ANKARA NVERSTES SYASAL BLGLER FAKLTES YAYINLARI: 550

40. KURULU

YILDNMNDE
ANKARA NVERSTESNE
ARMAAN:2

DOGU EGE ADALARININ

ASKERDEN ARINDIRILMI STATS

Hseyin PAZARCI

A.. S.B.F. ve Basn - Yayn Yksekokulu Basmevi, Ankara -1986

NSZ
Yunanistan'n 1830'da bamsz bir devlet olarak resmen domasndan bu yana, nce Osmanl mparatorluu
ve sonra da Trkiye Cumhuriyeti ile bu Devlet arasnda
srekli olarak birtakm sorunlar varolmutur. Byk lde Megali dea ad verilen ve btn Helenleri ve onlarn eskiden yerletikleri btn lkeleri kapsayan bir byk Yunanistan kurma dnden kaynaklanan bu durum,
zaman zaman sert ve zaman zaman da daha yumuak ilikiler biiminde ortaya kmtr. Ancak, zde her zaman,
Yunanistan'n yaylma ve Trkiye'nin de bunu kendi haklarndan ve lkesinden dememe savam srmtr.
Kurtulu Savanda da ayni savam yaandktan sonra, ksaca Lozan Andlamas adn kullandmz ve aslnda birok andlamadan ve bal belgelerden oluan uluslararas andlamalar ile Yunanistan ve Trkiye arasnda
barn srekli olmasn salamaya ynelik bir "Lozan
dengesi" kurulmutur. Bu dengenin temel eleri unlardr: i) iki komu devletin snr olarak Trakya'da Meri
ve Edirne civarnda Karaaa snrlarnn kabul edilmesi;
ii) Ege denizinde Anadolu kylarna yakn kk adalar
ile mroz ve Bozcaada'nn Trkiye'ye ve kuzey-dou Ege
adalarnn askerden arndrlm olarak Yunanistan'a braklmas; iii) Ege denizinde ve hava sahasnda er millik karasular ve hava sahasna sahip olunarak Ege'nin
byk lde uluslararas alan olarak kalmas; iv) iki

III

komu lkede yerlemi bulunan Trk ve Rum kkenli

kiilerin, Bat Trakya Trkleri ve stanbul Rumlar dnda, nfus deiimi yntemi ile deitirilmesi; v) Bat
Trakya Trkleri ile stanbul Rumlarnn aznlk statsnden yararlandrlmas.
Fakat, daha ilk yllarda Lozan Andlamas ile kurulan bu dengenin "Etabli Meselesi" ad verilen ve stanbul'daki Rumlarn saysnn Yunanistan tarafndan olabildiince geni tutulmas amacna ynelik olan bir uyumazlk ortaya kmtr. Bu sorun ve ona bal olarak ortaya kan teki sorunlar iki devlet arasnda dosta ilikilerin kurulmasna bir sre engel olmutur. Bir dosta
ilikiler ortam ancak 1930'da, Atatrk ve Venizelos'un
nderlik etmesi sonucu salanabilmitir.
Bu dostluk ilikileri iinde de Yunanistan'n yaylmac politikas sona ermemitir. Bugn artk 1930'lu yllarda
Trkiye'nin samimi dostluk politikasndan yararlanarak
Yunanistan'n Lozan dengesini sessizce bozmay srdrd btn akl ile ortaya kmaktadr. Nitekim, daha
1931 ylnda, bir Krallk kararnamesi ile Yunanistan'n hava sahasnn geniliini 3 milden 10 mile kard gzlenmektedir. Fakat, anlan Krallk kararnamesinin uluslararas dzeyde resmen ilan edilmesi 1970'li yllarda gerekleecektir. Bundan da, Yunanistan'n Trkiye'nin Lozan dengesinin bu biimde bozulmasn resmen renmesini ve tepki gstermesini nlemeye alt izlenimi domaktadr. Bunu, 1936 ylnda, Montreux Boazlar Szlemesinin hemen arkasndan, Yunanistan'n karasularn 3
milden 6 mile geniletmesi izlemektedir. Burada da Montreux Boazlar Szlemesi ile Uluslararas Boazlar Komisyonu'nun kaldrlmasn ve Boazlar blgesinin askerletirilmesini elde eden Trkiye'nin bu memnuniyet havasndan yararlanld grlmektedir. Nitekim, Trkiye

IV

o tarihlerde Ege'deki bu karasular geniletilmesine olumsuz tepki gstermedii gibi, dnemin dileri bakan T.R.
Aras Yunanistan'n Limni ve Semadirek adalarn askerletirebilecei konusunda bile kimi dnce ve temenniler
bildirmektedir.
kinci Dnya Savanda talya'nn yenilmesi sonucu
1947 Paris Bar Andlamas ile Oniki Adalarn da talya'dan alnarak Yunanistan'a verildii grlmektedir. Bylece Ege'de genileyen Yunanistan'n Lozan dengesini lehine bozmak iin bavuraca bir baka olanak da, 1950'li
yllarn banda, F.I.R. (Flight Information Region) izgisi ad verilen hava denetim blgesi izgisinin Ege zerinde Trk-Yunan karasular izgisinden gemesini salamas ile domutur. Trkiye'nin de rzas ile Trk karasular dnda kalan btn Ege hava sahasn sivil havaclk konusunda teknik denetim yetkisi altna alan Yunanistan F.I.R. izgisini zaman iinde bir siyasal egemenlik
snr olarak kabul ettirme abalar iine girmitir.
te yandan, 1950'li yllardan balayarak Yunanistan'n
Kbrs' ngilizlerden koparp Yunanistan'a balama almalar iinde bulunduu gzlenmektedir. Yine, 1960'l yllardan balayarak Yunanistan'n yava yava dou Ege
adalarn fiilen silahlandrmaya balad anlalmaktadr.
Nihayet, 1970'li yllarn banda Yunanistan'n Ege denizinde byk lde Trk karasularnn bittii izgilerden
balayan ve Trkiye'ye Ege'de ok az bir pay brakan, deniz taban ve toprak altn ieren kta sahanl alanlarna
sahip olma giriimleri ile karlalmaktadr.
Yukarda sayageldiimiz sorunlara, bugn iin henz
gerekletirilmemi, ancak 1970'li yllarn sonundan bu yana Yunanistan'n gerekletirme hakknn olduunu ileri
srd Yunan karasularnn 12 mile karlmas sorununu da eklemek gerekmektedir. Yine, 1980'li yllarda Yu-

nan yetkililer Ege'deki adalar da dahil lkelerini oluturan karalar etrafnda 24 mile kadar varan arkeolojik ve
tarihsel zenginlikleri korumas altna koyacak bir bitiik
blge ilan etme olaslndan sz etmektedir. Bat Trakya'daki Trk aznla kar Yunanistan'n taknd tutum
da iki komu devlet arasnda Lozan'da kabul edilen ykmllklerin Yunanistan tarafndan zorlanan son halkasn oluturmaktadr.
Btn bu uyumazlklar zinciri erevesinde, 1984-85
yllar iinde Yunanistan'n en ok zorlad halka, dou
Ege adalarnn Yunanistan tarafndan askerletirilmesi ve
silahlandrlmas konusudur. NATO Bakanlar Konseyi'nin
1884 Aralk toplants srasnda Limni'nin silahlandrlmas ve NATO manevralarna dahil edilmesi sorununa ilikin olarak kamuoyuna da ksmen yansyan bu sorun gncelliini hal korumaktadr. Konuya ilikin temel verileri
ortaya koymak ve sorunun hukuksal bir deerlendirmesini
yapmak amacyla kaleme alman bu almann Trk-Yunan ilikileri zerine yaplacak daha ayrntl almalarn
yaplmasn zendirmesini dileriz.
almamzn hazrlanmas srasnda bize yardmc
olan Dileri Bakanl mensuplar Bykeli Dr. Rza
Trmen'e, Ali Tuygan'a ve Zergn Korutrk'e teekkrlerimizi sunarz.
Ankara, 10 Eyll 1985

Hseyin PAZARCI

VI

 N D E K L E R
NSZ

III

NDEKLER

VII

GRi: EGE ADALARINA LKN GENEL VERLER

BRNC BLM
DOU EGE ADALARININ ANDLAMALARLA
SAPTANAN STATS
A. Kuzey-dou Ege ve zellikle Merkez Ege Adalar
B. Boaz-n Adalar
C. Gney-dou Ege Adalar

7
16
22

KNC BLM
STAT DEKLNE LKN YUNAN DDALARI
VE ELETRS
A. Askerden Arndrma Hkmlerinin Sona Erdii Konusunda
I. Genel iddia ve Eletirisi
a) leri Srlen Hukuksal Gerekeler
b) Eletirisi
II. Boaz-n Adalarna likin ddia ve Eletirisi
a) Montreux Szlemesinin Balang Hkmyle ilgili iddia ve Eletirisi
b) Montreux Szlemesinde Askerden Arndrma
Hkm Olmayna Dayanan ddia ve Eletirisi
c) T.R. Aras'n Szlerine Dayanan ddia ve Eletirisi
d) Lozan Bar Andlamasnn 12. Maddesi ve Yorumu

VII

31
32
32
34
38
38
43
49
55

Uygulamalar ve Anlam

57

III. Oniki Adalara likin ddia ve Eletirisi

e) Taraflarn

60

B. Mer Savunma Hakk ve Trkiye'nin 1947 Paris Andlamasna Taraf Olmamas Konularnda
I. Mer Savunma Gerekesi ve Eletirisi
II. Trkiye'nin 1947 Paris Bar Andlamasn leri Sremeyecei Gerekesi ve Eletirisi

63
63
67

SONU

70

BELGELER

73

Belge 1: 30 Mays 1913 Tarihli Londra Andlamasnn

5. Maddesi
Belge 2: 14 Kasm 1913 Tarihli Atina Andlamasnn
15. Maddesi
Belge 3: Alt Avrupal Devletin 13 ubat 1914'te Yunistan'a ve 14 ubat 1914'te Osmanl mpar a t o r l u u n a Bildirdii Karar
Belge 4: 24 Temmuz 1923 Tarihli Lozan Bar Andlamasnn 12-13 ve 15-16. Maddeleri
Belge 5: 24 Temmuz 1923 Tarihli Lozan Boazlar Szlemesinin 4. ve 6. Maddeleri
Belge 6: 20 Temmuz 1936 Tarihli Montreux Boazlar
Szlemesinin Balangc
Belge 7: 20 Temmuz 1936 Tarihli Montreux Szlemesine Ek Protokol
Belge 8: T.C. Dileri Bakan T.R. Aras'n 31 Temmuz
1936'da T.B.M.M.'de Yapt Konumann lgili Ksm ... ... ... ... ... ...
Belge 9: 10 ubat 1947 Tarihli talya ile Paris Bar
Andlamasnn 14. Maddesi ve Ek XIII, D Paragraf
Belge 10: 2 Nisan 1969 Tarihli Trkiye'nin Yunanistan'a Verdii Nota
Belge 11: Yunanistan'n 10 Mays 1969'da Trkiye'ye
Verdii Cevab Nota
DZN ... ...

74
75

76
78
81
84
85

86

88
90
93
95

VIII

GR
EGE ADALARINA LKN GENEL VERLER
Olgusal olarak 1929 Edirne Andlamas ile ortaya kan Yunanistan'n hukuksal bakmdan resmen domas,
Rusya, ngiltere ve Fransa arasnda yaplan 3 ubat 1830
tarihli Londra Protokol ile gereklemitir. Bu durum,
anlan devletin temsilcileri tarafndan 8 Nisan 1830'da
Osmanl mparator! uu'na bildirilmitir. Osmanl mparatorluu'nun 24 Nisan 1830 tarihli bir nota ile Yunanistan'n bamszln kabul etmesi zerine, Ege'de konumlanan ve nceden t m Osmanl lkesine ait olan adalarn ikiye ayrld grlmektedir. 1 Birinci grup, bat Ege
adalar adyla anlan ve Eriboz adas, Kuzey Sporatlar ve
Kiklad takmadalarndan oluan adalar olup, Yunanistan'a
braklmtr. 2 Bu adalarn dnda kalan Girit adas ile
dou Ege adalar ise Osmanl mparatorluu'nda kalmlardr. ok gemeden, Girit adasnn 1898'de Osmanl mparatorluumdan fiilen ayrlmas zerine, 3 Girit'in Rum
1

Anlan nota metinleri iin bkz. Baron I. de Testa, Recueil des

traites de la Porte ottomane, Paris, Amyot, Tome II, 1865, s.
381-387.
Bkz. 8 Nisan 1830 tarihinde Osmanl mparatorluu'na verilen
nota, mad. 2 in fine: Baron de Testa, ayni yapt, s. 382.
Bkz. E.Z. Karal, Osmanl Tarihi, Ankara, Trk Tarih Kurumu
yayn, Cilt VIII, 2. bas, 1983, s. 124-125.

halk 1908 ylnda adann Yunanistan'a balandn bildirmitir. 4 1911-12 Trablusgarp Sava srasnda da talya
Oniki Adalar denilen gney-dou Ege adalarm igal etmitir. Bunu, 1912-13 Balkan Sava srasnda Taoz, Midilli, Sakz, Psara, Nikarya, Limni, Semadirek, Gkeada
ve teki adalarn Yunanistan tarafndan igali izlemitir. 5
talya, kendisine Trablusgarp ve Bingazi'nin verilmesi karl, igal ettii gney-dou Ege adalarn 18 Ekim
1912 Ui Bar Andlamas ile terketmeyi kabul etmesine 6
ramen, Balkan Sava srasnda bu adalar elinde tutmay srdrmtr. te yandan, Balkan Savamn Avrupa'da genel bir savaa yer vermesini nlemek iin 16 Aralk 1912'de Londra'da Osmanl mparatorluu ve Balkan
devletlerinin katld bir konferans toplanmtr. 7 Bu konferansn sonunda 30 Mays 1913'te imzalanan Londra Andlamas ile Osmanl mparatorluu Girit'in geleceini Balkan Devletlerinin kararna braktktan baka, teki Ege
adalarnn geleceinin de Almanya, Avusturya-Macaristan,
ngiltere, Fransa, talya ve Rusya'dan oluan alt devlete
saptanmasn kabul etmitir. 8 Osmanl mparatorluu ile
Yunanistan arasnda 14 Kasm 1913'te imzalanan Atina
Andlamas da taraflarn, Ege adalarna ilikin hkm de
dahil, 1913 Londra Andlamas hkmlerini kabul ettiini bildirmektedir. 9
B u n u n zerine ubat 1914'te Londra'da toplanan anlan alt Avrupal devlet, Meis adas dnda Oniki Adala4
5

6
7
8
9

Bkz. N. Erim, Devletleraras Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri,

Cilt I, Ankara, Hukuk Fakltesi Yayn, 1953, s. 448.
B.N. imir (der), Ege Sorunu - Belgeler, Ankara, Trk Tarih
Kurumu Yayn, Cilt I, 1976, s. LIV.
Madde 2. Metin iin bkz. N. Erim, a.g.y., s. 451-452.
B.N. imir, a.g.y Cilt II, s. XIX.
Madde 4-5. Metin iin bkz. B.N. imir, ayni yapt. Cilt I, s. 653.
Madde 15. Metin iin bkz. N. Erim, a.g.y., s. 483.

n herhangi bir karar konusu yapmayp st kapal olarak

talya'ya, Yunanistan'n igal ettii mroz ve Bozcaada dndaki dou Ege adalarm da Yunanistan'n "kesin zilyetliine" brakma karar almtr. 1 0 Ancak, anlan alt
devlet, 13 ubat 1914'te Yunanistan'a ve 14 ubat 1914'te
Osmanl mparatorluu'na gnderdii kararndan da grlecei gibi, Yunanistan'a bu yolla braklan adalara ilikin u koula yer vermektedir:
"Alt Devlet, ayrca, zilyetliine (possession) sahip olaca adalarn tahkim edilmeyecei ve bahri y a da askeri amala (but naval ou militaire) kullanlmayaca
konusunda Alt Devlete ve Trkiye'ye Yunanistan'ca tatmin edici gvenceler verilmesine ... karar vermitir". 1 1

Yunanistan, anlan alt devlete gnderdii 21 ubat 1914

tarihli cevabnda bu koullan kabul ettiini resmen aklamtr. 1 2
Birinci Dnya Savann balamas srasnda henz kesin olarak hukuksal bir sonuca balanmam bulunan dou
Ege adalarna ilikin bu dzenleme, daha sonra, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Bar Andlamas 1 3 ile genel bir
biimde ve hukuksal etki dourmak zere tekrarlanmtr.
Ayni tarihli Lozan Boazlar Szlemesi de Boaz-n adalar ad verilen adalar iin bu durumu ayrca zel olarak
teyid etmitir. 1 4 te yandan, kinci Dnya Savama bal
olarak deien siyasal ve askeri koullar sonucu, 10 ubat 1947'de talya ile A.B.D., in, Fransa, ngiltere, Sovyetler Birlii, Avustralya, Belika, Beyaz Rusya, Brezilya,
N . imir, a.g.y Cilt II, s. XXVII.
11
Metinler iin bkz. B.N. imir, ayni yapt, s. 392-393 ve s. 394.
12
Metin iin bkz. B.N. imir, ayni yapt, s. 419-420.
13
Madde 12-17. Metin iin bkz. S.L. Meray Cev.), Lozan Bar
Konferans - Tutanaklar, Belgeler, Ankara, SBF Yayn, Takm
II, Cilt 2, 1973, S. 6-7.
14
Madde 4 ve 6. Metinler iin bkz. S.L. Meray, ayni yapt, s. 60-61.

Kanada, Etiyopya, Hindistan, Yeni Zelanda, Ukrayna, Gn e y A f r i k a Birlii, Y u g o s l a v y a v e Y u n a n i s t a n a r a s n d a

imzalanan Paris Bar Andlamas gney-dou Ege adalarm talya'dan alarak Yunanistan'n egemenliine brakm t r . 1 5 A n l a n 1947 A n d l a m a s , L o z a n A n d l a m a s m d a n
deiik olarak, b u adalarn ve onlara bitiik adacklarn
da askerden ve silahtan arndrlmasn ngrmektedir.16
S z k o n u s u b e l g e l e r d e n a n l a l a c a gibi, b u g n d o u
Ege'de yeralan nemli adalarn byk bir blm Yunan i s t a n ' a a i t b u l u n m a k t a d r . G e r i , T r k i y e ' n i n de b u g n
E g e ' d e s a y s 60' b u l a n a d a v e a d a c k l a r v a r d r . A n c a k ,
G k e a d a ( m r o z ) , B o z c a a d a v e U z u n a d a d n d a k i l e r 25
k m 2 ' n i n a l t n d a b i r y z l m n e s a h i p olup, b u n l a r n 39
tanesinin yzlm 1 k m 2 ' n i n de altndadr." B u n a kar15

Madde 14-1. Andlama metni iin bkz. U.N., Treaties and interational agreements registered or filed and recorded with
the Secretariat of the United Nations, 1950, vol. 49, s. 3-125
(fr.) ve s. 126 vd. (ing.)
18
Madde 14-2 ve Ek XIII-D. Metin iin srasyla bkz. ayni yapt,
s. 13 ve 113 (fr.)
" Ege'nin deiik yerlerinde bulunan bu ada ve adacklarn adlar ve yzlmleri (parantez iinde k m 2 olarak) alfabetik
sraya gre yledir: Alibeyada (24,75), Altnada (0,23), Balkada (0,45), Bastonada (1,25), Bozcaada (39,38), Bykada (0,23),
Byk Kiremitada (0,23), Byk Tavanada (0,90), atalada
(0,68), avuada (0,13), iekada (0,23), plakada (2,48), Do. anbeyada (0,10), Dmbelek Adalar (0,13), Fenerada (0,10),
Garipada (0,45), Gkeada (mroz) (299,70), Grecikada (0,68),
Gneada (0,68), Hayrszada (0,10), Hekimada (2,70), Kardak
Adalar (0,10), Keiada (0,68), Kzlada (2,30), Klavuzada
(1,13), Kocada (2,30), Kozada (8,78), Kkada (0,23), Kk
Tavanada (0,10), Madenada (3,15), Mordaliada (1,35), Mustafa elebi Adas (0,45), Nimara (7,20), Orakada (0,68), Ozakada (0,90), Prnallada (0,23), Poyrazada (0,68), Salihada (5,40),
Saros Adalar (0,68), Stada (1,35), Tavanada (0,68), Tavanada (1,13), Tesaada (0,10), ikiz Adalar (0,13), ikiz Ada-

lk, dou Ege'de Yunanistan'a ait olan adalardan yalnzca

yzlm 25 km 2 'yi geenlerin says 21 olup, bunlardan
Midilli ve Rodos'un yzlmleri 1000 km 2 'yi bir hayli
gemektedir. 1 8

l a n (0,10), Kalemada (0,68), Kameriyeada (1,58), Kamada

(0,45), Karaada (6,30), Karaada (4,75), Karabaada (0,68), Karacaada (0,23), Tokatbaada (0,23), Toprakada (0,10), Toprakada (1,35), Uzunada (25,88), Yasscaada (0,23), Ylanckada (0,23),
Yollucaada (0,23).
18
Dou Ege blgesinde yeralan ve yzlm 25 km 2 yi aan
Yunanistan'a ait adalar ve yzlmleri (parantez iinde k m 2
olarak) yledir: Aghios Eustratios (Ayios Evstratios) (43,23),
Gaydaronisi (Aghios Kathonisi) (25,00), Dimina (Phourni, Fournoi) (30,27), Leros (52,55), Midilli (Lesbos, Mitylene) (1.630,00),
Limni (Limnos, Lemnos) (475,10), Nisiros (Misiros, Nisyros)
(41,40), Patmos (34,05), Nikarya (karia, Nicaria) (255,26), Kalmnos (Calimnos, Kalymnos) (111,14), Kalki (Calki, Khalki)
(28,13), Karpatos (Ekarpanto, Scarpanto) (301,17), Kazos (Casos, Casso, Kasos) (65,98), Sakz (Khios, Chio) (841,58), stanky (Kos, Cos) (290,27), Rodos (1.398,03), Psara (40,00), Sisam
(Samos) (476,10), Semadirek (Samotraki, Samothrace) (177,00),
Smbeki (Simi, Symi, Lymi) (58,10), Tilos (62,82).

