletler Bahesi) karsnda yer alan ordunun merkezine konulanp
kendi yannda Yenieri Aas Bekri Mustafa Paay Kul Kethdas elebi smail Aay
Rumeli Beylerbeyi Kk Hasan Paay grevlendirmiti. Merkezde 20 yenieri bl 5
kolomborno topu ve 5 h darbezen topu yer alacakt. Burg tabyasnn (bugn ki Heldenplatz
Meydann bulunduu blge) karsnda kalan sa kanatta Diyarbekir Beylerbeyi vezir Kara
Mehmed Paa, Halep Beylerbeyi Deli Bekir Paa, Anadolu Beylerbeyi Osman Paazde
Ahmed Paa ile Zaarcba Mustafaya bal 20 yenieri bl 5 kolomborno topu ve 5 h
darbezen topu bulunacakt. Lbel Bastiyonunun (bugn ki Hofburg Tiyatrosunun bulunduu
blge) karsna denk den sol kanatta ise Yanova Beylerbeyi ve eski Defterdar Ahmed Paa,

olunca anda inn-semend-i rm oldlar. Ol mahalde iken varodan ve drt nefer dil getrdiler. Birini bir del boynunu urd
ve nn dahi asesba boynun urd getrenlere ihsnlar old Badeh otk yiri malm ve muayyen oldu haberi
gelmekle sadetl sadr- l hazretleri svr olup bir mertebe alay birle ota- llerine terf-i nuzl buyurdlar. Bir sat
mikdr rm buyurdukdan sonra metrs olan ve toplar konlacak mahalle azmet buyurup varoda bir makl yirde nuzl ve
metrs hussu mvere ve tahmn olundukda bizzt kend koluna mutd zre dergh- l yenierileri aas ve kethdsn
ve toplarna Rumili Belerbeisi ve sa kola Kara Mehmed Paa kend ve askeriyle ve Haleb Belerbeisi Bekir Paa
Eyaleti askeriyle ve toplarna Anadolu Belerbeisi ve zaarcba oda nefertyla ve sol kola Defterdr Ahmed Paa ve Sivas
Belerbeisi Eyaleti askeriyle ve Karaman Eyaleti ve saksoncuba yirmi oda nefertyla metrs olmak zre tenbih ve tayn
buyurup kendlerinin skin olacak pyeleri tabyalar henz hzr olmamala vakt-i maribe karb ota- llerine terf
buyurd ve mezkrn metrs olacak yerlerinde kalup tabyalarn yapup san yollar almaa baladlar ve c be-c metrsde
olanlar kffr ile cenk ve tfenk-endzla mberet eylediler ve varoda metrse karb olan sarylar ve hneleri ve
baeleri herkes hall hllerine gre zabt idp tabya itmeye inmee baladlar. (Vekayi-i Be, s. 82-83).
133
R. Murphey, s. 32.
134
Zbde-i Vekayit, s. 153.
135
R. M. Herold, s. 58.

43

Sivas Beylerbeyi Bnamaz Halil Paa, Samsoncuba Sleyman Aa ile onlarn sevk-i idaresi
altnda be yz cebeci be kolomborno ve yirmi h topuyla yirmi yenieri ortas
bulunmaktayd.
Trk Ordusu bu ekilde ehrin evresinde konulanmlard. Viyanallarn tam
olarak yakmay beceremedikleri varo blgesi ufak arpmalardan sonra ele geirildi.
Buralar birer tabyaya dntrlerek siperler kazlmaya balanld ki bylece hem ehre
yaklama imkn bulunmu hem de korunakl mevkiler elde edilmiti. Viyanada ise
Starhemberg organizasyon problemleri yaamaktayd. Btn alaylara barnak olarak farkl
manastrlar tahsis edilmi ve pratisyen din adamlarna bakm ve tedavi vazifesi verilirken, bu
iin denetimi ehir doktorlar ile berber-cerrahlara verilmitir. Buna karn srekli din
adamlar profesyonel hemireler olan Merhamet Kardeleri dnda vazifelerini tam olarak
yerine getirmemilerdi. Din adamlar kutsal grdkleri odalarna ve ibadethanelerine askerleri
almak istememiler ve onlar zemin stndeki gei yollarnda yatrtmlar, Polis Tekilat
onlara kaba saman balyalar getirtene kadar bu durum byle devam etmitir. Konsey baz
manastrlar azarlayarak buna cevap vermiti. Yerel eczaclar gerekli ilalar satyorlar fakat
tpk dier tccarlar gibi fahi fiyattan satyorlard. Zira ehirde her muhasara edilen ehirde
grld zere karaborsaclar ve frsatlar ie koyulmulard.
te btn bu ahval ve erait ierisinde Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Hz.
Muhammedin Snnet-i erif gerei ehrin vire verilmesi iin mektup gndermilerdi. lk
gnderilen eli kaledekiler tarafndan vurulunca ikinci bir eli gnderilmi ve Hrvat bir asker
vastasyla teslim mektubu kaledekilerce teslim alnmt. Mektup Osmanlca ve Latince
tercmesi ile tahrir olunmutu136. Mektupta kural gerei Viyanallar nce slma davet
ediliyor veya Mslman olmadklar takdirde ehirden gitmek ile hara deme opsiyonu
tannyor bu da gereklemedii takdirde zmn klla hal olunaca dile getiriliyordu.
Osmanllar bu srada mparator Leopoldun ehirden ayrldn ve Starhembergin vekleten
baa getirildiini kesin olarak renmilerdi137. Starhemberg bu mektuba cevap vermemi,
Hrvat asker de Osmanl elisini uyararak imdi hemen ek git yoksa seni delik deik
136

stn, s. 66.
Sadr- l hazretleri varoda iken muktez-y snnet-i seniyyeye riayeten krala hitaben ya. slm ya harac ve ill mbeynde olan nizn fasl huss emre havle olunur bilmi olasz diy bir kt takrr ittirlp deliba aaya ililik tarki
zre virp akdan kffra birka neferleriyle maan irsl buyurdlar. Merkm dahi handaka karb bir mahalle varup grnen
kfirlere iret idp kralnza kdm vardr diy syledkde lisnn bilr bir Hrvat gelp kd alup ve merkm alargada
dur diyp ierye gitti. Meer krallar ise asker-i slm Bee gelmezden on gn mukaddem bir mikdr demiyle Linse nm
ehrine firr itmi iinde ba ve b olanlar dahi bu bdda bir cevb virecek sz bulamadklarndan bizim iki gnden ber
hayli demimiz ldi elimiz dardr bunun imdi cevb yokdur diy haber gndermeleriyle mezbr Hrvat dahi git imdi seni
ururlar diy haber eyledikde mezbr deliba dahi dnp shib-i devlet hazretlerine m vki hli ifde eyledikde imdi
imdiden sonra toplar konulup harb u ktle mberet olunsun diy kollara fermn buyurmala her keden saire-i cenk
cidl itial buld. (Vekayi-i Be, s. 83).
137

44

ederler demiti. Bunun zerine sadrazam toplar yerlerine gtrm ve atein balamas
emrini vermiti.
Ancak 14 Temmuz yaanan bir olay en az kuatma kadar ehirdekileri
heyecanlandrd. Henz Rossauda ki yangn yeni sndrlmken leden sonra
Schottenkloster arkasnda bulunan bir iftlik avlusu ve bir kulbe de yeni bir yangn patlak
vermi ve ateler hzla yaylmt. Liebenberg ve her ikisi de ehir kethdas olan Serenyi ve
14 yl sonraki Zenta Muharebesinin muzaffer generali Yzba Guido Starhemberg138 bir
grup milis ve daha nceden organize olmu bir yangn tugay ile olay yerine kotular. Panik
giderek byyordu zira kimse cephanelerin anahtarn bulamyordu. Bu yzden cephaneliin
kaps kapatld. Bunun yannda Trkler kastl olarak byk yangnn zerine doru ate
ediyorlard. Bu yzden burada mcadele edenlerin hayat tehlike altndayd. Bununla Birlikte
Starhemberg cephanelie doru atlm derhal tehlike altndaki barutlar srm sklam etmi,
zorla itfaiyeci alm ve pencerelerin stn tulayla kapatmt. Dar da Liebenberg d
merdivenleri skyordu. Ayn srada rzgr yn deitirmi ve alevler Auresperg, Traun ve
Palffy saraylarna doru esmeye balamt. Yangn cephanelie 40 adm kala durdurulmu ve
ehir tamamyla felakete uramaktan kurtulmutu. Her ne kadar kzler gnlerce snmediyse
durum yetkililerce kontrol altnda tutulmutu. Yangnn k noktas tam olarak tespit
olunamad.

Hl

yanan

banliylerden

kvlcm

sram

olma

ihtimali

mmkn

grnmektedir. Bir tr dikkatsizlikte yangna sebep olmu olabilir. Tkeli tarafndan

gnderilen casuslar olduu dncesiyle kukulu gzken karakterlerde tutulmaktayd. Yerel
bir komedyen olan Baron Zwifl tabancasyla atee doru nian alm ve burada yakalanarak
kalabalka ldrlmt139. Cesedi St. Peter Mezarlna srklenerek cesedi soyulmutu.
Macar veya Hrvat kyafetinde olanlar veya yabanc lisan konuanlar tehditlere ve saldrlar
maruz kalmlard. Kuatma boyunca sadece Macarlara ve Hrvatlara deil ehirdeki tm
yabanc unsurlara kukuyla baklmt. Bununla beraber yangnn kayna ile ilgili en arlkl
dnce ki bunu syleyen eden bir imparatorluk grevlisinin iddiasyd. ddiaya gre bu
memurun arabasndaki havai fieklerin patlamasyla yangn evreye yaylmt. Dnemin en
tesirli sava tekniklerinden biri sabotaj olduundan bu havai fiek patlamasyla ilgili beyann
halk yattrc bir yalan m yoksa hakikat mi olduu sonu gelmeyecek ve kesin yargya
ulamann zor olduu bir tarihi tartmadr.

138

Viyana mdafilerinin bakomutan olan Ernst Rdiger von Starhembergin Guido Starhemberg, ileriki yllarda ykselerek
generallie kadar terfi etmi ve Zentada Eugenenin elde ettii zaferde byk pay sahibi olmutur. Derek McCay, Prince
Eugene of Savoy, Londra 1977, s. 53.
139
Barker, s. 255.

45

Daha nce Osmanl ordusu stolni-Belgrattayken kendilerine zeamet sahibi Hseyin

Aa vastasyla mektup gnderilmi olan Battahyanyi, Draskovich, Esterhazy ve Zichy adl
Macar beyleri ballklarn bildirmek zere eli yollamlar ve bu eliler 14 Temmuz
gnnn akamna doru sadrazamn huzuruna kmlard140.
Kuatmann ilk gnnn son gecesinde her kola er tane kolomborno topu
yerletirilmiti. Kazlan san yollarnn uzunluu yaklak 400 adm (150 metre)
uzunluundayd. Bununla beraber metrislerin i tarafnda baz ykk kk yaplar
bulunmaktayd. Siperler genellikle 2m (6 adm) yksekliinde olup, bir insann rahata
sabilecei byklkteydi ve muhasaraclar tfek ateinden muhafaza etmekteydi. Daha
sonralar Viyanadan ate daha iddetli gelmeye balaynca uzun siperler tahtalar, kiriler,
kum uvallar ve toprakla kaplanmt ki bu sayede askerler el bombalar ve mermilerden
korunuyordu. Lamclar kumandanlar iin ileriye dnk ukurlar amlard. Askerler iyi
dzenlenmi bir muhasara sistemi ierisinde olduka gven ierisinde istedikleri yere
gidebiliyorlard. ehre doru byk hendekler bulunuyordu. Yenieriler kendi taraflarndan
dikey hatlar amaktaydlar ve onlarn arkalarnda (her ne kadar siperleri olmasa da)
svarilerin kamp yer almaktayd. naat birka yerdeki sert kayalklara ramen hzl
gereklemiti ki bir gn gibi ksa bir srede siperler ehrin ravelinlerine 25-30 metre
mesafeye kadar yaklamt. Trk lamclar ordunun en usta birliklerindendi ve bu
birliklerin btn gece boyunca ki kazs sayesinde yaanan baz skntlara ramen nemli bir
ilerleme kaydedilmiti. Lamc personeli bakmndan Osmanllarn, Avusturyallara
mukayese gtrmeyecek bir stnl bulunmaktayd141.
2.2. Kuatmann lk ki Haftas
Kuatmann ilk gn atei daha ok sembolik dzeyde kalm ve taciz atei
olmaktan ileri gidememiti. Ancak 20 Receb 1094 (15 Temmuz 1683) Perembe gn sabah
Osmanl topusunun youn atei ile balamt. Ancak metrisler iin alan arazinin talk
olmas siperlerin balantsn kurmak iin kazlan san yollarnn kazlmasnda byk
skntlar ekilmiti142.

140

Bugn ahama karb Zirn olu ile Drakovie ol taraflarndan demleri gelp itat ve inkiydlar haberin getrdi.
Yeenolu ile Drakovie olunun itatlar haberiyle demleri geldi, Mukaddem stolni-Belgrat zemsndan Hseyin
Aa ile kendlere sadr- azam hazretleri tarafndan kt gitmi idi. (Vekayi-i Be, s. 83).
141
Durum byleyken Viyanal kuyucular lamc olarak grevlendirildiler. Fakat Trk uzmanlarla boy lmeleri
olanakszd. Ackerl, s. 47.
142
Yevm-i mezbrda seheri metrisde olan toplar taraf- dmen-i dne endhte klnmaa balad ve metris yerleri sengin
olmala san yollar iledilmede kll usret ekildi. (Vekayi-i Be, s. 84).

46

Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, bugn Viyana Kalesinin genel durumunu
tetkik etmek iin atna atlam ve Neubaugasse denilen tepenin blgenin zerine bir balk
kurdurarak kaleyi ve karsnda bulunan Leopoldstadt (Prater) Adasn gzlemeye
koyulmutur. Sadrazam, bu gzlemi neticesinde Leopoldsdatn ele geirilmesinin nemini
kavramt. Avusturya tarafnda ise Charles de Lorraine Tunann olduka uzanda
konulanm ve Linzden Tuna vastasyla yeni bir barut yklemesinin olasl ile ilgili
haberleri beklemekteydi. Bununla beraber Viyana ile dorudan bant imkn kalmayan
Charles de Lorraine de Leopoldstadt ile bantsn kesmek istemiyordu. Nitekim bu amala
adada bulunan art Avusturya birlikleri Osmanl birliklerine hcum etmiler, buna mukabil
divnegndan (delilerden) bir miktar svari zerlerine yollannca Avusturyallar ormanlk
araziye ricat etmilerdi. Bu olaydan sonra kaleye ulaan kprlerin yaklmasnn ve adann
zaptnn elzem hline geldiini anlayan sadrazam, Eflak Beyi erban Kantakuzen ile Bodan
Voyvodas George Dukas ile am Beylerbeyi Abaza Sar Hseyin Paay bu ile
vazifelendirdi.
Trk tarafnda gnn dier nemli gelimeleri Kayseri Beylerbeyi Dilver Paa ve
Saruhan Sancakbeyi eyholu Ahmed Paa cephanenin korunmasna memur edilmesi143 ile
daha evvel ballklarn bildiren Macar Beyleri Battahyanyi ile Draskovichin sadrazamn
huzuruna gelerek etek pmeleri ve hilat giydirilmeleriydi.
Avusturyallar iinse bugn kk bir de talihsizlik yaanmt. Starhemberg, uan
tula paracklar yznden yaralanm ve birka gn yatakta istirahat etmitir. Kaplirs geici
olarak komutay devrald144. Bu balamda 15-16 Temmuz gecesi ehre ynelik ilk Trk
saldrs gerekleti.
22 Receb 1094 (16 Temmuz 1683) Cuma gn, nceki gn balayan Leopoldsdat
ele geirmeye ynelik mcadelenin devam niteliindeydi. Nitekim Merzifonlu Kara Mustafa
Paann emri zerine Adana Beylerbeyi Vezir Deli Emir Paa, Nibolu Paas Ali Paa ve
Hamid li Sancakbeyi Hasan Paa ve Saruhan Paas eyholu Ahmed Paa en gzde
askerleriyle beraber hareket ederek kalenin sol tarafnda bulunan ve Leopoldsdat ile
Viyanann irtibatn salayan kprlerini yakmak zere harekete gemilerdir. Bunu
mteakip Kstendil Sancakbeyi ve Msr askeri adaya karma yaparak iki yz tabya siperi
kazmalar emir olundu. Bu birlikler dmann zerine ani bir hcum gerekletirerek burada
General Johann Schultz komutasndaki dragon birliklerinin birounu kltan geirmi,
143
144

Ve bugn cebehne muhfazas in Dilver Paa ile Saruhan Paas Ahmed Paa memr old (Vekayi-i Be, s. 84).
Barker, s. 262; Relation, s. 130 Glaubwrdiges Diarium, s. 8.

47

kalanlar suyun yukarsnda kalan tabyalarna firar etmilerdi145. Bu gurubunda kovalanmas

neticesinde Avusturyallar kprbanda mukavemet gstermeye altlarsa da baarl
olamayp daldlar ve kpr yakld. Bununla beraber Emir Mehmed Paa dmann Viyana
zerinden bu blgeye saldrma riski olduundan dolay blgenin daha fazla askerle kontrol
edilmesi gerekliliini sadrazama arz etmesi zerine Bosna Beylerbeyi Hzr Paa bu ile
vazifelendirilmi Emir Mehmed Paa da Hzr Paaya bal birliklere iltihak etmiti146.
Ayrca am Valisi Vezir Hseyin Paa adann ordu-y hmyn kenarna den tarafna
dmann hcum etmesi ihtimali olmasndan dolay blgede ki Mslmanlarn korunmas iin
tayn edilerek, on be h top Hzr Paaya ve on be h top Hseyin Paa tarafna
verildi147.
Bugnn Osmanllar iin en nemli kayb ise Rumeli Beylerbeyi Kk Hasan
Paann kaleden atlan bir glle neticesinde ehid dmesiydi. Hasan Paann yerine bu
greve eyholu Ali Paa tayin edildi. Bu vaka ordunun morali zerinde menfi tesir brakm
ve kzgnl arttrmt. Nitekim ordunun yemeklik adrnda yamak olarak vazife yapan
Kazak esirlerden birinin sahibini ldrd haber alnnca Merzifonlu Kara Mustafa Paa
ordudaki tm Kazak esirlerin ldrlmesine karar verildi lk gn 150 kii sonrada geri
kalanlarn boynu vuruldu. Gnn bir dier nemli olay ise Perchtoldsdroftaki katliam
iddialaryd. Viyanaya saat mesafede bulunan bu kasaba Viyana kuatmas srasnda
imparatorluun dmana kar hazrszln ve Batdaki Barbar Osmanl imajn temsil
etmekteydi. Bu kyma sahne olan Perchtoldsdorf Orta a duvar buray evreli ve Leopold
dneminde Viyanann muhafazasna yardmc bir kasabayd. Buna karn kasaba Osmanl
aknc gleri karsnda uzun sre dayanabilecek tahkimata sahip deildi. Bu durumu gz
nnde tutan kent yneticileri Osmanllarn teslim olma teklifini kabul etmiler, asker ve
vatanda dolu bir tahkimat zellii olan kiliseden ekilerek ve bakire uzun sal bir kzn
eliinde bir elenk ve ehrin anahtarlarn gndermilerdir. Ancak Avusturyallara gre
Sadrazamn sinyaliyle Osmanl kaynaklarna gre aknclarn kendi inisiyatifiyle ncelikle
300 kadar olgun erkek nfus ldrlm, daha sonra papazn evinin yannda bir yatak

145

Adada su kenarnda metrese girmelerin fermn buyurd. Vardklar gibi cmlesi adada olan dman- dine birden hcumdiliranecevniler gsterp ekserin kldan geirdiler ve bakyyets-suyflar suyun yukaru canibinde olan taburlarna firr
eylediler. Silahdr Fndkll Mehmed Aa, Tarih, II, 48
146
Silahdr, Tarih, II, 48-49.
147
am Vlisi Vezr-i Mkerrem Hseyin Paa dahi adann ordu-y humyn kenarna den tarafna ihtimldir dmenden
hcm olursa karuda olan ehl-i slm muhfaza in tayn olunup on be kta Hzr Paaya ve on be kt h top
Hseyin Paa tarafna virildi. (Vekayi-i Be, s. 85).

48

oluturulmu ve burada infazlar gerekletirilmitir. Kadnlar ve ocuklarn lleri kilise ve

Wehtrum an kulesine doldurulmutur148.
22 Receb 1094 (17 Temmuz 1683) gn sadrazam atyla karya geerek Kral
Bahesi olarak bilinen Alte Favoritaya gitmitir. nceki gnk arpmalar neticesinde
Augarten kk Osmanllarn eline gemi ve sadrazam bu blgenin mimarisi ve tabiatn
ok beenmiti. Sadrazam kaleyi ve Tuna zerindeki byk kpry seyrederek ve kalenin
nnden geerek otana geri dnmt.
Avusturyal mdafiler ise kuatma srasndaki acil ihtiyalar temin edebilmek iin
abalamaktaydlar. Bu amala mparatorluk Tiyatro dahisi Ludovico Burnacininin byk
5.000 kiilik Komedi evini ykmlard. Burada birka yl evvel Leopoldun evlenmesi
mnasebetiyle Viyana halkna cretsiz olarak Cestinin karmak Operas Il Pomo doroyu
(Altn Elma) izlemelerine izin verilmiti149. Buradan elde edilen kereste ile beraber birok
askeri ihtiya karlanabilecekti. Zira Avusturya savunma sisteminin temelinde Osmanl
taarruzlarna kar hendein ve ravelinin korunmas yatmakta ve Trkleri hassaten
lamclar mmkn olduunca bastiyon denilen d burlardan uzak tutmak vard. Bir baka
nlem ise 4 yl nce veba salgn geirmi ayrca kolerann penesi altnda bulunan Viyanada
llerin gmlmesi meselesiydi ki bu durum kamu sal ile de yakndan alkalyd Bu
amala Freyungta len askerlerin gmlecei bir byk ukurun oluturulmutu.
23 Receb 1094 (18 Temmuz 1683) Pazar gn Osmanl n hazrlklarnn
tamamland ve Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paann Schmelzdeki otandan
ayrlarak Viyanadaki metrislere yerletii gnd. Sadrazam, ilk i olarak metrislere girmi
yenierilerin durumunu kontrol ettikten sonra yenieri aasnn tabyasna uram sonrasnda
da kendi tabyasna gemiti. Sadrazamn geliiyle beraber kaleye doru metris ve tnel kazm
da ivme kazanmt. Bugn Viyanann su ihtiyacn karlayan bir su yolu kefedilmi,
bylece muhasaraclar su getirme zahmetinden kurtulmulard. Bu gnn sonunda Hzr Paa,
Emir Mehmed Paa, Haznedar Hasan Paa ve Msr askerleri Leopoldsdattaki metrislerin
iine girmilerdi. Bylece kalenin adayla olan btn balar koparlm ve Viyana tam bir
ablukaya alnmt. Yine bugn hazine ktibi Abdi Efendi vastasyla yaral askerlere
hediyeleri hazrlanm ve yemek datlmt. Yakalanan bir esir vastasyla mparator

148

Adam Latschka eserinde kaynak olarak Kutsal Ha Vakf Bakan Balthasar Kleinschrothun yeeni Wolf Schmalfussu
gstermitir. Barker, s. 280; Adam Latschka Die Trken n Perchtoldsdorf im Jahre 1683,
149
Carl B. Schmidt, Journal of the American Musicological Society XXIX, s. 3 Antonio Cesti's "Il pomo d'oro": A
Reexamination of a Famous Hapsburg Court Spectacle, California 1976, s. 381-412.

