You are on page 1of 525

ng k - Li d - Thc lc v Gin tng Ngh hong

i nam thc lc
tp chn

10 - 2006/CXB/170 - 2018/GD

M s : 7X 417 M6

Vin khoa hc x hi Vit Nam


Vin s hc
Quc s qun triu Nguyn
T Phin dch Vin S hc phin dch

i nam thc lc
tp chn

Phin dch

: Nguyn Ngc Tnh, Phm Huy Giu

Trng Vn Chinh
Hiu nh

: Nguyn Mnh Dun, Nguyn Trng Hn

Nh xut bn Gio dc

Chnh bin
ng k
Li D
Ngy mng 9 thng 11 nm Thnh Thi th 12 (1900), vua D rng :
Quc triu c b Thc lc cng nh L s((1) Tc l kinh Xun Thu do Khng T chp.1)
c b bin nin, ct t by Phc sng, biu dng cnh p ln, trong c li ni,
vic lm, chnh s, cng vi php tc ch v k cng.
Nh nc ta : Thn truyn thnh ni, hn 300 nm, c hu nhn su cha cht nhng iu
ha thun v sng ngi. Dng nn r mi ngang rc r Chu, Hn, ng, Tng ; vn tr v
cng ring vt cao hn inh, L, Trn, L.

Knh nay : Sch Lit thnh Thc lc Tin bin vi cc k Chnh bin ln lt chp xong, u
dng vo kho s.
Knh ngh Gin tng Ngh hong ((2) Miu hiu ca ng Khnh.2) ta : Thin t vn
nhu trit sng, thnh hc c quang minh ; yu k s, trng by ti, hu vi ln bang, ha
cng h mc. Theo php c u cn lm vic bng c vua Ngu((3), (4) Ni v vic lm v
lng hiu m ca vua Ngu, vua Thun.3). Th ng triu hiu knh mn lng nh thi vua
Thun (4). Tuy ni ngi trong khi tui nh, cng vic gp nhiu kh khn, nhng bit knh
s gi tc lng, cho ch c cuc ln ; ln ngi cha ti mt nm, chnh s tt r rng
ng ghi chp, ni theo thi hay ca lit thnh, ghi chp vo sch qu mi mi v sau. S
thn vng mnh bin tp, xc nh ngha l, kho xt r rng, ghi thnh b sch.
Nay cn c vo bn b ti Quc s qun l Tng ti Trng Quang n, Ph tng ti l
Nguyn Thut, Hong Hu Xng, Cao Xun Dc, v Ton tu l Ng Hu Lin tu by v
vic knh sa b Thc lc Chnh bin ng k v "Gin tng Ngh hong " lm xong,
vng em bn mu tin trnh, xin cho san khc, v.v... Trm knh cn xem xt thc nga thy
mt v anh qun ca mt triu i, cng nghip snh by vi cc i vua trc, thc ng
khc vo vn g in lu di v sau.
Vy vic lm b Thc lc ng k ny thnh bao nhiu quyn, chun cho quan Thi s
chn ngy tt, cho khi cng lm. Ri giao cho vin Ton tu kim xt thm t ch vit n
cc khon thc cn c r rng. Tng ti i thn th tm kim tra i chiu ; mong sao
sm xong c hon thnh b sch ln ny. Phm c cc vic nn lm, chun giao cho cc
quan hu t knh cn tun hnh. Khm th !
*
*

Bn chng ti c sung lm Tng ti v Ton tu Quc s qun, knh cn xin tu :

Chng ti vng lnh son b Thc lc Chnh bin v Gin tng Ngh hong thc xong,
xin em khc in t by vic tt. Trm ngh : Nc phi c s ghi cc vic thi s nh
bo i sau, cho nn php chp s theo li bin nin, nu kinh Xun Thu, m t Hn,
ng tr v sau u c Thc lc. Nhng li ni, vic lm v chnh s ca vua trc l tm
gng sng v con ra bi ca cc vua i sau, nn vic chp c k cng u do . Cn
vi thi gian khng khi c lc thng, lc bin, m cng vic tt phi c khi trc, khi sau.
Cho nn chnh l bin l, vn php c khc nhau, vit ln vit nh th l li c phn bit, mt
t by c chnh thng, hai rng buc ly quc k nc nh. cng l ci su
nhiu ca T ng chp b Cng mc vy.
Nh nc ta : Thn truyn thnh ni, t i Dc tng Anh hong tr v trc khong vi
trm nm, lit thnh vn tr v cng lc sng nghip, lc trung hng ca cc vua i trc,
u khc qun g ng ln kho s ri...
Nay Gin tng Ngh hong ta : Thng sng khim nhng, tri gip, dn theo, d khi tui
tr ln ngi, vic nc kh nhc. Th m mt d sing lo, noi khun php m gi gn t
sm. Sa sang trm vic, nm i th m gi ly k cng, cn i th mi hay duy tr ton
cc, chuyn nguy lm yn. c bit l li vui ni sch v, hc nghip tin ln ci quang
minh, hiu thun th phng ng triu, n ha hp trong h. L i vi by ti,
hu trch nui cng dn chng. Cha y mt nm, m mi vic tt thin h cng bit ting
tm, ai cng khen l c tt. Mi ngi ng t, chp vo s sch, ng hu theo c thi
tt ca lit thnh ngy xa.
Nm ng Khnh th 3 [1887], knh c ngh chun cho b Thc lc y, nn lm tip
ng k, chiu theo ngha l b Chnh bin m lm. Xut ((1) Xut : ng vua b ngi
chy ra ngoi. y ch vua Hm Nghi.1) th chp ph sau thng 6 nm Kin Phc th
nht [1884] n thi k giao tip vi nm sau th ly nm t Du [1885] phn bit.
Nm Thnh Thi th 9 [1897] li c ngh chun cho Xut i gi nin hiu Hm Nghi :
Cc ch thnh hai hng di nm t Du [1885]. Phm vic u chiu y nh ngha l ph
bin m thi hnh. Bn ti phng ngh lm l, tu chun cho tun lm. Nhng khi em vic
t sau thng 11 nm T c th 36 n thng 6 nm u Kin Phc, c xt nm m chp

lm Chnh k ; li t thng 6 nm n thng 8 nm t Du thuc v phn thng vua Hm


Nghi th xt theo thng m chp lm Ph bin. Nay hin lm xong bn mu Thc lc
Chnh bin ng k v Gin tng Ngh hong , sch gm 8 quyn, phm l, tng mc 1
quyn ; tng cng 9 quyn, knh cn tin trnh, ch Ch ti nh cho lm, chn ngy lnh
khi cng khc in vic ln c hon thnh, khin cng vi cc k Tin bin, Chnh bin
ca lit thnh, mi mi v sau khng bao gi mt v c bit thy Nh nc ta vn
mnh lu di ti c mun nm m khng cng vy.
Bn ti xit bao mong i, knh cn xin tu.
Ngy mng 4 thng 11 nm Thnh Thi th 2 [1900].
Chu ph : Y theo li tu, cho chn ngy lnh, knh cn khi cng lm... Khm th !
Thn : Trng Quang n.
Thn : Nguyn Thut.
Thn : Hong Hu Xng.
Thn : Cao Xun Dc.
Thn : Ng Hu Lin.
Vng mnh c sung lm Ph tng ti, Ton tu Quc s qun, bn ti knh cn xin tu :
V b Thc lc Chnh bin v Gin tng Ngh hong khc xong. Mng thy : Ht
Chu((2) Sch v qu nh ngc chu la lit trong hm.2) y hp, vng ngc((3) Khng
T lm kinh Xun thu m cu vng bng ha ra ngc.3) ng im, bn chng ti thc vui
mng, cn dng biu, tin theo. Ci thy : Tng chim ng v, mng tri Nam nht nguyt
trng quang((1) Nm ngi sao lin chu, hp chiu vo a phn nc no th nc y hng
vng.1). o m tam m, vui ng qun th thm sc((2) Ba chc dch lo, tam m :

Cao Dao m, i V m v ch Tc m chp Kinh Th. ng qun l ni cha sch v.2).


Hp v mi pho Ln s((3) Kinh Xun thu.3), truyn vn s ci Ngao phong((4) Ch ni
hm uyn.4). Bn ti trm ngh rng : R rng by cng v, chc vn, i tr c gng soi
t trc. Rnh r vic cai, vn thng, Thc lc l pho s v sau. Cht phi m chng qu,
li r m khng le lot, xem pht phm v khi l c phn bit khc nhau. Kho cu m
khng tri, xy dng m khng sai, so k truyn vi bin nin c phn chia rnh mch.
ngi nghn i sau, mun bit vic nghn i v trc, th s ca mt i, cn phi
chp r vic mt i. Vic khng mt thc, vn lm bng. Hung chi : Ba trm nm thnh
ni thn truyn, em tm php t ra tr php ; mi my i cng lao c c phn Chnh
bin trn ni Tin bin, nh ngy nay y...
Nh t : Nam phc xy nn((5) Tc l thnh Gia nh.5), Xun kinh dng vc((6) Thnh
Ph Xun.6). By trm dm Chu K m t, c nc c vua((7) Chu K : nh Chu Trung
Quc, xa, khi nghip ni K Sn, t ch c 700 dm.7). Su by i theo Thng Bc
ni ngi, y hin y thnh((8) Thng Bc : vua Thnh Thang dng nghip nh Thng, bt
u p Bc, ri sau 6 - 7 i con chu ni ln lm vua u l nhng bc thnh hin c.8).
Kin, c, c, cn, m mang t trc((9) Kin, c, c, cn l ni v cc i vua nh Chu :
ng Hu Tc th dng nc, ng Cng Lu hay chm ch theo gng trc, vua Thi vng
th xy nn lm vua, ng Vng Qu th sing nng lm vic. Bn ng ny gm c ngha
bn ch kin, c, c, cn.9). in chng vn vt truyn ni n sau.
c Th t Cao hong ta, nhn vn tt m gy nn, thun lng thn m m nghip. Ra tay
dp lon phn chnh mt mnh kim sng nghip, th thnh. Lp k trn kinh, 18 nm
khi trng vn ha. Trc r ni sau nn ni y. o lm vua k tt thay ! c Thnh
t Nhn hong ta : th c ni tm, hiu tm y . Trc m S cc, bao iu ngha l
pht huy. C dy vn phong nhng k tun mo u phn khi((10) Tun mo : ngi c
ti cao, c tt.10). Cng vic mt hai ngy rn dy, ghi bn lng. Khun mu hm mt
nm c rn, tc su trong d.
c Hin t Chng hong ta : noi gng hiu trc, noi sng tc lng. Ly k cng
xy dng trong by nm, lm cng nghip r rng cho vn th.

c Dc tng Anh hong ta : soi theo php trc, c c cng lao. Khi ngun su t bin
hc, sng vn ; t v p vn bin, thi tp. Ba mi su nm thn cng thnh c, quyt
noi theo cho sng nghip nh ; nghn mun i in hong phn, c xp t truyn con
chu. Nhn v trc v cng vn tr, treo gng sng r rng. Xin em dng thch tht lan
i((1) Thch tht : cung thn ch trong nh thi miu. Lan i : nhng ni cung in
sch v. (Xem Bi vn vn ph, vn thp khi).1) snh vi ngc cu chi li.
c Gin tng Ngh hong ta chu vng mnh ln, m rng cng xa. An p((2) Tn t,
ni vua V truyn ngi cho con l ng Khi.2) truyn ngi, ngi ht chu mng, u ni con
vua ta c. i Phin((3) Tn mt nc hu, vua Vn nh Hn gi tr y. Sau khi vua
Hu cht, cc by ti n v lm vua nh Hn, gi l Hn Vn . (Xem Hn th).3) ni
nghip, thnh hin nhn hiu, lng trong nc cng nghe. Lng thnh knh th m cung
ng triu((4) Cung ca Hong thi hu.4), nt tho thun i ngi trong vng tc
thun((5) H nh vua.5). Dng l nhng, i vi thn h. Ly tn thnh tip s bang giao.
Cn nhn ti chn khoa trng, thi vn v tng nh l. Thng tt kh trong lng xm,
thu inh in cng c gim. Ngch quan li tng bng m bt ngi, s cng nc d.
Chn Kinh ph la cng m nh ngch, qun c rn ngh vn tch lun bn, em Chnh yu,
S th khc vn((6) Chnh yu, S th l tn hai b sch.6). Ch ha cm triu, cho Bc K,
Nam ht c ma. Th m cn s tai mt ca thn dn, nn phi gi tn nghim trong cung
miu. nn trm vic, tm lng ring cn vn cng cng. Cha ti mt nm, chnh s tt
chp coi r r. Thin h nga trng c ha. Triu nh li thy quan nghi. Tt lm thay !
Mng dng thnh cng, ng bui ni lng, sui trong, kin v thin c, d lc my bay,
ma ry. Tri nu thm cho tui, ngy hn trng thy thi bnh. Mnh c nhin cn di, i
chc c lu lch s.
Knh ngh nay Hong b h : vng ni nghip to, ngc nh Phc tt, cng vi 2 - 3 i
thn bn vic, gm 14 nm. Tri nay gi l theo c tt nt hay ca tin vng, lm
gng cho thin h.
t l nhc php dng th, d Phc li cho i sau.

Sai S qun chng ti trng coi, sa sang cc k lc ca tin triu, knh chp t nm T c
th 36 [1883] Qu Mi, n phn thng 8 nm t Du [1885], chia lm hai phn chnh v
ph : khi lm t nm Thnh Thi th 9, inh Du [1897] n nm th 14 Nhm Dn
[1902], trc sau gm 6 nm, xong vic hiu chnh. Sa chp thnh bin. Dng vo kho s,
ni theo sch lit thnh m v vang. Truyn lu di, snh vi s nghn thu m chi sng.
V c in chng php tc, dnh v sau ; v hay ni ch noi lm, mi xng l hiu.
Chnh tr r rng, cng lao tri t, s sch y , ngha sut xa nay.
Bn ti ch lm ni c mt chc, u c trn ba iu((1) Nh s c ba iu s trng :
mt l ti cao, hai l hc rng, ba l kin thc nhiu.1). Thn khng lm sch nh Lu T
Chinh((2) Lu Hng i Hn (Trung Quc).2), hc i vit s theo nh Hn Xng L((3)
Hn D, ngi i ng.3). Cm nm iu ch cht, tm ti gi gp chuyn xa, tc thut
y thnh minh, quyt nh ngc trng gng sng. Dm u l cng sc ca mnh, vng
nh lnh trn t bo.
Ci mong : Gng theo lng hiu, vng hc li xa. Noi gng rn trc nga sau, tn s
nghe noi theo s bit. Tng tng nhn tranh, c s, ni ly ch theo ly vic lm. c
sng t by, nghip ln y, chu con cng gi nghip to vng chu, c tt thay, Phc lc
cng nhiu. Bn ti khn xit vui mng, ht lng mong i, knh cn em b Thc lc
ng k 8 quyn v mc lc 1 quyn, cng 9 quyn km theo t dng ln.
Ngy 28 thng 7 nm Thnh Thi th 14 [1902] :
Thn : Cao Xun Dc.
Thn : Ng Hu Lin.
Thn : Trn S Trc.
chnh bin

ng k (v ph bin)
Phm l
1. Nhng ngha l nn chp Chnh bin. Theo nh t k chm chc quy nh, chc
gn gng tha ng ri, nay k ny t sau ngy thng 10 nm T c th 36 [1883] rc
vua ln ngi n trc ngy 12 thng 6 nm Kin Phc th nht [1884], ht thy nhng
iu ng chp Chnh bin th i lc cng y theo nh th l Chnh bin t k.
2. T sau ngy 13 thng 6 nm Kin Phc th nht n trc ngy 10 thng 8 nm Hm
Nghi th nht [1885] l thuc v lc Xut ra ngoi. Cn v phn thng nay tun nh ngh,
chun phng chp Xut l vua Hm Nghi, em s tch ph chp vi nin hiu Hm Nghi :
th ch can (t), chi (Du) phi chua lm hng song cc, cho bit phn thng khng th
vit to c, v by gi nm c Cnh tng Thun hong ta ln ngi, ly nin hiu l
ng Khnh. Duy ng Khnh k nguyn h nm sau, nm Bnh Tut. Nm y t mng 1
thng 10 nm t Du l nm ng Khnh th nht, di ch can chi phi chua nu ra, cho
sng t chnh thng.
3. Ph bin : Trc chp l "Hm Nghi " ph ng sau. Phm vic u chp bng ch
"". Ch "" chm chc i khon th 2, v khi vit cn dng ch "", th ch ""
long trng, khng th khng i, m i khon th 2, cho cng vi ch "" trong
Chnh bin v i vi khon i Hong thng ngy nay u c phn bit. Cn cc tn hy,
c bi b khng king k th u vit thng mt ch v cc khon nn vit u y theo
l chp Ph bin, t k.
4. K ny chp t thng 10 nm T c th 36 n trc thng 8 nm Hm Nghi th nht,
lc xp t v ct b quan qun mi vic u tun theo iu l m thi hnh. Phm c vic
g nn chp th c theo y nh l cc k trc m chp. Vic g do ring ca quyn thn
th c vic chp thng, t nhng iu tri php ca bn .
5. T ngy 23 thng 5 nm Hm Nghi th nht, sau khi Kinh thnh c vic, n trc ngy
mng 10 thng 8, Xut (Hm Nghi) di ra ngoi ri, trong triu nh v ngoi cc tnh

khng bit l thuc vo u v t sau ngy mng 10 thng y n cui thng 9, vua Cnh
tng Thun hong ta (ng Khnh) du ni ngi vua m tuyn b bo D, nhng
trong nc cn cha bit, nin hiu vn chp l Hm Nghi. V phng nam phng bc u
vng D vua Hm Nghi dy qun Cn vng, nhng k khi s u cm nm lm c
khi binh. Cn t sau ngy mng 1 thng 10 nm t Du [1885] nin hiu ng Khnh, ngi
ln n nh lu ri ; nu k no c dm lm h th n k th 6, s chp lm nghch.

Tng mc
i Nam thc lc - Chnh bin - ng k
Thc lc v Gin tng (Ngh) hong

Quyn I

: Qu Mi, thng 11 ma ng, nm T c th 36 [1883].

Quyn II

: Qu Mi, thng 12 ma ng, nm T c th 36 [1883].

Quyn III

: Gip Thn, t thng ging ma xun n thng 4 ma h nm Kin Phc th

nht [1884].
Quyn IV : Gip Thn, thng 5, thng 6 ma h nm Kin Phc th nht [1884].
Quyn V

: Gip Thn, t thng 6 ma h n thng 8 ma thu nm Kin Phc th nht

[1884], ph k t y tr xung.
Quyn VI

: Gip Thn, t thng 9 ma thu n thng 12 ma ng, nm Kin Phc th

nht [1884].
Quyn VII : t Du, t thng ging ma xun n thng 4 ma h [1885].

Quyn VIII : t Du, t thng 5 ma h n thng 8 ma thu [1885].

Vng sc khai chp nhng tn v chc tc

Tng ti :
Thi t Thiu ph, ng cc i hc s sung Kinh din ging quan, kim qun Quc t
gim, thn : Trng Quang n.
Ph tng ti :
Thi t Thiu bo, Hip bin i hc s, lnh Thng th b Hnh sung C mt vin i
thn, Kinh din ging quan, tc An Trng t, thn : Nguyn Thut.
Hip bin i hc s sung Kinh din ging quan, thn : Hong Hu Xng.
Hip bin i hc s, kim qun Quc t gim, tc An Xun nam, thn : Cao Xun Dc.
Ton tu :
Hn lm vin Trc hc s, thn : Nguyn Qun.
Quang lc T khanh, thn : Ng Hu Lin.
Hng l T khanh, thn : Trn S Trc.
Hng l t Thiu khanh, thn : Nguyn Lin.

Bin tu :
Hn lm vin Th ging Hc s, thn : L nh Luyn.
Hn lm vin Th c, thn : H Trung Lng.
Hn lm vin Th c, thn : V Trng Lin.
Hn lm vin Th c, thn : Phm Tun.
Hn lm vin Th ging, thn : Nguyn Thin Hnh.
Kho hiu :
Hn lm vin Bin tu, thn : Trnh Hu Phu.
Hn lm vin Kim tho, thn : Hong Vn Qu.
Hn lm vin Kim tho, thn : Hng Tr.
Hn lm vin Kim tho, thn : L Kinh Tun.
ng lc :
Tng tht phm, thn : Nguyn Thoi.
Tng tht phm, thn : L Nguyn Xn.
Chnh bt phm, thn : Nguyn Hu Cn.
Chnh bt phm, thn : Nguyn Qut.

Chnh bt phm, thn : L Chun.


Tng bt phm, thn : ng Vn Tn.
Tng cu phm, thn : Nguyn Trng nh.
Thu chng :
Chnh tht phm, thn : Hong Vn Trung.
Tng tht phm, thn : Nguyn Cn.
ng t :
Tng cu phm, thn : Nguyn i oan.
Tng cu phm, thn : Phan Vn Tp.
Tng cu phm, thn : V Thiu.
Tng cu phm, thn : H Honh.
V nhp lu th li, thn : L Thiu.
chnh bin
ng k - Quyn I
thc lc v gin tng ngh hong
Gin tng Thiu c Ch hiu Uyn du Ngh hong , hy l Ho, t l ng H, li t na
l ng ng, con th ba vua Dc tng Anh hong , sinh ngy mng 2 Gip Tut, thng

ging Bnh Dn, nm K T [1869], nm Dc tng Anh hong T c th 22 (Thanh,


nm ng Tr th 8). Trc y, theo h phin vng((1) Tc vng khu t nh, khng
phi l vua Kinh s.1), t l ng ng. Nh vua nguyn l con th ba, hng con v l ca
Hng Hi, Kin quc cng (sau tn phong hong thc l Ph thun ngh Kin thi vng
(Hng Hi) do ph thip (sau tn phong l Hong thc mu Kin thi vng phi) tn l Bi
Th Thanh sinh ra. Thng ging ma xun nm Canh Ng, T c th 23 [1871] mi ln 2
tui, phng mnh kn vo trong cung, sung lm Hong thiu t, sai Hc phi l Nguyn
Vn Th Chuyn nui dng.
Vua t thu nh, hiu bit sm, n ha, yn lng, sch s, cn thn li ni v vic lm.
Khi hu cm, khi thm hi knh cn gi phn lm con. Ngy thng ch a thch sch v,
th vn.
Dc tng Anh hong khen ngi thng minh chm hc, ging tnh vua cha, t yu du
khc thng. Ma thu nm Nhm Ng, T c th 35 [1882] cho ra nh c sch bn t
Duyt Th ng t tn nh y Dng Thin ng, sau lc rnh rang s sch, vua li sai
em cc chng tu cc nha thuc cc b m ct ngha ging gii tp xem cho quen.
Thng 6, ma h nm Qu Mi (T c th 36), vua (T c) se mnh, ngy 14 Nhm
Tut, t di chiu, cho Hong trng t l Thy quc cng (tc l Cung tng Hu hong
ngy nay) ln ni ngi.
Di chc cho rng ngi chc hu thn trng, chun cho sung lm hong t th ba, i tn l
ng H v dn t qun phi i vi ngi ly s hu i hu trc sau nh mt, rt l inh
ninh cn k. Ngy 16 Gip T, Dc tng Anh hong mt. Khi y t qun vo nh chu
tang vua c 3 ngy, b Ph chnh i thn l Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt ph i
m n lp Lng quc cng (tc nay chp l Ph ). Nhng vic ln lt ph lp ny ph
chp t k (ngy mng 3 thng 8 ma thu, ngy Canh Tut t yn linh cu vua Dc
tng Anh hong in Ha Khim trong Khim cung. Vua tun theo di mng ring
qun quan x ngoi Cu v khim, cng gi l Dng Thin ng hu chc cn thn.

Ngy inh Su 30 thng 10, Vn Tng v Thuyt li bn b Lng quc cng, bn hp cc


nh thn rc nh vua v bi yt in tch in quan canh v tu trnh v ngha
nghnh lp.
Vua ni : Ta cn non tr, s khng kham ni cng vic. Hai ngi li tu rng : l
ca Tin , nay l mnh tri, xin ngh ly tn miu X tc lm trng. Tc th cng vi tn
nhn v nh thn tu xin ch Thi hong Thi hu T D b Lng quc cng, rc ngi
vo ni ngi hong , k tha chnh thng.
Ngy Mu Dn mng 1 thng 11, nin hiu T c th 36, nm Qu Mi [1883], tin l t
in trc linh tc in Ha Khim, Hi Ninh qun cng l Min Tng knh lm l thay
(khi y nghi ch v vic i tang, vng lnh Ch u tun y l trc thi hnh). Hm y vua
mc o thu con mng n in Cn Chnh, ly nhn t ngc n vng truyn quc. (V khi
m cu long, o bo vng v ai ngc ch cha xong, n ni khng mc o bo, tn tn
3 ngy ri cng vn mc o thu con mng). Vic l lm xong, qun thn dng t Kim tin
khuyn mi ln ngi.
Sch vn chp rng :
Vng v u, mng thy nc sang hi thi.
Hong tr dng php, tin nh tri sng phng ng.
Chn ngc ng theo((1) ni c ln ngi vua, do in S Vn vng chn ngc cho cc
con vo ly, ngi con no ng ng ch ngc chn y th cho lm vua (xem kinh Xun
Thu).1).
Ci rng thy li((2) ni vua cht ; theo in vua Hong ci rng ln tri (xem
Tam Hong k).2).
Knh ngh : Hong t Dng Thin ng in h :

T tri thng tu. Tnh nt nguyn lng. Dy ly iu lnh, Tin nh lng kn chn.
Nh m nt tt, thin h n i nghe tin. Tri li sng, sao li ngi, im tt lng theo nh
mi. Dn cng theo, tri cng gip, Phc lnh sm n xun v.
Nay vng ch Thi hong Thi hu T D, cho in h ni ngi, truyn lnh knh co linh
ta. in Cn Chnh, vng lnh n t truyn quc. Ngi tri nh, nay mng i ngha
sng ri. Ngai bu thuc v, u ni bang gia Phc y. Trn ng hong o, tit ng
sang, va thng nht dng((1) Thng 11 l tit ng ch, m kh gn ht, bt u dng
kh mi chm, tc l thng nht dng (theo ngha qu Phc Kinh Dch).1). Trong chn
thanh cung, qu cn ng ng ho tam sch((2) Theo ngha Kinh Dch, 3 ln gieo qu m
cu c qu Cn, l con trai.2). Bn ti vng sch dng tu tn hiu Hong .
Ci mong : ni nghip gian nan ca Lit thnh, th n gio dc ca Tin hong. Vng
thnh m thun lng dn. Gi dao ((3) Bc qu trng nh ngc dao.3) m ln ngi bu.
Ngy tng c thnh, tha lng dn ca ngi Khi mun phng. Rng m cng xa, gi
nghip ln lu bn Chu n vn i.
Vng lnh m hm kim qu((4) Hm vng t nh Thi miu.4), duyt li 20 ch thnh
ch trong s vng, ly ch th t (trn ch nht di thin)((5) Ch Ho.5) dng lm tn
hy ca vua v ly hai ch tn mi, tn c ban trc y, lm tn t). L xong, knh
co linh din in Ha Khim, tu ln Thi hong Thi hu T D v Khim hong hu
Hc phi, sai quan knh co lit miu, u ban lnh ch b co cho khp trong, ngoi.
Li sai quan trc ngy lm l tn quang((6) Ngy ln ngi vua.6). Knh co linh ta v cc
ni Giao, Miu, X tc, tu ti Thi hong Thi hu T D, Khim hong hu Hc phi.
Ngy Canh Thn, ln ngi Hong in Thi Ha, ly sang nm l nm Gip Thn lm
nin hiu Kin Phc th nht.
Ban n chiu cho trong, ngoi gm 26 iu. Chiu rng : Trm ngh : Thin h rt to, ngi
vua rt trng, phi ngi ti c hn i ri sau mi c th lm vic c. Vua Thi Gip
nh Thng, vua Thnh Vng nh Chu u l tui nh ln ngi, nhng bit di n in

ngha, vng ch nhn, nga sau, rn trc, cui cng hai vua y mi lm nn c vua
gii ca nh Thng, nh Chu. Cng nghip chp s sch, ting thm cn mi. Nh nc
ta thn truyn, thnh ni hn 200 nm, c hu nhn su, ngi u nghe bit, cng c chi
li, li c nm. c Hong kho Tin hong ta l bc thin t minh trit, vng thnh
mnh ca ba vua((1) Ba vua : Gia Long, Minh Mnh, Thiu Tr.1), trong sa vic nc,
ngoi chng qun th, au u bn lng, trong khong 36 nm sing lo thng nh mt
ngy, th kho yn hnh, bo v cho chng ta l nhng k sinh sau. ng trn y hy
vng th gi Thn, ngy 16 thng 6 nm nay, Ngi ci rng ln chu tri. Than i ! au
thay ! Ci cung ri nh H((2) in vua Hong cht nh H. (Xem s Tam hong
k ca Trung Quc).2) tr thnh mt mi vnh cm, nh n n trch, hang ni ku thng !
theo Ch ca Thi hong Thi hu T D chun cho Lng quc cng ln ni ngi, v
lc ny nhiu vic, nc cn c vua ln tui, mi c th gnh vc c. Ng u mi c 4
thng, lm nhiu iu lm tri. Nay hong thn vng cng, Tn nhn ph, Ph chnh i
thn v vn v trm quan ng thanh em vic tu ln cho rng trm l con nh ca Tin
hong , xin ni ngi gi mi ln, knh vng Ch y cho. Trm ngh : Ngi ln khng
th b khng lu c, nn khng dm khng nga theo Ch, ci chiu lng dn c, lc
gi lnh Canh Thn ngy mng 3 thng ny ln ngi Hong in Thi Ha, k sang
nm Gip Thn lm nm Kin Phc th nht. Ta thy ta tui hy cn nh, tr lc cha ,
kin thc cha rng, s mnh gnh vc cha xng ! V v lo u ! Gan rut nh t. Hung
li thi s kh khn, ngoi bin rt gp ! Lm sao cho yn trm h, thu phc c ngi
xa. Lm sao gi vng gc nn, cho th nc c mnh ? Ngh ri li ngh, n ng khng
yn ! Ch t nm np lo s nh gim trn bng mng, vc su ! Ni gi lm lng, nga nh
n tri t t tin thng oi, v Phc tha ca Tin hong dnh li sau, thn m
tm lng, xa thao c tt. Gn th c thn hun k thc t hu 2 - 3 i thn gip cho ta
nhng iu cha bit ti, v n ta trong lc gian nan, cng vi cc thn cng ln nh
ngoi qun trong triu, t d trung lng, ht lng vi nh vua, th mt ngi, ng hu
trn lm v vang c nghip gian nan ca lit thnh v n ph thc gio dc ca Tin ;
di c th tha thip lng mong i ca thn dn, m t Nh nc vng yn nh ni
Thi Sn, bn thch. l lng ta mong lm, thc Phc c cho thin h. Vy c cc iu
ban n ghi by sau ny :

1. n X tc, miu Lch i vng v Vn miu, V miu, miu thnh hong, miu
Thnh hong vi cc thn k trong t in u t mt n.
2. Sng to ni ln cc a phng u t 1 n.
3. Nhng thn vng, qun vng, thn cng, quc cng, qun cng hong thn, Tn nhn
ph u gia thng c th bc.
4. Cc qun th Bc K u gia thng c th bc.
5. Cc thn vng, qun vng, thn cng, quc cng, qun cng Kinh t chnh t phm
tr ln, ngoi t tng tam phm tr ln v cc quan ti Kinh ng phm n quan, cc tnh n
st s, qun o, cc o, ngi no di tn hin khng c eo gi ging, u thng qun
cng gia 1 cp, cn vn t chnh tht phm tr ln cc b, vin, t, cc chnh nhu, chnh
tht phm tr ln, ngoi t tng lc phm tr ln v tri huyn th tri chu, v t hin ng
lm sut i tr ln, u thng gia 1 cp tm thng.

6. Quan vin ln nh ngoi Kinh c ging lu, cch lu, khng k ti cng hay ti t
v khng chun tra xt, phn ging 5 cp tr ln th i ging 3 cp, ging 4 cp i ging 2
cp, ging 3 cp i ging 1 cp, ging 1 - 2 cp y u cho khai phc, cch lu y i ging
4 cp u lu lm vic.
7. Quan vin ngoi Kinh t tht phm n cu phm, ai cha d gia cp v khai phc y u
thng cho 2 thng lng tin.
8. Cc c nhn, tn sinh, m sinh, gim sinh, hc sinh theo hc Gim v c nhn, v c, t
ti, s nhn c ngch hnh tu, hu b, u thng cho 1 thng tin lng.
9. V nhp lu th li cc nha trong Kinh v 2 tha ty ph Tha Thin, 2 ty Phin, Nit
cc tnh ngoi, u thng mt thng lng, cn d cc ty li tp ngch nh thuc li l

sinh, y sinh, thy thuc cha voi, thy ph thy, ngi xem thi tit, khng k trong Kinh
hay ngoi Kinh v c lng hay khng lng cng cc nha li ph huyn, u thng
cho na thng lng tin.
10. Cc sc chnh ngch bin binh v th cc cc Kinh, lnh trm Kinh v dn th l
c chi tin lng nh l, th hin ti ng lm vic, u thng tin lng mt thng,
cn cc binh phu tp ngch v nhng ngi hng m cc trm, u thng na thng tin
lng.
11. Nm Kin Phc th nht, cc l thu tin thc v rung t, inh in cc a phng
u rng cho tha np. Duy nay qun nhu cn nhiu, vy sang nm ni no c tha c 10
thnh thu l, nn chia lm 4 nm, nm u v nm th hai, mi nm u min 3 thnh, nm
th ba, nm th t, mi nm u min 2 thnh.
12. L cc h bit np cc a phng, khng phi np thu thn, hng trng u thng
cho mi ngi 1 quan 2 tin, nhn inh gi m, u thng cp cho mt na.
13. Cui thng chp nm T c th 35 tr v trc, cc l thu sn vt tin thc ca dn
cn thiu cc a phng hay s tin thc bn cho vay ca Nh nc m cha np thanh,
u rng cho tha min ; ngoi ra nhng khon tnh li bin thu, gim khin, huy hoc th
khng l ny.
14. Ph Cam L Qung Tr, ph Trn Man Thanh Ha, 4 ph Chn Ninh, Trn nh,
Trn Tnh, Trn Ninh Ngh An, cng vi 2 huyn Cam Mn, Cam Ct mi thuc v ph
c Th H Tnh v dn Th cc ph huyn c s bc ng np nm Kin Phc th
nht bao nhiu, chun cho gim i 5 phn 10, v thu l thiu t nm T c th 35 tr
v trc l bao nhiu, u cho min ht.
15. Cc v thn k thng quc u gia phong tng c bc. (Sau chun cho cc chnh thn linh
ng cha c phong tng, th vng tu xt, cn cc v c phong tng ri th bt i.

16. L khoa thi Hng v hng vn, th dng nm T, Ng, Mo, Du. L khoa thi Hi th
ly 4 nm Thn, Tut, Su, Mi c hnh. Nay chun cho nm Kin Phc th nht l Gip
Thn th m n khoa thi Hng, vo nm th 2 (t Du) n khoa thi Hi v ma xun sang
nm.
17. L thi Hng Kinh, v hng quan v th dng cc nm T, Ng, Mo, Du c hnh.
Nay chun cho nm Kin Phc th nht Gip Thn m n khoa thi Hng v, nm th 2 t
Du ma h m n khoa thi Hi v.
18. Cc a phng c ngi ti phm u trng v trong Kinh ngoi qun c nhng ngi
ging binh th, tho ngh v, ti sc hn ngi v nhng k s n dt trong rng ni, chun
cho thng ty y xt hch tu ln s liu lc dng.
19. Quan vin trong ngoi x phn pht bng, khng k tn ti cng hay l ti t, cng
khng chun cho tra xt, u cho min.
20. Quan vin vn, v trc b li phi cch bi, v t ng phm tr ln v vn t lc tht
phm, gin hoc c tin s, c nhn xut thn, tr thc ngi no c ti trng v tham tang,
v tui 70 tr ln, khng k na, cn u do 2 b Li, Binh phn bit lm s tu ln, ch Ch
xt cho b dng.
21. Nhng nhn vin b li, c pht i hiu lc sung lm binh, chun cho thng ty v
qun vin y u em tnh ti n c v vin y b can t trc, xem nay c c gng hay
khng, lm s t b (vn t b Li, v t b Binh), ch tu xung n thi hnh.
22. Trc lc tinh m sng ngy 3 thng 11 nm T c th 36, phm ai phm t cc ti
qun lu tr xung, tr quan thip vo ti gic cp do cc nha vn hnh Kinh hay ngoi
cc tnh xt k, nhng ngoi ra nhng tn phm ch l hung c, c lm th khng nn
k n, cn cc n khng k kt hay cha kt, u cho khoan min bung tha.

23. Phm cho n n bi tang vt cha xong, tr v c tnh trng xm khuy ngoi, cn
Kinh chun do b Hnh, ngoi cc tnh do thng ty tnh y, u em nhng n c can
phi v s tang vt nn bi, ng s tu ln, lng cho khoan gim.
24. Ty tam php nm nay, ng s k nhng l n xt v ma thu, trnh nh thn thm li,
nay chun cho min nh thm mt ln, duy trong c n no, tnh c th tha c, chun
cho nh thn trch ra dng tu ch Ch khoan gim.
25. Nguyn phn sp an tr nhng ngi Man, ngi Lp lm dn, lm n t cc tnh Hu
k v pha Nam, tr ngi no thnh sn nghip, tnh nguyn xin lu li nn cho, ngoi
cn d, u c th, v qu c yn nghip.
26. T sng tinh m ngy mng 3 thng 11 nm T c th 36 tr v trc, phm nhng
ngi thn thuc b ti ly, ngi chnh phm em x tr, hay b git ngm ri th thn
thuc ngi y khng k l bt giam hay ra th cha, chun cho u min phi chu ti
ly.
Than i ! Kinh Th ni rng : Nh vua dng ln ngi, thu lm Phc ban cho dn
chng. l bc vng gi th theo o ca tri t vy. Kinh Thi ni rng : Sm hm
xy dng mnh ln cho thn mt, i, ni sng ct lng mnh. l s thc ca nh vua,
dng sa sang c vy. Ta nay cng hng ngy c gng m thi. Vy c bit bo co
khp ni, khin cho mi ngi u nghe bit. Khm th.
Chiu th ban xung, trong ngoi xem thy u hn h mng ni : Nh m hin lng,
chnh l con ca vua ta. Chng ai l chng mong c thi bnh vy.
Sai Hu tn nhn ph Tn nhn Gia Hng qun vng l Hng Hu sung lm Ph chnh
i thn. (Trc y hong thn, tn nhn, nh thn tu ni : Hin nay cng vic nng n
kh nhc, t qun tui nh ln ngi, cn c nhng bc thn thn trng hu, lo luyn gip
, mi mong trn vn (v nn mi c lnh ny).

Sai cc nha b, cc, t nay tr i, phi c mnh giy tu. (Tr ra nhng s sch, n, tp do
cc nha phiu ngh trnh duyt vi ngoi nhng cng vic khng qu ng, khng nn Phc
duyt). Trc phi tu by vi Ph chnh thn thn Gia Hng qun vng l Hng Hu v
Ph chnh i thn kim sung C mt vin i thn, Thi t, Thi ph, th Vn Minh in
i hc s, lnh Thng th b H tc K V hu Nguyn Vn Tng, in tin tng
qun Hip bin i hc s lnh b Thng th Li tc V Chnh b Tn Tht Thuyt vng
duyt ri sau s tu ln vua. ( l knh theo l c ca Dc tng Anh hong khi mi ln
ngi chun y cho lm).
Li chun cho Nguyn Vn Tng kim qun Khm thin gim, Tng ti Quc s qun,
chun cho th Cng b Thng th l on Vn Hi kim qun st vin (nguyn trc
H Vn Quan kim qun), T tham tri b Binh v H Vn Quan ci th lm T tham tri b
Cng, th T tham tri b Cng l Tn Tht Phin i lm th T tham tri b Binh, nguyn
th Hu tham tri b Cng l Nguyn Thnh (nguyn trc can vic thng thuyt khng
c cng trng, ngoi ch xt, n nay i n c tha, vin theo l trc c gim) i
lm th Hu tham tri b Li. Cn bao nhiu th c kim bin, nhng bin, ci bin, ci
th, ci lnh t Hong Hu Thng n bn Nguyn Hu Thng gm c 11 ngi l :
(Quang lc T khanh sung bin Cc v l Hong Hu Thng kim Tham bin C mt vin
v ; Hng l T khanh, bin l b H i sang cc nc phng ng v l Nguyn Thng
Phin vn lm Bin l nh c. (Nguyn Thng Phin theo chp t k u ly nguyn
danh l Nguyn Phin, n nm Thnh Thi th 4 vng chu ph thm cho ch thng
na). Nguyn Thi bc T khanh lnh chc Ph tha ph Tha Thin l Nguyn Hm Quang
ci lm Bin l b Binh. Quang lc t Thiu khanh bin l b L l L i i lm Bin l
b Binh. Th ging hc s, bin l b Binh l Phm Thanh Thc i lm Bin l b L. Th
c lnh Ph tha ph Tha Thin l L Thanh i lm Hng l t Thiu khanh, sung lm
Kinh l thy s Ph hip l. Th ging hc s, Tham bin Tha Thin ph v l inh Vit
Tn i lnh Ph tha ph y. Ph m y l ng Huy Ct ci th lm Th c hc s.
Thi bc t thiu khanh, lnh n st Bnh nh l H Thc Qun u sung lm Tham bin
Tha Thin ph v. Li khoa Chng n Cp s trung l L Don ci th lm Th c, lnh
n st Bnh nh. Th Hng l t Thiu khanh Bin l b Binh Nguyn Hu Thng ci th

chc Th c, lnh n st Qung Tr, u d rng v nn chnh tr bui u cn cn nhc ti


nng m thin chuyn cho xng ng).
Ngy Nhm Ng, ngy sinh nht ca b phi v in Hiu T, sai hong thn tc cng
thay vua lm l. (Lc y c tu chun : Gia hai k i tang th cc dp l sinh nht ca
cc v cc tn in u phi hong thn tc cng knh thay).
Ngy Qu Mi, vua i m cu long, mc o hong bo, mang ai ngc, cm ngc trn khu
thn ti Triu miu, Thi miu ; ngy Gip Thn, vua thn ti Hng miu, Th miu knh,
lm l t yt. (Sau l ng quang, theo l, c l t yt).
Mt ngy sau, vua mc l phc ti cung Gia Th, vin Hc phi lm l t yt. Khim hong
hu vng trc in Ha Khim, ng i hi xa, sai Thi gim mc l phc knh n n
Khim ng tu t.
Vua tun theo di chc (miu hiu ch c gi l tn ch khng c gi l t) v bn
di Tn nhn ph cng nh thn bn bc, chun ci miu hiu Tin trc gi l
Thnh t (nguyn do vua Ph t cho) nay i l Dc tng. Li sai quan hu ty chn
ngy tt d ngh cc vic cn lm, do hong thn cng lm l co trc vo ngy t Du
thng y. Ri i n ngy mi knh lm l dng ln (xem bn di).
Ngy Bnh Tut, sai Gia Hng qun vng Hng Hu knh ti in Ha Khim thay vua lm
l bi yt. (L phc loi nht hin, l phm : nh l n tin). L t yt xong, thng cho cc
vin chp s h tng cho n nhn vin, binh lnh cc loi tin, vng, bc v cp k c th
bc khc nhau.
Sau li sai quan tn tht knh v Nguyn miu ( Thanh Ha), miu Trng quc cng (cng
Thanh Ha) t co. Ngy hm y vua mc ct phc, ng ra in Vn Minh nghe chnh
s, cc quan thnh phc, xu bi chu hu. (Lc ny quan ph chnh tu chun : Trong 3 nm
quc tang, cc l mng, triu, yn trong dp rm, mng mt u nh bi, ht tang mi ng
ra chnh in nghe chnh s thy nh thng l).

Ngy K Su, c kim sch. (Ln ny ln ngi cha kp c, n nay mi chn ngy tt c
ra, ngy 15 thng sau knh dng ln).
D cho cc hong thn vng cng t nay tr i, h c triu ban, khnh in u min xu bi
t r s u l i vi bc vng cng.
Ri li c li tu rng : Tri t ra vua, khp nc u l b ti, th b trn ct phi cung
knh, xin cho nhng v tui t 60 tr ln c min ly, cn nhng ngi khc u theo l,
nh th mi yn lng c. Nh vua chun y li tu y.
Chun cho (ty) Thng bc trong C mt vin em vic l ng quang xong, vit th bo
cho Cng s Php l Sm-b ng ta chuyn t cho sy ph ca Php Gia nh, bo co
v Quc trng nc Php.
Chun cho cc vin ging cch i b v cc cng t c nhn, t ti, m sinh, dng t((1)
Dng t : tc l nhim t, sau v king tn T c l Hng Nhim, nn i l dng t.1),
vin t tnh nguyn do cc B ty phi, c cp tin, go c th bc. (T ng phm tr ln,
mi thng tin 4 chui t lc, tht, bt phm tr xung 3 chui cha c phm hm th 2
chui, cn go u 1 phng).
Ra n ban cho hong thn vng cng cho ti cc chi tn tht xa 3.460 lng bch kim (ngoi
n chiu).
Ra n ban tin cho ngi ngoi thch l Nguyn Vn L v thn An c c th bc.
(Nguyn qun ca Hc phi thn An c tnh Vnh Long. Nay Vn L l chu ch tn
phng s t ng, ng x Dng Xun, ph Tha Thin, cho Nguyn Vn L 200 chui,
thn An c 100, sau hi ngi thn y hin khng c ai Kinh , tin thng bn
li i).
Chun cho quan ty Thng bc, vin C mt sang ch quan Khm s Php l Sam-b
thng thuyt v vic i li trn bin. Quan Php t ma thu nm y ti ca bin Thun An
i cho tu ca h vo thng xuyn 2 - 3 chic v 3.400 lnh phong b ca bin, thuyn

bun nc ngoi khng c ra vo. Nhng chic thuyn ng ca ta dng li ca bin


Nng, Qung Nam, th tt c kh gii my mc u b h tch thu. H li em tu qua li hi
phn Nam, Bc tun phng ng bin, cho nn nh vua chun cho i thng thuyt vi
s ca Php, xin cho cc thuyn ra vo ca Thun m c treo c hiu ca ta, th quan Php
ghi ly v cho i. Li sai ra lnh cho ph Tha Thin np s thc (trc y ch phi chit
np) v cc tnh k, trc iu ha s thc ln cho nhau (khi c ma) gim bt vic vn
chuyn qua li.
Chun cho bn Nh ng th v Nguyn Duy Thin, Ng ng th v L Vn Qu, gm 16
ngi phi ging cch cp bc khc nhau. Quan ph chnh tu rng : Nhng ngi hu cn
cn quen vic v chm ch, bn ny hoc khng chm ch, hoc t tui, khng tho vic nn
cho c ging b hoc cch v lm dn thng.
Chun cho cc vin quan trn th cc x m b thua, hin can ti phi ngh x nh quan tnh
H Ni (ma xun nm ngoi), tnh Nam nh (ma xun nm nay), Hi Dng (ma h
nm nay), Thun An, Hi Phng (ma thu nm nay), u c gia n khoan gim c th bc
(v c ln y ng li chin hay ha cha xc nh, tnh hnh din bin qu bt ng, vic
phng th c kh khn, nn ra c n gim ti n mc thp nht. Nguyn c H Ni l
L Vn Trinh, Tun ph Hong Hu Xng, n st l Tn Tht B, cc quan Chnh, Ph lnh
binh l L Trc, H Nh L, Nguyn nh ng. Nguyn Tng c Nam nh l V
Trng Bnh, Tn l Nguyn Chnh, B chnh ng S Vnh, Chnh, Ph lnh binh Tn Tht
Vu, L Trung Cng u cch chc, phi i hiu lc. Cc vin sut qun th ng t chc
Thnh th y V Vn Lch, Tn Tht Bn, cho n chc Qun sut Nguyn Thnh, Mai Vn
Thng, Dng c V, Nguyn c Tnh v.v gm hn 140 tn u cch chc lu. Duy
c vin nguyn B chnh H Ni l Phan Vn Tuyn, ln y li b thnh trn trc th cch
v lm dn thng, phi chu sai dch. Cn nh v n Hi Dng th cn xem li, ch c
vin n st s L M Khi ln y i tr ra tnh mi, c him khch vi cc quan tnh, hin
nay v Kinh i ti, chun ging xung 3 cp, iu b. Nguyn Thun An, Hi Phng tr
th Tham bin l inh Vit Tn, Bang bin Nguyn Hu Thi, Tiu ph s Nguyn Ngon,
Bin l Nguyn Hu Thng l chc T t L Chu (Qung Nam), Tham bin ng ch
Khim((1) Nguyn bn vit l Kim, l do king tn lng T c, nay cha li cho
ng.1), Bang bin Lu Cung, V Vn V, ng n Ha Thc cch con sng ln, u

min ngh. Cc vin sai i thng thuyt l Tham tri Nguyn Thnh sai i ln trc, khng
c vic v 7 vin chuyn c thy vn em 2 chic thuyn ng im Dng v Tnh Hi
i, b v chm, l L Vn Chiu, Trn Hu Diu v.v th ging 2 cp lu. Cc vin phi i
thng thuyt ln sau khng nn cng cn g l Bin l Phm Nh Xng v vin phi i ln
sau n n L Chu m khng bit cu ng l Hu qun Nguyn Hanh, u ging 1 cp,
lu. Bang bin Nguyn Vn C, Qun vin H nh gm 8 vin ch chuyn gi Thit
Long, khng bit phi hp nh gic u ging 3 cp, lu. Bang bin L nh Xun, Tham
bin Trng Vn gm 42 vin, chia gi ly bn phi phng n cc x Hi i, Cp
Chu, Trn Lng, Thi Dng... hoc l khng c th c, hoc l khng cu ng c,
u cch chc lu).
Nguyn Tng c H - Ninh l Hong Diu ln y t tit cng vi thnh, chun cho gi
nguyn chc hm, li cho chp ngay vo s ghi nhng ngi th n Trung ngha biu
dng. (Hong Diu trc c vua tng l ban lnh t, cc quan H Nam b cch
chc hiu lc, ch c H Nh L v sau v vic khc m cht, cn li ln lt u c khai
phc, Phan Vn Tuyn cng i n c khai phc C nhn).
Lun v nhng ngi c cng lao nghnh lp v nhng ngi lm vic mn cn, ct nhc
vin Th ging Bin l b L l ng ch Khim ln lm Th lang b Binh, phong tc nam,
thng cho huy chng "Long vn kh hi" hng nht bng mt ng tin vng v di eo.
Li t Chu nh K, Tn Tht Phin, Hong Hu Thng cho n bn Ph v y lnh Nh
ng Nguyn H v.v.... c gia hm thc th, thng th, u thng cp k v cho tin
vng gm 39 ngi. Ngoi ra cc chc qun sut, cho n binh inh, anh danh, v c, gio
dng c thng trt u thng ngn tin c th bc. Nhng vic y u theo s sp xp
v ngh ca Tn Tht Thuyt, Nguyn Vn Tng m lm.
Phin k ring : ng ch Khim trc c chin cng, nay c d vo vic gian kh nng
n, nn gia thng c bit. Tham tri b H l Chu nh K c tham d vic ny (cc vin
di y u th) gia hm Chnh nh phm ; th Tham tri b Binh l Tn Tht Phin c
thc th Quang lc T khanh sung bin Ni cc. Tham bin C mt vin Hong Hu
Thng thng th Th lang, ti th Tham tri, vn sung chc Thiu khanh Hng l t. Bin
l b Li Tn Tht Trit thng th Hng l T khanh, ti th Th lang ; Hng l t Thiu

khanh bin l Binh b L i thng th Quang lc T khanh, vn Bin l Th c. Bin l


b Cng l Trng Vn thng th Quang lc T khanh, ci Bin l b Binh 6 vin k
trn c thng huy chng "Long vn kh hi" hng nht bng 1 ng tin vng cng di
eo. Hng l T khanh Bin l b v Nguyn Thng Phin (b H), Nguyn Vn Thy (b
L), u thng th Quang lc T khanh. Quang lc t Thiu khanh sung bin b cc v inh
Nho in (b Hnh), T Thc Dnh (Ni cc) u thng th Hng l T khanh ; Hng l t
Thiu khanh L Thanh (Ph hip l Thy s), L Duy Thy (Tham bin Ni cc), u thng
th Hng l T khanh. Vin Nguyn Hu Thng mi lnh chc n st Qung Tr nay c
thc th. By vin k trn u gia thng mt ng loi tin vng trn nhng l hng 2.
Tham tri b Hnh l Phm Bnh, Th lang b L l Lng Thnh, u gia thng qun cng
2 cp, mt ng tin hng nht. Bin l b Li Nguyn nh Tip, Bin l b H L nh
He, Bin l b H Phm Thanh Thc u gia thng qun cng 1 cp, mt ng tin hng
nh. Tham tri b L Nguyn Vn Thy, gia hm Chnh nh phm ; Hng l t Thiu khanh
Bin l b H l H L, thng th Hng l T khanh (Vn Thy v L ln ny khng tham
d nn khng c thng tin vng). Vin Chng ph Tin qun Tn Tht Th c gia
thng qun cng 1 cp ; thng Hu qun Nguyn Hanh gia qun cng 2 cp. Thng ch
lnh Hu qun thng H Hin thng th thng. Th V lm T dc Thng ch inh
T Lng c thc th. Th Kinh thnh c V Vn c c thc th, li gia hm
thng. Chng v quyn Chng dinh Long v Nguyn Hu Ngon thng th Thng
ch. V y lnh Kinh thnh Ph c Trn Xun Son c thng th l Chng v. By
vin trn u c thng 1 ng tin vng hng nht. Lnh Chng v Mai Vn Ngh gia
qun cng 2 cp. Lnh Chng v Trnh Lc, th Chng v Nguyn nh Bn, V y
quyn Chng dinh H oai l Nguyn Vn Ct u gia qun cng 1 cp. Bn vin trn u
c thng mi vin 1 ng tin vng loi nh. Quyn Chng trung qun Trng Vn
Hng, c Tha Thin Tn Tht Hn, quyn Chng t qun Tn Tht Trang, Cm y
Chng v L Vn Bng, u thng gia 1 cp v mi ngi 1 ng tin vng hng nh.
Quyn n Chng doanh Trn Vn C, V y sung Hip lnh Tng Phc Tip, Hu Li,
u thng th Chng v. Hu Li c tham d ti hnh, nn gia thng 1 ng tin vng
hng nh. Ph v y lnh Nh ng Nguyn H thng th V y, gia thng 1 ng tin vng
loi nh, cn nh cc vin qun sut c tham d ti hnh u thng mt trt. Qun vin th
gia thng mt ng loi tin bc Ng Phc. Sut vin th thng mt ng bc 2 rng
hng trung (song long trung hng). Cc binh lnh c tham d ti hnh, mi ngi c

thng 3 chui tin ; mi ngi ti ng 2 chui ; Anh danh, v c mi ngi 4 chui ; Gio
dng mi ngi 3 chui 5 mch.
Ban cho Ph chnh thn thn l Gia Hng qun vng Hng Hu mt ng tin vng hng
to (c ch) "Vn th vnh li" (Mun i nh mi) v mt ci nhn vng, mt khm ht kim
cng mt mo, hai v i thn Ph chnh l Thi t Thi ph th Vn Minh in i hc s
lnh Thng th b H, K V hu Nguyn Vn Tng v in tin tng qun Hip bin
i hc s lnh Thng th b Binh, V Chnh b Tn Tht Thuyt, mi ngi mt ng tin
vng loi y.
Tc qun vng ca Hng Hu, nguyn t ngy thng 6 nm y c vua Ph phong
cho, n y chun cho ci, ly thng y th phong (sch vn ghi ngy 23 thng 11), sau
li tn phong l Nht t vng (cao hn tc vng c gm 2 ch Gia hng). Vn Tng v
Thuyt cng chun ngh gia hm tng tc, giao cho Ni cc Phc bin (tc hm ca 2
vin i thn ny lc y cng nguyn do vua Ph phong cho t thng 6 nm y. Sau 2
i thn xin chun trut i, li chun gia phong, u xem chp di, vo thng 2 nm Kin
Phc nguyn nin).
Cho th Th lang b Li Tn Tht Trit ci lnh Tun ph Tr - Bnh (Qung Tr, Qung
Bnh). Nguyn th ph l inh Nho Quang, thng trc iu i Hng Yn.
Sai bn nh in l tn tn hong thi hu, hong thi phi v lm sch vng, trin vng. Lc
ny cc bc hong thn vng cng v nh thn cng dng li tu xin theo di chiu, tn tn
Khim hong hu ln lm Hong thi hu v tn Hc phi lm Hong thi phi. Nh vua em
li y tu ln v c Ch ca Thi hong Thi hu T D chun y, nn mi ra mnh y.
Li D ni rng : "Tn l ca hu v l do ngha m c. Thnh mu Trung phi ca ta c
sng ngang Mt Tri, snh phi cng Thng . Nm gi c nhn t nhu thun, trn tha
hoan phng, di sut tn ng gip hong kho ta trong 36 nm tri. Gio ha b trong
snh vi C Sn, C T((1) C Sn, C T : hai b hong hu gii i nh Chu.1). Hong
mu ta l Hc phi bm tnh t tng, thc hnh nhn hu, tha mnh hong kho ta nui dy
ta t nh n trng thnh. Nay ta vng chu ph thc, ly thin h nui dng t thn, cng

l mt cch tn knh. Trm bo b L bn r cc in l, tu ln i trm quyt nh, Hu


ty ch to trc kim sch, kim bo, i trm knh duyt, n ngy s c hnh nghi thc long
trng tha lng hiu knh ca trm v ph hp vi s knh ng lng ca vn h". Sau
bn dng li tu xin vng Ch n ti sau khi mn tang s c hnh (n thng 8 nm t
Du tc Hm Nghi nguyn nin).
(Khi vua Cnh tng Thun hong ln ngi, chun cho dng vic sch phong huy hiu cho
Hong thi phi, v th ca Hc phi cng nh c. Nm ng Khnh th hai, thng 9, c
cch tn tn Khim hong hu lm Trang Hong thi hu).
L Vn th khnh tit vo ngy 2 thng ging.
Hong thi phi Din Xun khnh tit (ngy 12 thng ging l ngy sinh ca Hc phi, knh
vng ngh chun ly 2 ch Din Xun ghi tit sinh nht, ly cc ch p trong cu
Ngc hi th cm trung din xun cc. u chun chiu theo l knh in vo ch bn trn t
lch mi (in bng son).
Li v tit Vn th va ng vo trong 3 ngy Nguyn n, Nh nc v dn chng cng t
tt phi cn c tht sc vt, cho nn min lnh cm st sinh (n thng 8 nm t Du, tit
Din xun cng b bt).
D khin vin Thng c qun th Bc K ng Sn Ty l Hong T Vim, Tng c
Ninh - Thi kim Th v Trng Quang n, c Ng Tt Ninh, L Vn H, Nguyn
Vn Ch, Tn l Lng Quy Chnh, Tn tng Nguyn Thin Thut v.v... u thoi trit v
Kinh. Nc Thanh ban u t sau khi quan Php nh thnh Chim H, h ln lt phi
dinh on n ng n cc tnh bin gii ven ni a v hai tnh Sn (Ty), Bc (Ninh),
tuy ni rng lm thanh vin cho lc lng ta Bc K, nhng k thc l t bo v
vng phn du ca h thi. Ma thu nm nay, thuyn Php n nh ca Thun. Vua Hip
Ha bo quan cc tnh u trit thoi binh dng, nhng quan cc tnh cn lm bn tr cho
qun Thanh. (Quan C mt vin cho rng nc ta gia hai nc ln, i vi nh Thanh th
l k phin phc ngn nm, theo ngha khng nn on tuyt. M i vi Php th li l nc

xa la gn, th buc khng th ng c, chi bng c ng trung lp, i hai nc hnh


ng thi).
n lc ny, Ton quyn Php l Ra-mng (trc y c khi dch l H-a-mng), hai ln gi
th v cho vin Khm s Kinh l Sam-b ni rng nc y nh nh qun Thanh, xin
ch th r cho quan nc ta khng c php thng lng vi qun Thanh, nu k no lu li
gip qun Thanh phi coi l tri mnh triu nh. H li k ra cc quan ng cc tnh
Sn, Bc (quan ng a phng l Hong T Vim, Lng Quy Chnh, Ng Tt Ninh, L
Vn H, Nguyn Vn Ch, Nguyn Thin Thut ; quan tnh l Trng Quang n, Nguyn
nh Nhun, Nguyn Tu, Nguyn Ngc Chn, Nguyn Vn Gip, Tn Tht Vnh) v i
cng khai cch chc nhng ngi y. Quan Khm sai Nguyn Trng Hp gn y li ni
thm l "chp nhn tai ha nn chn ci no nh", xin triu bn Hong T Vim v Kinh
cho quan Php t lo liu, ng hu sinh s ra. Sau quan C mt vin tu xin c gi l
ca mnh tr li bc i hi ca h, m li trit hi bn Hong T Vim ngn chn li ni
ca ngi ta.
(Li tu trnh by rng : Nc chng ta vi nc Thanh vn c tnh giao ho c, gn y
qun lnh ca h sang ng, cc quan tnh Sn, Bc cng kh ngn gi. Hai vin tnh thn
nh nh Nhun, Quang n l quan gi t, khng phi l v thng ng vi qun
Thanh m t ra. T Vim sau ln ging ha y cng trit thoi v tnh Sn (nguyn tr
n Thc Luyn, mi ri tin gi H Ni, nay li v Sn Ty) nguyn khng phi l tri
mnh triu nh. Nay nu em 2 vin quan kt ti l tri mnh triu nh v yt co cch
chc th tht phi l tri tnh. Xin nm ly l m Phc p cho h. Li ni : "Nu th th
em cc vin quan ng qun m cch chc th s khng ly g tha mn lng
ngi, ch c qu s ly lm iu nhc i nhc li nhiu ln m thi. Tr Nguyn nh
Nhun, Nguyn Vn Gip, Tn Tht Vnh tnh Sn ; Nguyn Tu, Nguyn Ngc Chn,
Nguyn Vn Ch tnh Bc, l cc tnh thn cn lu li lm vic tnh, s cn li nh
Hong T Vim u l kim vic qun th. Trng Quang n, Ng Tt Ninh, Lng Quy
Chnh, Nguyn Thin Thut, L Vn H u nn trit hi v Kinh. Nu khng chu v, l tri
mnh triu nh, lp tc trng tr, th mi ng ti ca h. Nu qu quan phi qun tin cng
h, m c phm n nhng vin y, th bn quc cng khng xt n. Nu nhng vin y c
v c g m tr tr khng v Kinh c, th mt mt phi tu, mt mt Phc trnh cho qu

quan Khm sai tng trnh ln qu quan Ton quyn c bit". Gp em cc y tr li


cho h, xem h nh th no ri s liu).
Nh vua chp nhn kin . Quan C mt vin lp tc tun theo Phc p, quan Khm
s cng ng thun, v vy mi c D y. (Sau , cc quan cc tnh y vn lm bn tr cho
cc doanh tri qun Thanh, cho n khi quan Php phi ti chim c 3 tnh Sn (Ty), Bc
(Ninh), Hng (Ha) mi lc tc tn mc ko v hoc b i ni khc).
c Nam nh l T Hin, n st l Phm V Mn, Tri ph ph Kin Xng l Hong
Vn He u np n b chc. (T Hin l ngi Nam nh, t ma xun nm y xin v
Nam nh m vi nghn hng dng, nh nhau vi qun Php 20 trn, n ma thu triu
nh ging ha trit binh, T Hin thc c khng v tnh l. Khi d v Kinh sai ngi np
n, ri do quan nh Thanh tu ln xin theo qun Bc. Quan nh Thanh cp cho con du
"Bc Ninh c quan phng". Vin y tr v ph Kin Xng, Nam nh truyn hch t
co ngi Php x b minh c, nn chng li. Lc ny vin Cng s Nam nh em qun
thuyn sang ph Kin Xng. T Hin dn lnh dng xng ra nh, qun Php li b cht 1,
b thng 5 ngi, b ui n tnh thnh. Quan Cng s tu ln, h lnh cch chc, cho
quan Php t x. V sau T Hin i mt.
Phm V Mn, ngi Nam nh, C nhn, nguyn ang nh nui m gi, nhn vic
quan Php chim c Nam nh, c D cho lnh n st tr bin. n ma thu c lnh trit
binh, y li xin v nh nui m v cng sai ngi np n ri b i mt.
Hong Vn He, ngi Bc Ninh, Tin s. V c vin cng s yt sc cho cc vin
chc cc ph huyn phi ti tnh u th ri xp vic cho, nn cng np n, theo qun
Bc).
Ninh Bnh t trc thng 9, Ton quyn Php H-ra-mng t cng chc cng s lu
tr ti tnh thnh. Vin cng s y trit b ph thnh mi ca An Khnh (nm trc chun
cho t ra phc v vic thin di v tch t ( ?), thuc sng v tin thc vi vc cng vi s
sch, giy t u b thu hi. Cc kho tng ca tnh y u b canh gi nghim ngt, khng
cho chi pht. Li sc cho dn phi khai np s inh, s in, ni no np khng kp th h

bt vin tri ph ra nh pht roi, i thu thu ca dn. Tin bc trong kho u b h thu gi
ly (c khi h li em vin B chnh tnh ra ni Dc Thy m tri, c khi em vin Ph
lnh v nhn vin, lnh hu m giam li). H ngy cng thm tn c ngang ngc. Quan
Tun ph (B chnh, H l) l Tn Tht y thy khng th cng tc vi h c, li
nhn v ng dch trm b nghn tc ( x Pht Dim trong ht y c vin Gio mc Trn
Lc thng mu vi s Php, y m nhiu gio dn v hng nghn tn v li, nhiu ln ra chn
bt dch phu cp ly cng vn. Cc quan tr qun ti cc tnh u phi theo ng qua
ph Nho Quan m cng vn v) bn mt tu xin cng vi Chnh ph lnh binh tha c
trn ra ngoi vi dn, v tm t trm tm thi tin trnh v. Cng vn vit ngy 8
thng y, khi tip c t tu y, quan C mt vin cho rng tnh hnh tnh y nh vy th
quan tnh y trnh i l c l do. Nhn chun cho quan tnh y tm ch ng li v phi
hp vi nha Sn phng, ty th m gi gn ct sao cho thun tin, ch gii quyt sau,
khng c hnh ng v nguyn tc. Nhng cng vn tr li cha gi n th m ngy 11,
quan tnh b i ri (lc y vin Tun ph mang n quan phng cng bn Chnh
ph lnh binh u mang con du i theo. Ch c vin n st Phm Hy Lng hin c bnh
cn li trong thnh, con du ca vin n st th vin tun ph cng em theo i ri).
Nh vua nh th thc ch. Lc ny theo l, chn ngy tt, d thn ch t trc.
Gia Hng qun vng Hng Hu em nhng ch d ng trong th thc ch m tu bn.
Nh vua em hi cc quan Ph chnh. B L Phc tu : "Cc kiu thc thn ch i Gia
Long, Minh Mnh ca quc triu ph th cn lu li th : Ni ch lm gia knh vit miu
hiu v thnh hy, bn tri ghi gi, ngy thng nm thnh sinh, bn phi ghi gi ngy thng
nm thnh mt, cn mt phn th gi miu hiu, huy hiu, bn phi th ghi tn ng danh
ca hiu t l vua ni ngi v ch "phng t". Kiu mu i Thiu Tr lu li th c vit
thm hai ch "Hong kho". Mt ng bn cnh c ghi tn ngi con ni di, kho ngha
r, th trn nn b bt trnh i sau ci (nh ch "kho" i lm ch "t" chng
hn) nh th l bo ton ci knh cn. Mt ng l theo php vit c, ngha u tha
ng, thnh php tc y , knh theo php tc thi Gia Long, Minh Mnh m .
Cn v minh tinh tra trong sch chp v l ch vit quan tc tnh danh, ch khng ghi r
ch "kho". Xin cng ch vit miu hiu, u chun nh li Phc tu.

B L bn dng nhng ch tn hy cn knh trnh, chun cho u theo y ngh sao lc ban
hnh.
- Ch : Bn trn ch Nht, bn di ch Thin (tc l ch Ho).
- Ch : Bn trn ch Bt, bn di ch u (tc l ch ng).
- Ch : Bn tri ch Th, bn phi ch C (tc l ch H, u phi c trnh m, khi vit i
dng ch khc, tn ngi tn t khng c mo dng).
- Ch : Bn trn ch Nhn, bn di ch Nhc (tc l ch ng, knh bt mt nt thnh ch).
- B Th tn ngi phi trnh t.
- Ch Hng (cng knh bt mt nt, v sau li tha khng cm).
Ly vin H l Tun ph Lng - Bnh L Xun Oai sung chc Hu mnh chnh s. n st
Lng Sn l Hong Xun Phng lm Ph, mang t biu sang nc Thanh. Li xin i khi
no ng thy, ng b u thng mi sai cng s sang. Sau v quan Php i ta tuyt
giao vi nc Thanh nn khng sai s i na.
Nh vua nh l tit v tang v ngy gi. (Ngy 15 thng y knh co Giao, Miu, in n
X Tc. Ngy 16, co vi hu th sn thn, thnh hong. Ngy 20, co khi k v tu cho
bit. Sng sm ngy 28, Thnh t ban t in. Gi Ng, t khin in.
Gi Dn, ngy 2 thng 12, khin in. Gi Mo, linh gi (xe tang) khi hnh. Gi Thn, xe
rng t yn l in (in lp bng c) ti Bo thnh, lm l tin tng. Gi T, rc t
cung (quan ti) ln kiu rng, by minh tinh, tin tng tin, t yn huyn cung, phong thch
tht, ri hi ng bin ha (t) cc nghi vt thn ng. Cc vin ng l lng tm lu li
ch lng m chnh l li. Sng sm ngy mng 3, ch in Ha Khim lm l s ngu. Gi
Ng th an v, l hu th sn thn, thnh hong. Ngy mng 4 l xong, co vi giao miu,
in, X Tc. Ngy mng 9, lm l ti ngu, ngy 14 lm l tam ngu, ngy 21 l t ngu, ngy

26 l ng ngu, ngy 29 l lc ngu. Ngy 4 thng ging nm sau l tht ngu, ngy 11 l bt
ngu, ngy 16 l cu ngu, ngy 20 l tt khc. T khi in n m t, Hong thi hu,
Hong thi phi u chia lt knh dng l phm. Cc tn ng n quan ca tin triu, cng
thi gim, hong thn quc thch ni ngoi quan vin, ngi lng ngi h bn ngoi u c
l ph tin. Sau l s ngu an v, cc bui sm, ti, tra, chiu u c tin son nh nghi thc,
n l tt khc mi thi. Vo ngy sc, ngy vng c l n tin, n m t th thi. Theo l
trc, trong cc l khi k ngu in v tng tin, an huyn cung, nh vua u thn ng ra l.
Nay v ng s xa xi, ch c hai l tng tin v an huyn cung l t vua ti, ngoi ra, do
hong thn cng lm thay.
Nh vua ngh vic tang nghi doanh to nng n, nn thng trc cho cc quan vin t ng
l ti cc chc dch, th, lnh 3 thng tin lng, ly k hn lm l Ninh lng b co cho
trong ngoi. D rng : "T xa, l tang Thin t 7 thng th tng, trong khong tang t phi
tn lun tn ngha. Bi v cng c cng ln th l s cng cao, yu knh cng nhiu th nh
mong cng tha thit. Ngy 16 thng 6 nm nay Hong kho Dc tng Anh hong ta ci
rng ln chu tri, vin nu go khc cng khng kp, thng cm bit bao nhiu cho cng.
Trm nay v v au bun, t gi c tang, mi vic knh theo in l m lm. Nhn su n
dy snh ngang tri cao, lng ngi khng qun. Mi ri kho xt di chng knh dng tn
thy, trc l nu cao s knh trng t r s hiu knh ca mt thn trm v an i tm
lng tn thn ca bch tnh cc ngi. n cc vic kinh k ln lao nht, trm u knh tun
c mnh ; ni Khim Sn dng ln mt ta bo trch gi l Khim lng, ng toi o th
theo y nh quy ch lng Thin Th. n nay cng vic c xp t, sm bo hon
thnh, bn chn ngy tt, knh co Nam Giao, miu, in, X Tc, ly ngy 20 thng ny lm
ngy m u, ngy 2 thng 2 lm l ninh Khim lng, tun lm l cu ngu. Ngy 20 thng
ging sang nm lm l tt khc, vt v tri t, au bun khn xit. Ta ngh rng bn by ti
cc ngi i n hm dng, lng nhn ca Tin hong o to lu. Thn cng nh
dn, ng lng yu mn. n nay sc cho lm l ln cui, tc l hn k i xa. Bi vy, hp
nghn vn ngi nh mt, c bit ra li co ny cho mi ngi u bit". (Rn cm gi
th, tic vui, qun o mu hng mu ta ; x l cc hnh pht, t hnh th vn chiu theo l
c).

Nh vua ly k i l Ninh lng, thn n Khim cung. Mnh th Vn Minh in i hc


s lnh Thng th b H l Nguyn Vn Tng, Hu qun thng l Nguyn Hanh,
quyn Chng T qun l Phm Vit Trang, th Thng ch dinh Long v l Nguyn Hu
Ngon, sung Lu th Kinh thnh. Th lang b Binh l ng ch Khim, Bin l l Trng
Vn L, quyn Chng hai dinh V lm v H oai l bn Ng Vn Bn, Nguyn Vn Ct
gm 10 ngi lu Kinh tun kim, Thng ch l inh T Lng, Bin l b Cng l
Trn Ch Tn sung vo lm dinh Tin qun thng, Chng ph s l Tn Tht Th, Hip
bin i hc s lnh Thng th b Binh l Tn Tht Thuyt, Thy s thng l Nguyn
Bi, th T qun thng l H Vn Hin, th Thng th b Cng l on Vn Hi,
Tham tri l Chu nh K, Tn Tht Phin, Phm Bnh, Hong Hu Thng, Nguyn Thnh
, Bin l l bn Nguyn Thng Phin, Nguyn nh Tip, c sung vo tng nghi th
hu. Cn cc hong thn, vng, cng, by ti vn v, tr nhng ngi d vo vic tang l
v nhng ngi lu ngoi Kinh ra u chun cho tng gi.
Qun Php n nh thnh Sn Ty, qun ca dinh on b v, bn chy vo thnh. Tng
c l Hong T Vim lui qun v ng Thc Luyn. Trc kia, qun Php my ln nh
chim thnh ny, nhng b dinh on y li. n khi Php tng thm hn 7.000 tn lnh (c
lnh A Rp tc l nc mm u chu Phi, bn lnh th c bn lnh Si Gn, tc l gim binh
thuc Nam K lc tnh, li c lnh m ma t tc bn v li gio dn theo m). Tu thuyn
ln nh 15 chic (li m lnh v phu ch nhng thuyn bun ph theo rt ng). Chin xa c
i bc vi trm chic. (Lnh u mang sng khng dng c v gio). Chia lm hai ng b
v thy t H Ni tin ln. Ti ngy 14 th n st thnh Sn Ty, c Tam Tuyn l Lu
Vnh Phc, on Dng v Thng lnh dinh qun Thanh l ng Cnh Tng v c i
Trng Vnh Thanh ra thnh nghnh chin. Ngy 15, qun thy, qun b ca Php cng da
nhau n ngoi tnh thnh Sn Ty (cc lng Ph Xa v Ph Nhi), nh nhau t gi Mo
n gi Du. Dinh on thng nhiu ln, bn cht rt nhiu (hn 300 tn, thu c sng v
i bc). Qun Php mo him chim ng cc lng Ph Xa v Ph Nhi. n ti dinh on
thu qun, gi chc La Thnh. m y n sng, qun Php c sc nh ca bc La Thnh
(gip sng), dinh on gi thnh bn cht rt nhiu gic. Ngy 16, hai bn ging co. Ngy
17, qun Php chuyn nh cc ca pha bc La Thnh, i bc thy b cng bn vo. Dinh
on cng n binh trong thnh, b thng vong kh nhiu. Gi Thn, mt i qun ca Lu
Vnh Phc vt thnh tip chin, hi lu qun Php phi rt lui vi dm. Bng n gi

Du, dinh mt bc thnh, binh lnh s hi ph ca thnh m ra, qun doanh v v. Cnh
Tng, Lu Vnh Phc v cc quan trong tnh l bn Nguyn nh Nhun ngn li khng
c, qun Php tha th tro ln thnh. Sm ngy 18, qun Php vo c trong thnh.
Dinh qun Thanh ca Lu Vnh Phc, on Dng rt v ng qun Hng Ha. T Vim
v bn Lng T Th ng qun ngoi ca nam La Thnh, luyn tp qun lnh, sau ko
qun v ng Thc Luyn. Tng c tnh Sn Ty l Nguyn nh Nhun, B chnh l
Nguyn Vn Gip, c l bn Nguyn T sau cng v ng . (n st l Tn Tht
Vnh, trc kia tng ra ngoi, nhn b bnh m lu li huyn Bt Bt). Th l T Vim
thng lng vi Cnh Tng em bn dinh chuyn v ng pha bc vic vn chuyn
binh lng c d dng. Ba dinh ca Vnh Phc ph th Hng Ha (khi y Tun ph
Hng Ha l Nguyn Quang Bch). Li phi cc quan ca Lu Vnh Phc v on Dng
v ng hai ph Lm Thao v Vnh Tng (thuc pha t sng Sn Ty), chia ranh gii
ng gi. Cc quan trong tnh Sn Ty c sut bn ng s n hai ph ny, phn hnh c
thu binh lng li ng bin (khi y Tun ph Qung Ty l T Din Hc n Lng Sn
c tin). T Vim vn chnh n qun lnh chuyn v ng Bc Ninh, bn bc trc
tin, trnh by s vic, nhn ti khng gi c thnh. Vua theo li bn bc ca C mt vin
m nghim khc khin trch, ri D lnh n st ht Sn Ty t tp binh dn s thuc.
Ly T tham tri b Cng l H Vn Quan giao cho chc T tham tri b Binh lnh chc Tng
c Hi - An (nguyn Tng c l L iu v can ti tht th b n hc v nguyn qun,
nhng L iu b m c cch v Kinh ch chiu Ch).
Ngy Bnh Thn, knh sa Thng hong kho miu hiu Dc tng. Lc u Ph c
lp, tri ngy 13 thng 10 (ngy Canh Thn), phng tn thy l "K thin Hnh vn, Ch
thnh t hiu, L kin n nhn, Khim cung Minh lc, Du vn Anh hong ", miu
hiu Thnh t. Vua ni ngi tha k, knh theo di chc, tri bn bc chun knh ci thng
miu hiu l Dc tng. Bn ra lnh cho b L, tm bn trc, nh nghi ch v ci bin
nhng vic kim sch, kim bo minh tinh (ly gi Thn ngy mng 8 thng ny), do cc
hong thn cng ng ban, nhn cuc l knh co rt ru xong, mt nhn vin L b
ng c sung vo co t. (Co rng : Nay phng ci thng miu hiu l Dc tng v
ghi thm hai ch Hong kho, ghi r ngy thng, tn t thn, xin knh rc kim sch, kim
bo nh Cung khim, knh bin dm em vic knh co, ci mong ngi chng gim cho.

Knh cn xin tha). L xong, hai thi gim phng trc knh mang kim sch, kim bo (trc
tri by l), giao cho quan b ng hai b L v b Cng, tip phng t Long nh
(trc nh by gia chnh Thi in), lng vng a t ca gia Khim cung n hnh
lang Cung khim, knh t chnh gia. ng l hai b L v b Cng, mi bn mt ngi,
v ngi nguyn c c thuc su b khoa o, cng phng mang chng th nht v
chng th nm ca kim sch sc cho th c, nhng do nguyn th vin Ni cc (h t)
em chng th nht ci vit thnh ngy sc, Mu Dn, thng 11. Ti ngy 19 Bnh Thn,
cng vi tn vua v t thn, li vng mnh vit hai ch "Hong kho" trn ch "i hnh
Hong ". Trang th nm ci vit hai ch "Dc tng", kim bo th ty th m i khc
nhng ch "Dc tng Anh hong chi bo". Trn lng bn phi th khc ngy thng phng
c to, bn tri th theo hin cht m khc trng lng cn c. Vic xong, knh t gi
gn cn mt. n bui cng sm ngy 19, l xong Hu ty theo nh sc, vng n tin l. Thit
t du khc, do L b chun b y long nh, lng vng, knh rc vo chnh gia
Khim cung. L b ng knh mang kim sch, kim bo, giao cho vin thi gim, t trc
hng n ni (trc d nh t n vng). Hong thn cng c mnh knh hnh thng l
3 ln, c chc vn. L xong, do vin thi gim knh mang by l th. Ch vng miu hiu
minh tinh y c nh vo, ch vng c tho ra ri ha i. n khi mi vic xong, bn
mnh lnh cho Kin Giang qun cng (tc Cnh tng Thun hong ) knh n hnh l, t
th kim sch, kim bo((1) Kim sch : sch ng nhng sc phong. Kim bo : n tn nh
vua.1) nh xa. L xong li lm l tin th, l knh tin tp vn th v cc sch truyn gm
130 b, do vua lm (nghi tit y theo l trc), thng cho 14 ngi hong thn i thn
nhiu ln phng l hnh l, v 20 ngi ng thuc((2) ng : ngi ng u. Thuc :
nhn vin.2) tham d vic ty bin, mt s vng, bc, tin khc nhau, phu th v nhng vin
h ty nghi trng 200 quan tin km. Bn ly ngy 13 thng 10 lm ngy l tn thy. L
xong, lin dng ngha ca n trch cao dy d h.
Ngy inh Du, knh co cho Nghi quc cng l Hng T vng mnh hnh l. Sm hm
vua thn hnh n cung Gia Th, ly ngy gi Ninh lng((3) An tng vua vo lng tm.3) tu
vi Thi hong Thi hu T D v phng ban Ch v vic thn chinh i a. Ngoi ra, cn
phi thi gim n Khim cung tu cho Hong thi hu bit, ti hm vua n vin Thi
phi tu cho Thi phi bit. Vua ly li Ch ca T D (Thi hong thi hu) d cho b L bn
bc nghi thc cng t v thn hnh i a. Sau , tun theo lnh bn bc trn m nh vua

cho php. (Trc 1 ngy, T D xa gi do ng thuyn n in Lng Khim. Ngy


28, by cc l phm ca T D lm l chiu in. Hai ngi thi gim mc l phc trng
ng hu, mt vin quan L b ng mc l phc trng qu tu thnh thn bch((4) Thn
bch : hnh ngi gi cun la, tng trng cho vua.4) ng ln ngi bu, vic xong, khu
u ly ri i ra. Khm mnh cng mc qun o tang n qu trc din k (khng c tn
xng), thng tu (thi gim chp s). Mt vin quan L b ng i vo qu co t, xong,
li khu u i ra. Khm mnh cng l hai ly ri mc thng phc n ng i hnh
lang pha ng Thi in. Thnh T (Thi hong Thi hu T ) mc ng ch, ng gi n
in Ha Khim. Khm mnh cng qu n Thnh T vo ch ngi (d nh t ng ta ti
bn t, thn ng quay hng ty). Hong thi hu, Hong thi phi, cng cc cung tn u
ng, cc cng cha ch phc y , ai ny u phng th trong rm. Khm mnh cng n
v tr ng (d t mt gian bn t Thi in trc ng ta ca Thnh T), ng hu t
hng (thi gim chp s). Hai ngi cung tn tin triu mc l phc trng, mt bng be
vng, mt bng khay vng (gm 1 a, 3 chn), dng hng qu bn hu ng ta ca Thnh
T, i mnh rt 3 chn ru xong, ng ln. Ngi bng be i ra, t be trn bn. Ngi
bng chn phng tin trc ng ta knh dng, xong i ra. Khm mnh cng knh thay bi t
5 l, xong tr v hnh lang ng Thi in, theo mnh T Gi (Hong thi hu) qu xung
a chn, ri thay thng phc tr v ng v tr c. Quan thi gim tu xin thn bch hi
ng long sng. L xong, Khm mnh cng thay thng phc n in Lng Khim, li l t
5 l, l xong i ra. Thnh T vn lu li n khi a t cung((1) T Cung : quan ti bng g
t, ch dng cho vua cha.1) vo ni in, th thn chinh a tn thch tht, thng khc
trc bo thnh, n khi an v, l thnh mi tr v.
Hai sch thng tng nghi ca b L (mt by th, mt t i) tin hnh xp by 3 tm
bn (mt l bi lp Ha Khim in cng nh cp bi nh, mt l th hu linh gi khi
hnh, mt l nh tin bi lp bia bo thnh). Cc cng tng h s Tn Tht Thuyt, ng
l tang nghi on Vn Hi cng hi ng vi b L knh theo th t ca bn, bn bc
hiu lnh trn, gm 11 khon, chun cho tt u theo nh bn bc trn m tun hnh).
Chun cho Bnh nh v H Tnh y mnh thi v c v v sinh (hn 600 tn) phn chia
nui dng tp luyn.

Tn phong An Phc qun cng Hng Kin lm Thng quc cng. Tuy Ha qun cng l
Hng Ph lm Tuy quc cng. Sau , phong tc cho Trng Min Tr. (Thng ging nm
Minh Mnh th 20, tn phong Min Tr lm Tuy quc cng), chun ci lm Vinh quc cng.
Tit ng ch nm Canh T, hong thn cng khm mnh n k din in Ha Khim, knh
thay hnh l (theo nh l n tin, y l phc, nh tn c ai). Vua mc ct phc ng
Vn Minh, hong thn vng cng vn v nh thn y thnh phc l nm vi.
Trc kia, Tuy L vng l Min Tr, Hong Ha cng l Min Triu, Hi Ninh qun cng
l Min Tng, Ni cc Tham bin l Hng Tham can d vo s bin vo ngy 30 thng
trc, s b ha (ch vng cng v Hng Ph u c Ph tin dng), lin dt gia thuc
v con chu phiu bt v Thun An vi quan Php. Li b Tham tri sung Ph khm sai Bc
K l Hng Ph (trc cng vi Hng Tham c t mt xin ui quyn thn) va t Bc v,
cng i ng tt vo chung (vi quan Php). Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt
thng lng vi s Php gii (bn Min Tr) v. n lc bn tra xt, tam vng cng
xng l nghe nhm. Hng Tham, Hng Tu (u l con Tuy L vng dn n cung vng).
Bn ging Tuy L vng lm Huyn cng, Hong Ha cng lm Hng cng, Hi Ninh
qun cng lm K Ngoi hu, u cho nh ring (khng c tham d triu chnh v giao
thip vi ngi ngoi). Hng Tham, Hng Tu, Hng Ph phi ti chm, (khi) giam ch
(chm) i theo h m (giao cho Nha v thnh canh gi. Thng 12 nm , nha y bo rng,
Hng Ph ng thi trng gi cht). Bn cng t Hng n (l em Ph, nguyn theo Ph ra
Bc cng v v cng vo ca Thun), Hng Cn, Hng Nh, Hng Tt, Hng Ngi, Hng
Danh, Hng Phin, Hng Hu, Hng T, Hng To, Hng Th, Hng Vu, Hng Thit, Hng
K (u l con Min Tr), Hng D, Hng H, Hng Tun (u l con Min Tng), cng tn
ng C, ng , ng Tun (u l chu Min Tr) gm 20 ngi ging lm Tn tht, tr
K, , Tun, tui cha cp cch ra, cn li giao cho ph Tha Thin giam gi. Sau ,
phn t Tam cng cc tnh (Min Tr Qung Ngi, Min Tng Bnh nh, Min Triu
Ph Yn). Con chu ch cng cng u i theo. Duy ch c Nh, Tt, Hu, Thit (ni rng
bn ny tnh vn kit hit) vn giam li. Hai con ca Ph v ng Hip, ng Bc cng Th
v l Nguyn Duy Thin (chu ngoi Ph ) nn ban rng khng nn giao giam nh bnh
thng. Thi gian sau pht v Sn phng Qung Tr thc khn.

Ngy Nhm Dn, ban cho nm ti (l nm Gip Thn Kin Phc nguyn nin) quyn lch
Hip k nh l c, theo th t : Ngy sc thng 12 hng nm ban xung, nay knh t l
Ninh lng, ri ban hnh vo ngy 25 thng ny.
Ngy Gip Thn, Thi hong Thi hu T D, ng gi n in Lng Khim (Hong thi
phi tn ng theo hu).
Sng sm ngy t T, Thi hong Thi hu ban in l, gi Ng th khin hnh in l, l
xong, phng rc t cung t vo Thi in.
chnh bin
ng k - Quyn II
thc lc v gin tng ngh hong
Ngy inh T, thng 12, nm Qu T, T c th 36. Vua thn n Khim cung, sng sm
ngy Mu Thn k din in Ha Khim lm l thin in, gi Mo th linh gi khi hnh,
gi Thn t Bo thnh L in lm l tng, gi T t huyn cung Kim lng. Ngy K
Du thn ch in Ha Khim (Th Xun vng l Min nh knh ), gi Ng phng
an v hnh l s ngu (bt ngu sau ny u theo nh trc nh ngy gi m hnh l). Xy
dng dinh Khim lng, trn dng Bo thnh, di lm try o nh quy ch Thin Th lng.
Cn nh Khim cung phm cc cung in, lu cc, ng t, vin v, h o ; bi nh u
phng theo kiu ch dinh ca Tin , lm bi cung k, lc ri ri ti thm, tri 60 nm,
nay phng lm l tang y, khng tng gia g thm, v u tn knh thnh mnh l tin tr
vy.
L tang xong, [vua] sai ban thng ba b Li, H, Binh lm ln n trch ca Tin . Cc
nha u ni : l phn s ca nhng k by ti, xin nh li vic ban thng, [vua] y
chun. (Tm thng trc, phu kiu, quan v, lnh trng knh nghnh i l gm 1.515 vin,
c thng tin l 3.296 quan).

[Vua] li t hng binh cc ht thuc min Nam v min Bc. (V cc ht phn nhiu
t tp nhau li, bo v gia hng cho nn ra lnh thit t li). Nguyn Tri huyn l Dng
Hu Quang (ngi H Ni) trc kia, do quan nh Thanh cp trt dy binh, cng chng
nhau vi quan Php. (Tr vi trm qun cc ht H Ni, ng Ha, Thanh Oai v xng l
Tn ngha hi, ra hch rng ngi Php bi c, nn khng theo). Bn ph do S cm u
bn ha theo, S thu tp voi nga (Ph cng s Ninh Bnh gii giao Cng s H Ni), do
Thng c Hong T Vim np. n lc y, T Vim vi nhng iu bit, bn d lnh
xem xt qu l hng thun, lp tc thu nhn.
[Vua] cho cc qun a phng i lu th, em cc hng t di y giao cho cc Nha khai
khn Sn phng tnh Qung Tr. (Tr bn ti tng i nh m c ngi m bo cho th
c tha bng, ngoi ra, nhng k khng tng hng qun, dn khng ai m bo cho v
nhng k ti hi nng, khng c theo l tha m b giam lu ngy, u vn gi
nguyn ti, bn giao cho Nha khai khn sn phng y, lm cho trnh c vic giam gi
lu m tng thm nhn lc khai khn). Cng l 385 phm nhn.
[Vua] c bit cho xy dng cng hai x ng X v Xun nh thuc tnh Hng Yn.
(on ng X l 42 trng, gn sng. on Xun nh l 28 trng. Ch v p
tht vng bn trong, s trng tng 3 - 4 ln, u b theo u rung).
Vua li d cho o Bnh((1) o Gia t.1) hai min Nam - Bc cng yn n.
Vua, lc u, tip ni dng di, v vic o Bnh cc ph ht Tha Thin cha yn n, ra
D : o Bnh u l con ca triu nh, nn yn phn i lnh ca triu nh, ch ni
nhng lm by. Mt thi gian sau th c th ca s Php l Sam-b gi n, xin phi c
lnh ph n bo v gio dn hai x Thanh Tn v Sn Qu. [Triu nh] chun y, lp tc
phi c (lnh ph) n bo v. Li d cc ph thn chia nhau i hiu tp [gio dn]. Sau ,
cng t Hng Thnh (l con ca Chn nh qun cng Min Tr) c tp ng phi, thiu t
nh ca, git hi gio dn thuc huyn Hng Tr, x Dng Ha, thiu 89 h, git hn 20
ngi. S vic b pht gic, n cha thi hnh, Thnh bn i h ra h m, i n sau t
Giao u nm mi trm quyt. ng y gm bn Trng Vn c, Trng Vn nh, u
i xt em chm. Cn ngoi ra, u phi ti , ti lu. Li thng bo cho s dn Qung

Tr bit cnh gii. Sau li bo cho cc ht c nhiu o Bnh t Nam ch Bc u bit.


Nhn y, li ra li D cho h. D rng :
Tri ban hu cho dn, Vua phng theo mnh tri, nhng k c ti hay v ti, no ta dm
tri. Theo tr y th o Bnh nc ta, tuy i con ng khc, nhng cng l dn ca tri,
cng dng ging, khng c g khc nhau. Xa nay triu nh vn coi trng ngi theo lng
nhn, mi ngi cng nhau yn n. Nhng gn y, do s kin Bc K, tin tc bay ra
ngoi Kinh , s th, dn chng ni cn, c k bt bnh v ha ngh [vi Php], c k phn
n git hi o T((1) o Gia t.1), bn tn khp u ng ng hm, n o dao ng, sao
chng bit suy ngh su xa ? Cn nh o Bnh l dn nc ta, chin hay ha c triu nh
lo toan. Cn nh s dn, nu nh c lng trung ngha trong trng, th nn yn tnh m i
lnh triu nh. Ta ly lng trm h m lm lng mnh, cc ngi sao dm em lng mnh
lm lng y m li cn r chia r ? Nhiu ln phn chia ranh gii ? Cc ngi dm gy ri
lon, t mau chng i n ch vong n. L thng, [ta] v kim, gin gi nhn m ni :
Cc ngi sao dm chng li ta, nhng s dng cm ca k st phu ny, khng nhng v ch
m li c hi. Trc y, ci n t nh, git ngi x Dng Ha ph Tha Thin, qua
phn gii, th bn u s v tng phm u chu ti chm v ti lu. Triu nh sao m
dung tm c. Nay nghim sc cho bn by ti cc ph, huyn, tnh, t Nam ch Bc, lp
tc i xung cc ht ca mnh, hiu tp nhn dn, mi ngi u phi yn gi php tc,
khng sai mt tc. Nhng k ght o tn vng v nhng ngi hiu o tn vng, u
cng c hng Phc thng bnh. Qua ln hun sc ny, nu nh cn chia r, tr bn
phm ti ra, lp tc tng cng thm trng tr. By ti tnh, ph, huyn ra hun sc khng
c nghim th kh trnh phi ti li, ch ni l khng bo.
Khi mi xy dng s Dinh thin, bn bi ty Khm bin b Cng. Lc nh thn tu rng :
Xa nay, tn lng miu in v cc ta ng s, gp lc cn b to, th b Cng thnh cu,
v do b Binh c lnh ra ng bin. Trong thi gian , phn chia ra nhiu nhm ngi
trng coi vic lm. Ngy thng, hoc c k hnh ng m mui, ngh ngi ba bi, gp
vic y, cn sai phi (c thc). Cng vn tp lnh y, bui sng th c thc ch ny, chiu
li i i c thc ch khc, ngy lm vic vt v, m li phi kh s v canh tun, thng
xuyn phi thay i cng s. Quan t thi, ng cn n (vic) tun nht sai phi lnh nhiu
ln, nhng s nhn cng hin lm vic li t, nn cng vic phn ln l tr tr. Cui cng l

vic sai phi lung tung, nn bn li dch nhn m dn n ch h hng gh gm. Hung
chi bn chuyn lm vic qun sut, gp khi phi sai phi, khng phi khng nhn kha lim
chung, mn c m mua bn vt liu lung tung, trong c c vic th v bn lnh, dn inh
hng chm mt. (V vy) s lnh ngy mt gim i, s khng kp thi hn, nn tm nhiu
cch c thc, kim dch cng vic gp bi, sc lnh kh m kham ni, khng trn th b m
au, lnh thiu nhiu ch v nguyn do y. Lnh phng ng ca nh vua bt c d cng phi
iu ng n phc dch. Ci t l nh vy. V li cng vic b bn, lnh th t, li luyn
tp s si. Gp vic sai phi, e kh c lc. Kim tra vic phi ngi n lm cc cng s
nm nay, u cha c sai phi. Trong s 20 s y, s lnh cn thit l ngoi 3.000 ngi.
Cng mt nm thng cn lm vic cc cng s, s lnh cn thit phng chng hn 1.200
ngi. Ngoi vic y ra, ty vic m phi thm hay rt bt, khng ch dng li mc nht
nh y. Nhng vn chiu theo cng tc xp t cng vic cho thch nghi. Gp phi vic
nhiu m lnh t th lm chm, vic t m lnh nhiu th ln xn, tt phi c ngi chuyn
vic chiu theo cng vic nhiu t m c ngi n lm cho va vi thi gian. Xin thit lp
s Doanh thin bn phi s Mc thng ngoi thnh quch. Lng trch cc qun thy b,
qun v 6 ngi, sut i 30 ngi, binh inh 1.500 ngi, hu gin cng b ng quan v
v ban thng chng, mi bn mt ngi, sung lm ng l. Phm tt c cc ti liu (u)
phn phi, d tr, d lnh. Gp c s no b to, tr cc khon cn lm hng nm, u chiu
theo nh c sai lm. Cng vi tn lng v cc ta, s Ni in ng, trong c mt s
cn sa cha nh gp rt, tm thi b Cng thnh cu (v) do Tc v v bin binh Th h
ng bin. Ngoi ra, u do hai vin ng l ca s y hi ng vi Cng b, theo th t m
xem xt, d tr, dng n xin lm. Cc qun dinh, v ch chuyn thao luyn, thay nhau canh
tun khng li phi phi i phc dch cng s. Nh th th cng tc thao luyn u c lnh
chuyn nghip, v chnh sch binh, cng c t ra. Bn chun y bn bc thi hnh. Cn
thit lp s thuc lung tung, vin ngoi, ch s, t v, bt cu phm, mi loi mt ngi, v
nhp lu th li 8 ngi, th 420 ngi, cc vin dch ca ty Khm bin b Cng u bi b.
c ph Tha Thin l Tn Tht Cn v ch phc khng ng (tin hnh vic ny khi
phng hu ng chu Hng Giang trc y) b ging 3 cp, iu v lm vic Kinh thnh.
c l V Vn c kim lm c ph ny. Thng ch Thy s l Nguyn Bi K,
Thng ch V dinh l H Ngon (u 70 tui) v ch s. Chng v quyn Chng dinh
Tin phong l L Bnh v ngh. Ly Thng ch quyn Chng T qun l Phm Vit Trang

c i giao cho chc Thy s c. Th Chng v sung Hip lnh Th v Hu


Li, quyn Chng dinh K v. Ging Thng ch quyn Chng Trung qun l Trng Vn
Hng (v cn tm thng) lm Chng v quyn Chng dinh Tin phong. Ly th Tin
qun thng ph thng Chng ph s l Tn Tht Th kim Chng Trung qun,
Hu qun. thng Nguyn Hanh kim Chng T qun.
Thng cho ngi tit ph Sn Ty (h Vng, hng th).
Vua thnh phc ng in Cn Chnh, Ton quyn Php c-l-c lm l triu yt (min m
ba ly), thng trc Ton quyn Php l H-trut-mang t Bc xui v cng Nng (thuc
Qung Nam), L-c cng va ti y (L-c n thay cho Trut-mang v nc), Khm
sai Nguyn Trng Hp (cng v Nng vi Trut-mang) bit lnh, cho Bin l Cng b l
Trn Don Khanh, Ph tha l inh Vit Tn, Tham bin l Nguyn Hu C cng vo bn
Thun An h tng v nghnh tip. Th ri L-c n s qun, chun cho quan Thng
bc ca vin C mt hi hm vi tng l Trut-mang, trc ngh ha c 27 khon, nhiu
iu khng kham ni v kp v Bc tranh trc b ci ri honh hnh ngang ngc vi cc
cng s, n ni s dn khng yn vi mi s (ng nam H Ni khng giao c, li gy nn
s bin ba tnh Ninh Bnh, Qung Yn, Hng Yn. Ba tun ph, c k b bt, k b nh.
Giam quan tnh, nh quan ph, trch n c, t sc cc ph huyn i chiu Ch, ph b
kh gii sng n, cp i kho bc, buc x b s sch inh in, dn n quan thn, s dn
trung ngha u phn khch. C ngi ung thuc c, c k nhy xung sng t t, c k
mang n ra khi thnh, np n ri b quan truyn hch khi binh. C ch nh s Php, hoc
c ch git phi on Php. Bn cn nhn m lm nhiu iu xu xa tn hi. Tt c
u do quan ton quyn gy nn). Chuyn th n ch ngh bn ca L-c, i hp vi cng
php, lm cho vng vng s ha ho. L-c th xin nhp triu yt, cng nhau k tn
ng du v nhn th giao c, ch cn th chm chc sa i, xin hi gim quc ngh
nh. Ri chun t ton quyn i thn coi gi quan i, giao cho L-c mt bn, L-c cng
t ton quyn i thn coi gi quan i, giao ta mt bn, u c bn lu tn. c bit chuyn
th cho gim quc i sau bn bc, n nh vic triu yt trao i vi nhau sau mi tin
hnh, tip trao i cng vic cho xong xui. L-c li xin thnh yt (triu nh) cng ng
. L xong, phng cp cho cc phm hng nh ngc bi, kim khnh v kim ngn tin. Sau
L-c li i ra Bc ri chuyn v nc.

Tn Tht Thuyt lp Phn ngha qun. Lc , Thuyt mun lp lnh chn tay ring ca
mnh, bn thng lng vi Nguyn Vn Tng ni rng : Tin hnh vo ngy 29 thng 10
l quan trng nht. Hai vin quan ny cng vi nhng nh thn d bit trc nn ai ny
giao cho nhng ngi thn thuc tham d vo vic hiu d cc thn ho, s dn kt ng lm
theo. Ln ny, qua chn lc s ngi trong m ban thng. Ngoi ra tuy cha c d
vo phi c, nhng u vui lng p ng. Gn y nhiu ngi lm theo, nay cc binh ngch
thiu nhiu, nn nhn tnh hnh y m thu dng h, xin hi ng Binh b xt tuyn dng
c bao nhiu lnh (nhng khng c khu gin) chia lm v i, lng m thit lp qun
sut, ty s m c nhiu hay t m thng phm hm, t tn l Phn ngha qun. S
qun c khao thng v t tn ring, chiu theo th t tuyn hai v Tin phong,
nhng vn l thuc vo cc vin quan m hai v thn y nhim cho luyn tp v phn
phi. Theo thi k ny th hu dng nn (Tng) cho php.
Sau , Thuyt cho Trn Xun Son lnh s qun y.
c thn Bc Ninh l Trng Quang m tu rng : Thuyn b ca Php hin ang d xt
quy nhiu cc giang phn ht ny. Bn Hn gian thnh thong h ht t tp, xin cho nhiu
tp binh dng n chi vin, v phn phi nhau i tr dp. (Li xin) cho quyn thit t 3 vin
quan ph lnh binh, ly Qun c l bn H Tin T, Vn Khc Thn, Thn Vn Ti sung
vo, cy nh, bn bc y thc.
(Tn Tht Thuyt) ha cho, nhng vn lnh sc cc x dn, ai ny em ht sc lc ra chng
c (vi gic) trnh kh khn sau ny. Trong , c ai hn cht t, th c cch khen
thng khuyn khch h. Khm sai Bc K Thng th b Li l Nguyn Trng Hp,
Ph khm sai th Thng th b Cng l Trn Vn Chun v Kinh nhn ti, v thng
thuyt khng c cng trng g. (Vua) cho php trc ht hy gii chc v ch i (lnh).
(Vua) lnh cho hong thn cng chia nhau n cc tn lng hnh tnh yt l.
Chun cho 69 thn x iu tn tnh Bnh nh tm hon binh ngch (phn thnh trin 1
hoc 2 nm).

Lnh cho Ph chnh i thn Hip bin i hc s, lnh b Li Thng th, sung C mt vin
i thn l Tn Tht Thuyt, kim lm Chng Binh b s v, kim qun vn ban ph m.
Di chuyn nha ng Sn phng Qung Tr cng vi nha ph Cam L. Nguyn nha Sn
phng v ph Cam L trc t a phn x ng Ngang, huyn Thnh Ha. Quan C
mt vin tu rng : Sn phng ca Qung Tr c th lm hu l cho Kinh . Chun cho
quan Sn phng ny xem xt tng tn li, tng thm kinh l. Quan ni theo coi Sn phng
ny cho rng, a th y cht hp, kho xt c ni lin vi ch t c ny l pha
trn a phn x Bng Sn. (Tng truyn, ni y trc kia c con cu((1) Mt loi rng c
ng.1) hot ng, cho nn tc gi l Lang Cu), a th rng ri, c th cha c mt khu
kin trc ln di v y, xin cho di n, ph, nha cng xin chuyn n phng ni. (Vua)
chun y.
n lc y, bn chun cho p thnh, o ho, xy ct nha th, kho sng, nh lnh, cng vi
cc ta k i, pho i, chn ni di chuyn trn Lao Bo (Bo nguyn l ni gip gii ba
phng Tn M, An M, Linh Xun bin gii Man((2) Bin gii Lo - Vit.2), nay chuyn
n chu Na Bn, cch (Lao) Bo hai ngy ng, th chng ( y) hi nh. Thit lp nh
v lm vic cho cc quan vin vn v, t ra kho thuc, nh lnh, xng voi).
Li nh ra k hn mua mui (6 chu mua mui trc kia th khng c hn no, nay lng
xem dn s cn mua l bao nhiu, u phi c u mc nhn thc, phn bit r ngi l,
ngi quen trong m Man dn). (Li) t c Can Thin ( qun thc bn t khn hoang
y, quyn sut i chia i n tr v o h trnh nn h d).
Thit lp n ng Chu (ng thng du, t sn ni ln n nh ni phi mt na ngy
ng, khc no chic thang ln tri. T sn phng n y mt ngy ri ng, t y
n trn Lao Bo cng i mt ngy ri ng, ng i bng phng, (nhng) a th him
tr, cho nn ng n y).
Khai qung st (gn s phng tin vic c). (Vic) kinh l trc sau, u chun cho tnh
thn kim coi gi (khi , s Php phi ngi n xem bn , ni rng l chun b bn

ton cnh). Li m hai thng l, pha Nam thng n Kinh ph, Bc thng n Qung
Tr, sn phng, c l y l mun cng c con ng pha sau bo v Kinh s vy (tip
, li em thuc sng, vng bc, tin nong v tr (sn) phng y kh nhiu. (Li) cp tin
go cho v con ba ngi l bn Lu (Vnh Phc), on (Dng) v Dng Chc n. (Bn
Chc n u cht trn Ch Kiu trc kia, c n cp tut, nay cp thm cho v con
(h) mi thng mt quan tin v mt phng go).
Dn x Nguyt Phiu (thuc huyn Hng Thy) kim c sng thn cng bng ng
np, c thng 10 quan tin.
(Vua) mnh cho kim tra li cc dinh v bin binh Kinh . Lc ny lnh trng gi yu,
bnh tt nhiu, khng chu ni s sai phi. Li lnh cho quan Ni cc l L i v quan Binh
b l bn Tn Tht Phin v Nguyn Hm Quang, cng hi ng thng chng kim tra
nghim ngt thm, chn ra 360 tn gi yu cho thi hi c, v 436 tn m yu, hn cho 2
thng tr v qu qun, (nu) cha chy khng khi th cc a phng lp tc tuyn ngi
thay vo. Chun cho cc bin binh cht trn bn Thun An tin tut, m nhiu khc nhau.
Trc tin l tri chun em cc i vin (L S, L Chun, Lm Honh, Nguyn Trung)
chiu l tng tut. Ngoi ra, t qun sut tr xung, giao ring cho b tip tc gii quyt.
Cn b Binh nghin cu k hi tu ln, ph chun tng cm binh v y cho hai ngi (Qun
c sung Hip qun H oai T v V Thnh Danh, Tin phong T v l H Hu Nho). (Li)
tng cho ba ngi lm Ph qun (Cai i sung Hip qun l Phm Tin Uyn, Cai i l
Nguyn Xun Tm, Tam ng Th v l Nguyn Khoa). Ngoi ra, tng cho Cm binh Cai i
5 ngi, Tinh binh Cai i 3 ngi, Tinh binh Sut i 2 ngi, Cm binh Chnh i trng
32 ngi, Cm binh i trng 209 ngi. Nh trn, tin tut cho m nhiu, ai ny u
c chiu l thi hnh, tt c gm 256 ngi.
Li nh vic gio hun cho t ti xut thn v cc vin t lc tht phm tr xung ng l thi
Hi. (Nguyn l gio hun v cu phm chnh ngch Dc thin li mc in ty v ngi t
ti xut thn, tnh nguyn thi Hi. K th nht cng vi gim sinh thng hng l bn hc
sinh tn (tht), m (nhiu), do Quc t gim st hch, k trng loi u, loi bnh mi c
vo thi. n lc nh ngh t ti, ngi tri qua kho hch, d loi bnh, loi u mi c
phn b. n k u thi Hi, li vo Kinh hi hch, s dn n s phin phc, cc hng

ngi ni trn t liu hc lc ca mnh c th kham c Hi th, m tnh nguyn vo thi.


Kinh do b, ngoi do tnh, cp bng vo Kinh Hi th. Gi th n k thi, c ngi vn l
qu vng v, khng , khng thnh, np quyn trng v.v... u cn c theo tn m h xung
hng di. Quan trng c giu gim, qua quan b gt b, m quan trng vn theo l
giu gim th ngh xt nh ch khon st hch, n nh gim sinh thng hng l bn hc
sinh tn m u chiu theo l m lm).
(Vua) chun cho nhng nhn vin tiu ph H Ni, thng tng c chnh lch. Ht y, t
thng mi li y, bn ph hai ln tha c quy nhiu, bc vy ph thnh ng Ha, cc
quan vin ph y c xut binh dng c th ph thnh. Nhiu ln cng tiu u c thc
trng bt chm, cho nn chun chiu l thi hnh (lnh ng Ha ph l Cao Xun Dc c
thng Tri ph, Sut i l Nguyn Vn Nhung min ti cch lu, Ph tng t trn l Nguyn
nh Tun c truy tng tng bt phm bch h).
(Vua) tng thng cho qun sut v bin binh gm 128 ngi ca hai chic thuyn ng l
Tng Nhn v Tnh Dng. V bn y, trc c ra Bc tun phng v chuyn ch, nhn b
gi ln m thuyn cht (thuyn Tng Nhn l 77 nhn vin, thuyn Tnh Dng l 51
nhn vin).
(Li) ly c Hi Dng l Tn Tht He ci lm quyn v sung lm Thanh (Ha),
c Sn phng (Nguyn [He] c chiu ch v Kinh , khi n tnh Thanh (Ha), tnh thn
Thanh (Ha) l Tn Tht Trng thnh ln, (vua) nhn l chun cho).
(Vua) li ging c Cn Chnh in i hc s l Trn Tin Thnh lm Thng th b Binh.
Trc kia, Tin Thnh can khon tuyn c di chiu, tri ging lu 2 cp, (m 30 thng 10
nm trc b cp git cht). n lc ny, Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt tu ln cho
l qu nh, bn chun ging xung hm y v chiu theo hm mi m cp tut.
Lnh cho dn x Nhiu Tp ph Tha Thin, ng khi gp quan binh Php i do thm, ch
c ci giu, li cng khng c chn dt xung quanh S qun. (Khm s Sam-b vit
th ni rng : Quan Php do thm b dn x An Truyn, huyn Ph Vinh ci giu v lnh
(Php) y thi kn ngoi S qun, b tru hc b thng, nn ra lnh cm ch).

Lp Khim cung ngoi gii La Thnh, l cm ngn bng tr gch (mt trc di 215
trng 5 thc, mt sau 50 trng, mt t 129 trng, mt hu 126 trng 8 thc, cc mt
xy tr gch lm gii hn).
Gn n k tang s ca Ph , (vua) mnh cho tn tht cc quan vn v ai ny c ban t
mt ln.
Min 6 phn 10 thu ngn ngun nm ny cho Thanh Ha (v c giang trnh c kh khn m
thng thuyn t).
Hon thu thu v ng cho cc tnh H Ni, Nam nh, Hi Dng, Ninh Bnh, Hng Yn.
Sng my do hai nc Hoa K v Ph-l-s ((1) Nc Ph-l-s : nc c.1) mi ch ra v
cc loi vi hoa, vi th ca Ty dng, tri th nghim dy tp, u c kho lo v
thnh thc, th tit phng cho ch to. Nguyn Xun Phiu cng cc lnh th u c c
cch ban thng khc nhau. (c cng nha tng cu phm tha phi l Xun Phiu ln lt
knh tn thnh sc ch to, n lc y bt thng cho t v. Ngoi ra (thng cho) th 3
ngi, bin binh 20 ngi, th dt 15 ngi, mi ngi u phn theo hng thng m thng
trt, hoc ngn phiu, tin bc).
Ngy t Su, phng k th chnh v tin in, vua thn n hnh l.
Ly nguyn B chnh quyn lnh Tun ph Thun - Khnh l Trn Lu Hu (trc v m m
ngh, n nay bnh khi, hi kinh i Ch) ci lm quyn lnh Tng c An - Tnh. Cm binh
V y l Trnh Lc, lnh c Ngh An. Trc kia H c tnh ny l Trn Nhng,
c l Ng t tu xin nguyn Tn l l Nguyn Chnh (lc , can n cha r), nguyn
Tham bin l Nguyn T M, Bin l l Nguyn Vn nh (chu tang qu) sung lm
Thng bin. Li xin Ph lnh binh l Trn Vn Ti (nguyn l Lnh binh H Ni, khm
mnh lm xong vic, v n tnh ny, v m m ch iu ng) lu li thng phi tnh.
B (Li) bn bc cho rng : Vn Ti s kh, nn sau bn ging 3 cp ri iu ng. (Cn)
Nguyn Chnh v T M u v b (Li) ch i cu xt. Nhng v nnh ht m ging

xung lm Quang lc T khanh, v Kinh ch chiu Ch. t b ging lm Ph lnh binh Sn


phng tnh ny. n lc y, bn ly Lu Hu v Lc thay vo.
Ging H ph H Tnh l Cao Hu Sung lm Hng l T khanh. Nhng quyn H l l Hu
Sung, trc kia tu xin cho nguyn Tri huyn tp bin Hng Kh, Ph v c Th l H
Phi T thng th vn c cai tr ph ny, tri vic phng mnh khng ng, li tu l Phi
T b bnh, thnh xin v qu qun. B (Li) bn bc cho rng Phi T trn trnh, cn Hu
Sung bao che, nn chun ging mi ngi 3 cp, ri mi iu ng. c bit gia n cho Hu
Sung vn quyn h l. (Vua) mnh cho Bin l Binh b l Trng Vn sung Khm phi
ra cc tnh Qung Bnh, H Tnh, Ngh An, Thanh Ha, co r cho cc quan tnh bit d xt
tnh th, trn p qun chng ni ln. Bn lu Thanh Ha, iu nh vi o Bnh lm
cho mi ngi yn n. Lc tu Php n hi phn bn tnh y, c chic b neo Ngh
An, Thanh Ha, c chic u bn cc ht thuc Qung Bnh, H Tnh. Gio mc v gio
dn ngm n tu ny xin vin tr. Quan cc tnh ny s rng li xy ra vic nh Ninh
Bnh, ai ny u xin thc binh di chuyn tin bc, trn tnh hiu d h. Nhng o Bnh
Thanh Ha khng yn (sau khi ci n thiu st gio dn c pht gic r). Gio mc c
ngi xin phi m binh ca Php n gi nh th, nhn (m) cho php n iu nh
yn dn.
(Vua) mnh cho Thng th b Cng l on Vn Hi sung lm Tham tri Khm sai i
thn, sung bin Ni cc tham bin C mt vin l Hong Hu Thng lm Ph, Lang trung
b Li l L C sung lm Tham bin, i ra Bc K khu x, hiu tp ng vin ngha qun
(50). Tip theo, trc tin l chuyn th ca s Php ngh x v s kin Bc K. n lc y
Khm s Sam-b tr Kinh vit th n ni rng : -li-c n Bc K bn bc vi tng
Php l C-phi-nghip sc cho cc cng s ai ny u phi yn tnh. Phm qun s dn s
cc tnh u khng d vo. Kp n khi bn Khm sai Nguyn Trng Hp, Trn Vn Chun
t Bc K v, quan cc tnh u khng mun lm vic, n ni ngi ta ht thy hoi nghi,
trm cp ni ln t tung, xin c cc cn vin n gp x tr, kp sm c yn n. Bn
quan Ph chnh tu rng li ni y cn l, xin gim cn vin b sung vo, cho nn mi c
mnh trn.

Ly T tham tri b H l Chu nh K ci lm T tham tri b Cng, Hi ng Th lang bin


l ch thn quyn Chng b n th Hu tham tri b Li l Nguyn Thnh kim Chng
vin st (nguyn Vn Hi kim Chng).
Ngy Mu Thn, t hng t tin, mnh cho Tn quc cng Min Tr, thn chinh n Thi
miu knh thay (vua) hnh l.
H ph Ninh Bnh l Tn Tht y, thng trc v cng s tnh ny ngang ngc tn khc,
khng th chung c, em du tun ph cng n trin ca n st m i ra khi thnh, vn
n nha Sn phng tnh ny cng , lp tc em n n st giao cho Sn phng s l L Nng
Hong quyn kim bin Nit s s. Sau , Khm sai Nguyn Trng Hp thng lng vi
c thn H Ni v Ninh Bnh l Nguyn Hu , cho Phm Hy Lng (n st tnh ny
hin vn cn tnh) quyn Tun ph tnh ny. Tri ph ph Thng Tn l Hong Dung Tn,
quyn n st tnh ny, i ly n, (Tn Tht) y khng giao ngay. (Bn h) bn tu vic ny
ln. Hu li ni vi (vin cng) s y l ch sau s khc du cho. Nhng s C mt
vin, tu ln (vua) rng : Hin nay ph Nit tnh Ninh Bnh khng thiu nhn vin, m
Trng Hp v Hu trc s sut, mun m rng quyn hnh. Hy Lng v Dung Tn
li khng lng c mnh, ty tin nghe theo, dn n ch khng c n, gy ra chuyn li
thi, li cn c ch i (cng) s cp n cho. Ni nh vy tht l kh nghe. Vic xin quyn
cp ph Nit u khng c ph chun thi hnh, m vic phn x mi ngi khc nhau
(Trng Hp v Hu , mi ngi ging 1 cp ; Hy Lng v Dung Tn mi ngi ging 2
cp, u lu li). n lc , Khm s Sam-b ng Kinh vit th ni rng : Cng s
cc tnh u khng tham d vo vic ny, li cn la chn sai phi Khm sai n Bc K
khu x v hiu tp. Ri chun cho y theo quan Khm sai v tnh lm vic. Nu nh quan s
y c hi th ty nghi m tr li, ct cho yn n, khng cho php lm ri ren, khng c
v ring mt ch nh trc, cng khng c ly vic him th trc m lm chm tr
(y, gn y nha Sn phng cng nha huyn Yn Ha, tri vic lnh Php phi li v lnh
m n t ph, nn cng cc quan chnh ph lnh binh, hin chn ni him tr trong ht
tm tr ch i yn, nhng (h) cng u nhn li, mi ngi trc tin l ging hai cp, ri
lu li. Ngoi ra, cn phi ch x ti nng hn. n lc ny c chun y y, rt cc, v
quan Php gy trc tr, nn cha th v tnh).

T khi thnh Sn (Ty) c s bin, cn khp ni ni ln nh ong. Dch l t M c tnh


Ninh Bnh n Sn Ty khng thng. Cc ph huyn M Lng, Quc Oai, Thch Tht u
tr thnh ni tn cng v chim c ca bn ph. Th l vin thn tu chun, lnh cho Hong
T Vim lp tc v ng tnh Sn (Ty). Mt mt, c ngi i gip vic tiu ph, mt
khc, nhanh chng bo cho cc n ht, tnh o, hoc cng nhau nhanh chng gii quyt,
nhng phi nht lot tr xong, tin giao thng th tn v yn dn c.
Sn phng s H Tnh l Nguyn Thc T, v m m xin ngh ngoi, vin thn cho rng
vic lp ra sn phng, tuy v k hoch khn hoang, nhng cng tham d vic phng b khi c
s bin. Thc T y lu nm, m khng thy c kh nng cng trng g, nay vic phng
b ang khn cp, li n xin ngh ngoi, iu trn trnh thy r. Bn tu xin ph
chun ging hai cp, ri iu i.
(Vua) ph chun cho cc thuc vin vin bc ((1) Coi vic thuyn b, bn bi.1), Ni cc, d
mi c thng, hoc lm y mi t ngy m li lm vic thn trng (tr ngi d
thng ra), ai ny u c thng tin bc, cng l suy n tn quang ((2) Tn quang : n
vua ban.2) vy.
Quan tnh thn Sn Ty sau khi tht th, chuyn v ng gi Tr Bin, m khng tr v l
s. Tng Php l C-bi thc gic H c H Ni l Nguyn Hu chn ngi thay th,
Hu chn Nguyn Khuyn (lnh Trc hc s, dng bnh ti qu) quyn lnh Tng c,
Thnh Ngc Un (Th c Hc s inh gian trung ch) lm quyn B chnh, (hai ng) u
khng n. Th nn, bn ly nguyn T ti theo o (gio) l Nguyn Trn Cp, nguyn Ng
phm sung Thng chnh Ph qun l l Nguyn Hu b vo (Cp quyn Tng c, Hu
quyn B chnh, u do quan Php c ra). Quan vin C mt bit c vic ny, tu rng :
Trn Cp tn c l Nguyn Vn, can ngy n ang trn trnh, Hu l li in xut thn,
khng c tr thc no khc, thnh khng ph chun. Bn lnh cho thn vin thng lng vi
Khm s Sam-b, vit th cho cc v tng y ngng vic li. Sau , ng dng nhn
vin no th do bn Khm sai on Vn Hi tin c, tu ln bng cch khc.

(Lc , Cp v Hu vn lu li thi hnh, sau y, Vn Hi n thng lng vi tng


Php, xin Nguyn Trng Hp thay th, Cp mi v ng H Ni, Hu v can mt khon
nn phi ui v).
Ngy Gip Tut, chnh v in Hiu T, vua thn n hnh l.
Sao Tu xut hin (hin pha ty nam, ui ch v hng ng bc, th sc hi ti, di 6 - 7
tc, gip cung Hi, di sao Bch, vi ngy th tt).
Tun ph Qung Ty nh Thanh l T Din Hc n Lng Sn, yt cm binh dng cc dinh
quy nhiu, lnh cho tnh y phi cung ng vt dng (du, than, ci, v.v) u c tr tin,
(nhng vua) chun lnh khng cho nhn.
Chun cho quan vin thuyn b, theo nh trc m bin (l) n tt Nguyn n sang
nm, ra khon xong (cho) cc hng quan phm v Khm s Kinh cng vi quan thuc S
qun.
Nm y, thuyn b ca quan dn canh gc, chuyn ch ngoi Kinh gm 69 chic, nhn v
gi, b bn ph nh chm mt 19 chic, ngoi ra, u chy v thanh tha.
chnh bin
ng k - Quyn III
thc lc v gin tng ngh hong
Tt Nguyn n, ngy mng 1, Bnh T, thng ging, ma xun, nm Kin Phc th nht,
Gip Thn [1884] (Thanh, Quang T th 10). Vua mc ct phc, thn n cung Gia Th,
knh dng giy mng v phm vt (vng tt 10 nh) lm l ngi trong nh v tin phm vt
cng giy mng ln Hong thi hu v Hong thi phi.

(Hong thi hu vng tt 8 nh phng chc Khim cung, chun phi cho thay vua cung
tin. Hong thi phi vng tt 7 nh, ni vin, vng thn n lm l). Xong ri, vua ng
in Vn Minh, cc hong thn, vng cng, cc quan vn v u mc o thnh phc ro ly.
Tit Vn th (ngy mng 2 thng y). Trc 2 ngy Qun cng K Anh l Min nh vng
mnh knh n in Ha Khim knh co, n ngy , vua mc o ct phc ng in Vn
Minh, hong thn, vng cng, cc quan vn v cng u mc o thnh phc ro ly nh
ngy Nguyn n. Sai Ph chnh i thn l Tn Tht Thuyt bi ngy t Giao.
Khm sai Phm Thn Dut l Thng th b Hnh, Th lang gia hm Tham tri l Nguyn
Thut lm Chnh ph s i Thin Tn (thuc tnh trc l nc Thanh) v n Kinh. Chun
cho Thn Dut vn gi chc lm vic, Thut thng th b Binh Hu tham tri v nhng ngi
ty phi u lng thng c th bc.
Xun Gip Thn, lm l hng ((1) Hng : hp t.1), Tun quc cng l Min Ninh vng
mnh n nh Thi miu, knh lm l thay.
Tit lp xun lm l nghinh xun v tin xun. (Knh gp quc hiu, ch tin tru t, khng
tin xun sn ; cung Gia Th, th tru t, xun sn u tin).
u ma xun knh dng cung Gia Th tin km 10.000 quan, Hong thi hu 8.000 quan,
Hong thi phi 7.000 quan.
Ph don ph Tha Thin Nguyn Lin, Ph tha inh Duy Tn v tra xt n li mt khng
ng, b ti, ging chc, i i ni khc. Khi Tri huyn huyn Qung in l Tn Tht Hi
Thng phi cho Huyn li l L Diu i xung di ht c ng gip tng l t mua
thc ht, bn y t s i ly tin ca dn (134 quan). Vic y pht gic, cc quan trong
Chnh ph mun rn tr bn mt dn, tc th sc gii, giao cho b H tra xt. Ph thn bn
lm n kt x (Diu b pht trng i y, cn d b pht trng bi chc), b Hnh xt li
bn Diu t s nhng nhiu, xin tun thnh D nm Minh Mnh th 16.

(Sut i cho n bn tri b, th li, hoc nhn vic cng thu b, ly t bo nhiu, hoc lm
biu i ring ch xng l vic nhu ph : tc th em k phm x ng php.
Khong i T c, in ty Nguyn Du i ly tin ca lnh 100 quan, cng tun kt
n x chm ngay).
i kt n tn Diu b chm v bu u (i sau khi t Giao s lm) cn d u c gim
dn n n lu , pht khn. Hi Thng sai phi khng ng ngi cho cch chc ; bn
Ph ph thn u b ging 4 cp, i i ni khc, cn d nhng bn d bn th b ging 2 - 3
cp lu dng. n y dng ln, chun cho nh b x, nhn sai lc sut cho cc nha x hnh
trong v ngoi Kinh bit, t nay tr i nu c vic tng t, nht lut phi chiu theo nh
th m lm, v yt sc cho x dn cng bit.
Tit Din xun (ngy 12 thng y). Trc mt ngy Hong thi phi knh n in Ha
Khim lm l chi co. Hm y, vua mc ct phc, n vin Hong thi phi, lm l trong
ngi nh, cn nghi tit khnh h, vng Ch ca Hong thi phi u cho nh. nh vic
ng duyt binh, nhng chun cho kim in thng cp nh l.
Bi b nhng bn v c, v sinh cc tnh Tr, Bnh, Nam, Ngi, H Tnh, Bnh nh cho v
qu.
(Thng 7, thng 11 nm ngoi, nhiu ln chun cho i phi i lm vic, n y vic hi t,
lin bi i).
nh l xt hch cc ngi i hc. (L c dng hc tr n trng chu hc v n khoa thi
trng, u chiu s hc tr, ty theo nhiu t, chia hng thng pht, khong c nhiu
ngi h ng, cho nn nh i).
Sam-b l Khm s ngi Php ng Kinh v nc, Ba-r (c ch dch l Pha-c) n
thay, sai phi b mi n s qun. Ba-r dng th knh chc yn lnh tt p, chun cho
thng cp. (Ba-r tin vng, tin bc v np tru khm x c, cc th).

Quyn Tun ph H Tnh l Cao Hu Sung li b ti ging chc, i b ni khc. Khi quyn
Tun ph tnh y c vic ngn nga, Hu Sung cp bng cho V y v Chn v l Phan nh
Hun quyn lm Ph lnh binh vic sai phi, nhng t b khng c tp tu, b b Binh
tu hc, giao xung nh thn bn x cho l t tin xng sut, chun pht 100 trng, ging
4 cp, i, b, gia n nhng lu quyn Tun ph.
Trc y, Tha Thin ph thn (nguyn Ph don Nguyn Lin, Ph tha inh Duy Tn)
by tu 3 iu :
1. Kn dn lnh ph :
(Ni lnh ph nguyn thuc v hng lnh m, nhng vin sut i, i trng mi in vo,
cha tng quen bit, n khi sai phi, d iu di tr, xin nn chn tn no thc c cn cc,
phng 200 tn, dn lm 4 i. Hip qun 1, sut i 4, in ty 1, chia lm 3 ban, sung
theo hu v sai phi cc cng vic, nhng khng cn chnh qu hay qu ng, c do l dch
ni kt nhn lm bng, t sau tr i c k no trn mt, hay can phm khon g, l dch
ni y tra xt, cn tha li bao nhiu, n qun giao v chu sai dch vi dn, k no khng r
qu qun u cho pht ra Sn phng Qung Tr y khai khn).
2. Phi cho canh gi nh giam. (Phi cho quan binh ng i tnh khc).
3. Phi cho i tun kim ngoi quch. (Phi bt qun Tuyn phong v i l ty). n y
duyt xt ri cho thi hnh.
Gim bt vin dch nha H thnh.
(Theo l c t chnh ph s 4 ngi, ch s t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2 ngi,
v nhp lu th li 8 ngi ; n y ly c lnh ph kn dn i tun phng, chun bt
chnh ph s, t v, bt cu phm mi hng 1 ngi, v nhp lu th li 2 ngi).
Di dng trng hc huyn Ph Ct (thuc tnh Bnh nh) n thn Phc Khnh.

(Nguyn trng hc dng pha ng huyn l, t ny mi m, nh cn tha, khng


ch cho hc tr tr, nn phi di n).
Sai thng chng cc dinh thy b sa sang li trn thnh bn mt Kinh thnh v cc ca
thnh trn i Trn Bnh.
(Cnh ca pho i, nh tm, trng bia, gi gc sng, st, thng bng tre cc hng).
Chun cho lnh Thng th b Li kim b Binh l Tn Tht Thuyt chuyn lnh Thng
th b Binh. Lnh Thng th b H l Nguyn Vn Tng i lnh Thng th b Li,
Thng th b Hnh l Phm Thn Dut i lm Thng th b H).
(n b Hnh do cc quan tham tri bin l hi ng quyn gi).
T th lang b Cng l Chu nh K i lm T tham tri b H. Th Hu tham tri b Li l
Nguyn Thnh i lm th Tham tri b Cng.
Bi b chc bang bin 6 huyn ph Tha Thin.
(Trc y c t hi ng huyn vin v yn dn chng, n y hi yn nn nh chc
i).
Chun cho V Trng Bnh lm Thng bin tnh v Ngh An, Nguyn Chnh sung lm Sn
phng s H Tnh, Nguyn Trng Hp sung lm Ph s Sn phng Thanh Ha, u c
mn hm Hng l t Thiu khanh.
Gi hm Hng l T khanh l Trn Vn Chun sung lm Doanh in s Qung Bnh.
Triu nguyn T tham tri b H sung lm Tham tn qun th Bc l Bi n Nin (thng 9
nm ngoi chun cho lnh Tng c Ninh - Thi, v m phi t chc v qu) v Kinh,
i b T tham tri b Li.

Ngy Bnh Thn, lm l tt khc in Ha Khim. Thi hong Thi hu T D i xe n


cho t in, Hong thn cng vng mnh lm l (l xong, r nh Thi in, min phi phng
trc).
Sai Thng th b H l Phm Thn Dut sung lm Ph tng ti Quc s qun, kim qun
Quc t gim.
C-bi l Tng thng Thy s Bc K ngi Php v nc, Mi-l li thay.
Sai sa b Dc tng Anh hong Thc lc Chnh bin, lm t k, chun nh vin s
(tng ti 1, ph tng ti 2, ton tu 3, bin tu 6 v cc ngi kho hiu, ng lc, thu chng,
mi ngi cng mi chng trnh nguyt lm, cp thng, ng nhu). Li dng thm mt dy
nh ngi lm s khm tu (v pha ng trc nh s qun, 7 gian 2 chi) dng vo ma
xun, sang nm bt u lm.
Triu dng cc tin s, ph bng ti qun v cc n quan ti qun. D rng : Nh nc c
nhn ti tr b dng n. Ngi qun t ra lm quan, ct lm ngha v. Ngha v nn
lm, ngi qun t khng cu th, cu ly yn thn. Cn bn tm thng hn yu th khng
ng k. Bng hc n gip khoa, lm quan n n quan, n i ng khng phi l
khng hu, chnh nn phn u cho ht o lm ti ch khi khng vic th mong tin lm
vinh, lc c vic th tm th nhn ri ; hng i khng n, th o lm ti ra sao ? Nu mi
ngi u nh th, th ai cng mnh m lm vic. Ta ly lc tui tr ni ngi, li gp thi
gian nan, ngi gc chiu i ngi hin, mong cng nn vic. Cc ngi u nh n Tin
hong gio dc tc thnh, cho Nh nc dng ua sc n n, l lc cc ngi nn
gng sc. Qua c lc trun, vt c lc kin, ngi i xa l ngi th no ? Nn ngh
giao tu ta, ng b ta, gip ta cho ti tr bnh v gip ta nhng khi kh nhc gian nan,
yn lng thing ling ca Tin trn cung tri, ni c c nghip gian nan ca lit
thnh, th mi khng ph lng. Xung lnh cho trong Kinh ngoi tnh ai h l tin s, ph
bng xut thn, khng k l hay cha lm quan, cng c nhn, t ti lm quan n n
quan, gn y ngi thc c lu qu nh th do quan a phng cp nga trm cho v
Kinh hu Ch. Nu qu l bnh nng cng cho nga trm khm xt v chun cho v. Nu
bng thc c bing li, hn b bim trut. a phng che ch h bo, th cng xt lut tr

x, thc kh khoan tha. Knh vng li y. Ri li chun cho cc ngi khoa bng b
ging cch, cung cp cho nga trm v Kinh ch lnh kn dng.
- Dy khuyn cc quan trong Kinh ngoi tnh. D rng : Lm Phc lm oai l quyn ca
vua cha. Khi lm khi dy, l nhim v ca by ti. Vua ra lnh, by ti thi hnh th nc
cng hng Phc. Vua gi quyn, by ti lm dng th nh cng hung nguy. Gng trc
thc ng nn soi. Hong kho Dc tng Anh hong ta sing lo mi vic, thu dng mi
hin ti. Mi nghip mi ti u cho b dng, mt thng mt pht u t vua. By gi
hng trm quan theo nhau, khng ai l khng tn knh vng theo hp lc cng lng, vt qua
vic kh, l do cc by ti u thn thy c. Nay trm ni i thng, gp lc kh nhiu.
Cng giao tu ta, ng xa b ta, cng u l trch nhim ca cc ngi . Nu khng thng
ta l k con nh cha thng sut th cng nn ngh n tnh ngha Hong kho ta t trc ti
nay. Gn gi in chng cho cc ngi, thn trng a v cho cc ngi gip cho mt
ngi l ta, th mi l khng ph. Th m gn y thy quyn Tng c H Ni l Nguyn
Hu , quyn Tng c Ngh An l Trn Nhng thin quyn tuyn dng b chnh, t tin
lu lnh binh li. Tun ph H Tnh Cao Hu Sung, B chnh Hi Dng Nguyn Khc V
t thm lnh binh, t h chc th, hoc khng tu cho bit, hoc tu m khng i bo tin ;
thm ch c ni mun khc n tnh thi hnh. Ly nhng vic lm nh th, rt tri o by
ti. i vin cn nh th, th lm php cho ngi nh lm sao c ? Ngi di nh
th, th ly g tn knh ngi trn ? Tuy c bim trut, nhng h che ti u ? V li
nhng ngi y u m nhn mt phng din, s y thc khng phi l khng quan trng,
chnh th khng phi l khng am tng, sao kh bo l nhm nh c. c ch phi ly
ta l ngi tui tr, triu nh gp lc nhiu vic, cho nn coi thng s th m lng c o
lng ? Nhng o lm ti th bo sao ? Php nc th bo sao ? Ta thc chng vui, cc
ngi m c lng nh th, lm cho ta c hn v thiu n vy.
i, o c khi b, khi thi, vic c lc bin, lc thng, m thy nguy trao mnh, nhn kh
nhng d, ly lng trung thun th b trn, khng khi no gin cch, ta vi cc ngi,
tnh va s khot, tuy cha thm nhun ma mc, m t c phn thin trch. Duy mong
trm quan khanh s, ng ni khng c. C tin lng, u ht mu chc, c gip vua.
Bn phng khng ai dm khinh, mun i vn cn ting thm, l vua ti ta cn nn
ngh su nh th. Mong nn u ngh th, khuyn th. ng bo rng ta cha c bit m c

lng khc vy. Kh chp thng lc cho cc ni. Knh vng li y. (Nguyn Khc V, trc
v m t tin v qu, b khin trch, sc ti lm vic. Mun khc n tnh, l vic xy ra gn
y Ninh Bnh, cho nn trong D mi by t ra y).
Thng 2, ly nh Th Khim Khim cung lm Thn kh ((1) Kho th t.1) Khim
lng. Trc y l trc mi tn lng c dng kho Thn kh ct t cc t kh ((2)
Cc th t.2), nay ly nh y rng sch, thay lm Thn kh.
Ngy K Du, ngy gi v hu phi chnh n in Phng Tin. Cm Ging qun cng l
Min Min vng mnh lm l.
Sai ngi lng h ngoi l Phm ng Ton i Qung Ngi hi ng vi tnh thn tu sa cc
s sn phn ((3) Ni phn m.3) h Phm lng h ngoi (gm 4 ni).
Mi nh l cho cc quan hu b ngoi Kinh k. K Ngoi hu sau trt chnh t phm,
nh c tnh nguyn hiu dng, chiu theo l cng t Gim (xt trng bnh hng, s th cho
b kim tho, km mt bc cho b in tch, hng th s b in b, km mt trt b cung
phng). Trc do b, cc, khoa, o xt hch : hi v th ngha, vn sch v lun, u mi
th mt bi, lut mt iu, nh c c d hng, th do b Li phn phi, i lm vic phn
nha 2 nm, gin nha 3 nm, do thng ty xt ng l lm c, t do b Li lm danh sch
s chun y, km mt trt n b thuc vin thc hm Kinh. T sau thin chuyn, chiu theo
l quan nhn, nhng ch b Kinh, khng nn chuyn b lm quan ngoi cc tnh).
i nh li l ngi chn phi lm ph qun c tu thy.
(L c, tu thy ly quan v sung lm qun c, quan vn sung lm ph qun c. Nhng
ngi quan vn kha mc, phn nhiu vn chng yu t, khng am hiu s chng him,
hng phi n, hng b i i, n y mi i nh li. T sau i, chn phi li in hay t
ti xut thn, ai c th lm c th sung lm. i khi phi i nc ngoi, th khng cu n
c nhn hay tin s ngi no thng tho lm vic gii v c lng vic th v th chn sung 1
- 2 ngi i vi tu, xt hi tnh hnh nc ngoi cho am hiu vic giao thip. n nh
phi i trong nc, th ngi khoa mc tm nh).

i phi bn qun sut, binh inh 6 o Kinh thnh chia ng phng nga lm vic, cn
ch phng kim tht khun th bi i.
(L c 6 o th c 12 sut i, 240 ngi lnh, hng nm phi ra 2 vin qun v c sut i
tun. Tht khun c 3 sut i, 120 ngi lnh i tun v kim xt, n y bi Tht
khun, i phi ly mi o 2 ngi sut i, 15 ngi lnh, 3 ngi qun v, mi ngi
chuyn c qun sut binh inh ca 2 o phi i, cn em cc ton i i theo c h
thnh, m th canh phng, ngy th an phn sa sang ng s).
Ph m Nguyn Ph b ti, kt n gio giam hu. Trc y Ph xui ngm Trng Vn L
(nguyn Kin Ha qun cng thuc quyn, sung lm Sut i b tc tch), t tin m binh
lnh 50 tn, mo lm qun hiu tim Ph , vic y pht gic, giao xung b Hnh tra
xt. n y n thnh kt ti gio giam lu. Vn L b kt n, lu ng ra lnh m, hai ngi
u b min chc.
i nh l cp cho co sc v phong tng.
(1. V co sc : Theo l trc, khong nm Minh Mnh, cc quan vn v trong ngoi, vn t
tng ng phm, v t chnh t phm tr ln cng vi ng tri ph, tri huyn, tri chu v vn
giai u cp co sc, cn d th cp sc vn. Nm T c th 18 ngh chun cho vn t t,
ng phm, v t tam phm n quan tr ln. Cng vi b, n, lnh binh, qun o, th chiu
cp co sc, cn t thuc vin tr xung n cc bc thi gim, u cp sc vn (dng giy
lnh hi). n nh kim hm, i iu, lnh th u cp lc ch. Li quan vin vn v ai b
cch chc, bi chc truy thu t bng sc, c trc ; ngi b ging iu, chiu theo bc
s ging m truy th bng sc. n y i nh li quan vin vn v, ngi no thng t
ng phm vn giai n quan, v tam phm thuc tiu, chiu l cp cho co trc mt o. Cn
thuc vin t ng phm v vn giai, thuc tiu t phm v v giai tr xung cng vi ngi
lm n quan c cp cho co trc mt ln, sau gp c c thng cp cng u chiu
phm khm cp cho lc ch mt o (dng giy lnh hi). i sau nh c c hu tr hu
dng cng cht i, th chiu hin hm cp cho co (n quan), sc (thuc vin) mt o, ri
thu ly lc ch c trc tiu hy i, duy c lc quyn v m th nh th phm hm

c u lu vi lc ch phng gi. Li cc quan vn v c d cp co trc mt ln,


m gin hoc c vn k thng n thng th, tng c, v n thng ch tr ln, th u ty
phm cp cho co trc, khng nn ch n hi hu hay cht i cho c phn bit.