BRNC BLM :
D O U EGE ADALARININ
ANDLAMALARLA SAPTANAN STATS
Dou Ege adalarnn nemli bir blm yukarda bildirilen deiik andlamalarla askerden ve silahtan arndrlm bir hukuksal stat altna koyulmulardr. Hukuksal statlerini dzenleyen andlamalara bakarak dou Ege
adalarn grupta ele almak olana vardr: i) Lozan
Bar Andlamas ile hukuksal statleri dzenlenen kuzey-dou Ege ve zellikle Merkez Ege adalar, ii) Lozan
Bar Andlamas ve Lozan Boazlar Szlemesi ile hukuksal statleri dzenlenen Boaz-n adalar, iii) Lozan
Bar Andlamas ve sonradan 1947 Paris Bar Andlamas ile hukuksal statleri dzenlenen ve genellikle Oniki
Adalar adyla anlan gney-dou Ege adalar.
A; Kuzey-Dou Ege ve zellikle Merkez Ege Adalar
Kuzey-dou Ege adalarnn hukuksal statsn dzenleyen Lozan Bar Andlamasmn 12. maddesi aynen yle
kaleme alnmtr:
"mroz adas ile Bozcaada ve Tavan adalar dnda. Dou Akdeniz adalar ve zellikle Limni, Semadirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalar zerinde Yunan
egemenlii konusunda 17-30 Mays 1913 tarihli Londra
Andlamasmn 5 inci ve 1-14 Kasm 1913 tarihli Atina

Andlamasnn 15 inci maddeleri hkmleri uyarnca

alnan ve 13 ubat 1914 tarihinde Yunan Hkmetine
bildirilen karar, bu Andlamann italya'nn egemenlii
altna konulan ve 15 inci maddede belirtilen adalara
ilikin hkmleri sakl kalmak zere, dorulanmtr.
bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, Asya
kysndan 3 milden az bir uzaklkta bulunan adalar,
Trk egemenlii altnda kalacaktr."
t e y a n d a n , L o z a n B a r A n d l a m a s n n 13. m a d d e s i
aynen u h k m iermektedir:
"Barn srekli olmasn salamak amacyla, Yunan Hkmeti, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnda,
aadaki tedbirlere uyma ykmlenir:
1. Bu adalarda hibir deniz ss kurulmayacak, hibir istihkam yaplmayacaktr.
2. Yunan askeri uaklarnn Anadolu kys toprakl a n stnde umalar yasak olacaktr.
Buna karlk, Trk Hkmeti de askeri uaklarnn
bu adalar stnde umalarm yasaklayacaktr.
3. Bu adalarda Yunan askeri kuvvetleri, askerlik hizmetine arlm ve bulunduklar yerde eitilebilecek
normal asker saysndan ok olmayaca gibi, jandarma
ve polis kuvvetleri de, btn Yunan lkesindeki jandarma ve polis kuvvetlerine orantl bir sayda kalacaktr."
A d g e e n b u iki m a d d e ile L o z a n B a r A n d l a m a s n n ilgili t e k i h k m l e r i d e e r l e n d i r i l d i i n d e , B i r i n c i
Dnya Savandan sonra kuzey-dou Ege adalarnn hukuksal statlerinin gney-dou Ege adalarndan ayrld
o r t a y a k m a k t a d r . Z i r a , 12. m a d d e a k a 15. m a d d e d e
saylan gney-dou Ege adalarnn talya'nn egemenliine
brakldn bildirmektedir.
K u z e y - d o u E g e a d a l a r da, h a n g i d e v l e t i n e g e m e n l i i a l t n d a b u l u n a c a k l a r k o n u s u n d a , k e n d i a r a l a r n d a ikiye ayrlmaktadrlar. B u adalarn bir b l m n n Trkiye'-

nin egemenlii altnda kalmas ngrlmektedir. Bunlarn Andlamada aka saylanlar mroz (Gkeada), Bozcaada ve Tavan adalardr. Zira, 12. madde 1913 Londra
ve 1913 Atina Andlamalar uyarnca 1914'te alt devlete
alman karar ile bu blgede Yunanistan'n egemenliine koyulan adalar bildirirken, mroz, Bozcaada ve Tavan adalarn bunun dnda brakmaktadr. Yine, Bar Andlamasnn 14. maddesi de, baka bir amala mroz ve Bozcaada'dan sz ederken, "Trk egemenlii altnda kalan
mroz adasyla Bozcaada" deyimini kullanarak bu adalarn Trkiye'ye brakldn dorulamaktadr. Nihayet,
24.8.1923'te Lozan'da ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan ve Trkiye arasnda imzalanan Karaaa, mroz
ve Bozcaada'ya ilikin protokoln IV. maddesi Yunan kuvvetlerinin ve makamlarnn buradan ekilmelerini dzenlemek suretiyle bu adalarn Trkiye'ye brakldn gstermektedir. te yandan, 12. maddenin genel olarak Asya
kylarna 3 milden daha yakn olan adalarn, Andlamada
aksi ngrlmediyse, Trkiye'nin egemenliine braklmasn bildirmesi nedeniyle, Trkiye bu blgede ad aka
bildirilmeyen daha baka ada ve adacklara da sahip olmaktadr. Nitekim, yukarda bir listesini verdiimiz Ege'de Trkiye'ye ait olan ada ve adacklar bu h k m erevesinde Trkiye'de kalmtr.
Kuzey-dou Ege adalarnn Yunanistan'n egemenliine braklanlarn da, Andlama hkmlerine bakarak, ikiye ayrmak olana vardr. Birinci gruba girenler, 12.
maddede aka saylan adalar olmaktadr. Bunlar, Midilli,
Sakz, Sisam ve Nikarya ile hukuksal statlerini daha sonra zel olarak ele alacamz Limni ve Semadirek adalardr. kinci grup ise, Balkan Sava srasnda Yunanistan
tarafndan igal edilip Lozan Bar Andlamas ile Trkiye'ye ya da baka bir devlete verilmeyen, Girit'in dndaki, b t n dou Ege adalarn iermektedir. Zira, 12. mad-

de Yunanistan'n egemenliine braklan dou Ege adalarm bildirirken, 1914 kararyla Yunanistan'a braklan btn "Dou Akdeniz adalar"ndan sz etmektedir. Oysa,
30 Mays 1913 Londra Andlamas talyan ve Balkan Savalar srasnda talya ve Yunanistan tarafndan igal edilen ve bylece Osmanl mparatorluu'nun fiilen elinden
kan Girit adas dndaki b t n Ege adalarnn geleceini
alt byk devletin kararna braktna gre, Balkan Sava srasnda Yunanistan'ca igal edilmi bulunan btn
Ege adalar bu h k m n kapsam iine girmektedir. Bylece, zellikle Taoz ve Psara ile bu blgede yeralan ve Yunan igaline urayan teki Ege adalar ve adacklar Yunanistan'n egemenliine girmektedir.
Lozan Bar Andlamasnm yukarda verilen 13. maddesi, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarna ilikin olarak, herhangi bir kukuya yer vermeyecek bir biimde
bu adalarn askerden arndrlmasn aka ngrmektedir. Ancak, Andlamann 12. maddesinde "Dou Akdeniz
adalar ve zellikle Limni, Semadirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalar zerinde Yunan egemenlii konusunda ... 13 ubat 1914 tarihinde Yunan Hkmetine bildirilen karar ... dorulanmtr" denmek suretiyle, aka
saylan adalar dnda Yunanistan'n 1912-1913'te igal ettii teki Ege adalarnn da 1914 kararnn askerden arndrma hkmlerinin etkisi altna sokulduunu sylemek
olana vardr. Zira, 12. maddede btn verileriyle geerlilii teyid edilen 1914 karar ,Balkan Sava srasnda Yunanistan'ca igal edilen ve bu kararla Yunanistan'a braklan b t n adalarn, herhangi bir ayrm gzetmeksizin,
askerden arndrlmasn ngrmektedir. Bununla birlikte,
Lozan Bar Andlamasnm 16. maddesi ve zellikle Konferans tutanaklar, rnein Psara vb. adalarn askerden
arndrlm bir hukuksal stat altna koyulduu konusunda birtakm kukulara yer verir niteliktedir.

Lozan Bar Andlamasmn 16. maddesi, "Trkiye, ...

egemenlii ibu Andlamada tannm adalardan baka btn teki adalar zerindeki her trl haklarndan ve sfatlarndan vazgemi olduunu bildirir..." demek suretiyle, ilk bakta, kendi egemenliine girmeyen btn adalar iin Trkiye'nin her trl hakkndan vazgetii biiminde anlalabilir grnmektedir. Oysa, burada kullanlan
terimler yalnzca Trkiye'nin egemenlik hakkyla ilgili hkmler olup, adalar zerinde Yunanistan'n egemenliinin
snrlanmas konusunda Trkiye'nin elde ettii haklarn
kapsar nitelikte deildir. Aksi durumda, Bar Andlamasmn 13. maddesinde aka dzenlenen adalarn askerden
arndrlmasna ilikin hkmlerin de Trkiye'nin 16. maddede yeralan haklarndan vazgemesi hkm iinde ele
alnmas gerekecektir. Nitekim, 16. madde h k m n ok
geni bir yoruma bal tuttuumuz zaman, bu, yalnzca
12. maddeye dayanarak askerden arndrlmas ngrlen
"Dou Akdeniz" adalar"na kar deil, ayni zamanda, 13.
maddede askerden arndrlm statleri aka ngrlen
Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarna kar da ileri
srebilecektir. Bu t r bir eliki ise, andlamalarm yorumlanmasnda temel ilkeleri oluturan, hem bir andlamann balantlar (contexte) iinde yorumlanmas ilkesine, hem de bir andlamann etkinlii ilkesine (rule of
effectivness) aykr dmektedir. 1 9
Lozan Konferans tutanaklarm hangi adalarn askerden arndrlm stat altna konulduunu ortaya karmak amacyla incelediimizde ise, Yunanistan'n kuzeydou Ege adalar ile ilgili olarak bunlarn Limni, Semadirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya ile snrland ka13

Bu yorum ilkeleri konusunda bilgi iin bkz. H. Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri - Kitap I, Ankara, SBF Yayn, 1985,
s. 170-171.

ns domaktadr. Nitekim, 25 Kasm 1922 tarihli oturumda Ege adalar konusu ele alnd zaman smet Paa bile,
Bozcaada, mroz ve Semadirek'in Trkiye'ye verilmesini
istedikten sonra, dou Ege'de bulunan Yunanistan'a braklacak adalarn askerden arndrlmasna ilikin olarak
yalnzca Limni, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnn adn vermektedir. 2 0 Ancak, smet Paa'nn bu snrlamas, ad geen adalarn statsne ilikin olarak yalmzca
bunlarn askerden arndrlmasn deil, ayrca bunlar tarafsz ve bamsz bir siyasal birim biiminde grmek istemesinden de kaynaklanabilecektir. 2 1 Bununla birlikte, 25
Kasm 1922 tarihli oturumun sonunda talya temsilcisi
Lago'nun adalarn askerden arndrlmas konusunu incelemek zere kurulan bir alt-komisyonun hangi adalar ele
alaca sorusuna ngiliz temsilcisi Lord Curzon'un "M.
Venizelos'un sayd adalar" diye cevap vermesi ve alman
kararda yalnzca Sakz, Midilli ,Limni, Sisam ve Nikarya'nn adnn verilmesi, askerden arndrlmann anlan
adalarla snrl tutulduu izlenimini kuvvetlendirmektedir. 22 Yine, grevlendirilen uzmanlar alt-komisyonunun 28
Kasm 1922 tarihli raporu da Limni'nin teki Boaz-n
adalar ile birlikte ele alnmasn kararlatrdktan sonra,
yalnzca Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya'nm askerden
arndrlmasn kapsamaktadr. 2 3 Konferans genel kurulu
da, 29 Kasm 1922 tarihli oturumunda, ilgili alt-komisyonun raporunu sz geen adalar iin kabul etmitir. 2 4
Askerden arndrlmas ak bir biimde ngrlen Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarna ilikin olarak bunun kapsamnn ne olaca konusuna gelince, sorunun ce20
21
22
23
24

S.L. Meray, Lozan Konferans, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, s. 97.

S.L. Meray, ayni yapt, s. 97 in fine ve s. 99.
Ayni yapt, s. 101.
Ayni yapt, s. 111-113.
Ayni yapt, s. 110.

vab 13. maddede verilmektedir. Bu maddenin 2. fkrasnda yeralan ve bugnk uygulanan uluslararas hukuk kurallarn teyid etmekten baka askerden arndrma konusunda hibir zellii olmayan iki komu devlet askeri uaklarnn tekinin lkesi zerinde umalarn ilke olarak yasaklayan h k m 2 5 dnda, askerden arndrmaya ilikin
iki temel yasa aka ierdii grlmektedir. Birincisi,
1. fkra uyarnca, bu adalarda hibir deniz ss kurulmamas ve hibir tahkimat yaplmamas olmaktadr. kinci
askerden arndrma nlemi ise, anlan maddenin 3. fkras
uyarnca, bu adalardaki askeri kuvvetlerle gvenlik kuvvetlerinin saysnn mantksal bir ly gememesine ilikindir.
Anlan adalarda deniz ss kurulmas ve tahkimat
yaplmasna ilikin yasan t a m olarak kapsamn saptam a k amacyla Lozan Konferansnn tutanaklar ve belgeleri incelendiinde kimi noktalarn biraz daha akla kavuturulmas olana vardr. Ancak, gerek bu konular gren "lke ve Askerlik Sorunlar Komisyonu"nun tutanaklar, gerekse "Limni, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya
Adalarnn Askerlikten Arndrlmas Sorununu ncelemek
zere Toplanm Uzmanlar Alt-Komisyonunun Raporu"
amlan kavramlara ilikin ayrntl bilgi vermekten uzaktrlar. Bu erevede, rnein, deniz ss kurma yasa iine, Askeri Alt-Komisyonun Fransz yesi Amiral Lacaze'm
almalar srasndaki grne gre, deniz uaklar bulundurma yasa da girmektedir. 2 6 Ancak, ilgili rapordan Alt25

Bu konuda btn uaklar iin temel ilke lke devletinin tam

ve mnhasr egemenlii olup, askeri uaklar iin izinsiz uular, yanllkla ya da zorunlu olanlar dnda, kesin olarak yasaktr. Geni bilgi iin zellikle bkz. C. Sar ve S.L. Meray,
"zinsiz giren yabanc uaklarn uluslararas hukuk asndan
yaratt sorunlar", Do. Dr. Cem Sar'a Armaan (SBFD, Cilt
XXVII, Say 3), Ankara, SBF Yaym, 1973, s. 5-25 ve 46-73.
26
S.L. Meray, Loza Konferans, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, s. 112.

Komisyonun bu konudaki kesin grnn ne olduu anlalamamaktadr. te yandan, anlan adalarda hibir istihkam yaplmamas ile ilgili olarak, Yunan delegesi Venizelos'un uak-savar toplarnn bulundurulmasna izin verilmesini istemesi zerine, Fransz Bakan General Weygand'n bunun da yasaklandn, zira uak-savar toplarnn sahra toplar gibi kullanlabileceini bildirmesi nedeniyle, 2 7 her trl sahra ve uak-savar topunun bu adalara
yerletirilmesinin yasakland ortaya kmaktadr.
Konferans t u t a n a k ve belgelerinden ilgili kavramlara
ilikin ayrntlar zerinde yeterli bilgi sahibi olunamamasma karlk, anlan adalarn askerden arndrlmas ile neyin amaland ok ak ve kesin olarak anlalmaktadr.
Nitekim, gerek Askeri Alt-Komisyon raporu, 2 8 gerekse 1.
Komisyonun anlan Alt-Komisyon raporunu inceledii ve
karara balad 29 Kasm 1922 tarihli oturumunun tutana, 2 8 burada gdlen amacn Yunanistan'n Trkiye'ye
kar saldrgan nitelikte hazrlklara kalkmasn nlemek
olduunu aka bildirmektedir. Dolaysyla, ilgili maddede
yeralan btn terim ve kavramlar bu ama erevesinde
yorumlamak, deniz ss ve istihkam terimleri kapsamna
girecek her trl saldr hazrlna yarayacak nitelikteki
silah, askeri ara-gere ve istihkam yasak erevesi iinde anlamak gerekmektedir. Anlan adalarda askeri uak ve
havaalanlar bulundurulup bulundurulamyaca konusunun da, bu konuya 13. maddede aka deinilmediine gre, ilgili terim ve kavramlarn belirtilen ana ama erevesinde ve Konferans tutanaklar nda deerlendirilmesi doru olacaktr. Nitekim, Askeri Alt-Komisyonun grmeleri srasnda Bakan General Weygand uaklarn ada27
28
29

Ayni yapt, s. 112.

Ayni yapt, s. 111.
rnein Lord Curzon'un konumas: ayni yapt, s. 106.

larda bulundurulmasna kar kmtr. 3 0 Yine, Trk heyeti, 29 Kasm 1922 oturumu srasnda, ilgili maddeye "bu
adalarda hibir kara ya da deniz ua, havacla yarayacak hibir tesis" bulundurulmamas konusunda bir ekince
koymutur. 3 1 Gerek Askeri Alt-Komisyon bakannn grnn gerekse Trk heyetinin koyduu ekincenin sonu
verdii ve 13. maddede kullanlan deniz ss kurma ve istihkam yapma yasann hava ss kurulmas yasan da
kapsad ortaya kmaktadr. Lord Curzon Mttefiklerin
nerdii Bar Andlamas taslan 31 Ocak 1923'te sunuunda, Andlamada aynen taslaktaki gibi kabul edilmi olan
merkezi Ege adalarna ilikin verileri yorumlarken unlar
sylemektedir: "Son olarak, Trk Temsilci Heyetinin istei
zerine, Ege Denizi'nin ortasnda bulunan bir adalar topluluunun Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnn
Trkiye'ye kar yneltilecek saldrlarda, nasl olursa olsun, kara, deniz ve hava ss olarak kullanlamayacak biimde askerden arndrlaca konusunda, Andlamaya kesin hkmler konulmutur". 3 2
Anlan adalarda bulundurulacak Yunan askeri kuvvetleri ile gvenlik kuvvetlerinin durumuna gelince, askeri
kuvvetlere ilikin olarak 13. madde h k m ve Askeri AltKomisyon raporu bu adalardaki askeri birliklerin bu adalar halkndan ve normal olarak askere arlmas gerekenlerden olumasn ngrmektedir. Baka bir deyile, Yunanistan'n teki blgelerinden buraya askeri birlik getirilmesi yasaktr. Yine, ada halknn normal askerlik sresinin tesinde bu grevde tutulmas yasaklanmaktadr. Gvenlik kuvvetlerinin saysnn da, gerek polis ve gerek jandarma kuvvetleri olarak, b t n Yunanistan'daki gvenlik
kuvvetlerinin oranndan fazla olmamas gerekmektedir.
30
31
32

Ayni yapt, s. 112.

Ayni yapt, s. 104, 106-107, 110, 113.
Ayni yapt. Takm I, Cilt 1, Kitap 2, s. 37.

Ancak, bu orann hesaplanmasnda temel alnacak ltlerin neler olduu hibir belgeden kmamaktadr. Bununla birlikte, Askeri Alt-Komisyon raporunda belirtilen Yunanistan'n adalarnda asayii koruyabilmesi amacnn hibir biimde almamas gerekmektedir. 3 3
B.

Boaz-n Adalar

Boaz-n adalarnn statsn de ieren ilk andlama

hkm Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi olmaktadr. Hatrlanaca gibi bu hkm, "Dou Akdeniz adalar
ve zellikle Limni, Semadirek... zerinde Yunan egemenlii konusunda... 1914 tarihinde Yunan Hkmetine bildirilen karar... dorulanmtr" demektedir. te yandan,
yine Lozan Bar Andlamas ile ayni tarihte imzalanan
Lozan Boazlar Szlemesinin 4. maddesi de aynen yledir:
"Aada gsterilen blgeler ve adalar askerlikten arndrlacaktr:
3. Ege Denizi'nde, Semadirek, Limni, mroz, Bozcaada
ve Tavan adalar."

Daha sonra da ayni Szlemenin 6. maddesi bu askerden

arndrmann kapsamn belirtmektedir.
Bu veriler karsnda, Trk ve Yunan Hkmetleri ile
yazarlarn yorumlar farkllklar gstermektedir. Yunan
Hkmeti ve kimi Yunan yazarlar 3 4 iin Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi yalnzca Limni ve Semadirek adalarnn Yunanistan'a ait olduunu bildirirken, Lozan Boazlar Szlemesi anlan adalarn askerden arndrlm
33
34

Ayni yapt, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, s. 111.

rnein, C.P. Economides, "La pretendue obligation de demilitarisation de l'ile de Lemnos", Revue Hellenique de Droit International, 1981, s. 12-13.

statlerini dzenlemektedir. Baka bir deyile, Yunan grne gre, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesinde
kullanlan terimler yalnzca adalarn aidiyeti konusu ile
ilgili olup, bu adalar zerindeki egemenlik haklarnn niteliini ve snrlarn kapsamamaktadr. Bu gr savunanlar zellikle merkezi dou Ege adalarnn askerden
arndrlm statlerinin Lozan Bar Andlamasnn 13.
maddesinde dzenlenmesini bunun kant olarak gstermektedirler.
Buna karlk Trk Hkmeti ve kimi Trk yazarlar 3 5 iin, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi Lozan
Konferans ile Yunanistan'a braklan dou Ege adalarna
ilikin temel h k m olup, hem bu adalarn aidiyetini hem
de bu aidiyetin koullarn ve snrlarn bildirmektedir.
Lozan Boazlar Szlemesinin ilgili maddelerinde anlan
adalarn askerden arndrlm statlerinin ayr olarak ele
alnmas, 12. maddede aidiyet sorununun ve Boazlar Szlemesinde askerden arndrma sorununun ayr ayr zme balanmas amacyla deil, 12. maddede hukuksal statleri saptanan Yunanistan'a braklan adalarn arasnda
askerden arndrma konusunda yaplan farkl dzenlemeler nedeniyledir. Baka bir deyile, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesinde Yunanistan'a braklan btn dou Ege adalarnn askerden arndrlm bir stat altna
koyulmas ilkesi kabul edildikten sonra, merkez dou Ege
adalarnn ksmen askerden arndrlm stats ayni Andlamann 13. maddesi ile dzenlenirken, Boaz-n adalarnn tam olarak askerden arndrlm stats de Boazlar Szlemesi ile dzenlenmektedir.
35

rnein; H. Pazarc, "Limni Sorunu ve Yunan Tezinin Geerlilii", Cumhuriyet, 21 Kasm 1984; A. Gndz, Limni Adasnn
Hukuki Stats zerinde Trk-Yunan Uyumazl, stanbul,
Ota Yaynevi, 1985, s. 77-83.