49

Leopoldun150 muhasaradan on gn nce kap hl Linz ehrinde olduu habere gelince

imparatorun Viyanada olmad kesinlik kazanmt. Avusturyallar ise ayn gn Osmanllar
at metris ve tnellere kar tnel kazarak ve en ok tehdit edilen noktalar itlerle
traversler kurarak engellemeye almlar ve gece yars Yanova Beylerbeyi Ahmed Paaya
kar zayf bir huru gerekletirmilerdi.
24 Receb 1094 (19 Temmuz 1683) gn gelenek zere Sultan IV. Mehmed Ali Aa
vastasyla sadrazamna hilat, kl ve haner gndererek kendisini tec etmiti151. Bu
uygulama bir gelenek olup daha evvelki seferlerde de tatbik edilmiti. Sadrazam Ali Aay
Kanuni Sultan Sleymann kuatma srasnda otan kurduu kayser bahesinde arlam
ve burada terifata uygun bir tren tertip edilmitir. Avusturyallar ise bu gece bizzat
Starhembergin kendisinin planlad 100 kadar askerle bir sa kanatta Kara Mehmed Paa
koluna bir huru operasyonu dzenlediler. Ancak Trk siperlerinin derin ve iinde yksek
kazklarn bulunduu topraklarla dolu olmasndan dolay mdafilerin kaleye dnmek iin
tekrar dar kmas dahi zordu. Mdafilerin kayplar bykt bu ie soyunan birok adam
kaybolmaktayd. Bunun zerine bu uygulamadan geici olarak vazgeildi ve Osmanl
ilerleyiine esas olarak topla karlk verilmesi kararlatrld. zellikle el bombas zaman
getike iki tarafa da daha sk kullanlr hale gelmitir. Avusturyallar neredeyse btn
stoklar olan 80.000 el bombasn kuatma sonuna kadar kullanmlar ve piyade mermisinin
yapay bir modelini uygulamak mecburiyetinde kalmlard. Osmanllarn ise bilinen 18.000
pirin 2.000 demir el bombalar bulunmaktayd152. Maharetli bir zanaatkr olan Kielmannsegg
ortaya karak daha evvel byle bir retim gzlemlenmedii al el bombalarn frnlayarak
retip sunmutu. Bylece uzaktan saldr modeli esas alnarak zaten sayl olan askerlerin
lmesine engel olmutu. Osmanllar ise ayn gece dman tabyasnda bir humbara
patlatmlar ve humbaracba sadrazam tarafndan mkfatlandrld153.
25 Receb 1094 (20 Temmuz 1683) gn her iki taraf iinde olduka sakin gemiti
Geceyi otanda geiren sadrazam sabahleyin yeniden metrislere geldi ve burada divann
toplad. Daha sonra nce yenieri aasnn daha sonra da Defterdar Ahmed Paann
tabyasnn durumlarn grmeye gitti. Ayrca Leopoldsdatta bulunan komutanlarna
arlklarn bu blgeye tama emri verildi.

150

mparator Leopoldun tebdil-i kyafetle hatta palyao elbisesiyle dolat ocuklarna yumurta bile bulamad
sylenmektedir. Linzin de Tatar aknlarna maruz kalan imparator bugn ki Alman-Avusturya snrndaki Passauya
snmt. stn, s. 54-55.
151
Yevm-i mezbrda haznedr- ehriyr Ali Aa alay ile gelp serdr- ekrem hazretlerine taraf- ehinhden irsl
buyurulan hilat ve emr ve haneri teslm eyledi ki bu tertib zre beyn olunur. (Vekayi-i Be, s. 89).
152
M. Stein, s. 42.
153
Silahdr, Tarih, II, 53.

50

26 Receb 1094te (21 Temmuz 1683) Karaman Beylerbeyi iman Mehmed Paa
580 askeri, Karahisr- Shib Sanca Paas mer Paa 380 neferi ile bir geit treni
yaptktan sonra Leopoldsdata geti. Olay, Osmanl tarihinde sadrazamn huzurunda ve
metrislerde yaplan ilk geit treni olmas mnasebetiyle nemlidir. Bu gece arpmalar
artm ve lam kazlmasna devam edilmi ve yenieriler kolundan Kara Mehmed Paa ve
Ahmed Paa kolundan arampollere kar lam ilenmi ayrca sadrazamn emri zerine
Reislkttap Laz Mustafa Efendi lamn kazld yerleri tetkik ederek raporunu sadrazama
sunmutu. 21 Temmuz gecesi iki tarafn karlkl top ateine sahne olmu hatta sadrazamn
anigiri sofrada yaralanmt. Yine bu gece Bonak air brahim bin Ramazan ehid
dmt154.
27 Receb 1094 (22 Temmuz 1683) gn daha kuatma sakin seyretmi buna karn
geceleyin byk bir operasyonu balatmlard ki bu harekttan gaye dmann direniini
zayflatmak ve Trk ordusunun asl taarruz noktas konumundaki Lbel Bastiyonu blgesine
daha fazla lam yerletirmekti. Bugn Baron Kunitz mdafilere ua Jakob Heider
vastasyla ilk kez mesaj gndermiti. Gnn asl nemli olay Charles de Lorrainenin
imparatora ehri kurtarmaya gelecek imdat ordusunun nasl hareket edeceine dair bir plan
hazrlayp mparator Leopolda gndermesiydi. Charles de Lorrainenin plan gre Tuna
Nehrine paralel olarak hareket eden Hal ordusu, halihazrda Kont Dnewaldn
komutasndaki iki svari ve iki Hrvat alay tarafndan muhafaza edilen Kremsteki kprden
nehri aacak, nce Baron dOrike bal bir piyade birde svari blnn bulunduu Tullna
ulaldktan sonra Klosterneuburgtan geecek Viyana Kalesine 25 km kadar uzakta bulunan
Wienerwald Ormann bat-dou istikametinde aarak Viyanaya ulaacaklard. Ancak
kuatma ncesinde de Starhembergin koyu bir muhalifi olan Hermann Von Baden bu plan
riskli grm ve daha gneyde bulunan Wiener-Neusdadttan (Viyanaya 55km) hatta
Pressburgtan Viyana zerine yrnmesinin ulalmasnn daha doru olacan ileri
srmt155.
28 Receb 1094 (23 Temmuz 1683) Cuma gn nceki gece balayan taarruz
hzlandrlmt. Sadrazam bugn btn kollarn vezirlerini ve beylerbeylerini yanna arm
ve muhasara ile ilgili meseleleri konutuktan sonra kul kethdas tabyasna gemi ve buradan
kendi tabyasna dnmtr156. Bugn daha nce Osmanlya itaat arz eden Macar asilzdesi

154

Bezm-i dnyadan ayan ekdi bezm-i derd-mend. (Silahdr, Tarih, II, 53).
stn, s. 83.
156
Yevm-i mezbrda vakt-i duhda shib-i sadet hazretleri metrse azmet ve aann tabyasnda biraz istirhat buyurup
cmle kolda olan vzer ve mrimrn huzruna gelp umr- cenk harbe mteallik baz mvere olunup andan dahi kul
kethds tabyasna varup andan avdet ve kend makarr- sadetleri olan tabyalarnda karar buyurdlar. (Vekayi-i Be,s. 93).
155

51

Batthyanyi, balln gstermek zere 65 Trk esiri serbest brakm ve bu esirler

sadrazamn huzuruna kartlmt. Bu esirlere deiik hediyeler sunularak teselli bulmalar
amalanmt.
Bugn akama doru Rumeli kolu ile Vezir Kara Mehmed Paa kolundan iki lam
humbaraclar tarafndan patlamaya hazr duruma getirilmiti. nce Rumeli kolundaki lam
patlatlm ve buradaki mdafilerle Trkler arasnda youn atmalar yaanmt. Bundan
sonra ise Vezir Kara Mehmed Paa kolundaki lamlar patlatlmt. Bu patlamalar sonunda
her ne kadar istenilen lde Avusturyal ldrlemediyse de kendilerinin oluturduu bir
ukur meydana getirmiler ve dmann oluturduu kar lamn nne gemilerdi. Ahmed
Paa tarafnda bulunan lam ise hazr olmad iin patlatlmamt157. Avusturyallar ise
sava artlar ierisinde yeni yaptrmlara girimilerdi. Starhemberg bu amala 23 Temmuzda
ehir surlarndan atlayanlarn lm cezas ile yarglanacaklarna dair duyuru yapmt. Yasak
derhal akla Shottentor kurulan pazar getiriyordu ki bu pazar vastasyla Viyanal kadnlar
Trklerle ekmek ve taze meyve alverii yapyorlard.
29 Receb 1094 (24 Temmuz 1683)da yamur yamt ki Temmuz scann
bunaltc etkisini hisseden ve toz toprak ierisinde kalan askerler bu durumdan memnuniyet
duymu ayrca yamur iki tarafn geici bir atekese ynelmesine sebep olmutu.
1 aban 1094 (25 Temmuz 1683) gn Avusturyallarn yeni savunma stratejinin
temeli oluturan uzaktan ate ama modeli kendileri asndan olumlu bir meyve daha vermi
ve serdengetilerin yannda cesurca arpan sadrazamn kethdas Ahmed Aa, yaralanmt.
Habsburg kuvvetleri zellikle verimli olmayan birka huru saldrsndan sonra top ateinin
yannda el bombas kullanm da artmt. Kunitz savunmaclara ua Jakob Heider
vastasyla bugn bir mektup daha gidiinin dn yolundayken Robaudaki bir bahede
yakalanmt. Her ne kadar Starhemberge cevap atldysa da mektup sradan bir dille
yazld iin Kunitz herhangi bir ifre gnderememi ve pheli bir karakter olarak
kilitlenmi ve Avusturyallar iin olarak deerli bir bilgi kaynanda kaybedilmiti158.
Sol cenahta yer alan ve nceki gn patlatlmayan Defterdar Ahmed Paa kolunda 30
kantarlk (yaklak 1700 kg) barutla Lbel Bastiyonunun altn patlatt. Bu byk patlamaya
ramen istenilen sonucu alnamam ve sadece birka Avusturyal lm ve siper kaznn
kk bir blm zarar grmt. Patlamadan sonra hcuma geen serdengetiler ok
ilerleinden bir Avusturya tuzana taklp yaylm ateine tutuldular. Trkler ancak geceleyin
157
158

Ahmed Paa kolunda olan lam henz yetimemekle atlmad. Hl ilemek zredir. (Vekayi-i Be, s. 94).
Ackerl, s. 81.

52

atklar lam glendirip metris oluturdular. Avusturya kayplar belki ok deildi, ama
nemli isimlerdi. Guido Starhemberg ciddi yaralanm istihkm birliinin subay Rimpler ise
ldrc bir yara almt. Son Trk harekt savan sertliini artrm, mdafilerin ektikleri
ac ve strap imdi savalrken daha iyi anlalyor olmutu. Mdafiler ellerine den dman
askerlerinin kafataslarn btn Trk siperlerine tehir iin kaza geiriyorlard.
2 aban (26 Temmuz 1683) Pazartesi gn am Valisi Hseyin Paa bir buuk
saatlik yerde bir palankay ele geirmekle grevlendirildi Tkeli mre ve Apafy Mihalin
adamlarnn getirdikleri mektuplar tercme olunup sadrazama sunulmutur. Ayn gn
mdafiler yenieri aasnn bulunduu kolda bir lam patlattlarsa da baarl bir sonu elde
edemediler.
3 aban 1094te (27 Temmuz) iki gn evvel yaralanan Sadaret Kethdas Ahmed
ehid dt. Valyos Palankas halk itaat arz etmeleri zerine kendilerine aman verildi. Tatar
birliklerinin zarar vermesine mani olmak iinde Ali avu buraya yasak olarak
grevlendirildi159. ehid olan Ahmed Aann yerine Grc Ali Aa sadaret kethdalna
tayin edildi. Bugnn bir dier nemli olay da Kara Mehmed Paa ile Cebeciba Fazl
Aann el bombas ile yaralanmalaryd.
4 aban 1094te (28 Temmuz 1683) sadrazam metrisleri gezmi ve iki tarafn
karlkl kartularla, havanlarla, tfeklerle ve el bombalaryla mcadelesi devam etmi, ancak
iki taraf adna da byk apl bir saldr gereklememiti. Kuatmann ikinci haftasnn
geildii bu tarih Viyana halknn eitli sorunlarla karlamaya baladklar ve muhasarann
kent iin menfi tesirlerinin gzlemlenilmeye balanmas bakmndan nem arz eder.
Hastanelerde nedeni amibe dayal dizanteriden ar ylma balamt. Son tahlillerde
vakann artt tespit edilmiti. Zira insanlar Viyana surlarnn havas dar ortamnda
kalmlard. Kuatma ncesinde gelen mlteciler ehrin salkla ilgili dzenlemelerine
zorlukla riayet ediyorlard. Bundan sonra gelen birlikler iin hibir hijyenik dzenleme
yaplmamt. Hangi grubun salgn getirdii ak deildi. Her ne art olursa olsun kuatmann
banda salgn yoktu ve hastalk Temmuzun sonuna doru yaygnlamt. Evlerin arasna
tknmak olayn gereklemesini geciktiriyordu. Tam hijyenin salanabilmesi iin btn p
ve dklarn tamamen temizlenmesi gerekiyordu. Daha nce bahsedildii zere 1679daki ev
pleriyle hayvan dklarnn ayrlmas gerei kural Viyanallarca az anlalmt. 1679
159

Valyos Palankas ahlisi itat itmekle evld u yllerine amn virlp askerden ve Tatardan bir ferd mezbrlara
muraza itmemek in Ali avu zerlerine yasak tayn olunup bu vechle fermn sdr olmudur ve haznedr Ali Aa bu
gn dahi metrise gelp ahama karb yine adrlara r-be-rh old ve bugn badez-zuhr bir mikdr yryi sretinde hareket
old. (Vekayi-i Be, s. 95).

53

salgn dneminde en azndan baz pler ehir dna tanp boaltlrken imdi ukurlarda
yaklmak zorundayd. Pislikler bu yzden birikmiti. nsanlar sokaklardaki atklara basmaktan
korunamamlar ve bu bulac materyalleri evlerine tanmt. Bcekler bilhassa sinekler yaz
scann desteklemesiyle de beraber bu mikrobu daha ileri yaylmt160.
2.3. Karlkl Lam Kazma Faaliyetlerinin Artmas
5 aban 1094 (29 Temmuz 1683) Perembe gn iki gndr sren nispi sessizlii
patlatlan lamlar ve top atlar sona erdirdi. Habsburglarn eitli frsatlarda yerletirdikleri
top bataryalarna161 karlk olarak on adet kolomborno topu metrislere getirilmi ancak
gndz olmasndan tr tam yerlerine konulandrlmamt. Bugn sadrazam iin n
saflarda yeni bir tabya yaptrld. Rumeli kolundan atlan bir pskrtme lam ile arampolun
bir ksm km byke bir gedik alm ancak bu patlamann zerine herhangi bir
operasyon gereklememiti. Hlbuki bu patlama byk bir kargaaya neden olmutu. Bu
kargaa sadece komutanlar iin deil, paralar ayrlm askerler iinde nemli boyuttayd.
Uzun savunma eridi bozulmu istihkm siperi ise bozulmutu, kale duvarna kadar uzanan
hendek oyulmutu. Birka st dzey komutan blgeye komu; bir anlk duraksamadan
mdafiler sonra Osmanllarn araziyi igale ve dmann hendee nfuz etmelerine engel
olmak iin blgeyi tahkime karar vermilerdi. 200 adam komu traverse gemiler ve Trk
siperlerinden alt futluk (yaklak 180 cm) mesafede olmalarna ramen burada tutunmulard.
Yine bugn Tkeli mre tarafndan gnderilen ve gelen Hrvat eli Stefan
Sirmeninin getirdii mektupta, Leva ve Nitre Kalelerinin vire ile itaat ettiini bildirip Pojon
Kalesine yardm istemi, bunun zerine Krm Hannn olu Alp Giray Sultan on bin Tatar
askeri ile yardma gnderilmitir162. Eli ise sadrazam tarafndan hiltla onura edilmitir.
6 aban 1094 (30 Temmuz 1683) Cuma gn Sadrazam kuluk vaktinde Vezir
Ahmed Paa kolunu ziyaret etmiti. Burada Hazinedar Ali Aa ile bulutuktan sonra
sergengetilerin metrislerini ziyaret etmi ve muhasarann gidiatn ve kaleyi seyretmi
bundan sonra kendisi iin yaplan yeni tabyann yapmn mahede etmiti. Osmanl siperleri,
Trk ordusunun ilerleyiine bal olarak ne gtrld iin ileride yeni tabyalar ina
ediliyordu. Bu balamda yenieri aas iinde yeni bir tabya yaplm ve bu kola bal 5
kolomborno topu ile ahi toplar ne srlmt. Bugn Kara Mehmed Paa tarafnda bir

160

Barker, ., s. 270.
Ayrca 11, 15, 16, 17, 18, 20, 26, 27 Temmuzda ve 8 Austosta yeni bataryalarn karlmt. Hammer, s. 373.
162
Silahdr, Tarih, II, 57.
161

54

lam patlatldysa da istenilen sonu alnamamt163. Lbel Bastiyonunda ok zorlu bir

mcadele gerekletikten sonra Avusturyallar kendilerine ok pahalya mal olacak ekilde
mevzileri ellerinde tutmay baarmlard.
Starhemberg ise bugn de sert nlemlerinin yenilerini almaya srdrd.
Starhembergin giderek sabrn zorlayan milis kuvvetler sert bir ekilde uyarldlar. Halka
duyuru yapmak iin davulcular gnderildi. Gelecekteki sivil kkenli milisler otoriteyi
tanmadan hcum yaparlarsa muhasara altndaki ehrin en kk bir selameti iin her trl
cezann tatbik edilebileceini ve idam mangasnn byle disiplinsiz milisler idam mangasnn
iin hazrlanacan ifade ediyordu 164.
7 aban 1094 (31 Temmuz 1683) gn Belgratta bulunan IV. Mehmede genel
durumun aktarlmas iin Hazinedar Ali Aa, Aydn Sancakbeyi eyholu Ahmed ve
sadrazam aalarndan mer Bey gnderilmiti. Ayrca iki gn nce Tkeli mre tarafndan
gnderilen Hrvat Eliye Krm Han Murad Girayn olu Alp Giray komutasnda 10 bin
Tatar askeri, Orta Macar kralnn emrine verildi.
Burg tabyas civarnda bulunan mdafiler Osmanl ordusunun sa kolunda yer alan
Kara Mehmed Paa tarafnda lam patlattlarsa da bu patlamann Osmanl glerine herhangi
bir zarar grmedi. Yats namazndan sonra ise Rumeli kolundan (Courtineden) hcum
edilmi ve iddetli bir mcadelen sonra Osmanllar baz ileri metrislere hakim olmulard165.
8 aban 1094 Pazar 1683 yl Austosunun ilk gnne tesadf etmekteydi. Alp
Girayn nderliindeki Tatar birlikleri, Kuzey Macaristana hakim olmaya alan ve
Pressburg (Bratislava) nlerinde bulunan Tkeliye bal Macar kuvvetlerine yardm iin
harekete getiler166. Bugn lamclk ve kar lamclk hareketleri devam etmiti,
Avusturyallarda bu balamda kar lamda inatla tutunmaya devam ettiler. Buna karn
Osmanllar ayn srada merdiven destekli aftlar ina ederek hendee gvenli bir ekilde
ulamay baardlar. Bugnn bir dier nemli olay ise St. Etienne Kilisesi ile Kapuin
Kilisesinin Trk topusunun para tesirli (kl kabzalar, ta demir paalar) ateine maruz

163

Bugn devletl shib-i sadet hazretleri kuluk vaktinde Ahmed Paa koluna varup nsf sat mikdr meksden sonra
yenieri aas tabyasna terf buyurup anda iken hazinedr Ali Aa gelp huzr- lde cz rm idp badeh shib-i
devlet hazretleriyle ilerde olan serden gedi metrislerinden kalay seyridp andan maan avdet buyurulup kend tabyasn
tahmn idp anda dahi makarr- sadet gsterlerinde karar buyurd ve tabyac bir olmala tabyada iken dokuz nefer dahi
tmr ile tabyac olmak zre tayn olund ve badez-zuhr Kara Mehmed Paa kolunda bir lam atld eeri vfir kfir helk
eyledi lkin yine kaki murd zre olmad ve badel-marib kfir tarafndan dahi bir pskrme atld. (Vekayi-i Be, s. 96).
164
Barker, s. 268.
165
Ve yats vaktinde Rumili kolundan erampo zerine hcm olunup avn-i Hd birle varup t erampo yannda
metrislenp zabteylediler. (Vekayi-i Be, s. 97).
166
Johannes Sachslehner, s. 207-208.