2. Phong tng : Theo l trc, nm Gia Long th 3 [1804] chnh tng nht phm phong tng
ba i, chnh tng nh phm phong tng hai i, chnh tng tam phm phong tng mt i,
ng c hun lao cng trng mi c ngh hnh. Nm Minh Mnh th 8 [1827], l i
khnh lm xong, D chun cho cc quan vn v t tam phm tr ln, tr ra cha m vin
y gin hoc c phm vo 10 iu c v cc tn ti khc m khng th phong tng, ngoi ra
u c chiu phm phong tng c th bc. Nm th 18 [1837] li chun cho cc quan vn
chnh, tng t phm, n quan ngoi Kinh u c chiu phm phong tng cha m. T
c nm th 17 [1864] chun cho phm ai lm n quan tr ln, u chiu l do b xin
phong tng, khng i n nm khnh tit na. Sau khi c phong ri, c c thng
trt, nn chiu hm gia phong nhng i k khnh tit thi n, cha kp d m b cht, hay b
v, m khng c ti l g khc, cng chun cho truy phong. Nm th 18 [1865] chun nh
cho mi khi n nhng nm Thn, Tut, Su, Mi, ly hin hm cui nm lm tiu chun,
do hai b Li, Binh lm danh sch vng tu chiu l phong tng. Li chun cho sau khi
c phong tng ri, nh c lm vic g b can cu, khng k vic chung hay ring, m
ging lm thuc vin v cch chc, th u truy thu ly co sc ca cha m vin y. n nay
i nh li, h phm n nm Thn, Tut, Su, Mi, vn t tam phm, v t nh phm tr
ln, phong tng theo y l c, ngoi ra vn t phm n quan, v tam phm n quan nh gp
nm i khnh, vng c ra n, mi c ngh hnh, cn vn tam phm, v nh phm tr ln,
c nn theo ln lt gia phong, th cho y nh khong nm Gia Long v T c vua chun
cho lm. n nh cc quan vin vn v tr ln sau khi c phong tng, nh b phi cch
chc, ging chc, tr ra c phm vo 10 iu c v tham tang cng cc ti nhm nh vic
qun th chiu l thu tiu co sc ngoi. Cn ht thy ti cng cng b ging chc cch chc
cc hng khc, xin chiu theo in l nh Thanh u min truy ot. (Theo l trong hi in
nh Thanh, ngi sau khi cp tng m can vo vic nhm nh qun c, tham cch chc th
b truy ot. Nu nhn vic cng m nhm ln cng vi s cch chc hng khc, th cho
min truy ot).

c bit gia phong tc trt cho Ph chnh i thn Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt c
th bc. Hai i thn y u cng tu xin tc b chc tc ca Ph gia phong cho.
(Vn Tng - th Vn Minh in i hc s, K V hu ; Thuyt - in tin tng qun,
Hip bin i hc s, V Chnh b).
nh ngh bo th cng hp o thng, phng chun cho theo nh chc tc trc.
(Vn Tng - Thi t Thi ph Hip bin i hc s, K V b ; Thuyt - Thng th b
Binh, V Chnh nam).
nh ngh li gip xin cho y theo chun ngh gn y. (Thng 11 nm ngoi, phng ph
chun cho cc thn tham chc bn giao tin tc hm cho hai i thn y, cn cha bn
xt). c bit gia tc trt, n y mi chun cho Vn Tng gia hm Thi ph, thng th
Cn Chnh in i hc s, V quc hun thn, tn phong K V qun cng ; Thuyt, thng
th Hip bin i hc s, V quc Thng tng qun, tn phong V Chnh hu, cn kim
sung hm u theo nh c.
Tn phong Ph chnh thn thn Gia Hng qun vng l Hng Hu lm Gia Hng vng,
kim sung chc Tn chnh ph Tn nhn, Hoi c qun cng l Min Lm sung l T tn
nhn ph y.
Vua hai nc Thy, Ha X sai s thn l bn Sn Lun knh lm l Tin hng ( snh l
Ph Yn, 8 cn 10 lng sp ong), l Khnh h ( Hnh cung Ph Yn, ng voi 4 chic, sng
t 2 tng) 2 l. D cho sc th, tin bc v phm vt cho v. Li ban danh l cho Quc
trng mi thnh lp nc Thy X, v vn h l h Vnh (nguyn Quc trng c l
Vnh Khc cht).
Knh c sch vng (2 tp 5 t nng 58 lng 5 tin 9 phn, dng th vng tt 8 tui hay 5
tui, di cng nh th), n vng (nng 86 lng 4 tin 8 phn), tin dng Thi hong Thi
hu T D. Lm l xong, hong thn, cc quan vn v cng li tu xin c hnh i l tn

tn. Vua em li tu t ln, knh vng Ch, i n khi xong tang, mi chun cho c hnh
(n thng 3 nm Hm Nghi th nht c hnh).
- Quyn Tng c Thanh Ha l Tn Tht Trng v ti t nh git ngi ca dn gio, b
x n c th bc. Nm ngoi, Trng nghe hi nhng dn gio thng du t hp, bn phi
hi vi Sn phng s l H T Cung, Ph s Huy Ton phi ngi i thm c ng, tc
th n trong rng rm, lm b mt cho mt tm tch, bn T Cung bn sai lnh qun m l
bn tn Huyn, tn Mao, hp vi Tri ph Thiu Ha l Nguyn Dnh t nh git ngi ca
dn gio trong cc rng. Do , gio dn, gio mc ng s khng yn. Vic y ng n
tai vua, giao cho b Hnh bn. Gio mc l Trn Lc hng ti n dinh s Php ku xin t
xt. n y giao cho nh duyt. u tin ging chc Trng lm Hng l T khanh, v
Kinh ch Ch. T khi x n xong, T Cung, Huy Ton v l ngi xng sut, x ti chm
ch lnh. Dnh sung lm qun, bn tn Huyn, tn Mao x chm (tn Huyn b chm, tn
Mao trn), Trng v l ngi sut t bo, pht trng bt i y, giao cho v Cm y giam
gi. Cn nhng ngi b t git, trc chia hng chn cp chiu tp, n y li chun
tha v trin hn cho vic binh thu.
Ly Tun ph Qung Tr l Tn Tht Trit quyn Tng c Thanh Ha, Hng l T khanh l
Phan Vn D lnh B chnh, hi ng n st quyn Chng Tr - Bnh Tun ph quan phng.
Chun cho quyn Tun ph Ninh Bnh l Tn Tht y v Kinh ch Ch.
(y trc c Ch cho li v tnh l. T khi b cng s tnh bt gi, bn chun cho v
Kinh).
Lnh B chnh Qung Nam l Nguyn Vn Thi, i lnh B chnh Ninh Bnh, hi ng n
st, quyn gi n quan phng Tun ph. Vn Thi khi i n Thanh Ha t giy cho cc ni
bit. Quan Php Ninh Bnh cho rng Phm Hy Lng hin quyn Tun ph ri, khng
mun cho Vn Thi n nhn chc y na, nhn nh vic t Tun ph tnh y.
Tng Php l Mi-l n nh qun Thanh hin ng tnh Bc, bn tin vo tnh thnh.
Trc y cng vic phng nga cc tnh thng du, tng Php giao cho Khm sai i thn

phi bin, bn chuyn binh thuyn ch v ng 2 tnh H Ni v Hi Dng. Chia ra lm


vi o : o ng thy th i qua cc sng Ngha Tr, sng Lc u v sng Thin c,
Nguyt c ; o ng b th do cc ph huyn Siu Loi, Qu Dng, Gia Lm, Thun
Thnh. Cc thuyn ln nh hn 40 chic, nga 200 con, qun 6.000 - 7.000 ngi. Km c
thuyn bun ch thuc n ; lnh m s nhiu trong thng y u hp Bc Ninh. Khi y
qun Thanh c 60 dinh chia ra khp bn mt thnh tnh Bc nghim phng.
(Thng lnh Triu c ngoi thnh, Hong Qu Lan ng trong thnh, k i dinh c
b treo c hiu nc i Thanh. Cc ca thnh u kha v ht thy phi canh coi. Tng c
tnh y l Trng Quang n tun theo chun nh trc, trung lp, hin em qun nguyn
theo i qun th c i ra ng a phn x Nghi V, huyn Tin Du).
Ngy mng 10, qun Php ti dinh n qun Thanh nh bn, cp c 7 n Mn
Tuyn, Ph Lng, Thun Lng ca ng Trn c Qu. Ngy 13, c Tam Tuyn l
Lu Vnh Phc em qun on t Hng Ha n Bc Ninh, n ng cha nh, n sng
ngy 15 qun Php cng qun Thanh nh nhau a ht Qu Dng cha phn thua c.
Tra hm y, qun Php ti dinh qun Thanh, th kh cu, bn thu qun v thuyn ngay.
Bui chiu, qun Php cht a qun tr li vy nh. Qun dinh Thanh nhiu ngi b
thng, cht, chng ch khng ni u v, do gom cng vi qun cc dinh hin ng
tnh thnh u v tan, li v Thi Nguyn, Lng Sn. on qun ca Lu cng lui v Hng
Ha (on y ln ny li cng vi qun Thanh chng hp, chng tng c nh vin tr trn
no). Quan Php bn chnh i sn vo tnh thnh, B chnh Nguyn Tu, n st Nguyn
Ngc Chn (u ng trong thnh) v vin bin li dch u tn ra cc x dn quanh tnh.
c thn Trng Quang n t Tin Du nghe bo tin tc em cc qun qun th nguyn
theo v tnh ; qu chiu n huyn V Ging, b tn binh ca dinh Thanh tranh nhau chy
ngn li. n m, ti ngoi tnh thnh, thy quan Php vo thnh ng gi, nhn i tt
ti ht huyn Yn Phong ng tp tu ln. Ri, di ht chn trn nhn nho, ph huyn
khng th kim ch c. c thn y li em nhng qun qun th c i tun trp qun
hai ph l a Phc v Lng Giang. Bn Khm sai i thn l on Vn Hi H Ni cng
y cho thm bo tp tu. Nhn chun cho nguyn B chnh Nguyn Tu quyn bin Tng c.
(Khi y Nguyn Tu v Thanh Ha, nguyn n st H Tnh l Dng Danh Lp gn tnh
thnh, cng quan Php yt kin nhau. Quan Php cho quyn Tng c, sau li bn ly

Nguyn Tu quyn bin, cho nn mi c chun ny). Quan Phin, quan Nit c khuyt, th ly
ngay ngi gn y, chun quyn sang bin. (Ly n st l Nguyn Xun Dun i lm B
chnh, Gim lm Trn Hu Vn quyn bin n st). Dng Tun ph nguyn c thn Quang
n v cc quan qun th tnh c, chun cho u c v Kinh ch Ch.
(Bn h s ca cc quan tnh y, y phi cho v n Thanh Ha s giao pht. Trong khi i
ng b ri mt, cui thng y li tu, sau n ngy 15 thng 3 mi tip c Ch chun,
bn cng c L Vn H, Nguyn Vn Ch em qun qun th theo i c, ly ng
i v Thanh Ha, tc th em cc lnh theo i l thuc t Thanh Ha tr v Nam, u ly ln
lt giao v hng ng c ri chuyn v Kinh).
Quan Php vo thnh tnh Bc Ninh, bn chia qun ra lm 2 o : 1 o i ph hy cc
thnh tri n Nh Nam, 1 o lnh v s nga i tnh Thi Nguyn. Khi y Lu on v
bn Thng lnh nh Thanh l Triu c v Hng Ha, Lng Sn. Duy cn c 5 dinh qun
ca Qun c Trn c Triu cn lu tnh thnh y nh nhau pht lt cng lui v thnh
Hng Ha. Th y l Nguyn Quang Khoan b bn, tnh thn bn di ng trong dn.
Ngy 22 thng 2, qun Php bn vo thnh t chy 3 ca thnh v cc giy t, ca ci
kho, ri em ht tin bc, sng gang, ng mi vt ch v tnh Bc. Do mt ci Thi
Nguyn b qun on luyn tn dng giy xo, sau n gia thng 5, qun Php mi chia
qun ng y. c tin bo, chun cho nguyn n st H Tnh qu l Dng Danh Lp
quyn lm Tun ph tnh y. Lnh B chnh l V Dc, n st l Triu c Vong u vn lm
chc c, nguyn Tun ph lnh v Thanh Ha l Trn Quang Hun v Kinh ch Ch.
(Quang Hun trc y bo tin v Thanh, cho nn c phong, chun v Kinh, nhng trc
ln v qu lng ph Tha Thin).
Tn Mi (ngy 25) t Nam Giao, sai Tin qun thng ph, thng Chng ph s Tn
Tht Th vng mnh t thay. Vic l xong thng tin bc cho cc nhn vin d vic ln nh
c th bc.
Gic X 2 ht ph Tng, ph Qu Ngh An cng vi m gic tan ca nh Thanh thng
ng nhau li quy ri, quan Lnh binh Nguyn Vn Chn, Ph qun c Trn Du nhiu ln

em binh dng n chn lng Trnh, lng Xui, lng Vng b trn vong, chiu l truy tng
Chn lm Chng v, Du lm Tinh binh V y v cp cho tin tut, phong m cho mt con
ca Du, Chn v khinh tin nn nh vic m nhiu. Li sai tnh thn chia qun nh chng
cho yn c a phng.
nh l cho thuc vin t phm tr xung, c ti ni gn thm nui cha m.
(L nm T c th 18 nh rng : Quan vin Kinh hay ngoi, cha m tui ngoi 70 gi
suy m yu, li nh khng c th inh hoc c th inh m khng th hu nui c, v
ngi cha m tui ngoi 80 tr ln, l c v qu chung dng, tr n quan t phm c
nhng tnh trng y, lm thi cho c by xin ch Ch, ngoi ra thuc vin t phm tr
xung, ai mun tnh nguyn v gn thm nui, do cc thng ty y, chiu xt trong chc
phn u khng thiu thn tin lng, lin can n kin, li khng c trn lnh bit tnh, t do
b Li tu xin, chuyn b chc Kinh trong, chc gio ngoi, n y chun nh n quan
tr ln, chiu y l c. n nh t phm thuc vin tr xung, nh c ngi no nh c cha
m gi xin lm quan th i ng i ty phi theo mnh, bng mun nui cha m, cho c v
qu chung dng, nh l chuyn b v ni gn, ngn vic thc lnh).
Thng 3, nm T mc th chu Mng Vang, Na Bn, Thng K, Xng Thnh, Lng Thn
(tri chu 5, li mc 4, ty inh 23) u knh phm nghi, xin lm l Tin hng ( dinh
tun ph tnh y, tin sp ong 10 cn) v l Khnh h (lm hnh cung tnh y, ng voi 2
cp, gm th 3 tm) 2 l ; xong, u thng cp ri cho v. Ti sau chu T Bang (tri chu,
li mc u 1 ngi, ty inh 8 ngi) li tin phm nghi 2 l y (sp ong 10 cn, sng t 1
chic), thng cho cng y nh trc. (Tri chu mi ngi 6 lng bc, 5 tm sa nam ; li mc
mi ngi 2 lng bc, 2 tm sa nam ; ty inh mi ngi 1 lng bc, 2 tm vi en).
Tit Thanh minh, hong thn cng vng mnh chia n cc in tn lng lm l tnh yt.
in Ha Khim, Khim lng, Kin Giang qun cng vng mnh lm l.
Sai Thng th b H l Phm Thn Dut kim sung lm S bo ph Kin Giang qun
cng. Khi y ng thch phi nga cc ng ph, nhng lng xm gn Kinh thnh. Cc
quan Ph chnh i thn ph Tn nhn thng ni v vic , xin chun cho khng phi l

ngi cng phi, cho ra ngoi thnh i ni khc th khng c phi m, li xin em Thn
Dut sung vo chc y, khin gip vic ph o. Vua y cho.
i nh li l Phc hch thi Hng v hng vn. (L c thi Hng ai d trng tam trng,
trng quan chiu gii ngch nhiu t chm chc kn ly, ngi no h d c u bnh th
ghi lm hng c nhn, v th th ghi lm hng t ti. n ngy xng danh, dn cc c nhn
ti th vin st hch qua v biu, chiu hay lun 1 bi, hay th 1 bi, ri cp pht cho o m.
Vic xong, yt bng. n y mi i nh. T phm ai thng sut 3 trng (k), ly
trng s bao nhiu, tr ra ng em lm hng t ti, ngoi cn d bi no, l c vn l, d c
u, bnh ng trng c nhn, l c Phc hch (khng cu n gii hng ngch) u do vin
iu k lit h tn, tui v qu qun, t giao cho ngoi trng (khng c ni r u bnh
trng) yt tn. Nhng nh trc mt ngy ngy Phc hch, cho n np quyn ngoi
ca trng, trong quyn y p dng n kim y nh quyn thi, n sng sm ngy xng
danh th vo Phc hch, lu chiu cch nhau hn 10 trng, quan trng trong ngoi hi
ng lc ra u bi k tam, chia vit mi ngi mt o, xt ch ngi pht giao cho bn
ngi d vo Phc hch, c trong lu lm bi, khng c i qua i li, hi nhau, k no
tri y th ui ra, bt tn trong s trung i. Cn lm bi th ly ht hi trng su khng
lm hn ; do vin iu thu gi dn tn, chia hiu y nh quyn thi, lm bi xong a giao
im duyt, bi ai h so vi nt ch li vn cht c hi ng, th ghi lm hng c nhn
(chiu theo hng c hoc thm hoc bt 1 - 2 tn), ct l khng hp, khng rng. Sau mt
ngy chiu l xng danh, cp cho o m, yt bng. Nu vn l tuy km quyn c, m khng
qu vng v, km ci th t lm hng t ti. Nu so vi quyn c m ngha khng thng
sut y th trch giao b L cu xt bn lm. Nu quan trng im duyt cn c ch khng
tinh, gm giao cho b y hi ng Ng s, Ni cc gia ng ngh x, ly khoa y lm u).
Li thm gii ngch t ti. (L c 1 c nhn th ly trng 2 t ti, n y chun nh 1 c
nhn ly trng 3 t ti, rng ng cho hc tr).
Li nh l thi Hng v, nh l thi Hi v. (Ngh chun t nay tr i, phm thi nht
trng th dng ct qu t v ma quyn (i mt ng tho ngc trn) 2 ngh, phm ct qu
t i c 24 trng tr ln, m cch ct qu t nhanh nhn l hng u, hi nhanh nhn l
hng bnh ; ngi ct qu t i c 18 trng m ct c nhanh nhn l hng bnh, hi

nhanh nhn l hng th ; ai ct qu t i c 12 trng m ct nhn y l bc th, ai hi


nhn l hng lit. Bng ct qu t i c 18 trng tr ln, m cch ct ln b ng u l
hng lit. Trng (k) y trc ct qu t, sau ma quyn, ct qu t i khng c 12
trng, khng cho ma quyn. Trng (k) th 2 dng ma cn g, i mt bi (ng mn),
mt bi ma ao to (xung thin ao), mt bi ln khin (thng trc ly trng, tay co
trung bnh) v 3 bi nhy ngi m ch nhanh nh ma, nhy ngi nhanh nh, m ch
chng lnh, st gia l hng u, ma nhanh m ng l hng bnh, m chm ma hi
nhanh nhn l hng th. Ma hi nhanh nhn m m khng trng hay m trng m chm
l hng lit. Trng y trc ma bi sau nhy m, nu ma b ng th khng cho nhy
m. Trng (k) th 3 thi bn sng chim 6 pht, khi bn khng k trng a hay trch a,
ch ly khuyn lm ch lm tiu chun, nh trng mt ch th ng c 2 khuyn, 5 - 6
pht trng khuyn l u, 3 - 4 pht trng khuyn l bnh, 2 pht trng khuyn l th, khng
trng pht no l lit. Trong tam trng tr v trn y, ly s thi sng lm ct yu, nh 3
trng u d trng u, bnh cng vi k nht tam u u bnh, m k nh, tam
u u bnh, m nht th, hay nht, nh th, m tam u, v tam th, m
nht, nh u u, u ghi lm v c. Ngi no h nht, nh u bnh, hay nht
u, m tam th, hoc tam bnh, m nht, nh u th v tam trng u th, u
ghi lm hng v t s. n nh ma cn st, kim di m b nhn, u cn v Phc hch
ct qu t mt ln u nh ch, 3 k thi xong ri, ai d hng v c m hi bit binh hc,
tnh nguyn Phc hch (khi np quyn thi, mt quyn trc phi chua r) trc mt ngy
treo bng. Quan trng yt i lc xt 1 - 2 iu trong binh php trn php, v kinh v b.
Ngi no vn l so thng th t u bng, do b Binh ghi n, khng cu n nin l, tc
em b trc, by t cho phn bit, cn ngch c t th ty theo trng cch nhiu t m
ly, khng nn nh sm, ly khoa ny lm u. n nh thi Hi v, ly hng ngi y bit
ch th t. T khi t khoa thi ti nay, k thi Phc hch trng gip y rt t, ngoi ra u
h thit, cho nn nh i).
Chun xt nhng thuc bin gi yu v n l tui cc dinh v cc v Kinh u cho v
hu tr hu dng.
Gim 5 phn 10 thu sp ong cn thiu t nm trc (3.224 cn) cho dn Man huyn Tn
nh tnh Khnh Ha (v c nm gn y Man y b i m iu ho).

t n ni Dng Quyt Ngh An. (Ni y mt bn t trc tnh thnh hi gn. Tnh
thn y l Trn Vn Chun, Trn Lu Hu hng tu cho l a th quan yu nn phng, nn
chun cho lp n t sng gi).
M Kinh din in V Hin (l tit theo y nh nm T c) dng i hc s in Cn
Chnh l Nguyn Vn Tng, Thng th l Phm Thn Dut sung lm Ging quan Kinh
din, Tham tri Bi n Nin, Nguyn Thut, Ni cc sung bin l Nguyn Thng Phin,
Tham bin l L Duy Thy sung lm quan ging hng ngy. (Nguyn Hu Chnh, Phan
Trng Mu, Trn Pht (u Tin s), Nguyn Trn (C nhn) u sung chc Khi c
ch). L khai ging xong, ban tin bc cho hong thn quc cng tr ln n ban chu (bn
Hng Hu, Tn Tht Thuyt) v cc ging quan, nht ging quan, trin th cho n cc vin
khi c ch thay ba yn c th bc.
Qung Bnh, Qung Ngi, Ph Yn 3 tnh t ma, sai cu o, u c ma.
Nu thng cho dn th trm tui tnh Qung Ngi (Phm Vn Linh, Nguyn Vn c).
Thng bin o M c l Lu Thin K, Hip qun tc vi Lnh binh l inh Cng Mi
em 300 qun ui bn gic (bn gic Hn gian th v bn gic t Thanh thng ng)
ch K Sn, huyn M Lng, Cng Mi cht trn, tng cho Qun c, chiu theo l cho tut
m, Thin K v khng cu vin phi cch chc v lu dng.
D sai quyn Tng c H Ni l Nguyn Hu , phi cho ngi gii i nh cho dn
yn .
Quyn Tng c H - Ninh l Nguyn Hu , n st Nguyn Xun Dun b ti ging chc
i b ni khc, nhng chun cho c quyn h, quyn sung. Trc y, tnh y phi cho
Ph lnh binh l H Vn Th cng V y L Thn i ph Thng Tn n bt bn cp, Vn
Th h lnh cho qun i tun phi dng t v, khu hiu bn sng ha mai, Thn chng chu
theo, Vn Th bc gin t tht c cht. Tnh y cho l Vn Th cn nht khinh sinh, kt n
cch chc. Thn pht trng lu dng. B duyt, xin i Thn n cch b chc dch, v chu

sai, khng tha (vic trc khi tha), n y tnh y li tu xin vin l cho min. Nhn D
khin trch rng :
Vn Th l mt vin quan to khng c ti g ln, h chng i sinh ? Tnh ngi kt ngh n
trc, nhiu ch cha hp, tng ging Ch chm chc sa i ct trng nhn mng v
nghim qun lut, v li tnh li s s sut cho bn ngi, ch nn chp n, cho k kia
c thot ti, nh th l khng nhn tm vi nhng bn thuc bin nhn tri, m li
nhn tm c vi nhng ngi liu t ung t kia. V c Ch khng chun tha, li ct tri
. Vy chun cho Hu ngi ging 4 cp i b ni khc, cng chun c quyn h,
Xun Dun gim xung 3 cp i b, cng chun c quyn sung.
(Xun Dun chun lm quyn bin B chnh Bc Ninh, nhng trc H Ni khon y
c d lm).
Thuyn ng Chun Kch trc c phi i ch lng Thanh Ha v qua bin ni Ng
Sn, H Tnh b v chm, nhng quan qun chia ngi v l li thuyn u b tht lc c.
Chun theo l b gi bo tng cho tin tut, gm 46 ngi.
Sai tnh thn Sn Ty gip cho dn 3 x (u thuc huyn Tam Dng) l Tin Canh,
Ngc Canh, Ha Canh. Trc y Lu Vnh Phc em on qun dng ti min Bc
hp nh. Khi i ng qua 3 x ny, ni vo tr . Dn x y ng s, ng cht cng lng
khng cho vo. Bn dng y t git hn 1.000 nh, sai chia hng chn tut. Li d
Hong T Vim v Vnh Phc u gia tm kim thc qun lnh, khng c bung tha nh
th. n y, li cho l dn 3 x y tn hi rt thm, sai cu gip dn.
K Ngoi hu Hng Chuyn c ti x chm. Chuyn (anh Hng Thnh, con th 6 ca Chn
nh qun cng Min Nit) ngm xui bn ng gi lm quan qun sn vo nh c
Thng th Trn Tin Thnh, cp ca ci. Vic pht gic, xch giao cho b Hnh giam xt ;
n xong, Chuyn i theo h m (h Phan) kt n trm quyt, cn d ng kt ti c th bc.
Chuyn sau c nh n hon quyt, do nha V thnh nghim giam i bin.

Min cc thu cho cc thuyn ni khc n bun thc go Tha Thin v cc ht Nam Ngi, Tr - Bnh (khng cu n cc thuyn bun ca Ty hay ca nh Thanh). Lc , go t
gi cao, cho nn min thu, h vui lng n bn, i khi no vic yn, li s nh thu.
Chun cho khc b sch S gim tot th (1 b 4 quyn sch Thanh C l khong mn bn
nguyn bin, li 1 quyn lun lc, cng 5 quyn). Sch ny do s thn i Thin Tn l
Nguyn Thut mua v cung tin, cho l sch ny lc chp chnh tr hng vong, c mt,
gin d m khng st, ngi c d nh, duy ch bin nh dy, m duyt khim tin, cho
nn sai S qun kim xt (chia lm 8 quyn v 1 quyn mc lc), ph cho in khc cng
truyn.
Li nh l thi Hi, thi nh v hng vn :
(1. V thi Hi, nm Minh Mnh th 6, ngh chun cho 4 k u u c l bc nht, 3 u 1
bnh, 3 u 1 th, 2 u 2 bnh l bc th ; 2 u 1 bnh 1 th, 2 u, 2 th, 1 u 3 th, 3 u 1
lit, cng vi 4 k u bnh, li l bc th ; 4 k thng tnh, chc nh ly . Nm th 10
i nh lm phn s. Vn l thng c 10 phn tr ln, mi chun cho trng cch. Ngoi
ra, quyn no 1 k vn l khng kp 1 phn, m 3 k thng c 10 phn tr ln cng 4 k
vn th gm c 4 phn tr ln, u chun lm ph bng. Nm th 16 mi chun thi 3
k (nm Minh Mnh th 14, i nh thi Hi lm 3 k) tinh thng c 10 phn tr ln, ghi
lm trng cch, ngoi ra quyn no 1 k khng kp phn s, m 2 k thng tnh c 10
phn tr ln v 3 k thng c 3 - 4 phn tr ln th ly lm ph bng. T c nm th 6,
bn chun cho thi lm 4 k (nm T c th 4, li nh vn thc thi 4 k) tnh thng c 8
phn tr ln l trng cch, 3 k m thng c 9 phn tr ln, tu by ch Ch. Trng cch
v tu by c bao ngi, u vo thi in. Quyn no c 4 phn tr ln th cho l gip
tin s, 3 phn tr xung lm ph bng. Nm th 18, li nh li vic thi Hi. Cp cch ghi
lm trng cch, 7 phn tr xung, ghi lm trng cch hng th, cng vit cng bng,
nhng c trc sau, khng c xng lm ph bng, i Phc hch xong mi nh lm
chnh ph. Nm th 30, D chun cho thi Hi 4 k, u c phn s. Ai c 4 phn tr ln
u chun cho ghi lm trng cch, khng phi phn lm hng th na. Ai d trng 3 trng
m c 7 phn tr ln, chun do quan trng trch tin chn ly. Nm th 32, chun cho 4
k thng sut c 5 phn, v 3 k thng c 10 phn tr ln, mi chun lm trng cch.

Khi vo thi in 4 k, ch c 4 phn v 3 k ch c 8 - 9 phn y u ghi lm hng ph


bng. Khng c vo thi in, n y chun nh : T nay i thi Hi, ngi no h vo t
trng u c phn s thng tnh c 7 phn tr ln y ghi lm hc trng cch, chun cho
in th. Ngi no vo 4 k thng tnh c 5, 6 phn, cng 3 k thng tnh c 7 phn
tr ln y ghi lm ph bng, khng c vo in th. Phn s ca ngi ph bng
giao cho b L chun, cho Khoa o, Ni cc hi ng xt duyt, nh c ch no khng
ng trch tu ch Ch.
2. V thi in : Nm Minh Mnh th 10 l nh ai : thi nh, vn l c 10 phn th cho
nht gip tin s cp nht danh, ai c 9 phn th cho nht gip tin s cp nh
danh, ai c 8 phn th cho nht gip tin s cp tam danh ; ai 7 phn hay 6 phn,
cho nh gip tin s xut thn, t 5 phn tr xung cho tam gip ng tin s xut thn.
n nay, chun nh ngi 10 phn cho nht gip tin s cp nht danh, ngi 8 - 9
phn cho nht gip tin s cp nh danh, ngi 6 - 7 phn cho nht gip tin s
cp tam danh, ngi 4 - 5 phn cho nh gip tin s xut thn, ngi 3 phn tr
xung, cho tam gip ng tin s xut thn. Li hi th im duyt cn c 10 phn tinh
xc. Nh c quyn no, khi duyt sao nhng, trt ph trng m duyt ly. Khi dn bng
hp duyt li kim ra nn b i, cng cho tu xin trut lui, nh cn khng tinh, vn l thi
in st km, b phi ch trch y, th quan trng giao bn phn bit, tnh lm ging chc v
i b ni khc. Cn quyn no nguyn d trng m trch ra vng km y, ti k cho c
tu ln ch Ch).
Quan Php nh chim tnh thnh Hng Ha. By gi thuyn qun Php hp ng thnh
bn ni (hn 7.000 qun, thuyn ln, thuyn nh v sng n c nhiu). Thng y tin nh
Hng Ha. Tng c Vn Qu nh Thanh l Sm Dc Anh cho rng Hng Ha l ni chin
trng khng th c, yt sc cho cc dinh bn Thng lnh inh He, M Tr v gi ni
a, Tng thng Hong T Vim cng d n Phng Giao (gn tnh thnh, T Vim trc
v n Thc Luyn, gn, trch bn lnh qun th tin ng n y), li v n Thc Luyn.
Th Tun ph Nguyn Quang Bch em i binh di ng s tr ngi, bn xin Lu on
em qun li gip. Ngy 13, qun Php n tnh thnh, tnh thn di ng ngoi thnh. Ngy
14, qun Lu on cng qun Php nh nhau, cha r thua c. n gi Ng ngy 15,
sng ln n lin ting, Lu on khng th ch li, ri theo trn ng ph Lm Thao dn

qun i. By gi quan qun n Thc Luyn bn theo con ng thng du Thu Cc i tt,
tnh thn cng u ty tin tn cc ni. Ngy 17, quan Php bn vo thnh, chia qun ng
, chia qun ph hy cc n bo Thc Luyn. Vic n tai vua. Chun cho Hng l T
khanh nguyn lnh B chnh Ninh Bnh, quyn h Tun ph l Nguyn Vn Thi (hin ng
Thanh Ha, t cho s Php Ninh Bnh bit, hy cn ngn tr, nn cha ti chc). i
quyn Tun ph tnh y, nguyn lnh B chnh tnh y l Bi Quang Thch vn lm vic nh
c, nguyn b n st Sn Ty cn lu H thnh l L Ngc Un i sang lm n st tnh y
; nguyn tnh thn qun th Sn Ty l Hong T Vim, Lng T Th, Ng Tt Ninh,
Nguyn nh Nhun v bn Nguyn Quang Bch tnh Hng Yn u chun v Kinh ch
Ch.
Ri, Quang Bch (nh gip Tin s, ngi x Trnh Ph, Nam nh) y ngi np n, ln ln
thng du, mun i sang nc Thanh (gi th vnh bit ngi nh), vic khng thnh, ri
mt sn phn tnh y. T Vim em qun qun th v ti Qung Bnh, tu np n c tit
nhng vn lu qu nh. T Th, Tt Ninh em qun qun th v Kinh. Cn nh Nhun
th sau i sang nc Thanh (nm ng Khnh th 2, nguyn Tun ph Lng Sn l L Xun
Oai v H Ni, do nha Kinh lc s trnh thc, dn ti quan Php bn nh, cho v qu nh).
Nguyn Vn Gip (nguyn B chnh Sn Ty), Nguyn Thin Thut (nguyn Tn tng
qun th Sn Ty) u t bit i mt.
Li nh l tng tut cho ngi cht trn.
(Ngh nh thng 4 nm T c th 27. Phm nh bt nhng gic Th, Mn, ngi Hn,
ngi Thanh, ai l ngi mnh dn i nh c gic m b cht, thc hm, gia tng 2 trt,
chiu tng hm cho bi tin tut mt ln. Lnh hm t sut i tr ln, nh lnh mt trt, truy
cho thc th lnh n 2 - 4 trt, cng ch truy thu 1 trt, nhng u gia tng 2 trt, th th
sung lnh cp bng u cho thc th, li gia tng 2 trt, chiu theo hm tng cp tut. Ngi
quyn sung nh ng trng quyn sung i trng, quyn sung sut i, u truy tng 2 trt,
nhng cp tut gp bi mt ln ; qun sut qun on, ngi no h c thc hm, chiu l
truy tng 2 trt, ngi no h cp bng th sai, chiu l thc hm, li gia tng 2 trt, ngi
no h l hng ho vt lc cha c phm hm, qun on tng chnh bt phm b h, sut

on tng bt phm b h, Cm binh tng Cm binh i trng, Tinh binh tng Tinh binh i
trng, dn dng u tng chnh cu phm b h, u chiu tng hm cp tut nhiu m.
Chnh nht phm phong m cho con, hay em, chu mt ngi lm chnh lc phm ; tng
nht phm phong m cho con hay em, chu mt ngi lm tng lc phm ; chnh nh phm
phong m cho con hay em, chu mt ngi lm chnh tht phm ; tng nh phm c
phong m cho con hay em, chu mt ngi lm tng tht phm ; chnh tam phm c
phong m cho con hay em, chu mt ngi lm chnh bt phm h h ; tng tam phm c
m phong cho con, em hay chu mt ngi lm tng bt phm b h ; chnh tng t phm
c m phong cho con, hay chu mt ngi lm chnh cu phm b h ; chnh tng ng
phm c m phong cho con, hay em, hay chu mt ngi lm tng cu phm b h ; t
lc phm tr xung, u cho nhiu mt sut con, em hay chu binh dao trn i).
Cn ngi no khinh tin c gic m b cht u gia tng mt trt ; qun on tng tng
bt phm b h, sut on tng chnh cu phm b h, Cm binh tng Tinh binh i trng,
tinh binh tng chnh bt phm i trng, dn dng, th dng tng tng cu phm b h,
u chiu tng hm cho tin tut gp bi. Chiu l cho nhiu m : ai h khinh tin b tht li
m cht, cng u truy tng mt trt, chiu cho tng hm v tin tut gp bi, nhng nh l
cho nhiu m. Ngy thng 3 nm th 36, bn chun cho phm ai nh Ty mnh dn i trn
m b cht y, th l c tng 2 trt, gia tng 3 trt, ai khinh tin m c gic y, th l c tng
cho 1 trt, gia tng 2 trt, ai khinh tin m thua trn th l c tng cho 1 trt, tin tut gp bi,
nh cho nhiu m. Nay y tng 1 trt, nhng chiu tng hm cp cho tin tut v cho nhiu
m. Ngy thng 4, ngh chun cho phm on dng nh gic Ty, ngi no c trn b
cht y, qun on tng tng tht phm thin h, sut on dng mc tng chnh bt phm,
dng trng tng tng bt phm, u b h ; thua trn m b cht y, qun on tng chnh bt
phm, sut on dng mc tng tng bt phm, dng trng tng chnh cu phm, u b h,
u chiu tng hm cho nhiu v cho tin tut. Cn l nhiu ln theo ngh c thng trn truy
tng l : C phn bit ngi mnh dn v ngi khinh tin, cng qu phn bit. Li nhng
ngi Anh danh v c, H v, Gio dng, Cnh tt c nn tng tut khng ? L c u c
chua ti. n y li nh : T nay tr i, ai nh bt c gic Th, Mn v ngi Hn,
ngi Thanh, thng trn m b cht y, th vin bin, binh inh u chiu y l c (nm th
27) gia tng 2 trt. Anh danh v c, H v u truy tng Tinh binh sut i trng (chnh

lc), Gio dng, Cnh tt u truy tng Cm binh chnh i trng (tng lc) u chiu
hm cp tut nhiu m. Tht li m b cht th vin bin, binh inh u gia tng 1 trt, Anh
danh v c, H v u truy tng Cm binh chnh i trng (tng lc), Gio dng, Cnh
tt u truy tng Cm binh i trng (chnh tht) u chiu hm cp tin tut gp i, nh
cho nhiu m. Ai nh c Ty m b cht, th vin bin, binh lnh u chiu y nguyn l
(nm th 36) gia tng 3 trt, Anh danh v c, H v u tng Cm binh sut i (tng ng
phm), Gio dng, Cnh tt u tng Tinh binh sut i (chnh lc) u chiu hm cp cho
tin tut v nhiu m. Ngi thua trn m b cht l vin bin, binh lnh u gia tng 2 trt,
Anh danh v c, H v u tng Tinh binh sut i, Gio dng, Cnh tt u tng Cm
binh chnh i trng (tng lc) n nh on dng u theo y l c (nm th 27, nm th
36) gia tng, tu trung ai c cp bng i trng v th th sung lnh ch 1 trt, hoc 2 - 3
trt y khng cu n thng trn hay tht bi, u truy thng cho 1 trt, nhng u chiu l
gia tng c th bc, quyn sung v tc vi y, ch c nguyn hm gia tng nhng y theo l c,
cp tin tut gp i, cho c phn bit, cn trc y, phn bit k mnh dn v ngi khinh
tin y bt i.
Ngy mng 1 t T, thng 4, ma h, lm l H hng, Tun quc cng l Min Ninh vng
mnh n lm l nh Th miu. Thi hong Thi hu T D i xe n in Ha Khim
xem coi Hong thn cng vng mnh lm l.
M khoa thi Hi v hng vn. (y b vo chnh khoa Qu Mi nm T c th 36. Khoa
y ly khoa thi Hng nm Nhm Ng, khi 2 trng H, Nam nhn c vic trin hon
n nm Qu Mi, cho nn thi Hi, chun n nm y mi c hnh theo l c, thng 3 vo
thi, gn nhn c nhiu vic cng chun cho trin hn n thng 4).
Vua se mnh, vn v cc quan hp li tu xin vua trong cung tnh dng yn ngh, li xin
Ch Thi hong Thi hu T D sai bn Phm Vit Trang, Bi n Nin, Nguyn Hanh, Chu
nh K knh n miu Hi ng mt o 2 ln, hn mt thng, mnh vua yn khe, chun
cho lm l t.
Quan Php t khi chim gi 2 tnh Ty Bc, phm cc ph huyn nhiu ngi bn chn
nhng dn th trc chia quyn cai tr, Khm sai l on Vn Hi em vic tu ln. Vin

thn tu ni : S th hin nay cng phi quyn nghi nh th. Nhng phi xt ngi thc c
vn hc, khng lin can n kin g mi c. Quan Php nu c thin lch, cng nn gi l
tranh bin khng c khinh sut nghe li. Chun cho theo li vin tu thi hnh.
D cho quyn Tng c H - Ninh Nguyn Hu , t nay phm Bc K c vic g gian
i, u cho hip ng vi quan khm sai bn bc tha nh, l theo li xin ca bn
Khm sai on Vn Hi vy.
Sai thy s cc dinh v, kim sa sng n phng b cho qun dng.
Dng quyn Tun ph Nam - Ngi l ng c ch i th Tham tri b L, sung Quc s
qun Ton tu. Quang lc T khanh sung Sn phng Tiu ph s Ngha - nh l Nguyn
Ngon thng th Th lang b Binh. Quyn Tun ph Nam - Ngi, cai phng Tham bin l
Nguyn Thn thng th Hng l t Thiu khanh, quyn sung Tiu ph s.
Truy t tn hu cho L Xut lm Mn hong . Trc y Dc tng Anh hong cho
rng L triu Xut gi nc gp lo bun, nn t tn hu l Mn, sai vn ban nh thn
xt r Phc duyt.
( tra xt miu L hong thn Kiu i, tnh Thanh Ha nguyn bi v th Xut ,
chp tn hu l ch Ngh, nh thn cho rng hoc do cc by ti tng vong bn t tn
hu, khng c chiu sch r rng, v ch mt tit cu cu, cha bao qut c ch kh
v cnh ng mt i ca vua).
n y tu ni xin tun thnh mnh, lm l truy n tn hu, bn chun sai quan n miu s
tuyn c Sch vn i nhng ch lm L Mn hong . Sch vn chp vo sch
Khm nh Vit s Cng mc.
(Trong Sch vn c cu rng :
Mnh tri chng phi c thng, nn kh lm c nh vua Thiu Khang ly li nh H.

Lng trung khng bao gi cht, thc khng thn vi Trang Lit cht theo nh Minh).
Sai inh T Lng hi ng Khoa o b Binh, y theo l v sinh, xt hch kn chn ly lnh
bin binh sung lm qun Tuyn phong.
(L nh v vic st hch v sinh v binh, ngh v bn sng chim 2 kha c u c, ngi
no i trng gp khi sut i khuyt th ht cho thng b, ngi no c cp bng i
trng, tc cho thng th chnh i trng 2 kha, 1 u 1 bnh, ngi no l i trng th
cho thng th chnh i trng, ngi no cp bng i trng, tc hnh b th ng
trng, binh inh k tn cp bng i trng, dng i khuyt s b ngay).
chnh bin
ng k - Quyn IV
thc lc v gin tng ngh hong
Gip Thn, nm Kin Phc th nht [1884].
Thng 5, ma h, di dng nh V hc (nguyn ngoi Kinh thnh, di dng vo phng
Lin Nng trong thnh).
Tit oan dng, in Ha Khim knh dng l, hong thn cng vng mnh lm l.
Ngy Gip Thn, tit Thin thu. Thnh n nguyn ngy 12 thng y. Trc y, Dc tng
Anh hong cho rng ngy y l ngy gn vi ngy Thnh n Hin t Chng hong
(ngy 11), chun i ly ngy mng 9 lm ngy n, n nay phng ly ngy y lm tit
Thin thu. Khi y, Hong thi hu nh n Khim trong Khim cung. Trc mt ngy
Hong thi hu thn n in Ha Khim knh co, n ngy, khm mnh hong thn cng
v b L ng quan knh em t biu v nghi phm n ly tin, ngoi ra, th tham chiu
tit Thnh th nm T c th nht, sa lm, vic n yn mng r u nh.

nh l phi xt cc binh trng cc qun v 2 qu xun thu, v mt kim cc lnh m


Kinh, v 2 qu h ng. L trc, hng nm 2 qu xun thu phi 2 ngi thuc v b Binh,
hn trong 1 thng, i n cc qun, hp ng vi thng chng v bn khoa o chuyn
mn, kim im binh trng u 1 ln, h ng 2 qu, phi cho b Binh hi ng ni cc,
st, th v, kim im nhng hin ban lnh m Kinh u mt ln. n y, chun cho
u nh phi, chuyn do cc thng qun chiu l, t hnh kim sot y , nhng bt thn
do b Binh y cho ng quan hoc do cc khoa o chuyn mn i n v i cc dinh,
kim xt chnh n mi vic. Nu c mt vt ngoan t, hay mt ngi trn thiu y, tc th
tham hc nghim tr.
Quan qun Php li ng Tuyn Quang, 3 thng trc nguyn Lu on Lnh binh l
Hong Th Trung em 2.000 qun t Hng Ha lui v tnh thnh y (khi y doanh bin
v gip t nc Thanh), honh bt Tun ph Hong Tng Hip an tr ph Yn Bnh,
cp ht kho tng v s sch ca cng, ri ch i. Thng phn Nguyn Trung Hi b bn
cht. n st Nghim Nim knh co bnh v, B chnh L Vn Duyn ln v H Ni, n y
quan Php bn sai Vn Duyn p ngi binh thuyn cho i, vo ng thnh y. Li i
Nghim Nim v gi chc c, t ma h i nh, ma ng v gi. Cn Trung th thu
vin ly qun tn dng hoc 6.000 - 7.000, hoc hn 10.000 li quy ri, ng thy, ng
b u b ngn tr. (T thng 6 n thng 12, hoc mi thng 1 - 2 ln, hoc 4 - 5 ln). Qun
Php c gi ch qun vin.
(Tng Hip ng tin s, ngi H Ni, sau b Th Trung p i sang nc Thanh
Long Chu, ri cht. Khong nm ng Khnh, truy tng cho lm Thng th b L).
Th Th lang quyn Tng c Thanh Ha l Tn Tht Trit, th Tun ph l Trn Son u
m co v ngh. Chun cho u mang nguyn hm u v hu dng. Dng th Tin qun,
thng ph thng Chng ph s l Tn Tht Th lnh lm Tng c tnh y, nh t
Tun ph.
Ton quyn i thn Php l Ba-c-na (mt tn Ba-t-n), Gim c L Na li nh c
mi. Trc y Gim quc Php tip th ca nc ta (thy ghi thng chp nm ngoi) sau
bo thm hi yn i v ni kin ha c s nh xin chm chc cng bng. Li ly thng

trc phi giao cho ton quyn y i trc (ngy mng 4 thng 4 trc xung thuyn) bo
cho bit, bn sai Thng th b H l Phm Thn Dut sung lm Khm sai Ton quyn i
thn, Tham tri b Cng l Tn Tht Phin, quyn sung Thng th b y sung lm Ph ton
quyn, Tham tri Chu nh K, Th lang Lng Thnh u sung h tip phng b lc lm
thi th ng. Li chun cho d bn cc cng vic khon tip gm c 5 khon i.
(1. Bt u b Binh phi cho bin binh 50 tn, kh gii qun o chnh t, theo vin h tip, h
quan ton quyn y khi n ca bin Thun An, tc th ti ngay n tip, v d sai 200 tn
lnh trc bn tu s qun, i ton quyn y n qun th h tip cho trng s th.
2. C theo li s Php thng lng by t s lnh theo hu ton quyn 2.300 ngi, yu cu
trc bt cho 10 chic thuyn i n ca bin Thun An h ch n s qun y v xin sa
sang vi dy tri lnh qun thy gn qun cho lnh tm .
3. C s Php bn ni : Thuyn ton quyn khi ti ca bin, tc l c bn sng cho, nay
n s qun, bn quc cng nn bn sng cho 15 ting t lng vui mng, s do vin bc
t cho ph Tha Thin, chuyn sc cho dn ht cng bit khi ng s.
4. Khi Ton quyn y n qun ngh ngi cht lu, th 1 vin Thng bc, cng vi 1 vin
L b, i tip n vin y c bn tu khon g, lnh s tu lm, sau khi n qun sng sm
ngy hm sau, do ph Tha Thin sm , b 1 con, d 1 con, ln 1 con, phm qu 1 mm,
go np 1 thng, ch long 1 cn, g vt u 10 con, trng g vt u 30 qu n ty
Thng bc, bo trc cho h tip vin nhn biu, ton quyn y khen tt. Li bin ring 3
b, 3 ln, chui 1.000 qu, 10 thng go trng, trng g, vt u 150 qu, ng ct 50 cn
em biu cho ty phi v ty binh a n. T nay tr i, c mi 5 ngy u chiu nh
khon y m cp. n nh thuyn qun ng ca bin, ln ny v k v, em biu cng
chm chc, em biu cc hng vt nh ln ny, li chiu hm y do vin h tip n mi :
Ton quyn y v cng s y cng ti th Thng bc n yn.
(5. Mt ln, trc do ban L thin lm c hng nht 1 mm, hng nh 2 mm, cn c nh
v sch ti th thng bc by t, do vin h tip v Ton quyn bn quc khon tip v
trc khi v mt ngy, cng chiu lm nh th. Cn nh so snh sc th v cng vic vin

ton quyn y c dng trnh quc th hay khng, nghi ch th no, lnh s ch phi vin y
n qun thng ngh).
n y, Ba-c-na, L Na em bn ty phi, ty binh n s qun, ly t khm cp, sc th
ca nc y tu t. Chun cho Thn Dut v Phan em sc th yt kin so snh truyn Ch
cho yn y tr li thng nh ha c, ly ngy 13 thng ny l ngy inh Hi lm xong,
phm 19 khon.
(Khon th 1 Nc i Nam t nhn nc i Php gip , ngha l nc i Nam c
giao thng vi nc no, th nc i Php gip cng vic, v nhn dn nc i Nam
c nc ngoi th i Php cng gip .
Khon th 2 Qun nc i Php ng lu n ca bin Thun An, t ca bin y ln
ti Kinh thnh, cc n ly ven sng v cng vic phng b, nc i Nam cn phi trit
b.
Khon th 3 a gii nc i Nam, t gip tnh Bin Ha, Nam K v pha Bc cho n
gip tnh Ninh Bnh Bc K, cc quan vin tnh u lm chc t tr dn nh c. Tr ra cc
nha Thng chnh v cc To tc, nn c quan Php trng coi, cn vic thng m c ng
dng quan bc vt hy dng ngi Php trng coi.
Khon th 4 Nc i Nam t gip tnh Bin Ha n gip tnh Ninh Bnh, nhng tnh
khong gia y, tr ra ca bin Thi Ni m bun ri, nay Nng thuc tnh Qung
Nam, Xun i thuc tnh Ph Yn, 2 ca bin nn m thm bn bun ra, ngoi ra cc
ca bin khc, sau ny xt c ch li th hp bn m thm vic bun. Nc Php cng c t
quan nhng ch bn bun m thm y. Nhng nhng quan y phi theo lnh ca quan
Khm s i thn Kinh.
Khon th 5 Quan Khm s i thn ng Kinh, chuyn v gi cng vic ngoi giao
nc i Nam vi nc ngoi, khng c d kp ti cng vic cc tnh trong gii hn
khon th 3. Khm s i thn, li c thng vo tu vi i hong nc i Nam.
Quan Khm s i thn y trong Kinh thnh c qun Php theo hu.

Khon th 6 Cc tnh nc i Nam t gip Ninh Bnh tr v pha Bc, tnh no c s cn


cp, th nc i Php nn t cng s hay bn ph cng s, u theo lnh quan Khm s
Kinh. Tnh no c cng s hay ph cng s, th trong cc tnh y, gn ch quan tnh th
cng s, ph s , c lnh Php hay lnh Nam theo hu.
Khon th 7 Quan cng s nc Php t tnh no Bc K, quan cng s y khng
c d lm nhng vic dn chnh trong tnh y, cc quan tnh y, khng k l hng quan
no, c cai tr ht dn nh c. Nh quan Php c kim c quan Nam no nn thay i, c
xin thay i y, s thay i.
Khon th 8 Nc i Php khng k vin dch no, nh c vic g nn t bo vi cc
quan nc i Nam th do quan cng s nc Php t bo m thi.
Khon th 9 Nc i Php s dng mt con ng in bo t Si Gn n H Ni,
chuyn do ngi Php trng lm, khon ny nu c tin li bao nhiu, nc Php trch ly
mt phn giao cho nc Nam tiu dng, v nc Nam c nhng phn t ch lm, do
nhng nhn vin in bo mi c th dng c bung bp nh ca .
Khon th 10 Cc ngi ngoi quc ng nc i Nam t gip Bin Ha n gip Ninh
Bnh v a ht Bc K, th u chu di quyn nc i Php x on, nh ngi nc
Nam cng ngi nc ngoi, hay ngi nc ngoi cng ngi nc Nam c vic g tranh
kin nhau th u do quan nc Php phn x.
Khon th 11 Nc i Php t gip tnh Bin Ha n gip tnh Ninh Bnh, th quan B
chnh chiu thu thu l v cho triu nh nc i Nam y theo nh c, khng c quan Php
kim c ti . n nh a ht Bc K th quan cng s hp vi quan b chnh, tm cc
thu l mi tnh mt x, khin cho tin vic kim c, bit c s s thu v s chi, khi thu
xong, quan nc i Php v quan nc i Nam hi ng chun nh s chi ph cc ni v
cc s cng nhu tin km bao nhiu, s chi cn bao nhiu, quy np vo kho Kinh ca triu
nh nc i Nam.

Khon th 12 Cc s Thng chnh trong nc i Nam, li mun bn nh giao ht cho


quan i Php chuyn bin, nhng s Thng chnh c nn xy dng th ch nhng ni
ven bin v bin gii m thi, ly cc s Thng chnh trc, quan v nc Php lm nh
th no, nc i Nam ngy nay cng nn thi bn. n nh iu l cc s Thng chnh v
cc l thu ngoi ngch kp cc khon l cm cc thuyn khng c vo ca bin, trong khi
c dch kh, th trong nc i Nam v cc s Bc K cng y nh iu l ca 6 tnh Nam
K.
Khon th 13 Trong a ht Bc K, nc i Nam v nhng ngi Php m bun cc
s, v nhng ngi c nc Php bo tr, u c i li bun bn, mua t dng ca
hng, thung dung t tin, li khon cc gim mc, linh mc ging gio cho gio dn c
nh ngy 15 thng 3 nm 1874, tc ngy 27 thng 1 nm T c th 27 (khon th 9).
Nay i hong nc i Nam cng ph chun y nh khon y.
Khon th 14 Nh c ngi nc ngoi mun i trong nc i Nam c cng vic g, th
phi xin giy thng hnh quan Khm s ti Kinh, hay quan Tng thng Gia nh, n trnh
quan nc i Nam ph ch ng n vo 2 ch d trnh mi c th i c.
Khon th 15 Nc i Php t ha rng, t sau i, xin gip i hong nc i Nam
hon ton tt p v trong nc khi phi gic cp trong ngoi, do m nc i Php
chiu cho l trong nc i Nam, hoc Bc K hay ni no cn kp, c nn n qun th
c dng qun ng bo tr.
Khon th 16 i hong nc i Nam cai tr trong nc, tr ra nhng iu nh
trong ha c ngoi, cn u theo nh c.
Khon th 17 Nc i Nam cn thiu s bc ca nc Php (tc l mn n Y Pha Nho)
sau s bn nh tnh tr, nc i Nam ng i vay mn nc ngoi. Nu nc Php
khng ng , th nc i Nam khng c vay nc ngoi.
Khon th 18 Sau khi quan ca hai nc hi ng chia nh gii hn cc ni m bun, v
vic nhng t cho ngi m bn bun, trong c bn dng cy n pha nc i

Nam, t ven bin Bin Ha n gip Ninh Bnh cng a ht Bc K, v l nh thu khai
cc m, l dng tin bc. Hi ng nh chia cc s Thng chnh v nhng li tp thu v
thu in bo, v chia cc khon thu cha cho lit vo khon th 11, trch giao cho nc
i Nam nhn dng. iu c y v, a ti triu nh i Php v tin ln i hong
nc i Nam ph chun, ty tc trao i.
Khon th 19 T c ny thay th cho cc t c k ngy 23 thng 11, ngy 30 thng 8 v
ngy 15 thng 3 nm 1879, khi no hai bn nh c thay i kin g trong t c th c
ly bn ch Php lm chnh, ton quyn i thn ca hai bn k tn v ng n t c
y lm bng. T c y lp Kinh vo ngy 13 thng 5 nm Kin Phc th 1, tc l
ngy 6 thng 6 nm 1884. D thng Ph chnh i thn Nguyn Vn Tng, Ton quyn
i thn Phm Thn Dut, Ph ton quyn i thn Tn Tht Phin u k tn ng n).
Hm y tc th hi ng em n c ca nh Thanh phong cho, ph i c li.
(Khi y Ton quyn Php cng Khm s Ba-r bn ni : Ci n c nh Thanh phong cho
nc i Nam, ch c khi no gi quc th sang nc Thanh th mi dng, ngoi ra khng
cn g c. Nay nc i Nam nhn nc Php bo tr, khng lm phin phc nc Thanh
na, th ci n nh Thanh y nn ly ngy trao i li tr nc y. Nhng ni mi 2 - 3
ln, vn u nh th. Nguyn Vn Tng bn li ni : Bo khng thi th ph i c ci
khc m thi. Vin y cng thun nghe, bn li yu cu lm ngay kp ngy trao i,
khng th vin y giao cho quan v chiu bin, v chm chc cc l trong t c cng
nh, chun cho knh co Th miu v in Ha Khim, sai Thn Dut v Phin hi ng
cng vi tn y p n li khun mu, i v cho nc y bit, ri tc em n y n
s qun ph, c thnh khi bc).
Cng vic i trao thnh, Ba-c-na bn em cc vt hng cung tin v tng cc quan ph
chnh, kp cc by ti gip vic . (Thanh n dng t L b ng, cung tin kiu 1
chic, my ni 1 chic, lng chim 1 chic, gm hoa vng 4 tm, ru thm La-c-tr 15 chai
((1) Nhng tn cc th ru ca phng Ty, sch vit ra ch Nm, dch theo ng nh ch
Nm phin m ra.1), ru M-ca-ten 15 chai, y s dng tin. Cn biu tng cc vt tr
xung : Hng Hu mt b chn nm bng pha l, 3 tm la, 1 chic o ma, 1 chic mc

knh bng vng, 8 chai ru Ma-la-g, 8 chai ru Mc-ten. Nguyn Vn Tng, 1 thng
n my. Tn Tht Thuyt, 1 b mm chn ung ru bng pha l, gng soi, o ma, mm
ng ru u nh trc. Phm Thn Dut, mc kch bc 2 chic, v on 1 tm, o ma 2
chic, ru Ma-chi 6 chai, ru Ma-la-g 6 chai. Tn Tht Phin v Chu nh K, mc knh
bng bc 1 chic, v on 1 tm, o ma 2 chic, ru Ma-chi 4 chai, ru Ma-la-g 2 chai,
gng lng thnh v o v on nh trc, ru Ma-chi 2 chai, ru Ma-la-g 2 chai. L
Thn (Hip l thy s) gng, on, o ma nh trc, ru Ma-la-g 6 chai cc hng, tr
ra y s chia cp cho Hng Hu, ngoi ra n my v chn nm pha l, mc knh cng chiu
nguyn tng cp lnh, n nh o on 8 t 11 chic, o t v 21 chic, o v 10 chic v
nm ru chm chc chiu hng m lm, chia tng cho cc nh thn, o 1 chic cng 42
vin, ru 2 chai hay 1 chai, cng 24 vin).
Ri, Ton quyn y li dng Gim c L Na lm quyn Khm s ng Kinh (thay cho
Ba-r), kp s b y v, gm chun cho em bc th v tng vt n s qun p tng li
Quc trng nc y v s y cc quan y u c th bc :
1. Tng Quc trng nc y ng voi 1 cp (nng 40 cn tr ln), kim eo bc vng 1
chic, khnh vng 1 chic (trong khc hai ch vnh bo trn chu san h lm dy eo), cu
i khm x c mt i (trong khc : Tho bt tri danh tuy x lc, iu nh hu , d xun
minh) v tin vng hng nh 1 ng (khc ch vn th vnh li (mi ng tin nng 5
ng cn, dng ngc chu lm dy eo, cc hiu tin di u nh th), mt ng tin
vng vn rng hng va (nng 3 ng 5 phn) ng tin bc vn th vnh li hng nh
(nng 5 ng tr xung), ng tin bc ng Phc, u nng 1 ng, the tt nhum mu 5
tm, the mng nhum mu 5 tm, li 1 chic ng voi sng (nng 16 cn 5 lng, xin tng
trng Bc vt, tng ton quyn ng voi 1 i nng 30 cn), nm ru 1 chic, 1 ci hp
tru chm bc, hnh vung khm x c bng th g . Mt ng tin vng chm rng hng
ln (nng 7 ng cn), mt ng tin bc hng nht c ch vn th vnh li (nng 1 lng),
nhiu trng 1 sc, t chn nhum mu 5 tm, gng eo bc bc 1 chic, khnh vng 1 chic
(trong khc 2 ch ging tn, dng ht chu lm dy eo, di ny cng nh th), mt cu
i khm x c (trong khc Hu tnh oan t v tnh thy, qun kin h nh nht kin tu,
ngha l : C tnh vn t khng tnh trc, quen thy sao bng mi thy hn !). Tng gim
c ng voi 1 cp (cng nng 25 cn tr ln), 1 ci hp tru bao bc hnh vung khm x c

bng th g mu , 1 ng tin vng hng ln, c ch s dn ph th (nng 4 ng cn),


1 ng tin bc khc ch ng Phc, 2 sc nhiu trng, 2 tm the chn nhum mu, 1
chic khnh vng. Tng quan Nm hp tru bao bc hnh ch nht khm x c bng g mu
(c bng thic), 1 b ung ru, 1 ci tru bt gic bng xng voi bao bc, 1 ng
tin vng c ch ng Phc (nng 5 ng cn), 1 ng tin bc t m (nng 4 ng cn),
the chn nhum mu 2 tm, la dy 2 tm.
2. Tng quan Ba, 1 tham bin, 1 k lc, cng 3 vin. Tin vng hng ln vit ch s dn
ph th, tin bc vit ch t m, mi ngi u 1 ng, the mt nhum mu u 2 tm,
tru (khay) vung di (khm x c bao bc), mi ngi u 1 chic, la dy trng u 2 tm.
3. Tng Thng bc, 1 thy b thng th, 1 ph thng th, cng 3 vin, mi ngi 1 ng
tin vng hng 2 c ch vn th vnh li. Tha, da ng mi ngi 1 b, ng tin bc c
ch ng Phc mi ngi 1 ng, the mt nhum mu mi ngi 1 tm, bnh hoa bng
ng voi, mi ngi 1 chic.
4. Tng cho nguyn soi ng n ca bin Thun An cng nh th (duy bt c ng tin
ng Phc).
5. Tng cho chng thy ng ca bin, mt gi tng 2 ph qun l, mt thy b chnh
hip l cng 4 vin, tin vng hng ln vit ch s dn ph th, tin bc c ch ng
Phc. Mi vin 1 ng. Chng thy li tng thm 1 b ung ru, 1 b tha ng
mt gi tng thy b ph bin l, mt thng bin cng 3 vin, tin vng hng ln c ch
s dn ph th mi vin 1 ng, cn tng quc trng y, gin hoc l c khnh vng c
quc th, v ring c quc th, th dng giy sch s, phong th dng giy tiu long tin,
ngoi mt u vit nin hiu, knh dng n i Nam Hong chi t, phong b cha
trong ng, dng n Vn l mt st.
Tng ton quyn y v l quan y (tr ton quyn y tng ci khnh ring, c th thip,
ngoi ra cc vt hng, u c thanh n. Duy c vng, bc, tin s c giy cp lu chiu,
u do Thng bc v b L xt tng khon sa lm : Nhng vt hng tng cho, u do
ph Ni v hi ng vi 2 b H, L, u do mt vin kim xt chnh n, giao cho vin

h tip tun cp. Trong c th hng gi tng quan nc y u gi qua ton quyn, v
tng cc quan ng n ca bin Thun An : Quan Nm v nguyn soi, chng thy, 3
vin, tuy khng d nh c nhng cng chm chc cp cho, khi xem hnh hi) gm
giao cho s y nhn lnh chia cp, n nh cch thc th th vit nh sau :
- i Nam Hong knh th gi ti trc in Quc trng nc i Php soi bit : Nay
qu quc c phi ton quyn i thn trc li y nh iu ha c, lu gi tnh giao ho,
nay vic xong, thc xin cm t, knh dng nhng vt th nghi nh mn cn thn giao qu
ton quyn i thn em v Kinh biu, t lng tt, vy c cc th th ngi t by nh sau
(ghi trn), nay knh th. Ngy mng 10 thng 5 nm Kin Phc th nht. Cn quc th
cng y nh trc, duy c ch th nay i lm ch gin gin hoc di cu (thc cm
t lm) th i chp rng s c cc vt nh mn dng ln, giao a v biu ngoi, li c
bit thm rt qu trng t tnh ha ho lu di, mt ci khnh vng hng ln c dy
eo bng trn chu v san h biu, trng tnh ln ho v mong ti ma h, cu c
Phc lnh, nay tc gin. Cn th tng cho ton quyn y v cc th giy t cp cho quan y
nh sau :
i hong nc i Nam sc chun tng thm cho nhng vt qu bu hng ln mt chic
khnh vng ging tn dy eo bng ht chu, t hu tnh knh vng y, tun phng a
th gi giao cho Ton quyn i thn lc nht nc i Php l Ba-r. Li nh ni : i
Nam qun l Thng bc s v i thn Tn Tht Phin lm vic knh cp giy nh sau :
Nay vng i hong nc i Nam sc cho quan nc i Php (quan hm, tng thc
in vo y) ng tin bc hay vng hng no my ci, c ht chu, hay dy thy anh
eo, t lng tt, knh vng. Knh tun, cp cho giy ny. y l t khm cp.
Hu khm cp cho (quan hm, tn h) nc i Php chp chiu. Nhng th tng quan
Php chp chiu, u dng giy rng hng nh kho, lm bao th, vit r rng, p dng n
b L cp tn chiu, dng n quan phng Thng bc).
Li thng cp tin km cho lnh theo hu y (theo ng s qun v ng n ca bin
Thun An) hn 400 tn, gm 2.000 quan, nh bc 5 ng gm 500 nh (tr v trc, t khi

mi h tip n khi tr v, mi khon chun lm u tham chc vi khong cc nm T


c th 16 n th 28 do bn s y n Kinh, i trao lm qu).
Sai kim duyt b sch Khm nh Vit s thng gim cng mc, giao khc in (sch
ny, nguyn tu sa t khong nm T c, nay lm xong, sai kim duyt cho khc in).
Ngy Nhm Thn, sai quan Kinh don lm l cy rung tch in, cn rung tch in cc
tnh H Ni, Nam nh, Bc Ninh, Hi Dng v trc nhn c vic, ca chung b st, cn
i sa cha, nn hy tm nh.
Tit Thnh th. Trc ngy 19 thng y mt ngy, Thi Thnh cng Hng Ph vng mnh
knh n in Long An lm l chi co ; Nghi quc cng Hng T knh n in Ha Khim
lm l cung tin. n nh nghi tit ly mng, vng theo Ch ca Thi hong Thi hu T
D, chun cho nh mt ln.
Lnh s Php l Na-vin li ti ng s Thng chnh, ca bin Thi Ni thuc tnh Bnh
nh lm vic (trc y thu s do quan ta chuyn thu, nay phi y n bin giao cc
bc thu thu t trc cho phi y nhn).
Quan Php trao tr kho c tin H Ni cho ta. (Trc y ni b quan Php ng gi).
c hc tnh Qung Bnh i c cc c nhn, m sinh, hc sinh, xin nh cp lng thng
gip cho vic cng nhu (lc y dn phi thu trc tin cng sai chit cp). Chun cho
tm nh, ri sau li cp nguyn nh c.
Sai Hu qun thng ph kim coi T qun l Nguyn Hanh kim coi Tin qun, th Hu
qun thng l H Vn Hin kim coi Trung qun, Thng ch T dc qun V lm l
inh T Lng kim coi cc v Tin phong.
Ngy inh Du l ngy k phi v in Hiu T. Nghi quc cng l Hng T vng mnh
lm l ; Thi Thnh cng l Hng Ph knh n in Long An lm l cung tin.

t thm tham bin v quan lnh binh nha Sn phng Qung Tr (v vic trng coi b bi),
nn phi t thm mi chc 1 ngi.
Trc y b L bn dng tn thy v miu hiu c nn king trnh nh ch "Anh", ch
"Dc" v hai tn lm mt nh ch "ng" (trn ch bt, di ch u), tn ngi v phong
hiu khng c mo dng, n y ni theo c in (nm Minh Mnh th 7) nhng phm
hm thy hiu ca vn v quan ch gin hoc c vn giai chnh cu phm l ng s lang,
tng cu phm l ng s t lang, v giai chnh tam phm anh dng tng qun, kinh xa
y v chnh tam phm tn thy l anh tc, tng tam phm l anh mi, u cng ch cng
ting vi miu hiu v ch tn vua, bn chun i ch "ng s" lm "tin s", "anh dng"
lm "cng dng", "anh tc" lm "cng tc", "anh mi" lm "cng mi".
V chim ny nhng rung 20 ph tnh o thuc v Tha Thin, Qung Nam, Qung
Ngi, Bnh nh, Ph Yn, Khnh Ha, Qung Bnh, H Tnh, Ngh An, Thanh Ha, Hng
Yn, Nam nh, H Ni, M c, Sn Ty, Hi Dng, Bc Ninh, Hng Ha, Thi
Nguyn, Qung Yn u c ma to. Ngoi ra c ni no tn hi, th u c chiu hng
tha min ng thu.
Thng 5 nhun, thi in, sai Thng ch T dc qun V lm l inh T Lng sung lm
Gim th, Thng th b H (b H thng trc i lm b Hi, cng vi quan hm,
qun hiu c trng ch trng ting y, cng tham chc i i, n thng 8 nm sau Cnh
tng Thun hong ln ngi, li chun cho theo nh c, nay u theo nh sch c) l Phm
Thn Dut sung lm c quyn, th Hu tham tri b Binh l Nguyn Thut, th Trc hc s
sung S qun Ton tu l V Nh sung Duyt quyn. Cho 3 tn bn Nguyn c Qu c
xut thn v ng xut thn c th bc l :
nh gip Tin s xut thn l Nguyn c Qu (ngi Honh Sn, Ngh An), tam gip
ng tin s xut thn l Dng Thc Cp (ngi Qunh i, Ngh An), Nguyn Thch
(ngi Chiu n, Qung Nam).
Bn tn ph bng l : Nguyn Ph (ngi M Xuyn, Qung Nam), Nguyn u Chuyn
(ngi Hnh Thin, Nam nh), Phan Xun Qun (ngi Ph Vit, H Tnh), Trn Khnh

Hi (ngi Phong Lc, Qung Bnh). Tun theo ngh mi, khng d Phc th, do quan
trng thi Hi yt ra bng.
Gn ti k i l tiu tng in Ha Khim, truyn vi cc quan a phng Nam Bc, mi ni mt vin v Kinh chim bi.
(Nam trc kim T k 1 vin : Lnh B chnh Bnh Thun l Phm Xng (tn c l Hu
Thanh, sau i). Bc trc gm Hu k 1 vin : B chnh Ngh An l L Vit Huy).
Chun ban cp 2 ng tin vng, 1 ng tin bc cho Thng binh nc Php tn l Mi-l
(trc gi l tng Php ng ti Bc K) ri li ban cp cho 4 vin quan nc y l 1
thng th, 2 c, 1 lnh binh, tin vng tin bc c th bc, 4 quan Php u dng th t
n.
Khm s Php ng Kinh l L Na cho rng thy b Thng th ca nc y nh in
bo cho hai nc Thanh - Php bit : Hin nay Thin Tn nc Thanh ging ha ri,
c th cn cha trao i, do C mt vin tu bit. Qun dinh Thanh nh bi qun Php
cu Quan m Lng Sn, thu phc c n Bc L. Trc y, qun dinh nh Thanh t tnh
Bc v tnh Lng, nc Thanh ngh x r rng.
(D ni : T Din Hc ng gi Lng Sn, khng hay tin trc v lm vic, n ni Bc
thnh khng gi c, chun cho v Kinh, giao b ngh x ; Hong Qu Lan, Triu c u
cch chc, i xt ; Trn c Qu trc lm mt n sng Ph Lng, ng l Mn Tuyn
s lui khng tin, tc th dng qun php x ngay, bo mi ngi cng bit, ngoi ra, cc
dinh phn bit cu xt r rng knh ngh). i sai Tun ph H Nam l Phan nh Tn
thay lm Tun ph Qung Ty c bin qun v, trong thng 4 ra ca i cng vi Tng c
Vn Qu l Sm Dc Anh hip bn i b Thng lnh T Nguyn Chng, th c
Qung Ty v bn Thng lnh Vng c Bng (B chnh), Phng Hu Thng, Hong
Nguyn Xun, 70 dinh chia ng Nam Quan v x Lng Quang v Quang m, phng
nga tiu bin. Khi y Tun ph tnh Lng l L Xun Oai tu ly Tn tng qun th tnh
ng l Nguyn Thin Thut sung lm Thng bin ng tip, cng c T Hin, Ng s
Phan Huy Quang, ngha dn Hi Dng l bn Phm Hu Bng 10 ngi.

Nguyn Bang bin huyn v ng Ho l T ti Phm Hu Bng, c binh Nguyn Tt


t, Ho mc ph Kin Thy l nh Trch, Phm Trung Trc, Trnh Vn t, Chnh tng
ph Nam Sch Phm Huy D, Phm Qu ch, Ho mc Nguyn Danh Mn, Nguyn c
Knh, S nhn Nguyn Y Trc, trc hp qun dng bt chm c thc trng, ban thng
bc lng).
em qun dng ti tnh Lng, quan Tun ph tnh y li tu xin, hoc sung ng tip, hoc
sung iu khin, u l thuc vo dinh qun Thanh. T sau i, nc Thanh li d quan Php
ti n ngh ha bn nh iu c, chun u yn lng ch lnh, ng em qun nh
trc. n canh t sng ngy mng 2 thng y, qun Php hn 700 - 800 ngi, sang qua
sng Ha (cch cu Quan m 8 - 9 dm) bt u n sng, qun dinh bn ua sc nh n
gi Thn, c trn bt c 1 tn quan T, 2 tn quan Hai, 20 ngi lnh, hn 100 lnh ma
t, v bt c o, m, la, nga rt nhiu v cht ui sng Ha Giang, khng bit u
m k. Qun Php lui gi Bc L. Ngy mng 7, quan nh Thanh cp bng Tn tng qun
v l Hong nh Kinh (Tri huyn huyn Hu Lng) v nhng vin nhn, thuc vo qun
ngch, c qun ngha dng nh ly li Bc L. Bt c 1 quan Hai, 1 quan Mt, v 6 - 7
u ngi lnh.
Ngy 11, li phi qun ngha dng chn ni Thin Cu nh chm qun y, hn 50 ngi,
gii np dinh nh Thanh lnh thng. Qun Php do phi lu gi di nh trm Bc Cn
10 dm.
nh vic xt n ma thu nm y. (V cc tnh o Bc K phi giao thip bn vic, s cc
hng t phm cha tin tu).
Cc tnh thng du Bc K, t sau khi c vic xy ra gic cp ni dy, tnh th cng ngy
cng lao lt, quan tnh cn cha v ht, quyn Tng c H - Ninh l Nguyn Hu em
vic tu ln. Vua d rng : Cc ngi y gn hn, li cng quan Php i li khon tip,
tnh hi c th tin c, cn nn ty nghi chm chc m lm, quan tnh no hay quan ph
huyn no, c ai tn lnh i u, tc th t sc cho tr v nguyn chc. Tnh ht no bn

gian t hp cn t, th sc cho dn s ti bt phi phn tn ngay, nu cn nhiu th bn vi


quan Php em qun hp nh, cho dn c yn n.
Quan Thng th Php ng H Ni l Ba-r cng vi quyn Tng c l Nguyn Hu
bn chn tng s sung b lm Thng bin bang bin cc ph huyn Bc Ninh, Thi
Nguyn, v phi i tha bin Hng Yn. Hu u lm giy quyn cp. Vic y tu ln.
D t sau c ng t y, nn t cho cc tnh thn tnh lm giy quyn phi, hp vi th l
triu nh, khng nn s sut t vt thay quyn.
Nu thng cho th dn Qung Nam sng 100 tui (o Vn Tr, Lng Vn To).
Dng quyn Tng c An - Tnh l Trn Lu Hu, i lm quyn Tng c Bnh - Ph
(Nguyn Trng Bin v Kinh ch Ch).
Khi phc cho Trn Vn Chun hm Th lang, quyn Tng c An - Tnh.
Chun nh pht lng min cho s pht thc, nhng phi chua vo s i quy v l
ging cp.
(L trc quan vin trong Kinh ngoi tnh hoc nhn ti cng hay ti t, ng c pht
bng, m di tn khng c k cp khu tr th u lm pht thc, n y chun nh
rng : T nay phm ai nhm nh, n c pht bng m khng c k cp y u em chua
s, min cho vic pht thc, i ti cng pht n 2 nm, ti ring pht n 1 nm, do hai b
Li, Binh ghi s, u i ging mt cp, lu dng, nhng chiu theo nhng cp b ging
xung, chi lng ly t thng ging sang nm lm u).
Qung Tr b bo to, ma .
Cng s ng Hi Dng bn trch 600 tn lnh tnh giao cho s y chi lng hun luyn.
Lnh Tng c l H Vn Quan tu ln. Vin thn tu ni : Qun ta m chu qun Php tr
lng th ri sau y sai phi, h chu cho ta dng chng ? Nn bn ni li, nu c tt,

th sai quan n hi ng rn tp, lng thng do ta chiu cp lm hn, chun nh li tu


bn.
Dn Thy s Kinh k lm 2 dinh t, hu. Trc y 3 dinh Thy s, ly Tha Thin, Tr,
Bnh, Nam, Ngi, Bnh nh cc tnh, khng k thng, trung, h bn, u cng kn ln vo,
gm hn 6.000 ngi, chia lm 15 v l thuc vo . n y, chun cho lnh thuc v dinh
y, ngi no h v h bn, cng vi ph ht Tha Thin gn y th vn lu ngch c,
dn lm t hu 2 dinh. Ngi no h l trung, thng bn cng l nhng ni hi xa, thuc v
tnh Bnh nh y dn lm lnh b Kinh hay tnh, hay v Long thuyn (nguyn l Thy
v chn dn ly 500 ngi) chm chc li 300 bin binh, tha bao nhiu cng vi v
binh Hi Phng, Tha Thin (nguyn s 350 ngi) chn k ly 100 gm v thy v. D ra
giao v cc x thuc v ngch th Qung Nam, x Thanh H (dn h bn nguyn kn lm
lnh thy ri sau i v lm th lm ngi), 24 tn cng gm v thy v phn thc (ngch th
thiu st, do b Cng bn lm).
Khi phc cho Nguyn Trng Hp lm Hng l t Thiu khanh quyn th l Tng c Sn Hng - Tuyn. (Tng Php gi th xin sung, nn c mnh ny).
Trin hn bt lnh cho 170 x dn b iu ho tnh Qung Nam.
Thu chuyn tin thc 2 tnh Sn Ty, H Ni chi cp cho quan binh Tuyn - Hng. (Trc
nhn tn ph, quan qun tn i, n y mi v, nn chun cho thu cp).
Khm sai i thn Bc K v Kinh phc mnh. Chun cho Khm sai nguyn th Thng th
b Cng on Vn Hi vn lm vic nh c, Ph khm sai nguyn th Hu tham tri b Li,
Tham bin C mt vin v l Hong Hu Thng i lm th Hu tham tri b Binh vn gi
chc Tham bin, cn nguyn th Hu tham tri b Binh l Nguyn Thut i th T tham tri
b Li.
B sch Minh Mnh chnh yu th xong, chun cho kim k li l em san khc. (Gm
26 quyn, trn di 3.000 ch. Thng 8 nm y cho khc, ri nhn bn vic cha lm xong,
n nm Thnh Thi th 7, chun cho k lm, mi c hon ton dng).

Khi vt sng c Vnh nh Qung Tr. (Sng y vn c mch ct h khi ln th li b


y, ri sau mi khi sng mi ; nc ct cha chy, sng c li b bi lp nhiu. Bn tng
thuc v huyn Hi Lng l : Cu Hoan, An Th, An Nhn, An Thi, rung ma rt nhiu,
sng c khng khi, th rung b nc ngp, dn bn tng y xin xut ti lc, thng khi mt
on hai x Kim Lung, Kim Giao, lc vt mt on t x Kim Lung n x Hi An u
cho ng lm tin vic cy rung ma).
nh li l cc hng t trn. Khi y Sn phng Qung Tr em mt s t n khn rung,
gn khong 5 thng trn n hn 100 ngi. Quan b Hnh tu xin tham chiu l c, bn
thm thng lc cho cc tnh phng mt lut tun lm.
(Ngh chun cho cc hng t hin ti ni khn rung, t sau cn c lng ngc hng hch
v trn i), c ti phm hay khng ti phm, m nguyn b ti cht c gim pht y tun y
ngh nm T c th 30. (Nm th 30, ngh rng : Chun tha cho nhng t phm lm lnh
ti , ti lu v sung qun, hng hch lng ngc, khng chu kim ch v trn trnh, bt
c tra ra c ti phm hay khng c ti phm m nguyn can ti cht c gim pht y,
tc trm quyt ngay. n nh hng t phm qun lu binh ln u trn khng c ti
phm, x trm giam hu ghi n ng gng, mt thng vic xong, li giao v ni khn
rung, nu bt c li trn, khng k c hay khng ti phm, n c cng x trm quyt).
Nhng lnh b ti hay qun, lu m khng b ti phm vn y theo ti c, th tun theo ngh
nm th 31 : (B ngh nm th 31, nguyn n can ti n cp, ch x pht trng, xt ra
khng tng hng qun cng vi khng phi can n cp, m xt ra khng tng hng
qun pht binh y trn ln u x sung qun, ln th hai x trm giam hu, ghi n eo gng
mt thng, ri li giao v khn rung, trn ln th ba tc chm quyt ngay).
Cn nhng t khi ti ri, tun theo ngh chun nm th 34. (Ngh chun nm th 34, cho
cc hng t khn rung sn phng cc tnh, trn ln th nht c phm li xt ra ti phm
y nn x trm, gio giam hu, th x trm quyt, b qun lu tr xung th x trm giam
hu, trn ln th hai, x chm ngay. n nh trn m khng ti phm, xt ra tn no nguyn
can ti cht, qun, lu, th gim lm binh v nhiu ln phm trm cp pht trng thch

ch, dn cung l nm c, hn mn, dn khng xin lnh, m pht binh y th ln u x ti


qun, ln th hai x trm giam hu, ln th ba x trm lp quyt. Ngi no nguyn can n
n cp, pht trng, khng tng hng qun cng vi ngi khng can n n cp, m xt ra
khng tng hng qun m b pht lm binh y, ln th nht x ti , ln th hai x ti
qun, ln th ba x trm giam hu, ln th t x trm lp quyt).
Cc khon phn bin m x n, duy hng khng tng qu qun, theo nguyn ngh, trn ba
ln x trm giam hu, nay xin i lm x trm quyt, quyt khng nn n bn ln, t
s nghim trng. Nhng lnh canh v qun v vic s phng th cc nha y tun nh ngh
nm 24.
(Nm th 24 phng chun : Phm t khn rung, nh c trn i, cho hn 100 ngy n
c th min ti, nh khng c, th lnh canh chiu theo lut canh nh mt t ni giam
cc n bo, ngi phn canh th gim 4 bc, li lng gim 1 bc na, cng tnh 5 bc. c
canh th gim phn canh 3 bc, qun sut theo th bc m gim dn i). Cp hn cho i tm
n, nhng trc em tn phm y trn v ngy thng gia hn i bt t cho B bit, ht hn y
m khng bt c, th ghi n ln, cn khon cui nm chia thnh nh ti th nh ch.
Ngi phm trn v nguyn qun, hay trn i ni khc, l dch s ti do thng ty sc n,
m bit r ngi phm y, s ti khng tc th d bt, nn chiu iu lut bt phm,
khng km ngi phm hai bc m x tr. Cai, ph tng th bi cch, quan th n trn b
i xt, cc vin thnh th y, tn ph, qun sut, chiu lut pht 100 trng. Chun ging 4
cp, i b ni khc. Nhng trng hp trn, nh c tra ra k no dung tng hi l, u x
ti nng. Ph huyn v tnh thn chiu l tht st, phn bit ngh x. Thn thuc phm nhn
dung lu khng th (tr nhng ngi chu tang ba thng tr xung, y lut x ngoi), u
chiu l nh ti, khng c vin l cng nhau dung n. n nh Sn phng Qung Tr, ln
ny trn trnh, cn cha c b ngh, v do quan sn phng y t n, trong trm ngy ra
th th y theo ngh c m lm, nu qu hn y chiu theo ngh mi).
nh t chc Tun ph Qung Yn. Nguyn Tun ph tnh y l Hong Vnh, v ma ng
nm ngoi, b qun Php bt, chun cho li t B chnh (dng Hng l T khanh l Bi
Tin lnh lm) hi ng vi n st (nguyn n st l Trn Vn c) quyn gi n Quan phng

tun ph. n y ly tnh y l tnh nh, nguyn trc khng t Tun ph, nn nh i, vn
chuyn t B chnh.
i nh li l tr hn cha bnh cho tht phm li in, t m xut thn v bt cu phm
th li, cc in ty cc dinh v, li mc cc ph huyn v tha bin cc n.
(L nm T c th 7 nh rng : Phm quan vin nh c bnh xin v ngh, tr quan vn t
t phm n quan tr ln, vin no l c s by xin y, th nn ngh dinh th, hay
ngoi iu tr, hoc v nh tr hay v qu dng bnh, ti hn ra, c Ch ring, ngoi ra,
vn t t phm thuc vin tr xung n lc phm v nhng vin gio hun tht bt phm
ngoi u do thng ty cu xt, khng c tnh quy t xo tr, m tnh hnh mc bnh
khng qu trm trng, nn cho trin hn 1 - 2 thng hoc 3 - 4 thng, cha khi bnh li v
lm vic nhng u c thc tu thay, ht hn li n lm vic. Nng y cng ch ti 4 thng
m thi. Bng ht hn ri, bnh th liu khng th trong tun nht m khi, v ngi
xt ra l ngi c ti nhanh nhn, phm hnh vn hc cng kh, th phi ni r trong t s
xin v qu hay v nh tr iu tr, ngy no bnh khi, t b hu b, cn ngi no ti hnh
tm thng, lm vic, sai phi li khng c lc, m ln y mc bnh, thc cng khng th
nhc nhi c, cng phi ni r trong t s xin cho gia hn v hu, ch khng nn 2 - 3
ln xin thm hn mi, ai c gia hn v hu, ngi khoa mc xut thn, khng k hay
cha ti tui u chun cho nguyn hm v hu dng, cn khng phi l ngi khoa mc,
m tui 50 tr ln cng chun cho nguyn hm v qu hu dng, cha n 50 tui u
ging mt cp, bt v hu, t s phn bit. n nh t tht phm tr xung, ln u mc
bnh u do thng ty xt thc, cho hn ngoi, hoc cn tin v qun, v nh tr cha tr,
phi t cho b Li bit t. Nu gia hn y 4 thng iu tr, m nguyn bnh khng c
chng khi, ai h qu hay nh tr iu tr m khi, th s b ngay, cn ai c em
nguyn hm v hu dng hay ai b ging mt cp m bt v hu th chiu theo th l trn
m tun lm, tu trung vin no do thng ty cho hn v qu, v nh tr iu tr y, th
bnh tnh do a phng y xt thc, t cho b Li, nhng c thng ty y cu xt ngi
hay d phn bit, tun l tu lm. n y i nh : Vn t t phm n quan tr ln,
cng t phm thuc vin tr xung, n lc phm v gio hun tht bt ngoi vn theo l
c bin l. Ngoi ra, tht phm li in ngoi Kinh ; t ti m sinh xut thn cng bt, cu
phm th li, in ty cc dinh v, li mc cc ph huyn v tha bin cc n, mc bnh xin

hn ngh ngoi iu tr, u do thng ty xt thc, t sang b Li bit r. Ai ngh cha 4


thng m chng bnh cha thuyn y, th khng k hay cha n tui 50, u chun ly
nguyn hm v qu hu dng, khng c li xin ngh, li xin b na. n nh thng ty
v quan a phng nu c n mt n giu, b ngi co gic ra, cng chiu lut ngh tr,
ngn s trn lnh v cho trong sch ng lm quan).
i nh l thng pht cho bin binh din bn sng Ty :
(L c bin binh hc tp sng Ty c 5 ngy phi ra v ban, hip lnh, th v v khoa o ni
cc Binh b thuc mi ban mt ngi, hi ng sc em cc sc bin binh din tp, c
thuc n u lm bn thc, mi ngi 20 pht. Ngi no trng vng 7 pht l hng u, 4 6 pht l hng bnh, 1 - 3 pht l hng th, ngoi ra, cng u trng a, tu trung nh c
ngi no trt bia, th ly trng khuyn mt ln tr i, nh hng, nh khng trng khuyn
m u trng bia, hay trt mt pht y th ghi li, bng trt hai pht th pht 20 roi, trt
ba pht th pht 30 roi, bn pht th pht 40 roi, 5 pht th pht 50 roi. T 6 pht tr ln th
pht 60 trng, u lm cho ng quyt. Ngi no hng u th thng thng mt trt.
Chnh i trng th thng th tinh binh, sut i i trng thng th chnh i trng, cp
bng i trng, b th i trng th li. Ng trng n b i trng, dng binh inh cp
bng i trng. Hng bnh thng cho mt ng tin bc, hng th th c min ngh.
Nhng vin quan sut phn luyn, c theo s ng hch, chia lm 10 thnh, tr nhng hng
th min ngh ngoi, cn bao nhiu th c d thng, x phn n s khu tr. Nhng s
thng ngoi s thng. c 1 thnh hay khng ti mt thnh u khng nn ngh ; 2 thnh,
thng cho 2 thng lng tin ; 3 - 4 thnh, thng cho 3 thng lng ; 5 - 6 thnh thng
cho 5 thng lng ; 7 thnh tr ln, qun sut thng 6 thng, li thm k lc 2 ln, i
trng thng thng 1 trt, cn nhng ngi thng ngoi s x phn n 2 thnh y, th pht
20 roi, 3 - 4 thnh pht 30 roi, 5 - 6 thnh pht 40 roi, 7 thnh tr ln pht 50 roi. Qun sut
chiu l pht bng, i trng x lun. n y, i nh mi ngi din bn 12 pht, khng
k trng bia hay trt bia, ngi no 9 pht trng khuyn l hng u, 6 - 7 pht trng l hng
bnh, trng 4 - 5 pht l hng th, trng 3 pht tr xung l hng lit. Ngi no d hng
u, chun thng nh trc, tu trung th li, ng trng binh inh u c thng v bt
b i trng, khng nn chia hng. D hng bnh, chnh i trng thng th sai Tinh
binh sut i, i trng, thng th Cm binh, chnh i trng, cp bng i trng,

thng th Tinh binh i trng, nhng lnh Cm binh i trng, th li ng trng, binh
inh thng cp bng i trng. Hng th u thng cho 1 thng lng tin, hng lit u
nh cho 50 roi, x lun. Nhng vin qun luyn, phn luyn nn c thng pht th no,
tun y l c bin l).
Thng 6, m khoa thi n khoa v thi Hng hng nm cho hai trng Bnh nh v Tha
Thin.
D sai cc tnh Bc K : T nay phm cc cng s ng tnh nh c t bo khon g quan
trng y th do tnh y gi theo iu c : (Khon th 6 ni : Chnh, Ph cng s nc Php
u theo lnh Khm s Kinh) bn bc ri t v quan khm s cng vin bc Phc y, ri
mi tun lm, n nh vic do tnh khc, khon khc m t vn tt y, tc th bc khc,
khng c sut nhn, t mc phi li.
Chun nh cho cc quan tht th qun th cc tnh Sn, Bc, Hng, Tuyn, Thi, ng
ging chc, cch chc c min ngh c th bc. Trc y, nh thn tu ln, qua Ph
chnh duyt y, chun nh li Phc p thi hnh. Vua bn xung D rng : "Sn, Bc qun
th cng vi cc tnh Hng, Tuyn, Thi, ng, ln ny tht th, thnh tr, on ly qun
php, u l c ti. Hong T Vim h sung lm i tng qun, vic trong qun, ht thy
y cho tng quyn c a v xit bao long trng, ng s th y, chng hay kho tr tnh,
lm hng cuc to, nay nn chiu lut, x trm giam hu, t by php nc. Tham tn l
Lng Huy (nay i lm T Th), th thng sung c l Ng Tt Ninh u l quan
to trong qun th y, mt nim t tun, cng vi Tng c Sn - Hng - Tuyn l Nguyn
nh Nhun, Tun ph Bc Ninh th l Tng c l Trng Quang n u c khn trch,
th m khng by c mt chc g, n hng vic, u nn chiu theo nch chc, x
cho cch chc. Duy 5 vin y hoc tui cao, lm vic lu, tnh cng ng thng, hoc tui
mnh hi khe, c th mu sau. Vy Hong T Vim chun gia n ging lm Thng
th b Cng, nguyn hm tc t, v qu hu dng.
Cn bn Lng Huy , Ng Tt Ninh, Nguyn nh Nhun, Trng Quang n chun gia
n ging xung 2 trt, i b ni khc. l nhng n c bit, cha c th vin y m lm
l c. Ph c Sn Ty l Nguyn Tr, n st th B chnh l Nguyn Vn Gip, Lnh

binh qun th Sn Ty sung Ph c l Nguyn Vn Hu, Lnh binh quyn Ph c


Nguyn Hu Phu, th Lnh binh sung Ph c l Trng Vn Ban, B chnh Bc Ninh l
Nguyn Tu, Ph lnh binh Ph c l Nguyn Vn Ch, Bc th Ph lnh binh lnh Lnh
binh quyn lnh Ph c l bn L Vn H 8 vin chun cho u ging xung 4 cp, i
b ni khc. Ph lnh binh tnh Sn Ty th Lnh binh l ng Vn Qu, Qun c lnh Ph
lnh binh l Nguyn Vn Nh, Sn th Th c sung Tn tng l Nguyn Thin Thut,
ng tri ph sung Tn tng l Nguyn Huy Ln, Tri huyn lnh Tri ph, ging 4 cp, i b
ni khc, sung Tn tng l o B Khi, Tu son sung Bang bin Nguyn Hu Danh, Lnh
binh Trn Vn Bm, Ph lnh binh l Trn Nha, Nguyn Vn Mn, Nguyn Vn Hanh, Lu
Vn Thc, Nguyn Vn Mi, Ph qun c sung Lnh binh Thi Vn Hin, Cai i tc vi Ph
lnh binh Hong n in, Bc tnh Trc tc th n st Nguyn Ngc Chn, Lnh binh H
Vn Phn, Ph lnh binh C Thn, Qun c tc vi Ph lnh binh Trn Vn Mu, Bc th
Th ging sung Thng bin Nguyn Cao, Th c sung Tn tng Phm Ph Ln, sung
Bang bin Hong Vn He, Trc tc sung Tn tng o Don ch, Tu son sung Tn l
l Lng Quy Chinh, Ph lnh binh l H Khc Ha, Qun c sung Ph lnh binh l Phan
c, Ph qun c lnh Ph lnh binh l bn Thiu Vn Dc 26 vin, chun cho u ging 3
cp, i b ni khc. Tnh thnh Hi Dng gn vi tnh Hi Phng, tnh th hi khc ti
cn c th tha c, Tng c L iu trc can n t tin li v b cch chc, nay ti
l tui, l lc n ngy suy, chun cho gia n i ging lm Hng l T khanh, hu tr,
nguyn c khon cch chc, chun cho tiu n. c Tn Tht He chun cho ging
xung 3 cp, i b ni khc. Tun ph Nguyn Vn Phong b bt i, i v s ngh n.
Lnh binh Lng Vn Ph, Ph lnh binh Nguyn Triu, Ph qun c lnh Ph lnh binh l
bn Nguyn Vit Vinh chun cho u cch chc, lu dng lm vic ni ven gc hp hi
thuc 3 tnh Hng, Tuyn, Thi. i th n, thc kh chng ni, nn theo n nh x.
Duy Tun ph Thi Nguyn l Nguyn Quang Hun, khng i mnh triu, trc t b v,
th ti nng hn x pht 100 trng, ging 4 cp, i b ni khc. Ngoi ra, cn Th c lnh
B chnh l V c, Th ging lnh n st l Triu c Vng, Lnh binh l Nguyn Lc, Ph
lnh binh Phan Vn M, Lnh b chnh th Tun ph Hng Ha l Nguyn Quang Bch, Th
c hc s lnh B chnh Bi Quang Thch, Th c lnh n st Nguyn nh Dng, Ph
lnh binh lnh Lnh binh Nguyn Vn Thun, Ph qun c lnh Ph lnh binh on Vn
Phng, Tun ph tnh Tuyn Quang l Hong Tng Hip, Hng l T khanh th B chnh
l L Vn Duyn u b cch chc lu dng. Nguyn lnh n st Tuyn Quang, ln y b

bnh v, Nghim Nim nguyn l n st Sn Ty c cch chc hiu dng. Tn Tht


Vnh nguyn l n st Hi Dng b ging chc i b, L M Khi nguyn l B chnh Hi
Dng cht, V Tc nguyn l Ph lnh binh Tuyn Quang cht v l Nguyn Cu
Luyn u c min ngh.
Tr ln trn ny, vn t tham tn, v t c tr xung, chun cho v 2 b Li, Binh xt k
li, ai l ngi mnh khe c th hiu dng c, th cho lu li lng b, ngi no hn
nht cho em hm mi, v qu hu dng. n nh cc vin ph, huyn cc tnh y, ai l
ngi b chc v i, xa lnh tnh khc l bc th. c binh, qun sut cng vi thnh th y,
ai h c phng gi chun chiu theo 2 tnh H - Nam xt qua n u cho x cch lu. Vin
no cn vn lm vic nh c, th cho min ngh. Ngoi ra, cc chc gim lm, kinh, thng,
gio chc cng thng bin, bang bin cc ph, huyn v l bt cu phm thuc v cc tnh
y chun cho c min chc.
Thi gim Trn t c ti x chm bu u, n gim lm trm giam hu. Trc y, t
ngm ly dng trong ni nh (ni hp cc th), thi ha cc hng (du, la, v.v...) em
v nh dng ring. B Hnh chiu theo l ly cp trm ti vt trng khon trong cung
in.
(Nm Minh Mnh th 21, ngh chun cho trong chn cung in hong thnh, k no dm
ln vo ly trm cp, khng cu n hay cha ly c ca, khng phn th phm hay tng
phm, u chm ngay, bu u, bo cho dn chng bit. Li trong ph Ni v hong
thnh v cc s tri qun Cm y, Loan gi, c k no dm ln vo trm cp, h ly c
ti vt khng c nhiu t, th phm chm ngay).
X ti chm ngay, bu u bo qun chng, Ph chnh Phc duyt cho rng t l y
t c ca triu vua trc, chu chc nhiu nm, xin gia n i lm trm giam hu v Hu
qun kim qun Thi gim l H Vn Hin cng gia n ci lm cch chc lu dng (nguyn
x cch ly) tu dng, chun cho u nh Phc duyt, tng giam t xung nh ngc ph
Tha Thin giam gi, ri pht giao cho nha Sn phng Qung Tr hiu lc sai phi.

Truy thu cho c th Tun ph Hng Yn l Nguyn Vn Thn (C nhn, V X Qung


Bnh) li tng cho Cng b Thng th, chiu theo tng hm cp tin tut, sai tnh H Ni
(vin y quyn tng tnh y) v cc a phng ven ng phi bt binh phu (qun thy
qun b ty tin) a v qu c. Vn Thn trc y cai tr Hng Yn, b quan Php ng bt,
bn hay hng hi khng chu khut, thung dung ti cht, nn ngh cng thng.
Chun cho bt quan li tng lng bng. Trc y, vua d bo nh thn rng : t qun
ct c ngi gii, hu lng lc ct khuyn khch ngi lm quan. T xa cc bc
minh vng dng ln chnh tr cng u do ng li y c. Triu nh ta t quan ch lc,
c khun sn, gn y nhn v Nam - Bc nhiu vic, Nh nc thiu tiu, quan li ngy
cng tng thm, lng bng thi thng gim bt. i ! quan li t nhiu, kh b cu tr yn
c, bng lc t i, cha c th bt gi c thanh lim. Ngi xa ni th, thc su r
mi t. Vng Tin hong ta khi lm vua, ngy thng lu tm n iu . Nhng v bn
vic, cha ri sa cha c. Trm nay ni ngi, ngh cng 2 - 3 quan i thn, chn chnh
trm vic, mong c bnh tr. Phm ht thy lng bng ca quan vin trong Kinh hay
ngoi cc tnh, cn nn mt phen chc nh khin u quy tin. Ti y, nh thn bn ngh
Kinh, lng bng quan li nn bt nn tng, ng thnh tp tin trnh.
Bn li ging D cho nhng ngi no nn lu hay nn gim u do thng ty xt r :
Ngi no c phm hm, t do b Li chiu bin, v khon tng lng y th ly thng ging
sang nm lm u ; duy tht, bt, cu phm n v nhp lu th li, nh c chia b, lm
gim th t ng cc ph tn nha. Cng vic rt gin, chun cho chiu y nguyn l,
cng vi thn phin cng cha v cc tn tc, vn c bng l u hu, khng nn cp
thm, duy hin ti gin hoc c ngi thiu thn th do Tn nhn cng quan Ph chnh xt
k dng tu. Chun cho n bng mt lt, by t ch n thn. Xong ri nhiu ln tun
D, li ngh tu. Chun cho u c thi hnh.
(1. Gim bt ty Vn tuyn nguyn t b Li, lang trung vin ngoi lang, ch s, t v u
1 ngi, bt phm 2 ngi, cu phm 2 ngi, th li 12 ngi.
Ty Trng t : Lang trung, vin ngoi, t v u 1 ngi, bt phm 2, cu phm 3, th li 15
ngi.

Ty Phong in : Lang trung, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 1 ngi, th li


12, gm 3 ty cng 68 ngi.
Nay tr ty Vn tuyn vic nhiu, vn theo nh c, ngoi ra, 2 ty Phong in, Trng t vic
coi hi t, vy hp ty Trng t vi ty Phong in, lu li lang trung, vin ngoi lang, ch
s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2, th li 13, y l ch lu 41 ngi.
B Binh nguyn t V tuyn Kinh k 2 ty, mi ty lang trung, vin ngoi lang, ch s, t
v u 1 ngi, bt phm 2, cu phm 3, th li 18 ngi.
Ty Trc tnh : Lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2
ngi, th li 18 ngi.
Ty Kho cng : Lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2
ngi, th li 16 ngi.
Ty Bu chnh : Ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2 ngi, th li 15 ngi.
Ty Phong co : Vin ngoi lang, ch s, t v, bt, cu phm u 1 ngi, th li 12 ngi.
Hai kho sng n v thuc sng : Lang trung, vin ngoi lang u 2 ngi, t v 2 ngi,
bt, cu phm 4 ngi, th li 24 ngi. Gm 7 ty hp cng 178 ngi, nay lu li lang
trung 3 vin, ngoi lang 3 vin, ch s 3 vin, t v 6 vin, bt phm 8 vin, cu phm 11
vin, th li 56 vin.
Phong co, Bu chnh 2 ty t vic, th ty Phong co hp vi ty V tuyn, ty Bu chnh hp
vi ty Trc tnh, ngoi ra, u nh c, s lu y ch c 90 ngi.
B L nguyn t ty Nhn t, lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu
phm u 2 ngi, th li 14 ngi.

Ty Nghi vn : Lang trung, ch s u 1 ngi, t v, bt, cu phm u 2 ngi, th li 12


ngi.
Tn hng v Th ng 2 ty : Mi ty vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm
u 2 ngi, th li u 12 ngi.
Ty Quang lc : Vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt phm 2 ngi, cu phm 1
ngi, th li 12 ngi.
Ty Thi thng : Vin ngoi lang, ch s u 1 ngi, bt phm 1, cu phm 2, th li 12
ngi.
Phm 6 ty, hp cng 105 ngi, nay Thi thng gm vo vi Quang lc. Hp cc ty hin
lu vin dch l : Lang trung 2 vin, ngoi lang, ch s, t v u 3 ngi, bt, cu phm
u 6 ngi, th li 36 ngi. y s lu ch c 69 ngi.
B H nguyn t Kinh trc, Nam K, Bc K, Thu hng, Thng lc 5 ty : lang trung 3
ngi, ngoi lang 4 ngi, ch s 4 ngi, t v 6 ngi, bt, cu phm 11 ngi, th li 61
ngi, cng 101 ngi, nay li ty Kinh trc v ty Nam K l lang trung, ch s u 1
ngi, bt, cu phm u 2 ngi, th li 10 ngi.
Ty Bc K l : Lang trung, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2 ngi, th li 9
ngi.
Ty Thu hng : Vin ngoi lang, t v, bt phm u 1 ngi, cu phm 2 ngi, th li 7
ngi.
Ty Thng lc : Vin ngoi lang, t v, bt phm, cu phm u 1 ngi, th li 6 ngi, y
lu li ch 54 ngi.
B Hnh, nguyn l Kinh trc, Bc in 2 ty : Lang trung, vin ngoi, ch s, t v u 1
ngi, bt phm u 2 ngi, cu phm u 3 ngi, th li u 18 ngi.

Ty Nam in : Lang trung, ch s u 1 ngi, bt phm 2 ngi, cu phm 1 ngi, th li


12 ngi. Hp cng 68 ngi. Nay lu ty Kinh trc : Lang trung, ch s, t v u 1
ngi, bt, cu phm u 2 ngi, th li 10 ngi.
Ty Nam in : Vin ngoi lang, t v, bt, cu phm u 1 ngi, th li 6 ngi.
Ty Bc in : Lang trung, ch s u 1 ngi, bt, cu phm u 2 ngi, th li 8 ngi, y
lu li ch 41 vin nhn.
B Cng, nguyn ty Quy ch : Lang trung, ch s, t v u 1 ngi, bt phm 3, cu phm
2 ngi, th li 18 ngi.
Ty Doanh kin : Lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2
ngi, th li 14 ngi.
Ty Tu to : Lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt phm 2 ngi, cu
phm 3 ngi, th li 15 ngi.
Ty Ti mc : Lang trung, vin ngoi lang, ch s, t v, bt, cu phm u 1 ngi, th li
12 ngi. Hp cng 90 ngi, nay lu li lang trung 2 vin, ngoi lang 3, ch s, t v u 4
ngi, bt phm 5, cu phm 7 ngi, th li 35 ngi, cng nha Thuyn chnh (trch b
thm 10 ngi) gm hp vi ty Tu to, y ch lu li cng 60 vin nhn.
Nha mn V kh : Nguyn t v, bt cu phm 12 ngi, th li 40 ngi, hp cng 52
ngi, nay lu li t v 4 ngi, cu phm 5 ngi, th li 17 ngi, y l lu li ch 26
ngi.
Nha V kh c cng : Nguyn lang trung 1 ngi, vin ngoi lang, ch s u 2, t v 4
ngi, bt phm 3 ngi, cu phm 4 ngi.
Ni v c cng s : Nguyn vin ngoi lang, ch s, t v, bt, cu phm u 2 ngi.

Ni to s : Nguyn vin ngoi lang, t v, bt, cu phm u 1 ngi, cng 26 ngi. Nay
lu li lang trung 1, vin ngoi lang, ch s u 2 ngi, t v, bt cu phm u 3 ngi,
y lu li ch 14 ngi.
Ty Hnh nhn : nguyn 98 ngi, nay lu li 65 ngi. Th v, Cn tn ty : Lang trung, vin
ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt, cu phm u 2 ngi, v nhp lu th li 16
ngi, nay gim lang trung 1 ngi, th li 8 ngi, cng lu li 15 ngi.
Ni cc : Nguyn 4 s Thng bo, Ty lun, B th, Chng tch : th c, Tha ch, trc
tc, u 2 ngi, tu son 4 ngi, bin tu 6 ngi, kim tho, in b u 5 ngi, i chiu
2 ngi, nay lu th c, tha ch, trc tc, tu son, u 2 ngi, bin tu, kim tho u 3
ngi, in b 4 ngi, bt thip, tha bin 10 ngi, cng 28 ngi. n nh Quc s qun
hin khm tu thc lc bn vic, i khi thanh tha s bn, li vin Hn lm gm vo vi Ni
cc B th, cho cc nha u chm chc cng vic nhiu t, tnh i b, cn tha cho
v qu qun ch b hay v hu. Cn l lng theo l ng nin cp nh sau :
Chnh nht, tin lng 400 quan, go 300 phng ; tng nht, tin 300 quan, go 250
phng ; chnh nh, tin 250 quan, go 200 phng ; tng nh, tin 180 quan, go 150
phng ; chnh tam, tin 150 quan, go 120 phng ; tng tam, tin 120 quan, go 90
phng ; chnh t, tin 80 quan, go 60 phng ; tng t, tin 60 quan, go 50 phng. (T
c nm th 29, chm chc : Chnh t, tin 60 quan, go 50 phng ; tng t, tin 50
quan, go 40 phng) ; chnh, ng, tin 40 quan, go 30 phng ; tng ng, tin 35 quan,
go 30 phng ; chnh lc, tin 30 quan, go 25 phng ; tng lc, tin 25 quan, go 22
phng ; chnh tng tht, tin u 22 quan, go u 20 phng ; chnh tng bt, tin u 20
quan, go u 18 phng ; chnh tng cu, tin u 18 quan, go u 16 phng. Quan vn,
quan v cng nh nhau, nay thm cho ng nin theo di y : Vn chnh nht, tin 2.000
quan, go 200 phng ; tng nht, tin 1.800 quan, go 150 phng ; chnh nh, tin 1.500
quan, go 150 phng ; tng nh, tin 1.200 quan, go 120 phng ; chnh tam, tin 1.000
quan, go 100 phng ; tng tam, tin 800 quan, go 80 phng ; chnh t, tin 500 quan,
go 50 phng ; tng t, tin 400 quan, go 40 phng ; chnh ng, tin 300 quan, go 35
phng ; tng ng, tin 250 quan, go 30 phng ; chnh lc, tin 220 quan, go 26

phng ; tng lc, tin 200 quan, go 24 phng ; chnh tht, tin 180 quan, go 22
phng ; tng tht, tin 160 quan, go 20 phng ; chnh bt, tin 140 quan, go 18
phng ; tng bt, tin 120 quan, go 18 phng ; chnh cu, tin 100 quan, go 18
phng ; tng cu, tin 80 quan, go 18 phng, v nhp lu th li, tin 6 quan, go 1
phng ri.
T y tr ln, vn tht, bt, cu phm v v nhp lu th li nh c phn b lm gim
th t ng, ph cc tn nha, th lng bng chiu y nguyn l. n nh phm trt quan
v tuy c cng nhau, m s s c phn bit, cho nn t trc ti nay, ht thy nhng cuc
yn vui, cng u sai km, nay lng ca quan vn c ngi bt, c ngi thm m quan v
cha tin gim bt, th s ngi cn nhiu, bng theo l lng c tng ln, th tin thiu kh
k tc c, chun cho so vi quan vn c km, bit phn bit : chnh nht : tin 1.500
quan, go 180 phng ; tng nht, tin 1.200 quan, go 150 phng ; chnh nh, tin 1.000
quan, go 120 phng ; tng nh, tin 800 quan, go 100 phng ; chnh tam, tin 600 quan,
go 80 phng ; tng tam, tin 500 quan, go 60 phng ; chnh t, tin 400 quan, go 40
phng ; tng t, tin 300 quan, go 36 phng ; chnh ng, tin 250 quan, go 30 phng ;
tng ng, tin 200 quan, go 26 phng ; chnh lc, tin 160 quan, go 24 phng ; tng lc,
tin 130 quan, go 24 phng ; chnh tng tht phm, tin u 100 quan, go u 20 phng
; chnh tng bt phm, tin u 80 quan, go u 18 phng ; chnh tng cu phm, tin u
70 quan, go u 18 phng. Tr ln y, chnh, tht, bt, cu phm chia b cc n Ha
Thanh, Thanh Bnh, Hng Bnh, du mc, cc ph phng hi, t sinh v lng cng tc
ca Kin Ha, Kin V, Dc Thun, Dc Thnh u chiu theo y l c).
Nhng k mc qu hng, qu huyn v Kinh knh dng phm nghi (18 thoi bc) tn
quang lm l khnh h. Vua d chun cho thng tr l v v gia n ban cp c khc nhau :
(Gia Miu ngoi trang bc 100 lng ; huyn Tng Sn tin km 200 quan. Nhng k lo
huyn y hn 100 tui tr ln, u thng cho 2 lng bc v 2 tm la ; 90 tui tr ln, 2
lng bc, 1 tm la ; 80 tui tr ln tin bc hng nh Phi long 1 ng, la 1 tm. Bn k
mc 4 ngi hin n Kinh : 2 ngi u c tin bc Phi long hng ln u 10 ng, 2
ngi u c tin bc y u 8 ng. o the di hoa mu lam v the mng hoa hng y, o
trng ngn bng vi Ty, cng qun tru, hoa nam trng u mi ngi mt).

Vua khng khe, thng t trc, ngc th vi ha, nh thn xin vua tnh dng, v chia
nhau i cu o cc linh t, sau khe, nhng cha c bnh phc nh c, n ngy
mng 7 thng ny, ngy K Mo mi ng in Vn Minh chu l chu mng, ban thng la
hoa cho cc by ti c th bc, ri sau li khng c khe. Thi y tin thuc, khng thy
cng hiu. Ngy mng 10 Nhm Ng, bnh kch, gi Ng hm y vua mt chnh tm in
Cn Thnh. Hong thi phi bn vi bn Tn nhn ph Min nh, Ph chnh ph thn i
thn Hng Hu, Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt v Thng th b H Phm Thn
Dut truyn bo Hong di chc rng : "Hong c mng, c em l ng Lch c hc c
hnh, Hong nh c mt i, truyn bo Tn nhn, Ph chnh nn ly ng Lch vo ni
ngi ln, phng tn miu, li i l Tin hong cha xong v ly ca dng cha sn.
Vy hp hnh l tang chm chc lm c 4 - 5 phn m thi, ch cu n th l, by gi
Min nh cng v Ph chnh thn i thn truyn lnh cho bit. Tn nhn ph vn v nh
thn bn hp t tu ln Thi hong Thi hu T D, Hong thi hu rc cng t ng Lch
(l con th 5 Kin Thi vng Hng Hi, bin phng n vng y), vo nh tang xng l
t qun, phm vic tu xin tun hnh, chn ngy lnh lm l tn tn ( l vua Hm Nghi)
qua 5 ngy, Bnh Tut, phng yn linh cu i hnh hong in Quang Minh, ri sau 8
thng, ngy Canh Thn, knh dng tn thy rng :
Thiu c Ch hiu Uyn nhu Ngh hong , miu hiu Gin tng. Ngy Nhm Ng,
phng nghinh linh cu khi hnh, ngy Qu Mi, phng yn in Chp Khim (nguyn
trc l mt tri, nhn tn dng lm in, l ni khi vua cha ln ngi). Ngy Gip
Thn, gi Thn, yn lng lm ng tng lm l yn tng dng tn lng l Bi lng, gi Mi
vng thn ch, rc v in Chp Khim, an v, n thng 12 nm Thnh Thi th 6,
ngy Mu Thn, phng thn ch ph ln Th miu thnh v, bn phng th in Chp
Khim.
Vua thng minh cung nhng, tri gip ngi theo, ni gi c nghip ln lao khng cng,
khuya sm sing nng, hc hi thm phn noi sng cho quang minh, gi sau lo trc, cn
thn hng ngy, mu mi vic. ng khi vn nc gian nan, m sng sut lo toan,
chng gi cuc ln, yn c cng nghip vua cha, hiu phng ng triu. Tnh vn hu
knh bt chc kin, hnh vi tn, gi ngi lm n cho dn, mt c thun ton, t lm ch

thun. Thng ging Phc, nm c ma, vt thnh vng. V d tri thm cho tui,
th n trch thm khp thin h, cha bit u m lng c.
chnh bin
ng k - Quyn V
thc lc v gin tng ngh hong
( tn l ng Lch, con th nm Kin quc cng, nay tin tng l Hong thc ph Thun
ngh Kin Thi vng, m l Phan Th Nhn, sinh ngy Bnh T, 17 thng 6, ma h, nm
T c th 24. Thng 6 nm Kin Phc th nht, Gin tng Ngh hong mt, vo ni
ngi vua, tun m 20 ch trong th h hp vng, bn ly ch th nm l ch "Minh" t
tn, hai tn c lm tn t. Thng 5 nm Hm Nghi th nht, Kinh thnh c vic, Tn Tht
Thuyt p di xe vua ra chi ngoi, nhiu ln phi cho rc v khng c. Kp khi Cnh
tng Thun hong ln ngi, vng D ca T D, Bc hu, Khang th, Thi hong Thi
hu i v cho lm cng tc tha t Kin Thi vng. Nm ng Khnh th 2 [1887]
ngh chun cho ph k vo sch lm Xut . Nm y t sn phn Qung Bnh tr v.
Khm s bo h Php nhn bn rng : V nhim phi lam chng nhiu, a v nc
cha thuc, ch sau khi khi s tr v. Thng 9 nm Thnh Thi th 8, li ngh chun theo
cch chp Kin Vn , Cnh Thi ((1) Hai ng vua ny v b gic cng phi b nc chy
ra ngoi (xem Minh s Trung Quc).1) s nh Minh chp Hm Nghi v ph vo k
ny).
Gip Thn, ngy Qu Mi (tc ngy 11), thng 6, ma h, nm Kin Phc th nht [1884],
qun thn rc T qun n in Cn Chnh nhn bo t truyn quc v o bo mun nm
ni ngi, dng th rc ln ngi vua. (Sch vn ni : Knh ngh di iu hong v.v...)
bn knh m qu vng duyt ly tn vua cng knh co giao, miu, cc in, tu sut ba cung
hp hnh s nghi, u y nh l trc.
Gip Thn (tc ngy 12), T qun ln ngi in Thi Ha, ly sang nm l t Du lm nm
Hm Nghi th nht, ban bo chiu cho khp trong ngoi.

L tn quang thnh, ly ba ngy lnh trong thng y l inh Du, Mu Tut, Canh T
vng ba cung lit miu, knh lm l thn n yt kin v bi yt, li sai quan i n miu
Trng quc cng v Nguyn miu Thanh Ha, t co u theo nh nghi l.
Sc phin tu cc nha 6 b v chng s bn phng, trc ht phi do Ph chnh C
mt vin i thn duyt bin, ri sau tu ln cho vua nghe.
nh hn mc o tang cho c trong ngoi Kinh thnh. (Thi hong Thi hu T D nh
khng phi mc tang. Hong thi hu vn mc o tang : Hong thi phi mc o tang n
sau khi yn tng 13 ngy th b. T Hong mc o tang mt nm ; thn vng, qun
vng, hong thn, cng cha, cc cng t c tn tc v vn v trong ngoi, n quan u
chu tang mt nm. Phi tn cc triu, v l cc ph, cc con gi tc cng cn nh, cc v
l cng t phong tc, hn tang cng nh hong hu ; v c cc quan u theo l tang
nh chng ; con gi tc cng g chng, chu trai tc cng v chu gi cn nh,
tang sau Ninh lng 13 ngy th thi tang. Ph m, thuc vin vn lc phm, v ng phm tr
ln, con c quan nht phm, v thi gim, n quan, lo t, ngi v, ngi y t theo hu
i hnh Hong , th hn tang u nh nhau ; vn tht phm, v lc phm tr xung
n cu phm, chu tang n sau Ninh lng 9 ngy th thi ; con c quan nh phm, tch tin
s, ph bng qu qun v hc sinh trng, m, gim sinh, c nhn, t ti, v c, hn
tang u nh nhau, cn ngoi ra u nh min c).
Chun cho T tham tri b Li Bi n Nin kim sung Bin s v vin C mt; th T tham
tri b Binh Nguyn Thun quyn sung lm Ni cc s v, v cng vic vin, cc b bn,
m hai quan y l ngi am luyn hn vy.
Thng bc thn vin C mt cho rng l tn quang thnh, a th cho Khm s Php
l L Na chuyn t cho tng Php Mi-l v gi v Quc trng Php.
Chun cho T tham tri b H l Chu nh K sung lm ng l tang nghi i thn, Chng
v quyn Chng dinh H oai l Nguyn Vn Ct lm Ph. Chng v quyn Chng dinh

Tin phong l Trng Vn Hng sung lm ng l coi vic xy dng sn lng, th Th lang
b Cng l L Hu Thng lm Ph.
Ngy Bnh Tut, phng yn linh cu i hnh Hong in Quang Minh. Ngy Mu T,
knh gp ngy tiu tng Dc tng Anh hong , Thi hong Thi hu T D ng xe n
in Ha Khim lm l dng ru. thn n lm l, theo nh nghi thc. Ngy Nhm
Thn, lm l thnh phc.
Ngy inh Du, xy Huyn cung pha t (ta hng Qu, trng hng inh, kim T,
Ng, mu mc lm Huyn cung bo thnh, knh theo tr mnh ((1) Tr mnh : di mnh hp l
phi.1), xy dng u tnh gim c lc) trai Chp Khim Khim lng ( pha t La
thnh Khim sn l ni lc i hnh Hong cha ln ngi thi thng ).
Chun cho khai phc nguyn hm Tng c nh - Yn V Trng Bnh v qu hu tr.
Trng Bnh (C nhn, Qung Bnh) tri th bn triu vua, vn ni ting l ngi lim nng,
trc can vo vic tht th, b cch chc hiu lc. T khi c v ngh hn, hm Hng l t
Thiu khanh, sung Thng bin tnh Ngh An, nm y ng 77 tui. Vua thng l ngi
by ti c, cho nn mi c mnh ny.
Khm s Php ng Kinh thnh l L Na em quan qun cng ng in Thi Ha, dng
s mng l tn quang v mt c kiu (m vng, bc gm), ct m, lm l ba ln ci u. L
xong, truyn Ch ban cp c th bc. (Tham chc cch thng cp nh c : Ln ny quan
quyn khm s, tham tn, quan nm, ba vin y u c thng tin vng (nng 7 ng
cn) chm vn rng hng ln, mi vin mt ng, u c g dy eo. Hp ch nht bng th
g khm x c, bn gc bt bc. The mu tt u 2 tm. Kp nhng s ngi cng by
hng k di y : Quan t 2 ngi, tin vng vn rng hng nh (nng 3 ng cn) u 1
chic, u c dy g eo bng t (di cng th). Quan ba 8 ngi, tin bc vn rng hng
ln (nng 7 ng cn) u mt chic. Quan hai, quan mt bc vt, k lc 15 ngi, tin bc
vn rng (nng 5 ng cn) mi ngi mt ng. K lc l L Duy Hinh v hai tn thng
ngn, sa thng nhum mu v la trng u 1 tm. Lnh 160 ngi chia cp cho bc phin,
u nng 5 ng cn, cng 160 phin, bc nguyn 200 ng, v b, g sng, g vt cc hng,
khon cp cho nhng lnh y n dng). Trc y, em vic lm l tn quang gi th sang

Gim quc i Php. n y, gi th tr li ni : Chnh th nc ta, nc y chng


bit g, duy vic i l tn quang v cc vic t ph chnh thn, nc y cng vi Tri
Phng hp bit s th, vin thn Phc y ri, cho nn chun cho n tin yt, s y li
yu cu xin cho quan qun nc y vo ng i Trn Bnh . Vua cng y cho (i Trn
Bnh lm ngoi ca Trn Bnh, thnh cao mt tng, chu vi 246 trng 7 thc 4 tc, tc
gi l thnh Mang C, nay cho quan qun y vo ng, l ni t nhng).
Sai Ph chnh i thn bn vi quan Khm s ng Kinh, xin cho thu ngi nc y qun
coi 3 chic tu thy l Thun Tip, Thun n v Li t chy i Hi Dng, Hi Phng,
ch go v Kinh.
Quan Thng th Php l Sinh-bch xin trit qun tnh i, ch lnh tun thnh, lnh l,
phu trm khu tr nhng s dn thu lm vic mi vic ; cc tnh H Ni, Hi Phng,
Nam nh, Bc Ninh em vic tu ln, sai tnh thn li bn bc chm chc cho ng.
Khai phc quyn Tng c H - Ninh cho Nguyn Hu lm Hng l T khanh v Kinh
bin l b Li. Ly quyn Tng c Sn Ty l Nguyn Trng Hp i lm quyn l Tng
c H - Ninh. Sau nhn tng Php l Mi-l, hai ln thng thuyt, u chun cho lu
chc, c bit em cu xem gi chuyn bum, trch Hu .
Cho ngi Php -m-ni- trong nc tm hc v mn bc vt. (Do vin bc cp giy
thng hnh, tr ngoi t cm, s Bc vt y hc nhng mn v truyn c tch lu truyn
dn gian v nhng vt kin to ca bn quc).
t qun v sinh. Trch mt vin qun, hai sut i, 100 qun hai v Thng t v Khinh
phi sung vo qun y. t trng din v, din tp v ngh v cch bn sng m bng, cp
thm cho mi thng 1 quan tin, c min vic cng dch, khin cho chuyn tp, phng
b lc cn dng.
Nm n khoa thi Hng v, chun cho hai trng Tha Thin, Bnh nh thi thng 7,
trng Thanh Ha thi thng 10, trng H Ni hp th vi trng Thanh Ha. n y, nhn

cng vic b bn, chun cho hon n sang nm s hp vi chnh khoa c hnh, ly thm
ngch .
Ngy mng 1, Qu Mo, thng 7, lm l Thu hng, v knh gp ngy quc hiu, nn tm
nh. (Thng trc b L phin tu, chun cho l Thu hng ny nh n l ng hng,
v sau, qua hn tt khc, s chiu l thi hnh. Duy cc tit l v ngy mng 1, mi rm
trong miu in, nm l thng, khng phi l ngy i l. Sai chc quan Tn tht lm
l).
L tiu tng Dc tng Anh hong xong, t n chay trn cn v di nc cha
Linh M, c kinh 7 ngy. Cho Chng v l Ng nh Bn, Bin l b Cng l Trn Don
Khanh, trng coi vic y.
Nu thng cho k dn ((1) Dn gi.1) H Tnh l ng Nhai, mt nh ng i ng ng
(bc 5 lng, vi la mu u mi th 1 tm).
Nu thng cho nhng ngi tit ph ((2) Ngi n b trinh tit.2) Ngh An, H Tnh.
(H Tnh l o Th Hin, hng u ; Ngh An l Nguyn Th Thin, hng bnh).
H Ni, M c hai ht, gic cp ni nhiu. Tri ph ph ng Ha l Cao Xun Dc nh
dp c lc, lm vic mnh gii, nhiu ngi khen ngi, chun cho thng th Hng l t
Thiu khanh bin l Hnh b, sau v n st H Ni cn thiu, Xun Dc trc tr ph ng
Ha, tnh th am, li chun theo hm mi thng, i lnh n st tnh y, hip cng Th
ging sung Bang bin l Hong Cao Khi (nguyn l Tri huyn huyn Th Xng, vin y
nhiu ln bn vi quan Php dp bt cc gic, rt l c vic, nn mi c thng hm ny)
c sc b bin nh bt cc tn tng gic cn c kt n mt lt, tr t mm c,
cho yn a phng.
Chun cho B chnh, quyn sung Tng c Bnh - Ph l Trn Lu Hu thng th Tun ph,
nhng vn quyn sung.

Dng th Tham tri b L kim sung Ton tu S qun l ng c ch thng th T tham


tri b Hnh, quyn lnh Thng th b y, nhng kim qun chc.
Chun cho tu sa cc n miu t s v th Vn thnh H Ni, Hi ng, Thnh hong
v cc miu nh L c v t kh. (Nhn v hy tht, nn chun cho tu to, cc tnh Bc K,
h ni no nh th, th phi nht lut tun lm).
Chun cho Thng ch T dc qun V lm l inh T Lng quyn Chng T qun, kim
qun nh v hc. Chng v dinh Thn c th Thng ch l Tn Tht Ph, th Thng ch
sung Qun bin Th v kim qun Kin h v ty, l Nguyn nh Ph u thng th Thng
ch ; Chng v Cm y l L Vn Bng, quyn Chng T dc qun V lm.
Ngy inh T, vua mc o ct phc ng in Vn Minh nghe vic triu, cc quan mc o
p vo ly, theo ban chu chc. (Khi y, bn chun t nay tr i c chu hu, o trng, khn
en, sau khi b tr ri, vua ng chnh in cng nh ngy l thng).
Chun th Thng ch dinh Long v Nguyn Hu Ngon i lm th, lm c Kinh
thnh, kim l ph v ph Tha Thin. (Nguyn V Vn c can vo vic th tn phm, b
gii chc, giao xt). Lnh Chng v l Trn Vn Qu, quyn Chng dinh Long v.
Dng nht k lm l Ninh lng b co trong ngoi. D rng : Vic tang t ca vng, in
l rt l long trng, tnh rt l thng au. L dng hu h, ct by t lng thn i v t s
nhn hiu. Ngy mng 10 thng 6 nm nay, i hnh Hong ta ln chu tri, lng ta v
v thng au, knh gi l tang, tun theo in l. Mi y vng theo di in, bn dng tn
thy, nu r ting khen, gii mi lng ca mt ngi l ta nh mn ; cho yn nim cc
ngi trm h tn thn. Cn n vic ln kinh k, du hp c ti lc ca thin h li m lm,
cng cha dm ly thnh i. Knh phng Ch ca Hong thi phi truyn rng :
Hong di chc rng : Vng vic i l Tin hong cha xong, kim v tin dng cha
, Hong c mng, nh c mt i, th vic lm l tang, 10 phn nn chm chc 4 - 5
phn, ng b buc theo th l. Ta knh vng di hun, khng dm tri li, knh bi pha t
trong La Thnh ni Khim Sn, chn ngy lnh t tt, vng dng lng tm dng tn lng,

gi l Bi lng. Cn ng hm v ni t quan ti vn tun theo th l trc, tm in th


lm nh Chp Khim v pha t Khim cung, l theo li di chc ca Dc tng Anh
hong , ly lm tr tt ca i hnh Hong ta khi cha ln ngi ; nhng dng thm
nh tin ng lm ni by th, ct dng nh ny lm ni chnh in. Knh vng ni thn
ng s ti dng lm in Chp Khim, nay mi vic xong, chn ngy knh co giao, miu,
cc in v n X Tc, ly ngy mng 2 thng 8 ma thu ny lm l ct a, ngy 12 rc
linh cu, ngy 13 yn tng, dng l 7 tun t ngu, n ngy 20 thng 9 lm l tt khc. Ku
go tri t, thng xt bit bao ! Ngh ti bn dn ti cc ngi, ni hang ku khc, mn
tic cng lng, nn nay lm xong vic ln ri, th tc c k vng xa xi na. c bit b
co, khin cho mi ngi nghe bit. Vy c cc iu khon cm rn nh l trc, chun cho
b L khm tng tun hnh. (Khi y hin bn dng tn thy, nhng cha kp lm ; cho
nn trong D cn xng l i hnh Hong ).
K i l Ninh lng ti, sai Hu qun thng ph thng kim Chng Trung qun
l Nguyn Hanh, Thng th b H sung C mt vin i thn l Phm Thn Dut sung l
Tng bin s, Thng ch Nguyn nh Ph sung Tng bin ph s.
Chun nh cc in l v vic t co ch v thng ph ln nh Th miu. Khi y vn ban
nh thn Tn nhn ph tu ni : "Cn xt thin Bn Canh trong kinh Thng th chp :
"Nh Hu Thng truyn ngi cho em". S k ni rng : "T Dng Gip n Tiu t, anh
em bn ngi cng ni ngi nhau, cho nn khng xng l t t, m ni l cp vng t
by em khng ni dng anh". Li Xun thu, Thnh Cng nm th 15, Trng Anh T mt, H
Hu ni : "Ci ngha em khng chu ni dng anh l lon, chiu theo th t hng mc, th
tri vi o cha con. Vn , Hu nh Hn, u l con ca Cao t, Vn chu ngi Hu
, m i Hn bn vic l y u tn Vn , l trn ni ngi Cao t". Sch nh Tn, H
Tun bn rng : "Anh em khng ni dng nhau, vua Bn Canh nh n khng ni Dng
Gip, vua Quang V nh Hn khng ni Thnh . Hu khng c con, Hoi ni ngi,
em khng theo dng anh. Hoi t ni vi Th t m chng ni Hu ". n Kiu li
ni : "Nu khng phi l con, th c chp thng l Hong dm co vi m Hong .
Tng s l ch chp : Thi tng th cng Thi t, 22 nm xng l hiu , Chn tng th
Thi t vn xng l hiu t, hp my iu li, th ngha c th lm bng c c. Vng
Hong thng ta chu li di chc ca i hnh Hong , ni chnh thng ca Dc tng

Anh hong , ngha y rt chnh, vic y rt thun. Trc vng co in Ha Khim


rng : Hiu t t Hong , thn, tn vua, dm co vi Hong kho Dc tng Anh hong ,
y l y theo php c ca nh Thng, nh Hn, nh Tn, nh Tng vy. Duy vng ch
vit gia v bn cnh thn ch Dc tng Anh hong , cung thnh nh c, nh vic ci ,
lm l dng ln bn th rng : Hiu t Hong thn tn vua dm co vi Gin tng huy
hiu Hong , m bn hu mt thn ch knh hiu t Hong tn ng phng t.
l phng theo di ca vua Thi tng nh Tng, xng l hiu , th Thi t vy".
Phng lm l in Ha Khim, ng mc o tr ; phng lm l bn th th mc o gu
bng, tc l theo li ngi trc, bo l mt ngi gm ch hai vic tang vy. Li xt anh
em ni nhau lm vua, u l hng chiu, hng mc. V i nh Thng, anh cht th n em,
cho nn 16 i m c 28 vua. Vua Cnh, vua Vn th cng mt miu ; vua Knh tng, vua
Vn tng, vua V tng cng l mt i, m ch hoc th cng nh, hay l th khc nh,
hoc cng mt ngi hay khc v, c nhn u c lm ri. Nay vng sau khi t m i hnh
Hong , thng ph xin lit vo nh th miu, t by chnh thng, n nh ch nh th
hay ngi th, i sau s xt, l nhn theo tnh nh ngha m chit trung cc l, chun nh
li tu m thi hnh.
M ni ging sch. (Mi ngy mt vin ng quan Ni cc lun th ro ti knh ging
kinh s v lu chc Cc phng b lc c vic vi hi. Mi thng ngy mng 2, 12, 22,
cc ngy y, quan ph chnh i thn v quan ging ro ti chu ging, vng i hi han).
Phm vin ((1) Phm vin : vin quan b t.1) l ng ch Khim cht nh ngc Bnh
Thun. ch Khim, ma h nm y vng lnh phi i khm Sn phng Qung Nam, b bn
Chng n l o Hu ch, Nguyn Don Tu em vic ch hc (t tin bt lnh Kinh hn
50 tn h tng v ly cng n, ui dn c, xy nh ring) giao cho nh ngh, sau thnh n,
cch b chc tc (nguyn Th lang b Binh, phong tc nam) pht i Bnh Thun sung
qun (theo v khon t tin bt ngi, hi ti), thu ht n quan phng cp cho c, kha tay
gii n ch i y, khi i ng n Qung Ngi, b bnh xin ngh. (Ni : i theo vic bt
gic, tri 150 trn, mnh b trng thng, nay i ng b nng, nhc au, xin ngh lu li).
Tnh thn l Trn Nhng y cho hn xin li. B Hnh cho rng v tnh ring khinh thng
php lut, tu hc, pht Nhng b ging 2 cp lu li lm vic, sai mi ngy phi i hai

trm, hn cho i ti cc tnh (Bnh nh, Ph Yn, Khnh Ha), khng c hn lu li mt


khc, kp khi ti ch y, Ph thn l L Lim an tr xung ngc. ch Khim thng y cht
trong ngc, gia n min ti sung qun, khai phc Hn lm vin Th c, chiu hm cp tin
t tut.
Chun cho B chnh Bnh Thun l Phm Xng, B chnh Ngh An l L Vit Huy (nguyn
knh hu i l tiu tng in Ha Khim) l qun th ng Kinh v sung c khm
in, knh lm l dng hng.
Triu a phng pha Nam v pha Bc c mt vin quan v Kinh, knh n ngy i l
Ninh lng. (Lnh B chnh Qung Bnh l Trng Nh Cng sung Bc trc, kim Hu k
Lnh binh, lnh Ph lnh binh Bnh nh l Dng nh Long sung Nam trc kim T k).
Tha v trin hn binh thu cho cc dn x b t git nhiu ln hai ht H Ni v Nam
nh c th bc. (H Ni rt thit hi gm 173 x ; Nam nh rt thit hi gm 404 x. Cc
hng thu thiu u tha ht. H Ni thit hi va 22 x, Nam nh thit hi va 86 x, u
tha np 5 phn 10. Binh hng u chia hon 1 nm, hay 1 nm ri, hay 2 nm). Hng Yn,
Hi Dng, Sn Ty, M c, cc tnh, o, tnh hnh ging th, cng u chun cho phn
hng tha hon.
Chn cp cho dn b ha tai 97 h x L Nhn, Qung Bnh.
Tu sa phng Sn phng Qung Nam x Dng Ha ph Thng Bnh. ng rng thng
du c hng mun mu, t rt mu m, nhng v nc c, kh nng, gm c gic Mn quy
nhiu, c tiu s l Trn Vn D xin tng thm vic hon t cho th lc t k c
mnh ln, nn sai tu l, cha mui go cho nhiu. Li nh cc bun qu Qung, chn
nhng ngi c hiu ting Mn y sung lm. Phng quan coi gi cng vic, cm nhng
ngi ngoi cuc khng c giao dch vi ngi Mn v vo trong lng Mn bc qu
thu li quyn ring.
Thng 8, dng Quang lc T khanh l Trng Quang n th l Tun ph Tr - Bnh
(nguyn Phan Vn D quyn Chng).

M n khoa thi Hng hai trng Thanh Ha v Ngh An.


Ngy Canh Thn, lm l tn tn tn thy v tn hiu Gin tng Ngh hong . Trc y
vua d : T xa vng c c thnh nt tt, hn c hiu p ting hay t bo mun i,
l in rt l long trng. Knh ngh... i hnh Hong : Anh minh cht tt, hiu hu tinh
kim. Ngy cha ln ngi, ngi u mong i ; kp khi knh ni nghip ln, nga theo ch
xa, tc d ting lo, dng lm trm vic. Knh s tri trong khi bin chuyn, bt php t, c
ch ni noi. Tn s Dao cung, vui v qut nng p lnh ; phng ni linh ta, u su d xt
lng thng. Ha h mc ly n, m c gia phong khu tc. i by ti ly l, m ban
sc mnh v vang. Lo vic triu xem xt tu chng, yu dn chng ban cho n chiu. Kinh
din ngy ng, nghin cu hc thut vng. S yu sa sang, xem xt vic lm sau
trc... Cho n cc vic binh, l, ti, tut hnh, bnh ngc, chnh n li tr, gim bt vn
th, mi vic u tun theo php c, m chm chc thi hnh. C li th dy, c hi th tr,
ngi u mong lm nn s nghip ln lao vy. V li thi s ng nhiu gian nan, ngy
cng vi ph chnh thn thn v i thn, o n c nghi, tnh k cng vic, lm cho ngoi
tnh thip phc, chuyn nguy lm yn, cha kp mt nm m thin chnh khng sao xit k !
ng cho l mt tri mi mc, th thnh duy tn. Khng ng m my che khp nh h
(vua cht), mi ngi theo go khng kp na. Than i au thng thay !
Ta nga vng di mnh, li phng Ch ca Thi hong Thi hu T D v Hong thi hu,
Hong thi phi vo ni mi ln, vi trng gng trc. Su nh i hnh Hong , c
thnh nh th, h li khng c mt li g thut li by t vi thin h hay sao ? Vy nay
knh noi in c, tn dng miu hiu l Gin tng, cho trn sng t cng trc, nh bo
i sau. Nn knh dng tn thy tt p ny, chun cho Tn nhn ph, hong thn, nh thn
v quc t, vin, qun, cc, u chun cho d bn cho vic n xc ng. Ta s thnh mnh
giao, miu, knh co ban th, c hnh l ln, ng hu cht h c ch tnh ai knh v an y
c nim t m ca thn dn. Knh vng y !
T nay phng ngh dng ln, vy Ch ca Thi hong Thi hu T D, hp dng tn thy
huy xng 6 ch. ( Ch bo : Php t ch thy ca triu ta, vng c v tn tn 20 ch, c v
tn tn 18 ch, c v tn tn 12 ch, c v tn tn 8 ch, trt t r rng, nay i hnh Hong

tui tr ln ngi mi t ngy, hp dng ln c 6 ch). Ri li chun nh chn ngy tt


c sch vng, n vng v sch hoa, n hoa knh co. Duyt xt cho c chu o. n ngy
y, vua mc o ch n in Quang Minh, lm l tin dng bo sch. Cung tin tn thy.
Sch vn rng : Ti nghe t c thnh trit xng t xa u c huy xng hin hiu, cho
nn xng vua l tri t tn hm, l lng thc ca ti con. Theo ch nht m t tn,
l l thng ca kim c. Knh nh i hnh Hong , lng chung cao xa, o theo
khim tn. Khi cha tc v, ting nhn hiu n khp mi ni. Lc ln ngi, li ca ngi
hu vang khp chn. Bui Mt Tri mi mc, gp bin inh a gian. Lo lng mt nim. Sa
sang trm vic. em lng knh th tri, th t n giao t l. Ly bng nhn cng h,
th em khu tc phn phong. Yu dn chng th bo chiu gia n. i by ti th ban
phong sng mnh. M kinh duyn, tm xem chnh tr d hay. Chp s yu, xt vic xa
nay suy thnh. Cng vi vic chnh sc li tr, gim bt vn th, khng vic g l khng ln
lao kh nhc, m ng hnh Phc cho cng vic v vang. n s n cn, hi lc ln
ngi. Cn thn nh bng nc y khng bing. Lm theo c trc, rng ni sng xa.
Vng Phc ca 9 miu, knh phng dng ba cung. Lng yn ngha o, lc tang thng
chng ni nng. Knh o gi lng, gp nhiu nn khng qun c hiu. Tr trm khp nc,
m s ln s nh, bit c r rng. Vic soi mi u, m ch ti ch m, ht u thng
sut. Lng khoan hu, t bt li ngi. Ch anh on, vic lm khng cu th. C tt thay !
Trong khong mt nm, mi vic tt u lm ; sau mun i, nhng ting lnh v hn. Bn
noi theo li vn li, m c lm mt l tn sng. Knh cn dng ly ngy lnh, xin mnh
trong giao, miu, tu ti Thi hong Thi hu T D, Hong thi hu, Hong thi phi, thn
em Tn nhn ph, vn v trm quan v bn nh thn knh bo sch dng tn thy rng :
Thiu c, Ch hiu, Uyn nhu, Ngh hong , miu hiu Gin tng. Ci xin soi ti khng
xa, cm cch c tin. Nhn ly tn hay, ban cho nhiu Phc. L dng sch xong, ngy
hm sau bn ban bo chiu cho khp trong ngoi.
Ngy Gip Thn, knh lm l Ninh lng. Trc k knh co Giao, miu, cc in v X tc,
u tu t nh nghi tit, ly ngy mng 2 thng y l ngy Qu Du, knh co lm l a
m. Mng 3 ngy Gip Tut, Thi hong Thi hu T D thn n bn th cho lm t in.
Ngy mng 5 l ngy Bnh T, sng sm Hong thi hu, bui chiu Hong thi phi cng
u thn n t in dng ru. Ngy mng 9, Canh Thn t khi in. Ngy mng 10 Tn
T t t in. Ngy 11, Nhm Ng t khin in ; gi Ng phng linh cu a m. Vua mc

o tang lm l i b knh a. Tng bin, ng l, thy lc c, ph lin cc vin, u


theo chc v lm vic. Cng, xe, nh, n, l b tang nghi u theo th dn i. Bn hong
thn, vn v cc quan theo chu, a n bn sng Hng Giang, ri phng a ln thuyn
rng nghim chnh ; vua bn tr v in. Phng thuyn rng do ng thy tin n bn
Khim Sn. Ngy 12 Qu Mi, phng yn ngh in Chp Khim, t khin in. Ngy 13
Gip Thn, gi Thn, phng yn ng hm, a vo chnh huyt ; gi Mi phng thn
ch. (Gia Hng qun vng Hng Hu knh ) lm l s ngu, phng rc v in Chp
Khim, lm l yn v. Cc nghi tit v ht thy mi vic u tham chiu lm nh trc, tun
theo di mnh knh lm, kp khi vic Ninh lng xong, chn ngy lnh lm l yt Khim
lng v Bi lng. Vua thn n lm l, cn cc tit khc, u t tun ti ngu tr v sau n
tt khc. (Thng y, ngy 22 t ti ngu, ngy 25 t tam ngu, ngy 30 t t ngu ; thng sau
ngy mng 3 t ng ngu, ngy 16 t lc ngu, ngy 19 t tht ngu, ngy 29 t tt khc). u
sai hong thn cng knh lm l thay.
nh t Tun ph Thi Nguyn. Nguyn quyn Tun ph l Dng Danh Lp (Ph bng,
ngi Khc Nim, Bc Ninh) v xin ngh t tin v. Can ngh, ri c n chun cho em
hm Quang lc T khanh v qu hu dng. Nhn tnh y c Tng c Ninh - Thi thng
ht, th chc tun ph nh i.
Th Thng th b Cng on Vn Hi v vic ta bim chun cho theo hm Hng l T
khanh v hu. Thng trc nh thn kn sung lm Tng h s, Vn Hi v c bnh t chi.
n y ngh x, ging xung 3 cp, i b, v gi m, chun cho eo hm y v qu hu
dng, nh vic iu b. (Vn Hi sau i ng Khnh c khi phc, ni lm n
Hip bin i hc s, ri mt quan).
Nguyn K Phong qun cng l Hng nh v vic b ti, n trm giam hu, bo t, gia n
khai phc. K Phong hng hu Hng nh t khi Gin tng chu tri, phm cc l th t,
tn quang u b khng d, giao cho b Hnh bn, theo lut thc c bt triu, bt tc cng
i, i theo h m, kt n trm giam hu. Do ph Tha Thin giam gi, i khi c hi ci s
xt lm, n y vt ngc trn thot, bt c, giao ngh cha xong, vt cht (c bo l do
trng phong) gia n khai phc cho tc ny, v phc li tn tch, chiu theo hm mi cp
tin tut. Hng nh l con th 23 ca Hin t Chng hong . c ph y l V Vn

c v s t tun dung tng b pht trng, i y. (Hng nh n i ng Khnh li


c khai phc nguyn nh tc c).
Cha ng Chn, tnh Qung Nam c 1 pho tng ng np. (S l on Vn Phng
o t c tng y, c gh ngi, cn nng 80 cn, tng cao 1 thc ri, ngang 6 tc,
u i m bnh thin, mnh chm o long bo, tht ai cm ht vng m, mu bay nht,
bn s gi l tng Huyn thin ch tn Ngc hong Thng ).
Sai ch thng, bt, cp, thc v cc hng thc, cn, qu cn bng ng cp cho Nam
nh (nhn vic b mt, nn chun cho kho V kh ch cp).
Chun t bang bin cho hai chu Thng Xun v Lng Chnh (thuc ph Th Xun tnh
Thanh Ha). Hai chu ny trc v iu ho, t khong nm T c th 33 ti nay, thu l
u thiu. V tc th qu ma, th t xa cch, vin ph Th Xun kh lng kim l c,
c con th t tng Trnh Vn l Cm B Thc tnh nguyn ra sc chiu v dn chng,
khin u tr v. c thn l Tn Tht Trit nhn xin cho tn y lm Bang bin hai chu
y. B thn Phc ni : Dng th ho lm vic dn Th, tnh th vn am hiu, xin tnh y
cho, xem cng hiu v sau, bn y cho.
Tn phm trn l Phan Chuyn (nguyn K Ngoi hu, nguyn can v ti hp ng cp
ca, kt n chm, nhng chun cho hon li, nghim giam i lnh), Ng Tu (nguyn Tuy
L huyn cng, nguyn can v vic ma ng nm ngoi, nghe tin vic nghinh lp bin, tc
th i ra ca Thun An, cu Php phi cu, n ngh kt phi trm giam hu) u giam nha
V thnh, ban m thng ng b cm vt ngc, qua thnh thot i, bt c, u x chm
ngay. Nha V thnh v ti s phng, ging cho ti phn bit.
St nh cy thp Phc Duyn cha Thin M.
chnh bin
ng k - Quyn VI

hm nghi (ph)
Gip Thn, nm Kin Phc th nht [1884]. Thng 9, ma thu, Nguyn Vn Tng, Tn
Tht Thuyt di vua mi ni ngi l Thy quc cng xung ngc, ri git ngm i. Thng
trc, Vn Tng v Thuyt tu ni : Gn y nha V thnh canh phng h hng, nn tn
nh Chuyn vt c ngc. Vy T qun lu vin Thi y (nguyn T qun trc b
ging lm cng t, giam gi y) cng nn lm sm i, khi s tr ngi v sau, xin
chuyn di sang nh ngc ph Tha Thin giam gi cho c cn mt. Tu ln lm ngay,
cc con trai con gi u cho theo v vi m, giao v qu ngoi qun thc. Nguyn phi Phan
th (tc l Hong thi hu ngy nay) bn cng vi ngi con th by (tc l vua by gi),
con th chn l Bo a (tc l Hong t th 9 by gi) cng v x Ph Lng. (Hong t
th 10 l Bo Khim theo sinh mu l Nguyn Vn Th v ng x Ph Xun. Hong t th
11 l Bo Li cn trong bng, tn cc hong t u theo b sn, ln ny phi i theo b
thch, nay vn vit theo b sn), lng xng do ph Tha Thin cp, ri hai ngi
b mt sai khng cho t qun n ung. n ngy mng 6 thng y l ngy inh Mi, gi
Thn, th t qun cht ngc. Ngi coi ngc c bo l chng n m cht, bn an tng
cnh ng x T Ty, x An Cu, huyn Hng Thy (nay dng tn lng l An lng).
i nh li vic xt t thng pht v cui nm cng nh s thng pht v chuyn tp c
tri. L c xt t thng pht nh i c. (Khong nm T c nh vic chuyn tp c tri
trong Kinh v ngoi cng vi hi ng xt t thng pht c khc nhau (thy chp t
k thng 12 nm th 25) v c nhn s th c l 2 nm xt sung l (thy chp t k
thng 4 nm th 28). n y bn, chun cho trong Kinh v ngoi c xt t ngi kh
kham y, t, ng, lc, tht phm, khng cu n khoa, li v trc y hay cha xt t, kp
ti chc c bao nm thng, mi khi n cui nm u do thng ty tun theo nhiu ln
bn chun xt r. Ngi no l mn cn kh kham chc g, hay km ci phi nn trut b,
u ch thc trng r rng, vng t vic b khuyt. Nh hoc c ngi mi n nhim
chc, hay d cha r, v trc xt l gii m sau lm vic li d, xt ra qu l tm thng,
th cng c thc Phc xt, ngi no 2 - 3 ln xt, u khen l gii, m li mn kho (3
nm) hoc hn 2 nm tr ln, gp khuyt do b Li chiu b. Nu sau ngi , b lm ch
khuyt y qu tht xng vi chc trch ; hoc c ngi pht ra km ci, th khng cu n l
chuyn c hay t xt, thng pht u chiu l c tri m lm. n nh l t xt thng pht

th nh ch. Bng dng yu ght, hoc ngi gii m ch l tm thng, hoc nn xt m


b st khng tu, mt ln xt ra, th thng ty y u chiu l tht st ngh x).
Khm s Php ng Kinh l L Na gi th ni : Nc y v nc Thanh ging ha Yn
Kinh, nc Nga ng ra iu nh. Th y do vin, bc tu ln b L bn dng. Ch Gin,
ch Ngh, ch Bi, u thuc vo tn miu, tn hiu, tn lng c, cn tn t xin min king
trnh. n nh tn ngi, xin u knh trnh. Quan ch : vn v thng thy, gin hoc c v
chnh nht phm, tn thy l V Nghi, xin i l V Nghim tin noi theo. Y cho.
Khm s mi ca Php ng Kinh kim chc Ton quyn i thn Bc K l L-mi-
(mt tn l L Mai) n thay s c l L Na v nc. (Khon tip s mi, khon tng s c,
u phi chm chc m lm).
n khoa thi Hng v hng vn hai trng thi H - Nam ph vo trng Thanh Ha.
(Nguyn sung Ch kho trng Thanh l th Tham tri Nguyn Thut, Ph ch kho l Ton
tu Nguyn Lin, phng chun cho vn sung lm trng v H - Nam) gia n ly thm gii
ngch. Thng trc, b L tu s hc tr ng thi hai trng y nguyn l hn 3.000 ngi.
K thi nh, ri c thn tnh Nam nh l Phan nh Bnh cho rng cng s Php khng
cho hc tr vo Thanh thi, n ng cn v. gia ng, c ngi b lnh Php bc bch
bt lm cng vic sai dch. c thn y li t xin nh hon, i sa li trng thi Nam
nh, s m khoa thi. khng cho lm v ging c thn y xung 3 bc, i b ni khc,
nhng cho quyn h. Kp khi vo Thanh ng thi ch c 2.000 ngi, ri quyn thi v giao
cho nh thn hi ng Phc duyt chun cho ly thm 5 tn na. (Nguyn ngch trng
H Ni : c nhn 25, t ti 75 ; trng Nam nh : c nhn 24, t ti 72. Khoa y, quan
trng ly trng cch c nhn cng 50 tn, t ti cng 150 tn, y l tng thm 4 tn, nh
duyt li tng thm 2 ngi c nhn, 3 ngi t ti, cng thm l 9 tn : 1 c nhn, 3
t ti). Nhn d rng : Hai trng H - Nam t Nhm Ng chnh khoa chun cho trin
hon, nay li nhn lc giao thip, x tr cha thanh, nn chun cho hp th vi trng Thanh
Ha, do cc tnh thn khng hay khuyn sc, cho ngi ta vui lng n thi. Tc nh k
vo trng thi nh hn ri, m c thn Nam nh ring nghe ngi ni, n ng trit
gi, hoc t cho nh hon. K cha ti thi th tin thoi hai ng, khng bit theo v u.
K n thi th ngi i dy da, tin n ht c, thm ch tay khng tr v, hoc b sung

lm sai dch, s s bt mt gi na, cha chc khng phi l khng v . Phan nh Bnh
thc chu ni y, chun cho ging chc i b, khua tnh li. Hung chi vic thi c
trng i, l ln kn chn nhn ti, Nh nc ta t khi khai sng ti nay, thn truyn thnh
k hn 300 nm, trong o sng nho thng nh mt ngy. Phm vic g lm gia n cho
bn hc tr, khng g l khng chu tr. Vy k lm hc tr nn ngh th no, kh d khi
ph tt n dng ca triu nh, th mi gi l k s. V thi vn c khi b, khi thi, m
o ta cha tng ly lm thnh suy. Bc K ngi, vn xng l ni vn hc thnh vng,
gn y bn rn vic qun, ging c khng th lm c, chng chn tc ln, th vic vn
hin tnh sao ? Cc tnh thn, hc thn nn c trch vic dy d, thm lng hun c v hiu
d cc hc tr, u nn yn c gi nghip, i k thi. Nu c ngi khng chm hc,
khoa thi sau, s hc tr thy t, th cc tnh thn, hc thn cho n cc vin gio hun, u
phi thm bc nghim ngh. ng nghe li ni phao, ng ri ch mnh, gt mi phn pht,
trong trng mt lng, nga trng c tt, y l iu ta rt mong mi, cng l mt dp
may ln cho nn vn hc vy. V li ln ny hc tr n tnh Thanh thi, ch i lu ngy,
tnh y c m kho cho vay v gip ht vi nghn quan, chun cho khai tiu, D ny chun
cho thng lc ra Bc K, cng bit m tun.
Ph chnh thn thn Gia Hng vng kim sung Tn nhn ph Tn chnh Hng Hu b ti,
cch chc tc, phi an tr ph Cam L. Trc y, Chn Tnh qun cng l Min Tr tu
hc vng y v nhn vic t b vic cng, tit l qun quc trng s, gia d thm thi dm
dc (cng vi cng cha ng Xun can ti tc tch, i theo h m l H Th c thng
gian sinh con) mi khon xin giao cho Tn nhn ph hi ng Ph chnh i thn xt ngh,
bn giao s Tc v giam xt. Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt li em tnh trng
vng y tu by xin cng xt ngh mt th. (Tu ni, ngy thng 6, Gin tng Ngh hong
mt, bn chng ti tun vng li di chc, chn ly ngy 13 lm l tn quang. Trc mt
ngy , s c Php l L Na y cho K lc Hinh ti dinh bn ti ni : Nu tn Gia Hng
vng ln lm vua th y thun nghe, bng khng th th y gy chuyn, em ht gia quyn bn
ti bt ti. Bn ti trm ngh vic ln ca Nh nc, khng dm oi ring, mt mt c y
ngy lm l tn quang, mt mt ni vi vng y, bng khng tnh g, th nn y cho bo vi
s y nh ch bt vic, ng nn ngn tr sinh ng ; nhng vng y lng lu, khng
chu y bo cho s y. Chc khng thnh, mi a th cho quan binh y ng min
Bc. Ngy 22 thng y, quan tham tn ng min Bc xut em hn 10 chic thuyn qun,

n s qun e da, toan mun sinh chuyn, v vo thnh ng gi. Bn ti bt c d


phi nhn nhn nh ngi ln. Xin chun cho quan y vo lm l tin yt v cho quan
binh y vo thnh. T tr i, Hng Hu ly bnh nm rn trong ph , khng g
n vic cng, trong cc hng thn phin c nhiu ngi cng bit. Chn Tnh qun cng
tha ni th cng do lng cng phn. Nay pht ra vic ny, ti n tht l su nng th m
cn dm ko dng dai gn c mt ngy. L Na hin ng ca n Thun An, lin v s
qun y ngi ti dinh chng ti bo phi khoan tha cho Hng Hu v ph, khng th y gi
in v nc y, khng khi li sinh chuyn li thi. Hm qua, ti v Nguyn Vn Tng i
n s qun y (L Na v ri), s mi bo rng : Trc y, v khon lm l tn tn v vic
Hng Hu c ngi khng bng lng (m ch vo L Na) a tin gim pha nhiu. Nc
y hn cng sinh lng thin lch, nay nn x tr cho kho. V nc y bo h qu quc, vic
triu chng h can d. Duy c vic ln l l tn tn cng vi Ph chnh i thn u l
vic quan trng, nn cho vin y d bit, th mi hp th, ri v s bo tin v nc y, hn s
bng lng, cn ti n ca Hng Hu, mc d qu quc x on, vin y khng dm ni cc
l. V Hng Hu h thuc l ngi thn ca nh vua, chung lng ngha vui lo. Xem nh
li ni v vic lm ca s Php th mi tnh thng quan, thc khng th che c, duy
ng lc Nh nc c tang, lng ngi cha nh, cung ng lc au thng, bn ti
khng dm vo tu, s phin lng thnh lo ngh m lm cho dn chng ng hoc, nn nn la
theo nn vic ln, nay can khon y, vn khng dung git, m cn dm nh th, thc ng
kh s. Bn ti cng bn, ngh theo li xin ca s mi, do vin ti ngh son t t, giao
cho s y v em ci n ca Hng Hu tun lm). Bn chun nh li tu. n y n
thnh, cch b chc tc, pht i an tr ph Cam L, Qung Tr. Phng (nh) vng y c
7 cng t, ging lm tn tht, chia giao cho cc tnh qun thc. (Tn Tht Huy, Tn Tht
Din an tr Cam L ; Tn Tht Chn, Tn Tht Dng giao v Ngh An ; Tn Tht Linh,
Tn Tht Tn, Tn Tht V giao v H Tnh).
Di dng trng thi Tha Thin a phn hai x La Ch, An Lu, huyn Hng Tr.
(Nguyn v bn t cha Thin M, x An Ninh huyn y, a th cht hp, cho nn di n
y).

Ly ngi T tn nhn ph Tn nhn Hoi c qun cng l Min Lm i quyn Hu tn


nhn ph y. Sung Ph chnh thn thn Tun quc cng l Min Tr kim quyn T tn nhn
ph y.
Ngy k, v t phi chnh n in Phng Tin, Kin Ha qun cng l Min iu knh lm l
thay.
Khm s mi ca Php ng Kinh l L-mi- lm l vo triu yt, ban cp tin vng tin
bc c sai, bc. (Cp cho chnh ty s b ln ny 9 ngi, li quan vn i theo 6 ngi, quan
v 10 ngi, tin mi ngi 1 ng, cng tin vng ht 3 ng, tin bc 22 ng ; li 3 ngi
thng ngn, k lc 3 ngi v 150 ngi lnh u cp cho bc nh).
Sn Ty v Bc Ninh 2 tnh t khi hu s n nay, dn tn i, rung b hoang, so vi ht
khc thc cng lm qu lm. Vua nhn d rng : Chc trch cc quan th, mc, ct nui
dn m thi. 2 ht Sn, Bc ngi, gn y trm cp y dy, dn khng yn, rung t
b hoang, nh u m nui sng c. Hin tnh so vi cc ht, tht l qu lm. Bn ngi
nhn nhn khng r ? Hin nay cha gp, li khng c nh trc. C tiu m chng c
thu, th lm th no m cu cha c. Ta nhn v phng Bc, rut ri cha c my lc
yn. Nay nn lm th no, ngn nga v yn nhiu cch, m khin cho ngi ta khng n
ni mt ch n , mi ngi u ht lng khuyn nhau lm vic nh khin cho ngh lm
rung khng li thi. Sm c mt ngy lo tnh v vic nng tang n mc, th hu min
c mt ngy kh v i rt ku go. Trm i vi vic nng tang, tnh trng lng xm, cy
cy gian nan, cha hay bit khp, m em lng lm vic thin h, mt ngy hai ln, cha
tng khng lo trc thin h vy. Bn ngi nn th ta m gng lm i, khng ph lng ta
ph lng trm h vy. Sau li khuyn D cho cc a phng, khuyn dn khn lm
rung. Theo ma xt tu, hay d, n vng thng pht.
Li chun cho 2 tnh Hng Yn, Hi Dng i rung cy ma lm rung cy chim. (Hi
Dng nguyn ngch rung cy ma hn 357.040 mu ; khong nm T c i lm rung
cy chim 95.630 mu, cn th chun cho lm rung ma. Hng Yn nguyn ngch rung
ma l hn 12 vn mu ; khong nm T c chun cho i lm rung cy chim hn 6 vn

mu, cn chun cho lm rung cy ma. n y li cho u cy chim c, cho nn li


chun cho chp li).
Ngi li bun nh Thanh l L Thnh Long ch ngm tin ng kiu khc (thu tu thy
a-l-a ch 20 bao, bao cha vo trong thng) a vo vng bin An Vnh, Qung Ngi,
vic y pht ra kt n pht trng v pht lu. B H i xin trm quyt. Ph chnh Phc
duyt li, xin y. Chun cho chnh php ngay ; thng lc cho cc a phng c ni no nh
th, cng tun lm mt lt. Ri th ph Gia Hi, ph H c hiu bun ca bn La u,
Phan Vu Hn v Ph nh Tam l ngi bun nh Thanh dng tin ng kiu khc, ngm
em mua bn vi nhau, cng kt n chm ngay (La u, Phan Vu Hn), trm giam hu (Ph
nh Tam) c th bc.
Ging chc Kin Giang qun cng xung lm Kin Giang hu. Thng trc, S bo ph ng
l Phm Thn Dut cng ng i cha t chay, ri v ngay cho bit, ng khng tr v ngay (t
ngy 13 n sng ngy 18 mi v). Tu xin do ph Tn nhn cu xt. ng em tnh trng
t by, li vn v c bin bch. (i lc ni : Nguyn Kin quc cng mt i lu, ngi
cng t th t l ng ng hng xin lm chay c kinh, cu bo n. ng phng phi ra
ngoi (knh chc cc l Ninh lng) nhn tin li cha Bo Quc xem ng ng lm l v
cng Pht. Pht chc vin s bo y hch, chi bng s hi nghe, khng bit l nhn
i cng phi, ri vi sai v, n b oan bng mt cch khng xc ng, trong li ni v
di, phn nhiu l bin lun c). Ni cc duyt tu ly lm nn do ph Tn nhn khai
bin, n y ph y tu ln, li do Ni cc ngh tu : Chiu chi tp tu ni, th tnh kh ca
ng cha thun, trc phng chun cho khng c t tin ra ngoi ca thnh, m li t
s dng di, lm ring vic trai tiu, xin chiu lut vi ch ging lm Kin Giang hu, ph
vn ni c (Chnh Mng ng), khi c tr hay i li cng tun theo chun trc, ph
thuc li chiu theo l hng hu lng gi, v ging tp gm cng s ph, xin gim bt i.
i sau qu c hi ci, ch gia n cch mi l ; chnh ph thn thc duyt xin y. Duy ch
gip : Xin ng cn tui tr, phi nn c ngi dy d, mi mong thnh tu c, vy ch
nguyn t ging tp, ngh nn lng lu li, gip cho vic gio hi, v lng 1 sut
i, 10 tn lnh sung vic canh hu. n nh s bo th nh bt, ng do Tn nhn ph thn
qun c, bn chun nh ngh thi hnh.