B u iki kart grten hangisinin doru olduunu ortaya karmak iin sorun incelendiinde hukuksal veriler
T r k grnn doruluu ynnde ar basmaktadr.
Tarihsel olarak hukuksal belgeler deerlendirildiinde, 1912-1913 ylnda Yunanistan'n kuzey-dou Ege adalarn igalinden sonra 1913 Londra ve Atina Andlamalarna dayanarak alt Avrupal devletin 1914 karar bu konudaki ilk hukuksal belgeyi oluturmaktadr. Bu k a r a r ile
anlan devletler igal edilen adalar Yunanistan'a brakrken ayni zamanda bunlarn t m n n askerden alndrlm bir stat altna konulmasn kabul etmilerdir. Lozan
Bar Andlamasmn 12. maddesinin 1914 kararn teyid
ettiini bildirmekle, ilke olarak, bu kararn t m n b t n
koullaryla benimsemi olmas gerekmektedir.
Salt hukuksal verilerin deerlendirilmesine gelince,
bunlar ikiye ayrarak ele almak gerekecektir. Birinci hukuksal veri 12. maddenin bizzat kulland terimlere ilikindir. Anlan h k m d e temel uyumazlk noktas ' Y u n a n egemenlii konusunda" terimleri zerinde ortaya kmaktadr. Burada kullanlan "egemenlik" terimi ile yalnzca b u adalarn aidiyeti mi kastedilmektedir, 3 8 yoksa bu
terim daha geni bir anlama m gelmektedir? Dictionnaire
de la terminologie du droit international'e gre, egemenlik
teriminin, d u r u m a gre, bazen t a m k a r a r serbestliini belirttii bazen de uluslararas hukukla snrlandrlm yetki anlamnda kullanld grlmektedir. 3 7 Ancak, bu terim i n lkesel yetkilere ilikin olarak kullanld durumlarda uluslararas h u k u k u n getirdii snrlamalar da kapsayan bir k a v r a m biiminde anlald gzlenmektedir. Nitekim, G. Gidel egemenlik k a v r a m n d a n sz ederken aynen unlar yazmaktadr:
38
37

rnein, C.P. Economides, a.g.m s. 13.

Paris, Sirey, 1960, s. 573.

"Egemenlik bir devletin uluslararas hukuka dayal olarak sahip olduu yetkidir; dolaysyla egemenlik uluslararas hukuk kurallarndan doan ve devletin szlemelerle kabul ettii snrlamalara tabidir". 3 8

Zaten, 12. maddede kullanlan egemenlik terimi ile yalnzca adalar zerinde hangi devletin yetkili olduu sorunu zme balanmak istenseydi, 1914 kararnn teyid edildiini bildiren uzun bir h k m koymaya gerek yoktu. O
zaman ilgili adalarn t m n sayp, bunlar "Yunanistan'n
egemenliine koyulmutur" trnden bir cmle ile yetinilebilirdi. Egemenlik teriminin 1914 karar ile birlikte kullanlmas buradaki somut egemenlik durumunun btn
zellikleri ile teyid edildiini gstermektedir.
Lozan Konferans tutanaklar da 12. maddede hem
anlan adalarn aidiyet sorununun hem de bal olacaklar
koullarn birlikte ele alndn gstermektedir. Nitekim,
lke ve Askerlik Sorunlar Komisyonunun Ege adalarna
ilikin 25 Kasm 1922 tarihli ilk oturumunda smet Paa,
zaten 1914 kararyla Trkiye'ye braklm olan mroz ve
Bozcaada'dan baka Semadirek'i de istedikten sonra, aralarnda Limni'nin de bulunduu teki byk adalarn tarafszlatrlmasnn ve askerden arndrlmasnn zorunlu
olduunu bildirmitir. 3 9 Yine, smet Paa bu t u t u m u n u
29 Kasm 1922 tarihli oturumda da srdrmtr. 4 0 Baka
bir deyile, smet Paa, Yunanistan'n egemenliine braklacak adalarn ancak askerden arndrlmas kouluyla
kabul edilebileceini aklamaktadr. Lord Curzon'un da
29 Kasm 1922'de hem kendi hem de Mttefikler adma
yapt konumada, Yunanistan'n egemenliine braklacak olan adalardan merkezi dou Ege adalar ile Trkiye
38

Le droit international public de la mer, Paris, Sirey, Tome II,

1932, s. 35.
39
S.L. Meray, Lozan Konferans, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, s. 97.
40
Ayni yapt, s. 108.

ile Yunanistan arasnda paylalacak olan drt Boaz-n

adasnn askerden arndrlmasn egemenlik sorunu ile
birlikte ele ald grlmektedir. 4 1 Sonuta, Lord Curzo
ve Mttefikler, drt Boaz-n adasnn askerden arndrlmasnn Boazlar sorunu ile ayr bir biimde ele alnmasn kabul ettiklerinde, her haliyle bu adalarn askerden arndrlmas ilkesini benimsemi bulunmaktaydlar. 4 2
Sonuta, btn bu veriler erevesinde Lozan Bar
Andlamasnn 12. maddesinde zellikle adlaryla saylan
Yunanistan'a ait adalarn egemenlik sorunlarnn dzenlenmesi yannda, ayrca, askerden arndrma ilkesinin genel bir biimde kabul edildiini sylemek yanl olmayacaktr.
Boaz-n adalarnn askerden arndrlmas Lozan
Bar Andlamasnn 12. maddesinde kabul edildikten ve
Lozan Boazlar Szlemesinin 4. maddesinde teyid edildikten sonra incelenmesi gereken sorun bunun lsyle
ilgili olmaktadr. Bu konudaki temel h k m Lozan Boazlar Szlemesinin 6. maddesi olup, Limni ye Semadirek adalarn ilgilendiren blmleri aynen yle kaleme
alnmtr:
"... Adalarda, hibir istihkam, sabit topu tesisleri, ldak tesisleri, denizaltnda ileyen aralar, hibir askeri
havaclk tesisi ve hibir deniz ss bulunmayacaktr.
Buralarda asayiin -korunmas iin gerekli bulunan ve
silahlar, her trl topuluk darda kalmak zere, tfek, rvol ver, kl ve her 100 kiiye drt hafif makineli
tfekten oluacak, polis ve jandarma kuvvetlerinden baka hibir silahl kuvvet bulunmayacaktr.
... Adalarn karasularnda, denizalt gemisinden baka,
deniz altnda ileyen hibir ara bulunmayacaktr.
41
42

Ayni yapt, s. 106-108.

Bkz. ayni yapt, s. 107.

Trkiye ve Yunanistan, askerlikten arndrlm blgelerde ve bunlarn karasularnda, silah altna alnacaklarn eitimi iin, bu blgeler dndan gerekecek personeli getirip gtrmee de yetkili olacaklardr.
Trkiye ve Yunanistan, kendi lkelerinin askerlikten
arndrlm blgelerinde, her trl telgraf, telefon ve
optik aralarla gzetleme ve haberleme sistemi kurmaa yetkili olacaklardr. Yunanistan, askerlikten arndrlm Yunan adalarnn karasularndan donanmasn geirebilecek, fakat bu sular Trkiye'ye kar hareket ss olarak, ya da bu amala, kara ya da deniz kuvvetleri
ymak iin kullanmayacaktr." 4 3

Yukardaki hkmden anlalaca gibi, Limni ve Semadirek'te hibir kara, hava ya da deniz askeri ssne ve
tahkimata izin verilmemektedir. Bu adalarda izinli olan
tek askeri amal tesis, her trl telgraf, telefon ve optik
aralarla yaplacak haberleme ve gzetleme tesisleri olmaktadr. Askeri kuvvetlerin anlan adalardaki durumuna
gelince, silahlarnn t r snrlandrlm gvenlik kuvvetleri dnda herhangi bir silahl kuvvetin burada bulunmas yasaklanmaktadr. Adalarn karasularndan ise Yunan donanmasnn, denizaltlar da dahil, gemesine izin verilmektedir. Ancak, denizaltlar dnda sabit ya da har
reket eden teki deniz alt aralarnn bu blgede bulunmas yasaktr. Yine, Yunanistan'n adalarn karasularna
hibir biimde kuvvet ymamas gerekmektedir. Askeri
personelin anlan adalara giri-k yalnzca buralardan
askere alnanlarn eitim gereksinmelerini karlamak zere serbest braklmtr.
Konferans tutanaklar incelendiinde Limni ve Semadirek adalarnn tam olarak askerden arndrlmasnn
Mttefik Devletlerce byk bir sorun karmadan kabul
43
44

Metin iin bkz. ayni yapt, Takm II, Cilt 2, s. 61.

Ayni yapt, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, s. 158-159.

edildii grlmektedir. Nitekim, Mttefiklerin 6 Aralk

192244 ve 14 Aralk 192245 tarihlerinde Konferansa sunduu
Boazlar blgesinin askerden arndrlmasna ilikin maddeler taslaklar anlan adalarn tam bir askerden arndrmaya tabi tutulmasn kabul ettiklerini gstermektedir.
Lord Curzon, 19 Aralk 1922'de, Limni ve Semadirek'ten
sz ederken unlar sylemektedir:
"Mttefikler, Trkiye'nin gvenliini salamak zere,
bu adalara en kesin bir askerlikten arndrma uygulamaa. hazrdrlar". 4 6

C.

Gney-dou Ege Adalar

Gney-dou Ege'de bugn Yunanistan egemenlii altnda bulunan adalar, Oniki Adalar (Dodecanese) adyla
anlan ve aslnda 14 olan adalar ve onlara bitiik adacklar iermektedir. Bu adalar unlardr: Stampalia (Astropolia), Rodos (Rhodes, Rhodos), Kalki (Calki, Khalki),
Karpatos (Scarpanto), Kazos (Casos, Casso), Piskopis (Piscopis, Tilos), Miziros (Misiros, Nysiros), Kahmnos (Calminos, Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi
(Symi, Lymi), stanky (Cos, Kos) ve Meis (Castellorizo).
Gney-dou Ege adalarnn Trkiye'nin egemenliinden kesin k ve talya'nn egemenliine brakl Lozan Bar Andlamasmn 15: maddesi ile gerekletirilmitir. Anlan madde aynen yle kaleme alnmtr:
"Trkiye, aadaki adalar zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan talya yararna vazgeer. Bugnk
durumda talya'nn igali altnda bulunan... (adalarn
adlar veriliyor)."

Lozan Bar Andlamasmn 16. madde 1. fkras ise,

zel olarak talya'ya braklan adalarla snrl olmamakla
birlikte, Trkiye'nin brakt lkelere ilikin olarak "bu
45
46

Ayni yapt, s. 249-251.

Ayni yapt, s. 270.

topraklarn ve adalarn gelecei, ilgililerce dzenlenmitir ya da dzenlenecektir" demektedir. Ayni maddenin 2.

fkras da aynen u hkm iermektedir:
"bu maddenin hkmleri, Trkiye ile smrda olan
lkeler arasnda komuluk durumlar yznden kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmlere
halel vermez'.

Lozan Bar Andlamasnn anlan bu hkmlerinden

anlaaca gibi, Oniki Adalar talya'nn egemenliine braklm ve bu aamada herhangi bir zel stat altna koyulmamlardr. Ancak, 16. maddenin 1. fkrasndan anlan bu adalarn geleceinin de ileride ilgililerce dzenlenmesi olasl kabul edilmektedir. Yine, 16. maddenin 2.
fkras ile Trkiye ile komu devletler arasnda Trkiye'nin
brakt adalara ilikin zel dzenlemelerin gerekletirilecei kabul edilmektedir.
Yukarda bildirilen Lozan Bar Andlamasnn 16-2
maddesine de uygun olarak Trkiye ve talya, 4 Ocak
1932'de, Meis adas blgesinde yeralan kimi adacklar ile
Bodrum krfezi karsnda yeralan Karaada'nm hangi devlete ait olaca konusunda bir andlama imzalamlardr. 4 7
Anlan andlama 10 Mays 1933'te yrrle girmitir. 4 8
1932 Andlamas ile Karaada (mad. 2) ve aadaki adacklar (mad. 1) Trkiye'nin egemenliine braklmlardr:
atalada, vendire (Ochendra), F u r n a k y a (Fournacnia),
Katovolo (Kato Volo), Prasudi (Prasoudi), atallota (Tchatallota), Pighi, Nissi-Tis Pighi, Agrecelia resifi, Prousseclisse kayal, Pano Makri, Kato Makri ve bal kayalklar, Marathi, Roccie Voutzaky (rocci Vutchaki), Dasya
(Dachia), Nissi-Tis Dacia, Prassoudi, Alimentarya (Alimentaria) ve Karavola (Caravola). Buna karlk, Meis
47

R.G., 25 Ocak 1933, Say 2313; Dstur, III. Tertip, Cilt 14-1, s.
219-225.
43
Bkz., A.G. k n - A.R. lcn, a.g.y., s. 7.

kenti kilisesi kubbesi merkez alnarak izilen ve yarap

bu merkez ile San Stephano b u r n u olan bir dairenin iinde kalan aadaki adacklarn talya'nn egemenliine braklmas kabul edilmektedir (mad. 3): Psoradia, Polyphados, St. Georges, Psomi (Strongylo), Kutsumboras (Gutsumbora) kayalklar, Mavro Poinaki (Mavro Poinachi),
Mavro Poinis. Bundan baka, bu daire dnda kalan aada saylan adacklarn da talya'ya braklmas kararlatrlmtr (mad. 3 in fine): Rho (St. Georges), Dragonera,
Ross ve Hypsili (Stronghyli).
kinci Dnya Savandan sonra 10 ubat 1947'de talya ile imzalanan Paris Bar Andlamasnm 14. maddesi
talyan egemenliine giren btn bu adalarn egemenliini
Yunanistan'a brakrken ayni zamanda askerden arndrlm bir statye konulacaklarn ngrmektedir. Anlan
madde aynen yledir: 4 9
"1. talya aada saylan Oniki Adalar Yunanistan'n
tam egemenliine (pleine souverainete, full sovereignity)
brakmaktadr: Stampalia (Astropalia), Rodos, Calki
(Khand), Scarpanto, Cassos (Casso), Piscopis (Tilos),
Misiros (Nisyros), Calimnos (Kalymnos), Leros, Patmos,
Lipsos (Lipso), Simi (Symi), Cos (Kos) ve Castellorizo
ile bunlara bitiik (adjacent) adacklar.
2. Bu adalar askerden arndrlm olacaklar ve byle
kalacaklardr.
3. Bu adalarn Yunanistan'a nakline ilikin formaliteler ve teknik koullar Birleik Krallk ve Yunanistan
Hkmetleri arasnda saptanacak ve ibu Andlamann
yrrle girmesinden en ok 90 gn iinde yabanc birliklerin buradan ekilmelerinin sona ermesi iin dzenlemeler yaplacaktr."
49

Metin iin bkz.: U.N., Treaties... (a.g.y.), s. 13 (fr.) ve s. 134-135

(ing.)

Anlan maddede sz edilen askerden arndrlmann

kapsam ise Andlamanm XIII. Ekinin D maddesinde yaplan tanma gre aynen yledir: 5 0
"ibu Andlama amacyla "askerden arndrma" (demilitarisation) ve "askerden arndrlm" (demilitarise)
terimleri ile lke zerindeki ve ilgili karasularmdaki
btn deniz, kara ya da hava tesisleri ve istihkamlar
ile kara, deniz ya da hava yapay engellerinin, siiahlarmm, kara, deniz ya da hava birliklerince slerin kullanlmasnn ya da bu birliklerce srekli ya da geici
olarak kalnmasnn, her trl askeri eitimin ve sava
malzemesi retiminin yasaklanmas biiminde anlalmas gerekmektedir. Bu yasaklama snrl sayda ie ynelik grevleri yerine getirecek ve bir tek kii tarafndan tanabilen ve kullanlabilen silahlarla donatlm
i gvenlik personeli ile bunlar iin gerekli askeri eitimi iermemektedir."

Grlecei gibi, gney-dou Ege adalar Yunanistan'a

braklrken tam bir askerden arndrma ngrlm olmaktadr. Bylece, buralarda her trl tesis, istihkam ve
s kurulmas ile askeri eitim ve silah retimi yasaklanmaktadr. Bu adalarda yalnzca snrl sayda gvenlik
kuvvetinin bulunmasna ve eitilmesine izin verilmektedir.
Anlan adalarn askerden arndrlmasnn byle kesin bir biimde ngrlmesine ramen, son yllarda kimi
Yunanl yazarlarn ilgili hkmlerin anlam zerinde birtakm kukular ileri srdkleri grlmektedir. Bu konuda
ileri srlen kukularn ilki, 1947 Paris Bar Andlamasnn ngrd askerden arndrlmalar gereken adalarn
yalnzca adlar aka bildirilen 14 ada olduu ve bunlara
bitiik adacklarn bu stat altna konulmad olmakta50

Ayni yapt, s. 113-114 (fr)

dr. 5 1 Ph. Drakidis'e gre, anlan andlamann 14. maddesinin 1. fkrasnda adlar verilerek saylan adalardan baka
"'bunlara bitiik adacklar" deyimi kullanlmasna ramen,
2. fkrasnda yalnzca "adalarn" askerden arndrlmasndan sz edilmesi, bitiik adacklarn bu stat dnda brakldn kantlar niteliktedir. Kald ki, Ph. Drakidis iin,
bu adacklardan sz ederken byk adalarla olan balarnn "bal" (dependent) terimi yerine "bitiik" (adjacent)
terimi ile belirtilmesi de bunlarn bu adan Oniki Adalarn bir paras olarak kabul edilmesine engeldir.
Ph. Drakidis'in bu gr t a m a m e n zorlama bir gereke niteliinde olup, hibir hukuksal deeri yoktur. En
bata, 1947 Andlamasmn 14. maddesi 1. fkrasnda "adalar" ile "adacklar" arasnda bir hukuksal stat ayrmna
gidilmesinin dnld yolunda en kk bir ize rastlanmamaktadr. Zira, anlan hkmde Oniki Adalarn Yunanistan'a brakldn ngren bir genel cmleden sonra
iki nokta yeralmakta ve ancak ondan sonra tek tek ilgili
adalarn ad verilmekte ve yine "bitiik adacklar" deyimi
kullanlmaktadr. Dolaysyla Oniki Adalar deyimi ile, asl 14 olan byiik adalar ile bunlara bitiik adacklarn tm kastedilmektedir. Asl (orijinal) metinler incelendiinde bu aka ortaya kmaktadr. kinci olarak, Paris Konferansnn ilgili tutanaklar incelendiinde, Oniki Adalardan ve askerden arndrlmalarndan sz ederken adalar
ve adacklar arasnda herhangi bir terim ayrmna gidilmeyip, yalnzca bir b t n olarak Oniki Adalar teriminin
kullanld grlmektedir. 5 3 nc olarak, yine Paris
51

rnein bkz.: Ph. Drakidis, "Le sort actuel des demilitarisations

en Mediterrannee (Italie, Grece)"- Revue Hellenique de Droit
International, 1977, s. 46-47.
82
Conference de Paris (Palais du Luxembourg), Fransa Dileri
Bakanl Arivi, Serie 1944-1945, Y INTERNATIONALE (Bundan sonra Conf. de Paris diye geecektir), vol. 135, s. 71-72,
111-112; vol. 139, S. 29-30, 161 ve vol. 149, s. 97.

Konferans tutanaklarndan aka grlecei gibi, Oniki

Adalar ve bitiik adacklarn askerden arndrlmasnn
amac Trkiye'nin gvenliinin salanmas olmaktadr. 5 3
Oysa, byle bir ama erevesinde adacklarn askerden
arndrma dnda tutulmasna izin verilmesi olana yoktur.
B t n bu Andlama hkmleri ve Konferans tutanaklarna dayanan nedenler dnda, uluslararas hukukun genel yorum kurallar erevesinde de anlan 14. maddeden
Ph. Drakidis'in vard sonuca v a r m a k olanakszdr. Uygulanan uluslararas hukukta tartmasz bir biimde kabul edildii gibi, bir andlamann terimlerini olaan anlamlarna uygun olarak yorumlamak asldr. 54 Oysa, her
ne kadar elde edebilecekleri deniz alanlarna etkisi bakmndan adalarn boyutlarnn bir lt olarak kullanlmas
ve dolaysyla ada, adack, kaya gibi ayrmlar sz konusu
olmakta ise de, 55 genel bir biimde ada tanm yapldnda her boydan ada ve adacklarn bu tanm iine girdii
53

rnein, Konferanstaki Amerikan delegesi Byrnes'in iki deiik oturumdaki szleri ve teki devletlerin bunu kabul etmeleri: Bkz. ayni yapt, vol. 135, s. 71 ve vol. 139, s. 29.
54
rnein bkz.: 1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi,
mad. 31/1; Uluslararas Srekli Adalet Divan'nm Trk ve Yunan Ahalileri Mbadelesi konusundaki 21.2.1925 tarihli danma gr, C.P.J.I., Recueil, Serie B, no. 12, s. 20; Uluslararas
Adalet Divan'nm Genel Kurulun Birlemi Milletlere yelie
Kabul Yetkisi konusundaki 3.3.1950 tarihli danma gr,
C.I.J., Recueil, 1950, s. 8; yine Divan'n Gney-Bat Afrika Davas (I. Aama) konusundaki 21.12.1962 tarihli k a r a n , C.I.J.,
Recueil, 1962, s. 343.
55
rnein bkz.: R.D. Hodgson, "Islands: normal and special
circumstances", in J.K. Gamble and C. Pontecorvo (eds.), Law
of the sea.- the emerging regime of the oceans, Cambridge
(Mass.), Ballinger, 1974, s. 137-199; H. Pazarc, La delimitation
du plateau continental et les les, Ankara, S.B.F. Yaym, 1982,
S. 30-34, 210-213, 313-319.

grlmektedir. 5 8 Bu durumda, madem ki genel olarak adalar kastedildii zaman ada, adack v.b. ayrmlarn belirtilmesi gerekmemektedir, 1947 Paris Andlamasnn 14. madde 2. fkrasnda da yalnzca "adalar" teriminin kullanlmas
ile her boyuttaki adalarn anlalmas olaandr.
Oniki Adalarn askerden arndrlmas hkmleri zerinde Ph. Drakidis'in ileri srd bir baka kuku da
bunlarn balayc nitelikleri ile ilgilidir. 57 Ad geen yazara gre, 14. maddenin 2. fkrasnda "bu adalar askerden
arndrlm olacaklar ve bylece kalacaklardr" denmesi,
kesin ve balayc bir hkmden ok bu adalarn askerden
arndrlmas konusunda ileriye ynelik bir niyeti belirtmektedir. Anlan yazarn zellikle Franszca metne bakarak varmaa alt bu sonuca ne Franszca andlama
dili teknii bakmndan ne de ayni lde balayc olan
ngilizce metinden varlmas olana yoktur. Anlan hkmde fiillerin gelecek zaman ekimlerinin kullanlmas
bunlarn balayc olmayan ve ileriye ynelik genel bir
niyet bildirimi biiminde yorumlanmasn gerektirmemektedir. Kald ki, Paris Konferans tutanaklarna bir gz atmak, btn Mttefiklerin bu konuda kesin hukuksal balaycla sahip bir h k m ngrdklerini gstermeye yetmektedir. 5 8 Daha sonra XIII Ek D maddesinde bu askerden
56

rnein bkz.: 1930 La Haye Konferans srasndaki tanm iin

S.D.N., Conference pour la codification du droit international.
Rapport de la Deuxieme Commission (Mer territoriale), Geneve,
No. officiel C.230.M. 117.1930.V, s. 13; 1958 Cenevre Karasular
ve Bitiik Blge Szlemesi, mad. 10/1; Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, mad. 121/1.
57
Ph. Drakidis, Revue Hellenique (a.g.m.), s. 49-50.
58
rnein, 14 Eyll 1945 tarihli Bakanlar Konseyi oturumunda
A.B.D. temsilcisi Byrnes'in konumasnda Meis adasnn Trkiye'ye verilmemesinin gvenlik bakmndan yarataca sorunlarn bu adalarn askerden arndrlmas ile salanacam
bildirmesi bu hkmn kesin bir balaycl olacan gs-

arndrmann kapsamnn ayrntl bir biimde tanmnn

yaplmas da anlan hkmn bir arzu niteliinde kalmadn bizzat kantlamaktadr.

termektedir. Yine, 17 Eyll 1945'teki Bakanlar Konseyi oturumunda ngiliz temsilci Bevin ile Fransz temsilci Bidault'un
szleri kesin bir kabulu gstermektedir: Bkz. Conf. de Paris,
vol. 135, s. 71 ve 111.