55

kalmasyd. Bu durum halk da endieye neden olmu ayrca bu geceki arpmalar neticesinde
Kattulinsky baronlar lmlerdi167.
Ayrca bugn Viyanaya saat uzaklkta (yaklak 45 km) olan Gtzendorf
Palankasnn fethi iin Yankkaleden dnen eyhzde Ahmed Paa vazifelendirilmitir.
9 aban 1094 (2 Austos 1683) gn sadrazam nce kendi tabyasn sonra da yenieri
aasnn tabyasn gezdi. Bugn lamclarn san yollar ama ilemi devam etti ve Rumeli
beylerbeyi yeterli abay gstermediklerinden dolay sa ve sol alaybeylerini ikaz etti.
Merkezden, sadan ve sol kanattan er galeri ama almas yapld iinde en
ileride olan Kstendil Sancakbeyiydi. Bununla beraber Osmanl birlikleri n hendekleri
aarak ravelini ele geirmeyi baaramadlar. Bugn eyhzde Ahmed Paa Gtzendorfu
kuatm nce kalenin evresindeki hendeklerin suyla evrili olduunu grnce sadrazamdan
yardm istemi, ancak yardm gelene kadar palanka fethedilmiti168. Karlkl humbara
bombalar srasnda bulunduu siper patlayan am Beylerbeyi Hseyin Paa toprak altnda
kalm ancak iine dt ukurun kazlmasndan sonra sa salim kurtuldu.
10 aban 1094 (3 Austos 1683) Sal gn sadrazam Rumeli kolundaki tabyay
ziyaret etti ve dn ihtar edilen sa kanattaki alaybeyini grevden alarak yerine Rumeli
kethdasn tayin etti. Bugn Avusturyallar lenleyin bir lam patlatmlarsa da yine
istedikleri verimi alamadlar. Muhasaraclarn lam patlatma hususunda genel anlamdaki
muvaffakiyetsizliklerinin temelinde asl madencilerin bulunduu Yukar Macaristan
blgesinin Tkeli mrenin hakimiyetinde bulunmas bu yzden de lamc olarak Viyanal
kuyucularn kullanlmas yatmaktayd169. Bugn ki Osmanl taarruzu iddetli olmu ve Rumeli
kolu ravelinin karsndaki ukur tamamen ele geirilmiti.
Muhasara blgesine be saat uzaklktaki Pottendorf ve Ebesdorf170 ehrini temsilen
gelen kasaba ihtiyarlar itaatlerini bildirdiler ve iki palankaya da muhafz tayin edildi171.
Bugn ayrca Budinden iki bin araba erzak ve Badattan be orta yenieri getirildi172. Bu
167

Hammer, s. 377.
Fndkll Mehmed Aa, kalenin aln sebebini sadrazamn akl hocas konumundaki Reislkttab Laz Mustafa
Efendininnn adamlarndan Ramazan Efendizde Receb elebinin ot dolu arabasnn alnp Gtzendrfe gtrlmesini
sebep gsteriyor. Silahdr, Tarih, II, 59-60.
169
Ackerl, s. 47.
170
Vekayi-i Bete Ebesdorf olarak geen ehir muhtemelen Ebreichsdorf kasabasdr. Zira Ebersdorf adnda bir kasaba daha
bulunmakla beraber Ebreichsdorf Pottendorfa 6 km uzaklkta komu bir kasaba olup Viyanaya 26kmdir. Buna karn
Ebersdorf Viyanaya 110 km Pottendorfa yaklak 90 km uzaktadr.
171
Ltf- Hakk ehl-i slma mun ve yr olup mahall-i mezbrda karar eylediler ki ilerki parmakln dibidir? ve handak
dahi tabya handakdr bugn Be kalasna beer satlik mesfe olan Ebesdorf ve drt satlik yerde mesfe olan Pottendorf
Palankalarndan ihtiyrlar gelp itat eyledklerin haber virp her birine gedkl avular konulup anlar dahi sekiz nefer
bell balular rehn olmak zre ordu-y hmyna avuba aa yannda alkonulmudr. (Vekayi-i Be s. 99).
172
ki bin mikdr araba ile zahre Budinden ve Badaddan gelen be yenieri ordu nefert gelp ordu-y hmyna dhil
old. (Vekayi-i Be s. 99).
168

56

srada Yukar Macaristanda operasyonda bulunan Tkeli mrenin yardmcs ital Bey
gelerek Kraln adamlarndan Szirmayn emrine Tunann teki tarafnda bulunan
askerlerinin verilmesini talep etti, bu talebi uygun grlnce eli Odenburga (Mac. Sopron)
dnd173.
11 aban 1094 (4 Austos 1683) aramba gn mdafiler nceki gn kaybettikleri
yerleri geri almak maksadyla kar taarruza geip, Samsoncu kolunda bulunan iki lam
patlattlar. Her ne kadar bu patlayan lamlar fazla insan kaybna sebebiyet vermediyseler de
Avusturyallar dn kaybettikleri ravelinden komu bir paray ele yeniden geirdiler174. Bu
gece karlkl humbara atlmasyla geti.
12 aban 1094 (5 Austos 1683) gn hcum sras bir kez daha Trklerin eline
geti. Osmanllar Zaarc175 ve Samsoncu kolunda ilerleme kaydettiler ve metris kenarna
kadar ki ksm ele geirildi Avusturyallar bu duruma ta atarak karlk verdiler. Sadrazam ise
Ahmed Paa tabyasna, Yenieri aasnn tabyasna ve kul kethdasnn tabyalarna ziyarete
gitmi ve muharebe ile ilgili mzakereleri yaptktan sonra kendi tabyasna dnm, kethdas
Grc Ali Aay ise Leopoldsdat Adasndaki tabyalar denetlemekle grevlendirmiti176.
kindi ncesinde Avusturyallar Zaarc kolunda bir lam daha patlattlar ancak
Starhemberg tarafndan ehirdeki eitli insan kaynaklarndan glkle toplanan yar amatr
madenciler, bu kez de dikkatsizce ve istemeyerek Avusturya elindeki bir arazinin lamn
patlattlar. Bu gece iki taraf arasndaki karlkl humbara atlar devam etti.
13 aban 1094 (6 Austos 1683) gn Osmanl destek glerinin Viyanay
besleyen palangalar ele geirmeye ynelik hareketleri devam etmi ve Viyanaya 75 km
uzaklktaki Schottwien ile 30 km uzaklktaki Ebenfurt ehri sakinleri kendilerine gelen sekban
blkbalarn itaat arz etmiler bunun zerine kendilerine birer muhafz avu
gnderilmiti177.
Osmanl ordusu, bugn ravelin ve hendee giden hatlarna yry yapmlard.
Mdafiler Osmanl ilerleyiine ertesi gn bizzat Starhembergin idaresinde kendi ahsi
173

Tarih-i Osmanl Encmeni Mecmuas, Kara Mustafa Paann Sopron ehri Ahalisine Beyannamesi, (haz. Halil Edhem,
stanbul 1915, s. 5
174
Barker, ., s. 266.
175
Zaarclar 64. yenieri ortas olup, bu ortada grev yapanlar padiahn av kpeklerini yetitirmekle sorumludur. Osman
Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri Szl, III, stanbul1983, s. 646.
176
... ve yleye karib serdar- azm sol kolda Vezir Ahmed Paa tabyasna ve andan Yenieri aas ve andan Kul Kethdas
tabyasna varub harb- kitale mteallik cevab ve sualden sonra yine kend tabyalarna geldler ve kethdalar Grci () Ali
Aay ada tarafnda olan metresleri yoklamaya gnderdiler. (Silahdr, Tarih, II, 60).
177
Yevm-i mezbrda Stvn Palankas ki Be kalasna satlik menzildir ve iki da arasnda mstahkem palankadr ve
Agusturya memleketinin yoludur ve Be kalasna yedi satlik menzil olan Bemfurt ehri etrafnda [duvar ve hendei
vardr. Bunlar henz sret-i itat gsterp aman-nmeleri tahrr olunup, sekbnbalarndan nm blkbalaryla birka
nefer kulaguz demisi koulup gnderildi. (Vekayi-i Be, s. 100-101).

57

alayndan seilmi 100 adam kanl ve amansz bir mcadeleden sonra Trk Ordusunun
ilerleyiine engel olmulard. Ancak Kont Leslie (Piyade generalinin kardei), dier idari
kumandan gibi komuta personelinden de nemli kayplar yaanmt Bugn yine Erdel178
Kral Apafy Mihali orduya armakla grevli olan Receb Aa geri dnm ve kendisi ile
beraber gelen kraln ula Apafy Mihalin harekete getiini dile getirmiti. arpmalar
srasnda tutsak alnmaya devam edilmekteydi.
2.4. Viyanann Skntlarnn Artmas
14 aban 1094 (7 Austos 1683) gn kuatmann seyri bakmndan nemli olaylara
sahne oldu. Mdafiler iin nem tayan bir husus kuatmann kahraman ve alak gnll,
dirayetli bir karakter olan Andreas von Liebenbergin yataa dmesiydi. ehir Konseyini bir
sredir halsizlii nedeniyle evinde toplamak zorunda kalan Liebenberg dizanteriye
yakalanmt. Starhembergin meselelerde farkl metotlar uygulamas ve bu icraatn
dorudan sadece askeri birliklerle snrl olmamas onun liderlik vasfn gsterdii kadar tutku
ve uzmanlk ierisinde vazifelerini yrten sivil idarecilerin desteine ihtiyac olduunu
sergilemekteydi. Kumandanlk ile ehir Konseyi arasnda en nde gelen arac kurulu Gizli
Gvenlik Tekilatyd. Andreas von Liebenberg sal elverdii lde bu egdmn
salanmas ve Gvenlik Tekilatnn faaliyetlerinin sonu vermesi iin aba sarf etmiti. Bu
balamda Gvenlik Tekilatnn uygulamalar arasnda yer alan Piskopos Kollonitschin
Macaristan Bapiskoposluk hazinesine el koymasnda, Viyanada hi kalmayan araba bir
eit vergi getirilmesi ve hastane dzenlemeleriyle ilgili baz dzenlemelerde bulunulmasnda
gerek profesyonel birliklerin gerekse de milislerin yerleimini yasallamasnda Liebenbergin
katklar byktr. Bugn yataa den Belediye bakan bir daha ayaa kalkamam ve
Viyanann kurtulduunu grmeden 9/10 Eyll gecesi hayata gzlerini yummutu. 6-7
Austos gecesi arpmalar balad ve sol kanatta yer alan serden getiler tabya duvarnn
nne gelerek burada metrislendiler ve Ahmed Paa kolunda bir lam patlatlmasyla beraber
ak hendee ulalp siper kazld. Avusturyallarnda olup bitene ahit olmasyla beraber
kuatmann o tarihe kadar ki en kanl ve en zorlu arpmas meydana geldi. Avusturyallarn
kar taarruzu ile Trk galerisi kt ve 30 kadar serdengeti ehid olmu, sol kanattaki
Rumeli Kethdas yaralanrken skb Alaybeyi ehid dt. Buna karn sa kanattaki
178

Erdel Krall, bugn Romanyada Transilvanya olarak bilinen blgeyi kapsamaktadr. Transilvanya kelimesi Latince
olup, Terra (Toprak) Ultrasilvas (Ormann tesinde olan) kelimelerinin birletirilmi halidir. Latincede ki syleyi, aslnda
Macarcadaki Erdly teriminin bir tercmesidir Burada bahsedilen yedi hisar blgeye srlen Saksonlarn kurduu imtiyazl
yedi ehirdir. Krallktan Osmanllar ise Erdel, Erdil, Erdelistan eklinde bahsetmilerdir. Osmanllarn kelimenin Macarca
versiyonundan etkilendikleri aktr. Erdelin bakenti ise Hermannstadt (Sibin) kentiydi. Dece Aurel Gkbilgin - M.
Tayyip Gkbilgin, Erdel, . A., IV, s. 293.

58

serdengetiler kar saldrya geerek galerinin k yerinde tutunmay baardlar. Osmanllar

hendein altnda bir lam patlattlar ve kar lamn yanna bir toprak ktlesi yad. Bu
durum apraz atei ok zarar verici olan kaponiyerlerine179 kar topulara dorudan ate etme
olana tand. Bu tr bir yerleme ravelinin ucuna doru tnel kazan lamclara da kolaylk
salyordu. erdeki galeride bir mayn iki gn sonra patlatlnca istinat duvar180 kmt.
Avusturyallar, derhal yara doru komular ve mcadele burada gereklemiti. Bu
mcadeleler srasnda Rumeli Beylerbeyi Ali Paada yaraland.
leden sonra ise Ahmed Paa kolunda bir lam patlatld. Sadrazamn emriyle
yaralanan Rumeli Beylerbeyi Ali Paann yerine Sadaret Kethdas Grc Ali Aa sa
kanatta kazlmakta olan galeriye gnderildi ve Ali Aa Pazar gecesi sabaha kadar metrisin
hazrlan ve san yollarnn kazmn denetleyip ve durumu sadrazama arz ettikten sonra
kendi tabyasna dnd.
15 aban 1094 (8 Austos 1683) gn Budinden erzak temin eden, Hersek
Sancakbeyi beraberinde Avusturya Elisi Kont de Carparay getirdi. Carpara memleketindeki
tahribat devletinin bakentinin muhasara olduunu grnce Merzifonlu Kara Mustafa
Paann Yankkaleyi teslim etmeleri karlnda bar yapma teklifini reddettiine
yaknd181. Yine ayn gn adada bulunan 500 Avusturyalnn ayrda otlayan 50 kadar deveyi
alarak rman kar yakasna getiini gren Kara Mehmed Paaya bal birlikler bu
kuvvetleri fark etmi, bunun zerine Avusturyallar tekrar sallarna binerek ve hayvanlar
brakarak kendi ordughlarna ricat ettiler.
16 aban 1094 (9 Austos 1683) gn sabahleyin Zaarcba kolundan yeni bir
lam patlatlmt. Bu patlamann tesiriyle Avusturyallarn arampoluyla, domuz dam182
kertilip ve mdafilere zarar verilmiti.

179

ekli tavuk kmesini andran tahkimatn bir parasna verilen isim

Bu gice vakt-i da sol kol kuburdan hendee inp, varup, tabyann dvrna siperlenp karar eylediler. Badeh sa kol
dahi kuburlar bozulmala serdengediler akdan yryp, anlar dahi tabyann duvarna siperlendiler ve Ahmed Paa koluna
lam atldkdan sonra ol tarafdan dahi hendee inlp onlarn nne tabya vki olmala akdan hendek ire siperlenp
metrislendiler. Bu araklkda ibtiddan kfirin bu alvlden haberi yok. Dnp bu ahvli grdkde, meln-i mezkr gazilere
hcm ve gulv idp, tarafeynden asr- subh zhir olmala bir mertebe cenk berh? olmudur ki misli ibtid-i metrisden bu
ana gelince sebkt itmedi. Bu esnda emr-i Hakk ile o bozulan kubr altnda sa kol sedengedilerinden otuz mikdr dem
baslm idi ve sa [bir mikdr zedelenp sol eli parmandan biraz yaraland ve Rumili kethds ehd ve skb alaybeisi
ehd old ve sa kol aas, bir dilver-i ec bahdr yiit olup, handaa yryde doru varup, cmleden evvel kalann
duvarna arka virp, El-hamdulillh kalaya dest-res myesser old diyp dururken bir kurun gelp, sinesinden aa
tarafndan urup, te yanndan gzr idp mecrh eyledi ve kfirden iki kelle alunup shib-i devlet hazretlerine ibtda-
yryde getrdiler. Azm ihsna mazhar oldlar. Vel-hsl cenk cidlden sonra yine kubr olan mahalle karb yerde karar
ve bu vechle bir mikdr rm buldlar. (Vekayi-i Be, s. 102) .
181
Silahdr, Tarih, II, 62.
182
Kuatlan bir kalede yer alan st rtl siperlere verilen isim
180

59

Bu balamda Osmanllarn top ateindeki zafiyetlerine ramen lamclk

almalarnn baarl olduu sylenebilir. Nitekim Trk ordusu hendek kazma ve
mhendislik aletlerini kullanma asndan Avrupa apnda bir hrete sahiptiler. Nitekim
geleneksel Avrupa lamclndan farkl yapdaki Osmanllar, savunma hatlarna paralel
olmak yerine eri izgilerle birbirlerinin hatlarndan geiyorlar ve bylece srekli olarak
hedefe yaklayorlard. Siperlerin genilii zeminin elverdii imknlara gre deise de 15-16
adm (4, 5-5m) genilie ulayordu. Trk siperleri kale duvarlarnn hemen dibinde kazld
ve ok derin olmasndan tr Trk askeri dman topuna maruz kalmadan gven altnda
lamlar patlatabiliyordu183. Ayrca nicelik asndan da Osmanl lamc Avrupann
nndeydi184.
Osmanllar sabahleyin patlattklar lamdan sonra Zaarc kolunda ilerleyerek
Avusturyallarn bulunduklar hendeklere girip ve hendeklerde mdafilerle silahl
mcadeleye giritiler. Bunun zerine dman kendi metris ve siperlerine ekildi. Bu olay
hendein tamamen kontrol altna alnmas ve Osmanllarn ilerleyilerini ve kazlarn ehrin
asl istihkm yaplanmas olan raveline ynelik yapmas bakmndan nemliydi185.
Bugnn bir dier nemli olay tutsak Avusturya elisi Kont de Carparann divan
avuu vastasyla Avusturyallara teslimiydi186. Ayrca, Macar Beyi Batthanyinin yollad
erzak ordugha ulam ve stolni-Belgrat Beyi yollad ulak beraberindeki mektup getirmi
ayrca Komorn Adasnn187 Tkeliye boyun edii haberi gelmiti188.
17 aban 1094 (10 Austos 1683) Sal gn nceki lamlarn patlatld ve
hcumun gerekletirildii zaarc koluna sadrazam bir ziyarette bulunup ve gayretlerinden
tr onlara bahi datt. Sadrazam vezir Sar Hseyin Paann kolunu ziyaret ettikten
sonra kendi tabyasna dnd.
Hseyin Paann cephane ve levazmat eksiklii ektikleri dorultusunda
ikyetlerini syledi. Sadrazam bu skntnn yaanmasn Cebeci Ba Fazl Aann
gayretsizliine balam bunun sonucunda onun yerine Silahdr Aas Siyavu Aa bu greve
getirildi, Silahdr Aalna ise Day mer Aa, Kapclar Kethdalna da Haznedar
Hasan Aa tayin edildi.
183

H. Elliot Malden Malden, Viyana 1683, ev. Uygar Kahraman Ankara 2005, s. 41.
Bu rakamlar batl kaynaklarda abartlarak 5000 kadar karldysa da Mark L. Stein Osmanl kaleleri, s. 37 Trk
kaynaklar bu rakamn 600 civarnda olduunu ifade ediyorlar. M. K. Erdoan, s. 31-32.
185
stn, s. 69.
186
Neme ilisinin yanna dvn avuu istedgi yre in yolland ne kd ve ne haber virilmedi irgrdn r- bedgirdra bir yer ir eyleyp uladrmak (Vekayi-i Be, s. 103).
187
Bugn Slovakyada kalan itn Ostrov (Alm. Groe Schttinsel) ehrinden bahsediyor.
188
Silahdr, Tarih, II, 63.
184

60

Osmanllarn zaarc kolundan yaptklar saldrya Avusturyallar, Osmanllarn

Rumeli koluna saldrarak karlk verdiler. Ancak Osmanllarn galerisine ynelik Avusturya
taarruzu balangta baarl olduysa da yenieriler bu birlikleri geri pskrtmeyi baardlar.
Sabaha kar ise Avusturyallar bu kez zaarc koluna hcum ettilerse de baarl olamayarak
geri pskrtldler189.
18 aban 1094 (11 Austos 1683) gn kuatmann seyri ile ilgili en nemli olay
Viyanadan kilometrelerce uzakta gerekleti. Uzun sredir mparator Leopoldle
mzakerelerde bulunan Saksonya Elektr III. Johann George Dresdende bulunan
ordughndan kalkarak Viyanaya doru yrye gemitir. Viyana nlerinde ise bugn sol
kanatta bulanan Ahmed Paa kolundan lenleyin yeni bir lam atlarak dmann domuz
dam ykld190.
2.5. Osmanllarn Raveline Ynelik lerleyii
19 aban 1094 (12 Austos 1683) gn kuatmann seyri bakmndan nemli bir
gnd. Osmanllar kuatmann ilk aynn dolduu bu gnde Burg Raveliniinn altna ilk
lam yerletirmilerdi. Avusturyal kar lamclardan gelen uyarlara ve alnan nlemlere
ramen bu lamn iki lamn birden patlatlmasyla sadece ravelinin bulunduu zemin deil
ayn zamanda btn ehir titremi mdafilerin dengesi ciddi ekilde bozulmutu. Patlamann
gereklemesiyle biriken toprak hendee doru bir rampa oluturmu ve 50 adamn
geebilecei bir genilie uzanmt. Ravelindeki hendek de ayrca toprakla dolmu, ucu
tamamen krlmt. Toz toprak ierisinde tularyla Trk askerlerinin ilerledii grlnce
tahkimat mdafilerce zorlukla dzeltildi. Viyanallar, raveline derhal barikat, it, yn ve kum
torbalar dizdiler. Her silahn kullanld iki saatlik kanl mcadeleden sonra Trkler
durdurabildi. En az birka yz askerin ehid olmasna ve en ileri noktalarn kaybedilmesine
ramen en azndan yenieriler ravelinde tutulmay baarmlard. Bu sefer 1200n zerinde
adam kaybeden Viyana garnizonu gerekten ciddi skntnn iine girdi ve bu durum Kaplirs
vastasyla gizli bir ifreyle Leopolda bildirildi191.

189

sabaha karb zaarc koluna dahi meln hucm gsterp ol tarafdan dahi gziyn- serdengediyn karulayup ve kfiri
tskrp, bir mikdrn dahi tume-i emr idp, donuz damnda olan krek ve kazma ve surnalarn alup sadr- lye
getrdiler. (Vekayi-i Be, s. 104).
190
Silahdr Tarihi, II, 64.
191
Barker, s. 267.

61

Bugn ayrca ileri harektna devam eden Tkeli mreye kralna bir mirza
nderliinde Tatar birlikleriyle takviye gnderildi192 ve ehid den Abdsselmn yerine
Seyit Ahmed Aa Sivas alaybeyliine getirildi.
20 aban 1094 (13 Austos 1683) Cuma gn Osmanl ordusunun atei younlat.
Ravelinin lam atlan ksmnda ilerlenilmesi iin san yollar kazmna baland. Prater
Adasnda bulunan Nibolu Sancakbeyi Arslan Mehmed Paa Zaarcba kolu ile Yenieri
Aas kolu arasnda yeni bir tabya oluturmas istendi. Ayrca kalenin kuzey ksmnn
muhasarasyla grevli olan Sar Hseyin Paann ynettii kola Vezir Kara Mehmed Paa
tayin edildi. Bugn gn batarken zorlu bir arpma gerekletirildi, ancak yamurun
yamasyla siperler ve san yollar suyla dolduundan muharebe durdu. Bu durum
mdafilere nefes aldrd. Sadrazamn ileri harekt gruplaryla srekli muhaberat sonucunda
Tatar Han ve Macar Kral ile irtibat saland.
21 aban 1094 (14 Austos 1683) gn yeni bir lam yerletirmekle urarlarken
mdafiler de 12 Austostan beri ravelini salamlatrmak iin aba sarf ediyorlard.
Starhembergin 12 Austostaki byk Trk taarruzundan sonra ravelini glendirmek iin
ald baz nlemler almt. Ancak alnan bu tedbirler palyatifti ve dmann taarruzunu
durdurmaya ynelikti. Bundan sonraki savunma hatt olan mdafaa hattnda zellikle Burg
Bastiyonu193nda tahkimat almalarndaki ilerlemeyi hzlandrmak gerekiyordu. Bu
bastiyonun arkasnda spanyol ad verilen Orta adan kalma khne bir duvar
bulunuyordu. ukurun nnde bulunan duvar bir kule almas gibi duruyor ve bastiyonun
kendisi de bir muhafaza edilebilmek iin yeni siperlere ihtiya duyuyordu. Buna bal olarak
sivillerin askeri hizmetine ynelik ihtiya da artyordu. iler basamaklar a ina etmiler ve
spanyol duvar ile ukurlar arasnda mesafede traversler rlmt. Kendi yapsal
bozukluundan tr Lbel Bastiyonuna yeni askeri sevkyat yaplamamaktayd. Zira
bastiyon ina edilen traverslerin ve svarilerin bulunduu hendekte ayr bir basamaktayd.
Kar lamlar ispatlad zere gei yollar hendee ynelik olup bu burca ynelik deildi.
O yzden tahkimat almalarnda arlk Burg Bastiyonuna verilmiti. te bu almalar
devam ederken Osmanllar burada bir lam patlatarak Avusturyallar hcum yolu zerinden
tamamen ekilmeye zorladlar ve dorudan hcuma geebilecek alan yakaladlar. Yerinden
sklen askerler balangta kaponiyere doru yerletiler ve kar lamn saldrya

192
193

Silahdr, Tarih, II, 65.

Bastiyon, Trace talienne tarz tahkimatlarda grlen bir tr bur.

62

uramam yerinde konulandlar. Onlar hilal eklinde 200 adamdan oluan yeteri kadar
byklkte bir barikat ina ettiler.
3. KUATMAI KC AYI
3.1. Sobieskynin Yola k
22 aban 1094 (15 Austos 1683) gn194 kuatmann seyri bakmndan nemli bir
tarihti zira Lehistan Kral Sobiesky, Avusturya ile yaplan anlama gereince balatt sefer
hazrlklarn bugn tamamlayarak ve Krakowdan ayrlmt. Yaklak 25.000 kiilik Leh
ordusunun kurmay heyetinde Kral Sobiesky dnda Stanislaw Jablonowski, Andrej Potocki
ve Nicholas Sienawski yer almaktayd. Yaklak 7000 kiilik nc askeri bir birlie Sienawski
komuta etmekteydi195. Sobiesky on belik bir yry sonunda Alman Avusturya birlikleri ile
birlemeyi baarmtr. Viyana garnizonunda ise Starhembergten sonraki en st dzey
komutanlar olan Serenyi ve Scherffenberg kar taarruz gerekletirmeyi planladlar. ki ayr
hcum tertip edilerek, Trk tesisleri yaklp imha edildi. Rzgrn da destek vermesiyle
beraber yangn kar kazya srad ve yn antalar, metris ve keresteler yand. Bu durum
imdi gittike skntlarn artt bu dnem de moral asndan da yarar salamt. Zira
mdafiler bu srada gda tketimi hususunda kemer skmyorlar ayn zamanda skk
kararghlarda bulunmaktan nefes alamyorlard. Birlikler hendein iinde konulanyor, hibir
kprdama zgrlkleri olmad gibi kendi dklarnn arasnda yayorlard. Bunun yannda
askerler len arkadalarn dzgn bir ekilde gmemiyorlard. Austos scanda bu durum
hzl bir ekilde neredeyse dayanlmaz bir koku yayyordu. Bu yzden Starhemberg bata
olmak zere birok kimsenin dizanteri salgna yakalanmasna neden olmutu. Dizanteri
vakalarndaki lm oran fazla yksek deildi. Buna karn hastala yakalanan askerlerin
direnci ve savama azmi doal olarak dmekteydi196. ehirde1679dakine bezer bir veba
salgnn ba gstermesi ise bir ana meselesiydi. Zira askeri ihtiyalar her trl belediye
hizmetinin nne gemiti.
Kuatmann uzamasna ve belki de Viyanann fethedilememesini neden olan 15
Austos gn ayn zamanda Kahlenbergteki Hal ordusunun bakomutan Jan Sobieskynin
de Lehistan197 bakenti Krakowdan ayrld gndr198.