Ngy k in Long An, vua knh n lm l.


Ngy mng 1 Nhm Thn, thng 10, ma ng, lm l ng hng, Ha Thnh qun cng l
Min Tun, knh n Th miu knh thay lm l.
nh ngch thu sm Qung Ngi. (Th sm sinh ra huyn Bnh Sn tnh Qung Ngi,
hng gi l tt. Nguyn ngi ht y m 30 tn dn inh, t lm hi sm i tm ly, l ng
nin mi tn np 2 cn, hng nht chit np mi cn 4 quan 3 tin, hng nh mi cn 3 quan
8 tin, chc tr thu thn giao dch. Nhiu ln hi inh thiu nhiu, ngch thu khng ,
sai xt ngh. Vin Thi y cho rng sm y t dng, bi i. Lnh m u cho v qu chu sai
dch).
Qung Nam, Qung Ngi, Qung Tr bo lt, u sai chn cp cho.
Kho Thanh Ha, s tin thc b hao ht mt nhiu (tin 99.904 quan, thc go 75.014 hc,
phng). n y pht ra, quan li b ti, u c th bc. n y ma xun nm y, vic pht
ra, sai Ng s Vng Duy Trinh, Lang trung Nguyn Lch (Lch nghe bn coi kho thnh
thc b Duy Trinh tham hc, bn t vn), trc khi i hip cng vi quan B chnh mi l
Nguyn Khoa Lun (Khoa Lun nguyn l n st, v trch pht n y, chun cho lnh chc B
chnh, phin c l Nguyn Huy Qunh gii chc hu cu) xt , n y n y thnh, tu
ln. Ch in th l Trn T Gii, Mai Vn Kinh v phng b th li gm 7 ngi, x n
trm quyt, tc th lm chnh php. Bn i trng H Quang Nhn 8 ngi, binh inh 2
ngi u trm quyt, nhng gia hn cho giam bi, ht hn, c bi c, hay khng bi
c s tnh. Tch s 4 ngi pht trng v pht lu. Gim lm Nguyn Phu, mn trng,
. Nguyn B chnh Nguyn Huy Qunh ( chc lu) pht trng (2 nm ri) u
gim bi. L Ct ( chc t) ging 4 cp, lu dng. Nguyn H c Tn Tht Phin ging 3
cp, Tn Tht Trng ging 2 cp, u iu b. (Trng trc can vo vic sn phng git
dn gio, b pht trng , s theo x nng), n st Cao Duy Tr ( chc t) ging 3 cp,
Trng Nh Cng ( chc lu) ging 4 cp, u lu, u chia thnh bi thng. (Tn Tht
Trng sau tuy phi theo khm sai i H Tnh n gi vua, b bnh mt tnh y, n c
khai phc Quang lc t Thiu khanh, n u nm ng Khnh li khai phc n Th lang).

Mi nh l thm tin lng con trai con gi ca hong thn vng cng, tn tht c xt
b v nhng ngi c ci xin chia i c tr cc ni. Gm c 4 iu (v hin nay sinh t
ngy cng nhiu hn trc, nn lm chc nh, cho nn chun cho ph Tn nhn b ngh
chun lm.
1. St hch cng tn, tn tht, b vo tn sinh.
2. t thm nhng nhn vin cn v, dng cng tn, tn tht xt b vo tn sinh ; thi trng
nht, nh trng sung b t t, cu phm v gim th cc t.
3. Cng t, cng n u thun nhn tnh th g ly. Li ngh nh mt iu cng t cng tn
cng tn tht cho c ty tin chia i cc tnh cc o c tr. Phm ai xin i do b H cp
tin trc : cng t mi ngi 300 quan, cng tn 150 quan, tn tht 100 quan. Cng t em
con theo tc l cng tn 18 tui tr ln cp 100 quan, 10 tui n 17 tui 80 quan, 3 tui n
9 tui 50 quan. Cng tn, tn tht em con cng i, con 18 tui tr ln th cp cho 60 quan, 5
tui n 17 tui 40 quan lm tin vn. T sau, lng nm ca cng t cng vi lng
thng ca cng tn, tn tht u chiu hn cp pht, c ly ngy mi n th bt u cp, h
n mn 6 nm tc lm nh ch, ai khng xin th khng l ny).
nh l tin ng kiu l 1 ng n 4 ng tin km v vng, bc tng ln gi. Khi y cc
tnh Tha Thin, Ph Yn, Bnh nh, Qung Tr, c s tin ng kiu khc, 2 - 3 nm nay
lu b s nhiu, khai ph Tha Thin quyn trch tin ng kho hn 2.000 quan, yt
cho qun dn em ng tin l kiu i cp tiu dng. Duy ca chung kh chu, cho nn
chun cho nh ngh, gim bt, nn trng cm cu ly t ; bn nh t nay i, phm ng
tin ca nc ta tr ra 2 hng nng 1 ng cn v hng nng 9 phn, vn n 6 ng nh c,
cn cc hng tin ng 6 - 7 phn tr xung, cng th tin kiu l mi c cc hng, mi
ng u gim n 4 ng tin km. Phm ch ba mua bn u xt k nhng t dng vnh
quch ng tin cho minh bch, cho c tiu dng. Nu c st m, cong vy, dng ch
khng c r rng, mt mt th chn b, mt mt phi bo quan xt tr. Cn bn bun gian
ch ngm v em tin ng ca nc ta rt ra ngoi, khng k ngi ta hay ngi Thanh,
tang s nhiu hay t, tc th chm ngay, nh n ca L Thnh Long gn y mi bit. V li,
gi chung vng bc ca nc ta cha c chun nh, n ni tin t m vng bc r. n

y ngh chun cho gi vng, c 1 lng vng 10 tui gi vng 300 quan, 8 - 9 tui tr
xung th gi gim dn xung mi lng st xung 15 quan, nh chung hay nh ring cng
u chiu theo gi y mua khu np, hoc lm thi gi ch c cao hn ln, th mua bn cng
ty theo gi ch m tiu dng, nhng khng c gim r hn gi Nh nc nh. Nu ai
tri y, th dng lut vi ch m x ti, li pht thm 100 lng bc, u thng lc yt sc thi
hnh. (Khi y, nh gi vng bc sc xung, bn v li v hiu s ch ph phn nhiu c
i nhm nhng ngi i n ca t hay co pht quan li, li nhn sinh ra ri vic, ch
ba v m khng c yn, ri dn gian mua bn, sau cng ty thi, thun tnh nh c,
lnh y trn khng thi hnh c).
Khi phc cho Nguyn Chnh hm Hng l T khanh vn sung Sn phng s H Tnh.
Nu thng cho ngi tit ph Hi Dng (Nguyn Th Cht, Mai Th Bi u l hng th).
p thm phng Sn phng H Tnh, nguyn trc phng y huyn Hng Kh, trong
tip vi Qung Bnh, Qung Tr, ngoi thng vi Thanh Ha, Ngh An. Thng du li tip
vi Xim La. Nhng lc bui u ng gi y ch phi c 300 ngi. T Nguyn Chnh
sung lm Chnh s v bn Ph s l Phan Trng Mu, Tham bin l Phan nh Phng, tr
tnh xin lm, t vin thn chc nh ; xy p thnh ly, cng ng t tht v cc ni
k i pho i, phi v binh 830 ngi chia ban ng gi, t sng gang, sng ln 20 c,
sng vt ni 50 c. Phi qun thn c 2 i, i phin nhau ph ng gip vic. Li m
lnh Mn, tn n thuc c sai khin. Phm vic u do phng thn chuyn lm ; nh
c vic qun hay vic g khn yu, cho tnh thn hp bn. i t nha Ph s x ng
Chi, huyn Hng Sn, v ni a th bng phng gip cho s bn vng ; m 2 con
ng trn : pha nam thng vi sch Thanh Lng n sn phng Qung Bnh, pha bc
thng vi huyn Thanh Chng n Sn phng Ngh An.
Di t nha Doanh in Qung Bnh. Nha ny nguyn trang Thanh Lng, huyn B Trch,
phn nhiu thuc v nhiu trng ni, khng c thung lng g. T Trn Vn Chun sung lm
s nha y, sai khm v , xin di v huyn Phong Nin (nguyn c l Phong ng, king
tn hy phi i) a phn x Vn Xun do vin thn tu chun y cho lm, dng dinh th,
p ly t, t pho i, t tham t, li dch, khuyn quyn tin sung vic chi tiu, nh l

cc sn phng, m 2 con ng pha trn, pha nam thng vi sng Tt n Qung Tr, bc
thng ca Bi c n H Tnh.
V ma nm y, la rung 13 tnh ph Tha Thin, Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh,
Ph Yn, H Tnh, Ngh An, Thanh Ha, Ninh Bnh, H Ni, Nam nh, M c, Sn Ty,
u c phong thu, cn c ni no tn thng, u chiu hng tha v min thu.
Thng 11, dng T tham tri b H l Chu nh K i b lm T tham tri b Cng, hi ng
quyn gi n trin b y. (Thng th b Cng l on Vn Hi gn y b ging chc v,
cha kn b).
Khi phc chc cho Lng Quy Chnh hm Hng l T khanh sung lm Thng bin coi
vic tnh Ngh An.
i nh li l cho cc nha nhiu vic hay t vic lnh hm thng trt. (Nm T c th 18
ngh chun : Phm thuc vin vn giai, t cu phm n t phm, lm thi c khuyt, ngi
no c kn b, dng ngi khng k ti chc hay cha 1 nm, u cho sung lnh.
Nhng k lc ti chc c v ti lc lnh hm, hoc sau trc nguyn hm, hoc chuyn b
nha khc, u phi thng tnh nha nhiu vic lm 3 nm, nha t vic lm 4 nm, u
cho b th. Qu nng nh lu li mt nm, hn mn, mi c tu xin thng b. Nm th
23, ngh chun thuc vin trong nha trong tiu c khuyt, cho c suy c v ln c. Trong
l thng chuyn, chun cho nha nhiu vic phi 2 nm, nha t vic phi 3 nm, khng lu
vic li, khng li g qu, c ngi nn thng th c thng 2 trt, khin thng chuyn c
ngi, khng n ni thiu nhiu qu. Nm th 26 ngh chun rng : Phm ngi khng
gp thiu m hin sung hm cao th chiu l nha nhiu vic 2 nm, nha t vic 3 nm.
Do thng ty xt ng l sing nng khng li, hay li nh, tu xin lng thng mt trt,
ngi no x phn thuc nng m thng ngy lm vic hi gii, th cho chiu l nh lu
thi hnh. Tr ln trn ny, thuc v nha tiu no, nguyn t phm no, thng n thc
hm y m thi ; nh c ngi no thc trng rt xut sc, do thng ty xt thc tu xin i
lnh kn b, khng c khai ly nhiu nm m xin thng trt. Li phm hm lnh cha n
hm thi, m cn thp cng chun chiu l 2 - 3 nm, do thng ty xt qu l cn cn, khng
c li hay khng li nh, tu xin, lng thng 2 trt. Ai li nng m thng ngy lm vic

hi gii, nh lu ht hn, cng chun cho thng 2 trt. Tn nha, tp nha, ngi no sung
lnh, u chiu l y m lm. n y cho rng nhiu ln ngh chun cho thng chuyn,
nhng s qu nhanh, m lnh hm, ch hm kia n sinh iu hn km, bn i nh t nay tr
i, phm gp khuyt, c ngi lnh, khng k 2 - 3 trt u cho sung lnh. Ngi no lm
nha nhiu vic c 2 nm thng 1 trt, li 1 nm na li thng 1 trt ; nha t vic 2 nm
thng 1 trt, li 2 nm na li thng 1 trt, ri t sau i u chiu theo l nha nhiu vic 2
nm, nha t vic 3 nm u thng 1 trt. Cn hn nm th k t khi chc c, khng k chc
lnh. Thng trt th k t nin hn khng k lnh hm. Bng theo l thng, mi mt chc
th cho chiu theo l kho 1 ln hay kho 2 ln lm vic, n nh lnh hm th c l ni
nhiu vic 2 nm, ni t vic 3 nm th thng 2 trt mi nh ch).
Mi nh l hong thn, vng cng tn tc, cng t, cng tn, v ti ring hay ti chung
m chia ra phi thc pht hay min pht. (Nguyn ngh : Gin hoc c ngi lm nh b
pht, u lm thc pht c. n nay chun nh : Phm s can, khng k ti cng hay ti t,
tr ra di tn c ghi cp k c khu tr ngoi, cn ai khng c cp k m b pht bng,
ti cng chia lm 3 thnh, thc pht 1 thnh, cn 2 thnh th c min ; ti t chia lm 2
thnh, thc pht 1 thnh, cn 1 thnh th min, t tnh n thn).
M cc c tin nha c cng, kho V kh. (Trch sai tn th lm khun H Ni, 1 tn
th c em cc dng v Kinh, dy tp c tin).
Trin hon mt kha tuyn duyt cc tnh H Ni, Nam nh, Sn Ty, Bc Ninh, Hi
Dng, Hng Yn. (V dn cc lng b t ph, cha c tr v t hp, cho nn trin hon
n nm inh Hi mi lm).
Sa nh l cp thm lng bng. (1. Cng t b lm quan, theo l trc lnh lng cng
t, li kim lng quan, o mt gp i. n y l lng tng, o mt cng ly trong
s tin lng. Tin pht li min khu tr. Nn chiu th lng no hn th dng mt th
c lnh tc cao b quan, cng chiu y m lm. 2. Ngi tn tht b lm quan, theo l
trc, ai cha n lc phm th do tn tht chi lng (mi thng tin go u 2 phn) n
y cng chiu xem lng no hn th cho lnh. 3. Lng bng nhng ngi thuc v vin
st v Thng bc cho n th li u cho cp thm gp ri. Nay vin dch cc nha

Kinh u c thm lng, th bn ny c theo l mi chi cp cho gp ri. 4. L c


nhng thng v ngh ca v i, i trng cc dinh u c b cp tin o mt thng y,
cho vn l ng nin. n nay bn chun, ngy no v ban, th nh b s tin cp y. 5.
Nhng vin nhn c phm hm, tha lm cng vic sai phi y, tham chc mi thng tin 3
quan, go 1 phng, ngoi ra, ngi no khng c phm hm, u c lnh nh c (tin
go u 1 phn). n nh ph m v nhng ngi c phm hm theo nh b hc tp (chc
m th v thng th hiu y) v nhng hiu sinh, ngi cha thuc voi u l ni vic t,
v nhng ngi nh chi na lng hay c lng, u theo cp nh c).
Li t Tun ph cc tnh Thi Nguyn, Ninh Bnh v Qung Yn. (Th ca Thng binh
Php do Khm s bn ni 3 tnh y l ni a u khn yu, cn phi t li). Cho Th c
Hc s lnh B chnh Tuyn Quang l Bi Quang Thch quyn sung Tun ph Thi Nguyn,
B chnh Ninh Bnh l L Nh Dng quyn sung Tun ph tnh y, th B chnh Qung Yn
l V Hu Ngc quyn sung Tun ph tnh y. T khi Hu Ngc b bnh co v, quan Thng
binh Php phc th theo li bn ca khm s, ly Ng c Tin quyn bin chc y. Vua
y cho.
Ngy rm thng y lm l n tin in Chp Khim, chun cho qu hng qu huyn v
cng tnh, lng h ngoi, li Kinh hu bi. Cc ngi vng n lm l tin hng, l xong,
cho thng ngn tin mi ngi 4 ng.
Mnh cho b L v 3 - 4 vin ng quan cc b, h ti ngy Nguyn n ca nc Php,
tc th n s qun chc mng. (T trc ti nay cha lm vic , n y, s Php gi th
ngy 16 thng y l ngy tt Ty, cu sai quan b ng i n s qun chc Gim quc
nc y v trong nc yn tt, kp mng Ton quyn khm s, n ngy tt nc ta, s y
cng i p l, cho nn c mnh ny, sau dng lm l thng).
Cng vic sai phi Nam nh, Hi Dng, Ninh Bnh, chun cho lng lu lnh bin binh
li lm vic cp lng, cn d th th v ngh ngi. (Nam nh nguyn c hn 5.000, Hi
Dng hn 4.000, tnh cho lu li 1.000 ; Ninh Bnh nguyn c hn 2.000, tnh cho lu li
600). Cc tnh i khi t vic, cng chiu m lm.

Li chun cho nhng quan qun tht lc nm ngoi ca bin Thun An, t bn Sut i
Nguyn Vn Bnh tr xung n binh inh, chiu l cho nhiu m v tng tin tut, gm 76
ngi.
Ngy mng 1 Tn Mi, thng 12 ban lch. L n tin in Ha Khim v in Chp Khim
u hon n ngy mng 2 mi lm l.
Ngy Qu Du lm l thm yt, hong thn khm mnh chia n cc tn lng lm l. Cn
Khim lng in Ha Khim, Bi lng in Chp Khim, vua knh n lm l.
t thnh cm chng nha 2 huyn Cam Mn, Cam Ct thuc v H Tnh. (Dng th huyn
tha bin l phng th ph).
Dng T tham tri b Hnh quyn lnh Thng th kim sung Ton tu l ng c ch sung
lm Ph tng ti Quc s qun.
Chun t ty c tin 2 tnh Thanh Ha, Bnh nh.
Ban n cho 4 tn lm thuc Ty s qun bit cch trng u (ngi lm thuc Ty ny,
trc em m ngi ln u li trng, t cho dn ht Tha Thin em cc tr cha
mc u, ly m trng, thy c kinh nghim, cho nn n cp cho tin v ng, mi
ngi 5 ng bc ng).
Sai Thng th b H l Phm Thn Dut sung Ton quyn Khm s, th Hu tham tri b
Binh l Hong Hu Thng lm Ph, hi ng vi Ton quyn Khm s Php l L-mi-
bn nh thu l v vic khai m. (Chiu theo ha c khon 11, ln y khm s bn nh
iu khon cng vic, phn nhiu khng c n tha, 2 - 3 ln t i t li bn bc cha
xong, ri vic cng thi).
Tng c Hi - An l H Vn Quan tu xin v m tr hn v Kinh, khng chun. Thng
trc, c mt bn gic trn t Thanh, t rng ng Triu chia qun n nh n Php,
qun n lui, gic cng i. Quan Php ng l Bang bin ng Triu Nguyn Vn Ban cng

bn gic qun thng. Vn Ban b s hi, sau li nht c mt t th gi. (Trong ni c


thn tnh y mt t cho Tun ph Lng Sn xin qun Thanh kp n tnh y gip vic nh
gic, duy n kim ng vo giy , so vi n kim tnh y th sai khc). V ng Tng c
tnh y lm, bn em Tng c y vo thnh giam gi (lc quan tnh y u ng
ngoi). V ngy xt ng l th gi, mi th cho v ni c. Tng c y sau li cng vi n
st Qung Yn l o Qu i H Ni, n quan Thng lnh Php by t cng vic. n khi
v qua tnh ht Bc Ninh b gic n i, ri li tha v. Do tu ni : Trc v qun Php bt
gi, sau v bn gic n bt, lo s thnh bnh, s kh chu ni s ri ren y. Xin chn vin
khc thay cho, v Kinh ch ti, vin st v Thng bc cho rng hin nay cng vic giao
thip rt phin phc, vin Tng c y vo tnh th y am hiu, ngh xin cng cho lu
chc, Thng binh Php cng gi th do Ton quyn Khm s L-mi- bn ni, vin c y
cha nn vi cho t v, bn yn i gi li lm vic.
nh ban cp phm vt tt Nguyn n cho b Khm s ng Kinh. (Gn gp tt Nguyn
n nc Php, vin, bc theo l trc t ly danh hm s b nc y cp phm vt,
nhng s y gi th li ni : Nc y khng c l y, xin t, cho nn nh, duy ban cp cho
nhng ngi thng ngn nc ta lm vic ng qun y m thi).
nh vic gia phong nhng m t cho bch thn, c v no cha c phong, th mi xt r
phong tng ; nhn thng D cho cc a phng rng : Phong tng bch thn, ct t
nim nhu hoi v trng iu sng bo vy. n in c nhin khng thiu c, m phi
chm chc cho hp thi nghi, nm ngoi dng l tn quang Gin tng Ngh hong ta,
xung Chiu ra n, chun cho cc v thn k trong nc d phong tng y th phong tng,
cn v no cha phong m nm tr linh ng v c cng c th u do cc a phng vng
tu, sang b L phiu lm. V khi vua mi ln ngi, cn nn c hnh vic c, t by n
in ln. Nhng ngh bch thn nc ta t cc triu trc mi khi gp n in phong tng,
gia thm m t khen ngi hiu tt tng th chc cng ng ri. Bng nay li ngh m t
phong, th vn ngha khng khi chng cht, v v. Ny, thng minh, chnh trc m
chuyn nht l thn, h vui g s khen hay ca ngi, ch l h vn ht nnh, m m tu vit
lch ban cho cng thuc phn phc, ko di nm thng, cha th i c ; v n Chiu nm
trc, chun cho cc thn k d vo t in trong Kinh v ngoi tnh, u cho t mt
ln, chc cng t by n mi, v khon gia phong, tng cng nn khng theo in c.

Nay chun cho thn k cc a phng, v no nm Gia Long, Minh Mnh, Thiu Tr, T
c c phong tng ri th chun cho dn x phng th nh c, nh vic gia phong li.
Ngoi ra, v no chnh xc linh ng, s tch r rng, xt m cha c phong tng, th chun
cho u lm ngay tu xt ln do b L xt lm. Chun cho phong tng, t by quc
in m hp vi thi nghi.
Chun nh l cp tut cho cc thuc vin ch b. (L c phm ng phm thuc vin tr
xung, u lng cp cho na tin cp tut, n y chun cho nhng vin ch b lng cp
cho 2 phn 3).
Thng binh tng Php l Mi-l nh thua quan qun dinh Thanh n Gin Hon tnh
Lng Sn, vo ng tnh thnh. Trc y, tng Php li chnh binh pho hng nghn v c
qun m, v s nhiu thuyn b ph vo, t thnh H Ni tin i cng vi cc o n th
Bc Ninh hp lm, n ngy 18 - 19 thng y tin nh, cp c n iu Vng nh
Thanh, ngy 20 lin cp c 3 n, ngy 22 thng cp c n Gin Hon, l i
doanh ; cc dinh qun nh Thanh tn v thng du ; tnh thn y di ng ngoi thnh.
Tng y bn vo thnh chia y cho ph sy gi , bn v. Vic y ng n tai vua. Sai
nguyn tnh thn l bn L Xun Oai u tr v chc c. l theo li bn ca vin thn
vy.
Ngy K Su l ngy k chnh v in Phng Tin, vua knh n lm l. Hm y gp tit
Lp xun, tun y nh l nm th 4 Thiu Tr, i hon li ngy hm sau lm l nghinh xun,
tin xun.
Ngy Nhm Thn lm l Hp hng, Tun quc cng Min Ninh vng n nh Thi miu
lm l thay.
Ngy Mu Tut l ngy k in Hiu T, vua knh n lm l.
chnh bin

ng k - Quyn VII
hm nghi (ph)
Nm t Du, nm Hm Nghi th nht [1885], (Thanh, Quang T nm th 11). Nm y, t
thng 7 tr v sau thuc v phn thng ca vua Cnh tng Thun hong , nguyn thng
y v thng 8 - 9, cn theo v trc, chun lm nm Hm Nghi th nht. T mng 1 thng
10 tr v sau, mi chp l nm t Du ng Khnh. Sau li bn chun cho nm y l nin
hiu Hm Nghi, nhng c chua di can chi, khng vit to, v nm , Cnh tng Thun
hong ln ngi, nn ly ng Khnh chp nin hiu. Duy nm u ng Khnh th
nh nm sau l nm Bnh Tut, cho nn nm y ch xng l t Du thi, t ngha chnh
thng vy). Ngy mng 1 Tn Du, thng ging, ma xun tt Nguyn n, knh dng phm
nghi v thip mng 3 cung (y nh tt Nguyn n nm Kin Phc th nht). Tit y v l
khnh h cung Gia Th, vng Ch ca Thi hong Thi hu T D chun cho nh.
Hong thi hu, Hong thi phi cng cho v Dao cung cha dng ring bit, cc quan cha
tin n xu bi. Vua bn mc o ct phc vng n cung Gia Th v vin ca Hong thi
phi lm theo l ngi nh. Hong thi hu nh n Khim Khim cung, cng sai quan vng
tin l thay, ri ng in Vn Minh, cc quan u mc o thnh phc ro ly, y nh nghi
tit ngy mng 1 thng ging nm Kin Phc th 10.
Ngy Mu Thn, lm l Xun hng.
u xun ra n. Vn ban : Chun cho th V Hin in i hc s lnh Thng th b Binh
Tn Tht Thuyt thc th Thng th b H. Phm Thn Dut thng th Hip bin i hc
s, vn lnh T tham tri b Cng, gia hm Chnh nh phm. Chu nh K thng th Thng
th b y. Th T tham tri b Binh quyn sung lm s v Ni cc, Nguyn Thut thc th T
th lang b L, Lng Thnh thng th Tham tri b y. Th lang b Binh quyn l Tng c
An - Tnh l Trn Vn Chun thng th Tham tri ; th l Tng c nguyn Tun ph ging 4
cp, iu quyn lnh Tng c nh - Yn l Phan nh Bnh khai phc nguyn hm, li
thng th Tng c ; Lnh Tng c Hi - Yn l H Vn Quan thng th Tng c. Hng l
T khanh quyn bin Tng c H - Ninh l Nguyn Hu thng th Th lang, Hng l t
Thiu khanh ; th l Tng c Sn - Hng - Tuyn l Nguyn Trng Hp khai phc hm Th

lang. Quyn bin Tng c Ninh - Thi l Nguyn Tu khai phc hm Quang lc T khanh.
Quyn Tun ph Hng Ha l Nguyn Vn Thi thng th Quang lc T khanh, th l Tun
ph ; th l Tun ph Tr - Bnh l Trng Quang n, th Tun ph Thun - Khnh l L
Lim, th Tun ph Hng Yn l inh Nho Quang u thc th Tun ph. V ban : Chun
cho Hu qun thng ph thng kim Chng Trung qun qun v thn ph m tp
m l Nguyn Hanh thng th thng ph Chng ph s Thng ch ; th Hu qun
thng sung Qun lnh Th v i thn kim qun. Anh danh, Gio dng l H Vn Hin
thc th Thng ch ; quyn Chng T qun kim Chng Tin qun, qun v hc ng l
inh T Lng thng th T qun thng ; Cm binh V y th Chng v quyn
Chng V lm Hu dc l Ng Tt Ninh thng th Chng v, li th Thng ch. (Ngoi
ra, vn ban thc th, hoc thng th tam, t, ng phm 28 ngi, li th Tin qun thng
ph Chng ph s lnh Tng c Thanh Ha l Tn Tht Th, B chnh Nguyn Khoa
Lun, nguyn n st L C s can ging iu, u cho min c. V ban thng th, hoc thng
th, hoc thc th t tng nh phm n tng t phm gm 23 ngi ; nguyn c ging
chc khai phc 2 ngi). u d l c n, cng c ngh n ngi c cng kh nhc
v ti nng lm vic lu hay chng.
Knh sa b sch Dc tng Anh hong Thc lc Chnh bin t k. Ma xun, nm
Kin Phc th nht nh chng trnh ly ma xun nm sau knh sa, khi n nm y
sai T tham tri b Binh quyn bin Ni cc s v l Nguyn Thut tuyn D, ly ngy 16
thng y bt u lm, thng bc thay tic yn cho tng ti, ton tu cho ti nhng ngi bin
tu, kho hiu, ng lc, thu chng c th bc. (Hp hnh s vic, u y theo l nm T
c th 2. Duy s bc cho thay ba yn th nguyn chnh tng ti mi ngi 12 lng. Ph
tng ti mi ngi 10 lng, ton tu mi ngi 8 lng. Bin tu mi ngi 6 lng, kho hiu
mi ngi 3 lng, ng lc, thu chng mi ngi 2 lng. Nay chm chc cp cho tng ti
mi ngi 6 lng, ph tng ti mi ngi 5 lng, ton tu mi ngi 4 lng, bin tu mi ngi
3 lng, kho hiu v tha bin, tin s, ph bng, mi ngi 1 lng 5 tin, ng lc, thu
chng 1 lng).
Dng Thi bc T khanh, quyn lnh B chnh Thi Nguyn Nguyn Hm Quang quyn lm
Tun ph tnh y (nguyn quyn Tun ph Bi Quang Thch i lnh B chnh Sn Ty).

Li t Tun ph tnh Thanh Ha. Tun ph tnh y nm trc nh thit. n nay cho
l ni quan trng v cng vic nhiu (cc ht thng du, hin c gic X) c thn (Tn
Tht Th) v bin kh lm ni vic, cho nn chun cho li t tn dng T tham tri b Binh
l Nguyn Thut sung lm chc y.
nh chc Chnh, Ph s Qung Nam, Hi Phng. Phi vin Php t thng chp nm
ngoi bt u lm thu thng chnh, chuyn thu thu xut nhp cng ca ngi bun nh
Thanh v thu thuc phin, phng tnh y khng phi lm vic y na, cho nn nh i, tnh
li 2 ngi tnh thuc, vic khai bo, cc hng thuc sng, sng n n c, phi
cho thu v tnh.
Khi phc cho nguyn hm Tng c hu tr l V Trng Bnh lm Thng th b H sung
C mt vin i thn. Th Hip bin i hc s lnh Thng th b H l Phm Thn Dut
i lnh Thng th b Hnh. Nguyn lnh Thng th b Hnh ng c ch i lnh
Thng th b L. T khi s Php cho Trng Bnh nguyn Tng l Nam nh cng vi
qun Php giao binh sinh ra, c nghi phng, gi th ni : Qu quc vng mnh kn dng
Thng th 6 b, khng t cho bit, l khng nhn nc Php bo tr. Trng Bnh li
nhn dng s t chi, ri li v hu tr, chun cho Phm Thn Dut li iu b lnh
Thng th b H ; th T tham tri b L l Nguyn Thnh , i th T tham tri b Hnh
hi ng quyn gi n trin b y.
Chun nh cho ng tin ng kiu mi khc 1 ng n 2 ng tin km. Cho c tiu
dng. Khi y ngi bun nh Thanh ch ngm th tin y li tung ra tiu dng ln ln. So
th tin nay vi th tin dng trc, th mng nh hn nhiu, do B thn tu chun kn
b khng dng ; sau v ph Tha Thin v cc ht pha nam, lu b tin y nhiu, nu ht
thy la b, th dn ngho khng c tin li, nn chun cho tin hng mi ny n 2 ng
tin km, dn tiu dng c tin.
Thng 2, thng cp tin vng khnh vng cho quan thy thuc ngi Php. (Khnh vng
nng 5 ng cn khc 2 ch tu mc, c dy eo bng vng, nng 4 ng). V trc y nh
vua se mnh, quan Khm s xin phi quan thy thuc Ty n xem mch iu tr. Nhng sau

vin Thi y dng thuc, vua c khe, thuc ty khng phi dng na, nhng c
thng cho.
Tn phong Ph chnh thn thn l Hoi c qun cng Min Lm lm Lc quc cng, Ha
Thnh qun cng l Min Tun lm Thnh quc cng.
Li t Tun ph Ngh An. Tun ph tnh y trc nh t ri, n nay cng vic thm
nhiu (s phng khn 2 ph Tng Dng, Qu Chu rt cn). Theo li c thn Trn Vn
Chun tu xin, ly Hng l T khanh Thng bin tnh y l Lng Quy Chnh quyn sung,
nh chc Thng bin.
Bang bin ty Hnh nhn l Nguyn Hong Tun, chun cho p tu i Gia nh chn mua
sch Ty gm 412 quyn (tr gi bc 152 ng 7 ho 7 xu). Sch u c th thng dch v
thch dng, chun giao cho ty y phng gi dch hc.
Trit b c sng qun s S Ch trn Kinh thnh. Thng trc, Khm s Php l L-mi-
bn ni : 2 nc k ha ri, m cc c sng t ch vo ch s y ng, nn hi ng
xem xt rt b i. Chun cho Thng ch Thn c l Tn Tht Ph, c Kinh thnh l
Nguyn Hu Ngon cng vi bn c lnh binh ca Php phi i hp xt. n y phi
vin Php em qun ln thnh ti Bc i, ng kn ca chu mai ch cc ca sng gm
45 c, li yu cu rt c cc ni v pha t na i Nam Xang n pha hu na i Bc
Trung v cc ni i Trn Bnh. C mt nh thn 2 - 3 ln bn bc khng hp, bn gm cho
trit i.
Thy s c l Phm Vit Trang v hu tr, ly V y Cm binh l Lu Cung lnh chc
y.
Ngy Tn T, t n Nam Giao, sai L b Thng th l ng c ch, knh lm l thay.
L xong, nhng nhn vin d vic c thng k lc, tin vng tin bc u c th bc.
Qun dinh Thanh nh thua qun Php thnh Lng Sn. Thng chp nm ngoi Thng
binh tng Php l Mi-l nh bi qun Thanh, ri vo ng thnh y, cho Ph thng

binh gi , ri v ngay H Ni. chun cho phi vin vin C mt khnh vng, ngc,
ng voi, gm c kim, vng bc tin cc hng em tng. n y qun Thanh nh bi
quan qun Php, li vo thnh tr , Ph thng binh b thng, lui v H Ni. Vin Thng
binh y hin H Ni cng tr v nc Php. tng phm cng em n . Thng th
phi y l Sinh-bch cho rng ln trc phi i vin n, ln ny li phi thuc vin, xin t
chi khng nhn. Bn sai Phm Thn Dut, Hong Hu Thng i n s qun, ni vi
Ton quyn Khm s L-mi- v thm hi vui v biu.
Qun Php ph gc ng nam thnh tnh Hi Dng (5 - 6 trng) p thm thnh gch
(vung 7 mu), dng tri lnh v cho thm 2 chic tu thy, ch 5.000 - 6.000 lnh A Rp,
300 con nga, chia ng tnh y v n Hi Phng, li bn vi tnh y bt gip cho 6.000
phu trng v mt vin quan tnh hi ng xem ngy c pht tin go. (Tm ra kho lnh mi
ngy dng 800 quan tin v hn 100 phng go), sa sang nha Hi Phng, lp ho ao, sa
ng s. Tnh thn em vic tu ln, sai chm chc lm.
nh quan li nha Thng chnh v c nha Hi phng Bnh nh. Trc y Thng
nhip Php l La-l-ri- em qun n nha Thng chnh sot ly s bc thu cng ca
ngi Thanh v thu thuc phin th do ngi Php chuyn thu nh Nng mt th ; sau
li em qun i tt n i Hi Phng ng inh che kn cc l chu mai cc thuc sng,
phm 67 c, v sng m bng, li l, thuc n s bao nhiu v phng s bc hin cn
13.504 ng 0253 ly ht ch i, cho nn u nh c t cho quan khm s Kinh bit. (Ri
s cng b khng Phc p).
Chng v quyn Chng dinh Tin phong l Trng Vn Hng b m xin ngh, chun
cho Lnh binh Ninh Bnh l H Tr c Ch v Kinh i trao cho V y Cm binh lnh chc
Chng v, quyn gi dinh y, sau dng thng tng mi ca Php l C-ra-xi (li tn
na l a-la-cu-ra-xuy. Tng c l Mi-l v, tng mi li thay) t cho khm s Kinh
bn xin quan li Bc K ch vi thay i, bn li dng i y quyn sung Lnh binh Qung
Tr l Nguyn Vn Ch thng th Chng v thay.
Chun nh l cho nh giu lu tr s tin ng, tin km. Khi y Ph chnh, b H hp tu
ni : T ph Tha Thin tr v Nam n Bnh Thun, tr v Bc n Thanh Ha, phn nhiu

cc nh giu hay cha tin ng, tin km. Hin nay tin ca khng c lu thng, vt
gi vt cao, u bi sinh ra c. Ngh xin do a phng quan thng sc nhng nh giu
trong ht, nh no cn cha nhiu tin ng tin km, th em ra mua bn cc vt, mi ch
cho lu li tin km 100 quan hay tin ng n 6 ng, 100 quan ; th tin n 4 ng, n 2
ng 200 quan. Cha dng d bao nhiu, cho quan a phng thu np em bc chung chiu
theo gi trn th trng cp tr, ly ngy mng 1 thng sau lm u. Chun nh li tu thi
hnh, nhng sau cng t thy c ngi em tin km np lnh bc Nh nc.
Li t huyn tha, li mc hai huyn dn Th l Cam Mn, Cam Kt. Hai huyn ny lu
nay b gic X v ngi Th Thanh Ha l tn Mao, tn T gy chuyn quy ri, li c
ngi Tim phi bin s ngi, dn Th s hi tn i cc ni. Nhiu ln yn v dn v.
Chun cho ly ngi Th am tnh th y b lm huyn tha, li mc mi huyn u mt
ngi, cn ngi Kinh lu ng, cho c ty tin c tr, gi tn l dn ng. Tng t tng
trng, ph tng trng, trng khu. Cng mi ni u mt ngi. Phm vic kim tra s
ngi, u do huyn tha s ti trng coi.
Quc vng Thy X l Vnh L mt, vua mi nc y ni dng, cho tn l Vnh Tha.
Qung Nam, Qung Ngi him ma, bn tnh thn l l Bi Tin Tin, L Duy Thy v ph
huyn t l cu o 6 - 7 ln, cha ng, c ma u pht lng 6 thng, v li khng hay
tch thnh, nn n ni th.
Li nh 2 iu tut in quan vin : (Ngh chun nm Minh Mnh th 13 : Phm cc quan
vn v t tng tam phm tr ln, u c ly nguyn hm v hu, v nhng quan v qu,
di tn khng c eo ch ging chc v lc hu, nh c cht i, lm thi do b L tu ln,
lng cp cho tin tut. D chun nm T c th 7, ngi no h l th hm v th sai, vn
t ng phm, v t t phm tr ln, u do thng ty knh tu, lng cho thc th, vn t
lc phm, v t ng phm tr xung, u do thng ty t cho 2 b Li, Binh, 2 b y mi
thng hp tu ch chun cho thc th. Li nh l tut quan vin, tr ra chnh nh phm tr
ln, cho nh vua kn bit, lm thi s gia n ngoi. Ngoi ra, vn t tng nh phm cho n
lang trung khoa o Kinh, c hc, ph huyn chu ngoi cc tnh, ngi no bnh t
vn thnh cn, lm vic sing nng v c thnh tch m nhn dn yu mn ; v t chnh tng

nh phm cho n qun v c, ngi no sai phi c lc, u chun do 2 b Li, Binh v
thng ty c thc by tu ch Ch, s gia l tut. Nm T c th 13 ngh nh ngi no
ch lnh mt trt, nm th 16 ph chun : Truy th cho quan vin u chiu hm mi cp
tut. Nm th 19 li ph chun : T sau tr i, nhng ngi c c lnh m cha lm vic,
nhn bnh m cht, nh c cng trng, chiu nguyn hm cp tut, khng c truy th, vn
v cng nh nhau. Li tu chun cho hm th th, c 1 nm th cho truy th. Nm T c
th 30 ngh chun : Phm hu tr, hu dng cng ngi tang xin tr hn v qu, do quan
a phng xt khng c lit tch v khng phi l lc hu c cp tut, t cho 2 b Li,
Binh cu xt, t cho quan s ti tun theo l mi nm T c th 29 : chnh nht phm 900
quan, tng nht phm 800 quan ; chnh nh phm 700 quan, tng nh phm 600 quan ; chnh
tam phm 500 quan, tng tam phm 400 quan ; chnh t phm 300 quan, tng t phm 200
quan ; l khng eo triu bo ; chnh tam phm cp tin 200 quan, tng tam phm 150 quan ;
chnh t phm 100 quan, tng t phm 80 quan ; chnh ng phm 70 quan, tng ng phm
60 quan ; chnh lc phm 50 quan, tng lc phm 40 quan ; chnh tht phm 35 quan, tng
tht phm 30 quan ; chnh bt phm 25 quan, tng pht phm 20 quan ; chnh cu phm 18
quan, tng cu phm 15 quan. Chiu phm cp cho tin tut (vn v t t phm tr ln,
chiu phm cho tin tut, tr xung lng cho mt na). Thng chp nm ngoi, ngh
chun : Phm cc vin nhn ch b, ngi no h l bnh cht, t t phm tr ln, chiu theo
l c bin l, cn t ng phm tr xung, tham chiu v l ngh m, nhng lng cp cho 2
phn 3, n y chc nh 2 iu :
1. Phm quan vin vn v, ai l ngi sung lnh chc th th mt nm, nhn bnh m
cht, chiu theo nguyn l nn c thc th y, tun theo D chun nm T c th 7, D
chun, u chiu hm cp tut, tu trung ngi no h c thnh tch, phn nhiu c ngi
ta khen, tng tri qua ni hng trn, sai phi c vic, mi hay c thc tu by xin gia
n chiu theo hm mi cp tut, t lng phn bit, cn ra khng c nht khi vin l
g.
2. Ngi no h c hu tr xt khng c lit tch, lc hu, m nhn bnh m cht. n quan
do quan a phng knh ng thnh tp tu, cn thuc vin, thuc tiu tr xung, do
quan a phng t cho 2 b Li, Binh phin tu, xin u chiu nguyn ngh cp tut. n
nh hu dng, chung dng, dng kha, inh gian, v ngh v ch b, tr ra lit tch, lc

hu ngoi, cn t t phm n quan tr ln th chiu nguyn l cp tut. Bng tam, t phm


thuc vin, thuc tiu tr xung, th nhng ngi tang, xin ngh nui cha m th chiu
theo ngh mi nm ngoi u cp tin tut 2 phn 3, cn ngi xin hu dng, dng bnh
th nh, khi s qu rng).
Tit Thanh minh, mnh chia hong thn cng knh n cc tn lng, lm l thm yt.
Thng 3, ngy Nhm Dn tn tn Thi hong Thi hu T D. Trc y, nm T c th
36, knh vng di chiu ca Dc tng Anh hong , tn tn lm Thi hong Thi hu T D,
nhiu ln tu xin. Knh vng Ch nh ch n ma ng nm ngoi li xin, phng chun
ly nm nay mi lm. Li phng Ch, hin nay kho nc v trc hao ht nhiu, mi
vic cn nn tnh tit cho hp thi nghi. n y nh k trc chia sai quan lm l chi co,
n ngy vua em cc hong thn qun thn thn n cung Gia Th, knh dng sch vng, n
vng, tn tn huy hiu l : Thi hong Thi hu T D.
Li sch vn ni rng : Ti nghe, nui nn mun vt l Khn (t), c y dy nn hu ti.
Ni c ch cha l hiu, l no ln bng tn sng. V rt dy phi snh vi rt cao, m ting
ln phi v ngi c ln. Cung Khnh Th tn b Quang Hin, thnh in nn k ((1)
Quang Hin hong hu v Tuyn Nhn hong hu u l hong hu v triu nh Tng
Trung Quc (xem Bi vn vn ph).1) ; Cung Bo T th hu Tuyn Nhn, long nghi kh
sng (1). Dng my t v. Ci bin ti mu. Knh ngh : Hong t mu thi hong thi hu
b h, c thun theo tri, v hay snh t. Gip hong t 7 nm ni tr, snh Thng Sn
((2) V vua Thnh Thang nh Thng.2), Chu T ((3) V vua Vn Vng nh Chu.3) m
cng ti. Th Tin hong mt d hiu thnh, em bn bin chn chu m phng dng. Ba
su nm cao treo gng m, bng V tinh ((1) Sao Th thuc v n b.1) soi sng bao ln.
c mun nm tng thm n tri, im tin o ghi ba . Nn Phc n r cho con chu,
li trch kia ra khp nc nh. Ti : Vng i n to, knh vng ch trc. Hong kho khng
qun, gh ngc ghi su li di chc. Tiu t cha bit, cung Dao cng mn cuc tha hoan.
M dng c tt, kho xt php thng. Nay vng li di chiu chn ly ngy lnh, thnh
mnh miu, in v bn th, thn em qun thn vn v, ph Tn nhn, knh dng sch
vng n vng, tn tn huy hiu l Thi hong Thi hu T D.

Ci mong nhn ly ting khen, hng thm Phc ln. Bc u gi cho lnh tt, cho tha
lng knh i mun phng. Th kho gip ngi sau, c yn vic gi trao chn miu.
L xong, bn ban n chiu cho trong ngoi.
Chiu rng : Trm ngh thnh nhn ch l, t b thn m trn ti t tin. Vng gi ra n, t
nh ri sau ra n nc. V ng tn hp knh, on kt lng c triu ngi, m lm
Phc ra n, nn hiu tho cho thn dn mt nc. Knh ngh Hong t mu Thi hong
Thi hu T D b h, c tt hp vi tri, thng nghi snh cng vng nht. Phc khnh
cho khp nc nh. Li trch ra c X tc. Ho lc ng tt nht, snh i thy thnh ti.
Tm nghn nm lm xun, tri thng ngy thm mnh khe. Vng Hong kho Dc tng Anh
hong ta, lng knh mn nh vua Thun. L cn hu nh vua Vn. Tri ba su nm hiu
phng rt thnh, dng nghn mun i di lun lm chun. R rng di mnh, l nghi vn rt
mc v vang. Chi li huy xng, nn c ln rt iu sng sa. Trm thn mnh ng bch,
ly vic k thun lm lo. Knh vng hm di ; t d mn yu l thit. Mi y, nga tun di
chiu, vng xt in chng. Khn xin my ln, mi c y chun. Knh cn xin mnh miu
in, chn ngy lnh ly ngy mng 3 thng ny, thn em thn cng vng lm sch vng n
vng, knh lm i l tn tn, dng t by c tt, cht tr c ln hng t. c to hn
c danh to, tin ng tn tn i ngha. Lng hiu sung lm tr hiu, mi hay lng lng
hng n. Vy nay c cc iu ban n, vit sau y :
1. Thn vng, thn cng, quc cng, qun cng u thng bc c th bc thay tic yn.
2. Tn tht xa gn ph Tn nhn, u gia n cho n t.
3. Quan vn Kinh t ng phm, v t t phm tr ln ; quan vn cc tnh t n st, v t
ph lnh binh tr ln, u thng bc thay tic yn c th bc.
4. Cc ph thip ca hong thn ch cng, u gia n t.
5. Vn v t tam phm tr ln, mnh ph u gia n t.

6. Kinh v ngoi cc tnh, vn v quan vin t tam phm tr ln, v vn t t phm n


quan v hng vn, tr ra b m gin c phm vo 10 iu c v cc ti c tn, khng nn
phong tng, ngoi ra u chiu phm phong tng c th bc.
7. Kinh vn t lc, tht phm, v t ng, lc phm, tnh vn ng phm n tht phm v
bt, cu phm hun o, v qun v, qun c u thng cho mi ngi 1 ng tin Tam th
bng bc. Kinh bt cu phm, ngoi sut i u thng mi ngi 1 ng tin Nh nghi
do hu ty chiu theo tng hng m cp pht, thiu th cp cho nh bc. Cn nh tri ph, ph
y, tri chu, tri huyn, huyn tha ngi Th, u thng cho ng tin bc Phi long hng
va mi ngi 1 ng.
8. Thn ng Tn Nin h Phm u gia n t c th bc.
9. Ngi dn gi tui t 80 tr ln, cp cho tin 1 quan, go 1 phng ; 90 tui tr ln, vi 1
tm, go 2 phng ; 100 tui tr ln, la 1 tm, go 3 phng, v chiu l biu nu
thng.
10. Nhng quan vin ln nh Kinh v ngoi, khng k tn, ti chung hay ti ring v
khng chun cho tra xt, phm ai b ging 5 cp cho n cch chc lu dng, chun i
ging lm 4 cp, lu, b ging 2 - 3 cp chun cho khai phc 1 cp, b ging 1 cp y u cho
khai phc.
Than i ! Yu ngi s thn, knh ngi s tn, mt ngi l ta ngh ni ch tin nhn. Che
nh tri, ch nh t, mun h ngi u i n su ca vng mu.
Bo co xa gn, u c nghe bit. L tn tn xong, d thng cho cc i vin d thng
n nhng ngi ty bin, vng bc v tin, c th bc.
Knh c sch vng n vng, tn tn Hong thi hu, Hong thi phi. (Tun chiu nm T
c th 2, quy thc sch vng n vng tn tn hong thi hu vn chm chc, gim s
nng, dng vng 8 tui, 5 tui cng bc ta cc bn bao inh cc hng u c ng cp).
Ma ng nm ngoi, hong thn qun thn li tu xin tn tn Thi hong Thi hu T D.

L lm xong, th t lm l tn tn hai cung. Knh vng Ch hai cung, i sau t m in


Ha Khim chun cho lm, cho nn c bit phng mnh c sn.
nh nhng vin nhn cht v vic, vn tht phm, v lc phm cho n cu phm lit, th
n trung ngha. Dn c nguyn lp n khc hay theo th t in trong lng cng cho.
t hai v tp lnh H Ni, khi y tng Php bn trch 1.000 lnh tnh y giao cho sng tt
din tp, phng b lc lm thi phi i nh gic. V vic cp thm qun o lng
bng cho qun sut v binh lnh bt u t mng 1 thng y nn chun ng cho t nay i cc
tnh Bc K cng ly ln lt tnh t.
t trng din v cc dinh, mi trng mt ngi bang bin. (T hu hai dc qun V
lm u 1 ngi, cc bo 2 ngi, Tin phong, Long v, H oai, Hng nhu u 4 ngi,
cng 8 vin, c sc qun sut binh lnh trng, rn tp v ngh, ch bi ng bang bin
cp cho).
Dng quyn Tng c Bnh - Ph l Trn Lu Hu th Hu tham tri b Li, Hip l Thy s
L Thn th Tun ph, lnh Tng c tnh y ; Th lang b Binh l Trng Vn thng th
T tham tri b y.
Phi vin Php bt th Tng c Hi - Yn l H Vn Quan, vy dinh Tng c v ni ca
Ph lnh binh, sot ly giy t v kim n quan phng, cc du k v vng bc kho tnh
y, cng cc trin ring ca cc nhn vin, ri em H Vn Quan xung thuyn cho v Gia
nh. Vic y ng n tai vua, sai vin C mt t cho Khm s L-mi- bit. Khm s y
cho rng tng Php l C-ra-xi ng c thn y c thng ng vi qun Thanh, Phc li
cho bit cc hng ly s giao tr li.
Chun phi cho ngi trng u c, chia i Nam - Bc mi phng mt ngi, i ti cc
ht, truyn cho phng php trng u, cp cho tin i ng. (Tr i v Nam l V Duyt,
tr i v Bc l Bi Hanh).

Trit gc Tuy Thnh nh Thi miu. (Gc ny dng t khong i Gia Long trc sn
Thi miu, c 2 tng : tng gia v tng trn c t n th v ging ngi, n nay lu
ngy, ti liu h nt c, nn chun cho trit xung, xp vo xng tng qun i lm).
Dng li miu Thnh hong Ninh Bnh. (Miu y gn y nhn c vic b nt c).
D cha Gio Hong v n Trng Tiu cha Linh Hu, v hai ni y lu nm nt c,
cho nn sai d i ri di tng Pht v long bi hp th in Trng Tiu cha Diu .
Nguyn t cc tng tin, thn, pht tng hp th hai gc T Vn v Tng Quang. (
su bn t, bn hu in Trng Tiu, t s Linh Hu cng cho d ht).
Th lang quyn l Tng c H - Ninh Nguyn Hu v rt qun gin binh v trm, c
ging 4 cp iu b, hy tm chun cho lu chc. Hu li nhn quan Php sp n Lng
Sn, xin em Hong Cao Khi quyn B chnh Lng Sn, Nguyn Huy Ln quyn n st.
Vua d khin trch rng : t quan chia chc, quyn t triu nh, c theo c mi, th
ngi khng c d, duy gn y nhn vic chin tranh xy ra, ta t quan vin Nam - Bc
nn t bit trc, l do lc s th khn yu, ch l c quyn tm mt thi. Nh nay tnh y
c nn t, quan Php thng s nh c bn ni, lp tc gi theo li c bn thi i, v tc
tu ln ch Ch, hung chi ton ht ngi ch c hai tnh H - Ninh nay bn yn nhin ly c
ton k theo mnh, php nc lng by ti, hi vy c ng khng ? Nu k kia mt nim c
yu cu, th mc h lm ly. Mnh khng d n.
Cy thng di ni th 5 lng Thin Th, st nh ny la. ( trong hn cm cng vi b
h trc mt tn s cch nhau 200 trng, chun theo nm T c th 31, trong hn
cm ni th 3 lng Thin Th v ngoi hn cm bn t Xng Lng u c st nh ny la
hai ln ; sai quan khm thc sa cha).
Ngy mng 1, K Hi, thng 4, ma h, nh l H hng. Chiu lm l mng 1 theo l nh
thng thng. L trc c ngy mng 1 thng 4, thng 10 knh lm 2 l hng v ma h v
ma ng ; nm y bn chun cho chm chc theo thi nghi, nh khng lm l ; cc l
cc miu in, cng u i bt, chung knh co ngy mng 1 y.

M n khoa v thi Hi bn vn.


Th Tng c An - Tnh Trn Vn Chun mt. Vn Chun, ng tin s, ngi x La H,
tnh Qung Bnh, lu gi lm mi cng vic ht y rt gii giang, s dn u yu mn. Gia
n truy th Tng c, chiu hm cp tin tut. Do a phng quan bt phu lnh h a quan
cu v qu.
Li cp rung t in v lc in cho cc cng thn. D rng : Nc ta t xa ti nay, phm
cc cng thn d phong tc, nhiu ln ban n cho in mu c th bc. K sng nh
y nui nng, gi l rung lc in, k cht nh y cng gi, gi l rung t in,
thng n lu i, n in rt l u hu. Gn y cc lng hng ku xin i cp n t ;
vng mnh chun cho i cp bng tin, mi mu ng nin 40 quan, cng cha t cho
mt thi. Nhng v khon cp tin, hin c ngi cn n t lnh th hi tin ; nh ngi
mt ri, con chu lm n lnh nhn, quan li cu t ph pht ch i chy ch cng khng
phi l ch ca triu nh u i cng thn. Vy rung y chun cho nh c, trch giao cc
cng thn v con chu ngi y i i gi ly cy cy, l np thu lu cho c min,
dng lm rung dng thim v hng ha, ng hu khin cho dng di cc cng thn, c
th cha ng, hng cu c, m n in thng cng ca quc gia cng vi sng ni b
nh di o, mn nh mi, lu ti khng cng vy.
Li nh l ng tin ng c n gi 6 ng hay 3 ng tin thng. Khi sau lng ng
tin ng nc ta c 2 ch lc vn v nng 9 phn tr ln gi 6 ng, d nng 6 - 9 phn
cng vi ng tin dy ln kiu c n gi 4 ng thng, ng tin nh mng kiu mi n
gi 2 ng thng, phng lc thi hnh ri. Gn y cc ph ch chung quanh 2 hng tin
n gi 2 ng v 4 ng, gin hoc c cnh tranh nhau, do gi mua ca cc hng ngy
cng cao ln ; li t cho t Bnh Thun tr v Bc, Ngh An tr v Nam (ng tin ng Bc
K cn cha thng hnh) xt ri Phc li. T khi tip c t Phc n, kin bt ng.
Vin C mt duyt cho rng tin ng bn quc trc ch ng gi c 2 ng, hay 3
ng, th nhn cng v vt liu cng thch ng. T khi nhn tin d, i n gi 6 ng,
th hi c nhiu li, nn bn bun ngoi ham li c ngm tin em li, ngy dn mng nh,
n nay li qu t, nh mun mt phen cha t, bt buc khng th khng gim gi i, ng
tin l c nng nh dy mng khng ging nhau, nu nht lut c n gi 4 ng c, th tin

nh mng y c li, m n gi 2 ng y, th tin hi dy y b thit, nn chun cho chia


hng i s n gi (n 2 ng hay 4 ng), duy tiu dn rt l d hoc, m lp php cn
tin cho dn. C nh cc tnh s t v bn ti xt, th s lm kh cho dn y, cng ch v
c hai th ng tin l n gi 2 ng hay n gi 4 ng, cha phn bit r. n nh tin ta
cng tin l, dn ta u nhn r c, khng n ng vc nhm ln, n ni cc tnh Qung Tr,
Qung Bnh, Qung Nam, Qung Ngi v Ph Yn xin em tin ta nht lut n gi 6 ng,
tin l cng nht lut n gi 2 ng, hay 3 ng, hay 4 ng, bi mun cho d phn bit m
khng tranh cnh. Nu nay thu ht c li (H Tnh nguyn t) cng nghim sc phi theo
(Bnh Thun nguyn t) s cng lm khng chy m kh cng c. Xt ra mt ht Tha
Thin, tnh th cng cng nh nhau, nay xin tin ng ca nc ta, khng cu n hng no,
u xin cho n gi 6 ng, cn d cc hng tin kiu khc cng khng k ln nh, dy mng,
mi c u theo nht lut n gi 3 ng, duy ng no x khng c th u i b. Nh
th th tin trong nc v ngoi nc c phn bit, nng nh c thch qun, dn gian d iu
kin nhn du, bun bn va c lu thng. T nay tr i, y th m lm, quyt khng thay
i, khng ng hoc na. n nh tng l, bang trng khng hay kim xt tin nc
ngoi ch n ; xin t nay cng vi tn th cng khoa nh pht, chnh vic bun gian,
u chun y lm l.
Trc y, tnh H Ni c dng n Sinh t Nguyn Hu l quyn Tng c tnh y. c
thn y dng tu xin li. (Lc ni : thn ho ht y bo l c thn y lm vic ht y
lu, ngi u bit cm tnh xin quyn v xut ca ring t dng ngi sinh t. c thn
y nhiu ln t chi, nhng bn y gi khng nghe, tnh kh ngn tr). Ri v Khoa o
l Bi Hu To tu hc. (Lc ni : c thn y nghe li nnh ht ca Hong Cao Khi v
c Trng Vn Hu, xy dng sinh t tr ph ng ti hng vn ; hai vin bang bin,
c y gi t cho cc thn ho ph huyn chia b bc cho mi ngi 200 lng, xin xt
nghim ngh, ngn s gian t trong quan trng). Chun cho c thn y v hai ty
Phin, Nit cng thnh thn l bn L nh, Cao Xun Dc u minh bch hi tu, n
y tp hi tu n, t u ni sinh t do dn thn ng Thnh, huyn Th Xng l
V Vn Hot xng lm m thi. (Vn Hot l mn thuc ca c thn y khai nhn, t ch
cng vic v tp nhn cu, tp tham tu u t c). Ph chnh Nguyn Vn Tng, Tn Tht
Thuyt duyt ni n y dng lm ti hn mt vn ng. Vn Hot l mt ngi tiu dn,
kh on c s lp tm lm vic ny, chng qua trc th v ngi ta bo, sau th b ngi

ri b. Bn tu chun cho hai ty Phin, Nit tnh y, li lm nghim giam Vn Hot, bt khai
t x n. (T lu cha Phc, Hu To ni vi ngi rng : Ngi nguyn tham b ph
chnh thn ch bc, dn n ma h nm sau Kinh thnh xy chuyn, vic bn im).
Chun nh hng nm xun t mt ln cc ni th v cc n miu. (Theo l c, xun thu
t 2 ln). Duy miu ha thn (ngy 23 thng 6), miu ha pho (ngy mng 1 thng 9), v
pho thn v ph ch thng tng qun (ngy 2 thng 9) u y theo ngh nm Minh Mnh
lm. Thng cp ip tng cng cho cha Thp Thp tnh Bnh nh. (Cc cha chung
c l tuyn c tng cng, chiu cp ip mt o, dng giy k ln, bn chung quanh v
my leo bng mc, sau nin hiu dng n kim b L). Trng s cha y l Trn Vn L
trc quyn bc thc, tr thnh tin 1.700 quan. Chun thng cho ci bi vng c ch
hiu ngha. Ln ny, vic cu cha tnh rt khn, li quyn tin 800 quan, chun cho
ip mt o, cho cha y chuyn nghip.
Khm s Php l Sam-b li n thay L-mi- v nc. (Vic tip khon tng cp chm
chc y theo trc m lm). Khm s Php ng Kinh thnh l Sam-b a th ni : Hai
nc Thanh - Php ging ha Yn Kinh nh Thanh ngy 28 thng y, t c p du k tn,
trao i vic xong. Xin t cho cc tnh Bc K bit. Li th khc ni quan Khm sai nh
Thanh trc n H Ni, quan Php phi qun h tng, i cc tnh Hng Ha, Tuyn Quang,
Lng Sn thng bo cho rt qun v, khi a n ht Hng - Tuyn, gin hoc v o qun
ca nguyn B chnh Sn Ty l Nguyn Vn Gip nh c b thng cht, xin chiu lut
mu phn i nghch ngh x v thng d cho mi ni bit. Chun sai t i cho bit v xt
vic Nguyn Vn Gip nh qu c thc, th xt tr ti, cho khi ting phao n. (Nguyn
Vn Gip sau lnh tr chng bit u).
chnh bin
ng k - Quyn VIII
hm nghi (ph)

Thng 5, ma h, nm t Du [1885], dng th Hu tham tri b Li Trn Lu Hu i th


Tun ph, lnh Tng c Ngh An (nguyn c l Trn Vn Chun mt).
Th b Hnh T tham tri l Nguyn Thnh m, xin ngh : Chun cho c nguyn hm v
hu.
thng tng Php l C-ra-xi kim qun cc o qun ca nc y hin ng min
Nam, min Bc v sung lm Ton quyn i thn mi n Bc K, tc th gi th bo cho
khm s ng Kinh bit. (Khm s ng Kinh l Sam-b cng theo lnh ca thng
y). n y, em binh thuyn theo nhiu, t Bc K n ca bin Thun An sai h tip
thng y n s qun.
Tt oan dng, vua mc o p (khn en o lam) knh n cung Gia Th, vin Hong thi
phi, lm l ngi trong nh. Hong thi hu Khim cung, sai thi gim knh n nh n
Khim tu bit. Xong ri mc o ct phc (khn o en) ng in Vn Minh, hong thn
trm quan u thnh phc ro ly, cn vic yn tic u nh.
Sai lm th gi sang Gim quc Php. Khi vin bc tu ni : Hin nay nc ta vi nc
Php cng vic giao thip nn phi bn bc nhiu, ngh lm quc th cho s i sang Kinh
nc , thm hi Gim quc. Nhn tin em cc vic lm ca phi vin nhiu ln khng
ng v cc iu khon trong t ha c khng th chu c, xin phi bn nh chm
chc li cho. Nhng cha bit nc y c thun nghe hay khng. Xin sa bc th nh quan
khm s gi v Gim quc, ngha th no, Phc n s lm v s ngh th trnh. (Cch
thc trong th ni : T qun nc i Nam knh gi th trnh quan Gim quc nc i
Php xt cho : Nc ngoi vi nc ti ging ha vi nhau, tnh ngh khng xa cch na,
gn y nhn c nhiu c, tin tc hi tha. Nay nghe qu quc cng vi nc i Thanh
ging ha, cng vic giao thip, nn cn bn bc nhiu, ngh nn c bit sai s b i sang
Kinh qu quc hi thm qu Gim quc khe tt, nhn tin bn ni, khin cho tnh giao
ho ngy thm p , vic ha ngh ngy thm lu di, l lng ti rt tha thit. Hoc khi
s n, nh c iu g cha tin ni, th nc ti s lm quc th khc gi thng sang qu
Gim quc, t tnh trng. ngh ca nc ti nh th, qu Gim quc cho lm th no ?
Xin Phc th cho bit. Gi sen ma tt xa chc Phc lnh.

Nin hiu : Ngy thng 5, nm Hm Nghi th nht.


Ch nin hiu, knh dng qu n truyn quc i Nam th thin vnh mnh, ng ch
giy gip nhau trong 3 ming, ng ch gip ngoi bao b 3 ming, u knh ng
trc mt vua c). Chun cho theo nh li tu thi hnh. (T sau i nhn c vic, nc Php
im khng tr li).
Tit Thin thu, knh dng in Ha Khim, Hong thi hu knh n lm l. Ti ngy ,
sai quan knh phm nghi v giy mng n nh n Khim. Khim cung tin thay cng
nh nghi tit nm Kin Phc th 1.
Thi in, sai Hu qun thng l H Vn Hin sung lm Gim th ; th Hip bin i hc
s lnh Thng th b H l Phm Thn Dut ; th Hu tham tri b Binh l Hong Hu
Thng sung c quyn ; Th c hc s sung S qun Ton tu l V T Vn ; Hng l t
Thiu khanh, Tham bin Ni cc s v l Huy Liu sung Duyt quyn. Chun cho cc
cng s ly ngy 15 thng y vo thi. (Khoa y, Hi th trng cch, th trng cch 13 ngi
u chun cho vo in th, mi nh chnh ph bng). Ri mi duyt nh ng , cht
nhn c vic, cha kp truyn l pht bng bn nh. (n thng 8 nm y, Cnh tng Thun
hong ln ngi, nhn chun cho ch kha sau s gm vo thi in mt th).
Tit Thnh th, vua mc o p, knh n cung Gia Th tin dng phm nghi giy mng
thng th, lm l ngi trong nh. Cn cc tit yn tic u nh.
Li t phng c bin Bnh nh. (Phng c y trc chun nh, n nay
chun cho li t, trng v trch nhim). Dng quan Lnh binh H Tnh l L Vit Din
thng th Ph c lnh chc y.
L i tng in Ha Khim (ngy 16 thng sau), l Chu c (ngy mng 10 thng sau)
in Chp Khim. Hai l gn ti k, b L d dng mc t m, chun nh li tu.
(Hong thi hu, Hong thi phi, u mt b, khn dng nhiu mu huyn mu xanh, o
bng c dng la thm. Li theo l c o ng phc mt b, m xun thu dng nhiu xanh

huyn, khng c hoa sc, o giao c bng the thm, trong mc xim bng la mu lam hay
la mu trng, tt lam hi en khng c vin. Cc cng t tn tc hong thn mc o on
en. V t ti m bng la thm, o giao c la thm, xim mu la xanh lam, xim u
mnh trn khng c trang sc, tt hi cng khng c vn sc. Cc cng tn, cng cha, ph
thip, cng n, thuc v tin triu hay cc triu trc khn thm o the thm bng c. Vn v
phm quan nh ngy k th dng o bi t, v m v quan vn th vn t ti dng, m v th
v t ti dng, u lm bng on en ; o th dng c giao nhau bng the, on en v
xanh. Xim dng la mu, khng dng gm vc. V c cc quan vn v, khn en, o bng
c bng la en sa en ty m dng. L trc t ph thip, cng n tr ln, chi tin kho
d ch cho mnh ph vn v phm quan. Mnh ph u t lm ly, n y ngh chun cho
cch thc o mc u y theo l trc, duy tin triu t cung tn tr ln, do Nh nc ch cho
; cc triu trc cung tn v hong thn cng tr xung u t ch ly).
Chun t nha Doanh in Qung Tr (Thch Hn nguyn c nhng phng N Nm, Tn
Giang, Xun Lm thng du, a phn y c th khai khn c trn di s rung hn
3.000 mu ; tnh y t nha dinh in 1 s phng Xun Lm, c cp in kh cp
cho quan qun khai khn. Chun y. Xin i, nhn c vic, chng thc hnh).
Ngy t Mo, Kinh thnh c vic, Tn Tht Thuyt km vua vng mnh 3 cung, ng gi
chy ra min Bc. Trc y, thng tng Php l C-ra-xi n ta s xin dng quc th
lm l vo chu yt, nhng tc trc yu cu ca Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt cng
tt sang s qun hi thng. Thuyt thc c c bnh khng i. Vn Tng mt mnh cng
Phm Thn Dut i. Tng y khng nghe, c mi Thuyt, Thuyt s i, hoc c vic g xy
ra chng, sau bn khng i, ngy thng cho qun Phn ngha lm t v cho mnh, li
nghim sc cc qun dinh kim sot chnh n nhng kh gii. Vn Tng vi nh thn
cho rng cng l thanh th phng b vy.
m ngy 22 thng y, Thuyt ngm chia qun cc dinh v lm 2 o : 1 o sai em l Tr
phng tham bin (nguyn phng, Thuyt sc v), Tn Tht L cai qun, na m sang
sng Hng hp cng vi bn Thy s c v hip l nh p ta s. Thuyt t cng vi
bn Phn ngha Chng v l Trn Xun Son lm mt o nh p i Trn Bnh, doanh
Nam Php, Nguyn Vn Tng khng bit g ht. Thuyt phn b xong, bn lc u trng

canh t (tc ngy 23) bt u n sng i Trn Bnh, ting ku vang ng. (Khi y Vn
Tng b Li ng ng. Th Tham tri b Binh l bn Hong Hu Thng nghe ting
sng n, tc th n g ca bo Vn Tng bit. Tng dy, s ni : Nguy ri ! bn vi vng
gi tu xin m ca Hin Nhn v ca i Cung chy vo t vu, nhng khng bit lm th
no). Qun Php ng ca cht, ln np i sng, nhng t t n 1 - 2 ting sng ln.
(Thuyt khi y vn sau iu khin, Xun Son y ngi bo cho i Trn Bnh bit qun
Php b sng ta bn cht ht ri ; ting sng ln bn, tng l sng qun Php ngoi
sng i Trn Bnh bn vy). Thuyt li sai vn sng ln ln thnh ch bn ta s. (Cng b
ph v mt hai ni). o qun Tn Tht L cng phng sng bn chy cc nh tranh gn ta
s, ti lc sng r, qun thy lc ca Php u hp sng ln xe my trn i v trn ct
bum tu, bn lin my ting, m m nh sm v n bay ri xung, b thng trng cht
kh nhiu v ri vo cc cung in nh ca trong hong thnh v cung thnh, gin hoc c
xuyn hoi. Bn lnh Php li chia nhau tng ton, em sng tay ngang ngc bn ph, 2
o qun trong v ngoi ca ta b tan v c, trong thnh ri lon). Vn Tng tu xin vua
v xa gi 3 cung i ra Khim cung tm thi lnh lon. (Khi y Vn Tng vo bn t vu,
mt lt xin m ca Ha Bnh n ch Thuyt iu khin, nhn trng bit l tht bi ri, li
vo t vu tu xin vua xut hnh, trong khi vi v, ch son c ci n ng tin vn l mt
st v n kim 2 qu vi hng vng bc em theo). Dng Hu qun thng l H
Vn Hin ph xe, gi Thn hm y bt u t ca ty nam ra. Vn Tng vng Ch ca
Thi hong Thi hu T D v lu li ging ha, tc th i tt vo nh th o Kim Long.
Thuyt ra sau gp gi, bn mt mnh h chuyn i n Trng Thi ( x La Ch) nhn km
i ra ngoi Bc. Th Hip bin i hc s l Phm Thn Dut, th Tham tri Trng Vn
v Trn Xun Son, Tn Tht L u i theo xa gi. (Khi , ty gi ch c xe loan v lnh
bin binh l t chu chc trn di c 100 ngi, cn cc dinh v, sau khi thua trn u tc
tm ng tn v qu qun). Gi Ng mi n x Vn X, ngh mt cht, Thuyt tc th km
vng mnh vua, em qua tnh hnh vua phi ra i thng bo cho thin h Cn vng, ln lt
t cho Nam - Bc tun lm. Ngy Bnh Thn, vua cng vi xa gi 3 cung n tnh Qung Tr,
dng ngh hnh cung. (T th Hu qun Chng ph Nguyn Hanh, th Thng ch Ng
Tt Ninh, th T qun inh T Lng, Tham tri b Cng Tn Tht Phin, Bin l Trn
Khnh Tin, Thy s hip l Cao Hu Sung, Ph don Nguyn nh Dng, Ton tu Phm
Ph Lm cng u ni tip n hnh ti).

ng lc xa gi nh vua i ri, qun Php ln k i treo hiu c tam ti, sng bn vn


cn m vang, quan li nhn dn ginh nhau tm ca chy ra, ri t giy xo ln nhau, cht v
b thng rt nhiu. Qun Php bn t 2 b Li v Binh (nguyn l ni Vn Tng v
Thuyt ) v thuc n kh gii cc dinh tri bc ln xng tri (2 ngy m khng tt),
chia gi cc ca thnh trong ngoi v cc s kho tng cung in. Ngy pht go kho thu vt
nhng dn cn trong thnh v nhng bn ngoi ln vo (u l v li nhm vo toan
ly c ca quan t cn b st li), sa p cc tri lnh lm ni tr ng v nht chn,
ha tng cc xc b cht v b nn lc trn vong. Di thnh nm np s chy. Vn
Tng hm y vo nh th o Kim Long, bn cng vi Gim mc Lc thng thuyt,
cng n ta s trn tnh, cng bn ni kh vi thng Php, li xin ging ha. thng
y cng nghe li, dn phi rc ngay vua v 3 cung hi loan v triu. Bui chiu hm y,
Vn Tng bn bn vi quan Php vo thnh tm ng. (ng trong nh b H). Hm sau
(tc l ngy 24) bn hi ng yt th cho 2 nc ha ho nh c. Nhng cho trong thnh l
khng tin, li bn ra nha Thng bc tm ng y lm vic. Bn em hin tnh ging ha
phi tu ni hnh ti v thng bo cho Nam - Bc bit. Lc , trong thnh nhn dn hy
cn nhn nho s hi, bn gian , phn nhiu i cp bc ngoi mt ph v cc ni lng
xm. Vn Tng nghim sc i tun ngn cm. Vin huyn Hng Tr tc th bt c vi
tn phm 2 ch Nam Ph, An Ha, em chm u bu ngay cnh co, cc bn khc
nghe tin u dp c. Vn Tng li y Th lang b Binh l Phm Hu Dng thn n hnh
ti, em hin tnh bn vi Thuyt tu vua bit, nh xin rc xe vua v, Hu Dng n b
Thuyt ngn cn. (Thuyt khng tu vua, nhng dn Hu Dng v bo vi Vn Tng, phi
nn on kt vi quan Php, khng li ln p nh trc, th mi n xe vua v). Hu Dng
s Thuyt, bn t v ngay, khng dm tu cho vua bit. Thuyt tc th ly ngy 27 K Mi,
p vua ln xe i ra Sn phng tnh Qung Tr. (Khi y Thuyt tu xin 3 cung cng i ;
nhng 3 cung c ln la, Thuyt bn mt cng vi bn h tng l H Vn Hin, Phm
Thn Dut, Trn Xun Son, Tn Tht L ly hm y c gi Su h thnh gi i Sn
phng ; Tun ph Qung Tr l Trng Quang n u hin tip tc n hnh ti, cc qun
thn u khng bit g c. Sng ra mi r vic. Thuyt n phng, tc phi cho Phn ngha
qun v i Trng Vn , Ng Tt Ninh u tip tc n phng. Bn Tn Tht Phin u
li v Kinh, duy Nguyn Hanh, inh T Lng, Lng Thnh, ph thn y bn hy lu li
tnh y). Do , lng ngi cng thm ng s, khng bit theo v u. Ring 1 ht ph Tha
Thin, v c Vn Tng ging ha v hay hiu lnh ngn cm, hi nh c yn ; cn

cc ht Nam - Bc, th bn cn t hp cp bc ni ln. Lng gio ngy thng th


nhau, sinh ra tn st ln nhau, ni no cng c. thng Php li yu cu Vn Tng
chiu tp quan li, thi bt inh dn, hiu bo cho lng gio Nam - Bc cng yn v cm s
xy ra trm cp, hn n thng 2 l thanh thip.
Thng 6, ngy mng 1 Qu Hi. Vua Sn phng tnh Qung Tr. (Khi y sau qun Phn
ngha b thua, trn tan chy, quan Php treo thng cho ngi bt c qun y. Bn qun
y bn u lc tc n sn phng theo Thuyt). Ba cung vn ngh xe hnh cung tnh y.
Trc vi ngy, Tn Tht Thuyt li y ngi gi tu, xin 3 cung tip tc i Sn phng.
Tun ph Qung Tr l Trng Quang n vn bn cng Lng Thnh cho thnh Qung Tr
l ni phong trn, ngh xin 3 cung hi loan, t cho Vn Tng bit lm. Vn Tng c
tin bo, bn gi th n Khm s Php l Sam-b trnh bn vi thng C-ra-xi tha ngh
Phc lm. Ngy mng 2 thng y, tc tu trc xin 3 cung hi loan Khim cung, cho
yn lng dn, tnh y cho Bin l l Trng Nh Cng, Tn Tht Nim knh n n rc.
(Tp tu lc rng : Thn l Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt vng di mnh Tin
cng sung chc Ph chnh, nay m hng vic, ti thn khng ni sao cho ht. Nhng thn
cng khng tng rng Tn Tht Thuyt li la di thn nh th, n 3 cung tui gi, nh
vua cn tr, ln li gi bi, chu lm sao ni. Hung chi Kinh thnh, miu in, lch i sn
lng, mt bui b i nh khng, lng thn t chu sao c s chua xt y, nn thn phi
tun theo sc vn, em thn ln ln y, cng vi quan Php i li, v bn tm ca thn,
nguyn cng vi X tc mt cn, khng dm la b vy. Nay tip t ca Trng Quang n
t by mi l gi th cho Khm s Php, c theo li Phc t, th thng i thn rt
mong rc vua v. Cng mong gi gn cung in nh c. Duy trong thnh y cha tnh,
cng c ngi ngm mun n sng, bng rc vua vo thnh, s c cha tin, xin hy ngng
ngh Khim cung. thng y xin phi 100 hay 200 qun ngoi canh chc, gi khi
s quan ngi, nhng bn qun y nn dng th n nh tru, d, g, vt mi th, ta cng ng
cho. Thn trm chiu cung in trong thnh du cn nh c, nhng s qun Php kh
nhiu cha c yn lng, xin tr Khim cung, tng cng tha thun. Thn nghip d
phi ngi kim sot chnh n, tnh y bn thn l Trng Nh Cng i Qung Tr chc
n h tng. Ci xin mnh gi hi loan, yn lng dn, cui cng vit nn hiu, mn
dng n quan phng ca Khm s Php). Thi hong Thi hu T D v 2 cung chun nh
li tu, ly ngy mng 3 t Su th hi loan. (Ph thn l Trng Quang n em quan qun

binh phu tnh y theo i h tng). Ngy mng 5, inh Mo, v n Khim cung. (Quang
n li trch gii 200 thoi bc kho ca tnh y, n 6 ng tin ng 100 quan, theo n cung
tin). Tn Tht Thuyt cn gi gi vua cn ng Sn phng Qung Tr, km vua ra lnh
d thin h Cn vng, li s d bo Nguyn Vn Tng v yn i nhng ngi h mc
trong Kinh u 1 o, do ng dch l chuyn chy v Kinh. (Khi y t phng n Kinh
ng trm cn chuyn c). u l vic t mng 7 thng ny tr v trc. Ngy mng
2 d Vn Tng, lc ni : Y thy ta ngy cng khut, y cng ngy cng ln, khin triu nh
khng cn mt mi no, vn bt c d m ta mi phi lm ci k b thnh i ra ngoi. Nay
i thn Tn Tht Thuyt cng ta cng quanh qun, cn ngi l Ph chnh i thn th li
m thng m, k ngi i u ly lng yu nc, lo dn lm cn bn. Tri t thc cng
chng gim, ngi nn kho th tm thnh tnh ca Tin hong i vi nc lng ging rt
c thy chung v cng y ging r v l th, cn nhc v li hi, ht lng tha hip, phm
nhng khon g bch thit, chung nhau bn i, ct khin cho 2 nc nh anh em, vinh nhc
cng quan h, vui lo cng chung nhau mi phn chn thnh, khng cn dng n uy thut.
Lc ny ta mnh cho hi loan, trn phng dng 3 cung, di yn lng thn dn,
khanh cng vi Tn Tht Thuyt trung trinh chi li, mun thu cng sng, nhng phng
nnh t gian phu, u phi ln hnh giu bng. Nam triu ta h chng hn hnh , nc i
Php chc cng vui v m cng gi ly cng thnh vy. Nu khng nh th th miu x,
lng tm v cc vng cng khng kp i theo y th ht thy y cho khanh. Ta duy c chn
t lnh , s tri vui tri, rng ct cng thng, c nc cng th, khng u khng phi
l triu nh, v khng phi l ti con vy. Trm quyt khng cng vi h tranh c thua
vy. Tnh th v li khng thi, trm nguyn phi thm cn vin, ly ng i khp cc ni,
nghim sc cho Ninh Bnh tr v pha Bc, bao nhiu quan tnh, ph, huyn u n li m
i, ngi no nh c trung ngha ti lc khng k quan hay dn, u cho c tin nghi
lm vic, ct khng ph tm lng tt ca triu nh dng dc, tc thnh, yn c bng
thing ling tri ca lit thnh, v p ph c nguyn vng tha thit ca thn dn trong
nc. Khanh nn ngh cho k, c mun nn tu i, th gi theo ng trm ch xt cng
chng hi g.
Ngy mng 7, d cc ngi trong h, i lc ni : D Th Xun thn vng, Ph chnh
Hoi c cng v cc bn hong phin cng cha ngh coi : Nc Nam ta nhiu ln b k
khc bc hip nhiu khon, phm c tai mt kh huyt khng ai l khng ut c bun du.

Chng ring ngi trong h ta m thi. Trm vng di mnh ca tin qun v cc vng cng
ph thn cng suy tn ln quyn gi vic nc. Phm c trm iu u duy kin ngh, phi
y th theo. Trm tui tr, kin thc cha rng, dm u chuyn tri vic g, cho nn h khi
tip c th ca nc i Php gi n khon g, nu qu lng nhc v yu sch qu ng,
nhn tnh khng th chu c, mt nghe vng cng v cc ph chnh khuyn bo, khng
u l khng cng t au n nn nu, chu theo m vic, v mun bo ton X tc, h
mc lu di hng tn qu giu sang vy. Khng ng s Php ngang ngc ngy thm,
khng cn c cht quc th, ci xung t, nga ln tri, xit bao h thn, vn bc c d
m phi lm ra vic ny, quay nhn ni lng miu v cc bc thn, thc khng bit bao
nhiu l tng nh, ch bit trong tn tc tng c tin n s lo xui ngh ngc ca ta khng
? Nay c Ph chnh hun thn l Nguyn khanh li ging ni. Che ch nhiu vic, hi
c yn n, hun thn tm s nh th, cng ng nh th, thc l au kh qu chng.
Nhn vt nc ta, nhng ngi trung ngha t xa, tng khng hn c. Trm cng d
cho i thn y ht lng bn tnh cng vic, tu ch quyt nh. Vng cng u l ct nhc
ch thn, u nn thng ta kh tm th tt ta v cng. Phm vic g cng vi Nguyn khanh
chm chc tha ng, ct khng tri vi cng thng ca tri t. Nn c nn bnh tr
lu di ca Quc gia, ng hu c ting thm mun i, th l lnh lm tt lm. Tri t
di lu, gp nhau c hn. Nc nh suy thnh, gp hi i thay, cng nn trn trng di dng,
yn tm lng xa ca ngi tui tr. Cn ra s y cho Nguyn khanh s v thn iu nh
cho tha ng, ct c nh thng. Phm ngi h ta, cn tin li ta, th th ta mi yn
lng).
Ba cung d Ch, chun phi ngi n hnh ti tu xin ng gi hi loan. D rng : Nay c
Tn nhn, nh thn tu by : Tn Tht Thuyt p rc xe vua, i Sn phng Qung Tr
dng ngh, t y khng tin lu, ngi ln khng th b khng c, xin vng d Ch tu
rc xe vua sm kp hi loan, cho yn lng thn dn, mi l u bit r. V nay ha ngh
nh, hong thn quc thch, vn v quan vin, u tr v, nhn lm chc c. Duy xe
vua cha v, lng dn chng bit hng v u. hn c k gi lng ring lm ngn tr,
sao khng ngh vic thin h, khng phi ca ring mt ngi, m tai mt thin h, cng
khng phi mt ngi che ni. Nay ta v cung, thn thch trm quan cng quan i Php
u ngy trng xe tha d n, th tri lng ngi, khng dung thi. Hung chi ta y,

miu x y, triu ng y ; nu mun gi mt kin mnh, ring lm cng vic g,


th ai tin m theo. Mun mt m c phi lu th kh lam chng c ch tr ngi, th ti cc
ngi ty gi, hi c th dung vi cng lun mun i khng ? Vua ti X tc, u nng u
nh, ngi c hc tng phn hiu, i g phi mnh gi bao nhiu na. Chun cho tc
phi ngi i n hnh ti tu xin vua v, khi ph lng dn v truyn b cho cc vin
bin vn v ln nh ty gi, ngi no cha tr v y do nh thn bn vi Khm s i
Php cho u theo v, chiu l thng lm vic, khng nn tri nghi, t lo cho mnh, knh
vng li nh. Khi thy Phm Thn Dut, Trng Vn , H Vn Hin, Ng Tt Ninh, Trn
Xun Son, Phm Vn M (Lnh binh H Tnh, nguyn tnh y phi i Qung Tr rc xe
vua) hin theo Tn Tht Thuyt cng ng y, cho nn gm D v truyn bo cho. (Khi
y, Thuyt ngy thng bn vua khng ri, nhng ngi phi em d Ch rc vua v, mi
khi n y, Thuyt li ngn tr, hin cc ngi ty gi, cng khng dm m ming ni xin
v. Ri th Vn nhn lc kt ln v tnh Qung Tr, nhn phi cng vi inh T Lng
li ln rc xe vua, Tt Ninh cng v Kinh). ch 3 cung chun cho Th Xun vng l
Min nh quyn coi vic nc, phm vic tu sut 3 cung, xin Ch tun hnh. Thi tn
nhn, nh thn cng vi Khm s Php bn li ha ho nh c, duy cha rc c vua v,
lng dn khng bit thuc v u, cho nn vng mnh tu chun cho thn vng y nhip
quyn coi vic nc, khin cho thn dn thin h c s thng thuc, i ngy no xe vua v,
thn vng y s vn sung lm ph chnh. Ngy Tn Mi, xe vua ra chi Bo i dng ng
y.
(Gip ht Qung Bnh, ngy mng 5, n st Qung Tr l Tn Tht Nam i phng cng vi
Thuyt hp. Ngy mng 7, Thuyt li km xe vua n sn phng do x Thy Ba n Qung
Bnh tr v pha Bc. Ngy mng 9, m dng xe x y. i ln ny, bao nhiu vng bc
hin tr phng u cho gnh i ht, sau c tin bo ni : Lc bt u i, vua bn khc, cc
ngi theo cng lau nc mt, ri theo i). ch Thi hong Thi hu T D li xung D
cho cc a phng rc xe vua v v tr ti Tn Tht Thuyt chuyn quyn lm by. D
rng : Binh l vic ln ca Nh nc, tt vua ti phi hp mu vi nhau ri sau mi ng.
Nu by ti li lm quyn vua, vic do ring mt ngi, th l chuyn quyn lm by vy.
Ngi by ti chuyn quyn lm by, khng ti g ln bng. Mi y, thng Php n
nc ta, xin dng quc th, lm l triu yt, yu cu C mt vin i thn cng i n s
qun, mun v cho mt ngoi bn bc c cng lng lo tnh chung nhau. Nhng Tn

Tht Thuyt ng s khng ti hp. Sau cng, bn y lp mu ngm, khng tu vua bit v
khng bn vi nh thn, t tin dy qun, trong thnh no lon. Trong khi vi v, Ph chnh
i thn l Nguyn Vn Tng tc th em lo cung v xe vua ra thnh tm lnh. Ta nhn
dn thm i thn y rng : Lui cng vi quan Php trong bn tnh ; may c nghe li v
sm tan qun. Khng ng Tn Tht Thuyt khng chng c mt cuc thua, dm li n
ng rc xe vua i thnh Qung Tr, kp tip phi bo Nguyn Vn Tng, nghip v
thnh, thng lng vi quan Php ha ho nh c, lo cung nghe tin rt mng, tc th
ngy mng 5 thng y cng vi 2 cung tr v Khim cung yn . Quan Php cng v m
vui mng, v chun cho Th Xun vng quyn gi vic nc i Hong hi loan.
Nguyn Vn Tng vn sung coi s v vin C mt v lc b ng thuc cc b, cng
u lm vic nh c. Nhiu ln y phi ngi i rc xe vua. Tn Tht Thuyt li p cng
vua do ng ni i Qung Bnh ra Bc, vua khc lc phi theo, rt iu au xt. V miu
x tn trng, trong thu Dc tng Anh hong hp hi, cng ly s ng nn kinh ng
lm to. Tn Tht Thuyt l ngi trong khnh ph, n sng su dy, khng hay th theo li
dn, cng ng lng ring, t lm cho mnh thot ha, m khng ngh n tn x trm nm,
v c vn sinh linh, t dm b i, li ly tin bc ca Nh nc, nh th l lm nhm cho
nc l ngi c nht thin h vy, ai cng cho th git c. Bn nghe tin n u, cn km
xe vua hiu lnh thin h, m sinh st u do tay. Gin hoc c ngi b hn la di,
hoc cam tm phc dch, m khng bit n mnh, hoc cng bo nhau ph ha m khng
tr v ; ly vic lm nh th, trc th di vua cha lm vic ring, sau th di thin h
che y cho ri vic. Bn Tho, Mng ngy xa chng qua cng th. Phm c tai mt, ai
cng nghe bit, khng phi i lo cung ny ni nhiu. Nu khng chnh c ti danh ngay,
th tai v hu khng thi c. Nay chun cho a phng cc ngi u cng bo co :
Phm Tn Tht Thuyt n u v ni no, mt mt phi tu, mt mt t php n gii ch
thn tn y v a xe vua rc v Kinh s. Mt chnh ti k gian thn, mt yn X tc,
ng hu sm yn c s mong mi ca thn dn. a phng cc ngi nn phi knh theo,
s c hu thng. Nh dm n giu hay b bn y la di, triu nh s c x tr, ng bo l
khng cho bit. D em nim yt khin cho u bit. Tch thu ht gia sn nh Tn Tht
Thuyt, nh Phm Thn Dut v bt c gia thuc (cha con, anh em, v con), giao giam ch
xt. (Khi y m, v v con ca Thuyt l m, Hc u theo Thuyt i ri).

Ngy Nhm Thn, lm l Tiu tng in Chp Khim. Kin Giang hu (tc l Kin Giang
qun cng, gn y v c vic c ging tc lm hu) vng Ch knh n lm l (sau khi
cng vic xy ra, Hong thi phi xut ca trong cung bin l phm dng cng, cn cc nghi
tit khc, u khng c bng thng trc m B tu y).
Ngy Qu Du, xe vua li ng v thnh ph c Cam L. (Ngy mng 9, Thuyt km xe
vua n Bo i, nghe tin thuyn qun Php u ngoi ca bin Nht L, li km xe vua
chuyn v sn phng, theo ln thng o, ngy 11 thng y, xe vua n thnh ph c
dng ng).
Ngy inh Su, xe vua ng thng o n n Chn Lo. (Thuyt li km xe vua, t thnh
ph c Cam L do ng trc ni Mai Lnh i, ngy 15 thng y th n n y).
Ngy Mu Dn, l i tng in Ha Khim. Kin Giang hu vng Ch, knh n lm l.
(Khi y, Vn Tng quyn sc cho Tha Thin ph knh bin xi tht l phm dng tin,
Hong thi hu cng bin l ph tin ; duy cc nghi tit cng khng c nh thng trc
m B tu).
Knh sa mn khm ch in Thy Khnh, in Minh Thnh, in Gia Thnh, in Sng
n. Khi y, Thi hong Thi hu T D ly in th cc tn lng kim xt thy b thiu
cc th , bn trch em cc th hng la trong cung (cc hng lng, a, the nhiu) sai
ch 4 chic mn song khai treo ca khm sung vic t t. Li ly 2 ty T t t hu miu
v cc tn in Phng Tin, Hiu T, Long An, nhng cung nhn n quan phng chc y
u nhn vic s chy tan i cc ni, d sai nhip chnh Th Xun vng, ph thn Tn
nhn cng Ph chnh Nguyn Vn Tng kho ni bn ging i ti knh xem v cho nghim
cm phong ta khng cho ra vo tit c. Thi hong Thi hu T D d hi Nguyn Vn
Tng v hin tnh ph ht Tha Thin v cc a phng Nam - Bc v qun dn gp nn,
ai chn ct, ha ngh bn nh xong cha. Li d sai trong t thng th, ngoi t c
ph tr xung, ai l ngi yu nht km ci, tu ln trng tr. Nn khi dng nhng ngi k
cu nh Trn nh Tc cho cng lm vic. Tc th duyt xt nhng li Phc ca Vn
Tng ni : Ngy 23 thng trc c vic xy ra. Chiu hm y thn bn vi quan Php vo
thnh tm ng. Ngy 24 hi ng quan Php, yt th 2 nc ha ho nh xa, quan li

binh dn u v nh c. T sau i, thn hi cc ni ngoi, t ngy 23, 24 tr i, nhng x


gn Kinh thnh, gin hoc c bn cp bc ni ln, n ngy 26, thn sc cho cc vin
huyn, rng i tun trp, bt c 2 - 3 tn phm, em chnh php ngay. T y tr i, bn
cn s c uy lnh ca triu nh, dn phi lim chp, hin nay dn c ninh thip, dn
c yn ; tin tc cc tnh Nam - Bc gn y u c cng thng cng khng c vic g
khc. Duy c L Trung nh tnh Qung Ngi ni lon, ri cng yn tnh. Binh dn trong
ngoi Kinh thnh b thng cht rt nhiu, ngi b thng u lc tc v qu, cn ngi
cht th quan binh Php hoc t i, hoc chn ct, nay sch s. n nh iu khon ngh
ha, quan Php bn ni : Ch khi rc Hong thng hi loan, giao tr thnh tr, mi c th
bn nh c. Li nh quan vin trong ngoi, gin hoc c ngi ti, c ngi khng ti,
vn nn ct b. Nhng nay ngi ln trong Kinh cha nh, hiu lnh cha thng nht, s
thng pht cha nn vi ra, xin ch sau s lm, v khi dng ngi c l vic cn kp hin
nay, l duy nh Tc, tui gn 80, i ng nh ngi, th kh khe mnh, Hong T Vim,
V Trng Bnh li b bn kia ng ght, cng kh ging gii. Vic nhiu ngi t, khng bit
lm sao, thn ch bit ht lng ht sc thi. (Vic L Trung nh chp di).
Quyn Tng c H - Ninh Nguyn Hu v Kinh bn bc. Thng th Php ng H
Ni l Sinh-bch gi th cho quyn Tng c nh - Yn l Phan nh Bnh nn i ra sung
thay chc y. nh Bnh tip th i H Ni hp ni : em vic xin tu ch mnh. Nguyn
Vn Tng tu ni : Trc y s Php l Sam-b bn ni : Hin nay s tnh khc, Hu
lm vic Bc lu nn sung Kinh lc Bc K, nhng hy v Kinh cng bn ti cng
bn cng gip vic, dm ba ngy vic xong, li v H Ni lm vic, nh Bnh s v Kinh
nhn chc. Nay Hu vo ngy 17 thng ny hin v ri. nh Bnh i H Ni cng ch
quyn tm mt thi thi.
Ngy Nhm Ng, xa gi vua i n sch B Cn (Thuyt li km xe vua t n Chn Lo i,
ngy 20 thng ny th n sch, i mt ngy na n M Hc ti n mt 3 ngy ng).
inh T Lng vng mnh i rc xe vua v hin theo kp . (Khi y Trng Vn cng
cng T Lng cng sung phi i n xe vua, nhng Vn i ng khc, cho nn khng
gp). Quan qun trng thy xe vua (Thuyt phng xe vua l ra) khng dm bn sng, cht b
o qun Trn Xun Son chn ngang tn i, khi y o qun Thuyt gin hu c qun tnh
H Tnh v lnh Th Ninh Bnh do tin th Phm Thn Dut m n ln trc c hn 500

tn ; Ph thn Qung Tr l Trng Quang n t xin phi vin i cc tnh hiu sc khn lm
cho khi quan ngi, bn vng Ch, ly th Hu tham tri b Hnh l Nguyn Thnh , Tham
tri b Cng Tn Tht Phin, Bin l b H V Khoa sung lm Khm sai, chia i cc tnh
Thanh Ha, H Tnh, Ngh An hp cng vi qun ca nhiu phi vin chia ng d n
rc xe vua tr v.
An tr Tn Tht nh (cha Tn Tht Thuyt, 74 tui) Cn Ln. (nh cng vi Thuyt i
theo xe vua, ri do tnh phi Qung Tr bt gii v Kinh, triu ngh cho nh lc bnh nht
chng hay bit trc con khng hay gii trp, ln ny li theo Thuyt i ng sn lng
c sut gip tiu, chung mt ti c nn x t hnh. Duy tui gi, chun theo h m lm L
nh, gim xung ti lu, cho i an tr).
Tch thu gia sn ca H Vn Hin v Trn Xun Son, Phan Vn M, bt c gia thuc giao
giam i xt. (Vn Hin thng trc phng gi ra thnh, Nguyn Vn Tng phn ph cho
i h gi n Khim cung tm lnh, ri y li theo Thuyt h gi i Qung Tr, li i sn
phng, Vn Tng v Ph thn Trng Qung n 4 ln vit th dn : H gp quan binh,
tc th lm ni ng, rc xe vua v. Y bn khng nghe, Xun Son a dua, Thuyt khuyn nn
gy hn. Vn M em tnh binh H Tnh theo Thuyt, cho nn gm tr v ti theo nghch).
D nh cch thng cho vic rc gi vua v v bt nghch Thuyt, yt co khp cc ht t
Qung Tr v pha Bc (cai qun li qun dn, ai hay thit k trc tip a xe vua ra giao cho
quan qun rc v, thng trao cho hm chnh nh phm, tn phong tc nam. Nh c
chc hm t ng phm tr ln ri, th hm thng cng th. (Chnh nh) li gia phong cho
tc b ; bt sng c Tn Tht Thuyt thng bc 1.000 lng, chm c thng 800
lng. Bt sng Trn Xun Son, thng 600 lng, chm c thng 300 lng. trong i
theo nh bn H Vn Hin hay ni ng th c min ngh, v thng cho vng, bc, tin c
th bc).
Sai nh thn kim son th tch di ng ph Gia Hng vng c lm vic. Trc y
Nguyn Hu v Kinh n thm sc khe 3 cung, vic xong, i ra s qun bn bc ; ngy
25 thng y, 6 b v s qun ng quan hi hp, mi ni u c mt vin vo thnh chiu
xt trong b, qun, kim son th tch xem th no nn ra th ra, bn ti chiu hm y

nh thn cng ti vng ph Gia Hng c tm tr lm vic, phng Ch chun lm. Duy
Nguyn Vn Tng v nhng vin d sung vo C mt vin, u lu nha Thng bc. Ly
quyn Tng c H - Ninh l Nguyn Hu thng th V Hin in i hc s, sung C
mt vin i thn, vn sung Bc K Kinh lc i s. Khi y Hu tr v H Ni,
thng Php l C-ra-xi, Khm s l Sam-b bn ni : Hin nay Bc K lm vic, Hu
y hiu nhiu, nn trao cho in hm sung vin chc v vn sung chc s y, phm c,
ph, b, n cc tnh Bc K cho n cc ph, huyn, nu ni no c khuyt, cho do nha
Kinh lc s chn tu ch ch nh ot. Nhip chnh Min nh, Ph chnh Nguyn Vn
Tng Phc tu vic l tm thi, ngh nn tm nghe m lm. Vn Tng nhn
phng D ni : Tri by l do. Li ni : Do ngi tuy vic tha bn ct hp thi nghi
xng vi li khen ca ngi mi c, v m ch ch Hu nng ta vo th quan
Php, c ngi cao, m khng phi t bn do mnh lnh ca triu nh vy. (Trc
y, Nguyn Vn Tng cng Tn Tht Thuyt cho rng Hu H Ni, phn nhiu hay
nnh ht, quan Php rt c vui lng, C mt vin nhiu ln em vic tu ln, chun cho
khin ging hay triu v Hu u c quan Php che ch, rt l ng ght. Ngy thng
7 nm ngoi, khuyn Bi Hu To ly vic xy sinh t tu hc, v mun nhn y
Hu n ti. Hu cha s bt bnh lu, gn y thng Php t Bc v s qun,
tc th trc mi Vn Tng v Thuyt n hp. Thuyt ng s cho l hn Hu c
ngm ch th no, nn mi nh th, cho nn sau khng chu i ; bn gy hn, n y v
Kinh, li i tt n s qun, ri v nh ring, y n Nhip chnh Th Xun vng Min
nh ti bn vi Vn Tng v dm khng bn vi Th Xun vng th ng i. Kp khi
Hu ti s Thng bc m Vn Tng , 2 ngi ni chuyn vi nhau, hi c
khim ha, Vn Tng nay phng D ny, li l li c ch ngm theo kiu b l xun thu.
Hu tip D gin lm, nhn cng thm lng).
Tnh thn Qung Nam, Ph Yn, H Tnh, Ngh An, Thanh Ha, Hi Dng nhiu ln
sa tp y phi v Kinh thnh an 3 cung, gin hoc c knh dng phm hng chun cho
thng th. (Qung Nam ch long 3 cn, H Tnh la dy 5 tm, Ngh An sa la 16 tm,
ch long 5 cn, Tun ph Thanh Ha l Nguyn Thut nhn b gi mua son ng dng
khng c, bn tin hng son rt tt ca ngi Thanh tng 1 thoi, bt 2 cy).

Thng 7, ma thu, ngy mng 1, Nhm Thn, nh lm l Thu hng. (V sau khi c vic
bin, nhng th b mt nhiu).
Quan qun Php ng gi ca bin Nng, Qung Nam. (Gm 150 vin danh, ng
trong n in Hi).
Thng ct c Sn phng Qung Ngi v Bnh nh l inh Hi : thng lm
thng ph thng Chng ph s. Hng l t Thiu khanh quyn Tiu ph s l Nguyn
Thn thng Th lang b Binh nhng u cn gi chc c. Trc y quyn B chnh tnh y
l L Duy Thy, quyn n st l Nguyn Vn D nghe trong Kinh thnh c vic, sc cho
thuc ht kim im hng binh, ng tng thn chia nhau canh gi, yn a din. Bnh
sn t v hng binh Chnh qun l C nhn L Trung nh, Hu v Ph qun l bn T ti
Nguyn T Tn, V Hi, v Thng bin Nguyn Vn Honh cho rng xe vua ra, li
nghe c d Cn vng, mun nhn dy qun, tc th ti tnh xin cp kh gii lng
xng. Tnh thn cho rng lnh hng binh ch canh gi ni lng xm, khng v vi lnh tnh
c, khng dm t tin cp, i chy giy mi nhng quan vin ti qun, bn ngh s lm.
Bn nh, Tn bn chia pht binh phu lm 3 o, tt c hn 3.000 tn. Trc ngy mng 2
thng ny, tin n tnh thnh, Hip qun l Trn Tu, Thnh th y l Nguyn Cn m ca
ni ng, bn y sn vo tnh thnh, em 2 vin b n ra thnh giam tri, thu ly n trin,
binh trng, tin lng, bung tha t phm, trc chm 1 tn sut i, 2 tn dn o, ct
nguyn Tuy L vng l Min Trinh (nguyn c ging tc cng, an tr trong tnh thnh
ny) lm Ph chnh quc vng. Min Trinh khng theo, gi lm c bnh nm l khng dy.
Bn y bn t nhng danh chc ngy l thng c, tham tn, c, lnh binh, t nh v
git cht dn gio lm vic ngang ngc khng king n ai. Quyn Tiu ph s Sn phng
Ngha - nh l Nguyn Thn bo vi Tng c Bnh - Ph l L Thn. (Thn y cho n
st Bnh nh l L Duy Cung i cng Sn phng hp lm), y cho inh Hi em hn 900
bin binh tin tiu. Ngy mng 5 thng y n tnh chia qun sn vo thu phc tnh thnh, v
n trin b n, bt sng c Trung nh, v git c bn T Tn tt c 7 tn, cn u trn
chy, bn a 2 vin Phin (B chnh), Nit (n st) v dinh, Tiu ph s y tc th y cho
mi cc quan vin qun (nguyn L b Thng th l , th c Bnh - Ph Nguyn
Trng Bin, Tun ph Nam - Ngi l on Nhng, Bin l Cng b l V Duy Tnh
(nguyn c l Vn Thanh) hp bn, v t bn vi Tun ph Nam - Ngi l Nguyn Ngon,

quyn lu 2 vin Phin, Nit nhn n lm vic, ch mnh triu nh, v Trung nh chm
ngay ; ri ngi ta bo cho Lang trung b H bit. Khi nhn vic tn v, Nguyn Hu To
cng mu khi binh, Nguyn Thn li tc phi vin bin n thng nh bt git ngay, thu c
binh trng, (vin huyn M c ni : Do quan Sn phng bo, ni phong vn nghe Hu
To ngy 25 thng 6, m mu hp ng kim xt sa sang cc binh trng i Bnh nh
git gio dn) u em vic bo ln, ht Qung Ngi nhn c yn n. n y, C mt
vin cho rng Sn phng y sm hay lm tt c ngi c bin, ngh chun theo c cch
thng ct cho inh Hi, Nguyn Thn t s khuyn khch.
Cn bn d ng nguyn i theo Trung nh tan v th min khi cu xt. Ln ny nhng
binh inh vin bin i trn u c thng chung 500 quan tin. Tu trung nhng vin no
nn c gia thng cng vi nhng vin th trc qu nghe tin bin hp bn, cng h c
tm, nn thng, i khi vic bnh do phng y phn bit tp tu ch chun, sau ly L Duy
Thy, Nguyn Vn D nhn li tu xin kn ngi thay, u cho v Kinh ch Ch ; bn chun
cho th trc l V Duy Tnh quyn sung B chnh v n st cn khuyt cng chun cho
Lang trung b H l H Ngc Ho lnh lm. (Nguyn ly Hng l T khanh sung Sn phng
s Qung Nam l Trn Vn D lnh B chnh, Th ging Hc s sung Quc t gim T tu,
Nguyn nh Tu sung Sn phng s Qung Nam. D v bnh m co ngh, khi bnh khi
s ch lnh B, bn i ly V Duy Tnh lm thay) cho ti lc dp yn.
Dng Hng l T khanh sung Sn phng s H Tnh l Nguyn Chnh thng th T tham tri
b Hnh lnh Thng th b y, nhng lu hp lm vic rc vua v vic xong s v Kinh
lm vic.
Ch ca Thi hong Thi hu T D, ra n chun cho Tuy L huyn cng Min Trinh,
Hong Ha hng cng Min Duyn, Hi Ninh K Ngoi hu Min Tng v con Ph l
ng Hip, ng Bc, con nguyn Gia Hng vng ( cht bnh) l ng Huy, ng Chn,
ng Dng, ng Linh, ng Sut, ng V (tr ng Din b bnh cht) trc an tr cc
tnh. (Tuy L Qung Ngi, Hi Ninh Bnh nh, Hong Ha Ph Yn ; ng Hip, Bc
v Huy u Qung Tr, Cam L, Chn, Dng Ngh An ; Linh, Sut, V H Tnh) ; nay
u tha v Kinh , nhng do 3 cng y xt xem con chu theo i an tr hnh kim thun cn
y, c 1 - 2 ngi cng v, cng nhau sng chiu n vi nhau, ngoi ra u vn nh c.

(n i ng Khnh nm u, cc cng t cng u chun cho v, cc vng cng cng


u lc tc khai phc v truy phc).
Quyn Ph Ngh An l Lng Quy Chnh b bnh ngh v qu. (n tun ph quan phng
do c thn phng gi, khng t thm na).
Th c qu l ng Hu Ph v c ti b chm em rao. Hu Ph ngi ng gip Bc
Vng, con Ph m ng Ct (m th hm y). Khi y, ph Tha Thin sc huyn Qung
in i bt lnh. Ct cng Hu Bc ngn gt i, bt giam huyn phi, Hu Ph li em dn
qun hn 30 tn n huyn nha, bung th t phm, n bt vin bang bin huyn y, em v
nh gip y canh giam, cm sng da bn, vic y phi cho n xt, chun cho Hu Bc
chiu l cn quang x trm em rao, Ct v cha con cng can, gim ng xung ti trm
giam hu ; bn Hip qun L Vn Ngi, m sinh Nguyn Tn cng 5 ngi l tng phm u
kt n i y.
Phi vin Php bt Thng th b H sung C mt vin i thn l Phm Thn Dut v s
Thng bc, ri p xung tu thy chy i Gia nh. (Thn Dut nguyn theo gi vua, ri
khi v n Qung Tr, b phi vin ca Php bt c).
Dng th Cng b Thng th l Chu nh K sung lm Khm sai i thn, th Hu th
lang b H l H L lm ph, hip cng Ph thng i thn i tu thy n Bnh Thun
hiu th v ngn dp. Thng trc thn ho tnh y cng nghe hnh ti c d Cn vng,
mu dy qun, bn hp em nhng lnh Kinh tan v v lnh dng dn, t ph nh o,
dm git gio dn, ri em binh dn c hn vn ngi, quanh ti tnh thnh, yu cu cp
cho kh gii ( bch gim c thn l L Thn li cho v dinh), ngy t nhng danh mc
c, tham tn, li i khp trong ht git dn gio, m lnh dng, ni phao ln tin nh
qun Php ca Thi Ni. Khm s Php l Sam-b bn phi cho khm sai mnh cho
Tham tri b Binh Hong Hu Thng sung phi ngi tu thy Php chy i. Lc v
ng ngn tr, phi tr v. Khm s Php li bn tc phi i sai Th lang b L l Ng
Trng T (lnh B chnh tnh y v trc, tnh th am hiu) ri v ng dch l Qung
Ngi khng i c, li sai lnh B chnh Qung Nam l Bi Tin Tin (nhng ly n st H
Thc Qun quyn sung B chnh Qung Nam, Hng l T khanh v qu nui cha m, l

Nguyn Duy Hiu sung lm n st). Th Thng ch Ng Tt Ninh sung Chnh ph khm sai
qun em quan binh 2 tnh Nam - Ngi 700 tn i ngay n hp lm, u nhn ng ngn
tr cha i c. n y th Tng c l L Thn tu ni : hp vn thn quan vin
trong ht y hiu d. Bn y u tn v, xin nn rng tha, cho yn s phn trc, cho nn
sai nh K v L cng i, nh Trng T li b. Nhng trc ht t yt cho thn ho u
mc v cc gim linh mc cc nh o u ti tnh hay ca bin Th Ni nghe cc i thn
thng khm sai 2 nc hiu d : Cho l vic ln hi yn, tnh ngi cha nh n c s
nhm y, bao ti li v trc, triu nh hy tm gia n, khoan min cho mt ln. T nay v
sau u c tha lnh, yn thng gi php, khng nn ghen ght hn th. Nu bn bnh dn
cn dm lm xng, t nh git ngi dn gio, th li bn thn ho ; dn gio cn dm
cy th ln p k bnh dn, th li linh gim mc, hai bn u phi gi gn ln nhau, khin
u ha thun. Nu cn gi thi m, do cc quan thng Khm sai em i i quan binh,
khng k lng hay gio, cng phi au lng nh dp. Ri t sau Ph Yn cng toan gy
ng, lin chun cho sai thn nhn i hay i li hiu d ngn n mt th, li sai Tin Tin,
Tt Ninh cng u cn i Bnh nh hp bn (Tin Tin, Tt Ninh li nhn thn ho Qung
Nam nh s, ri khng i na).
Qung Tr np mt c xe vua, 2 con nga vua v cc vua dng (trc y xe vua i ra
Bo i, cc hng y vn lu phng tnh y tn tr, n y phi cho v, np Khim
cung).
Thng ch th thng T qun l inh T Lng cht. T Lng trc n hnh ti
Qung Tr. T khi xe vua i sn phng, vn lu tnh y vng mnh khm cp i v min
Bc n rc xe vua cng Trng Vn cng i, (Vn sau v tnh Qung Tr m mt,
nguyn hm th tham tri chun cho truy trao cp tut) n ca quan Qung Bnh m cht,
chun cho chiu hm cp tut.
Chun tng hm Tu son cho Nguyn Thch l T v vin C mt. (Thch, ng tin s,
ngi Chin n, Qung Nam, trc nhn Kinh thnh c vic b git cht).
Xe vua n Hm Thao. (Thuyt gn km xe vua n sch B Cn, vo ngy 20 thng ny th
ngh chn x ny, gn pha bc sng Khung Giang, n Sn phng H Tnh chng 7 ngy),

sc cho tnh phng H Tnh, vn lng m ng, rc xe vua n sn phng tnh y, tnh
thn tu ln. Ba cung li ph ch : "rt mng", chun cho y theo l trao thng ln trc, bi
thm s bc, khin cho sm n c vua v, khi s lo ngi khc. Khm sai Tn Tht
Phin em 350 tn lnh H Tnh v 1 vin tc vi lnh binh i hp vi phng thn i rc
xe vua v sn phng. Nghe truyn ngn, c qun Php li, Thuyt lin p xe vua i ni khc,
bn khng rc c. (Khi xe vua i, L Thuyt y cho phng s l Nguyn Chnh c qun
hu o, h v xe vua. Chnh nhn lc cch ln thot lnh, ri v ng tnh Ngh An).
ch 3 cung, li xung D cho thn ho, gim linh mc cc a phng trong ngoi v cc
dn lng gio. Gn y xe vua xut hnh, trong ngoi bng hong, dn s Nam - Bc s
ng, khng bit theo u, nghe c d Cn vng hnh ti, phn nhiu bo quan Php bi
vi li minh c, hng toan gy vic nh Qung Ngi, Bnh nh y. Bn cn nhn
g mn theo bng tha c cp ca git ngi, lng gio phc th, nh cng thm
ngng ngc, d rc xe vua v v thanh minh ti trng ca Tn Tht Thuyt chuyn
quyn lm by. Cn s b ngoi, nghe ngng cha u, li em ly l th thun nghch khc
trc hiu th cho cc thn ho a phng nn ly vic gn y ng ngha lm gng.
i lc ni : T xa ti nay, nhng ngi gip vic cho thin h, duy s hiu ngha l,
bit thi th m thi. Ta cng i Php ging ha, thi phi nn th, m th cng phi n
th ; trong khong tp tc chng cng nhau, nn mi vic thng c ch khng trng khp,
nhng sau ri cng c lnh tt c. Nam K vic trc, cha am tnh th, s n nn kh
ui kp. i on chin tranh Bc K cng duy cng vi i Thanh so snh, bng t y
dn y u l ca ta c, nc i Php chng qua lm k bo h thng thng thi. T iu
c ti nh c phn minh, khin nc Php trc t bi ha gy bin, th phm ai
t vua, cng u th ght, ai bo l khng nn. Khng g bng cuc ngha c m 22 thng
5 nm nay, ch v Tn Tht Thuyt qu v thiu l, kp thn mu, ri li p xe vua ra chi,
lm s dn y, u c th git k nghch thn m rc xe vua v. Sm lm c vic y, mi
l ngha c.
Th m khng gin k nghch thn, li gy th cho nc. C k ly Cn vng lm danh
ngha, c k ly bnh Ty lm phn s, bn n hp ng ni lon nh Qung Ngi, Bnh
nh y. Sao chng ngh l thin h duy thng y th thng. Bng thng ngi, m ta th
cong, cng thm chng ti, no c ch g. Hung chi ta vi Php, th lc th no, mi ngi

u bit c, bn ni man ln chin tranh l d lm, l nho sinh khng t thi v vy. Nn
cn thn ngh , ng ci lo y li. n y li ly hai bn bnh gio cn cha c yn,
li d thm rng : Bnh gio d c khc li, nhng cng u l con ca triu nh, khng
nn chia r khc nhau. Gn y c nhiu vic ging nhau v khc nhau. Ngi lm dn
lng ght v khng ng o m trong lng sinh ra nng lnh. Ngi lm dn gio, cy th
ln t m tnh rut tht em t ra ngoi da ; hai ng ght nhau th hai ng hn th nhau, th
th c nhin nh th. Nhng xt k ra th u ui cng t ngi u mc khng kho x tr
cho nn ni y. i ! Nh nc dng ln quan t mc, ct tr dn. Lm s o ca dn mt
a phng, phi nn gi lng minh chnh. Hoc c k b ght qu ng, mt khi kin co,
gia thm nt n m dn gio ut c khng by t c. Hoc s hi nng bc ln, gp c s
lng ngc, mt chiu nn nhn, m n tnh ca ngi dn lng khng by c. Lm gim
linh mc y trch nhim vic ging gio, phi nn gi lng cng bnh. Binh dn hoc c k
trn trnh dao thu, m chy vo nh gio y, hoc c k tranh chim rung t m nh th
y u bao dung c. n ni c k cy th m bc bch ngi, hoc c k khinh thng
php lut m khng oi, u khng phi l s ca Thin Cha dy dn. K bnh dn kia
sao khng ngh cng t vua, u l dn vua, gio dn bnh nht binh dao thu kha cng
vi lng dn cng th. Gin hoc c k c hip bnh dn v l g, sao khng ti quan a
phng m t co, m dm hi nhau, ngc i nhau ngang tri nh th, i vi php lut
thc l kh dung. Gio dn y sao chng ngh sinh i ny, tam gio cu lu, u c o
c, no ai c cm u, m bn mn th ln ngi, n ni cha bao th on, lng sao n
th. i ! gio khng dung c lng, th lng cng khng cam tm chu thua gio, phi
n tranh nhau, khin cho trong chn lng xm, khng ly n l vi nhau m li trng
nhau nh th nghch. Git ngi t nh, ti c nh u, m li em thm th php lut nh
vic gn y xy ra Bnh nh v Qung Ngi rt l qui g ng gin, cn nn t r in
hnh rn bo. Nhng ngh, bn ngi mt khi gin di, dm lm iu tri o, ri hay ci
hi c, nu chng un nn cu ton, hn n ngc u chy, trong lng ta thc khng
n th, chun cho gia n cho min s tra xt mt ln. T nay nn hu tnh ha ho, khng
nn ghen ght ln nhau. Lm ngi coi a phng phi ngay sng xng sut, m s oan
ung cn c thn l. Lm gim linh mc phi cng bng dy d, m s ghen ght phi
b i, khin cho cng thun, cng gip, cng ph tr nhau, hai bn ha thun th cn g vui
bng. Nu khng kho khu x, u t th hn nhau, th u c ti x. Quan a phng

chiu theo l nch chc nghim tr. Gim linh mc t sang nc Php ngh x, u nn knh
cn nh ! Thng lc u tun.
Dng nguyn th T tham tri b Hnh hi hu l Nguyn Thnh (hin sung Khm sai i
Thanh Ha) lnh Thng th b Hnh (Nguyn Chnh cn lu li H Tnh i ngy rc
xe vua cha v, cho nn ly Thnh thay) ri li chun cho i lnh Tng c Hi - Yn.
Dng th Tng c nh - Yn Phan nh Bnh iu b th Thng th b H, kim sung
C mt vin i thn, sau chun cho thng Thng th b Li (nhng kim sung vin). B
chnh V Vn Bo quyn lnh Tng c nh - Yn.
thng Php l C-ra-xi bt Thi ph Cn Chnh in i hc s lnh Thng th b Li
kim sung C mt vin i thn K V qun cng l Nguyn Vn Tng xung tu thy
chy i Gia nh. C theo li co th ca Khm s Sam-b ni : Vn Tng tng chng
c nc y thc nhiu nm. T khi cng vi Tn Tht Thuyt sung lm Ph chnh, li
ng sut quan qun ni dy cng kch quan binh nc y v Vn Tng do thng y xin
cho 2 thng lo liu vic nc cng Bc K u c lng yn v s, n ngy 27 thng y
ht hn, m cc tnh T k v pha Nam, c nhiu ni ni qun chm git dn gio. n y,
thng y nh n, ng kt ti lu. Hm y ch em Vn Tng n ca bin Thun An.
Bui chiu Nguyn Hu , Phan nh Bnh i tu thy Php cng v n ca bin y.
(Thuyn Php ch Vn Tng n Gia nh, sau ch gm c Phm Thn Dut, L nh em
v nc y. Thn Dut trong khi i ng b m cht trong tu, bung xc xung bin.
thng Php l C-ra-xi, Khm s Sam-b a th ni giao tr thnh tr, yu cu rc 3
cung u tr v cung in, quan li cc nha 6 b vo thnh ng lm vic nh c. Phm
cc hng trong Kinh thnh u giao tr c, v co th cho trong Kinh ngoi tnh rng :
Trc y, Nguyn Vn Tng ging ha, thng Php nh in v triu Php bit,
gn y mi in phc li ngi Hong nc i Nam nh trc, Nh nc i Nam cng
y nh c cho nn ti y mi ni r s giao tr thnh tr. Vic y tu ln. Thi hong Thi
hu T D nhn D cho bn Nhip chnh Th Xun vng Min nh v nh thn Tn
nhn rng : Nay nghe thng i thn nc i Php v Khm s i thn c bng tt tr
li thnh tr ca ta, yu cu bn ta v cung, rt l vui v ; nhng bn ta n b, khng am

hiu vic nc. Hung chi php quc gia ta, khng c l thy lim thnh chnh. Trc nn
nh ly ngi vua, c ngi lm ch, ri sau bn ta v cung, mi lm tha hp ; nn bn hi
quan Php th no s hi tu. Ri triu nh Php nghe tin xe vua cn cha n v, li tc
in bo cho thnh tr, nn ch c ch qun mi tr. Bn phng Ch, chun gm bn Phc
xt.
Thng 8, dng th Hu tham tri b Binh, qun l Thng bc s v l Hong Hu Thng
i th Hu tham tri b H sung lm vic C mt vin.
Nhip l quc chnh l Th Xun vng Min nh tu xin quan li t c phm hm tr ln,
phm ai nhn vic li nh qu, trc ging 2 cp, iu, nhng hn 1 thng cng ti xt b.
Bng c chm tr, th cch v dn tch ; li gic nhng ngi v nhp lu th li nhn vic.
Qu hn 1 thng khng n cng cch v chu sai, lm gng cho ngi chn ch tin.
Vng Ch 3 cung y cho.
Ch d : Chun cho cc tnh Nam - Bc, dng qun Php chia phi trn gi. Khi y thnh tr
Kinh cn cn sa cha, lnh cc tnh cn thuc tha tht ; thng Khm s i thn
Php bn bc rng : T Qung Nam n Bnh Thun, Qung Tr n Thanh Ha, tnh theo
tnh ln hay nh phi bt lnh Php chia ng, trn gi cho yn dn c, cn n quan tnh th
c tr dn lm vic nh thng ; i khi Kinh thnh giao xong, kn qun sung ngch, lnh
Php s li rt v ; xin D cho dn hiu bit, khi s ng vc, cho nn c lnh chun ny.
Mu Thn (tc ngy mng 4 thng ny), Ch d chun rc Kin Giang qun cng vo ni
ngi Hong . Thng trc, vng D ca Thi hong Thi hu T D bo : Sm nh ngi
vua, tin v cung ng bn ngh Phc mi l. Nhip chnh Min nh v i thn
Nguyn Hu , Phan nh Bnh cng vi quan Php bn nh, n y i thn 2 nc
v tn nhn vn v nh thn hi hm tu xin chung mt mi, vng Ch chun cho, bn
phng Thi hong Thi hu T D, b co trong Kinh ngoi tnh rng : Vua lm ch c thn
dn, tn miu xng sinh, u quan h ; nc ta cng nc i Php kt ho 20
nm, hai bn khng la di nhau, nc nh m yn. Ngy 22 thng 5 nm nay, nghch
thn l Thuyt lm cn hng vic. Tn x rung s, xe vua chy quanh, cung quyt v triu
nh ngy ngy trng mong, khng cn nc mt. T khi y p vua i ni khc, hn 2

thng nay, nhiu ln phi i n rc ri, m khng c tin g. Lo cung ngh ti au


gin rt nhiu. Nay may i Php ging ha bn cho i Nam Hong ng v nh
trc, Nh nc i Nam cng y nh c. Nhng tt y tng bo khp trong ngoi cho
bn ngi bit. Nay tip triu nh i Php in bo rng : Cn c vua cha, mi tr thnh
tr. Lo cung ngh ri li ngh, nu chng theo thi thi th, th n X, n Tc v ni 9 miu,
hng la t phi lnh lng. Trong triu ngoi ni, thn dn khng bit h thuc vo u. Ba
thng b ng, bn bin m vang, s th n th, lm sao m ko li c. i ! ngi vua
khng th b khng, tt khng th tri mi c, chn hng s gn mt, ni tip s gn
t, chnh l vic ny. Nu tri thi v nghch vi lng dn, th nc ln tnh sao. Bc tin
dn c ni rng : "X tc lm trng", lo cung rt lu lm ! c i Php thng bo
h i Nam quc Ton quyn i thn C-ra-xi, tr Kinh Khm s i thn Sam-b, Nhip
l quc chnh Th Xun vng Min nh, C mt vin i thn Nguyn Hu , Phan
nh Bnh v bn vn v nh thn ph Tn nhn tun D tu xin rc lp con th hai ca
Dc tng Anh hong l Kin Giang qun cng ng K lm t Hong ni ngi
chnh v thng nht lng ngi ; lo cung su c yn vui, chun cho chn ngy lnh,
ly ngy mng 6 thng ny knh rc vo thnh, ngy 11 lm l tn quang, Hong thi hu
ng v ni in, chnh li ngi quc mu. Khi vua Hm Nghi tr v s li tp phong cng
tc, tha t Kin quc cng. Nc c trng qun l Phc ca X tc, trn c th yn
c uy thing ca Tin trn tri, di c th tha s trng mong ca thn dn mt
nc, m lo cung trong lc tui gi c thy vt c ca tin triu, th s may no bng
na. Phm thn th trong triu ngoi ni ca ta, u nn knh noi khun php, vui hi
tt. B co cho c trong ngoi u c nghe bit. (Nguyn phin tu xin Ch chp : Tr
Kinh Khm s thn Sam-b, Nhip l quc chnh thn Min nh, C mt vin i thn
Nguyn Hu , thn Phan nh Bnh, v Tn nhn ph vn v nh thn vng D ny
trc tng quan Php knh duyt, c Khm s bn bo s y c lm, cng vng lnh
thng y, d y vic rt quan trng, hn c sao v cho nc i Php bit, cn chp thm
hm thng i thn lm qu, nn trong D hin chp v.v... Li Kin Giang qun cng
trc v vic chun ging lm Kin Giang hu, cn cha khai phc, nn ln ny bn xin
rc dng phin tu, ch chp l con th hai ca Dc tng Anh hong m khng xng l
tc g, kp vng D ny theo Ch vn truy xng nguyn tc l Kin Giang qun cng,
m gc b vic b ging i vy).

chnh bin
lc k - Quyn u
duy tn nm th 3 [1909], thng 7, ngy 12
Vua ban D : Xa kia, sch Thc lc kim c th ch, chp tng nm, ghi cc truyn m lm
ra chnh s, l t r cng tt, biu dng c sng, cng l ngn hnh chnh s, php ,
k cng u phi chp c vo y.
Nc nh ta, vua cha ni truyn hn 300 nm, nhn, trch su dy, bao ln rc r. Cng
dng nghip truyn thng, sng cng ng, Tng, Hn, Chu ; php vn tr, v cng, thnh
hn inh, L, L, Trn. Cc k Tin bin, Chnh bin Thc lc v cc vua trc, ln lt
co thnh, u xp ln kho s.
Knh ngh : Cnh tng Thun hong , t cht hn bc thng trit ; vn hi gp bui trung
hng, khi phc ngi cao, c nhn mnh ln, knh tri t, lm l Nam Giao ; theo t tin
gi hin chng c. Phng th Hong thi hu, hiu tho mt lng, i x vi h hng, n
ban khp c ; ly l i i b ti, dng khoan ho tr yn dn chng, thn ra chin trn,
cng v hin dng ; sa l bang giao, ln hiu cng hu ; xem t can gin, nu thng k
trung ngn ; nghe ging kinh din, bit rng o hin thnh. Yu dn chm vic ; tr ngc
hon hnh, cng l m rng khoa thi, gia n cho s t ; tha s thu thiu, v yn nhn dn ;
gp khnh tit th ban n, c u xun l thng khp.
Trm tng xem chnh s nm ng Khnh, trong lng u ngh n khng b qun c.
Cho nn, ng lc vn nc nhiu ni gian nguy, m chng gi c i cc, c
hng Phc n ngy nay. Tuy ln ngi mi c 3 nm, nhng cng vic tt v trung
hng, s chp khng xit ; thc nh li phong ho tt ca cc vua, ghi trong sch bu,
li mi khng mt. S thn phng mnh bin chp thnh tp, nh r tng ngha, tng l
li kho nh k cng.

Gn y, c ph chnh ph thn tu rng : Ngy thng 5 nm ngoi, tip quan Quc s


qun trnh by : Qun y trc y phng mnh knh lm pho Thc lc Chnh bin lc k
v i Cnh tng Thun hong , khi sch lm xong, dng ln trm xem, giao cho s
thn duyt li, cng vic xong. Nay Quc s qun y dng biu xin khc in, c bn
mu tin trnh.
Trm knh cn duyt k, knh thy bc anh qun mt i, c ng, thi hnh, cng tt snh
cng tin c, ng nn khc vo bn in, cho c bn b, t bo mi sau ny. V knh lm
pho Thc lc lc k bao nhiu quyn, chun cho Thi s chn ngy bt u lm. Nhng
giao cho s thn kim xt ch vit v cch thc cn c chu o, r rt. Tng ti i thn
li phi xem xt, trng coi cho c khnh thnh, y l trm mong lm. Cc cng vic phi
lm, giao cho quan c trch nhim knh cn tun theo lm vic, phi knh tun D ny.
Bn thn phng mnh sung chc Tng ti, Ton tu Quc s qun tu v pho Thc lc
Chnh bin v i Cnh tng Thun hong chp xong, xin em khc in t cng vic
rc r. Trm ngh, bng ngh ca vng thy sch, vic lm ca vng chp s,
tm php, tr php, nhn th truyn li. Nhng m chp tng vic, bin tng nm, cch
thc u khc, s phi chng chp m rt l r, l v li vn th thng, s vic th thc,
thc lc l bt u v vic lm s.
Xt t i ng, Ngu, H, Thng, Chu, lm ra c cc th vn in, m, hun, co, nh,
tng ; n mt i Hn, ng, Tng, Nguyn, Minh, Thanh cho n nay ; cng l i inh,
L, L, Trn, L nc ta, i no tt c s chp vic i y. Cho nn ngi sinh sau nghn
nm, c th tm c cng vic tr nc trc nghn nm, chim nghim mun i, chng
t nh tr cng gi nghip ln.
Nh nc ta, vua cha truyn ni, bao huy hong, c ho cha chan, sng trng tri t.
T Gin tng Ngh hong ta tr v trc, hn 300 nm ; k cc vua tng dng nghip
trung hng, cng to, c tt, s nghip u ng thut li, vn chp c chng nghim, ln
lt co thnh, vn khc vo bn in cho bn, xp ln kho s, truyn b c hay ting
tt li mi sau ny.

Cnh tng Thun hong ta, c qun thn cng suy tn ; t i phin ln ni nghip,
knh cn thi c, nh i Ngu, Thun ; chnh nh php , nh bc Chu Vn, vic ln nh
giao miu triu nh ; vic nh nh cung vi t tnh ; knh theo mnh tri, bt chc tin t ;
lng hiu thu trn ; n hu ban khp, i cc b ti l ; i vi nc bn ch thnh, tnh
khoan ho coi dn nh con ; oai nghim khc rn k tri php. Tuy ng vn nc gian
nguy, m dng quyn vua qu quyt, chn hng k cng, m i th vn cn ; nm vng
iu hay, cho lng ngi c kt, c th duy tr c i cc, tr an c cc phng, mi
chuyn nguy lm yn, ni tt nghip ln, ghi chp s, t rng cng c ln lao, ginh
cho con chu, rc r thay ! tt p thay ! mi c 3 nm, vi xa chi tin cnh, truy
tm cc vic lm trc, s sch cn nguyn.
Hong ph hong ta, sng t cng trc ; hiu v sau. Nm Thnh Thi th 6 [1894]
knh nh chng trnh, chun cho sa son b Cnh tng Thun hong Thc lc Chnh
bin lm k th 6. Bn thn tun theo ngha ln v l thng, phng son t thng 8 nm
t Du, nin hiu Hm Nghi [1885] n thng 12 nm ng Khnh th 3 [1888] tu vic
bin chp. V php kt hp o tri v ti cun m tc dng, li vn trung thc, s vic t
tng rt l y , r rng, nn giao cho khc in, cho chng c thnh sch, truyn b
khp trong nc, li mi trm i, tng cng l mt vic tt lm cho rc r nn vn tr,
t im cnh thi bnh.
Nm Thnh Thi th 16 [1904], sch lm xong, em tin trnh, nhng cha c D
chun y.
Nay Hong thng, cc vic ng i mi, lu tm v vic hiu tr, li xin em bn mu
tp Thc lc Chnh bin, lc k, tt c 11 quyn v 1 quyn Mc lc, cng 12 quyn
dng trnh ; i c chun cho thi hnh, mi chn ngy tt, khi cng khc bn in, cho ch
tt p hon ton, khin cho tp s ny cng vi Tin bin, Chnh bin chp vn m, v
lit ca cc vua cng lu truyn mi mi v cng t c tt ni theo ch hng, nhc li s
nghip ca hong thng ta, snh tt cng tin nhn, l may cho thn liu v c nc lm,
thn ng mong mi v cng. Thn knh tu.
ngy 19 thng 5, nin hiu Duy Tn nm th 3.

Thn : Cao Xun Dc,


Thn : Lu c Xng,
Thn : Trn Sn.
Thn ng phng sung Tng ti, Ton tu Quc s qun knh tu : V bn in tp Thc lc
Chnh bin Cnh tng Thun hong lm xong.
im hay biu hin trong h l((1) Tiu Sm, khi lm Thi th Tuyn thnh, bng c v bc
tng em mt ci h l sang nam a cho Sm. Trong h l y c ta, truyn sch i Hn.
V s ni : y l sch tam ph, tng truyn l chnh bn ca Ban C. Sm sau tm c
nhiu sch khc hn sch i by gi, li ch c vn, vit nh hnh rng bay, khng phi li
trin, l (theo Bi vn vn ph).1), triu tt ng bo tr h((2) Sng T Tn lm chc Tr
h s, hc tp rt r v cc th, k tch ca thin h (sch dn trn).2), thn ng thc rt
vui mng knh phng biu dng ln :
Knh thy [Khng T] khi bin chp Ln kinh, bng c sao Bc Thn ging cho phin hong
ngc c khc ch((3) Khng T lm Ln kinh (Xun Thu), khn sao Bc Thn, sau bng
thy cu vng sa xung ho thnh phin ngc di 3 thc c khc ch (theo Vn hc tm
nguyn).3) [Lu Hng] son sch gc Thin Lc, bng thy v Thi t cm gy thanh l
chiu la soi((4) Lu Hng son sch gc Thin Lc, ban m bng c ng lo o vng,
chng gy thanh l, hin n, thy Hng c sch trong ti, ng lo y thi bng la u
gy soi vo, ri cho Hng b sch Ng hnh hng phm (theo Bi vn vn ph).4), pho s
hon b ca h M ; vn th danh ting ni Ngao((5) i Hn, T M Thin, lm Thi s
lnh, chi xem phong cnh sn xuyn cc ni, sau son thnh b S k 130 thin. (T
hi).5) [u l s sch c gi tr].
Thn ng trm ngh : Trong nc c 3 i quyn : Quc s cng hong thin, qun vng
u tn hn c ; i sau c 3 th s : thc lc, bin bin v k truyn truyn cho i. V

cht phc khng qu ma, r rng khng vn v, cch lm phm l phn bit khc nhau ; m
vic lm th trung thc, li vn th thng thn, c nghip ln lao, kh ni ht c.
Xt t i Hin Vin, Hong , bt u t S quan, vn tuy m, nhng cng dng r. n
H V Thng Thang, u vn c chc s, trn chp vic, m di chp li. i Chu tr
ln, c sch chp 100 thin ; i Hn tr li, u lm thnh s cc nc. n i Nguyn,
Minh th c tin s, tc s ; cng nc Vit ta th c chnh bin, ph bin, u l k
cng, vn chng li cho i, cng thy quy m, th thng t khi lp quc. Cho nn
s ca i no, trc ht tt phi chp r s tch ca i y ; khin cho ngi sau nghn nm
c th ging r c vic trc nghn nm. Hung chi l cng tt him c t vua trc n
vua sau, 300 nm vn cng mt li v nhng vn hin chng nh tm php cng tr php,
my mi i, theo cng truyn, nh ngy nay !
Xt ngc ln t khi gy dng b ci Nam phc ; nh t vc bu Xun kinh, nghip
kin, c, c, cn cho ngi sau, truyn in chng, vn hin, t r cng trc.
T sau khi trung hng, c nghip xa khi phc, cc chnh s m mang, c ln ta tri
cao, rng, khin cho mun nc hip ho, li t khi th thnh n nay, chnh ho mi ban
hnh, trm vic lm chn chnh, trung hng nghip huy hong, nn c vn gio truyn
khp bn bin. Nh thnh c thn cng rc r, trc y, cng hai i ((1) ng,
Nghiu, Ngu, Thun.1) m thnh ba, em in hong phn qu gi chp vo, hp vi su
kinh m ho by((2) Thi, Th, L, Nhc, Dch, Xun thu.2).
Cnh tng Thun hong ta, t tri sng sut ; c hp nguyn lng, sao sng, bin
nhun, hip vi ca chng ni nhc ph ; sui trong, non lng, nui dng o chnh lc
bui u. Nhng mong vnh cu : Hn, bnh, phin, vin trong th Nh, khng tm n
cnh nh vng ; nhng xem thy triu hin, tim, phi, dc ho Kin, ng cho qu ln
ngi b ngc. ng lc, cung nh ng bi ph((3) i ng c tng.3), xe nh Tng
cha dng((4) Tng Huy tng, Khm tng. ( ni Hm Nghi xut bn).4) lng dn mong
vua nh mong c ma, khng bit theo vo u c ; ngi c c ln tt c danh
ln, lng tri hu c i ch, ngc tng, u ca, ch theo ng Khi((5) i H V, nh truyn
ngi cho ch, nhng dn u i theo Khi l con H V.5) gn xa u yn vui ; non sng, cy

c u hng nh Chu, triu ch khng thay i, vn nh Phc ca thin, a, thn nhn


thc hin linh ca t tng, miu x.
Hin thy vic lm : Knh thun mnh tri, noi theo tin t, hiu vi cha m, ho vi h
hng, th tt vi b ti, giao hiu vi nc bn, iu khon rt rnh mch, c thy mun
vic knh rn nh i Ngu Thun ; cng l sa sang vic vn, m mang v b, thng yu
n qun chng, tut cp n hc tr, trng ngh nng tang, cn thn vic hnh pht, bin ghi
tht phn minh, trng r trm phng chnh n, nh i Chu vng. Khin cho tai mt
thin h nom thy chnh mi, nghip vng trng hng, m i th vn cn ; d nht
thng li c to thnh i cc, gi vng cho lng dn kt hp.
Mi tri 3 nm, by gi tr, nh xem c ho, ngy mong thi bnh ; ng mong c
Hn V, i sng rc bng lng, Phc li chu tng hng mi ; bng u khc nhc
ng Nghiu, 8 ting m trm lng ngt, mang lng thng cha m khn khuy. Hn rng
cung li cn m, ngn ni ru rng khng kp, chc gi vic chp sch, may nh cng ln
cn lu.
Hong ph hong ta ln ngi, bo rng : Nt tt, li hay ca tin vng, by t trong
sch ; cho nn vinh quang cng trng ngy nay, mi gia tp ny, v chp ghi nh, thn
xin knh thun, knh chp t thng 8 nm Hm Nghi t Du [1885] n nm ng Khnh
Mu T [1888]. Bt u t thng ging nm Bnh Tut, ng Khnh nguyn nin [1886],
n thng Qu ng nm th 3 [1888], chp xong m li ni s khng vn hoa ; ghi thc m
s vic cn phi kho st ; t li vn, chn ti liu, ngun trp s hi khai thng ; nn tng
nm, theo tng nm, gip lc kinh u b ch, ch c tm tt m ghi vic ; khin cho
cng mc u nu ln, duy lm ra phi rt chu o ; th kho nh tt tn th gi.
Knh ngh hong b h, c c sn sng, mu trc rc r, phong hi tm phng ng
i mi, sch xe mt ng u nh nhau, ni kinh din tin ging tnh t Khng, Chu,
chn Hc b xem vn, mi gia vng ngc, vn dc mt lng su xa, knh ni c sng,
sa c ch khim tn, ct phi sing nng. Hy cn k cu php xa, mun d ti uyn
nguyn ngnh s, noi theo ch trc, cho khc, in cng b hc hnh. Hin nay, sch v
truyn tin c th lm tranh Qun ngc, trang hong thnh tp, rc r nh gm tht tng,

nh kho ni kho theo, lng hiu snh vi i trc ; m c php c tc, thnh vng
cho sau ny, ngy nay cho ngy sau theo. Ny Tin bin li c Chnh bin tip, thn ng,
u c ba ti((1) Ti, hc, thc.1), tm gi mt chc, chc Thi s Long mn l lm ni ;
chc cng thn cng mc c dm u, sut nm cm ci, c lm ht trch nhim hiu
thu((2) Kho nh.2) ; khen qu nhiu li, s khng thc lng trn thin((3) T by iu
hay.3). Ci xin ct vo nh cha s, by trn ch ngi, nh nh Chu hu lm xong bc
tng((4) Chu V vng bo Khang Thc (thin T ti, Kinh Th).4), nh n Ngu nhn((5)
Y Don rn Thi Gip (thin Thi gip thng, Kinh Th).5) xt r ng mc, trng iu
nghe, lm vic bit, c hc mi c hay, khuyn rn vic trc, cn thn vic sau, tm
xa bt chc, ng lc tui kho mnh, chnh lc hc tin dn. Duyt mnh bn hc ba
thin, ton l li ni gip c((6) Cao tng bo Ph Duyt v trch nhim ph t nh vua.
(Kinh Th).6) ; Mn phong lm th tht nguyt, nu r li rn i lng((7) Chu cng t by
phong ho ca Hu Tc khi dng nghip vng. (Kinh Th).7), hung chi l khun mu
lng theo tm gng i trc li ; kinh k by t n np gia php cn nguyn, thc nn
ni nghe li hay ; noi theo php trc, ly bng d tin nhn lm bng d ; ngy ngy cng
phi cn thn hn ln. Nh th th tm gng bu truyn gia, cng 3 cc((8) Thin, a,
nhn, cng nh Tam ti. (T hi).8) rn bo ; bn ngc bo quc, cng tri t m
cng bn.
Thn ng rt ly lm trng nh, vui mng khng k xit. Knh em tp Thc lc Chnh
bin, lc k hin lm xong 11 quyn v 1 quyn Mc lc hp cng l 12 quyn dng
trnh, knh dng biu tu ln bit.
Phm l
v i nam thc lc chnh bin - lc k
Ngha v l nn vit Thc lc Chnh bin, theo k t chc nh, chc gin tin tho
ng. K ng cng tun theo th lm vic. Nay l chp t ngy thng 8 nm Hm Nghi
nguyn nin [1885] n cui thng 12 nm ng Khnh th 3 [1888], phm lin quan n
tt c chnh s, ch , c iu g mi nh, hoc thay i, cng l cc vic tt phi chp v

cc vic l thng c vic phi chp tit u th ht thy phng theo cch chp hai k
t, ng m chp.
Cc k tr v trc, di ch bin nm u c chua nin hiu nh i Thanh, cho c lin
quan vi nhau.
Nay l chp t ngy 10 thng 8 nm Hm Nghi nguyn nin tr v sau, s th so vi cc k
trc khc hn, nc ta cng vi nc i Thanh, khng quan thip na. Duy ch cng nc
i Php bo h, chnh l quan thit. Nhng nc i Thanh cng l nc ln phng
ng, li cng nc ta lin nhau, nn hy cn chp nh c, bit cc i. Cn di ch
bin nm y, trc ht chua lch Ty ging sinh my nm, sau n nin hiu i Thanh nm
th my, l tu thi m i l.
Phm l ph bin k ng, trong c mt iu chp r t ngy 23 thng 5 nm Hm
Nghi nguyn nin, sau khi Kinh thnh c vic, n ngy 10 thng 8 tr v trc, xe vua
di i, trong, ngoi khng h thuc c v t ngy 10 thng y tr v sau n cui thng 9,
Cnh tng Thun hong ta tuy ni ngi, nhng tuyn b d bo, s cha bit c
khp, nin hiu vn cn chp l Hm Nghi ; v vic Nam, Bc c vng theo D ca vua Hm
Nghi, m khi vic Cn vng th u hy chp lm khi binh, c c m ni. Cn t
mng 1 thng 10 nm ng Khnh t Du tr v sau, ngi ln nh lu, D bo chc
bit khp c, m cn lm liu, th k lc s li chp l nghch, c chun cho lc ra
chp vo.
Nay, hai thng 8 v 9 nm Hm Nghi nguyn nin, l cn thuc vo phn thng ca k y,
cng vn theo th chp l khi binh ; cn t mng 1 thng 10, l nm ng Khnh t Du
tr v sau, th mi chp l nghch.

*
*

Phng sc khai chp chc danh cc quan :

Tng ti :
Ph chnh i thn Thi t Thiu bo Hip bin i hc s, lnh Hc b Thng th, kim
qun Quc t gim, An Xun nam,

thn : Cao Xun Dc.


Ton tu :
Nguyn H b Tham tri,

thn : Nguyn V ;
Hn lm vin th Tham tri Trc hc s,

thn Lu c Xng ;

Hin L b Th lang,
Quang lc t Thiu khanh,

thn : Ng Hu Lin ;

thn : Trn Sn.


Bin tu :
Nguyn n st tnh Qung Ngi,

thn : L nh Luyn ;
Hin Hc b Lang trung, thn : Nguyn Thin Hnh ;
Nguyn Hn lm vin Th c, thn : Phm Tun ;
Hn lm vin Th c,

thn : Trng Tun Nhip ;

Hin c hc tnh Bnh Thun, thn : Phm Khc Don ;


Nguyn Hm lm vin Trc tc hin Tri huyn huyn Can Lc,
thn : Nguyn Xun Thng.
Kho hiu :
Hm lm vin Trc tc,
thn : L Hon ;
Nguyn Tng tht phm hin Hc b ty T v,
ng lc :
Chnh tht phm,
thn : L Hy ;
Tng tht phm,

thn : Nguyn Qut ;

Tng tht phm,

thn : L Chun ;

thn : Trn Cn.

Chnh bt phm,

thn : Nguyn Trng nh ;

Nguyn Chnh bt phm hin lnh Chnh cu phm tnh Qung Tr,
thn : Nguyn Hu Cn ;
Nguyn Chnh bt phm hin s b,

thn : ng Trng Dut ;

Tng bt phm,

thn : Trn Vn Diu ;

Tng bt phm,

thn : Dng Hng Lang.

Thu chng :
Nguyn Chnh cu phm, hin Hc b Tng bt phm,

thn : Phan Vn Tp ;
Chnh bt phm,

thn : Nguyn i oan.

Tng mc
v i nam thc lc chnh bin - lc k
Thc lc v cnh tng thun hong
Quyn I

: Nm t Du, Hm Nghi nm th nht [1885] ma thu, thng 8, thng 9.

Quyn II

: Nm ng Khnh, t Du, ma ng, thng 10 n thng 12.

Quyn III

: Nm Bnh Tut, ng Khnh nm th nht [1886], ma xun, thng 1 n

thng 3.
Quyn IV : Nm Bnh Tut, ng Khnh nm th nht, ma h, thng 4 n ma thu,
thng 8.
Quyn V

: Nm Bnh Tut, ng Khnh nm th nht, ma thu, thng 9 n ma ng,

thng 12.
Quyn VI

: Nm inh Hi, ng Khnh th 2 [1887], ma xun thng ging n ma h,

thng 4.
Quyn VII : Nm inh Hi, ng Khnh th 2, ma h, thng 4 nhun n ma thu, thng
7.
Quyn VIII : Nm inh Hi, ng Khnh th 2, ma thu, thng 8 n ma ng, thng 12.
Quyn IX : Nm Mu T, ng Khnh th 3 [1888], ma xun thng 1 n thng 3.
Quyn X

: Nm Mu T, ng Khnh th 3, ma h, thng 4 n ma thu thng 7.

Quyn XI

: Nm Mu T, ng Khnh th 3, ma thu, thng 8 n ma ng, thng 12.

Phng sc khai chp chc danh cc quan :

Tng ti :
Ph chnh i thn Thi t Thiu bo Hip bin i hc s, lnh Hc b Thng th, kim
qun Quc t gim, An Xun nam,

thn : Cao Xun Dc.


Ton tu :
L b Tham tri,

thn Lu c Xng ;
Nguyn Quang lc T khanh, hin L b T th lang,
thn : Ng Hu Lin ;
Quang lc T khanh,

thn : Trn Sn.

Bin tu :
Nguyn Hn lm vin Th ging hc s, hu c th n st tnh Qung Ngi hin s b,

thn : L nh Luyn ;
Nguyn Hn lm vin Th c hin Hc b Lang trung,

thn : Nguyn Thin Hnh ;


Hn lm vin Th c,

thn : Phm Tun ;

Hn lm vin Th c,

thn : Trng Tun Nhip ;

Nguyn Hn lm vin Tha ch hin c hc tnh Bnh Thun,


thn : Phm Khc Don.
Tha bin :
Nguyn Hm lm vin Tha ch hin Hc b Vin ngoi lang,
thn : Nguyn nh Diu ;
Hin Hc b Vin ngoi lang, thn : Nguyn nh in ;
Hin Tri huyn huyn Can Lc, thn : Nguyn Xun Thng.
Kho hiu :
Hm lm vin Tu son,

thn : L Hon ;
Hin Hc b ty T v,

thn : Trn Cn ;

Hin Tri huyn huyn Ngha Hnh : Thn : Vn Ph Tr.


ng lc :

Chnh tht phm,

thn : L Hy ;
Tng tht phm,

thn : Nguyn Qut ;

Tng tht phm,

thn : L Chun ;

Tng bt phm,

thn : Nguyn Trng nh ;

Chnh bt phm,

thn : Nguyn Hu Cn ;

Nguyn Chnh bt phm,

thn : ng Trng Dut ;

Tng bt phm,

thn : Trn Vn Diu ;

Tng bt phm,

thn : Dng Hng Lang.

Thu chng :
Hin Hc b Tng bt phm,
thn : Phan Vn Tp ;
Chnh cu phm, thn : Nguyn i oan.

chnh bin
lc k - Quyn I

thc lc v cnh tng thun hong


Cnh tng Hong lit Thng trit Mn hu Thun hong . Tn hu((1) Tn hu ng
Khnh, trc l ng ng, ri li i l ng K.1), tn t, li bit t, l phng
mnh Dc tng Anh hong t cho tn ring.
Vua sinh ngy 12 thng ging nm Gip T. Vua l con trng Kin quc cng (sau tn
phong l Thun ngh Kin Thi vng) Hng Cai, m l Bi Th (sau tn phong l Hong
thc mu).
Nm T c th 18, c Tin chn vo nui trong cung. By gi vua mi 2 tui, Tin
sai Thin phi l Nguyn nh th chuyn trch nui nng, l hong nh t.
Ma xun nm T c th 32, vua ra ngoi Cc hc tp, dng ngi nh hc pha hu x
Th v, gi l Chnh Mng ng((2) Nh hc ca vua khi cn tui ng u.2), t cc chc
tn thin, ging tp v chnh t, sai hu vua ging hc. Nm th 34, li di nh y em dng
pha t Dc c ng. Nm 36, thng ging, vua c sch phong l Kin Giang qun
cng.
Nm Hm Nghi nguyn nin, thng 5, Kinh thnh c lon, vua Hm Nghi di i, 2 cung((3)
Thi hong Thi hu l b ni v Hong thi hu l m.3) i theo n Qung Tr, vua cng
ln ra ngoi Kinh thnh, trn n cc lng bn cnh. By gi ch cn Nguyn Vn Tng
lu Kinh bn bc cng quan i Php, i n 2 cung hi loan. Mi phng ch 2
cung chia phi i n vua Hm Nghi, ri xin cho Th Xun vng l Min nh tm coi
vic nc. Li u ngi i tm vua, mi vua v tm ngh ph Tnh Gia qun cng. V
sau n vua Hm Nghi khng c, Vn Tng c d nh n vua lp ln ni ngi,
va gp lc vua Hm Nghi b quan i Php em v nc y. Sau c Nguyn Hu
(nguyn Th lang, H l Tng c H - Ninh nghe tin bo, v Kinh, th quan Php bn xin
c ch 2 cung, thng cho V hin in i hc s sung i thn vin C mt nhng
sung Kinh lc s Bc K), v Phan nh Bnh (nguyn Tun ph lnh Tng c nh Yn, mi c Ch thng Thng th b H sung i thn vin C mt), u t Bc K

v, mi cng ngi i Php bn nh, hip cng ph Tn nhn v nh thn tu ln Thi


hong Thi hu v Hong thi hu i n vua, lp ln lm vua.
Nm t Du, Hm Nghi nguyn nin [1885], ma thu, thng 8 (thng y v thng 9 sau vn
chp nin hiu Hm Nghi. T mng 1 thng 10 tr v sau, i lm nm ng Khnh, t
Du), ngy Nhm Thn, qun thn phng Ch 2 cung, mi a hong nh t l Kin Giang
qun cng vo cung ni ngi Hong . (T ngy hm y n ngy 10, phm gp cc vic
u theo lnh Ch phng hnh).
Vua chun cho : Thng th b H, sung i thn vin C mt l Phan nh Bnh i sang
b Li, kim qun cng vic Khm thin gim ; Tun ph Thanh Ho l Nguyn Thut, i
b Tham tri lnh Thng th b H kim qun Th v ; Thng th b Cng hi hu l on
Vn Hi, c khi phc lm Thng th b Hnh, kim sung Ph tng ti Quc s qun.
Sai lm 2 n : Ng tin chi bo v Vn l mt st ; cng l n, phng, kim, bi cc
nha c b mt, u cho lm ra dng.
(n Ng tin chi bo, trc c bng vng, hnh trn, nay vua cho l n y b Tn Tht
Thuyt mang i, nu li theo mu c, e c s ngi khc. Chun cho lm theo hnh bt gic,
cho c du ring, Vin thn li cho l n y phi dng, l vic khn, nu chiu theo nh c,
lm bng vng, khng nhng lm khun tn, m hin nay th lm tn lc, th kh kp vic,
ngh xin tm em ng voi ch khc, i khi t vic, s em vng chiu theo mu mi ch
lm. Vua y cho).
Vin C mt tu xin : Bc K hin nay cng vic b bn v khn thit, Nguyn Hu nay
c sung chc C mt, t nay phm gp vic quan trng phi v Kinh bn cho thc r, tu
ln xt, th xin cho Nguyn Trng Hp, lnh Tng c Sn - Hng - Tuyn, tm lm cng
vic kinh lc ; i khi Nguyn Hu li v Bc K, th u theo nh trc. Vua y cho.
Vua em quan i thn m hm vng, knh xem kim sch v dng di nh vua do Tin
lm ra, ly ch th 6 (trn l ch nht (

), gia ch m (

), di ch chp (

hu, ly tn c ca nh vua v tn t cho khi trc, lm tn t).