KNC BLM :
STAT DEKLNE LKN Y U N A N
DDALARI VE ELETRS
Yunanistan'n zellikle son yllarda artarak dou Ege
adalarnn askerden arndrlm statlerinin deitii yolunda bazen resm bazen de gayr resm eitli iddialar
ne srd gzlenmektedir. 5 9 Yunan Hkmeti ya da yazarlar bu iddialarn iki deiik gereke zerine oturtmaya almaktadrlar: i) adalarn askerden arndrlma hkmlerinin sona erdii gerekesi; ii) sz konusu hkmler
yrrlkte olsalar bile, Yunanistan'n mer savunma dur u m u n d a bulunmas nedeniyle bu adalar askerletirebilecei ve Oniki Adalara ilikin olarak ise Trkiye'nin buna
itiraz hakknn bile bulunmad gerekesi.
A.

Askerden Arndrma Hkmlerinin Sona Erdii

Konusunda

Y u n a n Hkmetinin ya da yazarlarnn bu konuda

ileri srd iddialarn bir tanesi b t n dou Ege adalar
iin geerli olup, Lozan ve Paris andlamalarnn yapld zamanlardaki koullarn deitii ve bunun sonucu
olarak da anlan askerden arndrma hkmlerinin d59

Son rneklerden biri 1984 ylnda Atina Gnlk Gazeteleri

Birlii gazetecileri tarafndan yaynlanan Threat in the Aegean
adl brordr. Bkz. s. 33.

t dncesine dayanmaktadr. teki iki iddiann ise,

birincisi zel olarak Boaz-n adalarna ve ikincisi Oniki
Adalara ilikin askerden arndrma hkmlerinin sona ermesi ile ilgilidir.
I.

Genel ddia ve Eletirisi

a)

leri Srlen Hukuksal Gerekeler

Bu grn hukuksal temelini, uluslararas hukukta

Rebus sic stantibus ilkesi ad altnda anlan ve bir andlam a n m yapl srasnda varolan koullarn kkl deiiklie uramas durumunda bu andlamann geerliliini kaybedeceini ngren hukuk genel ilkesi oluturmaktadr.
zellikle Ph. Drakidis'in eitli yazlarnda ileri srd bu grn iki temel zerine kurulduu grlmektedir. 6 0 Birincisi, Lozan Bar Konferansndan II. Dnya
Savama kadar geen zaman iinde ortaya kan deiik
likler Lozan Bar Andlamas ile askerden arndrlan adalarn statlerinin srmesine neden brakmamtr dncesidir. Bu grn dayand ikinci temel ise, II. Dnya
Sava srasnda Birlemi Milletlerin kuruluuna gtren
Atlantik art ve Birlemi Milletler Bildirisinin kabul
ve sonradan da zellikle NATO Andlamasna Trkiye ve
Yunanistan'n taraf olmas Lozan Bar Andlamasmn ve
1947 Paris Andlamasmn adalarn askerden arndrlmas
hkmlerini ortadan kaldrd dncesidir.
Ph. Drakidis Lozan'daki koullarn deimesi nedeniyle anlan adalarn askerden arndrlm statlerinin de
sona erdiini bildiren grn iki gereke zerine oturt60

Bkz. Ph. Drakidis, Revue Hellenique (a.s.m.), s. 53-54. Ph. Drakidis, "Le statut de demilitarisation de certaines iles grecques",
Def ense Nationale, Septembre 1984, s. 75-82.

maa almaktadr. Birincisi, Lozan'da anlan adalarn askerden arndrlmas Trkiye ile Yunanistan'n dorudan
savatan kmalarna bal olarak ngrlm olup, 1930'lu
yllarda iki Devlet arasndaki dostluk ilikilerinin vard
nokta bunu gereksiz klmtr. Drakidis, Lozan Bar Andlamann 13. maddesinin amac aka "barn srekli olmasn salamak" olarak saptandna gre, iki Devlet arasndaki 1930 Dostluk, Tarafszlk, Uzlatrma ve Hakemlik
Andlamas, 6 1 1933 Samimi Anlama Misak 6 2 ile Trkiye,
Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan arasndaki 1934 Balkan Antantnn 6 3 bu amac gerekletirdiini ve dolaysyla bu hkmleri gereksiz kldn bildirmektedir. 6 4 Drakidis'in ikinci gerekesi ise, Lozan Konferans dnemindeki
genel uluslararas koullarn deimesi olmaktadr. Ad geen yazar, bu erevede de, zellikle Trkiye'nin uluslararas koullarn deimesine dayanarak 1936'da Trk Boazlar rejiminin deitirilmesini salamasn ve Boazlar askerletirmesini rnek olarak gstermektedir. 6 5 Bu yazara gre, Boazlar iin geerli olan koullarn deiiklii
adalar iin de geerlidir.
II. Dnya Sava srasnda Atlantik art ile Birlemi
Milletler Bildirisinin kabul ve Trkiye ile Yunanistan'n
NATO yesi olmas nedenlerine dayanarak Lozan Bar
Andlamasnn ve 1947 Paris Andlamasnn adalarn askerden arndrlmas konusundaki hkmlerinin sona erdii gr ise u gerekelerle aklanmaya allmaktadr. 6 6
Birlemi Milletler Bildirisini imzalayan devletler, 6 7 Atlan61
62
63
64
65
83
67

Metin iin bkz. R.G., 28 ubat 1931, Say 1735.

Metin iin bkz. R.G., 12 Mart 1934, Say 2651.
Metin iin bkz. R.G., 12 Mart 1934, Say 2651.
Def ense Nationale (1984), s. 75-76.
Ayni yapt, s. 76-77. Ph. Drakidis, Revue Hellenique, s. 53-54.
rnein, Ph. Drakidis, Def ense Nationale (1984), s. 80-82.
Yunanistan ve Trkiye de bunlarn arasndadr. Trkiye'nin
katlma karar iin bkz. R.G., 24 ubat 1945, Say 5940.

tik artnda ngrlen ve Milletler Cemiyeti dnemindeki

kollardan deiik, daha geni ve srekli bir genel gvenlik sistemi kurmay kararlatrmlardr. Bu devletler
byle bir gvenlik sistemi kurulana kadar ise kimi devletlerin silahszlandrlacan karara balamlardr. Byle bir ortak gvenlik sistemi Batl devletler arasnda
NATO Andlamas ile gereklemitir. Madem ki Trkiye
ve Yunanistan'n da 1952 ylnda katldklar bu Andlama ile Batl devletler arasnda ortak ve srekli bir gvenlik sistemi kurulmutur, bundan sonra bu devletler
arasnda askerden arndrlmaya ilikin her trl hkm
de otomatik olarak ortadan kalkmtr. 6 9 Kald ki NATO
Andlamasmda ye devletlerin bu Andlamaya aykr hibir ykmllnn bulunamayaca ngrlmektedir. Yine, paralel bir durum Varova Paktnn kurulmas ile sosyalist devletler arasnda da gereklemi bulunduundan,
onlar arasnda da btn askerden arndrma hkmlerinin
ortadan kalkmas gereklemitir. Dolaysyla, gerek Atlantik art ve Birlemi Milletler Bildirisinin amac gerekse NATO Andlamasnm hkmleri ve r u h u gerei dou Ege adalarnn tamamnn askerden arndrlm stats sona ermitir.
b)

Eletirisi

leri srlen bu gerekelerin hibir hukuksal geerlilii yoktur. Zira, bir andlamann yapld koullarn deimesi sonucu bu andlamann geerliliini yitirmesi iin
birinci koul, Rebus sic stantibus ilkesine gre, bu deiikliin kkl bir deiiklik olmasdr. 70 Oysa, en bata, 1930'lu
68

Metin iin bkz. R.G., 19 ubat 1952, Say 8038.

Anlalmas g olan bu mant biraz daha ayrntl biimde
tanyabilmek iin ayrca bkz. Ph. Drakidis, "La demilitarisation du Dodcanese", Defense Nationale, avril 1983, s. 134-135.
74
r n e i n Uluslararas Adalet Divan'nm ngiltere ve zlanda
Arasndaki Balklk Davas karar: C.I.J., Recueil, 1973, s. 19.

69

yllarda Trkiye ile Yunanistan'n dostluk ve ibirlii ilikilerini gelitirmi olmalar adalarn askerden arndrlm almasnn salad fiili gvencenin yerini dolduracak
nitelikte kkl bir deiiklik olarak grnmemektedir.
Kald ki, blgede iyi dostluk ilikilerinin kurulmu olmasnn Yunanistan'n adalar askerlendirmesini eskisinden
de daha az gerekli klmas gerekmektedir.
te yandan, Trk Boazlanln askerden arndrlm
statlerinin ortadan kalkmasn gerektiren deiiklikler ayni nitelikte deildir. Zira, Trk Boazlarnn ve buradan
geiin gvenlii, Lozan Boazlar Szlemesinin 18. maddesi ile, Milletler Cemiyeti ile Fransa, ngiltere, talya ve
Japonya'nn uluslararas gvencesi altna koyulmutur.
Oysa 1930'lu yllarn koullar iinde bu gvencenin salanmas olasl ok zayflam ve hatta ortadan kalkm
durumdadr. Nitekim, Milletler Cemiyeti bu dnemde bar bozan devletlere kar herhangi bir etkin nlem alamazken," gvenceyi salayacak olan devletlerden Japonya
da Milletler Cemiyeti yeliinden ayrlm, talya ise bizzat Akdeniz'deki tehdit kayna olmutur. Adalar iin ise,
byle bir uluslararas gvence sorunu yoktur. stelik,
Trk Boazlarnn korunmas ayrca uluslararas bir gei
yolunun korunmasn ilgilendirmektedir.
Andlamalarn kkl deiikliklere bal olarak sona
erdirilmesinin ikinci koulu ise, andlamann gzden geirilmesinin ya da geersizliinin uluslararas yarg ya da
hakemlik yoluyla saptanmasnn salanmas olmaktadr.
Oysa, bunun iin de hereyden nce kkl deiikliklerden zarar gren tarafn en azndan bu yndeki isteini
71

rnein talya'nn Habeistan' igali ve Almanya'nn Ren blgesini yeniden silahlandrmas konularnda olduu gibi.
72
rnein bkz. Ch. Rousseau, Droit international public, Paris,
Sirey, Tome I, 1970, s. 229-230.

teki taraflara bildirmesi gerekmektedir. Nitekim, Trkiye Lozan Boazlar Szlemesinin deitirilmesi isteini*10 Nisan 1936 tarihli bir nota ile ilgili devletlere ve Milletler Cemiyetine ilettikten 7 3 ve onlarn rzalarn elde ettikten sonra Trk Boazlarnn askerlendirilmesine izin
veren Montreux Boazlar Szlemesinin yaplmasn salayabilmitir. Byle bir resmi istek ve onun gerei ise Yunanistan tarafndan hibir zaman yaplmamtr. Dolaysyla, Yunanistan'n, Trk Boazlar rneine paralel olarak, dou Ege adalar bakmndan da rebus sic stantibus
ilkesinin uygulanmasn elde edebilmesi hukuksal adan
geerli deildir.
Ph. Dradikis'in yukarda zetlemee altmz ve
II. Dnya Sava srasndaki ve daha sonraki gelimelere
dayal gerekesi de her trl hukuksal ve mantksal geerlilikten yoksundur. Zira, Birlemi Milletler Bildirisinin
Atlantik artndan sahip kt sz edilen geni ve srekli bir genel gvenlik sisteminden ama evrensel bir gvenlik sisteminin kurulmasdr. 7 4 Dolaysyla, iki ayr askeri sistemin domas, t a m tersine, byle bir amacn gerekletirilmesini olanaksz klmaktadr. Ancak, NATO ve
Varova Paktlarnn kurulmas ile bu amaca dolayl yoldan varld bir an iin kabul edilse bile, bu Bildirinin
nasl olup da btn askerden arndrma hkmlerini sona erdirecei anlalamamaktadr. Zira, anlan Bildirinin
amac yeniden askerletirme ya da silahlanma deil, tam
tersine, b t n dnyay silahszlandrma olarak ortaya
73

Metin iin bkz. Atatrk'n Milli D Politikas, Ankara, Klt r Bakanl Yayn, 1981, Cilt II, s. 280-286.
74
Zira, Birlemi Milletler Bildirisinin kkenini oluturan 14
Austos 1941 tarihli Atlantik art (mad. 8) btn uluslarn
kuvvet kullanmaktan vazgemesinden sz etmektedir. Metin
iin bkz. C.-A. Colliard, Droit international et histoire diplomatique, Paris, Domat-Montchrestien, 2nd. ed., 1950, s. 604.

kmaktadr. NATO Andlamasnda hibir ye devletin

NOTA'ya aykr uluslararas balantsnn bulunmadnn ve bulunmayacann bildirilmesine gelince, bu hkm, Ph. Drakidis'in ileri srdnn aksine, Lozan Bar Andlamasmn askerden arndrmaya ilikin hkmlerini ortadan kaldrc hibir anlam tamad gibi, bu dur u m u teyid edici niteliktedir. Zira, NATO Andlamasmn
anlan 8. maddesi aynen yledir:
"Taraflardan herbiri, kendisiyle dier herhangi bir Taraf veya dier herhangi bir Devlet arasnda halen meriyette bulunan milletleraras taahhtlerden hibirinin ibu Andlama ahkamna mugayir olmadn beyan ve
Andlamaya aykr herhangi bir milletleraras taahhde girimemek vecibesini tekabbl eder".

Yunanistan byle bir h k m ieren NATO Andlamasma

taraf olmak suretiyle 1923 Lozan Bar Andlamas ile kabul ettii adalar askerden arndrma hkmlerinin de
NATO Andlamasna uygun olduunu kabul etmi olmaktadr. Zira, NATO'ya katlmas srasnda adalarn silahszlandrlmasma ilikin olarak Yunanistan bu hkmn
aksine ne bir aklama yapm ne de herhangi bir kuku
belirtmitir. NATO Andlamas hkmleri arasnda da
NATO koruma snrlar kapsamna giren lkelerin askerden arndrlm olmalarnn bu Andlamanm ama ya
da hkmlerine aykr dt anlamna gelecek herhangi
bir nokta yoktur.
B t n bu veriler karsnda anlan andlamalar hkmleriyle askerden arndrlmas ngrlen dou Ege adalarnn bu statsnn bugn de yrrlkte olduu ortaya
kmaktadr. Bu durum, ayrca, Yunan Hkmetinin kimi
notalar ile de teyid edilmitir. Nitekim, Trkiye'nin 2 Nisan 1969'da Yunanistan'a verdii bir notada Midilli, Sakz,
Sisam ve Nikarya adasndaki jandarma kuvvetlerinin Lozan Andlamasmn 13. maddesinde ngrlen snrlar a-

tn bildirmesi zerine, Yunanistan 10 Mays 1969 tarihli

kar-notas ile anlan adalarn bu hukuksal statsnn
srdn bildirmitir. Bu notasnda Yunanistan aka
Lozan Andlamasndan doan adalara ilikin ykmllklerine sayg gsterdiini belirtmekted i.
II.

Boaz-n Adalarna likin ddia ve Eletirisi

Son yllarda Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm statlerinin srp srmedii konusu Trkiye ile
Yunanistan arasnda nemli bir sorun olarak ortaya kmtr. Yunanistan Hkmeti ve kimi Yunanl yazarlar 7 5
anlan adalarn askerden arndrlm statlerinin 1936
Montreux Boazlar Szlemesinin yaplmas ve buna ilikin uygulama ile sona erdiini ileri srmektedir. Buna karlk, Trk Hkmeti ve Trk yazarlar 73 * Montreux Szlemesinin Lozan Boazlar Szlemesinin btn hkmlerini sona erdirmediini ve her haliyle Lozan Bar Andlamasnm 12. maddesinin yrrlkte bulunmas nedeniyle amlan adalarn askerden arndrlm statlerinin srdn belirtmektedir.
a)

Montreux Szlemesinin Balang Hkmyle

lgili ddia ve Eletirisi

Montreux Boazlar Szlemesi gerekten 1923 Lozan

Boazlar Szlemesini tmyle sona erdirmi midir? Szleme bu adan incelendiinde Balang blm yle
kaleme alnmtr:
"... (Taraf Devletler saylmakta)
"Boazlar" genel deyimiyle belirtilen anakkale Boa75
75a

r n e i n C.P. Economides, a.g.m., s. 7-11.

Kitabmz baskda iken elimize geen ve bu nedenle burada
ayrntl olarak gndermelerde bulunamadmz A. Gndz' n yaptna bkz.: a.g.y. (dipnotumuz 35).

z, Marmara Denizi ve Karadeniz Boaz'ndan geii ve

gemilerin gidi-geliini, Lozan'da 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanm olan Bar Andlamasnn 23. maddesiyle saptanm ilkeyi, Trkiye'nin gvenlii ve Ka-radeniz'de kyda Devletlerin gveni erevesinde koruyacak biimde dzenlemek isteiyle duygulu olarak,
bu Szlemeyi, 24 Temmuz 1923 de Lozan'da imzalanm olan Szlemenin yerine koymay kararlatrmlar
ve Tamyetkili Temsilcilerini ... atamlardr". 7 8

Birinci paragraftaki amacn altnda ikinci paragrafta kullanlan "yerine koymak" (Franszca metinde
"substituer" ve ngilizce metinde "replace") deyimi ile
taraflarn Lozan Boazlar Szlemesini sona erdirip erdirmedikleri konusundaki iradeleri zerinde kukular domutur. Yunanistan'a gre, Konferans tutanaklar ve belgeleri taraflarn iradelerinin Lozan Boazlar Szlemesini
sona erdirdii ynnde olduunu kantlar niteliktedir. C.P.
Economides bu grn doruluunu aadaki verilere
dayanarak kantlamaa almaktadr: 7 7
i) Trkiye'nin Montreux Konferansna sunduu szleme tasarsnn bal;
n) Trkiye'nin Montreux Konferansna sunduu szleme tasarsnn Balang blmndeki hkm;
iii)

Yine, Trk szleme tasarsnn 13. maddesi;

iv) ngiltere'nin Konferansa sunduu ve Trk tasars zerine gelitirdii szleme tasarsnn 24. maddesi; '
v) Konferans bakan yardmcs, Yaz Komitesi bakam ve Y u n a n badelegesi N. Politis'in konuya ilikin bir
konumas.
" Szleme metni iin bkz. S.L. Meray ve C Olcay (ev.), Montreux Boazlar Konferans - Tutanak' , Bo' jeler, Ankara, SBF
Yayn, 1976, S. 461-476.
77
A.g.m., s. 9-10.

C.P. Economides'in ileri srd bu verilere ilikin

olarak, Trkiye'nin Konferansa sunduu szleme tasarsnn bal ele alndnda sz konusu baln tam ad
yledir: "Lozan'da 24 Temmuz 1923 de mzalanan Boazlar Rejimine likin Szlemenin Yerine Gemek zere
Trkiye Cumhuriyeti Hkmetince nerilen Szleme Tasars".' 8 Grlecei gibi burada da "yerine gemek" deyimi kullanlm olup, bu balk ile, Szleme metninin
Balang blmnden farkl olarak, bu deyimin nceki
andlamay tmyle sona erdirici bir anlam olduunu
kantlamak olana yoktur.
Trk szleme tasarsnn Balang blmndeki hkme gelince, kullanlan terimler aynen yledir:
"... (Taraflar saylmakta)
"Boazlar" genel deyimiyle belirtilen anakkale Boaz, Marmara Denizi ve Karadeniz Boaz'ndan geii ve
gemilerin gidi-geliini, Trkiye'nin gvenlii erevesi
iinde uluslararas ticaretin karlarn koruyacak biimde dzenlemek isteiyle duygulu olarak, sona ermi olduunu kabul ettikleri ve bylece akladklar, Lozan'da
24 Temmuz 1923 de imzalanm Szlemenin yerine yeni
bir Szleme koymay kararlatrmlar (dr)." 7 9

Bu blmde yeralan "sona ermi olduunu kabul ettikleri ve bylece akladklar...Lozan..." terimlerinin,
ilk bakta, Lozan Boazlar Szlemesini tamamen ortadan kaldrmay amalad biiminde yorumlanmas olasl kuvvetlidir. Ancak, kabul edilen Szlemenin Balang blmnde olduu gibi tasarnn Balang blmnde de amacn Trkiye'nin gvenliinin salanmas olarak bildirilmesi bu ilk izlenimi bir hayli zayflatc niteliktedir. Nitekim, yeni yaplacak olan Montreux Szlemesinin iki amaca ynelik olduu burada da aka bil78
79

S.L. Meray - O. Olcay (ev.), Montreux Konferans, s. 437.

Ayni yapt, s. 437.

dirilmektedir: i) Boazlarda gei rejimini dzenlemek,

ii) Trkiye'nin gvenliini salamak. Dolaysyla, bu erevede de, sona erdii kabul edilen ve aklanan Lozan
Boazlar Szlemesinin belirtilen bu amalar dnda kalan hkmlerinin de sona erdiini aka belirleyen bir
h k m yeralmamaktadr. Zira, Limni ve Semadirek adalarnn askerletirilmesi yalnzca Yunanistan'n gvenliini ilgilendirmekle kalmamakta, ayrca Trkiye'nin gvenliine de bir tehdit oluturmaktadr. Dolaysyla, bu sorun
yukarda belirtilen her iki amacn da dnda kalmaktadr.
Trk Szleme tasarsnn 13. maddesi de Lozan Boazlar Szlemesinin tamamnn sona erdiini kendiliinden belirleyici nitelikte deildir. "Boazlarn rejimine
ilikin olarak, Lozan'da 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanm Szlemenin hkmlerini sona erdiren ve onlarn
yerine geen ibu Szleme..." 8 0 cmlesi de yalnzca Boazlarn gei rejimini kapsayan Lozan Szlemesi hkmleriyle ilgili olarak anlalabilecektir. Burada da Limni ve
Semadirek'e ilikin herhangi bir ak h k m yeralmamaktadr.
ngiltere'nin Konferansa sunduu szleme tasarsnn
"bu Szleme, Lozan'da 24 Temmuz 1923 de imzalanm
Boazlar Rejimine likin Szlemeye son vermektedir"
h k m n ieren 24. maddesi 8 1 Konferansa eer aynen benimsense idi Lozan Boazlar Szlemesinin tamamn taraflar arasnda sona erdirici bir hkmn kant olabilecek
niteliktedir. Zira, Lozan Boazlar Szlemesinin tam ad
ngiliz tasarsnda verilen addr. 8 2 Ancak, ngiltere'nin byle bir hkm, Lozan Szlemesine taraf olup da Montreux'ye taraf olmayacak devletler bulunaca olasln gz
80
81
82

Ayni yapt, s. 440.