194

Olaylar gn gn anlatan gerek Vekayi-i Be gerekse de ounlukla ondan alan Silahdr Tarihinde 22-24 abanda
gerekleen olaylarn kayd yoktur.
195
Johannes Sachslehner, s. 211.
196
M. Barker, s. 274.
197
Lehistan aslnda Polonya ve Litvanya Byk Dkalnn 1569daki birleme sonucu kurulmutu. Devletin resmi ad ki
Ulus Cumhuriyeti (Lubnin Birlii) olarak geer. Norman Davies, s. 599.

63

23 aban 1094 (16 Austos 1683) nispeten daha sakin geti. Starhembergin btn
almalarna ramen ehirde ktln etkileri grlmeye baland. Milis gc olarak belki de
iki ii birden stlenmelerinden tr pek baarl olmayan frnclar, kasaplar ve eitli trdeki
bakkallar kendi dzenli ilerinde de halk ruhunu fazla yanstmamlard. Her ne kadar
mallarn bulunamamasndan tr korkuluyor ve bu fiyatlar zorlasa da ad geen esnafn
karaborsaclk faaliyetleriyle ou otoritelerin sabrn zorlamaktaydlar. Frnclar en kabahatli
gruptular. rettikleri mamullerine baka eyler katyorlard. Viyana iin hibir zaman alk
tehlikesinden bahsedilmemiti fakat gdalarn dayankszl mhim bir problem olarak ehir
Konseyinin karlat bir problemdi. zellikle Temmuz-Austos aynn scaklk artlar
ierisinde abuk bozulan ve stoklanamad iin ksa srede tketilen dana ve tavuk etinin
yerini at ve katr eti almt. Her ne kadar Viyanallar normal yiyecek edinme yollarn
uygulayamayp baka gda bulma metotlar gelitirseler de bask yeteri kadar sk olmad
iin dost d dnyayla btn balar kopmamt. Starhemberg, kuryelerin cesareti sayesinde
mektup alp gtrebiliyor ve Kolschitzky199 gibi Trke konuan birok kiiyi klk
deitirerek Osmanl grnmne sokabiliyordu.
ehrin dier inisiyatif organlarnda bulunanlar arasnda da ne kan isimler
bulunmaktayd. Beledi organlarn temsilcileri de Mesel ehir yargc ve Starhembergin
halefi Simon Schuester gibi isimlerde yaptklar almalarla kendilerini fark ettirmekteydiler.
D ehir Konseyinin yeleri de eitli yollardan yardmda bulunmu, etkisiz milislere
komuta etmektense bu grevi tercih etmilerdir. zellikle nemli bir maal yetkili olan
Georg Altscafferin (Ast Kethda) hesap defteri ehir yneticilerinin iilerinin hesaplaryla
doluydu. Georg Altscaffer marangozlar tula ve ta iilerini gnlk iileri denetliyordu;
Resmi emirlerin yrtlmesi, ahap damlarn yklmasn, gizliliin evrilmesi, (mmkn
olduu kadar) mermilerin cephaneden tanmas, ehir kaplarnn kapatlmas, zincir
bariyerlerin sokaklar boyunca uzatlmas, inaat materyallerinin burlara tanmas,
basamaklar ve barikatlar iin ahap tedarik edilmesi, (arap preslerinin bozulmasndan
yaplan) ve nihayet yer azlna ramen ihtiya duyulan mezarlarn teminiydi. Dier yedi d
Konsey yesi sokaklarda hasta bir ekilde yatan geni fakir gruplar iin yardm topluyordu.

198

Sobiesky Krakowa varmadan nce srasyla Rawa, Mazowiecka, Wolburz ve Czestochoway geerek 29 Temmuzda
Krakowa ulam, Litvanyal ve Polonyal birlikler burada toplanmlard. Ark, s. 145.
199
Milliyeti tam bilinmeyen (Leh veya Srp) ve hl anlan en nl kurye ise George Kolschitzkydir. Kahvenin ehre gelmesi
bu kuatmann bir sonucudur. Kolschitzkyin bir dnlk gezisi onu ok mehur bir tccar haline getirtmi, bu baarsndan
tr Viyanada 1663n bandan beri var olan merubat dkknnn bana gemiti. O aslnda ehrin ilk kahve evi
iletmecisi deildir, kurum kuatma sonras derhal kurulmutu. O yalnzca yapt hizmete dl olarak caddede kahve
piirme hakk kazanmt. Barker, s. 272.

64

Bu yardmn varlna ramen serseri gruplar da kuatma boyunca varlklarn devam

ettirmilerdi200.
24 aban 1094 (17 Austos 1683) gn ravelinde yer kaplmas ve hakimiyeti
salamaya ynelik mcadele devam etti. Trk ordusunun kendine ilerleyi yolu aabilmesi
iin bugn bir baka lam daha patlatld Osmanl birlikleri yaptklar kazlarn molozunu kl
pay mesafe ilerde bulunan Avusturya birliklerinin zerine doru atyorlar ve onlar ahap bir
koruyucu enstrman kullanmaya mecbur brakyorlard. Avusturyal mdafiler iin tek sorun
bu deildi, Trk topusu zellikle lamn patlatld kargaa ortam ierisinde srekli bir
bombardmanla dman zorluyordu. Osmanl toplar ykmak ve yarmak iin fazla az ve
kk olsalar da boyutlarna gre iyi i grdkleri sylenebilir. Osmanl toplar en azndan
dayankllk bakmndan kendilerini ispatlamlard201. Topla yerinden frlayan byk talarn
zellikle zararl olduunu kantlamt. Ayrca iyi atlm oklar da ldrc etkiye sahiptiler.
Starhemberg dizanteri olduu iin askeri teci edebilmek ve denetlemek iin sedyeyle
dolayordu. Starhembergin gayretleri ile yaanan btn bu skntlara ramen sk disiplin
sayesinde askerler iinde ak bir itaatsizlik yaanmamt.
25 aban 1094 (18 Austos 1683) aramba gn mdafiler Zaarcba kolu ile
Yenieri Aas kolu arasnda yer alan Nibolu Sanacak Beyi Arslan Mehmed Paa koluna
saldr dzenledilerse de baarl olamamlard202. Avusturyal atsz kurisyer birliklerinin ve
piyadelerin gerekletirdii bu taarruz srasnda zaten topal olan ve arkadalarnn gerisinde
kalan ar svari birlikler komutan Albay Dupigny ldrc bir yara ald203. Avusturyallar
tarafndan bugn gerekleen bir dier nemli olay Starhembergin, Charles de Lorrainee
yollad mektubu gven iinde Trk klna giren Kolschitzky tarafndan mparatorluk
Ordughna ulamt. Starhemberg mektubunda dmanlaryla olan mcadelelerinden,
askerlerinin cesaretinden ve ald nlemlerden bahsediyordu204.

200

Barker, s. 270.
Osmanl Harp Teknolojisi sanldnn aksine, bu dnemde Avrupal rakiplerinin gerisinde deildi. Osmanllar maden
yataklar bakmndan sahip olduklar avantaj olumlu bir ekilde kullanmlard. Nitekim Osmanllar ayka, balyemez gibi
ar toplar bakr ve kalayn kullanld ok kaliteli bir alam olan tuntan retmekteydiler. Daha kk boyuttaki toplarda
ise demir kullanlmaktayd. Agoston, s. 216-232.
202
(Vekayi-i Be, s. 106-107).
203
Barker, s. 274.
204
ncelikle arz etmem gerekiyor ki biz u ana kadar siperlerde dmanla baa ba bir mcadele yrttk ve bedelini
fazlasyla demeden bir kar toprak bile kazanamadlar. Kprba elde etmek iin yaptklar her saldr adamlarmzn elde
kl cesur direnleri sayesinde yle byk kayplarla pskrtld ki bir daha balarn deliklerinden karmaya bile cesaret
edemediler. Burg (Saray) hendeinin ortasnda daha derin siperler yaptrdm. Ayrca Lbel ve Burg burlar, ikinci bir hat
tarafndan daha sk korunmaya alnd ve imdi de burlarn arkasnda yeni bir siper balattm. Bunlar eksalanslar bizim
hibir eyi unutmadmz srekli uyank olduumuzu ve gerekli tm tedbirleri aldmz bilmesi iin yazyorum. Sizin
byklnze layk olma umuduyla kendi deersiz hizmetlerimin huzuru ve vazifeme tm ballmla sizi temin ederim ki
efendimiz majesteleri kanmn son damlasn aktmadan blgeyi terk etmeyeceim. H. E. Malden, 1683 Viyana, s. 45
201

65

Sadrazam bugn, nce Vezir Abaza Sar Hseyin Paann sonrada Yenieri Aas
kolunda bulunan avuba kolunu ziyaret etti. aramba gnn perembeye balayan gece
birinde on be dieri de 25 kantar barut bulunan iki galeri de lamlar patlatld. Rumeli
kolunda ise nceki gn patlatlan lamn bulunduu blgede arpmalar yaanm ve
ravelinin altnda yeni san yollar kazlmt. Uyvar Beylerbeyine bir ulakla derhal orduya
katlma emri gnderildi205.
1094 abannn 26. gn (19 Austos 1683) Avusturyallar Osmanllarn ravelinin
altnda kazdklar san yolu almalarna karlk olarak yeni bir lam patlattlarsa da
olumlu bir sonu alamadlar. Osmanllar, leden sonra Zaarcba kolunda yeni bir lam
daha patlattlar. Atlan bu lam sayesinde dmann domuz damlar km, burada askerleri
toprak altnda kalmlar ve bu koldaki birlikler de raveline dayanmay baarmlard.
Bugn Macar beylerinden Batthanyanyinin Sadrazama yollad hediyeler geldi
Ayrca sadrazamn selam aalna Mehmed Aa tayin edildi. Viyana garnizonuna yz kadar
kz satan Hristiyan arabaclar yakalanp yzer sopayla cezalandrldlar206.
Bugn ayrca Deli Bekir Paa kendi kolundan kazdrd lama devam ederek
ravelinin altna varmaya alrken Vezir Ahmed Paann kolunda bulunan serdengetiler
orta tabya zerinde olduka ilerlediler207.
27 aban 1094 (20 Austos 1683) Cuma gn sabahleyin Sadrazam Merzifonlu
Kara Mustafa Paa Deli Bekir Paa kolunu ziyaret edip sonrasnda daha darda bulunan
kendi tabyasna geri dnd. Bugn, daha nce, Belgratta bulunan Sultan IV. Mehmede
gnderilen mer Bey, Darssaade Aas tarafndan gnderilen ulak Baltac Abdlkerim
elebi ile beraber gelip Sultann annesi Valide Sultann vefat haberini verdi208. Ayrca
ehid olan Kk Hasan Paa ile Kethda Ahmed Aann mlkleri devlete devredildi. Ayrca
Darssaade Aas Yusufun209 gnderdii elmasl murassa haner sadrazama sunuldu.

205

Silahdr, Tarih, II, 65-66.

Ry- shib-i devlet hazretleri kerem zre mehterba-i enderni ve yrn Mehemmed Aaya hilat- fhire ilbsyla
hidmet-i mezbrda istihdm- sez-dde-i ayn fikr-i beynleri old ve kol avularndan birka nefere kimesne yz res kadar
sari zarfetle Hseyin Paa kolunun ardndan srp kfirlere merduht itmeleriyle duyulup mezbr ellerin her birine er
yz denek uruld. (Vekayi-i Be, s. 107).
207
Silahdr, Tarih, II, 66.
208
1651-1656 yllar arasnda Kprl Mehmed Paa sadrazam olana kadar devleti fiilen yneten Valide Turhan Sultan,
1656dan sonra da devletin ierisindeki nemli bir g oda olarak varln srdrm ve olu IV. Mehmedin kararlarna
tesir etmeye devam etmitir. Valide Turhan Sultan 4 Austos 1683te lmtr. Abdlkadir zcan, Mehmed IV, DA, 28, s.
414-418.
209
Darssaade Aas Yusuf, Mirahur- Evvel Sar Sleyman Aa ile Merzifonlu Kara Mustafa Paann en azl
dmanlarndan biri olup sadrazamn Viyana Bozgunundan sonra idam ettirilmesi iin IV. Mehmedi ikna etmek iin byk
aba sarf etmiti. Abdlkadir zcan, Merzifonlu Kara Mustafa Paa, DA, XXIX, s. 248.
206

66

Bugn Erdel Kral Apafy Mihalden bir eli gelerek sadrazamn huzuruna kp,
eteini pp, efendisinin Pazar gn orduya katlacan haber verdi..
Zaarc kolundan bir pskrme atlp Avusturyallarn buradaki domuz dam
kertilmi ve buradaki mdafiler toprak altnda kalmlard.
28 aban 1094 (21 Austos 1683) Cumartesi gn sabahleyin Vezir Ahmed Paa
kolundaki araziyi aabilmek iin Osmanllar yeni bir lam daha patlattlar. Bugn ordu
ierisindeki disiplini korumak isteyen sadrazam mdafilere ekmek satan Ermeni Frncy
yakalayarak bunlar yzer sopa ile cezalandrd210. Ayrca vazifelerini ihmal eden
yenierilere de yz ellier sopa ile tecziye edildiler.
Bugnn bir dier nemli olay ise Bavyera Elektr II. Maximillian Emanuelin
12000 kiilik ordusu ile 6000 kiilik Frankonya askeri 21 Austosta Passauya ulamasyd.
30 yl savalarndan beri Habsburglarn en byk mttefiki olan Wittelsbach Hanedanna
mensup Elektr, 23 Ocak 1683te mparatorluk elisi Kaunitz ile yapt anlama gereince
asker vermeyi taahht etmi ve anlama gereince harekete geen Gney Almanyal birlikler
Avusturyaya gei kaps konumunda bulunan Passauya ulamlard211.
3.2. Erdel Kralnn Gelii
29 aban 1094 (22 Austos 1683) Pazar gn Erdel Kralnn Viyanaya yaklamas
zerine Eflak ve Bodan Prensleri ile Osmanl birlikleri onu karlamaya gitmilerdi212. Erdel
Kral Apafy Mihalin ordugha yaklamas zerine ise bir miktar gedikli ve ulufeli avula
beraber avuba ile Silahdr Aas mer Aa, Kral karlamlar ve sadrazamn
gnderdii bir at saraba vastasyla gnderilmiti. Erdel Kral kendi tresi gereince bando
takmyla tren geidi yaptktan sonra sadrazamn otandan ieri girmi, kendisini nce
Divan Tercman skerletzde Aleksander daha sonrada avuba ve Reislkttab Efendi
arlamlar ve Apafy Mihal sadrazamn huzuruna karlmak zere sofaya karlmt. Kral
sadrazamn huzuruna ktktan sonra Osmanl terifat kurallar gereince sadrazamn eteini
pt ve bir miktar sohbet edildikten sonra Apafy Mihal ve adamlarna hilat giydirilmi ve
izzet-i ikramda bulunuldu. Sonrasnda Kral otandan ayrlarak kendisine tahsis edilen adra
210

Osmanllarda seferlerde et ve ekmek datm sultann veya Serdar- ekremin emriyle yaplr bu gdalarn datmndan
ise meydan avuu sorumlu olurdu. Dier erzakn datlmasndan ise defterdar mesuldu. Et ve ekmek datmnda Ermeni
Rum ve Yahudi mteahhitlerden yararlanlrsa da bu datm da denetime tabiydi. Graf Marsilli, Osmanl mparatorluunun
Zuhur ve Terakkisinden ntihat Zamanna Kadar Askeri Vaziyeti Ankara 1934, s. 188-189.
211
Stoye, s. 266.
212
Erdel kral, padiah tarafndan atanan yllna atanan Eflak ve Bodan Voyvodalarnn aksine Macar Diyet meclisince
mr boyu mddetle tarafndan seilir ve Macar Kral unvan tard. Erdel Kral bu bakmdan protokolde prens statsnde
olan Eflak ve Bodan voyvodalarnn nnde yer alrd ve bu balamda Eflak ve Bodan Prenslerinin onun ayana gitmesi
terifata uygun bir durumdu. (. H. Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, Ankara 1988, s. 436-437.)

67

gitmitir. Apafy Mihalden sonra Macar Beyleri Draskovi, Nadasdy ve Esterhazy sadrazamn
huzuruna kmlard213. Erdel Kral, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paaya alt
koumlu bir hinto ve alt yaldzl gm kupa ve bir eerli binek atn hediye olarak sundu.
Bugn bir dier nemli olay Leopoldsdat Adasnda bulunan Avusturyal birliklerin
ekilmeleriydi. Osmanl kaynaklarnn sebebini anlayamad bu olayn temelinde dman
glerinin bir araya gelme istei yatmaktayd214. Bugn ayrca Avusturyallar hazrlad iki
lamdan biri Osmanllarn Rumeli tabyasnda patlad ancak fazla tesirli olmad. Dier kar
lam ise kefedilerek buradaki lam boaltld.
30 aban 1094 (23 Austos 1683) Pazartesi gn sadrazamla fikir ayrlna den
Erdel Kral Apafy Mihal geri hizmete alnarak Yankkale ile Viyana arasndaki geit
kprlerini muhafaza vazifesiyle Osmanl Ordughndan ayrld215. Yankkale nnde
bulunan Uzun (Arnavut) brahim Paaya bir ulak gnderilerek kendisinin derhal Viyanaya
gelmesi istendi. yle gzkyor ki Apafy Mihalin birleik glerden oluan byk bir Hal
ordusu oluturulduundan bahsetmesi Sadrazamn muhasara srasnda mevcudu azalan
ordunun mevcudunu artrmaya ve kuatmay bir an nce fetihle neticelendirme hevesine iaret
ettii gibi her ne kadar Apafy Mihali korkaklkla sulasa da kendisinin de dmandan
ekindiini ve gerekli nlemleri almaya mecbur kaldn gstermektedir.
Sadrazam mutad olduu zere de denetim ve meveret maksadyla bugn de Kul
Kethdasnn tabyasn ziyaret edip ve Kul Kethdas, Rumeli Beylerbeyi ve Yenieri Aas
ile grt. Bugn karlkl lam saldrlar da devam etmiti. Osmanllarn saksoncuba
kolundan attklar bir pskrtme lamyla buradaki domuz dam yklnca mdafiler enkaz
altnda kalnrken Burg tabyas ksmndaki ravelinde biraz daha ilerleme saland.
Avusturyallar bu saldrya Osmanl sa kanadnda bulunan Vezir Abaza Hseyin Paa
kolundan hcum ederek karlk verdiler ve bu ani baskn neticesinde mevzi kazanmay da
213

Silahdr, Tarih, II, 67-68.

ve bir mikdr ake inm olund ve adada taburda olan dmen-i dn fermn- rabbl-alemn ile karar idp umm zre
gittiler kanda gittiklerin malm olmad (Vekayi-i Be, s. 109).
215
Erdel Kral, Merzifonlu Kara Mustafa Paa ile olan diyalogunda nce sadrazam methetti ancak sadrazamn asl fikrini
sormas zerine: Sofraya pilav konsa, evvela ortasndan m balanur ? Yohsa kenarndan m ? dedi. (Sadrazam) Zahir
kenarndan buyurduk da sylenmedik sz komad. Hlasa-i kelam askerinize mhimmat- cephanenize sz yok, lakin Be
sarp kaledir. Gelndi gibi elendrlmeyp yry veya hud vire ile teshiri myesser olmu olayd gzel i idi. Ve illa bu
teenniye gre gittike fethi dr olur. Bu kadar insan ve davara gre dalar tayanmaz. Yiyp ierler ve ganimete muvaffak
olanlar durmayup kaarlar. Hem kaht u galya mbtel olursunuz ve hem bu diyarn k mukaddemdir. Akbetinde zahmet
ekersiz ve haberim var ki asar mlk-i Nasaraya kanlu kadlar gnderdi. Her biri kudretleri mertebe askerleriyle alet tacil
tahd eyledi. Fikr-i savbm bu idi ki yank Kalesinin fethine cal-i himmet buyurup atlu askere izin buyurup memleketi yakup
ykdrup k ser-had banda klam olsanz tahkiki asar mukarreme takup aman direk gelrd. Madem ki Yana rabet
buyurmadnz askerinizin ileris Akdeniz kenarlaruna ve Venedik Krfezi ve Kzl Elma sularna den varup alkad. ..
Budun sahrasna geulup konulmu olsa Neme memleketinin yanna Tunann iki canibi badan baa urulmu ve sene-i
atiyye de gerek Yank gerek Be Kalesi aman ile feth ile teshir klnm olurd dedi. Bu yorum zere sadrazam gazaba
gelerek nk sen Nemeden korkarsn Var imdi Yankkale altnda zevk eyle buyurup gerye gitmesine emir eyledi.
Silahdr Tarihi II, 68
214

68

baarmlard. Sadrazam bu baarszlktan tr buradaki serdengeti aalarn azarlayp

sonra hapsettirdi216. Akama doru ise bu kez Osmanllar Rumeli kolundan bir lam
patlatarak hcuma getiler, ravelinde tutunmaya alan Avusturyallarn domuz damn
yktklar gibi harc- felein (kirpi engellerini)217 alacaklarna dair sz verdiler. Bugn ayrca
Tunann tesinde ileri harektta grev yapan Tatar Han Murad Girayn blgeyi adeta le
evirdii haberi geldi. Avusturyallar ise alternatif savunma mekanizmalar oluturmaya
baladlar. Kar lam saysn, halkn maneviyatn artrmak iin artrdklar gibi yerstnde
ise mdafiler hazr gmlerde tuttuklar kaynam su ve zifti dkmekteydiler. Mcadelenin
acmaszl had safhaya ulamt Avusturyallar artk sadece balar kaza geirerek deil
esirlerin canl canl derilerini yzerek tatmin oluyorlard.
Bu srada Troppauya218 (Opava) ulaan Jan Sobiesky ei Fransz kkenli Maria
Kasimiraya Viyanaya ulama yolunda yaadklarn aktarmakta ve Olmutze ulaacan
bildirmekteydi219.
3.3. Kr Hseyin Paann Malubiyeti
1 Ramazan 1094 (24 Austos 1683) Sal gn Trabzon Alaybeyinin vefat etmesi
zerine bu greve onun zeametine bal askerlerden Kr Ali getirildi. Ayrca kaleye iki satan
sekiz asker 200-300 sopa ile cezalandrldlar. Ayrca Draskovi ve Nadasdyler sadrazamdan
dn izni istemilerdi. Buna karn gnn en nemli olay (Abaza) Kr Hseyin Paann
dmanla olan atmasyd. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa Viyana zerine
yrrken Eri Beylerbeyi Kr Hseyin Paay alt bin askeri ile Tkeli ile bulumak zere
serasker olarak Macaristann kuzey blgelerine harektla vazifelendirmiti220. Buralardaki
kale ve palankalar ele geiremediyse de kontrol altna alan221 Tkeli mre ve Hseyin Paa,
Pojon (Pressburg) zerine yrmlerdi. Buraya dman kuvvetlerinin gl bir grubu
getirilmiti. Tkeli dmann fazla olduunu ileri srerek dorudan geri ekilmi Hseyin
Paa ise dman grmeden ekilmeyeceini bildirmi ancak kendinden kat be kat kuvvetli

216

Bu gice Hseyin Paa kolunda krk kadar kfr fiyrlar? zerine hcm eyledikde mezbr kolda olan serdengediler
nevn karar idemeyp firr sretin gsterp malm- hazret-i saf oldukda bugn tabyalarna terf buyurduklarnda
mezkr serdengedi aalarn huzruna getrp hezr tevbh ve azardan sonra hapse fermn buyurdlar (Vekayi-i Be, s.
110).
217
Savunma birliklerinin dman genellikle geici yavalatmak iin kullandklar bir tr ite verilen isimdir.
218
Bugn ki ek Cumhuriyetinin kuzeyinde yer alan eski Silezya kenti.
219
Ana orduyu terk ettim 20den fazla svari bl ile birka yz hafif svari birliiyle nde gidiyorum. Yarn Tanrnn
izniyle Olmtze varacam Kraln yanndaki Schaffgotsch beni bekliyor. Ackerl, s. 105
220
Bundan akdem Yank altnda Eri Beylerbeyisi Abaza Kr Hseyin Paa memur olduu zere yanna tayin buyrulan 6.
000 mikdr guzzat- slm alup ordu-y hmyndan mfarekat Orta Macar Kral Tkeli tarafna azimet ve Estergon
kprsnden nehr-i Tunaya karu Cierdelen Palankas canibine gep mekes drdnc gn kalkup ikinci menzilde Uyvar
kalas altna vard. Silahdr Tarihi, II, 70
221
Tkeli mre Be Kalesi kabaza-i nusret-i slamiyene girer ise bunlar hazr reayamzdr. diyerek fazla zorlama
yaplmasna kar km idi. Silahdr, Tarih, II, 72.