), lm tn

Khi vua cn lm hong t, vn dng tn c : (T ch u (

), hu ch chi (

) cha

c D r rng ban cho tn khc, n by gi c Tin ph bo : Trc c thnh


Ch, chun cho sung hong t l Dc c, cho tn l ng Chn, trm c cho tn l ng
ng. Sau li phng sc : Trm cn th u, i khi trng thnh s xt sau, cc l nh th,
Cc thn phi xt r ri Phc tu tun hnh, mi hp th thng trong nc.
Sau Cc thn Phc tu : Tun lnh kim duyt cha thy (o sc ca Tin ), hoc gi
trong sc Tin c ph, cha c giao ra, nn Cc thn v nh thn u khng c bit.
Nhng vic ny lin quan n tn hu nh vua l long trng, knh vng cc l ph bo, th
c Ch d ca Tin r rng, xin lc giao, do b L tun lm.
Vua li ph : Ngy n, theo li thut li : Tn trm l ng Chn, Hng Hu, mi bit l nghe
trm cu ni phng khng bng mt c trng thy, Ni cc phi xt k Phc tu, ch
cho i sau bn tn.
Cc thn li 2 - 3 ln kim xt khng c, li tun Phc tu nh trc. Vua li giao cho 2
i thn duyt li, Phc tu (vo thng 11 nm y). Hai i thn tu ni : Phng chiu qun
vng thu nguyn xa, trc nhn tn ban cho, hin c D bo r rng. Cn nh Gin tng
Ngh hong , cng cha nhn c minh D, cc quan trong triu u khng c bit.
n sau khi ng quang, tun phng ph in (tn hu), do b L tun hnh ; nay ch tn
hu ng danh, phng ph bo, xin tc th giao cho quan b L chiu theo nh th tun
lm. Vua mi chun cho ly ch tn y cng ch tn trc, u lm tn t).
Ngy t Hi, theo l tn quang, knh co n Nam Giao, cc miu, in, n X Tc, vua
chia sai hong thn v i thn vn v phng sung lm l. (n Nam Giao th sai 1 i thn
ban vn ; Thi miu, Th miu v in Ho Khim, th sai hong thn, mi ni 1 ngi ; n
X Tc, sai 1 i thn ban v).

V Hin in i hc s sung i thn vin C mt l Nguyn Hu tu ni : Quc triu


lp php, hnh pht c iu l, k cng n nhng no. Dc tng Anh hong ta ni
ngi 36 nm, chnh sch trung hu, hu i mt lng, trn t vng, cng, di n thn liu
s th, khng ai l khng ca ngi nh n c. T sau khi Tin ln chu tri, quyn thn
gi chnh nc, khinh thng b c in hnh. V vic hnh pht, bng lm theo ring, c
ngi tn thn m pht i t y, c ngi v ti m phi ging cch, hnh pht khng ng
php, ngi khng xp t c, cho nn khi tri ngc qui g sinh ra, binh qua, tai hn,
cha khi khng do . ng lc nc mi hon phc ny, tng nn gia n khp c,
cho thin h thn dn tho mong. Tr cc ti danh phm phi t ngy 16 thng 6 nm T
c 36 tr v trc u theo n trc x l, cn t ngy 17 tr v sau, khng c l can
khon g, phm ti g (tr n trm cp khng phi k khai), Kinh th do b Hnh, tnh
ngoi th do quan a phng u lm danh sch tu ln i Ch cho khoan x v truy tr li
chc hm, khin cho khi b can lm. Vua y cho.
Vua chun cho Hng l t Thiu khanh, Hip l Thu s l Cao Hu Sung c khai phc
Th lang b Binh, sung chc Khm sai ; Bin l b Hnh l Nguyn L sung chc Tham
bin, u i n Qung Tr hiu th v dp lon. Thng trc, thn ho tnh y thng ng
vi qun lnh qun V lm thuc tnh y em nhau vo tnh thnh bc ly n quan phng v
kh gii. c tnh thn l bn Trng Quang n sc hiu th. Bng nghe tin qun ca
i Php tin n, u em n quan phng v kh gii lc tc th np, nhn i tn mt
trong ht, t ph dn bn gio. Quan tnh hin cng ngi Php i tun dp yn, em vic
y tu ln.
Vua cho l hin tnh tnh y, dn chia tan nh th, nu chuyn giao cho quan tnh, kh
mong c chng yn, cho nn mi c mnh lnh y. Nhng cho cn bt tn u mc tra
xt, cn tt c nhng tn b hip theo, th tuyn b rng tha, cho sm c yn.
Chun cho : Th B chnh H Ni l L nh thng th Th lang quyn lnh Tng c H
Ni, Ninh Bnh ; Th ging sung Bang bin H Ni l Hong Cao Khi thng th Quang lc
t Thiu khanh, lnh B chnh, quyn sung Tun ph Hng Yn ; n st Hng Ho l Bi
Quang Thch, thng th B chnh, lnh Tun ph Hng Ho ; Th c quyn lm vic tnh

Ninh Bnh l V ch Khim, thng th Hng l T khanh lnh B chnh, quyn Tun ph
Ninh Bnh ; u l theo li xin ca Kinh lc s Bc K Nguyn Hu .
t thuc vin v bin binh nha Kinh lc x Bc K : (Chnh ph tham bin, ch s, t v
v bt phm th li mi chc 1 ngi ; cu phm th li 2 ngi ; v nhp lu th li 6
ngi ; qun c 1 ngi ; sut i 6 ngi ; lnh 100 ngi).
Qun thn phng dng kim sch ni rng : Ngi bu rt trng, lch s thuc v, cho nn bn
n ngi c cng ln ca x tc, tt phi l ngi cu c nn ln ca c nc ; m ngi
c c tt ng u c trong nc, mi c th a v ch tn ca c nc. Knh ngh :
Hong nh t Kin Giang qun cng in h, thn trao cho thng minh, tri ph tnh nhn
hiu, trn nh n gio dc, cng tt y chnh gy ln t tui ng mng, vo lc u t, m
tr l khng qun n tn x. Hin thi, Kinh thnh c lon, ngi ln khng, trong th 2
cung, qut nng p lnh, him khng ngi ; ngoi th 9 miu, t chng l thng ai l ch,
lng ngi mong vua nh mong la tt, chng bit theo u ; tri thy c, kim tui
trng thnh, hu nh vn i, nn ni xa v chiu, ni gn vui sng, dn theo v triu cn,
u ca ; gp nguy m yn, gp nn m ton, Phc may, t thn nhn thin a.
Thn ng knh cn phng sch dng tn hiu Hong , ci xin trn theo Ch, di thun
dn tnh, khi phc nghip huy hong, tin ln ngi qu bu ; kin vn mt mi, tnh kt lin
hai nc((1) Hai nc l ni nc ta v nc Php.1) giao hoan, non nc nh xa, gi yn
mi mun nm c nghip.
Ngy inh Su, vua ln ngi Hong in Thi Ho, ly nm sau l Bnh Tut ng
Khnh nguyn nin.
Vua ban Chiu cho thin h :
Chiu rng : Trm ngh, ngi ch tn, khng th b khng lu c ; ch miu x, khng th
giao ph cho ai. Cho nn, khi tri trao cho nh Tn, Tn Vn Cng tr v nc c thnh
cng((2) Tn Vn Cng tc l Trng Nh, thi Xun Thu khi b nn chy n nc V ; sau
gp Tn Mc Cng, cho lm Tn hu, ri ph S, cu Tng, ni T Hon Cng, lm minh

ch ch hu. Sau con chu ni nghip b hn 100 nm. (Xem T hi).2), lng ngi u tn
nh Chu, ng Lc in triu hu li nh trc((3) Chu Cng xa dng Tn i p
ng Quc Lc, ri lp kinh nh Chu y, dn bn phng vui v v triu hi ng .
(Xem Bi vn vn ph).3), ch x tc ly lm trng, bit vn mnh thuc v.
Nh nc ta ci Nam dng nn tng, ng Xun kinh, vua, cha di truyn, 300 nm
chn ; n nhn su rng, khng phi mt ngy, nghip huy hong, d tri mun nm
rng v ; thn kinh knh cn, n tn hp nm ci vui vy. Hin nay, quyn gian gy v, tn x
gn nghing, vic nh H((4) i Hong c vc ni Kinh, khi c xong vc, th ci
rng bay i. Ngi by gi t tn x y, gi l nh H. Sau dng in nh H l ni vua
bng h. y l ni T c mi cht. (Xem T hi).4) nc mt cha kh, vt nga ((5)
i Trn Nhn Tng nh qun Nguyn 2 ln c cu X tc lng hi lao thch m. (Xem
Nam s).5) bi m bng ni ; nay 3 thng, xe xut khng v ; khp trong nc, lng nhn
dn khn nh, 2 cung sm ti, ai k phng hu ; 9 miu vng tanh, ai ngi cng t ; trm
ni n y, lng au bit bao !
Trm l con th 2 ca Dc tng Anh hong , gp thi vn nhiu ni gian nguy ; thng
thn dn khng ai lm ch, trn vng theo Ch, di nghe li nh thn, ngha ln t thm,
kt ln hiu ; v hiu c chnh, hp lng dn, tng thnh mnh giao, miu ; l co
in Ho Khim((6) in Ho Khim : nh qun quan ti T c khi mi cht.6) v tu ln
Thi hong thi hu cng l Hong thi hu, chn ngy tt, dng gi T ngy 11 thng ny,
ln ngi Hong in Thi Ho, ly sang nm l nm Bnh Tut lm ng Khnh nguyn
nin. Uy nghi li trng thy, cng vng lng nh nh Hn khi xa ; chung, gi khng di
nhau, ng hp iu vnh nh ng khi trc. Ngi ln nh, nn rng ban n, cc iu
ban n, s do nh thn ngh nh tu ln, i chun cho sao lc tun theo.
Than i ! Trng theo i mi, tuy ngi mu, m thc tri ; vn hi ng bnh, theo vng
o cho nh c thnh, xa gn b co, u c trng nghe.
Sau nh thn ngh 12 iu ban n dng ln :

- T ngy 17 thng 6, nm T c th 36 tr v sau, n m sng ngy 11 thng 8 nm Hm


Nghi nguyn nin tr v trc, khng c b can khon g, phm ti g (tr ti lm gic n
cp, khng phi k khai) Kinh th do b Hnh ; ngoi cc tnh do quan a phng, u
khai danh sch tu ln, i chun cho khoan x v cho truy phc chc hm.
- Thn vng, qun vng, thn cng, quc cng, qun cng v Kinh, t, ng phm n
quan tr ln; tnh ngoi t tng tam phm tr ln, cng l n st cc tnh, qun o cc o,
m di ch ghi tn, hin khng ghi phi ging chc, th u thng ng qun cng, gia
nht cp. Cn th vn t chnh tht phm tr ln cc chnh nha B, Vin, T ; ngoi t
lc phm tr ln v th tri chu, tri huyn, v t hiu b sut i tr ln, u c thng
tm thng gia nht cp.
- Kinh v ngoi cc tnh, vn t t phm n quan, v tam phm tr ln, m cha m c
phong tng, th chiu hm hin c gia phong tng, cha c phong tng th u c
chiu hm phong tng.
- Kinh v ngoi cc tnh, quan vin vn, v ln nh, b ging lu hay cch lu, tr
ngi can phi t ti, cng l ngi b ti khng cho xt n cng ra, ngi b ging 5 cp,
i lm ging 2 cp ; ngi b ging 4 cp i lm ging 1 cp ; ngi b ging 3 cp tr
xung th cho khai phc c ; ngi b cch lu th i lm ging 4 cp lu ; cng ti, u
rng tha cho c.
- T cui thng 12 nm Kin Phc nguyn nin tr v trc, cc thu l tin, thc v sn
vt cc a phng hin thc thiu dn v tin, thc Nh nc bn ra, cho vay, cha tr
xong, ch thiu 3 phn tr xung th u cho c min c ; t 3 phn tr ln, th khoan min
cho 2 phn. Cn cc khon do li vin tnh v tng l bin thu gim, thiu, bt xn, th
khng d vo l y.
- Quan vin vn, v trc b li, cch bi : T ng phm tr ln v vn lc phm tht
phm, trong c ngi do tin s, c nhn xut thn, tr ngi c thc trng tham tang v
ngi 70 tui tr ln, khng phi ngh x ra, cn th u do 2 b Li, Binh phn bit khai
danh sch, tu ln i chun cho lc dng.

- Nhn vin b ti, phi pht giao i lm vic v sung lm lnh, th chun cho thng ty y
v cc qun vin y, em tnh ti n c bn y phm phi v thc trng t trc n nay
c c gng lm vic hay khng, phi khai danh sch, ri do 2 b Li, Binh tu ln, i ging
Ch thi n.
- Phm cc n bi tang, tr nhng vic c tnh trng bt xn r rt ra ; cn th Kinh do b
Hnh, tnh ngoi, do thng ty u em nguyn n phm v s tang phi bi, khai danh
sch tu ln, lng cho khoan gim.
- L k khai s thu thm ty Tam php trnh nh thn xt li k nm nay, nay cho min
nh thm mt ln, duy trong ngi no tnh c ng tha, th chun cho nh thn trch ra
tu ln, i Ch khoan gim.
- Cc ngi Man, Lp, trc chia i an tr lm dn, lm n cc tnh t Hu k tr vo
Nam, tr ngi no h thnh sn nghip tnh nguyn lu y ra, cn th u tha cho v
qu c yn nghip.
- T m sng ngy 11 thng 8 nm Hm Nghi nguyn nin tr v trc, phm nhng ngi
thn thuc b ti ly, khi no ngi chnh phm b x tr v cht ri, th thn thuc k
y, khng c bt c v ra th hay cha, u tha cho ti ly y.
- Thn k cc trong nc, v no c phong tng, th lng cho phong tng ; v no
cha c phong, m ch l chnh thn, vn linh ng lu, c cng c vi dn r rt, th
cc quan a phng xt thc lm danh sch do b L lm phiu gp kin c nn phong
tng, i chun cho phong tng.
Vua chun y cc iu, ngh nh cho sao lc thi hnh.
Vit quc th gi sang nc i Php t lng tt.

Th rng : Ni ngi hong nc i Nam, quc tnh, tn vua, knh gi th : Knh thm
i hong in h nc i Php bnh yn, tt p nhiu Phc lnh.
Nay n nh oai linh qu quc, bo h tn x nc ti, c cn nc sau khi tng vang,
rt l n to, knh t, knh t. V li nc ti cng vi qu quc cng giao ho lu. Th t
Cao hong ti, trc khi trung hng, qu quc gip thc nhiu. n Dc tng Anh
hong , gi tn thnh, sa ho ho, hn 20 nm, khng c him khch cht no, vic y
vn quc thin h cng u nghe bit c. Khng may, tri khng thng n, Hong kho ti
bng b b ci khu vc, quyn thn l Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt gi mo lng
quyn ca nc, t lm by. Ngy 23 thng 5 nm nay, Kinh thnh tht th, xe Tin di
i, 2 ngi y, thc l cn nguyn tai v, may nh lng rng qu quc, khng n lm tuyt
dng di, cp ly t ai, nhn dn ; khin cho qu nhn ny c vo, ni ngi ln, lm
ch x tc. Li nh c cc qu v, qu thng i thn l C-ra-xi, Ph thng i
thn l Ba-duy-am, Khm s i thn l Sam-b, Thng th b Li i thn l Sinh-bch,
hp sc gip c chu ton, cc vic u n tho c, non sng, cy c nc i Nam li
c ngy nay, u l n ca qu quc. C lng nhn, lm vic ngha, vn quc u khen, u
phi ch mt nc ti cm n.
V li, nc ti ho lnh mt ni xa, t trc n nay, v vic ho ho, ch c thn vi
dn, thng thng nghi ngi, trn tr, thc l s qu quc khng bao dung cho.
Nay qu quc va mi ly nc xong, lin tr cho ngay, bo h cho, mi bit qu quc vn
khng c lng tranh ly nc i Nam v mun nc i Nam ngy cng tin ln giu
mnh, cng ngang hng vi cc nc, th cng tm l nhng no ? Ch v qu nhn ti km,
c bc, rt s khng gnh vc ni, nn sm ti lo s, khng bit lm th no, ch mong qu
quc gip , cho c cng hng Phc ho bnh, l hy vng lm.
Ci n gip theo y, khng bit ly g bo p, nc ti xin nhn qu quc l thng quc v
xin tuyn b qu thng i thn C-ra-xi lm Bo h qun vng ; Khm s i thn
Sam-b lm Bo h cng, s tng mi vin 1 cun la mu hng tt v mt th bi vng, ci
m nc Nam vn qu, ch l p li cng c bit, i khi nc ti yn n c, ti s sai
s thn sa l vt t tnh giao ho lu di, nay knh th.

Quan nc Php giao tr 20.000 lng bc (2.000 thoi, mi thoi 10 lng) v 20.000 quan tin
ng. Cung tin trong Ni cung 10.000 lng bc, 10.000 quan tin ; 2 cung 10.000 lng bc,
10.000 quan tin.
(Lc by gi, ta mi bt u v thnh, cho nn quan Php trch tr s y v cung tin
phng chi dng Ni cung, cn nh kho tng vn quan qun Php canh gi, mi thng
chiu s tin, go, lng bng phi chi trch giao cho thng trng nhn tr chiu pht).
Chun cho : V Hin in i hc s sung i thn vin C mt l Nguyn Hu lm C
mnh lng thn, gia hm Thi t Thi s, Cn Chnh in i hc s Bo quc hun thn,
nhng kim sung i thn vin C mt, sung Kinh lc s Bc K v tn phong tc Vnh
Li b ; Thng th b Li sung i thn vin C mt l Phan nh Bnh lm C mnh
lng thn, thng th Hip bin i hc s, th Vn Minh in i hc s, T quc hun thn
lnh Thng th b Li nhng sung i thn vin C mt, qun l Khm thin gim s v
sung Tng ti Quc s qun, kim qun vn thn ph m, tn phong tc Ph Ngha t, (v
u c phong Chnh nht phm phu nhn).
D rng : c tt th quan cao, cng tt th thng hu, l php i xa, Nguyn Hu ,
Phan nh Bnh, bn tnh trung trinh, tm n vic nh vua, phng th Hong kho ta,
lng vua kn chn. Gn y Kinh thnh b mt, trong ngoi nghe thy kinh s ; th m 2 i
thn li bit hp sc, cng lng, cng vi thng, khm s cc i thn nc i Php,
cng nhau tnh liu, khin cho x tc gn nguy m li yn ; nhn dn tn m li t, th
cng lao, ti nng v lng trung thnh y, anh linh chn miu trn thc soi thu n.
Trm mi ln ngi, thy nghe u mi, ngh p cng lao c bit, ban n c tic g. y l
c cch tm thi, do t chn thnh ca trm ; 2 i thn u nn lm ht trch nhim, gip
trm nhng iu cha ngh kp, gi lng tin ho, cho n tnh ln ho ; chnh n cn thn,
bn vng t ai, cng nc cng hng Phc, nh non sng lu di mi mi, l trm
mong lm.

Ph Tn nhn v nh thn dng s tu by ti trng ca Nguyn Vn Tng v Tn Tht


Thuyt, xin tc ht quan tc v tch thu gia sn ; Tham tri Trng Vn qu c v
Chng v Trn Xun Son, u l b ng lm lon, cng tc c quan chc. Trong bn y,
th Tn Tht Thuyt, Trn Xun Son, xin do quan a phng xt bt bng c v chm
ngay, t r hin php trong nc. Vua nghe theo.
Bi nha Sn phng tnh H Tnh (quan li nha y th i b ch khc, cn tin lng, vn
th, kh gii do tnh np).
Ngy Tn T, vua mi ln ngi, knh n cc miu lm l bi yt.
Chun cho hng nm ly ngy 12 thng ging, lm tit Vn th.
Chun cho t thu cng in ph Tha Thin, li tun theo chun nh ca Tin (T c
nm th 4) gim mi cho 3 thnh, cn 7 thnh phi chiu l thu np, t tt l ban n t
ni gn trc (v nm ngoi thy ca dng thiu chi, nn b bn xin chun cho thu c).
Chun cho i h v b H, u vn theo danh hiu nh c. Nm trc, Chnh ph ngh 2
ch y cng vi ch tn hu ca vua ng m (t ch th
h

lm ch hi

, ch h

lm ch cn

, hu ch c

nn i ch

). n nay b H tu xin : Ch h khi

lm giy t, cho c c dng, v ln trc cu n qu, nn i trnh ra th th ch v ngha


cha n, xin nn theo nh c.
Vua bo s ngu ca Tng, Thuyt k lm g ! H v cng th, i rt v l, cho nn cng
chun cho c.
Cho Th lang b L l Ng Trng T, i lnh Tun ph H Tnh (v B chnh L i i b
ch khuyt khc).
Ban D chun cho tn phong kim nhip Hu tn nhn ph Tn nhn, Cng Lc quc l
Min Lm lm Hoi c cng, i sung chc Hu tn chnh ; An Xuyn qun cng l Min
Bng lm Xuyn quc cng, kim Hu tn nhn ; Trn Ninh qun cng l Min T lm Trn

quc cng, kim nhip Tn nhn T tn chnh ; Th Xun vng l Min nh, tui v c
u tn trng, trc, sau vn mt tit, duy phm tc cao, khng c gia phong, nn cho
200 lng bc, sung chi vic dng lo, v l tn quang xong, suy n cho h hng.
Ban D chun cho Tham tri lnh Thng th b L, kim qun vin st l ng c
ch ; Tham tri lnh Thng th b H Nguyn Thut ; th Thng th b Cng Chu nh
K ; th Hu tham tri b H Hong Hu Thng ; th Hu tham tri b L Lng Thnh ;
u c thc th. Quyn l Tng c Sn - Hng - Tuyn l Nguyn Trng Hp c thc
th, li thng th Hip bin i hc s, vn lnh chc c ; quyn l Tng c Ninh - Thi l
Nguyn T c thc th. Thng ch sung qun lnh Th v x l Nguyn nh Ph, thng
th Hu qun thng ph thng ; Chng v l Nguyn Hu Thn thng th Thng
ch ; u li vn cai qun Th v ; Chng v lnh Nht ng l Nguyn Lng thng th
Thng ch, vn lnh chc c.
nh k thi khoa Hng, khoa Hi nm y. Khi by gi, b L tu xin chun cho nm nay
gp chnh khoa thi Hng, cht nhn c lon, nh ch. Nay nn theo th t c hnh (tr tnh
Bnh nh thi ra ; cn th trng H - Nam hp th vo thng 11 nm nay ; trng Tha
Thin, vo thng 2 sang nm ; trng Ngh An, thng 4 ; Thanh Ho hp th y ; thng 7
th c hnh thi Hi).
V khoa ny in th, vn cha truyn l, xin nn nh li. Duy k thi Hi, yt bng tt c
14 ngi (t Trn o Tim n ng Qu), vn theo nh trc, em lm hng chnh, ph
trng cch, i sang nm chun cho vo thi in, s hy chia ra chnh bng, ph bng.
(Sau cc tnh u c vic, nhiu ln vua chun cho hon lui li : Trng H - Nam n thng
10 nm sau mi c hnh, nhng chun nh ngch thi : S nhn Ninh Bnh, nguyn ph th
trng Thanh Ho, th nay ph th trng Tha Thin, li n thng 4 nm inh Hi mi
c hnh. Thanh - Ngh - Tnh th nm y vn cha yn n, mi nh li n chnh khoa nm
Mu T. Vic thi Hng cc trng cha c u c, nn thi Hi cng nh n khoa
sau).

Vua ban y phc cho hong thn v n quan vn, v cng l thuc vin ng phm tr ln, u
c th bc, v cho l sau khi lon, y phc b quan, phn nhiu l c v bc, khi triu hi
trng c v khim nh :
Hong thn t qun cng, vn, v t n quan tr ln th o tay rng, bng th the mng hng
Trung Quc mu lam, mi ngi 1 ci v 1 ci qun bng nhiu hoa mu thm ; 4 vin
thn i v 2 vin i thn C mt li c thm mi ngi 1 ci o mu xanh, thuc vin :
Vn t ng phm, v tam t phm th mi ngi 1 ci o tay rng bng th the hoa tt hng
nam v 1 ci qun bng la dy).
Ngy Bnh Tut, knh gp ngy l m in Ho Khim, vua sai Xuyn quc cng l Min
Bng i lm l thay (Nguyn Hu , Phan nh Bnh tu ni : Hin nay cc thuyn cha
, s bin binh thiu nhiu, nay b h ng gi lm l, m ng lc ny, s trng nghe mi
m, cc vic cha c chnh t, s ngi tai mt nhn dn, cho nn vua mi chun cho ngi
i lm l thay).
Tn phong trong Ni nh Trn ng th l Quan phi (bc th 2 tr xung) ; Phan Vn th
lm Giai phi, H Vn th lm Chnh tn (bc th 3 tr xung) : L Vn th lm Nghi tn, cn
th 1 ngi tip ch((1) Tip ch : l mt chc trong Ni cung.1), 1 m nhn, 2 ti nhn v 1
ti nhn cha vo bc no, tt c 9 ngi.
Th Xun vng Min nh xin ngh chc Nhip l quc chnh, vua y cho.
Chun cho ly nh Chnh Mng lm ni vin C mt ng lm vic. Khi by gi vic bn
bc nhiu, vin trong Cm thnh, quan Php i li khng tin, cho nn vin thn xin di
vin n nh y, nhng vn trnh mt s tin ng, t knh trng.
Chun cho nh huy hiu Hong thi phi, cn bng lc chiu v th Hc phi chi cp ; tit
Din xun v tn hu u nh c. nh thn cho vic tn tn y l t quyn thn, khng phi
l di mnh ca tin triu.

Ngy Qu T, vua bt u ng in Cn Chnh nghe triu chnh, ri chun cho th triu


c 5 ngy 1 ln.
(Ngy mng 1, 11, 21, phng ng in Cn Chnh ; ngy 5, 15, 25, phng ng ti in Vn
Minh, bt u t thng 9).
D rng : Nay trm l tiu t, c bc, ti hn, chnh th cha hiu r lm ; phn nhiu nh
c cc quan trong ngoi ng tm gip bo, mi c khng phi thn d n cc vic, ngi
yn m nh c thnh cng. Nhng ngh : Trm mi ni ngi, trng nghe u mi, nghi
chng triu hi, khng th khuyt, lin sai ngay Khm thin gim chn ly gi Thn
ngy 27 thng ny cng tt v b L tham nh triu nghi tho hp, n ngy y trm ng
in Cn Chnh, cho hong thn, vng, cng, n quan vn v v vn ng phm, v t
phm tr ln, chun cho u c n sn rng ly mng. Khi l xong, phi theo tng ban
tu vic theo nh nghi l, t nay v sau chiu l tun hnh, cho trm khng tr ni, l iu
trm mong.
Vin C mt tu ni : Tnh Qung Tr ngy n b bn thn ho chim gi. Sau quan i Php
n y thu phc v c chun cho Th lang Cao Hu Sung sung lm Khm sai n hiu
th, nh dp, hin nay cng hi n. Nhng xt Trng Quang n b chng bc c,
nay nu vn nh c, s rng h ng khng hiu nghim, xin trit v i Ch. Cn Cao
Hu Sung th l Tun ph Qung Tr, Qung Bnh, cn phi gia tm hiu th ngn dp, khin
cho u yn n c. Vua y theo.
Quan i Php giao tr 2 in Hiu T, Long An v Quc s qun, (3 s y, trc u b
quan, qun Php tm ng).
Tng tin lng cho trm Kinh (l c tin lng c 1 quan tin, 1 phng go, n nay cp
thm 1 quan tin na) ; cho l trm y chuyn , cng vic so vi trm cc ht c bn hn.
Chun cho th Tin qun thng ph Chng ph s, lnh Tng c Thanh Ho l Tn
Tht Th, c thc th Chng ph s, i sung lm Thng qun Th v i thn ; Hu
tham tri b L l Tn Tht Lng i b Tun ph, th l Tng c Thanh Ho.

Tun ph Bnh Thun, Khnh Ho l L Lim, v thn ho ht y kin y tham nhng (n st


ng Vn Duy tu gip). Vua chun cho trit v i xt. Cho th Th lang sung in
Nng s Khnh Ho l V Don Tun i lnh chc y.
Thn ho Qung Nam kt ng lm hi ngha (Sn phng s l Trn Vn D lm ch vic
y), t hp dn chng bc gi tnh thnh, bn Tun ph l Nguyn Ngon, B chnh Bi
Tin Tin, n st H Thc Qun u chy trn, nc i Php tin qun n nh ui, bn
ngha hi mi tn i cc ph, huyn, cng vi dn bn gio cng nhau t nh git ngi.
Lc by gi ht Bnh nh, Ph Yn gn yn, Khm sai l Chu nh K v H L v
n gia ng, vua li chun cho cc vin y lp tc i n Qung Nam, tu nghi hiu th
v ngn dp, cho c cng yn. Ri cho L l ngi th trc y, nn chun cho treo
hm vn c, quyn lnh Tun ph tnh y. Li cho Hng l T khanh T l b Cng l V
Xun C lm B chnh ; Vin ngoi lnh Lang trung b Binh l L Vn o lm n st. (n
kim u tm lm bng g).
Vua cho Nguyn Hu , Phan nh Bnh mi ngi 500 lng bc. Hai quan y dng s t
chi. Vua ph bo rng : c tin ca th d, nhng c ngi b ti x tc th rt kh,
nay may m c, th ng lo khng , ch tri lng tt knh yu i thn ca trm. Hai i
thn li ni : Hin nay trm vic b bn, kho tng trng rng, xin tm gi vo ph Ni v,
phng chi cp bt thn, i khi cng vic ri, chi dng c th, s xin chiu s knh lnh,
vua mi y cho.
L Ninh H Tnh (ngi La Sn, l con B chnh L Kin) hp qun bc gi tnh thnh,
B chnh l L i b hi. By gi thn ho ht y nhn c t chiu Cn vng ca vua
Hm Nghi, nhiu ni t hp dn chng i ng mnh. Tnh thn lc u cng nghe theo,
v sau vic lm tri hn vi nhau (mt sc cc nh o ngm dn gio dn li, tnh nu c
triu i th ti ngay phng sai phi ; li u cho quan n cng phi vin Kinh i n
thng du n chn xe Xut ) nn b mi ngi ght. Ninh bn t em qun bn o,
thng bc tnh thnh ; qun ng trong thnh, thy qun ngoi n, m ca dn vo, Ninh
vo thng trong thnh, bt i giam cht, thu ly tin lng, sng ng, kh gii, ri em i
tht c git cht.

n st Trnh Vn Bu thng trc n thng du n xe xut khng c ; n nay tr v


cng b qun o khc bt c, ri nhn bnh cht. Tnh thnh khng gi c ; ph,
huyn u b thnh trn trnh, ton ht u cng khi binh, ng tip cng nhau. Dn bn
gio s chng c bch, nn ch ny ch khc ni ln trc cng binh dn nh l th hn ; tai
ch binh la, so vi cc ht l hn c.
Chun cho quan vin vn v gp c thng b, chiu cp cc sc theo nh l c :
(Nm T c th 18, c ngh chun cho n quan vn t, ng phm, v tam phm tr ln, cp
cho co trc ; cn thuc vin tr xung v thi gim cc bc u i cp cho sc vn, dng
bng giy lnh hi. Nm Kin Phc nguyn nin i ngh ; vn thng n n quan t, ng
phm, v thng n tiu tam phm, th chiu cp 1 o co trc ; cn thuc vin vn t, ng
phm, v t phm tr xung, cng nhng vin c lm n quan c cp 1 ln co
trc y th gp c thng b, u chiu phm cp cho 1 o lc ch, i sau, nh c c hu
tr, hu dng, cng l khng may b khuyt, th mi chiu phm hm hin ti cp cho 1 o
co (n quan), sc (thuc vin) lm gia bo. n nay, cho l vic lm gn y rt l khinh
r, hp hi, chun cho theo nh l trc cho danh kh c trng).
i i Ho thanh lm i Nhc chnh, th Thanh bnh lm th V can.
Chun cho cc hng binh inh tuyn m Kinh, tr i H v, chiu theo lng Tn nhn ;
i Anh danh theo hm ca cha ; cng l thuc binh cc ph , i Nhc chnh, th V can,
nng phu, t phu, chi cp lng theo l c ra, cn cc binh v th, th chi cp mi thng 3
quan tin, 1 phng go, cc v i : Dc hng, Kin ho, Kin v, Kin thnh, T pho,
Ph binh, Ng nghip, th 2 quan tin, 1 phng go.
Thng 9, sinh ra hong t Bu o (ngy mng 1 Bnh Thn).
Thn ho tnh Ph Yn chim gi tnh thnh, B chnh l Phm Nh Xng b bc giam ;
bn n st Hong Cn, Lnh binh Nguyn Vn Hanh u i trnh. Ph thng nc Php
nh phi tu binh i ly li, bn phi vin B chnh, n st mi cng i kim nhn thnh

tr v lm vic. Vua chun cho T l b H l Lng Xun Huyn lnh B chnh, Th c


Ni cc l Cao lnh n st tnh y ( ri c i chun cho vo Ni cc, ch Xun
Huyn i Bnh nh).
Chun cho Th Xun vng nh quyn vic ph Tn nhn. Trc y vng i n s qun
Php ni l tng thiu, ngy hm sau, quan Php em 1.000 ng bc nc Php giao vin
C mt tng vng. T l b Hnh l Tn Tht B em vic y tu hc. Vua chun cho giao
Vin xt ngh. n nay, bn xin chun cho vng tui cao, gi c v khng nh n li rn
v tham, ngi ci v mt quc th, pht bng 3 nm, s phm y, tuy l vic ring,
sau cng kh tiu biu c, cho nh c chc coi cng vic ph. Cn t, hu tn nhn, tn
khanh, l ngi cng lm vic khng bit hc tu, cng u phi x phn c th bc.
Tn Tht Thuyt cho l Hm Nghi n nha Sn phng H Tnh, Thuyt n thng 6, t
Sn phng Qung Tr tm ng i ven cc phn Mn min thng du, n H Tnh,
ng s quanh co, ni khe him tr, ngy i c 10 dm, qun s b kh c v i, cht
ng khng ngt, kp n n Qu Hp, (thuc huyn Hng Kh H Tnh) qun s ch
con hn 100 ngi, Sn phng s l Nguyn Chnh ( c Ch b lm T tham tri b Binh,
cha i c) em qun n n, thn ho cng c ngi n tip, mi rc Hm Nghi
v phng nha, ly phng nha y tm lm tr s ca vua, sc bt dn, dng lm thm nh tm
tr xung quanh, lm k ng lu.
Cho Hng l T khanh, Hip l Thu s l ng S Vnh quyn lnh Tun ph Ninh Bnh
(Tun ph trc l V ch Khim b can dn kin, do vin Thng th ngi Php t giao
nha Kinh lc s xt ngh).
Khm s Php l Sam-b v nc (cng vic Khm s do Ph thng l Ba-duy-am
quyn lm vic), vua chun cho trch ly vt kho Ni ph tng ; li tng thm 1 hnh
c gic thin trung hong ((1) c gic thin trung hong nht hnh : Hin tra cc sch
khng c ch thin trung hong. Tra T hi ch thy thin trung thin l v Pht ch tn thi,
nn cha r l hnh g.1), l ca tin hong ban cho vua khi vua cn n.

Ph Tha Thin t ma, vua sai ph thn n miu Hi ng by n cu o, lin c


ma, thng cho Ph tha l on Nh Bch 1 ng kim tin nh nghi.
Vua n thm sc kho cung Gia Th, nhn tin mt bi th mng (trong bi th by t
thnh c snh vi b Khng T, mun thnh th ngy cng mnh kho), c Thi hong
Thi hu T D khen vui lm, D bo cc quan rng : Ta nghe ngi ta cu hiu bit nhiu,
l lm nn vic. Anh hong tr v 36 nm, lo sing mi vic, ngy khng nhn ri, m
tng thch c sch, tay khng ri quyn. Nay hong ni nghip ln, bit chm chnh s,
thch hc hnh, knh tui gi, yu ngi ti, c n np tt ca Anh hong li, ta cng
ban khen. Hong , khi trc ng cung, tui cn nh t bm vn yu, cha th chm
xem cc sch, cn phi bi dng tm tnh. T khi ln ngi n nay, ta thng mt khn cc
vua gi gip dy bo, khin cho c nghip tn ti, lm v vua c ting mt i, gi c
c ln lao y lu di, nay li bit sing nng nh th, h chng phi l tinh linh ca cc
vua trn tri bo ngm trong lng ! Xem ra, s hc ca vng, ct lm vic cho
c nc : Sa mnh, tip ngi, dng hin ti, lm chnh tr, rt nhiu o l, u l hc
trong kinh sch m ra, vn khng phi ch bo bo ch vn chng. Duy bit thch hc,
th ngy cng tn ti ln, ni c sng rc r, l t y gy nn. Xa Phu T ni rng : Ta
tng sut ngy khng n, sut m khng ng, ch ngh th c ch, khng g bng hc, bc
thnh cn th, hung chi ngi khc ?
Hong bit cn thn v sau, theo nh trc, gi ng mc trung bnh, y l Phc ca
nh nc. Cc quan mun xem c ho, nn phi c lng gip nn, h nhng thn gi ny
mng v mong u ? T D ny Hong nn tuyn b cho ph Tn nhn v cc quan
trong, ngoi u bit khp c.
M nh Kinh din. Vua khi mi ln ngi lp tc ph bo : c khng th b mt ngy khng
sa, hc khng th b mt ngy khng ging. Nay l ln ngi thnh, Khm thin gim
phi chn ngy, m nh Kinh din, sau gim thn tu : Ngy 13 thng ny l ngy cng tt,
vua bn chun cho tt c cng vic u tun chiu l nm T c (cc nm th nht v th
2) chm chc ngh lm, cho Nguyn Hu , Phan nh Bnh, Nguyn Thut, on Vn
Hi sung lm ging quan. Hong Hu Thng, V Nh, Nguyn Kham, Phm Hu Dng,
Hong Hu Xng, Tn Tht Nim u sung nht ging quan. Phm Hu Thanh, L Trinh

sung chc trin th. Cn 6 vin khi c tr, cng chun cho nhng vin ng, lc phm b,
vin sung chc y.
n ngy y, vua ng in Vn Minh, sai cac quan tin ging ; ri chun nh nht k tin
ging, (cc ngy : mng 2, mng 8, 12, 16, 22, 28).
Chun cho cc a phng c lon, b mt n kim v quan phng, phi khc li, th u
thnh trn khc chm 2 ch ng Khnh, c du ring m ngn nga vic gi di.
Vin C mt tu ni : Ngy n, phng chun cho Th lang b L l Ng Trng T lnh Tun
ph H Tnh, T l Trn Khnh Tin sung Thng t. Nay hin tnh tnh y hi khc, vin
quan mi y n y, khng c n tin, s kh xp t. Cn Thng t Trn Khnh Tin xin
i lm quyn lnh B chnh tnh y, xin do c cng ch cp cho n kim v tun ph quan
phng bng g, pht giao cho dng lm vic. Vua y theo. Tun ph v B chnh H
Tnh u bt u t t y.
Gim bt vin dch l thuc cc n th Quc t gim (nguyn trc t chc kim hiu 1
ngi, bt, cu phm mi chc 1 ngi ; th li 4 ngi) cho l cc y nhiu ngi cng l
phim nhng, cho nn dn v S qun c cho tin mt th.
Li t nha Hi phng Qung Nam (t chnh, ph s mi chc 1 ngi, bt hoc cu
phm 1 ngi, v nhp lu 2 ngi, sut i 1 ngi, lnh 40 ngi) v vic giao thip nhiu,
quan Php bn t ra.
Gim bt 3 nha : Thng chnh, i l t, Doanh thin s. (Thng chnh sp nhp b Binh,
i l sp nhp b Hnh, Doanh thin sp nhp b Cng).
Nguyn Hu , Phan nh Bnh tu ni : Hai tn in Hiu T v Long An, t trc n
nay, quan Php ng tr y, hoc t ch ngi gian gia, hoc em k th by ra hng
ngi, nu em sa sang ngay by bn th, s cha c tinh khit, xin do b L xt
sa li, phi qun canh gi, i bn sau. T nay c gp ngy k, ngy n, cc n th chnh

v th ph tm lm l in Phng Tin, ng hu c hp thi nghi m t s knh trng.


Vua chun cho theo ngh lm vic.
Th t Thanh Ho l H Vn Mao, t thng 5 nm y, dn gic ngi Thanh ln v huyn
Cm Thu hip d th dn, nhn khi s h cp bc, quy nhiu, quan tnh y bn u Lnh
binh l ng Vn Dng hp cng cc vin sn phng em binh, dng n chn nh ; qun
ca Dng ng mi khng cng hiu, n by gi gp gic li rt lui trc ; binh, dng u
tan, gic mi tha th quy nhiu, quan em vic y tu ln. Vua chun cho ng Vn Dng
ging 3 cp, phi di khi chc trit v, cho ngi khc lnh phi thay, nhng h lnh tnh y
phi gia tm c sc ngn nh, cho a phng y c yn.
Vua cho l cc i thn nc i Php u c lng thc gip , ba trc tuyn b
thng ton quyn i thn l C-ra-xi lm Bo h qun vng, Khm s i thn l Sam-b
lm Bo h cng. n nay li tuyn b Ph thng i thn Ba-duy-am lm Bo quc
cng, quan by khoanh Tham tn i thn Hoa-n lm Dc quc cng, Thng th b Li
Sinh-bch lm V quc cng, cn co trc p th u ban cp cho th on mu m thu.
T ch phong Qun vng rng : nh vic binh ao, sa tnh ln ho, l quyn lm theo
iu ngha ca i thn ; xp vo hng tc, n bo cng lao, l tnh u i thng tn ca
vng gi. Nay gp c ngy tt, biu dng li khen. thng i thn nc Php l Cra-xi, lng c bao dung, tr khn y ; ti nng rt bc, ch eo cung tri khp bn
phng ; kh v tuyt vi, oai ph sng xng pha mun dm. Gn y, quyn gian gy hn,
kinh lc bi m, may c i quc khng i hi chin tranh ; khin cho t quc, li o xim
hi, thnh tr tr , cy c li ti, Nam, Bc yn vui, quan h nh c ; u l lng
tt thng quc, mi c ngy nay, thc l nh sc i thn, khoan dung cho trc, nn gia
n hu ; t tm lng, nay tn tn l Bo h qun vng ca nc i Nam, biu hin
c tt ; p li cng to. Than i ! Vinh danh rc r, dm k u l bo tng qunh, giao ;
li ch v vang, mong c kt ly tnh vui o l, cho c yn lng khch, t mi im
hay.
T ch phong Bo H cng rng : Thi i ly thin h lm cng, bi tin thc, kt ho ho,
y l i ng ; phn s k nhn thn i s, bnh lon lc, kho giao ln, cng lm vic tt,

k cng rt ln ; bo n nn nhiu, khm s i thn, ng ti Kinh ca nc i Php l


Sam-b, n ho nh ru thn((1) Ru thn : ru ngt.1) ; tt p nh ngc bu ; mun
c su v kin thc tri, vn l ti tt k t((2) K t : ngi ti gii ( Quc ng S ng
ni : Quan khanh nc Tn khng bng S c i phu ti gii nh k t). (T hi).2) chu
u ; t nc khc m tm ch cng, thc c nh v chi lan((3) Chi, lan : v ngi ti c tt,
thm tho nh cy chi lan. (T hi).3) cng nc Vit. Va ri, quyn thn gy hn, bin
ngc bch((4) Ngc bch : mt th l ca nc ch hu em triu snh : Tc l v nh cc
ch hu. (T hi).4) m tm chin tranh ; may nh i quc c yn, cn non sng m
phng x tc, ng, ty ho thun khng khc thi xa ; ni Ng, sng Hng ngy nay li
c ; khng li v t ct, vn nc i Php c cng tm ; c khuyt th sa sang, cng nh
s thn ht sc lc, l bc khch qu, dm u em tc buc rng ; ngh n cng to, gi
cht vinh danh p li. Nay tn tn l Bo h cng ca nc i Nam, t ban n c bit.
Than i ! Gi c b ci, l v s thn thn yu((5) Hnh l : Tc s thn, hnh nhn, cn
ngha na l cc vt mang i ng. (T hi).5) ; bo bng qunh c, p mc qua((6)
Mc qua : loi cy, cao 6 - 7 thc ta, cnh di 1 thc, c 120 t, c hoa p, qu n c,
c th dng lm v thuc. Kinh Thi, Vn phong (tra Bi vn vn ph) c cu : u ng d
mc qua, bo chi d qunh c l khen T Hon cng, cu nc V, ri ngi V nh n,
mong hu t.6) trao tng, thc l quc bo, ngi vui lng.
T ch phong Bo quc cng rng : S mang c tit, khng mu nhm ng nc ngi ;
xa kt giao ln, c thng trng hin trit, ng c chc y, phi c ngi ti. Ph
thng qun l binh chnh s v i thn ca i Php l Ba-duy-am, k t ti lnh, san h
gi trng, tr mu su rng, hiu qu khng bng chc thnh ; gng sc kinh doanh, ch
hng ngoi bn phng rp nh. Gn y, quyn thn lm by, gy hn chin tranh ; th
m qu quc bn lng gi tnh giao hiu, khng tranh ginh b th on, ch ni n tnh ;
mu chnh mi, tr t xa, ly cng lm thch, khin cho chung treo gi, nay vn nh
xa, v nh khuyt m u vng, li trn nh c, n mc qua trng hu ; tng vinh, hiu v
vang, nay tn tn lm Bo quc cng, ng k n cng, gi l cht bo, mong rng : i
bn u khng ng vc ; n hu ngy cng tt thm, tnh hai nc kt lin, trc sau khng
khc ; nhn mt ch vinh bao rc r, Phc khnh cng chung, i v khch qu kia ; gi cho
dn ta y ! Knh theo li ch ny.

T ch phong Dc quc cng rng : Php giao ln, ngc bch l dp thm t ; nh vua ban
Phc, cn ba l ch v vang ; lng nh ban cho, cng tt p, tht khuyn quan Tham
tn i thn nc Php l Hoa-n, l bc hc gi u th, ti gii Thi ty ; lng cao
xa, phng Ty chung c kh tt ; tnh tnh thun nh, y nh v ngc nn n, lng khng
phn bit n ci b ; bng ngh da nhau nh rng li, quan Nam Dng ca Cao T, nc
L((1) Cao T em qun Nam Dng n nc L, lp Hy cng lm vua L v p thnh
L, nn ngi L ca tng.1) ngi khen ; thnh S Khu ca Hon cng, nc V bo
c((2) T Hon cng p thnh S Khu nc V, gi yn cho V, nn ngi nc V
ngh bo c tt ca Hon cng. (Bi vn vn ph).2), chp s sch ; sn c thnh quy.
Nay tn tn lm Dc quc cng, ghi cng to, m t n hu. Mong rng : Ch qun lng
tt y ; ngh n nc bn ny, yn nn, m cng thn, li th hng ho cn mi ; ban n,
gi tnh hiu, th vnh qunh c ni thm, theo li ch ny.
T ch phong V quc cng rng : Bui i i o lm cng, xa xi cng ho gn gn ; coi
cng trng s thn dp nn, cng hu tng khch hin, mt ch vinh phong my hng
chiu ch. Li b kim Thng th Thng quc chnh s v nc i Php l Sinh-bch, kh
tt chung c hi quc ; gi tt gi chc Thuyn to((3) Thuyn to : b Li.3), xa my
cng i, cung tn tho ch ; him m thng c, thuyn li i ti, c vt ng bin t
chu u La Ba sang nc Nam chu T , cn nhc nhn vt, bng trng soi sng Nh,
sng ng ; mn trng tnh mu, thi sch bi ni Nng, ni Tn, ho ho bn mi ; on
tranh u khng. V i quc khng mong bo n ; nhng t quc h im khng tng. Xa
kia, cu T l Trnh Ht m th bc hng trn ; gip Triu l Tn Lng m c gia thm l
th, hung chi cng lao ca khanh v i ; thc lng trm rt khen vui. Nay tn tn l V
quc cng, t ban n c bit. Than i ! Ka tt y ngi, tc qu vn khng rng c,
ta c khch qu, mi rng c th nh nhau, mong rng, ng chn y, ting tm cn mi.
Knh theo li ch ny.
Li tng 5 i thn, mi ngi 1 chic kim bi. Tng thm cho Bo H qun vng 1 tm
ngc qu c ch : An dn t ph v 1 ng kim tin hng ln c ch : Vn th vnh li ;
V quc cng 1 hnh con thn h bng vng v 1 ci kim bi c ch : Ti dng tng.

Li vng Ch ca Thi hong Thi hu T D tng cho qu phu nhn ca 2 i thn Bo


H qun vng v V quc cng, mi ngi 1 chic kim khnh c ch trinh thun v 1 ci
phin tru bng ngc, u c tua bung xung.
Chun cho n st Bnh nh mi thng l L Tin Thng i thng Hng l T khanh quyn
lnh Tng c Bnh nh, Ph Yn. By gi, Khm s Php bn rng th c Bnh nh l
L Thn, trc b bn gic bc giam ; gn y li l s c, qu quan hin ng tnh
y, cng khng bng lng. L Tin Thng tng lm Tun ph Hi Dng, giao thip rt
quen, nn cho vin y quyn lnh Tng c tnh y, cn L Thn th nn rt v, khi ngi
khc. Cho nn vua chun cho theo li bn y. B H tu ni : Ban lch l vic ln, phng
mnh tun hnh t lu, nay xt l c, th t chia cp, s quyn rt l nhiu lm, xin nn
chm chc gim bt s y, cho c va phi ; ri chc ngh s quyn dng trnh :
Thn vng 5 quyn (trc 22 quyn).
Thn cng, quc cng, qun cng 4 quyn (l trc thn cng 15 quyn, quc cng 14, qun
cng 13).
Huyn cng, huyn hu, k ngoi hu, nh hu 1 quyn (l trc : Huyn cng 4 quyn,
huyn hu n nh hu 2 quyn).
Tr quc khanh, phng quc khanh, tr quc u, tr quc lang 1 quyn (l trc u 2).
Cng cha 2 quyn (l trc 12).
Cc bc trong ni cung n cung nga 100 quyn (l trc 150).
Cc bc phng trc : Bc nht 5 quyn (l trc 13) ; bc nh 4 quyn (l trc 12) ; bc ba,
bc bn 3 quyn (l trc bc ba 11, bc bn 10) ; bc nm, bc su 2 quyn (l trc bc
nm 9, bc su 8) ; bc by, bc tm, bc chn 1 quyn (l trc bc by 7, bc tm 6, bc
chn 5) ; cc s phng trc, ti nhn v nhp giai, n n quan, lo t th theo l trc u 1
quyn.

Cng t n tn nam mi phng 1 quyn (l trc mi ngi 1).


Cc ngnh tn tht, mi ngnh 1 quyn (l trc mi ngi u 1 quyn).
Vn giai : Chnh nht phm 5 quyn (l trc 13).
Tng nht phm 4 quyn (l trc 11).
Chnh, tng nh phm 3 quyn (l trc chnh nh 9, tng nh 7).
Chnh, tng tam, t, ng phm n quan 2 quyn (l trc chnh, tng tam 5, chnh, tng, t,
ng 4).
Thuc vin t chnh t n tng cu 1 quyn (l trc : T phm 3, ng, lc, tht phm 2,
bt, cu phm 1).
Dc thin, c nhn hu b, in ty, quan t, li mc theo l trc 1 quyn).
V giai : Chnh, tng nht phm 3 quyn (l trc chnh nht 13, tng nht 12).
Chnh, tng nh v chnh, tng tam phm n quan 2 quyn (l trc : chnh nh 9, tng nh
7, chnh tng tam 5).
Thuc tiu t chnh tam n tht phm (sung sut i) v thi gim, cung gim 1 quyn (l
trc : tam, t phm 3, ng, lc, tht phm v thi gim 2, cung gim 1).
Tng, x, thn, phng, p, n t, dch trm, theo l trc 1 quyn.
Hai quc vng nc Thu X, Ho X theo l trc 102 quyn (trong : dng giy
nguyn gip, ba 2 quyn).

Ph pht Nam K theo l c 130 quyn.


Kinh v tnh ngoi : V nhp lu th li, cc dinh v, c, i, ty, th, tn m sinh, bch h,
hu phi, gim th, vn v c nhn ti qun, anh danh, tp m, bch cng, ph thuc, cng
cc ph thip, con trai, gi trng cc cng cha, cho n cc s miu, t, quan tn, u cho
thi khng cp lch na (l trc u l 1 quyn). Vua chun y cho chiu th m cp.
Vin C mt xin cho Ton tu S qun l V T Vn sung lm Thng t Qung Tr (ngi
a phng y). Vua chun y li xin, nhng bo rng : Trm nghe vn dn u ni rng : Con
ca vua ta, khanh c nghe thy khng ? i xa c ni khng c li, khng bng bit i li.
V li nhn tnh, th c, trm cng c hiu bit mt vi, khanh phi knh cn hiu d, dp
yn ht y, cho chng xong vic, l sc lc ca khanh, v hin thi c ngi ni : Vic
quy nhiu Qung Tr, l t T Vn xng xut.
Ngy Qu Hi, knh gp ngy k in Long An, vua chun cho by t cc th cng
in Phng Tin ; ngy hm y vua knh n lm l.
B l bn gic Sy (tc gi l Bi Sy, gip gii Hng Yn, Bc Ninh, cc gic phn
nhiu t hp y) hp vi cc tn phm trn ht Thanh Tr, Thanh Oai, ng Ho, Thng
Tn thuc H Ni, quy nhiu cc ht y. Tng c tnh H Ni, Ninh Bnh l L nh phi
Lnh binh l V Hu Tn coi em binh dng i dp tht c phi rt lui. Gic nhn mi
t ph ph thnh Thng Tn. Vin Tng c y tc th rt Hu Tn v, li bn u quan
Tun ph l Cao Xun Dc, n y chn nh. n ni, th ngi ht ph y l Nguyn
Chc (Chnh bt phm Bang t ph Trng Khnh co bnh v hm trc, vin ph Thng
Tn sc n ph bn gip), mi cng Tng cu phm bch h Phng Vn Thun, em th
h n, cng giao chin, thu li c ph thnh. Gic li chia 2 ng thu, lc ng n
ng tip cng nhau. By gi c bn gic Sy tip tc sang sng ngay, i nh chim ba
thnh ca 3 huyn Thanh Tr, Ph Xuyn, Thanh Oai, cc huyn vin u i trn c, Xun
Dc lp tc thn hnh c sut cc ton qun ln lt giao chin ; bn gic thua trn, chm
bt v thu ly c nhiu kh gii, trch tin thu 600 quan, thng khp c cho bin binh
i nh trn v em vic y tu ln. B Binh ngh thng Xun Dc k lc qun cng 2 bc ;
Nguyn Chc chnh tht phm, Phng Vn Thun chnh cu phm bch h.

Vua ph bo : Trm vng lm mnh tri, gp lc kh khn ny, khng ngy no l khng
ngh n phng k bo v tn x. Nay quan tnh ngoi c lng trung i y, th cng y
khng th khng ghi chp. Vy gia thng cho Xun Dc 1 chic kim khnh c ch nhung
cng c tua bung xung, Chc, Thun, mi ngi 1 ci bi bng vng ta, t khuyn
khch, s thng bo cho T, Hu 2 k u bit c.
Thn ho tnh Ph Yn chim gi tnh thnh ; li toan n quy ri Bnh nh. Qun ca
i Php cho l ng bin sang n ma thu hi ngnh tr, cha th tip qun n nh
c. Tri huyn huyn Tuy Ho l inh Duy Tn mt mnh bo ton c huyn ht, khng
b chng quy nhiu. Vua chun cho thng th Th ging, lnh n st tnh y, tin tu c
hiu th, ngn dp. Li chun cho tn Phin (B chnh mi) l Lng Xun Huyn i ng
trm n Bnh nh, tm tr gn , t bn vi vin n st mi, phi gia tm hiu d ; i
khi gn yn, s p tu thu i cung chc.
(Thng sau, Duy Tn cng b thn ho bc bch, lin i n tr Khnh Ho, nhn p
thuyn v Qung Ngha, Xun Huyn lu tr Bnh nh, n thng 5 nm sau, v c bnh
cng v Kinh).
Vin C mt tu ni : Nm T c th 33, Tin c lm ra Thi vn v Vit s tng vnh,
khc in xong, cho ban cp t n quan tr ln m d c khoa mc, mi ngi 1 b. T
trc n nay, Ni cc phng gi, hin cn rt nhiu, m n quan hin cn c ngi cha
c lnh, xin ban cp cho mi ngi 1 b Thi vn v Tng vnh, phng khi vic cng
nhn ri knh c, ng hu c c ch. Vua y cho.
Chun cho Vn minh in i hc s qun l s v b Binh, sung i thn vin C mt
qu c l Trn Tin Thnh c truy phc nguyn hm.
Chun cho ly ngy mng 1 thng 10 nm nay tr v sau lm nm ng Khnh, t Du. By
gi, phng Ch ca Thi hong Thi hu T D, hong ln ngi hn 2 thng, vn
chp nin hiu Hm Nghi, nn lng ngi hy cn nghi hoc, ngh nn chp l nin hiu
ng Khnh cho lng dn c yn, ch i n sang nm lm g. nh thn theo li D

bn rng : qua nm mi i nm u, chnh l hp l, duy vic c khi thng, khi bin,


khng th cu n theo l c. Ngy thng 5 nm nay, bn nghch thn gy lon, xe xut
di i ; thn dn khng bit h thuc vo u. Ngy thng 8, c Thi hong Thi hu T
D xung D, n Hong thng ta vo ni nghip ln. phng D chun cho : Hm Nghi
, nu c ngy v, th tp phong tc cng, k tip vic th cng Kin quc cng, thc l
lm c trn iu nhn ngha, m phn vua ti r rng, khng v nh vic cha truyn,
con ni, anh cht, em thay. Khi y, cc quan knh ngh t n chiu tn quang, ly nm sau l
nm Bnh Tut lm ng Khnh nguyn nin, m nm nay vn c chp nin hiu Hm Nghi,
bit l cha c chu o, nn trong ngoi nghe thy, hy cn nghi hoc, xin ngh nh li,
t ngy mng 1 thng 10 nm nay tr v sau, chp l nm ng Khnh t Du, i sang nm
l nm Bnh Tut, s theo li D trc, chp l ng Khnh nguyn nin, cho s trng
nghe u c i mi, m thng nht lng ngi.
Vua chun cho em Ch v t tu ca nh thn, thng sc cho c trong ngoi bit.
Tc b tn trong s Tn nhn ca Tn Tht Thuyt. (i theo h ca m lm L Thuyt,
con trai, con gi ca y cng th).
Quc s qun tu ni : Dc tng Anh hong ngi 36 nm, trong khong chnh th
ban hnh, bin tp rt nhiu, trc tu xin chun cho bt chc th thc sch ng hoa,
chp lc qua dng ln vua xem, vic y xong, k tip lm thnh sch Thc lc (vo thng
ging nm y). Nay thn ng bn vi nhau, ngh nn chiu theo php chp k nht,
nh, tam, chm chc ngh son cho c gn gng, m chnh th cng khng thiu mt
s r rng, l Thc lc chnh bin t k, cc khon trc cho lc bin xin em b i,
ri li knh ngh, phm l tt c l 22 iu (xem k trc), dng trnh. Vua chun cho theo
ngh lm vic.
Tn tng Kin quc cng lm Kin vng, cho tn thu l n Ngh, l vng theo d ca Thi
hong Thi hu T D chun cho. (L trc, nin hiu, can chi trong sch vn u ly ngy
c D chun cho chp in vo, ngy 24 thng y, phng D chun cho n thng ging nm
sau, knh lm kim sch, b L cho l tn tng tn vng l in ln tn quang, nu tun l
ly ngy c d chun cho chp nin hiu Hm Nghi, s cha r rng tho ng, nn tu xin

chun cho chp l ngy 13 thng ging nm ng Khnh nguyn nin cho phn bit m
n in r rng.
Bi sch vn rng : c nghe thnh thn t lng luyn i, ngha thn thn((1) Thn thn :
yu mn ngi thn trong h gn.1) l vic ln hn ; vng gi ni nghip trung hng, l
qu qu((2) Qu qu : knh trng bc tn qu.2) l trng trc ht ; c c tt c bo, du
cht cng nh cn. Ngh n Kin quc cng l ngi em yu qu ca hong kho Dc tng
Anh hong ta, bn tnh oan trang ; vn lng hiu hu, t bit rn luyn, thc tinh hoa l
ngc cnh vng ; khng cn ma gm, c kh khi cnh chim v nga, hnh ngha y, tam
hong((3) Tam hong : h thng l chi th 3 (hong tc l sng Ngn Hong trn tri, v nh
dng di nh vua.3) r rt ; bn chi ny bch th cn lu. Nn nay phi ngc bch c
truyn ; cm t ph ni nghip, ngh n rung rinh ai n, cn tng n ng Bnh((4)
ng Bnh vng : l con th 8 Hn Quang v, khi c tin phong tc vng, eo ci ai
rng 10 vng. (T hi).4) ; him v vng vng sinh ca, khng theo c T Tn((5) Vng
T Tn : S Cung vng c 5 ngi con yu c, khng bit chn lp con no lm Thi t,
mi em ngc bch chn xung t, ri bo cc con, ngi no l trng ch ngc bch y, th
c lp ln. Sau T Tn l trng ch ngc bch y, nn c lp ln. (T truyn v T
hi).5), dng di vn lng nhn hu ; co sc phi c hin dng.
Nay tun theo c Ch ca T D Bc hu Thi hong Thi hu, tn tng l Kin vng, tn
thu l n Ngh, yn i linh hn, m t r n nc. Than i ! Hm sc thm phn rc r,
hu nu vang v tuyn i ; l ng((6) L ng : l cy ng ng, S k Tn th gia :
Thnh vng chi a vi Thc Ngu, tc l ng lm ngc khu, ri a cho Ngu bo rng
: Ta phong cho my, ri sau phi phong cho Thc Ngu thc, v cu S dt ni : Thin t
khng c ni a (Bi vn vn ph).6) h phi vic ring, che ch gip ngm cho cn bn,
mong xin linh sng c thu ; xin phi knh theo.
chnh bin
lc k - Quyn II
thc lc v cnh tng thun hong

ng Khnh nm t Du [1885], ma ng, thng 10. Vua chun cho ngch gin binh ht
ph Tha Thin, khng k nhiu ln trn, cht, ngh, thi v iu ho, m cha th sung
in, th ch c nguyn gim ngch y, trc ht gia n chun cho min mt na ; hn gp
phi in th. Ri li chun cho cc ht t Trc k v T, Hu k cng theo nh th.
Ph thng nc Php t bn : Pha nam ni Bnh v cnh cha Linh M u c t rng
b khng, xin lp trng bn 2 x y cho lnh tp hc tp. Vua y cho.
Chun cho Th lang b Binh Tn Tht Phin c khai phc T tham tri b y.
Tnh Qung Tr phi qun cng vi quan qun ca i Php tin nh sn phn cc ht Cam
L, Do Linh, bn Trng nh Hi, Trn Quang Chuyn, Hong Hon, Nguyn T Nh trn
chy, ng trm i thng.
Vua chun cho lng thng ca phu trm, trong Nam, ngoi Bc cng chiu theo lm vic
gn Kinh m gia cp (tin 2 quan, go 1 phng) ; li cp thm tin lng thng cho tha
mc trm (l c 1 quan, 5 tin, nay cp bi ln thnh 3 quan, cn s go cng cng nh
phu trm).
Cho t Thanh Ho tr vo nam n B nh Thun, chn v hn ch tp binh, ( Kinh 1.300
ngi, cc tnh, mi tnh 650 ngi) l chiu theo c khon mi nh.
Chun cho cc ngi : Thn vng, cng, cng cha, cng t tn v tn tht b ti li,
lng cho khai phc tc hm c th bc.
Tuy L vng l Min Trinh, c khai phc l Tuy L cng, Qunh quc cng Min Triu
c khai phc l Triu Phong qun cng, Hi Ninh qun cng Min Tranh, K Phong qun
cng Hng i, Tuy L qun cng Hng Tu, u dc khai phc tc c, c nhn l cng
tn ng Phng, c khai phc nguyn ngch l Th c Hc s ; Tham t Cc v Hng
Sm c khai phc chc c, dng th 7 Tn Tht B c phc hi tn tch. Cn ngi
no hin b quan chc, m b ging cch s do hai b Li, Binh xt v thi hnh. nh thn li
tu ni : Gia Hng cng qu c l Hng Hu, thng 9 nm ngoi cng ng Xun cng

cha can khon phi cch mt tc cng, i theo h ca m l V Hu ; cng cha i lm


H Th c, trut b lm hng ngi thng, bn y ngy thng lm iu bt cn, nhng
nay gp khnh in, th Hng Hu, xin cho truy phc tc Gia Hng cng ; gia c c
khai phc l cng cha, b i 2 ch ng Xun, nhng xin chiu l chi lng. Cn con
trai, con gi Hng Hu, trc ging lm Tn tht, cng xin khai phc l cng t, cng n ;
cn nh tp tc th ging 1 bc. Con ca Gia c cng khng c tp chc hiu u, t
l c phn bit.
Vua bo Gia c thc l ng ti, tm chun cho chi na lng, nh ch vic triu hu, nu
thi c khng cha, th ti li nng hn, cn th y li ngh nh.
Tn tng Thu quc cng lm Thu Nguyn qun vng.
Sch vn rng : Triu nh hu i dng di, sng thc u c nh n ; ngi nhn x vi
anh em, l, tnh, phi cng xng ng ; thn yu mun c tn qu, n hu vn khng thin
t.
Ngh n Thu quc cng ng Chn, con ca Dc tng Anh hong ta, l anh ca trm,
bn cht qu nh vng ; thin t hn c ngc, cng thnh hc d nui t tui tr ; c Kinh
th, rn bo lc qua sn, rc r ngc, l ng((1) L ng : xem ch thch trang 192.1), yu
qu cng hng ; lin lc mn hoa ngc((2) Hoa Ngc : ng Minh Hong, c 5 anh em rt
yu qu, t ra mt ci lu che mn cng vi cc vng, gi l lu Hoa Ngc.2), knh
thun dc lng, th m l nh H((3) nh H : xem ch thch trang 174.3) cha kh ;
bng u kim qu i, chim hng ang bay cao m cp cnh ; chim linh hng rng phi
ku su, xa Xng p vng((4) Xng p vng : sau i Hn Chiu , Xng p vng
c lp lm vua. Sau b b, li tr li cung Tim .4) tr v cung, vn gi o c ; nh
Hn thin t c th Thi thc((1) Thi Thc : truyn ng Bnh Hn vng Thng.
Thng n chu Kinh s, khi v nc. Vua nh ng Bnh vng lm, xung chiu cho
trong nc bit, c cu ni : Ta c th Thi Thc Kinh Thi, cng thm lng nh. (Bi vn
vn ph).1), lng cng nh thng, mun yn i linh hn ; phi long trng thng in, vy
tn tng lm Thu Nguyn qun vng, tn thu l Trang Cung, ban cho sch mnh.

Than i ! Th ng l((2) ng l : Th ng l Tiu nh, Kinh Thi, ni v anh em


thn yu nhau n yn v vui ht. (Kinh Thi).2) 3 ln nhc li, tnh yu cn nh lc sinh tin
sch truy phong mt ch v vang, sng mnh c vinh khi thn hu, linh sng c bit xin
phi knh theo v chun cho dng n th, cp rung th cng (dng n th x Ph
Lng ; cn s rung th cng th ly 12 mu rung t ca Nguyn Vn Tng s c ti
x Triu Sn sung vo).
Ban o dt v kim bi cho hun thn l Nguyn Hu v Phan nh Bnh. Vua D rng :
Ngy n, triu Nguyn Hu , Phan nh Bnh 2 i thn vo chu ti in Vn Minh, hi
han chnh s, chnh mnh trng thy 2 hun thn y mc o xanh, i khn en, eo bi ng ;
vo hu l thng, c nhin nn nh th, nhng ngh n khi trc Kinh thnh c lon, trong
ngoi nghe ting s hi, th m 2 i thn y bit hip sc mu khi phc, c ngy nay,
tuy gia cho tc, thng ngc khnh, ban kim tin, nhng lng knh trng xt thng gia
thm khng ngng. Ka nh ngi cng cao th thng tt hu, m ngi c trch trng, th
l nn tn, 2 i thn cng lao ti gii nh th, m eo bi, mc o cng vi nh thn khng
khc, khng phi t n c bit. V 2 i thn y, trm thn chn hong kim trong kho
Ni ph, giao cho quan c trch nhim lp tc tun theo ng ch lm bi vng, mt chic
khc ch : ng Khnh sc t bo quc hun thn, mt chic khc ch : ng Khnh sc
t t quc hun thn u c tua 5 sc bung xung ; v chn ban cho mi ngi 1 ci o tay
rng bng th on gm mu t chnh, c kim tuyn, ngn tuyn thu dt ch vn Phc
v i rng (cc ci o bng vng), ly ngy 15 t l thng triu in Cn Chnh. Trm
thn ban cho hun thn, cn nghi tit do b L chm chc ngh tu. Khi l thnh, c phi
ng quan b L v Ni cc u 1 ngi, sm sa long nh, nh nhc ti dinh th 2
i thn y, truyn Ch lm ca bu i i lu di. Phm c Chiu hu v giao thip, phi
tun theo eo bi, mc o y, t phn bit, m p. Cn nh hng ng chu hu ca 2 i
thn, phi c v th ring. T nay tr i, in Cn Chnh, chun cho 2 vin y, ng 2
gian bn t ; in Vn Minh, chun cho ng bc th nht ; khi gp c vo bi yt, u
chun cho trn thm. Cc khanh u phi tun theo khng c tri n mnh. Ri sai Cc
thn son thi chng ng ch (cng l k n cng kh nhc, khuyn phi thu chung)
ban cho.

Bi cc hiu qun : Dc chn, Dc , Dc v. B Binh ni : 3 dc y u l qun dn li,


sung vo hu trc khi cc triu cn n nu, tng lu nm, cc ngi y t c cc dc,
hoc gi, hoc cht, c cn ngi no u l lnh mi m, khng phi bn t ra t trc,
mi chun cho m binh cc dc y u phi nh bi c. Ngi tnh nguyn sung tuyn th
cng cho, cn i trng, ngi mnh gii th dn b lm qun tc v, ngi gi yu cng
ui v c.
Cch chc nguyn Thng chng ban v l bn Trng Vn Ban (Chng v dinh Tuyn
phong), Ng nh Bn (Chng v v Cm y), L Vn Bng (quyn chng V lm T
dc), Phm Khoa (Chng v dinh Thu s), Tn Tht o ( c Kinh thnh), v cc
vin y, sau khi lon, khng thy n b.
Chun cho vn v n quan tr ln, khi vo hai bn t hu vu v nh Duyt Th u c i
giy. L trc, cc quan vo chu hu, vo ca ch cc vng cng c i giy. n nay,
vua cho l vic giao thip nhiu, quan vin nc i Php thng n triu yt, m nh
thn i chn khng, th mt c th din, cho nn c chun y.
Nc i Php chn phi 1 quan to ban v sung lm c, coi em cc quan v c th
c vic, n gip vic luyn tp bin binh nc ta. Khi y, Ph thng Php tu ni :
Khong i Th t Cao hong , nc Php phi c C-l-vi-e n trc gip vic ;
cng vic vin y lm, cc x trong nc ta u cn du. Nay nc Php phi quan n y,
l mun lm thnh cng trc, m gip cho nc Nam giu mnh, mi thn dn c Bai-s v hn 40 vin quan coi tp binh n in Cn Chnh lm l triu yt. Vua chun cho
vin C mt ban cp cho quan c 1 chic kim khnh, t lng tt.
nh r l bi tu ca cc nha phi kim xt ri hy dng ln. L trc, bi tu cc nha, ngy
l bui chiu, ngy chn c 2 bui sm, chiu, u do Ni cc xt dng. Sau v vic bn qu,
bi tu nhiu khi dng ring (nm T c th 20 tr v sau) ; Cc thn ni : Vic c vic
khn, c vic thng, nu thu tin khng c trnh hn, s phin lng vua ngh sut ngy. Xin
t nay v sau, bi tu cc nha 6 b, tr cng vic quan trng khn cp, nn phi dng ring
ra, cn cc vic tm thng u theo l trc thi hnh, duy ngy chn hay ngy l, u ch
c dng bi 1 ln thi. Trong , cc ngy th triu, kinh din, v bui chiu, th 1 gi

kim thu, 3 gi dng tin ; cc ngy khc, th bui sm, 4 gi kim thu, 6 gi dng tin, cho
tin tun theo m t thn trng. Vua y theo.
Chun cho Tham tri b H l Hong Hu Thng thng b Thng th b Cng.
Tun ph Qung Nam l H L v hin tnh ht y khn cp, hiu d, ngn dp khng cng
trng, xin v Kinh i ti. Vua y cho.
Vua chun cho Khm sai Chu nh K quyn lm vic Tun ph tnh y. n khi L v
Kinh, chun cho chiu nguyn hm i b Hu th lang b H.
Chun cho cc quan vin c n in phong tng nm y, vin no c thng b t cui
thng 8 tr v trc, u c d c, khng c hn theo ngy y. (Ngy 11 l ngy ng
quang).
B L tu ni : L trc, khi gp n in, cc thn u gia phong m t. Nay n in phong
tng, xin nn chiu chun Ch ca Tin nm T c th 31. (Nm y phng chun ph :
T trc phong tng, mi hiu c bao nhiu ch. Nay mi ln nhn n in, li c
gia phong, tt n chng cht, khng ch no ngh c rt khng ngha, nghe rt khng
nh, m gn nh l nnh thn, khng thch hp ; vit sc cp, rt thy phc tp, sai lm, ch
tn ph v ch). n cp mi v 1 o, m nh gia phong m t.

Vua bo rng : Tit i khnh v cc l tit c lun, duy i l tn quang, trm nm mi gp


1 ln, nn gia tng tt c 4 ch : Cng bo trung hng, t s mong mi, cm kch ; cn
th theo th lm vic, ri li cho ch cng i lm ch dc.
Cc ph, huyn tnh Ngh An cng c qun ni ln (do nguyn c hc Nguyn Xun n v
Sn phng s l L Quang Nh lm ch). c i Php em binh tin nh, thng c
thng trn, vua ban cp cho vin y 1 chic kim khnh, 1 ng kim tin, chun cho vin C
mt vit th gi tng yn i.

Vua bo : Cc tnh t Qung Nam tr vo Nam u c lon, Tiu ph s Qung Ngi, Bnh
nh l Nguyn Thn, li bit ly cng n ti, c cch ban cho 1 chic khnh ln bng th
vng ta c ch lim bnh, khuyn khch k khc. Vin thn nhn ni : Quyn B chnh
tnh y l V Duy Tnh t khi n lm vic ht y, rt c yn n, cng ng khen nhc,
xin gia n thng b lm Hu th lang b Binh, vn quyn B chnh, vua y cho.
Cho T tham tri b Binh l Tn Tht Phin sung lm Khm sai i thn kim quyn Tng
c Bnh Thun, Ph Yn. By gi Tng c mi tnh y l L Tin Thng v n st mi l
ng Huy Sn, i ng n huyn La Sn (thuc ph Hoi Nhn) u b bt, cho nn c
chn thay.
Vua cho l t khi Kinh thnh c lon, vua Hm Nghi di i, thn ho, s th mi c ting
cn vng((1) Cn vng : ht lng, ht sc vi vic ca nh vua.1) xng ngha ; nguyn
trong lng vn khng phi mun lm lon. Gn y, quan qun i Php dp bt, chng tuy
mun i li, nhng khng bit i con ng no, mi hiu bo ho Phc, cho chng sm
bit quay u tr v.
D rng : K s phu ng qu l c cng thng, ti gii ri bit vic i. Ngy n, quyn
thn gy nn chin tranh, xe t cung chy i, trong ngoi bn chn, hng ngy nh n qu
trng ngng ; ngi hu tm, hoc xng ln l cn vng ; ngi hiu s, cng xng ln
l i n vua ; n ni bn v li dn d b l, t hp ni rng ; ph nng th ht c ca
ci ; nh ngho th kh v phc dch ; Nam Bc ri lon, lm c vic g. Xa Minh
Hong((1) Minh Hong hnh Thc : ng Minh Hong trn An Lc Sn, chy sang nc
Thc. Sau ph lo n Thi t lp lm vua.1) chy n nc Thc, m ph lo n lp Thi
t ; o Qun((2) o Qun nh Kim : Tng Khm Tng, Huy Tng b nc Kim bt, sau
dn lp Khang vng ln ngi. (Bc s).2) chy sang nc Kim, m s dn n lp Khang
vng, xem vic lm y, rt khng bng xa. Hung chi li chia ph tnh thnh, ly ca kho
mang i. n khi vic khng thnh, th mang gia quyn trn xa ; bo l khng ly ngha
cng lm y ti ring, c ai tin c, nhng ng lc khng vua y, vic qua, khng
nn trch.

Nay trm l con th 2 ca Dc tng Anh hong , ch vn hu i, khng tm n nh


vng, lui chc phin phong, m c ngy nay, y cng l tri gi cn li cho, khng
phi lin quan sc ngi, non sng nc Nam, h c phi l s ngu nhin u !

Nhn dn trong nc, u l thn t nh vua, phi t mnh tin tng m t lm, sao phin
n dy bo nhiu. Bn kia t gi cch sng tm thi, khng chu theo k lut, khinh quan
li tc l khinh triu nh ; u c khinh nhn triu nh, m li dung cho khong tri t
c ? Hoc gi, ly so cm c n cy lm gio nh (Trn Thng, Ng Qung) dn nh
Tn chng ? Hay l tranh nhau nu cao danh ngha nh Trung Ngha ng x Lng Sn
Bc chng ? Bt chc ci di, th sao c th lu c. Nhiu ln quan Php yu cu tin
qun nh dp, trm thng dn nh mt, thng n cn, thc ng thng ch mi
tn hn n y, v ly n k khng ti, m nhm li nh trc, th truy hi sao c ? T
nay v sau, quan v dn phi bo ban nhau v sm bit quay u v, hoc tm ng n
Kinh, hoc n tnh u th, bn gm mua tru, rung ca cc ngi y, nh ca cc
ngi y, b ht lng c nh ging ng, chin((3) ng, chin : ging chim ct hay diu
hu, hay bt, nh cc chim khc.3), c an c nh chim hng nhn, h chng tt !
Nu ln khn khng t quyt, m ngoi vng c ho sinh thnh ca nh vua, bt c d
m phi em qun n, th nh vn rng, c di ao, cu cha sao c, l l cc
ngi khng mun trm c lng nhn m li (cho bay thot), n ni bn cc ngi c
s c chp m ri cht y ngi lch, y l lng ngh ra sao ? Trm khng ni n 2 ln, phi
knh tun D ny.
Li cho l gic Thuyt hin nay v n sn phng H Tnh, mn ting danh ngha c ng
m hoc s dn, mi bit r gic Thuyt l ngi th no ? Tip tc D s dn Bc K rng :
Xem ngi tt t lng, cch x th ct c kin thc nht nh, nu ch thy du vt, m
khng cn c lng, t khi chng v vic m mt c c hnh vn gi. Gic Thuyt l ngi
bt hc khng c ti nng, tnh quen tn nhn, trc Dc tng Anh hong ta tuy thng
n, gi cho ton vn, cng tng ph bnh y l ngi b ti v o (li ph ca Tin ,
trong c cu rng : Th loi kim b vo l nung m phn khi l bt tng, ngi b ti v
o th dng lm g). Chc i thn Hu ph((1) Hu ph : tra trong cc sch, cha r ch

y xut x u, vy dch gi theo ngha ch hu mt m phng on l vin C mt.1),


Thuyt c nhin khng d, v sau cn ngi, y mi tham d vic vin ; ri nhn di mnh,
ph vic chnh, n mnh rt long trng, thn thy vic khng ng c, ri mi cha cht
lng gy ho ngm, lng quyn nc, b vua ny lp vua khc, git vua lm phn, khng
vic g l khng lm, nh Hn bt ti ngi bt o, Thuyt chnh l hng y.
Ngy thng 5, thng i thn i Php, mi n bn bc, t em lng nghi s, mu cho
thn mnh, nguy n tn x, bt hip vua phi i, m hiu lnh u do tay hn. Nay li ni l
khi phc, m hoc s dn, tuy ngi c kin thc, c nhin khng b hn m hoc c,
nhng ch s bn ngoi nghe thy cha c ging nhau, th hoc ni thc l cn vng,
hoc xng l khi ngha, trong Nam, ngoi Bc n o ln, hi n dn cc a phng, sao
khng ngh nc ta 20 - 30 nm nay, lt hn, chin tranh, ti lc ht, nhn dn thy c
lng phn tn, gi nc u khng vng ch ; thi th nh th, m li b cng gy dng trm
nm, t triu nh vo ni c rc, rt thy l khng bit suy tnh, khng k tnh th ri ren,
trong ngoi chn ng, tm li cng nh c y ni, kh trn c la nng, hoc l cng
vic tm xong, th Thuyt chng l k tim ngi nh ng Trc((2) ng Trc : i Hn
Linh , Trc lm Tin tng qun. Sau Linh cht, Trc em binh n Kinh s git hon
quan t lm Tng quc, b Thiu , git H thi hu ri lp Hin . V vua dm lon, bn
Vin Thiu c qun n nh. Trc em Hin chy, Trng An, li t lm Thi s, c
thon v, sau b L B git. (T hi).2), tt cng l k cp ngi nh Bang Xng((3)
Bang Xng : ngi Tng, Tin s, quan Thi t, nm Tnh ng, ngi nc Kim n
bt 2 vua Khm, Huy em i, ri lp Trng Bang Xng lm vua, cc b ti khng theo.
Sau Cao Tng ln ngi, em y Bang Xng ra m Chn, ri bt cht. (T hi).3). n
khi y, thn mt, gc u th lm bn lon tc, ting xu mun nm. Nu khng bit nhn
ni, hi tri trong lng, th nh Tun Hoc((1) Tun Hoc : thi ng Hn, gip To Tho
ph Vin Thiu, nh Lu Biu, c nhiu cng, c phong l Vn tu nh hu. Sau bn
ng Chiu mun tin Tho, phong quc cng. Tun Hoc ni gn tr. Tho ght, khi theo
i nh Ng, Tho cho ung thuc c cht. (T hi).1) i vi To Man, cht cng v ch.
Phm cc y, ngi c kin thc, ngh ngm t bit, i g ni nhiu, hung chi nc, vua
v x tc theo l phi cn mt cng chung, Hm Nghi b gic Thuyt bt hip di i, x
tc hng lnh khi tn, tnh mnh mun dn da vo ai l ch.

Trm l con th 2 ca tin thnh , vng theo Ch ca Thi hong Thi hu T D, trm
quan cng mt lng, n trm lp lm vua, trm vi bn ln t chi khng c, mi ln
ngi bu, ngha ln r rng khp c nc. Trm nhiu ln b co, tng bn chng nghe
hiu ; th m cn gip Thuyt lm lon, khng bit lng chng ra sao ? K ra, b ch ti, n
ch sng, ngi tr gi vn qu ; b l thun, gip l tri, ngi thc gi khng lm. T nay
v sau, mong s, th ca ta, u phi nhn xt, ngi b chng m hoc, th nn sm quay
u v ; ngi cha b chng d dnh, th quyt tm b trnh, khin cho gic Thuyt th c,
sm b bt git ; ng hu nhn dn, cng gi c an ton. Nu c ln la khng quyt, tu
th chuyn di, gip gic Thuyt, tc l tri lnh triu nh, tt sai quan c ti em qun git
ht, c hi li hu khng kp, ch bo l trm khng rn bo trc. Phi knh tun D ny.
Nguyn in nng s tnh Khnh Ho l V Don Tun dng tp tu em s inh, in hao
tn, b hoang ca 3 p, hi thuc m xin xo s tha thu. Vua y cho.
p Ninh Ph : inh 20 sut, in th 70 mu ; hin cn 1 sut inh v 30 mu in th.
p Tn Qu : inh 15 sut, in th 39 mu ; hin inh ht sch, in th cn 3 mu.
Hi Khnh M : inh 31 sut, in th 84 mu ; hin cn 1 sut inh, 12 mu in th.
Tun ph tnh Qung Tr l Cao Hu Sung dng tp tu, em vic cc x, thn trong ht b
t ph, xin tha thu l hai v h, ng nm nay. Vua y cho.
Ban v : Nguyn Hanh (nguyn thng ph Hu qun Chng ph s), Nguyn Hu
Ngon (nguyn c Kinh thnh), Trn Vn T (nguyn c Thu s), Nguyn Vn
Ph (V u, nguyn ng l s Doanh thin), v li bing b vin C mt hc ti (t sau
khi Kinh thnh giao v, tuy c chu hu, cng thng ln v gia qun, nhiu ln b Binh
kim nhn s qun, khng chu ti b kim im). Vua chun cho ging cp c th bc (Hu
Ngon 4 cp, Hanh 3 cp, Vn C v Vn Ph 2 cp, u phi ri chc c).
Truy tng cho b m v hun thn l Nguyn Hu , Phan nh Bnh. T l b Cng l
Phm Ngc Th (nguyn l Ngc Cn) v Nguyn Thc, T l b Hnh l Tn Tht B tu

ni : Trc y c ban n chun cho v i thn vin C mt Nguyn Hu , l Trn Th


Lu, v Phan nh Bnh l Nguyn Th o ; u c tn phong chnh nht phm phu
nhn, thc l knh tht hu i b ti c cng lao, khng ch no l khng chu o, duy c
bc vng gi ban n tt t b m trc, khen ngi hay, nn theo di t i trc, 2 phu
nhn y, bn thn thun thc, cn thn ; c c hnh gip chng, khng c cha m dy
bo, sao thy tr thnh ngi tt, nh nay ban n chiu ng quang, t phm n quan tr ln,
cha m u c phong tng c th bc. Hai phu nhn y, c phong chnh nht phm,
khng v nh mnh ph khc nh vo tc ca chng, th m cha m sinh ra khng c
khen tng mt ch no, th ci khen ngi hay, e c phn cha chu o. V cha m 2 phu
nhn y, xin chiu hm phong km i 4 trt (l phong tng n quan, km 2 trt) truy tng.
Vua ph bo : Bn ngi ngh rng, trm cha bit n c. Ri chun y, giao cho quan c
trch nhim tun theo lm vic. L phong tng cho h v cc i thn bt u t y.
Vua ngh nhng tp th ca Dc tng Anh hong lm ra, cha em khc in cn nhiu ;
chun cho 2 i thn sc cho vin Tp hin xem xt giao cho khc xong ngay, t kho ni
ch hng. n khi xem xt xong, c t tn l Thnh ch thi vn 3 tp, (n nm Thnh
Thi th 7 mi giao cho khc).
Thn ho cc ph huyn : Qung Trch, Tuyn Ho, B Trch thuc ht Qung Bnh khi
lon, dng cc hiu c : Cn vng c ngha (th xng l nguyn Tri ph Nguyn Phm
Tun). Nhiu ln cc ph, huyn y hoc trn trnh, hoc b bt. Vua chun cho vin C mt
bn vi Ph thng Php, phi nh liu rt khn ; mt mt t cho tnh y bn vi ngi
Php ng tnh y, hip sc nh dp, khng cho chng lan trn ra.
Ch kim khnh hng to, phng lm tng khon (mt trc u khc 4 ch bo ngha th
hun((1) Bo ngha th hun : bo ngha n cng.1) ; mt sau u khc 4 ch ng
Khnh sc t).
By gi qun Kinh tan v, tip tc gii ti qun ng dn nhiu. B Binh tu xin chun
cho : Nguyn Hanh, Nguyn Hu Ngon, Trn Vn C, Lu Cung, Nguyn Vn Ph mi
phi ging, u chiu hm ging y xt b v Thng ch l Nguyn Hu Thn c chi b ra

ngoi, cng b Thng ch, chia coi c cc hiu qun Kinh thnh, c sc sa cha cc nh
qun : Dc hng, Dc , Trn ph cho bin binh cc v i ng cho tin.
Tun ph tnh Qung Tr l Cao Hu Sung tu ni : Ch cai l cng m vi ch tn ca
Kin vng, cc cai tng trong ht xng h khng tin, xin i lm chnh tng. Vua y theo,
ri chun cho chc hm no c ch cai, th u chiu theo th m lm.
Chun cho ng phm n quan tr ln Kinh v cc tnh ngoi, xt r cc ty thuc ; hoc
ngy thng quen bit, ngi no d c khoa mc, tn sinh, m sinh, t ti xut thn, c th
sung vo chc khuyt no, th khai tn bu c, t b k b. Khi y ph, huyn khuyt nhiu,
s quan b mt, b Li khng xt b c, cho nn chun cho tin c ngi c bit,
khi b st nhn ti.
Ch hiu c bo h. By gi, Ph thng Php t ni : Ngy Hong thng ln ngi, k
i treo c bo h, t nay tr i, nc ti i li thng hnh, nn treo hiu c y, mi chun
cho lm 8 l c chia giao cho 6 b v vin C mt, ty Hnh nhn, i khi khnh tit v ngy
tt, cng cc ngy : Tt Nguyn n, Cng chnh((1) Cng chnh : cng nh Cng ho, tc l
ngy 14 thng 7 ca Php.1) ca i Php, u phi treo c cc b, vin, ng, t s
vui mng, m biu hin lng tin nhau. Ri em sao lc mu c (chia lm 4 phn) : 3 phn
dng sc vng, trong 1 phn pha trn ch gn trc ch mt trn trc, 1 phn 3 dng sc
xanh, trng , giao cho cc a phng tun theo m lm.
Dn chn qun tc v. Theo php c, qun tc v, chn ly qun cc bo Thng t 5
dinh, 2 dc nhng ngi kho mnh vo Kim ng, Tc trc, trng, thng, (s qun 1.500
ngi). Sau khi lon, qun tan v, i n mi c 80 ngi, mi chun cho trch ly cc
v thuc ngch Kinh binh 220 tn (hp l 300 tn) dn lm tc v, chia lm 10 i, mi i
30 ngi, cho ly 4 ngi chnh, ph v u v 10 ngi chnh i hin tc v, qun nhn
c sut, do vin ch huy coi tt c, cho c thng thuc.
Quan qun i Php tin n nha Sn phng H Tnh. L Thuyt li em Hm Nghi lui
v min thng du tnh Qung Bnh, tnh thnh H Tnh cng thu phc c.

Thng trc, Thuyt em Hm Nghi n nha Sn phng, dng Chiu ch triu thn ho
ht H Tnh chia t quan li (cho : Vin ngoi Phan Quang C lm B chnh H Tnh ;
nguyn Tri ph Phan Khc Ho lm n st ; nguyn n st Lng Sn Hong Xun Phong lm
Sn phng s ; nguyn Tri ph Ngu Khc Kiu lm Sn phng ph s ; Phan nh Phng
lm Tn l ; Phan Trng Mu lm Tham bin Sn phng. Cn cc ngi khc, u lng
trao cho quan chc, sai chia i triu m qun, nhng ng ln tn, tip ng cng nhau), ng
chn ch xung yu (ng thu, phn x Trc Lm, vo qung ng ba sng i n sn
phng ; ng b, x Trung Bt ni Hiu Sn, tip gip phn ni v huyn Thch H,
Hng Kh, u phi qun cng qun mi ng m chia gi cc ni y) lm k ng trng
k.
Ngy 16 thng y, qun i Php t Ngh An theo ng sng tin ph n chnh Trc
Lm, ri tin thng n nha Sn phng. Thuyt li em vua v n Ve (thuc Qung Bnh,
ch ca th t Trng Quang Th) bn qun u tan. Thuyt lin lu vua y ln trn,
m t cng bn Xun Son u i sang Trung Quc, quan tnh H Tnh do Thuyt t ra,
nghe tin nha Sn phng khng gi c, lin em t ht dinh th, kho tng, ri tm ni
chy trn, (vin quan mi H Tnh v ng nghn, ng mi Qung Bnh ; n nay mi
tin n cung chc). T y ngi ng ngha bit l vic khng th lm c, u v yn
nghip hoc n tnh trnh xt, duy c Phan nh Phng khng chu quay v, nn mi huyn
c 1 - 2 ngi mn ting lm ngnh tr ; trc sau hn 10 nm chin tranh tai ho lun
lun, dn a phng y rt kh.
Tn dng huy hiu Thi hong Thi hu T D. Trc y, cc quan xin dng huy hiu 2
cung. Vua bn phng ngh m t tn tn ; nhng em vic y tu ln, 2 cung khng y cho.
Vua vi bn ln c xin, c Thi hong Thi hu nghe theo, duy Hong thi hu vn khng
y cho, chun cho tm nh li, i ngh. Vua khng dm tri lnh, mi chun cho em cng
vic tn tn Thi hong Thi hu ngh lm trc.
D rng : T xa vng ni ln, khng nhng ch mt c tt, cng c mu hu gip
cho ; nh nh Chu th Thi Nhm, Thi T ; nh Tng th h Cao, h To, h Hng, h
Hnh, tt p ban cho x tc ; cng to li vng ; s sch r rng nh tm gng sng.
Knh ngh thnh t mu thun theo cho tin vic ; nhn nhng phi vui lng, c ho khp

c nc nh, Phc trch cho con chu, i xa bo l bc Nghiu Thun trong n gii,
thc cng khng hn. Hong kho ta ngi 36 nm, mt lng mn yu, trc sau khng
khc, nh c c hay ting tt, hu mun tuyn dng m cha c.
Khong nm Kin Phc, knh dng tn hiu : Thi hong Thi hu T D l theo t di
chiu ca Tin , trm v c nh, nhn c nghip ln y, nn lc mi ni ngi, rt ngh ly
hiu tr thin h, tn danh hiu v vang, lu ting tt i, hp knh cng tn, l tnh m
cng l l. Ba trc c tn nhn, nh thn xin tn gia tn hiu, trm n cung Gia
Th tu xin, theo li thnh D rng : Bn phng mi bnh nh, thn gi ny ly g bo p
tn x, m ng c huy hiu ch tn y, lng ta cha yn, chu nn tuyn bo cho cc
quan tun bit, knh theo D ny. Sau khi knh nghe li thnh D, thc thy thnh t mu ta,
c khim nhng rt bc, theo mun, khng vt qua khun php. Hm khc ta li ly
ku, tha rng : Trm ngh vn an vinh dng, l php thng ca i thnh tr, thc khng
th hon c, m lng ngh tn thn, l ch tnh ca thn t, nn ch ngy no cng mong
tn tn l bc ch tn trong nc. Hai, ba ln tu xin, may c ng theo. Li ngh gn y
Kinh thnh b mt, xe vua chy i, may nh thnh t mu ta ngh x tc l trng, xe ngi
tr v, nc nh nguy m li yn, ri li lo cho nhn dn khng th khng c ch, c n
ban Ch d trm ni ngi khin cho thn dn trong nc tan m li hp, y l ch
ngi c c qung i, cho nn bao dung c, chng phi rng l g ; ch ngi c lng
nhn i, cho nn thng ton vn c, chng phi n l g ?
Nay ngh nh tn gia tn Thnh t mu l T D Bc hu Thi hong Thi hu, t danh
hiu c bit, cho trng o hiu tr ; vy giao cho quan c trch nhim chiu l trc tun
hnh, o D ny phi sao lc ra, cho u bit c, phi knh theo D ny.
Thng 11, chun cho tin lng S qun li theo l c : (L c : chc ton tu 8 quan ; bin tu
5 quan ; kho hiu 3 quan ; thu chng, ng lc, ng t 2 quan. Thng ging nm y, hn
kp, cc vin lm vic th t, nn chun cho gia gp i, n nay li theo nh c).
Quan qun i Php thu phc c nha Sn phng Qung Nam, bt c Phng s trc l
Trn Vn D, ri em git. D, thng trc dng tp tu xin nhn ti. Vua cho l cu thn
ging dy, chun cho khoan min ti trc v cho gii tn binh dng, v Kinh i Ch. D

cha kp i, th qun Php ti phng nha, D bn b n chy trn, ln n dinh n st


tnh y l L Vn o i, (o hin theo quan Php i nh), bn b quan Php bt git.
(Sau quan Php giao tnh kt n x chm, thu ht c biu, tch thu ht gia sn).
Sn phng thn Qung Ngi, Bnh nh dng tp tu ni : Hin tnh Bnh nh, Qung Nam
cha yn, xin do vin phng s y bt ly qun sn phng v qun tnh Qung Ngi cho
nhiu, ln lt qun c em n 2 tnh y tu c hiu d, ngn dp, nu chng c chp m
mui khng tnh ng, th lp tc bn vi Ph thng Php phi qun hi li nh dp, bt
c lm n tr ti, cho ht mm mng gic.
Vua khen ngi. Ri cho l Trn Vn D Qung Nam nhn ti, bt nht cng yn, duy
Bnh nh hin cn ri lon, phi thi thng d xt, nu c r nhau t hp, th lp tc mt
mt em binh nh bt, mt mt tu t.
(Sau phng s y phi i d xt tnh Bnh nh : Tn th xng l o Don ch m
cht t ngy thng 8 ; hin cn b l hn l Bi in xng l c, L trng xng l
Tn l, lp i n x Cy Da Vn, huyn Ph M ; nguyn c hi hu l V Ho
xng l Thng sut huyn Bng Sn, lp n v kho tm thn Thanh Lng ; C nhn
Tun lm ng l ; T ti To lm Ph lnh binh ; trang trng Minh hng l Kiu lm
Gim qun ; s nhn l Phng i lm c binh ; u ng cc tng : Van c, Trung An,
Ti Lng).
Khm sai quyn Tun ph Qung Nam l Chu nh K dng tp tu xin v nhn ti, ni :
Bn gic ht y quy nhiu ba bi, 2 ph, huyn Qu Sn, Thng Bnh u b t ph,
nhiu ln hiu d, nh dp, th dn min h du, hi bit thu dp, cn nh min thng
du th lc tn lc t, tnh th rt kh. Hin nay triu 300 lnh tnh, tr tr phng, sai phi ra,
ch cn 30 ngi, tay khng c mt th binh kh, khng th lm th no c. Vua chun
cho bn vi quan Php ng tnh y, phi nhiu qun Php v cho bt thm c lnh h ban
cng l lnh Kinh lu qu 400 - 500 qun hp cng nhau, chia ng i nh dp.
D sc cho quan li Bc K, u phi chm ch chc vic. By gi Thng th Php l
Sinh-bch gi th cho Nguyn Hu ni : Quan li Bc K, phn nhiu lng cn s nht,

lm vic cha thc lng, mun t chc quan coi vic hnh ngc, hnh pht nghim xt x
k cho nghim sc cho bit c gng lm vic khi mt th din.
Vin C mt tu ni : Bn B chnh l Phm Nh Xng, n st Hong Cn tnh Ph Yn
v n st Qung Nam l H Thc Qun, u can n mt tnh thnh, ng nn chiu lut
nghim tr, nhng hin nay, vic th nhiu, ngi th thiu, xin c cch ban n, cho mu
tnh vic hay v sau, xin u ging 4 cp, phi di chc, do b chiu b. Vua y cho.
Cho nguyn lnh Tun ph Hng Ho (c bnh co v) l Nguyn Vn Th b lnh Tun ph
Qung Nam, Qung Ngi.
Bn gic Bnh nh, Qung Ngi nh ph n Lo Thuc (n y l n to, tin lng,
sng ng c nhiu).
Bt c sn phng Qung Ngi, Bnh nh l inh Hi. Vua chun cho n st hoc
lnh binh em 500 - 600 qun hi ng vi quan tiu ph nh dp.
Chun cho nguyn T l b Cng l Trn Don Khanh, nguyn Ph s sn phng l Nguyn
Tuy coi sc cng vic khai sng (Don Thanh ngi Qung Bnh ; Tuy ngi Qung
Tr), u dng ngi a phng y.
Cho tn nhn v nh thn nghin qu v mc c du hiu c th bc : (2 gim quan i thn
v 3 thng th mi ngi 1 hp nghin, 10 nh mc ; 7 nht ging quan 1 hp nghin, 10
nh mc ; 1 hu tn chnh, 2 hp nghin, 5 nh mc ; 2 tn nhn, 1 hp nghin, 3 nh
mc ; vn ban 20 ngi, 1 hp nghin, 3 nh mc).
B L phng mnh em nhng ch hu phi i trnh tin trnh. Xin 3 ch khi c phi
trnh m, giy t th i dng ch khc (1 ch, u l ch nht, gia ch m, di ch chp
[l ch

(bin), 1 ch, bn tri ch u, bn phi ch chi [l ch

tri ch th, bn phi ch ng [l ch

(ng)]).

(k)] ; 1 ch, bn

4 ch ng m, mt bn ging ch hu th khi c trnh m, giy t phi b bt 1 nt (bin


; bin

; k

).

30 ch cng m khc ch v ging c 3 ch hoc na ch, th khi c phi trnh m ; giy


t cho php c dng tn ngi v tn t khng c dng liu (nh cc ch bin
ch s

; ch ng

).

Chun cho t nay tr i, phm quan vin vn v b bnh co ngh, nu qu hn 1 thng, th


chn ngi khc in vo sung lm vic (l c, hn ngh 4 thng, m cha khi bnh,
mi chn ngi in vo). Cn nh cc vin nhn mi b, hoc b ni nhiu vic, hoc cc
tnh c lon, hoc gn bin gii m co m, khi ht hn th do b chiu theo nha b trc,
hoc l tnh th ging vi nha b trc, b in vo, ngn cm t tm cch trnh kho.
H Vn Mao li dt gic ngi nc Thanh trn n quy nhiu min thng du 2 ph,
huyn Th Xun, Cm Thu (cc tng x : Vng Lc, Qung Thi, An Trng, Mc Sn ;
Bc Thng) lp i n x Hn Bn (thuc Cm Thu), quan tnh Thanh Ho triu 1.300
lnh h ban, giao cho Ph lnh binh Bi Vn Bng i n hip cng c qun th l
Nguyn Nh Cung chia ng phng gi nh dp. Ri sau gic li t cc x : C L,
Ph Mn (thuc Cm Thu), Yn L (thuc Th Xun) theo ven sng ng n canh gi.
Quan qun th y bn em tu thu nc i Php, ri chia i c ng thu, ng b
tin nh ph tan c.
Gim bt v dn li ngch tng binh Kinh. Nguyn ngch v y c 367 ngi ; by gi
s voi gim t, khng sai vt lm, nn b Binh tu xin gim cho chn dn li ly 150 ngi,
chia lm 3 ban (2 ban lu li, 1 ban cho v). T nay tr i, ngch y c khuyt, th chiu l
trc (ly con chu ngi tng binh) in vo ; cn th u cho v phi chu sai dch.
Ngy Gip Dn, sao Thi Bch mc ban ngy (bui chiu trng thy sao y i pha sau
Mt Tri, cch nhau 46 ).
Sao Chi mc phng ng nam (ui ch v ty bc di 7 - 8 thc).

Vua hi Khm thin gim, im tt xu th no ? Dn on cho thc, tu bit. Gim thn


tra sch thin vn, ri tu tr li, ni : Sao Chi l sao xu, mi khi mc ra, nn c tr b ci
c, ban b ci mi, mc ni no trng thy lu th tai nn nhiu, ln chng, th tai nn t ;
cn phng no b ui sao y ch vo, th chu tai ho. Li ni : Sao chi mc pha ng
nam, ch sang ty bc, th trong nc c ma to. a phn nc ta, thuc v ng nam, v
im tt xu gin hoc cng c, sao Thi Bch mc ban ngy, tt ch c gi to. Li ni : Sao
y mc ban ngy, c vic qun, vic qun phi bi, khng c vic qun, vic qun s ni ln.
Vua qu Gim thn l bn Cao Chnh Thuyt rng : Bit im d s trnh, trng ngng
trong lng. Nhn ph bo cc i thn rng : Lm vua rt l kh, v mt ngi m c th lm
cho c nc c Phc, cng c th lm cho c nc chu tai v. Qu nhn ny, t khi coi
vic nc n nay, hng ngy lo s gn gi, t lng mnh hi ti mnh, trn th nh n nhn
ca 9 miu((1) Chn miu : cc miu 9 i cha Nguyn.1), 2 cung((2) Hai cung : Thi
hong Thi hu T D v Hong thi hu.2) ; di th nh s gip ca 2 hun thn((3)
Hai hun thn : Nguyn Hu v Phan nh Bnh.3) v bch quan, qun c thn, ch ngh
n nc, thng n khng c no, khng c yn, i nay a tr con 5 thc cn bit
th, hung chi ngi c bit c mt hai iu m t qun th c khc g loi chim mung.
Gn nay, trm thy thi tit hi c ho thun, lng thc c mng. Ngy nay ng u c
tinh li mc ra, th thn mn ny chi sao c li, nn sc cho Ni cc vng theo li D,
khuyn rn cc quan trong, ngoi, phi gia tm gip i, cho vng yn c mi mi, y l
Phc ln ca vua, ti, s, th ta.
Cho nn tn i cng cc i thn dng ni : T xa, bui i hu o, tai qui thng
nhiu, v lng tri nhn i hin ra, khin cho vua bit t rn mnh. Nay sao Tu, sao Kim((4)
Sao Kim : sao Thi Bch ( v phng Ty, thuc hnh Kim, nn gi Kim tinh).4) hin ra
qua loa, lin tan mt ngay, knh suy lun li ph, c thy hong thng ta mt lng
chm lo ; gp tai bin m bit s, v cch tr tai, khng g hn th c. Ci xin hong
thng, lng thanh khit khn cu, thng gi knh cn, th tri chng minh cm cch khng
xa, thc l Phc ca thn dn c nc. V li, cnh tng tri huyn b, khng phi l
ngi tinh thng su sc, khng th lng bit c. C theo sch chp, th s tt xu cng
kh xc thc, nay nu tuyn b t D, s c k hiu s, khng khi nhn th m m hoc

lng ngi, v vic vng theo li D, xin nn nh li, nhng xin chun giao cho nh thn
phi knh duyt li ph, khin cho cng nhau mu ngh, gip lc gian nguy ny, ng hu c
th ngm hp vi c huyn b, th c lng lo m lo ngy ca hong thng. Vua y
theo.
Chun cho th Tun ph lnh Tng c Ngh An, H Tnh l Trn Lu Hu, thc th Tun
ph, vn lnh chc y.
..
Nguyn Hu tu ni : Cha cht ca vin i thn y, sut i cn hc, thuc qua kinh
s, nguyn trc v l con chu cng thn, sc th Chnh i, nn th trc n tng, vn
theo hm v, danh v thc e cha xng nhau ; cng l ngi th mu, trc nui i thn
lm con, yu i dy bo, khng khc con , m cha c cht no bo p, lng rt cha
yn, xin ch n cch, phng chun cho tin ph i thn y, i theo ban vn, chiu hm gia
tng ; ch mu vin y tng chnh nh phm phu nhn, th mu tng chnh tam phm thc
nhn.
Thn ho 2 ph Anh Sn, Din Chu, tnh Ngh An chim gi, quy nhiu cc ht y, lnh
binh, hip qun, sut i phi i nh dp u b chng bt.
(Ph lnh binh l H Tin Ngh ; Hip qun l Phan Khc oan, H Kim ; Sut i l
Nguyn Khoa, T Vn Phc) cc vin ph, huyn u b thnh i ni khc.
(Tri ph Din Chu l Nguyn c Lun ; Tri ph Anh Sn l Nguyn Vn o ; Tri huyn
Thanh Chng l Tn Tht Thiu). Vua sai quan tnh Ngh An bn vi quan Php cn phi
nh dp ngay.
Gim bt v dn binh inh cc v, i : Th h, Kin th, Phng trc, ngch c, qun 3 v,
i, cng 1.518 ngi ; (Th h trung v 408 ngi, v T 345 ngi ; Kin th 525 ngi ;
cc i Phng trc 240 ngi). n nay s binh gim mt mt na ; vua mi chun cho bt
mt na s lnh thuc qu ph Tha Thin (cn ngi no qu thuc Qung Tr, Bnh nh,

Qung Nam s li bt, vo cc qun) hin c 578 ngi, trch thm 22 ngi v Vng
thnh, cng 600 ngi chia lm 2 v Th h, Kin th (Th h 400, Kin th 200) sung
vo canh, trc cc tn s, lng tm.
Khi phc li l n quan v bn giao phi lm tp tu. L trc, vic bn giao xong, u phi
lm tp tu dng ln vua xem. Thng ging nm ngoi, i ngh, cho t do b Li xt bit,
n nay chun cho theo l c, cho trng s th.
nh li l sch phong trong cung. Theo php c, lc phi dng sch bng bc m vng ;
cu tn v tip d, qu nhn, m nhn, ti nhn u dng sch bng bc, n nay b L cho
l triu nh t quan, chia chc, ly tc bc lm qu, khng ly vng bc lm khinh trng,
nay phong t phi, tn tr xung 8 ngi lm sch bng bc, th dng bc rt nhiu, nu chiu
l ch cp, khng nhng th v dng cn cp, m sau khi cht, i cp sch bng ng,
rt l phc tp. Chun cho t cu giai tr ln, u i dng sch phong bng vc.
(Theo mu mc sch bc, mi quyn 3 t 2 trang, chiu theo thc mc ca Nh nc, sch
ca hng phi, u di 7 tc 2 phn, rng 4 tc 5 phn ; sch ca hng tn, u di 5 tc 2
phn 2 ly, rng 3 tc 6 ly ; tip d v qu nhn, m nhn, ti nhn u di 5 tc, rng 2 tc 9
phn 5 ly u dng th la u 8 si t, mu vng chnh ca Trung Quc v mt t u tr
rng my, trong th vit bi sch).
Cp thm rung lng cho cc hng gin binh c th bc. L c : thn cm binh 9 so, tinh
binh 8 so, tp sc binh 7 so. n nay vua cho l ngch binh gim bt mt na, s rung
tha ra rt nhiu, cp thm cho thn cm binh 6 so (cng 1 mu 5 so) ; tinh binh 4 so
(cng 1 mu 2 so) ; tp sc 3 so (cng 1 mu). Trong , x, thn no s rung khng ,
th chiu theo s rung nhiu hay t chia cp cho u, khng c nht lut cu chp l ny.
Chun cho l lng thuc vin vin C mt c cp thm gp i (l c gp ri), v c
l hin nay cng vic bn nhiu, cc thuc vin vin y, ngy m kh nhc.
Sai quan chia i trong Nam, ngoi Bc, sa sang ng s, cu cng.

(T Qung Bnh n Qung Ngi, do Tham t ph Tha Thin l Nguyn nh chuyn trng
coi ; t Bnh nh n Bnh Thun, do nguyn n st Sn Ty, ging b Th c l Trnh
Bnh im chuyn trng coi ; t H Tnh n Thanh Ho, do T l b Hnh l Dng Qun
chuyn trng coi).
Thng 12, tn tng cha m qu c ca Hong thi hu. D rng : T xa lm vua tng hu
ngun Phc, u i h ngoi, l t lng hiu tr. Ngh n c tin vinh lc i phu, Thi
bo ng Cc i hc s l V Xun Cn, ph t 3 triu, trc sau mt c, sinh ra thnh
mu ta, ni theo php tt, sn Phc t ho. Khong nm T c, ban n phong tng cha
m bc ni cung, ln y, quan i thn y v phm c cao ; ch mu cho l h Bch theo
tc ca chng, nh vic phong tng ; sinh mu l h Trn khm tng nht phm phu nhn
l theo l.
Trm nay ni nghip ln v vang, li ngh n c sng, nn phi n l long trng, t
Phc c th. Vy cho gia n tng V Xun Cn l L quc cng, h Bch, h Trn u
tng l Quc phu nhn, t hu l. Knh tun D ny.
Sai Hip bin i hc s, lnh Thng th b Li l Phan nh Bnh i kinh lc Qung
Bnh. By gi, Ph thng Php bn rng hin tnh Qung Bnh cha yn, li nghe tin Hm
Nghi n tr x Thanh H ph Qung Trch. Cc ng phn tn lan trn, quy nhiu,
cc vin ph, huyn y nhiu ngi s trnh, tt phi c v i thn trng vng, i n
kinh lc, mi mong c chng yn, cho nn c mnh lnh ny.
Chun cho lnh l cc ht, ph, huyn, c em s gin binh gn y khu in vo.
Vin C mt tu ni : Theo l trc, lnh l ph, huyn, u l chiu m, nn phn nhiu
trn thiu khng . Nay ngch gin binh c gim mt na, th ngch gin binh hin
tha rt nhiu, xin do cc ph, huyn chiu theo ngch gin binh cc x thn thuc l s y,
em in vo lnh l, c 2 tn lnh l cho c khu tr 1 tn gin binh, ct s lnh c
(cc ph v huyn Kinh 30 tn lnh, cn cc huyn u 20 tn), cn tha th in vo
ngch gin binh, nu ngch gin ngch cc x, thn gn y khng , th c trch cc x
thn tip gip gn l s, in cho sung s. V khon tin lng, tham chiu l gin binh, li
lng cp rung lng, c 2 tn l binh th theo nh 1 tn tinh binh ngch gin (tinh binh

mi ngi 1 mu 2 so, l binh chiu cp 6 so) m chiu cp, dn xong lm danh sch t b
xt. V binh phc, may o bng vi mu lam (thn di 1 thc 2 tc) ; vai o c vch
, cho c phn bit. Vua chun cho giao cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam tun hnh.
Vin C mt tu ni : Gn y, cc vt hng ban cho quan i Php, duy c kim khnh l
quan Php trn trng hn c. Nhng c ch nin hiu ng Khnh li cng qu. Xin do ph
Ni v b ra cc hng vng, giao cho c cng ch rt nhiu kim khnh hng va v hng
nh.
(Hng va phng 5 ng cn vng ; hng nh phng 3 - 4 ng cn ; mt mt khc ch
ng Khnh sc t ; mt mt khc cc ch : Ging tn, tu mc((1) Ging tn tu mc :
gi lng tin thc, sa vic bang giao.1) hoc th hun((2) Th hun : n bo cng lao.2),
hoc thng cng((3) Thng cng : thng ngi c cng trng.3) phng ban cp, ht
li tip tc c thm).
Li gn y, cc quan vn, v ln, nh, phm c cng lao xong, u c n cp cc hng
khnh (hoc vng, hoc vng ta, hoc bc). Duy quan i Php ly khnh ca ta lm
trng, th hng khnh y cng nn lm qu, nu ty thuc ca ta c eo, th quan
Php thy th, s c trng thi nh nhau, xin d nh, n quan c ban cp th c
eo ; cn cc thuc vin phi u ct lm gia bo, khng c eo dng. Nhng t nay v
sau, thuc vin tam phm tr xung, ng c thng cp, th u i cp bng kim tin,
ngn tin, cn nh cc hng khnh, xin nn nh ch, cho c phn bit, m ngi bit l
vt qu. Vua chun cho theo ngh nh.
Rt Tng c Bc Ninh, Thi Nguyn l Nguyn Tu v Kinh ; cho : Lnh Tun ph H Tnh
l Ng Trng T, i lnh Tng c Bc Ninh, Thi Nguyn, Hng l t Thiu khanh, T l
b H, hin sung Khm sai Ngh An l V Khoa, thng th Hng l T khanh, lnh Tun
ph H Tnh.
Tu v thng trc b quyn Kinh lc s l Nguyn Trng Hp hc ti ni : Tnh y my
nm nay, trm cp cha yn, vin Tng c y tng khng tm cch d yn, thc l li
bing. Thng th i Php l Sinh-bch cng gi th cho Nguyn Hu ni Tu, phm

cc cng vic phn nhiu khng ng khen, cho nn chun cho rt v, ri cho Trng T l
ngi a phng y hiu tnh th, chun cho thay sung chc y.
Chun cho cc hng binh tnh ngoi, s lng thng chiu theo l c (tin 1 quan, go 1
phng) nay cp thm cho 1 quan tin. By gi, ngch binh gim mt na, cng vic bn
nhiu, m s lng thng ch theo nh c, quan Tun ph Qung Tr l Cao Hu Sung em
vic tnh y tu ln, cho nn trong Nam, ngoi Bc cng chun cho c.
B chnh l Nguyn nh Dng v n st l Nguyn Huy Trc Qung Bnh u b cn
bt c. Bn nh Dng gn y v quan i Php trong thnh, mi ng ring ngoi
thnh, tin lm vic. Ban m, hn 100 cn , tha lc canh phng s h, bt c em
i ni khc (nh Dng sau b chng hi). Vic y n tai vua, vua chun cho B chnh
Hng Ho b cch l L Lng, lnh chc B chnh v nguyn n st Ph Yn phi ging l
Hong Cng, theo hm Kim tho lnh n st, 2 vin y u l ngi a phng y (Lng
sau b bnh khng n).
Sa cung Trng Ninh. Trc y Nguyn Hu dng s ni rng : Ngy thng 8 nm
nay, thn cng Khm s i Php l Sam-b, knh n Khim lng c ch ca Thi
hong Thi hu T D chun cho Hong thi hu v ni in. Li vng li t d, trong c
khon ni : Hong thi hu, n v Ni in, chnh n quy tc Ni cung, my ln
tun theo b co trong ngoi, nay Hong thi hu ng v cha c nh s, nn thn trm
xt : Ngi l mu nghi c nc, nu cha n rc v Ni in, th Hong thng khi sm
ti, n hu thm ngi, rt thy thc kh, s rng lng hiu tr vn cha c xng, v li
gia php bn triu, c nhin khng c chnh sch bung rm nghe vic nc, ch v Hong
thng tui cao, phm c vic g quan h n vic trong ni cung, cng phi bm ln, nh
c Hong thi hu phng th Dc tng Anh hong 36 nm, i vi o lm m, tin l
ni c c tt. Theo li D chun ca Thi hong Thi hu T D, thc l mu k rng
ln lu di cho Hong thng.
Nay xin lp tc sa sang in Khn Thi, hoc cung Trng Ninh, knh tun d chun, n
rc Hong thi hu v , mt l tin vic hu thm Thi hong Thi hu T D ; mt l
t lng thn hn ca hong thng ; gi ng quy tc ngi m, lm gng mu, th

Hong thng trn c thnh mu, vic th thnh tt c lu di, khng cho bn tiu
nhn bin nnh c dn d la nnh nt.
Li gn y bng gp lc gian nguy, may nh c miu x Phc, nc i Php gi
gip, mi c ngy nay. Hin nay, ni gn th Kinh thnh nh vua hy cn m mt ; ni xa th
trong Nam, ngoi Bc, gic gi cha yn, chnh l lc do hon nn nhiu, m nc phc
hng, lo ngh lm, lng thm sng sut. Ci xin Hong thng, lo sing khng nn lng,
gng sc cu tr, ngy thng n ung, nn c tit ; cng vic chn cung nh, lng
cho gim bt ; sa sang mi vic, tr yn trong ngoi, trn th tin linh 9 miu c yn,
ngoi th p c lng mong c ln th c nc c may lm.
Vua khen v nghe li, chun giao tn nhn, nh thn ngh li ri thi hnh.
n nay, nh thn Phc tu ni : T tu ca i thn y, so snh tnh l, thc tho hp.
Duy c in Khn Thi l gip vi pha sau in Cn Thnh, nu rc Hong thi hu n
y, gp khi c khnh tit, cc quan n ly mng, s c iu cha tin, cung Trng Ninh
hin cng to rng, xin giao b Cng bt nhiu lnh v th, cho sa sang khn cp, ri s knh
rc v , cho nn vua chun cho theo th m lm.
Thng y, knh gp t Hp hng. Quan b L tu ni : Nm u Thiu Tr v T c, knh
gp l ny, u rc thnh gi n lm l, nay Hong thng mi ni ngi, vn phi knh
theo php trc, chun b nghi l long trng, t lng p ng n t tin. Nhng hin nay,
nhc kh cha , nghi vn tng cha ri m chnh n c. Vy xin l Hp hng k
ny v l Xun hng thng ging sang nm, u chn phi vin sung lm l thay. Vua y
cho.
Chm chc gim bt l thng cp cc ph v tn tht. Trc y vin C mt tu xin
chun cho bng l cc ph v tn tht, s y nhiu qu, phi nn gim bt, xin do b H
chc ngh. n nay b thn trc ht em thng cp l c nn chm chc ngh li dng
ln.

L trc, gp tt Nguyn n, hong thn, tn tc v tn tht vn lc phm, v ng phm


Kinh, n c thng cho nh, bc lng v tin c th bc. Nay, xin gn n k y, do ph
Ni v, d xt hng no hi tha, khng c l bc lng, hoc bc nh v tin, c ng
thng cho, th phi tu, xin chun cho thi hnh.
T hong thn, vng cng, cng cha, n quan, ng phm tr ln v tn tht nhn tn, th l
cp tut, u chiu l c cp cho mt na, i khi no kho hi tha thi, s ngh nh sau.
Cng n cc phng i ly chng, theo l c tin trang sc : Trng n 800 quan, th n
500 quan ; nay u xin nh cp.
m th nh, chiu phm chi na lng v khi cht chiu phm cp na tin tut. Nay xin
nh cp.
Chu gi cc cng v con gi cc dng tn tht ng nin thng 6.000 phng go. Nay xin
nh cp.
Vua chun cho theo ngh thi hnh.
Cc ph, huyn : in Bn, Thng Bnh, Qu Sn, H ng, Duy Xuyn, hng tun u b
gic t ph, ton ht Qung Nam li nhiu lon ln (nguyn Thng bin Nguyn Hc lm
ch). Quan tnh y em vic tu ln, nhn ni : Hi ra c bit t sau khi Trn Vn D b
git, bn gic mang lng ng s, khng dm quay u v, mi thnh ra ci th ci h, xin
xung D khuyn bo, cho chng yn lng phn trc, m c dn c yn.
Vua mi k r ti danh Trn Vn D b co s th Qung Nam rng : Ngy trc, c quyn
Chng Tun ph Qung Nam, Qung Ngi l Chu nh K knh tp tu, trnh by
nguyn Sn phng s Trn Vn D tri mnh triu nh, sai bt binh, dn ; cc vic hi
ng vi quan i Php em chm nh th. V li, gic Thuyt i li th, sinh s, Kinh
v tnh ngoi xn xao ln, c ni ni lon, c nhin khng nn bn na. Sau trm ni ngi
ln n nay, cng lu ngy, th m Vn D cn dm lm liu nh th ; trm thng hn l
ngi c, khng n vi b, chun cho vin C mt, t bt hn phi sm quay v, s lng

cho khoan tha, ri y c mt mc trng trnh khng hi i cht no. n khi quan qun i
Php n y, t bit l khng th chng ni, trn v tnh y thng thuyt, th vic mun
ri, quan tnh y cng quan i Php ngh x t ti, thc khng phi oan. Th m bn bt
mn, khng xt tnh th u ui th no li bo Vn D, v ra th m cht, mi mang lng
ng s, khng chu th ra, nhn th m hoc lng ngi, t nh, cp ca lm liu, tc nh
ngy gn y, cc ph, huyn Thng Bnh, Qu Sn, b chng t ph, n khi i binh ko
n, th ngc u b t chy. C chp, m mui nh th, thc l ng gin, ng thng.
Ny nh tai ho lm ra, khng th trnh c, c ti phi chu, bn s th cc ngi, nu
lng tri, lng nng cha mt, lng ngh n tn thn ngi trn, khng nn t theo vic
lm tri vi lun thng, mang ly ti nng vo mnh, mi gi l bc s phu c c sch v
ngi dn bit thun theo php nc. Bn ngi sao khng ngh vic thin h ch c l cng
th m thi ; cng con b nga ng sao ni c vi bnh xe v trng chi vi Thi
Sn, dp tan rt d, l th tt nhin. Bn ngi kp nn i c lm thin v sm quay v : K
no l u mc th n Kinh th phc, s lng cho khoan min ; k no b hip phi theo th
yn tm cy rung, o ging, cng gip nhau ch nui yn lu di, cn vui no bng.
Nu bn ngi cn vin da vo vic Vn D, ni ba ra, lm cho ngi ta m hoc, khng
bit s hi, vn c t hp lm vic c, quan qun phi nh bt, phm vo hin php
hnh pht, th mun hi li sao kp. Bn ngi nn phi knh theo.
Chun nh : Cc vin nhn v nm y c lon tn v, m nay chm n, th ngh x c th
bc.
(Tr quan d c n khi y khng th li i c ri t tin v qu nh, nh mi khng
ti, th ngh x cch chc ; cng vin no tu v, cht gp cc tnh y c vic, theo ngay tnh
phi u vo trong vng cui thng 9 v c duyn c nh b c tang cha m, hoc gia sn b
t ph, hoc mc bnh nng, c bm tnh, t bo lm bng c, th u c min ngh ra,
cn vn t cu phm, v t sut i tr ln, vin no t mng 1 thng 10 n cui thng,
hin u n b ch i, c n bng ; v vin no a phng c lon, m trong thng
11 n b, th u gia n ging 1 cp. Cn vin no hin cha n, cng vin no nguyn
a phng khng lon m n thng 11 mi ti ; v vin no tn v, tuy c theo tnh sai

phi, m n sau thng 10, xt ra l c tnh ring trng ngng, th u ging 2 cp, bt di
chc).
Vic ny vo u thng 8 chun cho gic cp, ri c my ln khoan hn (trong khong
cui thng 9), m nhiu ngi chm tr n ngoi hn ; cho nn chiu tnh ngh xt, khin
cho bit rn s.
Bt u cho lnh trng thu qu Qung Nam. Hai nguyn Tr Mi, Thu Bn ht y, sn xut
nhiu qu, ch c dn inh Man Thu Bn chu np s bc v thu qu khu tr hn 118
cn v qu cha c ngi no lnh trng, n nay ngi bun l L ng K c n xin lnh
mua 3 nm, mi nm 10.000 quan, xin np tin trc, thu qu sau ; tr ra, trong 1 cn, th
c tin mua dng ; ngoi 1 cn, do ngi y mua c np thu, ngi khc khng c t
tin mua ring, cn nh xut cng th phi chiu l np thu. B H xin chun y cho khi
b mt mi li. Vua y cho.
t thm Ph lnh binh Qung Ngi, v tnh y hin nay vic cm phng rt khn, theo li
xin ca quan tnh l V Duy Tnh.
Tn nhn v nh thn tu ni : Ngy k, ngy n v cc lnh tit hng nm 2 tn in
Hiu T, Long An, c chun cho lm l in Phng Tin nhng bi v vn in
s rt khng yn tm. Xin n ngy 28 thng ny, nhn ngy k, lm l xong, do hong thn
cng em vic y co xong cng vi quan b L n 2 tn in rc thnh v v long , cc
th m ngi, m trong khm, mn trong khm rc v in Phng Tin knh lm l t i
dng. Vua cho li xin y thc hp tnh, l, nn nghe theo.
Rc thn ch Tng Du (nguyn l Anh Du, nm trc v knh gp miu hiu, chun cho
i) hong thi t t th ph Hng miu, n bn t v c nh th b nt hng, khng th
th cng c.
Chm chc gim bt chc gim th n th cc ph : V no khng c con th vn t
nh trc ; v no c con ni c tp phong tha nhn th cng c, u vn sung lm
gim th ; nh vic b thm.

Ph Tha Thin v bt dn phu chm tr, b quan Php trch. Vua chun cho Ph don Phan
Lim, Ph tha on Nh Bch u phi gii chc trit hi, cho T l b Cng l Nguyn
Thc, T l b Hnh Tn Tht B thay vo.
Chun cho Thng th b L l ng c ch v qu hu tr.
By gi tn tn T D bc hu Thi hong thi hu v i vng theo tn tn Hong thi
hu, phng mnh c ch lm cc hng : sch vng, n vng, hm bng bc, hm bng g v
hp sn son thp bc (tnh nng tt c hn 300 lng vng v 127 lng bc) ; v quyn kim
sch tn quang (nng 100 lng vng) v 1 khi vng ca nh thn l mng (nng 100 lng),
do nh thn gp tin, trc cha lm kp, nay cng phi knh lm dng mt th
B L cho l hin nay, kho Kinh cha tha vng bc v s th cng t, tu xin chun cho,
chia giao 2 tnh H Ni, Nam nh chi pht vng bc kho tnh y hoc t gi mua knh
lm, trnh ngay vin lc sc thi hnh, khng i vin thng thuyt cho i thn Php xt
bit. Sau Ph thng Php ni vi vin thn rng Ton quyn Php a th li ni : Vic
y tuy l l phi nn th, nhng cng nn tu thi chc lng mi hp. Vic y l quan
trng, tng nn cng bn, ri sau mi thi hnh, khng bit b L c trnh vin chuyn
bn vi Ph thng Php th no hay khng ? Thc rt khng hp.
Vin thn, cho l vic y do b L s sut lc sc, nn c li trch y, vic y xin tm nh
hon, c ch tui cao, lm vic lm st nhiu, xin chun cho y v qu hu tr. Vua y cho.
Li cp thm tin lng thng cho cc trm t Kinh n Nam (t tha mc n phu trm
u 1 quan) v thng phi khing em hng ho cho quan Php rt bn nhc.
thng ton quyn i thn Php l C-ra-xi v nc ; Tham tn l Ve-ra-n (c tn na l
Hoa N) quyn thay lm vic.
Ch cp m, o cho cc i thn Php c phong.

Trc y, bi vng v co trc hoa ca cc i thn Php u do H Ni ch lm. Tnh y


em mu thc trnh ti tr s Thng th Sinh-bch, i thn Php rt knh cn yn tm,
nhng li ni : M, o ca bn triu rng, hoa, rc r, trng rt p, khng hiu c ban cp
hay khng ? Nu l khng ban cp, th i thn Php t phi mua ch, phng khi v Kinh
triu h. Quan tnh em vic y t vin. Vin thn n ni cho Ph thng Php bit, Ph
thng Php rt l vui v. Nhn ni : Nay ton quyn v thng th, cu khm s u
v nc, thong th ch cng c ; nn ch trc 2 b cho vin quyn ton quyn v ph
thng, kp mc vo triu yt. Vua mi chun cho ch 2 b m, o i triu quc cng
tng cp, cn 3 b t cho H Ni tip tc lm gi tng sau, t lng tt.
Chun cho Th lang nguyn lnh Tng c Bnh nh, Ph Yn l L Thn ging 2 cp,
mang theo hm mi v qu hu dng.
Chun cho quan Php in chn dung ca vua.
By gi, Ph thng Php bn vi thng i thn u phi quan ho n nh i Php
n in nh in chn dung ca vua, gi v nc Php, t tnh giao hiu vi nhau. Vin
thn ni : Quc tc phng Ty, ly vic y lm trng, xin nn y theo. Mi chn ngy quang
tnh, vua mc m, o i triu, ngi in Vn Minh cho quan Php chp nh. Ri chun
cho in thnh 2 tm nh, 1 tm li dng ln, 1 tm gi v Php.
Bi v Dc hng. V y trc t ra u l ngch lnh m, ch theo hu, trc cc nha, b,
khng phi sai vt. Nay cc hng m binh, u nh bi, cho nn bi c.
Chun cho t Thanh Ho tr vo Nam, t nay tr i, phm cc x, thn c ngch, tr trc
chu s lnh l s chn, th tun theo nh trc chun cho bt mt na ra, cn trc l s l
(nh loi 3, 5, 7 tn) cng vn chiu s l bt mt na ; cn s tha 1 lnh, ng chu mt
na v trc chu s lnh ch c 1 tn, th u c tha bt.
nh r l thnh an. L trc, hng nm, 2 thng mnh xun, mnh thu, cc a phng u
dng s thnh an, c kin g, cho c trnh by vo trong tp y, vo hm, nim phong
kho kn, pht n thng. Vin C mt cho l hin nay c i Php bo h, phm cc

vic u nn t lng thc, tuyn b cng c, tng cng khng nn u gi kin ca mnh
trnh by ring bit. Xin hng nm 1 ln v thng mnh xun, n quan vn, v cc tnh hp
li lm 1 tp thnh an, t lng thnh ; nhng chiu theo quy thc biu mng, vo trong
hm, do b L kim dng. Cn vic trnh by cng tp v b hm kho kn, xin cho nh ch.
Vua y theo.
Chun cho : Nguyn Hu kim sung chc Tng ti Quc s qun (Tng ti Phan nh
Bnh sung i kinh lc cha v) ; Thng th b Hnh l on Vn Hi kim qun vin
st.
Quyn Kinh lc s Bc K l Nguyn Trng Hp dng s em cc x, thn (2 x Kim B,
Vn Trng Sn Ty, x Cp Nht Hi Dng ; x Thanh Nga Hng Yn) khng chu
cho gic c hip v chng c, nh bt c lc (c thc trng bt, chm, thu tang vt), xin
thng mi x 1 bin ngch ngha dn (trong bc bin y, khc ngang cc ch ln m x
ngha dn ; pha trn bn hu, khc theo chiu ng cc ch ng Khnh, t Du nin
phng ban t) t khuyn khch.
Vua chun cho theo ngh. Ri cho l hin nay tnh th cc ht trong Nam, ngoi Bc, cng
nn n thng nh th, sai lc sc cho tun hnh tt c.
Tiu ph s Sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tun lnh em nhng
ngi c qun cng thu phc thnh Qung Ngi phn bit ngh thng tu ln. Vua chun
cho Trn Vn Lng l ngi c lc hn c (nguyn Lnh binh b ging 3 cp, di chc,
quyn sung Ph lnh binh) c khai phc Qun c lnh chc Lnh binh v Trng Quang
Hng (Sut i), ui mng tn u ng gic, ri b chng git, c truy tng Cm binh
Chnh i, chiu hm, tng cp tin tut v cho tp m ; cn th, thng thng, khai phc,
truy tng tt c hn 40 ngi.
chnh bin
lc k - Quyn III

thc lc v cnh tng thun hong


Bnh Tut, ng Khnh nm th nht [1886] (Thanh, Quang T nm th 12), ma xun,
thng ging, ngy mng 1. Vua em hong thn v bch quan n cung Gia Th((1) Cung
Gia Th : cung ca Thi hong Thi hu T D.1) ly mng v dng kim tin tin l mng
(tin km 10.000 quan). Li n ch Hong thi hu ly mng (hong thn v bch quan
c min ly), dng kim tin l mng (tin km 8.000 quan). Ri ng in Thi Ho nhn
triu h. Ph thng i Php l Ba-am em hn 50 vin quan Php, n knh lm l
triu h.
Bui chiu hm y, vua gi ng chi xun. Trc y Ph thng trnh by rng : Qu i
thn phng mnh qu quc n bo h nc ta, t by n nay, tnh ngha thn mt. Duy
vua, ti chia cch, cha t lng tin nhau. Nay gp Hong thng nhn u xun i chi,
s, dn u mng vui ti ; qu i thn xin em ht quan qun v phng nhc Php theo i
h gi, t s tn knh v khin nhn dn nc ta u bit lng thc ca qu quc bo h.
Vua chun cho theo li bn, t lng tt. n nay vua i chi, quan qun Php cng quan
qun ta u theo hu, nghi v i mi ; ngi i xem khng ai l khng cm khi ngy nay
vi ngy xa.
Ph thng Php gi th n ni : Trc y phng ch phong tc cho cc qu i thn,
nay Ph thng cng thng Vi-n, Thng th Sinh-bch, u xin cm n v nhn. Cn
nh cu thng C-ra-xi, cu Khm s Sam-b cho l trong nc cha c yn thnh,
nn cha mun lnh nhn. Mi chun cho cc hng co trc hoa v kim bi ca 2 qu i
thn y, u hy nh li i.
Sai Thng th b Cng l Hong Hu Thng i n Qung Tr, Qung Bnh khm xt nh
trm v ng s, c thc nghim ngt cho cng vic lm c nhanh.
Knh em hong kim v go trng cung tin cung Gia Th (hng vng 8 tui v 5 tui 10
lng, go 1.800 phng) ; tn s Hong thi hu (hng vng 8 tui, 5 tui 8 lng, go trng
1.500 phng) v theo l tt Nguyn n.

Tng c Thanh Ho l Lng Thnh tu ni : Cc ph, huyn Quan Ho, Qung T, Cm


Thu, Lng Thng, Thu Nguyn, An nh thuc min thng du tnh y ngy n b H
Vn Mao tuyn dn bn gic ngi Thanh v hip d th dn quy nhiu ba ; u bn
c Nguyn Nh Cung coi em 2.500 tinh binh, hp cng bn Sn phng s, chia ng
ngn nh, thng c thng trn, bn gic lui dn, nhng phn rng rng ri, gic y
gi him, lc hin, lc n ; hin ng tha c nh bt. Nay c chun cho tnh y xt r
cng trng kh nhc ca quan qun nhiu ln i trn y, c nn khen thng th no, s
giao cho xt ngh lm vic.
Quyn thng Bc K l Vi-n thng Chnh thng chuyn coi cng vic Bc K v
nc ta.
Ph Tha Thin gi go t. Vua chun cho trch ly 5.000 hc thc kho bn ra cho dn
(mi hc 1 ng bc hoc tin 6 quan).
Khm sai Qung Nam l Chu nh K tu ni : Th gic tnh y ln dn ; qun tnh y trn
nhiu, hin cn khng my, chng gi khng . Vua chun cho sc cc ph, huyn chiu
m, mi ht cn c 200 - 300 tn, ch cp cho kh gii, gip vic phng th.
Chun cho nguyn Thng th b Cng sung Khm sai Qung Nam l Chu nh K rt v
i lm Thng th b L.
Nguyn Loan Qung Ngi (ngi huyn M c, l con Tng c cht l Nguyn B
Nghi) v Bi in, ng Bnh nh dn bn gic chia lm 3 ng n quy ri
Qung Ngi (1 ng t ni Thch Tn n chim thng huyn M c ; 1 ng t n
Lo Thuc tt qua n Thanh Thu ; 1 ng t ni Thch Tn n ch Tr Cu). Quan sn
phng l Nguyn Thn n nh, ph tan c. By gi, 1 o qun gic n st ngay 1 n
thuc sn phng y, chia tng ton n nh. Quan sn phng phi bn Chnh, Ph lnh
binh l Trn Vn Lng, Nguyn Tin o, chia ng n nh, m t c sut cc ton
binh nh st tn ni, qun gic v chy, quan sn phng lp tc n thng ch Tr Cu
nh nhau vi o qun hu ca gic, gic cng nhiu ngi b thng v cht, phi lui chy

; mi dn binh n huyn M c, thu li huyn thnh. o qun tin ca gic li v ng


Thit Tng, qun ca sn phng y n nh, chng phi chy. Ngy hm sau, qun gic
li t a phn Man, dn qun Man chim gi n Thng An. Qun sn phng lp tc tin
qun ly li n y, gic mi lui v Bnh nh. Trc y, gic chim huyn M c, 1
o n thng tnh thnh Qung Ngi, ng qun i ; bng nghe cc o u thua, bn
chia ra i cp thc go ca dn c gn tnh thnh y ri i.
Chun cho quan vin vn, v Kinh v tnh ngoi t ngy 30 thng chp nm ngoi tr v
trc v ngy 11 thng 8 tr v sau, nhn vic cng b nhm li phi pht bng, th nay u
chun cho khoan min l gp k u xun, ban n.
Vua sc rng : L trc, ngy th triu, th bch quan hp li n chu ; ngy khng phi
triu, nh thn c khi bui sm cng n hp lm vic 2 bn gii v, mt lt mi lui. Nay
nn chiu theo l trc thi hnh, cho hng ngy sum hp gip nhau nh c, cng vic
c nhanh.
Chun cho : Thng th b Hnh l on Vn Hi, thng th Hip bin i hc s, vn lnh
chc c Tham tri sung Khm sai ; quyn lnh Tng c Bnh nh, Ph Yn l Tn Tht
Phin, thng th Thng th vn sung chc c ; Th lang b Cng l L Hu Thng, thng
th Hu tham tri b y ; Trc hc s, sung S qun Ton tu l V Nh thng th Tham tri
vn sung chc c.
Tit Vn th, vua chun cho hong thn v quan vin vn v Kinh v tnh ngoi, cc ngi
phm li b ging cp, th do b lm danh sch tu ln, i ban n rng khp.
Tng c Nam nh l V Vn Bo tu ni : 50 tn m binh i nh hi ca bin Ba Lt
thuc ht y, nguyn trc lm vic cng ca bin y, cp cho khai khn 50 mu rung
hoang. Nay vng b bin yn tnh, i binh y hin cn 40 tn v s rung hin c 443 mu,
xin lp lm p nh Hi, chiu l lm thnh s, chu thu. Vua y cho.
Tng c Thanh Ho l Lng Thnh tu ni : Tn thnh Triu Tng gip cc min ni,
kh c ni rt nng, t trc phi binh cc v ng ph thm y, nhiu ngi mc bnh

hon. V Nhu v huyn Tng Sn, thu th quen, tr gim bt mt na v chn sung
lm tp minh ra, hin cn 230 tn, xin cho binh y chia tng ban ng gi, cho ngi cng
vi thu th hp nhau. Vua y theo.
Dn theo gio huyn Qunh Lu, tnh Ngh An, t ph huyn l v cc x, thn : Qunh
i, Bo Hu (hn nghn nc nh v n ng, n b cng nhiu ngi b cht).
Quan Php l Hch-t sang quyn Khm s i thn. Chun cho lnh Tng c Ngh An, H
Tnh l Trn Lu Hu trit v ; cho nguyn Sn phng s H Tnh l Nguyn Chnh thng
th Tng c Ngh An, H Tnh (Chnh, thng 8 nm ngoi thng Hu tham tri b Cng, lc
ch cha n, ri L Thuyt em Hm Nghi n sn phng, Chnh vn li sn phng.
n khi qun Php tin qun nh ly phng nha, Chnh mi tm ng v Ngh An, nhn
co bnh lu li Ngh, cho nn c mnh lnh ny.
Nm y, gp k t i t, c nh thn dng phin tu xin ; va mi lon xong, chun cho
nh t 1 ln. Mi ly ngy Qu Mo thng y, chia sai hong thn cng knh n tn n v
Thi miu, Th miu em vic y knh co.
Chun cho Nguyn Hu sung lm Ton quyn i thn, Nguyn Thut sung Ph ton
quyn i thn bn ho c v iu c v m, n S qun cng vi quyn Khm s
Hch-t, giao i cho nhau.
By gi, thng Bc K tu ni : Bn ho c ngy thng 5 nm Gip Thn, 19 khon v
bn iu c v m ngy thng ging nm t Du, 4 khon u cha giao cho nhau, nay u
quyn Khm s sung lm h giao s, hi ng vi quan bn quc n ngay S qun lm vic
cng giao cho nhau. Vua bn sai b L xem xt, sa son cng vic phi lm, ly ngy 20
thng y, sai 2 i thn, mang sc th, tun lnh i lm l, cng giao cho nhau.
Trc hm y 1 ngy, vin C mt knh ho c v c th v m mi th 1 bn dng
vua xem. Mt sau cc bc th y u c ch chu ph : Cc bn iu c trn ny trm
xem c, chun cho thi hnh nhng chp ngy 20 thng ging nm ng Khnh th 1, c

dng n i Nam hong v n Vn l mt st, Ng tin ch bo, vic y xong ri,


vin ton quyn i thn phng em 2 bn y i giao.
V hi ng bin nhn lm bng rng : Phng sung h giao Khm s i thn nc i Php
l Hch-t phng sung h giao ton quyn i thn nc i Nam l Khm mnh lng
thn, Thi s, Cn Chnh in i hc s Bo quc hun thn, kim sung i thn vin C
mt, Kinh lc s Bc K, Tng ti Quc s qun qun Khm thin gim s v Vnh Li b
Nguyn Hu ; Ph ton quyn i thn l Thng th b H, qun lnh Th v i thn
Nguyn Thut ; u phng mnh lnh 2 nc, knh em bn ho c ngy 13 thng 5 nm
Gip Thn v bn iu c vic m ngy 4 thng ging nm t Du, theo lch nc Nam, tc
lch Ty l ngy 6 thng 6 nm 1884 v ngy 18 thng 2 nm 1885. Nhng bn c ny l
ca i Php cng nc i Nam nh ra Kinh nc i Nam, i bn cng kim
duyt.
Phng sung h giao Khm s i thn nc i Php giao cho nc i Nam ho c v
khong c ch Ty, mi th 1 bn u c li ph chun ca i hong nc i Php
v dch ra ch Hn mi th 2 bn, c h giao khm s i thn nc i Php ng du,
k tn, h giao ton quyn i thn nc i Nam giao cho nc i Php ho c v
khong c bng ch Hn mi th 1 bn, u c hong nc i Nam ph chun v 2
bn iu c ch Hn y mi th 2 bn c c h giao ton quyn i thn nc i Nam
ng n k tn, i bn cng xt duyt, ng nh li c nh trc. H giao i thn 2
nc, u giao nhn, ng du, k tn ; xong cng nhau lm t bin nhn lu chiu,
nay bin lch Ty ngy 23 thng 2 nm 1886, tc lch Nam ngy 20 thng ging nm ng
Khnh th nht.
Khi vic giao, nhn xong, vua tng h giao s i Php cc phm hng (1 ng kim tin
hng ln c ch Vn th vnh li ; 1 tm khnh hng ln bng ngc tt ; 2 tm gm on
thng hng ; ci khay ch bng ng, 4 gc bt vng, 1 b ung ru bng ng).
Nc i Php a tng vua 1 chic bi tinh hng nht ; tng Nguyn Hu 1 chic bi
tinh hng nh.

Li t 2 huyn nha Cm Xuyn, Hng Kh (u thuc tnh H Tnh, huyn Cm Xuyn,


nm T c th 6, hp vo huyn K Anh, do vin ph H Thanh kim l ; huyn Hng
Kh, nm Kin Phc th 1 hp vo huyn Hng Sn kim l).
V ng xa, vic nhiu, c nhiu s khng tin, l theo li ngh xin ca quan tnh, (sau cng
chun cho li t hun o).
Chun cho : Quang lc t Thiu khanh lnh Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi ; Thi
bc t Thiu khanh quyn lnh Tun ph Thi Nguyn l Nguyn Hm Quang u thng
Quang lc T khanh, vn lnh chc c.
Gia cp lng hng nm v y phc ma xun, ma ng cho Thin phi.
Khi trc, lc vua cn th u, c tin sc cho lm con Thin phi, tm lng bo ngha
khng th coi nh, mun tn phong hn bc Thin phi v truy tng tc hm cho cha ca
Thin phi l Nguyn nh Tn, n n, mi em vic y tu ln T D Bc hu Thi
hong Thi hu ; knh phng Ch giao nh thn bn li, nh thn ni : Nc khng bao
gi c 2 chnh thng, tn khng bao gi c 2 bc tn, l php thng xa nay. Trc y,
Gin tng Ngh hong ni ngi, tn phong Hc phi lm Hong thi phi, l ch do quyn
thn bn nh, nn phi chun cho nh ch. Nay, mt l theo v th c ; mt l ngha gia tn
phong tng c iu cha c tho ng.
V li mu hu vng theo thnh D r rng ; nay Thin phi li c gia phong, xt n
ngha l thng vu tn, e c cha hp, hung chi huy hiu ca Thin phi, l c tin hong
phong cho, c mnh trc, tng trn 2 ch Thin phi, khng dm thm ch no na
v cha ca phi y l Nguyn nh Tn, trc c truy phc chc Thng th, cng l v c
Thin phi cp bc hng phi. Vic gia phong Thin phi v tng tc cho ngi cha, xin nn
nh ch. Duy vng theo t d ca Thi hong Thi hu v lng bo ngha ca Hong
thng, th bng l ca Thin phi (ng nin go 300 phng, tin 700 quan) ngh nn gia
thm gp ri v y phc ma xun, ma ng, knh xin hu cp, khin cho hp tnh ngha
m t o hu.

Vua bo rng : y thay li bn lun, d i xa cng khng hn c. Chun cho theo


ngh thi hnh.
Cp lc in cho 2 con n Ngh Kin vng.
Trc y, vua mun lng cp rung th cng cho vng, giao nh thn bn, Phc tu.
n nay nh thn tu ni : S n th tn vng, d vo quc t, l vic long trng ; nu
trch cp t in, chuyn giao cho ngi gi vic th cng cy cy phng s, i vi ngha,
tng c cha n. Xin ti n th vng, ht thy ngy k, ngy n v ngy l hng thuc
4 thng qu, u theo quc t, cho trng s th.
Vua bo : Tn vng cn c 2 con (ng ng, ng Lch), tng dng rung y cp cho
tin, ng hu c nh triu nh i i truyn mi, gi gn c v con. Nu vi vng
chun cp, s mt s th, cho nn ly tnh thc bo cho bit. nh thn tun theo bn : n
k ln hu vi ngi thn ca Hong thng, nh c i cp lc in cho 2 con ca tn
vng, tnh l c thch hp c, nay hin tch bin rung t ca Nguyn Vn Tng thn
Thanh m, ph Tha Thin 18 mu u l rung tt, xin em s rung y sung cp. Vua y
cho.
B Binh tu ni : Binh inh v Ph binh ph Tha Thin hn 200 tn (gin binh 15 tn, m
binh 200 tn). Nay m binh nh bi, th m binh v y cng nn rt c, bt h ph. Duy
nha y vic nhiu, nu dn ton gin binh, khi c vic ti, sai khin s c b ng, xin cho
ph y tuyn ngi cng trng c cn cc ngch lnh m trc 50 tn v trch ly ngch
lnh tuyn ht y 100 tn, dn b lm i nht, i nh, i tam ca v ph binh ; cn qun
v 1 ngi, sut i 2 ngi v in ty 1 ngi, theo c xt b. Vua y cho.
Tn phong h Nguyn Hu lm Hong qu phi v ban cho kim bi (khc ngang ch ng
Khnh sc t, khc dc cc ch kim nhip lc vin). Nguyn Hu dng s xin t
chi. i khi h ni :
Nguyn Hu, tui cn ngy th, trc vng theo Ch 2 cung, khng dm tri mnh cht
no, nn c sung tuyn, hin nay 6 vin u l ngi c khi Hong thng cn n nu,

nay nht n c vt hng u, s sinh lng kiu cng, k. Hn na, vic c ca bn


triu, phm d h ngoi, u phi trn trnh, ng lc kh khn ny, nu theo l trc th e
c lin quan n vic nc ; nu hi c t tnh, th e cha hp vi in l trong nc. Xin
thu li mnh lnh mi, c d vo hng ti nhn, m nhn, 5, 3 nm na dn quen n tc,
s xin tn phong, ng hu cng, t, 2 ng u tin.
Vua khng nghe, chun giao nh thn xt li, nh thn tu ni : Hong thng chnh cn
ngi ni tr trong cung, h Nguyn Hu, tui tuy ngy th, nhng khun php chn
phng khu, vn c gia nh gio dc lu. Nay c sung vo v y, tin cng kham
c. Cn vic trn trnh, ch k v lc thng, ng lc kh khn ny, Hu thn mang
trng trch ca Nh nc, lng cng trung vn xt bit, s khng nn ly t tnh m b
php cng. V vic tn phong xin theo Ch chun cho thi hnh.
Vua mi ban D rng : Trong chn bung the, l gc phong ho, t xa vng dng
nghip, khng ai l khng ngh c ngi gi hin, chnh n n np bn trong, nn
Kinh Dch c li bn qu Gia nhn, Kinh Thi th u tin vnh th Quan th, thc c duyn
c. Triu ta nh php, tn ln bc nht trong cung t ra hong qu phi, lm khun mu 6
vin, nghim chnh vic bn trong, cc i ni theo, u c v hin c th ni c ting
tt, cho dng di thnh vng. Trm khi cn n nu, hong kho ta tuyn con gi vin hu
qun qu c Nguyn Dim l Nguyn Th lm ph thip, l ngi v c ca trm, mi
sinh c ngi con gi, ng mong sum hp cng gi. Trm mi ni ngi, cha kp tn
phong, bng b trm, thot giy, khng th tm c gm c((1) Gm c : ch Hn l
c kim. Hn Tuyn khi tui nh ly con gi Ha Qung Hn. Kp khi ln ngi vua,
ngi con gi y l hng tip d. Cng khanh bn lp con gi Hoc Quang lm Hong hu.
Vua mi xung chiu tm thanh gm c khi vua cn nh. Sau i thn bit, lp Ha th lm
hu. (T hi).1), rt thng tic lm. My ln nhn l khnh h gia n, tuy kn chn cung
nhn, lng cho cp bc, cng ch phong n v phi tn, cn nh vic ch qu((2) Ch qu :
khi t l th ngi con du c ch vic xi cm dng cng.2) khi t t, vn cn khng, i
ngi hin c.
Hm trc, vng theo Ch ca thnh t mu T D Bc hu Thi hong Thi hu v Thnh
mu Hong thi hu ta, Hong nay l chu tha t, ch vic t l, lm ch thn dn trong

nc, chc v tiu biu trn cung vi khng nn b trng mi ; mi cho h Nguyn Hu l
con gi vin c mnh lng thn Cn Chnh in i hc s Vnh Li b Nguyn Hu
c sung tuyn, n ngy 13 thng ny tin vo trong i ni. Nhn ngh i thn y, i
i trm anh, l khng thn nh cao qu ; phu nhn y li sa mnh hin thun, vn xng l
hin ph. Mt nh Phc hu, nn sinh ra c gi hin. Ka nh Phc Ba i Hn, To th
i Tng, u l dng di th thn, bt cn lu truyn rc r. S d c i n c bit
tuyn cho, l t tri tc hp, h phi ngu nhin ! Nay nu cu n l thng, trong hng
cung nhn, cng yu qu c, th khng phi yn lng 2 cung, m gy nn vic tt ni tr
c.
V h Nguyn Hu c tn phong lm Hong qu phi, v hiu sm c chnh n, th cc
cung giai u bit knh theo ; vic ni tr c ngi, ng hu trm c th c gng tinh thn v
chnh s, l ngha trc sa nh ri sau tr nc y.
X th v tu ni : Nguyn ngch x y c 50 vin c tinh gim, cn 34 vin, xin t
mi bc my vin, cho c nh ngch. Vua chun cho, chiu s vin hin ti, lng t : nh
ng 2 vin, tam ng 4 vin, t ng 6 vin, ng ng 22 vin.
Cp ho c v khong c cho cc a phng ; nhng chun cho tnh H Ni thu th
khc, in.
Chun nh kiu mu bi tinh v giy khm cp. By gi quyn Khm s a th n ni v
vic thng tng cc quan ngi Php, cc nc thng ly kim, ngn bi tinh lm qu,
ti khi tng thng, mang eo c d dng. thng i thn Php mun bo nc ta
lm nh th, cho hp tnh v phong tc. Ri em kiu mu bi tinh v giy khm cp
ngh ch ra do vin thn dng trnh. Vin thn bn, cho l vic ngh nh ca thng Php
tho ng ; duy trong lng sao cho trn, trc lm hnh vung, so vi cc nc hi khc,
xin i bng hnh bu dc, cng l : Phm c cao thp ; cng c ln nh ; nn phn bit lm
vn, v 2 hng, mi hng chia lm 5 bc, cho c khc. Xin t cho i thn Php ngh li
v xin thu lm gip phng tm thi thng tng.