Ayni yapt, s. 452.
Bkz. S.L. Meray (ev.), Lozan Konferans, Takm II, Cilt 2, s. 54.

nnde tutarak, herbir Devletin kendi asndan byle bir

son vermeyi kabul ettiini belirlemek iin sunduu ve gerekliliine emin olmadn bildirmesi zerine, bu hkm
kabul ya da red edilmeden Yaz Komitesine gnderilmit i r . 0 Dolaysyla, bu nerinin ele aln biimi Szlemeye
taraf btn devletlerin bu ynde bir irade aklamam
olduunu gstermektedir. O zaman bu veri de Szlemenin Balang h k m n n anlamnn Lozan Boazlar Szlemesini sona erdirmek olduu yolunda bir kant olut u r m a k t a n uzaktr.
ngiltere'nin nerdii yukarda deinilen 24. maddenin Szlemede yeralmas sorununa ilikin grmeler srasnda Trk badelegesi T.R. Aras'n hibir gereke gstermeden bu maddenin t a s a n d a n karlmasn nermesi
zerine Yaz Komitesi bakan ve Yunan badelegesi N.
Politis'in yapt konumaya gelince, bu temsilcinin Szlemenin Balang blmndeki terimleri yeterli grd gerektir. Nitekim, N. Politis Szlemenin Balang
blmndeki dncenin Lozan Szlemesinin ortadan kaldrlmas olduunu bildirdikten sonra unlar sylemitir:
"Demek ki bu szleme yaplr yaplmaz, Lozan Szlemesi ortadan kalkacaktr". 8 4 Ancak, yalnzca Y u n a a grn yanstan bu szlere btn eleriyle teki taraflarn
katldn gsteren herhangi bir kant yoktur. Zira, N.
Politis'in bu grnden sonra oturum bakam 24. madde
nerisini taslaktan karrken u szleri sylemitir: "Bakaca bir gzlem yoksa, Konferansn, Szlemede Lozan
Szlemesinin kaldrldna ilikin bir madde bulunmasna gereksinme duymad grnde olduu kansna varacam".* 5 Oysa, Szlemede Lozan Szlemesinin sona
erdiini bildiren bir madde bulunmasna gerek duyulma81
84
85

S.L. M e r a y - O .Olcay (ev.), Montreux Konferans, s. 175.

Ayni yapt, s. 240.
Ayni yapt, s. 240 in fine.

m olmas, N. Politis'in Lozan Szlemesinin Montreux

Szlemesi ile tamamen ortadan kalktn bildirmesinden
farkl bireydir. Dolaysyla, Montreux Szlemesinin Balang blmndeki h k m n btn taraf devletlerce Yunan delegesi gibi yorumlanm olduunu gstermez.
b)

Montreus: Szlemesinde Askerden Arndrma

Hkm Olmayna Dayanan ddia ve Eletirisi

Yunanistan'n Montreux Szlemesinin Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm statsn sona erdirdii
grn dayandrd ikinci ana neden, Szlemenin askerden arndrma konusunda herhangi bir hkme yer vermemesi olmaktadr. 8 6 Yunan grne gre, Lozan Boazlar Szlemesinin 4. maddesinin 3. fkrasnn da gsterdii
gibi, anlan adalar Boazlar sisteminin bir parasn olut u r m a k t a ve Boazlara ilikin askerden arndrma hkmlerinin kalkmas ile b t n bu blge askerletirilmi olmaktadr. 8 7 Ayni gre gre, aksi takdirde, ya Lozan Boazlar Szlemesinin 4. madde 3. fkrasn yeniden aka
Montreux Szlemesine koymal ya da benzer bir hkme
y e r verilmeliydi. 8 8
Yukarda verilen Yunan gr birok bakmlardan
geerli bir hukuksal gereke oluturmaktan uzaktr. En
bata, eer Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm
statsnn srdrlmesi istense idi Montreux Szlemesinde bu ynde bir h k m bulunmas gerekirdi gr
uluslararas andlamalar hukukunda aranan bir koul deildir. Zira, uluslararas hukuk, taraflar ve konusu ayni
olan iki andlamanm ayni anda varl durumunda ikinci
andlama ile, birincisinin sona erdii konusunda tarafla C.P. Economides, a.g.m s. 8-9.
87
C.P. Economicies, ayni yapt, s. 8.
88
C.P. Economides, ayni yapt, s. 8-9.

r m bir irade aklamas yoksa ve iki adlamanm birlikte

uygulanamayacak dzeyde hkmleri birbiriyle atmyorsa, birinci andlamann ikinciye aykr dmeyen hkmlerinin yrrlkte kalacan kabul etmektedir. 8 9 Dolaysyla, nceki bir andlamann yrrlkte kalmas istenen hkmlerinin ikinci andlamada aka teyid edilmesini ya da ikinci andlamaya benzeri bir h k m konulmasn zorunlu klan hibir uluslararas hukuk kural yoktur.
Bu durumda b t n sorun Trk Boazlar blgesinin
askerden arndrlmas koulunun kalkmas ile Limni ve
Semadirek'in de ayni durumdan yararlanp yararlanamayaca noktasnda dmlenmektedir. Montreux Szlemesi metninde Trk Boazlar blgesinin askerden arndrlmasnn kaldrlacana ilikin herhangi bir ak hk m bulunmadna gre, Boazlar blgelerinin askerletirilmelerinin kabul, Lozan Boazlar Szlemesinin bu
konudaki hkmlerine Montreux Boazlar Szlemesinde
yer vermemek ve Balang blmnde yeni Szlemenin
Lozan Szlemesinin yerini aldn bildirmek suretiyle
gerekletirilmitir. Uluslararas andlamalar hukuku nceki bir andlamann hkmlerinin bu yolla sona ermesini
kabul etmektedir. 9 0 Burada b t n sorun, bu yolla askerletirmenin kabulnn yalnz Trkiye iin mi gerekletirildii yoksa Yunanistan'a ait Boaz-n adalarm da m
kapsad konusundadr. Gerek Montreux Konferansnn
toplanmasn salayan belgeler gerekse Montreux Konferans tutanaklar bu konuda yalnzca Trkiye'nin asker89

Bkz. 1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad. 30/3

ve 59/1, b.
90
1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad. 59/1, a.
Ayrca bkz. Lord McNair, The law of treaties, Oxford, Claredon
Press, 1961, s. 506-509.

den arndrlm blgelerinin yeniden askerletirilmesinin

k a b u l edildii y n n d e k a n t l a r o l u t u r m a k t a d r .
E n b a t a , M o n t r e u x K o n f e r a n s T r k i y e ' n i n istei zerine ve T r k i y e ' n i n gvenliinin salanmas amacyla topl a n m t r . N i t e k i m , T r k i y e M i l l e t l e r C e m i y e t i n e v e Lozan Boazlar Szlemesinin imzac devletlerine gnderdi i 10 N i s a n 1936 t a r i h l i n o t a d a b u a n a g r n a k l a r k e n S z l e m e n i n a s k e r d e n a r n d r m a h k m l e r i n e ilikin
o l a r a k zellikle u c m l e y e y e r v e r m e k t e d i r :
"Trkiye, kendisine yaplan musrrane talepleri isaf ederek, o zaman tamamile ecnebi kuvvetlerin igali altnda
bulunan boazlarn askerlikten tecridini, kendisine verilen asgari garantilerin kymetini, mevcut erait altnda ve "boazlarn ve civar mntkalarn gayri askeri hale ifrann Trkiye iin askeri noktai nazardan bigayrihakkn bir tehlike tekil etmemesi" bakmndan uzun
uzadya tarttktan sonra kabul etmiti". 91
D a h a sonra, Trkiye anlan notasn u cmleyle bitirmektedir:
"... Boazlar mukavelesinin drt byk devletin mterek garantisine taallk eden 18 nci maddesi ahkamn
mahluk ve ilemez bir hale geldiim ve arazisine mteveccih harici bir tehlikeye kar bu ahkamn Trkiye'yi
artk ameli bir surette muhafaza edemeyeceini hakl
olarak dnen Cumhuriyet Hkmeti Trk arazisinin
taarruzdan masuniyeti iin elzem emniyet eraiti dahilinde ... boazlar rejimini tanzime matuf mzakerata
balamaya amade olduunu, boazlar mukavelesi mzakerelerine itirak etmi olan devletlere bildirmekle
kesbi eref eyler". 92
Y u k a r d a v e r i l e n p a s a j l a r d a n d a a n l a l a c a gibi,
Montreux Konferansnn toplanmasnn temel nedeni Trkiye'nin Boazlar blgesinin askerletirilmesi olmaktadr.
91
82

Metin iin bkz. Atatrk'n Milli D Politikas, s. 283.

Ayni yapt, s. 285-286.

Bu durum, Trkiye'ye verilen cevabi-notalarda da teyid

edilmektedir. Nitekim, aka Boazlar blgesinin asker-letirilmesinden sz etmemekle birlikte, ngiltere'nin Trkiye'ye verdii 16 Nisan 1936 tarihli cevapta u cmle yeralmaktadr:
"Sayn Trkiye Dilcri Bakannn Majestelerinin Trkiye nezdindeki Bykelisine muhtrann istihdaf ettii
szlemenin yeniden gzden geirilmesinin sadece szlemenin askeri maddelerine inhisar ettirilecei yolunda
ltfetmi olduklar gvenceyi de not ettim". 9 3

Ayni tarihte Sovyetler Birlii'nin cevabi notas ise, yaplacak yeni bir szlemenin Trkiye'nin bu blgedeki egemenliini ve gvenliini daha iyi salamas gerektiini
aadaki terimlerle aklamaktadr:
"Mezkur hkmet (Sovyetler), daima bu blgede Trkiye'nin hakimiyetini tamamen muhafaza etmek lazm,
olduu ve bu hakimiyetin boazlarda barn ve huzur u n muhafazas iin elzem bir art olduu kanaatinde
bulunmutur.
Sovyet Hkmeti. Trkiye Hkmetinin ... hali hazrdaki durum dahilinde arazisinin emniyetini boazlar
rejiminin mnasip vehile tadili suretile muhafaza emelini tabii bulmaktadr". 9 4

Grlecei gibi, Montreux Konferansnn toplanmasnda yalnzca Trkiye'nin gvenlii gerekesi sz konusu olmu ve kabul grmtr. Bu erevede Yunanistan'n
gvenlii ile Limni ve Semadirek'in askerletirilmesi dnlmemitir.
Montreux Konferans srasnda da Lozan Boazlar Szlemesinin askerden arndrma hkmlerinin kaldrlmas.
93
94

Metin iin bkz. ayni yapt, s. 289.

Metin iin bkz. ayni yapt, s. 293.

Yunan badelegesi N. Politis'in konumalar dnda, 93 yalnzca Trkiye'nin gvenlii asndan sz konusu edilmitir. Nitekim, Trk badelegesi T.R. Aras'm Konferansn
bandaki konumasnda unlar syledii grlmektedir:
"Trkiye, Boazlarn askersizletirilmesini bugnk koullardan tmyle deiik koullar altnda kabul etmiti. Lozan Szlemesinin 18. maddesiyle belirgin klnm
olan ortaklaa gvence, gerekte, Boazlar rejiminin tm
yapsnn dayand destekti, oysa, bu destein kendisinden bekleneni vermeyecei, bugn aka ortaya kmtr.
Bu gvencelerle koullandrlm kald ki eksik biimde koullandrlm askersizletirme artk srdrlemez...". 90

Ancak, Trkiye'den baka taraf devletler de, yeniden askerletirme konusunda yalnzca Trk Boazlarndan sz
etmektedirler. rnein, ngiliz delegesi Lord Stanhope,
Trk Szleme tasarsnn 13. maddesinin Szlemenin imza tarihinde yrrle girmesini isteyen hkm karsnda, sorunu yalnzca Trkiye'nin Boazlar silahlandrmas
erevesinde deerlendirmektedir. 9 7 Yine, ayni oturumda
Sovyet ve Japon delegeleri de sorunu yalnzca Trkiye
asndan ele almaktadr. 9 8
Geri, Yunanistan Trk delegesi N. Menemenciolu'nun Trk szleme tasarsn sunarken kulland, "Yalnz
unu syleyeceim ki, tasarmzda, 1923 Szlemesinin askersizletirme hkmlerine dorudan ya da dolayl olarak deinen ne varsa hepsini bilerek ve isteyerek bir
yana braktk" szlerini Limni ve Semadirek'in de yeniden
askerletirilmesini kapsad biiminde yorumlamaktadr.
95
65
97
98

Bkz.
Ayni
Ayni
Ayni

S.L. M e r a y - O . Olcay (ev.), Montreux Konferans, s. 240.

yapt, s. 25.
yapt, s. 82.
yapt, srasyla bkz. s. 82, 83.

Fakat, Menemenciolu'nun bu szlerinin bir nceki szleriyle birlikte ele alnmas durumunda Yunan iddiasnn
geerlilii bir hayli zayflamaktadr. Bir nceki paragrafta
Menemenciolu aynen unlar sylemektedir:
"Tasarnn eitli kesimlerini ele almadan nce, bu tasarnn, yeniden silahlanma sorununa hi deinmediini
belirtmeliyim. ... 1923 Szlemesindeki askersizletirme
hkmlerinin kaldrlmas ynnde bizi esinlendiren nedenler zerinde durmam da, kukusuz, gerekmemektedir; bilindii gibi, bu hkmlerin kaldrlmasnn st
rtl olarak kabul edilii, Montreux Konferansnn toplanmasna olanak salamtr". 9 9

Oysa, biraz yukarda incelendii gibi, bu nedenlerin yalnzca Trkiye'nin gvenlii ve Boazlarn yeniden askerletirilmesi olduu aktr.
te yandan, Montreux Konferansna iki numaral Yunan temsilci sfatyla katlan eski dileri bakan ve o
dnemde dileri genel m d r E.B. Mavrudis'in yaplacak konferans ile ilgili olarak Montreux'ye giderken Vradini gazetesine verdii demete, "Konferansta tartlacak
konuyla hibir ilgisi olmayan adalar konusu ele alnmayacaktr" demesi de Szlemenin Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm statlerine dokunmadn gstermektedir. 1 0 0
Montreux Boazlar Szlemesi metninde askerden
arndrma konusunda hibir h k m yer almamasna karlk, bu Szlemeye ek ayni tarihli bir protokol ile yalnzca Trkiye'nin Boazlar blgesini askerletirilmesinin
dzenlenmesi de Trk grn destekler niteliktedir. Sz
konusu Protokol aynen yledir:
"Bugnk tarihli szlemeyi imza ettikleri srada, aa98
100

S.L. M e r a y - O . Olcay (ev.), Montreux Konferans, s. 39.

Vradini, 19 Haziran 1936.

da imzalan bulunan Tamyetkili temsilciler, herbiri

kendi hkmetlerini balamak zere, aadaki hkmleri kabul ettiklerini bildirirler:
1. Trkiye, ibu Szlemenin Balang kesiminde tanmland biimde Boazlar blgesini hemen yeniden
askerletirebilecektir.
2. Trk Hkmeti, 15 Austos 1936 tarihinden balayarak ibu Szlemede belirlenen rejimi geici olarak
uygulayacaktr.
3. bu Protokol bugnk tarihten
erli olacaktr." 1 0 1
c)

balayarak

ge-

T.R. A r a s ' m Szlerine D a y a n a n ddia v e Eletirisi

Yunanistan Hkmeti ve Yunan yazarlarn102 Montr e u x Szlemesi ile L i m n i v e S e m a d i r e k adalarnn da yen i d e n a s k e r l e t i r i l m e s i n e izin v e r i l d i i y o l u n d a k i g r l e r i n i d a y a n d r d k l a r b i r b a k a g e r e k e ise, z a m a n n dileri b a k a n T.R. A r a s ' m S z l e m e n i n o n a y l a n m a s a m a c y l a y a p t s u n u k o n u m a s n d a k u l l a n d c m l e l e r olm a k t a d r . T.A. A r a s , T.B.M.M. n n d e 31 T e m m u z 1936
g n y a p t s u n u k o n u m a s n d a , S z l e m e ile T r k i y e ' n i n Boazlar blgesinde t a m egemenliinin kabul edildiin i v e a s k e r l e t i r m e h a k k n n d o d u u n u b i l d i r d i k t e n sonr a s z l e r i n i yle s r d r m t r : 1 0 3
"1924 Lozan Mukavelesi ile gayri askeri hale ifra edilmi olan komumuz ve dostumuz Yunanistan'a ait Limni ve Samotra adalarna dair olan hkm de Montreux
mukavelesi ile kalkm oluyor 'demektir ki bundan da
ayrca memnunuz. Bu mnasebetle yeni Trkiye siyase101

S.L. M e r a y - O . Olcay (ev.), Montreux Konferans, s. 475-476.

102 p Economides, a.g.m., s. 10-11; Ph. Drakidis, Defense Nationale (1984). s. 78-79.
103
T.B.M.M., Zabt Ceridesi, Cilt 12, Devre V, 81. nikad, 31.7.1936,
s. 310. Metin iin ayrca bkz. Atatrk'n Milli D Politikas,
s. 302.

tinin, bir vasfn da tekrar kaydetmek isterim. Kendimiz

iin iyi grdmz dostlarmz iin de iyi grmek
ve hakkmzda nareva telakki ettiimiz hereyi yalnz
dostlarmz iin deil, fakat hibir devlet hakknda temenni etmemek."

Yunanistan iin T.A. Aras'm bu szleri Szlemenin resmi

yorumunu oluturmaktadr.
T.A. Aras'm bu szlerinin anlam ve hukuksal deeri
nedir? Bu szler T.R. Aras'a gre Montreux Szlemesinin
Trkiye bakmndan resmi y o r u m u n u oluturmakta mdr,
yoksa bir temenniyi, Yunanistan lehine bir siyasal iyi niyet gsterisini mi iermektedir? Montreux Szlemesinin
yeniden askerletirme konusunda hibir h k m iermemesi karsnda, Boazlarn Trkiye tarafndan askerletirilmesi hakk st kapal olarak tanndktan sonra, T.A.
Aras'm Szlemedeki bu boluktan Yunanistan lehine bir
yorum yapmay arzu etmi olmas olasl byktr. Zira, T.R. Aras'n szlerinden Konferansn bu ynde bir irade belirledii hibir biimde kmazken, buna karlk,
"demektir" sz tahmin ve temenni zerine oturtulmu
bir gr belirtmektedir. Bu grn bir iyi niyet aklamas olduu kans cmlenin devam ile daha da aa
kmaktadr. nk, T.R. Aras bu grn Trkiye'nin
m e m n u n olaca bir gr oluturduunu bildirmektedir. 1930'lu yllarda Trk-Yunan yaknlamasnn havasndan ve Montreux'de elde edilen sonutan etkilenen bu
iyi niyet gsterisi olasl ikinci cmle ile daha da kesinlik kazanmaktadr. T.R. Aras'n burada aklad manta gre, madem ki Trkiye istediini elde etmitir, dostlar ve hatta teki devletler iin de ayni eyleri temenni
etmek gerekmektedir. Grlecei gibi, T.R. Aras'm bu szleri kesin bir irade aklamasndan ok, coku dolu bir siyasal aklama niteliindedir.
Bununla birlikte, T.A. Aras'm gerekten syledii bu
50

szleri grmemezlikten gelmek olana yoktur. Bu nedenle, bir dileri bakannn bu trden aklamalarnn hukuksal anlamn ve deerini saptamak gerekmektedir. Bu
konuda unu bildirerek balamada yarar vardr. Uluslararas hukuk asndan bir dileri bakan da kar zel
bir yetkilendirmeye gerek kalmadan Devleti adna her trl giriimde bulunma ve andlama grmeleri yapma
yetkisi bulunduu kabul edilen kiidir. 104 Ancak, andlama yaplmas giriiminde bulunmak, grmelerine katlmak ya da kaleme alnan andlama metnini imzas ile saptamak baka bir ey, bir andlama ile bir devletin balanmas baka bireydir. Bilindii gibi, uluslararas hukuk
genellikle bir andlamann balayc olabilmesi iin onaylama gibi ek ilemlerin gerekletirilmesini ngrmektedir. Dolaysyla, bir dileri bakannn herhangi bir aklamasnn bir andlama gibi Devletini balayc sonular
dourmas olasl ancak uluslararas h u k u k u n koullarn iyice belirledii durumlarda sz konusu olmaktadr. Bu
erevede bir dileri bakannn bir andlamann yorumlanmasna ilikin szlerinin deerini aratrdmz zaman,
aksine veriler bulunmadka, doal olarak bunlarn o Devletin resmi yorumunu oluturmas gerekmektedir. Zira,
uygulanan uluslararas hukuka gre, eer ulusal hukuk yasaklamam ise, bir dileri bakannn yapaca andlamalarn imzas ile bile Devletini balayabilecei kabul
edilmektedir. 1 0 5 Dolaysyla, kimi koullarda Devletini balayc andlamalar yapma yetkisi ile bile donatlan bir ki104

rnein, 1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad.