69

dmana yakalanmadan ekilmeye muvaffak olduysa da sadrazamdan Viyanaya doru

yrmekte olan dman kuvvetlerinin durdurulmas iin asker takviyesi talebinde bulundu.
Ayrca Hseyin Paa Leh Kral Jan Sobieskynin birlikleriyle yolda olduu haberini iittiini
sadrazama iletti. Sadrazam Hseyin Paann bu isteini kmseyen sadrazam 3-4 bin
Lehlu ile 10 bin Neme (liyi) tevatr edecek ne var? Gayret ve himmet edp yannda olan
Asker-i slam ile Karu Tuna kenaryla Be mukabelesine dein gelp Ordu-y Hmyna
mlki olasun222 diyerek gelen dman kmsemiti. Hlbuki Avusturya Ordular
bakomutan Charles de Lorrainenin eline 19 Austosta geen, Sobieskynin 11 Austos
tarihli mektubunda Leh Birliklerinin yolda olduunu bildirmekteydi. Prens Jerome
Lubomirski ise Polonyal nc kuvvetlerin banda daha nce harekete gemiti. Trklere
btn ordunun toplanmasndan evvel ilk darbeyi vurmak isteyen Charles de Lorraine bu
birlikleri Tunaya paralel hareket ettirerek nce Tullna sonra Stockreauya yrtmt.
Viyanann kuzeyinde bulunan ve aldklar ganimetlerin arlyla savamak istemeyen Tatar
Birliklerinin ok kk bir ksmnn yardma gelmesi ile zor durumda kalan Kr Hseyin Paa
Birlikleri Bisambergte223 dman birlikleri ile kar karya geldiler. Trk birlikleri, 30.000
kiilik224 Avusturya-Lehistan glerinin ikinci hattna kadar sokulduysa da mevcut Tatar
birliklerinin zlmesiyle beraber Osmanl ordusu dald. Yaral olmasna ramen birlikleri
ile Morava suyu Bratislava ve evresi) blgesine doru ekilen Kr Hseyin Paa burada
ald yaralarn etkisiyle ehid dt225. Kukusuz, serhaddin halini bilen Eri gibi Kuzey
Macaristanda stratejik neme haiz bir kalenin muhafazasndan sorumlu byle bir komutann
ehid olmas nemli bir kaypt. Ayrca alnan bu malubiyet, Merzifonlu Kara Mustafa
Paann durumun ciddiyetini o ana kadar tam olarak idrak edemediini iaret eden nemli bir
delil ve Kahlenberg bozgununu haber veren nemli bir muvaffakiyetsizlikti.
2 Ramazan 1094 (25 Austos 1683) aramba gn Avusturyallar Ahmed Paa
koluna hcum ettiler ancak baarl olamayarak kendi domuz damlarna geri dndler.
Sadrazam leden nce metrislere ve sonrasnda kendi tabyasna giderek Hseyin Paa, Bekir
Paa, Yenieri Aas Mustafa Paa, Kethd Beyi Yusuf Aa, Uzun Yusuf ve dier askeri
yetkilileri yanna ard. Onlar ikaz edip muhasarann baarya ulamas iin var gleri ile
almalarn emretti . Sadrazamn bu tutumunun temelinde muhtemelen Kr Hseyin
Paann ehid olmasnn psikolojik tesiri ve dmann bir araya gelmesiyle vaktin ok
222

Silahdr, Tarih, II, 73.

Viyanann 15 km kuzeyinde Aa Avusturya blgesinde bulunan bir kent.
224
Batl kaynaklar bu rakam daha dk Trk kaynaklar daha yksek gsterse de 30. 000 rakam makul grnmektedir.
Hal ordusunun says iin baknz: Silahdr Tarihi 71-72, Double Eagle and Crescent, s. 293-294ten alnt Vaelckeren
Johann Peter von, Wien von Trcken Belagert, s. 34, Cevat stn 1683 Viyana Seferi, s. 80.
223

70

daraldn anlam olmas yatmaktayd. Merzifonlunun Viyanay vire ile almak istemesi
kuatmann yava gtrlmesine sebep gsterilir226. Buna karn Merzifonlunun ehre zarar
vermemek iin Viyanay vire ile almak istedii doruluk pay ierse de, kuatmann asl
yava gitmesinin sebebi Osmanl toplarnn yetersizliiydi. Kuatmann yava ilerlemesinin
getirdii problemler iinde disiplini korumann zorluu erzak ktl ve beraberindeki fiyat
artyd ki Trk ordusuna erzak satanlar karaborsa zengini olmulard. Seferin banda
yaplan hedefsiz tahribatn sonular imdi aa kmt. Askerler alktan ancak
Macaristandan ge gelen destek arabalar ve zorla yardm toplanan Sopron gibi kasabalardan
temin ediliyordu. stelik askerin ierisinde huzursuzluk artm227, ayrca Trk ordusunun
byk ounluu kuatmayla urarken Viyana Ormanlarndaki yol blokajn aan Murad
Giray nderliinde olan Tatarlar, douda Neuisedl Glnden Gneyde Alplerin yksek
noktalarna Kuzeyde ise Tunaya kadar uzanan ok geni bir alanda operasyonlarn nerdeyse
tamamlamlar ganimete doyduklar iin memleketlerine dnebilmek iin bahane aramaya
balamlard. Ayrca orduda hijyenin salanmas ile ilgili sorunlar ekilmekteydi.
Sadrazam Kr Hseyin Paann ehid olmasyla da boalan Eri Beylerbeyliine
Kethda Ahmed Paay atarken Mara Vilayetinin bana mer Paay getirdi. Vezir Ahmed
Paa kolundan patlatlan bir pskrtme lamyla ravelinde mcadeleye giriildi ve iki taraftan
da nemli insan kayb yaand. Sadrazam krsal alandaki ileri harektta dman karlamakla
grevli olan Murad Girayn yanna mer Paa, Mehmed Paa ve Saruhan Sancakbeyi
eyholu Ahmed Paay gnderdi. Merzifonlu Kara Mustafa Paann bu hamleden maksad
savama kapasiteleri iyice den Tatar kuvvetlerini ilerlemekte olan dman karsnda
glendirmek isteyiiydi.
Bugn Passaudaki saraydan hareket eden mparator Leopold kalabalk
maiyyetiyle Linze ulat ve yeni saray dzenini burada oluturdu ve Papa XI. nnocentusun
temsilcisi ve Hal ttifakn olumasnda byk pay sahibi olan Marco d Avianoya228 bir
mektup yazan Leopold, talyal keiten ittifaktaki atlaklar gidermesi iin yardm istedi.
226
Fndkll Mehmed Aa, kuatmann yeterince hzl yaplmadn iddia ediyor: Eere serdar- azam bu vakte dein Be
muhasarasn bo tutup teennile deerdi vire ile alup mal- karuna muvaffak olurum zeamn ededi lakin fikr-i fasidin aksi
zuhur edup haarat arz inden kup da ve sahray brd ordu-y hmayun zerine yrdkleri ilmel yakin bilmekle azm
vehme dp kalaya pek yapd yani ki hab u rahat terk ve fethi kalaya ikdam birle mbaeret eyledi. (Silahdr, Tarih, II,
76).
227
Kukusuz kalenin fethedilememesi stanbuldan 1538 km uzakta olunmas ve yaanan kayplar yenierileri huzursuz
etmekteydi Batl kaynaklar olaya farkl bir bak asndan yaklaarak slamn kutsal emirlerinin bir kuatmada 40 gnden
fazla kalmay menettiini iddia ederler. Bkz. Barker, s. 275, Byle ak bir emir olmamakla ve Girit, Rodos, Magosa gibi
kuatmalarn aylarca hatta yllarca srmesine karn batda ki bu izlenimin olumasnda yenierilerin ekseriyetinin mensubu
olduu Bektai Tarikatnda nemli bir yere sahip olan 40 imgesi rol oyanm olabilir.
228
Venedike yaklak 80 km uzaklktaki Avianoda doan Marco bir Kapuin (Fransisken Tarikatnn bir kolu) keii olan
Marco 1680den lene kadar Leopoldun yannda bir danman olarak bulunmu ve kuatmada Hal ittifakn
gerekletirmek iin byk gayret gstermiti. Papalk 2003te Marco d Avianoy Ermi olarak iln etmitir. Reha Erus,
Osmanllara kar birlik kuran papaz Marco ermi ilan edildi 28/04/2003 tarihli Hrriyet Gazetesi.

71

3 Ramazan 1094 (26 Austos 1683) Perembe gn kuluk vaktinde atlan bir lam
sonrasnda zaarc kolundan ileri doru on adm atlmtr. Akam olduktan sonra ise bu kez
Rumeli kolundan bir lam atlarak buradaki dmann domuz dam kertildi. Lamn
atld yerde arpmalar devam etti ve bu ile ilgili bir aa grevlendirildi229.
3.4. Starhembergin Yardm ars
4 Ramazan 1094 (27 Austos 1683) Cuma gnnn en nemli olay Kont
Starhembergin, yollad mektubun Charles de Lorrainee ulamasyd. Starhemberg acil
yardm istemekteydi230. Starhemberg mektubunda zetle dmann son mektuptan beri
Trklerin 6 veya 7 lam patlattklarn, kazkl yollarla donanm n kulelerden (bastiyon)
birinde lam patlatldn ve Osmanllarn bir kez Lbel bir kez de Burg burlar
nndeki mdafilerin siperlerine hcum ettiklerini ancak pskrtldklerini dile getiriyor,
ancak Viyana garnizonun direnecek takatinin kalmadn her gn dizanteri yznden 60
asker kaybettiklerini ve toplarnn aptan dtn bu balamda acil yardma ihtiya
duyduklarn zira Trk lamclarnn hali hazrda bile n savunma hatlarn atn ve ehrin
altn kazdn dile getirmekteydi. Gerektende Muhafz ktas Austos sonu itibaryla 6.000
kii kaybetmiti ve her gn birok insan alp gtren kt hastalklardan dolay byk
skntlar ekiyordu. Erzak ve cephane azalm ve byk bir ksm terk edilmek zorunda
kalnan d surlarda hizmet etmek gittike zorlayordu231. Durumun daha iyi anlalmas ve
empati kurulabilmesi iin Baron von Kielmannsegg tarafndan St. Stefann kulesinden 30
iaret fiei frlatmt. Tabii bu fiein ne manaya geldii Charles de Lorraine kadar Trkler
iin de gayet akt. Dmann sknt iinde olduunu bilmek, sadece Kr Hseyin Paann
malubiyeti ve baarsz taarruzlarla Ordunun den moralini ykseltmemi ayrca yeni ve
daha byk bir gle tevik olmasn salamt. Nitekim Austosun son haftasnda Osmanl
taarruz hz kesinlikle yavalamam ve birok lam ravelinin altna yerletirilmiti. Bugn
ayrca Charles de Lorrainenin Leh Kral Sobieskye yazd mektubu Silezya ve Moravya
blgesi komutan Nicholas Sienawskiye ulamt ki Avusturyal komutan bu mektubunda
Starhembergin 19 Austosta George Kolschitzsky vastasyla gnderdii bir nceki
mektubunun ieriini ve sava sahasndaki genel seyri Leh Kralna aktaryordu 232

229

Vakt-i mezbrdan sonra Rumili kolundan bir pskrme atulup kfirin donuz damnn hayli yerin basdurd ve sabahdan
mahall-i mezbra bi-tamamihi zabtolunmak zre fermn buyuruld ve mahssen bu hidmet in ol mahalde bir aa tayn
olund. (Vekayi-i Be, s. 112).
230
Ackerl, s. 118.
231
Zinkeisen, V, s. 105
232
Starhemberg mektubu Charles de Lorrainee ulamasndan iki gn nce yazmtr. Stoye, s. 220.

72

Osmanl tarafnda ise Bisamberg bozgunundan sa kurtulabilen ve Bratislavaya

(Pressburg) doru ekilen Eri ve Varatn tmarl sipahileri ile Kethda Ahmed Paann
kethdasnn Tkeli mrenin yanna gitmeleri ve Eri Beylerbeyliine getirilen Ahmed Paa
ve Varat Beylerbeyi ile birlemeleri istendi233. Bu geceleyin mdafilerin at bir kar lam
bulunurken, kuluk vaktinde Viyanallar Zaarcba koluna saldrdlar ancak malup edilerek
geri pskrtldler. Bugn Uyvar Beylerbeyi Hasan Paaya ordugha geldi. Kendisine
Rumeli Beylerbeylii verilirken bu grevi stlenen eyholu Ali Paaya Uyvar Beylerbeylii
verildi.
Osmanllar lam kazlarna devam edip ve Rumeli kolunda yeni bir lam
patlattlar. Osmanllarn iddetli hcumu srasnda Cebeciler Kethdas Siyavu Aann
ehid dmesi zerine Siyavu Aann selefi Fazl Aa yeniden bu greve tayin edildi. 234
5 Ramazan 1094 (28 Austos 1683) Cumartesi gn krsal arazide harektna devam
etmekte olan Tatar Han Murad Giray, ehid olan Kr Hseyin Paadan kalan birliklerinin
Pressburga (Bratislava) varp ve Tkeli mrenin birliklerine katlmay baardn dile
getirmekteydi.
Bugn lenleyin yamur yamasyla metrisleri amurla doldurmu ve ancak ikindi
vakti yamurun dinmesiyle harekete geilerek yine Rumeli Kolundan bir lam atlm ve
bylece Burg Ravelininin burun ksm yklmt. Osmanllar bu patlamay bir hcumla
destekleyince ve Burg Ravelininin de tutunmaya alan mdafilere nemli kayplar verdiler.
Viyanallar kalenin iinde bulunduu zor durumu bir kez daha iaret etmek iin bugn 100
fiek daha attlar235. Bugn ayrca kethda Ahmed ve Ali Paalar, sadrazamn izniyle Tkeli
mrenin birliklerine destek amacyla Kuzey Macaristan sahasna hareket ettiler.
6 Ramazan 1094 (29 Austos 1683) Pazar gn sadrazam nce kendi tabyasna gitti
ardndan Vezir Ahmed Paann tabyasn ziyaret etti. Osmanllar yenieri aasnn bulunduu
tabyadan leden nce bugn bir pskrtme lam patlatarak arampol kerttiler. Haydar
Bey ise Gle (Gyula)236 sancakbeyliine atanarak kendisine hilat giydirildi237.

233

Egri ve Varatn zem ve erbb- tmrna fermn ve vcibl-emsl tahrr ve Kethd Ahmed Paann kethdsyla
Kurs kralna irsl olund ki cmlesi yine bir yere cem olup kral- mezbr ile maan kalkup, Eri Belerbeisi Ahmed Paa ve
Varat Belerbeisi Mehmed Paa vardkda, gelp, karu yakada karar ideler. (Vekayi-i Be, s. 112).
234
Silahdr, Tarih, II, 77
235
Ve badel-asr Rumili kolunda bir pskrme atlup, tabyann burnu krld vel-hsl tabyann kat cz yeri kald. Her yan
birer ka kerre elekden gedi ve bu lamda serdengediler kat vfir kfir ate-i hk helk- ebed idp birka kelle dahi
getrdiler, mazhar- ihsn oldlar. mazhar- ihsn oldlar ve bu gice kfirne yine bu yksek mteessirinden? yz kadar fiek
atld. Acz ve zdrbn irb idnden gayr manaya hamlolunmad. Hazret-i vcibul-vucd kffr fer aslyla zr-i
zemnden tabur eyleye (Vekayi-i Be, s. 113).
236
Gneydou Macaristanda yer alan bir ehir
237
Gle Sanca Haydar Bee tevch olunup huzr- sadr- lde hilat- hssl-hss ilbs olund.(Vekayi-i Be, s. 113).

73

7 Ramazan 1094 (30 Austos 1683) Pazartesi gn Kethda Ahmed Paa Macar
Kral Tkeli mreye yardm amacyla yola kmt. Osmanllar ikindi zeri Rumeli Kolundan
bir lam atlp ve Burg Raveline ynelik hcumu gelitirdiler. Avusturyal mdafilerin
hazrlad bir kar lam tespit edilip ve buradaki lam kazan Avusturyal lamclar atlan
humbaralar vastasyla ldrldler. Avusturyallar akam saati Rumeli Kolundan yeni bir
saldrya geseler de bu hcumlar geri pskrtld. Mdafiler kendi istihkmlarna geri
dnmek zorunda kaldlar. Mdafiler bu kar taarruzdan sonra bu kez daha uzaktan
mcadeleye ynelip humbara bombas attlarsa da herhangi bir sonu elde edemediler238.
8 Ramazan 1094 (31 Austos 1683) Sal gnnn en nemli olay Polonya Kral
Sobieskynin takriben 20000 kiilik Avusturya snrn geerek Drnholza ulamasyd239.
mparator Leopold ile yaplan ittifak anlamas gereince birleik Hal Ordularnn
bakomutan Polonya Kral sfatyla Jan Sobiesky geeceinden iin, Charles de Lorraine
dk kendisini karlamaya gitti. Bu bulumann ilgin taraflarndan biri Charles de
Lorrainenin iki kez Polonya tahtna namzet gsterilmesi, ancak ilk adaylnda 1669da
Micha Korybut Wisniowiecki240 ikinci adaylnda bizzat Jan Sobiesky tarafndan saf d
edilmesiydi. Sobieskynin zellikle ok sevdii ei Maria Kasimirann tesiriyle sorun
kartmak istemeyen Charles de Lorraine byle bir uygulamaya bavurmutu. Bugn Waldeck
Prensi George Frederick, Charles de Lorraine ve Sobieskynin bir araya gelmiti. Sakson ve
Leh Birlikleri 35.000, Avusturya Birlikleri 32.000241, Bavyera-Frankonya Birlikleri 18000
kiiydi. Bu rakamn toplam 85.000242 saysn vermektedir ki Kahlenbergteki Hal
ordusunun toplamnn da bu rakama yakn bir miktarda olmas kuvvetle muhtemeldir.
Bugn leden nce mdafilerin zerine den yldrm dmesi iki taraf da
etkilendi. Padiah Drdnc Mehmed, Bonak Mustafa Aa vastasyla bir hatt- hmayun
gndermi ve bu hatt hmyunu getiren Bostancba Mustafa Aa Peuy (Pecs) Sancann
bana getirilmiti. Osmanl ordusunda erzak sknts ba gsterdii iin Odenburg

238

Yevm-i mezbrede Kethd Ahmed Paa ki yazlmtr. Eri Belerbeisidir. Kurs kral yanna r-be-rh old ve badelasr tabyada Rumili kolunda bir pskrme atulup, vfir meln- ftde-i hk helk eyledi ve krda tutulmu bir dil getrdiler
Syledp, ser-emeye virildi. Hemn meydanda boynu uruld ve bu gice Rumili kolunda kfirin bir lam bulunup iinde
olan meln-kazan? kumbarasyla hkeste old ve a vaktinde kfir Rumili kolundan serdengediler zerine hucm idp
ber tarafdan dahi gaziyn- serdengediyn karulayup hanzri gir inine sokdlar ve meln ahamdan a vaktine dein
otuz kazan kumbaras att. Avn-i Hakk birle endn zarar andan olmad. (Vekayi-i Be, s. 113-114).
239
Ackerl, s. 107.
240
Micha Korybut Wisniowiecki, Charles de Lorrainenin elinden sadece Lehistan Kralln deil ayn zamanda genlik
ak Eleanoray da alm, ancak Lorraine Dk, 1673te Wisniowiecki ldkten sonra 1678te Eleanora ile 1678te
evlenmitir. ztuna, Devletler ve Hanedanlar, IV, s. 162.
241
Avusturyal birliklerinin says muhtelif kaynaklarda 20.000-43.000 arasnda gsterilse de devletlerin gc oranndaki
tesiri dikkate alnrsa 32.000 rakam makul grnmektedir. Arkayn, s. 89.
242
Defterdar Sar Mehmed Paa Hal ordusunu 24. 000 Leh, 35. 000 Avusturya ve 40.000 Alman askeri olarak 100. 000 kii
olarak gsteriyor. Zbde-i Vekaiyat, s. 158-59.