Cn nh t trc quan Php c d thng tng kim khnh, kim tin bao nhiu, th do
khm s Php xt v tr li cho tin i giy khm cp cho trng s th. Cn bi tinh
thun i do qu quan t mua, khng phi cp na. Li nh quan nc ta, nu c ban
thng, cng phi i dng bi tinh y, cho cng mt lot c, m giao thip cho tin. Vua
y theo.
Sau thng li theo li t, bn nh kiu mu v iu l 11 khon. Vua chun cho theo li
bn thi hnh :
(iu l ca vin Long tinh c ni : Phi xt, phm cc ngi c lng gip Hong
nc ta v li ch cho Nh nc, u nn khen thng. c vin C mt xin thip lp vin
Long tinh, gip vic thng tng, hu nu bt ngi c cng, nn ngh nh iu l nh
sau :
Khon 1 : Nc ta nh t vin Long tinh, thng cc quan vin vn, v c cng.
Khon 2 : Vin Long tinh, do hong nc i Nam c quyn t ch.
Khon 3 : Phm cc vin c d thng long tinh, nn chia lm 5 hng : ban vn, hng
nht gi l khi k long tinh, hng nh l chng hin long tinh, hng ba l biu c long
tinh, hng bn l minh ngha long tinh, hng nm l gia thin long tinh. Ban v, hng nht l
trc d long tinh, hng nh l th hun long tinh, hng ba l tinh nng long tinh, hng bn l
tng trung long tinh, hng nm l khuyn cng long tinh.
Khon 4 : Long tinh bi nc i Nam, ging hnh sao, c 8 cnh to sng. Trn hnh sao,
khc kiu m hong . Trn m y, trang sc hnh rng sc xanh, c chn cm trn m,
lm ch eo ngc. Trong lng hnh bu dc, khm bng men xanh v khc ni bn ch :
ng Khnh hong . Ch khng bn bn, khc ni hnh Mt Tri v my, nh mu
tin tinh vn kim ngn tin u lm bng vng. Xung quanh m ngoi hnh bu dc, th
khm mt ng men mu ; m trong, m ngoi ng men y, vin bng 2 si ch vng.

Khon 5 : Long tinh hng nm lm bng bc. Cc hng bn, ba, nh, nht lm bng vng. V
2 hng bn, nm th ng knh rng 4 phn Ty (tr xung u l dng thc Ty), hng
ba, ng knh 6 phn.
Khon 6 : Thng tng quan vin vn, v u dng long tinh hng y.
Khon 7 : Cung eo long tinh, v quan vn, gia dng sc xanh ; quan v, gia dng sc
trng, 2 bn, u dng mu vng sm. gia cung rng 3 phn, 3 ly, 2 bn u rng 7 ly.
Khon 8 : Phm c d thng 2 hng long tinh 2 hng bn, hng nm th u eo dy eo
bn t ng trc ngc. Duy hng nm, khng c hnh hoa tng vi, hng bn th c hnh
hoa tng vi. Hng ba, dy eo hi to, dy y eo c, r xung trc ngc. Hng nh, eo
1 bi trn, bi y rng 9 phn, c 8 cnh to sng, ton dng cht bc, trung tm khm ngc
thch, hnh bu dc cng nh hnh long tinh, eo pha bn hu ng trc ngc ; li eo
thm 1 ci long tinh hng bn. Dy eo hng nht : Nh quan vn, gia dng sc xanh c
vn ; quan v, gia dng sc trng, rng hn dy eo hng bn mt t ; 2 bn, u dng sc
vng sm. u dy ch gip nhau, eo long tinh rng 7 phn, eo vai bn hu, bung
chch sang nch bn t v bn t ng trc ngc, eo thm ci bi trn bng bc, bi y, y
nh kiu mu [long tinh] hng bn.
Duy Hong ng eo long tinh nht hng, c eo thm 1 chic long tinh ng hng.
Cn cc quan vin khng c d theo l y. Trong , dy eo t vai bn hu n nch bn
t, l quy ch ch nh cho quan vin c dng.
Cn hong eo, nn dng quy ch no cho c d coi, th tu tin i dng.
Khon 9 : Cc hng long tinh, ch hong ban cp v ng thi, vin no c ng thng
cp, do i thn, chnh khanh tu xin.
Khon 10 : Vin no h c d thng long tinh, th t ch c dng n ngc i Nam
hong , phi c Thng th b L knh duyt.

Khon 11 : Phm cc ngi c d thng long tinh, b L lin t trc cho bit, ri s
phng mnh tun cp t ch, nhng phi k bin hm danh, hng s d thng lu chiu.
V kiu mu giy khm cp, th mt trn v rng, khc 4 ch ng Khnh hong , k
n khc ngang 5 ch i Nam Long tinh vin ; hai bn t, hu, v nghi trng nc ta ;
mt di v hnh bi tinh ; trong lng bn t th vit : Tha Thin hng vn, hong ch
vit : M quan tnh danh, hu tm trm, cp tr ch quc gia ; c thng m hiu (nh
quan vn c nht hng k khi long tinh, quan v c nht hng trc d long tinh ; cn
th theo th m suy ra) long tinh, d chng d sng((1) Gii ngha : thng hng mnh tri,
m vn nc, hong ban li ch rng : H tn, quan tc vin y, c lng vi trm v
gip ch cho nc nh, nn c n thng cho long tinh hng no, t ban khen c bit,
ngi phi knh cn tun theo.1). K tip hng khc vit cc ch : ti i Nam quc
thnh m in. Li k n hng khc, vit nin hiu ; sau vit cung duyt, L b Thng
th k).
Vua cho l vic 2 nc cng giao cho nhau d xong, chun cho vit quc th (i ni qua
vic cng giao c xong, tt nhin tnh bang giao ngy cng mt thit) v sa son vt
hng n tng i hong nc Php v cc vn v Php Bc K, ri sai i thn
Nguyn Hu n H Ni hi thm.
(Tng i hong nc Php : 1 ci nh bng ngc tt, 1 ci l hng bng ngc tt, ng
bt bng ngc, nghin mc bng ngc, l ng mc bng ngc, ni gi bng ngc v ci
thuyn hoa mai bng ngc mi th 1 ci ; 1 i bt bng ngc, 1 qu pht th bng ngc, 1
i ng voi, 1 khu sng iu sang c ch vng (bc vng) ; khay tr di, khay tr vung,
hp trn ln, hp trn nh, u bng ng voi mi th 1 ci ; 1 b ung ru bng ng,
trp hng to, trp hng va v hp ng tru u bng x c c mi th 1 ci ; khay di,
khay hnh bu dc u l hng ln bng x c mi th 1 ci, hm vung bng x c 1 ci,
hp ng tru bng tre c hoa 2 ci ; la v the nam cc mu 100 tm ; nn lng hng nht
v qut lng hng ln hng va, mi th 1 i.
Tng thng i thn l Vi-n : bi bng ngc, bi bng vng mi th 1 chic ; 1 bc co
sc c trc hoa ; 1 b m, o i triu ; gm on thng hng 2 tm ; nghin mc bng
ngc, gi bt tr 2 con g bng ngc, qu pht th v bnh hoa bng ngc, l ng nc bng

ngc, nh bng ngc, mi th 1 ci ; khay tr di bng ng 1 ci ; sng iu sang hng


trung 1 ci (c bt vng, bc) ; trp hng to, hng nh v khay hng to, u bng x c, mi
th 1 ci v hp x c 1 ci.
Tng quan By l Gia-mng H Ni : 1 to ngc chm khc rng v hoa, 1 chic bi vng,
1 ci bt ng nc bng ngc, 1 b ung ru bng ng, 1 khay tr vung bng ng ;
trp hng trung v khay tr di hp hng ln u bng x c, mi th 1 ci.
Tng i thn by khoanh l N-gi-y Hi Phng 1 ci bi vng, 1 ci nh hng trung
bng ngc, 1 ci bt ng nc bng ngc, 1 ci hnh con vt ngm cy hoa cc bng ngc, 1
qu pht th bng m no vng, 1 b ung ru bng ng, 1 khay tru bng ng, trp
hng ln v khay, hp tr hnh di u bng x c, mi th 1 ci.
Tng i thn Tham tn l M-lng : 1 chic kim khnh hng to, 1 ci hnh con phng
ngm cnh o bng ngc, khay tr di v trp, hp hng trung u bng x c, mi th 1
ci.
Tng Thng th b Li Bc K l Ba-s : 1 ci khnh ngc, 1 ci trp, ci bt bng ngc,
1 ci bnh nc bng ngc, 1 ci bnh hoa bng ngc vng, 1 ci khay tr vung bng ng,
khay tr vung v trp, hp hng ln u bng x c, mi th 1 ci.
Cng s i thn H Ni l San, quan Su l M-n-y, quan Su l Gia-m, quan Su l
La Y Nn Li, quan Ph tham tn nm khoanh l Ti-xa, Ph thng th i thn l Ghi, u
tng 1 chic kim khnh, hp, trp bng x c mi ngi 1 ci v 2 ci khay.
Cn quan Nm l : -b-mng, Mng-suy-e, Hanh-s, Ba-gia-chi, a-gia-inh, B-mt,
-n-e, a-m-suy, Ct-li-da, Sa-mi-ghi, Tinh-tu-ma-du ; quan T l : Ma-sa-a, Du-ba-l,
-m-mi, -t-na, La-ca-l ; quan Ba l : L-bi Gi--phi, Lp Bit T ; L-cng So-ngt ;
in bo B-tr ; Ngn kh : a-cc-ti ; Chng n : Vu Vin Hin ; Thng chnh : cmi-e ; Ngn kh : Ma-sch ; c hc : L-s-suy, ; Ph in bo : Vi-lng-xa ; Ph cng s
H Ni : Mo-nanh, Ph chng h : a-ra-lng E-tr v cc Cng s Thanh Ho, Bc Ninh,
Sn Ty, Nam nh, Hi Dng, Hi Phng u tng mi ngi 1 chic kim khnh).

Quyn Khm s a th n ni : thng qu i thn bn nh : Mang go xut cng,


nh thu mi 100 cn l 1 quan tin Ty (tr gi tin km ca ta, t 1 quan 3 tin n 2
quan, chiu theo gi bc cao, h) v tu ca i Php vn ti go v nc i Php, hoc
cc s nc i Php qun tr, th thu thu mi 100 cn l 7 tin Ty. Cn nh thuyn bun
vn ti go em bn t ca bin ny n ca bin khc trong nc ta th c min thu.
Vin thn em vic y tu xin chun cho lc sc sut cc ca bin cc tnh theo lnh m
lm.
Cung Trng Ninh sa li xong. Ngy Nhm Tut, vua rc Hong thi hu ng n
y ; li thn em hong thn, bch quan dng t mng v l phm lm l khnh h.
Quan Ba v 6 tn lnh Php n trm Nam Chn, xem sa ng s, thuyn binh ca gic
nhn khi ban m git cht Tri huyn Ho Vinh l Trn Bn ng trc y cng gp hi.
Vua chun cho tng Bn hm Th c, ri chiu theo hm tng cho tin tut gp 2 v cho con
tp m hm in b.
Tun ph Qung Nam, Qung Ngi l Nguyn Vn Thi tu ni : Nhiu ln tip vin, b lc
t gic thu thu, lm nh trm, cha cu, dn phu sa ng, trng cy, lm dy ko thuyn
v cc vic cng linh tinh, phc tp, khn cp, nhng bn gic ht y lm by, mi ngi
phn nhiu trng ngng, 6 ph, huyn thng b t ph, hin phi tm ch nh dn no tin
li chiu tp li, l lm vic, ngi sai phi i, phn nhiu b chng git. Bn gic y sc
khp ni, ngi no ra nhn lm lnh tnh v li, l ph huyn, tc th chng bt git, nu
khng bt c th bt cha m, v, con ngi y. Hin tnh nh th, nay nu bt lm cc
cng vic cn kp, th khng khi em nhau i lm gic c. V cc khon vic cng, xin tm
hon li, i khi yn n c, s theo tng khon lm dn. Vua y cho.
Chun cho cc n, miu, n th Kinh v tnh ngoi, chm chc lm l Thu t 1 ln
(Xun t th nh bt). n th no l bc trung t (n X Tc, miu Lch i vng,
Vn miu, n Khi thnh), th vn t s n, miu ; n no th cc v thn (cc thn
thng, trung, h ng) th hp vo miu Hi ng ; cc b ti ca bn triu (cc linh t
vng cc, khai quc, trung hng, trung tit, hin trung v tit th trn vong tng s) th hp

vo 2 n Hin lng, Trung ngha, u phi sa l n t, v hin nay ca kho cha y ,


t t b tht lc nhiu, cha tin c hnh. T nay v sau, chun cho cc t ng (Tuyn
vng, Mc vng, in quc cng, Th quc cng, Phc quc cng, c quc cng, Quy
quc cng, tch m, d trch, d khnh tch thin, thn hun v nh ch khim, cng cc n)
cng chiu theo th lm vic.
Tng c H Ni, Ninh Bnh l L nh ni : cng cc phng Ty H, Qung B,
Nghi Tm huyn Vnh Thun tnh y b v l. Hin 4 chu, x bn ngoi p ring 1
con mi di sut 320 trng, ln vo hn 11 mu t bi x y, xin tr s, min thu.
Vin thn xin, vua y cho.
Thng 2, mng 1, ngy t Su, c nht thc.
Phng thn Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tu ni : Thng chp nm ngoi, bn
gic Bnh nh n quy nhiu, nh ui chng phi lui v ; ri li r nhau t hp, tuyn
dn hn 1.000 gic Man, t cp ba bi, sn phng y th c, binh t, s lc lng khng
chng c, rt binh n in v, lu c phng binh ton s (trn di 4.000 ngi v
trch 600 binh Qung Ngi, thc bt s binh Kinh tn v, cng l hng binh v m
nhiu dng s gip vic phng th. Vua y cho.
Khm sai Hong Hu Thng tu ni : V vic trng cy ng quan l, thc l cng t
lng li, t ta lm lu ri, nhng trong khi tha hnh, khng c chuyn trch, s v tt
thnh, xin sc cho cc quan tnh sai phi thuc vin tnh v ph, huyn chuyn phi thng
li u 1 tn, i li khm xt, n c, ch no thiu th trng thm, b kh ho th trng in
cy khc ; i 2 - 3 thng, b s u ngi i khm, ni no h ng, tc th em tnh thuc,
thng li cc ph, huyn v tng l chuyn trch trng coi cch chc ht ; cc vin ph,
huyn u ging 2 cp v phi di chc ; quan tnh th ging 1 cp lu, nh th th vic c
chuyn c, mi c th cu cho thnh hiu c ; khi on trch m t ta cng c li v
cng. Vua chun cho lc sc sut t Thanh Ho tr vo Nam phi thi hnh c.
Lnh Tng c H Ni, Ninh Bnh l L nh lm tp tu em vic nm trc b mt, (thng
9 nm T c 36, cui nm y, nguyn c thn Nguyn Hu lm danh sch, sau

nhn lon b mt, n nay lm li). Bn gic 2 ln (ln u n 4 ngy m ; ln sau n 16


ngy m) vy st ph thnh ng Ho, ng b nghn, khng c qun cu vin. Nguyn Tri
ph l Cao Xun Dc hp cng qun sut, nha li, tng l, ho mc nhiu ln nh dp (t
thng y n thng 12, tt c 18 ln) u c thng trn (bt 24 ngi, chm 43, b thng
30, b cht 180) lin cng gii vy, chia tng hng xin thng ; cc vin bin nh dp ngay
trn y, tr Cao Xun Dc (hin l B chnh tnh y), my ln c thng thng khng
nn thng na, cn th thng th t qun c tr xung, tt c 60 ngi :
(L Vn Vn ng gi, thng Ph qun c ; nguyn Tri ph b cch phi i lm vic l inh
Gia L, c i l cch lu i b ; Vng Ho Tr, Bi Trch u thng Cm binh Chnh
i ; L c Thun, Nguyn Trc u thng Tinh binh Chnh i ; Cao Xun Tiu c sut
m binh, c thng Chnh cu phm vn giai ; Gia Ct thng Tng tht phm vn
giai. Cn vin bin ph thuc i theo : Thng Tinh binh Chnh i trng Sut i 10
ngi, Tinh binh i trng 10 ngi, tng tht phm thin h 1 ngi, chnh bt phm vn
giai 1 ngi, tng bt phm vn giai 3 ngi, chnh cu phm vn giai 3 ngi, tng cu
phm vn giai 3 ngi, tng cu phm bch h 16 ngi, in ty, li mc mi chc 1 ngi,
l mc 2 ngi, b th chnh tng 1 ngi). X S Kiu khng dnh dng vi gic, cng
thng 1 chic bin ngch Ngha dn.
Tnh gim vin dch cc nha ph, b ti Kinh v ph Tha Thin. Vua chun cho vin C
mt chiu theo ni nhiu vic, ni t vic, ngh nh s vin dch nn li, giao b li lm
t tu xin, chun cho thi hnh :
Tn nhn ph : T hu tn chnh u 1 ngi, t hu tn nhn u 1 ngi, t hu tn khanh
u 1 ngi, vin ngoi lang, ch s, t v u 1 ngi, bt phm 2 ngi, cu phm 4
ngi, th li 6 ngi (cng 21 ngi).
Vin C mt : Vin ngoi, ch s, t v, bin tu u 2 ngi, bt cu phm u 3 ngi
(cng 14 ngi).
Quc s qun : Ton tu 3 ngi, bin tu, kho hiu, ng lc, ng t u 6 ngi, thu
chng 1 ngi (cng 28 ngi).

B Li : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 1 ngi, lang trung 1 ngi,
vin ngoi, ch s, t v, bt cu phm u 2 ngi, th li 10 ngi (cng 24 ngi).
B H : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 2 ngi, lang trung, vin ngoi,
ch s u 2 ngi, t v 3 ngi, bt cu phm u 6 ngi, th li 20 ngi (cng 45
ngi).
B L : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 2 ngi, lang trung, vin ngoi,
ch s, t v u 2 ngi, bt cu phm u 4 ngi, th li 16 ngi (cng 36 ngi).
B Binh : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 2 ngi, lang trung, vin
ngoi, ch s, t v u 2 ngi, bt phm 4 ngi, cu phm 6 ngi, th li 20 ngi v
bt, cu phm ty Thng chnh u 1 ngi, th li 3 ngi (cng 47 ngi).
B Hnh : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 2 ngi, lang trung, vin
ngoi, ch s u 1 ngi, t v, bt cu phm u 2 ngi, cu phm 3 ngi, th li 15
ngi (cng 29 ngi).
B Cng : Thng th, tham tri u 1 ngi, th lang hoc t l 2 ngi, lang trung, vin
ngoi u 2 ngi, ch s, t v u 3 ngi, bt phm u 5 ngi, th li 20 ngi (cng
44 ngi).
Ni cc : Sung tham vic Cc 3 ngi, th c, tha ch, trc tc, tu son, u 1 ngi, bin
tu, kim tho u 2 ngi, in b 4 ngi, bt thip 6 ngi (cng 21 ngi).
Khm thin gim : Gim chnh, t, hu gim ph u 1 ngi, ng quan chnh, linh i lang
u 2 ngi, bt cu phm u 3 ngi, tha s 1 ngi, th li 8 ngi (cng 23 ngi).
st vin : Chng n 2 ngi, ng s 4 ngi, bt cu phm u 1 ngi, th li 5 ngi
(cng 13 ngi).

T t t hu nh ty : T t s 1 ngi, ph s 1 ngi, miu lang, miu tha, bt cu phm


u 2 ngi (cng 10 ngi).
Th v x, Cn tn ty vin ngoi, ch s, t v u 1 ngi, bt cu phm u 2 ngi, th
li 4 ngi (cng 11 ngi).
Sn lng : Th h s 1 ngi, ph s 2 ngi, t v, bt cu phm v cu phm in ty u
1 ngi, th li 3 ngi (cng 10 ngi).
Thi y vin : Vin s 1 ngi, ng y, ph ng y, t hu vin phn u 1 ngi, ni khoa y
chnh 2 ngi, ngoi y chnh 1 ngi, y ph 2 ngi, cu phm y sinh 2 ngi, v nhp lu y
sinh 4 ngi (cng 16 ngi). Hp cng lng lu li 625 ngi.
V sau b Li li tu : Th li b y, tnh lu li s ngi t qu, hin nay vic nhiu, sai phi
khng , hung chi bn y chc cn thp km, nu u thng xuyn lm vic, khng khi
than th v s mt mnh chu kh nhc, mt khi c khuyt ngch, iu b chm tr, c nhiu
s bt tin, xin chiu hin s tng gp i, chia lm 2 ban, nu ban trc c duyn c, th
trch ly ban sau thay th, ng hu khng n ni thiu ngi, m bn y cng c san
s s kh nhc v ngh ngi. Vua y cho.
(Ri sau cc b u ni n vic y, vua chun cho chiu theo ni nhiu vic hay t vic,
lng gia thm v chia ban ; cn th li th khng ly th lm nh ngch).
Trc y, Tun ph Qung Tr, Qung Bnh l Cao Hu Sung xin phi vin i khp trong
ht hiu d nhn dn quyn gip tin, thc, cp cho dn bn gio b t ph, c Ch chun
cho thi hnh. n nay, Khm s t ni : Nghe c tin quan tnh Qung Tr sc cho dn bn
lng sa cha nh ca cho dn bn gio, hin tnh tnh y mi yn ; nu lm nh th, chng
khi li sinh him khch, phi nn khin cho chng sm c cng yn. Cn khon bi
thng, i sau s nh. Li tip tc t rng : Nghe c tin linh mc Qung Bnh, H
Tnh bc bch quan tnh v cc dn lng, cp ly thuyn b, d ly nh cha v nh ca
ca dn, bi cho dn gio, xin t ngay cho cc tnh trnh r vi quan Php hin ng
y, phi ngn cm ngay vic y, cc th hin cp ly, th thu li giao cho dn, khng

c cho linh mc c s lm by y. Vua chun cho lc sc cho Qung Tr, Qung Bnh, H
Tnh v cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam bit m lm.
Ngy Nhm Thn (ngy 8 thng y) bt u c sm ( phng ty).
Chun cho t nay tr i, phm chc n quan lc thng((1) Lc thng : chc n quan
Ni cung : Thng thc, thng dc, thng y, thng x, thng thng, thng liu, y l
theo l ca i Tu, ng Trung Quc. (T hi).1) ni cung nh n c thng thng
u dng t khm cp bng giy lnh hi bt phin phc, nh lm l mi.
(L c : Chc lc thng n quan : Bc u, qun s, bc th, thng s, bc trung, tha s,
bc , tu s qun ban, bc h, tng s lnh ban, mi khi c thng thng, u cp sc c
trc, bng giy rc bc).
Bc K tu : Dng sng c yn sng.
Tnh Hi Dng t khi trong Kinh c lon, bn gic honh hnh. Ph, huyn hoc b chng
yu sch bc bch (M Ho, Cm Ging), hoc b chng nh ui (Bnh Giang), hoc b
chng bt i (Gia Lc) ; cn th cng k tip nhau khng gi c. Nguyn Tn tng l
Nguyn Thin ly ting l xng sut lm vic ngha, t thc bt binh lng, thn, vin,
binh, li tnh, u b chng bc bch, quay v, th ng s khng thng, 4 hng dn u
phi b nghip. Thng 9 nm ngoi, tu binh ca quan Php chy n, Tng c l Nguyn
Thnh phi thuc vin hng dn, ln lt nh git, cc ph, huyn Bnh Giang, Cm
Ging, Thanh Ho, Gia Lc c yn. Duy cc ht : Kinh Mn, Nam Sch, Ninh Giang,
ng Triu, th gic cha dp c, tng c tnh y em hin tnh t vin, tu xin xt bit
cho.
Bn dn ngoan ngnh Thanh Ho, t hp tnh thnh (hn 30 ngi) mu vo thnh nh
p git quan, qun Php. Vic y tit l, chng b n bt, bn nh 2 vin quan Php ng
ngoi thnh b thng, ph huyn l ng Sn, ri trn i.

(Ngy 7 thng y, nhn c phin ch nhiu ngi, mi gi dng lm ngi i gnh thu,
trong ci n ng bng tre, u giu dao ngn ; chng chia lm 2 ton : 1 ton i gp vo
thnh, tc th bt u git quan Php trong thnh, 1 ton ngoi thnh ng tip nhau.
Quan tnh thm bit, lp tc ng cht ca thnh, phi qun hp cng qun Php chia ng
nh dp, bt c 5 tn v trn thnh bn git c 4 tn, bn chng mi vo tr s ph
cng s, ph cng s v 1 vin quan hai, u b chng nh b thng nhiu ch, chy thot.
Chng li n ph huyn l ng Sn, thu n trin, kh gii, th cc t phm, lin gii tn
ngay). Quan tnh em vic y tu ln. Vua chun cho lp tc hi ng tra ly tn th xng,
bt ngay xt tr, ch lan trn.
Khi phc li php thay i lnh ng n. B Binh tu ni : Vic thay i lnh ng n l
php hay t xa n gi, t khi c lon qua n nay, binh inh trn trnh ; gn y nh cc
tnh t H Tnh tr vo Nam, u dng lnh a phng y gi thnh, mt khi c vic xy ra,
chng ln v qu nh, thm ch chng thng ng vi gic ; lc y, quan li, qun sut cng
khng lm th no c. l lnh a phng khng nn chuyn cy, c hiu nghim r
rng ri. Nay ngh nn khi phc li php thay i lnh ng n, khin cho canh gi cng
nhau, nhng xt lnh ng n khi trc, hoc cch 3 - 4 tnh hoc cch 7 - 8 tnh, ma ng
n, ma xun i, cha khi phin nhc. Nay xin chc nh t Thanh Ho tr vo Nam n
Bnh Thun, mi tnh kn chn 200 binh inh v 1 ngi qun v, 5 ngi sut i thay i
ng gi (Thanh Ho cng vi Ngh An, Qung Bnh cng vi H Tnh, Qung Tr cng
Kinh , Qung Nam cng Qung Ngi, Bnh nh cng Ph Yn, Khnh Ho cng Bnh
Thun, cng nhau thay i ng gi), mi nm i 1 ln, ngy i th qun sut, binh inh
u c thng tin, go lng 1 thng, ngy v, c ngh ngi 1 thng. Cn nh Bc K,
th do Kinh lc s bn tnh liu bin.
Vua ph bo : Nh th, khng khi chng li trn na, e cha phi l k hay, nn cho mi
tnh cch 1 tnh, nh : Lnh Qung Bnh n ng Ngh An, H Tnh n ng
Thanh Ho, cng khi phin m khng ngi. Cn th y theo ngh nh.
i n Ngc Trn lm in Hu Nam. Vua khi cn n nu, thng chi xem ni y, mi
khi n n cu khn, phn nhiu c ng nghim. n nay, vua ph bo rng : n Ngc
Trn thc l ni tin n linh sn sng p mun i, trng r l hnh th nh con s t ung

nc sng, qu l ni chn cnh thn tin. n y nh c linh kh c nht, cu ngi,


i ; ging cho Phc lc hng mun, gip dn gi nc ; vy cho i n y lm in Hu
Nam, biu hin n nc mt phn trong mun phn. Ri chun cho b Cng ch lm bin
ngch treo ln n (4 b chm rng, gia khc ch to : Hu Nam in, bn trn khc ch ng
ch, bn di khc nin hiu).
Bn gic Qung Nam, n thng tnh thnh, t ph nh ca dn c quanh thnh (hn
170 h). Vua chun cho trch tin, thc chia tng hng, chn cp cho nn dn (hng ln, mi
h tin 2 quan ; hng va 1 quan 5 tin ; hng nh, tin 1 quan, go u 1 phng).
Chun cho : Trong Kinh thnh t nay tr i, mi m, phi n quan vn, v mi ban 1 ngi
em theo 40 ngi lnh hp cng quan Php tun phng, cho canh gi c nghim.
Chun cho trch 11 tn gin binh x ng Dng (thuc huyn Hi Lng, tnh Qung Tr
l qu qun Bi th v Kin vng), i v i th 6 v Kin th, vn trch phi canh gi
lng tm Kin vng, (nm ngoi, 4 tn gin binh phng Ct Sn l qu m Kin vng,
chun cho dn vo i y, gi lng tm).
B miu ho pho, rc thn v hp th miu Ho thn.
B Li tu ni : Ch hu ca quc triu, phm cc ch cng m m khc ch [nh cc ch
(hoa, nhm, hng, hng, hng)], khi lm giy t, u cho em dng. Nm u Thiu Tr, T
c, chng s trong, ngoi c khi n qu v s knh cn, king trnh, u c Thnh d
dy bo, php trc cn c. Ma thu nm ngoi, b L ngh bn, c vua chun cho :
Cc ch bin, bin cng vi ch tn hu, cng m, khc ch, khi lm giy t, cho c
em dng, khi c, phi c trnh m, tn ngi, tn t, khng c dng liu, quan hm
cc nha, c gp ch y, phi em i i. Nay xt nhng ch i trc, tr nhng ch i
nh ng ra (nh cc hm t l, sung l, thng t, tham t, bang t), cn cc ch khc, hoc
l qu min cng dt khot (nh hip bin i hc s, i lm hip l v bin li cc qun,
em i lm t li) ; hoc khng khi trng ip (nh tha s cc nha v tha s thi gim
trng nhau). Cn nh vn th, li phi i trnh tt c (phm ch bin (

) i lm ch

hnh (

), nhiu khi rt khng thng ; quan t ph p cng nhiu khi tr ngi, (t trc cc

giy t i, vic phi lm th ph ch bin, nay i ch no cng khng n).


Li ch
ch

(thanh) nguyn khng ngh cm ? Th m gn y, hoc b thiu 2 nt, lm ra


(thanh) hoc vit bn t ch

(thu), trn ch

(ch), di ch

(nguyt),

nh tn tnh Thanh Ho, cng lm hnh dng ch nh th, th s thiu trang nh v n ng.
K ra, tn knh vua cha, l l phi nn th nhng cng khng nn cu n qu, xin t nay v
sau : Phm hip bin i hc s i lm hip t i hc s ; tha bin cc nha i lm tha
phi ; bin li cc qun, i lm th k, cho thng nht, cn nh tp tu, t t v hc tr
lm vn, th cc ch bin, bin, thanh, xin u theo ngh, cho c em dng, khng c
i trnh by, tri php nh. Vua y cho.
Ph thng l Ba-duy-am v Bc K. Vua chun cho vin thn biu phong, co trc bng
la hoa, kim bi (nm ngoi phong tc, n nay mi lm xong) v phm hng tng (1 ci
nh bng ngc, 1 i ng voi hng ln).
Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi tu ni : 1 on cng x Din An, huyn Kim
ng ht y, th nc chy xi vo mnh, nn bn trong phi p ring 1 con mi (di
sut hn 117 trng, chiu theo mu trung lu sng ln), em c bn dng trnh.
n nh rung ly t p v ln vo bao nhiu, s i khi cng vic xong chiu bin.
Vua y cho.
Di lm nha th ph Triu Phong x C Thnh (dinh th c b t ph).
Chun cho Ch s l V B Lim (con ca nguyn Thng th V Trng Bnh, nm trc
m xin ngh v qu) thng th Th ging sung khm phi Qung Bnh. By gi, B Lim do
b n xin cho theo chc hm v qu qun tnh y, chn dn 400 - 500 tn binh
dng, theo Kinh lc i thn phi u, c tin tu c hiu d dp gic, va gp lc
Kinh lc i thn cng t ni : Ht y phi c ngi th trc, mi xong c vic, B
Lim xt ra dn ht y rt tin phc. Xin chun cho y v ngay, tin tu vic bn u. Cho
nn c mnh lnh y.

Quan tnh Qung Ngi l V Duy Tnh tu ni : Hin nay binh s tnh y v sn phng lu
c li v triu tp phn phi i ng gi, s ngi nhiu qu, m tin thc kho khng c
my, khng ngh lm vic quyn cp, th khng ly g chi . Nhng gn y, s lm n sinh
sng ca dn tr ngi nhiu, nu chiu l quyn c (tin 800 quan, thng thng 1 trt, c
mi 1.000 quan, gia 1 trt) s dn khng vui lng hng ng. Xin chm chc chiu theo l
quyn nm T c 31 dn i tr tnh cu cha (tin 600 quan, thng tng cu phm, mi
800 quan gia 1 trt) m khuyn thng. Ngi no quyn thc go tnh khu thnh tin c
550 quan, th thng tng cu phm, c 700 quan gia ln 1 trt, khin cho nhiu ngi vui
lng hng ng. Vua y cho.
Chun cho : Thng ch l Nguyn Hu Thn chuyn sung Thng ch T dc dinh V lm ;
nguyn Lnh binh Ninh Bnh l H Tr, thng Chng v, quyn Chng Hu dc dinh V
lm, vn sung sa sang cng vic trong ngoi Kinh thnh ; V u lnh Chng v l Nguyn
Hanh, quyn Chng dinh H oai, kim dinh Hng nhu ; V u Nguyn Vn Ph, quyn
Chng dinh Long v kim Gim thnh, vn sung c cng tc ; V u Trn Vn C thng
th Chng v, quyn Chng dinh Tin phong kim dinh Thn c.
Nm ngoi, sau khi lon, cc hng binh triu n cha c u, nn giao cho Nguyn Hu
Thn, Nguyn Hanh chia nhau trng coi. n nay, s qun , m cng tc sa sang v
thay i i tun m trong, ngoi Kinh thnh rt bn, cho nn li theo nh c, cc dinh u
t thng, chng, mong cho chng c vic.
Quan b L l Chu nh K tu ni : K hch khoa trng gn n ni, m ng, thuc b
y, u l tn sinh, m sinh v li in xut thn, khi Phc duyt quyn vn rt thy thiu
ngi. Xin sc xung cho b Li, xem nha cc b khc, ngi no l tin s, ph bng, c
nhn xut thn, th i b sung b y, ng thuc u 1 ngi, u sung lm vic, mi cho
Th c nguyn lnh n st Qung Bnh l Phan Huy Nhun (trc co bnh v ng Kinh
cha thuc) i b Hng l t Thiu khanh T l b L ; Tn Tht Vnh nguyn T l i T
l b Hnh.

i dn ngch binh T, Hu dc dinh V lm. T trc, ngch binh 2 dc y, Tha Thin,


Qung Tr phn nhiu ng xen ln nhau. n nay, em ngi no qu Tha Thin th v
c T dc, ngi qu Qung Tr, th v c Hu dc, cho c phn bit, m tin cai qun.
B Binh lm t tu em quan v Kinh v tnh ngoi cha n nin l, m sc lc suy yu,
t qun c tr xung 31 ngi tu ln. Vua chun cho u mang theo nguyn hm v qu
hu dng.
Vua ngh cc tnh t Qung Nam tr vo Nam, nhiu ln tm nhiu cch hiu d, ngn
dp, m dn chng cha ht ng s ; hoc gi, quan a phng khng bit th theo tt,
xp t tri php, mi n th thnh ci h, bn chn nguyn lnh Ph don Tha Thin l
Phan Lim thng Th lang, gia hm Tham tri sung lm Khm sai i thn, Tham t Cc v l
Phm Phc Lm, thng Quang lc T khanh, sung lm Ph khm sai ; Hi phng ph s
Qung Nam l Nguyn T thng Th hc s sung lm Khm sai Tn l ; cm c tit bt u
i t Qung Nam, ln lt n cc tnh, gia sc hiu d r rng, khin cho chng u phi
quay v, nhng c mang theo binh (300 tp binh, do quan Php tuyn cp), lng (mang
nhiu bc ng) tu tin lm vic. Chun cho vin C mt bn nh vi Khm s Php,
phng ngh 1 o d vn v em li cm ng lng ngi ni, khng him g bo nhiu ;
li chun cho cc quan khm sai phng ngh 1 o co th.
Vua thn t sa nh, sai S qun knh in D vn, co th mi th 100 bn, giao cho quan
khm sai nim yt khp ni, khin cho nhn dn, nh no cng u hiu r, ch mc vo ti
li.
D rng : Nh nc tr hay lon, t xa vn c ; s d chuyn c lon lm tr, l ct
ngi. Nh nc ta gp bin c lin tip, t trc n gi, cha c qu lm nh th. Tm li,
l do t Nguyn Vn Tng, L Thuyt lng quyn git vua ny, lp vua khc, Hm Nghi l
cng t bn ngoi, cha tng c gio dc trong cung. Hai quyn thn y ln ny n
lp, nhiu vic man mui, trc th li v d khng ch, sau th ch mu cho bn thn, bng
dng gy hn, nghing tn x, bt hip vua chy i ; Nguyn Vn Tng lin qu quyt
em thn quay v th ti vi quan thng i Php, ri b ti lu, L Thuyt th sng

mt cch tm b trong rng. May m nc i Php c lng nhn th, gip ta chn hng
c nc mt, ni li c th dt, nc nh mi cn.
Trm l con ca Dc tng Anh hong , theo thi n nu tu dng, khng c lng tng
n nh vng, i thn 2 nc, vng theo Ch ca T D Bc hu Thi hong Thi hu v
Hong thi hu bn nh lp trm ni ngi. Trm thng ngh nc i Php, trc gip
Th t Cao hong ta, khi phc c d nht thng ; nay li bo tn c tn miu
nc nh ta khi gn mt. Cc thn, th, s, dn nc ta c nhin phi knh phc nc i
Php, n c trc sau i lm thng quc, nh dy truyn cc k ngh kho lo, khin
cho nhn dn trong nc c tin li v cng mi mi. Triu nh chnh ng ngh n
chn chnh cc vic, yn nh trong ngoi, th m cc s phu ni hng thn xa lnh, mt
khi nghe thy Kinh thnh khng gi c, th nhn lm, cho l nc i Php c lng cu
li v t ai ca ta, mi c bc v lng ngha phn, xng ln thuyt Cn vng, gi l
xng ngha.
K ra, gi l l phi, th lm mt iu bt ngha, git mt k v ti, cng khng nn lm,
cc s phu phn nhiu d c lng trt gin cho ngi khc, git hi dn bn gio ; nc i
Php nghe bit, cho l cc s phu tri mnh triu nh, chng c li nc i Php, th th
phi ti vi 2 nc, vo trng hnh cng khng l oan. Duy trm tin l cc s phu, tnh
thc l nhn nhm, ch khng phi c lng lm lon, triu nh em u mi ho lon, l
t Nguyn Vn Tng, Tn Tht Thuyt gy ra, ni r rng vi quan i Php, tin khng
ng, cho triu nh ta phi x tr ngay, cho lng, gio u c yn n. V gio dn cng
l con ci triu nh, t trc, bn lng, bn gio vn cng nhau yn vui, hn vi trm
nm nay, khng th hn g. Gc ca bn gio, chng qua c kinh cu hn, c l tc ring,
cn nh cng thng o l cng ging dn bn lng. Nu 2 bn coi nh khc ng, bo
bn gio l c o, th l khng phi ; bo bn lng l ngoi o li l khng phi lm, o
l o t nhin ca tri t ; o khng xa ngi, ngoi ngi ra khng c o g c ; m
li coi nhau nh khc ng, n ni dn ta t git hi nhau, l cng lm lm.
Gn y c ngi dng s tu xin dng binh, trm thng trong cn binh ho y, ngc
u chy tan c, th lm qu hn trc, hi li khng kp. Nay chn quan Khm sai, cp cho
n quan phng, c mao tit c sut em cc v tp binh, kh gii tt, lng thc , n

ngay Qung Nam, phi em x tr tt c, bn vi quan Php hin ng y, tu tin lm


vic, phi lm th no cho c sm yn. Qung Nam khi bnh ri, th truyn hch ngay
v mang c tit theo th t i n Qung Ngi, Bnh nh, Ph Yn, Khnh Ho, Bnh
Thun cho c sm yn tt c.
V li, nc ta v nc Php, hin nay l cng giao cho nhau thnh, vic ho hiu
nh, tng s th cc ngi u nghe bit c, khp gm tri ny, u cng l t ca nh
vua, khp t nc ny, ai cng l thn t ca nh vua ; nu cc ngi bit hi ci, cng bo
ln nhau, theo nhau cng dn thn n th trong hn nh ca quan Khm sai, th s c
lng cho khoan min. Nu chp m khng bit hi, ring mnh sinh thnh ngoi gio ho,
ch ly ngh cp bc mu sng hi dn ; li dm nhn lc 1 - 2 quan Php bt , ln
nh git ngm, b l nh th, r l phn nghch triu nh, thc khng th khoan tha c.
Quan Khm sai, u phi knh theo lng tt ca trm, khu x cho thch hp, trn gip Nh
nc, di yn nhn dn, ch ph lng n cn bo ban bt c thnh tch ca trm.
Co th rng : Nay chn phi Khm sai n Qung Nam, tng xung D, nhn ngh lng
ngi m hoc th d, hiu bit th kh, l thng tnh, bn li bo thm cho thn ho,
binh, dn cc tnh T trc k bit nghe r li trm : c o trung, ct tu thi, b s
sng, qu h c ngha ; thi c bin i lun, cho nn bit thi th l phng php ln hc
Kinh Dch ; ngha khng nn lm th coi nh s sng, cng l iu rn cm ca thnh nhn ;
t cho mnh l ngi c sch bit ch, th 2 ch thi ngha, phi nhn thy c thc,
cm c nht nh. Ngi i xa, c bit thi khng nn lm m c lm nh Gia Ct V
Hu li l phi, nhng ngi c gip l dng di nh vua, th ting ngha th c xng
ln khp c nc, khng c th l tri thi m lm vic, bc tun kit khng ai lm v vic
lm bi ngha, th ngi qun t khng khen.
Th t Cao hong ta, bui u thnh tr, phn nhiu l nh nc Php gip sc, tm tnh
th nguyn giao c lu, trung gian v b s giao hiu, mi gy thnh mi binh qua. Tin
hong tng ngc bch ging ho ; ban m, lng d bo, i vi thi, ngha tr tnh
k cng n bc no ? T y n nay, , u giao thip, i nc khng nghi k nhau, T,
Hu 2 k nh th c yn ngh.

Hn vi mi nm nay, i tin t cc ngi, n i ngi, hoc c th phng tin ,


hoc l dn thng, hng th c trch ca tin , cy cy rung nng ca tin , khng
g l khng phi ca bn triu ban cho, gn y gp vn nc suy km, hong kho Dc tng
Anh hong ta bng h, nghch thn Nguyn Vn Tng, L Thuyt, khng theo di chiu,
t tin b vua ny, lp vua khc, quyn gian lng quyn, lin li git vua, git quan, khng
vic g l khng lm, kt on vi thn dn cc ngi, li gy ra chin tranh, ngn tr vic ho
hiu, lm cho quan Php ni gin. L Thuyt nhn thy mi n, t mu tnh thot ho,
mi phi em vua chy i, tn x cn nh si ch. ng khi y, trong ngoi bng khung,
khng bit h thuc vo u, lng ngha phn ni ln, cng khng ng ly lm l. May nh
hong thin khng mun c ho lon, nc bn dng lng thnh, chung vi gi khng di
i, non sng khng vic g.
Trm l con th 2 ca tin , c phong tc phin cng Kin Giang lu. Khi trm
cn n nu, tun theo tu dng n nu, khng ngh n nh vng, vng theo Ch ca T D
Bc hu Thi hong Thi hu v Thnh mu Hong thi hu, sai i thn 2 nc suy tn ln
ngi vua ; so vi Kin Phc th trm l anh ; so vi Hm Nghi, th trm l ngnh chnh, thi
tuy c bin nh nhng ngha phi mu cn. Trm l qun s cc ngi, tc l cha m cc
ngi, u n cc ngi vng vo gm gio, ring hn sinh thnh ngoi vng c
ho ! nhiu ln hiu d nhiu ni, li m 3 mt, mun dn c ti, l ti mt mnh ta,
mnh ta c ti, khng can g n mun dn, hu khin cho ngi thm tt, tha cho v,
cng hng Phc ho bnh v s. Th m bn ngi cha ht ng s, gia d quan a
phng khng bit kho th theo, ly lng tt, xp t tri php, n ni v ly n c
ao, th nguy nh ci h, l trch nhim ca ngi gi b ci, ch u phi t cc ngi
mang ci lo vo mnh !
Ka nh i Xun Thu, rng buc Tiu Bch T, cho l Tiu Bch khng c nc T ; cho
nn Qun Trng gip Hon Cng, Khng T khen l ng, cn Triu Ht cht v cng t C,
ch v nh k tht phu ; Tng cng b bt, m T Ng lp ln ngi vua ; Anh tng i, m
Thnh vng coi vic nc, ngi i xa c lm y. Nay ring c lng no, s trung nh
vic lm ca L Thuyt chng ? Cha y 1 nm lp n 4 vua, mun li dng vua cn tui
nh, tho lng ring, m t di chc ca tin triu trong kim qu, khng bit lm n
my ln. ng lc liu mng, tng khng tu ln, n khi thua trn tr v, mi vi vng bt

hip vua chy i, cng nh bn Quch D i Hn, Chu n i ng, trung chng hay
khng trung ? Ngi qun t xa, xem 3 ngi i tng vong((1) Ba ngi tng vong Triu
Thi, in Kit, Ngu Th i Tn. (Bc s).1), bit l Trng Nh khi phc c nh Tn
; xem kh tng quc h Tiu, bit l Bi Cng dng c nghip h Lu, L Thuyt l
b ti v o (li d tin bo loi kim nhy khi l c l bt tng, b ti v o dng
sao c), coi mng ngi nh c rc ; coi vua, nc nh bn c ; m nhng ngi theo
Thuyt nh nghch Son, nghch M u l v phu bt hc, nh th bo c thnh cng c
!
Nay L Thuyt, trn trnh rng gp ghnh, mt thn tuy nh, m coi tri t nh cn hp,
Nguyn Vn Tng th b i y, tc l tri tr k tt c, hung chi tai ch ca nh Hn
mi i, [m Quang V trung hng] ; con ca Tn cng c 9 ngi, [m cn c Trng
Nh] ; xem tri cng c th bit. Trm cng bn ngi, phi nn ht sc lo toan khi phc
li, li thy c cnh tng thi bnh nh xa. Khng ng bn ngi theo lm liu,
hoc bc ui quan tnh, hoc t ph ph, huyn, khng c mnh lnh triu nh, cam tm
ht lng trung vi k th, t Hi Vn tr vo Nam, khng ch no l khng lon, rt ng
qui l, sao khng xem chu Hoan, chu Din, Qung Bnh, Qung Tr, mn ting l xng
ngha Cn vng, u em thn bn cho ng c, 10 nh th 9 nh ht sch ; cn nhng k
lt li, th b ma c, kh ni, lin ho lm ging su ct, tc nh tin s Nguyn Xun
n l th xng, phi gii qun trn xa ; Thm hoa Nguyn c t phi n tnh u th ;
thy c i khi. Trc k cc ngi vn khen l ngha dn thnh thc, l ni tin triu
khai thc vi trm nm nay, c ho, kh tng ca nh vua u i mi c ; tin hong
b dng cho, gio dc cho, nhiu ngi lm quan ti bc danh cng, c khanh, cng
nh ngi Kinh Ph Xun khng khc ; m li my nm thu, hn lin, trm v yn
c dn iu tn, cu cha c k bnh tt, cho c sinh sng n c ngy nay, th s
gio dng khng phi l khng chu o, n trch khng phi l khng su xa.
Ngi nh n tin , trm nm cng nh mt ngy, n n con ca vua trc m ung dung
qun i, ring khng nh n n c thng yu v v v cng lao gy dng chng ? V li,
cc ht ngi so vi 6 tnh trong Nam, t ct nhn dn, ai l giu mnh ; th m bn Trng
nh, em cuc ton thnh 10 nm, lc lm ra vn thy sc khng , bn ngi, ring mun
em qun t hi hp m lm lon, th sao c c tha, sc bnh xe, khng phi cng b

nga c th trnh c, c trong y ni, u c th sng c lu, n o thi th, kh nh


th y, m ngi li m mt c lm, tm li l bi nhn lm m khng bit.
Th ngh, Hm Nghi l con tc cng ngoi, cha c dy nui sn trong cung. Ln ny
c bn nghch Thuyt lp ln, ngha thc khng cho thin h phc, K Phong qun
cng, ni mt li khng hp, lin thy b giam cht, khin cho ngi phi kho ming ; m
nay li bt hip vua chy i, khinh b ngi vua ca c nc, th x tc bo sao ?
Trm nay ni ngi, thc l nh tinh linh ca 9 miu trn tri, nhng mt lng hu i, coi
s hay i khng khc, tng sai i thn, i n xut , phong cho tc Cng, gi
vic th cng n Ngh Kin vng, th ngha phi hay tri, tt c ngi bit, vic cht sng
l vic trng, ni Thi Sn v lng chim hng, cc ngi phi phn bit nh, nng. Bn
ngi, nu khng v thn mu sng, cng nn t b mng i, m khng nn ho li cho
trm h, th m c ngi lm cho con ngi ta phi m ci, v ngi ta phi go ba, h
lng gin ring, c ngi ly ht ti lc ca ngi. V li lng, gio u l con ci ca triu
nh, Nh nc lng coi nh mt ; lm quan hay i lnh, u c phn bit khc nhau, m li
lm liu t git nhau, khng bao gi ht. c ca tri mong cho sng, lng ngi ght s
cht, ti g m kh qu n th, nhn khin cho thin h coi thanh lu((1) Thanh lu : bc
s phu c hnh, cao khit : v i Hu Lng, L Chn bo Thi t rng, bn T tng Bi
Khu t bo mnh l thanh lu, vy em chng qung ra sng Hong H cho dng sng c
mi. (T hi).1) lm gc ho, trung ngha lm ng s st, thc bi c sch khng tinh,
xem i khng k, khng nhng ng gin, chnh cng ng thng. Bn ngi b che lp
lu, l ng bt git ; nhng xt n s tm, vn khng phi mun lon, sau bit hi, cng
mun cho t sa i ; ti nay quay v, bng du x chiu, khng phi l mun. Nay vic ho
nh, vic giao cho nhau xong, binh dn ngh ngi, chnh l gp hi. Trm sai b ti
hin bn vi Khm s i Php, bnh tnh bn nh, cho bn ngi khng phi l xng sut
u tin v vic ho lon ; vin Khm s cng v th thng xt, m cho con ng t sa
i, chn phi quan khm sai cm c tit i n cc a phng t Qung Nam tr vo Nam,
th theo tm lng thng dn trn vn ca ta, cng l kin ho thun ca s thn i Php,
hiu d cho kho. H thy khm sai n ni, th thn s, binh dn cc ngi, trc nhm
lm, lm tri, nay phi n ht th vi quan khm sai, s chun cho theo d trc, lng cho
khoan tha, cn cng vic hay v sau, chun cho khm sai tu tin lm vic.

K ra, thc lng theo v, th rung l rung ca cc ngi, nh l nh ca cc ngi, ting


ht gi, tr vang lng ni ng ng. Nu c i mi, th sng l k ngoan c ngoi vng
gio ho, m cht l thy cht i trong ngi. Ai khng c cha m, phng s sao c ; ai
khng c v con, dng dc nh ai c ; ci v khng hiu r ch thi, ch ngha m n
ni th, h khng au lng !
T nay tr v sau, di lo u b ht, cy rung, o ging cng yn, lng nghe triu nh x
tr, cu cha, nu tri qua rn bo ln ny, m bn ngi rt cc khng tnh ng, em qun
lnh n, n lc y la t ni, g, ngc u chy. Trm tuy rt nhn, cng khng th tha
cho bn ngi c.
Ho, Phc, yn, nguy ca bn ngi c vic ny, ngha ch thi trng i lm thay, ngi
phi hng hi tnh dy, knh theo li rn ny. Nay c n co th.
Cc ph, huyn Tnh Gia, Nng Cng, Qung Xng, tnh Thanh Ho u b t ph, cc
ht trong tnh cng ni lon khp ni.
Vua cho l Thanh Ho sinh s, tt do t bn L Thuyt d ngm dn, mun i Tng c
tnh y l Lng Thnh v rt ht nhng ngi tn tht m lm quan tnh Thanh. Vin thn
bn l Lng Thnh tuy thc th, tm thng nhng cha tin i ngay, cn nh tn tht b
sung tnh y rt nhiu, rt v c mt lc, s cha n, xin do tnh y mt xt vin no l
thc lng lm vic, cho lu ti chc ; vin no hi cn trng ngng, s ly c trit v, hu
c n tho. Vua y theo.
Trc y, nguyn Gio th Qung Nam l Nguyn To (ngi x H Lam, l Sn phng s
phi ging xung hm y) v em vin y l Tin, b quan Php ng bt (em To l c nhn
Nguyn Qunh nhn chc bang t ca gic Hi, ri s ti trn bit. Tin nhn thy gic Hi
t, git dn gio, mi cng ngi nh ti ch y xem, b ngi t gic, cho nn quan Php
bt Tin, bt c To), giao cho tnh xt x, em Tin phi ti lu, To phi ti . c
vin C mt bn vi vin khm s y n, u do b Hnh bt giam, Thng th b H l
Nguyn Thut dng s trnh by ni oan ca To v ni : 1 nh b nn, ti chc cng khng

yn tm, xin np gi quan hm, ch gi nguyn chn xut thn (ph bng) theo b, vin phi
i lm vic, chuc ti cho anh v em (To l anh Thut, Tin, Qunh u l em Thut).
Vua chun cho nh thn xt li Phc tu. nh thn tu : C tp tu ca Thut trnh by v
t t trc tnh Qung Nam, th Qunh, Tin l b chng c hip bt i, To l gi yu, rn
cm khng c, tnh cng ng tha. Xin ban n chun cho To v Tin theo quan Khm sai
Phan Lim lm vic chuc ti, cn nh vic Thut xin np tr quan hm chuc ti thay,
xt trong th l khng hp l, xin khng phi bn. Vua y cho.
Thng 3, tng gim quc i Php v quan vin vn, v 112 tm long bi tinh.
Tng gim quc : Bi tinh k khi hng nht v 1 bc th, ng n hong chi bo. Th
rng : Hong nc i Nam knh gi th n Hong thng quc soi xt : Gn y,
h quc c nh ngi che ch, n nh non bin. nh nh qu s thn xa dng 1 tm k
khi long bi tinh t cht lng. Trc ht, xin bc th, xin ngi soi xt thu. Nay knh
th : Qun l ch b sung Thng bc s v ca nc i Php l Ba qu chc ; thng
sung Thng th b Binh l B qu chc ; Ph nguyn su sung Thu b cp ch thuc a
l qu chc ; quyn sung thng Bc K l Ve qu chc ; bi tinh vin Ph tng l qu
chc (khi khm s khng ni h, tn vin Ph tng l y) u tng nht hng bi tinh.
Cn th tng 10 tm nh hng, 16 tm tam hng, 30 tm t hng v 50 tm ng hng. Qu
thng Php trc nh : Ph thng Ba-duy-am, th tng cho tam hng ; Khm s
Hch-t t hng. Cu Khm s l Sam-b, L Na, khng c ngh nh n, Vin thn cho
l 4 vinn y u c cng lao ; xin chun cho Ba-duy-am i tng nh hng ; Hch-t v
Sam-b, L Na u tam hng).
Chun cho linh mc tnh Ninh Bnh l Trn Lc, gia hm Tham tri b L, sung lm Tuyn
ph s Thanh Ho, v a phn ca vin linh mc y tip gip tnh th rt am hiu (nh o
y x Pht Dim, l ch tip gip Thanh Ho v Ninh Bnh), l theo li ngh xin ca
Nguyn Hu .

Chun cho T th lang b Binh l Trng Nh Cng thng th Tun ph Thanh Ho. Ht
y l ni thang mc quan trng, vic canh phng rt bn, cho nn li t chc y gip
quan Tng c l Lng Thnh nhng vic lm khng kp.
Bi kho ngha x cc a phng. Quan Tng c Thanh Ho l Lng Thnh tu ni : S
tin thc kho ngha x, phn nhiu l con s ho huyn, t y lu, ln lt gic thu, ch
thm kh dn. Xin do quan tnh y nghim sc cho cc ph, huyn xt r s thc cha hin
em cha kho ph, huyn, hoc vn cha cc x, thn, th ln cha ring kho
tnh, cn th rng tha cho ht. T nay v sau, nu gp nm mt ma, th do ph, huyn,
khuyn bo ho ph trong ht quyn gip cp. B H nhn ni : Vic y hoc dn lng
tch khim cng c ; hoc gi vic trng coi bt xn cng c, lu ngy, t nhiu, c danh,
khng thc, cc tnh u th c. Nm trc chun cho em cha c ph, huyn, nhng
ph, huyn bn vic nhiu, trng coi khng xu, khng trnh khi t gian ca li, l. Xin
chun cho theo nh ngh nh, ri thng sc cho cc a phng ht thy tun theo lm vic.
Bn gic Qung Nam li nhn ban m n tnh thnh t ph cc dn c gn cnh y
(t hn 180 h, b thng 11 ngi). Vua chun cho chiu vic lm trc, cp cho tin tut,
(ngi b thng th chiu theo l nh h ln).
Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi tu ni : Tnh y hin nay, vic nhiu, lnh t (1.336
ngi) sai phi khng , lnh ngch tuyn ca ht y li l thuc tnh ng, n khi tuyn
sung vo lnh tp, bt gii khng tin. Xin em gin binh m trc thuc tnh ng 713
ngi i v tnh y, cho c sai phi, m tin cho dn. Vua y cho.
Chun nh i trng, th li v binh inh c cp bng ngch gin binh gim v v
ngch m binh trit bi, chm chc tui v nin l, chun cho min sai c th bc.
(V ngch gin binh : i trng, th li c bng cp, tui 40 m nin l c 2 nm tr ln ;
ng trng, binh inh tui 40 m lnh c 10 nm, hoc tui 50, m lnh c 5 nm.
V ngch m binh : i trng, th li c bng cp, tui 45 m nin l c 3 nm tr ln ;
binh inh tui 40, m n m c 15 nm, hoc tui 50, m n m c 10 nm, u pht

bng cho v v min sai. Ngi no khng cc bc y, th giao v dn vo s inh chu sai
dch).
Chun cho ph, huyn cc ht u m lnh mnh kho 200 - 300 tn gip vic phng th.
Cho Th lang b Li l Phm Xng, sung chc Tn l ; Chng v quyn Chng dinh Tin
phong l Trn Vn C sung chc c, u i n Qung Bnh nghe theo Kinh lc i
thn bn nh, giao u. Khi i, vua ban cho sm thng hng (Xng 30 lng, Vn C 20
lng), gip thuc thang khi i ng. Bo phi gia tm bn, gip, ct cho sm c thnh
cng.
Tng lnh s Php l nh Long (c tn gi l ch Long) n tip tc lm cng vic khm
s (Khm s c l Hch t vn cn li).
Quyn Kinh lc Bc K l Nguyn Trng Hp em tnh th ton k t vin ni : Vo
khong thng 8, 9 nm ngoi, cc ht Hng Yn, Hi Dng, Bc Ninh, H Ni nhiu ni c
ri lon. Quan Php ln lt tin qun n nh, bt u h c n Thanh Mai Sn Ty,
n ch Chu Hng Yn (c tn gi l L Chu) v cc ht Thun Thnh tnh Bc, Bnh
Giang tnh ng, bng gp cc ph : Thng Tn, ng Ho thuc H Ni ; Kin Xng,
Thi Bnh thuc Nam nh cng ng thi k tip ni ln, qun Php lin chia ra dn ng
dp, nha y cng i hiu d, ngn dp khp ht, cc quan tnh Hng Yn, Nam nh, Hi
Dng, H Ni cng cng i vi quan qun Php. S thn Php c khi cng cng vi quan 5
khoanh tin n cc ht : ng Ngn, ng Khu, Kim Huy, An Lng, Bnh Xuyn nh
bt, i n u, bn gic chy trn n y, u mc ca gic cng lc tc em x ti,
hin u hi yn. Duy c ph : Kin Thu, Kinh Mn, Nam Sch tnh ng ; Yn Th,
Hu Lng tnh Bc ; gin hoc cn gic t tp, cn nh gic khch th u trn n thng
du.
Qun ca Php, hin ht Thi Nguyn, th ng n i T ; ht Tuyn Quang th
tin n sng Gm ; ht Lng Sn, tin n Tht Kh, Trng nh. Tn H Khnh Sinh l
u mc gic trn sang Trung Quc. K ny, hin qun Php tin n chu Bo Thng ;
nha y cng c phi qun i theo.

V ngy 11 nm ngoi, khm sai khm nh bin gii i thn ca Php, tin n Nam Quan
cng hp vi Khm sai nh Thanh v vic bin gii, hin ng bn n tho, duy quan tnh
Cao Bng gn y thy Lng Tun T c bch, tin lng tnh y ht sch ; qun du ng
honh hnh ba bi, sau quan qun Php n Lng Sn, th Tun T trn n Thit Sn,
nhng qun du ng vn cn t hp quy nhiu, a ht tnh y l ni xa xi, cn i tr tnh,
vin s thn y ngh l : Kinh l vng thng du tn nhiu cng sc ; cc ht trung chu
tuy hi yn, nhng tn tng gic vn cn trn ti cht sau khi tn ph, cn phi tr liu cu
cha, chm n hng nm mi c th ci tin, cc l nh th. By gi, s th Bc K
khc, khng th vic g cng tu bo c. Cho nn, hng nm ch 1 - 2 ln tm tt i th,
do vin tu ln vua bit.
Li t chc c Kinh thnh (nguyn trc t ra c Chnh, Ph c ; sau v lon
xong, cha c ngh t). Vua cho l hin nay cng vic tun phng, sa cha trong ngoi
Kinh thnh rt l b bn, tt c nha chuyn trch, mi mong chng xong vic, chun cho nha
mn H thnh binh m s ty lng t 1 vin c (chnh nh), 1 vin ph s (quan vn
tng t) v bt cu phm mi chc 1 ngi, th li 2 ngi, do b Binh lng trch ly cc
qun, qun v 1 ngi, sut i 2 ngi, binh inh 100 ngi, mi thng 1 ln thay i, giao
cho nha y nhn phi sung vo vic tun phng, sa cha.
Cho Chng v quyn Chng Hu dc dinh V lm l H Tr i lnh c cai qun H
thnh binh m s ty.
Chun cho n quan c co vn v vin no ng c co sc phong tng t thng 8 nm
ngoi tr v sau, u phi vit ban cp, trc lm co vn u in cp, by gi, v sau
khi lon, bn in v ch in u b mt c, b Li cho l nu theo l t lm, rt l phin phc,
cho nn tu xin chun cho i li.
i thn nc i Php l Pn-be sang lm Ton quyn i thn. Vin C mt tu ni : Tc
cc nc phng ng, phng Ty, phn nhiu v ly danh ting ; cho nn bc s phu hc
rng, i n nc no, phm c d tuyn vo a v thanh cao trng yu, th ly lm v
vang. Nay c theo li vin tu phi quan Php trnh by, th Pn-be l ngi tng du lch cc

nc, vn hc gii lm ; nu theo tc cc nc, d vo hi vn hc, nh mt chc vin


Hn lm, th qu ton quyn, bu nh tng 100 th bo vt ; xin nn theo th lm vic. Vua
bn chun cho tn Ton quyn i thn Pn-be lm Hn lm vin Trc hc s v n s trong
Nam l Trng Vnh K (ngi Gia nh i theo ton quyn n) lm Hn lm vin Th
ging Hc s.
Trc y, Ni cc cho l n quan phng dng trc, th cht, mu thc hi hp, nt ch
mn mng, trong khc ch c cng m vi ch quc hu, l nn knh trnh, tu xin chun
cho c li, trung tm theo nh n vin C mt, 4 bn thnh n theo nh n th v ; nm n
bng hnh s t ngi, bn trong khc cc ch sung l Ni cc s v quan phng (trc
khc ch sung bin Ni cc s v quan phng). Li lm thm 1 qu kim nh, trong khc
2 ch Ni cc, cho c d coi, sau n c xong, chun cho em dng (mng 1 thng
y).
n nay vin C mt cho l n Ni cc quan phng ch dng ng vo d ch v bn lc sao
6 b m thi, theo l khng c em dng cho nha cc tnh ngoi. V li, Ni cc, tuy
l cn thn, nhng phm trt so vi 6 b hi km ; v ngn nga cc vic sp xy ra v rt
tinh vi, t c su xa, nn mu thc y trc dng nm bng ci vong, di 1 tc, rng 7
phn 2 ly, ghi trong hi in, r rng n th no.
Khi tin hong ngi, n quan phng y sa khc nhiu ln, cng cha tng thay i,
thc ly php c vn cn, th yu rt l quan trng. Nay gp cng m vi ch hu v lu
ngy mn khuyt khng ngi g, tu xin theo mu c li, th m thay i tri l, c thm
qu kim nh, th n khi ph phng, khng bit ng dng th no (l trc ph phng u
ng n quan phng nh, hnh ch nht). Hung chi vic y tuy l nh, nhng quan trng rt
ln, s c th l mi, th ngy nay i 1 n, ngy mai khc 1 bi, sau ny thay i php c,
n quan phng y l bt u. Vy cc n quan phng kim, ci mi lm, xin cho thu li hu
i, s do c cng theo mu c, i lm bng ng tin dng, cn nh quan Ni cc y,
theo ring lm vic, xin giao b Li ngh x. Vua chun cho theo nh ngh nh. (Sau
ngha chun cho Cao , Phm Ph Lm, Nguyn Vn Trung u pht 9 thng lng).

By gi, ngch binh gim mt mt na, trong c cc x, thn nguyn ngch binh l s l,
nm ngoi, theo li tu ca Cc thn, chun cho ch chiu x no c s chn, th bt mt na
(nh 3 ngi th ly 1 ; 5 ngi th ly 2), cn s tha ra 1 tn v nguyn ch c 1 tn, th u
c tha cho, n nay b Binh ni : T trc n nay, s binh Kinh bt mt na, hoc l
hin ang c lon, cha tin bt lnh in vo ; hoc in, vn l cha . Hin nay, sai
phi cn nhiu ngi, nu li c s tha em tha gim ht, s c khng tin, xin s tha bt
c, sai phi (nh loi 5 ngi ly 3 ; 3 ngi ly 2 ; hoc nguyn 1 tn th bt c). Nu
ni no l iu ho th i la chn, do a phng xt thc hy thi hnh. Vua y theo.
c li 2 qu n : ng tin v vn l mt st, 2 n vng y, L Thuyt mang i. Thng 9 nm
ngoi, tm lm bng ng dng. n nay, chun cho chiu theo cch thc mi (n ng
tin chi bo, hnh bt gic, di 8 phn 5 ly, rng 7 phn 5 ly, khc ch chn phng. n vn
l mt st, hnh vung, di 9 phn, rng 8 phn, khc ch trin, u dng nm hnh rng),
theo nh c, c bng vng, t l qu trng.
Nu khen tit ph H Ni : (ng Th Trng, ng Th Hi, Th Ba, u hng th).
i tn 3 huyn : ng Ho, ng An, Thu ng Hi Dng v tn x Chnh Mng
Qung Ngi (cc huyn y cng m vi ch hu, i l M Ho, Nng An, Thu Nguyn ;
tn x y trng hiu vi vua lc cn tim , nn i l x Chnh L).
Chun cho huyn Cm Kh i thuc v qun ht tnh Hng Ho (v c, trc thuc Sn
Ty, khng tin).
Chun cho cc b ti cht v vic nc l bn L Tin Thng (n st quyn lnh Tng c
Bnh nh, Ph Yn) c truy tng (chiu hm c, gia thm 1 trt), cp tin tut (chiu hm
tng, gia 1 trt) c th bc :
(Tin Thng : c tng Th lang, con tp m Kim tho.
L i : Quang lc T khanh, th B chnh H Tnh, c tng Tun ph, con tp m Bin
tu.

Trnh Vn Bu : Th ging Hc s, lnh n st H Tnh v Nguyn nh Dng, Quang lc t


Thiu khanh, lnh B chnh Qung Bnh ; u c tng Quang lc T khanh ; con c tp
m in tch.
ng Huy Sn, Th c lnh n st Bnh nh, c tng n st ; con tp m in b.
Nguyn n, Ch s theo lm tu phi vin khm sai Qung Tr c tng Vin ngoi ; con
tp m Cung phng.
T Vn Sn, T v sang Bang t Sn phng Qung Ngi, Bnh nh, c tng Ch s ; con
tp m i chiu.
Trn Khc Vnh, Hun o L Thu, sung Bang t, c tng Bin tu ; con tp m i chiu.
Nguyn nh Tuyn, T ti, sung Bang t ph Cam L, c tng Cung phng.
V Vn Hu, in ty v Trung tnh Ngh An, c tng hm Tng bt phm ; con u c
tr binh, dao sut i).
Li chun cho quan vin Kinh v tnh ngoi, t thng ny tr v trc : vn thng t
phm ; v thng tam phm n quan tr ln, cha m u c chiu l phong tng. (Nm
ngoi, l tn quang, c ban n chiu, chun cho t ngy 11 thng 8 tr v trc. Sau li
chun cho t cui thng 8 tr v trc. n nay li chun cho thm).
Quan tnh Qung Bnh l Nguyn L tu ni : Hin nay, vic tun phng chnh l khn, xt
ra, c cc thn phng ng Hi, Ph M, Cnh Dng, C H, L Nhn bc, ngch trc
l lnh thu th, nay khng c thuyn ; vy xin trch bt mt na cng 50 tn, dn lm i
tun thnh. Vua y cho.
Chun cho Th ging lnh n st Lng Sn l Nguyn Huy Ln thng th Hng l t Thiu
khanh quyn lnh Tun ph Lng Sn (nguyn Tun ph Chu Vn Ging co bnh).

Vua rt chm i sn bn, Nguyn Hu dng s can. Vua bo rng : Nh c ch h, kh rt


t lt vo, nn bt kn t trc l phi. Trm tnh vn m bc, phm vic g cng khng am
m ; nhng khanh ch, th trm nghe theo sa i.
Lp cc i Nam cng bo. By gi vin C mt tu ni : Tc l cc nc, u c nht bo
tn vn : Vic ln th, chnh s triu nh, sau n tnh trng hng l, cng l gi hng cao
h, truyn b vi nhau, tuy vic hnh nh vin vng, nhng ly y m khen ch cng cng,
tnh hnh trong ngoi, ng c iu g lm li, tc th b mi ngi ngh lun, l mt vic,
m khuyn rn thc ng trong. Nc ta t trc n gi, cha tng lm vic y, cho nn
tnh hnh bn trong khng th thu n bn ngoi ; tnh hnh trong khng th thu c, th
dn tnh di thng vi trn sao c.
Hin nay, vic giao thip nhiu, nht bo l cn hn c, nhng xem xt nht bo, cc nc
u t ra cc, ngi trng coi cc y phn nhiu l nhn nhn, n s, cho nn ngh lun
thng nhiu kin cao rng v bn in u ring tng ch, xp in d dng, cho nn ngy no
cng c, xin bt chc phng php cc nc, lp cc i Nam cng bo, nhng do S
qun kim gi vic y, c 10 ngy hp lm 1 t. Vin y v cc b, nha, u theo cng vic
lm, ghi chp, giao cho cc y, c 10 ngy mt ln ; cc y phi kim xt, sa son, hng
ngy vit ngay, giao cho th khc ch, truyn b, bt u t mng 1 thng ny, y l
bui mi th qua, i sau gi mua bn in c tng ch ring, cho tin xp in, chiu gi bn ra.
Vua nghe theo.
Bn gic Thanh Ho li t ph cc huyn l Nng Cng, Qung Xng, git vin quyn
huyn l Phan Huy (Nng Cng), Trnh Uyn (Qung Xng), Bang t l Nguyn L (Nng
Cng), L Huy Kin (Qung Xng) v tc vi Lnh binh ng n huyn Nng Cng l
Nguyn B Thiu.
Ph Tha Thin lu khng ma, nng lm, dch l i khi c pht. Vua sai quan ph n
l cu miu Hi ng v cc n thing trong ht 6 huyn, nhiu ln (mi ln 3 ngy)
khng linh ng. Quan ph tu xin chun cho cu o in Hu Nam, ngy hm sau ma
xung trn to.

Vua cho l quan ph Nguyn Thc, Tn Tht B bit ht lng thnh, lm trn chc v,
thng mi ngi 1 chic khnh bng vng ta ; cn 6 vin huyn u thng mi ngi 2
th k lc. Ri nghe ph bo rng : T trc n nay t ma, sai quan ph t lng thnh
cu khn, nhiu ni khng ng, n khi ngu nhin tu xin chun cho l o in Hu
Nam, ht bui sm, may nh thn linh ng, thc l rt cm. Nh nc ng lc vn hi kh
khn ny, tt phi m dng gip , mi c th c vic nhanh chng, nhng in y, t
trc chiu l thng trt, cng ging nh bch thn, cho nn gi nc, gip dn, cha c
hin ng, v 3 v th trn v 6 v di v bn hu, trm mun tn phong huy hiu
mong s linh hiu sau ny.
(Huy hiu 1 v trn l : Thin y la na din vng, thng hu, nhn minh, uy Phc, t
hu, ct xng, o c, quang diu, thng linh, thanh tnh, thng thin thnh mu tn v ;
2 v bn t l Hy ho thu ph thnh mu tn v v Anh bnh sn trung thnh mu tn v.
Su v di v bn hu : Thng thin qun cha, Minh thng tng qun, Thng thnh
trng t nht v ; Linh sn gim cng, Thng i tng qun, Thng thnh th t
nh v ; Lc dng tng qun, Thu thnh trng t tam v ; Duy dng tng qun, Thu
thnh th t t v ; Qu dng tng qun, Sn thnh trng t ng v ; V dng tng
qun, Sn thnh th t lc v).
Giao cho nh thn xt li ngh nh, thi hnh. Sau nh thn ngh nh tu ln :
Ni : Thn hiu nguyn th in y : Gian gia th Hong hu, Ph t, Linh cm, Diu
thng, Mc tng, Trang huy, Ngc trn Thin Y La Na din vng phi, Thng ng thn ;
Tr linh Chng ng, Mc uyn, Hong bc, Ung nhun Thu long Thnh phi, Trung ng
thn ; gian bn t : th Quan thnh qun, c in trc, chng thc c, m x dn
sut trong nc phng th thn hiu y cng ging th, tng khng nn ht thy khc nhau,
ngh nn theo c gia phong 4 ch dc bo trung hng ghi n nc.
Cn nh gian gia, th thm Anh bnh Sn trung Thnh mu v gian bn hu 6 v tng
qun, xin tun theo t, hiu ph chun v chm chc sa i cho c trang nh. V v Anh

bnh Thnh mu, th i l Diu phu Qung Linh chng nh Anh bnh Sn trung Tin
phi Trung ng thn ; thn hiu 6 v tng qun th : Thng thnh trng t, i l Tin
cung Thng minh Thng tng qun tn thn ; th t, i l Tin cung Linh minh i
tng qun tn thn ; Thu thnh trng t, i l Thu tinh Lc dng Tng qun tn
thn ; th t, hin i l Thu tinh Uy dng Tng qun tn thn ; Sn thnh trng t, i
l Sn tinh Qu dng Tng qun tn thn ; th t, i l Sn tinh V dng Tng qun tn
thn ; u theo th t cp cho sc vn, nhng trong sc cng bin 4 ch dc bo trung
hng, ng hu nu r anh linh, m t tho ng.
Vua chun cho theo ngh thi hnh.
Chun cho tnh Qung Tr lp phng Ph Lng.
(Nm T c th 35, ngi x Ph Liu l Nguyn Hoi Phc c n xin khai khn rung
hoang x Lng in, huyn Hi Lng, n nay c 5 mu thc in, cn 15 mu v
ngoi ra c 10 h lm nh , xin chun cho t phng chu thu, nhng sp nhp vo tng
Cu Hoan, huyn Hi Lng).
Tha bt lnh v thu thu cho x Ph Xun (dn x y u trong thnh v ngoi thnh, nm
ngoi c lon, b hi rt nhiu).
Trc y, bn gic Bnh nh l l Bi n n Bnh nh cp nhiu (thng 11 nm
ngoi), lnh B chnh l Tr Qu Bnh c sut bin binh, nh dp, c thng trn lun,
bt chm c nhiu (chm hn 100 tn, bt c 39 tn, bn chm c 2 chic thuyn ca
gic). H ph l V Don Tun lm tp tu ln, n by gi mi n ; vua chun cho Tr
Qu Bnh thng th Hng l T khanh vn lnh chc c, cn bin binh i trn y, u cho
thng thng, truy tng, cp tut c th bc. Li cho l Don Tun lm vic, cng l c lng,
chun cho c thc th Tun ph.
Bn ngu Ninh Thun ph hu ph Ninh Thun, tin qun n st tnh thnh, vin Tun
ph l V Don Tun, B chnh, n st l Tr Qu Bnh, ng Vn Hoi u tm ni chy
trn. Bn ngu mi chim gi tnh thnh.

chnh bin
lc k - Quyn IV
thc lc v cnh tng thun hong
Bnh Tut, ng Khnh nm th nht [1886].
Ma h, thng 4, t thm vin dch nha Kinh lc Bc K (vin ngoi lang, bt cu phm
mi chc 1 ngi, th li 2 ngi).
nh li l : gim sinh, tn sinh, m sinh, t ti, hc sinh tnh nguyn b dng. (Tr : tn
sinh, thi trng nht, nh trng, m tui 25 tr ln v m sinh, t ti, hc sinh c d
vo hng chn xt, chiu l m lm ra, cn tn sinh lc hc khng tn ti v cha n nin
hn ; gim sinh, m sinh, t ti, hc sinh cha tng d hch, m tnh nguyn b dng, u
c xt b tha phi cc nha, tn sinh th chiu lnh nh tn tht nhn tn, gim sinh, m
sinh, t ti, hc sinh, lng hng thng cp cho 1 quan, go 1 phng, trong nha gp c
th li khuyt ngch, th trch em iu b vo, nhng cng gi l tha phi, i 2 nm,
do thng ty xt qu l ngi thng tho, xt b chc hm, sau chiu theo l quan nhn m
lm).
Cho Th ging quyn B chnh Sn Ty l H Dng c thng th Hng l t Thiu
khanh, quyn gip vic Tun ph Tuyn Quang.
Chun cho th Thng th sung Khm sai i thn, lnh Tng c Bnh nh, Ph Yn l
Tn Tht Phin, theo hm vn c i lnh T tham tri b Binh.
Tha thu l cho tnh H Tnh cc nm trc v v ng nm ngoi cn ng thiu.
Chun cho Ph v u dinh V lm lnh V u l Lu Cung i lnh Chng v, quyn
Chng dinh Tin phong kim dinh Thn c (Chng v trc l Trn Vn C sung lm

c ni qun th Bnh nh) ; V u Tc v l Hong c Tn i lnh c Ngh An (


c trc l Trnh Nhc v chm tr tri lnh, b ging, phi di chc).
Tun ph tnh H Tnh l V Khoa tu ni : Nhiu ln theo D Ch ph d dn chng, m
thn ho ra th cn t ; binh inh tnh phn nhiu l tui tr, hung chi ly qun a
phng y nh, th cha con, thy tr, khng khi n nang ; ly gio dn nh, th li
nh khu lng gin, cho chng tc thm. Hm trc c chun cho 200 binh Thanh Ho
n ng tnh y, nhng chu Hoan, chu i cng s th y ; tc l binh, dn cng tnh tnh
y. Xin chn ly binh cng trng hin ra th 500 ngi v 2 ngi qun v, 10 ngi sut
i, v Kinh phng sai phi, i em binh Kinh in tr vo s y, phng sai phi.
B Binh bn : Kinh cng vic gp, m ng s xa xi, phi i cha tin. Xin do tnh
Qung Bnh, Qung Tr chn tinh binh ly s y (Qung Bnh 200 ngi, Qung Tr 300),
cng tnh H Tnh trao i vi nhau, gip vic phng th, nh dp. Vua y cho.
Vin C mt tu ni : Gn y ngi bun nc Thanh c mang th xe ng Dng sang
bn (xe y dng 2 bnh v 1 ngi ko pha trc). Trong, ngoi Kinh thnh, nu dng xe
y, i sut, so vi ci kiu khnh trn vai ca nc ta rt l trang nh, lch s (gn y, khi i
thng gp quan Php, m nm nga trn kiu, tht kh cho hi v thiu v nh quan)
knh xin gia n, chun cho quan vin vn, v t, ng phm tr ln, mua xe y dng, cho
c gin tin v hp vi nghi thc ca quan. Vua y cho.
Bn gic Bnh nh ln n tnh thnh t nh ca cc dn lng gn quanh y (hn 180
h). Vua chun cho chiu l chn cp.
Ton quyn i thn l Pn-be n Kinh, c lm l triu yt in Thi Ho. Vua thng
tng 1 tm long tinh hng nht.
Bn gic Qung Bnh bt Khm phi V B Lim em git. By gi, quan Kinh lc u
cho Tn l Phm Xng, c Trn Vn C i ng b ; B Lim i ng thu, n tun
phng, tm bt bn gic cc huyn ht Phong Ph, L Thu. B Lim n tm ng nh
M Lc, th gic bng n vy, qun t khng ch ni, mi b hi. Vua chun cho Lim c

truy tng Th ging Hc s, Sut i theo phi cng b cht l V Vn Nhiu c tng Tinh
binh Chnh i ; tp m, cp tut, u theo l mi.
Ngu Hi Qung Nam em b ng n Vn miu rc bi v (cng 150 v) tin thnh,
tin hin v cc hng, th d bit. (Rc n thn Trung Lc, huyn Qu Sn, ngu tm
lm nh tranh th).
Chun cho nguyn T v nha in nng tnh Khnh Ho l Hong B Trinh, thng th Ch
s, quyn sung lm Khm sai Tiu ph s. By gi B Trinh n Kinh trnh by 6 khon, do
Khm sai Phan Lim tu gip.
Xin n thng thuyt vi tng Php Gia nh thu gip cho chic tu thu vn ch
binh lng.
Xin n thng thuyt vi tng Php Gia nh mua gip sng ng.
Xin n trng hc tnh Gia nh la chn ngi thng dch mang theo i.
Xin cho dn ht Khnh Ho dn ng Gia nh, th nay nhn c thuyn, cho chng p v.
Liu dn ngha binh ng Chu, liu cp cho tin bc ; ngi no cht, liu cho cp tut.
Xin d cp bng sc cho ban lc quyn i quyn.
Lim nhn xin vua n chun cho vin y quyn sung Tiu ph s v ngi trong Nam l
Trng nh Cht cng xin chun cho quyn sung Ph lnh binh, do quan khm sai y iu
khin.
Vua u y cho. V cc khon B Trinh tu xin s giao cho Vin thng thuyt vi Khm s
ngh nh thi hnh.
Khm s Php l nh Long phi ring cu Khm s l Hch-t n lm cng vic s.

Chun cho 3 thn Phc Lc, Thu Dng, Ph Gia (u thuc huyn Ph Lc, ph Tha
Thin) 14 tn v ngch gin binh (Phc Lc 9 ngi, Thu Dng 2 ngi, Ph Gia 3
ngi) i vo lm phu trm Tha Lu (3 thn y u phi chu gin binh v phu trm, n
nay iu ho qu, khng th sung in c).
Trch s binh gin Nam nh, Bc Ninh nguyn trc thuc qun hiu Hi Dng (Nam
nh 800 ngi, Bc Ninh 1.032 ngi) c rt v tnh trc, v a th xa cch, lnh trn
thiu nhiu.
Gim thm thu l v h, v thu nm ngoi cho ph Tha Thin (nm ngoi v sau khi lon,
chun cho hon n nm nay. n nay, li v nn i hn, dch l, cho nn li gim thm cho
2 thnh na, cng vi vn chiu trc gim 3 thnh, cng 5 thnh).
c tin ng Khnh thng bo (chiu theo tin ng hng ln i Minh Mnh ; vnh
ngoi hi cao, dy hn. Mi ng tin nng 1 ng cn v 7 - 8 phn n 5 - 6 phn, ngang
gi bng 10 ng tin km).
Chun cho phn m t cung giai n th n, t nay chiu theo cp bc cp tin bt i.
(L c, vt liu do Nh nc mua cp, nhn cng th chit cp tin go, cc phi tn tin 400
quan, go 120 phng ; bc tip d, qu nhn, tin 300 quan, go 80 phng ; bc m nhn,
ti nhn, tin 240 quan, go 64 phng ; bc ti nhn, v nhp giai v cung nhn, tin 150
quan, go 40 phng, bc cung nga, tin 120 quan, go 32 phng ; bc th n, tin 90 quan,
go 24 phng. n nay cp bt i, phi tn 200 quan ; tip d, qu nhn 150 quan ; m
nhn, ti nhn 120 quan ; ti nhn, v nhp giai v cung nhn, cung nga 100 quan ; th n 80
quan). Nh c ngi gi vic th cng v thn nhn, th c chiu lnh em v chiu l xy
dng ; khng c ngi gi vic th cng v thn nhn, th do ph Tha Thin thu ngi
lm.
Dn m binh, i tun thnh (2 i) v i pho th (1 i) H Tnh hp lm 1 i tun
thnh, v sau khi lon, s binh trn i linh tinh.

Chn dn b binh Bc K lm 4 o : H Ni, M c v hu h Sn Ty lm o th 1


(6.260 ngi, sung vo tnh o ; kinh lc, cng s 1.260 ; tp binh 5.000 ngi). Nam
nh, Ninh Bnh lm o th 2 (6.899 ngi ; 2 tnh v 2 cng s 1.899 ngi ; tp binh
5.000 ngi), Bc Ninh v t h Sn Ty l o th 3 (7.520 ngi : 2 tnh v 2 cng s
cng i ng Tuyn 2.520 ngi ; tp binh 5.000 ngi), Hi Dng, Hng Yn l o th
4 (6.860 ngi : 2 tnh v 2 cng s 1.860 ngi ; tp binh 5.000 ngi). Cng tt c 27.539
ngi, theo li bn nh ca quan i Php.
Nu khen th dn 100 tui Qung Ngi (Trn Vn Nh).
Tun ph tnh Qung Tr l Cao Hu Sung tu ni : Mt on ng ci quan a phn x
Thch Hn thuc tnh ht y ch thng n tnh thnh, rt tr ngi. Nguyn trc c p ln
ni t trn p, lu ngy suy l, nu theo nh trc p bi li, th tn cng, m cng kh
che lp, c xin i p 1 on, bt u t gip x Long Hng qua a phn x Thch Hn,
chch n ngoi thnh, ho pha ng bc, tt c di 257 trng 2 thc ; i khi xong v
lm rung, bt dn phu 2 ht Triu Phong, Hi Lng i p. Vua y cho.
Chun cho th li cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam n cc nha sn, hi phng c cp
thm tin lng 1 thng (1 quan) v cc n canh gi, na lng go, chiu cp cho go
thc (l trc, n canh gi ch cp cho 1 na lng bng tin, go ; cn na lng go th
chit cp bng tin, ch c 1 quan 2 tin).
Phong con ca Kin vng l ng ng lm Kin huyn cng. Vua cho l vng y c
tn tng, th con nn tp phong qun cng, nhng cn i bn ; cho nn hy phong ng
ng lm huyn cng gi vic th cng.
Thng t Qung Tr l L Sm v tc vi Ph lnh binh l L Xun Tranh i tun bt gic,
n x V X (thuc ph Triu Phong) b gic nh, Xun Tranh b hi, Sm b chng bt.
Vua chun cho Xun Tranh truy thng Ph lnh binh, chiu theo hm mi, cp tut gp i.

Vua ngh trong Nam, ngoi Bc lu cha yn. T Qung Nam tr vo Nam, chn c
khm sai i thn, u cho tin nghi lm vic, gip c dp yn, mun gi ng ra Bc
tun, trc ht n H Ni, kim xt n kh gii vic qun ; ri chuyn vo Thanh Ho tr
vo Nam, ln lt dp yn, cho oai thanh lng ly, sai vin C mt gi in ni cho Ton
quyn i thn Bc K bit ngh nh, sau Ton quyn i thn tr li, ni : Thnh
quch H Ni tng trit ph, ngh xin ng ngh chn Thanh Ho, mi l tho ng,
trng vng, m ch vua ng p .
Vua lin sai C mt i thn tr ngh cc vic phi lm, cc b nha u chiu vic phi lm,
d b xem xt sa son. n nay, Ton quyn i thn n Kinh bn vi vin C mt, trc
ht ng ngh chn Qung Tr, Qung Bnh, nn chuyn n tnh no s ngh nh sau. Mi
xung D rng : Vic v c 7 c((1) By c : cm tn bo, dp binh qua, gi nghip ln,
nh cng lao, yn dn, ho qun chng, giu ca ci. (T hi).1), an dn l mt iu ; em
qun i c vn ton, duy c bc thin li((2) Thin li : nhn s mnh ca tri i nh
gic, l thin li.2), Kinh Thi chp th Thng v((3) Thng v : thin i nh, Kinh Thi,
vnh khen Tuyn Vng, t lm tng i nh nc T.3), Kinh Thi ghi thin Dn trinh((4)
Dn trinh : Kinh Th, i H, Trng Khang sai Dn hu i nh Hy Ho.4), vua nh Hn
ng phi 6 nga, vua nh ng t cm hong vit ((5) Hong vit : ci ba, l th nghi
trng ca thin t, ba y c sc cht hong kim. (T Nguyn).5), vic trc, thc ng
lm gng.
Th t Cao hong ta, khi mi trung hng, bt u t Gia nh, hng hi ma gio, tin
mi ti Thng Long, i n u, ai cng s phc, oai thanh li cho con chu v sau.
ng khi y, c 1 - 2 quan i Php sn lng theo gip. Gn y quyn thn trm quyn,
liu gy mi ho chin tranh, dn tnh xn xao 3 thng, bn bin m m, hoc thc l Cn
vng ; hoc gi l xng ngha ; non sng t Nam n Bc, khng ch no yn. ng
thi th y, x tc khng th khng ngi th phng.
Trm l con th 2 ca Dc tng Anh hong , thn dn khng b c, trm ni nghip ln,
nay hn na nm ri, x tr nhiu cch, nhng trong nc cha yn, sai i thn i nh
dp, m t by n nay, cha thy tu cng thng trn.

Gn y, c theo tin bo, v min thng du Thanh Ho, Ngh An, H Tnh, th ph nh
Thanh hp cng bn gic quy cp ngy cng qu lm, c chng l nhiu ln nh bt ch
dng oai lc, m khng tuyn b c tn, nn bn tng gic cha chu th phc chng ?
Hoc gi bao phen i hiu d, ch da vo li vn, m cha t r lng thc, nn k l bc
khng mun quay u tr li chng ? Ka nh bn phng cha dp yn, th trm h cha
yn, chm 1 ngy, th dn chu hi 1 ngy, lm bc cha m dn, u c th ngi nhn con
em khn ch m khng cu. Trm ngh i, ngh li, n ng khng ri, nu khng thn n
mt phen, th lng ngi tr ni, th gic ngy cng ngo ngc, ngoan ngnh th tm ni n
giu, khng bao gi ht c ; k l bc th rt r, s st, khng c ng t i mi,
du mun quay u li, m khng th c. Ri chun cho Khm thin gim chn ngy tt,
trm thn t em qun i n Qung Bnh, ln lt s n cc tnh nh dp, k ngoan ngnh
th nh, k u hng th v v. V tt c cc vic i nh dp ln ny, giao cho thng soi
i thn tr liu iu khin ; v cc cng vic h v tu gi, tin i hay dng li, th do h
gi i thn xem xt sa son. Cn ng tnh no, phm tt c vt hng phi cn dng, u
trch ly kho nh nc chi, khng c ng cp n ca dn mt ly no ; cng l quan
li binh inh i nh trn ny, phi theo k lut c. Nu dm tri php sch nhiu, cp bc,
vic pht gic ra tc th chm ngay rn cha.
V li, vic i ny l rt quan trng, Kinh s cn bn y, cc v Cm binh dinh V lm,
u chun cho, lng lu li canh gi Kinh. Ton quyn i thn nc i Php Pn-be l
ngi thng hiu, rt c lng gip nc ta ngy thm thnh li, hin cng phi nhiu
quan, qun chia ng khp trong ngoi cc a u, phng th cho c nghim cn. Cc
cng vic phi lm Kinh, th cho i thn thn cn Kinh bn nh cng nhau, tu tin lm
vic. Trong , nh c vic quan h n s giao thip, th do cc quan vin C mt lm cho
c n ; chuyn i ny khng phi l khng c vic, thc l phng k noi theo t tin, tr
an dn chng.
Tng c Ngh An l Nguyn Chnh tu ni : Bn cn nhiu ln gi nhau t hp ht
ph, huyn. Tnh y, hin chiu m dn phu, v s sc vc trng kin, huyn Hng
Nguyn, Chu Lc gn tnh v dn kiu ng, chia lm cc i nht, nh, tam, t, gi l An
thng, u t quyn sut i trng, ri phi cho 1 hip qun coi vic luyn tp v tu
vic sai phi. Vua y cho.

Quan sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn v quan tnh Qung Ngi l V
Duy Tnh tu ni : Ht bn cnh, hin tnh cha yn, li thm bn c Man, khi hin, khi n
bt thng, vic phi qun phng th chnh cn, nu ngch gin binh theo nh bt mt na,
th sc binh mng yu, c cp bo khng khi ngi. V ngch trc tuyn binh Kinh
(1.296 ngi), binh tnh (1.589 ngi), xin u lu li c, tinh binh v kinh binh thuc huyn
Bnh Sn, th do tnh triu i ; kinh binh thuc 2 ph huyn T Ngha, M c th do sn
phng triu i, chia lm 3 ban ; 2 ban lu li, 1 ban cho v ; chi lng canh gi, khi khng
vic th chia ban, khi c vic th gi c sai phi. Vua y cho.
Vua knh n in Phng Tin, chia sai hong thn knh n n Nam Giao v Thi miu
l co v ngy ra i.
Quan sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn ni : Cc c Man u hng, c
nhng c nht, nh, t, ng, lc, nghe li hiu triu, ch ring c tam khng chu ra (s inh
Man y c hn 4.000 ngi), thng chp nm ngoi c y theo bn gic Bnh nh nh
ph cc n Thng Xuyn, Mu Lm, Thch Bi, ri ln xung cp quy, hin bn tnh u
cho chnh, ph lnh binh, chia ng n ngay, tu c nh dp v i tun cc c tri Man,
bn Man no theo Man y, th cho tn ph c, khin cho chng bit s hi, ng hu b l
chng Qung Ngi, Bnh nh, khi n chim ngm. Vua y cho.
Chun cho : C mnh lng thn, Thi s, Cn Chnh in i hc s, Bo quc hun thn,
sung i thn vin C mt Tng ti Quc s qun kim qun Khm thin gim s v nhng
sung Kinh lc i s Bc K Vnh li b l Nguyn Hu sung lm Ng tin Thng sut
qun v i thn ; Hu th lang b L tham t C mt vin v l Nguyn Hong sung lm
Ph t C v i thn ; Chng v Nguyn Vn Hu v Ph tha Tn Tht B sung lm H
gi i thn ; T l b H l Nguyn V sung lm Tham tn qun v ; T l b Cng Phm
Ngc Th sung lm Tn l qun v ; Chng v, quyn Chng dinh Tin phong l Lu
Cung sung lm c qun v ; Ph v u L Quang Ch sung lm Ph c qun v ;
Hu tn chnh ph Tn nhn Hoi c cng l Min Lm lm lu Kinh thn thn, Tin qun
thng ph Chng ph s sung Th v x i thn l Tn Tht Th ; th Hip t i hc
s, lnh Thng th b Hnh l on Vn Hi, Thng th b H l Nguyn Thut, Thng

th b L l Chu nh K, Thng th b Cng l Hong Hu Thng u sung lm lu


Kinh i thn ; Nguyn Thut kim Chng b Li, Hong Hu Thng kim Chng b
Binh. Ton quyn i thn cng phi : Quan Ba i Php l Pha-l-tu-t sung lm Ng tin
trc hu v quan Ba Mi-l sung lm c qun v em qun i Php theo h gi.

Bn gic Khnh Ho t ph nha in nng.


Thng 5, chun cho quan sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn thng th
hm T tham tri b Binh, tn phong tc Din Lc nam kim trng coi vic qun Qung
Ngi nhng sung chc Chiu tho x tr s Bnh nh.
Vua cho l Thn thu phc c thnh Qung Ngi, gi ton mt ht ; li git lui c
ton gic ln Bnh nh, so vi cc quan tnh trong Nam, ngoi Bc, cng trng tt l, tuy
thng trt, ban khnh, cha n cng, nn mi chun trao cho chc hm y, phm tt
c cc vic phi lm v hiu d v nh dp, cho tu tin x tr. Cn thuc vin phn phi i
nh bt c lc, th tr nhng ngi c thng thng ra, cn tt c do s thn y xt
tu, i cho khen thng.
T D Bc hu Thi hong Thi hu cho l c trch ca tin hong li cho ngi,
ngi khng th qun c. Th m lu ngy, dn vn khng yn, l bi lng chng ng s
khng ht, nn mi th. Nay, nh vua ng gi coi vic qun, em oai thanh y l mun trc
ht ly c ho d bo, chng sm bit hi ti, khi phin n sc qun, nu vn chp
m, s phi nh mnh, mi d s, th Nam, Bc rng : Gn y, cc ht Nam, Bc cha yn,
dn bo thng cha cng ging, nhiu ln hong thn n thm ta, tng em vic y tu
cho ta bit. Nay Hong li xin thn i tr dp, thn gi ny trong rm, lng nng st
khng k xit. V li, thn ho cc tnh, nhiu ln hiu d, m chng khng h gic ng
nghe theo, vn c chp mi, khng chu quay v, nhn dn lm than, cng ngy cng lm,
hu vin ly Hm Nghi chng ?

Sao khng ngh thn gi ny l m ca Tin , vua ngy nay l con ca Tin ; bn ngi
khng ngh n con ca Tin , h li khng ngh n thn gi ny chng ? Nu cc ngi
bit nghe r li ca thn gi ny, bit sm quay v, hoc n th ni hnh ti, hoc do quan
tnh, quan khm sai, u chun cho khoan tha, cc y, thn gi ny bo nh vua bn vi
vin Ton quyn i Php, cng bng lng, bn ngi, nay bit hi li, quyt bo ton
c tnh mng cc ngi, khng hi cc ngi, khng ni di cc ngi u. Phi knh theo
D ny.
Khm sai l Phan Lim cho l sai o qun v sng cha , ngy i cn hon, xin u
quyn sung Tiu ph s l Hong B Trinh mang cc o t d, thng d i ban bo, p
tu thu n ngay Gia nh trnh cho tng ca Php bit v tm ng chuyn v Bnh
Thun, Khnh Ho em hiu d, ngn cm khp ni, gip cho chng c xong vic. Vua
y cho.
Chun cho Ph c sn phng Qung Nam trc l Ng c Quang sung lm c
qun v o nam sai v Ng s l L ch Ct sung lm Tn l.
Nguyn Tham tri lnh Tng c Hi Dng, Qung Yn l H Vn Quan ; Tun ph Hi
Dng l Nguyn Vn Phong ; Th lang lnh Tun ph Qung Yn l Hong V ; v n
Kinh (T c nm th 36), b quan i Php ng, bt em i ni khc), vua chun cho
Quan ging chc b Th lang, lnh T tham tri b Li ; V i b Hu th lang b Binh (Vn
Phong b bnh, xin php ngh cha thuc).
t thm huyn nha Ch Linh, tnh Hi Dng (trc do ph Nam Sch kim l ; n nay
quan Php cho l tip gip nhiu ng, 1 vin ph, lm vic khng chu o c, cho nn bn
thm t nha y, nhng vn do ph thng ht).
Cho B chnh Bc Ninh l Nguyn Xun Dun quyn gip vic Tng c Bc Ninh, Thi
Nguyn, Tng c mi l Ng Trng T i lnh Tng c Sn Ty, Hng Ho, Tuyn
Quang.

Chun cho n s trong Nam, Hn lm vin Th ging Hc s l Trng Vnh K v Th ging


l Nguyn Trng To, u theo hm y sung lm Tham t vin C mt.
Bn gic Qung Tr t ph ph nha Triu Phong.
Quyn Kinh lc s Bc K l Nguyn Trng Hp tu ni : Tnh Cao Bng t nm ngoi
n nay, my ln b bn qun tan r n quy nhiu, vin n st l Nghim Xun Phng t
tin i ni khc ; cc vin B chnh v Lnh binh, li bit gi vng c thnh tr, cng lao
ng khen. Ngh xin cho B chnh l Phm Hm gia hm Tun ph, thng ng qun cng
gia 2 cp ; Ph lnh binh l Trn Nh T thng th Lnh binh sung Ph c ; Ph lnh
binh tm t l Mc nh Ng thng th Ph lnh binh ; cc vin bin thuc tnh y, cng
ngh xin thng thng c th bc. Vua chun cho u theo nh ngh nh.
Ton quyn i thn, ngh phng iu l 3 iu, t do vin C mt xt ngh li. Vin thn cho
l cc khon y rt tho hp ; nhng chm chc sa i, tu xin chun cho thi hnh.
V iu l cm vn ti sng ng, kh gii, thuc n : (Khon th 1 : Phm sng ng, kh
gii, thuc n, sng iu sang v tt c cc th thuc v binh kh, u khng c ti vo
trong t nc ta.
Khon th 2 : Phm quan i Php ng trong nc lm vic bo h v ngi bun nc
i Php, c giy cp Ca cng s, hoc Ph cng s mi c ti cc th y vo. Nhng
trong giy phi k r ngi ch ti y ni no v binh kh ti n l vt hng g, mi hng
bao nhiu, t ca bin tnh no ti vo.
Khon th 3 : Tr ngi c mang ti cc hng y, nh ni khon th 2 ra, cn
ngi no h t tin em binh kh vo trong nc, th vt cm y tch thu vo kho, ngi
phm php theo lut tr ti).
V iu l phm vic lin quan n cng ch, v nh nc, c nhn rung t t sung lm
vic cng.

(Khon th nht : Phm Nh nc c lm vic g cng ch, gp c m ln vo rung t ca


ch no, c Ch chun cho, hoc c quan i Php bo h hi ng ngh nh, m
Ton quyn i thn y cho, th rung t t y, phi ly sung cng, nhng chiu l tr tin.
Khon th 2 : L trch ly rung t t sung cng, chun cho do quan i Php c ton
quyn ngh nh).
V ngh chun nh quyn chc Kinh lc Bc K.
(Ton ht Bc K, t rng, dn nhiu, li cch xa Kinh s, vic cng c khi bn rn, cn
khn lm, nn t 1 quan to ng H Ni, chun cho trng quyn, tu tin lm vic, mi
mong c vic nhanh chng. chun t Kinh lc s Bc K, t nay, phm cc cng
thuc v Bc K, chun cho Kinh lc s thay vua lm vic. Duy iu c trc ngh
nh vic cc khon v chc s quan kinh lc, quan i Php v quan i Nam, th Kinh
lc s khng c i li v Kinh lc s c chun cho quyn tu tin lm vic, phm
ngh nh vic g, u phi em vic y tu ln, cho hp th ch ; iu y chp li d, cho
trng s th).
Bn gic Thanh Ho t ph cc nha, ph, huyn : Th Xun, Thiu Ho, Yn nh.
Vua triu k lo 6 huyn thuc ph Tha Thin (mi tng 1 ngi) v chnh, ph tng n
c sn rng, bo cho bit cc : C lnh ng gi i coi vic qun, vn l phng k tr k
tn bo cho yn dn, th dn chng nn knh theo gio ho, an c lc nghip, dy bo con,
em, ch theo nhng iu khng phi o.
Ngy inh Mi (ngy 16 thng y), ng xa gi khi hnh t Kinh s.
Chun cho Hng l T khanh, T l b Hnh l Tn Tht Vnh thng th Th lang, H l
Tng c Thanh Ho (Lng Thnh b quan Php ch trch trit hi, i Ch).

Ton quyn a th n ni : Mt na vng, bc giao tr nc ta, cn mt na mang v c


bc ng v sung cho tp binh 2 nm, cng l chi ph cc cng tc. Vua chun cho Th lang
b H l H L v H l Ni v l Nguyn Hu hi ng vi quan Php m kim nhn.
(Phn bc ca nc ta, tt c tin thi, tin ng cc hng, cng nng 78.421 cn ; tin vng
594 ng, cng nng 11 cn. Phn bc ca nc Php : Bc thi cng nng 32.235 cn ;
vng v cc hng tin bc thi, bc nh, bc l cng nng 3.005 cn ; u cn bng th cn
ca nc Xch mao, mi cn ngang vi trung bnh 11 lng 8 ng cn). Cng bin giao cho
nhau gi li lu chiu.
(Thng 6 nm ngoi, tnh Qung Tr ui chn L Thuyt c 34 hm bc, cng cha cc
hng tin bc 36.557 ng.
Thng 7, gii 20 hm, cng cha tin bc 20.900 ng, np kho Khim cung, cn i
gii 14 hm na v s bc m L Thuyt cha kp mang i, cn li tnh 6 hm, cng 20
hm, cng cha bc thi 196 thi, mi thi 10 lng v cc hng tin bc 18.696 ng. Thng
9, pht v Kinh, nhng do quan Php nhn gi. V L Thuyt phi mang vng bc n
Qung Nam 90 gnh, mi gnh 2 hm, cng c khi 1 hm, mi hm 100 thi. Trong khi
nguyn Thng th V Trng Bnh sc n tnh ; tr trch ra 3 hm pht lng cho lnh,
b mt 4 hm, cn 83 hm giao cho quan Php ng tnh y, sm ti xung thuyn cc
gnh y, khng bit trong cha vng hay bc, mi th bao nhiu). V 4 gnh b mt, c
vin Thng th Php truy thu hin m thy c 1.600 lng vng, giao c cho quan Php
nhn gi. Li Kinh trc pht giao cho nha Sn phng Qung Bnh 30 hm, cng do quan
Php nhn ly ti i, cn nh s vng bc ph Ni v c gi, tr my ln L Thuyt phi
gii n sn phng Qung Tr tnh Qung Tr v sn phng Qung Bnh tnh Qung Bnh, s
sch thiu, mt, nn khng bit s. Cn thng 5 nm ngoi, hin cha tng di bc nh
10 lng l 91.424 thi, nh 1 lng 78.960 nh ; tng trn : s vng, trn di 500 lng, bc
trn di 700.000 lng. Li kho ca Th Ch hin cha : vng 898 lng, bc cc hng
3.400 lng, u l s mt khi c lon).
Tit Thnh th, vua t hng n hnh ti (x Din Linh) thn em quan vin vn, v i h
tng lm l bi vng, ri dng biu tu ln.

Vua n ng tr hnh cung Qung Tr (ngy 20 thng y), dng s v cung vn an (t by


gi mi tun dng s thnh an 1 ln).
Bn gic Qung Bnh nhn ban m n bc nhiu tnh thnh, ri dn i. By gi Kinh
lc i thn l Phan nh Bnh, c l Trn Vn C v n st l Hong Cn u n a
u n xe vua. Gic bn tha lc s h t tp 4 pha ngoi thnh : 1 o t phng M
Hi (bn t tnh y), 1 o t xm Sa ng (pha sau tnh y), 1 o ng sng Ph Ninh
(pha trc tnh y), hng mun vy thnh quan ; quan tnh bn vi quan Php, trn thnh
phng b nghim cn, 4 mt bn ra ; chng khng vo c, n m sng chng tan i.
Cho Tn l qun v hin i h gi l Phan Ngc Th i sung chc Tham tn v quyn
Tham t Ni cc hin i h gi l on Nh Bch thng Hng l t Thiu khanh sung chc
Tn l (nguyn Tham tn Nguyn V v khng hiu vic hnh trn, c t chi, cho nn chun
cho sung vo thay).
Chun cho phu trm Kinh c chiu cp rung lng ging vi hng binh tp sc (trc
7 so, nay tng thm 3 so).
Chun cho qun v, sut i H Tnh, Qung Ngi c khai phc ht (nm ngoi 2 tnh
thnh tht th, u x ti cch lu, n nay quan tnh xt t khi thu phc v sau, u l c
lng s hi c gng, cho nn chun cho H Tnh 26 vin, Qung Ngi 18 vin, u cho khai
phc).
Chun nh cch thng pht, v thu c v ct giu sng ng kh gii.
(Ngi nht c np : mc, ao v kim bng st, mi ngn thng 2 quan, sng iu
sang mi khu 15 quan, sng thn cng mi khu 30 quan, np c nhiu s, tnh sut c
thng tin 600 quan v chiu l quyn tnh Lng Sn trc, thng 1 trt. Ngi ct
giu : mc, ao v kim st, mi ngn pht 30 quan, ng gng 3 thng ; sng iu sang v
thn cng, th chiu iu lut cha ring binh kh, gia bc tr ti, ti sn tch ht. Ngi

no co gic c thc, thng : mc, ao v kim st mi ngn 15 quan, sng iu sang,


thn cng 50 quan ; tng l, ph, huyn s ti cng chiu theo l tht st gia bc ngh x).
Quan Php em kho tng Kinh giao tr.
(S thc cn c trn di 42 hc. Tin ng ngang vi 6 ng tin km 1.150 quan ; tin
bo sao i T c, t ng n 60 ng n ng n 10 ng, cng 280.000 v th tin
ng hiu c 77 quan).
Bn gic Thanh Ho t ph huyn nha Hu Lc, git Tri huyn l Ng c t ; li nh
ph ph thnh H Trung, git Thng t tnh v l L Thn, bt Ph lnh binh Thiu Vn
Dc (Thn v Vn Dc u l thng trc tnh y u cho i ng ngn chn).

Tha gim thu l nm trc hin thiu cho tnh Qung Bnh.
Thng 6, li t huyn nha Do Linh, tnh Qung Tr. (Nm T c th 6 b bt huyn y,
n nay li t, dng lm huyn nha x Tam H ; rt v 2 tng Bi n, An nh hin thuc
ph Cam L v 2 tng An X, An M hin thuc ph Triu Phong, do huyn y qun tr c ;
nhng do ph Cam L kim l).
Vua cho l Hm Nghi chy i, bn L Thuyt cn giu vng Qung Bnh, H Tnh,
nn k hiu s thng c trng ngng mi xung t D do t tay vit, sai cc ht Thanh
Ho, Ngh An, H Tnh, Qung Bnh, Qung Tr nim yt khp c ; v do quan tnh y thng
lc cho cc x dn u 1 bn khin cho ngi nghe bit s, mn, hoc c ngi c th lp
c cng.
D rng : Trm l con th 2 ca tin hong , ch c ngh n tc phin cng, ch khng
tm n ngi hong c ; hn na, lm vic bt ngha m lm vua, cho nn ta hai ln t
chi khng c. V, nhn dn rt nhiu, bn bin rt rng, tn x rt trng, ngi ln khng
th b khng mi c. V th, cu thn ca Tin , danh vng lu, n m lp ln, ch

ta c lng no u ! Hm Nghi l em ta, bnh sinh mt lng hu i, nay khng bit i u,


nc mt khn ngn, lng mong nh. ng ch, L Thuyt l ngi khng bit g, v th
hoc bo v xut , cho em mu hi anh, th c ch g ; hoc s phu, ngi c m bo
v, cng ch nhc hoi thi. Hung chi, lc ny l nm u li gp nm Tut (nm Th t ta
i nh thin h), lp xun vo ngy Nguyn n, th l mnh tri y. Cu thn, thc ph
ca Tin , triu nh ng bc qun t ; tinh binh, li kh ca nc bn, gip thc
nhiu, lng ngi theo v c.
Bn s phu ngi, vn hc lp thn, trong lng tm t , thch vic ngh, bit thi c, s
tm nguyn khng phi mun lon ; ch v cha hiu thi th, nn cn c s c chp lch lc
y. Ta ngh i ngh li, cng r rng, cho nn ta nay lng thc, t tay vit li D bo
cc ngi ; c gp Hm Nghi, n m em np, khng nhng tha th ti trc, m cng y
ta cho l trng. Xin theo li t D, phong cho ngi tc nam, trao cho ngi chc quan nh
phm, mun ra lm vic th dng, mun lui v, th cho ngh ; l k vn ton ca bn thn
v gia nh cc ngi. Hoc bn ngi gi m khng tnh, d khng th dung c
khong tri t ; m em ta nguyn l ct nhc tnh thn ca ta, nht n khng thng, l
trch nhim ca ta. Bn s phu ngi, ngh thit tha n lun l, hi tm theo iu phi, tun
lm ngay i, do tnh, ph xt bm, hoc n np ni hnh ti, y l cng ln ca ngi. Ta
khng lng no b hoi, m lc tri c trn mi, trung ngha vn c i, thn v nh cng
bo v c. Ngi nn thn trng tin tng ; ta khng hi ngi u ! khng di ngi
u ! v ta khng ni n ln th 2 na, phi knh theo D ny.
Chun cho nguyn Tun ph lnh Tng c Ngh An, H Tnh l Trn Lu Hu, i b T
tham tri b H ; Quang lc T khanh lnh Th lang b Li l Hong Hu Xng, kim qun
vin st ; Quang lc T khanh, lnh Tun ph H Tnh l V Khoa thng th Th lang,
nhng lnh chc c.
Sai Thng sut i thn l Nguyn Hu , hip cng quan qun Php tin nh cc vng
ni Qung Tr. By gi, cc tng Xun Ho, Bi n, An X, An nh, Tam ng, u c
bn gic t tp thit lp n tri.

Vua bn cho Hu ngn c phi long c sut quan qun 3 o, hip cng qun Php tin
qun lin my ngy, nh ph cc n ln ca gic : n nht (tc gi l Khe Cy
Giang) ; n nh (tc gi l Khe Ch) ; n tam (tc gi l Bn Ma) ; thu lm c
tin lng, sng ng, kh gii rt nhiu. Bn gic u trng thy bng gi l chy trn, mi
tr v ni hnh ti. Vua chun cho thng quan qun Php long bi tinh v kim tin, ngn
tin cc hng c th bc. Quan qun Php c ngi b thng (1 sut i v 2 lnh).
Vua nhn ng gi ra chi xem, thn n v v yn i. (Quan Ba l A-l-tu-t, thng bi tinh
hng 3 ; quan Ba l Bi-ra-suy Bi-l-di Ra-, thng bi tinh hng 4 ; quan Hai l K-ninhvi L-ra-mng Ba-ra-, quan Hai thy thuc l p-phong, quan Mt l a-bi Di-e, quan
Mt sung bin lng thng l B-ve, quan Mt l Sanh-xun-bi v Sut i l Kim-b, u
thng bi tinh hng 5. Cn sut i c thng kim tin c ch tam a 1 vin, sut i
nc Php v sut i tp binh c thng ngn tin 23 vin, i trng c thng ngn
tin c ch t m, 24 ngi, binh inh c thng ngn tin c 2 con rng 324 ngi).
Sai quan tnh Qung Tr xt t phm hin giam, ngi no gi m v tnh ti ng tha, u
lng cho tha ra.
Chun cho xy dng nha th kinh lc Bc K ( trng thi H Ni).
Ton quyn i thn Pn-be t ni : Ngy thng 7 nm ngoi, thng C-suy nh ra 6
khon iu c mi, nc ta, phn nhiu c thua thit, nay em b bn c y ri. Nc
ta tn i thn Php l chc Hn lm Trc hc s, i thn Php mun t kin chung
vn, giao cho 1.000 ng bc ; nu c ngi no c th ch c vo u xt r b ci nc ta
khi trc thng n b pha ng sng Khung Giang v ghi chp r cc loi Man Lo trong
ht, dn tnh, phong tc, chnh s, sn vt v cch sinh nhai, bin ng thnh sch dng ln,
i sai quan xt duyt, ngi c d hng trng th xin em s tin y chia tng hng
thng cp (hng nht thng 800 ng, hng nh 200 ng).
Vua cho l qu i thn nh ra l mun c k thc ti, chun cho theo th m lm, nhng
D cho quan cc ph, tnh trong Kinh v tnh ngoi, u em hi khp c, khng c quan li,
s, dn, ngi no l kin vn rng ri, c th bit r cc vic ngh y, bin chp thnh

sch, hn trong 6 thng, ti Kinh th do b L, ti tnh ngoi, do quan a phng lm danh


sch ln, i chun cho quan xt duyt, qu l ngi thng hiu c th lm c, th chia
th bc, tr c Ton quyn thng ring ra, triu nh s cho b dng ; v chun cho quan
vin Hn lm thng thm cho ngi trng hng nht 400 ng bc, hng nh 100 ng,
t th l rng ri m mong c thc dng.
Vin C mt tu ni : So huyt bn gic tnh Qung Tr, nay ph tan ; duy tn u mc
gic cha x ti c ht, s tro tn li chy, khng phi khng c tr ngi v sau, phi nn
d tnh trc. Ri trnh by cng vic hay v sau dng ln, gm c 4 iu :
V 3 ph, huyn Cam L, Minh Linh, Do Linh v x An Nha, u l tip gn cc yu a
min trn, bn gic thi thng ra vo, duy Cam L, Minh Linh trc c quan qun Php
ng n s bn nn ng gi nh c. Cn huyn Do Linh v s An Nha, cng nn bn
li lnh Php, lnh tp mi s 50 - 60 ngi ng chn, cho thanh th c mnh. Khi c
tin bo gic quy ni no, xin chiu theo ht ng qun y phi i nh dp.
V qun sut, anh danh, gio dng, trc v lon tn v cha n v cc v c, v sinh,
vin t qu qun th do tnh bt n c, chn dn li, ct c 200 ngi, ring lm 1 v ;
nu hoc khng , th bt thm s kinh binh gim na trc, hoc m thm inh dng sung
vo, ri t vin qun sut sung trng coi, v cp cho sng ng, kh gii, t trng luyn
tp ; chia lm 2 ban, mi ban 100 ngi, mi thng thay i 1 ln, ri do quan tnh, mi ln
15 ngy, thn em i ln lt tun tp trong ht, phng gic t ngm, cho dn c
yn. Khi c lon, c bt c n tnh, chia phi i nh dp. Cn nh lng bng, ngi
no h c phm hm, th chiu hm chi cp theo l lng Kinh ; ngi khng c phm
hm v anh danh, gio dng, binh inh, mi thng cp go 1 phng, tin 3 quan ; cc sng
ng kh gii do tnh t B trch giao cho, hoc chi tin cng ch lm.
V mi ph, huyn t ra chnh, ph ph on, huyn on, mi chc 1 ngi, bt phi
chiu m dn dng trong ht, mi ph, huyn u 200 tn, t ring lm 1 on, mi on
c t ch ly 100 kh gii, cha nha ph, huyn hoc tnh l. Ngoi ra, u sm
gio, tre, gy tre, nh phng canh gi, vic dn m xong, mi ph, huyn c li
100 ngi canh gi ; i sau 5 - 6 thng, yn n tt c, s cho nh trit. Lc khng c vic,

th u cho v yn nghip ; c vic, th do vin ph, huyn y bt ra c, chia phi i canh gi


nh dp. V lng bng : Ngi no c phm hm, th chiu l lng Kinh chi cp ; dn,
dng th thng chi cp tin 3 quan, go 1 phng, hn trong 6 thng, ph, huyn no trong
ht gi c yn n, th chnh, ph on xin u thng thng 2 trt, dn dng c chun
cho min dao dch 1 nm. T nay v sau, l thng u ly 2 nm lm mc.
V phm cc x, thn, phng tip gip nhau, nn chiu theo s dn nhiu, t, a th xa,
gn, tnh dn binh dn, hoc 3 - 4 x lm 1 on, hoc 5 - 6 x lm 1 on, mi on hoc
100 tn, u cho php t ch kh gii v d gio, gy bng tre, sung chng gi, nhng
mi on t ra on trng cai qun v bt chnh, ph tng thuc ht y trng coi. X
no nu c bo ng, hoc nh trng, hoc nh thanh la lm hiu ; cc x tip gip gn
y u dng hiu y, ln lt chuyn bo cho nhau bit, lp tc n cu, nu khng n
cu, th cc x b hi y, mt bao nhiu sn vt, c cc x, thn, phng tip gip y, tu
theo a th xa, gn bt bi thng, cc x tip gip khng nh trng hay thanh la bo hiu,
cho cc x hi gn hay hi xa, khng bit n cu, th cc x, thn khng bo y phi
nhn chia nhau bi thng, s bi bao nhiu c trch thu cc x tip gip. Cn on trng
v tng, l y, u x ti theo iu lut thng ng vi gic.
Trong hn 6 thng, gi c yn n, th chnh, ph tng on u thng thng 2 trt ;
chnh, ph tng u thng 1 trt, l trng u thng 1 chic ngn bi ; dn, dng chun
cho min dao, dch 1 nm. V on trng, tng, l, dn, dng, ngi no h nh nhau vi
gic, bt c 1 tn tng gic ti trn th thng 30 lng bc ; danh mc ca gic, 15 lng ;
ng gic, 3 lng ; u do quan tnh xt xin lng thng chc hm c th bc. Ngi
no sn bt c gic, th thng cp gim i mt na, nh vic thng hm. Ngi no b
gic git cht ti trn, th tham chiu l qun th cht trn truy thng chc hm v cp
tut gp i ; li chiu l cho tp nhiu, m c th bc.
Cc khon trn y, l l nh quan, cn nh dn, khon l thng, pht, u cho tu
tin, nhng phi trnh xt cc nha, ph, huyn.

Vua chun cho theo nh ngh lm vic ri li chun nh 2 iu thng cch v ph, huyn
m dn dng dn thnh on v ngi bt c bn u mc gic, thng lc cho cc a
phng tun theo lm vic tt c.
Ngy inh Hi, ng gi khi hnh t Qung Tr (t tun u thng y, vua se mnh ; n nay
li nh thng, mi tin hnh).
Chiu tho x tr s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn dng tp tu : em vic nh
gic thng trn t thng chp nm ngoi (t cc ngy 27 n 30, xem trn) phn bit cng
trng ngh thng tu ln vua bit. Vua chiu cho thng thng, khai phc, truy tng, cp
tut t ph lnh binh tr xung, tt c 53 ngi.
(Thng thng : Ph lnh binh l Trn Vn Lng, nguyn lnh chc Qun c) ; Ph qun c
lnh Ph lnh binh l Nguyn Tin o (nguyn l Cm binh Chnh i quyn sung chc y)
; v V Vn Kiu ; Ph qun c l Thi Vn Dng, Nguyn Vn Tho (u l nguyn Cm
binh Chnh i) ; Cm binh Chnh i l L Vn Ph, Vn Tin Hng, Ng Vn Tun (u
l nguyn Tinh binh Sut i), khai phc Tinh binh Chnh i quyn sung Hip qun l Phan
Vn Cu (nguyn Lnh binh c cch).
Tng Ph qun c v chiu hm tng cho cp tut, tp m l Phan Vn Qu (nguyn Tinh
binh Chnh i).
Cn t Tinh binh chnh i trng, th sai sut i tr xung v bt, cu phm cng 44
ngi.
Chun cho : Chc Hi phng Ph s Qung Nam, nay t li, dng chc v, v vic giy t
rt t, m giao thip vic vt rt nhiu.
Ton quyn Php cng quyn Kinh lc s thn bn nh thu l Bc K : S thu hin thiu
t nm ngoi tr v trc, cho khoan min ht, t nm nay tr v sau, th nht khi thu c,
khng nn li c vin dn l no m ln la. V lng bng quan li, binh inh, tnh chit
cp mi phng go bng 4 quan tin Ty (ngang vi 4 quan 8 tin 40 ng ca nc ta), ri

hi ng bin nh, trong s thu, chi hng nm trch ra li mt phn ti vo Kinh : tin
380.000 quan, go 380.000 phng (mi phng go tnh chit gi 5 quan tin km).
Chun cho : Th bc thoi, gp khi c ban cp, hoc chi cp lng bng, h n 10 lng tr
ln, u c mi thoi tc lm 10 lng, gin hoc thiu 1 - 2 ng cn th ngi lnh khng
c so k. Nh gp c ch to vt, hoc i chc hng ho, s ng cn bao nhiu, s do
Ni v chiu theo l trc hi ng cn tnh chi bin.
Ma thu, thng 7, nh lnh chy trm giy t chm, hay mt. By gi, cc tnh thng
c gic cp ni ln, vic quan bo khng thng, giy t nhiu khi tht lc. Vin C mt bn
tu.
T nay phm cc trm, do quan tnh phi 1 ngi thuc vin tho vic, ln lt n cc ph,
huyn c thc v nghim sc cho phu trm d thm ng i, nu thng th i thng ; tr
ngi, th tu tin tm ng khc s i, nhng u phi bt nhiu dn phu i h tng, nu
h thy c m gic to, lp tc bm tnh, bn vi quan Php hin ng tnh y, i dp
bt ; nu bn cp nh mn, hoc dn lng, dn gio s ti ngn chn ngang ng, th do
a phng bt tr ngay. Quan tnh thi thng gia tm c sc, cn phi cn thn, n tho
10 phn gi c v ngi.
Nu chy trm vn th i cn c s khng i thng c, tr xt qu c vic thc l
thng vi gic ; theo lut tr ti nng ra ; cn th cc vn th i, mt 1 - 2 ln, th em
tng, l, tha mc v phu trm i , giam ngt v pht tin mi ngi 10 quan : 10 ngy
np pht khng xong, th phi cch bi ngay. n 3 ln tr ln, th lp tc cch bi, khng
pht tin.
Phi vin ca tnh v vin ph, huyn khng chu qu pht, c 1 ln th pht bng 1 thng, 2
ln tr ln ln lt gia thm mi ln u 1 thng. Quan tnh 1 - 2 ln, th c min ngh ; 3
ln tr ln, th ngh x km vin ph, huyn 1 bc.
Vua chun cho theo nh ngh v thng sc cho cc a phng t Thanh Ho tr vo Nam
theo th m lm.

Chiu tho x tr s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tu ni : Th gic Bnh


nh mnh lm, sn phng y hin ng chiu tp nhiu quan qun, ngh nn t thm
chc c, lnh binh, thng t, bang t gip vic bn u, nhng u em tn tu ln.
Vua y cho.
Ph lnh binh l Trn Vn Lng sung chc c (u theo nguyn hm tr xung) ; Ph
qun c lnh Ph lnh binh l Nguyn Tin o sung chc Ph c ; nguyn Ph qun c
sung Ph lnh binh Bnh nh l Phm Tin Hc v Ph qun c lnh Ph lnh binh l V
Vn Kiu, u sung Lnh binh ; Ph qun c l Thi Vn Dng v nguyn Hip qun dinh
H oai tn v l Nguyn Vn Snh, u sung Ph lnh binh ; nguyn Vin ngoi lang l Trnh
Vn Thi, sung Thng t ; nguyn Bang t Sn phng Qung Nam l Nguyn inh c v
nguyn Chnh bt phm l Hong Dim u sung Bang t.
Quan Khm sai l Phan Lim tu ni : Cc hng quan, li, c, t tnh Qung Nam, ngi no
b gic bc bch, khng chu theo, nu c ngi v Kinh tnh nguyn c i b b, th
xin do 2 b Li, Binh, xt thc lng cho b dng. Ngi dn ht y phiu lu n ht ph
Tha Thin, th xin do quan ph xt k, khng c trai, gi, gi, tr, lng cp cho tin, go 1
ln ; cn ngi c em gia quyn i lnh nn, ng x thn no, nn chiu c gip v a
phng s ti khng c t s sch nhiu.
Vin C mt tu xin chun y ngh nh y. Sau, quan ph Tha Thin l bn Nguyn Thc,
Phan Huy Nhun li tu, nm va ri cc ht b gic, ngi lnh nn n ph dung cho tr
ng cng nhiu, khng ring Qung Nam m thi, gp nn nh nhau, m c ban n c
khc, th trong khi rn thm thit, khng khi c s hn km. Cn quan dn t H Tnh tr ra
Bc, Bnh nh tr vo Nam, nu c kh thit ging nhau, xin do quan 3 b Li, H, Binh
ngh xt. Cn nh quan dn 4 tnh Trc k gn y b nn n ph tr ng, nh ngi
Qung Nam, th u do ph, nha y v 2 b Li, Binh tun theo Ch chun lm vic. Vua y
cho.
Bn gic Qung Bnh n tnh thnh nh v quy nhiu, t hc ng, tri qun v dn
c quanh thnh (hn 300 h), giy t, s sch, kh gii ca quan ty u b chy ra tro. Vua

chun cho cc quan qun th v quan tnh u ging cp c th bc ; cc nh dn b chy,


u chiu l pht chn v cp tut.
Quyn sung Tn tng qun th Qung Ngi l L Uyn cng vi bn gic Qung Nam
nh nhau Bnh Sn, khng li ; bn tc vi Lnh binh l Nguyn Tin Qu, Tham t l
Phm Trng Di u cht trn. Kim l Qung Ngi qun v l Nguyn Thn li nh nhau
vi gic, ph tan c. By gi cc gic Qung Nam, Bnh nh cng hn nhau n tnh
Qung Ngi quy nhiu ; gic Bnh nh d ngm bn c Man, 3 ng u tin (1 ng
t thng du i xung, 1 ng do chnh l ni Thch Tn, 1 ng do min bin). Chng
ni phao ln rng : n ly sn phng, rng buc qun sn phng. Gic Qung Nam th
chia lm 5 ng vo thng ht Qung Ngi, quan tnh y u bn Uyn em qun chng c,
gp chng Bnh Sn, qun c t, khng ch ni, mi tan v. Gic ph c quan qun,
chim gi huyn Bnh Sn. Thn c tin bo, lp tc em quan qun i i, n ngay ni
y hng hi nh, chm c hn 300 tn (quan qun cht 15 ngi), gic u trn v
Qung Nam. Thn li v sn phng, cng bn gic Bnh nh giao chin, chm c 3 tn
tng gic (ngu xng c l Ba, Lnh binh l Tch, Lnh binh l L) v hn 200 tn
danh mc ca chng, thu c sng ng v kh gii rt nhiu. Thn mi em vic y tu
ln ; vn cho l hin tnh khn thit, xin khn t cho vin Khm s cho mn 200 khu sng
Ty, v 10.000 vin n thuc, giao cho Sn phng y nhn dng, vin Khm s theo nh s
cp giao cho.
Cho Hu tham tri b Cng l L Hu Thng i b lm Tun ph Qung Tr - Qung Bnh
(Cao Hu Sung i i theo hu).
Vua dng chn ng Chu Th, ra lnh i xem phong tc, nhn n ca bin Tng Lut,
qua x Ct Sn (qu m ca Kin vng), cho dn x y 1 lng vng v 100 ng bc. Vua
i qua x An Ninh, linh mc Php v linh mc nc ta nh th x y by hng n ly
mng. Vua ban cho vng, bc, tin c th bc. Li thy dn gio lnh nn y nhiu ngi,
ban cho 100 ng bc, sai gim mc, linh mc chia cp cho chng.

Thng bin ngch cho 2 x H Thanh, Ninh X tnh Qung Tr. By gi bn gic n
quy, 2 x y ht lc nh, chng phi lui, thu c kh gii, cho nn thng khuyn
khch ni khc.
Quan Php em cc tri qun v cc s V kh, c cng trong thnh giao tr li.
Trc y, gio dn cc x : Bng Lai, Hong Trung, Cu X, Phong Nha thuc tnh
Qung Bnh u b gic t cp ; linh mc l Bi Quang Lc n tnh xin tr liu cu
gip ; quan tnh cp cho dn x y 800 phng go. n nay li xin, v th vin thn t
sang ni vi vin Khm s v tr li ni : Bn gic khi trc tuy t dn c bn gio, sau
cng hi c bn lng, khng phi 1 mnh gio dn chu hi ring. Gio dn y c quan
Php cp cho 250 ng bc ; tnh li cp cho s go y, thc may lm, nn tm cch tu
tin mu sng, h nn khoanh tay i cp ! Nu tnh y nng phi tr tnh cu gip, tnh
khc li cng bt chc, ly g m gip ni c, vic y phi nn nh xt. Vua chun y sc
cho cc linh mc v ni vi quan Php ng tnh y c bit.
Vua n tnh thnh Qung Bnh, dng chn ng y (ngy 26 thng trc, t Qung Tr
khi hnh n tr tt Chu Th, li n tr tt n M Th, Qung Bnh ; ngy 20 thng
ny n tnh thnh Qung Bnh) chun cho yt sc : Tt c u mc bn gic bit dn thn
u th ni hnh ti, u cho min ti : Ngi no nguyn trc c quan chc u cho vn
theo nh c (sau cc a phng cng chiu theo th m lm) ; ngi no bt chm c u
s bn phn nghch l Hong Vn Phc, Nguyn Phm Tun, th thng quan hm c th
bc (bt sng c th b quan tam phm v thng 200 lng bc ; chm c th b quan t
phm v thng 100 lng bc).
Tm t qun ng doanh.
Vua cho l qun hiu cc hng i theo hu, qun lnh linh tinh, khng thnh i ng, ti khi
sai phi kh c nhanh chng, mi chun cho tuyn dn li mi i 30 tn, t chnh, ph
i mi chc 1 vin, c 2 i t c binh, qun v, mi chc 1 vin, c 1 n quan gi vic
cai qun, gi l qun ng doanh, chia lm cc chi t, hu dc, trung o, tin, hu, t, hu.

Khi bnh thng th hiu lnh do h gi i thn xem xt, sa sang, gp khi nh dp, vua
thn t tr tnh iu khin. i lc v Kinh, cc v i u vn theo nh c.
Cho T tham tri b Li l H Vn Quan i lnh T tham tri b Cng.
Thng bin ngch cho x Lim i Qung Bnh. (L trng V Vn Giai cng em hn l
V Vn Hu d thm c ch ni gic t, bt dn ngn chn, mt mt i bo quan dn n
ch y, chm c 6 tn, bt c 8 tn, thu c tang vt ca gic, cho nn vua thng cho,
khuyn khch. Anh em Vn Giai cng u c thng bt phm bch h).
Chun cho t nay v sau, phm ng quan Kinh v tnh ngoi t bo cho nhau, cc ch
hng u mt trc, bin quan hm, v t xng trong t t, tr ci chc in cc i hc s,
hip t i hc s, thng ph, chng ph s v Bc K kinh lc s vn theo nh c ch
bin h (nh loi hm g, h g cng bn chc l h g). Cn th vn, v t chc ng qun,
chnh khanh, tng c, tun ph, c, lnh binh tr xung, u phi bin c h, tn, cho
d nh v phn bit, phng k gian gi mo. nh lm l mi.
Bn gic Bnh nh chia ng n quy nhiu tnh Qung Ngi (phn ht huyn M
c). Chiu tho s l Nguyn Thn chn nh ni M Trang, ph c (bn cht 200
ngi, thu c nhiu kh gii).
Gio dn Thanh Ho lnh nn n tr Ninh Bnh hn 2.000 ngi. Vua sai quan tnh
chn cp cho. (Mi ngi 2 quan tin).
t thm vin dch nha Sn phng Qung Ngi, Bnh nh (trc t t v 1 ngi, cu
phm 2 ngi, v nhp lu 4 ngi, n nay t thm chc ch s 1 ngi, bt cu phm u
2 ngi, th li 6 ngi. Trong , s th li gp vo ngch c chia lm 2 ban), u cho ly
ngi a phng y lng b, v hin nay nhiu vic, cn ngi sai phi.
Chun cho Nguyn Hip (nguyn l Th lang lnh Tun ph gip vic Tng c Bnh nh,
Ph Yn co bnh v) thng th Tun ph, li lnh Tun ph Bnh nh - Ph Yn. (Hip li
xin php lu qu, thng 3 nm sau mi i cung chc).

Phan nh Bnh t ngh l i nh dp gic khng c cng trng, phin n vua phi thn
chinh, dng s nhn ti, ri xin gii chc Kinh lc, i sung lm theo hu cc c, tn l
c theo thng sut i thn tr liu iu khin, cho hiu lnh thng nht, mau thnh cng
ln. Vua khng cho. nh Bnh li ni : Hn l i thn c sai i, qun, sng t i, khng
gip c vic phng th v nh dp gic (by gi mang theo 50 tn gin binh, khm phi
V B Lim giao tip cho 50 tn, v 200 tn ca bn c, tn l em i, cng 300 tn.
My ln, qun lnh trn i, au m v cht n hn 100 ngi ; sng ng c 34 khu, mi
khu ch c 50 vin n, tng pht ra ht sch, n quan Php xin thuc n, my ln mi
c 4 - 5 cn).
T khi nh vua dng chn ng li n nay, hng ngy n tr s vin C mt, nhng tnh
hnh gic hin nay, nn phi tr tnh th no, cng khng c d bit. Lc trc c sai
i, tnh quan Php khng cng tin (trc ha phi i theo 20 ngi lnh Ty, 60 lnh tp,
n khi phi ch c 1 sut i Php v 5 lnh tp).
Nay theo ng gi ni hnh ti, bn cng lm quan li khng ho hp nhau. Hn na Bnh
ny, d bc i thn, m ngi buc thm cho ti l thng vi gic, nu vn c nm ly binh
quyn, vn nht li gim thu dt y thnh, s lm th no t g c. Bnh ny c
chun cho ging 4 cp lu ti chc, t bit l khoan qu, xin i l ging phi di hn chc
ri theo hm phi ging y, c lm vic sai phi ng dinh. Cn chc kinh lc i thn,
xin chn ngi ti gii trong vin sung thay chc y.
Vua li em vic y giao cho nh thn ni hnh ti xt li. nh thn tu tr li : Nay vua
ng gi coi vic qun, cng vic v quyn binh phi thng nht, vin i thn y xin i
sung lm theo hu, xt v th thng l phi, nhng xin i lm ging phi di hn chc v
chn c quan vin thay vo, hnh nh thuc v kch thch gi di. Vy vin i thn y xin
theo Ch chun ging m lu ti chc, nhng cho theo hu ; phm cc vic hp cng quan
vin bn nh lm cho tho ng. Nha kinh lc tm cho nh li khng t, hin nay, qun
qun th, giao cho c, tn l theo s tr liu, sai khin ca thng sut i thn cho s
quyn c trng. Vua y theo.

Quan Tun ph H Tnh l V Khoa t ni : Thn, ho ht H Tnh ra th, th b gic th


on, khng c ch an thn, hin tnh lc ny, ta c thm 1 ngi, th chng km i
1 ngi, xin nn tm dng nh gianh cho chng . Ngi no l tin s, ph bng, lnh binh
tr ln, mi thng cp go 3 phng, tin 5 quan ; c nhn, t ti, m sinh v qun vin th
go 2 phng, tin 3 quan ; bc lo nho tui tc, o c, cng sut i v bt, cu phm th
go 1 phng, tin 2 quan, khin cho chng c c ch nng nh. V quan vin hu tr
qu qun nh Bi Thc Kin, Phan Vn D, Phan Trng Du, Bi Th u l bc lo thnh
tui tc, o c, t nm ngoi c lon n nay, ln trn khp ni, nh ca b t ph, hin
khng c ch yn thn, tng nn gi n hu i, nui dng, xin cng cp cho mi thng
1 phng go trng, 10 quan tin. Cn nh n quan tr ln qu qun, khng c cn hay
cht, nu vin no cn cha m v v c m khng th t nui sng, th xin cp mi ngi
1 quan tin, 1 phng go, khi lon yn th thi.
Vin thn xin y ngh nh, duy vic xin t tin s tr xung, cp go 3 phng hay 2 phng
th chc cp u 1 phng, nhng do tnh tu vic phi u, hoc bang t, gio th, hun o
ph, huyn v qun v sut i cc v, c c khuyt th em b vo, cho c chc s v
khi tn ph ho huyn. Vua y cho.
Chun cho Tn l l Phm Sng, c l Trn Vn C qun th Qung Bnh u ging 1
cp, lu ti chc v Kinh cung chc, v lu khng c cht cng trng no. Ri cho :
Quang lc T khanh sung S qun Ton tu l Phm Bnh sung lm Tn l ; Thng ch T
dc dinh V lm l Nguyn Hu Thn sung lm c.
Bn khc b Vit s cng mc lm xong. Vua chun cho H Ni in 100 b, ri p tu thu
np dng ln vua xem v ban cp bt thn. Cn th i khi trong Nam, ngoi Bc thanh
bnh, tt c s cho lm tip.
Thng 8, quan Sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tu ni : Pha nam, pha
bc ht Qung Ngi, th 2 bn gic Qung Nam, Bnh nh thng mu gy vic nhiu
lon ; v min thng du th gic Man thng xung cp bc ; 3 mt u b gic. B chnh
l V Duy Tnh, m yu khng th lm ni vic. Xin cho Hng l T khanh lnh Th lang b
Hnh l Trng Quang n knh tun li trc, i lnh B chnh tnh y (thng 5 nm y)

chun cho i lnh chc y ; Quang n v m t chi, mi chun cho i sung vo chc
B) gip cho c vic. Cn V Duy Tnh vn cho dng bnh. Vua y theo.
Vin hnh nhn ca quan Php ng Qung Bnh l Nguyn Vn Cng xut ca ra tr
cp cho nh nhn dn b t quanh thnh (63 ng). Quan tnh xin gia n khen thng.
Vin C mt ngh xin thng cho vin y 1 ng song long kim tin. Vua i lm t m
ngn tin. Vin thn li xin, vua ph bo rng : Cc quan ln nh hnh ti, ht thy u
khng cng trng ! m cha tng c 1 ng ngn tin, eo t cho mi ngi bit,
Vn Cng l mt chc nh, c vic gip tin y, khng khi c c, cha c cng lao g, nu
hn c kim tin t cho mi ngi bit, ngi khng c kim bi, s tt thn mt, cho
nn trm theo mnh i li, nhng vin thn xin, trm tm y cho ; v by gi, b gic t
ph, phn nhiu l gio dn, Vn Cng l ngi theo gio, cho nn bo r. Vin thn li xin
theo nh chun i li.
Quan Sn phng tnh Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tu ni : Tng s sn phng
y cng mt lng c, t trc n nay, thng khp ngn bi t hip qun tr xung ; cn
nh lnh binh tr ln, cha c thng hng. Xin cho sn phng y ngh ch to bi bng
vng ta (y theo mu thc bi bc, trong khc 2 ch trung, dng) thng cho khp c, t
s khuyn khch. Vua y cho, nhng chun cho s thn y xt ch ngi no khi ra trn m
dng cm, cng lao, c ng khen thng th cp pht cho ngay trc mt, vic pht thng
xong, do ty y tu li vua bit.
Vua bn nh v cung. By gi tnh thnh Qung Bnh gn st b bin, gi bi sut ngy,
ngc th hi se mnh, lu khng tin, mi u cho quan ba Php l Tu-ti, i tu thu n
ngay H Ni, bn vi Ton quyn i thn sa son tu thu cho chy n Ca L h gi ;
c Ton quyn i thn xin y theo lm vic, bn ng quan, thuc vin C mt,
Ni cc v cc vin nhn thn cn li chu hu. Cn th ng quan thuc vin, cc b nha
v vin nhn cc qun, cho u i tu bum v trc.
Vin C mt tu ni : Ngy ng gi hi loan gn n ni, xt ra bn thuc vin vn, v v
cc qun nhn hnh ti, t trc n nay, chu hu, sai phi, thc cng kh nhc, xin nn
gia n, lng cho thng thng t khuyn khch, cc thuc vin vn v, xin cho 2 b Li,

Binh ; cn nh thi gim, th v cc qun, tc v v bn qun nhn tu phi, do cc thng


ty y xt ngh, hoc nn thng chc hm v ng tin, u lm danh sch tu ln i ban n
cch. Vua chun cho theo nh ngh nh.
Bc K v l (phn cc huyn Gia Lm thuc Bc Ninh ; M Ho, Gia Lc thuc
Hi Dng, u b l c. Cc x, thn ven sng ton k ngp mt la m, ti sn tri c,
nhn dn phn nhiu phiu tn).
Ngy inh Mo (ngy 7 thng y), vua em quan qun hnh ti xung tu (vin ton
quyn phi 2 chic tu thu ti Ca L knh n). Ngy hm sau ti Kinh, bch quan xin
lm l khnh h. Vua bo rng : Trm hi loan bnh yn, cc quan ly mng l theo l y.
Nhng t Qung Tr tr ra Bc, cc tn tng gic, cha bt lm ti ht, cha chc ht thy
sm yn, cha bit cng hay ti th no ? Vic y tm nh, hu yn lng trm.
Quan qun Php ly li c 2 tnh Bnh Thun, Khnh Ho.
Quan qun tnh Qung Tr hp cng quan qun Php dp gic pha nam Ca Vit, bt c
tng gic l Hong Vn Phc (xng l c coi 8 o qun gic) bn git ngay.
Chun cho T tham tri b H l Trn Lu Hu kim qun vin st. (Vin kim qun trc
l Hong Hu Xng c tang, cho php ngh 2 thng, ng s, lo liu).
Chun cho nguyn Th lang b H (m xin ngh) l Nguyn T Gin thng th Tng c Bc
Ninh - Thi Nguyn (nguyn c Nguyn Xun Dun m xin ngh). Vua cho T Gin l
ngi b ti k lo ca tin triu, vn c danh vng, cho nn c c n y, t l ngh n
ngi c.
B bt chc Hc chnh Quc t gim (v s tn sinh t cho nn giao c cho t tu, t
nghip dy c).
Nguyn Hu dng s xin gii chc kim c cng vic cc b nha, ni rng : Hong
thng thn coi vic nc lu ngy, chnh th hiu r, chnh khanh cc b, hin ngi.

Phm cc vic tha hnh, nh c Hong thng quyt nh, hin b Binh cha c chnh
khanh, thn xin vn kim trng coi, cn th xin chuyn giao cho cc chnh khanh chiu l
trc tun theo lm vic.
Vua bo rng : Trm nh Tin , c nui trong cung t lc 2 tui, cho nn theo c
mt hai iu thn t dy bo m thi. n lc gp tai bin ca nc, bnh hon sinh ra
nhiu, thng mn ting in cung gi ly ngi. Gp ngy nay tn x khng th khng
ngi th phng, khanh theo nc Php n trm vo ni ngi vua, l l mun i khng
i ca c nc, duy lng ngi kh lng, ng i nhiu ng, hung chi triu ta vua
cha truyn ni, vn ly bc thc ph lm u. Trm vn t cht yu, hc t, m cng vic
trong ni tu, t gia, ngoi tr b bn, cha tng im pht no, khanh chng thy ? Trm
qu l ht lng ht sc, may ra bo p c my may, rt khng tnh n th v khanh, c
v tui u hn, l ngi lch duyt, sao n gim bt vic. Trm theo th l bn triu, vua,
ti xa cch, s mt khi c lm l, kh ly li c, khanh nn th tt, i 1 - 2 nm giao
thip hi quen, binh ti dn ; th cng vic Bc K, giao cho khanh c. Cn ngoi ra c
s lo kh, rt khng dm t chi, nh th, th cng tri t, ng, ngt cng nhau chung,
trc sau mt lng, tui tri hng mi, xp t nc nh cho yn vng, l Phc ca
vua ti ta. Li ni ca trm, do t trong lng, khanh c th tip thu ly.
Hu li tu : Vin C mt hin nay, vic giao thip nhiu, so vi cc b, rt l khn yu.
Thn i n, sung lm vic vin, ngy m lo lng, ch s khng chu, hoc n tr ngi.
Nu vn kim qun nh trc, khng nhng tr c hn , sc khng theo lng, m so vi
th thng, rt thiu s n tho.
Knh xt T c nm u, quan i thn trc l Trng ng Qu thng Cn Chnh in
i hc s, li gn y nh quan i thn trc l Trn Tin Thnh thng Vn Minh in i
hc s, u ch trng coi b Binh ; cn nh cng vic 6 b cha tng gip vic c. in l
triu trc thc r rng, ti lc ca thn, khng kp cc quan i thn trc m c yu
dng qu, s i vi php trc c cha hp, v vic kim qun 6 b, xin cho nh ch,
nh th th mt l c th khng tri vi php trc ca tin triu v chia chc, t quan ; mt
l c th rng thm lng tt ca Hong thng em lng thc i k s m tui gi ca thn,

xin c ht ti sc, lo bo cn di, thc l nh c ln (ca Hong thng) ht lng gy dng.


Vua mi y cho.
Chun cho gin binh : v T, Hu thu Ngh An v v Hu H Tnh c i vi nhau,
l theo li thng lng ca 2 quan tnh cho tin vic binh.
(Gin binh huyn Can Lc thuc 2 v Thu Ngh An : 158 tn ; gin binh huyn Nghi
Xun, thuc v Hu H Tnh : 176 tn ; xt v ng i, th Can Lc n H Tnh l tin,
m n Ngh An l xa cch, Nghi Xun n Ngh An l tin, m n H Tnh l xa cch,
nn 2 quan tnh xin em s binh huyn Can Lc thuc v Thu Ngh An, sp nhp vo v
Hu H Tnh ; s binh huyn Nghi Xun v Hu H Tnh sp nhp vo v Thu Ngh
An).
Ton quyn i thn l Pn-be n Kinh, knh dng tng phm ca Gim quc nc Php :
(1 i bnh cm hoa hng to, nn trng, hoa ni bng s Ty dng.
1 ci bnh hoa mu vng nht, hng ln, nn trng, bng s Ty dng.
1 ci bnh hnh vung, sc trng, bng s Ty dng.
1 i bnh hoa sc trng, hng nh, bng s Ty dng.
B ung nc ch bng s Ty dng mu xanh v mu quan lc, v vng mi th 1
b ; mi b chn, a u 6 chic v m, a u 3 chic.
Tng ngi con gi bng nguyn liu sc trng v bnh s c np, u 2 chic).
n khi v, vua chun cho phm hng tng. Li cho l 2 vin quan ba i h gi l Phal, Tu-t, ng h khi i ng u l kh nhc, cng thng tng t lng th tt.