7/2,a. Bugnk mevzuatmz da ayni yndedir: Bkz. 5.5.1969
gn ve 1173 sayl "Milletleraras Mnasebetlerin Yrtlmesi
ve Koordinasyonu Hakknda Kanun", R.G., 17 Mays 1969, Say 13201.
,
105
rnein, 1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad.
46 ve mad. 7/2,a.

inin bunlarn Devleti adna resmi yorumu konusunda da

en yetkili kiilerden biri olmas doaldr.
Ancak, bir andlamanm yorumunun, Yunan Hkmetinin bu olayda ileri srd gibi, b t n taraflar balayc nitelikteki gerek yorum (authentic interpretation)
olarak kabul ,edilmesi iin bunun bu andlamamn taraflarnn hepsince yaplmas ya da kabul edilmesi gerekmektedir. 1 0 6 Oysa, T.R. Aras'n szleri Montreux Szlemesine
ilikin olarak Trkiye'nin resmi yorumunu olutursa id'
bile, bu yorumun Szlemenin btn teki taraflarnca kabul edildiini gsteren hibir veri yoktur. Dolaysyla da,
byle bir yorumun Montreux Szlemesinin btn taraflarnca uyulmas zorunlu bir sonu dourmas sz konusu
deildir. Bu vesileyle zellikle vurgulamakta yarar olan
bir konu da, son yllarda zaman zaman NATO erevesinde de Limni nedeniyle ele alman bu konudaki Yunanistan'n iddias Montreux Szlemesinin NATO yesi taraflarnca kabul edilse bile, Montreux Szlemesinin NATO
d teki taraflar da bu yoruma katlmadka yine Szlemenin gerek yorumunu (authentic interpretation) oluturamayacaktr. 1 0 7
Bu durumda T.R. Aras'n szlerinin herhangi bir hukuksal etkisi olabilmesi iin gerek Trkiye'nin gerekse
Yunanistan'n kesin ve istikrarl bir biimde Aras'n szlerine Yunanistan'ca atfedilen dorultuda davranm olmas gerekmektedir. Nitekim, uygulanan uluslararas hukuk bir andlamanm taraflarnn daha sonraki tutumlarnn ve uygulamalarnn anlan taraflarn andlamaya
108

r n e i n bkz. Ch. Rousseau, a.g.y., s. 242-243; I. Paenson, Manual

of the terminology of public international law (peace) and
international organizaticns, Brussels, Bruylant, 1983, s. 292;
H. Pazarc, a.g.y., s. 167-168.
107
Ch. Rousseau, a.g.y., s. 243.

ilikin iradelerinin kantn oluturduunu kabul etmektedir. 1 0 8 Bu erevede, taraflardan birinin bir andlamaya
ilikin yapaca aklamalarnn onun ykmllklerini
belirlemede nemli bir kant oluturaca benimsenmektedir. 1 0 9 Hatta, bir andlamann yorumuna ilikin olarak 1
taraflardan birinin yapaca tek-tarafl bir bildiri araclyla kendisine birtakm ek ykmllkler getirmesi durumunda, bu bir t r yeni balant olarak bile deerlendirilmektedir. 1 1 0 Ancak, bir bildiri ya da aklamaya bu
tr hukuksal etkiler atfedilebilmesi iin taraflarn daha
sonraki davranlarnn da bu bildiri ya da aklamann
anlamna aykr dmemesi gerekmektedir. Baka bir deyile, bir tarafn birbiriyle elien davranlarnn ve bildirilerinin varl durumunda, bunlardan yalnz bir ya da
birkana dayanarak hukuksal bakmdan geerli bir kan
oluturulmas olana yoktur. Nitekim, Uluslararas Srekli
Adalet Divan Brezilya Borlar Davas'na ilikin kararnda genel olarak taraflarn sonraki davranlarnn geerli
bir yorum lt oluturabilmesi iin bunlarn bir tek sonuca gtrmesi gerektiini bildirmektedir. 1 1 1 Yine, Ulus108

r n e i n bkz. Lord McNair, a.g.y., s. 424-431; R. Bernhardt,

Die Auslegung vlkerrechtlicher Vertrge, Kln und Berlin,
Cari Heymans, 1963, s. 126-132.
109
rnein, Uluslararas Adalet Divan Gney-Bat Afrika'nn
Uluslararas Stats konusuna ilikin danma grnde Gney Afrika Biri'nin Milletler Cemiyeti ve Birlemi Milletler nnde manda rejimine ilikin ykmllklerinin srdn belirten eitli bildirilerini onun manda rejimi konusundaki iradesinin kant olarak deerlendirmitir: Bkz. C.I.J.,
Recueil, 1950, s. 135.
110
rnein, Fransz-ltalyan Uzlatrma Komisyonu Fransz Hkmetinin 1947 Bar Andlamasma ilikin bir tek-tarafl bildirisini bu ynde deerlendirmitir: Aktaran R. Bernhardt,
a.g.y., s. 127, dipnot 617.
111
C.PJ.I., Recueil, Serie A/B, nos. 20-21. s. 119, aktaran Spender,
in C.I.J., Recueil, 1962, s. 189.

lararas Adalet Divan Ambatielos (n Sorunlar) Davas'na ilikin kararnda taraflarn bir bildirisi ile birlikte
"istikrarl irade"lerini yorumuna temel olarak almtr. 1 1 2
Yukarda belirtilen nedenlerle, bir devletin bir andlamaya ilikin olarak yapt yorumun teki taraf devletlerce o devlete kar ileri srlebilmesi iin en azndan
bunu ileri sren devletlerin de ayn konuda tutarl bir
davran iinde bulunmu olmalar gerekmektedir. Zira,
bir devletin bir andlamaya ilikin aklamasnn hukuksal etki dourmas, ister yorum usulu erevesinde iradesinin bir kant olarak, ister andlamann tesinde ykmllkler douran yeni bir balant olarak deerlendirilsin,
her haliyle teki tarafa kabul edilmi olmasna baldr.
Eer, kar taraf bu tr bir aklama ile kendi ynnde
hak ve ykmllkler doduu konusunda elikili tutumlar iinde bulunursa, o zaman bu devletin byle bir
iddiada bulunmas olana kalmayacaktr. nk byle
bir durumda iki eyden biri gereklemi demektir. Ya bu
devletin kendisinin de iddia ettii verilere ilikin kukular vardr, ya da taraflarn daha sonraki ortak t u t u m u ile
nceden kabul etmi olduklar hak ve ykmllkleri deimitir. Her iki halde de tutarsz davranlarn sahibi
devletin bundan sonra iddia ettii d u r u m u kantlamas
olana ortadan kalkm olmaktadr. Oysa, Limni ve Semadirek adalarnn askerden arndrlm statlerine ilikin olarak bugn Yunanistan'n ileri srd iddias, yukarda belirtildii gibi, kendisinin baka tutumlar ile elikili durumdadr. Nitekim, bugn T.R. Aras'm 1936'daki
szlerine dayanarak Limni'nin askerden arndrlm statsnn ortadan kalktm ileri sren Yunanistan, 2 Nisan 1969 tarihli bir Trk notasnda anlan adalarn Yunanistan tarafndan askerletirildiinin bildirilmesi zerine,
112

C.I.J., Recueil, 1952, s. 45.

10 Mays 1969 tarihli cevabi notasnda andlamalara saygl olduunu belirttikten sonra bu adayla ilgili olarak
aka unu bildirmektedir:
"Bu adann havaalannda yaplmakta olan almalar sivil havacln ihtiyalarna cevap vermek zere gerekletirilmektedir".

Bu cevabi notadan da anlalaca gibi, 1969'da Yunanistan Limni adasnn havaalannda yapt almalar sivil
ihtiyalarla aklamaa almakta ve Limni'nin askerden
arndrlm statsnn sona erdii iddiasnda bulunmamaktadr. Kald ki Trkiye'nin 2 Nisan 1969 tarihli notasnda Limni ve Semadirek adalarndan "ilgili andlamalarca
t a m bir askerden arndrlm stat altna koyulan" diye
sz edilmesine karlk olarak da Yunanistan herhangi bir
aksi iddiada bulunmamtr. Taraflarn Montreux Szlemesinin Limni ve Semadirek'e ilikin hkmlerini ve etkisini yorumlama konusunda sonraki t u t u m ve davranlar
deerlendirilirken, Yunanistan'n bu notas T.R. Aras'n
szlerinden daha az deerde bir kant deildir. stelik, daha sonraki bir tarihteki anlay ve durumu saptamas nedeniyle, eer 1930'lu yllarda bir ara Trkiye tarafndan
anlan adalarn askerletirilebilecei kabul edilmi olsa bile, 1969 notalar taraflarn yeni bir ykmlllk rejimini
kabul ettiklerinin kant olarak ileri srlebilecektir. Bu
nedenlerle Yunanistan'n T.A. Aras'n 1936'daki szlerine
dayanarak Limni ve Semadirek'in askerletirilmesinin kabul edildiini ileri srmesinin hukuksal geerlilii yoktur.
d)

Lozan Bar Andlamasnn 12. Maddesi ve

Yorumu

te yandan, bir an iin Montreux Szlemesinin Lozan

Boazlar Szlemesini tmyle sona erdirdii kabul edilse
bile, yrrlkte olan Lozan Bar Andlamasnn 12. mad-

desi erevesinde Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm statlerinin srmesi gerekmektedir. nk, ne
Montreux Szlemesinde ne de Konferansn tutanak ve
belgelerinde Montreux Szlemesinin Lozan Boazlar Szlemesinin yerine koyulaca ngrlrken, her haliyle
bunun Lozan Bar Andlamasnn ilgili hkmlerini de
soa erdireceine ilikin hibir veri yoktur. Yine, Montreux Szlemesinde aka ya da dolayl yoldan Limni ve
Semadirek'in askerden arndrlm statlerinin sona erdirildiine dair hibir h k m yer almadna gre, andlamalar h u k u k u n u n ayni taraflar arasnda ayni konuda sonraki andlamanm hkmlerinin nceki andlamalarm kendisine aykr den hkmlerini st kapal olarak ortadan kaldrd kuraln 1 1 3 ileri srmek olana yoktur. nk ortada ayni konuda birbirleriyle atan ve birlikte uygulanmalar olasl bulunmayan deiik ierikli iki hkm n varl sz konusu deildir. Burada varolan, bir yanda bir andlamanm ak hkm, te yanda ise kimi tartmal verilere dayanarak Yunanistan'n ileri srd bir
yorumdur.
C.P. Economides, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi yrrlkte bulunsa ve Limni adasnn askerden arndrlm statsn ngrm olsa bile, bu hkmn yalnzca bir ilkeyi teyid ettiini ve bunun somut etkiler dourmasnn Limni bakmndan Lozan Boazlar Szlemesi hkmleri ile gerekletirildiini bildirmekte ve dolaysyla
Lozan Boazlar Szlemesinin dmesine bal olarak bu
hkmn de sona erdiini ileri srmektedir. 1 1 4 Bu gr de
varolan verilerin nda hukuksal geerlilii olmayan
bir niteliktedir. nk, hereyden nce, bir andlama er113

1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad. 59/1,b

Bu iddia iin bkz. C.P. Economids, a.g.m., s. 14.
114
C.P. Economides, a.g.m., s. 13-14.

evesinde kabul edilen ykmllklerin hukuksal deeri,

onlarm uygulanabilirlikleri sorunundan ayr bireydir. Yrrlkteki her andlama, Pacta sunt servanda ilkesine uygun olarak, taraflar balar ve onlarca iyi niyetle uygulanmak zorundadr. 1 1 5 Byle bir durumda, eer bir andlarmann hkmleri fiilen uygulanabilir nitelikte deilseler,
o zaman taraflarn bu genel ykmllkleri erevesinde
bunun nasl fiilen uygulanacann yollarn aramalar gerekmektedir. Ama, her haliyle, fiilen uygulanmas olana
yok diye aka kabul edilen bir ykmlln sona ermesi beklenemez. Zira, bu ayni zamanda bir andlamann
etkinlik ilkesinin (rule of effectiveness, principe de l'effet
utile) de gereidir. 1 1 6 Nitekim, bir Amerikan-ngiliz Hakemlik Komisyonu Cayuga Hintlilerinin stekleri Davas'na ilikin 1926 tarihli bir kararnda, AJB.D.'nin bir andlama maddesine ilikin olarak bunun yalnzca szde (nominal) bir h k m olduunu ve belirlenmi hibir uygulanmasnn (any definite application) amalanmadn ileri
srmesinin kabul edilemeyeceini bildirmitir. 1 1 7
i
e)

Taraflarn Uygulamalar ve Hukuksal Anlam

Yunanistan'n Montreux. Szlemesinin Limni ve Semadirek'in askerden arndrlm statsne son verdii ynnde ileri srd bir baka gerekesi de her iki Devletin 1936'dan balayarak Boaz-n adalarna ilikin uygulamas olmaktadr. Yunanistan, Trkiye'nin Montreux
Szlemesinden sonra Bozcaada ve Gkeada'y askerletirdiini ileri srmekte ve bunu Montreux Szlemesinin
Lozan Boazlar Szlemesinin t m askerden arndrmaya
ilikin hkmlerine son verdiinin kant olarak gster115
118
111

1969 Viyana Andlamalar Hukuku Szlemesi, mad. 26.

Bu ilke konusunda bilgi iin bkz. H. Pazarc, a.g.y., s. 171.
Aktaran Lord McNair, a.g.y s. 384-385.

mektedir. 1 1 6 Yunan grnn temelinde, gerek Lozan Boazlar Szlemesinde gerekse Lozan Konferans tutanaklarnda bu drt a d a m n birlikte ele alnmasna bal olarak onlarn geleceinin ayni biimde izilmesinin gerektii yatmaktadr. Oysa, her ne kadar bu drt ada Lozan'da
birlikte ele alnmlarsa da bu onlarn hukuksal statlerinin daha sonraki gelimeler karsnda ayni biimde deerlendirilecei anlamna gelmemektedir. Birok veri bu
ynde ciddi kantlar oluturur niteliktedir.
En bata, Montreux Szlemesinin Balang blmnde yeni szlemenin Trkiye'nin gvenlii erevesinde yapldnn ve Lozan Boazlar Szlemesine son verdiinin
bildirilmesi Bozcaada ve Gkeada ile Limni ve Semadirek adalarnn hukuksal statlerinin ayr deerlendirilmesini dorulamaya yeter niteliktedir. nk, Montreux Szlemesi ile askerletirilmenin kabul yalnzca Trkiye'nin
gvenlii lehine olmutur. Ancak, Yunanistan'n ileri srd gerekesinin bir an iin doru olduu ve Montreux
Szlemesinin Lozan Boazlar Szlemesini tmyle ortadan kaldrd kabul edilse bile, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi erevesinde yine Bozcaada ve Gkeada
ile Limni ve Semadirek'in deiik hukuksal statlerde bulunmas gerekmektedir. Zira, anlan 12. madde byk
devletlerin 1914 kararma dayanarak Yunanistan'a braklan teki adalar yannda Limni ve Semadirek'in de askerden arndrlm bir statye konulmasn ngrrken, Bozcaada ve Gkeada'nn bu erevede ayni statye baml
olmasn kabul etmemektedir. Kald ki, 12. maddenin ak
ayrm dnda, 1914 karar da Bozcaada ve Gkeada'nn
Meis ile birlikte Trkiye'ye braklmasn ngrdkten sonra, yalnzca Yunanistan'a braklan adalarn askerden arndrlmas koulunu getirmektedir.
118

C.P. Economids, a.g.m s. 11.

Yunanistan'a gre Montreux Szlemesinin Limni ve

Semadirek'in askerletirilmesine izin verdiinin uygulamaya dayanarak ileri srlebilen ikinci kant ise, kendisinin bu adalar 4 Nisan 1937 tarihli bir Krallk kararnamesi ile "tahkim edilmi gzetim altnda blge" (fortified
area under surveillance) ilan etmesi olmaktadr. Bu konudaki Yunan grnn temelinde, o dnemde askerletirmenin yaplmasna itiraz edilmemesinin anlan adalarn
askerden arndrlm statsnn ortadan kalktn gsterdii dncesi yatmaktadr. Ancak, Yunanistan'n bu
gr de birok bakmdan hukuksal geerlilikten yoksundur. Bir kere, 1937 kararnamesi ile Yunanistan'n gerekten anlan adalar askerletirip askerletirmediinin
aratrlmas gerekmektedir. Zira, "tahkim edilmi" teriminin kullanlm olmas kendi bana bir kant oluturm a k durumunda deildir. Oysa, Yunanistan 1969 ylndaki Trkiye'nin adalarn Yunanistan'ca andlamalara aykr
olarak askerletirilmesini bildiren notasna verdii cevabi
notada, Limni'nin adn da aka vererek, andlamalara
aykr herhangi bir tahkimatta bulunmadn bildirmektedir. Bu da Yunanistan'n anlan adalar askerletirmee
hakk olmadm st kapal kabul ettiinin gstergesi olmaktadr. kinci olarak ise, Yunanistan 1936'dan bu yana
bu adan istikrarl ve tutarl bir t u t u m iinde olsayd bile, onun bu tek-tarafl t u t u m u sonucu bir andlamanm yor u m u n u n teki taraflarca kabul edildiini gstermesi olasl ok zayf ve hatta yoktur. 1 1 8 nk, bir andlamanm
daha sonraki uygulamalar sonucu ortaya kan verilere dayanarak geerli bir biimde yorumlanmasnda temel ilke,
bunun taraflarn ortak iradesini yanstmas olmaktadr.
119

rnein bkz. Spender'in Birlemi Milletlerin Kimi Harcamalar konusuna ilikin Uluslararas Adalet Divan danma grne ekli kiisel gr, C.I.J., Recueil, 1962, s. 190; Lord
McNair, a.g.y s. 427.

Unutmamak gerekir ki, bir andlamann tek-tarafl bir tut u m ile yorumunun, bu tarafn hukuka aykr olarak ykmllklerini deitirmek ya da bunlardan kurtulmak
sonucunu dourmas olasl da vardr. Oysa, Fransz-Meksika Hakemlik Komisyonunun 1929'daki bir kararnda bildirdii gibi, "bir hukuk genel ilkesine gre hi kimse hukuksal ykmllklerini yerine getirmemek yoluyla kendi lehine sonular karamaz". 1 2 0
B t n bu nedenlerden dolay Yunanistan'n Limni ve
Semadirek adalarn askerletirilmesinin kabul edildii yolunda salam hibir kant yoktur. Buna karlk, aksini
gsteren eitli andlama hkmleri varlklarn srdrmektedir.
III.

Oniki Adalara likin ddia ve Eletirisi

Yine genel bir biimde adalarn askerden arndrma

hkmlerinin sona ermesi ididasna ek olarak kimi yazarlarn, talya'nn 1950'lerdeki lkesini askerletirilmesi
paralelinde, Oniki Adalarn da askerletirilebilme hakknn doduunu ileri srdkleri grlmektedir.
talya 8 Aralk 1951 tarihinde 1947 Bar Andlamasn m imzacs olan 20 devlete bir nota gndererek anlan
andlama ile kabul ettii askerden arndrma hkmlerinin deien kkl koullar erevesinde gereksiz olduunu bildirmi ve 1947 Andlamasmn gzden geirilmesini
istemitir. 1 2 1 talya'nn bu isteine 21 Aralik 1951'de aadaki 13 devlet olumlu cevap vermitir: A.B.D., ngiltere, Fransa, Avustralya, Yeni Zelanda, Hollanda, Gney
Afrika Birlii, Kanada, Belika, Hindistan, Brezilya, Milliyeti in ve Yunanistan. 1 2 2 Bunlara daha sonra Andla120
121
122

Aktaran Ch. Rousseau, a.g.y., s. 382.

Bilgi iin bkz. Ph. Drakidis, Revue Hellenique (a.g.m.), s. 74.
Bkz. ayni yapt, s. 75.

maya katlan Meksika, Irak ve Tunus da eklenmitir. Buna karlk, Sovyetler Birlii bata olmak zere Polonya
ve Macaristan bunu aka reddetmiler ve Arnavutluk
ile Yugoslavya da bunu kabul birtakm koullara balamlardr. 1 2 3 Andlamann imzacs bulunan Beyaz Rusya
ve Ukrayna ise zaten 1947 Andlamasm sonradan onaylamam bulunmaktaydlar. 1 2 4 Andlamann taraflarndan
Etiyopya ise herhangi bir bildirimde bulunmamtr. 1 2 5 Ph.
Drakidis bu durumu yaygn bir consensus'n kant olarak deerlendirmekte 1 2 6 ve talya iin kabul edilen bu dur u m u n Oniki Adalar konusunda Yunanistan bakmndan
da geerli olduunu ileri srmektedir. 1 2 7 Anlan yazar, ayrca, 14 Mays' 1955'te Varova Paktnn imzalanmas ile
1947 Paris Bar Andlamalar ile Bulgaristan, Macaristan
ve Romanya iin de askerden arndrma hkmlerinin fiilen dmesini 1947'de oluturulan btn askerden arndrma hkmlerinin dtn teyid eden bir ek veri olarak
deerlendirmektedir. 1 2 8
talya'nn askerden arndrlmasna ilikin Paris Andlamas hkmlerinin dp dmedii konusu hukuksal
bakmdan birok tartmaya yer verir nitelikte olup, bir
hukuksal rnek oluturmaktan uzaktr. Kald ki talya'nn
bu konudaki d u r u m u ile Oniki Adalarn durumu birok
bakmlardan farkllklar gstermektedir. En bata, talya
ve Bulgaristan, Macaristan gibi devletlerin lkelerinin
1947 Paris Bar Andlamalar ile askerden arndrlma123
124
125
126
127
128

Bkz. ayi yapt, s. 75-76.

Bkz. ayni yapt, s. 76.
Bkz. ayni yapt, s. 75.
Ayni yapt, s. 76.
Ayni yapt, s. 78; Dsfense Nationale (1933), s. 132-133.
Defense Nationale (1983), s. 132; Revue Helleniqu,e (a.g.m.),
S. 77, 78.

larnn nedeni bu eski dman devletleri cezalandrma ve

savatan sonra daha iyi denetleyebilme amacndan kaynaklanmaktadr. 1 2 9 Buna karlk, Oniki Adalarn Yunanistan'a braklrken askerden arndrlmasnn nedeni Trkiye'nin gvenlii olmaktadr. Bu, 1947 Paris Andlamasnn 14. maddesini oluturan nerinin sahibi olan A.B.D.'nin temsilcisi Byrnes tarafndan da deiik erevelerde belirtilmitir. Nitekim, Mttefik Devletler Konseyinin bir oturumunda Byrnes, bu adalarn Yunanistan'a devri sz konusu iken bunlarn "Lozan andlamas hkmleri anlamnda askerden arndrlmas" gerektiini hatrlatmak suretiyle dolayl olarak Lozan'da genel bir biimde adalar
konusunda kabul gren Trkiye'nin gvenlii nedenim tanm olmaktadr. 1 3 0 Yine, Mttefikler Konseyinin 14 Eyll 1945 toplantsnda Byrnes Meis adasnn Trkiye'ye braklmamasnm yarataca gvenlik sorununa deinirken,
bu adalarn askerden arndrlmasnn Trkiye'nin gvenliini saladm bildirmekte ve bylece Trkiye'nin gvenliinin bu konuda hesaba katlan temel e olduunu
ortaya koymu olmaktadr. 1 3 1
Ancak, talya'nn d u r u m u ile Oniki Adalarn durumunu farkl klan ikinci bir neden ise, bu adalarn corafi
konumlarna bal olarak getirilen objektif stat olmaktadr. Nitekim, uygulanan uluslararas hukukta uluslararas deniz ve akarsu yollarna ilikin olarak objektif stat
yaratan ve bylece taraflar dnda nc devletler de
dahil erga omnes herkesi balayan birtakm andlamalara
rastlanmaktadr. 1 3 2 Ege'deki Oniki Adalar da, Trkiye'ye
129

zellikle bkz. 1947 Paris Bar Andlamasnn Balang blm, birinci paragraf: U.N., Treaties..., s. 5 (fr.)
130
Conf. de Paris, vol. 139, s. 29.
131
Ayni yapt, vol. 135, s. 71.
132
rnein, Svey Kanalnn, Panama Kanalnn ve Trk Boazlarnn rejimini dzenleyen andlamalar gibi.

yaknlklar ve dolaysyla getirdikleri gvenlik sorunlarnn yannda, ayrca, ok nemli bir uluslararas deniz yolu zerinde bulunmaktadr. Bu nedenle, Oniki Adalarn
1947 Paris Andlamas ile askerden arndrlmasn birok
Batl yazar bilimsel olarak deerlendirdiklerinde objektif
stat altnda bir durum olarak grmektedir. rnein, F.A.
Vali, gerek 1923 Lozan gerekse 1947 Paris andlamalar ile
dou Ege adalarna getirilen askerden arndrma hkmlerinin irtifak hakk niteliinde olup objektif stat yarattm kabul etmektedir. 1 3 3
Bu durumda Oniki Adalarn stats ile talya'nn askerden arndrlm stats arasnda bir paralellik kurmak
geerli bir gereke oluturamamaktadr.
B.