74

Palankasna (Sopron) mektup gnderildi ve bu Macar kentinin sakinleri Osmanllarn talep

ettii erzak temin ettiler243. Her eye ramen Osmanl Ordughnda erzak stoku tkenmi
olmasndan tr fiyatlarda byk art yaanmaktayd 244.
9 Ramazan 1094 (1 Eyll 1683) aramba gn Diyarbekir Beylerbeyi Kara
Mehmed Paa gelerek sadrazamn huzuruna kmt. Vezir Ahmed Paa kolunda Sivas
Eyaleti askerleri Lbel Ravelini aarak artk asl burlar olan bastiyona ulatlar makas
denilen yere hcum ederek buradan ta getirdiler245.
Yataa den Starhemberg gnler sonra bugn ayaa kalkarak ve kendisinin nekahet
dneminde neler meydana geldiini tetkik etmiti. O kuatmaclarn dorudan bastiyonlarn
yanna sokulduklarn grnce dehete kaplmt. Her ne kadar muhataplar fazladan hcum
yaplmasna ok muhalif olmalarna ramen O, son bir hcumla dmann hendeklerden
atlmasna karar verdi. Avusturyallar bu balamda Zaarcba kolundan hcuma getiler.
Yaklak yarm saat sren dehet verici bir mcadele gerekleti. Onlarn iddiasna gre
nceki baarszlklar ve dmann mevzilerinin tamamen zapt edilmesinin olanakszl bu
giriimi adam kaybndan baka bir ie yaratmayacakt. Avusturyallarn 400 kiilik adam
kaybna neden olan ar zarar bu kez Starhembergin deil ehir Konseyinin hakl olduunu
ortaya koymutu246. Sadrazam da bu baarsndan tr sergengetileri mkfatlandrd.
Bugn ikindi vakti Nibolu Sanacak beyi Arslan Mehmed Paa kolundan bir
pskrtme lam atlarak Burg Tabyasndaki domuz dam kertildi. Bugn ayrca baz ileri
doru gidilmesiyle arkada kalan tabyalara grevlendirme, yenieri aasnn eski tabyasna
Reislkttab Laz Mustafa Efendi, Kul kethdasnn eski tabyasna Kethda Bey gemiti.
Yats vaktinde mdafiler yeni bir kar saldr tertip etseler de baarsz olarak geri ekildiler.
10 Ramazan 1094 (2 Eyll 1683), sabahna muharip taraflar hafife yaan bir
yamurla uyandlar. Vezir Abaza Sar Hseyi Paann Burg Bastiyonunun altnda neredeyse
bir aydr hazrlad 40 kantar (yaklak 2250 kg) arlndaki lam patlatld. Her ne kadar
Osmanllar patlamann tesirini yeterli bulmasalar da247 mdafiler bu patlamadan nemli zarar

243
Ordu-y hmynda zahreye mzyakas tahff in bir mikdr dem ile ( denburg palangas)sarden? palankas
ahlisine murd idenler narh- cr zre getrp, zahreden ne bulunursa legleg adr altnda bdullha frht itmeleri in
kdlar gnderildi ve bugnde dakikin kyyesi on iki on preye otuz dirhem ekmek bir akeye ve bir kile are iki gurua
kd. O dahi c-be-c yerde bulunur mstevf bulunmazd ve etrafda otlak dahi kalmamala gidenler drt gnde varup,
gelr oldlar. (Vekayi-i Be,s. 114).
244
Erzak tketimi ve stoklanmas hakknda baknz Meryem Kaan Erdoan II. Viyana Kuatmas, s. 178-194
245
Silahdr, Tarih, II, 78
246
Barker, s. 276.
247
Hseyin Paa kolundan seher Bekir Paann bir aydan ber zr zemnde eelendi lam makas dvrnn altna
varld kyasyla krk kantar barut ile atulup hikmet-i Hud edn- murd zre etmeyp ancak burundan bir kat dvrn
syurup kang tarafa meylidp kdu n-peyda olup ve vakt-i duhda Ahmed Paa koluna kfir kup avn-i Hakk birle

75

grmlerdi. Aslnda lam kazlrken Avusturyal madenciler umulmadk bir biimde

Osmanl

lamyla
248

karmlard

karlamlar

ve

onlardan

korkarak

bulunduklar

noktadan

. Patlama neticesinde Burg Bastiyonundaki duvarn bir ksm yklmt.

Starhembergin kendi alayndan Yzba Heistermann komutasndaki 50 asker Trklerin

buradaki kazklar ykmas sonucu ciddi kayplar vermilerdi249. Gelen raporlar dorultusunda
dmann bastiyonlarn yaknndaki gediklerde bulunduu tehlikesi zerine kumandanlk
ravelini tamamen terk etmeye karar verdi. Yzba Heistermann Starhembergin iki gn sonra
ravelinden tamamen ekilmiti. Mdafilerin tek sorunu Trklerin bastiyona ulamas deildi.
Eyll ay ba itibariyle skntlar son raddeye gelmiti. Artk her ey beklenebilirdi. Muhafz
ktas 6 bin kii kaybetmiti250. Linzdeki hareketlilik ise devam etmekteydi. Papann
temsilcisi Marco dAviano istiare amacyla Linze gelmiti. Marco dAviano mparator
Leopoldun Hal ordusuna katlp katlmamasn istiare edip bakomutann Jan Sobiekynin
mi olup olmayacan belirleyecekti.
leden nce bu kez mdafiler Vezir Ahmed Paa kolundan hcuma getiler ancak
serdengetilerce geri pskrtldler.
11 Ramazan 1094 (3 Eyll 1683) Cuma gnnn en nemli olay GrossStteteldorfta Kont Hardegg atosunda Hal ordusunun en st dzey kurmaylar olan Leh
Kral Jan Sobiesky, Saksonya Elektr Charles de Lorraine, III. Johann George, Sava
Konseyi Bakan Hermann von Baden ve Waldeck Prensi George Frederick ve Elektr
Maximillian adna Bavyera ordusunu komuta eden Feldmareal Hannibal von Degenfeld bu
toplantda hazr bulunmular ve Sobiesky, Charles de Lorrainenin plan uygulanabilir
bulmutu. Ancak asl mesele bakomutanlk meselesiydi ve Sobiesky bu konuda kesinlikle
geri adm atmaya niyetli deildi. Bunun gereklemesi iin ise Leopoldun sefere
katlmamas, Alman prenslerinin de Sobieskye biat etmesi gerekiyordu. Charles de Lorraine,
mparator Leopoldu sefere katlmamaya ikna etmeyi baard251. Alman Prenslerinin fiili
kumandasn kendisi stlendi, Sobiesky ise en azndan teorikte Hal ordusunun banda
bulunacakt252.

serdengedilere hucm idp melnden iki kfirin kellesin alup, huzr- lye getrp, mazhar- ihsn oldlar. (Vekayi-i Be,
s. 115).
248
Barker, s. 276.
249
Stoye, s. 272.
250
Zinkeisen, V, s. 105.
251
Voltaire, Kahlenberg Muharebesi iin mparator hari btn imparatorluk ordusunun bulunmaktayd diyerek bu stratejik
dengelere ramen Leopoldun sefere katlmayn kmsyor. Hammer, VI/XII, 381.
252
stn, s. 82-83.

76

Viyana nlerindeki mcadele ise devam etmekteydi. Samsoncuba kolunda bulunan

drt cebeci bl ile Sivas, Tmvar ve Karaman vilayetlerinin askerleri geceleyin
baladklar kaz neticesinde Burg Bastiyonu karsndaki galeriye dayanmlard. Derhal
buradaki birlikler duvar kertmek zere lam patlatma kanal amaya baladlar253. Trkler
bu yeni ele geirdikleri yerde hemen yeni metrisler kazdlar ve Burg Bastiyonu yakn menzilli
ate altnda tutmak iin iki top iki de havan topu yerletirdiler254. Bugnn bir dier nemli
olay da Lbel Bastiyonu karsnda yer alan Osmanl sol kanadnn komutan olan Yanova
Beylerbeyi Defterdar Ahmed Paann vefatyd. Ayrca Grc Mehmed Paann olu
Mustafa da ald yaralar yznden lmt.
12 Ramazan 1094 (4 Eyll 1683) Cumartesi gn sabahleyin yaan saanak
yamurun dinmesiyle Osmanl ordusu hareketlendi. Baz tartmalardan sonra Defterdar
Ahmed Paann vefatyla boalan sol kanadnn komutanlna ve Yanova Beylerbeyliine
Celeb Hasan Efendi, defterdarla ise Manisal Mahmud Efendi tayin edildi255.
Bu tayinler yapldktan sonra Trkler zaferin kokusunu daha nce olmad kadar
almlard. Saat 14de korkun bir hcum Burg Bastiyonunun aasna ynelmiti. Tozun
topraa karmasyla 400 kadar Mslman yukarya doru hcum edip, ne gemilerdir.
Avusturyallar yarn nnde yaylmlar ve 30 adm geniliinde bir piyade karesi
oluturmulard. Bir saf ate ederken dier saf arkadan gelip ate ediyordu. Harekt iki saatten
fazla srmt. Bir ara Osmanl askeri Burg Bastiyonuna sanca dikmeyi bile baard.
Ancak alan gedik derin olmasna ramen mdafiler rakiplerini bastiyonun dibinde uzanan
byk toprak parasndan atmay baardlar. Bu balamda korumasz tfekliler gerek bir top,
bomba, ta ve ok yamuruna maruz kaldlar. Starhemberg ve Kont de Souches bata olmak
zere dier yksek rtbeli subaylar lm hie sayarak operasyonu ahsen ynetmilerdi256.
Zafer, eer Kara Mustafa Paa muhafzlarn en deerli anda deitirmeye kalkmasa ve
Dupignynin svarileri son anda yetimesiydi, Trklerin olabilirdi. arpma Baron
Kielmannseggin tekerlekli driz atn getirmesiyle ve ok sayda kum torbasnn getirilmesiyle
noktaland.

ki

tarafnda

kayplar

bykt,

Trkler

saylamayacak

kadar

asker

kaybetmilerdi, mdafilerin 200 kayb vard ki says gn getike azalan Viyana garnizonu
iin bu nemli bir kaypt. Askerler o kadar yakn durmulard ki bitien vcutlar ceset
253

Yevm-i mezbrede saksoncuba kolunda olan drt kol[dan] biri cebeci ve biri Sivas ve biri Tmvar ve biri Karaman
Eyaletinin srdkleridir. Uurlarnda olan makas dvrnda bir delik eeledp ve vakt-i duhda her biri ikier er zir dvr
iine girdiler. (Vekayi-i Be, s. 116 ).
254
Hammer, VI/XII, 379.
255
Badeh yenieri efendisi Mahmud Efendi davet olunup defterdrlk in bir hilat- hssl-hss ilbsyla kesb-i eref-i
devlet eyledi. Badeh hidmetine ebb zre r be-rh old. (Vekayi-i Be, s. 116).
256
Stoye, s. 272.

77

hlinde ylarak arazinin kaptrlmasna engel olmutu257. Bu harekt Viyanann

fethedilmesinin bir an meselesi olduunu ortaya koymaktayd. Bugn Hal ordusunun258
geldiini haber alan Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Yankkale altnda bulunan Raabca ve
Raya kprlerini koruyan Koca Arnavud brahim Paay yardma ard.
13 Ramazan 1094 (5 Eyll 1683) Pazar gn itibariyle hl ayakta olan Avusturya
askerleri ki orijinal garnizonun 2/5inden fazla deildiler, 64 mdafaa noktasnda
konulandrlmtlar. imdi kt talimli gvenilmez milis glerinden de ihtiyat gc yoktu.
Sergengetiler bir kez daha Burg Bastiyonundaki yara hcum ettiler.
Zira dnk muvaffakiyetsizlik Osmanl askerinin cesaretini krmamt. Viyana
Kalesinden atlan fiekler ve elde edilen istihbarat sadrazam yeni bir taarruz balattrm ve
taarruz btn gn srd, ancak mdafiler mazgallarn ardndan ve Lbel Bastiyonundan
atklar her trl silahla burlara trmanan Trkleri pskrtmeyi baardlar259. Bu balamda
Lbel Bastiyonu Osmanl solunu tehdit ettii srece Burg Bastiyonunun umutlar krma
ihtimali zor gzkyordu. Ayrca mdafiler fiziksel tkenmiliklerini mcadeleye
yanstmamaktaydlar ki bir kez daha onlarn yetenek ve cesareti Habsburg komutanlarnn
takdirini kazanmt.
14 Ramazan 1094 (6 Eyll 1683) Pazartesi gn Osmanl ordughnda esir olan
Baron Kunitz, kuatmaya muhalif Eflak Voyvodas erban Kantakuzenin yardmc tutumu
sayesinde kaleyle muhaberat temin etti ve Starhembergin aresiz kald ve Eylln
4ndeki saldrnn zorlukla atlatldna ynelik haberi hkmetine bildirdi260. Dnden
karlan ders Lbel susturulmayp kontrol altna alnmadka Burg Bastiyonu kontrol altna
almann olanaksz olmasyd. Trk ordusu tam le vakti Lbel Bastiyonunun altna iki
lam yerletirdi. Duvar iyi imentolandndan patlama arapnel etkisine sahip ve
ldrcyd. Btn u ksm ve antik tahkimatn sol yan tamamen paralanmt. Btn
silahlaryla Avusturyallar ezilmi veya enkazn altnda kalmlard. Yenieriler ve gnll
svariler yka doru hcum ettiler. Onlar yaylm atei ile durduruldular ve ayn anda kalan
kaponiyerlerin arkadan gelen atee maruz kaldlar. Avusturyallar zrhsz bir ekilde gediin
nnde ince bir saf oluturdular ve ok sayda ok ve top mermisine maruz kaldlar. Kt bir
ekilde dalan taarruz birlikleri ikinci denemelerinde baarl olabilirlerdi fakat iyi
hazrlanm mdafiler hareketli engelleri de beraberinde getirmilerdi. Den byk bir ta
257

Barker, s. 277.
Fndkll Mehmed Aaya gre Neme asar (Leopold) Hristiyan milletlerden mteekkil 80. 000ini piyade, 40.
000ini svari toplam 120. 000 kiilik bir ordunun yolda olduunu belirtiyor. Silahdr, Tarih, II, 80.
259
J. P. Hammer, VI/XII, 379.
260
Stoye, s. 273.
258

78

ktlesi de taarruzcularn ilerleyiini engellemiti261. Starhembergin yardmcs Kont de

Souches yaklak bir saat sren bu hcumu Horrazio Sicco262 dahil birok l vererek
durdurmak iin olaanst bir gayret sarf etmiti. Geceleyin ise alan boluklar az ok
kapatld.
Bu srada Hal birliklerinin ilerleyii de devam etmekteydi. Karar gereince
birlikler Tullndan Tunay aarak bir araya geleceinden dolay Jan Sobiesky komutasndaki
Leh ordusu yamur yznden biraz duraksalar da geilerine baladlar. Yine Tulllnden
Tunay gemesi planlanan Charles de Lorraine ise ihtiyat tedbir olarak Lodron, Richardi ve
Herbeviller alaylarn, Osmanl ordusunun Bratislava zerine yapabilecekleri taarruzu
engellemek iin bu blgeye sevk etmiti263. Bu gece Kahlenbergten Charles de Lorrainenin
zel nc birliklere attrd fiekler Hal ordusunun yaklatnn deliliydi.
15 Ramazan 1094 (7 Eyll 1683) Sal gn btn Leh birlikleri Tunadan geii
tamamlamlar ve Viyanaya yaklak 30km uzaklktaki Tullnda toplandlar. Burada Marco
dAvianonun abalaryla Sakson, Bavyeral, Avusturyal birliklerde 6-8 Eyll arasnda
toplanmaya devam ettiler. Charles de Lorrainenin askerleri Kahlenbergten bugn bir kez
daha iaret fiei attlar. Trk ordusu ise Lbel ve Burg Bastiyonlar nndeki kaz
almalarna devam etmekteydi. Trk ordusunun erzak ihtiyac srekli artmaktayd. Ordu
temel ihtiyalarnn temini iin artk Budine kadar gidiliyordu. Bir baka problemde
hayvanlara yem bulma meselesiydi. Yeterli otlan kalmams atlarn telef olmasna sebebiyet
vermekteydi. Ayrca Osmanl erzak kollar yer yer Avusturyal birliklerinin saldrsna
uramaktayd.
16 Ramazan 1094 (8Eyll 1683) aramba gn, 4 Eyll tarihinde dman
ordusunun ilerleyii hakknda alnan istihbarat dorultusunda, Yankkaleyi abluka altnda
tutmakla grevli olan Budin Beylerbeyi Uzun brahim Paa 8000 kiilik Viyanaya gelerek
orduya dahil olmutu264. Sadrazam ise mutad olduu zere siperlere gitti ve orduya moral
alamaya alt. leden sonra Osmanllarn Samsoncu koluna tesadf eden Lbel
Bastiyonundan iki lam birden atld. Lamlarn patlatlmas ile beraber bucun ucu ve
bucun solundaki surlarn bir ksm kt. Patlamay mteakip gerekleen Trk hcumu
261

Barker, s. 278
talyan asll Kont Horazio Sicconun bu atma neticesinde ld kesindir ancak Hammerin lenler arasnda zikrettii
bir dier isim Yzba Guido Starhembergin lmemi hatta 1697deki Zentada Eugenee muavenet etmi ve 1737de
Slavonya Valisiyken lmtr.
263
stn, s. 82.
264
Kuatmann bandan beri aralar souk olan brahim Paa ve Sdrazamn dmanla karlamann zamanlamas
hususunda farkl fikirde olduklar bilinmektedir. brahim Paa, kuatmann derhal kaldrlmasn,ordunun yayld alann
daraltlmasn ve ileri gidilmesini savunmu Merzifonlu Kara Mustafa Paa ise kuatmaya devam edilmesi iin ditermiti. D.
Kantemir, a.g.e. s. 58-61.
262

79

yaklak 1 saat srdyse de mdafilerin gayreti taarruzun fetihle neticelenmesine engel

olmutu; ancak gerek Lbel gerekse de Burg Bastiyonundaki hasar bym ve iki burcu
balayan perde duvarn almas iin yeni lam kazlmaya baland. Son hcumda mdafiler
byk asker kaybna uradlar ve siperler llerle dolmutu. Sadrazam taarruzun
baarszlna ramen askeri tevik etmek iin kelle karl bahi datmt 265.
Bugn Msr askerinin ileri karakollarnn yakalad kaleye girmeye alan bir
Alman askeri ile Tatar Hannn yakalad bir tutsaktan edinilen bilgiye gre Birleik AlmanLeh Birliklerinin Tuna zerinden getikleri haberi alndndan Merzifonlu Kara Mustafa
Paa, Karahisar Sanca Mutasarrf Deli mer Beyi keif vazifesi ile ileriye gnderdi. Hzl
bir ekilde dnen Deli mer Bey istihbaratn doruluunu onaylayp, Sobiesky ve Charles de
Lorrainenin birliklerinin ilerlemekte olduu haberini verdi.
Hal ordusunda ise muharebe dzeninin nasl gerekletirilecei tartlmaktayd.
Sobieskynin Tullnda hazrlad ve Ordre de Bataille (sava dzeni) plan oluturmutu ki
baz kk deiikler sonunda Sobieskynin Leh birliklerinin sa kanad, Bavyera ve
mparatorluk

birlikleri

merkezi

266

Eyll

oluturacaklard

Avusturyal
itibariyle

ve

dman

Sakson

birlikler

kuvvetleri

ise

Tullnda

sol

kanad

toplanmay

tamamlamlard.
Bugn Merzifonlu Kara Mustafa Paa nce yenieri aas, kul kethdas ve
vezirlerin bulunduu devlet ricaliyle kuatmann seyriyle ilgili meverette bulunduktan267
sonra baz tayinler yapt Samsoncu kolunun bana Halil Paa yerine iman Mehmed Paa
getirilmi ayrca Deli Bekir Paa Zaarc kolundaki grevinden alnrken geri kalan
komutanlarn hizmet noktalar sabit kalmt268.

265

Vezr-i mkerrem Serasker brhim Paa hazretleri dahi yannda olan Eyaleti askeriyle ve yenieri ve cebeci ve drt aa
blk askeriyle vakt-i zuhra karb gelp ordu-y hmyn huddundan vsl old ve shib-i devlet hazretleri beynes-saltta
yeniden metrise gidp erbb- harb u ktl ve ashb- cenk cidl ve vakt-i asrda saksoncu kolunda iki pskrme atld. Ol
esnda bu mertebe nir cenk ve kfir-i bed-k top ve tfenk ve kumbarasndan ve darb- emrini renkden (?) ol kadar
munfasl oldu yine metris evvelden ber misli bu defa sebkat eylemedi ve mahalde kte-i dmenden arsa-i mareke ml-aml olduundan gayr gziyn- ser-bzn yirmi bir kelle getrp mazhar- ihsn- asaf oldlar. (Vekayi-i Be, s. 117)
266
Stoye, s. 282-283.
267
Arkayn, s. 84.
268
Saksoncu kolunda Halil Paa kup yerine iman Mehmed Paa tayn olund ve zaarc kolundan dahi Bekir Paa kd.
Mads her biri metrisde yerl yerinde karar eyledi. (Vekayi-i Be, s. 118).

80

C BLM
VYAA KUATMASII SOU VE KAHLEBERG MUHAREBES
1. Viyanaya Sobiesky Komutasnda Yardm Ordusunun Gelii
Osmanllarn sava ilnnn ardndan ay sren mzakerelerden sonra, Lehistan
Kral Sobiesky Vatikann ars zerine Bbliye kar Avusturya ile 31 Martta anlama
imzalanm ve bu anlama 2 Maysta mparator Leopoldun tasdikiyle yrrle girmiti.
Antlamaya gre, Kayser Leopold 60.000 asker Kral Sobiesky ise 40.000 asker salayacakt.
Kayser, Sobieskye ayrca Leh birliklerinin ilk donanmlar iin hemen 100.000 Taler
demeyi kabul etmiti Sobiesky anlamadan sonra mmkn olduu kadar geni tabanl bir
ittifak temin etmeye almt. Sobieskynin Trk kart politikasnn temelinde Katoliklii
yannda daha tahta kt gnde iln ettii bildiride Trkleri en byk tehdit olarak
grmesi269 ve Viyanann sonu geldii takdirde srann Krakowa geleceine ynelik inancda
yatmaktayd270. Zaten Avusturya ile yaplan anlamada da iki payitaht Viyana veya Krakow,
Trkler tarafndan kuatld takdirde, her iki tarafn da karlkl olarak tm askeri kuvvetleri
ile yardma gelecekleri bilhassa vurgulanmt ki bu durum yeni bir Trk seferinde Jan
Sobieskynin ordusunun Hotindeki kadar baarl olamayaca dorultusundaki fikirle
alkalyd. ki lke arasndaki askeri g dengesi kyaslandnda bu fikirdekilerin pekte
haksz olduu sylenemez271. Bununla beraber Osmanlya kar Avusturyay desteklemenin
douraca menfi sonular, Sobieskyi grememekteydi. Zira Osmanllarn Orta Avrupa g
denkleminde Avusturya ve Rusyann Lehistan zerindeki emellerini frenleyebilecek yegne
g konumundaydlar. Lehistann milli karlar iin en doru politika, Osmanly kendi
topraklarndan uzak tutmak ancak bunu sava yolu ile deil barla gerekletirmekti. Ancak
Hristiyanlk taassubundan ayrlamayan ve kahraman olma hevesiyle yaayan Sobiesky,
kurulacak Hal Ordusuna dahil olmak iin btn yaz ordusunu sefere hazrlamakla
uramt. 40 bin kiiyi toparlayamasa da 25.000 kiilik ordusuyla 15 Austosta
Krakowdan Viyanaya doru yola kmt. 31 Austosta Avusturya snrna ulaan
Sobiesky yukarda bahsedildii zere bu tarihten itibaren Alman ve Avusturya birlikleriyle
beraber hareket etmiti.

269

Sabire Ark, Polonya Kral III. Jan Sobiesky ve Hkmranlnda Osmanl-Lehistan likileri 1674-1696 Doktora Tezi
Ankara 2004, s. 100-105.
270
Zinkeisen, V, s. 103.
271
17. yzyl Osmanl-Lehistan g dengesi hakknda Bkz. Mehmet nba, Ukraynada Osmanllar Kamanie Seferi ve
Organizasyonu (1672) stanbul 2004, s. 21-53.