(Tng Ton quyn Php : sng iu sang khm vng 1 khu ; kim eo chui bng i mi
bt bc 1 i ; bnh cm hoa hnh vung hng trung 2 ci.
Tng 2 vin Pha-l, Tu-t : Kim chui bng i mi bt bc, mi ngi 1 thanh ; on gm
mu thm kiu hoa thu ch th bng kim tuyn 5 mu mi ngi 2 tm.
Thng th Bc K l L-hu Cu-c v quan ba l -l Sn-luy-s l tu phi ca vin
Ton quyn u tng cho mi vin 1 chic kim khnh).
Thng th cho ngi trong Nam l Dim Vn Cng, Trng Vnh Th hm Hn lm vin
Kim tho v cho mi ngi 1 tm kim khnh hng nh, 2 ngi y trc c vin Ton
quyn i thn phi n cng vi bn Trng Vnh K, Nguyn Trng To gip vic, cho
nn vin C mt xin c cch b dng phng bn u.
Vua sai bn khm sai Phan Lim tin i (mang theo 300 binh tp v 100 binh gin). Phm
Ph Lm v m m v tnh trng gic tnh y honh hnh quy nhiu (quan vin ht tnh y
d bn nh dp, t nh, bt thn nhn v o ph phn m ca gic), xin thi chc Ph
khm sai. Vua y cho.
Lnh Tri ph ph Triu Phong (Bin tu lnh chc y) l Nguyn Tng hip cng quan qun
Php bt c 1 tn ngu xng thng l Nguyn c (nguyn l Ph c can n t
nh, git ngi, chun x ti , ng cn trn). Vua chun cho y thc th Tri huyn,
nhng vn lnh chc y (Nguyn c, chun cho em chm).
Chun cho nguyn Ph lnh binh Nam nh l L Khoa i b Ph v u v Cm binh
quyn Chng Hu dc dinh V lm ; (nguyn kim Chng l H Tr chuyn sung c
Kinh thnh) ; nguyn Chng v lnh c Ngh An (ging 3 cp i ni khc) l Trnh
Nhc c xt b Qun c quyn Chng dinh H oai kim dinh Hng nhu (nguyn quyn
Chng 2 dinh y l Nguyn Hanh i ni khc, nn khuyt).
Khoa thi ny, vua chun cho 2 trng H Ni, Nam nh hp thi ti trng Nam nh.
n nay quyn Kinh lc s l Nguyn Trng Hp tu ni : 2 trng hp th, th t c

nhn tr ln Bc K, u phi trnh mt, ng dch l Qung Bnh, H Tnh, Thanh


Ho, Ngh An cha thng, cc vin Phc kho, s kho, khng th phi i lm vic c.
Xin 10 vin phn kho tr ln, trc khi thi do b L trnh nh thn chn c quan Kinh
sung phi, ri tnh th gi p tu thu i ngay cho kp vic. Cn nh Phc kho, s kho
tr xung, s y hi nhiu, xin do quyn s thn y chn gio th, hun o, c nhn nh
ch b v quan vin c vn hc v hu xin co Ninh Bnh tr ra Bc sung phi. Nhng
ni trng, Phc kho, s kho chia lm 2 vin T, Hu (mi vin 8 vin s kho, 4 vin
Phc kho). Trong , ngi no qu qun H Ni, Bc Ninh, Sn Ty, Hng Ho,
Tuyn Quang, M c, Thi Nguyn, th T vin ; qu qun Ninh Bnh, Nam nh,
Hng Yn, Hi Dng, Qung Yn th Hu vin ; u gi gii hn ngn cm khng c
giao thng, chuyn tr, i li vi nhau. V vic ng du vo quyn thi : Trng H Ni
dng du son, trng Nam nh dng du chm, lm du ring, do vin tuyn kim
nhn ; quyn thi trng H Ni a giao Hu vin ; quyn thi trng Nam nh a giao T
vin, u chiu phn im duyt, nhng khng c n vin Gim kho nom xem, nh th
th trng tuy hp thi, nhng duyt quyn th chiu l phi trnh mt, tng cng khng
ngi.
Vua cho l ngh nh y tho hp, chun y cho. Li ngh my nm gn y c lon, k thi
my ln nh hon, nay 2 trng xin thi rt nhiu, chun cho ngch thm ln 1 ln
(mi trng thm 10 c nhn v 30 t ti) tho lng mong mi ca hc tr.
Chun cho Phan nh Bnh li chiu theo nh c lnh Thng th b Li ; nhng ngh lm
vic qun lu ngy, cng rt bn, nhc, tm cho min chc vin, t lng th tt.
chnh bin
lc k - Quyn V
thc lc v cnh tng thun hong
Nm Bnh Tut, ng Khnh nm th nht [1886].

Ma thu, thng 9, Tng c Hi Dng - Qung Yn l Nguyn Thnh v c bnh xin v


hu, vua y cho, ri chun cho lng cp lng c nm (1.200 quan) gip cho dng lo ;
cho B chnh Hi Dng l Nguyn Khc V thng th Tun ph, gip vic Tng c Hi
Dng - Qung Yn.
Ph tha ph Tha Thin l Phan Huy Nhun c sung lm Gim kho trng thi H Ni Nam nh. B thn xin cho T l b Hnh l Tn Tht B i b sung chc y cho khi b
thiu. Vua chun y cho, nhng ph bo rng : Trm vn bit ngi cng c sing nng,
nhng cha c cn thn tng nn nhc nh, ng hu chng c nn ngi, m khin
cho dn tin phc.
Th Tham tri sung Ton tu Quc s qun l V Nh ( Tin s, ngi H Ni) cht. Vua
chun cho truy th thc hm.
Chun cho cc b nha tu i, tr vic no l cng ng, theo l c lm tp tu, t tu ra ;
cn th n quan v Khoa o, khi no nu c vic g phi tu ring (tr xin php ngh v vic
tm thng ra) th u phi lm tp tu giao cho nh thn lm phiu, khng c t tin
em t tu cu may c ph 1 im, cn nh thuc vin, u cm khng c by b
lm tp tu ln, nu c tu by vic g, tt phi do quan thng ty tu gip, ngi no tri
php, s chiu lut : Dng th ni di khng ng s tht, x ti. By gi, chc Y ph l
V c Hu (ngi Nam nh, trc l thn bc khi vua cn n nu) xin cp mt hn
lng 3 thng, n H Ni, Nam nh chn mua thuc, khng trnh vin Vin trng, t
tin lm t tu, c phng chun cho i. Vin C mt cho l c Hu cy n kiu mn
khinh nhn, tu xin tr ti. (Ngh x pht trng v ti , c chun cho cch chc). Cho
nn li ni li php c cho r, khin cho ngi c chc v bit tun theo.
Cho ng Cc i hc s, ch Trung t, Thng th phi ging chc v ngh l Hong T
Vim, c khi phc nguyn hm, sung lm An ph kinh l i s Hu trc k, cho c
mao tit c tu tin lm vic. Nhng phi n ngay Qung Bnh phi x tr trc cho tm
yn, ri s n cc tnh H Tnh, Ngh An, Thanh Ho tu tin xp t cc vic. Vua cho l
T Vim l th thn, tc tng, khng nn cho nhn ri, cho nn c cch triu dng. T
Vim nhn th trnh by 4 khon v yn nhn dn :

Gn y bn phn nghch ni lon, n ni dn thng nhiu ngi b tn ph, lm n


khng yn, vic i kinh l ln ny, khng b nh ngy thng c, v em qun i, ph tn
rt nhiu, nhng hin nay tin t, xin nn lng trch bc kho 10.000 lng, ln lt pht
i, go i theo qun 10.000 phng, giao cho Qung Bnh nhn tr, cp pht ; i s
chi bin tha thiu th no, s theo s thc t, tu xin theo th lm vic.
Thanh tr chn chnh quan li :
Quan li, khng c ngi hin ti, th dn a phng khng c yn nghip. Vy, tng
c, tun ph, b chnh, n st, c, lnh binh cc tnh cho n ph, huyn, thng, kinh,
ngi no l tham nhng hn km, th chc c, tun ph, xin lm tp tu tu i Ch ;
cn c, b chnh, n st tr xung, th xin mt mt lm tp tu ln, mt mt chn c vin
c ti cn thay vo, nu khng c ngi, xin do quan b cn chn b ngay, ng hu
c ngi v vic cng xng, khng n ni nhng lon.
Nu khen ngi tit ngha :
Gn y bn phn nghch mn ting gy lon, hoc c ngi n quan t gic ; hoc khng
chu dy da theo chng n b chng git hi, khng c l dn lng hay dn gio, i
vi hng y, thc l v lng trung phn khch thch, nu ngi c quan chc, th xin cho tng
hm v tin tut hu thm ; ngi khng c quan chc, th truy thng cho chc hm, hoc
tha su, dch cho nh y ; nu c tnh hnh thm hi hn, th lng cho chn cp, t ra u
i thng xt m khuyn khch lng ngi.
Hin tnh gic, nn x tr th no ?
Bn nghch c ng m hoc lng ngi, chng qua l mn danh ngha, cng sinh th hn,
n ni th thnh ci h, nhiu ln phng D chun cho va chiu d va nh dp,
thc knh thy l c hiu sinh, nhng tn u bn c th khng cho ra th, mua thng thc
hu, trm s sau khi nghe bit, tuy c mun quay u v, nhng khng bit i ng no
cho sng, nn khng khi n mnh trong hang ni ko di hi tn. Nay xin ban n khp

c, li em bo r, khng c l k u mc hay k b hip theo, u cho ra th c, nhng


phi theo k hn, m cho ng sng. Nu qua k hn, khng chu ra th, r l cam tm lm
gic, th gia tm nh git, bt c em x ti, tng nh th th n v oai u r rt.
Vua u nghe li. Li cho T l Binh b l Nguyn Vn D, sung lm Tham tn, T l L b
l on Nh Bch, sung lm Tn l v 4 vin Lnh binh (Dng Vn Qua, Trn Hu Vit,
o Xun Bch, Thi Vn Hin) u c bn u.
Li xung D yn i thn ho rng : Bc tun kit cn phi bit thi c, bc qun t qu v
bit i li. Nm trc Kinh thnh sau khi lon, Hm Nghi chy i, hoc c ngi bc v
lng cng phn t xng l Cn vng, th thnh ci h, trn trnh vo rng r, thng
thng ly Hm Nghi lm mn c, nhiu ln xung D, chun cho n Hm Nghi v,
cho tp phong tc cng, hoc lm tng trn Bc K v thn ho ra th, u cho khi ti.
Gn y li thn i coi vic qun, trc n ht Qung Tr, ho mc nhiu ngi n th,
dn ht y dn yn. Ri n Qung Bnh, thn ho vn cn t tp nhiu. Ka nh, triu nh
c ban chiu khoan tha rng ri, m ni thn qu khng c lng thnh mong ch hng ng,
l lng ngh ra sao ? C l bo l nc ta khng c th bo ton cho ngi chng ? Khng
ngh hin nay i cc trong nc nh, cnh tng tr bnh i mi, nc bn ging ho,
u gi c c, mt chnh lnh no ban hnh, triu nh u gi quyn t ch, c ai tr ngi,
m li ly dng dng khng quyt, cam chu c kin lng l ? Hay l cho rng :
Hm Nghi v y, vn khng quyn lc, bn ngi cng khng nh v c chng ?
V li, ngi c lng nhn i vi em, c tnh thn th mun cho sang, c lng yu th mun
cho giu, Hm Nghi l em trm, trm nay suy rng lng nhn, Hm Nghi nh c th v triu,
s chun cho phong lm Tng c 3 tnh Thanh Ho, Ngh An, H Tnh, hu i bng lc,
n ung, cung theo nh vng gi, c ch trch u ?
Hin nay, chun cho cu thn Hong T Vim khai phc ng Cc i hc s sung lm An
ph kinh l i thn Hu trc k, cng l mun cho yn dn, khng phi l mun nh ly
thng. T nay, thn ho u nn sm bit quay u v, cho gii tn binh dng, b thn v vi
triu nh, hoc do cc a phng, hoc do cc qun th cc tnh bm xt. Tr L Thuyt

khng th li dng c, nu chu quay u v, tm cho lui v nhn tn ra, cn th trong m


u mc gic, ngi no h trc c quan chc nh bn Trng Vn Ban, Nguyn Trc,
Nguyn Th, L M Khi, Nguyn Nguyn Thnh, Phan Trng Mu, Nguyn Xun n, L
Don Nh, Ng Xun Qunh, Phm Bnh, Nguyn Xun, Tng Duy Tn, L Tr Thc, L
Khc Qunh, L i, Hong Bt t, Nguyn T Thnh, L Thin Thi, u c vn theo
nguyn hm lng b cc tnh t Qung Bnh, Qung Tr tr vo Nam, cho mu ly
vic thin sau che y ti c trc, cng l Trn Xun Son, Nguyn Phm Tun, Phan nh
Phng nguyn cha c bung tha, qu bit quay u v, c thc trng, xt ra l ngi
thc lng hi i, th trm cng khoan gim ti trc, s thng chc hm cho yn lng
phn trc. Ngoi ra, i khi qu nhin v, xt c lng thc s cho ngh nh. Vic y, ln ny
vin Ton quyn i Php l Pn-be n Kinh triu yt, trm ni ngay trc mt, vin i
thn Php rt tho hp, quyt khng nut li, cc quan nn bng nhin hiu bit, nu
qua hiu bo phen ny, vn cn ln chn khng quyt, b l c hi, n khi y i binh tin
n, ngc u chy, trm du c lng ch nhn, cng khng th tnh cho bn ngi c.
Chun cho t nay v sau, phm ngi cha giu u mc gic, b ngi bt c, ngi
c thng th theo s thng, (thy thng 6 nm y), nghim bt cc x, thn cha giu
gic, phi np tin pht sung vo s tin thng.
Ly nh Dc c lm s lm vic ca vin Thi y (vin c v sau khi lon b t ph).
Kim st vin l Trn Lu Hu tu ni : Vin y trc t khoa o 20 vin (chng n 7
ngi, ng s 13 ngi), Kin Phc nm u tnh li 10 vin (chng n 4 vin, ng s
6 vin). Nm ngoi tnh gim, hin li 6 vin (chng n 2 vin, ng s 4 vin). Hin nay
cng vic b bn, xin thm s vin. (Li khoa kim H khoa, L khoa kim Binh khoa, Hnh
khoa kim Cng khoa v o Kinh k, t lm 4 vin chng n ; T trc, Hu trc, T k,
Hu k, th t 5 vin ng s) ; hp cng khoa o 9 vin, cho phi i lm vic. Vua y
cho.
Cho lnh T tham tri b Cng l H Vn Quan kim qun vin st (hin kim qun l
Trn Lu Hu sung lm Ch kho trng thi H Ni - Nam nh).

Ban cho tng s qun th Qung Ngi, Bnh nh s tin 3.000 quan, thng v 1 thng 3
ln thng trn (ngy thng 7 n huyn Bnh Sn nh nhau vi gic Qung Nam 1 ln v
nh nhau vi gic Bnh nh 2 ln).
Vua ban n cho tng s, quan, li i tu gi :
(Vn, v n quan : Quang lc T khanh, th Th lang b Binh l Phm Hu Dng ; Quang
lc T khanh, T l b Li l H ; Hng l T khanh, T l b Hnh hin i b Ph tha
ph Tha Thin l Tn Tht B ; Quang lc t Thiu khanh, T l b Cng l Phm Ngc
Th ; V u v Cm binh, th Chng v l Nguyn Vn Hu ; Ph v u v Cm binh lnh
Chng v l Lu Cung ; Ph lnh binh l L Quang Ch ; Ph v u v Cm y l H Vn
Long, u thng thng 1 trt.
Th lang b H l H L ; Hng l T khanh, T l b H l Nguyn V ; Quang lc t
Thiu khanh, Tham t Cc v l L Thu, u thng qun cng k lc 2 th.
Cn thuc vin vn, v n th li, binh inh, vin C mt lm danh sch tu ln 9 ngi ;
b Li lm danh sch tu ln 50 ngi, x Th v lm danh sch tu ln 11 ngi ; b Binh
lm danh sch tu ln 143 ngi ; u thng thng 1 trt hoc 2 trt. Ngoi ra, binh inh
thng tin chung c 3.000 quan).
Ging D li chun cho Thng sut i thn l Nguyn Hu tn phong tc hu, gia
thng qun cng k lc 3 th. Hu dng s xin t chi.
i ni : Nm trc c phong tc B, rt lo l khng c xng ng. Hin nay, gic
cp cha dp yn c ht, ngoi Bc, trong Nam cn phin phi nhanh chng, ci ngha
vua phi lo b ti s nhc, lng k thn t ngh sao. ng lc ny, sc lc ng mnh, qu
bit c nh cy oai linh, n n c cht nh th ghi cng ban thng, ngy cn lu di.
Nay nu c ln bc tn trng, thn trm s rng : Ngi c y qu, th o tri vn
ght ; ngi c vun p nhiu, th li gim cng sinh, cng thm ti li v vic ban n
thng qun cng k lc 3 th, thn xin phng mnh bi lnh, cn nh c gia phong tc

hu, xin thu li mnh mi, i khi T, Hu trc k u yn n tt c, nu c gia phong,


tng cng cha mun. Nu cha c cho thu li, th thn cng xin c t.
Vua giao cho nh thn xt li, nh thn tu cc l Hu trnh by, tnh v li khn thit,
tin cng do lng chn thnh, ngh nn tm y li xin y, nhng xin chun cho gia thng qun
cng 1 cp v trc cho k lc 3 th, nh vic phong tc Hu, biu hin c kh nhc
m vn khim tn ca vin i thn y. Vua bn y cho.
Chun cho quan qun cht trn Bnh Sn c truy tng tin tut, m c th bc :
(Trc tc sung chc Tn tng ti trn i y l L Uyn (ngi huyn Bnh Sn tr xung),
c tng Th c, con c tp m Chnh cu phm vn giai ; Chnh tht phm sung Tham
t ti trn y l Phm Trng Di, tng Trc tc, con c tp m Tng cu phm vn giai ;
Tinh binh Chnh i trng, quyn Hip qun, tc vi Ph lnh binh Nguyn Tin Qu
(ngi huyn M c tr xung), nguyn quyn sung Hip qun l L Vn Ho (ngi
huyn Chng Ngha), u tng Cm binh Chnh i sung Hip qun, con c tp m
Chnh cu phm bch h. Cn th tng Tinh binh Chnh i trng 1 ngi ; Chnh bt
phm i trng 1 ngi, Tng bt phm i trng 3 ngi ; Tng cu phm Th li 1
ngi ; Chnh cu phm bch h 1 ngi ; Tng cu phm bch h 1 ngi, u c chiu
tng hm cp cho tin tut gp i).
Chun cho 2 bn t, hu ngoi thnh ca chnh ng v dc theo b pha trc b sng, cho
quan dn lm nh chu thu (do 2 b H, Cng ch bo cch thc, nu o x s, chia lm 3
dy, nhng u lp ngi ; i khi dng lm c bao nhiu, do b H chm chc ngh nh
l thu).
Chun cho thn hiu c 2 ch bc hu dng lin nhau, th i lm ph hu, v trng ip
vi huy hiu tn cung.
Tng Tun ph Tuyn Quang l Hong Tng Hip (ng tin s, ngi huyn T Lim, H
Ni) lm Thng th b L. Tng Hip, nm T c th 36 [1883], Sn Ty, Hng Ho,
Tuyn Quang c lon, qun th lui ng n Thc Luyn. on dng Tuyn u s l

Hong Th Trung em qun n ng gn tnh thnh ; cha bao lu quay nh li, chim
c tnh thnh, bt c Tng Hip v Trung Quc giam gi. Thng 4, nm ngoi, b bnh
cht. n nay, quyn Kinh lc l Nguyn Trng Hp em vic y tu vua bit. Vua chun
cho tng hm y ; ri chiu hm tng cp tin tut v cho con tp m.
Ton quyn i thn Pn-be a th n ni : i thn Php ti Kinh cng nc ta ngh
nh v i Trn Bnh, nc ta nhng cho, m rng thm ra v xy dng dinh, tri, rt
ht quan qun Php v ng trong t nhng y. Nay ngh nh 2 khon : khon th nht,
m rng t nhng, theo ng thu t Mc Kiu (tc gi cu Son) thng n Thch Kiu
(tc gi cu Kh) ; li t Thch Kiu xy p tng ngn thng n ca chnh bc, ca ny
thuc v trong gii hn t nhng ; khon th 2, em sng ng trn thnh ph ra c
tin ng, dng lm ph tn xy dng dinh, tri trong t nhng v xy p tng
ngn, nhng i khi lm xong th quan qun i Php rt ht v ng trong t nhng,
cn cc s trong thnh giao tr nc ta nhn gi nh c.
Vua chun cho theo nh ngh, sai vin C mt bin giy lm bng v v thnh bn giao
vin Khm s gi lu chiu.
(V khon xy p tng ngn, Ton quyn trc nh khi o sng ngi. Vua bo vic y
rt khng hp , sai vin C mt ly c t mch t ni li vi vin Khm s, nh gi in
cho vin Ton quyn ngh li, vin Ton quyn tr li ni vin i thn y rt th tt tn knh
nh vua, knh xin ht lng nghe theo, mi i li lm nh th).
Sai lm s sch bin chp cng gii nc ta. By gi vin C mt tu ni : Cng gii
nc ta, pha bc gn vi nc i Thanh, pha ty nam gip vi nc Xim La, Min
in ; t trc phi c gii hn ch ch no. T trc n gi, quc s t thy chp n,
thy nghe cng t, nhiu ln cc i thn ton quyn, khm s i Php c nghin cu,
hoc nh treo thng ; hoc c nghe thy g, th t i yu cu xem xt. V vic treo
thng, nhiu ln vng li D thng sc, cha c ngi hng ng.
K ra b ci non sng cng l cch hc bc vt, bin rng, my trng, ng xa mun dm,
ngi ta cn ngh d tm c, hung chi cng gii nc ta, m li cn m khng bn, bn

m khng xt, tng khng phi ch cho ngi bit c t nhiu ! Ngh nn xin phi
quan, thuc, xt khp c, duy cng vic B, Vin, Qun, Cc, b bn, nu giao cho lm
kim c, s khng chuyn ch k cng, kh mong thnh hiu. Xin nn t vin c trch
nhim n c vic y. Quang lc T khanh lnh Th lang b Li l Hong Hu Xng l
ngi trm tnh, hc cng hi rng, xin cho theo nguyn hm sung lm ng l, cp cho n
khm phi quan phng v phi vin dch theo lm vic, n phng Ni cc lm vic,
phm h nc ta tip gip vi nc Thanh, nc Xim v sng Khung Giang, ch l ch
no, xem xt r rng, cn c chng c ch xc, bin chp thnh sch v v bn
tham kho, (thng sau, vua chun cho vin y n s tu th Quc s qun).
Chun cho t nay tr i, phm lng bng trong ni nh cng Kinh v tnh ngoi, vn t
bt cu phm cho n tha s, l sinh, y sinh ; ban v t chnh i trng Cm binh, cho
n cc sc binh, trm, tng, tng v t phm ; vn theo nh l c chiu cp cho thc sc.
Cn vng, cng, cng cha tr xung n tn tht, ph m v Kinh cng tnh ngoi, vn
tht phm tr ln, v sut i tinh cm binh tr ln, khng c l th sai, th hm, sung lnh
u chiu theo gi ch, chit cp cho tin hoc bc tt c, k bt u t mng 1 thng ging
nm sau, v s go cha kho Kinh c t, trong Nam, ngoi Bc c lon, vn ti khng .
Quan Php ng qun th Qung Nam, tin qun n huyn Qu Sn i tun nh dp,
ph tan n gic x Trung Lc (bn ngu Hi t ngu tnh y, c 6 b, nha, th, tri
nh v ngu lm n Vn Thnh).
Vua chun cho tng kim khnh, kim tin c th bc.
(Quan Nm l B-l : 1 chic kim khnh hng ln ; quan Nm l Ca-mch, Ph cng s Bay,
Thng t U-a-ni, quan Mt thy thuc Suy-mng, mi ngi 1 chic kim khnh hng
trung ; k lc Mi-sinh, Tri ph L Duy Hnh, Tri huyn Trn Vn iu, mi ngi 1 chic
kim khnh hng nh ; vin quan tu thu Qung Nam l A-linh Ca-li, 1 ng kim tin hng
trung c tua bung xung).
Chun cho hong thn, cng cha n con trai, con gi cc cng v chu ni cc cng, bng
l ng nin u cho chia thnh 4 k :

(L c, hong thn, cng cha mi nm lm n lnh 1 k. Nm Kin Phc nguyn nin


nh li : Hong thn, cng cha, ph thip, tn tc chia lnh 2 k ; con trai, con gi cc
cng chia lnh 4 k. Thng 7 nm ngoi, chun cho hng thng lm n lnh. n nay,
ph Tn nhn cho vic lnh lng hng thng, th xem xt, ph, pht, giy t phin phc, cho
nn tu xin chun cho, c gin tin).
Lnh Tun ph Thi Nguyn l Nguyn Hm Quang v n st l Triu c Vng v tui gi
khng kham ni vic ni xung yu nhiu vic, u c mang nguyn hm v ngh. Cho
Trc tc lnh n st Bc Ninh l L Bng thng th Th ging lnh B chnh, gi gip n
Tun ph quan phng ; Tri huyn lnh Tri ph Vnh Tng l Vn Th, i th Tu son,
th Th ging, lnh n st.
Ph don ph Tha Thin l Nguyn Thc tu ni : V Ph binh ca thuc tiu nguyn t 6
i, s binh 300 ngi, chia tng ban lm vic cng (2 ban lu li, 1 ban ngh). Nay gim
bt, dn li ch c 3 i thng xuyn lm vic. Hin nay, vic th nhiu, m binh u linh
tinh c, bt phi lm vic thng xuyn, th sc mi mt, khng khi b trn, xin m thm
100 tn, t lm 5 i, qun, in u 1 ngi ; sut i 5 ngi, binh 250 ngi ; chia lm 3
ban (2 ban lu li, 1 ban v ngh) thay i. Gp khi c vic khn cp, gi bt c ban ngh y
lm vic ph thm, cho sc binh c th. Vua y cho.
Li chun cho dn b cc hng m binh Kinh. Thng trc, vin C mt cho l hin nay
sai phi cn qun, xin chiu ngch m binh trc m nm ngoi nh bi nh cc v, i :
Tuyn phong, K v, Dc hng, Dc , Dc chn, Dc v, Kin ho, Kin v, lng bt
ly 500 tn. n nay b Binh cho s binh y cha , xin gm c cc i linh tinh : Loan
nghi, Th h, Trn ph, Ph binh, Gim thnh, ri nghim hn cp bng cho cc ngi qun,
sut c v t cho ph Tha Thin, tnh Qung Tr chiu qu qun gi ra ht ; nu khng
th m thm, cn 500 tn, hp cng 1.000 tn, ri tip tc gii n b dn b, sai
phi. Sau li chun cho Tng binh Kinh v Qung Tr cng chiu theo s c bt ra dn
li. (Nm Kin Phc nguyn nin, hin dn c hn 490 tn, thng 5 nm ngoi gii tn
cho v ; thng 11 li dn c 150 tn, cn hn 340 tn hy cn qu nh). V binh y cha
truyn con ni cho nn khin cho c chuyn ngh y.

Chun cho Quang lc T khanh sung Ton tu S qun l Phm Bnh thng th B chnh
Bnh nh, quyn gip vic Tng c Bnh nh, Ph Yn. By gi Tng c mi lnh chc
l Nguyn Hip hin b bnh ngh php cha n cung chc, B chnh l Nguyn Thu i
vng nn khuyt, cho nn chun cho Bnh thng b, phi i ngay, i Nguyn Hip c n
cung chc hay khng, s li ngh.
Lnh B chnh H Tnh l Trn Khnh Tin dng tp tu xin v qu cha bnh, khi ht hn,
hoc i i ht khc, hoc v Kinh i ti. Tun ph l V Khoa cng tu ni : Vin y,
thng ging nm nay b bnh v l ngi thc th, li l khng kho, thng thy quan Php
nghi ng, vin y li, tng cng c ngi. Vua mi chun y li xin, ht hn ngh, v
Kinh i lnh.
Ma ng, thng 10, Tun ph H Tnh l V Khoa tu ni : Dn ht y t nm trc i theo
gic, hoc lm i trng, hoc l ng ca gic thng khi c n nghn, vn. Sau c
n in, u mc bn gic ra th, hoc c khoan tha, hoc i ngh pht. Hin nay, cc ni
u qung gio tr v lng, hoc yn tm n i ng, hoc yn nghip sinh nhai, m dn
lng khng bit, nht khi ch bo l theo gic, cht gp l bt, hoc khng np quan a
phng, i thng n nh th bn gio chuyn np cho quan Php, ch bo l b l ca
gic, bin bc rt kh, thm ch c ngi v on th trc, bt bo th li ; khng phi
t ra khoan bnh m yn lng phn trc.
Knh xt bn sao lc chun cho v vic xp t cng vic v sau Qung Tr. T nay tr i,
phm bt c gic, t ng qun c tr xung, n sut i v bn gic, u thng
phm trt, thng tin bc c th bc, l ch vo bt c ngay ti trn, hoc hin theo
gic m ln v, mi c bt np. Cn nh nhng ngi hin tr v vi dn lng hay i
ng, nn nh li iu l, cho c giy t minh bch, tin tun hnh. Xin t nay, phm
ngi no l trc theo gic lm i trng, binh inh, bit qung gio, v yn nghip, th
ht thy khng hi n, duy ch hin ng theo gic, m bt c ngay ti trn, xt ra qu
thc, chiu l xin thng, cng tn no hin nay, lc i, lc v, khng phi lng dn, khng
phi thc gic, b tng l s ti bt np, xin cng chiu iu lut cng thng vi gic x

ti, nu tng, l t tnh n giu, cng cho ngi ngoi bt np lnh thng. Cn tng, l s
ti, xin nn ngh pht :
(Bt c 1 tn binh hoc dn theo gic, xt ra qu thc, th trch c l trng, pht tin 50
quan ; chnh, ph tng u 25 quan ; c mi tn, li gia 1 bc. Nh trong x 2 tn theo gic,
bt c, th l trng b pht 100 quan, chnh, ph tng u 50 quan ; n 5 tn, th l
trng s ti b tch thu mt in sn, chnh, ph tng, tch thu mt na ; 10 tn tr ln, l
trng, chnh, ph tng b mt ton b gia ti, in sn, u sung thng cho ngi bt
c).
Duy khi em np, phi c n bin kt r rng (ngi b bt, theo gic ngy, thng no ?
u mc gic m tn y i theo tn h l g ? nhn chc ngu l danh sc g ?) ri bm np
ln quan ph, huyn, tnh s ti, i hi li tra xt qu thc, s bn vi quan Php hin ng
ti y, chiu lut thng vi gic ngh x, nu xt l mang lng th on, bt by, xin nn
x ti phn to. Cn nh i thng tt n nh th bn gio trnh np, xin cm ch nghim
ngt, yn lng phn trc.
Vua cho ngh nh y l tho hp, chun y ; ri sai thng sc cho c tnh tun theo lm vic.
Vin st tu ni : in l dng ngi ca bn triu, phm ngi xut thn l t ti, tn
sinh, m sinh, hoc li in, th hoc lc u c b (t ti, tn sinh, m sinh) hoc thng
n ng phm, u do b Li hi ng vi cc nha ( st, Ni cc) st hch ngh b, xt
xem c ti nng hay khng, m ngn chn k to bo cnh tranh. Nm trc, sau khi mi
yn, quan li phn nhiu tn trnh, vic nhiu, ngi thiu, nn khng c g quan li c khoa
mc, cng ngi hin ti chc, hay b bt phi v, ngi no c n xin ra lm vic, u
c lng b, knh thy nh vua tm n vic lm cho lc suy c thnh ln, tu tnh
hnh x tr cho thch hp, c nhin phi nh th, hin nay, vic lm xong, ngi khng
thiu lm, so snh khng phi nh nm trc, nu khng nh r l st hch, th khng
nhng ti nng, kin thc ca mi ngi cao hay thp, lm vic gii hay khng, khng xem
xt phn bit c ; m bn xo tr, nnh ht khng khi mong mi tin thn mt cch cu
may, rt s mt c, ht chu ln ln.

Xin sc xung cho b Li xt r ngi no l tn sinh, m sinh, t ti, li in, cha tng st
hch, th bt c thng b chc hm g hay cha (t phm, thuc vin tr xung), u
chiu l trc, hi ng st hch xt ngh, t r php trc. Vua y theo.
Bt u ch cp bi eo cho chc Dc thin cc ph. Ph Tn nhn tu ni : Dc thin l
chc dn bo iu hay, ngn cm iu d, i vi cng t, v mt phi nghim nh bc thy
dy, chc y tng cng thanh cao v trng yu. V li, t trc n nay, ngi no d c
khoa mc xut thn, mi c sung b. Xin t nay tr i, chc Dc thin cc ph, u ch
cp cho 1 tm bi ng (khc cc ch m ph dc thin pht giao cho eo, cho trng s
th, cho nn vua chun y cho lm.
Th Xun vng l Min nh cht. Vua ngh triu 3 ngy, sai hong thn cng khm mng
t 1 tun ru. Li cho vng y d l cng tc, ngi Phc hu, knh cn, tui qu 70, so
vi cc hong thn, cng l t c, nn c n cho tn thu l oan Khc.
t thm nha Thng chnh (do ngi Php chuyn bin) ca bin Hi Hi (thuc Ngh
An) v ca bin i Chim (thuc Qung Nam).
Ton quyn i thn Php Bc K l Pn-be cht. Thng s Vi-an quyn lm cng vic
Ton quyn.
Chun cho Phm Ph Lm li sung Ph khm s T trc k. V quan Khm sai Pham Lim
dng s tu : xin, hin nay, so huyt gic Trung Lc ph tan, th gic dn suy, v yn
c y, chnh cn ngi a phng y, cho nn vua li chun cho thi hnh.
Li t nha i l. Vin C mt tu ni : Nha y l ch cng bng, chnh trc, phm vic li,
hi ca dn gian, iu oan khut v n kin, u chun cho n ku y. L trc, mi
thng 3 ln, 3 nha (b Hnh, st, i l) hi ng thu nhn n kin, lm t tu, do Ni
cc xt, ri lm phiu tu. Ngay bui bt u lp php, vn mun cc nha rng gi ln nhau,
khin cho k c iu bt bnh c ku ln, mi ngi khng b oan lm. Nm trc, c
chun cho nh li khng t, hp c vo b Hnh, l v c lon mi yn, nn phi tu tnh
th x tr cho thch hp. T y n nay, vic t tng, n l, nhiu khi khng gii c oan,

n ku by vin C mt, vi em bc b i, th vic oan khut, s khng c gii t,


chp nhn tu ln tt c, th l thm phin, m xt v th thng, cng thy khng hp, mi
chun cho theo l c, li t nha y v cho T th lang b Binh l Hong V trng coi c.
Chun cho cc a phng tun y li chun gn y (thng 6 nm y, cng vic xp t v
sau Qung Tr) cn dn qun lnh ph, huyn, cp cho kh gii, chi cho lng thng (go
1 phng, tin 3 quan) ; s phi lnh Php hoc lnh tp, hp cng qun lnh t n, chia
ng cc ph, huyn gip vic canh gi.
Chun cho Tun ph Qung Tr, Qung Bnh l L Hu Thng v Kinh i ch. Cho lnh
Tun ph Qung Nam, Qung Ngi l Nguyn Vn Chi i lnh Tun ph Qung Tr, Qung
Bnh ; nguyn Tun ph Hi Dng l Nguyn Vn Phong i b Tun ph Qung Nam,
Qung Ngi.
Khm s Hch T t ni : Hin nay, cc tnh hoc c thng chnh hoc c binh s, triu
nh nc Php c chn t Cng s ng y lm vic, nhng cc cng s gin hoc
mi sang, cha hiu tnh tc, th l nc ny. Vin C mt nn t cho cc tnh : T nay tr
i, phm cc cng s ng tnh, nh c ngh lm vic g, hoc c cha hp th l, th cc
quan tnh nn bn vi cng s v vic nh lm y, vin Cng s th t cho vin Khm s ;
quan tnh th t cho vin C mt, li phi thng lng chm chc, cho c chu tho, i
tr li mi thi hnh. Va chun cho thng sc cc tnh, phng, tun theo lm vic.
Truy tng ph thip qu c l Nguyn Th lm Ngha tn. Nguyn Th lm v ca vua,
vo hu vua lc cn n nu, mi sinh c ngi con gi ri cht, vua ngh n cho, nn c
mnh y. Ngi cha ca Nguyn Th l Hu qun thng Nguyn Dim cng truy gia hm
Thi t Thiu bo.
Thng 11, vin trng coi vic lm tp bin cng gii l Hong Hu Xng ngh dng sch
y phm l c 12 iu :
V nguyn c chun cho kim xt cng gii nc ta tip gip vi nc Thanh, nc
Xim, nc Din v sng Khung Giang ch l ch no, bin tp thnh sch. Nay knh xt

min thng du nc ta ly sng Khung lm gii hn, th t Ngh An tr vo Nam, c gip


sng y, cn t Ngh An tr v Bc, th gip gii vi sng y, khng lin can vi nhau. Sch
ny, xin chuyn ly cng gii tip gip cc nc lm ch, sng Khung cng xt c mt th,
tu theo a phng no, thng vi sng y, bin thm vo phng xem xt, nhng t tn
sch l i Nam cng gii vng bin, khng phi cng bin c ch Khung giang.
V sch ny chuyn ch cng gii tip gip vi cc nc v bin thm nhng a phng
thng vi sng Khung. Nay knh xt cc sch v hoc cc nh bin chp ct lm ca ring,
v thng du dc theo bin gii, on no nh c ghi chp c : Nc ta tip gip vi cc
nc v tip gip vi 2 bn t, hu sng Khung, l tn t ph, huyn, chu no, hoc tri
Man no, xin phi bin chp tt c. on no, nh cha r a gii y thuc v nc ta,
nhng chp l tri Man nc ta (nh Man Thch Bch, hoc cc Man tiu iu ln tri
linh tinh, tuy hoc chng i vi ta, khi theo, khi phn bt thng, nhng b pha ng
sng Khung, u l cc tri Man trong gii hn nc ta), ni thuc v nc khc, th vn
chp l a phn nc M. V h du, gip bin, th ch tra xt tn ca bin, ghi chp c
nu r ton . Cn cc ni hi xa, cng gii hn khng lin tip nhau v tt c dn phong,
th sn chp c b Gia Long nht thng a d ch, nay ch chp qua thi.
V cng gii tip gip v 2 bn t, hu sng Khung, phi xt bin tn t cc tri Man u
l cn c sch c v thuyt c, t trc n nay, khng phi khng tu thi thay i, (nh
cc loi hoc ch y, nguyn l ln tri ca Man, nn sch c, thuyt c chp vo, nhng
nay iu tn di i ni khc, cng l c khi nguyn l Man y, nhng nay b bn Man
khc ly c), nhng nay khng xt vo u cho ng c, xin phi kim xt, nguyn u ni
no ch xc th bin chp tt c, khng th vn theo sch c, thuyt c chp in vo.
V cch chp tng qut, l chp tt c ton ci nc ta, cc a phng cc i thay i th
no, tuy chp r D a ch, sch ny, xin cng d xt tn ngun gc bin qua phn
trn, sau n s dm di, rng, c nc hin t bao nhiu ph, tnh, o ; cui cng n
cng gii, ly sng Khung ph thm vo, bn th cho bin r ch gip gii v sng
Khung m thi.

V cch chp ring bit, l chia ring tng tnh m chp, xin phi chiu theo th t chp tng
qut, u chiu theo a phn tnh chp ring ra, duy li ghi r cc o, ph, huyn, chu
hin t trong c tnh, nhng ly Kinh s lm tn trng, u tin l ph Tha Thin, sau n
cc tnh t Tha Thin tr vo Nam, tr ra Bc. Trong , tnh no khng c gii tip vi
nc khc, th vn theo tng khon, bin r nhng ch : khng c tip gip vi nc khc,
cho bn ring, cng theo tng tnh v k tip.
V tip gip cc x, x no h t trc nc ta c cng nc khc khm nh, hoc ly t
bo bn nh, tra trong sch s c chp r rng, th tu thuc tnh phn no em chp ra ht
tham kho.
V a phn dc bin gii, t trc l thuc nc ta, nhng nay tuy mt vo nc khc
(nh loi trc kia nh H, nh Mc ct t cho nh Minh, nh Thanh) xin cng chiu theo
trc thuc ht tnh no, ghi chp vo, cho bit lai lch.
V pha sau min ni nc ta, c ng sng no m chy thng c n sng Khung, th
ng sng y pht nguyn v chy qua ph, huyn, chu no, hoc tri Man no, xt cc
sch v c th cn c, cng ghi c vo.
V 6 tnh Nam K, nay l qun ht ca nc i Php, sch ny bin chp cng gii c
l nn chiu t Tha Thin tr vo Nam n Bnh Thun, tr ra Bc n Cao Bng, nhng
gin hoc c bin n a phng no sng Khung chy qua, th on h lu sng Khung
c vo khong An Giang, nh Tng ; th 6 tnh Nam K xin phi chp c vo trong
khon chp tng qut v chp ring bit cho cn danh hiu.
V a phng Cao Min, c tin triu kinh l, ghi c vo bn , sau ri b i, nay
cng xt qua s tch bin thm vo sau, cho bit u ui.
V xa nay cng truyn, cng gii ca nc ta l vic ln, m t trc n nay khng c
chng c ; c cc nh bn lun (nh loi dng ct ng ca M Phc Ba) cng phi chp
c cho cc thuyt.

V cc sch bin thut li, gin hoc c ni n cng gii nc ta v nguyn lu sng
Khung chy n u, trong thng c ch ni khc nhau, c ch ging nhau, cng chp
c lu li, i kho chnh. Vua chun cho theo ngh lm vic.
Cm cc tng c, tun ph khng c em tp tu xin thng trt cho b chnh, n st, lnh
binh cng lm vic tnh. By gi b Binh tu ni : B chnh, n st, lnh binh, i vi tng
c, tun ph, phm v tuy khc, nhng u l quan tnh c, t trc thng b, do t trn
quyt nh. Gn y thng thy tng c, tun ph lm tp tu xin thng trt cho b chnh,
n st, lnh binh, coi nh thuc vin, i vi th thng triu nh khng hp, m tng c,
tun ph thc l c quyn, b chnh, n st, lnh binh do khng khi khut tt nghe theo,
kh cho xt hc. Vua mi chun cho t nay v sau, cc tnh, nu li c tri lnh, khinh sut
nh th, th chiu iu lut chuyn quyn t tin tuyn quan ngh x, trng th thng
triu nh m chnh n php lm quan.
Chun cho ngi b cht tnh Thanh Ho (cc ph, huyn H Trung, Hu Lc, Nng Cng,
Qung Xng b tht th) c truy tng cp tut v nhiu m c th bc.
(Tng t phm Thng t l L Thn, tng Quang lc T khanh, con c tp m in tch ;
Hip qun l Hong Vn Vn tng Qun c, con tp m Tng bt phm bch h ; Tri huyn
l Ng c t, tng Hn lm vin Th ging, con tp m Cung phng ; in b quyn
huyn l Phan Huy tng Kim tho, Hun o quyn huyn l Trnh Uyn tng Bin tu, con
u c tp m i chiu ; th sai Chnh cu phm Bang t l L Huy Khanh, truy th
Tng cu phm, tng Tng bt phm ; m t Bang t l Nguyn L, tng Cung phng, con
u c nhiu nam sut i ; Tinh binh Chnh i l Phan Tin Ging, Nguyn Vn Sinh
tng Cm binh Chnh i ; Sut i l Tn Tht Nh, tng Tinh binh Chnh i, u nh l
tp m. Cc vin trn y u chiu hm tng cp cho tin tut).
Tnh Thanh Ho theo Ch chun cho em 10 v binh tnh, gim bt mt na, dn lm v :
Tuyn v, Kin v, Trng v, Nhu v, s binh tt c 2.794 ngi (gim bt 5 v : Tc v,
Ngha v, Qung v, Cng v, Hng v).

nh li l phm ban t hong thn, cng cha, cung giai (9 bc ti nhn tr ln). L trc,
gn n k chn ct, vng theo t Ch, Hong thng ban t mi ngi 1 tun, l phm dng
cc hng b, d, ln, xi, c bn, tru ru, vng bc, hng sp u , (l phm ca 9 bc
cng phi tn ging nhau, duy ch dng d, ln). n nay, b L ni : Hong thn, cng cha,
cng giai ban t theo l dng tam sinh hay nh sinh, so vi ngy k tn miu, s c cha
hp, xin i dng ln (hng va) v xi (gi 3 quan), cn cc hng th theo nh c, cho hp
tnh l, m khi ph tn. Vua y theo.
Chun cho nha Kinh lc Bc K khc in b i Nam hi in ban cp (trc dng
bn in xp tng ch in cp, sau khi lon, nhiu ni b mt) l theo li ngh xin ca quyn
s thn Nguyn Trng Hp.
nh r l chi lng cho m sinh. Phm m sinh Kinh v tnh ngoi, ngi no cha ngh
vic hoc cht, th lng kho vn theo l c chiu cp, cn ngi no cha ti chc, th xt
tng hng chiu l cp cho du, ( hi ng st hch th khng c hng : u, bnh, th u
c 3 cn du, cha hi ng, th hng nht, hng nh 3 cn, hng ba 2 cn) ; v cp thm
mi thng 2 quan tin bt giy gip cho hc tp, cn nh tin go lng kho u nh
cp.
Li chun cho Phan nh Bnh sung i thn vin C mt.
Ph khm sai T trc k l Phan Ph Lm chu ti. Ph Lm n Nng, c 10 ngy
dng tp tu : Bn gic a giy bt h thn v bt c v y, lm hnh c, xin t tri v
Kinh i ti ; li tc t cho vin C mt ni : Gic hin bt x, thn y ch dn phn m t
tin ca y, nu chm, tt n mc v, bn khng i Ch, lp tc p thuyn v Kinh n
vin C mt, xin n b Hnh i ti. Tp tu y, vin thn hin ng ngh bin phiu tu
ln, bng vin st em vic y tu ln hc ti ni : Ph Lm khng i Ch chun cho,
dm t tin v, i li thnh th, khng lo s cht no, coi php lnh triu nh nh tr tr
con, sau ny ngi khc trng th bt chc, th thnh s th g. Xin trc ht gii chc,
xch li giao cho b Hnh nghim ngh, chnh n php lm ti.

Vua chun y li tu. Sau b ngh xin x ti 100 trng, cch chc khng c b dng. Vua
cho ngh x y l nh, bc i, giao cho Cc thn gi mc cng bng ngh x li. Cc thn
Phc tu ni : Xin chiu iu lut lm l vic qun, x ti trm giam hu.
Vua li ngh n ch rut y l Phm Ph Th l cu thn ca tin triu, vn c trng vng,
ng nn ban n cho con chu ; mi chun cho cch chc pht giao i sai phi lm vic
o Hu trc k.
Chun cho cc b ti qu c l bn Nguyn Tri Phng, Phan Thanh Gin, Lm Duy Thip,
Trng Vn Uyn, c khai phc tc hm c th bc. Nguyn Tri Phng li chun cho
c th n Hin Lng. Trc y Nguyn Hu tu ni : Cc i thn qu c l
Nguyn Tri Phng, Phan Thanh Gin, Lm Duy Thip, Tn Tht Hp, Trng Vn Uyn
u l i thn k cu ca tin triu, tng lm quan khp c trong ngoi, rt c cng lao ;
nm trc phi ti, u l ti v vic cng c :
(Nguyn Tri Phng, nguyn V Hin in i hc s Tr dng tng, Trng Lit b, sung
Bc K tuyn d ng st i thn, v H thnh tht th, tuyt thc cht, c ging lm
hm Tham tri ; Thanh Gin, nguyn Hip bin i hc s, sung Kinh lc s Vnh Long, An
Giang, H Tin, v 3 tnh y b tht th, nn ung thuc c cht, sau b truy tc mt ht
chc hm ; Lm Duy Thip, nguyn Hip bin i hc s, ging xung Thng th lnh
Tun ph Bnh Thun, Khnh Ho, v sung lm Ton quyn i thn ho ngh nhng khng
hp vua, phi cch chc ; Tn Tht Hp, nguyn Thng th b H sung chc Tng thng
qun v Gia nh v nh Tng tht th, ging lm Vin ngoi sung Tn tng, sau c
khai phc Th lang b Binh, ph t vic qun, ri b bnh cht ; Trng Vn Uyn, nguyn
Thng th b H, th Hip bin i hc s, lnh Tng c Vnh Long, can v thnh tr
khng gi c, phi cch chc, ri b bnh cht.
Nay Hong thng mi ln ngi, rng m n cch, xin u gia n cho khai phc nguyn hm
yn i linh hn. Vua y cho ; li chun cho vic th t theo l c hp phi nhng giao
cho b Li ngh xt. B Li tu xin chun cho Nguyn Tri Phng khai phc V Hin in
i hc s, vn tc b theo nh c ; Phan Thanh Gin, Lm Duy Thip u khai phc Hip
bin i hc s, Tn Tht Hp, Trng Vn Uyn u khai phc Thng th b H, con

chu nn cho m th, tp tc, s chiu l thi hnh. Cn nh vic th cng, s do b L xt


ri Phc tu. B L ni : n Hin Lng, knh vng li d tin th cc b ti gip
vic tr nc, khen thng ngi c cng lao, khuyn khch ngi c danh tit, thc l k
hay cho nhn tm phong tc.
Nm T c th 11, nh thn tun theo hi ng bn xt : Ngi no lm quan lu nm,
cng lao, ti nng r rt ; cng l ngi gng sc chin trng, lp c chin cng ; hoc
l ngi gi lng lim, khit, knh gi ht bn phn ; m khi cht c D Ch khen
thng, th mi c d th vo n y. Nu s trng tm thng v can v ti danh
khon nng, u khng c d th ; tc nh cng nghip ca Thi bo Tn Phc qun
cng Phm Hu Tm, ch v nm trc tng b u, knh vng D ca Tin khng chun
cho, nay Nguyn Tri Phng c vng theo tin chun cho by th n chnh n Trung
Ngha, cn nh bn Phan Thanh Gin 4 vin, khi sng hay hoc d, cng hoc ti, hy cn
nghe thy ; lc cht cha c d tin ngi khen, v cho lit vo n no. Vic y quan h
n cng lun mun i, khng dm lm vic khinh sut, xin chun giao cho nh thn bn
cho tho ng. n nay nh thn bn : cho l n Hin Lng t ra l nu khen ngi
qu c, khuyn khch ngi sau ny, tt phi ngi c c vng long trng, danh tit hon
ton, mi xng vi dng n t tn, Nguyn Tri Phng ph t 3 triu, lm quan tng
tri trong ngoi, phong , cng nghip r rt, ngi khng ni xen vo u c, trc
c lit vo n Trung Ngha, ch bn ti v vic quyn sinh cha biu hin c hun
lao ti gii, m t phn bit. Xin c th n chnh n Hin Lng, yn i linh hn.
Cn Phan Thanh Gin, Lm Duy Thip, Tn Tht Hp, Trng Vn Uyn, hoc l phm
phi ti ln, hoc l khng ti gii cng lao g, nay nu chun cho c th ph vo, s
khng phi l tun theo Ch vua m tho lng dn chng, v vic phng th 4 vin quan
y, xin nn nh ch, trong , Phan Thanh Gin l Tin s xut thn, thanh lim, sing, gii,
nhiu ln c Tin xt bit ; ln ny phng mnh phi i m hng vic, nh n c
cch chc v c b tn bia, tng cng l v tnh th khng th no c. Nhng xt n
y bit ti, t dn mnh n ch cht, thc l vo cnh ng ngi khng th lm c. Nay
c khai phc chc hm, thc yn c s bn tn ca ngi, th bia y xin cho b
Cng li khc nh c, rng cch gia n. Cn nh Tn Tht Hp nm trc b ging lm
Vin ngoi, sau c khai phc Th lang, l hu i ; Trng Vn Uyn, can ti tht th,

x ti trng hnh, khi cht l may ; Lm Duy Thip tuy cng Phan Thanh Gin hi ging
nhau, nhng xt hnh trng trc sau, so vi Phan Thanh Gin c khc, u c nht khi
cho khai phc c. V li, php lut triu nh, khng th lm tri php c, m n trch
khng nn dong cho c cu may. Nh cc quan y qu c mt, hai chc nm, vic
ngui ri, vn c ban n c cch, th hng y cn nhiu ngi, sau ny h khng khi
vin c yu cu, khng nhng c li vi php trc, m quan c trch nhim ht thy phi
k cu ngh thi hnh, rt thm phin nhiu. V Tn Tht Hp c khai phc Th lang
th thi ; Lm Duy Thip, xin chiu theo Tn Tht Hp lng cho truy phc Th lang b
Binh ; Trng Vn Uyn, xin lng cho truy phc Hng l T khanh ; cc hm trc
c khai phc u xin tiu b, ng hu khi s qu lm. Vua y theo li bn.
Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi lm s em vic cc thng 9, 10, 11 nm trc, vin
Tun ph y tng em quan qun v cc ngi l phi, m dng, hp cng quan Php
nh dp gic Bi Sy u c thng trn ; cng thng ging nm nay, vin Tun ph trc
l inh Nho Quang bn u Ph lnh binh l V Vn Mn coi em quan qun tin n nh
dp ht huyn n Thi c cng ; v cc thng 3, 7, 8, 12 v Kin Phc nm u ; cc thng
8, 9, 10 nm trc, my ln bn gic ko n quy, cp cc ht, tnh y tng sc cho cc
vin nhn l thuc sai phi em binh m dng, cc tng l, hng ho em gia thuc, theo
quan qun c chin c lc ; phn bit ngh thng tu ln vua bit.
Vua chun cho vin Tun ph y, c khin c lc, thng cho 1 chic kim khnh, vin
Tun ph trc l inh Nho Quang, lnh n st l Vn i ; Ph lnh binh l Nguyn Vn
Hn, V Vn Mn ; quyn tc vi Lnh binh l Phan Vn in ; u thng qun cng k lc
2 th. Cn cc vin nhn, tng l tu phi u thng phm trt c th bc.
(Ph qun c lnh Qun c l Trn Vn L, thng Tinh binh V u, Cm binh Chnh i
sung Hip qun l Trng Nh L, Tinh binh Chnh i l L Vn Hong, u thng Ph
qun c ; Tinh binh Sut i l Xun Sinh, ng Vn H, Nguyn Vn L, Nguyn Vn
Phong, V Trn n, u thng Cm binh Chnh i. Ngoi ra, thng tng tht phm vn
giai 1 ngi, Tinh binh sut i 4 ngi, tng lc phm i trng 6 ngi, chnh tht phm
i trng 3 ngi, tng tht phm i trng 3 ngi, chnh bt phm i trng 15 ngi,
tng bt phm i trng 4 ngi, chnh bt phm th li 3 ngi, chnh cu phm th li 6

ngi, chnh bt phm bch h 4 ngi, chnh cu phm vn giai 54 ngi, tng cu phm
vn giai 9 ngi, chnh cu phm bch h 22 ngi, tng cu phm bch h 17 ngi, cng
159 ngi).
Cc x, thn c lc (Hng Nhn, Si Qut, Lai H, Trng X, Lin Cc) cng u cho
bin ngch khuyn khch.
Chun cho nguyn Thng th v hu l V Trng Bnh c cp mi thng 20 quan tin, 3
phng go gip vic dng lo. Trng Bnh trc v quan Php tnh nghi, bt phi v
Kinh i lnh, c hn na nm, con trng l Th ging V B Lim cht trn, con th l
V B Ba i thuyn b nn bo, vin C mt tu ni : Vin y tnh cnh au kh, ng
thng, cho nn vua chun cho chm chc cp cho, t lng tt thng n, ri cho theo
nh trc v hu v cho 1 ci o on hoa u 8 si t mu huyn, 1 on la mu xanh, 1
ci qun nhiu hoa mu t lng tt ngh thng ngi cu thn.
Chun cho thi Hng 3 trng Tha Thin, Thanh Ho, Ngh An, c hnh vo thng 4
nm sau. Khoa thi Hng t Du nm ngoi, tr trng Bnh nh thi xong, cn cc
trng chun cho nh li, n nm nay, sau ch trng H Ni, Nam nh c hnh c,
cn cc ph, tnh u cha yn n, nn li chun cho nh i. n nay b L ngh hin
tnh hi yn, xin u ly thng 4 nm sau c hnh vic thi. Li nm gn y c lon, hc tr
phn nhiu tn i ng cc ni, nu n k khoa thi tr v khng tin, ngh xin nh c
ngi no tnh nguyn i thi, n u n hc thn s ti ( tnh ngoi, c quan vin cng
tnh ; Kinh, c tc thuc, tng l s ti nhn thc) chiu l st hch, cho ph th trng
Kinh, trng tnh mt lt, rng cch gia n, m ch hc tr c yn nh. Sau li ngh
trng Bnh nh tuy c hnh, nhng ht Qung Ngi, trc sau gi c yn tnh,
phong hc tr cng c ng khen, th hc tr ht y, xin li cho ph th trng Tha
Thin mt lt, tho lng mong i ca hc tr. Vua u y theo.
Thng 12, sai nguyn lnh B chnh Qung Nam l V Xun C (thng th Quang lc T
khanh) v Chng v l Lu Cung sung ng l, hi ng vi quan Php sa cha ng s
t Kinh n Nng v bt 2.000 dn phu Tha Thin, Qung Nam i lm. (Ph tn nhn
cng do quan Php chiu cp).

Vua cho l sau khi lon, quan vin Bc K, nhiu ngi tn v, s quan Kinh hin lm
vic th t ; chun cho i : Nguyn Th lang sung lm vic Ni cc l Nguyn Phin (co
bnh v ngh) ; nguyn T l b Binh l V Ngc Tun (tn c l Hu Li, v qu phng
dng cha m) ; nguyn Tham bin vic Cc l Huy Liu (nhn lon tn v) ; u n
Kinh i ch b dng, v cc vin y u l khoa gip xut thn.
Li dng n Hong thi t Tng Du. n y nm trc nt, ph Tn nhn cho l g
thiu, th t, tu xin chun cho rc thn ch n th ph vo n bn t Hng miu, m n
c giao cho t ch((1) T ch : ngi tha t ch vic th cng n.1) sa cha th
Thi Bnh cng l M Thu. n nay ph Tn nhn li tu : Hong thi t l ngi rt thn
ca nc, nm trc tu xin lm vic, l quyn nghi mt thi, so vi tnh l, vn thy cha
n. Xin em d b 2 to nh pha trc, sau n y, ly g, theo ch c lm li 1 to nh
ngi 3 gian 2 chi, ri rc thn ch [Hong thi t] v phng th nh trc, m thi bnh
cng th ph vo t o hu. Vua y cho.
Thng th b L l Chu nh K v n nin l xin tr s. Vua y cho v ban cho 15 lng bc,
2 tm the.
Bn u mc gic Bnh nh n tnh xin th rt nhiu :
(Thng binh l Trn Vn T ; Qun trn l Trn Vn Cung, Phm Khc Tuy, Cao Vn Trit ;
Chnh, Ph c l Lng Vn Ph, Nguyn Vn Hy, Nguyn Vn n, H Vn Tch ;
gim binh l Phng Vn K ; Tham ngh l Nguyn Quang Huy, Trn Thuyt ; Tn ngh l
Cao Vn c, V Vn Vn, Trn Thin, Trn n, L Sn, L Vn Ton, Trn Dung Hanh.
Cn bn thng t, bang t, khin binh, nhip binh, kim binh, qun binh, chnh, ph sut
i, in nng, t nng, in ty, ch tho, chnh, ph sn tri, chnh, ph tng, th li, cng
hn 100 ngi).
Vua chun cho chiu hm trc thng thng, do tnh b dng 7 ngi (Lng Vn Ph, H
Vn Tch, Nguyn Vn Hy, Nguyn Vn Quy, Lu Vn Ton, Thi Vn ng, Phng Vn
K u l quan v trc. Ln ny chiu tp gin binh c ton v, bt c tng gic l H

Cn v np cc hng sng ng, kh gii, thuc n rt nhiu). Cn cc ngi khc u tha


cho v yn nghip.
Quyn Ton quyn i thn l Vy An v Kinh triu yt ; vic xong li i ra Bc. Vua chun
cho quan v thuc u c tng phm c th bc :
(Ton quyn Php, thng trc vua gi tng vin y 1 chic kim khnh hng ln ; n nay
li tng 1 ci nh bng ngc xanh, 1 ci khay tru bng ng voi, 1 ci hnh voi bng ngc
qu, 1 ci hp tru nh, hnh ch nht, khm x c, 1 ci sng t, 1 ci ng bt bng ngc v
2 ci hp trn hng nh bng ng.
Tng Thu nguyn soi i thn 1 ci khay tru bng ng, 1 chic kim khnh hng to, 2 ci
hp trn hng nh bng ng, 1 chic sng t, 1 ci hp tru nh hnh ch nht khm x c.
Li gi tng Thng s Bc K l N 1 chic kim khnh hng ln ; Ph thng s N-di 1
chic kim khnh hng trung.
Chun cho t nay tr i, phm rung cng t, rung hng lc ca cc cng thn, ngi no
l tn tht cng ngi qu qu hng((1) Qu hng : qu hng nh vua.1) v 6 tnh
Nam K th cho do ph Tha Thin xt thc x no rung nhiu, lng em trch cp. Cn
vin no qu thuc Qung Nam tr vo Nam, Qung Tr tr ra Bc th u do b L xt t
cho chnh qu trch cp, v t trc, qu ht khc, m ng Tha Thin, cng c do ni
qu ng y trch cp, dn nhiu ngi ku ca, cho nn chun nh li, cho khi b gnh nng
ring.
Quyn sung Ph lnh binh H Tnh (hm vn c l Tinh binh Sut i) l Nguyn c
Hanh phi i lm vic cng (i c sut vic lm nh ca trm Tnh thn) gia ng b
gic git, vua chun cho truy tng Cm binh Chnh i, li gia tng Ph qun c, chiu hm
tng cp cho tin tut gp i.
Thuc vin to s l L Duy Hinh, trnh by vin C mt rng : Y bit con ca Tng Thin
cng l Huyn hu Hng Tch, hi c cht hc hnh, nn b lm T l 6 b. Vin thn cho

l Hng Tch tui cn t, lch duyt cha nhiu, t ngay vo n quan, s c cha xng ; tu
xin i theo hm vn Chnh t phm, b lnh Th c Ni cc, hoc Lang trung cc b, cho
quen chnh th, i sau xt qu l ngi dng c, s ngh nh. Vua y cho, chun cho b
lnh chc Tha ch Ni cc, nhng ph bo rng : Khim tn th c ch, c tt mi
v sau, ngi phi ghi nh.
Vin Khm s em k hn vin Ton quyn i thn mi sp sang n bo cho bit. Vua sai
i thn vin C mt l Nguyn Hu v Tham t l H n trc Bc K i n
tip thm hi. Trc y, vua sai vin thn em vic nc nhiu khon phi bn nh, t cho
Ton quyn i thn c chm chc ngh nh, 2 ln cha thy tr li, mun nhn cuc
n tip ny, thng thuyt nh bn gip, cho nn c cch sai Nguyn Hu tun lnh i,
nhn sai tn nhn, nh thn, theo tng khon vit ra v mang c i.
Kinh t trc, hng nm chi tiu vic thng v bt thng, phng s tin 2.000.000 quan,
go hn 400.000 phng, u trch Bc K ti vo Kinh sung chi. Khi trc ngh mi ca
Ton quyn c l Pn bin nh ti vo Kinh mi nm 380.000 quan tin v 380.000 phng
go ; trong y, s go th i giao bng tin, bc, c mi phng go gi tin 5 quan, tnh
sut c tr gi thnh tin 1.900.000 quan, hp vi s tin thc ti, cng l 2.280.000 quan,
hin thi, ht go thiu qu trch tin mua, th s tin y ch mua go, cn chi tiu vic
khc, s n khng . Nay ngh nh cho ti thm tin v go tnh trit thnh tin, mi nm
tt c phng 4.000.000 quan, mi c th chi.
Ngch gin binh sung lm lnh tp, Kinh 1.000 ngi ; cc tnh ngoi nh Qung Nam,
Bnh nh, Qung Bnh, Ngh An, Thanh Ho u 500 ngi ; Qung Tr, Qung Ngi, H
Tnh, Bnh Thun u 400 ngi ; Ph Yn, Khnh Ho u 300 ngi ; s binh y, gn y
nc Php em hun luyn, xin chiu s giao tr v, cn thiu bao nhiu, s ly trong s
ngch c gin binh sung in vo, nn cp cho 2.000 khu sng. Nguyn Hu a th
n tTon quyn i thn c, xin cp y s y, giao cho qu quan hun luyn, ri chiu ngh
canh gi, lng cho i i ng gi. Cn qu quan v lnh tp hin ng, Kinh do b
Binh, tnh ngoi do cc quan tnh iu khin, bng l ca qu quan, chiu theo l ca qu
quc, do nc ti chi cp. Khi no binh y hc tp thng tho, cc hng binh ngch nc ti
sung in, qun ca qu quc c nn rt v, s phi bn nh.

Tun ty cc tnh, nh bi b ; cn cc sn vt nc ti nh : ng, t, du, ng, cau


kh, bng gai, da, nha, trm, vi, mui, ru, cy g, ng voi, sng t, trm hng, tc
hng, k nam, t trc n nay, hoc nh thu th sn, hoc cho tnh nguyn lnh trng,
nhng cc sn vt y, hoc rng su t Man, hoc dn gian trng trt lm ra, linh tinh
khng nht nh. Nu c theo tng h thu thu, th n lu nhiu, thu khng c my. Khng
bng cho ngi lnh trng xem ra l tin li ; cng nh cc hng thu ru, thu ch, thu
ngang, thu bun bn thuc phin 6 tnh Nam K th do vin C mt a th cho vin
Ton quyn i thn c, xin cc sn vt y, u do nc ti so snh gi, cho ngi lnh trng,
ngi lnh trng y ch c chiu theo vt hng cho trng m nh thu, ngoi ra khng
c thu lm.
Sau tip th ca Khm s i thn l Hch-t t tr li rng : Cn i bn cho tho ng,
nay xin chiu theo nh vin ngh nh. Phm cc hng sn vt, hoc l cc h chuyn ngh
kim ly hoc l dn bun mua bn, u do nc ti cho ngi lnh trng, np thu, c
tin li.
Hin nay, cc tnh dn lng, dn gio th nhau, m cc gim mc, linh mc phn nhiu
che ch dn gio, hoc bt dn lng bi thng ; hoc mun chim, chia rung t ; hoc
xin chn cp tin go ; vin th qu quan, quan tnh khng theo khng c, cho nn dn
lng cng qu ng, gin hoc c ngi b bn gic bt hip phi theo, mun ra th, th dn
gio nghe bit, lp tc bt giam trch pht, n ni s hi khng dm n th. Nhiu ln
hiu d v ngn dp, t y cha ht.
Nay xin, phm vic ca dn lng, dn gio, s do triu nh nc ti x tr. Cc linh mc
khng c n tnh cu xin vic g ; dn gio khng c t tin bt ngi giam gi v bt
c bi pht, cho c cng yn.
Quan vin nc ti nh tng c, tun ph, b chnh, n st, u l quan to, cc vin ph,
huyn cng l ngi cai tr dn, nh ngi c li ng i, cch phi chiu iu c do triu
nh nc ti tu xin chun cho nh ot, th m gn y nh Tun ph Ninh Bnh l ng
S Vnh, Tri ph l Trn Bch Ln, bn Tri huyn l Nguyn Huy Trc 5 vin, can phi vic

g, cha thy t tr li, th m qu quan, hoc t bt giam tra xt, hoc ngh x ti lu, ti
trm, khng nhng chiu iu c trc khng ng ; m ng lc trong Nam ngoi Bc
cha yn ny, lng ngi cha vng, quan li b t, d dng nh th, e rng ngi lm
quan, phn nhiu t cho l nguy, cng nhau tan r, th k hiu s, d nhn th m hoc lng
ngi, n s th y, nc ti khng th lm th no c, m qu quc khng khi phi x
tr rt phin. V th lo ngi, khng th khng ni r.
Nay ngh nh t gi tr i, phm quan vin cc tnh Bc K, can ti g, c phi x tr, th
qu quan phi chiu iu c, t cho nha Kinh lc, hoc quan tnh s ti xt ngh tu xin,
lng tu tnh ti x tr cho lng ngi c yn.
Chc tng c, tun ph, b chnh, n st, c, lnh binh cc a phng nc ti l trc
c khuyt, do 2 b Li, Binh lm t tu k khai i chn b. Nm trc, sau khi lon, quan
Bc K t tng c, tun ph, n ph, huyn, ngh nh do kinh lc chn t, ri sau tu
ln, l v khi y ngi vua cha nht nh, Nam - Bc cha yn, nn phi tu tnh th x tr
cho thch hp, cu cho c vic.
Nay Hong thng ln ngi, cng vic, quyn hnh nht thng, quan vin cc tnh y, nu
vn chuyn do Kinh lc chn phi lm vic, rt thiu long trng, thc s ngi c kh tit
tho, c khi khng thch ra lm quan, m ngi dng tr dn lm vic, khng khi lm
n k to bo cu cnh. V li, s phu Bc K, vn hin nghn nm, nu khng x tr hp
php, cho lng ngi quy phc, s kh mong c ch li ngay. Nay xin t gi v sau, n
quan vn, v cc tnh y c khuyt, nha y phi chiu chc khuyt, lm tp tu xin i Ch
chn b. Cn cc ph, huyn tr xung, s do nha y chn b ; hoc thiu ngi, th t b
chn sung vo, nu sau ny vin no c vt xu, phi i hay cch, do tnh y s chiu
iu c m lm, hu c tho hp.
Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi lm s em nhng vic : Thng 2 nm ngoi vin
Tun ph y sung lm Bang t H Ni, coi em binh, voi mang theo Bang t ph Thng
Tn l Nguyn Chc n nh dp bn gic ht Kim ng thng trn v cc thng 3, 5, 6,
7 nm nay, Bang t huyn Tin L l Lng Vn Trc, linh mc l Phm Tuyn thuc ht y
hp li em qun lnh, hip cng thn, ho, tng, l canh gi nh v lng, khng b gic ph

hi, phn bit ngh thng tu ln. Vua chun cho thng phm trt, truy tng, cp tut c
th bc :
(Hin lnh Tri ph Thng Tn l Nguyn Chc, thng Tng ng phm vn giai ; Sut i
l Nguyn Vn L, thng thng Cm binh Chnh i ; cn th thng Tinh binh sut i 1
ngi, hm tng tht phm 2 ngi, tng tht phm thin h 1 ngi, chnh bt phm i
trng 7 ngi, hm chnh bt phm 2 ngi, hm tng bt phm 3 ngi, chnh bt phm
vn giai 1 ngi, tng bt phm vn giai 6 ngi, hm chnh cu phm 51 ngi, chnh cu
phm vn giai 45 ngi, tng cu phm vn giai 46 ngi, tng bt phm bch h 1 ngi,
chnh cu phm bch h 19 ngi, tng cu phm bch h 63 ngi.
Truy tng tng bt phm bch h 1 ngi, chnh cu phm bch h 8 ngi, u chiu hm
tng cp tin tut.
Bn u mc gic Qung Bnh n u th ti ni qun th Hong T Vim rt nhiu :
(Xng Chnh, Ph c : Trng Vn Ban, on T, V Vn n, Nguyn Vn Sang,
Hong Cng Bnh, Nguyn Xun Tip, H Vn Tr, Nguyn Hu Thch, Phan Vn Xin, L
c D, Tng Quang Gip.
Tham t, Tn l, Tn tng : Nguyn Chiu, Trn Chnh Trung, Nguyn Tun, Trn Chn ;
cn chnh, ph lnh binh, ng vn, c khn, kim t, c hc, cng l qun v c, hip
qun, thnh th u, c binh, c chin, thng phn, gim lm, gio th, t v n bt cu
phm, tt c hn 350 tn), bn trong ca quan yn n. Vua chun cho T Vim mu tnh
ngay vic ngoi ca quan v n ngay cc tnh H Tnh, Ngh An, Thanh Ho ph d ngn
dp. Cn cc ngi n th, hoc nn cho phi i lm vic, hay cho v qu yn nghip, u
do s thn ngh x.
Ngu xng n st Qung Tr l Nguyn T Nh em ng (thng t, lnh binh, c
binh, cho n sut i, th li) tt c 34 ngi n u th ti ni qun th Tn l on Nh
Bch. Vin thn xt ngh cho l T Nh nguyn l c nhn, hi bit o l, th m cng b
dy da vi gic ; n lc bt c cha hn, mi chu ra th (5 - 6 hm trc, bt c cha

hn l Nguyn T Cng, anh l Nguyn T Khim, quan Php em Khim chm bu u,


cn T Cng giam li i T Nh c ra th hay khng, s li x), xin tc b c nhn,
rt xung hng hc tr, nhng do Khm mnh Hong T Vim phi i lm vic, nu qu bit
hi, gng sc, s li xt nh. Vua y cho.
Cho : An ph Kinh l i s Hu trc k l Hong T Vim, Khm sai i thn l Phan
Lim, cc hng v thuc v qun o, bo phi mt lng lm vic, sm lm nn cng ln
(T Vim, qu Thanh thng hng 2 phin, sm Cao Ly chn chnh 3 lng v 1 ci lt tay
rng bng th t u 8 si c hoa sc huyn, 1 ci qun nhiu hoa , 1 ci h bao tt p ;
Phan Lim cng nh th, nhng ch c 1 phin qu, c phn bit).
Khm sai T trc k l Phan Lim dng tp tu, em vic thng 10 nm nay, vin Khm sai
y coi em quan qun cng quan qun Php n cc ph, huyn chia ng ng chn, nh
dp nhiu ln, hin bn cht (hn 150 ngi), bt (36 ngi), chm (11 ngi) v thu c
cc hng sng ng, kh gii, phn bit ngh thng, tu ln. Vua chun cho c (Ph
quyn sung) l Ng c Quang, quyn sung Tn l l Nguyn nh, u thng thng 1
trt ; cn th thng 1 trt (8 vin) thng ngn tin (11 ngi), ngn bi (6 ngi), c th
bc.
Truy tng tin t h ngoi l V th. D rng : T xa, cc vua mt lng hiu thin th m,
nhn tnh thn, dy cho ngi bit knh yu, khng ai l chng suy tn ngun Phc, hu
i h ngoi, s sch li r rng, in l vn c.
Knh ngh h V gip Nam, x Ho Lut, c trch i i, rc r mi v sau, mi sinh
ra Thnh mu Thi hong Thi hu ta, hin ho tch Phc, gip Hong kho Dc tng
Anh hong ta, hn 30 nm, c nn ni tr. Trm ni nghip ln v vang, li ngh n
c sng y, xung D tng tc L Quc cng v L Quc nht phm phu nhn, t n
c bit. Cng mun suy n cho h ngoi, bo p c thm cho i trc ; th cc bc
i tr ln nn em truy tng, thc phi xt xem in l thi hnh, cn hin t((1) Hin t :
ng.1) h V l V Xun Ph, c theo nh trc tng T Thin i phu hm Thng th,
nay gia tng tc Thun Vng hu, tn thu l n Nh, v c V Vn th lm oan nhn,
thu l Phng Huy ; tng t((2) Tng t : c.2) l V Xun Uyn (trc tng Thi bc T

khanh), nay gia tng Gia Ngh i phu, Hn lm vin Chng vin Hc s, tc c Ho b,
thu l n Trc, v c l V Danh th lm Thc nhn, thu l Nhu Gia ; cao t((3) Cao t :
k.3) l V Xun Yn (trc tng Th ging Hc s), nay gia tng Trung Thun i phu, Hn
lm vin Th c Hc s, tc Th Lc t, thu l oan Phc, v c l Phan th lm Cung
nhn, thu l Ho Nhu ; Tin t((4) Tin t : c thu t.4) l V Xun Khoa, truy tng Trung
Thun i phu, Hng l T khanh, thu l Lng Uyn, v c (trong gia ph chp st, khng
r h tn) lm Cung nhn, thu l Tnh Nhn ; cng l 2 phu nhn ca L Quc h l Bch,
h Trn cha c ban tn thu, nay truy ban tn thu : Bch th, thu l Trang Nhn ; Trn
th, thu l Trinh T.
L Quc cng, L Quc phu nhn, trc c dng n phng th, cn tin t 4 i, nn dng
nh th v sa sang phn m, cc khon m th cho con chu thn cn, giao b thn bn
tu, c tho hp, nn chun y. Cn cc vic phi lm, nn giao cho quan c trch nhim
chiu theo tng khon lm vic, tuyn dng c tt ca T cung, cho t lng trung hu,
phi knh theo D ny.
Tun ph H Tnh l V Khoa tu ni : Ht H Tnh hin nay cha c yn n tt c, vic
tun phng khng th s khong c cht no. n st l Hong Xun Phng, Thng t l
Phm Vn Khoa, nguyn Ton tu l Nguyn Lin, c nhn l L Nht Hon u ngi a
phng y, am hiu tnh th, v vic ph d cc thn ho, xt hi bn cn , xin em u
cho cc vin y, sc cho cc vin y chia nhau i tun bt.
(Huyn : La Sn, Hng Sn, Hng Kh, th u cho Hong Xun Phng ; Can Lc, Nghi
Xun, u cho Nguyn Lin ; Thch H, Cm Xuyn, u cho Phm Vn Khoa ; K Anh, u
cho L Nht Hon), hn cho 5 thng, phi dp yn tt c, s hu gia khen thng ; nu h
ng, th chm chc ngh pht. Vua y cho.
chnh bin
lc k - Quyn VI
thc lc v cnh tng thun hong

inh Hi, ng Khnh nm th 2 [1887], (Thanh, Quang T nm th 13), ma xun, thng


ging, ngy mng 1, Nguyn n. Vua thn em hong thn vn, v trm quan n chu
cung Gia Th, li ti cung Trng Ninh lm l khnh h (nm y gp lc tun i khnh ca
Hong thi hu) ; li ng in Thi Ho, nhn l mng xong, ban n chiu cng 10
iu((1) Ban n chiu cng 10 iu, nhng sch chp ch c 9 iu, cn 1 iu.1) :
- Cc thn phin, hong thn, cng cha hin Kinh, vn t lc phm, v t ng phm tr
ln v cc tn tc, u ban cho c th bc.
- Nhng ngi ni nh, ngoi vin, cung giai v cc th na, n quan, thi gim, u ban
cho tin bc c th bc.
- Kinh, miu Lch i vng, n Khi Thnh, Vn miu, V miu, miu Thnh hong,
miu Hi ng, miu Tin y v cc n : Tin Nng, Sn Xuyn, K Phong, L T, cng cc
n Cng Thn, Khai Quc, Trung Hng, Hin Lng, Trung Ngha, Trung Dng, do b L
tra xt, u nghi l, u n t 1 ln.
- Cc hong thn, qu cha, phi tn cht v cc t ng h ngoi, u cho t 1 ln.
- Cc quan vin ln nh, t trong Kinh n cc tnh ngoi, gin hoc nhn vic cng lm li
b khin trch, phi cch lu, ging pht, th do Li, H, Binh 3 b trnh by tu ln, liu
ban n cho.
- T trong Kinh n ngoi cc tnh, c ai l hiu t, thun tn, ngha phu, tit ph, thi quan
cai qun xt hi k cng, em s thc trnh by tu ln, i cho nu ln.
- a phng no c k s ti phm hn ngi, m n dt chn sn lm, th do quan a
phng xt thc trnh by tu ln, i cho xt dng.

- Nhn vin b li, pht giao cc ni sai phi, ra sc lm vic chuc ti, cho thng ty,
qun quan cc ni y, em tn tui, qu qun v ti trng, chia loi, lm danh sch do b xt
nh tu ln, i Ch ban n.
- S Dng t cc ht, m c nhng ngi : go v, go chng, m ci, khng c con,
cng ngho kh tn tt ; quan c trch nhim tu xt thc, thi thng nui nng cho ,
ch mt ch nng ta.
Knh dng thm cung Trng Ninh : vng 2 lng, tin km 2.000 quan (hng nm knh
dng 8 lng vng, tin 8.000 quan. Nm y gp Thi hu lc tun i khnh, nn dng thm).
Li nh cc t l ln thuc nm y (i sau 1 - 2 nm s c hnh), cho hong thn cng chia
nhau n cc Tn n, Thi miu, em vic y knh tu.
Cho th Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi c thc th v gia hm th l Tng c,
nhng lnh Tun ph, kim Tiu ph s 3 tnh : Hi Dng, Bc Ninh v Hng Yn. By
gi bn gic rng Bi Sy hy cn lan trn lin kt, quy nhiu ba bi 2 ht Hi Dng v
Bc Ninh, quyn Kinh lc l Nguyn Trng Hp ni : Cao Khi rt c ti cn m lc v
tnh th a ht y hi am hiu, xin u cho nh dp v v yn, nn c mnh lnh y.
Chun cho Thng th b Cng l Hong Hu Thng i sang b L ; Hu tham tri b
Cng l L Hu Thng thng th Thng th b Cng ; Th lang lnh T tham tri b Cng
l H Vn Quan, i lnh T tham tri b Hnh ; T tham tri b H l Trn Lu Hu, li kim
qun vin st ; T th lang b Binh l Hong V thng th Tun ph H Tnh ; Th lang
sung lm vic Ni cc l Phm Xng, thng th T tham tri b Li ; Thi thng T khanh,
gip vic Ni v l Nguyn Hu, thng th Hu tham tri b H, nhng vn chuyn sung
gip vic Ni v ; Chng v sung c Kinh thnh l H Tr, thc th c ; V u
Cm binh, quyn Chng dinh Long v l Nguyn Vn Ph, thc th Chng v, nhng vn
quyn Chng dinh Long v ; th Hip bin i hc s, quyn sung Kinh lc s Bc K l
Nguyn Trng Hp, Tun ph gip vic Tng c Hi Dng l Nguyn Khc V, u c
thc th ; Th lang lnh Tng c Bnh nh - Ph Yn l V Vn Bo, Th lang lnh Tng
c H Ni - Bc Ninh l L nh, Th lang lnh Tng c Sn Ty l Ng Trng T, u

thng th Tun ph, nhng vn lnh Th lang ; lnh Tun ph H Tnh l V Khoa, thc th
Tun ph, lnh Tng c Bnh nh - Ph Yn, th Tun ph Thanh Ho l Trng Nh
Cng, B chnh lnh Tun ph Hng Ho l Bi Quang Thch u c thc th ; Th
ging lnh Tun ph Thi Nguyn l L Bng, thng th Hng l T khanh, nhng vn lnh
chc c, u l v Vn th khnh tit nn ban n. By gi Nh Cng dng biu t n.
Vua ph bo rng : Khanh l ngi vn c ting am hiu ti cn, ni trng yu y, nn
ngh i ngh li, i n nn ngh bo p, ngh n chc phn lm vic sing nng, trn
ht lng th vua, di gia n cho dn, ng hu vic nc mi chng thnh, th lng tin giao
ph su li dy, l trm mong lm !.
Tnh Khnh Ho b lt v i.
Chun cho trch ly 3.000 phng Bc K ch vo hin tr ca bin Nng, em ti
cp cho.
Quan qun Php ng Thanh Ho, nh ph Ba nh (3 thn Thng Th, Mu Thnh,
M Kh thuc huyn Nga Sn, nh lm lin nhau, nn gi l Ba nh) i n san phng n
y.
Trc y, Phm Bnh cng bn Hong Bt t v inh Cng Trng, hp qun phn rng
cc x Kim u, Thch Bng, quan qun Php i n dp. Bn Bnh cho ni y him tr
c th trng cy c (ng trng 4 pha, u l bn ly, su hn 2 - 3 thc, ch c 1 con
ng ra vo), bn em qun n ch y lp n tri, cha lng thc, lm k gi vng,
qun Php nh mi khng c rt v, vi hm sau li chia 3 ng tin n, bn Bnh np
bn, qun Php cht v b thng rt nhiu, khng vo c, bn phi bo cho qun ng
cc tnh Nam nh, Ninh Bnh, hn ngy t hp vy, ngy m em i bc bn ph, li
b nhiu b ci, hng m sai qun Php, mi ngi mang 1 b dn ra pha trc n, ri
thc dn phi i theo sau liu li trong m bn lp p con ng vo, hn 2 thng mi
tin n gn lu, bn Bnh trong bn ra, qun Php d b thng v cht cng nh mnh.
Bn Bnh liu khng gi c (hm 28 thng chp nm trc), bn ph v vng vy chy

ra, qun v dn b cht hn 500 ngi, qun Php vo n thu ht lng thc, kh gii v
ph hu n lu.
Chun cho tnh Thanh Ho v thu thn v thu rung t v chim nm trc, tr s 2
thnh c tha gim ; nay li gia n cho min 2 thnh na v thu cc hng sn vt c
min 3 thnh, v ht y b gic tn hi qu, nn chm chc theo li tnh thn xin.
c bi thng cng (100 ci) giao cho Khm sai T trc k Bnh, Ph, Thun, Khnh l
Phan Lim phng ban thng.
Tnh Qung Bnh sau khi lon lc, dn tnh eo hp, chun cho l thu nm trc cn thiu,
chia lm 10 thnh, gia n gim cho 5 thnh.
Sn phng s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn em qun n Bnh nh, ph n
Lo Thuc.
Nguyn c l inh Hi (xng Tng c) ; nguyn Lnh binh l V Ln (xng c)
v Phm S (con c cht l Phm Biu, xng Lnh binh), u ra th, vin s thn
tnh y, tm cp cho quan chc, (Hi - c, Ln - Lnh binh, S - Ph lnh binh), sai thu
binh lng phng sai phi ; bn tin binh thu phc ph thnh Hoi Nhn, li dp tan
qun gic thn Lc Giang, s thn ho v qun sut c, ra th rt nhiu, cho u tu nghi
chm chc lm vic.
Knh sa in Cn Chnh. Cho H Vn Quan c thc th T tham tri b Cng, sung lm
Chnh ng l ; Thng th b Cng l L Hu Thng i li trng coi tt c.
Cho quyn Tun ph Lng Sn, Cao Bng l Nguyn Huy Ln v hu, ly Th ging Hc s,
lnh B chnh Lng Sn l Vi Vn L tm gip vic.
Ton quyn i thn mi ca nc Php l Bi-u n H Ni. Nguyn Hu theo li chun
y cho thn n thm hi khon tng v tng cc qu quan phm vt c th bc.

(Tng vin Ton quyn i thn : 1 bc chn dung ca nh vua, 1 khu sng vua dng ; 1 ci
nh bng ngc, 2 l mc bng ngc, 1 ng bt bng ngc ; 2 ci khay ch bng ng voi, 4
gc bt vng ; 1 ci ng voi, 2 ci sng con t, kim ngn tin mi th 5 ng ; khnh vng
hng ln 1 ci ; 1 b t trc vn phng.
Di y, l vt bng g khm x c : trp ng tru 1 ci, t di 2 ci, khay hnh ci
mc 1 ci.
Tng Nguyn su i thn : khnh vng hng hn 1 chic, kim tin 1 ng ; di y l g
khm x c : khay ch 1 ci, trp di vung 1 ci.
Tng Thng s i thn Bc K: khnh vng hng ln 1 ci ; t di bng g khm x c 1
ci ; cn qu quan 33 vin, u tng khnh vng hoc tin vng 1 chic).
Trch ly 8.000 phng go Bc K hin tr ca bin Nng, ch giao cho tnh Qung
Ngi phng cp pht, v quan sn phng hin ng tnh Bnh nh bt dp gic cn n
vt cn dng cho qun i.
Nguyn T tham tri b Binh l H Phong cht (ngi Tha Thin, trc v m xin v).
Cp tin tut v ho tai cho cc thn, phng thuc huyn Th Xng, tnh H Ni (cc thn
phng l : Phng Bi, H Khu, Ng Vng, Dng Th v Tn Khai, cng 146 h, l trc
cp tin, go mi h 1 quan tin, 1 phng go ; nay chiu gi go cp tin 6 quan).
c thn Ngh An l Nguyn Chnh em tnh hnh m au, xin cp cho thuc men.
Vua ngh Chnh l thy hc c, chun cho trch ly vua dng kho trong nh qu Thanh,
Ngh mi th 1 thanh, du qu 1 l, trm hng 2 lng, sm Cao Ly 3 lng, ban cho v bo
cho cc c gng ht lng ht sc x tr cho chng yn, nu bn phng cn nhiu n lu
l ci nhc ca khanh !

Dng t ng 4 i h V v qu ngoi, m th con chu c th bc. (T c nm th 22


[1869], cho dng n th L Quc cng ; n nay nhn ch thm bin ngch khc
ch : L Quc cng t ng ; cn t ng 4 i mi dng, cho gi l n Tch Ch,
chiu l khc bin ngch em treo ; v tit l 2 n c nm, cp tin 380 quan ; chu th ca
Quc cng l : V Xun Trng v V Xun Bt, m th Cm binh Chnh i, chi bng
Chnh ng phm ; cn V Xun Hon v V Xun Hot m th Tinh binh Sut i, chi bng
Chnh lc phm ; n Quc cng cho Xun Bt phng sung lm Gim th ; n T i
cho Xun Trng phng sung lm Gim th).
Chun cho th Chng v quyn Chng T dc dinh V lm l Trn Vn C c thc th
Chng v nhng vn quyn Chng ; nguyn Chng v, quyn Chng dinh Tin phong
l Trng Vn Hng (ngi Bnh nh, nm trc mc bnh c ngoi, nhn ln v qu
qun) theo nguyn hm c quyn lnh c Bnh nh (hin c l L Vit Din tui
hi cao, cho v Kinh vo chim cn, vic xong do b xt nh).
Khm sai T trc k((1) Bnh nh, Ph Yn, Bnh Thun, Khnh Ho.1) l Phan Lim
ngh xin : Hin nay nh dp bt c bn gic rt nhiu, tr tn i c mc (Sut i tr
ln) tnh ti thuc ti nng, bt c nn em chm ngay, ngoi ra cn ngi c th lng
gim, th xch chn (2 ngi 1 xch), ngi b kh sai 10 nm ; tnh ti thuc ti nh m
khng c khoan tha, th kh sai 5 nm, n lm vic ca Nng v cc s c cng
vic, khi mn hn cho v. Vua y theo.
Khi trc tnh thnh Cao Bng b bn Lng Tun T v Nghim Xun Phng vy hm
(Tun T ngi Lng Sn, nguyn l Tiu ph s Lng Sn, Cao Bng ; Xun Phng
ngi H Ni C nhn, nguyn l n st tnh Cao Bng, nm trc c vic u b i ni
khc) ; B chnh gia hm Tun ph l Phm Hm ; Lnh binh lnh Ph c l Trn Nh
T ; Bin tu sung Thng t l Nguyn Bnh ; Kinh lch l Nguyn Thnh Ton (lnh Tng
ng phm), u b hi. (Hm, Bnh b git, Nh T, Thnh Ton b giam cht).
n nay, quan qun Php tin ln ly li tnh thnh, quyn Kinh lc s l Nguyn Trng
Hp bn cho quyn Tri ph Trng nh l Phm Vn Khi quyn B chnh ; Bang t l
Nguyn Hu n, quyn n st v tm lm n kim bng g dng, em vic y tu ln.

Vua cho hy tm lm vic, sau xt nh, li chun cho bn Hm c truy tng v tin tut,
tp m c th bc. (Hm tng Tng c, m th cho con l Bin tu ; Bnh tng Trc tc, m
th cho con l i chiu, u chiu hm tng cp tin tut gp i ; Nh T tng Ph c,
m th cho con Tinh binh i trng ; Thnh Ton tng Vin ngoi lang, m th cho con
Tng cu phm bch h, u chiu hm cp cho tin tut).
Hong T Vim tu ni : Thng chp nm ngoi, vin s thn y tun theo i ra ngoi quan
i, L M Khi cng ng ngu ra th hn 180 ngi (t u danh mc c ting tr ln 30
ngi, s, li, binh, th 150 ngi) ; trong quan i tip tc ra th hn 90 ngi (t danh mc
tr ln hn 30 ngi, s, li, binh, th hn 60 ngi).
Vua cho theo nh trc chun cho tu tin lm vic, bn Tham l Nguyn Vn D (Hng l
T khanh), Tn l on Nh Bch (Hng l t Thiu khanh), Lnh binh Thi Vn Hin (lnh
Ph qun c), u cho thng trt c th bc.
(Vn D thng Quang lc T khanh ; Nh Bch thng Quang lc t Thiu khanh ; Vn Hin
thng Qun c, vn lnh chc Lnh binh).
Pht chn cho dn theo gio H Tnh.
(Cc x : Vn Thnh, ng ng, qun gic quy nhiu, nhiu ngi lu tn, trch ra 100
phng go pht chn cho).
Qun Php tha cho L nh (b ca L Thuyt) v.
Vua bo L nh b li khng phi l nh, phi i lnh b Binh, khng nn phng s
sut.
Sa li trng thi Hng Tha Thin.

(Nm trc Kinh thnh c vic, qun Php chim ng, g vn phn nhiu hu hoi v mt.
n nay gn n k thi Hng, nn sa sang li).
nh vic duyt binh (v c ngch binh cha sung tc, kh gii cha y ).
Cho Hng l T khanh l L Vn Duyn (trc b ging v mt chc, mi c khai phc
hm y, i b) ; quyn lnh Tun ph Ninh Bnh (Tun ph trc l ng S Vnh, hin b
qun Php bt giam).
c thn Ngh An, H Tnh l Nguyn Chnh t v vin ni : Quan qun Php cng vi lnh
tnh chia i nh dp ; nhng c mc phn nhiu trn xa, cn L Ninh rt d di (xng
Tn l), thm d ch b kh c cht, ngoi ra phn tn trn trnh, cp bc, xt ra v i
cng, hin chia qun dp bt ti cng, chng bao lu cng c yn n.
Ph thn tnh Hng Yn l Hong Cao Khi em hin ti tnh hnh dp gic, t vo vin ni :
Thng chp nm trc i n cc ht c gic nh dp, ln lt thng trn, cng 7 trn, bt
sng c nhiu c mc ca gic (c 10 tn, mc 12 tn) ; hin nay cc ph, huyn ht
Bc (Thun Thnh, Vn Giang, Gia Lm, Lng Ti v Gia Bnh) u yn n, duy 1 ht
tnh ng hy cn gic ng ngnh, nhng ph huyn : Gia Lc, Thanh H, Ninh Giang) ;
nhng ti ngy Tt, qun tnh mong v, chia qun ng cc n, hoc tm cho v
ngh ngi, n ma xun nm nay li phi hi hp nh dp.
Thng 2, lnh c Nam nh - Hng Yn l V Vn Bo tu ni : Thng Chp nm ngoi,
tnh y nghe tin vin nguyn T l l V Ngc Tun ( ng tin s, ngi Nam nh,
nguyn tn l Hu Li), b mt mu toan khi phc tnh thnh, tc thi thng lng vi
qu Cng s, mt phi ngi i do thm v bt, hin c ch thn, tnh y kt n
Ngc Tun, chiu theo lut mu phn, x ti chm ngay, Nguyn Vn Qu d bt c lc
(Ph qun c, lm Ph lnh binh), xin thng th Lnh binh, trnh qu quan Ton quyn
duyt y v em Ngc Tun ra chm. Vin thn tu ln ; chun y n nh.
Th gic Qung Nam li bng ln. Chun cho Sn phng s Qung Ngi - Bnh nh l
Nguyn Thn cp tc ti hp vi Khm sai l Phan Lim v quan qun Php nh dp.

By gi ht Bnh nh c qun Php phi Trn B Lc em qun i trc, cng vi quan


qun Php phi i trc hi li cng nh, binh lc y , nn cho Thn v Nam, hn
ngy gip nh, mong sm c xong vic.
Cho Quang lc T khanh, trng coi ng s l V Xun C, i lm T l b Cng, nhng
v nguyn qun, sung lm trng coi n Tch Ch, vic xong v Kinh nhn chc. Thi
thng T khanh, t l b Cng l Nguyn Thc, sung lm trng coi ng s ; v c vng
theo Ch ca Hong thi hu lm n Tch Ch thiu ngi trng coi.
i li thng ht thuc H Ni, Nam nh ; cho tnh Ninh Bnh thng ht vo Nam nh,
tnh Hng Yn thng ht vo H Ni.
Quyn Kinh lc Nguyn Trng Hp tu ni : Cc tnh H Ni, Ninh Bnh, Nam nh,
Hng Yn, khi trc chiu theo a th chia t ra ; duy nay cng vic cm phng, khng
ch, so vi trc c khc, c vin Cng s xt nh cho lm (Cng s Nam nh cai
qun c Ninh Bnh ; Cng s H Ni cai qun c Hng Yn), nay xin y nh vin cng s
cai qun cho c tho tin, v quan hm theo s thc, cho vit nhng ch : H - An,
nh - Ninh ; nh cc n tng c quan phng, vn dng nh c, nh vic khc li, cho
phin phc. Vua y li nh .
Quan qun Php ng Thanh Ho bt c tn th ph l H Vn Mao em chm.
Mao l th t huyn Cm Thu, khong nm Kin Phc (1884), can n t git dn theo
gio, bn chng c mnh lnh, lc hin lc n cc tng thng du thuc huyn y, n nay
x ti, dn mi c yn tnh.
Ph thn Qung Tr l Nguyn Vn Thi tu ni : Quan ngi Php tnh y bn rng, x
Mai Lnh thuc ph Cam L, nn t 1 n ; li t ph Cam L n n y, nn khai ph 1
con ng rng, tin i li, nh bt dn phu ht y do vin ph y xem xt lm vic. Vua
y cho.

Nhng tnh Bc Ninh, Thanh Ho, Hi Dng, b tai nn dch l, u chiu l tnh ton ch
thuc iu tr.
Xy p i B Lm ( trong Cm thnh), khi vic xong, thng cho ngi ng trng coi l
Chng v Nguyn Vn Ph ng kim tin (c dy eo).
Ph thn tnh Hng Yn l Hong Cao Khi tu ni : Huyn ng Anh ht tnh y vn l
rung ng mu m, my nm nay gic gi quy nhiu, dn ly tn, rung b hoang, thn l
ph thn tnh y bn u cho Bang t hm Tri huyn l ng nh Trn n y xem a th,
chia t n, quan tnh y thay nhau n khuyn bo c thc, t n v chiu m, lp
thnh c 22 p (mi p 7 - 8 nh n 30 - 40 nh), rung hn 700 mu, xin cp giy quyn
tr, chc nh tn x v theo l nh thng.
Vua chun thng cho nh Trn hm Th ging, vn sung chc c bin, cho sm c
thnh hiu.
Tm t ng triu in Khm Vn.
(V in Cn Chnh d xung lp li, nhn vin binh lnh ra vo huyn no, nn chun cho
tm di ra , c yn tnh, i cng vic xong, li theo nh c).
Xung D qu cc phi tn trong ni nh v ging xung c th bc (Quan phi l Trn ng
th, ni nng tc tn, ging lm Tu tn ; Chnh tn l H Vn th khng ngh n vic cng,
ging lm M nhn ; Nghi tn l L th d tn, tham lam, k, ghp ti nng, ging lm
Ti nhn ; Ti nhn cu giai l Trnh th, Nguyn Hu th, tnh quen di tr, khinh nhn,
u ging lm Cung nhn. Hong qu phi khng bit sa mnh, qun sut mi vic, trong
Ni nh khng theo php tc, cng qu mng ngt hn).
Cho Phan nh Bnh thc th Vn Minh in i hc s, i lnh Thng th b H.
Thng th b H l Nguyn Thut i lm Thng th b Li.

Dn cc hng lnh m trc, mi triu n lm 2 v : Tuyn phong v K v ; Ph c


Sn Ty trc (k b km 1 trt) l Nguyn Tr ct b lm Chng v coi qun 2 v y.
Cho Ph v u v Th h l H Vn Dng thng V u qun Cm binh, quyn Chng Hu
dc qun V lm.
Dn lnh tuyn H Tnh lm 5 v (Tnh uy, Tnh chn, Tnh dng, Tnh tip, Tnh thu,
trong th 4 v lnh m, mi v 450 ngi, 1 v lnh thu 300 ngi), chiu theo l thi
thc 1 na (nguyn c 8 v, s lnh l 3.892 ngi).
B chnh H Tnh l Nguyn Don Tu trong tp tu c em vic nhn dn thuc ht gi
ph thn l V Khoa li (mi c thng lnh Tng c Bnh nh - Ph Yn) em vic y
tu ln. B Li xt ngh cho l ph thn y l ngi lo luyn, cng vic nhiu, c ti
lm vic, nn dn tnh y yu mn ; nay nu theo lnh v, th hin tnh ht y khng khi
thm kh khn tr ngi v vin y cai tr ht y, tnh th am hiu, phm cng vic tng
c nng lc lm ni, vy V Khoan xin theo hm Tun ph mi c thc th, vn li tnh
H Tnh, khi c ph lng ngi mong mi ; cn nh mi c thng Tun ph l Hong
V, xin cho v Kinh i Ch. Vua y cho.
Hng l T khanh lnh B chnh Qung Nam l Trnh Quang Chiu, v khng kham ni cng
vic phc tp, lm s tu xin b ch t vic, v Kinh i ti. B Li cho l Quang Chiu
s kh, mn ting trn trnh, xin bim 1 trt, cho lui v nguyn hm S qun (Quang
Chiu v nm ng Khnh, t Du [1885] hin l Th ging Hc s, sung S qun Bin tu,
thng b hm y).
Chun cho theo b xt nh, bn cho Quang lc t Thiu khanh, T l b L l Phan Huy
Nhun, thng th Hng l T khanh thay.
Vin k lc Php l Mi-ben-ly, thng 6 nm trc bt c thuyn bun nc Thanh ch
trm tin ng c hnh dng l ; thng 9, bt c ngi nc Thanh mua trm tr con, n
b nc ny p thuyn v Hng Cng, Hi phng s Qung Nam l Nguyn Vn Hc

em vic y tu ln. Chun cho thng 1 ng tin vng c 3 ch th (c c dy eo) giao


cho phng thn truyn Ch thng tng t khuyn khch.
Khm mnh Hu trc k((1) H Tnh, Ngh An, Thanh Ho.1) l Hong T Vim tu ni :
B chnh Qung Bnh l Nguyn L lm vic tm thng, xin cho T l b H l Nguyn
V, ct b B chnh tnh y. Chun cho L v Kinh i lnh. V c thng Quang lc T
khanh nhn thay.
Vua lm bi th rn bo cc quan, theo th trng thin (bo v cc ln cc quan : phi lo
ngh chc v, lm vic sing nng ; ng lc thi cc kh khn ny cn phi lo ).
Sai cc thn vit tinh t, cp cho cc nha 6 b v cc n quan t ng phm tr ln, mi
ngi 1 bn cng khuyn khch.
Bn Nguyn Hu , Phan nh Bnh tu ni : Nm trc, khi lm l tn quang (ln ngi
vua) xong, c mong n 4 ch c mnh lng thn l v sau khi lu tn, thu nht l kh,
c bit theo mnh lnh li ca tin thnh (mnh lnh lp con) ban cho, ht lng lo bo
p. Nay nh vua trong sing nng mi vic chnh tr, ngoi kho tu hiu vi ln bang,
dng t ging mi, chnh danh phi mnh trc, vy 4 ch trn hm, knh xin thu v,
c yn lng lm vic. Vua y cho.
Cho Thng th b Li l Nguyn Thut, kim sung chc Ph tng ti Quc s qun.
Khm sai T trc k((2) Bnh nh, Ph Yn, Bnh Thun, Khnh Ho.2) l Phan Lim ngh
nh 1 iu trch pht, em nghim yt cc x, thn, nhng t vo vin tu ln.
ng gic ln hng thn, m ho l s ti khng bm bo, u theo s gic n tr ng
nhiu hay t m trch pht, t 100 quan n 3.000 quan, bn bn cnh khng d bo u
gim cho mt na, pht tin t 25 quan n 300, 400, 500 quan ; nu ti phm, pht gp hai,
mi l.

Vua bo : Ct phi nh dp v yn th no ?, nu im nhin ngi nhn, ch ly pht l


thng sch, s sau khng bao gi ht, m ci ngh s uy mn c ra sao ?. Khng cho.
Bi b cch thc c tin ng 1 ng ngang 10 ng.
Nm trc nha c cng V kh, xin c tin ng nin hiu ng Khnh, ngang vi 10
ng, chiu theo tin ng ln i Minh Mnh, mi ng thm t 1 ng cn 7, 8 phn n
5 - 6 phn, vnh ngoi hi rng v dy, c phn bit. chun cho theo m lm. n
nay vin st l Trn Lu Hu tu ni : Thng 6 nm ngoi, nha y bt u lm, n
nay 7 - 8 thng, ln lt c thnh tin, cng 294 quan, 9 tin, 37 ng, m ph tn v
nhn cng vt liu rt nhiu, ch c khng b ch mt ; hung chi tin y so vi triu
Minh Mnh va nng va to, khng c tin, m 1 ng ngang 10 ng, dn gian tiu th
cha quen, kh lu thng c, vy cch thc c tin ni y, nn cho nh ch li, cn cc
th khun v ni tm li i dng. Li chiu theo cch thc tin ng Thiu Tr va dy
va tt, ngang gi 6 ng, c ra tin ng Khnh thng bo, cho c tin v d tiu
dng. Vua nghe theo.
Tnh Thanh Ho bt c L Tr Thc em chm (nguyn l Sn phng s, xng Tn
tng).
Tr Thc em ng ti x Ph Kh i quyn, l ho x y by cch bt em np. Chun
thng cho c x bc bin ngch c ch : ngha dn, cn nhng ngi hi li bt,
thng bc, tin c th bc.
Pht chn cho dn Mn b lu lc 2 ph Qu Chu, Tng Dng. Hai ht y thng b
gic quy nhiu, dn Mn c trai ln gi phn nhiu lu tn n ht huyn Hng Sn thuc
H Tnh. Chun cho tnh thn u cho vin huyn s ti, chi tin, go em chn cp, ri bt
c ni no xp t cho yn, khi b v.
Nguyn Hu t ngoi Bc K tr v tr li mnh lnh. Vua ni : Khanh i chuyn ny,
trm mong lm, cc khon thng lng ging gii (xem trn) tng cng n tho. Tu
tr li : Thn i chuyn ny, du c t ngy, nhng cng vi vin Ton quyn gp g 7 -

8 ln, cc vic bn qua. Vua hi : Vin Ton quyn l ngi th no ?. Tu rng :


Tt. Li hi : Vin Ton quyn lc no vo Kinh. Tu rng : Vin y ni, mi n Bc
K, hin ng xem xt mi vic, nhng ngh nh vua c hu i n cn, phng trong
khong 1 thng, cng vo yt kin. Vua ni : Nghe ni s th Bc K mun lu khanh
li c qu th khng ?. Tu rng : Nguyn vin Ton quyn Pn-be mi nh ra th kho
giao dch qu nng, lng ngi v th lo s, thn cng ly lm lo, thng lng cng cha
chm chc gim bt. S dn thy thn trng nhm lu , tnh th am hiu v giao
thip ngy cng nhiu, i bn tho thun, chc c th thng lng gim cho, dn tnh nh
th, thc cng bt c d ; nhng chuyn i ny, ch chuyn vic hi thm v ban tng phm,
nn khng dm chm tr li, i vin Ton quyn vo Kinh s thng lng sau.
Vua ni : Khanh nn ht lng thng thuyt, lm n cho dn mt phng .
Ph Tha Thin lun my tun ma rt, rung la phn nhiu b tn thng, tru b cng
cht rt nhiu. Chun cho Ph don l o Tin cu o in Hu Nam, ht hm y th
tnh, thng cho Tin 1 ci khnh vng c 4 ch lim, bnh, cn, cn v k lc qun cng
mt th.
Cho lnh c (Lnh binh) H Ni l Trng Vn Hu, thc th c, theo hm mi
v hu.
Thng 3, Kinh s gi go cao vt (mi phng 15 quan). Chun cho trch ly go kho
20.000 phng, gim gi bn ra (mi phng 8 quan), lo n cho dn.
Vin C mt tu ni : Quan Php i li triu yt lun, thit i, phn nhiu cn c sc vt
chn nui, hin nay vt gi hi cao, khng tnh d nui, n lc y mi mua, s khng c
tin ; nhng xem xt trong thnh ch kho Kinh t nhiu ch b khng m rng, c mc
um tm, tin vic chn nui, hin gi tnh Qung Tr hi phi chng, xin do tnh y kn
mua : b c 5 con, b ci 15 con, d c 2 con, d ci 12 con, giao cho thng trng phi
qun chn nui, cui nm sinh si c bao nhiu, k ra t ln kim xt vo s, phng
khi cn n. Vua nghe theo.

Hong T Vim tu ni : Gn y d xt c tn nghch m (em ca Thuyt) li ti ni


gip gii Qung Bnh, H Tnh c ng cho m hoc, xin tm lu Trn th Qung Bnh, ti
khi sm c yn lng, s tun theo ti Hu k, khn cp lm vic. Vua y cho.
Vin Khm s a th n ni : Hin nay quan Php phi thm 2 o binh (lnh Php 2 i,
lnh tp 1 i, mi i 200 tn) i ti Qung Nam hp vi 2 o binh ca sn phng v
Qung Ngi, Bnh nh khm sai T trc k, ht sc nh mt phen, ct c sm yn.
Li quan Php Bnh nh bo : tnh y c 67 x thn, hin ra th hn 650 x thn,
u mc ra th hn 500 ngi.
Vua sai vin thn em vic hp li nh, t ngay cho bn Nguyn Thn, Phan Lim bit
m lm. Ri v tnh hnh gic Bnh nh cn khn cp, vn thn ht y xin lu phng thn
li gip vic trn p. c Man ht Qung Ngi, cng hin ng cn d quy nhiu,
chun cho Thn vn ng qun ht Qung Ngi cng vi Khm sai Qung Nam, cng lm
thanh ng.
Cc quan Php Bc K hi bn i khuyn khp c tng vin ton quyn i thn
cht l Pn-be bng ng truyn lu di ; ri em vic y gi cng vn cho vin C mt
bit.
Vua cho Pn-be trc y sang Bc K lm vic cho ta, rt c lng thc gip , nay c
th bo, v ta cng nn hu i, bn chun cho ban n cp 500 ng v cho tn nhn, nh
thn 500 ng, a cho quan Php lm cho xong. (Nha Kinh lc Bc K v quan cc
tnh, ph, huyn u c cng thm).
Vin Ton quyn i thn l Bi U vo Kinh ; cho chim yt in Thi Ho. Hm sau vua
ti S qun thm hi, li hn 10 hm ri v Bc K, tng cho long bi tinh hng nht v
cc phm vt. (Khay vung, di bng ng voi 1 ci, chm tr cnh hoa con phng c trn
di, 4 gc bt vng, on gm hng nht 5 tm, cnh vng l ngc 1 i, sa t chn hng tt
hng nm 10 tm).

Lc trc vin Ton quyn i thn n H Ni, Nguyn Hu vng mnh ra tip n v
hi thm, vua cho tn nhn, nh thn, a th em tnh hnh hin ti, cng vic phi lm
bn lun, yu cu nh liu. Vin Ton quyn p rng : i ngy no ti Kinh s xt
nh. n khi vin Ton quyn gn ti, li chun cho tn nhn, nh thn em cc khon
nh li nh thm tip tc vit th.
- Cc thu l Bc K, nguyn trong t ho c, khon th 11 ni, khi thu xong, quan Php
v quan Nam hi ng cc s chi ph v chi dng vo vic cng, tin bc mi th ht bao
nhiu, cn li bao nhiu, tr v kho Kinh thuc trnh nh nc i Nam. Nm trc, vin
Ton quyn c l Pn-be mi bn nh xp t mi nm ti vo Kinh, tin 380.000 quan, go
380.000 phng, mi phng chit ra thnh tin cng 2.280.000 quan. Thit ngh : Sau khi
cng vic mi xp t, trong Kinh cn thiu thn, s chi dng khng ; nn c vua gi
th cho ngi, xin cho ti thm tin v go chit tnh thnh tin, mi nm phng chng
4.000.000 quan. Gn y, ti, Nguyn Hu i ra Bc, thy cc tnh Bc K, ngi hin
ang sa sang, chi ph rt nhiu, thu thu cha c y . Nay nh hy theo nh xp nh
mi, ng nin ti vo Kinh s tin go y (tin v go u 380.000) ; i Bc K cng vic
bt, thu l sung tc, nn chiu s thu vo, chia lm mi phn, li my phn chi dng
vo vic bo h, trch ra my phn ti vo kho Kinh, hai nc s hi ng bn nh.
- Quan vin Bc K, t tng c n ph, huyn ; trc kia c nguyn su c qu
quc l C-ra-xi xt nh : Do Kinh lc s Bc K chn c, ri sau tu ln, nhiu ln c
theo tp trnh by ca quyn Kinh lc Nguyn Trng Hp, hin nay cn ngi, v la t
quan tnh, ph huyn, hoc lnh m, hoc do li in, hoc s nhn, l dch khng c phm
hm, chiu theo th l dng ngi ca nc ti, phn nhiu cha hp, nn dn tnh cha
c tho thun. Nay nh do quan Kinh lc v cc quan tnh xt, em ngi c th kham
ni c, ph, b, n v lnh tu ln, xin ghi y, i c khuyt vng Ch b dng, nu
hoc cn ngi s xin chn quan Kinh sung b. Cn nh cc ph, huyn u do quan Kinh
lc v cc quan tnh la c ln, t b bit v xt, ngi c c c hp cch th tu xin
y cho lm vic, ngi khng hp cch do b la ngi khc in b ; nhng vng mnh la
b vin no, u n H Ni i yt kin qu i thn ph ph cp giy chp chiu, mi
c n l s, tng lm nh th th ngi ra lm quan mi ly lm vinh, m dn tnh mi
mong c sm yn.

- T Thanh Ho tr vo Nam n Bnh Thun, trc nh t 5 v lnh tp ; nhng cc tnh


y hin tnh cha yn, cha tin bt dn li. Gn y ch cn c nhng tnh hi yn, bt
in vo, nn cha c u ; nay nh i vic dp gic xong, s chiu theo ngch trc,
lnh tuyn cc tnh, liu cho la chn dn li, ri giao cho qu quan luyn tp, cc lnh tp
y, nn cho qu quan phng sai phi bao nhiu, nn trch giao cho nc ti nhn sai
phi bao nhiu, s phi xt nh.
- Khon th 3 trong ho c c ni, a gii nc i Nam, t tnh Bin Ho gip Nam K
tr ra Bc, n tnh Ninh Bnh gip Bc K, quan cc tnh u thi hnh chc phn, tr dn
nh c. V khon th 11 c ni : Nc i Nam t gip tnh Bin Ho n gip tnh Ninh
Bnh, quan b chnh c chiu l thu thu, np v triu nh nc i Nam, c theo y nh c
cc vic nh th. Gn y, cc tnh y hin tnh cha yn, nn t cng s v qu quan binh
ng n tin nh dp. Nay nh chiu theo c c, tr ra cc ca bin c khai thng,
phi t cng s trng coi ; cn cc tnh ht thy v dn chnh cng cc hng thu l, xin do
quan cc tnh theo c c m lm ; nu tnh ht no phi qu quan ng gi, cng ch
gip vic nh dp, bt b thi.
- T Thanh Ho tr vo Nam, hnh cung cc tnh l ch khi Hong nc ti i tun hnh
vo ngh ngi v tt Chnh n, tt oan dng, ngy khnh tit, cc quan tnh chim bi.
Sau ny qu quan phn nhiu ti , ng gic vin c c ng m hoc lng ngi. Nay
xin sc cho qu quan hin ng cc tnh giao tr li hnh cung, cho cc tnh y tu sa
li, lm ni chim bi.
Yu cu cng vi cc khon th trc, xem xt k lng.
n nay vin C mt em cc khon thng lng ngay trc mt, vin Ton quyn theo
tng khon tr li.
- V khon ti tin, go vo Kinh, vin y p rng : Xt trong t ho c, nguyn khng ni
n mi nm ch vo Kinh l bao nhiu. Nm trc, vin Ton quyn c ngh nh s y,
nay xt t bin nh y khng c bt tch ca vin Ton quyn Pn, ch l k vo t bin bn

hi nh trng thu thi. Hin nay Bc K v vic qun nhu v cc khon sa sang chi ph
rt nhiu, ti vo Kinh con s nh th cha tin theo m lm, duy tin ca nc ti cng
qun bch ; tm nh chiu theo s thu hin theo Bc K nm Bnh Tut l hn 7.500.000
quan, chm chc trch ra mt phn nm ti vo Kinh, phng theo tin Ty l 1.500.000
quan, cn t nm nay tr v sau, ti vo bao nhiu, nn i s nh sau.
- V cc tun ty, t Thanh Ho tr vo Nam n Bnh Thun v cc thu ngch ngoi nh
loi thuc phin, cau, ru, thuc lo v qu, vin y p rng : Chiu trong t c u nn
nh bi, thuc v s Thng chnh trng thu c, hng nm thu c bao nhiu, chiu theo
nhiu t, giao cho ti mt phn dng, duy c sn vt no khng c xut cng, khng d
vo cc s Thng chnh, nn ti chiu theo nh trc tm cch lm vic, nhng ch cho
ngi bun nc Thanh ng lnh trng, thnh ra thm hi cho dn. Hin nay, tin ca nc
ti eo hp, thu thuc phin cc ht y, hy tm ti lnh trng, i sau ny s nh.
- V khon t Thanh Ho tr vo Nam, thi khng t Cng s, vin y p rng : xem
xt li bn nh ca ph Tn nhn v nh thn cng ng, ch v trc kia cc ht cha
c yn n, nn nc ti c tm t gip vic ; nu tm yn s chiu theo c c m
lm.
- V khon ct t quan vin Bc K, vin y p rng : Nm trc, vin Ton quyn c
ngh xin, c xung D chun cho, do vin Kinh lc s Bc K tu tin lm vic ri sau
tu ln, cc l nh th c tho hp ; hung chi quan vin hin ang lm vic Bc K,
vin no khng phi, nn do vin Ton quyn t xin i cch, nhiu ln vin Kinh lc chn
c phi cng vi vin Ton quyn thng lng xem xt. Nay nu do triu nh la b, n
thay rt chm, ti khi tu chc, vin Ton quyn nu c khng hp , khng khi t i, ko
di thi gi, rt thy thm phin, ngh nn theo nh c, do vin Kinh lc chn c l tin.
- V khon trao tr cc hnh cung cc tnh, vin y p rng : Th ca tn nhn, nh thn
xt ngh l phi, duy gn y cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam, hin tnh cha yn, quan
nc ti phi n nh dp, khng c ch , khng th khng ti tm tr. Nay s sc cho
quan nc ti cc tnh, dng lm nh tm, di n y, ri xin giao tr.

- V khon 5 v lnh tp, i vic dp gic xong, s cn c vo ngch tuyn cc tnh, u


ct phi chia cho u ; khon y phi theo. Li bn v khon t nhng a, vin Ton
quyn c nh ra rt hp. Gn y vin Ton quyn y n, cng tm tnh lm, i mua
c my c tin n, c c nhiu, mi bt u cho lm, cn nh cho c sng bng
ng c v bt phu san sa t nhng a, trong c cc h ao, nc ti nhn li, xin theo
m lm mi c.
Li ni n 3 tnh : Ph Yn, Khnh Ho v Bnh Thun, khng gi c ; thng 6 nm
ngoi, triu nh Php bn nh, chuyn do vin Nguyn su Gia nh phi quan qun i
n thu phc li, v qun nhu ht bao nhiu nc ti phi chu tr li. Nay 3 tnh y u
yn tnh, v qun ph phi tr bao nhiu, i khi v Bc K t xt s chi ph, s t cho vin
Khm s, chuyn t li cho bit, ri phi quan li n v v, cai tr dn ht y.
Li ni n ring thy triu nh ti nhng hong thn, quc thch v quan vin, con s rt
nhiu, trong h khng c ngi ngi n khng ? Gin hoc c ngi ra sc lm vic
cng, thi bng lc li t qu, nn kh trch c thanh lim ; t nay nn gim bt rt nhiu,
ngi khng c vic, gim bt lng bng, ngi m ng lm vic, cp cho lng lc
nhiu. Li thy triu nh ti nhng ph cn nhiu, u l vic khng cn cp, nu khng
sm gim bt i, s sinh ra nhiu iu khng tin ; tc nh vic nm trc ca nc Php,
ngi lm cha m dn, sm ti yn nhin vui chi, chnh s b nt, li sinh s nhiu dn,
lng ngi phin chn, nn mi c hi dn ch, rt l ng phn nn, nc ti nn ly
lm gng, phm cng vic trc ht sa sang cn thn, ch mt lng ngi, l iu
ct yu. Nhng bo s c th a ti ni r rng, ri c th tr li th cng u y nh li
trnh by trc mt m thi.
Dng tn hiu Hong thi hu.
D rng : T xa vua cha anh minh hin t, cng u hiu tho phng th chn ng triu
(cung Thi hu ) em c nc phng dng, phi tn nht trong nc knh tn,
i Hn c Minh c Hong hu((1) Minh c Hong hu : tc Minh c M hong hu,
con gi nh ca M Vin, Hn Hin Tng ln ngi, phong lm Hong hu.1), i Tng c
Tuyn Nhn Hong thi hu((2) Tuyn Nhn Hong thi hu : Khi Tng Trit Tng ln ngi,

tn lm Hong thi hu, lm chnh qun, triu nh m lng, ngi ta khen l n trung
Nghiu Thun.2), u l nu c ln m t tt p.
Knh ngh, thnh mu ta : bao gm rng ri, chung c Phc lnh, yn lng nghim trang,
khun php ngay thng, gip Hong kho ta l Dc tng Anh hong , sa sang vic bn
trong 36 nm, ni c gng sng ca Khng hu((3) Khng hu : v Chu Tuyn
vng, v Tuyn vng hay ng tra, b ci trang sc, ng chu ti Vnh hng v ni :
Thip khng c ti qun vng tht l ng tra.3), Ch hu((4) Ch hu : tc Thi Nhm,
m Chu Vn Vng, sinh nc m trc gi l nc Ch Tr.
u tra Bi vn vn ph, vn hu v vn nhm.4) ch lm nhn c, c ho khp c
nc nh, tt lnh y ry nn x tc. Hong kho ta trong khi hp hi, c chiu li, tn
phong lm Hong thi hu, i l cha kp lm cht gp bin c, nh c 9 miu linh
thing, thnh t mu v thnh mu ta cha c, nn c hng Phc n ngy nay ; l
c hp tri cao, sng ngi t hu, cha trong m pht ra ngoi ; vn thnh thc su
xa, li thm hin lnh cn thn, khng phi l nghim ! Trng th t kh, ti ni th rt n
ho khn lng, khng phi l tt ! Trm v vang nhn nghip ln, c em c thin h,
phng th m lnh, tn thn cng hp, c nc cng chung.
Trc c tn nhn, nh thn ku xin tn gia tn hiu l : Trang U Hong thi hu,
knh vng T ch, khim tn khng nhn, thc l c cao sng, khng th hnh dung ni
c. Nhn ngh : Sch ngc qu gi, i i c huy hiu, l tnh cng l l ! Vy nn
knh dng huy chng, t Phc nc. Nay c tn nhn, nh thn 2 - 3 ln knh xin, trm
em ngay vic y tu ln, may c vui lng y cho, cn cng vic lm l tn tn, chun cho
quan c trch nhim u chiu l m lm, yn lng thnh knh ca trm l c tha hoan
phng dng v hp nguyn tn thn ca mun dn.
Trc y tn nhn, nh thn tu ni : o hiu phng ca Nh nc, tnh l phi long
trng, i l tn tn c 2 cung, phi nn ln lt c hnh, nhng gn y Nam, Bc cha
yn, kho tng cha d d, th thuyn cng thiu, nn kh tin hnh, nay nu chm lu,
thn ng lng cng khng yn, xin cho theo li, tu tin lm vic, cho hp vi tnh, cc kim
sch n vng v kim sch tn quang tn tn 2 cung, u xin i ch bng cht bc m vng,

cn hm g em theo sch n, u xin i ch bng g cm vn khm x c 4 gc v ch


kho sn son thp bc ; hp i dng bng thic, hm bc em theo sch, i ch bng hp
lng g cm vn ; 100 lng vng mng, i th D s xin knh dng.
Li vng xt vic tn tn Hong thi hu, l do Chiu ch li, sau v lon lc, cha kp c
hnh ; thng 8 nm ng Khnh, t Du [1885], li xin gia tn lm Trang U Hong thi
hu, c Ch t chi, thn ng 2 - 3 ln knh xin, li c Ch, vic tn tn giao cho
tn nhn, nh thn, chn ngy tt, tn tn T D Thi hong Thi hu xong, ri sau s c
hnh. Thn ng bn xt : Hin nay vic ng b bn, chia lm 2 l, s c cha tin, vic
gia tn 2 ch Trang U, xin vng D thi hnh ; cn nh sch v n u xin cho hp lm 1
vic. Sch vn i khi ni cc vng chiu li, tn phong hong thi hu v xin gia tn
Trang U ; v n th khc : Trang U Hong thi hu chi bo, ng hu c gin tin c,
vua em vic y tu ln, c Ch bng lng y cho, bn xung D cho thi hnh.
Tit Thanh minh, vua mi thn hnh n Khim lng v in Ho Khim lm l chim bi.
Gn n k i l rc thn ch Dc tng Anh hong vo Thi miu. Chun cho Hip t
i hc s, lnh Thng th b Hnh l on Vn Hi v thng ph Hu qun thng
qun lnh Th v i thn l Nguyn nh Ph, u sung trng coi ht thy cc cng vic
phi lm, phi d trc kim xt cho t chnh.
Khoa ny thi Hng trng Tha Thin, ng trm cc a phng cha thng ng,
cc quan vin tnh ngoi cha tin phi i lm vic, nh thn xin tu nghi la chn, tr
nhng vin : Chnh, ph ch kho v gim kho, gn ti k s vng mnh bn chn, cc
vin khoa o k tn tu ln, i Ch kn chn ; cn th t tuyn, phn kho tr xung,
n nhng vin s kho, u ly quan vin Kinh v gio hun Qung Nam, Qung Tr
cng cc c nhn qu qun sung phi ; nhng trong trng, th s kho, Phc kho chia
lm t, hu 2 vin (mi vin s kho 4 ngi, Phc kho 3 ngi) trong vin no qu
ph Tha Thin th vin bn t, vin no qu Qung Nam, Qung Tr v cc tnh th vin
bn hu, khng c i li giao thng ; nhng mt quyn, di ch du g l trng th
my, tn tht, tn sinh v ngi ph Tha th ng thm du khuyn vng, Qung Nam,
Qung Ngi, Qung Tr, Qung Bnh, ng du khuyn , nhng ngi ph th ng du

khuyn xanh chm ghi nh, do vin tuyn kim nhn, quyn thi ca tn tht, tn sinh
v ph Tha giao cho vin hu ; quyn thi ca Qung Nam, Qung Ngi, Qung Tr, Qung
Bnh v thi ph, giao cho vin T, u chiu phn im duyt, vic xong, khng c ti
gim vin xem. Vua y cho.
Ri li v cc ht : Thanh Ho, Ngh An, H Tnh cha c yn n, v trng Ngh An
(tnh Thanh Ho cng hp thi ), chun cho lui hn n thng 3 nm sau mi c hnh.
Li min thu l v nhn inh in th, thuc nm ngoi v nm nay cho qu ngoi l x
Vn X.
X y, t trc thu l u c tha min, c ht hn 10 nm, lm t tu ln, c chun cho
1 ln. T nm ng Khnh t Du tr v trc, nh n c min, nm ngoi v nm
nay, nhn gp trong nc c vic, cha c chun cho.
Vua cho i hi xa, m hin tnh khng v nh xa, chiu theo c tha min th thu kho
ca nc thiu nhiu ; nhng gia n li min cho 2 nm y, cn nh sang nm tr v sau, ch
min cho su sai phi tp dch, cn th thu l, cng ging nh cc x, cho tnh ngha c
trn vn.
i cp th eo cho vn t bt, cu phm n v nhp lu th li, v t i trng n binh
inh nha cc b v dinh, v, ty, i, t trc th eo ca cc hng ngi y, u dng sng
en ch khc, sau khi lon lc phn nhiu b tht lc. B Cng cho l ch cp theo nh c, s
khng ly g phn bit gian di, nh xin chun cho vn t bt, cu phm, v t i trng,
cng tng, chnh, ph ty, bt, cu phm tng mc, i ch th sng trng ; th li, tng
mc ch th sng en ; binh inh v thuyn, th vn khc th sng en nh c, theo hnh ci
mc, cho c du ring, l v nm ngoi (thng 11) ngu dn l Nguyn i t tin vo
Cm thnh, nn theo l c ch cp, phng khi ra vo m tin hi xt.
Mt on cng (di 493 trng) x Do o, tnh Hng Yn (thuc huyn Din H), gn
cnh b sng, lin my nm v l ; ph thn l Hong Cao Khi xin cho p li, dn 2

huyn Din H, Hng Nhn v huyn Thn Kh l ch th nc chy n, lm vic p. Vua


y cho.
Khm sai T trc k l Phan Lim lm s em vic nhng thng 11 v 12 nm ngoi, n
huyn H ng nhiu ln nh nhau vi gic, nh ph n lu, bt chm v thu c rt
nhiu tang vt, tu ln.
Chun cho quan qun chuyn i y c thng trt v thng bc c th bc. (Nguyn
Vn Snh thng Ph lnh binh, L Vn Nhng thng Qun c ; cn th thng Cm binh
chnh i 5 ngi, thng Tinh binh chnh i 10 ngi, thng sut i 12 ngi, thng bt,
cu phm vn giai 7 ngi).
Vin quan Php (khng r tn), ng n Minh Cm (thuc huyn Tuyn Ho, Qung
Bnh), nh dp v bn git c Nguyn Phm Tun (nguyn Tri ph, xng Tn l), thu
c n ca vua Hm Nghi.
Chun tng cho vin quan Php 1 ci khnh vng hng trung, lnh Php v lnh tp, u
thng bc, tin c th bc.
Sn phng s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn tu ni : Hin nay bn c mc (Mai
Xun Thng, Bi in, Phm Thng, Nguyn Cng, inh Sn), du cha thnh n nhng
t em quan qun nh nhau vi chng, cng 12 trn v thu phc n tri, sa sang ph l,
u l kh nhc ; cc c (1 ngi), lnh binh (2 ngi), ph lnh binh (1 ngi), tn
tng (1 ngi) chuyn i y, xin thng cho 3 thng tin bng ; cn nhng ngi c
binh n tng phi cng 139 ngi, xin thng cho 2 thng tin lng, c thm n.
Vua y cho.
Chun cho t nay, phm nhn vin i b, tr ngi no xut thn khoa mc, m th hay
Anh danh, Gio dng v khng phi xut thn khoa mc, Anh danh, Gio dng m tui
sc kho mnh, c sc bng, s trng r rng, s do 2 b Li, Binh ghi b ra, cn th
ngi no vn bng b ly mt, ch c quan vin nhn thc ; cng ngi du c vn bng, m
xt ra l xa lu s trng khng r v tui ngoi 50 m yu, u cho do quan a phng

bm xt t vo b, cho theo nguyn hm v qu lm n sinh sng, khng c b na. V


cc tn sinh, m sinh, t ti, nm trc chun cho khng c c nin l hay cha,
c st hch hay khng, tnh nguyn ra lm vic, u la b tha phi cc nha, lc y li
dch cha , nn c ngh y, hin nay la b, khng phi thiu ngi, li theo l trc.
Nguyn thng ph thng, Chng dinh K v, qun lnh Th v i thn l H Ngon
cht, cho chiu l cp tin tut.
Ngy Mu Ng (ngy 21 thng y), knh c sch vng, n vng v sch vng tn quang, tn
tn T D Bc hu Thi hong Thi hu v Trang Hong thi hu (u i dng bng bc
m vng).
Lnh Tng c Bnh nh, Ph Yn l Nguyn Hip ht hn co ngh, theo chun y trc
(thng 7 nm trc) li cung chc.
Chun cho Hng l T khanh lnh B chnh tnh Bc Ninh l Dng Khu, thng Quang lc
T khanh, quyn Chng Tng c Nam nh, Ninh Bnh (nguyn Tng c trc l V
Vn Bo m ngh gi hn).
Chun cho ng hoc cha hoc bn thn m sinh, hc sinh, t ti, s nhn, b gic bt hip
phi theo, nay ra th, u cho i thi.
Ma h, thng 4, Phm Bnh Thanh Ho (nguyn Th c, lnh n st, lm lon, xng l
Tn l), n tnh u th, ri tht c cht.
By gi con Bnh l Phm Tin b quan qun bt c, vin Cng s hn cho 10 hm, Bnh
khng chu ra th, bn em Tin ra chm, Bnh bn ti th, vin Cng s cho Tin khng c
ti, lp tc tha v, Bnh mang c Tin v, ngay m hm y tht c cht.
Hong Bt t (nguyn Tri huyn, xng Tn l) cng b dn x bt gii, vin quan Php em
bn git i.

Lm trng hc ch v ting nc i Php. Cho Kim tho kim trng coi ty Hnh nhn l
Dip Vn Cng, kim sung Chng gio (mi thng cp thm tin 100 quan) ; Hnh nhn
v l Nguyn Hu Mn, sung lm tr gio (thng cp thm 30 quan tin) ; phm con quan
li, binh, dn, cho t xut lng nh ti trng hc tp. Hng nm, n cui nm, vin C
mt hi ng st hch 1 ln, ngi no hi thng cho vo ty Hnh nhn, chiu l hc tr, cp
lng cho hc tp.
nh r l cp tut cho nhn vin vn v. Tut in v khong nm T c, Kin Phc,
Hm Nghi v nm ng Khnh t Du, u c chun nh tun hnh.
Thng 9, T c nm th 18 [1865], chun cho n quan, vn t t phm, v t tam phm tr
ln, khng cu n ti chc hay hu tr, h m cht, cht trn, theo l c cp cho o triu
bo v tng cp tin tut, chnh nht phm 800 quan, tng tht phm tr xung, mi trt
gim i 100 quan, n tng t phm 100 quan. Thuc vin, thuc tiu, l khng c em
theo o triu bo, th chnh tam phm 100 quan, tng tam phm 80 quan, chnh t phm 60
quan, tng t phm 40 quan, chnh ng phm 35 quan, tng ng phm 32 quan, chnh lc
phm 30 quan, tng lc phm 25 quan, chnh tht phm 22 quan, tng tht phm 20 quan,
chnh bt phm 18 quan, tng bt phm 15 quan, chnh cu phm 12 quan, tng cu phm
10 quan, th li, binh tng u 3 quan. T ng phm tr xung, ngi no v hu, khng
phi bt buc v hu v nhn m v qu qun ri cht, liu cp cho mt na tin tut.
Thng 8, nm T c th 29 [1876], c chun cho cp thm n quan t chnh nht phm
900 quan (tr xung mi trt gim i 100 quan, n tng t phm 200 quan. Thuc vin,
thuc tiu, chnh tam phm 200 quan, tng tam phm 150 quan, chnh t phm 100 quan,
tng t phm 80 quan, chnh ng phm 70 quan, tng ng phm 60 quan, chnh lc phm 50
quan, tng lc phm 40 quan, chnh tht phm 35 quan, tng tht phm 30 quan, chnh bt
phm 25 quan, tng bt phm 20 quan, chnh c phm 18 quan, tng cu phm 15 quan,
th li, binh tng u 6 quan.
Thng 12, Kin Phc nm u [1884], chun cho nhn vin i b, ngi no m cht, tr
vn t phm tr ln, chiu theo l trc m lm ; cn ng phm tr xung, chiu xem l hu
tr b bnh, liu cp cho 2 phn 3.

Thng 2, nm Hm Nghi nm u [1885], chun cho quan vin no m hu tr, xt khng c


vt tch hn km v khng phi bt v hu, m nhn m phi b khuyt, u chiu ngh
trc cp cho tin tut ; cn nh hu dng, dng bnh, co ngh, i b, nhn m b
khuyt, tr vt tch hn km, bt v hu ra, cn t n quan tr ln, chiu theo l trc cp
tut, thuc vin, thuc tiu t tam phm tr xung, c trng tang, co ngh, i b v phng
dng cha m, th chiu theo l nm Kin Phc, cp cho tin tut 2 phn 3, hu dng,
dng bnh thi khng cp.
Thng 12, nm ng Khnh, t Du, chun cho ng phm n quan tr ln, chiu l trc cp
tin tut cho mt na, cn th theo l m thi hnh.
n nay, 3 b Li, H, Binh cho l : Hin nay kho tng cha d d, xin cho quan vin t
trong Kinh n ngoi cc tnh ngi no cn ti chc m b khuyt, th vn, v n quan tr
ln, chiu l gia cp nm T c th 29, nhng theo ngh nh nm ng Khnh, t Du cp
cho mt na, (chnh nht phm 450 quan, n tng t phm 100 quan) ; trong vn chnh
ng phm n quan, nguyn cha c bn n, nay bn nh thm c cp tin 180 quan,
nhng theo ngh ny chun cho cp mt na (tc l 90 quan) ; cn v thuc tiu chnh tam
phm, vn thuc vin chnh t phm tr xung, chiu ngh nh nm T c th 18, chun
cho cp c. Cn nh hu tr, hu dng, tr ng phm n quan tr ln, m vn c cng lao,
thc c cng trng r rng (vn th thng tham d vic qun, hoc cng lao ti nng t r,
m u c cng trng gian lao ; v thi thng tri trn mc, m thng lp c nhiu
chin cng), tm thi quan a phng xt thc lm tp tu ln, s do ty s thuc ngh xin
ch chun y ra, cn th hu tr, hu dng, dng bnh, v nui cha m, c tang cha m, co
ngh v i b, khng c ng quan thuc vin, hng ngy lm vic bnh thng, khng c
cng lao r rt u nh li c, i kho tng tm d d s xt nh. Cn nh ngh trc, n
quan tr ln, cc khon hu tr, hu dng, cp tut mt na v c tang, co ngh, i b,
cp cho 2 phn 3, u bi b.
Lm trng thi Hng n khoa Tha Thin. Trng y cc khoa trc s hc tr hoc
4.000, hoc trn di 3.500, nguyn nh ly c nhn 32 tn, t ti 96 tn. Khoa y ph
Tha Thin v Qung Nam, Qung Ngi, Qung Tr, Qung Bnh cc tnh hp thi, m sinh,

s nhn ph th, ch c hn 1.400 ngi. B bn nh cho l : My nm nay lon lc, k s


phn nhiu b nghip, xin chiu theo s nh trc ph ly, cho n cch c rng. Vua y
cho.
nh l c tang cha m sau khi mi c 3 thng, tnh nguyn ra lm vic quan. Hai b Li,
Binh tu ni : Dy iu hiu, khuyn lm iu trung, l ngha chung xa nay, tuy thnh
nhn, nhn tnh t l, nh ra tang 3 nm, nhng k nhn thn em thn th vua,
khng nn ly n ring m qun ngha cng. Nguyn nh trc T c nm th 3 [1850],
tr vic bc b li xin bt ra lm vic do t c ch ra, cn t cu phm tr ln v c nhn,
v c, cng m sinh, gim sinh i b, hn cho 2 thng ; th li, thng li v vin binh cc
hng (hn cho 1 thng), c nhin cn nhc chm chc, hp c tnh l, th m nm gn
y c chun cho thuc vin vn, v c trng tang cha m, ngi no gia k bn hn, sau
3 thng tnh nguyn ra lm vic quan cng cho ; tuy l ch th tt thng n cc quan lc
by gi, duy nh l khng thng nht, sinh cho ngi c lng ua nhau ; gn y hoc c
ngi mi hn 1 thng, m vi xin ra lm vic quan, hoc cha c trm ngy m a
n xin b, bn chn danh li, khng ngh n cha m. i ! Cu ti trung phi hng con
hiu, dng ngi nh th, khng nhng nhc c o thng lm quan, m kiu bc quen
thi, c quan h n tr ho khng nh. T nay xin chiu theo ngh trc v nm T c th
3 m lm, duy vin no tnh nguyn n ht tr, thi n quan tr ln, c t b tu xin
chun cho, min cho vit t tu ; thuc vin tr xung, bm ln b s cp bng cho, min
cho tu gip, cn nh l sau 3 thng ra lm vic quan, xin cho nh ch. Vua y cho.
nh r l cp tin lng hng thng cho binh, dng, trm phu.
T nm ng Khnh, t Du tr v sau, tng chun cho lnh Kinh, lnh ph Tha
Thin v lnh tuyn m, lnh Kinh trm, cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam n Bnh
Thun, u 3 quan, dch tha 4 quan, dch mc 3 quan 5 tin, lnh tp Kinh 5 quan, lnh
cc trm 2 quan, lnh m 1 quan. n nay nh li, lnh Kinh, lnh tp mi thng 3 quan ;
cn lnh m ph Tha Thin, lnh tuyn cc tnh v trm phu Kinh u 2 quan, tha
mc 3 quan, phu cc trm v lnh m cc tnh ngoi 1 quan 5 tin, tha mc 2 quan 5 tin ;
trn y v go u chiu theo c l 1 phng.

Ban cp cho Tng l binh chnh i thn nc Php l vin quan Nm Ca-l, vin quan T
L-suy-en v vin Thng binh ca bin Thun An l Ba-n, mi ngi 1 ci khnh vng, v
t khi n lm vic, u l c tm a c.
Cho dng lm nh bng ngi, im ngi ch ng Gia.
T trc, trong ch u lm im lp gianh, n nay tn Sut i l Nguyn nh Nn,
tnh nguyn b ca nh, lm li 1 to nh ngi v 2 dy im ngi, xin thu thu ch y lun
6 nm, mi nm tin 1.300 quan. Vin thn tu xin chun cho theo th m lm, duy l thu
thu ch nhng ngi ngi bun bn nh im trong ch, chiu theo vt hng chm
chc m thu, khng c i ly qu l v chc nh cho chiu gi y thu lun 3 nm, ht
hn s xt sau.
Cc tnh : Tha Thin, H Tnh, Qung Tr, Qung Bnh, Qung Nam, u b bo lt (la
chim cha gt, m ma gieo, cng ht thy hoa li, u b ngm nc tn hi) ; tnh
Thanh Ho, Ngh An cng b nn bo (rung la phn nhiu b tn thng).
Kin huyn cng l ng ng, t lm t tu mt (bn th v b li, i xt, lm t tu mt
xin min cho. Li t tu ti t thiu dng, khng sai khin).
Vua sai ph Tn nhn hi ng vi i thn l Nguyn Hu , Phan nh Bnh, triu ng
v bn ging tp l Trn Hu Khc, Nguyn Thn Tu ti vin C mt truyn Ch qu mng,
ri ph bo rng : Ngi anh em khng c my, hi tng li xem th no ? Lc b cng
vi ta, thng em vic nh khuyn, mng mng, lo lo, n tnh su v thm thit, hung
chi ngy nay ! Ta ngh ngi xa hin hay khng hin khng thiu, nu ch dn rng ra,
ngi cng khng r, khng bng em vic gn y nghe thy v d hiu ; xa Hong
kho ta, yu cc hong , dy c sch, duy c K Phong qun cng khi vo Cc, nhm l
1 ln, sau khng thm dy bo n, sut c i, cng ch v mt li ni m mc ti li thi,
thc l ng tic. Li nh Kin An vng vn khng vt ngoi l php, duy lc b nhm
dng thuyn rng, c Thnh t ta c lng nhn t, inh ninh dn bo ngay trc mt, m y
sm bit hi ci. Ngi mun lp thn, nn phi th no cho r o tri vi i sau, ngi
nn phi ngh trm khng ni na.

Bn Hu Khc nhn ni : ng kiu ngo, ham chi, khng thch hc, v ch cng vi
th v, thi gim lin nhau, tt c mt hai a tiu nhn d dn ngm, tc nh vic tu mt
r ; xin cho di n chi ty dinh c, tin rn bo, sa cha v xin kn 1 vin i
thn trng coi, bit s hi c gng.
Vua ni : Trm khi lm hong t, nh thnh t cho cc ging vin dng roi trch pht, cho
bit s hi, mi c ngy nay ; nay li ni ca ging vin, khng phi l khng c kin.
Bn chun cho di ch , ri cho T tn khanh l Tn Tht Phin trng coi.
Chm chc i li bng l cc ph v tn tht.
By gi nh thn tu ni : Cc ph n tn tht c cp bng lc hng nm, t trc
gi go r, nn bn nh cp cho s go xem ra nhiu, hin nay kho cha Kinh cha d d,
go ngoi Bc vn ch tht thng ; nu cp hu nh c, s khng k tip c, vy nn
chm chc gim bt go, gia thm tin (i khi gim 1 phng go, gia thm 1 quan tin)
v tin bng c trc, chia ra tng k m chiu cp, i kho tng hi d d, s li theo l
trc, trong cng t n, cng tn, tng tn v tn tht, l trc chia ra lm 2 hng : b
mt, b cn ; li tu theo tui chia lm 3 - 4 hng, phn bit khi qu, xt ra l phin. Nay
chm chc nh li : b cn, b mt, tnh tui chia lm 2 hng, cho c gin tin ; ch duy
n ng, n b h tn tht 70 tui tr ln v con gi thn cng i ly chng, nin bng
u l khng c my, xin u theo nh c.
L trc : thn vng : tin 1.500 quan, go 1.200 phng, nay chc i : tin 2.100 quan,
go 600 phng ; qun vng : tin 1.200 quan, go 1.000, chc i tin 1.700, go 500 ;
thn cng : tin 1.000, go 800, chc i tin 1.400, go 400 ; quc cng : tin 700, go
500, chc i : tin 950, go 250 ; qun cng : tin 600, go 400, chc i tin 800, go
200 ; cng cha : tin 400, go 300, chc i : tin 520, go 180 ; qun cng c tp
phong : tin 300, go 200, chc i tin 400, go 100 ; c n phong : tin 250, go 150,
chc i tin 325, go 75 ; huyn cng c tp phong : tin 250, go 140, chc i tin
320, go 70 ; c n phong : tin 230, go 130, chc i tin 300, go 60 ; hng cng
c tp phong : tin 230, go 130, chc i tin 300, go 60 ; c n phong : tin 210,

go 120, chc i tin 270, go 60 ; huyn hu c tp phong : tin 210, go 120, chc
i tin 270, go 60 ; c n phong : tin 190, go 110, chc i tin 240, go 60 ; hng
hu c tp phong : tin 190, go 110, chc i tin 240, go 60 ; c n phong : tin
170, go 190, chc i tin 210, go 60 ; k ni hu c tp phong : tin 170, go 100,
chc i tin 210, go 60 ; c n phong : tin 150, go 90, chc i tin 180, go 60 ;
k ngoi hu c tp phong : tin 150, go 90, chc i tin 180, go 60 ; c n phong :
tin 130, go 80, chc i tin 155, go 55 ; nh hu c tp phong : tin 130, go 80,
chc i tin 155, go 55 ; c n phong : tin 110, go 70, chc i tin 130, go 50 ;
tr quc khanh c tp phong : tin 110, go 70, chc i tin 130, go 50 ; c n
phong : tin 90, go 60, chc i tin 105, go 45 ; t quc khanh c tp phong : tin 90,
go 60, chc i tin 105, go 45 ; c n phong : tin 70, go 50, chc i tin 80, go
40 ; phng quc khanh c tp phong : tin 70, go 50, chc i tin 80, go 40 ; c n
phong : tin 50, go 40, chc i tin 54, go 36 ; tr quc u c tp phong : tin 50, go
40, chc i tin 54, go 36 ; c n phong : tin 48, go 38, chc i tin 52, go 34 ; t
quc u c tp phong : tin 48, go 38, chc i tin 52, go 34 ; c n phong : tin
46, go 36, chc i tin 50, go 32 ; phng quc u c tp phong : tin 46, go 36,
chc i tin 50, go 32 ; c n phong : tin 44, go 34, chc i tin 48, go 30 ; tr
quc lang c tp phong : tin 44, go 34, chc i tin 48, go 30 ; c n phong : tin
42, go 32, chc i tin 46, go 28 ; t quc lang c tp phong : tin 42, go 32, chc
i tin 46, go 28 ; c n phong : tin 40, go 30, chc i tin 44, go 26 ; phng quc
lang c tp phong : tin 40, go 30, chc i tin 44, go 26 ; c n phong : tin 38,
go 28, chc i tin 42, go 24.
Cng t l cha c phong, b cn, c 4 hng : 6 - 10 tui, tin 50, go 20 ; 11 - 15 tui,
tin 55, go 25 ; 16 - 20 tui, tin 70, go 35 ; 21 tui tr ln, tin 90, go 45. B cht, c 4
hng : 3 - 10 tui, tin 50, go 20 ; 11 - 15 tui, tin 60, go 30 ; 16 - 20 tui, tin 80, go
40 ; 21 tui tr ln, tin 100, go 50. Nay chc i chia lm 2 hng : B cn, t 6 - 20 tui,
tin 50, go 20 ; 21 tui tr ln, tin 60, go 25. B cht, t 3 - 15 tui, tin 50, go 20 ; 16
tui tr ln, tin 70, go 30.
Con gi thn cng cha i ly chng, theo l trc b cn , c 4 hng : 6 -10 tui, tin 30,
go 15 ; 11 - 15 tui, tin 30, go 18 ; 16 - 20 tui, tin 40, go 22 ; 21 tui tr ln, tin 50,

go 30. B cht, c 4 hng : 4 - 10 tui, tin 30, go 15 ; 11 - 15 tui, tin 35, go 20 ; 16 20 tui, tin 45, go 25 ; 21 tui tr ln, tin 60, go 35. Nay chc i chia lm 2 hng : B
cn, t 6 - 15 tui, tin 30, go 15 ; 16 tui tr ln, tin 40, go 22. B cht, t 4 - 15 tui,
tin 30, go 15 ; 16 tui tr ln, tin 40, go 25.
Chu, cht trai ca thn cng, l trc : B cn, t 7 - 20 tui, tin go u 12 ; 21 tui tr
ln, tin go u 18. B cht, t 4 - 10 tui, tin go u 12 ; 11 - 20 tui, tin go u 15 ;
21 tui tr ln, tin go u 18. Nay chc i li : B cn, t 7 - 20 tui, tin go u 12 ;
21 tui tr ln, tin go u 15. B cht, t 4 - 15 tui, tin go u 12 ; 16 tui tr ln, tin,
go u 15.
Tn tht cc h : n ng, tr ngi d c quan chc v n tui n ch cha lm vic,
khng c chi cp ra, cn l trc v chc i li cng ging nh l chu, cht cc thn
cng.
Nng hu ph cc thn cng : tin 60, go 36 ; chc i : tin 64, go 32.
Con cc cng cha, khng k trai, gi, ch cp cho 1 ngi, tin 35, go 18 ; chc i tin
38, go 15.
(Con gi thn cng ly chng, tin, go u 12 v ngi trong tn tht c th 70 tui,
n ng, tin, go u 36 ; n b, tin, go u 18, theo nh l trc khng i).
Chun cho theo ngh thi hnh.
Bi 3 s c cng V kh, c cng Ni v v Ni to (do b Cng nhn qun c). t
Thng bo chuyn nha. Nm trc, cc Thng bo, do nha V kh kim lm, c tin ng
ng Khnh, ngang 10 ng c. n nay, cho tin y khng tin, i c li ngang 6 ng,
thuyn th cng vic b bn, nha y kim coi, s khng chu, bn cho t chuyn nha, liu
t quan li (chnh, ph qun c, t v, bt, cu phm u 1 ngi, th li 4 ngi) ; 2 b
H, Cng i li kim c ; ly cc dy nh th ca nha c cng V kh lm xng c
tin, t 3 l, tuyn m th thuyn mi, c 75 tn c v lm vic. Cho Qun c trc l

Th lang b Cng Nguyn Xun Huyn, sung lm Qun c ; Hng l T khanh l ng S


Vnh (nguyn lnh Tun ph Ninh Bnh, nm trc b ngi Php bc giam, ri tha v, hin
i b), sung lm Ph qun c.
Chun cho t nay, tt c vn, v t t phm n quan tr ln, bng l chia lnh lm 4 k, ngoi
ra tam t phm thuc vin tr xung, theo tng thng lm n xin lnh.
Pho sch Cng gii vng bin xong (gm 7 quyn v 1 bc a ).
Cho ng l Hong Hu Xng, thc th hm Th lang b Li, th T tham tri (nguyn lnh
Quang lc T khanh) ; cc ngi tu phi u gia thng (thng trt, k lc hay tin) c th
bc. Ri cho Hu Xng sung chc Ton tu Quc s qun.
Xy p lng Vn vn nin ct cc kim tnh, ca Thi hong Thi hu T D (cch thc
tng ngoi, khong nm T c c xy dng).
B Cng xin cho chiu theo cch thc Khim lng (tng th nht dng quch bng g ; tng
th 2 dng quch bng ; tng th 3 v di y, u lt tnh Thanh 5 phin ; xung
quanh trong xy 2 ln , ngoi xy 2 ln gch ; trn xy 1 to nh , gh ; trc
mt m 1 ng hm, ch ring ci xe y quan ti vo bng g v rng. Li xy cc th
bnh phong, nguyt mn trc sau ln thnh trong v cnh ca ng ca lu, ln thnh
ngoi) ; chc nh tr cc khon tng th nht lng lm quch g, xe quan ti bng g
v rng v mt trc lu thnh trong, cng mt nn bnh phong, ca nch, ng hm, cc
bc thm, n lc y s lm ; cn tng th 2 lng lm quch ; tng th 3 di y v
xung quanh xy 2 lt (trong xy tnh Thanh, ngoi xy tnh Qung), trn lt
tnh Thanh 5 phin ; tng th 4 xy 2 ln gch, dy 1 thc, 5 tc, 1 to nh trn lp
tnh Thanh v 1 ci gh .
Vua cho theo li bn nh, ri sai T l b Cng l Nguyn Vn Thi, chuyn trng coi cng
vic, L Hu Thng i li kim c.

Quan Khm sai tnh Qung Nam l Phan Lim tu ni : o binh khm sai y cng vi
qun Php chia i nh dp, nh ph so huyt ; nay bn gic chy tn mt n cc x,
thn, t git cn r, vin Khm s bn nn cho qun phng th Qung Ngi hp li
nh dp. Li chun cho Nguyn Thn tc thi em qun tinh nhu i ngay n ht Qung
Nam hp cng vi o binh khm sai nh dp.
nh l lnh m khu tr lnh tuyn. Nm trc nh bi cc hng lnh m, tr v hng ng
dn rt nhiu cho nn chun cho ngi no tnh nguyn li lm lnh, m x, thn y mun
khu tr vo lnh tuyn cng cho. n nay, lnh m li triu ra, m lnh tuyn triu c mt
na, s thiu cn nhiu, nn b Binh tu xin chun cho nh li.
Dn lnh tuyn Thanh Ho (hin s 2.750 ngi) lm 6 v (Tuyn v, Cung v, Kin v,
Trng v, Nhu v, T thu), liu lu li ph c v chnh, ph lnh binh mi chc 1
ngi, cn cho rt v Kinh (trc t chnh, ph c, lnh binh mi chc 1 ngi, cho
ph lnh binh 2 ngi).
Cho c Thanh Ho l Nguyn Nh Cung, c nguyn hm v hu tr (nhn tnh gin
rt v, v tui 70, cho v hu).
Cho 2 huyn : Ph Yn, Ph Lng (u thuc Thi Nguyn), li t nha ring. Nm T
c th 6 [1853] b bt, huyn Ph Yn do ph Ph Bnh cai qun c : Ph Lng do huyn
i T kim cai qun. n nay dn ln ln v ph huyn xa cch, khi c vic, kh c
nhanh chng, nn li cho t. Huyn l Ph Lng, t x C Vn ; huyn l Ph Yn t
x Li X).
Cc ht t Thanh Ho n Qung Bnh, Qung Tr u i. Cho cc a phng khuyn bo
quyn vay, tnh ton iu cha.
Cho con chu cc tn tc cng v cc ngnh tn tht, kn b vo ty in nghi v Tn nhn
ph thuc v chn sung lm h v v t t T, Hu 2 ty, sung chu chc.