Mer Savunma Hakk ve Trkiye'nin 1947 Paris

Andlamasna Taraf Olmamas Konularnda
I.

Mer Savunma Gerekesi ve Eletirisi

Yukarda aklanan gerekelerle dou Ege adalarnn

askerden arndrlm statsn dzenleyen Lozan Andlamas ve 1947 Paris Andlamas hkmlerinin halen yrrlkte bulunmas karsnda, son yllarda Yunan yazarlarn btn dou Ege adalarnn silahlandrlmasn, Birlemi Milletler Andlamasnn 51. maddesinde yeralan
mer savunma hakk ile dorulamaa altklar grlmektedir. 1 3 4 Bu erevede ileri srlen gereke ise, zellikle 1974 Kbrs olaylarndan bu yana Trkiye'nin dou
Ege adalarn tehdit ettii ve byle bir tehlikeye kar da
Yunanistan'n anlan adalarda B.M. Andlamasnn 51.
133

F.A. Vali, Servitudes of international law, London, Stevens,

2nd ed 1958, S. 270-272.
134
rnein, Threat in the Aegean, s. 32; Ph. Drakidis, Revue
Hellenique (a.g.m.), s. 45.

maddesinde tannan mer savunma hakkna dayanarak

birtakm askeri nlemler ald olmaktadr. Ancak, Yunanistan'n daha ok gayr-resm bir biimde ileri srd bu gerekenin de hukuksal hibir dayana bulunmamaktadr.
Hereyden nce, mer savunma hakk kavram, gerek uluslararas hukuktaki genel anlamnda gerekse B.M.
Andlamasndaki anlamnda, silahl saldr karsnda kalan bir devletin ayni yntemlerle kendisini korumasn
belirtmektedir. 1 3 5 Genel olarak kabul edildii 1 3 6 ve B.M.
Andlamasmn 51. maddesinin de aka bildirdii gibi,
mer savunma hakk "doal" bir hak olup, koullar yerine geldii zaman kullanlmas iin herhangi bir izin gerekmemektedir. Bu hakkn b t n andlamalarda da st
kapal olarak kabul edilmi olduu dnlmektedir. 1 3 7
Yukarda izilen genel ereveye uygun olarak B.M.
Andlamasmn 51. maddesi ye devletlere mer savunma
hakkn tanrken bu hakk kullanmann ilk koulu olarak
6lahl bir saldrya hedef olunmas gerektiini ngrmektedir. Yazarlar da B.M. Andlamasna gre mer savunma hakknn kullanlmasna yalnzca silahl saldrya uranld zaman izin verildii konusunda gr birlii iindedir. 1 3 8 Hangi eylemlerin saldn olarak kabul edilmesi ge1X5

rnein bkz. Ch. Rousseau, Le droit des conflits armes, Paris, Pedone, 1983, s. 577; Dictionnaire de la terminologie du
droit international (a.g.y.), s. 360-361.
136
Bkz. Ch. Rousseau, a.g.y. (Conflits), s. 578-579.
137
rnein, Briand-Kellogg Szlemesinin hazrlanmas srasnda
A.B.D.'nin 23 Haziran 1928 tarihli notas. Metin iin bkz.
R.G.D.I.P., 1929, s. 679.
133
rnein, L.M. Goodrich et E. Hambro, Commentaire de la
Charte des Nations Unies, Neuchtel, La Bacnniere, 1946, s.
268; J.L. Kunz, "Individual and collective self-defense in article 51 of the Charter of the United Nations", A.J.I.L., 1947,
s. 877.

rektii konusunda ise, B.M. Genel K u r u l u n u n 14 Aralk

1974 tarihli ve 3314 (XXIX) sayl karar u eylemleri saldr olarak nitelemektedir: i) bir devlet lkesinin silahl
istilas, askeri igali; ii) lkenin bombardman; iii) limanlarn ablukas; iv) bir devletin kara, deniz, hava kuvvetlerine ve ticaret gemilerine, uaklarna saldrlmas; v)
lkede bulunan yabanc askeri kuvvetlerin andlamalara
aykr olarak kullanlmas; vi) bir lkedeki yabanc kuvvetlerin baka bir devlet lkesine kar saldrmasna izin
verme; vii) bir baka devlete kar eteler, silahl guruplar
ya da paral askerler gnderme. 1 3 9 Grlecei gibi, saldn
tanm herhangi bir tehdit d u r u m u n u kapsamamaktadr.
Yazarlar da saldr tehdidinin B.M. Andlamasnm 51. maddesinde ngrlen mer savunma hakkn kullanmaya
izin vermediini kesin bir dille kabul etmektedir. 1 4 0
te yandan, B.M. Andlamasnm 51. maddesine gre,
mer savunma hakknn kullanlmasnda ikinci koul, bu
hakka dayanarak gerekletirilen b t n nlemlerin Gvenlik Konseyine bildirilmesi ve onun bu konuda alaca kararlara uyulmas olmaktadr. Yazarlar da bu ikinci koulun temel niteliini vurgulamaktadr. 1 4 1
zetlersek, mer savunma kavramnn B.M. Andlamasnm 51. maddesi ile belirlenen iki zellii unlar olmaktadr: i) mer savunma hakk yalnzca silahl saldr karsnda bavurulabilecek yine silahl savunma hakknn
133

Madde 3. Saldry tanmlayan karar metni iin bkz. R.G.D.I.P.,

1975, s. 261-264. Tanmla ilgili bilgi iin bkz. S.L. Meray, Uluslararas Hukuk ve Uluslararas rgtler El Kitab, Ankara,
S.B.F. Yaym, 2. bas, 1979, s. 244-246.
140
rnein, J.L. Kunz, a.g.m s. 878; K. Kelsen (revised by R.W.
Tucker), Principles of international law, New York, Holt,
Rinehart and Winston, 2nd. ed., 1966, s. 62, 65-67.
141
rnein, L.M. Goodrich et E. Hambro, a.g.y., s. 268; H. Kelsen,
a.g.y., s. 63.

kullanlmasdr; ii) srekli bir kullanm sz konusu olmayp, B.M. Gvenlik Konseyi olaydan bilgi sahibi klndktan sonra bu hakkn kullanmnn sona ermesi ve Gvenlik Konseyi kararlarna uyulmas gerekmektedir.
Grlecei gibi, Yunanistan'n dou Ege adalarn andlamalara ramen silahlandrabilmesi iin bu zelliklerdeki bir mer savunma hakk herhangi bir hukuksal dayanak oluturmaktan uzaktr. Zira, en bata, Yunanistan dou Ege adalarn savunmasn gerektiren herhangi bir saldr olay karsnda bulunmamaktadr. Yalnzca tehdit,
doru bile olsa, bu hakkn kullanlmasna izin vermemektedir. kincisi, mer savunma hakk fiili bir silahl saldrya kar yine fiilen silahl cevap vermeyi ierdiine gre, bu hak byle bir durum domadan nce uluslararas
ykmllklere aykr olarak alnacak adalar silahlandrma gibi herhangi bir savunma nlemini kapsamamaktadr. Baka bir deyile, Yunanistan ancak fiili bir saldr
karsnda yine fiili olarak adalar savunmak iin mer
savunma hakkndan yararlanabilecektir. Bu durumun dnda kalan her trl olaslkta mer savunma hakkna
dayanlarak nlemler alnmas sz konusu olamaz. ncs, B.M. Andlamasnn 51. maddesinde ngrld biimiyle, mer savunma hakknn kullanm geici olup,
bu hak kendiliinden srekli bir stat deiiklii yaratlmas iin dayanak oluturamaz. Baka bir deyile, Yunanistan'a bir saldr durumunda bile mer savunma hakk
Yunanistan'n annda adalardan da yararlanarak savunmasn yapmasna olanak verirken, daha sonra durumun
Gvenlik Konseyine bildirilmesi ile bu hakkn kullanmnn sona ermesi ve Gvenlik Konseyinin kararlarna uyulmas gerekecektir. Dolaysyla, silahl saldr durumunun
bile bu hakkn srekli kullanmna izin vermemesine ramen, yalnzca bir tehdit iddias ile Yunanistan'n andlamalarla ykmlendii dou Ege adalarnn hukuksal sta-

tsnn tek-tarafl olarak srekli bir biimde deitirmesi

hukuksal bakmdan dnlemez.
II.

Trkiye'nin 1947 Paris Bar Andlamasn leri

Sremeyecei Gerekesi ve Eletirisi

Daha nceki verilerin de gsterdii gibi, 1947 Paris Bar Andlamasnn Oniki Adalara ilikin askerden arndrma hkmleri geerliliklerini srdrmektedir. Bu durum
karsnda Yunanl yazarlar giderek adalar ve Oniki Adalar askerletirilmelerini ve silahlandrmalarn baka hukuksal gerekelerle savunmaa almaktadrlar. Bu erevede ileri srlen gereke, 1947 Paris Bar Andlamasnn 14. madde hkmleri yrrlkte bulunsa bile, Trkiye bu Andlamaya taraf olmadna gre Yunanistan'n
Trkiye'ye kar herhangi bir ykmllnn bulunmad ve Trkiye'nin bu konuda hibir istekte bulunamyaca olmaktadr. 1 4 2 Bu konuda ileri srlen hukuksal gerekenin temelini ise, anlan yazarlara gre, 1969 Viyana
Andlamalar Hukuku Szlemesinin 34. maddesinde kabul
edilen ilke oluturmaktadr. 1 4 3 Nitekim, szkonusu maddede de belirtildii zere, bir andlama, nc devletin
rzas olmadan, onun bakmndan ne hak ne de ykmllk douramaz. Ancak, bu genel nitelikli ilkeye uygulanan
uluslararas hukukta birtakm kuraldlklar kabul edilmektedir. Bunlarn bir tanesi, objektif stat yaratan andmalarm durumu olmaktadr. Uluslararas Adalet Divannn 11 Nisan 1949 tarihli Birlemi Milletler Hizmetinde
Karlalan Zararlarn Giderilmesi konusundaki danma
grnde de kabul ettii gibi, objektif bir stat yaratl142

Bkz. A. Wilson, "The Aegea dispute", Adelphi Papers, Witer

1979/1980, No. 155, s. 16. Ayrca bkz. Threat in the Aegean,
s. 33.
143
Ph. Drakidis, Revue Hellenique (a.g.m.), s. 68-69.

mas durumunda bu erga omies geerli olacaktr. 144 Oysa,

yukarda da belirttiimiz gibi, Oniki Adalarn stats birok yazar tarafndan objektif bir stat olarak deerlendirilmektedir. Bu durumda Trkiye'nin, 1947 Andlamas ile
hibir hukuksal ba bulunmasa ve hibir biimde bu konuda iradesini aklamam olsa bile, Yunanistan'dan anlan andlama hkmlerine uymasn isteme hakk vardr.
Bir andlamann nc devletler bakmndan hukuksal etki dourmasnn bir baka yolu ise, nc devletlerin bu andlamadan baka bir andlama ya da uluslararas ilemlerle orada ngrlen haklar ve ykmllkleri kabul etmeleri olmaktadr. Franszca olarak "accord
collateral" deyimi ile belirtilen bu yntemin geerlilii
dolayl bir biimde de olsa uluslararas itihat tarafndan
kabul edilmektedir. 1 4 5 Fakat, bir andlamada kabul edilen
hak ve ykmllklerle bir nc devletin baka bir andlamayla balanmas 1969 Viyana Andlamalar Hukuku
Szlemesiyle de aka kabul edilmektedir. 1 4 6 Oysa, Lozan Bar Andlamasmn 16. maddesi, Oniki Adalar da dahil, Trkiye'nin teki devletlere brakt adalarn geleceinin dzenlenmesini "ilgililere" brakmak suretiyle, bu
lkelere ilikin yaplacak dzenleme andlamalar hkmlerinin Trkiye'yi de ilgilendirdiini nceden kabul etmi
olmaktadr. Baka bir deyile, Trkiye Lozan Bar Andlamasmn 16. maddesi araclyla 1947 Paris Bar Andlamasmn Oniki Adalara ilikin hkmlerinden yararlanma hakkna sahip bulunmaktadr. Lozan Bar Andlamasmn 16. maddesinin 1947 Paris Bar Andlamas ile
bu ilikisi Paris Konferans tutanaklarnda da aka g144

C.I.J., Recueil, 1949, s. 185.

rnein, Uluslararas Srekli Adalet Divan'nn 7.6.1932 tarihli Serbest Blgeler Davas karar: C.P.J.I., Recueil, 1932.
Serie A/B, No. 46, s. 141.
146
Bkz. mad. 35-37.

145

rlmektedir. Nitekim, anlan madde Paris Bar Konferansnda Konferans belgesi olarak da datlmtr. 1 4 7
Dolaysyla, bu iki nedene dayanarak Trkiye'nin Oniki Adalarn askerden arndrlm statsne sayg gstermesini Yunanistan'dan isteme hakk vardr. Her haliyle,
Yunanistan'n bu t u t u m u n u n birok Batl yazar tarafndan andlamalara aykr bir t u t u m olarak deerlendirildiini burada belirtmek ayrca yerinde olacaktr. 1 4 8

147
148

Conf. de Paris, vol. 275, C.P. (J.R.), Doc. 16, 25 septembre 1946.
rnein, J. Menancourt, "Dangeureuse rivalit6 gr6co-turque
en Mditerrane orientale", Def ense Nationale, mai 1976.

SONU:
Yapmaa altmz deerlendirmeden anlalaca
gibi, dou Ege adalarnn askerden arndrlm stats
bugn de srmektedir. Her ne kadar Trk yetkililerin kimi dnemlerde bugnk tutumumuzla kolay badamayan birtakm szleri ya da davranlar olmusa da, bunlar bir stat deiikliini hukuksal bakmdan dorulamaya yeterli deildir. Ancak, bundan sonra Trk yetkililerin
gerek dou Ege adalarnn hukuksal stats gerekse Ege'ye ilikin teki konularda ok dikkatli olmalar gerekmektedir. Zira, tarihsel gelimeler erevesinde bakld zaman, Yunanistan'n ok bilinli bir biimde ve her trl
siyasal ve hukuksal yntemi kullanarak yaylmac bir politika gttn sylemek duygusal bir deerlendirme olmamaktadr.
Yunanistan'n zellikle Ege'de bu yaylmac politikasn birbirleriyle ilikili iki deiik yolla uygulamaya koymaya alt gzlenmektedir. Yunanistan'n izledii birinci yol, birtakm tek-tarafl ulusal yasalar ve ilemler
ya da uluslararas giriimlerle de facto durumlar yaratmaktr. Yunanistan'n bu konuda bavurduu ikinci yol
ise, dorudan ya da uluslararas forumlar ve organlar araclyla, Trk yetkililerin hukuksal bakmdan durumu Yunanistan lehine deitirmede anlam olacak kimi szler
sylemelerini ve tutumlar almalarn salamaya almak
olmaktadr. Bu iki yolla elde edilen sonular da, bilimsel
almalar ve dzenli bir tantma kampanyas araclyla,

gerek kamuoyu bakmndan gerekse hukuksal bakmdan

yerletirilmee allmaktadr.
Yunanistan'n szn ettiimiz bu yntemi bugne
kadar bir hayli baarl da olmutur. Nitekim, 1930'lardan
bu yana bu erevede gerekletirdii birok giriimlerine
ve ilemlerine dayanarak Yunanistan, byk lde Lozan
ile gerekletirilmi olan siyasal ve hukuksal durumun
bugn hukuksal olarak deimi bulunduunu iddia edebilir olmutur. Bugn, garip bir biimde, adalarn askerden
arndrlm stats konusu da dahil, Yunanistan Ege'de
"statkoya sayg" gsterilmesini isteyebilmektedir. Oysa,
Trk yetkililerin de zaman zaman verdii demelerde
Ege'de "statkoya sayg" gsterilmesini istedikleri grlmektedir. Ancak, Yunanistan'n szn ettii "statko"
daha nceden andlamalarla gerekletirilen dzenlemenin,
sonradan eitli erevelerde Trk tarafnca kabul edildiini ileri srd, deitirilmi d u r u m u olmaktadr. Trkiye iin Ege'deki "statko" ise, andlamalarla kurulan hukuksal dzendir.
Bu veriler karsnda Trkiye'nin andlamlardan doan haklarn herkese kar ortaya koymas ve Yunan
iddialarnn hukuksal ve siyasal adan geersizliini kantlamas gerekmektedir. Sorun, birka yazarn bilimsel
ya da siyasal gerekelerle gerekletirecei almalarn
boyutunu am olup, bu konuda bir Devlet politikas oluturulmasn zorunlu klacak nemdedir.

BELGELER

Belgelerle ilgili kaynaklar ana metnin dipnotlarnda

bildirilmitir.

BELGE 1:

30 Mays 1913 Tarihli

Londra Andlamasnm 5. Maddesi
Article 5
Sa Majeste l'Empereur des Ottomans et Leurs Majeste
les Souverains allies declarent confier Sa Majeste d'Allemagne, a Sa Majeste l'Empereur d'Autriche, Roi de Boheme, &c. et, Roi Apostolique de Hongrie, M. le President de la Republique Franaise, Sa Majeste le Roi de
Grande-Bretagne et d'Irlande et des Territoires britanniques au del des Mers, Empereur des Indes, Sa Majeste
le Roi d'Italie et Sa Majeste l'Empereur de Toutes les
Russies le soin de statuer sur le sort de toutes les les
ottomanes de la mer Egee, l'le de Crete exceptee, et de la
peninsule du Mont-Athos.

74

BELGE

14 Kasm 1913 Tarihli

Atina Andlamasmn 15. Maddesi
Article 15
Les deux Hautes Parties Contractantes s'engagent
maintenir, en ce qui les concerne, les dispositions du Traite
de Londres, du 30 Mai 1913, y compris les stipulations de
1'Article 5 dudit Traite.

75

BELGE 3 :

Alt Avrupal Devletin 13 ubat 1914'te

Yunanistan'a ve 14 ubat 1914'te Osmanl
mparatorluuma Bildirdii Karar
Les soussignes Ambassadeurs
d'Autriche-Hongrie,
d'Italie et de Grande-Bretagne et les Charges d'Affaires
de France, d'Allemagne et de Russie ont l'honneur, d'ordre
de leurs Gouvernements, de porter la connaissance du
Gouvernement Imperial la communication suivante:
P a r l'Article 5 du Traite de Londres du 17-30 mai 1913
entre la Turquie et les Etats allies balkaniques ainsi que
par l'article 15 du Traite signe Athenes entre la Turquie
et la Grece le premier novembre 1913, la Porte s'est engagee laisser aux Six Puissances le soin de decider du
sort des les de la Mer Egee.
En consequence, les Six Puissances ont soumis la
question une etde attentive et, apres un echange de
vues, ont decid que la Grece restituerait la Turquie
les les d'Imbros et de Tendos et conserverait la possession
definitive des autres les de la Mer Egee qu'elle occupe

76

actuellement. L'ile de Castellorizo sera egalement rendue

la Turquie. Les Six Puissances ont egalement decide
que des garanties satisfaisantes leur seraient donnees ainsi
qu' la Turquie par la Grece que les les dont elle gardera
la possession ne seront ni fortifees ni utilisees pour un but
naval ou militaire et qu'elle prendra des mesures effectives
en vue de prevenir la contre-bande entre les les et le
Territoire Ottoman. Les Six Puissances se sont engagees
user de leur influence sur le Gouvernement grec en vue
d'assurer l'execution loyale et le maintien de ces conditions.
Les Six Puissances exigeront en outre de la Grece des
garanties satisfaisantes pour la protection des minorites
musulmanes dans les les qu'elle acquiert.

BELGE

24 Temmuz 1923 Tarihli Lozan Bar Andlamasmn

12-13. ve 15-16. Maddeleri
Madde 12
mroz (mbros) adas ile Bozcaada (Tenedos) ve Tavan adalar (les aux Lapins) dnda, Dou Akdeniz adalar ve zellikle Limni (Lemnos), Semadirek (Semendirek, Samothrace), Midilli (Mitylene), Sakz (Chio), Sisam
(Samos) ve Nikarya (Nicaria) adalar zerinde Yunan egemenlii konusunda 17/30 Mays 1913 tarihli Londra Andlamasmn 5 nci ve 1/14 Kasm 1913 tarihli Atina Andlamasmn 15 nci Maddeleri hkmleri uyarnca alnan ve
13 ubat 1914 tarihinde Yunan Hkmetine bildirilen karar, bu Andlamann, talya'nn egemenlii altna konulan
ve 15 nci Maddede belirtilen adalara ilikin hkmleri
sakl kalmak zere, dorulanmtr. bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, Asya kysndan 3 milden
az bir uzaklkta bulunan adalar, Trk egemenlii altnda
kalacaktr.
Madde 13
Barn srekli olmasn salamak amacyla, Yunan
Hkmeti, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnda,,
aadaki tedbirlere uyma ykmlenir :
78

1. Bu adalarda hi bir deniz ss kurulmayacak, hi

bir istihkm yaplmayacaktr.
2. Yunan asker uaklarnn Anadolu kys topraklar stnde umalar yasak olacaktr.
Buna karlk, Trk Hkmeti de asker uaklarnn
bu adalar stnde umalarn yasaklayacaktr.
3. Bu adalarda Yunan asker kuvvetleri, askerlik hizmetine arlm ve bulunduklar yerde eitilebilecek normal asker saysndan ok olmayaca gibi, jandarma ve
polis kuvvetleri de, btn Yunan lkesindeki jandarma
ve polis kuvvetlerine orantl bir sayda kalacaktr.
Madde 15
Trkiye, aada saylan adalar zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan italya yararna vazgeer: Bugnk durumda talya'nn igali altnda bulunan Stampalia
(Astropolia), Rodos (Rhodes, Rhodos), Kalki (Calki, Khalki), Skarpanto (Scarpanto), Kazos (Casos, Casso), Piskopis (Piscopis, Tilos), Miziros (Misiros, Nisyros), Kalimnos
(Calimnos, Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi (Symi) ve stanky (Cos, Kos) adalar ile, bunlara
bal adacklar, ve Meis (Castellorizo) adas (2 sayl Haritaya baklmas).
Madde 16
Trkiye, ibu Andlamada belirtilen snrlar dnda
bulunan topraklar zerindeki ya da bu topraklara ilikin
olarak, her trl haklaryla sfatlarndan ve egemenlii ibu Andlamada tannm adalardan baka btn teki adalar zerindeki her trl haklarndan ve sfatlarndan vaz-

gemi olduunu bildirir; bu topraklarn ve adalarn gelecei [kaderi], ilgililerce dzenlenmitir ya da dzenlenecektir.
bu maddenin hkmleri, Trkiye ile snrda olan
lkeler arasnda komuluk durumlar yznden kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmlere halel
vermez.