81

Saksonya Elektr III. Johann George ise 11 Austos 1683te Saksonya Prensliinin
merkezi Dresdenden ayrlarak yola kmt. Sobieskynin sefere katlma karar, tam olarak
milli politikayla badamazken, III. Johann George daha pragmatik bir anlaya sahipti.
Kukusuz, Saksonyann konumu Lehistandan farklyd. Zira ortak milli deerlerin
getirdii beraber hareket etme dncesi yannda Avusturya, Saksonya iin bir tehdit deil
aksine bir koruyucuydu. Avusturyann dolaysyla Kutsal Roma mparatorluunun sona
ermesi tm Germen dnyas iin olduu gibi Saksonya iin de felaketti. Fransa Kral XIV.
Louisin tehditkr tutumu yznden Bat snrn Fransaya kar askersiz brakmak
istememesine ramen Elektr, mparatorun ve Papa XI. nnocentusun srekli yapt
arlarnda etkisiyle harekete geerek ve 10.400 askeriyle Kutsal ttifaka dahil olmutu. III.
Johan Georgeun diyalog halinde bulunduu Brandenburg Elektr Frederik Wilhelm ise
Fransa ile yaad itilaf bahane ederek olumsuz cevap verdi272. Kukusuz Brandenburg
Elektrnn menfi cevabnda Protestanlara ok sert muamele eden mparator Leopolda
ynelik kendisinin ve halknn duyduu fke ve kzgnlk ile bor iinde yzen Habsburg mali
yapsnn, Brandenburg ordusunun sefer masraflarn karlayamacana ynelik inanc da
etkili olmutu. Aslnda Viyanann mali durumunun farknda olan ve halknn nemli bir
ksm ve kendisi de Protestan olan Saksonya Elektr III. Johann George iin de bu iki sebep
geerli olsa da her adan Viyana ile daha sk ilikileri bulunan Johann George 7.000 piyade
ve 3.250 svari askerle sefere itirak ederek Hal ordusuna dahil olmutu273.
2. Muharebe ncesi Gelimeler
17 Ramazan 1094 (9Eyll 1683) Perembe gn, sadrazam metrisleri terk ettikten
sonra Hseyin Paa Vezir Kara Mehmed Paa, Deli Bekir Paa ve Bnamaz Halil Paa ve
siphi aas ve silahdr aas ve Cebeciba sadrazamn otana geldiler. Bir saatlik bu
meveretten sonra Vezir Hseyin Paa toplantdan ayrld. Dier devlet ricali toplantda biraz
daha kaldktan sonra bizzat sadrazam atna atlayarak Hal ordusunun gelmesi muhtemel
yollar bizzat tetkik ettirdi. Kara Mehmed Paa ve Serasker brahim Paa, Deli Bekir Paa ve
Halil Paa ve Osmanl ordusunu korumaya dier memur olanlar ordu-y hmynun
evresinden Hseyin Paann olduu semte dein yerleerek ve adrlarn kurmulard.
Dman ilerleyiine kar oluturulan koruma birliklerinin mevcudu toplam 23.000 kiiydi.
Birliklerin bandaki komutanlar arasnda Diyarbekir Beylerbeyi Kara Mehmed Paa, Haleb
272

.. Ne yazk ki, benden istenen yardmlar konusunda Fransa ile husumetimizin nasl gelieceini beklemek zorundaym; zira
Fransa, Ren blgesinde hareket ettii ve komularmz tpk benim gibi endie iinde olduklar srece, Ekselanslarnn da
anlay gsterecei zere, ok fazla insandan yoksun kalmam mmkn olmayacaktr ve nce kendi evimde gvenlii
salamak zorundaym. Zinkeisen, V, s. 104.
273
Stoye, s. 250.

82

Beylerbeyi Deli Bekir Paa ve Sivas Beylerbeyi Bnamaz Halil Paada bulunmaktayd. Kara
Mehmed Paaya bal 5400 kiilik nc birliklerin eklenmesiyle bu birliklerin says 28400e
ykselmekteydi274. Bu balamda Trk Karargh Dornbach Ormanlarna tanrken Trk
savunma hatt Kahlenberg tepesinin karsnda bir yay biiminde ekillenmiti275.
Aslnda Trk ordusu bu nlemleri ald srada dman skender (Horalan)
Kprsn am ve Trk ordusunun durumu ok nazik hale gelmiti. Daha stolni-Belgratta
Viyanaya yrnmesine kar kan Murad Giray ile Merzifonlunun arasna kara kediler
girmiti. Kpry tutmakla grevli Murad Giray arpmadan dmann kpry gemesini
seyrederek ve dorudan ordugha geldi. Bu olay kiisel kavgalarn ve ahsi ihtiraslarn
devletlerin kaderini ne kadar menfi etkilediine en ak ve en ac rneklerden biridir276.
Murad Girayn Sobiesky hakkndaki yorumlar, Krm Hannn Sobiesky ile gizli bir
ibirliine gittiine dair iddialar da kuvvetlendirmektedir277. Bununla beraber, zellikle Tatar
kaynaklarnda, Krm Han Murad Girayn masum olduu, Merzifonlu Kara Mustafa
Paann kabahatli olduu dncesi hkimdir278. Bununla beraber Murad Girayn aslnda
ihanet etmedii ancak vur-ka tarz savaa alkn olan ve iki aylk kuatma srasnda
ganimetleri toplayan ve savamak istemeyen ordusunu kontrol edemedii dncesi gz
nnde tutulmas gereken bir iddiadr279.
Murad Giray ordugha gelince, kendisine bir yer tahsis edildi. 60 ahi, 2
Kolomborno topu siperlerden karlarak Hal ordusunun gelmesi beklenilen yolun karsna
yerletirildi. Sadrazamnda siperlerden karak dman karlayacak ordunun karsna

274

Silahdr, Tarih, II, 81-82.

Hammer, VI, 380.
276
Han Hazretleri ibtidi muhasaradan beru Tatar askeriyle Beden 6 saat yukaru nehr-i Tuna zre skender Kprs
muhafazna memur idi. Neme ve Leh askerin kpr bana getirmemee kdir iken mni olmayup fevc fevc cmlesi geip
askir-in slm zerine yrdler. Ol gn kendisi kprye nzr bir mrtef mahalde kam elini brne komu at zre durp
kffarn gediin seyr ederdi. mm yanna varp, Hanm u blk blk geen kffr krdrsanz artk gerisi munkat
olmaz m dedikde Behey Efendi, sen bu Osmanlunun bize ettii cevri etdi cevri bilmezsin ancak bizi bir hle kodular ki
yanlarnda Eflak ve Bodan keferesi kadar rabetimiz kalmad. Bu dmann cemiyet ve hareketin ka defadr yazup
bildirdim. nadndan dnmeyip sz geiremedim hezar gne yazd itb-miz cevablar ile gnderd mektublarnda
kokmu bargir eti yediimize varnca yazm, naAllah Taala bu dmanun defi yanmda l-ey idi: ve bilirm ki dinimize
de dmez ihanetdir. Lakin gayret beni komad. Anlarda grsnler kendilerin ka akalk dem imi Tatar kadrin bilsinler
deyip atn atn depti. (Silahdr, Tarih, II, 82).
277
Sobiesky ei Kazimiraya yazd mektubunda Sadrazam artk kar koyamacan anlaynca oullarn yanna arm
ocuk gibi alam, Tatar Hanna onu kurtarmasn sylemi, Han ise Polonya Kraln biliriz ona kar koymann imkn
yoktur, hemen buradan kurtulmaya bakalm diyor. Sabire Ark, Jan Sobiesky, s. 153-154
278
Tatar kaynaklar Krm Han Murad Girayn Merzifonlu Kara Mustafa Paay dmana kar tedbir almas iin uyardn
lakin Merzifonlu Kara Mustafa Paann gerekli tedbirleri almadn ifade etmektedirler. Tarih-i Mehmed Giray (MetinDeerlendirme), haz. Uur Demir, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul
2006, s. 5
279
Mehmed Arif, "kinci Viyana Seferi Hakknda", TOEM, stanbul 1328, nr. 16, s. 994-1016; nr. 17, s. 1071-1075
275

83

gemesi meveret edildiyse de sadrazamn siperlerde kalmas kararlatrld. Macarlarn

orduya erzak sevkyat ise hl devam etmekteydi280.
Tullnda toplanm olan Hal ordusu ise bugn Viyanaya doru yeniden harekete
getiler. Jan Sobieskynin nderliindeki Lehliler Knigsstten, Almanlar ve Avusturyallar ise
Saint Andr menziline ulatlar281. Hal birlikleri plan gereince Wienerwald zerinden
ehrin yardmna koacaklard. Baron Mercy blgeye keif gc olarak gnderildi. Bugn
kuatmaya ayn hzla devam eden Trk ordusu Lbel Burcuna ynelik top ateini
younlatrmt.
18 Ramazan 1094 (10 Eyll 1683) Cuma gn, sadrazam ordughn evresini
gezerek tetkik etti. leden sonra dman karlamakla grevli birliklerin banda bulunan
Kara Mehmed Paa dmann rmak kenar ve ordughn st tarafndan (Leh ve Alman
harekt kollar) iki koldan ilerlediini bildirdi. Bunun zerine sadrazam ordunun geneline
muharebe dzenine girilmesi emrini verdi. Bu balamda yenieri aasna bal bir miktar
yenieri siperlerden karak kendilerine koruma kollama grevi verildi. Yine Rumeli
Beylerbeyi Arnavut Hasan Paa sol kanadn sancayla siperlerinden dar kt.
Leopoldsdatta bulunan Bosna Beylerbeyine bal kuvvetler ise muharebe hazrlnda
bulunan orduya takviye amacyla adadan ekilirken daha ok lojistik ve yardmc hizmetlerle
grevli olan Eflak ve Bodan Beylerbeyleri ile Saruhan Sancakbeyi Ahmed Paa ve sadaret
aalardan Maden Aa ve Receb Aa adann kontrol ile grevlendirildi282. Bu srada Rumeli
kolunda Burg Bastiyonunun kale duvarna ulald. Nitekim Trk Topusu muharebe
hazrlna ramen kaleye srekli bombardmana devam ediyorlar, yorulmak bilmez
lamclar tnel kazmaya devam ediyorlard. Bugn savunulan yan rampann alnmasyla
lamclarn ii kolaylamt. Sadrazamn emriyle Burg Bastiyonunun altna yeni bir lam
yerletirildi. Bu srada Tatar Hannn getirdii tutsaklardan alnan haber artk dmann iyice

280

Ve metrisden altm kadar h ve iki kolombrine top kfirin yol azna ki beher hl andan gelecekdir. Vaz olund ve
sol kol dahi kendye tbi sancak zem ve erbb- tmryla metrisden tara kd. Tayn olundu mahallde karr
eylediler. Bugn hn-i mverede hazret-i vezr-i kiver-gr biz-zt kendleri ilerye paalarla maan olmak zre murd
buyurup gelen tedbr-i syiye-i ashb yine br-gh- gerdn-itibrlarndaki kalb-i ordu-y hmyndur. Mbetde kuvve-i
Kurn mir olmalarn ry- sevb grmeleriyle hareket buyurmadlar. Lkin gerek metris ve gerek tara ahvli
grlmesinde dakka fevt itmeyp, evvel be evvel, iki taraf dahi mutemed demleri gidp gelp mhede-i m vki hli
arz iderler ve Macarlu tifesinden evvel be evvel arabalaryla zahre gelp legleg adr altnda narh adr zre frht
olunmak zre sudr bulan fermn icr olund (Vekayi-i Be, s. 118-119).
281
Ark, s. 148.
282
Yevm-i mezbrda devletl shib-i devlet hazretleri kend etbyla etraf- ordu-y hmyn miar tecesss in get
gzr buyurup vakt-i zuhrda yine ota- llerinde karar buyurdlar. Kara Mehmed Paadan leden sonra yal tarafndan ve
orduya heman ensesinden iki yoldan dmenin satlik menzil kadar mesfede old haberi geldi. Devletl shib-i sadet
hazretleri dahi Cmle tevbi levahiki ve siph ve silahdr ve tabl ve alem hzr ve mde olsun diy fermn buyurd ve
Cafer Paa dahi Eyaletiyle kup yerine adada? muhfazasndan Eflak ve Budan voyvodalar Saruhn Paas Ahmed Paa
ve aalardan Maden Aa ve Receb Aa tayn old ve metrisden dahi haber geldi. Rumili kolunda dahi ana dvrna varlup,
lam itmek zre idiklerin huzr- sadr- lye arz eylediler (Vekayi-i Be, s. 119).

84

yaklamakta olduunu aka ortaya koymutu. Bu srada zaarc kolunda bulunan iki
lamdan birinin varln mdafilerin fark etmesi zerine Anadolu Beylerbeyi Ahmed Paa
lamn iptali iin gerekli nlemi ald ve dier lam patlatt283. Atk pek iyi savunamayan
Burg Bastiyonunun yan rampasnn alnmasyla lamclarn ii kolaylamt.
Hal ordusu ise bugn nihai yryne balam ve Alman Birliklerinin tamam
Winerwalda girmeyi baarmlard284. Saint Andrde toplanm olan Alman birlikleri ikiye
ayrlarak dragon birlikleri ile muhafz piyadeleri Viyanay evreleyen tepelerin kuzeyinden
Tuna sahil eridini takip ederek Greiffenstein- Hflein yolundan dolanmay tercih ederken,
Avusturya-Sakson

piyadesinin

arlkl

grup

dorudan

(Gugging-Kierling

yolu)

Klosterneuburga yrdler ve iki grup burada birletiler. Charles de Lorrainenin bu aalkl

yol zerinde bizzat keifte bulunmas Alman-Avusturya birliklerinin kolay bir ekilde
ilerlemesini salad gibi yine Charles de Lorrainenin emriyle daha nce harekete geen
Kont Mercyi de blgede Leh-Alman irtibatnn salanmasn baard. Ayrca nc kuvvet
olarak Kont Mercy Kont Heisslerle beraber Trklerin zayf bir nbeti kuvvetle kontrol
altnda tuttuklar Kahlenbergin hemen yannda Tuna kysnda uzanan Leopoldsbergi (bugn
ki St. Leopold apelinin olduu tepe) zapt ederek nemli bir stratejik nokta ele geirdiler.
Lehliler ise daha dank bir yry yaps ierisinde nde svariler arkada piyadeler olmak
zere harekete getiler. Birok kola ayrlan Leh ordusu Tulbing Dan amak zorunda kald
Kirnibach ve Kirling kylerini aarak Klosterneuburga ulatlar. Bununla beraber ordunun
dank yaps nedeniyle piyade birliklerinin bir ksm bugn ancak Kirlinge ulaabildi.
Polonyal birlikler Klosterneuburga vardktan sonra Charles de Lorraine ile Jan Sobiesky
gelecek gnn hareket plann grtler285.
3. Sava ncesi Son Hazrlklar
19 Ramazan 1094 (11 Eyll 1683) Cumartesi gn sabah Sadrazam Merzifonlu
Kara Mustafa Paa, silahlarn donand ve onun btn maiyeti de savaa hazr duruma geldi.
Trk ordusu alarm durumuna getii tmarl mteferrikalar ve avular hazine adrnda
nbete getiler. Osmanl ordusu dmanla yzlemeyi bekliyordu, ancak Mara Beyi mer
Bey dmann gelmediini bildirmesi zerine birlikler adrlarna ekildi. Bununla beraber
Trk Ordughndaki hareketlilik devam etmekteydi. Tarsus Sancakbeyi Receb Aann
yakalad iki esir sorguya ekildikten sonra idam edildi. Macarlarn lojistik destei devam
etmekteydi. Ancak asl nemli haber dman karlamakla grevli Vezir Kara Mehmed
283

Silahdr, Tarih, II, 83.

stn, s. 84.
285
M. Barker, s. 316-318.
284

85

Paadan geldi. Vezir Kara Mehmed Paa, Hal ordusunun nc birliklerinin yal ve manastr
geldiini haber vermekteydi ki dman bu yolu nceki gn aarak Klosterneuburga
ulamt286. Kara Mehmed Paaya bal Osmanl birlikleri ile dmann ileri kuvvetlerinin
ilk arpmas da bugn gereklemiti. Sadrazam bu haberi alr almaz maiyetiyle sava
hazrlklarna koyuldu ve Sadrazam, Yenieri Aasna muharebe alannda kullanlacak toplar
iin siper hazrlanmas iin emir verdi. Sadrazamn kethdas Grc Ali Aada Yenieri
Aasn takip etti. Sadrazam ise maiyetiyle beraber otanda savaa hazr bir ekilde
beklemeye koyulmutu. Bu srada ehrin altna son lamlar yerletiriliyordu.
Hal ordusu ise nihai hedefine doru ilerleyiine devam ediyordu. nceki gn
Klosterneuburga ulaan Hal ordusu asl muharebenin gerekleecei Kahlenberge doru
yrd. lk hedefleri Kahlenbergin zirvesinde bulunan bir Camaldulensian Manastr olan
Saint Josephi ele geirmekti. Charles de Lorrainenin inisiyatifiyle nc birlikler tepeye
doru trmandlar. Bir dier grup ise Tunaya daha yakn olan mstahkem Leopoldsberg
Tepesine (St. Leopold apelinin bulunduu tepe) doru ilerlemekteydi. Btn mttefik
kuvvetleri Viyana ile Weilding Vadisi arasndaki Rosskopf, Granberg Hermannskogel,
Dreimarkstein, Cobenzl, Vogelsangberg tepelerine trmanmaktayd. Bu nc birlikler,
sabahleyin kan frtna ve yamur yznden sknt ekmekteydiler. lk olarak nc talyan
birlikleri Saint Joseph apeline ulatlar. Saat 11 sularnda Sakson Birlikleri tepeye ulatlar.
Alman birlikleri Polonyal birliklere gre ok daha hzl ilerliyorlard ki bunda Alman
birliklerinin daha engebesiz bir yolu takip etmeleri yan sra Dragon birliklerinin teknik
stnlkleri ve ok daha iyi komuta edilmeleri byk rol oynamaktayd. Sobieskynin
birlikleri ise, Sakson birlikleri Kahlenbergin tepesine ulat srada hl Weidling Vadisinin
kuzeyinde yer almaktayd. Charles de Lorraine bunun zerine Marco dAvianonun
dzenleyecei ayine itirak bahanesiyle Weidling Vadisine dnd ve kt zerindeki
bakomutan Sobieskye Kahlenberge nasl ilerleyebileceklerini izah etti. Polonyallar nemli
miktarda top ve arabay arkalarnda brakarak ancak akamleyin Kahlenberge ulatlar.
Ancak mttefikleri bekleyen yeni bir problem daha vard. Kahlenbergten Viyanaya ini
olduka sertti. Viyanaya ulamak isteyen birliklerin dik yamalar ve sarp vadiyi amas
gerekiyordu. zellikle topografyay akam karanlnda gren Sobiesky ve Fransz mhendisi
Dupont aknlk ierisindeydi. Kral Sobiesky akamleyin Kahlenbergin tepesinde bulunan
Saint Joseph Manastrnn harabelerinde Charles de Lorraine ile bulutu. Viyanaya
286

Aralkda dmen-i dn Kara Mehmed Paa oldu yal ve manastr yolundan arkac gnderp taraf- slmdan dahi
krk-i grisne ve er-i gurran? advv ikr- hucm idp, iki yz mikdr kfirden nicesi kte-i t-i abdr klnup, iki kelle
gtrdiler (Vakai Be, s. 120)

86

ulalabilmesi iin ya Kahlenbergin evresi dolalarak ehre inilecek veya Hal ordusu bu
zorlu topografyada hzl ve sert bir ini gerekleecekti. Alman generaller, Charles de
Lorraine ve Sobiesky yaptklar toplantda her trl zorluuna ramen dorudan Viyana
zerine yrmeye karar verdiler. Mttefikleri mutlu eden husus ise Trk ordusunun
Viyanaya giden yollar tutmak iin gerekli olan nlemleri almayyd. Trk komuta
kademesinin Kahlenbergi elde tutmak iin yeterli abay sarf etmemesi ve dman Viyana
dzlnde beklemesi savan kaderini etkileyecek bir husustu.
Viyana mdafilerinin lideri Starhemberg ise artk iyice azalan birliklerini nihai
saldrya hazrlamaktayd. Yollara barikatlar kurulmu ve sokaklara iviler dklmt. 11
Eyll itibariyle kentin dmesi bir an meselesiydi, ancak Kara Mustafa Paann akl artk
Viyanada deil Kahlenbergteydi.
4. 12 Eyll 1683: Kahlenberg Muharebesi
20 Ramazan 1094 (12 Eyll 1683) Pazar gn sabah iki ordu tarihi muharebe iin
son hazrlklarn yapmaktaydlar. Daha gn aarr aarmaz Trk nc kuvvetlerinin
kumandan Kara Mehmed Paa, dman ordusunun Tunann yanndan Kahlenberge ulaan
Hal ordusu ile atmaya girdii haberi geldi. Bunun zerine Sadrazam, btn maiyetini
toplad ve Sancak- erifi at. Viyanay ablukaya devam eden siperlerdeki birlikler dnda
btn Ordu Kahlenberge doru ilerledi.
Hal ordusu ise sabahleyin Marco dAvainonun gerekletirdii ayine katldlar287.
Sobiesky, olu ve Hal ordusunun kuvva-i aslsi ayindeyken, General Lesliye bal birlikler
Leopoldsbergte bulunan toplar getirmekle meguldler. Trk ileri tahkimatnn en iyi
dzenlenmi ksm olan Nussberg, Hal ordusunu en ok korkutan ksm olduundan buraya
ekstra takviye birlikleri gnderildi. Hal ordusunun harp borazanlarn almas, nc kuvvet
olarak grev yapan Osman Paaya bal birliklerinin hcuma kalkmasna neden olduysa da
Hal birliklerinin sol kanad bu birlikleri ricat ettirdi. Bu olaydan sonra Hal birliklerine
Charles de Lorraine genel hcum emri vermi ve byk muharebe balamt.
Kahlenbergte ki byk muharebe de Trk ordusunun merkezinde mutad olduu
zere Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa yer almakta ve sadrazama kul kethdas ve
yenieri aas birlikler elik etmekteydi. Osmanl sa kanadnn banda Budin Beylerbeyi
Vezir brahim Paa bulunuyor, kendisine Vezir Kara Mehmed Paa ve Bnamaz Halil Paa
elik ediyordu. Kanadn Tuna kysna tesadf eden en sa ucunda ise yardmc birlik olarak
vazife yapan Eflak ve Bodan kuvvetleri bulunuyordu. Osmanl sol kanadnn banda ki isim
287
12 Eyll Katolik inancnda Meryem Ana kutsal ad yortusu olarak kutlanr. Kahlenberg Muharebesinden sonra dnemin
papas XI. nnocentusun emriyle bugn Trklere Viyana Zaferi olarak kutlanmaya balanmt.

87

ise am Beylerbeyi Vezir Sar brahim Paayd. Sar Hseyin Paaya bal birliklere Tatar
Han Murad Girayn birlikleri elik etmekteydi.
Hal ordusunun merkezinde Bavyera288 ve Frankonya birlikleri yer alyordu. Bu
birliklerin komutasn Prens Waldeck stlenmiti. Sa kanatta ise Leh birlikleri ile Bavyera ve
mparatorluk svarileri ile Hrvat alaylar ve mparatorluk Dragon alaylar yer almaktayd. Bu
kanadn en sanda Kral Sobiesky bulunurken Sax-Lauenburg Dkne bal birlikler sa
kanadn solunda bulunmaktaydlar. Hal ordusunun sol kanadnda ise Saksonya Elektr III.
Johann George ve Charles de Lorrainee bal mparatorluk svarisi, Saksonya svarisi, Leh
Alaylar, Saksonya ve mparatorluk piyadesi yer almaktayd289.
Hemen hemen eit asker saysna sahip iki ordu arasnda dengeyi bozucu unsur
olarak Hal Ordunun komuta kademesindeki stnl, Alman ar svarisinin artk 17.
yzyl sava dnyasnda zayf kalan tmarl sipahiye kar stnl ve Hal ordusundaki
btn birimlerdeki standardizasyon stnl gze arpmaktayd.
Nussberg Tepesinde balayan muharebeler tepenin hemen gneyinde bulunan
Nussdorfta younlamt. Sava alannn genilii meyilli olmas muharebenin klasik
atmadan ok muharebenin deiik kanatlarnda farkl ilerlemelerin gerekletii dalgal bir
grnme brnmesine sebep olmutu. Nussdorfta Arnavut brahim Paa komutasndaki
Osmanl sa kanad, Alman sol kanad karsnda zorluk ektiinden Nussdorfta
tutunamayp, lenleyin Heiligensdata doru ekildi. Muharebeden sonra Merzifonlu Kara
Mustafa Paann brahim Paay idam ettirmesine neden olay Trk Tarihlerinde brahim
Paann isteksizliine, Merzifonlu Kara Mustafa Paaya kzgnlna ve beceriksizliine
balanr. Buna karn dmann en elit kurisyer (ar svari) dragon ve piyade birliklerinin bu
kanatta bulunduu, komuta kademesinin fiilen banda bulunan Charles de Lorraine ile
komuta kademesinin en yetenekli isimleri Saksonya Elektr Johann George, Louis von
Baden, Kont Carpara, Prens Lubomirsky, Kont Mercy ve Kont Palffy hatta o srada henz 20
yanda olan Prens Eugene gibi isimlerin bu cenahta yer ald dnlrse brahim Paann
ne kadar byk bir baskya dayanmaya alt ortaya kmaktadr.
Hal ordusunun sa kanadnn elde ettii baarlar zerine ok yava hareket eden
ve Nussberg ele getii srada hala ordusunun bir ksm St. Joseph apelinde bulunan Jan
Sobieskye bal sa kanat kuvvetleri hcuma geti. Bununla beraber Sobiesky karsnda
bulunan Sar Hseyin Paa Leh Kralnn taarruzuna iyi dayand gibi, mukabil bir taarruzda
bulundu. Burada yer alan Tatar birliklerinin isteksizliine ramen Hac Giray ve 500-600
288
289

Bavyera Prensi II. Max Emmanuel sadece bir gnll sfatyla orduda yer almaktayd.
Hammer, bu gn gzel bir gn bu orduyu da gzel bir ordu olarak nitelendiriyor. J. P. Hammer, s. 380.