By gi, tn nhn, nh thn tu ni : Hin nay kho cha cha tha, mi vic u nn d
dt ; cc hng ngi y, u c bng l, m nh khng c vic g, ch ngi ri chi bi, s
lm nhng vic khng phi. H v, T t, in nghi l ni chu chc gn cung cm, Tn
nhn ph thuc l vng lm cc vic tn ph, trch em bn y sung b vo, tng cng l
ngi v vic cng thch hp. Xin cho con chu tc cng cng tn tht cc ngnh c
phm hm v tn tc st hch i b, do b Li xt b vo ty in nghi v Tn nhn
ph thuc, nu tm thi thiu ngi, trch em ngi thi trng nht nh trng v con chu
cc cng cng tn tht gim lu nm, tng i thi, cng tn tc c hc hnh xt b ; cn
chu cc cng cho n tn tht cc ngnh m nhn ri, tui t 18 n 40, do ph Tn nhn
xt h sc lc kho mnh, chn sung lm h v v hai ty T t, sung chu chc. Bn y
sau khi sung b, c nin hn, c nn thng chuyn, u chiu l cho lm ; cn s
lnh 2 ty T t, u cho v qu lm n. Chun cho theo m lm.
Cho vin dch cc nha Kinh, chiu s nm trc tnh li, li gim bt na.
- Ty Tha phi ph Tn nhn gim cu phm 2 ngi, cn li : vin ngoi, ch s, t v
u 1 ngi ; bt, cu phm u 2 ngi, cha vo ngch 12 ngi.
- Vin C mt, tr ng quan phi kim sung ra, gim : bt, cu phm, tha phi u 1
ngi, cn li : vin ngoi, ch s, t v, bin tu u 2 ngi, bt, cu phm tha phi
u 3 ngi.
- Quc s qun, tr chnh ph tng ti kim sung ra, gim : ton tu 1 ngi, bin tu, kho
hiu u 4 ngi, ng t 6 ngi ; cn li : ton tu, bin tu, kho hiu, thu chng u 2
ngi, ng lc 6 ngi.
- B Li, gim : ng quan, vin ngoi, ch s u 1 ngi ; cn li : ng quan 3
ngi, lang trung, vin ngoi, ch s u 1 ngi, t v, bt, cu phm u 2 ngi, cha
vo ngch 30 ngi.

- B H, gim : ng quan, lang trung u 1 ngi ; cn li : ng quan 4 ngi, lang


trung 1 ngi, vin ngoi, ch s u 2 ngi, t v 3 ngi, bt, cu phm u 6 ngi,
cha vo ngch 40 ngi.
- B L, gim : ng quan, lang trung, vin ngoi, bt, cu phm u 1 ngi ; cn li :
ng quan, lang trung, vin ngoi u 1 ngi, ch s, t v u 2 ngi, bt, cu phm
u 3 ngi, cha vo ngch 32 ngi.
- B Binh, gim : ng quan, lang trung, vin ngoi, bt phm u 1 ngi, cu phm u
2 ngi ; cn li : ng quan 3 ngi, lang trung, vin ngoi u 1 ngi, ch s, t v,
u 2 ngi, bt phm 4 ngi, cu phm 5 ngi, cha vo ngch 46 ngi.
- B Hnh, gim : ng quan 1 ngi ; cn li : ng quan 3 ngi, lang trung, vin
ngoi, ch s u 1 ngi, t v, bt phm u 2 ngi, cu phm 3 ngi, cha vo ngch
30 ngi.
- B Cng, gim : ng quan 3 ngi, lang trung, ch s, t v u 1 ngi ; cn li :
ng quan 4 ngi, lang trung 1 ngi, vin ngoi, ch s, t v u 2 ngi, bt cu
phm u 5 ngi, cha vo ngch 40 ngi.
- Ni cc, gim : ng quan, in b 2 ngi, bt thip 3 ngi ; cn li : ng quan 3
ngi, th c, tha ch, trc tc, tu son u 1 ngi, bin tu, kim tho, in b u 2
ngi, bt thip 6 ngi.
- Khm thin gim, tr ng quan kim qun ra, gim : ng quan chnh, bt, cu phm, th
li, tha s u 1 ngi, cha vo ngch 6 ngi ; cn li : gim chnh, t hu gim ph
u 1 ngi, ng quan chnh, linh i lang, bt, cu phm u 2 ngi, cha vo ngch 10
ngi.
- X Th v, ty Cn tn, gim : bt, cu phm u 1 ngi, cha vo ngch 2 ngi, bt thip
4 ngi ; cn li : vin ngoi, ch s, t v, bt, cu phm u 1 ngi, cha vo ngch 6
ngi, bt thip 8 ngi.

- i l t, tr ng quan em kim sung b nha ra, vin dch gim ht, cng vic ca nha
y quy vo vin st kim lm c, cn n trin t y vn theo c, cho 1 vin ng quan
b kim qun, tin khi lm thi hi ng vi b Hnh, vin st cng lm.
- Nha V kh, hin nh chia giao cho Ni v, Thng trng nhn gi, i vic chia giao
xong, cc vin dch nha y b ht.
- L sinh hiu, gim l sinh 8 ngi, cn li t tha 1 ngi, l sinh 12 ngi.
- Kinh k Thu s, gim in ty 4 ngi, cn li hip l 1 ngi, in ty 2 ngi ; ngoi
ra, cn cc ni nh : vin st, ph Ni v, nh Thng trng, t, hu T t 2 ty, vin
Thi y, kho ca Th Ch, nha H thnh, Quc t gim, Kiu th v s Mc thng, u theo
ngch c.
Vin khm phi hi ng nc i Php ti Kinh. Cho mi vo yt kin v tht yn trong
i ni, lu li vi ngy ri ra Bc, chun cho em cc phm hng (kim tin 2 ng, khay
tru bng ng, 4 gc bt vng 1 ci ; sa nam hng tt 4 tm, ngc qu eo san h 1 ci)
tng.
By gi phi vin nc Php cng vi vin C mt bn bc : Nay li quyn nc ti, u
v qu quc, nn phi mu toan vic li ch khc, mi mong tip t c, nhng cng vic
li ch, duy b H, b Cng l nhiu, nc ti mun chn ngi ti cn ca qu quc cng
d lm, phm ht thy nhng vic hng li, tr hi c lin quan n s giao thip, do vin
d bn y hi ng vi b vin nc ti xt nh tho thun m thi hnh, hn c ch li ;
vic y, nu mun theo li bn, phi vin qu quc cng mun gip.
Vin thn tu ni : Nc ta hin nay vic li ch, cng nn ln lt c hnh ; nhng cc
vic : khai m, thng thng, khng c qu quan d lm, ta cng kh xp t, duy Kinh
c vin khm s, nu tm kim ngi khc, khng khi thm phin, tng nn thng
lng do vin khm s i thn d lm, hoc ly vin ph cng s hin to s, hoc vin
thng t sung lm, cho c tho tin. c chun cho vin thn ti bn bc vi phi

vin ca khm s. Qu quan cho vic ngh nh y rt hp, bn phng nh iu khon tt c


hn 10 iu, ri xin ban D cho thi hnh, nhn dn trong nc khi sinh nghi ng. Bn
sai vin thn phng ngh D vn, chun cho qu Khm s i thn l Hch-t d gip vic
vin C mt v b Binh, b Cng, b H. Qu Khm s v qu phi vin cng hi xem, u
hp c, mi sai sao lc ra, giao cho qu phi vin 2 bn, 1 bn gi v qu quc, 1 bn giao
cho vin Ton quyn i tr li cho bit lm vic. Sau vin Ton quyn vo Kinh, cho l
khng tin. Vic y thi.
chnh bin
lc k - Quyn VII
thc lc v cnh tng thun hong
inh Hi, ng Khnh nm th 2 [1887], thng 4, nhun, vin quan Php H Ni bt
nguyn B chnh Thi Nguyn l Nguyn Cao ( C nhn, ngi Bc Ninh) ; Cao khng
chu khut ri cht.
Cao, v nm T c th 36 [1883], lm B chnh Thi Nguyn, kim lm vic n in,
Bc K c lon, tan r tng v t hp qun chng nhau vi quan qun Php. Khi ho ngh
thnh, cho qun gii tn, v dy hc x Kim Giang, ph ng Ho ; n nay, quan Php nht
c t s ca gi xng Tn l l Ng Quang Huy a cho vua Hm Nghi nm trc, ni :
S phu Bc K ng b mt mu toan khi phc, trong c tn Cao, ; quan Php
mt sc bt xt. Khi ti cng ng, Cao s b nhc, ngay ch ngi, ly mng tay khot
bng li rut ra, khng cht c, quan Php cho em n ch cha bnh cha, Cao li
cn li, tuyt m thc, quan Php bn giao cho nha Kinh lc kt n x chm. Cao lin tt
th, nhng sai khing n php trng, by gi cht ri.
i li bng l ty Hnh nhn.
L trc, ngi c phm hm, th chiu hm chi cp, nhng hng thng cp thm tin 6
quan, ngi cha c phm hm th cp mi ngi hng thng go 1 phng, tin 6 quan.

Hm Nghi nm u [1885], kim qun ty y l Nguyn Hong tu xin chun cho : cha c
phm hm, chm chc cp cho mi ngi hng thng tin 30 quan ; c phm hm, mi
phm khng c chnh tng, u cho thm 15 quan, cn bng l trc, u phi nh cp ;
cn nh mi tn tin 10 quan.
n nay vin thn ni : Nm trc thng dch nhiu vic, s ngi ty y cn t, nn
chc cp cho nh th ; hin nay s vin dch nhiu, theo ngh cp y, rt l rng ; nh
li, ngi c phm hm theo l cc b nha chiu hm m chi bng ; cha c phm hm v
hng thng cp tin 6 quan, go 1 phng nhng cp thm mi thng hng nht, tin 20
quan, hng nh 15 quan, hng ba 10 quan, hng t 6 quan, cho c thch ng, thch hp.
Ngh nh thm v lut l trm cp.
Gn y, nhn c lon, trm cp thm nhiu, vin Khm s l Hch-t thng lng trnh
by : l do lut hnh rng, nn mi n th. Bn chun cho nh thn chm chc lut l,
vic hnh phi theo lut nng, hn ch lng ngi. Sau ngh y dng ln, tt c c 4 iu ;
chun cho u c thi hnh.
- Phm nhng ni kho tng cha ca nc ta hay quan nc Php ct, khng c Kinh hay
cc tnh ngoi m ban m dm ln vo ly trm cc vt hng ca cng nh : tin, lng,
thc, go, sng ng, kh gii, thuc n ; cha ly c ca th th phm phi chm, giam
i lnh, tng phm phi tht c, giam i lnh ; ly c ca, khng c tang vt nhiu
hay t (di cng th), th phm x chm ngay, tng phm tht c ngay ; ngi cha chp
bit thc s, chia cho tang vt, cng vi k phm cng ti, khng bit thc s, chia cho tang
vt, gim 1 bc (di cng th).
- Phm ph ca vng cng, cng nha th, dinh ca quan vn, v v nh ngi dn
trong Kinh thnh, tnh thnh, ban em ln vo ly trm, cha ly c ca th th phm phi
i bin gii xa, tng phm pht i bin gii sung lm vic trong qun ; ly c ca, th th
phm x tht c ngay, tng phm cng x tht c, c giam i lnh.

- Phm cc nh quan, nh dn, ban m ln vo ly trm, cha ly c ca, th th phm


pht i sung qun bin gii gn, tng phm phi 100 trng, y xa 3.000 dm ; ly c
ca, th phm x tht c, giam i lnh, tng phm pht i sung qun bin gii xa.
- K chi bi lu lng, quen i ly trm, dn cng l bt lng, khng c c tang vt ly
trm hay khng, chiu l pht i tnh khc lm binh.
Cc ti phm sung qun i y trn y, hin tnh ngy nay, nu chiu theo ngh nh trc,
pht sai i cc a phng rt l cha tin ; nhng ti phm y, tr pht i y ra ; t nay
v sau, nh vic pht i y, nhng li bt giam ni , tn no phi sung qun bin
gii xa th hn cho 12 nm ; sung qun bin gii gn hn cho 11 nm ; phi y i xa
3.000 dm th hn 10 nm, v cc ti phm phi chm, tht c, giam i lnh, sung lm lnh,
th chiu cp cho lng khu phn, ng gng ngn c l st chc chn, ban ngy giao cho ty
y, Kinh giao cho H thnh, tnh ngoi giao cho Tun thnh, bt kh sai cc tp dch, ban
m em v nh giam cht li. Khi ht hn giao v dn x qun lnh ; cc ti phm giam ch
lnh sung qun, i y, lm binh, khi giam hay i kh sai m dm trn trnh, khng k c ti
phm hay khng, cng sung qun i y, sau khi mn hn cho v, li ti phm, khng k
c ly c ca hay khng, xt ra l c , u x tht c lp tc ; tng l nu khoan tha
khng chu bt gii, cng phi xt x c (k phm cng vi l trng cng lng, l trng
phi 100 trng, bi dch ; k phm cng chnh, ph tng cng lng, chnh, ph tng cng
phi 100 trng, bi dch) ; cng l k phm ti trm cp no, x dn gii ln nha ph,
huyn s ti, tc thi phi nhn giam tra xt ; nu chm tr khng nhn xt ngay, huyn
do ph xt, ph do tnh xt, nha no t chi khng chu nhn xt, th chiu lut nng bt
ng vi hi ti, phi 80 trng ; nu t v phi ging 3 cp iu i y rn k khng
tm dp trm v cc t phm sung qun, tr k b giam cm vnh vin, khng cho tha ra ;
cn th khng c n trc can v khon g pht i y hay cha, cng chiu theo nin hn
phm ti n trm y m x l, cho thng nht. Sau li nh thm k y i xa 2.000 dm,
i lm kh sai 8 nm, hn bt u tnh t ngy thnh n v cng cc khon trc lm thnh
l.
Sn phng s tnh Qung Ngi v Bnh nh l Nguyn Thn, v au chn, xin v qu
cha, chn vin khc thay.

Vua cho vin phng thn y, chng bnh khng ly g lm nng, vi xin cho ngi thay,
khng hp l, sai truyn Ch qu mng, nhng phi theo nh trc chun cho n nay
Qung Nam, hoc phi u vin c ti cn cng vi quan khm sai cng nh dp, cho kp
cng vic.
Knh lm l tn tn 2 cung.
Ngy inh Mi (mng 10, thng y), vua em cc hong thn, Tn nhn ph v vn, v
bch quan, knh n cung Gia Th, dng sch, n, lm l Khnh h.
Li vn trong sch : Trm nghe nh cha m dy yn, l l trng ca vua cha ; c vinh hiu
tn qu, l php ln sut xa nay. V c c ln khp c trong nc, tt phi c ting rc
r khp trong nc.
Knh ngh : Thnh t mu ta l Thi hong Thi hu T D; ni Sa Lc((1) Sa Lc : tn ni,
Hn th, Nguyn hu truyn chp : ni Sa Lc l l im c thnh n.1) chung c im
lnh ; triu lan thm gy rng Phc khnh, gip cho Hin t ta 7 nm thnh tr, nh gip
cho nh H c gi Sn ; m cho Dc tng ta 3 k thng bnh, nh gip nh Chu c b
Khng Hu ; tt p khp x tc, c ho khp nc nh, nn tui tr ny ; c ni
nghip ln, ma hay dy ta t, li cho con chu rt nhiu ; c nhn sng cng tn, bo
p ht ting thm khn xng, knh em cc quan dng sch vng, n vng, dng tn hiu
l : T D Bc hu Thi hong Thi hu. Knh ngh : Hu hiu rt chnh ng ; vui v ban
khp ra, lc li, vun nn nhn hu, cng c nc va vui va lo ; lng t thch, dn Phc
khang thng, c yn vui vi con chu.
Ngy Gip Dn (hm 27 thng y), ti cung Trng Ninh, lm l tn tn, nghi l theo nh
trc.
Li sch rng : Trm nghe : c ln tt c danh thm ; tn thn gi l ch hiu. Nh
Thng im lnh di pht, ngun gc h Hu Nhung ; nh Chu cng ln khng nho,
thnh vng t ni kinh tht, u nu tt p, m t Phc lnh.

Knh ngh : Thnh mu Hong thi hu, sn nn khun php, ni c ting khen, nh n
c ho bung sim, nhiu cng gip ; truy theo li truyn da gh, theo php tn phong,
v l nghi cha c hnh ; v bin c mi gp phi !
n nh thnh t, thng tm n miu x ; nn k tiu t, tng yn nh c nc nh,
tuy tt p chng mng, cng t vinh quang sn c ; nhng biu dng sao xit, theo o tn
knh bo n. Knh em cc qun thn dng sch vng, n vng, dng tn hiu l : Trang
Hong thi hu. Knh ngh huy hiu rt chnh ng ; ting lnh rt biu dng, tc c bo ba
xun, xin xt cho lng hiu, su tun mi gip, c nh mi Phc lnh.
By gi, 2 l tn tn, theo l c knh dng l phm v cc khon xung n chiu ban cho n
yn, u vng theo ch ca 2 cung, cho l hin nay tt c cc vic phi nn chm chc
gim bt, ht thy nh li.
Ngy Mu Thn (ngy 21 thng y), knh c sch vng ca Kin Giang qun cng.
Nh vua, v nm T c th 36 [1883], c tn phong tc y, theo l c cp sch ; sau
gp bin c cha c lm, n nay cho theo l c lm, vo hm st cho truyn lu di,
m r vic thc.
Quan qun Php Ngh An, bt c nguyn c hc l Nguyn Xun n (Xun n mt
mnh ln trn x Quy Li, ph Din Chu ; vin lnh chc Tri ph l Nguyn nh Lc, u
ngi em qun Php tm bt). Quan Tng c l Nguyn Chnh, mun khoe khoang vic
y, tc thi em c hng bo tin thng trn v dng t s tu vo, xin thng cho tha phi
c vic l vin quan Mt B-lo, 1 ci khnh vng hng nh, vin iu khin l vin quan
T Mit-lng-di, v vin phi u l vin quan t An-xa-tt, mi ngi 1 ci khnh vng hng
trung.
(Xun n c yn i dinh Lnh binh tnh y, n thng t nm sau phi dn v Kinh,
sau to s thng lng cho ti ngoi, ri n nh Th lang b Binh, nhn m cht).

Tnh Thanh Ho b tai nn dch l (t thng y n thng 9, c tnh nhim bnh cht 9.500
ngi) ; tnh Ngh An v H Tnh cng lc c pht ra.
Tri huyn Phong in l Ngu Kham (ngi H Tnh, l con Thng th b Cng cht l
Ngu Khc n) v chm bo v, nn vic cp pht ra, b cch chc ; nhng thn ho, tng
l v li l huyn ht, n vin C mt xin lu li v ni : T thng 7, Hm Nghi nm u
tr v sau, ht Qung Tr gy bin, ht y tip gip, c vin y chng gi hiu d v v,
c phng php, dn trong ht nh c yn.
Nm trc nh vua ng ra chi Qung Tr, Qung Bnh, v binh lng n kin v cc
khon giao thip ht y, u c n tho ; c em thc trng thanh lim mn cn bm
ln xt, vin thn tu xin, chun cho gia n khai phc m th hm trc in tch, do Ph
tha sai phi ; cn nh vic xin lu li, theo l khng chun cho.
Chun cho t nay, phm cc hng lnh m, tr lnh c li gi ra, l theo ngch trc ; cn th
ngi no mi m, phi c l dch nhn thc, nu c trn v, tc do cc ph, huyn xt qu
qun sc bt ; nu cui qu vn thiu, chiu theo l : Lnh tuyn thiu m nh ti
xt x, gim cho 1 bc, tn no tnh nguyn ra ng m, xt ra cha anh c tn s, thc c
cn cc, m l dch khng chu nhn, th cng co t cho quan a phng, xt r ngh
x.
Chun cho cc qun c rung lng ; tr ngch lnh tuyn thuc vo Cm binh, Tinh binh,
cng lnh trm Kinh v lnh l cc ph, huyn, u theo chun nh mi nm trc chiu
cp cho (Cm binh nguyn trc 9 so, thm 6 so ; Tinh binh nguyn trc 8 so, thm 4
so ; Kinh trm nguyn trc 7 so, cp thm 3 so ; lnh l mi tn 3 so) ; cn ngch lnh
m thuc vo Cm binh (Tuyn phong, K v, Kinh tng, T pho, Trn th, Thng tr,
V b, Nhc chnh, Ti th, K c, Loan nghi v Cnh tt) v Tinh binh (lnh m ph Tha
Thin v cc tnh), u theo l c (Cm binh 9 so, Tinh binh 8 so) chiu cp, cho c phn
bit.

Quan qun Php ng Bnh nh bt c bn : Mai Xun Thng (C nhn, xng


Nguyn su), Bi in (xng Thng trn), Nguyn c Nhun (xng Hip trn) v ph
tng, thng binh tr xung, 11 ngi, u em chm.
t quan li tnh Ph Yn. By gi quan qun Php nh dp, ht y tm yn n ; vin
Ton quyn nh in ni triu nh nn t quan nh c.
Bn cho Quang lc T khanh T l b Hnh l Tn Tht B lnh B chnh ; nguyn n st l
inh Duy Tn cung chc theo nh c ; cn nh ph huyn v tnh thuc, u cho quan tnh
xt chn.
Nm y trng thi Hng Tha Thin, quan trng ph ly c nhn 29 ngi, t ti 67
ngi ; quan b xt li : chn c hng c nhn l Nguyn T (ngi Qung Tr), dng
ch phn nhiu km vng v thiu ngha, xin trut lm t ti ; hng t ti l Nguyn Hu
Lu (tr xung l ngi Tha Thin), Nguyn Ch Th, Nguyn Vit Tuyn, hoc vn l
vng km, hoc dng ch kim nh, xin trut xung hng ; nguyn H Lm d hng bnh,
d vo Phc hch (ngi Qung Nam, nguyn ph dng ch khim nh), vn l cng vi
hng C nhn khng hn km nhau, em l hng c nhn ; H Qu Thiu (tr xung l
ngi Tha Thin, nguyn ph vn l c ch trng nhau) ; Nguyn Vn Th (nguyn ph k
Phc hch vn l vng km) ; Nguyn Hu Bng (ngi Qung Tr, nguyn ph dng ch
khim nh) ; vn l u l nn ly em lm hng T ti ; Trn Vn Qu, Nguyn Diu (u
ngi Tha Thin) k tam u l hng lit, nhng k nht, nh, hai k u bnh,
cng l ng tic, xin gia n vo hng cui t ti cho rng ng s l.
Vua chun cho theo nh ngh nh, quan trng (Ch kho l Phan Huy Nhun, Ph ch
kho l L Trinh), cng u v ph duyt khng k, u cho phn x c th bc.
Chun cho t nay, phm con chu cc quan vin tn tht v quan vn, v, nu c th m
th u theo nh l nh. (Nhng nm T c th 18 v th 24), do ph Tn nhn v cc
quan a phng xem xt, (ngi t huyn Tng Sn tr vo trong Nam, ng qun tnh,
ph, tnh no, tc do tnh, ph y xem xt), khng c n thng b Li lm n xin m b.
Gn y, sau khi lon lc, con chu cc quan vin, phn nhiu khng do ph Tn nhn, b

L xem xt, i thng n b Li xin b, b Li khng xt k, u tu xin chun cho, d sinh


gian di, nn sc r php c, cho thng nht.
Thng 5, sa sang li cc tn lng lit thnh, hu.
Tit lc tun i khnh ca Trang Hong thi hu (ngy mng 9 thng y).
Vua thn em hong thn, Tn nhn ph v vn, v trm quan knh n cung Trng Ninh
chc th, lm l khnh h ; sau 2 hm, vua ng in Thi Ho nhn l mng thnh.
Ban n chiu 16 iu((1) n chiu c 16 iu, nhng theo tng iu dch ra th ch c 15
iu thi.1) :
- Hong thn cng tn tc v vn t ng phm, v t t phm tr ln, u cho n yn mt
ln v ban thng cho c th bc.
- Cc cng cha v hong n, cc phi tn, n quan, ph thip, u gia n cho c th bc.
- V tn tht, n ng, n b, tui t 70 tr ln, u lng gia n ban thng cho.
- Kinh : vn t lc phm, v t ng phm tr xung n cu phm, u lng gia n cho
c th bc.
- cc tnh : vn t n st, c hc ; v t chnh, ph lnh binh v nha Kinh lc Bc K,
cng sn phng, hi phng, thng t, tham t, bang t tr ln, tr vin no ln ny vo Kinh
triu h, d yn ra, cn u cho tin bc thay yn c th bc.
- T mng 9, thng 5 nm nay tr v trc, hong thn, cng cha, phi tn v quan vin vn
v, b ging, pht, cch, lu, khng c ti cng, ti t, cng khng cho tra xt, th 3 b
Li, H, Binh chia loi lm danh sch, i ch lng ban n cho.

- T mng 9, thng 5 nm nay tr v trc, con chu thn cng v tn tht, cc vin c li,
tr phm can ti nng nh lm gic, phn nghch, n cp, git ngi, vn giam cm nh c
ra, cn th h c thn nhn kt lnh, cho nhn v qun thc, c t sa li mnh.
- Trong Kinh v cc tnh ngoi, cc quan vin, vn t t phm n quan, v t tam phm tr
ln, tr cha m vin y, c chiu l phong tng ra, cn th mi c thng, h trc
khi ban n chiu trc ngy mng 9 thng 5 nm y, ngi nn c phong tng, u chiu
phm phong tng cho cha m c th bc.
- Trong Kinh v cc tnh ngoi, quan vin vn v, tr cha m chiu l phong tng ra, cn
th chnh tng nh phm c phong tng 2 i ; chnh tng nht phm c phong tng 3
i, u so snh tc hm ca con chu ngi y theo th bc phong tng.
- H V, gip Nam, x Ho Lut ; h Phm thn ng x Tn Nin ; h H thn Ty x Bi
X, u gia n cho.
- T Kinh ti cc tnh ngoi, vn t t phm, v t tam phm n quan tr ln, cc mnh ph
u gia n cho.
- Kinh : th li cha vo ngch v tha phi ng lm vic cc nha mn, u thng
tin 1 quan.
- Cc hng lnh th hin ng lm vic in ng v Vn vn nin i ct cc Kinh
u thng tin 1 quan.
- Cc quan vin c li b cch, b bi, t t phm tr ln, khng c c khoa mc hay khng
v vn, v t ng phm n tht phm d c khoa mc, xut thn t c nhn, v c tr ln,
tr ch thc c tnh trng tham tang, cng c trng tnh can thip dnh dng vi gic v tui
t 70 tr ln ra, cn th u cho 2 b Li, Binh, chia loi lm danh sch tu ln i Ch,
lng cho lc ng.

- Phm cc n bi thng tang vt cha xong, tr c ch trng bt xn gian xo ra ; cn th


Kinh do b Hnh, cc tnh ngoi do thng ty ni y, u em bn n trc can ti v
tang vt phi bi thng, cng nm thng thu giam lu hay chng, chia loi k ra tu ln, i
Ch, lng cho khoan gim.
nh l cc thuc vin vin C mt, li gia cp thm na bng.
(L trc, thuc vin Vin, u chiu thc, hm, gia cp cho gp ri. Nm ng Khnh,
t Du [1885], li cp thm cho na na, thnh ra gp i. n nay, vin thn cho l hin
nay ti chnh eo hp, nn tnh gim bt i, tu xin, chun cho nh bi.
Dng nh T Bc bn hu in Hu Nam, th ring Quan thnh qun (nguyn trc
cng th chung vi cc m thn trong in, s l khinh mn, nn dng nh ring th).
Vin Ton quyn i thn nc Php vo Kinh. Chun cho vo yt kin tin in. Gn y
vin C mt nhiu ln a th ti bn bc nhiu khon, nn vin y vo Kinh tin cng
vi vin thn bn bc ngay trc mt.
- Cc tnh Bc K my nm trc cn lu gi phng chng trn di 1.500.000 quan tin
Ty, nh cho nm nay ti s tin y np vo Kinh ; nhng tnh sut c ton k, mi nm s
thu thu c, cng c 7.500.000 quan tin Ty ; nu thu nm nay thu c c, th s
tin lu tr y cho sung ti vo, khng th cha phi sung ti, nn xin ch t trc cho nha
Kinh lc nghim sc cho cc tnh, ph, huyn ht sc gic thu, ct c y , khi
thiu s ti vo.
- Khon bi thng ph tn Bnh nh, Ph Yn. Khon ph tn y c nn do qu quan by
cch chuyn thu tin thu cc hng, hoc tin pht sung vo ; hoc do quan tnh lm th
no thu c giao cho qu quan nhn tr vin Nguyn su Gia nh, ch do ta ngh
nh.
Vin thn p l, nu thu tin pht sung vo bi ph, nn do qu quan thu ly, nhng cha
bit cch pht th no ? p rng : Cch pht y rt cng bng, i s xt ri tr li sau.

- Cc khon v vic h, t Thanh Ho tr vo Nam, cc qu quan chi ph, u do cc s


Thng chnh thu thu cp cho, nh c li tha s nh chia cho gip vic chi ph nc
ti ; duy cc hng tp thu, qu quan thu chi bao nhiu, phi c s sch giao cho nc ti xt
tnh. Cn nh nc ti t nay bng lng cho trng thu, ch c thu thuc phin v thu ru,
nhng h cho lnh trng, tt phi u gi, ngi hn th cho v lnh lm c thu t Thanh
Ho tr vo Nam, khi linh tinh. V li, thu ru, nu c chiu l m nh thu nh c,
cng khng c li nhiu. Hin nay, thu ru Bc K cho 1 ngi trng c ; cn t
Thanh Ho tr vo Nam, nc ti c mun cho ngi lnh trng c, thi qu i thn s sc
cho ngi bun lnh trng thu ru Bc K, do b so snh gi cho nhn trng.
- V khon : xung D cho vin Khm s c d lm vic, v i thn qu quc m d lm
cng vic nc ti, s cha hp c ; duy nc ti c vic g phi bn bc, nn cng vi qu
s bn nh n tho m lm, tng cng khng hi ; khng phi c d ch r rng, v
khm s l vin i thn ca qu quc, lm gip cng vic nc ti, th phm c bn bc,
nc ti u nghe theo c, khng theo th s gim th thng ca qu quc. Hm trc qu
khm sai n, cng l vin i thn ca qu quc phi n, nhng l khm xt cc vic bun
bn v k ngh. Cn nh cng vic nc ti, nu c bn nh, cng phi bn vi qu Ton
quyn xt nh ; l v qu i thn khng phi l ton quyn th thi, l Ton quyn th
nhng quyn php y, phi do tay vin Ton quyn, khng phi ngi khc c d.
- V khon Kinh lc s Bc K : tu vo, c sc cho Nguyn Hu sung thay lm
Kinh lc i thn, qu i thn n y cng mun hu l tip i, cng lng mu toan,
cho c tho ng, bt thn c Ch cho triu vo Kinh bn vic g, qu i thn h dm
khng vng mnh. Nguyn Hu ra Bc, trong Kinh c vic g kh, do 1 - 2 vin vin
thn ra Bc hi bn, qu i thn cng bnh tm tip i, khng tr ngi g.
- V khon hnh cung cc tnh ; chuyn sc cho cc tnh, qu quan di ng ni khc,
trong a th tnh thnh Qung Bnh cht hp, khng di ng c, vin C mt nu c
chn c ch khc, qu quan mi tin di ng.

- V khon Cng s cc tnh : chiu trong ho c, th cc ca bin khai trng, t Thanh


Ho tr vo Nam, u c qu quan n ng v thm c hin tnh cha yn, nn t Cng
s, cho tin trng coi c, nay cha nn bi b, i khi tm yn, trc ht rt qun Php, sau
n cng s, nu nc ti bit c vin Cng s no, cng vi quan nc ti khng tt, nn
thng thuyt vi qu i thn xt x. V qu Cng s, gin hoc c ngi no khng phi,
vi trit hi ngay, s kht khe qu ; cng nh vin quan a phng nc ti, gin hoc c
ngi khng hp vi qu i thn, u c ht thy t cch i ngay.
- V khon la t quan li Bc K. Trc c vin Ton quyn Pn bn xin xung D
cho vin Kinh lc Bc K, c tu tin lm vic. Gn y, quyn Kinh lc s l Nguyn
Trng Hp tun theo lm vic, nay Nguyn Hu ti sung lm Kinh lc s, nu
khng theo nh trc chun, cho la t, th quyn Php li km vin quyn Kinh lc s,
s nhn tnh c ch ngh ngh, hung chi vic chn c cng phi tu cho bit. Trc y gin
hoc c tu chm l li ca Nguyn Trng Hp, nay Nguyn Hu l ngi ti cn am
hiu, t nay nn mt mt la t, mt mt tu ln cho bit, tng khng phi lm chm vic
nh trc, hung chi ly quan Kinh phng mnh ra Bc trng nhm ; nh c ngi no
khng phi, chiu theo c th qu i thn c t cch, i, khng bng n tn ni do
vin Kinh lc s cng vi qu i thn thng lng la chn, rt l nhanh v tin.
L tt Cng chnh nc Php (ngy 14 thng 7 dng lch, tc ngy 24 thng 5 m lch) ;
cp cho quan Php c Long bi tinh, cng 354 vin (hng nht 6 vin, hng nh 17 vin,
hng ba 11 vin, hng t 81 vin, hng nm 219 vin) ; sau li cp thm 60 vin (hng nht 3
vin, hng nh 8 vin, hng ba 8 vin, hng t 17 vin, hng nm 24 vin), theo li thnh cu
ca vin Ton quyn i thn l Bi-u.
Vin Ton quyn i thn Php ra Bc ; chun cho quan thuc tng vt c th bc.
Tng vin Ton quyn : khnh bng ngc qu 1 ci ; hnh tam th bng ngc vng 1 ci ;
chn bng ngc qu 1 ci ; phin truy bng thu tinh c eo ngc san h 1 ci, lng bn 2
ci.

Tng vin quan ba, qun c tu thu : khnh vng hng nh 1 ci ; vin quan nm 1 ci ;
vin quan hai 1 ci, k lc 1 th v u tng mi ngi 1 ng kim tin hng ln, c 4 ch :
Vn th vnh li.
Khi trc sau khi Kinh thnh b lon, cc hng sng ng xng T, Hu tng qun v
cc tnh gi trc ( Kinh thnh v cc n a v, cng 1.440 c ; cc tnh cng 1.444
c), u do ngi Php thu ly. Thng 7 nm trc, vin Ton quyn c l Pn-be c vit th
trnh by : Nc ti nhn ly sng ng hng c, i c ra tin, h qu quan xy dng
bnh i ni mi, cc ph tn u ly s tin y chi bin, cn li bao nhiu em giao cho
nc ta chi dng. c chun cho lm, nhng t bn vi qu i thn mua gip my
khun v liu thu th vo Kinh, do ta c lm. Thng 4 nm nay, vin Ton quyn mi a
th n ni : Vic ly sng ng c tin, my khun mua c rt kh, nh nn ph sng
y thnh ra ng, bn i ly tin sung vo chi ph thu lm bnh i. Li chun cho nh
thn t i bn vi vin Khm s, ni : Trong s sng ng c 9 khu hng dng v ch
i tng qun, l di tch tin triu ch ra gi nc, xin giao tr lm quc bo, cn th
xin phi ngi kim xt hin cn li bao nhiu, chia lm 10 thnh, trong th 7 thnh do
qu quc cho bn i ly tin sung vic chi ph, cn 3 thnh xin tr li nc ti c tin chi
dng. n nay vin Ton quyn bn rng : Sng c thnh tin, phng chng n 10 nm
mi xong ; nu va c va lm, th xy dng ch y cng n ngoi 10 nm, rt l chm
lu, tr 9 khu i tng qun phi giao tr ra, cn th s liu th ph nt ra thnh mnh,
hoc em bn i ly tin, hoc giao tr nc ta chiu gi tr bng bc cho c kp vic. V
sng y, tr 9 khu ra, hin cn hn 600 khu, phng c 700.000 cn Ty (cn ta thnh
1.200.000 cn), tnh thnh 700.000 quan tin Ty ; nay giao tr li nc ta nhn ly, phi
giao cho qu i thn nhn tin, tnh ra tin ty l hn 500.000 quan (thnh tin ta 650.000),
tnh ra thnh bc 12.050 ng, cho chi ph xy dng bnh i trn gi. Vin thn ni :
Vin Ton quyn c bn tnh trnh by nh th, v ta tng cng khng nn tnh ton so
snh na, xin chun y cho.
Vua bo : Sau khi lon lc, kho tng trng rng, nu chiu gi nhn mua nhng khu sng
y, khng nhng my khun trc kia nh mua gip, lu u cha thy c, m tin bc
qun th cn dng hin nay lin gim bt, quan, qun vn s cha cp dng 1 - 2 nm,
ly g mua c. Xem nh qu i thn ni : Lm vic y phi 10 nm mi xong, hung

chi tnh th nc ta nh th, s n 30 nm c thnh khng, cha th bit c, thc nh li


ngn ng c cu tin mt tt mang, nn ly lm gng, v vic y cn phi x tr, mt
l s mt tnh ho hiu, mt l s tn ph, nhng s th trng i, nn giao cho tn nhn,
nh thn bn li. Sau li xt li ni : Nc ta hin nhn nc Php bo h, v tin bc
c mua c hay khng, chc bit r, hung chi qu i thn sang ln ny, cc tnh Bnh
Thun, Khnh Ho cng s giao tr li, tng nc ta c qu quc bi thng, chnh
khng phi l t, nay nu v tin ti eo hp, khng mun nhn mua, khng nhng t cho
ngi l khng rng v s c hi n tt, sau ny bn bc tt nhiu kh khn tr ngi, xin
tm cho nhn mua, cho c n tho c. Vua nghe theo.
Cho Khm mnh i s Hu trc k l Hong T Vim rt v i Ch.
By gi T Vim t vo vin ni : 2 - 3 ln a th cho vin Khm s, gip cho sng
ng tin n Hu k nh dp, lu khng thy tr li, s thn y khng bit xp t ra
sao. Vin Khm s y cng t cho vin ni : Vic T Vim lm, thng cng vi qu quan
khng hp.
Vin thn ni : Qung Tr, Qung Bnh yn, c mc cc tnh Hu k, hoc ra th,
hoc b bt, hin tnh cng c tm yn, vin s thn ng lu Qung Bnh cng l h
ph, xin cho rt v i Ch, cn quan qun hng ng do s thn xt li tn l, lnh binh
mi chc 1 ngi v 100 lnh Qung Tr, ng tnh Qung Bnh, thi thng i tun
tiu ; cn th cho rt v ht, nhc ph. Cn nh vic lm t trc v xp t cng vic
v sau Hu trc k, nn do s thn xt nh chu o lm s tu xin thi hnh, nn c mnh
lnh y.
Cho phng Ct Sn Qung Tr [chua trn], v thu chnh cung cng chu nh cc x
thn, cn ht thy vic : sai dch, phu thuyn u rng min cho.
Nhng ngi ra th tnh Qung Bnh, t tn l, lnh binh tr xung hn 170 ngi, u
chiu theo li chun trc m lm.
Li cho Nguyn Hu ra Bc K, vn sung Kinh lc i s.

Nm trc vua cho ngi ln mi nh, t Kinh n cc tnh ngoi cn nhiu vic, chun cho
Hu lu li gip vic, m cho Nguyn Trng Hp quyn sung. Gn y Hu ra
Bc cng cn, s dn lm n xin lu li, Trng Hp cng nhiu ln dng s em bnh tnh
ku xin chn ngi khc thay.
Vua cho Hu l ngi c phm vng, ti cn, tng tri, vn am hiu tnh th, mi cng
vi vin Ton quyn bn nh ; cho vng lnh li i, vn theo nh trc chun cho tin lm
vic, sung C mt vin i thn v kim qun Khm thin gim u nh c, t trong
ngoi khng chia r.
D rng : ng lc tnh th khn kh ny, qun, triu, u cng Phc ho ; khanh l
ngi c danh vng c ca tin triu, lm ct tr ca nc, tnh vn cng bng, trung trc,
trm vn knh trng, ngy nay phng mnh sai phi ra Long Bin, ng xa nhng lng
khng xa, giang h hay lng miu, trong lng vn lo. Khng Minh nh Hn em thn ph
thc cng non sng, m lng trung treo cao sng sa nh mt tri, mt trng, i xa l
ngi nh th no, i nay l ngi th no. Th ca Tng Thi Tng ban cho Triu Ph c
cu rng : Thu chung min tn qun thn ngha, ni ngoi v vong u i tnh, ngha l :
Trc sau c ht ngha vua ti, trong ngoi khng qun tnh u i ; nay trm ly cu y tng
cho khanh, khanh nn c gng. Ri c cch cho 1 ci nh bng ngc qu v 1 ci long
bi, t trong c ch vua ph, c th vua lm, khng phi vin ngc l qu bu. Khi
ra i, vua li mun trc 1 hm vua ng ti nh ring Hu tin hnh, Hu c t,
mi sai quan b, vin, Ni cc mi s 1 ngi, a chn n ca bin Thun An.
Cho Thng th b L l Hong Hu Thng, i sang Thng th b Binh ; th Hip t
i hc s, lnh Thng th b Hnh l on Vn Hi, i lnh Thng th b L ; T tham
tri b Binh, th hm Thng th l Tn Tht Phin, i th Thng th b Hnh, sung C
mt vin i thn v quyn Chng cng vic Khm thin gim, i ngy no Hu v
Kinh giao li lm ; nguyn Tun ph H Tnh v Kinh i Ch l Hong V, i b Hu
tham tri b Binh. (Tn tht m gi vic binh, vic trc ng lm gng, nn khng cho
Phin thng b Binh).

Khi trc b Li tu xin chun cho nhng ngi Kinh d c phm hm khoa mc, tng
xem xt c th lm c v tn m, gim sinh n l tnh nguyn ra lm vic ; quan hin c
h s li rt nhiu, xin nn lng trnh chia giao cho nha Kinh lc Bc K v cc tnh
ln, mi tnh 4 - 5 ngi ; tnh nh, mi tnh 3 - 4 ngi, p tu thu, ti ngay i b, tu
vic phi u, gp ch khuyt la in vo, khi thiu ngi, t cho nha Kinh lc
thng lng vi qu Thng s xt li y cho. n nay phi i t tng ng phm tr xung,
cng 16 ngi.
Tnh Thanh Ho bt c T ti l Nguyn Phng (xng Ph thng) v con hn l
Qunh (xng Lnh binh) ; Phng b bt, tc th t t cht, Qunh chiu l em chm.
Ngy tt Cng chnh ca nc Php, vin Khm s xin din binh rc vua ra xem.
Hm y, dn qun trc lu ca Ng Mn, vua mc v phc ln lu xem, ri li ci
nga i duyt binh, cho vin Thng binh Php 1 th eo bng ngc (c tua bung xung) v
thng cho quan, qun Php ngn tin ln, nh c th bc. (Quan chc 39 vin, thng cho
long vn hng ln ; sut i 48 vin, thng cho hng t m, binh lnh 586 ngi, thng
cho nhng hng nh thng, nh nghi u 1 ng, t v sau, hng nm u chiu m
lm) ; l ngy Tt duyt binh rc vua ra xem, bt u t nm .
Vin Khm s Php t ni : My nm nay, S qun, dng nh dng bnh, phi vin thy
thuc ngi Php n cha, phn nhiu c hiu qu, qu quc nn dng thm bn cnh
qu qun y 1 to nh dng bnh, phm c ai mc bnh, cho n , 1 - 2 vin thy thuc
ca ti thng xuyn n v lm vic, tin ch bo cch cha ca ngi Php. Vin
thn tu ln. Chun cho theo m lm.
Quan Tun ph tnh H Tnh l V Khoa tu ni : Ht H Tnh v 2 ht Ngh An, Qung
Bnh, trc lm ng, nhiu ngi lm c mc cho gic. T khi ban n cho ra th c
min ti, nhng v qu thuc tnh ny m thn mnh lng khc, phm c ra th, phi em
thn mnh v tnh mnh mi c ; trong khi i ng, hoc b dn bn gio ngn tr, hoc
gp qun Php n git, nu em c bn cng i, li l khng tin, nu ra th tnh gn cho
c tin, th t gii chm tr, kh nhc, ph tn, nn lng mun ra th m chn khng i

c ; v c y xin t nay, phm c c mc tnh H Tnh, cng 2 ht Qung Bnh, Ngh


An, nu tnh nguyn ra u th tnh gn cho tin cng c, quan tnh s ti xt qu thc,
mt mt t vo vin, mt mt t cho tnh nguyn qun bit, bn sc v cho x dn cng bit,
khng phi bt ch danh ngi ra th tr v nguyn qun ; nu c tro tr th no, c ngi
dn ra th v tnh nhn n cho th, phn bit xt x. Vua chun y li bn nh y, nhng
thng sc cho cc tnh hin nay cc c mc cha ra th ht, u theo m lm, cho c
sm yn n.
Thng cho cc nhn vin i theo dp lon Ba nh. Quan Tng c tnh Thanh Ho l
Tn Tht Vnh dng s trnh by : Trn nh Ba nh thng 12 nm trc, tuy do qun
Php ; nhng tnh phi ngi i cng vi vin ph H Trung cng i theo bn nh nh
dp ; hn 1 thng, khng t gian kh, quan Php khng ch trch, li cn khen ngi,
thc l ng khen ; nhng chn ly nhn vin c vic, xin lng thng cho khuyn
khch.
Chun cho thng thng c th bc (Thnh th u, quyn sung Ph lnh binh l Tn Tht
Khang, nguyn trc b ging 3 cp, cho khai phc ht c ; Bin tu, lnh Tri ph H Trung l
Tn Tht thng Tri huyn, nhng vn lnh chc c ; cn th chnh i trng tinh binh,
thng lm chnh i cm binh c 3 ngi ; cp bng i trng, thng cho bt phm i
trng 3 ngi ; th, thng li v ph tng, thng cho tng cu phm 3 ngi).
Sn phng s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn, tun lnh n huyn ht H ng,
tnh Qung Nam ng gi, chia qun ng n cc ni yu hi (phng thn ng n An
Tn, cn tn l, lnh binh mi chc 1 vin, ng cc x : c B v Tam K).
Truy tng Trc tc lnh Tri ph Kinh Mn l Nguyn Hu Lng (ngi huyn Thch H,
tnh H Tnh) hm Hn lm vin Th c (Hu Lng, thng 12 nm ngoi, i ln tnh cng
cn, gia ng b gic git, tuy khng phi cht trn, nhng cng l cht v vic cng, cho
truy tng v tin tut, nh vic tp m).
Li t huyn nha Tuyn Ho.

(Thuc tnh Qung Bnh, t t nm trc ; t khi tnh y c lon, vin dch chy tn ht ;
chun cho nh bi, i yn s nh. n nay hi yn li t).
Thng 6, thng cho C nhn tnh H Tnh l L Nht Hon, li gia thm 1 trt (T c
nm th 27 [1874], v bt c k phm, chun cho i b lm quan, gia cho 1 trt).
Quan Tun ph l V Khoa tu ni : Mt ht K Anh l a u xung yu, vin y l 1
ngi c nhn qu nh, th m nghim dp c, thn ho, tng l trong ht, khng c
mt ngi no chu nhc theo gic. Thng 2 nm trc, dn bn gio b i, phi lu tn,
c hn 2.000 ngi, s mun xui gic quy nhiu ; vin y cng hiu bo yn n c, nn
trm gic tm yn, lng dn v gio dn u m, ht nh y c yn, xin c cch
khen thng khuyn khch.
Bn gia thm 1 trt, b Hm lm vin Bin tu, nhng sung Thng t.
Cc ht : Thng Bnh, H ng v Ho Vinh, tnh Qung Nam, ra th hn 60 tn, min h du
dn c m lng.
Chun cho bn Khm sai l Phan Lim, Sn phng l Nguyn Thn, i ngay ti thng du,
dp cho bng ht, cp thm sng ty 200 khu, chia giao nhn ly lm vic.
Li t 3 s : V kh c cng, Ni v c cng v Ni to.
By gi b Cng ni : Ba s u giao cho b y qun nhn, vic nhiu ngi thiu, kh
trng nom khp c, nn li chun cho t, ph hp php c. Cho Quang lc T khanh,
T l b Cng l Nguyn Vn Thi, i lnh Th lang, sung trng nom 3 s y ; cn chuyn
coi vn vn nin ct cc, cho Hu th lang b L l Lng Thnh, i lm T th lang b
Cng thay.
Quan Tun ph tnh H Tnh l V Khoa t ni : Quan n st l Hong Xun Phng d
c c mc v ng ra th hn 170 ngi, trong xt c nhiu ngi mn cn, nu
khng thu dng, s hoc tr v li c, xin chn nhng ngi mnh kho v qun sut hn 90

tn, theo quan n st, chiu ng nhng ni yu hi, hng thng cp cho tin 1 quan, go 1
phng, 3 thng th thi. Chun cho theo m lm.
Cp tin tut cho thnh ph Ngh An v b ho tai (mt trc tnh thnh b chy lan 148 h).
Tha cho nguyn Ph m u l ng Huy Ct (con ca Vn Minh in i hc s l ng
Vn Thim cht) v qu yn nghip lm n.
Huy Ct, khong nm Hm Nghi, cng vi con l ng Huy Ph cng can n v ngn gi
lnh i th v n chn huyn vin, b x ti chm i lnh (Huy Ph b chm bu u). n
by gi lm n ku vin, vin thn xin gip y l con v k thc ca tin triu, phm ti xt
ra l nhm ln nht thi v con hn b trng hnh, nn khoan tha cho ti trc, giao cho x
dn qun thc, c t sa li. Vua y cho.
Trng coi ng ci quan l Lu Cung t ni : Cng trnh s y, kh nhc nng n, t khi
di ng n th nht, n th 2 n nay, khi ni rt nhiu, dn phu nhim bnh n 6 - 7
phn 10, phn nhiu b cht, quan Php y, ngy thng nh pht, tt bnh cng nhiu,
chun cho vin thn t bn vi vin Khm s, tr li rng v vic nh pht, sc cho quan
Php, t nay v sau, dn phu c li, phi giao cho quan Nam xt x. Cn nh mn phu, gn
y trch c ph Tha Thin v tnh Qung Tr, xt 2 ht y ng i rt xa, tnh Qung
Nam hin ng gi nhiu ni, nhn dn phn nhiu tr v, nn mn dn 2 huyn : Ho
Vinh, Din Phc, 500 - 600 ngi, cho cn tin d thay i.
Chun cho theo li bn nh giao cho quan tnh theo th lm vic.
Vin Khm sai ngi Php Bnh nh, Ph Yn l Trn B Lc, cai qun em quan qun
i tu thu v tnh Gia nh.
Di em nh bt phong tng lut vo trong ca Tng Loan (trc h sau).
Ngy Nhm Dn, ngy k in Ho Khim, vua mi thn n lm l, trong ngy hm y
li v cung.

Chun cho t nay, phm trong Kinh v cc tnh ngoi, giy s mi trang dng 8 hng, cho
hp l c. (T c nm v cui, chun cho i dng 7 hng).
Tnh Ngh An bt c Phan Vn Thng (anh rut nh Phng, nguyn l Vin ngoi Qun
c chic tu thu b cch chc, t ni lon, xng l Tham tn), chiu l x chm lp tc.
Quan Tng c tnh Ngh An l Nguyn Chnh t ln em vic lnh tp Bc K l bn
Phng Ngc Cn (i trng), Nguyn Vn Thu (Ng trng) v Phm Xun bt c
Nguyn Xun n, rt l c lc, xin khen thng hu.
B Binh xt : Xun n ln ny b thng mt mnh ln trn, khng v nh lc giao chin ti
trn, tnh xt ngh khng ng. Chun cho chit thng 30 lng bc, nh bi thng hm.
Khoa y trng Tha Thin, c quyn thi ca Tn Tht V (dng th 2), khng chiu u
lm vn, ton em qun chn kinh m t ra (trc vit bi Vn xng bo co, sau
vit bi Quan thnh bo co). B xin cho kt ti nh 80 trng, cho quy lut trng thi
nghim tc.
Vua cho hn l ngi trong khnh ph, cho gia n nh 50 roi.
Quan b Li nhn li v lm nhm tng in, v ni : Nhng ngi cha mt ca ca
Thng th b Hnh l on Vn Hi v nguyn Tng c Sn Ty, Hng Ho, Tuyn
Quang l Nguyn Trng Hp, u c phi cch (cha ca Vn Hi l Vn Giai lm Trng
s cho nh Vin cng, can n ti ring nh inh Bo xem ht, b cch ; cha ca Trng Hp
l C nhn xut thn, tng b Ng s o Bnh - Ph ; can n tr ni vic tc trc v ngi
nh bi nh bc vi khch, b cch) ; theo l li km 2 trt (th l km 4 trt). Nm ngoi,
b y u tu xin, chun cho tng Chnh tam phm, bit l nhm ln, trnh vi hun thn
l Nguyn Hu v Phan nh Bnh, ni l : 2 vin y l cu thn thc vng, lch duyt
lu, cha cht ca cc vin y b can n xt ra khng phi vic nng, khong nm T c,
2 ln phong tng km trt, cng phn bit. Nay Hong thng ta, hiu tr thm

khp, rng ri gia n, nu li phong tng km trt, s khng phi l rng n in, xin min
cho phong tng km trt t hu o, xin theo nh li hun thun xt nh. Vua y cho.
ng gic tnh Qung Nam ln xung cc x, thn t nh git ngi. (Cc x, thn : Cm
Sa, Ngn Cu, Vim Minh, Ngn H, Trn Cu, Mng Lnh, Ph Trch, Thu Loan, Dng
Sn, Tam K, Khng M, Ngc Th v Trng Hun ; tng cng t nh hn 370 nc, git
dn inh mt 13 ngi).
Chun cho u chiu l cp tin tut ; nhng trch cu vo x dn cha ra th m chiu thu.
Vim Khm s Php l Hch-t vo yt kin. Vua sai mi vo tin in, cng thng lng
5 khon :
- V 2 tnh Bnh Thun, Khnh Ho, lc mi giao tr, cng vic b bn, khm sai T trc k
l Phan Lim, cai tr dn v giao thip rt l am hiu v c ti cn, nn cho vin y sung b
lm Tng c Bnh Thun, Khnh Ho.
- V Kinh thnh qu quan vn cha giao tr, dn tnh rt l trng mong, qu Khm s c
lng gip , xin thng lng vi vin Ton quyn i thn, sm giao tr cho, tin sc
cho nhn dn nc ti v nh c, dng lp phng p canh tun, phng qun gian t.
- V th php ca bn triu, phm ngi c ti, phi nn xt k, nu qu tnh ti khng th
tha c, sau mi bt ti t hnh. Gn y, cn c cc tnh t v, bt c gic ln trn,
qu quan khng tng tra xt tnh ti nng nh ra sao, tc thi thng lng vi quan tnh
cho em chm, quan tnh cng s l che ch, khng dm tra xt ; v li thng tnh ca dn,
phn nhiu th on nhau, cng hm hi nhau, qu quan tnh nng, m tng c, tun ph cc
tnh khng th bit r, nu nht khi theo th m lm, th trong hoc c ngi mn ngha
cng m bo th ring, hoc ly n c ngi khng c ti ; vy vic y, tr bt c, bn
chm ti trn ra, cn th bt c k phm ln trn, nn giao cho cc tnh tra xt ti nng
ch xc s thi hnh, cho mng ngi c trng.

- V cc qu quan hin ng cc tnh, u c bng gip nc ti c nhiu li ch, i vi


ti li nh nht khng ng k, duy gn y, cc tnh c t rng qu quan i khi c sc mua
ci v cc vt hng cn dng, nh Thanh chng hn, s cc thuc vin tnh, sau khi tha
hnh, trong c bt xn ; vy sau ny qu quan c cn mua vt hng cn dng g, nn t
cho qu Khm s, chuyn t cho vin C mt bit r, sau xt s chi tiu.
- V Kinh thnh sau khi lon lc, quan thuyn tn tht mt s nhiu, khng nn hi ; duy
trong c thuyn vua ng ca cc triu ch to ra, gn y thy c bn sng, qu quan
khng dng lm g, i khi c thy ngi nc ti thu mn, ngi thuyn qua li, rt thiu
nh quan, xin thng lng vi vin Ton quyn, em tr li cc thuyn vua ng, tin sa
sang li, nu khng dng c, th cho tiu hu i, khi coi thng khinh nhn.
- Vin Khm s tr li rng : Khon Phan Lim lm Tng c Bnh Thun, Khnh Ho, xin
theo mnh ; khon thuyn ng xin s xt lm ; cn cc khon xin i thng lng vi
vin Ton quyn v t cho quan ngi Php ng cc tnh chiu m lm.
- Cho nguyn lnh T tu l Nguyn nh Tu, i lm Quang lc T khanh, lnh c hc
Qung Nam.
nh Tu, sau khi Kinh thnh b lon, vng Ch b chc Sn phng Qung Nam, tin
hiu d nh dp, ti khi v, cha kp nhn lm vic, gp sn phng tnh y c lon, lin t
tin i n. n nay o binh sn phng Qung Ngi n thng du H ng, nh Tu n
ngay ch qun th trnh by, ri dn cc x dn ra th, quan Sn phng em vic y tu ln.
Vua cho l nh Tu yn thng gi phn, quan qun ti n, li bit ra th trc, khng v
nh k dy da vi gic ; cho vn theo chc hm c, ri v ht y dn dn c yn, m
hc chnh khuyt lu, vin y nguyn l quan c hc, c s t vui theo lu, li cho
i b chc y.
Nguyn Thn em qun nh p ph c ng Nguyn Hiu sn phn An Lm, bt chm
c c mc (chm : 1 lnh binh, 2 c binh, 2 hip qun, 35 binh inh ; bt c : Tn

tng, thng bin, mi chc 1 ngi) thu c c trng, sng ng, kh gii, tin lng, n
trin v k.
Cho quan Sn phng v quan Khm sai chia ng sn n ngay vy bt, kp c hi, ch
n mui li t hp, gy kh khn tr ngi sau ny.
Tnh Qung Nam c x dn bt c k phm ln trn (Nguyn Vn L), gii np ln o
qun khm sai, quan Khm sai l Phan Lim tra xt qu thc, bn em bn cht, ri t cho
vin, lm t tu vua bit.
Vua ph bo rng : Hin nay trong Nam, ngoi Bc dn dn c yn v thng lng
vi vin Khm s Kinh, t nay, phm bt c k phm ti n trn, nn do quan tnh xt
r, lm tp tu xin, s ni vi qu quan ng tnh y bit, lm nh th trng mng
ngi, m gi c php c. Gn y thng vin l, ni cho qu quan bit ri mi lm tp
tu vua bit, rt l cha ng ; vy t nay t Thanh Ho tr vo Nam phi u theo php
trc lm vic, nu li theo nh trc, quyt nhin giao cho cng lun, phi sao lc ngay
tun theo, khng phin phi tu ln.
Vin Ton quyn i thn Bc K, t cho nha Kinh lc : a ht Bc K, t nm nay tr
v sau, h n thu v, dn x np quan B chnh, th quan Cng s ti s thu thu hi
li cng thu v k tn ng du vo bin lai ca x dn np, s tin hin thu c l bao
nhiu, quan tnh lm thnh s thu, 1 bn giao cho vin Cng s gi lu chiu v xt theo l
x, thn no np thu bao nhiu, dch ra ch Ty, a cho vin Cng s lm bng, chiu
s bc hin thu l bao nhiu, a np kho bo h.
Thng 7, ngy mng 1, Bnh Thn, c nht thc. L Thu hng i li vo ngy mng 2.
t quan li Bnh Thun, Khnh Ho.
By gi, 2 tnh y, ngi Php giao tr, bn chun cho Th lang, gia hm Tham tri sung T
trc k Khm sai i thn l Phan Lim, c thc th Tham tri, lnh Tng c Bnh Thun,
Khnh Ho ; Th c lnh n st tnh Bnh nh l Nguyn nh Chiu thng th Th ging

Hc s, lnh B chnh tnh Bnh Thun. Ch s, quyn sung T trc k, Khm sai o Tiu
ph s l Hong T Trinh, thng th Th c, lnh n st tnh Bnh Thun ; nguyn Th lang
lnh Tun ph tnh Bnh Thun (ging 2 cp phi ly chc) l V Don Tun, n b Hng l
T khanh, lnh B chnh tnh Khnh Ho ; Kinh k o, Chng n Ng s l Nguyn Vn
Cht, thng th n st tnh Khnh Ho ; Ph qun c l Nguyn Chnh Vn, thng th Qun
c, lnh Ph lnh binh tnh Bnh Thun ; Qun c L Vn Bnh, thng th Ph lnh binh tnh
Khnh Ho, cn tnh thuc v ph huyn vin dch, do quan tnh xt chn. (Quan vin 2 tnh
y u ti ca bin Nng ; i c cng vn ca vin Ton quyn ti, tc th xung tu
thu i ngay).
Cho Tham tri b Binh, sung Sn phng Tiu ph s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn
Thn, theo nguyn hm, kim sung Khm sai i thn T trc k. (C mao tit, n quan
phng, v c, tn lnh hng ng, cho ch bin binh cc hng, u do Khm sai trc l
Phan Lim giao nhn m lm).
Nguyn Thn n ng Ph Yn, Bnh Thun, phi quan qun tm ch t hp kn ca
Nguyn Hiu, thu c cc bc vn kh rung t cng, t ca Hiu (124 bn), giao cho tnh
Qung Nam tch thu sung cng.
Vua cho l Hiu ln trn trong rng, nhiu ln nh dp, bt cha c. Nay quan sn
phng nh ph so huyt c, khin cho khng c ch dung thn, tuy gic y cha ra th,
nhng vic lm y cng l c lc, sai truyn Ch khen ngi v thng cho quan cng 1 cp,
nhn ph bo rng : Khanh nn nhn c hi gp rt, ct bt sng c tn ngu Hiu, ng
ci gii vo xt tr, cho yn lng 2 cung v lng trng mong ca ta, m may cho dn y
mt phng, tt c ban thng hng nht, sc lm c th lm i, khanh nn c gng th
theo y.
Vin trng coi cng vic ph Ton quyn l Ph-lng-xoa, chuc c 1 qu n vng,
np cho nha Kinh lc.
Chun cho thng cp cc hng : bi tinh bng ngc tt, v kim tin (bi tinh 1 chic, kim
tin 1 ng).

Khm sai l Phan Lim u phi ngi n bt c Phm Nh Xng v gia quyn ( tri
Mn th 3, thuc nguyn L ng). Cho p gii vo Kinh, do b Hnh xt x. (Sau b ngh
nh vin y, ln ny xt ra l b bt hip phi theo, xt v dn ht Qung Nam, khng c ai
on trch g, xin gia n x ti chm nhng giam i lnh, giam cm ph Tha Thin v
thn thuc trai gi 7 ngi do nha y qun thc).
Vin Khm s em vic 8 vin quan Php, hoc trc kia i nh dp Qung Nam, hoc
nhng vic lm nn c ban thng t ln xt, chun cho thng cp khnh vng
hng trung, hng nh c th bc. (Vin c Tng l binh chnh i thn, quan T l Lm-ny ; vin quan Ba, ng tnh Qung Nam l Mng-ty u thng cho hng trung ;
vin quan Hai ng Qung Nam l Bng-xi- ; vin coi kho bc l Phong-t-ny ; vin coi
in bo l Di-mng v Ba-di ; vin coi kho l C-l ; vin to Thng chnh phi sang
trng u xo l -ni-en Hoa-linh, u thng cho hng nh).
Khi trc, quan tnh Bnh nh l Nguyn Hip tra xt ci n ca Mai Xun Thng ; Xun
Thng b ti lng tr x t, anh em rut l 2 tn Xun Khnh, Xun Quang, khng bit can
ngn v anh em h thn l 4 tn : Ho, Vn, Ngh, Dao li nhn chc hm u b ti chm
ngay v em chm, cn bc hn l Cht (72 tui), c (65 tui), Hanh (62 tui) ; anh h
thn l D, Dng, Tuyt, Ngn ; em h thn l Cm, Hon, Dng, Ho, Pht, cng 12 tn,
xt ra l an thng, khng d vo vic lm gic, u gim cho ti cht, pht lu ra nc
khc, giao cho tu Php nhn ch i an tr, c b Hnh lm giy tu ln, chun cho y
theo xt nh.
Vin st l Trn Lu Hu chp hnh php lut tu ni : Cc tnh T, Hu trc k my
nm nay thc ra vic ngha c ng lm lon, d quan tnh cng khng khng ch c
hung h cha anh hn th cng kh ngn cm. Hin nay, nhng tn c mc th xng, phn
nhiu cha bt c tr ti, nu khng k c d mu ng c hay khng, theo lut phi lin
can tt c, th mt ngi lm iu c c h phi chu ti, s khng phi l t thng xt,
m yn lng k tro tr. Gn y, bn u mc ca gic nh bn Hong Phc, Nguyn
Phm Tun v Bi in, khng bt ti ly ; nay anh em tn phm y 5 ngi u phi
chm bu u, t r rn bo, cn bn ch, bc, anh, em h thn 12 ngi, xt ra khng

can d, xin nn min cho pht i bit x, nhng giao v qu hn l thn Ph Lc ng lnh
qun. Vua y cho.
Ngy Nhm Tut, sao sa c ting nh sm (t hng ng nam chy sang ty bc ri sa
xung, ln c sc xanh, sc , lc u nh ting sng n, k tip 2 - 3 ting nh ting sm
nh).
Nguyn Thn lng bt ng Nguyn Hiu thng nguyn Phc Sn, bt sng 8 tn u
mc gic (lnh binh tr xung) v cc hng : Vn th chu b (936 quyn, u l cng vn
tnh Qung Nam), n hc chnh quan phng (1 qu), voi c (1 tht), thuc sng (16 hm).
Li bt c thn quyn ca Hiu (m gi, v, nng hu u 1 ngi, con trai 3 ngi, con
gi 2 ngi), u lu giam i xt.
Min cc hng thu v nm ngoi v cc nm trc cho 2 ht : Bnh nh, Ph Yn (v c b
gic quy nhiu lu, dn tnh iu ho).
Cho Qun c lnh Ph lnh binh Thanh Ho l Bi Vn Bng thng lnh c ( c
trc l Nguyn Hu Phi i cng cn nn khuyt).
Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi lm danh sch em cng trng nhiu ln ca cc
quan qun hin i nh dp 3 tnh Hng Yn, Hi Dng, Bc Ninh, thng 11 nm ngoi,
chia hng dng ln nh thng.
Chun cho thng thng v thng th cng 83 ngi.
Qun c thng Cm binh V u, quyn sung Ph lnh l Nguyn Vn Hun ; Cm binh
Chnh i, thng Ph qun c tc vi Ph lnh binh l Vn i ; Bin tu Bang t th v,
quyn sung Tri ph Nho Quan, thng Tng lc phm, nhng vn lnh chc c l Ng Nh ;
Kim tho tng phi, thng Bin tu l Kiu Hu Hanh ; cn Tinh binh Chnh i n Bt
phm i trng, Tng tht phm vn giai, n Tng cu phm th li, cng 79 ngi.
Cc thn ho Ngh An ra th c 442 ngi. Chun cho u v qu yn nghip.

Gim bt v dn lnh ng bo.


(u qu qun thuc v Bnh nh ; nguyn trc mi bo c 2 v Nht v Nh. Gn y
cho thi thc mt na, nn dn mi bo ch c 1 v v ngch khuyt cn nhiu, mi v ch
cn 250 tn, chia lm 6 i).
c Man Thch Bch ln xung 2 ht Qung Ngi, Bnh nh quy nhiu, cp bc. Quan
tnh Bnh nh xin thi thc 300 lnh h ban v 500 lnh ang ban sn phng nh - Bin,
do bn Lnh binh ng sn phng l Phm S em i cng vi nhng vin c qun n
ngay tun tiu. Vua y cho.
Li nh k thu thm nm nay. K thu thm nm ngoi, cc t t trong Kinh v cc tnh
ngoi ln lt tu vo, c n chiu cho c khoan min, chun cho nh 1 th. Gn y
trong Nam, ngoi Bc c lon, hng t y gin hoc nhiu trn thot, hoc quan Php ty tha
cho. Nm nay, cc tnh hoc cha danh sch, hoc danh sch hin s khng c my,
nn Php ty tu xin cho nh 1 ln na, nhng do ty y chn ly tn phm no, tnh ti ng
thng, ng, trnh ln nh thn xt li, tu xin lng gim.
Cho cc t t li theo l c, nh vic vit tn Nm trc, cc tnh cha c yn tnh, bn
gian phn nhiu mo thc h tn phm hm ca ng quan, t tin t bo ; chun cho t
t di ch quan hm, ng quan phi t tay k tn, phng gian di. By gi, trong
Nam, ngoi Bc dn yn, nn nh bi.
Chun cho cc quan ph, quan tnh gi cng bng, xt k nhng thng phn, kinh lch thuc
cc ph, huyn, ngi no gi m mi mt v t cch khng hp, chnh s cha hiu, lng
dn cha thip phc, th tc thi em ra la i, khng c t v che ch. Li gn y, cc
n quan phn nhiu em nhng cng t, cng tn, tn sinh, m sinh, t ti, gim sinh, cha
c phm hm, c lm ph huyn, vic y c xung D chun cho (thng 11 nm ng
Khnh, t Du), nn b Li phi theo k n in b, ng ra lm quan nhng lm, rt mt
chnh th, li theo b Li xt nh, t nay, phm xt lm c ph, huyn, tt phi c phm
hm v ch khuyt ngang nhau, tui vi t cch c tm hp, khng c vt ra ngoi

khun php, xt c hn n, v xt t phi c b, c nha, khng c 1 ngi ring t xt


on.
By gi, c tai bin sao. nh thn dng s ni : Tri r lng nhn i, qun thn khn xit
s hi, cng khuyn bo nhau, chm sa chc nghip, phng ; xin nh vua s hi tu
tnh, chung vic cn kim, bt vic xa hoa, ht thy nhng vic khng cn cp, u xin nh
bi.
Vua khen v nhn li, li sc xung lc hi Nguyn Hu , Hu tu ni : Li nh
thn ni, c nhn cho, th trn di cng sa, chuyn tai lm lnh, l tt nhin c th
thng s hoc nhin ; duy nh vua nhn trng trch ph thc, cn phi gi mnh. Vin Ton
quyn v Khm s thng ni vi thn rng : Ch mong trn trng gi gn thn th, khi ngh
ngi, khi n ung, ct c iu , lo ngh, gin di, ch nn hn lc thng, th gi c
khe mnh, bnh yn, sng lu hng Phc, chng nhng thn tnh ngoi c yn tm
lm vic, m thin h, thn dn cng c hng Phc c.
Vua ph bo rng : Khanh vn trung thnh mt tit, c nc u bit, li l tng c kinh
nghim ca tin triu v l ngi cha tt chn tin phng, v nc ra sc kh nhc, chc
hn sm c toi ch, trm khng phi l thin ti, nhng cng ngm bit gan d, khanh
nn yn lng lm vic, nghe li theo k, trm c lng no u.
Nh vua khng chu gim bt, lm vic qu thng, cho nn Hu ni n.
nh l lng bng cho nhn vin tu phi trong Kinh v cc tnh ngoi. Khng c vn v,
h tht phm n cu phm, hng thng tin cp 3 quan, go 1 phng 15 bt ; lc phm tr
ln, tin 6 quan, go 2 phng ; cha c phm hm, tin 1 quan, go 1 phng.
Cho nguyn thng, Chng ph s, sung c Sn phng Qung Ngi, Bnh nh l
inh Hi, ging xung 2 trt, v qu hu dng.
Hi trc gi n Lo Thuc, tht th, b gic bc bch nhn phm hm ca ngu (Tng
thng), ri sau ra th.

Quan vin C mt xt Hi l cu thn v ch b bc bch nhn phm hm sung, khng c


tnh trng chng c quan qun, xin gia n x nh. Vua y cho.
Knh sa li in Cn Chnh. Khi cng vic xong, thng cho ngi trng coi l H Vn
Quan tr xung kim khnh, kim tin c th bc. (i u xun sang nm s phi trnh by
dng ln).
chnh bin
lc k - Quyn VIII
thc lc v cnh tng thun hong
inh Hi, ng Khnh nm th 2 [1887], thng 8, th ph nc Thanh trn xung thng du
tnh Thanh Ho (huyn Cm Thu) quy nhiu cp bc.
Sai quan tnh y bn tnh, phi ngi n lm n, phi qun n ng, ct sm c yn
lng.
Qun ng gi Qung Ngi, Bnh nh n cc tri Nc Trong, Nc Trng thuc a
phn Mn ; th t Mn n th, xin tr ngi v sc vt (nhiu ln cp bt dn Kinh, va
n ng va n b 19 ngi, tru 46 con ; nhiu ln np tr, va n ng va n b 15
ngi, tru 24 con), bn em qun v.
Chun cho s thn tuyn r uy c, cho chng mt lng c sc quy thun v np tr s
ngi vi sc vt cn thiu (v dn va n ng va n b 4 ngi, tru 22 con), hoc by
cch thu v.
Nguyn Thn u phi ngi n bt c Nguyn Hiu, em c bo tin thng trn. Chun
cho ng ci a v Kinh tra xt. T y cc x dn tnh ht v tn c mc, trong 10 hm
ra th ht, tnh Qung Nam c yn tt c. (Sau kt n x ti lng tr, th cp em bu

tnh Qung Nam rn mi ngi. Chun gia n cho chm ngay, cn y theo ngh nh, v
con u pht giao cho Sn phng Qung Ngi, Bnh nh lm n l).
Vin Khm phi ca Php l Trn B Lc nh em cc thn ho khi s 2 ht tnh Bnh
nh, Ph Yn trch pht chia ra 5 hng (i ph, trung ph, tiu ph, hi ngho v rt
ngho) ; cng 136.210 ng ( Bnh nh 75.690 ng, Ph Yn 60.520 ng), b sung
vo qun nhu v t giao cho 2 tnh chiu m lm.
Cho Tng c Sn Ty, Hng Ho, Tuyn Quang l Ng Trng T v qu hu dng ; ly
Tham tri, nguyn lnh Tng c Nam nh, Ninh Bnh (m ngh tr hn) l V Vn Bo i
lnh thay.
Chun cho cc tnh Bc K, t nay phm c gp rung la tn hi v l ngp su, ct
bi i hng, cng ht thy chi tiu cc vic cng tnh, u t trc ln nha Kinh lc xt
thc, ri t thng lng vi vin ton quyn duyt y, c giy tr li, mi c k khai
t vo b xem xt, khng c t thng, l theo li quan Kinh lc ngh xin.
Tnh Thanh Ho dch l pht ra t thng 2, n nay cha yn (b nhim cht hn 9.500
ngi). Sai quan tnh v ph, huyn, u ht lng thnh cu o, ct c sm yn, lm
n cho dn b tai nn.
Cp tin tut cho thn L Ho, tnh Qung Bnh b ho tai (chy lan 190 h).
Cc tnh Thanh Ho, Ngh An, H Tnh, Qung Bnh, Qung Tr u b bo lt (rung la
phn nhiu b ngp tn hi), cc tnh Thanh Ho, Ngh An, Qung Bnh b i to.
i nh l phng dng cha m v khi dng bnh ca sinh vin khi Gim.
T c nm th 36 ([1883], quan Gim ngh nh chun cho ngh dng bnh n 6 thng
tr ln, xt ra qu thc tr ni, khng lng ham hc, thi tc b tn trong s Gim. n
nay quan Gim l bn Trn Khnh Tin tu ni : Nhn tnh sing nng tr ni khng nht
nh, m chng bnh chm chng khng ging nhau, nu nht khi ch hn 6 thng s em

tc b tn trong s, th k mn c tr ni, thc li ch ng ; gin hoc ngi c tm


ham hc m khng may gp phi bnh tnh nh th, tng khng phi l t ra th tt ; hung
h i hc c chi lng, co m th nh lng, chc phn bit. Xin t nay, phm sinh
vin Gim, mc bnh m khng c n co, qu hn 1 thng, xt ra l li, mn c, th
phi tc b, cn xt thc c n co, kt nhn l thc, chiu theo l T c nm th 37
[1884] m lm. (Nm y, m sinh l Nguyn Lng ng s mc bnh, c n ca b trnh
by nhn thc, cho v qu cha thuc, ngy no khi bnh, li ti Gim hc tp).
B L nhn ngh nh : Sinh vin, ngi no nh c cha m gi, tnh nguyn nh phng
dng, cng knh cho theo l T c nm th 31 m lm (nm y, m sinh l Phan Th
nh, chun cho v qu phng dng, vic xong, ti Gim hc tp). Cn nh vic ngh m,
tr khng c n co, qu 1 thng phi tc b ra, cn ngi c n, nu 4 thng, do
hc quan st thc, ngi no l thc hc, ngy thng khng li bing, tr ni, th cho khi
khi bnh c n hc tp ; ngi hc lc tm thng, th tc b tn s Gim, lui v
ngch c, cc hc ng ngoi, cng theo m lm. Vua y cho.
Ph Tn nhn lm t tu em cng cha Gia c xin khai phc tc trc l ng Xun
cng cha, theo l c vo chu v chi cp cho na bng.
Gia c, v Kin Phc nm u [1884], b pht xut ra l cng vi Gia Hng cng Hng
Hu t thng, sinh 1 con gi, kt n phi cch. Thng 8, Hm Nghi nm u [1885], cho
khai phc cng cha, b i 2 ch ng Xun, m con khng c tp m hiu u, c nm
chi na bng, khng c vo chu, cho c phn bit.
Vua bo : Gia c c na i ngi m vn cha thun, trc kia mc li, k th li
ni g, duy ngh cng c Hin t ta, m y l con gi cn trong bng, trm c lng no
u ; vy chnh hiu trc nh, nn i hiu khc, t nhc nh, bn i phong l Phc
L cng cha.
Cho nguyn B chnh Bc Ninh, quyn gip vic Tng c (ngh dng bnh) l Nguyn
Xun Dun, i b Th lang, lnh Tng c Bc Ninh, Thi Nguyn (Tng c hin thi l
Nguyn T Gin, c vic b can, phi trit v nha Kinh lc i xt).

Nguyn quyn sung Kinh lc s Bc K l Nguyn Trng Hp, em s trng ca c, ng


v cha m tu xin phong tng (ni : Tng t [c] l Nguyn Cng Yn, ngay thi L Cnh
Hng, v cha c tp m, sc th Hong Tn i phu, n i Mn b nhiu lon, c
quyn sung Chiu an s, ri cht, khng phi l lm quan nh L, thc c quan chc).
B Li xin giao nh thn ngh nh, sau nh thn tr li : ng, cha cc quan vin, trc
kia c lm quan vi nh L, khng c d phong tng, v cho nghim in l mt triu,
cng phn bit s him ca 2 h. Nguyn Cng Yn, trc lm quan nh L, hin c
chc s, nay nu d phong tng, khng nhng tri php trc, m so vi ngha ln, cng
cha c n, xin nn khng cho. Vua y theo.
Cho cc gim sinh, m sinh, hc sinh Gim, ngi no dy da theo gic, th khng
c vo Gim chi lng i hc, nhng min cho tc tn trong s ; v hng c nhn theo
gic ra th, tnh ti rt nng, cch b tn trong s c, cn ngoi ra dy da theo gic, c
min cch, u vn cho hc tp i khoa thi.
Cho Thng th b Li l Nguyn Thut sung lm Tuyn u x tr i thn T trc k.
Trc y, Khm sai i thn l Nguyn Thn dng s trnh by : Ht y, cn li chng qua
1 - 2 tn gic ln trn, m tit tri sang thu ng, lu qun ng n khng tin ; vy
nhng ni t n ng gi trc, xin cho dn li lp thnh on kt tun phng, cc nha
6 ph huyn, liu thc gic nhng lnh Kinh, lnh tnh tn v, n ng gi thng
xuyn. Ht y sau khi b lon phi nn x tr mt cch thc rng ln, xin cho quan i thn
ngi a phng y sung lm Khm sai, hi ng vi cc quan tnh xem xt thun tin, v
yn tnh cha v cho ht hnh ngc, sch oan ung.
Cn nh vin binh phng th tnh Qung Ngi, xin u chia ban ngh ngi, cc hng vin
binh sai o trc, do cc vin c, tn l em v Kinh phc mnh ; nhng xin cho v
qu cha bnh 1 thng, khi khi s cung chc.

Vua y li xin, cho Thut l ngi a phng y, vn c phm vng, nn sai i. Khi i, cho
gi vo ni tin in bo rng : Dn ta c ti g, mc mi ho hon, may nh anh linh miu
x, dn c yn n, duy thu xp cng vic sau ny, cn cn phi x tr, khanh l ngi vn
c vn hc, ngi v ch cng hp, gnh vc trng trch y, ct phi xp t th no, cho
chng c thc hiu.
Thut tu ni : Nh n la chn sai i, xin ht lng ht sc, hi ra c bit tnh Qung
Nam hin nay b vt thng v tn hi qu lm, nhn dn i kh, quan tnh y khng mu
tnh cu cha c, v sau khi lon, dn lng, dn gio cha c bng lng, hy cn nghi
k nhau, hm trc tip c th ca Nguyn Thn gi n c ni : Hin nay trong ht c
36 n, cng vic bn lm, quan Khm sai y nh mun rt bt i, nhng cha tin bn
bc. Gn y, hai hng ra th v bt c, cha phn bit tt xu, quan tnh cng kh xt
x, i n y, xin hi ng vi quan tnh bn nh, vic g kh khn tr ngi, phi tu t
ln, knh nh nh vua quyt nh.
Vua ni : Mu k hin nay, phm vic g phi bn bc, c vin C mt ; cn nh cng
vic phi xt x cho ngi khi oan ung, v hiu d hay nh dp, khanh phi ht lng,
mi mong c vic chu o. V nay bn lun th kh, v nh mu toan vic kh vic d,
lm vic ln vic nh, khanh nn th tt, ch thy kh m lo ; ri ban cho sm qu lm
thuc b.
Cho Khm sai i thn T trc k l Nguyn Thn, thng gia hm Thng th, vn sung
Sn phng Tiu ph s Qung Ngi, Bnh nh, gii binh v Sn phng Qung Ngi nhn
chc, gia thng cho 1 ci kim khnh hng ln c 4 ch lao nng kh thng [kh nhc
ti nng ng khen], ghi cng lao. Li c cch cho 1 bc nh ca nh vua thn i nh
gic. (Trn ng n : i Nam Thin t chi bo, mt sau thn vit bi lun Hng li tr hi
ca vua lm, nhan sc rng : Phm ph qun cng, khng c d thng).
Li D rng : l tm lng yu ti ca trm, c cch gia n, ngi nn nh li rn bo
ca trm, th theo lng trm, sm khuya knh cn, ting khen lu di. Kinh Dch c
cu : Ngi qun t c gian lao khim tn mi hng Phc lnh v sau. Ngi xa nh
Quch Phn Dng (tc T Nghi), To V Hu (tc To Bn), cng trm c nc, m bit

khng t khoe khoang, trn o lm ti, cho nn gi c ting tt, Phc lu di cho
con chu ; nu cy cng, coi thng mnh lnh ; khng knh gi phn b ti, khng nhng
b ht cng trc, li c pht nng. V sai thng lc cho cc quan tnh u bit.
Gia cho ng cc i hc s, ch Trung t l Hong T Vim, lm Thi t Thi ph,
chuyn sung C mt vin i thn. Trc y T Vim v phc mnh, chun cho theo hm
y sung vo vin, ri cng Phan nh Bnh kim trng coi c cng vic b H, T Vim v
gi m xin v thn qu bo dng tui gi. Vua khng cho. Chun gia cung hm, chuyn
sung C mt ; phm vic ln quan trng, hip cng bn nh, nh vic kim c b H, cho
tm lc c th, ht bn ngh, bo l bao gi cc tnh ht thy bnh tnh, triu nh t
vic, co v cng cha mun.
T Vim li c xin tr vic v hu, cng khng cho.
Ngy K Du, ngy sinh nht in Khim Ho. Vua knh n lm l (bt u t nm y),
trong ngy hm y li v cung.
Ging chc vin mi chun cho lnh Tng c Bnh Thun, Khnh Ho l Phan Lim, cho
Tun ph Qung Nam, Qung Ngi l Nguyn Vn Phong thng lnh Tng c Bnh Thun,
Khnh Ho ; Hu tham tri b Binh l Hong V, i b Tun ph Qung Nam, Qung Ngi ;
Hu th lang b Binh l Phm Hu Dng thng b Hu tham tri.
Lc u Lim c mnh mi, tc thi dng s ni : Hai tnh Bnh Thun, Khnh Ho,
dn sau khi b lon, v yn rn dp tht kh, Lim ny mnh m, ti xong, s khng kham
ni chc y, xin chn bc danh khanh ti cn, lo luyn n nhn chc, s xin vo Kinh
chim bi, v qu qun cha bnh, dng tui tri.
Vua khng cho, gia n ban cho 1 ci kim khnh c 4 ch lim, bnh, cn, cn, bo phi i
ngay. Ri li triu v Kinh, tin bn ngay trc mt vin Khm s Php v cng vic phi
lm. Khi v ti ni, Lim li ni : Dn ht y, sau khi b bn gic m hoc, cha chc
mi phn ht ng, ngh nn chn 1 v i thn v ngnh khnh ph n nhn chc, cho dn

bit c triu nh, hung h 2 tnh y, du ni giao tr, nhng cha tip c giy t r rng,
da vo in bo, vi phi quan n ngi i, khng bit bn nh ra sao.
Vua cho Lim nhiu ln t chi, khng cn u gng, i sai Vn Phong thay th, ri
em Lim gii chc, giao cho nh thn trng tr. nh thn xin x ti nh 100 trng, cch
chc khng c trnh by.
Vua li ngh, Lim tng lm Tng c, li l i i lm quan, chun cho ging lm Bin
tu, bt v hu.
Cho Th c sung S qun Bin tu l L M Khi (nguyn Hng l t Thiu khanh, T l b
Li b ging), tm c hm trc, cho em t D ln lt ti sn phn cc tnh t Qung
Bnh tr ra Bc, thm d ch thc tin tc vua Hm Nghi, tu c lm vic cho n tho.
M Khi ni : Nm trc i theo Xut , am hiu ng s, xin b mt i thm d ni ,
knh em lng tt ca nh vua, cn cho chng c v triu, cho bn bt lng khi vin c
sinh s. Quan vin cng cho l : Xut v chm 1 ngy, th lng ngi Ngh An, H
Tnh thm 1 ngy trng ngng, cho nn tu xin chun y li xin.
Tuy An qun cng l Min Hp ln th 60 tui. Sai Qung Ho qun cng l Min Uyn,
em n cc phm hng (1 ng kim tin, 3 ng ngn tin, 1 tm sa ton t hng Trung
Hoa, 1 tm nhiu hoa, 1 tm sa cng c hoa hng nam v 1 tm nhiu mc, theo l ti nh
ban cp cho).
Vua trong cung cm, sa sang xy dng cnh mi Thn kinh, lm 2 qu ni gi, nhn
bo quan Ni cc rng : Trm mun t tn qu ni bn t l Long tng ph, qu bn hu
l H phc sn, t ra trm ngi chnh gia, trn p cuc long h giao tranh ; duy
ch long c lin quan n vn mnh ca nh vua, ch tng hi cn ngi.
Quan Ni cc l bn T Thc Dnh ni : Ch tng khng phi l khng cn ng, knh
xt thi Tam quc, Ng i ng Kin Nghip, ni y c ni Chung Sn nh rng
b, c thnh nh h phc, hnh th thin nhin, thc l nh mi xng hng. Hong

thng ta, chnh n li d , t lc mi ln ngi, 2 ch y xin i l bn c, t Hong


thng ngi chnh gia, cho c vng kh m trn p giao tranh. Vua cho l phi.
Dng lu Thi Bnh ng lm ( trong Cm thnh). bn t lu, dng to, gi l to t
phng v ngu ; bn hu dng dy hnh lang di, gi l hnh lang ho nht th trng v
bn t nh bt phong dng ci gc nh, gi l gc lc tr thn thng, bn hu dng
phng thn tu ; li c lu nh pha bc phng y gi l lu lc gic, bn t lu y c 1
ci nh, gi l qun trch trung ; ng trc gi l nh c vin ; cu, rp lin nhau, ao
h chy sut, trng c v p mt lm.
Thng 9, inh Cng Trng (xng Tham tn, vic thy trn) ln v ht Ngh An (x Chnh
An, ph Tng Dng), quyn tin quy nhiu, b quan qun Php bn git.
B chnh tnh Bnh nh l Phm Bnh, n st tnh Bnh Thun l Hong B Trinh ; n st
tnh Qung Bnh l Tn Tht C, u b ngi Php ch trch trit v.
Phi Tham tri b H l Trn Lu Hu, T l b Cng l Phm Ngc Th ra Bc K do nha
Kinh lc tu vic bn u i b vo chc Tng c, Tun ph c khuyt l theo li xin ca
Nguyn Hu .
Mi t Man mc t, hu trch nguyn, ph Tha Thin.
a phn Man vng thng du ht y, t trc tu theo a th t dng n tri, hoc
trng i chc, trng thu thu nguyn, u ch cho cc Man y i li vi vin gi n, hoc
ngi lnh trng, nNh nc khng t lp u mc, ngi Man cng khng qua li cc
th. n nay quan ph Tha Thin xin : u t trng mc trng coi c tri, cp cho
lch vng theo ngy chnh sc, cho v Kinh bun bn, nu c tnh trng oan c, cho ku
n quan.
Vua cho li xin y cng l mt cch chiu d, v v, t hp, m mang, nn chun y ; ri
thng sc cho cc tnh, nhng tri Man nh th, nu c thun xin, cng cho u theo th m
lm.

Chun nh thu l ca hng bun bn t, hu ngoi thnh ca chnh ng v men b sng.


Nm trc, cho khng c quan dn c lm nh n bun y. n nay, cho b H
khm xt chia ra tng hng nh thu. (Ch tin li nht c nm mi gian 24 quan, ch tin
li va 18 quan, ch tin li va na 15 quan).
Tnh Bnh nh t tin cho ngi Khch lnh trng thu m tht ln cc hng ch (c nm
1.000 quan) v thu l nu t kn ca nhn dn (c nm 1.200 quan), sau mi em vic y t
vo b, quan b tu ni : M tht ln ch v dn gian nu kn lm t, du c chuyn
nghip, nhng u l sinh sng hng ngy cho dn gian. Nay nu cho ngi Khch bun
trng thu, th Nh nc khng c li ch g, m bn ngi lnh trng vin c quy nhiu,
dn chu sao ni, xin i lnh x phn, t rn bo. Bn chun cho bn quan tnh l Phm
Bnh, phi ging cp v pht bng c th bc.
Quan Tng c tnh Ngh An l Nguyn Chnh, tp tu trc xin cho ngi Khch lnh
trng, thu tp ho ht y (vi, la, ng, giy, du, v gai, da tru, bng si, tre ng, ht
tho nhn, t sng, cc hng hng Trung Hoa, cc hng my song, kh du, c hong tho,
cnh kin, c nu, st chn, thuc l v cau kh ho vt m thuyn Thanh em bn), lin pht
giy cho lnh trng lm vic ngay. Sau vin Khm sai l Hch-t Phc th li ni : Chiu
theo iu c thi khng ng, chun cho nh li. Li xin vn cho lnh trng, khi no
nha Thng chnh c hnh, s xin nh bi. Vin Khm s li Phc th ni : Thuyn bun
nc ta bun bn chng qua nhng ht thuc Nam - Bc 2 k thi, cha tng i bun ra n
nc ngoi ; thuyn bun Ngh An ra vo, u do Ca Hi, du cha t ra tun ty, nhng
ht khc c s Thng chnh nh thu thu l, tng khng cn st lu ; tnh y cho
ngi lnh trng cc hng thu y, thi thuyn bun ca bin ht y, np xong cho
ngi lnh trng, khi ch n ca bin ht khc, s Thng chnh khng c khu tr, li em
nh thu ; vic lm ca tnh y l mu tnh cho ngi Khch th c, nu hi cho dn th
sao ?. B H bn t, sai phi theo li chun trc, nh ngay vic y.

Chun cho nhn inh cc x, thn b iu ho thuc tnh H Tnh v in b tip tc c li


hn c th bc. (V c b gic quy nhiu, ni thit hi nht l 1 nm ri, thit hi va l 1
nm, thit hi va na l 6 thng, cng 71 x, thn, s inh c li hn 1.560 ngi).
Chun cho Hip bin i hc s, nguyn quyn Kinh lc s Bc K l Nguyn Trng
Hp, theo hm y lnh Thng th b Li sung C mt vin i thn, kim S qun Tng ti
Kinh din ging quan.
Cho Hu th lang b H l H L, thng lnh Hu tham tri b H kim qun vin st.
(Ngi trng coi trc l Trn Lu Hu ra Bc).
Tuyn u x tr i thn T trc k l Nguyn Thut tu ni : Dn ht Qung Nam hin
nay iu ho, tnh hnh qu lm, xin t Hm Nghi nm u, cc thu l inh in v bit np,
(tr cc thu thuc phin, t chim yn, m than v ru, chiu gi trng thu ra), cn thiu
bao nhiu ht thy cho min c.
B ngh nh : Thu l v 3 nm trc, theo nh Bnh nh, Ph Yn gn y cho min c,
cn thu nm nay thiu bao nhiu, chia lm 10 thnh, xin gia n min cho bao nhiu, cn
bao nhiu phi thu.
Vua cho ht y, ring b hi lm, chun cho y li xin trc, ri xung D rng : Ht y vn
l t xu, dn ngho, nay li b bn nghch Hiu ngi cng chu qun tn hi, tnh hnh so
vi Bnh nh, Ph Yn rt khn thit, li thm l thuc quan Php, p n, sa ng,
cng vic li nhiu, nu khng tnh ngh trc, thi hin nay dn tnh qun bch, l khng
th chu c, sau ny i kht, khng khi li phin xp t. Nh nc ta, thnh thn truyn
ni, n hu rng khp, phm thy ging x tha thu, iu ho, v v, chnh hay ln lt, s
khng xit chp, thc v vua dn nh mt, au m lin quan, cho nn mi th. Trm tuy du
c mng khng kp, nhng thng nui dn chng, lng y cha tng pht no c yn ;
hin nay v thu kho trong nc, so vi trc li cng thiu, nhng dn l gc ca nc,
gc c vng, nc mi yn, nay ht y du yn lng, nhng tnh hnh thit hi, ng cn
i gia n, u c lm cha m dn, n ngi nhn nguy khn m khng cu ! Vy thu l nm
ngoi, nm trc v nm nay ht y, u gia n cho tha ht, t lng knh theo tin t,

yu dn trc sau khng khc ca trm i vi tai mt ca dn ta. May nh tri nghe ting
khng xa, ca nhiu dn mnh, th cng thu ngy cn nhiu, ca ci trong nc lo g thiu
thn ; Nguyn Thut, ngi l ngi , nn kho th theo n , hi cng vi quan tnh y,
x tr th no, khin cho k lu tn sm c tr v, ch thp ch cao li c san sa,
cu dn phng y, trm vn hng ngy ch mong.
Hi Ninh qun cng l Min Thanh ln th 60 tui.
Cho Nam Sch qun cng l Min n em a phm hng (1 ng kim tin, 3 ng ngn
tin, 1 chic o rng tay thun t sc xanh, 1 chic o hp tay thun t sc , 1 ci qun
nhiu , 1 ci qun nhiu mc sc trng hng nam) theo l ti nh ban cp.
i H thnh c l H Tr lm Thng ch Hu dc qun V lm ; V u v Kin th l
L Thun L thng b Chng v lnh H thnh c ; quyn Chng T dc l H Vn
Dng, i quyn Chng dinh Thn c.
Ngu Lnh binh tnh H Tnh l : Trn Ngc Cn, Trn L, ng Thng, cng hip qun,
sut i hn 40 ngi v trong bn hn 200 ngi, u cho tnh ra sc sai phi. Thng
2 nm y, vin n st l Hong Xun Phng d ra th, nhiu ln sai phi c vic, cho nn
dng s tu xin.
Vua thng coi chu, cc b, nha tu vic xong ri, du khng hi han g, cng ngi lu li 1
- 2 khc.
Tn nhn, nh thn dng s ni : Mt tri tra, cn ngi coi chu, l thnh c ca
vng. Dc tng Anh hong chm lo mi vic, trong khi ng triu, tu vic xong, nu
khng c vic g, tc th cho lui chu. Hong thng ly cn kim lm trn ht, thnh c
nh th, c nhin khng k h, duy c qu c thng, vic cn phi k tip, nu khng
hi n chnh s vn chng, ngi lu c s mt nhc n ngc th, m thn h ng hu,
c khi n li php, xin xem php trc, cc b tu vic xong, khng c vic g phi bo
trc mt, hoc phi hi han, xin nh vua lui chu, c th nhn, th cch chm vic
chnh s, knh theo t tin, ng hu hai ng u c trn vn. Vua nghe theo.

Ngy Tn T, ngy k n bn hu in Phng Tin. Vua thn n lm l.


Chun cho cc tnh, o v cc ph, huyn, nha trong Kinh v cc tnh ngoi ; nm trc
t ti nng hin giam nh ti cht v cc phm nhn nh ti lu, sung qun, ti lm binh,
nhn khi c lon, trn ra chy thot l bao nhiu, u hn gp cho 3 thng, nu bit trong hn
v th, cho u chiu theo tnh ti ku xin lng gim, l theo li xin ca b Hnh xt nh.
Ma ng, thng 10, n st tnh H Tnh l Hong Xun Phng em qun nh ph cc n
ngu (6 ni) a phn ni, huyn Can Lc, d ra th c : c Nguyn Vn Ch
(nguyn Chng v) ; n st Phan Khc Ho (nguyn Tri ph Qung Ho), B chnh Thi
Hu Thng (C nhn), Tn tng L Phc, Lnh binh Nguyn Dt, Trn Tin, Nguyn Vn
v Nguyn S cng thng t, ph huyn, qun sut hn 40 ngi v lnh tuyn trc 200
tn.
Nc i Php sai vin Khm s c ng nc Thanh l Cng-tng sang lm Chnh Ton
quyn i thn Gia nh cai qun c Nam, Bc K ; Ton quyn trc l Bi-u v nc.
Sai Thng th b Li sung C mt vin i thn, sung T trc Tuyn u x tr i thn l
Nguyn Thut v Th lang H b sung C mt vin tham t l o Tin (nguyn l Ph don
Tha Thin i sung); em cc phm vt, i ng thu ti Gia nh hi thm v trao tng.
(Ton quyn i thn : 1 bc chn dung ca vua, 1 chic kim khnh hng ln, 1 chic gm
eo, 2 chic ng voi, 1 chic khay ch bng ng voi, 4 gc bt vng, 1 ci nh bng ng
voi, 1 chic l mc bng ngc tt, 1 qu lu bng ngc tt, 2 cnh gm hoa.
- V vin Ton quyn : 1 ci ngc bi, 2 tm on hoa).
Ti thng sau, i cng cn xong, tr v, li theo li chun li Qung Nam lm vic.
Tnh Qung Nam, t thng 8 n thng ny nhng ngi ra th, t Tn tng (nguyn Ch
s l Tuyn), Tham t (C nhn Nguyn T Thn), tr xung cng 865 ngi, u cho
v qu lm n sinh sng.

Vin Gim quc nc Php l Ca-suy-bi v hu ; vin Cng chnh cng suy c Xa-i-ca-n
ln thay.
Vin khm s l Hch-t t giao t k ca vin Ton quyn, nhng ngi c cp long
tinh, quan ngi Php 191 ngi (hng nh 14 vin, hng ba 14 vin, hng t 52 vin, hng
nm 111 vin) ; quan ngi nc ta 16 ngi (hng nh : Nguyn Hu ; hng ba :
Nguyn Trng Hp v on Vn Hi ; hng t : Nguyn Thut, Hong Hu Thng, Tn
Tht Phin, L Hu Thng, Nguyn Chnh, L nh, V Vn Bo, Nguyn Trn Cp,
Nguyn Khc V, Nguyn Xun Dun, H L, H v Phm Hu Dng).
Vua ph chun thm cho 3 vin : Nguyn Thn, Trng Nh Cng, Tn Tht Th, nh
cp, i cp 2 vin. nh cp : H v Phm Hu Dng ; i cp : o Tin v ng
Quyn, giao cho b H theo m lm.
Cho Tun ph Thanh Ho l Trng Nh Cng, thng th Tng c. (Nguyn H l Thanh
Ho l Tn Tht Vnh v Kinh i Ch).
V xung D rng : ng lc gian nan ny, tu ti s dng, khng nn cu n qu (Tng
c Thanh Ho theo l dng ngi tn tht, by gi c Tn Tht M lm n st) ; khanh
nn ngh n ci tnh cng lo, cng chi thn y, c by ht mu k m lm, khin nguy li
yn, khng nhng may cho trm l k c c ny, trn th p c n hu i ca Hong
kho ta, di th xng trch nhim ph thc lm phn giu cho ni thang p, thc l 10 nm
gp g him c, nn knh cn tun theo.
Vi thng sau, Nh Cng dng s ni : V tnh y chn ngi dng c thn hin, xin c
vin c ti cn t thay, ri cho li chc Tun ph.
Vua khng cho.
Mi t Ph c Kinh thnh. Cho Thng c nha H thnh (Ph v u) l Nguyn
Thut sung vo.

Cho Th lang, lnh Hu tham tri b H l H L c thc th Tham tri, lnh Thng th.
L dng s t chi v ni : Cng vic b H, thc l nhiu v ln, li phn nhiu quan h
n giao thip, kh li thm kh, tuyn b chc chnh khanh, phi l ngi lch duyt v tinh
cn, nh Hong T Vim, Nguyn Trng Hp, Nguyn Thut v Hong Hu Thng, mi
mong c vic chu o. Thn mi ra lm quan, vi d chc y, thc khng kham ni ;
hung h mi c Th lang lnh Tham tri, cha c 1 tun, c ct n chnh khanh,
rt l vt qu, xin cho gi chc Tham tri, vi nm sau, may ra khng c li ln, nu c
bn tin, rt khng dm t ; khng th, th s lo ng i li ngi xe, trnh sao khi li rn
hng Phc qu lm, ch c 2 - 3 ln phm phi i ti m thi.
Vua giao cho vin C mt xt li. Vin thn ni : Vin y tuy l thun thc ti cn, nhng
lch duyt cha nhiu, nn c t xin y, tnh v li l cng l thit thc ; nu c y cho li
xin y, th xin theo hm Tham tri mi c thc th, nhng phi hi ng vi cc vin th t,
quyn gi n trin b y, i Nguyn Thut i vic cng v s xin la sung. Vua bn cho
thc th, nhng vn gi chc c.
Pho Khm nh Vit s cng mc khc xong, nha Kinh lc cho in 25 b dng np.
Giao cho Ni cc gi.
Cho lnh l cc ph, huyn, v lng thng li theo l trc. (Thng 12, nm t Du bn
cho chi cp theo l lnh tuyn. n nay v vic t, li theo l trc, mi tn go 15 bt, tin 5
tin, cho nhng ph).
nh l phi binh thay i ng gi cc tnh. Cc tnh t Qung Bnh tr vo Nam, theo l
khng c phi binh i ng gi, nm trc v c lon, lnh cc tnh phn nhiu l ngi bn
x, c khi thng cng vi gic, cho nn chun cho t Thanh Ho tr vo Nam n Bnh
Thun, ln lt thay i nhau ng gi, kim ch ln nhau (xem thng 5 nm u). n
nay v cc ht yn, lnh tnh phng gi c, nn nh bi.

Nu thng th dn 100 tui tnh Qung Ngi (Trn Vn , L Vn Chnh v Nguyn


Vn Hun).
Vn Minh in i hc s, Ph Ngha t l Phan nh Bnh, can phm vic, phi x t.
By gi Nguyn Hu t Bc K mt tu : nh Bnh khi Bc K xng ln ngh
mun lp hong tn, cn suy tn nh vua, khng phi l chnh v khi lm Khm sai
Qung Bnh, trng ngng lm vic chm tr, li lc lm vic b, nhiu ngi ch trch cc
khon nh th. Vua ly lm gin, bn gii chc nh Bnh, giao cho tn nhn, nh thn xt
r.
nh thn xt nh : Nh c bn vic lp vua, l trc khi ngi ln cha nh ; t khi v
gip chnh, xt ra khng c tnh khc ; duy lm Khm sai khng c cng trng v 2 b Li,
H, nhiu ngi ch trch, xin chiu theo l mt chc phi ti cch v, xut thn theo s c,
an tr ph Tha Thin. Vua khng cho, li sai mt hi ti li khon khc ca nh Bnh,
giao cho b Hnh v vin st hi ng xt x ; sau bn n xt nh dng ln.
Bn n trnh by : Cn c t tu ca nh thn trnh by, xin xt v khon trong li khai
ca nh Bnh : Khong Hm Nghi nm u, sau khi Kinh thnh b lon, tip c th ca
Cng s Nam nh trc l Vu ni hin nay tip c in bo ca Ton quyn, gic hn
n ngay H Ni kp bn, hn ti to s t bit ra i, vin Cng s bo : Vin Ton
quyn mun hn v Kinh, hn l li lp ra vua cha, khng cn nghi ng na ; nhng cha
r lp ngnh no l phi ?. Hn p rng : Tin hong [T c] ngi 36 nm, n c
ngi, nay nu c qu quc vn theo iu c bo h, tt lp con chu ca Tin hong
, mi c th khin dn tin phc, lc y cng ch ni chung, khng ng li c hnh tch,
nu hn c mun lp con ca Thu Nguyn qun vng, Nguyn Hu tt khng c hn
v Kinh cng lm vic. V khi hn n Qung Bnh, c vin Sut i ngi Php i theo,
hn khng chu giu ; v c Hong T Vim tip tc n, vic lm ca hn th no tng
cng c r cc li nh th.
T tu ca b Hnh v khon : nh Bnh t tin mang dng ca vua v nh, cn c vo
i trng i Cnh tt l Nguyn Vn Dung, khai rng : Ngy thng 8, Hm Nghi nm u

[1885], hn c theo nh Bnh n nh Chnh Mng i, xt thy nh y hin cn 1 ci


hm ln, hm y, nm trc hn t mua gi 50 quan tin, em n nh y dng ; nay ch
thy hm khng, khng c vt v 1 ci ci , cng l do hn nm trc khing v nh y
dng. n ngy thng 12, nh Bnh vng mnh i Qung Bnh, ci hm to v ci ci
y, sc giao cho bn nguyn li gi nh y l : Th li Son T dc qun V lm, cng
binh K, binh Nhn, binh Nhn, binh Ve, vi hn v bn tn iu l ngi nh ca nh
Bnh canh gi. Sau hn nhn c vic i ni khc, khi tr v khng thy vt y ; nhn hi
vt y u ? th Th li Son ni : u mang v nh nh Bnh. Bn thuc i th 6,
T dc qun V lm l binh L K, binh Hong Nhn vi bn ngi nh l Hong iu
cung rng : Ngy thng 2 nm ngoi, v nh Bnh ti bo khing em ci hm ln ti nh
Ty vin b Li, tm , lc y, bn hn cng vi bn i trng Xng, binh Khanh, binh
To (bn y nguyn li canh gi nh nh Bnh, ln y v hn em i sai khin) khing
i ; cn li ci ci v hn bo ngi nh khing v nh hn. Nay xt ra thy ci hm, ci
ci y, u nh hn.
Li cung ca Nguyn Th o : Thng 2 nm ngoi, khng nh ngy, th ti tn ng (ch
tr s ca chng th trc), thy c ci hm to v ci ci , khng bit l ca ai, th bo vi
bn tn u v binh Nhn, binh K khing n gi b Li. n thng 7 nm nay, chng th
bo bn binh Nhn, binh K khing ci hm y v nh th sa cha li (do ming vn
mt hm gy nt) ; nay vic pht gic ra, xin chu ti.
Li, H L knh vng giao cho xt cc t tu, c 1 t tu trnh by : nh Bnh trc c gi 1
ci hm g, khi xt trong hm thy c 1 phong th ca hiu D M Hng (trong c cc ch
cho trng thu ru Qung Nam, xin knh dng 30 lng bc v c ng du g ca hiu
y) ; va phm vo tham tang t ti.
Li, 1 t trnh by : C theo cc vin dch b H khai rng : Phan nh Bnh t khi n
lm vic b ti nay, c khi 2 - 3 hm v nh mt ln ; c khi bui sm v nh, bui chiu ti
b ; c khi bui chiu v nh, sm hm sau vo hu, khi lui ra l v nh. Phm tip nhn
cng vn s sch, sc em cho n nh i trnh. Hm no b, thy c lnh hu em cm
n n, cc li nh th.

(Bn thn em cc giy t trc, 2 - 3 ln knh xt, th Phan nh Bnh, tm lm vic,


vic y vic khc u l gian c, du git khng ht ti, knh xt lut mu phn i nghch,
trong c khon chp : Phm c mu phn v i nghch, nhng ngi cng mu, khng
k th phm hay tng phm, u phi ti lng tr x t.
V lut : n trm ca ci ph Ni v, trong c khon chp : n trm ca ci ph Ni
v, u phi chm v trong iu l c khon chp : Phm n trm ca ci ph Ni v, nh
n ca vua v dng ca vua, u l thc phm phi ti cht. V danh l 10 iu c, th
iu th 6 l : i bt knh (trong c 1 khon chua o v dng ca vua).
V lut Quan li th ti, trong c khon chp : Phm quan li nhn tin ti, th tnh tang
vt xt on, ngi khng c bng lc, u gim 1 bc, l quan th ly li chc, tr b tn, l
li th bi dch (tang ch c 1 lng) u khng c dng. Li trong iu l c khon chp :
tang n 30 lng, phi 80 trng, 2 nm.
V lut : T tin ri b chc dch, trong c khon chp : Phm quan li v c (nh m
au, sai i vic cng) t tin di b chc dch, phi 40 roi cc vic nh th.
Knh xt Phan nh Bnh l vin quan to, con ca Thu Nguyn qun vng, l chu ngoi
ca hn, ngay lc bn lp nh th, l khng tnh n X tc lm trng, li dm ly tnh ring
trong ngi nh, xng ln mu khc, th ngm mang hai lng, xem y r. Ri th vng
mnh ra lm Khm sai, nui gic trong tay o ; ngi cao hn hng triu thn, my may
khng c vic, nhn vic cng m nhn tin ca hi l, t tin b chc phn m v nh,
hng chnh s, hi vic cng nh th, y dy ti c ; hung h v chng mt nh gian tham,
dm cp ly vt vua dng, em v nh dng, v ti bt knh, khng g to bng, trong
tr cc khon : Nhn tin ca, t tin ri b chc phn, chiu lut l nh ra, phi chu ti
nng, chiu lut mu phn, i nghch xt x, cng khng phi l oan ung ; nhng lut
php du c x git, m nh n tt phi bnh ngh cho ng.
Hong thng ta t khi ln ngi n gi, kh tit phn nghch ca hn cha l, nay nu x ti
bng cc hnh, trm s bc thnh nhn em lng khng n, duy khon ly trm vt ca
vua, tang chng r rt, khp vo ti bt knh, cng l 1 trong 10 iu c, vy Phan nh Bnh

v v l Nguyn Th o, c nn x chiu lut n trm ti vt ph Ni v, u phi ti


chm, nhng giam i lnh ; cc o sc c, xin do b Li thu tiu, v cc th kim bi,
ngc khnh ban cho, xin do quan c trch nhim thu gi, rn k giam tham, t r hin
php ca nc hay khng, knh ch quyt nh.
Chun giao cho Nguyn Hu xt li. Hu tr li ni : Vic nh Bnh can phm l
vic trng i, tr bng ti phi chu, thc khng phi l oan ung, knh thy nh vua x
on, php lnh nghim minh, may cho tn x v may cho thn dn lm.
Bn chun cho theo nh ngh nh. nh Bnh ri sau trong nh giam ut c m cht.
Nh vua c lp ln l do quan Php v Nguyn Hu bn nh. nh Bnh t ngoi Bc
v, nng ta vo ngi khc m danh v ngang nhau, nhn chc khng nghi ng, Hu
tm khng bng lng, sau nhn lm vic quan c kin bt ng, nn mi b nn.
Khi trc, vin Ton quyn Bc K l Bi-u bn vi nha Kinh lc ni : Vin Thng s l
L Vn Quyn, lm vic kh nhc ti cn, xin cho thng 2 trt (nguyn trc thng hm
Tri ph). Nguyn Hu xin cho thng Th c Hc s (l thng 3 trt). B Li ni : Th
c Hc s l chc B cc thanh cao, tng cha c hp, xin cho thng Quang lc t
Thiu khanh. Ri sau vin Khm s c khng c hi lng. Li chun cho nh Hu
nh trc.
Thng 11, cho Quang lc T khanh, Bin l Cng b l Nguyn Vn Hc trng coi lng
Vn vn nin i ct cc (ngi trng coi trc l Lng Thnh di i lm B chnh
Qung Ngi).
C hnh l ln, rc thn ch Dc tng Anh hong vo Thi miu.
Xung D rng : Bo hiu ca vng, khng g ln bng th cng cha m, cho nn truy
tn ng cha, hng thm nghi ngt, ngang kp thi tri, o hiu chu o.

c Hong kho ta l Dc tng Anh hong tr v 36 nm, vn lng ch thin lu truyn,


ni theo cng nghip to tt ; c thnh, cng vn soi khp bn bin ; nhn su, n hu thm
khp hon cu, cao c thay, rc r thay, thc v vang cho lit t ta, sau khi t m, phi nn
rc thn ch vo miu in, th chung cng tn, cho hp in l, duy trung gian cht gp
vic bin, nn l ln cha kp c hnh.
Trm t khi ni ngi ti nay, tng nh n trc, au xt trong lng, ngy m ngay ngy,
ch ngh n o tn sng ; bn sai quan c trch nhim chm chc bn nh in l, chn
ngy lnh, nh ngy 16 thng ny, trm thn n in Ho Khim knh co v sai quan chia
nhau ti n Nam Giao, cc miu, in Phng Tin v n X Tc.
Ngy 28, em vic y tu ln cung Gia Th, cung Trng Ninh. Ngy mng 3 thng sau,
knh rc thn ch Hong kho ta l Dc tng Anh hong ln th ph vo Th miu, ri
rc thnh v ln th vo in Phng Tin, c t t mi mi lu di v cng ; vy nay
b co, cho u nghe bit, t lng thnh knh hiu phng ca trm, yn lng tn thn ca
thn th cc ngi.
Vin C mt tu ni : Sau khi lon lc, tuyn b cn ngi, c khi khng do khoa mc xut
thn, c khi phn nhiu t cch khng hp ; nhng bn to bo cnh tranh c tin, m t
tham nhng sinh ra, nn gn y ph, huyn cc ht, trong nhiu ngi sch nhiu
dn khng c yn ; vy cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam, xin do quan tnh xt r vin
ph, huyn, ngi no tham nhng, tc thi phi hc tr, v ngi t cch khng hp (nhng
hng li in xut thn, cng t ti, tn sinh, m sinh v m th, tnh nguyn ra lm vic m
cha tng st hch), t ln b Li xt x. Bn Khoa o l L T v Trn Hu Khc cng
xin sc xung cho b Li xt r cc ht, ngi no l quan li bn x t n quan tr ln, k
vo danh sch dng ln i lnh sa i ; cn ph, huyn, thng kinh n bt, cu phm, u
cho ln lt i b ; cn nh cc vin thng t, bang t cc tnh, ph huyn, u cho trit
bi.
Vua rt ly lm phi, cho theo nh ngh nh m lm ; bn xung D rng : Triu nh ct
t quan li l ch v dn, d ln nh u c trch nhim, nhng chc s ct phi xng
ng ; ng quan cc tnh l quan to mt phng, trch nhim nng, th tuyn phi k,

chc ph huyn rt l gn vi dn, phi c lo luyn lim minh, mi c sung tuyn ; cho
n thng kinh, bt, cu phm, chc phn tuy nh, u l c gip vic tnh, cng phi l
ngi chm ch ti cn, mi gip c vic. Bn triu ta, v l nh ngi lm quan, trung
chu khng dng ngi a phng y, vic t khng t bang t, ph huyn phi dng ngi
xt c th lm c, ct b phi theo t cch, lp ra php tc r v chu o, cho nn quan
to th gng mu, quan nh th thanh lim, quan li xng chc, dn c yn, l bi c .
Sau v c lon, quan li cc tnh, hoc ly ngi th trc tm lm, hoc t thng t,
bang t gip vic, trong c ngi khng do khoa mc, c ngi cha qua st hch, nn
ca bn tu cnh tranh m ra, thi tham lam en ti c thnh, k s khng yn lng, dn
khng nh sng lm cho ngi ta ni hi chnh th rt nhiu. Gn y cn c vo Khu ph
v Gim vin u em vic y ra ni, so vo th ch cng ng ; nn phi sa i mt phen,
cho ng lm quan nghim chnh, m k thuc li thanh lim. K th lm vic ct
c ngi ; m s thnh l do qu quyt, b Li gi chc la chn, phn bit quan h, nn
sm chn chnh, cho ng tuyn c trong sch, ch nn chm tr c li.
Khi trc Tuyn u x tr i thn nhng tnh T trc l Nguyn Thut t cho vin C mt
2 khon l :
1. Ht Qung Nam t khi ngu Hiu gy ra quy ri, trong tnh u b dy da, trong k
cam tm gip hn bo ngc khng n mt hai phn mi, cn th u b hip bch, ti khi
quan qun tin nh, ln trn b bt cng c, hin sung lm kh sai v cn giam cha kt n,
hng y rt nhiu. Xt ra bn y u l gi yu, bt kh lm vic ch ph lng n, m lng
h khng khi chia thu ph cp, rt l lin lu ; xin ln lt nhng ngi b bt, tr ngi
c ngu hm hi cao, cng d vic binh v khng d vic binh, nhng ngy thng
vn c ting c, th chiu n m lm ; cn th ngi no nguyn gi nhn chc (nh gio
chc v m khn), khng d vic binh, ngy thng khng c ting c ; cng li dch, binh
dn, ngi no b hip in vo, b hip bt lm vic, xt ra l thun cn, hoc gi yu, xin
nn chia ra tng hng cho chuc, nh nhn chc ng, lc phm ca ngu, cho chuc bc 100
ng ; bt, cu phm 70 ng ; cn bn ngi kim, tha, t, tp 50 ng, binh dn 30 ng.
2. Ngy thng 3 nm nay, tip t sao lc ca vin : Cc x thn c ngi no theo gic, c
tng l m pht tin, nu bt c 1 ngi, th pht l trng 50 quan, chnh, ph tng 25

quan ; 2 ngi th pht gp i ; 5 ngi th l trng phi tch thu gia sn, chnh, ph tng
tch thu mt na ; 10 ngi tr ln, tng l u tch thu gia sn, sung thng cho ngi b
bt. Trm xt l y, l do cc x thn nhng tnh Qung Tr, Qung Bnh, H Tnh, gin
hoc c ngi theo gic m t ra. Cn nh ht Qung Nam trc b ngu Hiu bc bch,
ngay by gi tnh, ph, huyn cng khng tr ni, nay c tng l trch pht, s chng hi
lng ; vy khon pht tin, xin nn khoan min.
Vin thn cng vin Khm s Hch-t bn bc ngay trc mt. Vin Khm s p ni :
Trc thy nhng ht Bnh Thun, Khnh Ho, Bnh nh, Ph Yn pht tin rt nng, ngh
nn chm chc nh li, tr ph Tha Thin, tnh Qung Ngi khng c khi lon c
min pht ra, cn th c lon, nn chia ni qu lm v khng qu lm, m nh pht ; hai
khon y u tm i xt.
Vua nhn ph qu quan tnh Qung Nam rng : Tnh y thu xp cng vic sau ny, cn
cn phi x tr, m quan tnh khng bit c gng, thc l tr ni lm. T trc ti nay, n
kin kt x, thng thng kh, cha t thnh nhiu, khin ngi ta rt chn, vy tnh
Qung Nam cc t phm hin cn giam, quan tnh phi kt x cho xong ngay, ch quen
chm tr nh c, s c tr ngi li, tt phm cng ngh.
Ging B chnh tnh Bnh nh l Phm Bnh lm Quang lc T khanh, Bin l b Hnh.
Bnh, trc v vin Cng s ni dn tnh khng phc, nn c Ch trit v.
Vua bo : Bnh hi mn cn, cn c th dng c, nn b khuyt im m lc dng, nn
c x nh ging chc.
Xng th ca Hi Vn, trc kia v ma lt tm nh li. n nay, vin Khm s t ni :
Bt cho 3.000 phu lm gp. Chun cho tm bt 2.000 ngi n lm ( ph Tha Thin
1.000 ngi, Qung Nam v Qung Tr u 500 ngi), n ma xun nm sau s bt s
(Tha Thin 800 ngi, Qung Tr 400 ngi, Qung Nam 1.800 ngi).
Nguyn Hng l t Thiu khanh Ngh An l Nguyn Thnh ra th ( Tin s, ngi
Lng Sn, xng l Tng c Ngh An, H Tnh), ri b m cht ; nguyn Thng bin l

Nguyn Hu Chnh ( Tin s, ngi Nghi Lc, xng l Tn tng), vo Kinh u th,
cha ti ni b cht ng ; nguyn Tri ph l inh Vn Cht ( Tin s, ngi Nghi
Lc, xng l Tn l), b dn bn gio hi. u chun cho tc ht Tin s xut thn c tn
trong s, cn v con cho v qu yn nghip.
Cho Hng l T khanh, bBin l L b l Nguyn Tt t v nhn vin cng phi i, c
truy tng tut, m c th bc.
Thng 7 nm ngoi, vua ng gi i chi, dng chn Qung Bnh ; nh thn phi bn Tt
t i ng bin ti cng cn ni hnh ti, khi i ng gp nn gi ; n by gi qu
khng c tin tc, nn gia n, t ra th tt.
(Tt t tng Thi thng T khanh, con c m th in tch ; Nh ng th v, sung Hip
lnh th v l V Vn Ty, tng Cm binh Ph v u, con c m th Tng bt phm i
trng ; Chnh cu phm Th li l Li Hp Phi, tng Tng bt phm Th li ; lnh Thu
s l V Vn Kim, tng Tng bt phm i trng ; v nhp lu Th li l Phan Phng,
L Thim v Phm Nh Hinh, tng Tng cu phm Th li, u nh nhiu nam, cc ngi
trn y u chiu tng hm cp tut).
Chun cho t nay, phm xt lm c n quan, vin no l tin s, ph bng xut thn, khoa
c lu, m hin cn thp, th thng n lc phm, do b lm t tu k khai i chn, i
sau ngi, s chiu l trc m lm (thng n ng phm mi c lit k vo t tu) ; v
hin nay ngi c khoa mc d vo hng n quan khng c my, l theo li ngh xin ca b
Li.
Truy tng cho Tri huyn Tuy Ho l L nh Mi (ngi huyn Hng Thu, Tha Thin)
hm Hn lm vin Th ging. nh Mai, v khon nm Hm Nghi, sung lm Bang t huyn
y, ln y cc thn ho khi s, chim ly tnh thnh, nh Mai hip cng vi vin Tri huyn
l inh Duy Tn, ring gi gn trn vn c mt ht, c thng hm y. Ri sau huyn
thnh b tht th, b gic bt c, n ng Khnh nm u b hi. n nay, vic n tai
vua, nn tng cho hm y v cho con tp m l Cung phng.

Cho nguyn Hu tham tri b Li l Bi n Nin lm T tham tri b Binh, sung C mt vin
Thng t Kinh din ging quan. n Nin khong nm Kin Phc c ngh v qu. Vua
bo n Nin l ngi ngay thng c vn hc, sai nha Kinh lc triu vo Kinh i Ch. Khi
ti ni, b cho hm y. n Nin ngh, tng sung chc Kinh lc ph s, trong khi giao
thip, s c cha tin, xin cho sung mt chc S qun. Vua bo : Vic nay, vic xa khc
hn, khng cho.
Cho Hng l T khanh, lnh B chnh Ngh An l L Thu, thng th Quang lc T khanh,
lnh Tun ph Thanh Ho ; Hu tham tri b Binh l Phm Hu Dng i b Tun ph, lnh
B chnh Ngh An.
Mi t nha Hi phng Hi Dng ; trch ph Kin Thu (2 huyn Nghi Dng, An Lo)
huyn An Dng v 2 tng, huyn Kim Thnh (n Kin, Du Vin), cng 4 x huyn Thu
Nguyn (T Quan, Li Dng, Lm ng, Bnh ng) tnh Hi Dng l thuc vo nha y,
t ra quan li (chnh ph s v c u 1 ngi, kinh lch 1 ngi, bt, cu phm u 2
ngi, th li 6 ngi, hnh nhn 1 ngi) ; cho Quang lc T khanh, lnh B chnh H Ni
l Cao Xun Dc, thng th Th lang, sung Hi phng s ; Trc tc sung Bang t Sn Ty
l Nguyn Vn Tn, thng th Hng l t Thiu khanh, sung Ph s ; Lnh binh gia hm
c l Nguyn Vit Vinh, sung lnh c ; v ni y l a u quan yu, vic giao thip
nhiu, nn t phng s, la chn nhn vin ti cn v nha thuc lm vic, mi mong
c vic, l theo li ngh xin ca Kinh lc s Nguyn Hu .
Gim bt li dch cc tnh.
Tnh ln nh : Ngh An, Thanh Ho v Bnh nh ; Phin ty nguyn trc t : bt phm 3
ngi, cu phm 5 ngi, v nhp lu 25 ngi ; Nit ty : bt, cu phm u 2 ngi, v
nhp lu cha vo ngch 15 ngi ; nay gim Phin ty : bt, cu phm du 1 ngi, v nhp
lu 9 ngi ; Nit ty : v nhp lu 7 ngi.
Cc tnh trung bnh nh : Qung Tr, H Tnh, Qung Nam v Bnh Thun : Phin ty
nguyn trc t : bt phm 2 ngi, cu phm 3 ngi, v nhp lu 22 ngi ; Nit ty :

bt phm 1 ngi, cu phm 2 ngi, v nhp lu 14 ngi ; nay gim Phin ty : cu phm
1 ngi, v nhp lu 10 ngi ; Nit ty : v nhp lu 8 ngi.
Cc tnh nh nh Qung Bnh, Qung Ngi, Ph Yn v Khnh Ho : Phin ty nguyn
trc t : bt phm 2 ngi, cu phm 3 ngi, v nhp lu 22 ngi ; Nit ty : bt phm
1 ngi, cu phm 2 ngi, v nhp lu 14 ngi ; nay gim Phin ty : cu phm 1 ngi,
v nhp lu 12 ngi ; Nit ty : cu phm 1 ngi, v nhp lu 8 ngi).
Cho ng l Hi Vn o l l Lu Cung, thng th Thng ch dinh Tin phong (nguyn
trc l V u Cm binh tm trng coi), kim Chng dinh Thn c, nhng vn sung chc
ng l.
Tin qun thng ph thng Chng ph s, sung Thng qun Th v i thn l Tn
Tht Th cht.
c man Qung Ngi thng quy nhiu, cp bc ngoi bin (t thng 9 n thng y,
mi thng 2 - 3 ln hoc 4 - 5 ln).
B Binh tu xin chun cho, Man y nhiu ln quy nhiu, cp bc ba bi, c Ch do
quan bin phng ni y dp yn lu, m ti sao cha thy th thi cht no, cho tnh
th Man y ngy cng honh hnh, th gi chc phn lm g ! Vy quan bin phng l
Nguyn Thn, xin cho truyn Ch qu trch mt ln, nhng phi knh theo li chun trc,
lm th no bt b ngn gi, cho chng s phc, cho dn yn, ch c ni sung tc
trch, tt phm ti nng. c Hi Dng l V Vn Dng (ngi Qung Bnh) xin v
qu hu dng. Vua y cho.
Li truy th cho con trng Nguyn Hu l Nguyn Hu Lang, hm Thi thng T
khanh, tc Vnh Li t v con c tp m Cung phng.
Hu Lang cht nh vo thng 8 nm y (ng qun Tha Thin) ; c vn ban nh
thn lm t tu xin chun cho gia n truy th hm Th c. Sau quan Tng c H Ni l L
nh dng trong tp tu trnh by l : Hu Lang theo Hu ra Bc v 2 ln theo vo

Kinh, phn nhiu c gip vic by t mu k, nhng khng dm biu l, nn khng tu


ln.
Vua li cho tp phong tc Vnh Li t. n nay nh thn li tu : Xt k tp tu trc ca
L nh, th lng trung ca Hu Lang, thc ng nn ghi, m vic khng dm biu l rt l
ng khen ; ln y gi my gip vn, c d i theo, t r iu hay bo p cng lao, h n
thng cch, xin gia n li cho truy th hm y, t lng thng nh, m nu khuyn
khch. Vua y cho.
Thng 12, ngy t Du (mng 3 thng y), knh lm l rc thn ch, th Th miu.
Vua ngh ng xa, phi i thuyn, sai Xuyn quc cng l Min Phng, n in Ho
Khim knh lm l thay. Ri thn em cc quan ra bn Hng Giang, knh n rc thn ch
Dc tng Anh hong vo ph th n th 2 bn t Th miu v rc thnh v vo th
n th 2 bn t in Phng Tin ; khi lm l xong, vua ng in Thi Ho nhn l mng v
ban n chiu 8 iu :
- Hong thn cng, quc cng, qun cng v tn tc nh, tam phm, cng vn, v n quan
Kinh v ngoi cc tnh, m di tn, hiu khng mang theo ch b ging, u gia thng 1
cp.
- Kinh, t tn tc t phm tr xung v cc thuc vin, vn t tht phm, v t lc phm
tr ln, di ch tn hiu khng mang theo ch b ging, u thng k lc 2 th.
- Quan vin Kinh v cc tnh ngoi, nhn vic cng lm li b qu trch, phi cch lu v
ngi ging 5 cp tr ln, th i lm ging 4 cp ; ngi ging 4 cp i lm ging 3 cp ;
ngi ging 3 cp, i lm ging 2 cp ; ngi ging 2 cp, i lm ging 1 cp ; ngi
ging 1 cp, cho khai phc ht.
- Quan vin Kinh v cc tnh ngoi, nhn vic cng lm li b qu trch, b pht bng v
x phn, u min tha cho ht.

- Dn ht ph Tha, by hng n bi n, b L lit k lm danh sch, i Ch thng cho.


- Kinh v cc tnh ngoi c nhng ngi : hiu t, thun tn, ngha phu, tit ph th quan
trng coi , xt hi cho k, em s thc tu ln, i cho nu khen.
- Cc a phng c ai ti phm gii giang, khng cu bit ting, th a phng y xt thc
trnh by tu ln, i cho lc dng.
- S Dng t cc ht, c ngi quan, qu, c c v ngho kh, tn tt, khng ngi
nng ta, quan c trch nhim phi tm, thi thng nui nng, ch mt ch nng
nh.
Cho nguyn Tng c H Ni, Bc Ninh l Bi Thc Kin c khai phc hm Th lang v
li khc tn vo bia Tin s. Thc Kin, v nm T c th 26 [1873], b kt n tht th
Kinh thnh, phi chm giam i lnh v chiu l lm va qua ca Phan Thanh Gin, tc
b tn bia Tin s i, (Thanh Gin b kt n 3 tnh tht th, nm T c th 21 [1868],
cho b tn bia Tin s i) ; sau c khai phc chc Gio th ri v hu. n nay, Nguyn
Hu tu xin cho, v ni : H thnh khi c lon, hin c Km mnh i thn l
Nguyn Tri Phng, mu tnh iu khin, ln y thnh cng tht th, ti cng b
u. Nay, Nguyn Tri Phng c khai phc nguyn hm v chiu theo nh Phan Thanh
Gin tn bia cng c ghi khc nh c ; vy Thc Kin xin gia n cho khai phc Th
lang, v qu hu dng, tn bia cng xin ghi khc nh c. Vua y cho.
Chun cho t nay, phm vn, v n quan trong 1 nha, 1 tnh, ngi no qu qun cng 1
huyn, ngy thng chi bi thn thit vi nhau, th cho trnh i ni khc ; trong cng b,
cng tnh, u l ngi cng ht, hoc cng lm vic c 4 ngi, m 3 ngi cng ht, cng
cho trnh i ni khc ; 4 ngi, c 2 ngi ht khc, u c min. Cn nh qu m,
qu v, n khi y, c thc t by, nn cung chc, hay nn phi i, th i Ch, cn th tun
theo l nm Thiu Tr th 4 [1844] m lm.
(Cc nha mn ln, nh t trong Kinh ti ngoi cc tnh : Nh trong mt nha c ai lin quan
n h hng cn tr, t 3 thng tr ln, cng cc nh thng gia vi nhau, nh b chng

ca con gi, b v ca con trai v anh em rut ca v, cng ngi chng ca ch, em gi
mnh ; hi c thn hu, th u cho trnh c ; ngoi ra h xa khng cn phi tr v h v
khng c thn thit, cng h hng ca thng gia, anh em ca v l v cng chung, cng
qu qun, tuy thuc mt nha, cng min cho khi trnh).
Ngy Canh Dn, ngy k n chnh in Phng Tin ; vua thn hnh n lm l.
i T tham tri b Binh l Bi n Nin, quyn sung lm vic Cc.
By gi Thng s Bc K t cho nha Kinh lc ni : n Nin tng lm Ph s nha
Kinh lc, li sung Tham tn, khng nn li dng, xin cho v hu. Vin C mt xin i sung
lm vic qun Cc, c hon ton n tho, nn c mnh y.
i Tng c Bnh Thun, Khnh Ho l Nguyn Vn Phong v Kinh i Ch ; v c Vn
Phong cng vi vin Cng s tnh lm vic phn nhiu khng c hp.
Tuyn u x tr i thn T trc k l Nguyn Thut em vic ca nguyn sai o quyn
sung Tn tng l L Tu Khit dung tng qun lnh i cp bc v bt giam cc ho ph,
bc bch i ly tin bc rt nhiu, t vo vin xt x. Cho gii chc v do tnh Qung
Nam tra xt. Ri th Tiu ph s Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn dng s t nhn
li, Tu Khit mi c min xt.
Cho ng cc i hc s, ch Trung t, sung C mt vin i thn l Hong T Vim v
hu.
Trc y, T Vim thng v gi m, xin v hu, cha c. n nay, Hu tu ni : T
Vim Bc K lm vic qun lu, nay li sung vo C mt, ngi Php hi ly lm
ngi.
Vua bn chun cho v hu v ban cho bc, sa cc hng (bc 50 lng, sa hoa Trung Hoa ton
t v nhiu Trung Hoa ta u 1 tm).

Ri ph bo : Ngh khanh l ngi tnh Qung Bnh, m thu xp cng vic ht y sau ny,
cn cn x tr ; khanh l ngi lo thnh luyn t, Kinh c nh ring, nn li cho
gn, tin khi cn n, c hi han vic g, gip trm nhng iu cha ngh ti, hoc khi
no v thm nh, th phi t cho b tr li bit.
Ging chc Giai phi l Phan th lm M nhn bt giai (nguyn sung chc thng trn, kim
xt cc hng vt b tht th, phi khin trch, li gi m tr ni).
Cho sa sang li nh T ng ca cng thn tin triu l Tnh quc cng Nguyn Hu Dt
v Vnh An hu Nguyn Hu Knh, i cp rung t in v ngi coi m (rung t in c
c 23 mu, b ct lp, km mu m, cho thu gi rt r, chi bin khng , m ngi coi m
15 tn, ch cn 5 tn ; cho trch ly c khu rung t x Vn Xun 23 mu, i sung lm t
in ; li trch lnh tuyn x Vn Xun 17 tn, x i Phc 2 tn, chia lm 2 thp, mi
thp 1 vin i trng cho sung lm ngi coi m 2 n y).

Li t chc Ton tu, Bin tu S qun.


(Knh lm pho t k, bt u lm t Kin Phc nm u, t ton tu 6 ngi, bin tu 12
ngi. Ri sau gim bt i, hin ch c ton tu, bin tu u 2 ngi. Quan S qun ni :
Nhn vin t qu, lm vic khng . Nn li t mi chc 2 ngi).
Knh sa in Sng n v cc tn lng. Cho Chng v kim qun 2 dinh : Tuyn phong,
K v l Nguyn Tr sung lm ng l.
Cho Thng ch, sung qun lnh Th v l Nguyn Trc Lng, i coi qun dinh Thn c v
kim Chng dinh Tin phong (nguyn Thng ch kim Chng 2 dinh y l Lu Cung,
hin sung ng l cng xng Hi Vn) ; Ch huy s l L Quang Ch, quyn cChng
Hu dc dinh V lm kim tin, t 2 bo.

Quan Php trao tr miu cng thn v cc nh lnh, t ty nam n ca chnh ty trong Kinh
thnh (cn cc s : ph Tn nhn, i l t, cha Gic Hong, nh lnh Thng t, xng
sng t, hu Tng qun, s L thin, cc nh lnh ; Hu dc dinh V lm, Trung, Tin, T
dc dinh Thn c, vin st, S qun, Hu trng gii, Thi thng, Quang lc, Hn lm,
Thng chnh, To chnh, Dc v, Cung gim, Bnh an, Anh danh, linh hu, ngc tht, t sinh
v kho ho dc cha giao tr).
Dn lnh ph Tha Thin (ngch lnh m cng 250 tn) vo 2 dinh : Tuyn phong, K v.
Phi lnh tuyn Kinh (100 tn), canh gi sai phi ph, mi nm 1 ln thay i, v lnh m
phn nhiu chi bi l nh, sai phi khng c vic.
Tiu ph s Sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn, dng tp tu em cng
trng cc vin bin ln lt nh dp Bnh nh tu ln.
Cho thng th, thng th c th bc (Ph v u, lnh Lnh binh l Phan Tin Hc, thc th
V u, vn sung nh trc ; Qun c lnh Lnh binh l V Vn ng v lnh Ph lnh binh
l V Vn Dng, thng Ph v u, u vn lnh nh trc ; Qun c sung Ph c l Vn
Tin o, thng th Ph v u nhng vn sung nh trc ; Qun c Nguyn Vn Tho,
thng th Ph v u ; Ph qun c : Vn Tin Hng, Phm Vn Cht, Nguyn Vn Nin,
Ng Vn Tun, u thng th Qun c ; cn th v t Cm binh chnh i, n tng cu
phm bch h, 200 nhn vin ; vn t tng tht phm, n tng cu phm th li, 13 nhn
vin).
Ngy Canh Tut, ngyk n bn t in Phng Tin. Vua thn hnh n lm l.
Kinh lc s Bc K l Nguyn Hu vo yt kin.
chnh bin
lc k - Quyn IX
thc lc v cnh tng thun hong

Mu T, ng Khnh nm th 3 [1888], (Thanh, Quang T nm th 14).


Ma xun, thng ging, cho Thng th b Cng l L Hu Thng, kim qun vin st
(H L thi khng kim na, chuyn sung b H).
Nc Php giao tr 9 khu sng ng Hng dng v ch i tng qun. Cho vn
xng i tng qun.
Cho m sinh, hc sinh, t s ; ngi no b uy hip nhn chc hm nh ca ch, c theo
li chun trc (thng 3, nm ngoi), min ngh, cng ng cha trc c theo ch, m ra
th, th con chu cho c d thi ; ngoi ra ngi no nguyn nhn chc ca ch, t tham
t, thng t tr ln, u phi nh thi 2 - 3 nm (bt u t ngy ra th), i khi qu l 10
phn bit hi i li, ti khoa thi, do tng l ng bo kt, quan a phng xt thc, lm
danh sch t b L, cho vo thi, c phn bit.
Cho Tng c Bnh Thun, Khnh Ho, di n ng tnh Khnh Ho.
By gi, quan tnh Bnh Thun cho tnh thnh, kho tng, nha th hin y, u b tn
ph (khong nm T c di n lm thn Xun An, huyn Ho a) ; xin cho theo c li
lm min h du huyn Ho a (thuc a phn 3 thn : ng An, Ho An, Thu Giang).
Vin thn xt nh : Cng vic tnh Bnh Thun, phn nhiu quan h v giao thip, Cng s
Php hin ng Phan Lang, m tnh y di n ng ni y, cng l xa cch khng tin ;
nu di lm Phan Lang, th ng s cha c u va, m mi bt u xy dng, cng
vic nng n, cng cha thch hp, vy Tng c tnh y, nn di ng tnh Khnh Ho,
chuyn lm vic g h trng i v giao thip, thi t thng lng vi vin Cng s v
quan Tng c nh xt m lm. Cn cng vic tm thng, nn do 2 ty Phin, Nit hi
ng tho thun thi hnh, mi c nhanh chng thnh cng. Cn tnh Bnh Thun vn theo
hin s m sa lm ; duy c tnh Khnh Ho t hp, dn t, hin c vin Tng c
lm vic ; vy ph Ninh Thun, nguyn vn l thuc tnh Bnh Thun, nn trch ra cho l
thuc vo tnh Khnh Ho, m huyn Tuy Phong, nguyn vn l thuc vo ph Ninh Thun

thng ht, cho i thuc ph Hm Thun thng ht, l thuc vo tnh Bnh Thun, cho c
n tho, thun tin. Vua y cho.
Tn phong cho Bo quc hun thn Thi s, Cn Chnh in i hc s, C mt vin i
thn, Kinh din ging quan, Quc s qun Tng ti, qun l Khm thin gim s v, Khm
sai Kinh lc i s Bc K, Vnh Li b l Nguyn Hu , lm Vnh Li qun cng, cn
chc vn nh c, c cch cho theo l thn cng sai quan cm c tit n lm l tuyn
phong. Hip bin i hc s, lnh Thng th b Li l Nguyn Trng Hp, thng th Vn
Minh in i hc s ; Thng th b Binh l Hong Hu Thng thng th Hip bin i
hc s. Th Thng th b H l Tn Tht Phin c thc th. Th Tng c Sn Ty l
V Vn Bo, lnh Tng c Bnh nh l Nguyn Hip, u c thc th. Tun ph tnh H
Tnh l V Khoa thng th Tng c, nhng vn lnh nh trc. Thng ch dinh Long v l
Nguyn Gia Trinh (trc l Ph, vua cho i tn), thng th T qun thng. Chng v
dinh K v l Nguyn Tr, thng th Thng ch, kim Chng dinh Tin phong. Chng v
lnh c Kinh thnh l L Thun L, i b Chng v vin Thng t, kim qun ty v
Kin th. Nguyn Thng ch Nguyn Hu Thn, i b c Kinh thnh. Ch huy s, lnh
Chng v, quyn Chng Hu dc dinh V lm l L Quang Ch, i b V u Cm binh,
kim Chng dinh Long v. Qun c quyn Chng dinh H oai, kim c dinh Hng nhu
l Trnh Lc, thng th V u dinh Cm binh, nhng quyn gi nh trc.
Tu sa in ng Cc.
Xy dng nha Kinh lc Bc K (pha trc lm ca trng xa, pha sau lm lu vung, sau
n cc to nh ngi nh : nh cng snh, sn gc, nh tip khch, nh cc t vin, cng 15
to, quy m rt rng ri).
Cp tin tut cho dn ht Thanh Ho b ho tai. (Cc x thn : Tt Tc, Ngc Sn v C
Nham).
Tr thu rung t ly m nha Sn phng tnh H Tnh (x Trc Bo, huyn Hng Kh,
cng 35 mu).

Tnh Qung Bnh b i. Cho trch kho thc tnh v kho thc tnh Qung Tr l 1.000 hc,
gim gi bn ra v khuyn sc quyn chn, th cp bch cho dn.
Cho s t trng Bnh nh, hp thi trng Tha Thin.
Quan tnh tu ni : My nm nay binh ho lun lun, hc nghip b tr, tnh y v cc tnh
tr vo Nam u th, gia d trng y b gic trit ph, sa sang li mt phen tn ph rt
nhiu, sc dn cha kham ni, xin theo l lm qua (nhng nm T c th 14 v 17), cho
ph th trng Tha Thin, cho tin mt th). Vua y cho.
Li nh lui hn Hi th n khoa nm y ; v n khoa, chnh khoa cc trng Bnh nh,
Thanh Ho, Ngh An u cha c hnh, s c ph iu mong mi ca s t, nn li lui hn
i.
Ngy tt u xun, vua i chi xun ; t thng chp nm ngoi n gi, nng nc hng tun,
hm y kh tri bng tr nn n ho, vua bo : Thng gi gn gip , knh s cng
nhiu, duy mnh tri thm yu, mt ngi c Phc, Phc c triu dn. Vy sc bo tn
nhn, nh thn bit r, nhng sai tu tr li bit. Cc quan u ni : Vua hin ng vn
ln ngi, hn c lng tri ph h, Kinh Thi c ni : Gip cho lm vua, li ni : Ln
xung soi xt vic lm, xt khp sch v, u nghim r c.
Hong thng ta, knh theo mu trc, ni nghip ngi ln, tri cho ngi theo, quang minh
chnh i. Ngy nay, ng lc ma ng, ma xun gip nhau, hng tun khng ma, hm
trc c lnh lm l mt o trong cung, m c ng nghim, mc ma thm khp.
Hin nay ng bui kh dng nng nc, m hm ng gi, li c kh tri iu ho, vic
y mun dn u bit, khng phi l ngu nhin, trng thy sc c qut, nghe thy ting
chung trng, u hn h mng r, l tri yu vua ta, ban n cho dn ny, rt gn khng
phi l xa. Bn thn gip cha khng c ti nng, trng my may c hy vng, ch mong nh
vua knh cn s hi, ngy mt thm ln, th theo c thun nht ca vua Vn Vng, cng
tm thiu st, rt lo vic tr, c hng lng tri mn yu, v yn trong nc, thm
nhiu Phc c mun nm khng cng, l Phc cho X tc v thn dn trong nc.

Vua sai sao lc khp cho trong ngoi u bit.


Tun quc cng l Min Tr v Ho Thnh qun cng l Min Tun ; v ni by b, b ot
li chc tc.
By gi, tn nhn, nh thn dng s xin tn phong cho Kin Vng phi ; hai cng hm vo
chu ly t s m ra xem, ri cng nhau bn ring, Min Tr ni : T xa ti nay cha c
ph thip c phong vng phi. Min Tun ni : Vic y l php cm ca i Hn,
Tng. Quan Khoa o em vic y tu ln. Chun cho nh thn xt bn.
nh thn tu tr li ni : Vic y l vic quan h n in l ln, cng ng bn bc,
xem xt php xa, hp vi tnh l, cc quan trong ngoi, khng dm mt my ni xen vo
, hai cng y l ngi rt thn, i vi i ng ni lm cn phi gi gn cn thn, li dm
ng lc triu hi, gh u ni chuyn ring, tri by nh th, thc l c khuyt im, vy
Min Tr, Min Tun xin chiu l i ng c khuyt im, u cch mt tc hiu, cho v
nhn tn, rn k tri by, cho nghim chnh triu cng.
Vua ni : Min Tr, Min Tun khng bit qun quc l trng, ti li ti thm, thc
khng phi l oan ung ; duy bn y tui gi, gia n cch mt tc hiu, sch phong thu
tiu, u phi ng ca xt li, ngy thng khng c n ch khc, mi thng chiu
lng huyn cng cp cho gip cho khu, khi cng sinh bin ; i sau ny qu
c mi phn s hi bit li, s do ph Tn nhn xt i chun cho ban n.
(Sau ph Tn nhn li dng t tu chun cho cc hng o m chu, thu giao cho ph Ni v
nhn gi, dc thin, cu phm, thuc li, thuc binh, u nh bi, bng l ca ph thip
cng nh cp, con chu chiu l tn tht nhn tn m cp, con gi chiu cp mi thng tin
1 quan, go 1 phng).
Tnh H Tnh phi Hip qun l Nguyn Trng Hip, cng vi quan Php tin nh a
phn ni huyn Cm Xuyn, t ph 3 ni n gic, bt c c ngu l Dng .

Cho nha Hi phng tnh Hi Dng chiu l cc tnh, o m t i Tun thnh (lnh 50
ngi, t sut i, i trng, th li theo nh l), l theo li xin ca quan phng s Cao
Xun Dc.
Tnh Ngh An, nhng ngi nhn phong sc ca gic, ra th hn 50 ngi. Cho u v qu
sinh sng.
nh vic thao din u ma xun. L trc : Cc tnh trong Nam, ngoi Bc, hng nm u
ma xun, ti hp ht thao din v chi lng cho. Hin nay Nam, Bc mi yn, kho cha
cha d d, nn chun cho thng 2 nm y, ch cn c lnh hin ti ban, im duyt 1 ln,
nh vic n hp ht thao din, cho tn ph, i ngy no kho cha gn d d, s theo
l lm ; nhng t ngy y tr v sau, ngch lnh ngy gim, vic y cng b khng bn na.
Tn tng huy hiu Kin vng.
Trc y, b L tu ni : Cha m sinh ra, rt l thn tnh, du chuyn nng v chnh thng,
cng khng nn khng hu vi t nTn vng chm trng cy c, sinh ra bc sng sut,
ngi bu thm lu di, l ngun gc t y, trc c tn tng tc vng, cng cc hng
thn vng khng khc, l cha ht o tn sng, phi nn rng tm in c, ring c tn
khc, ng hu t c lng hiu phng. Nhng xt v i Tng, Bc An vng l Don
Nhng, nm Khnh Lch th 4, phong lm Nh Nam qun vng ; Gia Hu nm th 4,
phong lm Bc vng, thu l An ; Nhn Tn tr v khng c con, bn ly con th 13 ca
vng l Tn Thc lm Hong t, Nhn Tn mt, Hong t ln ngi l Anh Tn. Trnh Y
Xuyn thnh Bnh T Vin bn v Bc vng c ni rng : vng cng vi hng cha
cng bnh ng khng c phn bit, th ci lng i hiu kh c yn. Nay thn thit ngh
li t co Bc quc thi vng, th ni chu c ni ngi Hong , vit tn, knh co ln
hong b ph, u noi theo ri. Tn vng nn theo li bn y, tn tn l Kin Thi vng.
Vua chun giao cho tn nhn, nh thn duyt bn, nhng ph bo 2 ch : n Ngh trm
mun em dng l Thun Ngh, xt v tr li mt th.

Sau tu tr li rng : Nm T c th 27 [1874], nh thn theo lnh xt bn v vic truy


tn chnh b m sinh ra, trong tp tu c khon ni : Nn u tin bng hu lc, tn lm tc
vng ; tp y c thnh thng ph cho theo li bn y. Li xt li bn y ca Y
Xuyn, ngay by gi du cha thi hnh, nhng li bn ca hu nho cho l c tnh l chnh
ng. Nay tn vng nh c thm ch thi, th i vi cc vng c phn bit m i
vi chnh thng tng cng khng ngi ; xin theo li bn ca b, tn tn lm Kin Thi
vng ; cn nh v ca Tn vng l Bi Qu th, xin tn phong lm Vng thi phi, hu
hp tnh l. Li vng xt tn thu nu c tt hai ch Thun Ngh u l ch tt p, c
hp ci ch ca tn vng lc sinh tin, nh c em dng, i vi ngha u c hon
ton chu o.
Vua ph bo : Li bn trc c khon : Nn bin thm hong thc, sao khng cp n
thu hiu, chc, tc, c nn y cho bin khng ?
nh thn tu tr li : T c nm th 29 [1876], theo ngh chun cho nghi l : Xng, h,
tip, ng, chnh cha sinh ra, ngy nay xng l thc [ch], ngy sau th xng l hong thc.
Nay tn vng xin theo cho xng l hong thc, m thn ch xin bin l hin kho hong
thc tng Kin Thi vng, thu Thun Ngh ; bn cnh bin : Hiu t ng ng phng th.
bia xin bin nhng ch : Hong thc tng Kin Thi vng thu Thun Ngh ; Bi
Qu th xin tn phong l Kin Thi Vng phi, ng hu c hp tnh l.
Vua ni : Thi vng xng l hong thc, ngh y thnh, cn nh Thi Vng phi, theo
ngh y, dch ra th gi l g ?.
nh thn tu tr li : T c nm th 29, bn v chun cho, trong c mt khon l :
Hong t i vi chnh cha sinh ra mnh, xng l thc ph. Li mt khon : Cha m sinh ra
mnh, ch xng l : hong b thc ph mu, khng c xng l : kho, t hay . Nay xin
theo li chun trc, xng l hong thc ph, cn thn ch v bia u bin thm ch
ph ; Thi vng phi xin xng l hong thc mu.
Vua u cho theo m lm, xung D rng : Nay c theo tn nhn, nh thn cng li ku
xin, nn chiu theo li bn ca Trnh Di v Bc vng, tn tng Kin vng l : Kin Thi

vng, v ca vng y l Bi th, tn phong l : Kin Thi vng phi ; v xng hiu th
theo li bn nm T c th 29, chun cho xng l hong thc ph, hong thc mu, cng
khon t tn thu hay i dng 2 ch Thun Ngh, ng hu hp ch vng khi cn sng,
trm 2 - 3 ln giao cho lun bn cng, ln lt tu ln, u cho li bn trc l ng, tng
rt thch ng, em vic y tu ln 2 cung, knh c bng lng y cho.
V li, chnh thng ngha l rt trng, m n sinh thnh, vn ch tnh, duy hp vi l phi
ca tri, lng ngi c yn, l o chnh ca l. Trm chm chc tip thu li ca cc
quan, knh vng Ch, tn tng Kin vng l Kin Thi vng, tn thu l Thun Ngh v
v ca vng l Bi th, tn phong l Kin Thi Vng phi, v xng hiu chun theo li bn
trc, cn nh vic nn lm, nn giao cho quan c trch nhim xt tng khon nh liu m
lm, cho hp in l.
Chun nh ngha l bin tp quyn Thc lc. (T thng 6 nm T c th 36 [1883] tr v
sau, n thng 8, Hm Nghi nm u [1885] tr v trc).
Lc u S qun tu ni : Knh lm Chnh bin t k gn xong ; cn s tch t nm
T c th 36 tr v sau, n thng 8, Hm Nghi nm u tr v trc, dng t tu xin
chun cho tra xt bin tp ph vo cui k y cn s thc ; duy khi y vic bin i
khng thng, nh lc u th Thu((1) Thu quc cng tc Dc c.1) quc cng ln y
vng Chiu li, c vo nh tang, xng l t qun, c vi hm li b, ri ngm
git i ; Lng quc cng((2) Lng quc cng tc Hip Ho.2) c lp ln, li cng ch vi
thng cng b b v b git, sau cng th nh vua v b hip phi ra i, nay danh hiu lai lch
trc sau, u nn lm nh th no ?
Gin tng Ngh hong ((1) Gin tng Ngh hong tc Kin Phc.1) cng xen vo
khong y, c tn thu, miu hiu, nay u vo ph bin, li nn lm l chp nh th
no ? Phm nhng loi nh th, thc u danh ngha quan trng nghn mun i, khen ch
cng cng, thuc v ly vic qua lm rn, xin sc cho tn nhn, nh thn, xt r in
l, theo tng khon, knh nh ngha l, lit k vo t tu dng trnh, i quyt nh.