BELGE

24 Temmuz 1923 Tarihli Lozan Boazlar Szlemesinin

4. v e 6. Maddeleri
x
Madde 4
Aada gsterilen blgeler ve adalar askerlikten arndrlacaktr :
1) anakkale Boaz ile Karadeniz Boaz'nm, aadaki gibi snrlandrlm blgeleri boyunca iki kys (ekli
haritaya baknz):
anakkale Boaz: Kuzey-Bat'da, Gelibolu Yarmadas ve Saros (Xeros) Krfezi'nde Bakla Burnu'nun KuzeyDousunda 4 kilometre uzaklkta bulunan bir noktadan
balyarak, Marmara Denizi zerindeki Kumba'nda sona eren ve Kavak'n (bu yer darda kalmaktadr) Gneyinden geen bir izginin Gney-Dousundaki blge;
Gney-Dou'da ,ky ile, Bozcaada (Tenedos) karsnda Eski stanbul Burnu'ndan balyarak, Marmara Denizi
zerinde hemen Karabiga Kuzeyinde bulunan kyda bir
noktada sona ermek zere, kydan 20 kilometre uzaklktan geen bir izgi arasndaki blge;
Karadeniz Boaz (stanbul'a ilikin zel rejim sakl
kalmak zere, Madde 8): Dou'da, Karadeniz Boaz'nn
81

Dou kysndan 15 kilometre uzaklkta izilmi bir izgiye kadar uzanan blge :
Bat'da, Karadeniz Boaz'nn Bat kysndan 15 kilometre uzaklkta izilmi bir izgiye kadar uzanan blge.
2) Emir-Ali Adas darda kalmak zere, btn Marmara Denizi adalar.
3) Ege Denizi'nde, Semadirek (Semendirek, Samothrace), Limni (Lemnos), mroz (mbros), Bozcaada (Tenedos) ve Tavan adalar (les aux Lapins).
Madde 6
stanbul'a ilikin olarak 8 nci Maddedeki hkmler
sald kalmak zere, askerlikten arndrlacak blgelerde
ve adalarda, hi bir istihkm, yere bal [sbit] topu tesisleri, ldak tesisleri, denizalt ileyen aralar, hi bir
asker havaclk tesisi ve hi bir deniz ss bulunmayacaktr.
Buralarda asayiin korunmas iin gerekli bulunan ve
silhlar, her trl topuluk darda kalmak zere, tfek,
rvolver, kl ve her 100 kiiye drt hafif makineli tfekten oluacak, polis ve jandarma kuvvetlerinden baka
hi bir silhl kuvvet bulunmayacaktr.
Askerlikten andrlm blgelerin ve a d a l a n n karasulannda, denizalt gemisinden baka, deniz altnda ileyen hi bir ara bulunmayacaktr.
Yukardaki hkmlere halel gelmeksizin, Trkiye,
Trk lkesinin askerlikten arndrlm blgelerinden ve
adalanndan ve Trk donanmasnn demirleme hakk olan
bu yerlerin karasulanndan silhl kuvvet geirmek hakkn elinde tutacaktr.

Bundan baka, Trk Hkmetinin, Boazlar'da uaklar ve balonlarla, denizin yzn ve dibini gzetlemeye
hakk olacaktr. Trk uaklar, Boazlar'm sular ve Trk
lkesinin askerlikten arndrlm blgeleri zerinde, her
zaman, uabilecekler ve buralarn her yerine, karaya ve
denize, serbeste inebileceklerdir.
Trkiye ve Yunanistan, askerlikten arndrlm blgelerde ve bunlarn karasularnda, silh altna alnacaklarn eitimi iin, bu blgeler dndan gerekecek personeli
getirip gtrmee de yetkili olacaklardr.
Trkiye ve Yunanistan, kendi lkelerinin askerlikten
arndrlm blgelerinde, her trl telgraf, telefon ve optik aralarla gzetleme ve haberleme sistemi kurmaa
yetkih olacaklardr. Yunanistan, askerlikten arndrlm
Yunan adalarnn karasularndan donanmasn geirebilecek, fakat bu sular Trkiye'ye kar hareket ss olarak,
ya da bu amala, kara ya da deniz kuvvetleri ymak iin
kullanmayacaktr.

BELGE

20 Temmuz 1936 Tarihli Montreux Boazlar Szlemesinin

Balangc (Dibaesi)
4

MAJESTE BULGARLAR KRALI, FRANSA CUMHURYET BAKANI, MAJESTE BYK BRTANYA, RLANDA VE DENZLER TES BRTANYA LKELER
KRALI, HNDSTAN MPARATORU, MAJESTE ELEN,
LER KRALI, MAJESTE JAPONYA MPARATORU, MAJ E S T E ROMANYA KRALI, TRKYE CUMHURYET
BAKANI, SOVYET SOSYALST CUMHURYETLER
BRL MERKEZ YRTME KOMTES, VE MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI;
"Boazlar" genel deyimiyle belirtilen anakkale Boaz, Marmara Denizi ve Karadeniz Boaz'ndan geii ve
gemilerin gidi-geliini (ulam), Lozan'da, 24 Temmuz
1923 tarihinde imzalanm olan Bar Andlamasnm 23.
maddesiyle saptanm ilkeyi, Trkiye'nin gvenlii ve Karadeniz'de, kyda Devletlerin gvenlii erevesinde koruyacak biimde, dzenlemek isteiyle duygulu olarak;
bu Szlemeyi, 24 Temmuz 1923 de Lozan'da imzalanm olan Szlemenin yerine koyma kararlatrmlar ve Tamyetkili Temsilcilerini aada belirtildii zere
atamlardr:

84

BELGE

20 Temmuz 1936 Tarihli Montreui Szlemesine

Ek Protokol
PROTOKOL
Bugnk tarihli szlemeyi imza ettikleri srada, aar
da imzalar bulunan Tamyetkili Temsilciler, herbiri kendi hkmetlerini balamak zere, aadaki hkmleri kabul ettiklerini bildirirler:
1. Trkiye, ibu Szlemenin Balang (Preambule)
kesiminde tanmland biimde Boazlar blgesini hemen
yeniden askerletirebilecektir.
2. Trk Hkmeti, 15 Austos 1936 tarihinden balayarak ibu Szlemede belirlenen rejimi geici olarak
uygulay ac aktr.
3. bu Protokol bugnk tarihten balayarak geerli olacaktr.
MONTREUX'de, yirmi Temmuz bin dokuz yz otuz
alt tarihinde dzenlenmitir.

85

BELGE

T.C. Dileri Bakan T.R. Aras'n 31 Temmuz 1936'da

T.B.M.M.'de Yapt Konumann lgili Ksm
T.B.M.M.
ZABIT CERDES,
CLD 12,
DEVRE V
SEKSEN BRNC NKAD,
31.VII.1936 CUMA (SAYFA 309-310)
HARCYE VEKL DR. TEVFK RT ARAS
(ZMR)
imdi yksek tetkikinize arzolunan bu mukavelena-.
menin esasl bir hususiyeti memleketimizin yalnz ayrlmaz bir paras deil, fakat ayrlmaz paralarm birbirine
balyan bir kt'as zerinde t a m 'hakimiyetimizin sade
mslihane deil, ok dostane olarak teyid edilmi olmas
ve memleketimizin mdafaasn istilzam ettii tahkim hakknn mukavelenamenin imzas ile beraber tannm bulunmasdr.
1924 Lozan Mukavelesi ile gayri askeri hale ifra edilmi olan komumuz ve dostumuz Yunanistan'a aid Limni
ve Samotra adalarna dair olan h k m de Montreux mu86

kavelesi ile kalkm oluyor demektir ki bundan da ayrca

memnunuz. Bu mnasebetle yeni Trkiye siyasetinin bir
vasfm da tekrar kaydetmek isterim: Kendimiz iin iyi
grdmz dostlarmz iin de iyi grmek ve hakkmzda nareva telakki ettiimiz her eyi yalnz dostlarmz iin
deil, fakat hibir devlet hakknda temenni etmemek.

BELGE

10 nbat 1947 Tarihli talya ile Paris Bar Andlamasnn

14. Maddesi ve Ek XIII, D Paragraf
SECTION V GREECE (Special Clause)
Article 14

1. Italy hereby cedes to Greece in full sovereignty

the Dodecanese Islands indicated hereafter, namely Stampalia (Astropalia), Rhodes (Rhodos), Calki (Kharki), Scarpanto, Casos (Casso), Piscopis (Tilos), Misiros (Nisyros),
Calimnos (Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi
(Symi), Cos (Kos) and Castellorizo, as well as the adjacent
islets.
2. These islands shall be and shall remain demilitarised.
3. The procedure and the technical conditions governing the transfer of these islands to Greece will be determined by agreement, between the Government of the
United Kingdom and Greece and arrangements shall be
made for the withdrawal of foreign troops not later than
90 days from the coming into force of the present Treaty,

88

D.

DEFINITION OF THE TERMS

"DEMILITARISATION"
AND "DEMILITARISED"

(See Articles 11, 14, 49 and Article 3 of Annex VI)

For the purpose of t h e present Treaty the terms "demilitarisation" and "demilitarised" shall be deemed to
prohibit, in the territory and territorial waters concerned,
ali naval, military and military air installations, fortifications and their armaments; artificial military, naval and
air obtacles; the basing or the permanent or temporary
stationing of military, naval and military air units; military training in any form; and the production of war
material. This does not prohibit internal security personnel
restricted in number to meeting tasks of an i n t e m a l character and equipped w i t h weapons which can be carried
and operated by one person and t h e necessary military
training of such personnel.

BELGE 1

2 Nisan 1969 Tarihinde Trkiye'nin

Yunanistan'a Verdii Nota
Le Gouvernement turc a attire plusieurs reprises
l'attention du Gouvernement hellenique sur les dispositifs
et activites militaires dans les les de la Mer Egee en
faisant ressortir leur incompatibilite avec les engagements
contractuels de la Grece en vertu des traites et conventions signes Lausanne le 24 juillet 1923 et du Traite de
Paix signe avec l'Italie en 1947. Cette question fut egalement soulevee au cours des entrevues bilaterales entre les
Representants turcs et grecs Athenes en avril 1968 et
Vienne en mai 1968. Le Representant du Gouvernement
hellenique s'est alors borne declarer les informations
fournies par le Representant turc ne correspondaient pas
la realite et que le Gouvernement Grec n'etait engage
dans aucune activite mihtaire dans les les de la Mer
Egee. Le Gouvernement turc a pris egalement note de la
reponse de Son Excellence le President du Conseil en date
du 15 fevrier 1969 un journaliste qui lui avait demande
si le Gouvernement turc avait proteste aupres du Gouvernement hellenique la remilitarisation de ces les. Dans
sa reponse Son Excellence le President du Conseil precisait
que la militarisation des les n'etait pas en question.

90

Malgre les declarations et affirmations du Gouvernement hellenique, le Gouvernement turc se voit oblige de
constater qu'aucune mesure n'a ete prise jusqu' present
en vue de retablir dans les les des conditions compatibles
avec les traites. Au contraire les activites militaires s'intenifient substantiellement et de nombreux dispositifs militaires sont mis en place, y compris des armes lourdes
et diverses installations electroniques. Dans les les de Mytilene, Chios, Samos et Nikaria les effectifs de la gendarmerie et du contingent depasse de loin les niveaux prevus
par l'Article 13 du Traite de Lausanne. Dans les les de
Lemnos et de Samothrace et du Dodecanese qui sont
soumises par les traites y relatifs u n statut de stricte
demilitarisation, les effectifs militaires atteignent parfois
plusieurs bataillons dans une seule le, sans y compter les
unites para-militaires. La presence dans les aeroports d'unites de la force aerienne et de certains equipments speciaux
leur confere u n caractere militaire des unites de la flotte
de guerre hellenique stationent frequemment dans les
les dont certaines sont dotees d'installations navales.
Le Gouvernement turc est en possession d'informations precises sur ces activites, dispositifs et deploiement
de force. Sur la base de ces informations il voudrait preciser
que le rearmement des les de la Mer Egee, tout en constituant une violation des engagements contractuels souscrits
par la Grece dans le b u t de ne pas porter atteinte la
securite de la Turquie est egalement de nature affecter
gravement l'atmosphere de confiance indispensable l'assainissement des relations turco-grecques. Le Gouvernement turc se felicite de l'amelioration survenue dans ces
relations depuis le debut de 1968. II se trouve dispose
continuer dans cette voie, etant profondement persuade
de la necessite de rapports amicaux et d'me cooperation
fructueuse entre les deux pays. C'est dans cet esprit qu'il

estime que le Gouvernement hellenique doit opter d'urgence toutes les mesures propres assurer dans les les
de l'Egee un etat de chose conforme au statut de ces les
tel qu'il est defini dans les traites precites.
Athenes, le 2 avril 1969

BELGE 11 :

Yunanistan'n 10 Mays 1969'da

Trkiye'ye Verdii Cevab Nota
Le Ministere des Affaires Etrangeres a etudie avec
attention l'Aide-Memoire de l'Ambassade de Turquie en
date du 2 avril 1969, et desire assurer l'Ambassade de
Turquie que le Gouvernement Hellenique continue respecter toutes ses obligations contractuelles en vertu du
Traite de Lausanne du 24 juillet 1923 et du Traite de Paix
signe avec l'Italie le 10 fevrier 1947 ayant trait aux les
de la Mer Egee et du Dodecanese.
D'ailleurs le Gouvernement Hellenique est, de son
cote, fermement convaincu de la necessite du maintien
des relations amicales entre les deux pays et il est confiant
que ces relations continueront se developper dans l'avenir.
C'est dans cet esprit que le Ministere des Affaires
Etrangeres croit utile de fournir les eclaircissements suivants en reponse aux points souleves dans l'Aide-Memoire
precite.
Certaines mesures ont ete prises dans les les de la
Mer Egee afin de rendre plus efficace la surveillance policiere de la region, sans toutefois, enfreindre aux dispositions des Traites y relatifs.
93

Certains travaux entrepris dans les les et auxquels

fait allusion l'Aide-Memoire de l'Ambassade de Turquie
ne sont pas de nature militaire et visent l'amelioration
des installations portuaires et du reseau routier, dans le
but d'assurer le developpement de l'infrastructure economique des les.

Les travaux en cours dans l'aeroport de cette le

(Lemnos) sont effectues afin de repondre aux besoins
de l'aviation ivile.

En ce qui concerne le Dodecanese, le Traite de Paix

signe avec l'Italie et dont la Turquie n'est pas signataire
est egalement respecte.
L'amelioration des installations electroniques Rhodes
est devenue necessaire la site de l'augmentation du
mouvement touristique qui comporte u n traffic aerien
accru.
D'autre part, les atterissages de certaines avions de
transport militaires Rhodes sont d au fait qu'il y existe
un centre de vacances pour les officers de l'aviation et
leurs familles.
Athenes, le 10 mai 1969

DZN
A.B.D.: 3, 60, 62
Accord colletaral: 68
Ada (kavram): 26, 27, 28
Adack: 26, 27
Adalar Askerden Arndrma
Alt-Komisyonu (Lozan): 12,
13, 14, 15, 16
Almanya: 2
Alt Devlet karar (1914): 2, 3,
8, 9, 10, 16, 18, 19
Andlamalar Hukuku Szlemesi (1969): 67, 68
Andlamalar:
balantlar iinde yorumu: 11
atmas: 43, 44, 56
etkinlik ilkesi: 11, 57
Aras (Tevfik Rt): 42, 47, 49,
50, 51, 54, 55
Askeri havaalan: 14
Askeri kuvvetler: 8, 13, 15, 21, 25
Askeri uaklar: 8, 13, 14, 15
Atina Andlamas (1913): 2, 7-8,
9, 18
Atlantik art: 32, 33, 34, 36
Avustralya: 3, 60
Avusturya-Macaristan: 2

Balkan Antant (1934): 33

Balkan Sava: 2, 9, 10, 18
Bat Ege adalar: 1
Belika: 3, 60
Beyaz Rusya: 3, 61
Birlemi Milletler: 32, 63, 64, 65,
66

Birlemi Milletler Andlamas

(madde 51): 63, 64, 65, 66
Birlemi Milletler Bildirisi: 33,
34, 36
Boaz-n adalar: 3, 7, 12,16-17,
19, 20, 32, 38-39, 57
Bozcaada: 3, 4, 7, 9, 12, 16, 19,
57, 58
Brezilya: 3, 60
Bulgaristan: 61
Byrnes: 62
Consensus: 61
in: 3, 60
Denizaltlar: 20, 21
Deniz uaklar: 13, 14
Deniz SS: 8, 14, 15, 20, 21, 25

Dou-Ege adalar: 1, 2, 3, 4, 5,
7-8, 31, 63

talya: 2, 3, 8, 9, 10, 12, 22, 35, 60,

61, 63

Edirne Andlamas (1929): 1

Egemenlik: 18, 19, 20, 24
Eriboz adas: 1
Etiyopya: 4, 61

Kalimnos: 22, 24
Kalki: 22, 24
Kanada: 4, 60
Karasular: 20, 21
Karpatos: 22, 24
Kazos: 22, 24
Kbrs: 63

Fransa: 2, 3, 9, 35, 60
Girit adas: 1, 2, 9, 10
Gkeada: 2, 3, 4, 7, 9, 12, 16, 19,
57, 58
Gney Afrika Birlii: 4, 60
Gney-dou Ege adalar: bkz.
Oniki Adalar
Gvenlik Konseyi: 65, 66
Gvenlik kuvvetleri: bkz. Jandarma ve Polis kuvvetleri
Haberleme aralar: 21
Hava ss: 15, 20, 21, 25
Hindistan: 60
Hollanda: 60
J a n d a r m a ve polis kuvvetleri:
8, 13, 15, 20, 25, 37
Japonya: 9, 35, 47
Irak: 61
imroz: bkz. Gkeada
ingiltere: 2, 3, 9, 35, 39, 41, 46, 60
smet Paa: 12, 19
stanky: 22, 24
stihkam: bkz. Tahkimat

Kiklad takmadalar: 1
Kuzey Sporatlar: 1
Kuzey-dou Ege adalar: 7, 8, 9,

11
Lacaze: 13
Lago: 12
Leros: 22, 24
Limni: 2, 7, 9, 10, 11, 12, 16, 20,
21, 22, 38, 43, 44, 46, 47, 48, 49,
54, 55, 56, 57, 58, 59, 60
LpSOS: 22, 24

Londra Andlamas (1913): 2, 7.

9, 10, 18
Londra Konferans (1912-1913): 2
Londra Protokol (1830): 1
Lord Curzon: 12, 15, 19, 20, 22
Lord Stanhope: 47
Lozan Bar Andlamas:
genel: 3, 4, 7, 8, 9, 16, 31, 32,
33, 37, 38, 56, 58, 62, 63
madde 12: 7-8, 9, 10, 11, 16,
17, 18, 19, 20, 38, 55, 56, 58
madde 13: 8, 10, 11, 13, 14,
15, 17, 33, 37
madde 14: 9

 madde 15: 8, 22
madde 16: 10, 11, 22, 23, 68
Lozan Boazlar Szlemesi:
genel: 3, 7, 36, 38, 39, 40, 41,
42, 43, 45, 46, 48, 49, 56, 58
madde 4: 16, 17, 20, 43
madde 6: 16, 20
madde 18: 35, 47
Lozan Konferans: 11, 12, 13, 14,
15, 19, 32, 33, 58
Lozan Protokol (Karaaa, mroz ve Bozcaada ile ilgili): 9
Macaristan: 61
Mavrudis: 48
MeS: 2, 22, 23, 24, 58, 62
Meksika: 61
Menemenciolu: 47, 48
Merkez Ege adalar: 7, 8, 10, 12,
13, 15, 17, 19
Mer savunma hakki: 31, 63,
64, 65
Midilli: 2, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12,
15, 37
Milletler Cemiyeti: 34, 35
MiziroS: 22, 24
Montreux Boazlar Szlemesi:
36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 49,
50, 55, 56, 57, 58, 59
Montreux Konferans: 39, 40, 41,
42, 44, 45, 46, 47, 48
Montreuz Protokol (1936): 48,
49
NATO: 32, 33, 34, 36, 37, 52
Nikarya: 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15,
37

Objektif Stat: 68
Oniki Adalar: 2, 7, 8, 22, 23, 25,
26, 31, 32, 60, 61, 62, 63, 67, 68,
69
Pacta sunt servanda: 57
Paris Bar Andlamas (1947):
genel: 3, 4, 7, 25, 31, 32, 33,
60, 61, 63, 67, 68
madde 14: 24, 26, 27, 28, 62,
67
Ek XIII: 25, 28
Paris Konferans: 26, 27, 68, 69
Patmos: 22, 24
Piskopis: 22, 24
Politis: 39, 42, 43, 47
Polonya: 61
Psara: 2, 10
Rebus sic stantibus: 32, 33, 34-36,
45, 47
\

Resm yorum: 50, 51, 52

Rodos: 5, 22
Rusya: 2
Sahra toplar: 14
Sakz: 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 37
Saldr: 64, 65, 66
Saldr tehdidi: 65, 66
Semadirek: 2, 7, 9, 10, 11, 12, 16,
19, 20, 21, 22, 23, 38, 43, 44, 46,
47, 48, 49, 54, 55, 56, 57, 58, 59,
60

Simi: 22, 24
Sisam: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 37
Sovyetler Birlii: 3, 46, 47, 61

Stampalia: 22, 24
Tahkimat: 8, 13, 14, 15, 20, 25, 59
Tarafszlatrma: 19
Taoz; 2, 10
Tavan adalar: 7, 9, 16
Trablusgarp Sava: 2, 10
Tunus: 61
Trk Boazlar: 33, 35, 38, 39, 40,
41, 44, 45, 47, 48
Trkiye - talya Andlamas
(1932): 23, 24
Trkiye - Yunanistan
Dostluk
Andlamas (1930): 33
Trkiye - Yunanistan
Samimi
Andlama Misak (1933): 33
Trkiye'nin Yunanistan'a notas (1969): 37, 54, 55

Uak-savar toplar-, 14, 20

Ukrayna: 4, 61
Ui Bar Andlamas: 2
Uzunada: 4
Varova Pakt: 34, 36, 61
Venizelos: 12, 14
VVeygand: 14
Yeni Zelanda: 4, 63
Yunan Krallk
Kararnamesi
(1937): 59
Yunanistan'n Trkiye'ye notas (1969): 38, 55
Yugoslavya: 4

A.. S.B.F. ve B.Y.Y.O. Basmevi, Ankara -1986

300 TL.