88

kadar adam dmanla iyi arpmlard290. Ancak Sobieskynin kuvvetlerinin bu taarruzla

bozulma ihtimalinin savan kaybedilmesine neden olacan gren Charles de Lorraine
Saksonya svarilerini Lehlerin yardmna gnderdi. ki tarafn merkezdeki kuvvetleri ise
daha duraan bir atma ierisindeydiler. Sa kanad takviye etmek isteyen Merzifonlu Kara
Mustafa Paa merkezdeki birlikleri sol tarafa kaydrd. Ancak Saksonyal III. George bal
kuvvetlerin Osmanl sa kanadna basky artrmas, Alman birliklerinin saa doru hcum
etmeleri ve Sobieskye destek vermeleri Osmanl cephe hattnn daralmasna ve ordunun
bozulmasna yol at. Sar Hseyin Paann yannda bulunan savamaya isteksiz Tatar
birlikleri muharebe meydanndan ekilirken, en sa cenahta, Tuna bulunan Eflak-Bodan
Kuvvetleri ise Viyana Ormanlarna doru ricat ettiler. Saat 17 itibariyle muharebenin sonucu
belli olmutu. Lehler frsat deerlendirmek iin, dorudan Sancak- erifin bulunduu
Merzifonlu Kara Mustafa Paann otana doru hcum ettiler. Merzifonlu Kara Mustafa
Paa yannda kalan az saydaki birlikle direnmek istediyse de Siphiler Aas Osman Aann
ordunun tamamen imha edilmemesi iin sadrazamn yaamas gerektii dorultusunda ikaz
etmesi zerine291 Merzifonlu Kara Mustafa Paa Sancak- erifi de alarak Yankkaleye
doru ekilme emri verdi.
Osmanl ordusu ekildikten ksa bir sre sonra Hatman Stanislaw Jablonowski
komutasndaki Leh askerleri sadrazamn adra girdiler. Bu srada hl ehrin nlerinde
bulunan ancak toplarn istikametini Hal ordusuna doru yneltmi olan yenierilere doru
saldrdlar. Viyana garnizonun da hurucuyla iki ate arasnda kalan bu birlikler ehid olmak
pahasna kahramanca mcadele ettiler ve Osmanl ordusunun asl kuvvetlerinin dman
tarafndan yakalanmasna ve imha edilmesine engel oldular. Bununla beraber Viyana
kurtulmutu. Charles de Lorraine, Jan Sobieskyi tebrik ziyaretinde Osmanl ordusunu takip
etmeyi teklif ettiyse de harpten ok gsteri merakls olan Leh kral Viyanaya kurtarc
edasyla girmekle daha ok ilgileniyordu. Eldeki ganimet ise daha nceki hibir savala
mukayese edilmeyecek boyuttayd. 300 top, ordu hazinesi, on be bin adr ve sadrazamn
ota galiplerin eline gemiti ki Sobiesky bu byk adr kendisine ayrtmt292.

290

Krm sultnlarndan Hac Giray Sultn ibn-i Krm Giray Sultn nm bir sultn be alt yz mikdr Tatar- dmengzr dilverleriyle Sanck- Resulllha kasd iden Lehli ve Neme melunlarnu ortasndan blp, bir blgn tume-i
tg-i bdr eylediler. Mehmed Giray, Tarih s. 6.
291
Lkin bdullha merhameten ve sanca- erf-i synet Siphiler Aas Osman Aa: Efendim, kerem ihsn eyle!
iden gedi. Sizin vucdnz ruh- askerdir. Fed olmala ummen asker-i slm helk olmas mukarrerdir! Buyurun,
gidelim! diy alem-i rasulullh alup yannda olanlar dahi zimm- itibr Yank semtine doru tevch idp otan arka
kapusundan ahama bir buuk sat kaldukda yola revn oldlar. (Vekayi-i Be, s. 122).
292
Silahdr, Tarih, II, 87.

89

SOU

II. Viyana Kuatmas, Dnya Tarihinin en nemli dnm noktalarndan biri olup,
bu savaa katlan milletlerin hafzasnda derin izler brakm ve muhasarann kltrel izleri
gnmze kadar ulamay baarmtr. zellikle, Trklerin Mslman ve Asya kkenli bir
kavim olmalar Viyanallarda kuatma ncesinde ve sonrasnda psikolojik travma
yaanmasna neden olmu ve kuatma, halk arklarndan293 ay reine kadar gnlk
yaantnn her ksmna varln yanstmtr. Nitekim Napolyonun 1805te ve 1809da
Viyanay igali veya Bismarckn 1866da kentin nlerine gelmesi ayn heyecan
dourmamtr. Viyanada bu psikolojik travmann yaanmas, Osmanllar iinse kentin Kzl
Elma olarak kabul edilmesi, savan iki tarafta da destanlamasna ve destann
kahramanlarnn aranmasna yol amtr. Bu yzden gerek batl gerekse de doulu
kaynaklarda, Merzifonlu Kara Mustafa Paann ve Jan Sobieskynin sava iindeki rolleri
fazla abartlmtr294. Bu yzden savan sonucunu belirleyen dier etmenler byk lde
gz ard edilmitir.
Kukusuz, Merzifonlu Kara Mustafa Paa ve Jan Sobieskynin kuatmann
geliimine ve sonucuna ynelik nemli tesirleri vardr. Bununla beraber II. Viyana Kuatmas
nedenleri ve sonucu bakmndan ok sayda farkl etmeni bnyesinde bulundurmaktadr.
Viyana Kalesinin savunma sitemi, Osmanl Ordusunun ve Hal Ordusunun askeri
donanm, ordularn niteliksel ve niceliksel yaplanmalar ve iki tarafn komuta kademesi
arasndaki dzey farkllklar savan kaderini dorudan etkilemitir.
ncelikle, sylenmesi gereken husus, kuatmann baarszlkla neticelenmesi, sefer
organizasyonun baarsz olduu anlamna gelmediidir. Nitekim toplam mevcudu ka olursa
olsun 17. yzyl artlarna gre ok byk bir ordunun stanbuldan Viyanaya yrtlmesi,
14 Temmuzda Viyanaya ulalmas ve iki ay gibi uzun Avrupann en nemli
bakentlerinden

birinin

kuatlmas

Osmanl

Devletinin

kudretini

yanstmaktadr.

Osmanllarn Avusturyallara stnlk salad bir dier nokta lamclk olup,

Osmanllarn bu konuda profesyonellemi birlikleri Viyana tahkimatnn altnda onlarca
lam patlatrken Avusturyallar madencilerden topladklar tecrbesiz birliklerle karlk
vermeye almlardr.

293

Zeynep K. Bailey, Alman Tarih Halk arklarnda Birinci ve kinci Viyana Kuatmalar, Ankara 2002 s. 78-81.
Merzifonlu Kara Mustafa Paaya Batdaki maj iin Bkz. Ernst Petrisch, Merzifonlu Kara Mustafa Paa Uluslararas
Sempozyumu 8-11 Haziran 2000, Avusturyann Bak Asndan Kara Mustafa Paa, s. 91-94
294

90

Osmanllarn kuatma baarszlklarnn temel nedeni kenti kuatacak ehri

fethedecek yeterli nitelikte ve nicelikte topun getirilmeyiidir. Zira Osmanl lamcsnn
btn mahareti ve zverisine ramen 17. yzyl harp teknolojisi ierisinde lamclk nceki
iki yzyldaki nemini kaybetmiti. 17. yzyl sava dnyasnda, top kullanm muhasaralarn
en nemli unsuru olduundan, Osmanllarn lamclk arlkl bu muhasaras istenilen hza
ulaamam ve ehir fethedilememitir. Kuatmann bir dier baarszlk nedeni olarak kabul
edilen Kara Mustafa Paann ehri vire ile alma istei doruluk pay iermekle beraber ehir
tahkimatnn adm adm almas ve Eyll ay ierisindeki hcumlarda ok iddetli taarruzlara
giriilmesi ve iki ay boyunca srekli lam patlatlmas, uranlan baarszlkta ehrin vire ile
alma isteinin ok fazla etkili olmadn gstermektedir. Viyanaya yanl yerden hcum
edildii tezi ise gerei yanstmaktan uzaktr. Merzifonlu Kara Mustafa Paann, Kanuni
Sultan Sleyman ile hemen hemen ayn yerden ehri hcum etmesi onun tarihten ders
almadn gstermemektedir. Zira taraf Tuna ve kollaryla evrili olan Viyanann hcum
gerekletirmeye msait olan tek ksm kentin gneybat cenahdr ve Merzifonlu Kara
Mustafa Paa da ehre bu noktadan hcum etmitir.
Osmanllarn Kahlenbergteki malubiyeti de yine birden ok etmene dayaldr.
Savan kahraman olarak gsterilen ve Merzifonlu Kara Mustafa Paann adrn ele
geiren295 Jan Sobieskynin, bakomutan sfatyla muharebenin gidiatnda tesiri ok azdr.
Sobieskynin Leh birlikleri Hal Ordusunun en zayf halkas olup dier btn birliklerden
daha ge Kahlenberge ulamlar ve Sar Hseyin Paa karsnda baarsz olunca Alman
svarisinin yardmyla baarya ulamlard. Nitekim Lehlerin askeri yetersizlikleri Viyana
kuatmasndan sonraki uzun sava srecinde aka ortaya kmtr. Avusturyallar, Viyana
bozgunu sonrasnda 1690 ylnda Kosovaya kadar ulamay baarrlarken296, Lehler uzun
sre Kamanie Kalesinde nnde aklp kalmlardr.
Osmanl ordusunu asl malup eden Charles de Lorraine ve Alman svarisidir.
Charles de Lorraine hem kendine bal Alman-Avusturya birliklerini mkemmel bir ekilde
idare etmi hem de tkezleyen Leh Ordusunun aklarn kapatmtr. Savan Hal
Ordusunun lehine bitmesini salayan bir dier etken daha alt komuta kademesinde zellikle
Avusturyal-Alman subaylarnn niteliksel stnldr. Nitekim bu muharebeye katlan
Savoylu Prens Eugene, Louis von Baden, II. Maximilian Emanuel, Kont Carpara gibi isimler
ilerleyen yllarda byk baarlara imza atm ok yetenekli kumandanlard. Osmanl

295
296

Johannes Sachslener, s . 273.

Anonim Osmanl Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdlkadir zcan, Ankara 2000 s. 10.

91

Ordusunun komuta kademesi ise byle bir zenginlie sahip deildi. Askeri teknoloji asndan
bakldnda iki ordu arasnda byk bir fark olmamakla beraber Avusturya piyadesi fitilli
tfekten akmakl tfee daha yksek oranda adapte olmutu. Bununla beraber Avusturya
ar svarisi kursiyerlerin daha hafif bir svari gc olan tmarl sipahilere stnl
muharebenin sonucuna daha byk lde tesir etmiti. Sayca hemen hemen denk iki ordu
arasnda dengeyi bozan en nemli unsur, Osmanl Ordusunun iki aylk kuatmann verdii
bitkinlik ve sonuca ulaamamann verdii moralsizlik iinde olmasyd. Aslnda iyi bir
komutan olan ve Ruslara kar ehrin seferinde de bunu kantlayan Merzifonlu Kara Mustafa
Paann en byk hatas, Viyana nlerinde gereinden fazla asker brakmasyd. Osmanl
Ordusunun bir dier problemi ise ordunun homojen bir yapya sahip olmamas ve zor ynetilir
olmasyd.
Btn bunlarn nda Osmanllarn Kahlenberg Muharebesinde baarsz
olmalarnda yatan ana sebepler Osmanl Ordusunun yaplanmasnda ve tehizatnda
standardizasyon eksiklii ve komuta kademsindeki kaht- rical ne kmaktadr.

92

BBLYOGRAFYA

A) Kaynak Eserler
Anonim Osmanl Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdlkadir zcan, Ankara
2000.
Defterdar Sar Mehmed Paa, Zbde-i Vekayit Tahlil ve Metin(1066-1116/16561704), haz. Abdlkadir zcan, Ankara 1995.
brahim Peevi, Peevi Tarihi, haz. Murat Uraz, stanbul 1968.
Mehmed Arif, "kinci Viyana Seferi Hakknda", Tarih-i Osmn Encmeni
Mecmuas, stanbul 1328, nr. 16, s. 994-1016; nr. 17, s. 1071-1075.
Mustafa Nuri Paa, Betayicl-Vukuat Kurumlar ve rgtleriyle Osmanl Tarihi, III, haz. Neet aatay, Ankara 1992.
Silahdr Fndkll Mehmed Aa, Silahdr Tarihi, (1065-1106/1654-1694), II, ner.
A. Refik Altnay, stanbul 1928.
Tarih-i Mehmed Giray (Metin-Deerlendirme), haz. T, Yksek Lisans Tezi,
Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul 2006.
Topular Katibi Abdlkadir (Kadri) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil), haz. Ziya
Ylmazer, Ankara 2003.
Vekayinme (Vekayi-i Be),Metin-Deerlendirme, haz. Mehtap Ylmaz, Yksek
Lisans Tezi, Marmara niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul 2006.
Aratrma ve nceleme Eserleri
ACKERL Isabella, Avrupal Gzyle 1683 Viyana Kuatmas, ev. Sezai
Yalnkaya, Ankara 2007.
AGOSTON, Gabor, Barut, Top ve Tfek Osmanl mparatorluunun Askeri Gc ve
Silah Sanayisi, stanbul 2006.
AK Mahmut BAAR Fahameddin, stanbulun Fetih Gnl, stanbul 2003.
ALETTN CAVT, kinci Viyana Muhasaras, stanbul 1933.
ARIK Sabire, Polonya Kral III. Jan Sobiesky ve Hkmranlnda OsmanlLehistan likileri 1674-1696, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi
Ankara 2004.

93

ARKAYIN Air, Trk Silahl Kuvvetler Tarihi, Osmanl Devri, III/IV. Ksm Eki,
kinci Viyana Kuatmas Ankara 1983.
AUREL Dece GKBLGN M. Tayyip , Erdel, . A., IV
AYDZ Salim, Tophane-i mire, Ankara 2006.
BALEY, Zeynep K., Alman Tarih Halk arklarnda Birinci ve kinci Viyana
Kuatmalar, Ankara 2002.
BANVLLE, Jacques, Fransa Tarihi, ev. Hseyin Cahit Yaln, stanbul 1938.
BARKER, Thomas M., Double Eagle and Crescent, New York 1967,
BAYKAL, Bekir Stk Yeni Zamanda Avrupa Tarihi Otuz Yl Sava Devri, II/I,
Ankara 1998.
BRADBURY, Jim, The Medieval Siege, Suffolk 1992,
CHANDLER, David, The Art of Warfare in the Age of Marlborough, New York
1994
DANMENDL, . Hakk, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi IV, stanbul 1972.
DAVES, Norman, Avrupa Tarihi, ev. , Ankara 2006.
DWNG, Brian M. The Military Revolution and Political Change Origins of
Democracy and Autocracy in Early Modern Europe, New Jersey 1992.
DRANE Augusta Theodosia, The Knights of St. John: With The Battle of Lepanto
and Siege of Vienna, Londra, 1858.
DUFFY, Christopher, Fire&Stone, The Science of Fortress Warfare 1660-1860
Londra 1996.
DURSUN, Haluk, Tuna Gzellemesi, stanbul 2004.
ELTS, David, The Military Revolution in Sixteenth-century Europe, New York
1995.
ERDOAN, Meryem Kaar, II. Viyana Kuatmas, Doktora Tezi, stanbul 2001.
ERUS, Reha,

Osmanllara kar birlik kuran papaz Marco ermi ilan edildi,

28/04/2003 tarihli Hrriyet Gazetesi.

Tayyip Gkbilgin, Erdel, A, IV.
HALE, John, The Civilization of Europe in The Renaissance Age, New York 1994.
----- War

And Society in Renaissance Europe 1450-1620, Londra 1998.

HALL, Bert S., Weapons and Warfare in Renaissance Europe, Londra 1997.
HAMMER, J. P., Byk Osmanl Tarihi ev. Mehmed Ata Bey, VI/XII.

94

HARMAN, mer Faruk Katoliklik, DA, XXV

HEROLD, Rubina Mhring, Trk Viyana, ev. Mjdat Karayerli, stanbul 1993.
HOEVEN, Marco Van Der, Exercise of Arms Warfare in the Betherlands 1568-1648
Leiden 1998.
IORGA, Nicolae, Osmanl mparatorlu Tarihi, IV, ev. Nilfer Epeli, stanbul
2005.
NALCIK, Halil, Trkler A, XII/II.
NBAI, Mehmet, Ukraynada Osmanllar Kamanie Seferi ve Organizasyonu
(1672,) stanbul 2004.
KANTEMR Dimitri, Osmanl mparatorluunun Ykseli ve k Tarih III, ev.
zdemir obanolu, Ankara 1980
KEEGAN John, Savaa Sanat Tarihi, ev. Selma Koak, stanbul 2007
KELENK Jozsef, The Military Revolution in Hungary, ed. Geza David-Pal
Fodor, Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in
the Era of Ottoman Conquest, Leiden 2000.
KOHN George Childs, Dictionary of Wars, New York 1999.
LEE Stephen J., Avrupa Tarihinden Kesitler 1494-1789, ev. Ertrk Demirel)
Ankara 2004.
LYNN John A, The Wars of Louis XIV 1667-1714, Oxford 2002.
-----, States in Conflict1661-1763 The Cambridge History of Warfare, Cambridge
1995.
-----, The Trace talienne and the Growth of Armies: The French Case, Lexington
1991.
MACHAVELL Niccolo, Hkmdar, ev. Yusuf Trk, stanbul 1996.
-----, Sava Sanat, ev. Berna Hasan stanbul 2007.
MALDEN H. Elliot, Viyana 1683, ev. Uygar Kahraman Ankara 2005.
MANSEL Arif Mfid , Ege ve Yunan Tarihi, Ankara 1999
MARSLL Graf, Osmanl mparatorluunun Zuhur ve Terakkisinden ntihat
Zamanna Kadar Askeri Vaziyeti, Ankara 1934.
MC CAY, Derek, Prince Eugene of Savoy, Londra 1977.
MC CAY, Derek H.M. Scott, The Rise of the Great Powers 1648-1815, Singapur
1997.
MC EVEDY, Colin, Moderna Tarih Atlas stanbul 2003.

95

Mehmed Arif, "kinci Viyana Seferi Hakknda", TOEM, stanbul 1328,

MERRMAN, John, History of Modern Europe, I, Londra 1996.
MURPHEY, Rhoads, Osmanlda Ordu ve Sava 1500-1700 stanbul 2007.
OMAN C.W.C. Ok, Balta ve Mancnk Ortaada Sava Sanat 378-1515 ev.
smail Yavuz Alogan, stanbul 2002.
ORCAN, Glin, Macaristan Prensi mre Thkly, Yksek Lisans Tezi, Ankara
2005.
ZCAN, Abdlkadir, Merzifonlu Kara Mustafa Paa, DA, XXIX.
ZTUNA, Ylmaz, Devletler ve Hanedanlar, IV, Ankara 2005.
ZTRK, Ycel, zden Tunaya Kazaklar, I, stanbul 2004.
PAKALIN, Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri Szl, III, stanbul 1983.
PARKER Geoffrey, Askeri Devrim Batnn Ykseliinde Askeri Yenilikler 15001800, ev. Tuncay Zorlu, stanbul 2006.
----- The Military Revolution 1560-1660 a Myth? The Journal of Modern History,
Chicago 1967.
PARVEV, van, Habsburgs and Ottomans Between Vienna and Belgrade (16831739), New York 1995.
Merzifonlu Kara Mustafa Paa Uluslararas Sempozyumu 8-11 Haziran 2000,
Ankara 2001
PNNOW, Herman, Almanya Tarihi, ev. Fehmi Balda, stanbul 1940.
RONALD, G. Asch, Otuz Yl Savalar Dnemi, Top, Tfek, Sng, stanbul
2003.
REPP, R.C., Kprl Mehmed Paa EI2 (ng), V.
ROBERTS, Micahel The Military Revolution 1560-1660, Essays in Swedish
History, Minneapolis 1967.
Gunther E. Rothenberg, Maurice of Nassau, Gustavus Adolphus, Raimando
Maontecuccoli and the Military Revolution of the Seventeenth Century ed. Peter Paret,
Makers of the Modern Strategy from Machiavelli to the Buclear Age,
SACHSLEHNER, Johannes, Wien Anno 1683, Viyana 2006.
SCHMDT Carl B., Journal of the American Musicological Society XXIX,
California 1976.

96

SPELMANN, John P., The City and Crown, Vienna and Imperial Court 1600-1740,
Indiana 1993.
STEN, Mark L., Osmanl Kaleleri Avrupada Hudut Boylar ev. Gl aal Gven,
stanbul 2007.
STOYE, John, Viyana Kuatmas, ev. Derin Trkmer, stanbul 2004.
SZALONTOY, Tibor, The Art of War During The Ottoman-Habsburg Long War
(1593-1606) According to Barrative Sources Toronto 2004.
MRGL, Ahmet, Uyvar'n Trkler Tarafndan Fethi ve daresi (1663-1685),
Doentlik almas, stanbul 1997.
TALLETT, Frank, War And Society in Early-Modern Europe, 1495-1715, New
York 1992.
THOMPSON, I.A.A., Money, Money, and Yet More Money! ed. Clifford J. Rogers, The
Military Revolution Debate, Oxford 1995 s. 273-291.

TURAN, Osman, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi, II, stanbul 2000,
UZUNARILI, . H., Osmanl Tarihi, II, Ankara 1988.
-----, Osmanl Tarihi, III/I, Ankara 2003.
NAL, Tahsin, kinci Viyana Muhasaras (Malubiyetimizin Gizli Sebebleri),
Ankara 1954.
STN, Cevat, 1683 Viyana Seferi, Ankara 1941.
ZNCKESEN, W.J., Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa, V, Gotha
1857.

97

EKLER

Ek-I

II. Viyana Kuatmas srasnda Viyana ve evresi

98

Ek - 2

Kahlenberg Muharebesinde Hal Ordusunun Viyanaya Yry

99

EK-3

17. yzylda yaam olan Fransz askeri mhendis Vaubana gre begen modelde
Trace talienne tarznda tahkimat rnei

100

Ek-4

Osmanllarca izilmi Viyana ehir plan. Plan 1688de Belgradn dmesinden

sonra bu plan Avusturyallarn eline gemitir.

101