Vua ph bo rng : Nay xt t tu ca s thn trnh by, th vic rt l long trng ; phi
giao cho trm quan hi ng xt r, ngh nh tho ng, ct th no u c cng bng
chnh i, i sau khng cn xen ni vo u c, trm rt ly lm mong.
n nay cc quan u ni, knh xt Thc lc cng vi sch s, k di tuy khc, ngha l l
mt, th l c s, chng g hn kinh Xun Thu ; t nh Chu tr v sau, th ly Cng mc
ca Chu T lm chnh. Knh xt kinh Xun Thu, n, Hon (n l anh, Hon l em), Mn, Hy
(Mn l em, Hy l anh) u chp kinh y. Cng mc, phm chnh thng, ni ngi
thnh vua, th nin hiu u vit ch to. i Hn th Thng ( ngi 10 thng), Xung
( ngi 5 thng) v Cht ( ngi 17 thng), u tui nh ln ngi, chnh s khng mnh,
tr v khng c my, nhng nin hiu u vit ch to (Thng Din Bnh nguyn nin,
Xung Vnh Gia nguyn nin, Cht Bn Sn nguyn nin) l v danh ngha vua ti c
quan h ; v khng nh th, thi quc thng nm y khng thuc vo ai, cho nn vit ch to
tt c, l lp ngha rt tinh.
V Thc lc ca lit thnh triu ta, mi triu xin bin lm mt k, r chnh thng. Gin
tng Ngh hong l con th 3 ca Dc tng Anh hong , thng 10, nm trc ln ngi,
ly nm sau lm Kin Phc nm u, danh ngha chnh, tuy by gi tn lp nn do
quyn thn, nhng khi nui dy, tng c Tin hong ngh n, li vn c Hong
thng ta mn yu, nn ngay hm ln ngi ln, u ni : L con vua ta, cng nhau ho hp,
khng c li g khc, ngi va c 8 thng, vi bng h, nhng chp nm u v chnh
sc ban hnh c 5 thng (t thng ging n thng chp, nm Gip Thn, nhng vn th
ghi chp, u bin nin hiu Kin Phc), so vi L Tc Tng du c nin hiu, thu hiu,
nhng nin hiu vn cha thi hnh, khng c nm thng lin h ; (thng 6 ln ngi, thng
chp mt, nm trc l nm cui ca Hin Tng, nm sau l nm u ca Uy Mc , nn s
c ghi chp ch to lm mt, nhng Khm nh Vit s th chia ring thu hiu, nin hiu
nm cui Hin Tng), vn l khng ging nhau ; hung chi miu hiu, huy xng, cng
tn phng, danh phn r rng t khp trong nc, th Th miu, nh hin thc l c
mt, knh vng li t hun, c mun nm ni theo, v l thc hp, nn lm chnh k.
Nay Hong thng ta, vn m trung hng, thc ch trn ni Dc miu, m Gin tng ni
ngi trc, lm vua ri, theo l c cng k thng, nh Hu , Vn i Hn (u con

Cao ), Trung tn, Du tn i ng (u con Cao tn), ngha cng khng khc ; nu
Kin Phc chp nin hiu, em lm ph bin, th nm Qu Mi tr v sau, nm t Du tr
v trc, quc thng cha lin h c, thc l cha n. Nay sau khi S qun dng t tu,
c ph bo mi l, knh thy Hong thng ta rt ly danh ngha lm quan trng, mun
cho thin h i sau khng ni vo u c ; bn thn knh cn suy tm c ngha, kho xt
vic thc, xin knh lm Thc lc Gin tng Ngh hong , k tip l ng k Chnh bin,
chiu theo ngha l Chnh bin m lm ; trong phm vic g l do ca quyn thn, th c
theo vic chp thng, r chuyn quyn, l t c cch chp s !
Cn nh Thu quc cng ln y vng Chiu li, vo nh chu tang, mi vi ngy b b, b
git, cng vi Xng p i Hn, Long Vit i L hi ging, (Xng p xem sch Hn,
Long Vit lp c 3 ngy b git) ; Lng quc cng ln ngi c vi thng cng b b, b
git, u khng c nm thng c lin h, xin c theo vic ph bin vo sau thng 6 nm
T c th 36 ; Thu quc cng nn chp nguyn tc ; Lng quc cng ln ngi vua,
xin nn theo l Ph nh Tng T Dc, T Chiu Nghip (Tng T Dc ph lm Thng
Ng vng, T Chiu Nghip ph lm Ut Ln vng), sch ca Tng, T u bin l Ph
, tu theo vn m chp. Khong nm Hm Nghi gy hn th ging Trng Qu i Thch
Tn [Thch Knh ng] ; nhng nc th ging Kin Vn i nh Minh [Minh Hu ,
nin hiu Kin Vn], nn c theo hiu Xut khi by gi gi chp, nhng ph bin
vo sau thng 6 nin hiu Kin Phc nm u, cn lin nm sau, th ly can (t), chi (Du)
phn bit, m theo thng chp cng vic ; v thng 8 nm y, Hong thng ln ngi,
phi ly ng Khnh chp nm l theo l chnh thng Cng mc. (Sch Cng mc ca
Chu T : Thng 6 nm t Du, Quang V ln ngi, nm y phi vit ch to Quang V hong
, Kin V nguyn nin, m khng chp i mi. Li chua : Phm l Cng mc, chnh
thng ln ngi, trong nm nay th c dng).
Vua bo : Dn chng r, th danh ngha hp ; duy tnh th c 2 khng cng thch hp,
cn c ch cha n nhng v tt r, tm y li bn m lm.
Li thi hnh cch quyn thng.

(T Thanh Ho tr vo Nam, tr khi no lm thi khn thit, c chun cho phi i khuyn
quyn ra, cn ngi no tnh nguyn quyn np, khng c dn ni tch hay ngoi tch,
ngi quyn 1.000 quan th thng t tng cu phm b h, hoc vn giai tr ln, c 1.200
quan, thng thm 1 trt ; quyn khng s thng hm, th c 60 quan, cho min binh,
dao, thn thu 1 nm). L quyn, v nm T c 34 (1881), cho nh ch, khng c thi
hnh mi mi ; n nay v xc tch ng bun, s thu vo khng cung s xut ra, nn li
theo l c, gia thm s cho thi hnh (l c : 800 quan thng t tng cu phm tr ln, c
1.000 quan, thm 1 trt ; khng l thng, c 50 quan, cho min 1 nm).
Bin l b H, kim nhip ph Tn nhn l Hng Tch (con Tng Thin cng) ; v ni nng
cn by (1 khon do nt ngi bun, mong hu t ; 1 khon quan li thng chuyn, li
ni vi ngi ta l t mnh gi xin cho ; 1 khon phn nhiu quy nhiu trong ph), b
cch chc ; Bin l b Li l Tn Tht Dim cng v t tnh che ch (bit l ni khoc,
khng chu t gic), b ging 3 cp, phi ly chc.
nh r l tch bin.
(T nay, phm c tch bin ti sn ca tn phm ti, th do cc vin hi ng, theo tng hng
m tch bin, vic xong, tr vt no gi tr ch trn di 30 quan, khng phi u gi ra,
cn t 50 quan tr ln, th phi xt tng hng, lit k em yt th, hn cho trong 1 thng,
ngi no mun nhn mua gi bao nhiu, ti x s no u gi, nhng do nhn vin hi
ng chiu theo gi phi chng, phng nh phi c tin bao nhiu, h n k u gi,
chiu theo gi hn, nu khng hn, th theo gi nh, tc thi cho mua. Nu khng c ai
theo gi mun mua, phi do nhn vin hi ng chc lng nn gim bt bao nhiu nh
li, ct sao tho ng, ri giao cho s ti nhn mua). L trc, nhn vin hi ng nh gi
mi vt hng l bao nhiu, nu c vt no khng ai mun mua, th nhn vin hi ng chiu
gi tr sung bi, nhn vin hi ng s phi bi thng, tnh gi phn nhiu c gim h, s
thu vo khng khi c ht, v th nn nh r li.
nh li khng t c Ngh An.

(Tnh y hin nay s lnh khng c my, c l Hong c Tn i vng b khuyt, nhn
cho nh li).
Cho sao lc th l b Hnh, giao cho to Khm s nhn thi hnh. Vin Khm s a th
n ni : Ba to quan T php Gia nh, hin ng b tp lut l cc nc, xin sao lc
th l hnh danh ca nc ta t Gia Long tr v sau, tin quan Php xem xt m thi hnh.
Nn cho sao lc a.
nh r l chy trm.
(Tr nc ta hay nc Php, khi lm thi phi khing ho vt ; v quan vin bt thn i
vic cng, phi d trc ln lt i bt nhiu phu trm i ng trc ; cng vic g rt quan
trng, khn cp, phi pht i bng nga ra, cn th cng vn tm thng, Kinh v cc tnh,
phi nn d tnh gi khc, mi ngy ch pht 1 ln, cho c gin tin).
Cho V u, ng l cng s ng cc l Phm Nh V, quyn Chng 2 dinh : K v v
Tuyn phong ; v Thng ch Nguyn Tr, hin ang ng l cc cng s Tn in, ng
s hi cch tr, m ngy lm cn lu.
Cho binh inh cc hng, t may ly qun o mc thng, mi nm 3 ln.
B Binh tu ni : Binh gi nc, h nn than th v khng c qun o mc vo
ngi, m cng tr ngi g v may li ! Gn y, xt thy binh inh cc hng, khi canh i,
hoc n tip quan Php, mc qun o phn nhiu lam l, khng nhng ngi Php thng
ni n, m ta cng khng th mt, nn sa li mt phen, cho c nh quan ; duy hin
nay tin ca qun bch, ho vt thiu thn, nu Nh nc ch cp cho, s khng c k tip
; phng xt binh inh cc hng Kinh, ln lt cp thm cho thn binh, cm binh, rung
lng 6 so ; tinh binh 4 so, tp ngch 3 so ; lng thng cp thm tin, hoc 2 quan, hoc
1 quan, th th nhiu ln c hu cp, tng cng sung s n mc c nm ; xin cho thng
chng cc dinh, v, sc cho cc qun, sut nghim sc cho cc binh inh, hng nm liu
trch rung lng, tin lng hng thng, c 4 thng li may 1 ln (o vi en, qun vi
trng) cho mc ; b ca thn chiu k phi ngi n kim xt, nu c chm thiu, c

thng chng v qun, sut ngh x. Cn nh o nhung phc l n chu hu mi mc,


khng c ly mc thng, nh lm l mi ; nh th, th vic c hn, o cng mi lun,
tng cng l mt cch chn chnh qun dung.
Vua cho theo ngh m lm.
t thm vin dch n Kin Thi vng.
(Nguyn chiu l n Thn vng, gim th bt phm v v nhp lu th li mi chc 1
ngi ; nay t thm t v v th li mi chc 1 ngi).
Dng in Truy T, xy cc Thin thnh.
L, Cng 2 b tu ni : n Kin Thi vng, mt trc gn st dinh Th lang b Binh ;
pha sau li ngay ng ph ca chnh ng, quan qun i li phi i qua, rt l n o phc
tp, quan qun Php li thng qua li, ngn cm cng kh, nu theo ch c, s c khim
nh, xin chn ch khc di n lm.
Vua bo : Lng tm ca vng cha dng lm c, gp c vic tin cng, th by trn
mt t, thc l khim nh ; phi bn cnh lng tm, dng 1 to chnh ng, gi l in
Truy T, bn t dng 1 to, gi l nh Cng Ngha, bn hu 1 to, gi l vin Minh n.
Chun cho b L hi ng vi Khm thin gim, la xem a th ch no cao ro, sng sa,
phng hng hp php, c th xy dng c, th cho lm. Li i lng tm ca vng l
cc Vn nin thnh rng thm phm vi, xy p nh bia, ct ng tr, thnh gch, tng
gch, o ao, ni b .v..v, u phng theo cc tn lng, chm chc ngh nh m lm.
(Cc Thin thnh, nm y lm xong, in Truy T cha xong m vua mt ; ngy thng 5,
nin hiu Thnh Thi nm u [1889], in y mi xong, by gi tnh th khc, chun cho
in y lm T lng bit in, rc thnh v nh vua v th, gi l in Ngng Hy).
Cho Hng l T khanh Bin l Cng b l Cao Hu Sung ng l cng s cc Thin thnh
v Hng l T khanh l Trn Cng, sung lm Tham tn.

Thng 2, vin Ton quyn i thn l Cng-tng vo Kinh yt kin v knh dng quc th.
Dch ra, th li l ni : Gim quc nc Php l Ca- knh th trnh n trc in v
i c [c ln], ch thn [rt thn], kh hu [bn tt] l hong nc i Nam, soi xt ;
nguyn lm Gim quc nc ti l Dung-k Di-huy tr vic v nh, nc ti hi hp - hi
K anh v vin Th dn, theo iu l trong dn chnh, ht thy bn bc tho ng, theo l
cng tuyn c, sung lp ti lm Gim quc ch trng vic nc, thng tr tt c cc quan
v cai tr quan vin trong ngoi, nhm chc t hm mng 5 thng ny. T khi nhm chc
y, rt l chm lo, a v rt kh, vic lm rt nng, hng ngy chm ch, ch s gnh vc
khng ni ; nay nhn tin c tin hng, gi ngay vi li, t by qua s th, gii t tm lng ;
ch mong Hong bit r mt tm lng thnh ca ti, ti xin gng sc sa sang, ht lng
tnh ton, ct cho tnh giao ho ca cc nc ngoi cng vi nc Php, ngy cng nhiu,
c cng yn hng thi bnh v s, m o xim ngc la giao tip vi nhau lm ho
ho lu di, quyt khng gy ra chin tranh na. Ti thit ngh bng Hong , cng vi
bng ti, i bn cng ph hp nhau, v lng mong mun cng ch c nh th, nn dm
thng by khc rut, rt mong ng bn i c, ch thn, lng xt cho,
Vua ti S qun hi thm, sai tn nhn, nh thn vit th bn bc :
Nc ti trc kia cng vi qu quc kt ngha ho hiu rt l n c ; hm trc nhn
quyn thn gy hn, bng mt ho kh vui v, may nh qu triu nh c lng nhn th, li
kt ho hiu nh c, nh ngi ln, lp ra triu nh bo h m c an ton, ci n ti to
y, cm i v cng. Gn y, v nhiu vic, cha kp cho s i p t, trong lng bit l
thiu st ; nm Bnh Tut, qu triu nh li cho em khon iu c nm Gip Thn, cng
giao cho nhau ngay, thc l thnh tm bo h rt soi trn khp c nc ti. Duy cc qu quan
ln lt ng nc ti, trong khi tha hnh, cha th tt ht lng tt ca qu triu nh,
phm nhng vic ngoi iu c li cng thm ln, i khi c vic cha thc c hp l
cng bng. Ngy thng 4 nhun nm ngoi, qu Khm phi i thn qu chc, n
thnh nc ti hi n tnh hnh hin ti, c Hong nc ti vit th gi dng
thng quc i hong soi xt, may c thu r tnh cnh ca nc xa xi.

Nay qu i thn l ngi cng bng, chnh trc, mi ngi cng suy tn ; trc ng
Bc Kinh [nh Thanh], ting tt vn r rt, hin nay vng mnh ti nc ti, chc phi
mt trng thy, lng thng xt, m mu toan li ch cho nc ti rt nhiu. Chng ti
c Ch ca Hong nc ti, cho tm trch vi khon trng yu, tnh s tng bn v cng
vic phi lm, n by t vi qu i thn, may ra liu l v chc nh th no, cho nc
ti c nh gip ch, th cng c ca qu i thn, khng nhng nc ti cm i khng
bao gi ht, m cng c ting mi lu i, cc iu khon lit k nh sau :
Khon th 11 trong iu c c ni : T gip gii tnh Bin Ho n gip gii tnh Ninh
Bnh, quan B chnh chiu l thu thu np v triu nh i Nam nh c, khng c quan
Php xem xt vo ; duy a ht Bc K, cc Cng s hp cng quan B chnh, tng k
cc thu l, khi thu xong, quan Php cng quan nc Nam, hi ng chun nh chi ph
cc s v cng vo vic cng tin bc chi mi th ht bao nhiu, cn bao nhiu tr v kho
Kinh, thuc triu nh i Nam cc nh th. Th m gn y cc tnh t Thanh Ho tr
vo Nam n Bnh Thun, cc thu tp hng trong , cng vi ca bin cc tnh hin t
Thng chnh, khng lin can n khon iu c, m qu quan cng phn nhiu sc bi,
khng cho thu thu. V li, su tnh Nam K nc ti l qun ht ca thng quc, Bc
K gn y li nhiu vic, trong ch cn nhng thu y cc tnh, nu c thu c nh
c, vn cha chi cung vo dng trong nc, hung h khng cho thu thu, th ly vo
u, m chiu trong iu c, thit ngh c tri. Bc K, th thu l inh in cc tnh,
qu quan u cho chit np bng tin bc, thu c bao nhiu, np ht vo kho ca qu
quan, sau ny qu quan chi bin vic g, quan tnh khng c d bit. Cn nh thu sn vt,
t trc do cc tnh y, thu ch v Kinh chi dng ; nay qu quan cng sc cho chit np
bng tin bc, m s ch vo Kinh, nm Bnh Tut vin Ton quyn i thn cht l Pn
qu chc phng nh mi nm trch ch tin 380.000 quan, go 380.000 phng, v go
chit thnh tin, mi phng 5 quan, vn cha ch . n qu Ton quyn i thn l Bi
qu chc, li nh gim, s ch nm y ch cn thnh tin Ty l 1.500.000 quan, tnh thnh
tin nc ti l 185.000 quan, m nhiu ln ch vo, cng i ch vo, tnh sut c
mi c tin nc ti l : 1.530.300 quan, cn th cha c cho ch. Cn nh s ch nm
inh Hi, cn c vo qu cu Ton quyn i thn l Bi qu chc, n Kinh ni rng, khon
Bc K ti vo Kinh, vin Ton quyn cht l Pn qu chc ngh nh trch ch tin go
u 380.000 quan v phng, nhng xt ra t y khng c bt tch vin Ton quyn lm

bng, duy nc ti, my nm nay tin ti cng qun bch, tm nh cho chiu cc tnh Bc
K nm trc cn li tin Ty l : 1.500.000 quan, cho trch ch i ; nhng tnh sut c
ton k, th mi nm s thu c thu, cng c tin l : 7.500.000 quan, mi chi ph
ca bo h ; nu thu c c, th s tin cn li y, s y phi ch . Cn nh s ch
nm Bnh Tut, hy cn cha ch l bao nhiu, phi ch v c cho xong, cc li nh th. Sau
tng cn c vo li bo nha Kinh lc, th s thu nm y hin thu c tin l hn
6.540.400 quan, hp vi s tin cn li l 1.500.000 quan, cng hn 8.040.000 quan, tr
chi ph hng nm ca bo h l 7.500.000 quan, l phi c ch vo hn 540.000 quan, nha
y t xin trch nhn ti s tin 540.400 quan ch np v Kinh, nhng vn cha tip
c th tr li. Hin nay chi tiu rt nhiu, s ch nm trc cn thiu, nm ngoi cha
c trch giao ; t Thanh Ho tr vo Nam sau khi b tn ph, thu l kh thu, khng nh
vo u c, tnh hnh rt l khn cp, may nh lng xt nh cho s ch vo c nm l
bao nhiu, hu chi dng trong nc, c i n lm.
Khon th 15 trong iu c c ni : Nc Php t ha hn l : t sau xin gip nc Nam
c tt p hon ton, c th khi ht gic gi trong ngoi ; bi th nc Php xt xem
trong nc Nam, hoc Bc K ni no c vic cn cp, phi nn ng qun, th em qun
n ng m gi gip, cc nh th, th vic gi gip nc ti, l do li ha hn ca
thng quc, nn phm gic gi trong ngoi, quan qun qu quc c phi n ng lm vic,
cng l chiu theo iu c.
Trc y, vin Nguyn su Gia nh phi ra sai vin l Trn B Lc tr li cc tnh
Khnh Ho, Bnh Thun, Ph Yn trong khi li ni r v qun ph, trch pht tnh Khnh
Ho 1.000 thoi bc, mi mt thoi tr gi 15 ng, cng 15.000 ng v trch pht tnh Bnh
Thun, cng mt s nhiu, v thu bc thu lnh trng hn 18.000 ng ; sau li trch pht
2 ht : Bnh nh, Ph Yn, n mt s nhiu l 136.210 ng ; tnh Bnh nh 75.690 ng,
nm ngoi thu c 15.209 ng ; tnh Ph Yn 60.520 ng, nm ngoi, thu c
21.115 ng, khi y giao cho qu Cng s ng tnh y kim nhn. V dn nc ti
vn ngho thiu, ngh pht nh th qu nng, th dn u ht kit, chiu trong iu c, th
ngha xin gip, s khng c hp ; hung h nhng ht y, sau khi tn ph, dn tnh thc
rt gieo neo khng chu ni, thng thng ku gim cho, qu i thn thng dn nh mt,
liu ngh th no, cho dn nhng ht y, may c nh n.

Khon th 12 trong iu c c ni : nc Nam cc s Thng chnh, li cho lp ln, giao


ht cho ngi Php chuyn coi ; cn s Thng chnh c nn lp ra, th ch ni ven bin v
bin gii ; v cc s Thng chnh trc quan v nc Php lm ra, ngy nay nc Nam
cng ng bn n. Cn nh cc khon v iu l cc s Thng chnh v cc thu l ngch
ngoi, cng l cm cc thuyn khng c vo ca bin, trong khi c bnh dch kh, th
trong nc Nam v cc s Bc K, cng theo nh iu l 6 tnh Nam K, cc nh th.
Ngy thng 11 nm ngoi, tip c t t ca vin Ph cng s Bay ni in bo ca qu
i thn c ni : Chiu theo ngh lp ngy mng 2 thng 3 nm 1886, khon th 12, ni
v thu thuc phin, thu ru, nu c cho ngi lnh trng, phi trnh qu i thn thm
xt, ri sau mi c cho, cc l nh th. C theo in bo y, th nc ti rt ly lm ngi,
v qu i thn ng Gia nh, m Kinh mi khi c cho ngi lnh trng thu hng g,
u c t bn vi vin khm s xt nh ; nay nu ht thy u do qu i thn thm xt, ri
sau mi cho thi hnh, th ng s xa cch, khng khi chm tr, lng ngi ngi kh, s
c ch thi hnh khng c, vy mong qu i thn xt ngh li th no, cho tho tin, l
nh n.
Vin Ton quyn trnh by p li :
V khon Bc K ch vo Kinh, gn y tip c in bo ca vin Ton quyn Bc K
l Bi- ni : Nha Kinh lc, ln ny c ch vo Kinh, mt s tin l hn 540.000 quan,
xt ra l ng, phng trong thng ngy, cho giao ch s, cn v c ch bao nhiu,
i Nguyn Hu ra Bc, s phi bn nh sau.
V khon Bnh Thun, Khnh Ho, Bnh nh, Ph Yn bi thng qun ph ; c theo trong
th trnh by dn tnh cc tnh y gieo neo lm, thng thng ku gim, ti cng ngh
thng tnh, s nh in cho Cng s Ph Yn li cho chc min. Cn nh thu tp vt
cc hng, do qu quc c tu tin, t bn vi vin Khm s ri cho lnh trng, ti khng
c ngn tr, ti n y ht lng gip ch, nn phi chm chc cn nhiu ; nay tm trch 1 2 khon cho c hnh, t lng thc gi gip, xin tu ln Hong bit r.
cng mun chm chc cng vic cho xong, v nc.

Vua sai vit quc th p t.


Hong nc i Nam knh th tr li ngi i hong nc i Php, soi xt cho, nay
tip c Tng thng ng phng Ton quyn i thn l Cng-tng, n thnh nc
ti, a giao t th ca i hong vit cho, ti rt l mng r cm kch, ra tay m xem,
thy li ni trong th, thc l cao minh rng ln ; trong c ni : i hong c cng
ngh cng suy tn, ch trng vic nc, ngh - ngi trn thc gian nan trng i, phm
nghip ln phi lo lng, sing nng, em lng thnh thc i i, ct cho nc Php cng
vi cc nc ng minh, tnh giao hiu cng hu, li gip nc ti, gi mi tnh thn ho
mc, ngy thm li ch, rng ln thay li ni ca ngi c tt, s khin cho th gii cng
hng yn vui, ting vang mi mi. V li, qu Tng thng Ton quyn i thn danh vng
vn r rt, lm Khm s nc i Thanh, tri thc c tha, ti nay may c cng bit,
cng bn ngay cc khon vic nc, qu tng thng ni rng : Xin thay qu triu nh,
ng theo lng mong mun, ti li rt cm phc, phm thn dn nc ti cng cng vui
lng knh phc, hng ngy mong qu Tng thng i thn lm theo li ni cho nc ti c
thnh tr, so snh vi trc, mi ngy mi tin. Ln trc, c Ton quyn i thn l Pn-be
n Kinh, cng rt c lng gip , khng may li cht, cha lm c vic, nay c qu
Tng thng Ton quyn i thn n mu tnh gip tt c vic li ch, mi c vi khon
quan trng phi bn bc ngay.
- 1 khon : Vin Ton quyn trc l Pn-be v Bi-u, bn nh thu l Bc K, tr chi ph
ra, cn tha bao nhiu cho ch vo kho Kinh nc ti chi dng.
- 1 khon : V qun ph trong Nam, ngoi Bc nhng tnh : Bnh Thun, Khnh Ho, Bnh
nh, Ph Yn, b trch pht bi thng bng bc, tr thu hi ra, hin cn thiu bao
nhiu, cho c nh min.
- 1 khon : Hin nay gic bnh, dn gian yn n, nu cn qu quan binh lm nhiu n
ng gi tun phng, th dn tnh ng s, xin nn lng cho rt bt, khi no c ch no
khng yn, do quan a phng t trnh vin Cng s cc tnh gip . Ba khon trn y,
qu Tng thng xt bit hin tnh, xin cho theo th m lm.

Li 1 khon : Vin Khm s Kinh, nu nghe theo vin Ton quyn Bc K, s khng hp
iu c ; thng hoc Kinh t ton quyn, phm bn nh vic g, cng c d dng tin
li. Hin sung Khm s i thn l Hch-t, vn l am hiu ti cn, nu c sung lm Ton
quyn Kinh, cng thy lng thng quc cai qun gip nc ti nh th l chu o, c
theo nh qu Tng thng ni, qu triu nh s d khng mun thay i khon no l s
nc ti c s nghi ngi, v ca qu tng thng khng mun vin Khm s Kinh theo
lnh ca vin Ton quyn Bc K ; ch mun vin Khm s phm cc vic t trnh vi qu
Tng thng, tin x tr m thi. Nay nc ti mun Kinh c c Ton quyn, qu
triu nh cng mun cho, qu Tng thng cng mun ht lng cu xin cho Hch-t c
thc th Khm s, c c quyn php, h lng trng mong ca nc ti. V li, qu
Tng thng vn c trng danh ting ln m nc ti phm cc vic cn cn x tr, nh cc
loi lp thng chnh, sa ng s, lm ng in bo, tt phi qu quc gip , mi
mong c vic.
- 1 khon : Cc x Cam Mn, Cam Ct thuc a gii nc ti ; gn y nhn nc Xim
mo nhn ln tranh, em qun ng n, nay thng quc chiu iu c tnh liu th no,
nc ti khng mt gii hn y. Hai khon y bn vi qu Tng thng tu ln gip,
mong c gip ngay cho. V li, qu Tng thng ti y, ti thc rt mong mi, cc khon
trn y cng nm ngoi vit th gi qu Khm phi l , v t gip cc khon,
tng qu Tng thng tt phi th theo c khon nhn ca i hong v i ngi lng
thnh thc ku ca ca nc ti, ht thy tu ln, may c theo lng mong mun, nc
ti c nhiu n hu ban cho, khng nhng l may cho ti, thc l may cho thn dn c
nc ti.
Thng trng xun, kh ho m, xin chc i hong kho mnh, sng lu, nhiu Phc
lnh, qu quc ngy cng thnh tr, l iu rt mong ca ti.
T khi ti Kinh, n ngy v, cc khon n tip, tht tic, a tin, u theo l trc m
lm.

Thng 12 nm ngoi, triu nh Php a tng ci n bng ngc, tinh kim hc ho((1) Tinh
kim : l vng tt, cn hc ho khng hiu ngha l g ?1).
Vua sai vit th p t.
Trong th ni : Nc ti t trc cng vi thng quc kt giao, tnh l rt n c, v
trung gian cht gp ch vn, nn thnh cch tr, may m thng quc i hong li t
by tnh hiu c, c cch sai qu i thn, hip cng vi i thn nc ti, n lp ti ln
ni nghip ln y, li em t c th, giao cho nhau thi hnh, thc l ngha giao ln tin cy
ho mc, trc sau khng bin i, ti thc cm n v cng, ch phi nc ti cng vi
thng quc xa cch my ln bin rng, ch s khng chng t th khng tin. Nay tip c
Khm s i thn hin ng Kinh nc ti l Hch-t trnh by : Vng mnh thng
quc i hong , a tng ti mt ci n ngc, l ngc trong tng , t tri ng cho
im lnh, trc y 19 nm, c nc i Php ba c khi ra ch thnh n y, c nhin
l him thy, hung h hn ngc trong tng , mi gia kh li cng kh thm, knh
em tng, sau ny c vic g, phi thng bo vi triu nh qu quc, th dng n y
lm tin, cc nh th. Ti tip nhn c, xem xt vi bn ln, thc l lng lnh sng p,
rt l bu l, l lng tt ca qu Hong trn khp, khng tic ca bu tri cho, ban n
cho nc Nam ny, t lng tn ngha, truyn mi lu di, k y tht l chu o, ngh n tng
cho ca bu ng gi trm bng((2) Bng : l th tin ca i nh Hn.2), th cm t bit n
th no, lin phi gi kn ct i, thi thng t lng tin, du xa cch bin tri 7 mun
dm, nh thn c gp nhau, s c D bo cho thn dn trong ngoi nc ti, cho u
c bit tm lng thng quc n c vic ho hiu, ht sc bo h gi mi ci tnh
giao ln, cng hng thng bnh, l iu ti rt mong lm.
Ti li ngh : Tnh gip ca thng quc, nc ti ghi nh trong lng lu, t trc ti
nay cha c sai s sang t, thc l thiu st, gn y tip c bo ng n nm K Su,
thng quc m hi u xo qu l ca cc nc trn th gii, u em n c, vt sn
nc ti hn km, u dm ni kho, nhng ti mun nhn c hi tt y, sa snh l
p t thng tnh, s cho em 1 - 2 th vt sn ca nc ti cng n d by hi u xo,
cho t r lng thn thit ho mc ca thng quc v nc ti vi cc nc cng ho hiu,
t r vic tt. l lng sn c ca ti, v th t by khc d, knh dng ln ngi, xin ngi

cao minh soi xt, lm n cho th tr li, c da theo lm vic, rt ly lm tin l c


xt n, khi trng mong. Ma xun sng t, cnh vt ti p, xin chc ngi c nhiu
Phc lnh. Nay knh th.
T th y gi vin Ton quyn a v v xung D bo khp trong ngoi.
D rng : Nc ta cng vi nc Php, t trc, kt giao c th cn c, trung gian cht
gp ch vn, thnh tr cch. May m i hong nc i Php li t tnh ho hiu nh
trc, c cch sai i thn, hip cng vi i thn nc ta, n trm ln ni ngi ln y, ri
em c th giao cho nhau thi hnh, thc l tnh ln hiu tn nhau ho mc, trc sau khng
i, mi c nh th, ch v t nc ta cng nc Php xa cch my ln i dng, s
khng chng t th khng tin. Nay tip c vin Khm s i thn Kinh l Hch-t em 1
qu n ngc do cu khanh ca triu nh Php hi li lm ra, khc ch trin 4 ch Triu
nh lp tn ( triu nh ly lm tin), a tng, theo li trnh by, vt m i hong
nc i Php a tng, l ngc trong tng , m tri ban cho im lnh, trc y 19
nm, nc Php ba c khi ra, ch lm n y c nhin l t thy, hung h ngc trong tng
, o gia kh li cng kh thm, knh em n tng, sau c vic g phi thng bo vi
Php nh, th dng n y lm tin, cc nh th. c n qu trng y, l bi c c mi
c vt y, phm thn dn ta, nn bit nc Php cng vi nc ta c lng ho hiu, ht sc
bo h, gi snh l vi ng minh, nh ngc bu m tnh hiu bn mi, tt vi nc bn, gi
gn c nc, ch lng thc tin, t nay tr v sau, hai bn hiu nhau, giao hiu cng hu,
c hng Phc ho bnh, lu di, h chng tt p !.
Thng th b Cng l L Hu Thng ti tui, theo l xin v tr s.
Vua ngh, hin nay cng vic cn nhiu, Hu Thng l bc lo thnh, tui du cao, sc lc
cn kham ni vic, cho vn lu chc.
Quan tnh Qung Bnh, ngh lng n ca dn ngy cng kh kim, xin cho chiu l quyn
chn nh Qung Nam, Qung Ngi thuc nhng nm T c th 31 v 32, (ai quyn 700
quan, thng tng cu phm, gp 2 s , thm 1 trt, n chnh cu phm th thi), chm
chc nh vic quyn thng. Cho tm theo m lm.

Nguyn Thng th b Li, Khm sai T trc, Tuyn u x tr i thn l Nguyn Thut,
sang nc Thanh tr v tr li mnh lnh, chun cho vn sung chc nh c. (By gi lnh
Li b l Nguyn Trng Hp co ngh).
Mi lng cp lng thng cho hc tr trng Hnh nhn v cho tr thu kho, dao, dch, c
th bc.
Hc tr y, t trc n gi u t bin ca nh ; n by gi Hnh nhn l Dip Vn Cng
xin lng cp cho, t khuyn khch.
Vua y cho. (Tt c 12 tn, mi thng mi tn go 1 phng, tin 3 quan).
i li v cho sp nhp cc x, thn ht Qung Nam.
Trc y, T trc Tuyn u x tr i thn l Nguyn Thut xt em 14 x, thn, phng
ht y phi cho l thuc li, c tin cho dn.
(1 tng Ngc Sn, huyn Qu Sn, inh in u t, xen vo trong 4 huyn : Qu Sn,
L Dng, H ng v Duy Xuyn, xin b tn tng y, ri em 3 x phng ng Lam,
ng An v Xun Yn, sp nhp vo tng Xun Ph Trung huyn y ; 2 x Ngc Sn,
Tch An sp nhp vo huyn L Dng (tr xung, tng no do tnh y xem xt lm vic), 3
x thn Tch An ng, cng Thch Tn, Thanh Tr sp nhp vo huyn H ng ; x
Thng Bnh sp nhp vo huyn Duy Xuyn ; 3 x, thn Phc m, Ph Sn, Ph Khng,
huyn Duy Xuyn, sp nhp vo tng An Thnh H, huyn L Dng ; 2 x An Thuyn,
Trc nh, sp nhp vo tng Hng Thnh H, huyn L Dng.
V km xin : tng, x vo tnh ht y tnh th ging nh th, m dn mun i li l thuc,
xin do quan tnh khm r, chiu theo lin lc ngh nh m lm, cho u c thch ng ;
ni khng ging nh th, khng c vin l xin, phng trnh ch nng n ch nh. Vua
y cho.

Cho Hu tham tri b H l H L ra Bc K i b (khuyt Tng c), theo li xin ca


Nguyn Hu .
Li tn tng cho Nguyn Hu Lang l Dc vn cng thn, i phong l Ph Li t (chc
Thi thng T khanh nh c).
B Li tu ni : Phng xt l trc, phm con chu quan vin nn c tp phong, tp m,
u chnh bn thn cht, con chu mi c ni theo, l ngi sng mi ni theo tc
ca ngi cht. Nguyn Hu Lang trc y c c cch gia n cho ni theo tc i thn
y, thn b theo ngh cn tp phong Vnh Li t, xem ra cha ng, thit ngh Hong thng
ta, theo vn trung hng, em li d , b ti c cng, trung i mt nh, thc c hun lao
gip vn hi, t tu ca nh thn trc trnh by r, knh c truy th n chnh tam
phm, l do c cng gip vn hi, nn c c cch, khng v nh ngi theo l thng
c ni theo. Vy Nguyn Hu Lang tng nn i phong, cng tp phong c khc, xin
i lnh cho tn phong Dc vn cng thn, i lm Ph Li t, do b H chiu l trch cp t
in, t r ch nu r ngi hay, bo p cng trng. Cho nn chun y li bn nh.
Tng c l Nguyn Hip, B chnh l Nguyn Vn Trung, n st l Trn Gia Tnh Bnh
nh v s sut nh n, u phi ging (4 trt), vn lnh chc c.
(Nm ngoi, tnh Ph Yn gii giao tn ph phm nhn chc Khm s sang Xim ca ngu l
Nguyn Vn Phm ; khi tra hi, th xng l : B ngu Hi Bnh nh y cho em ngu th
v cc hng qu, trm, bc, la ti ch ngu ng l Nguyn Duy Hiu ; i n a gii Man
thuc tnh Ph Yn, gp Trng Cng Sng, l ngi ca Trn B Lc phi i, bn y xin
Cng Sng dn v th ti, n tnh Ph Yn, vin Cng s giam li, nn khng lm n
u th. Tnh y xt x em Nguyn Vn Phm chiu lut t vt qua bin gii, kt ti
tht c, giam i lnh ; nhng xin ra th, xin gim xung phi ti trng 100, lu i
3.000 dm, v chiu l mi, phi kh sai 10 nm ; duy tn phm y, tui 72, cho thu tin
chuc ti. Vin xt nh : T vt qua bin gii, khng vo lut t th ; phi nghch l
khon nng, khng l cho chuc ; tn phm y nhn danh sc ca ngu, ln n nc khc,
ra th li khng c giy t r rng, x vo ti cht, thc khng phi l oan ung ; tnh y
nht khi theo n ra th, x cho c gim, li xin cho np tin chuc ti, thc l khng

ng. Vy Nguyn Vn Phm chiu lut phi tht c, i lnh, cho t khuyn rn mt cch
r rng, tnh y xt nh ti n, khng c tra r lut l, giy t thu c ca ngu, trong c
nhiu cu xc phm cn by, li khng cn mt nim phong nh du, ch dn qua loa pht
i, vic lm nh th, mi khon u l cu th, vic c quan h n xt nh ti danh, phi
ly ng quan lm u ; vy Tng c l Nguyn Hip, n st l Trn Gia Tnh v Tun
ph hi xt l Nguyn Vn Trung, xin in chiu l cu th nh n, phi cch chc.
Vua ph chun cho u gim xung 1 bc, phi ging cp ly chc, t trng gii 1 ln ;
nhng gia n cho vn lnh chc c, t lng th tt.
Nguyn Hu theo Ch chun cho li ra Bc K cung chc.
Thng cp cho quan vin Php c long bi tinh, cng 32 ngi. (Long tinh hng nht : 3
ngi, hng nh : 2 ngi, hng ba : 9 ngi, hng t : 11 ngi, hng nm : 7 ngi).
Dng t cc go.
Khi u, Thng th b Binh l Hong Hu Thng tu ni : Kinh, s go cn dng c
nm rt nhiu, m hin nay, cc tnh trong Nam ngoi Bc, u cho chit np bng tin, nn
my nm nay lng bng quan li u chit cp bng tin bc. Thc go Tha Thin t i,
ngy cng ngt ngho, nn phi dng t cc go, nh r chng trnh, cho ngi bun,
hoc t xut vn, hoc lnh ca cng, pht giy cho vo Nam, ra Bc mua go ch v, bn
cho dn gian, cn li bao nhiu, do Nh nc chiu gi phi chng mua, mt l
dng vo vic cng, sung cng khi thiu, mt l lng thc cho dn.
Vua chun cho giao cho b H bn tnh k lng tu ln. n nay, quan b y tu dng
chng trnh cng 10 khon :
- Khon th 1 : Nc ta, nm nay nh mua go l 50.000 t, mi t cn Ty nng 60 cn 7
lng 3 ng cn 8 phn. V k hn thu nhn n ca ngi nhn bn, th nh n 6 gi
chiu hm 19, thng 3 lch ta l cng, nhng ch cho ngi Php v ngi bn quc, ngi

Minh Hng cng ngi nc Thanh hin cc ht trong nc, vi ngi nhng ht Nam,
Bc K thi.
- Khon th 2 : nh n 9 gi sng ngy hm 20 thng 3 lch ta, hi ng H b ng,
m xem cc n cam kt nhn bn, chiu xt n no nhn bn gi go r th cho nhn ;
nhng trong n u phi ni r, nguyn hiu c cc th l m b H nh ra.
- Khon th 3 : Nc ta nh mua ch go Nam, Bc K thi, trong go c ln thc, ch
cho 2% - 3% v sc go ct thc kh tt ; nu c t, en v thc ln vo nhiu qu, hoc
than, t cc vt khc ln vo go, u khng nhn mua.
- Khon th 4 : Go y 50.000 t, nn chia lm 5 ln ch ti giao, mi ln 10.000 t, ln
cui cng c n cui thng 7 lch ta thi ; ngi no do b H nh cho nhn bn, h
tip c in bo ca b H a n cho bit, th sau khi nhn in bo 15 hm, em
ch s go ln th nht, ch ti bn cnh cu ca cc Chiu thng, trc pha trong ca
bin Thun An ; hoc bn sng ng Gia Kinh nc ta. Cn giao go hoc cn giao
trong thuyn ; hoc bc ln trn cu Chiu Thng ; hoc bc n kho tm ng Gia
cn giao, tu theo mun ca ngi nhn bn ; nhng phi l 3 n cam kt bo lnh ; 1
n ni thuyn go vo bn cnh cu Chiu Thng, pha trong ca bin Thun An, m cn
giao trn thuyn, mi t gi bao nhiu tin ; 1 n ni : Bc go cnh cu Chiu Thng,
cn giao trn cu, mi t gi bao nhiu tin ; 1 n ni : Cn giao kho tm, trn b sng
ng Gia, mi t gi bao nhiu tin. Ba n y cho vo 1 phong b, ngoi b nhng ch :
Xin nhn gi bn go nc i Nam ; phong b y li cho vo 1 ci phong b khc, ngoi
nhng ch : Gi n quan Thng th b H, nc i Nam.
Khon th 5 : H ngi nhn bn, v vic bng cp xong, mi khi n k ch go giao
np, th trc k hn 5 hm, nh in bo cho b H bit ; trc k hn c in bo, m
phi vin ti nhn chm tr khng kp, c hao tn, th ngi nhn bn mi c khiu ni
; nu khng theo ng c in bo trc k hn 5 hm, ti khi bn quc nh c nhn chm,
th ngi nhn bn phi chu, khng c khiu ni hao tn v l g.

Khon th 6 : Thuyn go ch n ni nh ; nh nguyn nh giao cnh cu Chiu


Thng, cn giao thuyn th t thuyn ln b, v chi ph do bn quc t chu ; nguyn nh
giao trn cu Chiu Thng, th t thuyn bc ln, v chi ph do ngi nhn bn chu ; nu
nguyn nh giao kho tm, trn b ng Gia, th phm chi ph v bc go, u do ngi
nhn bn chu. Li nh khi cn go, th b H v ngi nhn bn, u phi ngi n xem
thay, cn cn cn hoc dng cn ng ca nc Php, hoc dng cn ng ca Hng
Mao, cn ri li em cn ng ca nc i Nam so snh cn li, khi ngy chiu, 2 bn
phi ngi cng nhau hi tnh, xem trong ngy hm y cn giao s go c bao nhiu,
ngi xem thay c 2 bn bin ra, giao cho ngi nhn bn gi. H cn giao s go hin ch
1 ln xong xui, th ngi xem thay c 2 bn tnh sut c bao nhiu ngy, cn giao s go
c bao nhiu, tr bao b ra, phi tr gi bc mua l bao nhiu, vit ra t bin, ngi xem
thay c 2 bn, u ng du k tn. V khi giao go phi giao nhn c bao, h 10 bao c
trch ly 1 bao cn qua, l tnh c c, 9 bao s go cn li l bao nhiu, ln lt c 10 bao,
trch ly 1 bao cn giao nh trc. V mi ln thuyn go ch n, th phi trong 4 ngy giao
nhn xong xui ; nu qu hn khng xong, ngi nhn mua ch lu ph tn, th ngi
c phi i ca b H phi bi tr ; nu chm n 24 ting ng h, th c 100 t phi bi
ph tn l 1 ng 50, hoc chm n 8 ting ng h, cng bi tin ph tn nh 1 ngy.
Khon th 7 : V bao b cha go, do ch bn phi t mua cha, khi no giao go xong
xui, th bao khng y phi giao li cho ch bn.
Khon th 8 : H ln u giao go, tnh tng cng s go giao xong, th gi go l bao nhiu
phi giao tr ch bn ; nhng bn quc chiu s go ln y, phi tr gi bc l bao nhiu ?
Trch lu li 1 phn 15 ; k tip sau my ln, mi ln giao go bao nhiu ? Hai bn tnh
ton xong xui, u phi ln lt chiu gi tr tin. n ln cui cng, xt ra ngi nhn
bn, u theo ng chng trnh nh, khng c sai tri, th bn quc s em s bc trch
lu 1 phn ln u, giao tr s ; nu ngi nhn bn i vi cc khon chng trnh, c
khon no sai tri, th s bc trch lu 1 phn y, bn quc thu ly, khng c giao tr ch bn.
Khon th 9 : Bn quc tr tin mua go, th chiu tr bng bc thoi, mi thoi 10 lng, nh
khu tr bc ng l 15 ng, mi ln vic giao go xong, ngi nhn bn ti kho Kinh,

nhn lnh bc thoi ; duy c ln u nh trch gi li mt phn tin, khng c lnh c, cn


cc ln khc u c chiu gi lnh bc.
Khon th 10 : H ngi nhn bn, n ngy 19 thng 3 lch ta, kt lnh xong vic ; nu
n ngy 18 thng 4 lch ta, l y 1 thng, m ngi nhn bn khng c ch go ti giao,
ch thc l tri ph iu c, th bn quc cho ngi khc nhn lm, hoc s t liu l vi
ngi nhn bn trc, khng c can thip, cn t hp ng giao kt trc, khng c
chp lun na.
Chun cho tn ngi, m na ch bn t gp b nhn, b th u phi trnh.
Knh lm Ngc ip tn ph. Cho Hip bin i hc s, lnh Thng th b L l on Vn
Hi sung lm Ngc ip Tng ti ; Thng th b H l Tn Tht Phin sung Ph tng ti.
(Ngc ip Ton tu, ly Ni cc Th c l Nguyn Hon Dc v Ni cc Tu son l Trn
Danh Phng sung vo. Tn ph Ton tu, ly Li khoa Chng n l Nguyn Vn o v
nguyn ng tri ph Tn Tht sung vo), theo l chiu nin hn. (Theo l c 12 nm lm
hn, t T c nm 29, n nm y va ti hn).
Dn 2 dc T, Hu dinh V lm, qun Cm binh lm 4 v (T nht, T nh, Hu nht, Hu
nh), mi v 6 i ; 2 dinh T, Hu Thu s, lm 2 v T, Hu, mi v 10 i ; cn s qun
linh tinh cc dinh, v : Tin phong, Long v, H oai, Thn c v Thng t, u dn lm 1
v, mi v 1 i.
By gi ngch binh cho bt c mt na, m cc tnh ngch thuc qun Kinh, my nm
nay cha yn, bt gii chia u, nn c s hin ti, tm dn li, c thng thuc.
Dn lnh tnh Qung Bnh lm 2 v : Bnh nht, Bnh nh ; lnh tnh Bnh nh lm 2 c :
nh t, nh hu v i nh tng ; lnh tnh Ph Yn lm v Ph Yn, c Ph Yn v
Thu v.
Vua nghe bn ngoi, phn nhiu c k vng trm cc hiu em tin ng, tin vng bc ca
nc ta ph hu c , cho b H v quan ph Tha Thin cn phi d bt trng tr.

Cho V u, quyn Chng 2 dinh K v, Tuyn phong l Phm Nh V, sung lm Ph ng


l cc Thin thnh. Cho nguyn Lnh binh Khnh Ho l Trn Duy Lng n thay.
Thng 3, by gi nng lu, cc chnh khanh 6 b (on Vn Hi, Hong Hu Thng,
Nguyn Thut, Tn Tht Phin, L Hu Thng v H Vn Quan) tu ni :
Hin nay chnh ng kh hu tit Thanh minh, m kh nng hng tun d di hn ngy
thng, du t Tng Lm t trch, [Thng Thnh Thang], trng sng Vn Hn thy lo,
[Chu Tuyn Vng], lng knh s ca nh vua cha tng nhng qun mt khc, nhng bn
ti khng hnh dung c, ngha phi chia lo, trm thy ngi xa, v nng m cm ng,
sai quan cu o, hoc sa sang hnh ngc, ct v dn cu Phc, cm triu kh ho. V
vic thnh knh cu o, chun cho cc a phng tun theo lm vic, cn nh b Hnh
v cc ph huyn ln lt nh vua giao cho, cng cc n kin v vic giao thip rt
nhiu ; nu ht thy tra hi, s khng phi knh theo ch knh tri thng vic hnh, tr ci
n m vua giao cho, n no l khn nn phi ln lt tra kt ra, cn th xin u tm nh,
nhng sc cho vic hnh ngc phi trong sch, th kh ut ; v cc t phm ngi no
phm ti nh, cho v, i, tng l, thn nhn tm lnh v, i kh hu nh thng s xt. Li
cc s cng tc cha tin nh, nhng cng xin do cc tng l chc nh trnh hn, cho sc
qun c th. Vua y theo.
t tnh Phng Lm Bc K. Nguyn ngh nh ca vin ton quyn Pn-be, cc Man,
Th t lm 1 tnh. n nay, t Cng s x Phng Lm, huyn Bt Bt, trch em cc
ht thuc tnh Sn Ty, o M c tnh Ninh Bnh, phm nhng dn thuc Man, Th, do
quan Cng s qun tr, gi l tnh Phng Lm, t ng chu c 1 vin, n st 1 vin,
thng tr Man, Th 3 tnh o, qun o 3 vin (mi tnh o u 1 vin) ; ph qun o 6
vin (mi tnh o u 2 vin), chia tr Man, Th 3 tnh o, cng 11 vin, nha Kinh lc
em vic y lm tp tu ln. Vua chun y.
Cho B chnh tnh Khnh Ho l V Don Tun, thng th Tun ph, quyn Tng c Bnh
Thun, Khnh Ho.

T thng chp nm ngoi n thng y, trong Kinh ngoi cc tnh, u khng ma ; sc


cho cc quan ph, tnh u lm l cu o, khng ng nghim. n nay, vua trong cung,
thp hng bi vng giao n mt o ; m hm sau ma, trong Nam, ngoi Bc cng ln
lt c ma. Xung sc truyn bo cho trong ngoi bit ht. Ri li nng.
Thng cho quan Php c long bi tinh, cng 333 ngi (hng nht 2 ngi, hng nh 7
ngi, hng ba 9 ngi, hng t 66 ngi, hng nm 259 ngi).
Cho cc nhn vin b oan ung v nm trc tnh Qung Nam, c truy phc tng tut c
th bc.
Trc y, Tuyn u x tr i thn l Nguyn Thut tu ni : V nm trc, tnh Qung
Nam, ngu Hi gy vic quy ri, bc hip cc thn ho l : Hong Chn (nguyn Tu son,
lnh c hc), Phm Ph Khang (Bin tu, sung sai o Bang t), Phan Thin (in b, sung
ph Bang t), Nguyn Bnh (l mc, ph Thng Bnh) ; l v d c chc s ca triu nh,
mc vo thm ho (u b gic t, git). Trn Vn D (nguyn Hng l T khanh), ln y
nhn lon chim gi Sn phng ; Ng Tt Ninh (nguyn Chng v quyn Thng ch) ;
Nguyn Vn Hu (nguyn Qun c, sung Ph lnh binh) nhn lon mi qu nh ; Tt
Ninh li hiu d nh dp khng c vic, chun cho cch chc, u l ti v vic cng
khng tha c ; nhng hoc bit hi li thnh thc theo v (Vn D ra th, Php quan
bt giam, x n phi chm ngay), hoc trc sau khng lin can (Tt Ninh, Vn Hu nh,
b gic git), cng ng nn lc, xin lng gia n cho, t khuyn khch. Cho nn lc
khen.
(Tt Ninh, Vn D, cho truy phc nguyn hm, nh vic cho tng tut ln na ; Vn Hu
tng V u Cm binh ; Chn tng Th ging, chiu l cht v vic nc, cho con, hoc chu
m th chc, hm c th bc ; Ph Khang tng Hn lm vin Trc tc, Thin tng Kim
tho ; Bnh tng Chnh bt phm, u chiu tng hm cp tin tut, cho con hoc em, chu
c nhiu nam 1 ngi).

Min cc hng thu thiu c nm v trc cho dn bn gio H Tnh (25 x, thn) ; v nm
trc dn gio b hi rt nng, cc hng thu v nhng nm ng Khnh nm u v nm
th 2 cn thiu c, do tnh c n ku ln b ngh nh.
Chun cho min 1 nm, cn th chiu l trng thu.
Cho Ph v u, Hu dc dinh V lm l Nguyn Trinh, thng th V u, lnh Chng v,
quyn Chng 2 dinh K v, Tuyn phong (nguyn Chng l Trn Duy Lng i sung
chc ch huy s).
Dn thm qun Tc v. (Gn y mi c 300, dn thm 200 na, cng 500 ngi).
Li sa sang dng nh ngh mt bn Ng sng Hng.
Xy li bi nh lng Thin Th. Nguyn kiu nh vung lu ngy tn nt, nn i dng gch
vi, xy p kiu cun khum c lu di.
Li lm gung nc sng Ng.
(Trc lm dn nc vo sng cho c su trong v gii nng nc, t b sng
ng trc mt nha c cng V kh, hng nm chun b cc vt kin t lm vic dn nc
ch y, i tt qua thnh gch xy V kh, gip ng ng tnh tm, bc tre lm mng cho
chy ln trn thnh, thng ti trong Hong thnh vo sng Ng bn trong, sau khi lon, b
lu, n nay li lm.
Dng hnh cung Vn Tu. khe trc, ngoi cm hn cc Thin thnh, bn p C S,
khi thm yt lng ngh chn.
Chm chc n nh s ly trng Tha Thin, Bnh nh hp thi khoa y. L c :
Trng Tha Thin ly c nhn 32 ngi, t ti 96 ngi ; trng Bnh nh : C nhn 18
ngi, t ti 54 ngi. Khoa y s s t trng Tha Thin vn nh c, ngch ly khng
gim ; v Bnh nh, Ph Yn, Khnh Ho, Qung Ngi ch c 420 tn (Bnh Thun khng

c ngi i thi), so vi khoa trc, s s t khng c na, nn chc gim c nhn 10


ngi, t ti 30 ngi ; th l ly c nhn 8 ngi, t ti 24 ngi.
Mi phong tng cho sinh mu ca cng t n quan.
By gi, Quang lc T khanh, lnh Th lang b Li l Lng Thnh ; Hng l T khanh,
Bin l Li b l Hng Un, u l n quan, nhng cng t theo l khng c phong tng.
nh thn tu ni : V vic phong tng cng t t trc cha c ra lm quan, nn khng
bn n. Gn y cc cng t ra lm quan, lm n n quan rt nhiu, nu nht khi theo
trc khng c nh l, khng cho phong tng, so vi ngha m c qu v con s c
cha hp, m so vi cc quan vin, cha khi ban n thin lch ; ngh nn chm chc b
thm vo ngh nh, cho ht tnh l. Xin cho t nay phm cng t lm quan n n quan, th
tr cha cht ca ngi y ngi n vng cng, vinh hin bc nht, khng phi phong
tng ra, cn nh ngi m ra, nguyn l ph thip, nn theo l quan vin m lm, c
u thm ma mc c m t r hu o. Vua y cho.
Cng t c phong tng, bt u t Thnh, Un.
Vua ngh cc cng thn khi xa, xt trong s truyn, cng c ban cp nh ring ; Nguyn
Hu phong tc cng, th nh ring cng nn ban cp ; duy hin nay g cha c d
d, th thuyn cng thiu, nu Nh nc xy dng cho, hi c cha tin. Bn chun cp cho
1.000 lng bc, giao cho nh vin y thu lm.
(Quch T Nghi i ng c cng lao ln, gi yn nh vua, c tn, cho rung tt,
dng p, vn p, nh cha sch, chp khng xit c ; Ngu Liu ng i Tng tng
Thi s, cho nh ca. i Minh, Vu Khim ti lc nhanh nhn, lo nc qun mnh, cho nh
ca Ty Ba ; Thang Ho phong Tn quc cng, Thi t cho tin lm nh. Bn triu, khong
nm Minh Mnh, nguyn trung hng cng thn l Trnh Hoi c khng c nh ring, v
tui gi xin tr s, vua khng cho, cho 2.000 quan tin cng g, gch, ngi, lm nh
ngay Kinh).

Dn qun tnh Khnh Ho lm v Khnh Ho (5 i), c Khnh Ho (4 i) v Thu s (3


i).
B L tu ni : Nay knh lm Ngc ip, t chnh, ph tng ti cho n nhng ngi ng
lc, theo l c cho n yn 1 ln (tng ti 1 vin, c 1 mm, gi l 10 quan tin ; ton tu 2
ngi, ng lc 2 ngi, c 1 mm, gi l 7 quan tin) ; v t hm bt u lm tr v sau,
theo l mi ngy lm cm 1 ln, mi ln 2 mm (1 mm tr gi 8 tin, 1 mm tr gi 6 tin) ;
nhng hin nay so vi trc hi khc, v 2 khon y, xin do b H chc nh.
B H chm chc bn nh : Mi ngy lm cm 2 mm, cng 1 quan 2 tin (mi mm 6
tin), th l mi thng ht 36 quan tin ; cn nh 1 ln i yn, xin nh gim i.
Chun cho y li.
Cc tri Man Bnh Thun, xin t qun mc, trng coi ngi Man c tu tin ti cc
hng ch h du bun bn, chu np thu cho Nh nc. Cn nh chc Tn th lm vic xin
thi khng t na.
Chun cho theo l tri Man cc nguyn Tha Thin, bn qun mc y do tnh cp bng cho
v cho quan lch bit ngy chnh sc [u nm].
Trit b in Khm Vn.
By gi in Truy T v ti liu thiu thn mt s nhiu ; nn cho trit b in y, lm
ph vo.
chnh bin
lc k - Quyn X
thc lc v cnh tng thun hong

Mu T, nm ng Khnh th 3 [1888], ma h, thng 4, nc Php mi t cc i Nam


nht bo.
Phi quan thy thuc ti S qun hc phng php trng u, l theo li t bn ca vin
Khm s Hch-t.
Quan Php i lp s Thng chnh tnh Qung Nam ca bin i Chim. (Nguyn t s
Thng chnh Hi An th trit b i).
Th Thng th b Hnh l H Vn Quan cht (ngi Qung Bnh). Cho truy th thc hm.
Cho 3 huyn : Ngc Quan, Hng Quan v Sn Dng tnh Sn Ty, i l thuc v tnh
Tuyn Quang.
Cho Cm B Thc, sung lm Bang t nha Sn phng tnh Thanh Ho, trng coi 2 chu
Lng Chnh v Thng Chnh. Hai ht y c cc gic nh Thanh quy nhiu cha yn ; B
Thc nguyn l Th t mi ra th, nhng vn c dn chu y tin yu, nn gia n cho
sung chc y, on kt cc th dng ng n chn gi cho ht y c yn.
Cho nhng ngi theo gic ra th, ngi no t trc b bt hip phi theo, khng c ting
c ; sau khi ra th yn phn lm n nh thng, th a phng y khng c nghe dn
mang lng th thu dt ; cn th sau khi ra th, nu c cng vi gic ngm thng v trc khi
ra th, c nhiu thc trng, git ngi ly ca, cng u chiu ti tnh x pht, t trng
pht khuyn rn.
Cho th Hip bin i hc s, lnh Thng th b L l on Vn Hi, i lnh Thng th
b Hnh ; Tham tri sung lm vic Ni cc l Bi n Nin, thng th Thng th b L.
By gi, sn phn t tnh H Tnh n tnh Qung Bnh (t ph thnh H Thanh n trm
Qung Ph), c nhiu gic trn trnh ra vo, v ca cng ca quan t i li, thng b cp
bc. Cho t H Tnh n ph thnh H Thanh v t trm Tnh Thn tnh Qung Bnh n
trm Qung Ph, u phi binh ng n, phng h tng.

Quan tnh Thanh Ho trong tp tu c em vic cng t Din ip quyn nhip ph H


Trung (hm Cung phng, sau ni dng An Khnh cng, i lm Khm Thnh), xin thng lnh
Tri ph.
B Li ni : V l cng t b lm quan, nm T c th 34 [1881], c chun nh,
ch b lm quan Kinh, nguyn khng b ph, huyn ngoi cc tnh. Khon nm ng
Khnh, t Du [1886], la b thiu ngi, nn cho Din ip b lnh Tri huyn Nng Cng,
cng l quyn nghi tm thi, th m gn y n quan cc nha, gin hoc c xt t cc cng
t c th lm c quan huyn, th ghi chp li, s khng hp vi nh, tr Din ip
c b ra, cn cc ngi khc, theo l sung b ch khuyt cc b nha.
Vua bo : L r rng, h nn tri vt, Din ip cng cho trit v, i lnh.
Cho khch bun lp cng ty. Phm cc ho vt v go, u cho i li mua bn, lm nhn
hiu, treo hiu c, khng c thay i. (Ca bin Nng lp 1 s cng ty ln, cc tnh
u lp cng ty nh).
ng thuyn vua ng Bnh nh. (Di 5 trng 5 tc, rng 6 thc, 5 tc, su 2 thc 2
tc).
t Ngh An mc lng (di hn 2 tc, sc en).
Thanh Ho, Ngh An, H Tnh b tai ho dch l.
Cho ni lng tm Kin Thi vng tn p l Thin Hong long sn, phong cho thn ni
y l hng thng ng, dng n ring.
Khi o sng Vnh nh Qung Tr (thuc 2 huyn : Triu Phong, Hi Lng). Khong
nm T c, v sng y thng b ct lp, i o sng mi, chng bao lu sng mi cng
bi lp, thuyn b qua li, u theo nc ln to vn ch qua sng c. n nay sng mi gn

thnh g ng, khi o rt nng, bn cho sng c, khi o rng ra, pht inh trng 3.000
ngi, phi lm 1 thng cho xong.
Truy tng cho bn i nh Kin Thi phi Bi th ; chiu l phong tng h ngoi, u km 1
bc, i th 1 tng Chnh nh phm, phong Thnh Ho hu, i th 2 tng Chnh tam phm,
phong Minh L b ; i th 3 tng Chnh t phm, phong Phc M t ; i th 4 tng
Chnh ng phm, phong An Bnh nam, lm n Lu Huy ( phng Ct Sn, tnh Qung
Tr) v sa sang phn m h Bi (t thu t tr xung).
Cho tnh Thanh Ho hp thi trng Ngh An, tnh Ninh Bnh hp thi trng H Nam
(nguyn trng Thanh Ho hp thi c Thanh Ho, Ninh Bnh, khoa y trng Thanh Ho
nh li, nn cho theo ng s gn tin hp thi).
i o M c lm ph M c.
Quan Kinh lc Bc K tu ni : Nm trc trch 2 huyn : Hoi An, Chng c tnh
H Ni v huyn M Lng, tnh Sn Ty, i lm o M c, lm pha sau cho tnh
Sn Ty, H Ni. Nay t tnh mi Phng Lm, phng th pha rng cc tnh : Sn
Ty, Hng Ho, Ninh Bnh v ph M c, cc th dn u trch theo quan tnh mi qun tr
; 3 huyn o y, ch cn t dn Kinh, nn chiu theo a th, cho i l thuc, phin
ph. V o M c xin i lm ph, trch 4 tng : Tuy Lai, Qung X, Bt Xuyn, Vn
Ni, thuc huyn Chng c ; v 4 tng : Thi Bnh, Ph Lu Thng, Ph Lu T, Trinh
Tit thuc huyn Hoi An, cng 8 tng, i lm huyn Yn c, l thuc vo ph mi kim
l ; cn 3 tng : Bi Thng, Vn La, Qung B thuc huyn Chng c ; cng 6 tng :
Lng X, Chc Sn, Cao B, D Ct, Phng Hnh v An Kin, thuc huyn M Lng,
sp nhp vo huyn Chng c, i lm huyn Chng M, th l c ph ht mi, u
thuc tnh H Ni. Vua chun y cho.
t nha in nng tnh Qung Ngi.
By gi, quan tnh dng tp tu em vic nguyn quyn sung B chnh tnh y l V Duy
Tnh t trnh : Ht y rung t hoang vu, cng m bn ly, ct mi bi, c th khai khn

c rt nhiu, tr min thng du c sn phng khai khn ra, cn cha khai khn
cng cc min trung, h du, phi nn ln lt khai khn ht, chn hng a li. Xin cho
vin y trng nom vic y. Bn chun cp cho n quan phng v kim lm vic, chn
ngi a phng y, t bang t 1 ngi, phi thm tnh thuc bt, cu phm u 1 ngi,
qun i 1 ngi, sut i 2 ngi, lnh 100 ngi, n ng lm vic ; v lng bng, tru
cy, lm rung, cho quan vay chiu cp, sau 3 nm chiu s thng pht.
Cho Hng l T khanh, lnh B chnh tnh Bc Ninh l Nguyn Chnh Nh, thng th Quang
lc T khanh, quyn h Tng c Bc Ninh, Thi Nguyn (nguyn lnh l Nguyn Xun
Dun co ngh gi hn).
Ng gi n cc tn lng lm l thm yt.
L trc, sau khi ln ngi, lin i thm yt, my nm nay v sau khi lon lc cha tin, n
nay mi c hnh.
Khen thng cc nhn vin Qung Nam khng c lin quan theo ch.
Khi trc, Tuyn u x tr i thn T trc l Nguyn Thut lm danh sch em cc nhn
vin Qung Nam dng ln v ni : Ln ny tnh y c vic, bn ngu c ng m hoc
nhiu ngi ngu ti i theo ; trong cng c ngi gi chnh ng, khng a dua, yn phn
khng nhc, bit ng lui ti, chn ngha ln, u l ng khen, xin cho ban thng.
Bn cho thng thng 2 trt 1 ngi : C nhn Nguyn Hu Quang, lu, vui v yn
lng rt lui, nhiu ln ngu Hi bc hip, c t khng chu lin can, gt u gi cch m,
em gia quyn di i ni khc ; thng thng 1 trt 8 ngi : Lnh c hc Qung Nam l
Nguyn nh Tu, Bin tu vin Hn lm l Trn nh, Qun c l Nguyn Tin Tng,
nguyn lnh Tri huyn Ph Vinh l Trng nh, nguyn Hip qun l on Vn Hu,
Chnh bt phm chnh ngch l Lng Vn Cnh, Bang t Ho Vinh l L Lin, T ti
Lng Trch, u ln lt theo quan qun u phi, c thc s. Cn th thng gia 1 cp 5
ngi v cp 1 o lc ch khen ngi 172 ngi (khng c theo quan qun u phi, duy
trc sau khng lin can, cng ng khen).

B Li tu ni : Trc y, cc tnh c lon, hin tnh ging th c nhiu, ri nhng ngi


ln lt theo gic, b cch ging, nhng nhng ngi khng lin can, cha c ngh ti, v
ngha nu ra phn bit, s cha c u ; vy t cc tnh Thanh Ho tr vo Nam, c
hng ngi y, ng c s thc, xin do quan cc tnh, chiu theo tnh trng phn bit lm tp
tu ln, i gia n cho, c thm nhun tt c. Vua y cho.
Li dn cc hng lnh tuyn Kinh.
Ngy thng 2, c hin s tm dn, n nay lc tc gin tn ; li dn 3 v dinh Hng nhu,
mi v 7 i ; 2 v : T nh, Hu nh dinh Thu s, mi v 6 i (trc dn lm T nht,
Hu nht). Hai v : T tam, Hu tam, mi v 5 i ; dinh Tin phong (hp cng vi lnh dn
trc) lm Trung, Tin, Hu 3 v, mi v 6 i ; dinh Long v (hp vi s dn trc) lm
Trung, Tin 2 v, mi v 6 i ; dinh Thn c, vin Thng t, dn thm 5 i ; dinh H oai
(hp vi dn trc) lm Trung, T 2 v, mi v 7 i.
Bn lc khanh, ly c hn hn, li dng s ni : T thng 12 nm ngoi ti nay, trong Kinh
v ngoi cc tnh, tri nng chang chang khng ma, kh tit rt tri ho, Hong thng ta
mt lng knh s, 5 ti thp hng, li sai b thn v quan a phng, u n cc n
thing, kin thnh cu o, mi c ma nh, ri li hn hn kh khan. Bn thn m ngy
lo ngh : Ci li nng mi khng bit bi u, trm xt nm trc c lon, binh dn mc phi
sng n rt nhiu, cng cc tnh nhn c lon git hi ln nhau, ngi v ti b oan ung,
phch lc khng ch nng ta, hn tn khng yn, thng thng oan mi, khng lm tai
ho sao c. ng Khnh nm u, chun cho t 1 tun Kinh thnh, ngoi ra cc tnh
gin hoc c quyn tin sa l ; cn nh n ca nc, ban ca kho ra, cha c thm
nhun, xin xung D cho ph Tha Thin v cc tnh t Thanh Ho tr vo Nam, tnh ln
cho chi tin cng 300 quan, tnh va, tnh nh 200 quan, mua sm l phm v o m, u
chn ni sch s lp n t 1 ln, cu vt nhng oan hn chm m.
Li xin dy bo cc quan trong Kinh v ngoi cc tnh, mt lng lo s thng dn, cn thn
chc v, qun dn lm th no cho c i n, hnh ngc lm th no cho khi oan tr, ht
thy u thc bng lm vic, hu ht phn s ca ngi, n kh ho ca tri, cho lng lo

ngh m ngy ca Hong thng c th, khng nhng nguyn vng ca bn thn, m
thc l may ln cho thin h thn dn lm. Chun cho theo m lm.
Dng n Hn Vinh, cho cung nhn Trng th i Thiu Tr (m Kin Thi vng)
n ; ngy khc l n ring ca cung nhn.
(Thng 12 nm y, n mi dng xong, nhng vua cht, tnh th c khc, chun cho rc
quan ti nh vua n y, sau khi Ninh lng [yn tng], ly n y lm n th Kin Thi
vng.
Thng 5, chun cho np thc t, i np bng tin.
Xung D rng : Lng tnh t t ra thu, l php thng ca Nh nc ; tu thi thi
hnh, l ct yu v lm vic ; nc ta trng thu thu thc, mt ht Tha Thin, l Kinh s
ban n trc nht ; t trc c chit np bng tin, cc ht u thu bng thc ; duy a th
c xa gn, vn ti c kh d, dn tnh thng ly chit np l tin. Hin nay rung nng li
gp hn hn, cung np phin phc kh khn, rt l ng thng. V vic thu thu phi nn
tu tin i nh li, tin cho dn ; v ton ht ph Tha, hng nm thu thc, cho theo
nh c, chiu theo gi 2 k thu ma h, ma ng, chc nh chit np, gi php c ;
cn cc ht t Thanh Ho tr vo Nam n Bnh Thun, thc t nm nay mi ht bao nhiu,
cng vi cc ph huyn trc c chit np bng tin ; u chun cho mi hc thc chit
np tin 8 quan, ht thy chiu theo gi y, cho dn chit np, gin hoc c mun em bc
thoi, bc lng, bc ng, np thay th, cho theo gi bc ht y m khu thu ; cn ht thy
chi pht lng bng bng go v cc vic cng ; Kinh cho theo Ch chun gn y (theo
gi hng thng m chit cp) m lm ; ngoi ra cc tnh, phng, tn, nha, s, cho em vic
chit np bng tin bc ny chiu theo gi thu trc, mi phng go, chit np tin 8 quan,
khng c vin em tnh c g, thm bt thay i, c chun nh.
T sang nm tr v sau, cng chiu l y m thu, nhng gi thc mi hc bao nhiu tin, mi
nm chun nh mt ln, ct c va phi ; nhng nm c c ma, mt ma khng ging
nhau, dn gian cha khng c my, nu khng d b, gp phi mt ma thin tai, ly g
gip lc cn cp. T nay, phm ht no nh c c ma, go r, cho cc quan ph, quan

tnh s ti, xt t cho quan b, tu xin chiu gi lng mua thu cha, phng b khi cn
dng ; vic y quan h n k hoch ca nc, i sng ca dn a phng cc ngi phi
nn tun theo vic hay, xng ta.
Knh lm th tng ca Trang Hong thi hu.
(Theo l, dng g ngc am [mt ngha l g tu], nhng g y sinh sn 2 tnh Khnh Ho,
Bnh Thun, a mua cha tin, cho i dng g vng tm, trong lng di 5 thc ; rng 1
thc 3 tc 5 phn ; su 1 thc 4 tc 4 phn ; 2 tm trn np, di y, mi tm dy 3 tc 6
phn ; 4 tm hai u v t, hu u dy 2 tc 3 phn).
Cp tin tut cho cc ch ph trong Kinh thnh b ho tai. (1 ch Doanh, thuc a phn 3
p : Thng Tr, Trung Tr, ng Tr chy lan mt 150 h ; 1 ch An Cu, p Ty Nh,
chy lan mt 120 h).
Nu thng nhng tit ph, hiu n tnh Hi Dng.
(Nguyn Th Gin, Bi Th l tit ph hng thng ; Phm Th Xoa, go chng sm, nh
y khng c ngi tha hu, v nh mnh, th tin t, nui chu nh, tu sa nh th v m,
cng vic nh chng, giao cho ngi th thip lm thay, thi thng trng nom. B bn,
chun cho vic y cng l vic thng ca nh ngi ta ; nhng th y l mt ngi con gi,
i ly chng, m bit mu tnh cho nh mnh, hng ho cc tin t c ch h thuc,
cng ng khen, km l hiu n, chm chc thng cho 1 tm ngn bi hiu n).
Tng c Sn Ty l V Vn Bo v n st l L Vn Nghim (trc l Nghim), v canh
phng s sut, u phi gii chc, i nha Kinh lc xt (bn cp sn vo ph trng nh
bc).
i ph Hi Ninh lm o Hi Ninh ; chu Vn Ninh lm chu H Ci, cng vi chu Tin
Yn, u thuc o y thng ht.

Quc s qun vng lnh xem xt v vit 3 tp th, 3 tp vn ca vua T c lm ra, em


dng trnh.
Vua thn lm bi bt, u chp thm vo cui tp.
Nu thng cc th dn 100 tui Qung Ngi (Trnh Vn Ho, Nguyn Vn Lm, L Vn
Ninh).
Mi nh thu ch, thu ; tr cc ni tm thng nh nht, khng phi l ni t hi ng
c, i sau dn tnh yn nghip, bun bn thm ln s nh ra, cn hng ch c ting t hp
ng c, c bn , ng ci i li, u phi nh thu.
Nm y, bt u u gi cc s trong ht ph Tha Thin, khng c dn s ti, hoc ngi
bun ht khc, ngi mun trng c nm, xin np s tin bc l bao nhiu, cng iu
khon thu thu nh th no, mi hng bao nhiu, trong n ni r v np trc tin thu
mt na mi c, i ph Tha Thin, vic u trng xong, cc ht s cho nh sau.
Trit c qun th Qung Bnh l Nguyn Hu Hip v Tn l on Nh Bch v Kinh
(Nh Bch c tang m, cho v qu chu tang). Cho Lnh binh Qung Bnh l Trn Hu Vit
v nguyn Hng l T khanh, sung lm Doanh in s Qung Bnh (v qu phng dng
ti khi b m cht) ; l Nguyn Vn Bn sung lm Ph c v Tn l.
Tt Cng chnh ca nc Php, thng cho quan Php c long bi tinh, cng 463 ngi.
(Hng nht 6 ngi, hng nh 6 ngi, hng ba 26 ngi, hng t 103 ngi, hng nm 327
ngi).
Bi thu thn cho h bch b Khnh Ho. (Gio dn cc x, thn thuc ph Din Khnh,
nm trc c lon, dn gio phn nhiu b t git, ngi trong h va cht va tn c, cha
hi phc c ; theo l phi np thu thn 20 quan, u khng sc, nn cho nh bi, hn
sau 2 nm c hon phc, chiu l binh dao thu thu, cng vi dn lng cng chu).

Cho nguyn Tng c Bnh Thun, Khnh Ho phi ging trt l Nguyn Vn Phong, i b
Hu Ph ng s, vin st. Vn Phong trc can ti quan Php ch trch.
Vua bo : Khng phi khon nng lm, v li ngi trong Nam khng nn b, nn c
mnh y.
t thm ch s, t v, bt, cu phm nha Kinh lc Bc K mi chc 1 ngi. (Th l :
Vin ngoi 1 ngi, ch s, t v u 2 ngi, bt phm 3 ngi, cu phm 4 ngi, th li
10 ngi).
Cho gip Hu Tip Qung Bnh, bit lp thnh p. Gip y nguyn l ngi Ngh An, H
Tnh i theo tin triu n t y, t trc cng vi cc gip : Hu Hng, Tin Tip, Hu
Thng, Hu Thng, u t tiu hiu, cng thuc p Hu Hng. Khong nm Minh Mnh,
cc gip u lm s ring ; n nay gip y v a th cng vi Hu Hng xa cch, cng xin
dng ring).
Quan Ni cc l bn Nguyn Hu ng tu ni : Triu nh gy dng nhn ti, hu
dng khi hon cp, ti cn bo n n nc, lo vui ngha cng cng chung ; nu gp thi tit
gian lao, mn c hng nhn, dng trng ngng, n khi vic yn, ra m tranh ginh mu
li, nhng ngi nh th, bng ngh nng v thn gia, nh v qun quc, Nh nc hu dng
lm g ? Bn thn xt bn h s 2 b Li, Binh, vn t bt, cu phm, v t v c (
tng theo sai phi), sut i tr ln, t trc co bnh, cng c trng tang, hn ht lu,
lm n xin ghi b, loi y thc nhiu ; v hin nay, quan vin Kinh v cc tnh ngoi,
khng n ni thiu ngi, nu ng xin tin khng nghim, th nhng ngi i trnh trng
ngng, mong c cu may tin ln, lm d quan tc, lm kh binh dn, khng phi l knh
theo lng tt v dng ngi mu toan thnh tr ca Hong thng ta. Nay xin cho 2 b y xt
r quan vin vn, v, ngi no c trng tang ht hn v m co ngh vo trc thng 11
nm t Du, m chm n thng 11 nm ngoi tr v sau mi lm n xin i b, th xin
cng vi nhn vin n chm xt r, ban vn ngi no hc hnh vn r rt, chnh s vn
am hiu ; ban v ngi no t trc sai phi, qu c cng lao, c nn li dng, u xt r
thc trng xt b, nhng u phi km trt, tr ngi ti chm, cho ging 2 cp ly chc
ra, cn hng ngi y xin cho km i 1 trt. Ngoi ra, ngi no s trng tm thng cng

tui cao (55 tui tr ln), xin cho u c nguyn hm v hu, khng nn ghi b,
ng ra lm quan c trong sch, m t ra c phn bit.
Vua bo : Nh th ri sau k cng mi nghim, m khun php lm k b ti mi chnh.
Chun cho theo m lm.
Sa sang hnh cung Vn Th gn xong ; ng s v cc s th hu, u lp tranh.
n by gi, vua li sai d nh thu t Trng Phng, di lm chnh in v lm thm cc
s T, Hu trc phng, u bng nh ngi tng gch, mt nn, chn nn n mt nc, u
phi tnh ra xy bng gch , khi b lt li ph l.
Bn i thn l : on Vn Hi, Hong Hu Thng, Nguyn Thut, Tn Tht Phan v Bi
n Nin tu ni : p C S l mt ci cng nh, a th nh hp, trc vng lnh lm hnh
cung , cng l quyn nghi mt thi ; nay lm thm nh vung bng ngi v xy lm cc
khon, knh thy nh vua lo ngh chu o chc r ht tnh th, khng phi i bn thn lo
ngh qu.
Duy c trm ngh : Hnh cung ng s rt l tn nghim, a th tt phi cao ro quang ng,
xy dng tt phi bng phng chnh n, ch vua mi p , m ngc th th thi. Nay
ch cng nh y, bn mt b t che lp, nc cn t thp, kh thp nng hun, ma thu,
ma ng ma lt, nc cc ni t hi, rt l chy xi ; du nn tng bn cht, nhng t
mi bi p, cha chc mi phn khng ngi. Xin cho di dng phn sng x C Chnh,
ng hu c cao ro phong quang, tin khi ng gi ti tn cc v tit Thanh minh, u l
n tin.
Vua ph bo : Vic y l quan phng v mun gi th thng, qu l tnh l rt thch hp ;
duy khi trm lnh nn, nhn nhn h li qua chi xem, khng r trm th no, tm ch
ch y, khng nhng nc non hnh thng, li v phng hng rt hp cung mnh ca trm.
Trm n mi c vi bn, m trong lng thy khoan khoi gp i, nn thng mun c
nh nh rt tt.

n nay, ni ngi chnh thng, rt khng dm coi nh tnh thn ring ; duy trc kia c
vua ban n D, chun cho nn theo o hu, knh theo D y, tr c xng , xng hu,
xng lng, xng miu, can phm danh ngha, ti c nhin kh t, cn th ban n g ch c.
V li, trm ngh i ngh li, ung nc nh ngun l thng tnh ca ngi ta, hung h
mc o gm i m, th ng ng l con trai, li khng bng ngi n b da ca((1)
Da ca : Vng Tn Gi thi Mu vng, khi vua phi chy, qun mt ch vua , ngi
m bo : Ngi sm i ti v ta da ca m mong, ngi ti i khng v, ta da cng
xm m mong, nay vua phi chy, ngi khng bit u, cn v lm g. (Xem T
hi).1), v gi c mm((2) Gi c mm : o Khm nh Tn lm Huyn li Tm Dng,
trng coi p c, em mt v c mm a cho m, m bc kn li v vit th mng rng :
Ngi lm Huyn li m ly ca cng a cho ta, ta khng cho l c ch m cn lo cho ta.
Ngi i ly in ny khen ngi ngi m hin. (Xem T hi).2) ngi hin hay sao !
Cho nn hm trc ph ngay, thm tin dng lm nh nh, sung vic phng th Tn Thi
vng (cn ch th ng sau b, s cho trit bi), xem mi ngi ra sao, may m ngi
u cho l vic i ngha, li hi k thm, qu cng khng li no ni xen vo, l tri xui
ra th ; nn ta theo nh n vua, gi ni y l cc Thin thnh, phi qun mang cc vt,
trong lm chnh cc, ngoi dng t ng v xem xt trong cc, ch lp thi khai ra, ch
khuyt b thm vo, cho cn nguyn hnh th t, lm k yn n lu di, c mt, hai
phn trong mun phn m thi. Nhng vic th mc thy t thnh nhiu, xem ra cng trnh
hi nhiu v nng, trm tng t hi trong lng cng ly lm lo ngi, nhng khng th th
thnh n bo phi theo o hu, lm th no cho yn c nguyn vng ca trm, th cho
nn phi lm, trm c lng no u.
T khi bt u ti nay, phm vic g c lin quan, u ph giao cho nh thn xt li ri sau
cho thi hnh, a o rt huyn, u hi bn gim thn, hoc trong m nho thn, ai l
ngi c bit, u cho ti hu, m ng ngn lun ; duy ngh kin thc cc vin, gin
hoc c khc c ging, nu trm khng gi o chnh, th s mt khi lm l khng th truy
li c, cho nn sau khi lm vic thng ti, bn nhn t y, ch trc th, nay li nhn
lc ny, cng nn tu tin, hp nh ngi g ; ch duy khi i gi ti, quan qun theo hu, tin
lui hi c khng tin, trm xt r vic y, nhng l bui u, i la chn s nh sau.
Cn nh ni y ti Tn cc rt gn, cng l may lm, tm y cho lm trn b, ci nh ngi
vung, bn mt xy tng, phng ngi khc ; di b phi tnh ton lt , lm nh tranh,

hng ro tre lm thu t hnh cung cng c. n ma thu, nu c thu gn xp t, th khi


c gi lm, tt ngh ngi cng tin, may c nh th, th trm mun yn ch trc,
khng phi dm thch l cho tho lng dc lm g. Cc khon trn y trm nhn bo cho
bit mt th, bn ngi phi xt phi ngh, mi bit trm, ch c tr ngi, th may no
bng.
Cho quyn Chng 2 dinh H oai, Hng nhu l Trnh Lc, sung lm Tng l i thn Vn
tu hnh cung.
Thng 6, cho trng Bnh nh hp th vi trng Tha Thin, ly thm 10 ngi t ti.
Trng y, ngch ly khoa y chiu s s t, chun nh c nhn 8 ngi, t ti 24
ngi v hng d thi, trng ch ly c, t u 1 ngi. Thng th b Li l Nguyn Thut
tu ni : Nhng tnh y, t trc s t c vn hc, so vi cc tnh Kinh, Trc hi km ; gn
y, nhn vic binh ho, li phn nhiu b nghip, cho cng hp th, khng khi t phi chu
thit. Nm ngoi, c n khoa, s t trng y v vic binh ngn tr, khng c d thi ; nay
ti khoa chnh, lng trng xem chnh gio ca nc rt l tha thit, khng s i ng vt
v, m nh ngch nh th, s trng nh th, thc c c ph lng mong mi ca s t ; nhng
quyn khng khoa y, xin cho 3 nha hi ng, ngi no 3 trng m li vn thng
xui cn c th ly c, cng phm phi t tch nh, liu cho chn ly c, t trn di 10
ngi, phn nh th bc ; ngi no k tam b lit, m nht, nh c d c u
bnh, th em lm hng c nhn, ngi 2 k u th, th em lm hng t ti, cho n cch
c rng.
Chun giao cho nh thn bn. nh thn tu li ni : Trng y vo 3 k, trong c 6
quyn, k nht d hng bnh, nhng k tam b lit, th khng c d Phc hch, nu
em lm hng c nhn, s khng hi lng mong ca s t, m khng trng trng quy, xin
chn ly 10 tn, em lm hng t ti, khi qu lm. T nay, trng y chiu l cho tu b
li, ti khoa thi ring, cho hp php c m tho lng ca s t.
Chun cho theo li bn.

Phc L cng cha l Gia c (trc l ng Xun b cch, sau c khai phc, i phong
l Phc L) lc cht c li li l : Xin c chn t an tng t s, thuc qu qun (x
Cht Long, ph Tha Thin) Ph m cht l Nguyn Vn Lm. Vua y cho. Li chun cho
t nay tr v sau, cc cng cha, v ph m qu thuc trong ht Tha Thin, m tnh nguyn
v chn qu chng, cng theo m lm.
Cng cha c em v chn qu chng bt u t .
Quyn Ton quyn l Bi- v nc. Nguyn Thng th l Ba-t sang quyn thay.
Phi Th lang b L l T Thc Dnh hip cng lnh Th v l Nguyn Vn Thin ra Bc K
n tip.
Cho th T qun thng l Nguyn Gia Trinh, sung lm ng l i thn cc Thin
thnh.
Thng cho quan Php Bc K c long bi tinh, 31 ngi (hng ba 6 ngi, hng t 9
ngi, hng nm 16 ngi).
Thng chp nm ngoi, phng thn Qung Ngi, Bnh nh dng s em vic nh dp
gic Qung Nam c thng trn, xin ban thng.
Chun cho thng thng Lnh binh 3 ngi : V Vn Kin, Thi Vn Dng, Trn Vn D ;
Ph lnh binh 1 ngi (L Tng) ; Ph v u 1 ngi (V Thnh) ; cn th chnh i trng
Cm binh, Tinh binh, n bt, cu phm vn giai, bch h, cng 36 nhn vin.
Khi trc cc go, cng ty Vn Thin, xin lnh cn ng ca nc Php, vi cn ng
ca nc Hng Mao cn v nhn, do to Khm s gi mua cn ng ca nc Php.
n nay i cn ca nc Php, c 1.000 kg c go 16 t (mi t nng hn 62 kg) ; em
cn Hng Mao cn ring c 16 t (cng 2.144 bng), em cn Php cn li c 16 t 3
bt, th l trong s 16 t, cn Hng Mao hn cn Php 3 bt. Li ly cn Hng Mao cn 1 t

(134 bng), em cn Php cn li (hn 62 kg), nh nng va ph hp nhau ; nhng tnh ra


phng ca Nh nc, mi t 2 phng 3 bt 5 phn.
Chun giao cho nha Thng trng, t nay theo m lm.
Cho Th lang sung lm vic Cc l Nguyn Hu ng, thng th Tham tri, sung sn phng
Tiu ph s Qung Ngi, Bnh nh. By gi, Nguyn Thn dng s xin v Kinh chim
yt. Vua mun gi Thn nhn chc Kinh, sai chn ngi ti cn sung thay. Thn c
Hu ng, ngi a phng y, l lo luyn thng t, nn sai i. Ri v vin Khm s ni
Thn phi v Sn phng. Chun cho Hu ng theo hm mi thng, vn li Cc.
Vua bo : Cung Cn Thnh, khong nm Minh Mnh l thi bnh thnh, triu ng thng
xy dng thm ra nhiu ; sau v th nc, ngy mt tit kim, khng sa sang c, ln lt
b bt i, trong 20 cng, ba phn b bt hai. n nay lu ngy, m tu b th khng, nn
lu cc thm lu, cng ngy cng lm ; hin nay trm lnh sau vn, vi hng ct th
lu, cng lm vic, ngoi ra cha tng mt bc n xem, hung h ngy m y,
cng l him c, th nhng ni y u l khng, v li cng thm nt hng, chi bng ln
lt d i, em mt ch, sung lm thi tu b cc tn s, cng c tin lm, cn gc
T Phng, lu T Cng trong u thm lu h hng, th sc cho quan tng l cng
s trong ni xem xt ngay, em lnh, th d ra phng dng n.
Quyn H c Bc Ninh, Thi Nguyn l Nguyn Chnh Nh, em tnh trng m , khng
phi ngi ti gi so snh, xin cho c phong.
B Li tu ni : ti gi khng c d phong tng, l v khng chu gi tit vi chng,
th khng nn v con, c n hu ca triu nh, l trng php thng. Nay chiu trong
tp tu ca c thn y, trnh by cn k m y b tnh trng la di hip bch, th li phm
vo t tnh m mui, khng nhng thit thn, va li mc ti, u c th bo khng phi l
ngi ti gi so snh c, m ph by li m, nh nhp tu ln xin nn khng cho ; nhng
xin cho qu trch nhc nh. Cho y li tu.
Cho Hu th lang b H l o Tin, i lnh T tham tri b H.

Cho huyn Tng Sn, tnh Thanh Ho, vn theo Ch chun ca tin (T c nm th 4
[1851], cho chit np bng tin, mi hc, phng l 1 quan 3 tin, c phn bit.
Min t rung b cy v chim nm y cho tnh Qung Bnh (hn 3.331 mu, theo l np
thc l : 2.818 hc, tin thp vt l 999 quan).
Tnh Qung Bnh b nhiu tai ho v h (t thng 3 n by gi l thng 7, nhn dn b cht
hn 390 ngi, va n ng va n b). Cho chiu l cht dch, cp tin tut, do quan tnh
nghim sc by cch bt em np, sm tr tai ho cho dn.
Khm s i thn t ni : Ngi bun nc Ty l -phi, trc lnh trng 3 hng cc
th g, tre, dy song 2 ht : Thanh Ho, Ngh An. Nay xin lnh trng lun 3 nm c cc
hng thu sn vt u ngun.
Cho b H ngh nh cc iu khon, giao cho nhn lm.
Khon th 1 : Nc i Nam thun cho ngi bun nc Php l -phi lnh trng lun 3
nm v thu sn vt u ngun thuc 2 ht Thanh Ho, Ngh An, bt u tnh t mng 1
thng 7 ta nm nay, h hn 3 nm, -phi c mun tip tc lnh trng na, th do b H
yt sc trc cho cc ngi bun ti b u gi, ngi no b gi hn m thng chiu
theo gi hn y xin k tip trng th mi c.
Khon th 2 : -phi lnh trng thu y, tr khon trc nhn np 3 th : G, tre, song, gi
tin l 5.000 ng bc ra, nay thu sn vt u ngun y, c nm phi np bc thu l 6.471
ng, chia lm 4 qu, np b H nc i Nam, hoc nha Kinh lc Bc K.
Khon th 3 : Lnh trng thu sn vt u ngun, thng du ch xung nh : sp ong,
cnh kin, sa nhn, hong tho, kh du, cau ti, cau kh, ci, c nu, t mc, ct,
; h du ch ln nh : cc th c, mui, nc mm, chiu thu 40 phn ly 1 phn,
nhng trong hn 3 nm, cht tm thy m g, phi bo cho quan nc Nam bit xt.

Khon th 4 : Nc i Nam khi no nh c ly tnh Thanh dng, khng c nh


thu ; v ht thy cc hng sn vt trong ngoi hn cm thuc ni Triu Tng, huyn
Tng Sn, ht tnh Thanh Ho v trong cm khon cc x, khng c cho ngi ti ni
ly.
Khon th 5 : Hai ht y, khi no c th lm sn tn l, bm cho b H ngh xt, -phi
khng c t quyn nh thu, v -phi t im trng thu trong hn 3 nm, ci g quan
ngi, do quan a phng, bm xin xt x.
Khon th 6 : Nu ngy sau thu u ngun c phi nh bi, do t qu quan bo h xt
nh, khng phi nc i Nam mun bi, th -phi lc khng c khiu ni v bi
thng ph tn, ch c xin tr li s tin m y np trc cho nc i Nam v my
thng cha trng thu m thi.
Khon th 7 : Nh -phi hoc ngi no thay -phi, m khng xem xt nhng ngi
cc ch t ra, cc ngi y nhn hch sch thu thu qu l nh, hoc thu cc
hng sn vt trong giy tr ra, quan qu trch mt bn, m cc ngi y vn cn
hch thu nh th, th nc i Nam mun thu v ci thu u ngun y, khng c khiu
ni.
Cho dn gio Qung Tr nhng ngi b cht, li hn in tc c th bc. (25 x, thn,
phng, li hn 2 nm, 5 x, li hn 1 nm ri, 1 x li hn 1 nm).
Hai ht Bnh Thun, Khnh Ho c tai nn v h, cho gia hu thng cch, (l trc : Mi
thy 1 con h thng 30 quan, nay gia thm 100 quan), sc cho dn x by cch sn bt v
phu trm a cng vn, min cho i m.
Bnh u v thi kh pht d Qung Ngi.
(T thng 11 nm ngoi n thng ny, b nhim bnh cht cng : 13.934 ngi c n ng,
n b). Phng thn l Nguyn Thn em vic tu ln. Cho vin C mt bn vi vin cng

s chn phi quan thy thuc nc Php, em c thy thuc ta, ngi quen bit cch
trng u, n trng tai hi cho dn.
Vua ngh ph Ni v, v bc thoi, phn nhiu khng s lng (mi thoi ch c hn 9 lng,
6 - 8 ng cn), cp pht cho ngi bun go li phi b hao. Sc xung hin nay vic giao
thip quan trng, bc ng Ni v cng nn d tr cho nhiu, khi lm thi chi dng ;
vy sc cho nha Kinh lc t nay c bn ch bc vo Kinh, phi nn tu tin, ct phi
np bc ng, trong c phn b ch, nu khng xt tnh th, cho coi thng, xt v th
ch khng hp.
Vua mun cc Thin thnh c sm xong, tay vit t D rng : Thng th b Cng l L
Hu Thng, tui cao, lu, phm hnh ng k, li am hiu vic th mc, t khi gi
chc b Cng, gi c khng ti li, cng l ng khen. Nay knh sa sang cc Thin
thnh, vic sa dng mi ln u, phi i thn ban v ng trng nom, s kh chu tt n
tho, vy gia n cho vin y, thng th Hip bin i hc s, sung ng l i thn, chiu
cp cho bi n, trng s th. V tnh hnh tn cc hin lm, ngi bit r, duy trc
cc vin chn lm, u l khng hiu r, rt li bing coi thng, nn nay c cch cho
ngi, hp cng i thn ban v l V Gia Trinh, u l ti cn lm c vic, u nn ht
lng bn bc ; mt mt chia phi quan qun, ct mong thch hp, c nhanh cng vic ;
mt mt chi vt kho, ct cho r c, hu tr t c. i ! Nh th, trn p c n vua,
m hi th lng mong ca trm, di ph tn cho nc, m rt yn lng qun, th khng
vic g l khng thnh, khng danh no l khng tho, m ting bia Tn mi.
Cn nh Hu th lang b Cng, sung lm ng l l Cao Hu Sung, hy tm gi chc c v
kim trng coi, nhng chuyn giao cho vic kim xt, chi thu cc vt v tin lng kho.
Ph ng l l Phm Nh V, sai khin d dng, cng tm lu li, phm quan qun v bin,
cho vin y kim xt. L Thun L hi bit vic ni cng s, cho tm li i lnh, ngi
sung lm Thng t, phi xt ch thng y, bit khng nn khng ni, nu khng
xng chc th cch b. Hng l T khanh, T l b Cng l Trn Cng, trc cho sung vo
lm vic, thng gi thc m yu, khng cht cng trng, quan qun li phn nhiu ngm
ngm ch trch, thc l mt chc, nhng l quan qun ni , trm thng khoan th, cho
ging lm tng ng phm, lnh Gim st ng s T k, cho th tt.

Cc khon trn y l ta quyt on, nh cng thng pht, t khuyn bo, u nn knh
cn tun theo.
St nh bi nh Khim lng (tng trn, gia, di, vi l ht c).
Cho nh l cc qun ban chia. Chiu theo ng s xa gn, liu cho chc nh, cc v, i
ng Bnh nh hi xa, c 6 thng 1 ln i ; cc v i Qung Nam, Qung Ngi, Tha
Thin, Qung Tr, c 4 thng 1 ln i, c thch ng.
Ma thu, thng 7, cho Bc K khai khn rung t b hoang.
Khi trc quan Kinh lc s l Nguyn Hu cho l vin Ton quyn i thn Mi-s bn
bc : Ni rng Bc K c nhiu t b khng, nn cho dn cy cy khai khn, cng l vic
cn chiu d nhn dn, di do thu kho.
Vin thn tu xin y theo ngh nh.
Khm s Kinh l Hch-t bn kiu cch lm lu Ng Mn, phng u xo.
Cho i th ngoi Bc vo lm.
Nguyn quyn Kinh lc s Bc K l Nguyn Trng Hp, ngh Pht (nguyn Bin tu,
sung Doanh in s Nam nh, hu tr), m khn c vic, xin cho khai phc nguyn hm
Hng l T khanh) v d tng in, quan b Li tu xin cho. Quan Khoa o l Nguyn
Phc dng s hch Pht v vic khn m, xt t t tr li ca b H, so vi tp tu trnh
by, s mc khng hp. (B H t tr li : khai khn c thc in hn 950 mu, inh 27
sut, trong tp tu trnh by inh 79 sut, in th 4.670 mu. V nm trc khuyn m x
Hi Hu, c thnh in 5.705 mu). Khinh sut vin l xin khng ng. Sau vin st
theo lut tri lnh xt x quan b y, cn nh tnh trng khai khn ca Pht v Nguyn
Trng Hp c vic xin khinh sut y, xin chun giao cho quan Kinh lc s l Nguyn Hu
, xt li vic thc (khn m) s nh.

Thng th sung Tiu ph s Sn phng Qung Ngi, Bnh nh l Nguyn Thn v Kinh
chim yt.
Vin s thn y mi n Kinh, xin vo chim bi. Vua ngh i ng xa kh nhc, cho n
yn ngh ngi, i k triu sau vo hu. Ri li xin.
Vua ph bo rng : Trc cho ngi tm hon vo chu, l ly ch tnh cng tin thnh thc
i k di ; nay ngi li xin, thc c thu chung, mt lng u i, ta rt l khen, v ngi
ch xung y, s khng ly g tip vi ngi ngoi, chc cng thanh lim, cng bnh ; vy gia
n cho 2 chic o rng tay ca vua, sung chu hu, ch mong mc o y, gi mi li ni
trc, ngha cng Phc ho, th mong no bng.
Tn nhn v nh thn cng bn : Ngy 19 thng 5 sang nm, gp tht tun i khnh tit
ca T D Bc hu Thi hong Thi hu, in l rt l long trng ; hin nay ti chnh qun
bch, dng lu, dng rp, cng by t vng, bc, ngc, la, vc, nhiu, nu chiu theo cc
nm trc (nhng nm T c th 12, 22, 33) m lm, s kh chu o, xin tu nghi chm
chc, cho hp tnh l.
Cho knh trnh ch hu ca Kin Thi vng (bn t ch nhn ng, bn hu ch hi
[tc ch Cai hay Hi] v ch hu ca Kin Thi phi (bn t b thu, bn hu ch thanh)
cng nhng ch ng m.
Quan tnh Nam nh t trnh : m sinh tnh hc tp, c quan Php hi ng bn
nh, nh chi tin du, tin lng, b thn em vic tu ln.
Vua cho cc vic Bc K, gn y lm vic phn nhiu khng c nh trc, tm y theo
ngh y.
Thu thu rung nm nay cho tnh Thanh Ho, Ngh An c th bc (tnh Thanh c thu thc
t hn 4.600 hc ; tnh Ngh c thu thc t hn 9.940 hc) ; 2 tnh y trc v hn hn

kh khan, la rung tn hi, quan tnh dng s, xin chm chc gim cho thu t. Vua y
cho.
Quan tnh Qung Nam l Hong V, dng s xin chia t dn trong tng. Vua y cho.
(L trc nh : Phm s inh trong tng t 5.000 ngi, s rung t 1.000 mu tr ln, u
t chnh, ph tng u 1 ngi, nay 2 tng : Tin Giang, c Ho thuc huyn H ng,
cng 107 x, thn, phng, t rng, ng xa, xin chia lm 3 tng, chia ct dn 2 tng :
c Ho, Tin Giang, t thm lm tng Phc Li).
Nu khen nhng tit ph Qung Nam v Qung Ngi. (L Th Nhm, ngi Qung Nam,
V Th v Nguyn Th Thch, ngi Qung Ngi, u l hng th).
Vin nht bo ngi Php Hi Phng thuc Bc K, a ti 1 t bo tn vn v 1 phong
th (trong c bn t tu, ngoi mt phong b v bn t vit nhng ch : Cng ty Vn
Thin thu nhn, dng ln i phin vng, nc i Nam ; v bn hu vit ch Php, dch ra
l nhng ch : i Nam Hong . Cch ni cha ng. Vin thn tu ni : Vin nht bo
y n nc ta lm bo tn vn bn, c kin g mun trnh ln, phi hi han th l cch
thc nc ta mi phi, nay cch ni u thiu trang nh, xin vit th cho vin ton quyn,
sc bo cho bit.
Vua ni : Ngi ngoi gio ho, th l cha am hiu, tt cng khng mng, xu cng khng
gin, vin ngi ch t cho phin.
Truy tng cho cng t ng Phong (con th 2 ca ngi v l Kin Thi vng, ln 8 tui b
cht non) lm Kin huyn hu ; cng n l T Lc (con gi ln ca ngi v l Kin Thi
vng, ln 5 tui b cht non), lm An ngha huyn cha.
Vua ngh Hong thc ph l Thun Ngh Kin Thi vng, con ci khng c my, nn con
th 2 ca ngi v th l Phong cht, truy tng l Huyn hu, v 3 ngi cung n ngh nn
truy tng, duy cha r in l, cng Lc cht, l ngi ch ln, nn xng h th no ?
Chun cho nh thn xt li. Cc quan bn cho l : Vng gi t lng yu ch c ngi thn,

thnh nhn v tnh t ra l, bn phng theo l ch i ng (con gi thn vng l huyn


cha v phm phong phi ly tn hay nh : Thi Bnh, An Lc, Trng Ninh), chm chc
cho thi hnh.
Vua cho li tu l phi.
Vua cho mi Nguyn Thn ban n cho ung nc ch v thong th ni rng : Dn T trc
cch sinh sng nh th no ? Nguyn Thn tu ni : Cch sinh sng ca dn cc tnh ht, so
vi nm trc c hn t cht.
Quan Khoa o l Nguyn Ph v vic ni b bim (ging 4 cp c lu ti chc).
Khi trc, vua ti yt Hiu lng ; Thng th b L l Bi n Nin v Thng th b H l
Tn Tht Phin, phm li qua cu vua ng, Ph n hc.
(i khi ni : Tn Tht Phin tnh c nhm ln, cn c th ni c ; n Nin b L, h
khng bit l, c th h s trnh ngn li, vn ni l vua cha n, bt knh khng g ln
hn, b trng nh th, liu thuc trng vo u ? Nn hm 16 ty y by bin lng Thu
Thnh, khng c chnh t v Th lang Tn Tht Vnh hu bi in Minh Thnh tht l,
cha chc khng phi vin y b thiu chc v mi n nh th, nn gii chc hay khng,
xin ngh x cho nghim).
Giao xung nh thn bn. nh thn ght li vn ca Ph qu khch, xin giao cho Cc thn
xt nh. Cc thn xt, cng i khi ging nh nh thn xt.
(n Nin v Tn Tht Phin, ci li s sut, nhm ln l bi v tm, m Nguyn Ph thu
dt thm ra cho c ti, li tham hc quan to, khng theo li D vit vo tp tu, t xin gii
chc) ; u chiu lut ging cp c th bc : n Nin, Tn Tht Phan, chiu lut thng ti
ng vua ng, u ging 2 cp c lu li, Nguyn Ph, chiu lut tri php, ging 4 cp
phi ly chc).

Vua gia n cho Ph phi ging cp nhng c lu ti chc (n thng 9, Cc thn xin chiu
l n min nh Khoa o L nh Son (Son cng ni hc, khng c vit vo tp tu) ;
ri c min ging).
Qun Man Thch Bch xm ln phng s Qung Ngi, Bnh nh ; Ph lnh binh l Phm
S nh dp ui i.
By gi Tiu ph s l Nguyn Thn v Kinh chim bi. vua quyn luyn mun lu li,
mt sai vin thn l Hong Hu Thng, o Tin v Thn n S qun thng thuyt,
cho Thn li Kinh. Khm s l Hch-t cho phng s Bnh nh, qun Man thng quy
nhiu, cng ngoi ra cn c vic ng lo, cn phi Nguyn Thn vn gi chc phng s nh
c.
Vua ni : Nguyn Thn khi bnh nht [ngy thng], trm bit, lm vic ngoi lu,
nay triu v nh cho nhn chc Kinh. Li sai Vin thn l Nguyn Thut v o Tin i
ln na bn bc, vin Khm s du tri vua ln na nhng v quan ngi vic phng
v em qua lng trung i ca ngi nhn thn, du Kinh hay ngoi, cng vn mt lng,
li l mm do, kh m thng lng ngn tr. Sau Man y nng quy nhiu, vua mi chun
cho ti phng s.
Xung D : Vin C mt nhiu vic quan yu, chun cho th Hip bin i hc s, lnh
Thng th b Hnh l on Vn Hi, kim sung thn vin y, nh bn gip.
Sung chc Tng ti Ton tu Ngc ip l bn on Vn Hi xin lm thm bc Ngc ip
tn th 3.
Nguyn trc, Ngc ip tn ch c bc th nht, th 2, vit dng di lch triu li,
khon thc hi hp ghi s tch nh vua, v xin chp th th vo 2 bc trng hong ,
bc trng , di v Dc tng Anh hong , chnh gia vit ch to miu hiu v thu
hiu Gin tng [tc Kin Phc] ; bn hu chua : Hong t nam ; hng th nht bn hu
vit ch thng : Hong trng t Thu quc cng, di chua vic thc, hng th hai bn
hu vit : Hong nh t. bn t chua : Tc kim thng. Bc honh cng di v hiu

Dc tng Anh hong , chnh gia vit ch to ; Hong tam t k thng hng th nht, bn
hu cng vit Hong trng t ; hng th hai bn hu vit : Hong nh t k thng. Hai bc
y, di v Gin tng, u vit tip : Hm Nghi xut ; v bn t vit : Hong thc ph
Thun Ngh Kin Thi vng ng t, ng Lch ; cn Ph (Lng quc cng) vit
di hong t.
Vua xem bc ph bo : Ch trng, vng theo Thnh d v t Chiu li, cha thy
ni r, sao c gi l trng huynh bn ta ; v hng th 2 bn hu vit ch nh, nn vit
thng l hng t t ; bn t cho y theo li chua, tc kim thng ; li chua tip nguyn l
trng t ca con th 26 l thn vng phin Thun Ngh Kin Thi vng (bn t b nhn
ng, bn hu l ch hi) ; c nui trong cung ; cn nh ch tam, nn i vit l
hong thin t, nhng chua nguyn l thn phin; con th 3 ngi th mu; tc l em
rut kim thng, l v khng ni ch trng, cho nn ch nh, ch tam cng theo m
i, cho c hon ton n tho. Cn Hm Nghi xut tung tch cha c r, cho theo l
tn ph nh Hong trng n th Thng vit bng ch son.
Tn ph chp : Phng ca hong thp tht t l Chng c, tng Thiu ph Xun, thu
Trung Lit ; di vit ch son : th Thng, chua rng th Thng theo cha sang nc Xim La,
nhn g cho vua nc y, tnh t nm Canh T n nay 109 nm, vn vit ch son l v tin
tc khng thng, cn hay cht cha c xc thc, khng n coi nh cht (cht th vit mc)
!
Tnh Ngh An c tai ho dch l v tai ho v h, quan tnh em vic tu ln.
Vua sai truyn Ch cho quan tnh, ph, huyn y ht lng thnh knh cu o v cp nhiu
thuc men, cng tm cch ui tr ging h, cho hi dn.
Vin Khm s l Hch-t u giao bc th dch ca quan Ba n xt bin gii l L-s.
Trong th ni : xt sch v, bn ca nc ny v nm trc nc Php c phi quan
i d xt cc s tch ; xt thy nc ny tip gip vi nc Xim, t Tha Thin tr vo
Nam, n cc ht thng du Khnh Ho, cng tr ra Bc nh nhng ph Cam L, tnh
Qung Tr ; Lc Bin, Trn Tnh, Trn nh, tnh H Tnh v Trn Ninh, Trn Bin tnh Ngh

An ; v cc sch min thng du tnh Thanh Ho, Hng Ho, nguyn trc hoc khng
thng thuc nc no, hoc l qun ht ca nc ny, khong nm Minh Mnh tr v sau, c
sa sang xp t khng, hin nay nc Xim mu toan chim c, ngh nh do C mt vin
thn, t cho cc tnh xt r s sch, v v dn Man, thng ng bun bn, xem xt s tnh,
khin cho phc quyn php ca ta. Cc t nguyn thuc nc ny, t trc t quan np
thu, phi c sc bng ch xc v theo phi quan, thi thng qua li, t bo t y l thng
qun, i phi vin nc Php, hi nh gii hn, mi tin cng nc Xim i cht. Vin
thn tu : Nc ta cng vi nc Xim tip gip, ly sng Khung lm gii hn, l c bn
s sch cng truyn li, cn nh nguyn trc 2 nc, c hi ng lp gii hay khng, m
mt khng c s tch c th xt c, cc triu kinh l, cng t ni n. Bn triu sau khi
c nc, gin hoc c cho hng phc, t ra lm ph, chu, ri nhn nhiu vic, ch
cng gii dn b. Nay quan Php n ng xem xt, tng nn nh r b ci, m mang
min thng du, hoc c c hi, cn cc vic nh phi quan ph d, xin do cc quan tnh
xem xt ngi no am hiu tnh th cc t Man, trao cho quan hm, phi i d xt, v nn
lm th no, c th ph d c ngi Man, bn vng cng gii ca ta, cn phi ht lng
tnh ton nh liu. Vua nghe theo.
Bn n ca b Hnh xt nh bn n trm l Nguyn Vn i (n trm ly 1 c sng bng
ng ca quan Php, bn c 9 ng bc) v Trn Duy Bc, u phi ti cht (tn i phi
chm ngay, bn tn Bc u phi tht c ngay). Quan Khoa o l bn Nguyn Vn Bn c
tu cho l : Bn tn Bc ngu di, ngho kh, lc lm nghe tn i d d, m th phm,
tng phm phi git n 5 tn, s khng phi l knh theo ch c hiu sinh ; v tn i xin
theo ngh x trc (chm ngay), t rn bo r rng, cn nh bn tn Bc 4 k phm, u
x tht c, nhng giam i lnh xt, mi l n, php c c 2 ng. Vua nghe theo, li
gia n cho Nguyn Vn i, i lm tht c ngay.
Quan Php ngh hin tnh cc tnh tm yn, rt qun ng n v. (T Qung Tr n Khnh
Ho, cng 12 n).
Lm Vn nin thin thnh hu cc (sinh tm ca Kin Thi Vng phi). Cho H Thc
Qun (nguyn Hng l T khanh), thng th Quang lc T khanh ; L Ph n thng th

Chng v, u sung lm ng l (Ph n nguyn l Lnh binh Bnh nh, c trng tang
cha ht, bc b, tnh li i lm vic).
Cho th l hm Tng c, lnh Tun ph Hng Yn l Hong Cao Khi, thng th Tng c
2 tnh : Hi Dng, Qung Yn ; nguyn Tham tri b H l Trn Lu Hu, thng th Tng
c Sn Ty, Hng Ho, Tuyn Quang ; Thi thng T khanh l Nguyn Trn Hp thng
th Tham tri, nhng sung Thng t ; Quang lc T khanh l Phm Ngc Cn thng th Th
lang, lnh Tun ph Hng Yn, theo li xin ca Kinh lc s thn Nguyn Hu .
Cho Tham tri b L sung lm vic Cc l Nguyn Hu ng, i lm Tham tri b Hnh.
Qun gic cn li sn phn thuc ht B Trch, tnh Qung Bnh (phng Cha Ni, ngun
Son), quy nhiu cc nh dn. Vin thn ngh : n Php hin bi b, ht y hy cn gic
st li, tu xin do quan qun th Qung Bnh (Ph c Trn Hu Vit, Tn l Nguyn
Vn Bn), phi qun ngn chn, cho dn c yn.
Vua ni : Qun th ngi t ra cng l ho ! C b ch g cho dn ta, phi nghim sc
cho c gng lm vic thc, nu vn phng s sut, tc thi rt v giao cho nh ngh.
Cho Thng th b Li l Nguyn Thut gia 1 trt, i lnh Tng c tnh Thanh Ho.
D rng : Tnh Thanh Ho l ni qu qun ca nh vua, l ni trng a, v yn bn bc, ct
phi c ngi, mi mong gip c vic ; Nguyn Thut trc lm vic , s dn
vn vn tin phc, quan Php li knh trng lm, nay cho gia 1 trt i lnh chc y, l ta v
tnh y chn ngi, ngi nn mi vic cng vi quan cng thnh thng lng n tho, ct
lm th no cho tng gic lt li, sm c tr ti, dn trong ht, nhng k iu toa ngoan
ngnh, dn c thun lng, mi l khng ph lng k thc trng trch mt phng y.
Quan Tng c trc l Trng Nh Cng, trc can v khon tn phm Giai trn
thot, b ngi ch trch, cho cp hn phi i n bt, ht hn cha bt c, cha
chc c vic, cho v ngay Kinh i lnh. n khi Nguyn Thut n nhn chc dng s
xin t trt mi giao cho. Vua khen l khim tn, y cho.

Tun quc cng v can khon b cch (trc can vic ch ngh phong Vng phi) ; mang
lng on vng. Khi nh ring cng vi Tnh Bnh (nguyn T v ph Tn nhn), ung
ru ba bi, ch bai triu chnh. Tn nhn b Hnh ngh xin chiu lut x ti phi tht c
giam i lnh chiu lut n t ph bng gia trng) ; duy Min Tr theo l c ngh thn, c
c khoan gim, i Ch quyt nh.
Vua giao cho nh ngh. nh thn ni : Min Tr can ti nng, cho theo chc huyn
cng cp lng, l may lm, th m khng bit s, bit hi, ti cn chi vo u, nhng y
l thn, theo l d bt ngh((1) Bt ngh : 1. Ngh thn, 2. Ngh c, 3. Ngh cng, 4. Ngh
hin, 5. Ngh nng, 6. Ngh cn, 7. Ngh qu, 8. Ngh tn. (Xem Hi in. Hnh b, quyn
thng).1), xin lng gim 1 bc, phi ti 100 trng, lu 3.000 dm, do ph Tha Thin
chiu l giam cm ; duy y tui cao, i tn khng cn my, xin nn c cch gia n cho.
Vua li gia n cho theo chc K ngoi hu cp lng, nhng sc cho ph Tn nhn triu n
hiu bo v thi thng e nt, con chu Tun, Tr, u hiu r thnh c ca triu nh,
ngy cng cn thn tu tnh, i c bit s, bit hi, khoan tha cha mun ; quan ph Tn
nhn v c trch nhim trng coi, u ging (cp), pht (bng) c th bc.
nh r l dng t tu.
Trc y, Li ty l Nguyn Trung can khon in gian li mc, ( bn tho chn b ; mo
em Phm Tng in vo ch khuyt li mc An Dng). Quan Khoa o l Trn Sn
lm t tu ch trch. Kim Ph thng l H L cho rng Trn Sn t tin lm t tu hc ti
khng trnh vin trng, xin cho gii chc cho Sn. B Hnh cho l : Trn Sn lm t tu
ch trch, vic y l khon nng, khng theo ngh (ng Khnh nm u c ngh chun cho
n quan v khoa o, tr co ngh v vic tm thng ra, nu c tu vic khc, u phi lm
t tu giao ghi phiu), lm tp tu, xin chiu lut tri php xt x (ging 4 cp phi ly chc).
Vua ni : Ngh trc cha hp (ngh chun nm u), hung h gim st ng s, mi khi c
ch trch, li ti cho ngi hc, s sau khi nghe thy, lu ngy lp ng ngn lun, th
t ra 6 khoa lm g ; nu vin ngh trc, cho Sn v tri php phi ging ly, li s c
lch, giao xung nh thn bn. nh thn cho l : Vic Sn ch trch qu thc, xin i ging

4 cp lu, H L i vi vic Trn Sn hc trc, thc hay khng cha bit, vi xin gii
chc ca Sn, cng l khng nn, xin chiu lut (lut khng nn lm nng), ging 2 cp lu,
v xin nh r l tu bng giy mnh.
Vua nghe theo v D rng : Triu nh t quan chia chc, cp bc khng ging nhau, m
th cch tu by, cng rnh mch c th t. Triu ta nh ra php n quan, i quan c tu
vic t trc ti nay noi theo, khng dm tri vt php tc, nghim minh bit nhng no.
Nm trc vin C mt lm t tu, em vic Y ph l V c Hu vt bn phn, khinh
sut tu ln, hc ti xin ngh x, v ngh xin n quan cng khoa o, khi nu c vic g
phi tu ring th u lm tp tu giao ghi phiu, khng c t tin lm t tu, cc l nh
th, l phng ngn chn khi cha xy ra, cn trm xem v chun cho V c Hu,
chiu lut lm giy tri php, phi ti 100 trng, cch chc khng c lm vic, ri xung
D cho thi hnh. Gn y, c theo Khoa o, Trn Sn ch trch hc ti Nguyn Trung, Vin
trng vin y l H L li hc ti Trn Sn, u khng lm tp tu, th m i H L cho
rng, ng quan ch trch thuc vin, cng c vit t tu i vi Trn Sn, th kt ti tri
php ; cc quan bn nh cha cho ai l phi, hu theo bn no ? Nhn ngh, chc khoa o
du khng phi n quan, nhng t hc tu trc mt, li l chc s, trt thp, trch nhim
nng, so vi thuc vin cc nha b, s th cng c khc, hung h c lm t tu ch trch
khon g, u do nha c lin quan cng nh, nu ht thy lm tp tu, phin khng k
xit, m lan man chm tr ngy gi, hoc cng khng khi li sinh chi tit, trm li ngh li :
Ln y vin thn bn xin chun cho, u l cha ng, khng c t r php c, m lm cho
thm mi ra, sao cho thng nht r rng m triu cng nghim chnh c, tr cc ph tnh
ngoi, dng th tu vic phi theo l m lm ra, cho t nay phm cc b, nha, vin, c vic
g thuc v cng ng m co ngh, vic tm thng, cng c tu, hoc ch trch, tham hc
vic g, c lm t tu dng ln, cho bt phin phc, cn th c iu trn xin vic g, vic
lin quan n ngh lun, v vic n l vic trng, u theo l lm tp tu, s giao cho nha c
lin quan lm phiu xt ngh, khng c t tin lm t tu, cc khoa o v n quan cng
ging nhau. Cn nh thuc vin cc b, nha, nu tu vic g, phi do thng ty tu gip,
v cm khng c lm tp tu hay t tu by, cc vic trn y, dm c tri lnh, cho x
vo ti tri php.

Vua ngh vic th t, t ra thn ch, thn v, xt v l, lnh d, ging khc ra sao, giao cho
b L xt li cho k, quan b y tra dn c in, gp thm kin ca mnh tu ln.
Quan b y Phc p rng : Xt i Xun Thu, nm Vn Cng th 2, lm thn ch Hy
Cng. T truyn ni : Sau hm tt khc [trm ngy] m lm thn ch, ch hp nht m
thi. Li c Kinh L thin thng kho c chp Trng Phu Knh bn v iu l rng : Phn
ch, dng nc khng dng du, v thn ch rt trng, qu v cht thc mt lng thnh m
khng nn i, khng ging nh thn ch c th trang sc cho p. Thi M i Tn p li
hi ca h Lu rng : i nay c th bi v, l miu ch ca l, ch cng c , nay bi v
vit danh hiu, cng l ch. Vng Nham bn v lm thn ch rng : Thin n cng
c ni : Tn trng l cch lm thn ch, chua rng : Khi mi cht lm ni tn trng, thn
c ch nng ta. n cng i lm hn bch ; Chu cng bo l : Vic thch thi, v khng
dm vi lm ch, trm ngh mi cht, nn ly o ngi th, m ch th l o thn, c
theo cc sch chp, th sau khi chn, knh thn ch, l ly o thn th, dn
c lnh. Cn nh thn v, tc l bi v, i xa knh vit danh hiu, th n ring, in
ring, t ra t l, lng knh cha m, tn t tin u u cng thy, khng nh trong miu ch
th c mt ch thi, cng nh ci Khng T ni t nh ti, tng cng l theo lnh.
Vua ni : Tng cng c kin g khc, nu th cng bit c.
Quan Khoa o l Trn Hu Khc c ti b bi chc.
Trc y, L nh V (ngi Nam Trung) cn by ly Trn Th Tin (qu nhn ca triu
trc), Hu Khc em vic y hc ti, n nay li dng k la di nh V, Th Tin da
nt, ly hi l, vic pht gic ra ; Vin thn xin chiu l lm hay thi c thiu st, phi bi
chc khng c trnh by.
Vua ght l lm quan m gian t, qu pht nghim ngt.
Vua ti cung Gia Th thm sc kho, vng theo Ch ca T D Bc hu Thi hong Thi
hu, cho Phm T n Qung Ngi, sa sang phn m t mt i ca h Phm.

chnh bin
lc k - Quyn XI
thc lc v cnh tng thun hong
Mu T, ng Khnh nm th 3 [1888], ma thu, thng 8, sn Man thuc tnh Qung Ngi,
Bnh nh, ln xung x dn (thuc 3 thn : Cy Go, ng Tnh v Xun Phong) quy
nhiu, cp bc ngi v sc vt ; Ph c Sn phng l Nguyn Tin o, nh ui i.
Ly t thuc Nng (b bin Qung Nam) lm nhng a ca ngi Php.
Khi trc, vin Khm s Hch-t ti sn phng y, ly cc x thuc a phn Nng (t
cu Thng Chnh n tr s vin Chu s (a phn thn Thch Than), li nh t s Dy
thp x Hi Chn chnh) ; trch ra lm t nhng a, v thnh bn, yu cu Phng s
l Thi Vn Trung ng du v k lm bng ; vin Phng s y tm k xong, ri em vic
t i xt.
Vin thn khng bit r, chuyn t cho vin Khm s xt li. Vin Khm s cho l vic hi
ng chia nh gii hn, cc ni khai thng, u thi hnh ; phm ch t quan Php v
ngi bun Php c , chiu theo khon c th 18. Vin thn xt iu c c chp
(nm Gip Thn, khon th 1, trong c chp mt khon : Sau ny quan 2 nc hi ng chia
nh gii hn, cc s khai thng v nhng th trong s khai thng, cng thu m, thu
tp ho, thu in bo, cha c lit k vo khon th 11, th trch giao cho bn quc nhn ly
chi dng. V khon th 4 chp trong c mt khon : S Nng thuc tnh Qung Nam,
phi nh thm khai thng). Ri li khng lm, duy nhng hng thu thng chnh y,
i cng vic khai thng xong, c chia giao th no s nh, v ch nhng a y vo
t trng du thn Thch Than, xin sc cho quan tnh khm, tr thu l.
Thng trc, vin thn l bn T Thc Dnh vng mnh ra Bc K hi thm v a tng
phm cho quyn Ton quyn Ba-t.

Vua sc bo : Phm trong Kinh khi i ng, i qua cc tnh, nn xt xem dn tnh lm n
sinh sng c c nh thng khng, la m c c ma khng, quan li, binh dn c bn
lun chnh s triu nh khng ? Li vng Ch ca T D Bc hu Thi hong Thi hu, s
phu Bc K, thm nhun c ho ca lch triu lu, hin nay hoc c trng ngng th
mnh yu khng ? Cng quan vin c thc tm lm vic thc c nh ngi Php khng ?
Phi xem xt ch thc c, khi v lm t tu tr li, hoc phi lm t tu kn, th vua khng
giu, cho u c thc by tu.
n khi bn Thc Dnh tr v, tu ni : Dn gian Bc K lm n sinh sng nh thng,
la m cng c ma, my thng nay ma nng nh thng, vic lm rung cng tin li,
quan li u chm chc s, s phu chm nghip hc, u cho l bo h ton cc Bc K l
nh oai c ca Hong thng ta nn c yn lng khng c li g khc c. Li xem trnh
by km c Thi thng T khanh l Nguyn Hu Lang (con Hu ), sau khi cht, nghe
nh linh ng lm, s phu Bc K c dng n th cng.
Vua bo : L phin xem ra khng c ch g.
Tnh Lng Sn bo : L Thuyt v Trn Xun Son ln n mt di Lin Thnh, Bng
Tng nc Thanh nhp bn cng vi Lng Tun T v bn Hong Vn Tng thuc
khch tnh y, cng nhau t hp. Ri li bo : L Thuyt nc Trung Hoa, gi lm quan
nc Thanh, chiu m binh dng.
Quan Kinh lc i s l Nguyn Hu dng s xin v Kinh chim bi.
Thng y, 2 vin Ton quyn nc Php (Tng c Gia nh l chnh Ton quyn D-d v
quyn Ton quyn Bc K l Ba-t) Bc K vo yt kin ; Nguyn Hu ngh hin ti
c vic, cn phi bn bc, nhn cng xin v Kinh mt th.
Vua bo, thng y gp k hai nc n dng, li gp hnh cung Vn tu lm xong, xe gi
ng ti va gp tit Trung thu, du khng c vui g khc, nhng cng hi yn lng, cc quan

qun theo hu, u thng khp c th bc (n quan u 10 quan, thuc vin u 5 quan,
lnh u 2 quan).
Vua mt hm ph bo cc quan rng : Ta v tri cho ngi quy phc, lm vua nc Vit ta,
ban b c lnh, ti nay 3 nm, m cha c cht cng vi dn, u nm nay, lng tm ca
hong thc ph, truy tng lm Tn thi vng, i gi l cc Thin thnh, trch em lnh th
v ca kho, knh sa ni th cng ; gn y li phi vn, v i thn, trng nom cng vic
y, trm li qua li ch bo nghim hn nhiu ln, cng khng tun theo. Nay mun ph Tn
nhn v vn, v nh thn, a giy sc bo quan binh ni y, knh bit uy c triu nh ;
hin cng vic 10 phn, c 8 - 9 phn, u nn tm c sc lm, ct sao trong thng
xong c, kp knh rc by bin th ; hoc tri lnh coi nhn, th mt mt hu b
khng thm lm, mt mt rt v nghim tr.
Tn nhn ph v cc vn v nh thn tu rng : Bn thn, knh xem li ph bo, khn xit
s hi m hi ; trm xt vic lm tn cc, l ch tnh, ch cng, tt c cc quan u cng
mt bng, ln lt phi qun s, chi hi nhiu, li c ng gi ch bo, ph sc rt khn,
th m k ngy lu, cha tu xong vic, tuy l cc quan ng l khng c vic, m
ngy thng khng chu cng bn lm gp, cng l ti ca bn thn, tun theo lnh t cho
cng s y theo lm ng hn.
Cho Hip bin i hc s, lnh Thng th b Binh l Hong Hu Thng, sung Ph tng
ti Quc s qun.
Vua ng in Vn Minh coi chu, vi Bo quc hun thn l Vnh Li qun cng Nguyn
Hu , cho ngi v ban cho nc ch, nhn hi : Ngi i chuyn ny c c yn lnh
khng ? Nguyn Hu tu ni : Thn vn c chng m, 2 - 3 thng nay hi , gn
y nhn cng vic nhiu, lo ngh kh nhc, chng y li pht ra.
Vua ni : Ngi l ngi k cu, c c ln, trong triu ngoi ni u da bn vng chc,
nay quan ch thuc, thuc men rt nhiu, s Thi y cng c ngi nu c cn n, khng
phi l thiu, ngi nn kho bi b, cho chng khi, gip trm cng mu toan vic
chnh mi c. Nhn hi : Cng vic bn bc v xp t Bc K ra sao ?. Hu tu

ni : Thn ch c knh bit uy c ca triu nh, ht lng ht sc, chm ch v v, ct cho


gic dp ht, dn c yn, thi bnh thm khp, l lng ngh nh hp ca thn, khng
ph cng gy dng, bo p lng yu ln ca nh vua, trong mun phn c ly mt
phn.
T thng 2 ti nay, cc Thin thnh, in Truy T, n Hn Vinh, hnh cung Vn Tu, nh
ngh mt sng Hng, mi vic u khi cng lm, cc hng lnh th, n lm vic hn
3.000 ngi ; cn bt thn phi bt ngi khing ch, khng trong s v Thin thnh
hu cc cng c Ch bt u lm.
Vin Ton quyn Ba-t v Nguyn Hu vo Kinh, lin vit mt th can gin, tn nhn,
nh thn nhn dng s ni : Cng s Thin thnh tn cc, gn y tip c t trch lc
ca vin C mt, hoc hon lm, hoc nh cng, bn thn ng v ly lm l, ti hi quan
vin y, mi r vic y l bi cng vic nhiu, gp, nn sinh li bn tn, trong ngi tha
hnh, gin hoc c gim pha mong c vua yu, cng v soi xt, c khi khng ti. Thit
ngh o hiu phng ca vng, khng h vn ; sau khi nc nh mi yn, cng nn d
dt, knh lm Tn cc, c nhin l tnh l phi th ; nhng cng vic cng lm mt lc,
khng khi nhc ph, nc Php bo h ch ly li ch lm cn nht, phm vic lm ca ta,
khng vic g l khng nhm bit. Vin thn ni ra l bi lng thnh yu vua, cng l vn bt
c d ; v li, li ca vua, nh mt tri mt trng b ln, ngi u trng thy, i li khng
mn tic, cng l c tt ca vng i xa, cc vic vin thn xin, xin i lnh chun
cho, do Cc thn theo phiu, xung D cho trong ngoi c bit, u i c nhn minh,
l Phc ca X tc, cng l Phc ca thin h thn dn. Vua nghe theo.
Chm chc tnh gim cng tc cc Thin thnh, v nh bi cng vic cc s Vn tu
hnh cung.
Xung D rng : Bc vng gi t lng yu thn, ch c ngi thng bi tnh m t l ;
bc nhn qun lm vic chnh, ch ct ly c, nn tit kim m yu dn, ng lc thiu,
lm ra tha, ch l khng nn ! Trm vo ni nghip ln, n nay 3 nm, e d, s hi,
ngy ngy cn thn. Thng ngh : Ly mt ngi trng nom c nc, khng ly c nc
cung phng mt ngi, yu dn cha tng b im cht no. Gn y, knh lm Thin thnh

tn cc, Hu tn cc v cc cng s, phi binh, inh, bt phu, th, sai vn, v ng l i


thn, kim gi cng vic, l lng nh n gc ngun ca trm, do tnh ngi kh m
thi c, m c vic vn bt hoch d y ; nhng sau khi nc nh mi yn, bn phng
cha c yn n c, sc dn cha th th, kho tng cha di do, cng vic u lm mt
lc, khng khi nhc ph, tnh l nh th, thi th nh th, trm ngh i ngh li, cha bit
th no l phi. Nay i thn vin C mt v Tn nhn, vn, v nh thn, cng li dng ln
xin tu tin chm chc m lm mi l nh th, trm xem cho l thch hp, xem qu l ng
hin nay Thin thnh tn cc v Vn tu hnh cung xy dng cn nhiu, vy chun cho
nhng ni hin bt u lm nh : in Truy T v t hu ng vin, Hn Vinh t ng,
cng nhng ni c lm k tip nh : Ca cung, nh trc phng, s Thng thin ; nhng
ni lm xong nh : cc to Vn tu chnh in, liu lnh 600 ngi cc hng, th 200
ngi, chuyn do ng l i thn l Nguyn Gia Trinh, theo cch thc k tip m lm cho
ti khi xong. Cn Thin thnh hu cc, tm dng ct ln, giao cho dn canh gi, i 1 - 2
nm s lm ; ngoi ra cc s Thin thnh tn cc, Vn tu hnh cung, hoc ang bt u lm,
hoc cha bt u lm u ht thy nh ch v hin sung ng l, thng t, tham t v tu
phi vin binh, ht thy u nh bi, cho nhng ph, m th sc ngi. Sau Nguyn
Hu ra Bc (v Kinh chim bi, cng vic xong, theo li chun, li ra nha Kinh lc
nhn vic) li dng s ni : Thn t khi c v triu, cng vi vin thn v nh thn, tu
xin mi khon, nay c nghe theo ; duy gn y knh xem tr li t tu ca Vin, B, thy
ph bo mi l, thn 2 - 3 ln ngh ngi, cng thy s hi, rt lo lng hiu phng ca Hong
thng cha t gii c, ngy m lo ngh, ci tnh trn di nhn ngn cch, mi ngi
thng mang lng s hi, thn cng phi qu lo. V hin nay, thi th khc vic cng khc,
kh li kh thm, ng c ca ta ngi u nhm bit, tng nn vua ti cng c, trong
ngoi mt lng duy tr ton cc.
Vua ni : Ch tnh do l m ra, can gin cng l phi, ngi ht lng gip ta, chng thnh
vua c ting tt, ta bit ht, ngy cng knh trng.
Chng v Thng t, kim qun v Kin th l L Thun L c ti, phi pht i an tr tnh
Bnh Thun. Trc y, ngi Php ti vin C mt ni rng : Hi ra c bit triu nh,
i khi c tn nnh thn chuyn vic ton tt, s nh vua lm nghe, tt n hi vic, nh thn
sao khng can ngn v xt x th no cho khi mt th thng. Sau Tn nhn ph v nh

thn cng li ch r cc ti ln di nnh ca L Thun L, em vic c i Tng nh Trng


Vnh xin chm inh V, nhng cui cng c gim phi ti lu.
(T s rng : Chng v l Thun L bnh sinh vn khng c ti cn, ch em thi nnh y,
dn lm c quan to, t khi c sung Thng t Thin thnh tn cc ti nay, phm c
tu xin, bn thn cha c thy nghe, khng dm phng on, nhng em vic ln m ni :
Tc nh ng ng l Khim lng, l ch tn nghim, nh th y l vng thnh sc xy
dng, l ngi thn t nn phi mt lng tun theo mi phi, th m mt mt th phng sc
Ch cm nhng ngi qua li king trnh, m y dm t tin em tre gai ngn chn (ng
ng l Khim lng), mt mt th phng chun. Hin giao cho quan c trch nhim xt li,
sc cho di i i, m y em binh inh trit ph (nh th ) ; v p C S l ni xa
ngoi hn Tn cc, nguyn khng cho ui, y bn t tin dng ln ct cm, do nt bnh dn,
ch bit nhn vic cng lm vic t, m khng bit dn quy on, c cho nh vua, vic lm
nh th trn th khng trung vi tin , di th hi cho nhn dn, ph bo qu mng,
nhng cha vi gia ti. Nay quan Php c li ni y, nu khng ch r ti danh, th khng
rn bo c k gian nnh, m cho ngi nghe tn nhim. Khi xa, inh V la di Chn
Tn, lm ht ca ci trong nc, lm hi sinh mnh nhn dn, dng cung qun, Trng
Vnh cn xin chm V, u Quc mn t ti ngi trong nc ; hung chi L Thun
L, lm ti khng trung, so vi inh V li l ti nhiu hn, vn phi xin Ch cho em chm
ngay, ng hu tr mt ngi rn c trm ngi. Duy xt y l ngu n, vi ghp vo
nghim hnh, chc nh vua cng khng n ; vy L Thun L xin i lnh gia n, lng x
ti lu, pht i an tr Bnh Thun cho mi ngi trng thy, m ht c mm c ; ri
a th cho qu Ton quyn i thn v b co khp trong ngoi cho u bit Hong
thng ta cao minh quyt on, ging qu lu khng trn trnh c, t chnh r rng, trong
nc u bit s phc, l lng mong mun nht ca bn thn). Ri th con hn l bn Thun
V, xin thay ti cho cha y, L bn c i an tr Qung Tr.
Tng thng chnh Ton quyn l D-d, quyn Ton quyn l Ba-t vo yt kin bn nh
s tin Bc K ti vo tt c 4 nm (sang nm tr vo Kinh 500.000 quan, nm th 2 :
1.000.000 quan, nm th 3 : 1.500.000 quan hoc 20.000 quan, nm th 4 : 2.000.000 quan)
v giao tr trong thnh cho nhn dn vo . Sau ra Bc cn a th n ch ni : Nm nay
trch ti vo 100.000 quan, cn nh sang nm tr v sau, i ngch thu tng thm s nh.

Quan Khoa o l bn Nguyn Vn Bn v Nguyn Ph, em hc ti quan b H (Thng


th o Tin, Tham tri L Trinh) t tnh che ch cho ngi bun nc Thanh l hiu Cng
Xng nhn ch go ca Nh nc ; i khi ni : Hiu bun y thiu go ca Nh nc
(2.004 t), trc c ban n cho min 5 thnh, cn phi bi thng 5 thnh ; nay th xin
bi mt na, hon mt na, m gi cc cn tha ca y (tin l hn 1.900 quan, bc l hn
2.800 ng), th cho cp tr cng s v ngi bun y thc c tin bc kho Nh nc,
c th khu tr c, khng phi nh ngi khng c sc lc. B y li xin gip cho li hn,
i vi quc k th coi nh khng c quan h ; mu cho ngi bun th khng vic g l
khng lm, xin em giao cho xt x.
Vua mi chun cho v giao cho cc quan bn, quan b y dng s ni : Bn thn khng
c ti, c b vo chc khuyt, k vo ty Ti ph b, d sinh iu ting, li ca Khoa o
hnh nh mun nh lng nh th, bn thn nu vn c gi cho s, t hi trong lng rt
khng t yn, xin cho ct chc vic b, ti ngoi hu cu. Vua khng cho.
Ti khi cc quan bn : Ngi bun y thiu go ca Nh nc, nhiu ln lm t tu xin
chc gim s bi thng (mt ln 7 thnh, mt ln 5 thnh) l ln trc vin khc lm ; ln
ny li xin ca quan b y, ch c mt khon cho bi thng mt na v li hn mt na,
ngh nn theo lut tri lnh, phi pht bng 9 thng ; quan Ni cc bin phiu ngh nh, xin
ging 1 cp lu, nhng 2 vin y (o Tin, L Trinh) d sung lm vic Vin, theo l c
c gim, xin i Ch chun cho. Vua gia n cho pht bng 1 nm.
B L tu xin v vic thi Hi.
Trc chun cho n thng 11 nm nay th c hnh, duy hin nay l k ma lt, trong
Nam ngoi Bc ng s xa cch, s t i li khng tin, xin lui gia hn n sang nm, s xin
c hnh.
Xung D chun cho nhng giao cho cc x H Ni, Hi Dng v Qung Nam. (Mt ph
H Ni, Hi Phng Hi Dng v Nng Qung Nam) ; u do vin Ton quyn kinh
doanh khai thng.

Khi trc vin Ton quyn vo yt kin, ti lc co t v, nhn dng bn nhng x y,


xin nc ta nhng giao cho tin khai thng. Vua nghe theo.
Sai d chn ct cc((1) Ct cc : ngi t m.1) ca Trang Hong thi hu. nh thn
tu ni : Hong thi hu sng lu mnh kho, cn c thm Phc, th nh ra, hc bn
lu ; xin do Khm thin gim xem chn t tt, xy dng lng s, quan gim y knh chn
bn t trong La thnh Khim cung ; nh thn cho l : Ni y nu theo chiu cch thc Hu
lng, rt khng tin, xin tham chiu cch thc Bi lng m lm (by gi thuc vin Gim
l Trn c Phng cng L B n, v cch hng g, mi ngi gi mt thuyt.
Phng xin : To Cn, hng Tn, kim Hi, T ; n xin to Nhm, hng Bnh,
kim Hi, T, sau theo li ca Phng ; n giao nh ngh, ri cho l nh c min).
Cho Chng v l Nguyn Gia Trinh, chuyn coi cng vic y.
Thng 9, nguyn Thng th b Cng, th Hip bin i hc s l L Hu Thng v hu
tr. Theo l cp bc 20 lng, sa hoa thun t, nhiu ta, nhiu Trung Hoa mi th 1 tm. Ti
khi cht, vua ngh Hu Thng tng sung cng tc cc Thin thnh, gia n cp cho bc
kho 50 lng, t th tt. (Thng xut thn C nhn, ngi tnh Qung Tr).
Hu trc k (cc tnh Qung Tr, Qung Bnh, H Tnh, Ngh An) b bo lt ln (nh ca,
thuyn b, la m ca nhn dn phn nhiu b hi). Cho quan cc tnh liu phi tnh cch cu
gip.
Cho Thng th b L l Tn Tht Phin, kim trng coi cng vic b Cng, Phan dng s
t chi.
(i khi ni : Thn thn chi xa, lm d c tn trong s lm quan, nh c lng yu, ct
n bc khanh, du nt xng tan thy cng cha bo p. Li ni : Ti thng gnh
nng, bit khng th lm c, sc chng theo lng, rt khng th xng ng y
c).

Vua bo : C gng ln s thay i cha mun.


Cho Tun ph Qung Nam l Hong V thng th Thng th b Cng, sung C mt vin
i thn. Vua bo : Ngi nn gng li sc thm, gip c vic, mi l khng ph danh
vng ca th thn.
Nguyn Thu s thng Kinh k hu tr l Nguyn Bi (ngi Tha Thin) cht.
i nha Kinh l An Kh lm huyn Bnh Kh, t quan li cai tr. Huyn y thuc min
thng du Bnh nh, trc t nha Kinh l, Nh nc cp cho tru cy, lm rung, m
dn cy cy khai khn, hin thnh rung t hn 900 mu, h khu hn 800 ngi. n nay,
quan tnh y xin t lm 1 huyn, c thng sut, li trch thm dn 18 thn huyn Tuy
Vin, gip gn huyn y (Bnh Kh), cho l thuc vo.
Vua theo li bn y.
Tng c lnh Tun ph H Tnh l V Khoa, v ngoi lu, xin v Kinh chim bi. Vua
y cho.
Sai trung s mang o rt ban cp cho Kinh lc i s Bc K Nguyn Hu . By gi,
ng mc bnh, dng s ni : o tt lnh ban cho, bnh trm tr lin khi, may bng du
cha x, mong c thn ny, du sng tuyt khng n, dm u yn ri.
Tuyn con em quan vin (ngi no thng minh, nhanh nhn, tui t 15 n 22) ly 5 ngi,
cp cho tin ph tn (mi ngi 100 ng), cho sang thnh Ba L bn Php hc tp ch Ty
(trc tuyn 20 tn cho i, nay Khm s Hch-t t tuyn 5 ngi na).
Sai tnh Bnh nh v Ph Yn khn cp thu tin pht. Nm trc, cc thn ho 2 tnh y
khi s, ngi Php phi Trn B Lc n dp yn, nh pht mt s bc (Bnh nh pht
bc 75.690 ng, Ph Yn pht bc 60.520 ng). Vin thn nhiu ln a th cho vin
Ton quyn xem xt, chm chc cho gim 19.210 ng. Nay Khm s Hch-t t hi s

bc pht y, 2 tnh y mi thu c 43.200 ng. Vin thn lm t tu xin hn cho 1 thng
bt phi thu xong giao cho vin Ton quyn xt nhn.
Nm y ti k tuyn duyt : Tnh Khnh Ho t xin ngi no l quan vin v c nhn, t
ti, trc theo gic ra th, th chiu l min sai, ghi vo s, nhng bn cnh tn, chua
nhng ch : v qu lm n yn nghip i xt. Vin thn cho l lm nh th cha c hon
ton chu o, nn chua li nhng ch do ra th c min, tnh khc cng theo m lm.
Thng th b Cng l Tn Tht Phin b bim. Trc y, b Cng ch kiu cch lm lu
ca Ng Mn, phng u xo ; kiu y chun cho bn vi vin Khm s, xem c hp
khng ? Phin tu ni : Thn i n cng s Kinh thng, va gp vin Khm s ni
chuyn th c hp .
Vua cho vic y lin quan n tu i, m ni chuyn ngoi ng, khng phi l phong
hin i thn, cho bim 1 trt tnh ng.
nh bi thu nga tnh Bnh Thun. L trc c lm trng ua nga, thu thu kho, nay
s Thng chnh ca Php ngn cm. Vin thn em vic y t i thng lng ; vin
Ton quyn bo tr c v Thng chnh, cho phin phc.
Ma ng, thng 10, Khm s Hch-t v nc, vo chu co t. Cho trch ly vt
kho khon tng (cc th khay ch bng ng voi, trp, hp bng x c, gm hoa, bng
ngc), v c s thn n lm vic, c lng bn bc gip ).
Cho Trng Nh Cng (nguyn th Tng c Thanh Ho b cch lu, v Kinh i lnh),
i b lm Tham tri, lnh Thng th b H, sung C mt vin i thn, Kinh din ging
quan, min cho cch lu.
Xung D rng : Nh Cng tng lm quan u tnh, giao thip cng hiu bit, khng nn
v t vt m b, vy gia n cho i b, l c n, ngi nn tin ln phi ngh tn trung,
lui v phi ngh sa li, ct lm th no gip c cng vic, mi khng ph mnh lnh ca
trm. Nh Cng dng s t chi. (i khi ni : B H l chc gi ti ph, l ni quan

yu trong khu ph ; ti khinh thng gnh trng trch, thc bit khng th kham ni, knh
xin cho chc Tham tri Thng t b, vin, n vua lc nc, ngy hy cn di, nu hoc
giao cho chc quan yu, khng dm li phm phi ti li).
Vua ph bo c gng hn ln, khng cho.
Quan Kinh lc i s Bc K l Nguyn Hu v m xin ngh.
Vua ni : Nhiu ln thy ngi vo hu, vn c v m, lng trm vn bng thng
thm hi, ngi cha dm tu thc, nhng cng bit, bn y li xin y.
Ging Thng quc cng l Hng Kin v Vinh quc cng l Hng Truyn lm qun cng.
Khi trc ngy sinh nht in Phng Tin, vua ng n lm l, hong thn, cng t phn
nhiu vng thiu. Vua bo : Kin, Truyn vn thiu hnh kim, trc c quc cng, l do
may m c, thc khng cm s, gi ly a v, cho ging lm qun cng rn, cn th
nhng ngi vng thiu, giao cho nh ngh.
Nu khen ngi tit ph Tha Thin (Nguyn Th Tha, c hng bnh).
Vua cho ht Tha Thin, gn gi ni c chnh trong sng, c ngi trn vn tit ngha nh
th, gia n thng cho 1 sc la dy t khuyn khch.
Vin Ton quyn i thn Kinh l L Na mi ti Kinh, vo yt kin, v dng th chc
mng, li rt thn hu. Vin thn xin vua ph p li cho trng s th.
Vua vit li phi bch [nt ch u h gia] p li rng : Vn nghe ting qu i thn l
ngi c phm hnh, danh vng, li c khm mnh bo h nc ti, ng Kinh
lu ngy. Nay li ti, qu nhn ny rt l mng r, ch mong qu i thn, tng tri du quan
ln ny, so vi trc nh th no ? 1. L bit tnh giao hiu ca bn quc th no ? 2. L
bit li hi ca bn quc so vi trc th no ? 3. L bit vn nc, lng tri th no ? 4.
L bit nhn ti v sc dn th no ? i ! 4 iu y, nu qu bit r tnh thc, thc l
mun lng vng cng khng bng. Qu nhn ny l con th 2 ca Tin hong , knh c

nui dy 3 ngi, ch cn k liu mng ny, gi c nghip to tt y, hoc v c y nn


mnh tri cho, lng ngi theo, tng khng phi d dng m c ; qu nhn thng thm
s hi, cha dm thong th ngh ngi, ct sao trn th hu ngha mi rng, di th yn lng
dn chng, duy tnh th hnh nh khng th song song ng c, nn thng lo bun qu
lm. V li, nc ti c Cao hong kh nhc m mang, li bit nhng ngi anh ti
qu quc, sau ny khng ai ch ni, mi khng t him tr tro non vt bin, cu vin,
mu tnh rt l xa, may m ton sm c chn chnh li, cng l nh cc ngi ti gii
ca qu quc, ht lng ht sc gip , mi c ngy nay. Qu i thn ti y thay quyn
mt nc, lm vic ca mt nc, th thng long trng v to ln, va vn c ting khen l
tng tri, c bit qu nhn l ngi th no ? L chu trng ca Cao hong ; cc i thn l
ngi th no ? L con chu bc tin hin, qu nhn c mng, ti s, duy nh t hu c
ngi, cng gip ta nhng iu khng ngh ti. V li, s phu trong Nam, ngoi Bc u
ni : Con ca vua ta, hnh nh mong cho chng thnh em li c nghip trung hng. Gn
y, gi dn ho, ma dn thun, bnh tr dn, lo dn ht, l tri. Cn nh cc qu i
thn, u l tng ti t c hai, quc s ch c mt, nc ti cn dm c bng d no, ch
mong sm c thm nhun n thc. Gn y, thy bo Tn vn ca qu quc c ni : Cc
a phng ca nc ti, tt phi qu quc thng qun, thc khng r li ni ca ngi y
sao khng ngh ti lng thu chung, tnh l thch hp m n cho ngi chu au kh nh
th, h yn tm ! Li khng bit v tr rt bao la rng ri, cng vic to ho chia thnh cc
nc, cho d lm vic, nui tr c dn, khin cho noi theo o l, khng phi khin cho
nh nhau, nu c nh nhau khng khc g anh em trong nh nh nhau, sau vn phi ho
thun, thc l trn qu a cu u l anh em mt nh c. Li h khng bit qu quc l
nc c nhn ngha mnh ln, i vi cc nc cha tng ly t ly dn, sao ring nc ti
l nc yu nh, m n th chng ? Li h khng bit th gi ho hiu cng yn n vi nhau,
khng nn t c sc m bc hip ln nhau, v yn th ngh ngi, bc bch th kh nhc,
ngi ny ngh ngi, ngi kia kh nhc, l khng phi c hai, chi bng thc tnh c kt, ht
sc gip nhau, nc ti ngy thm thnh li, tc l qu quc cng li v cng. Mi l trn
y v vin thn dng t tu xin ph p li, thng tnh vi nc ngoi, cho nn bt c d
bn tho trong bng, mt pht l xong, vit ngay p t, khng phi qu nhn ny dm
dng vn rm li. V, cc quan trong triu u l lo thnh luyn t, i g k vn sinh
phi phin bo, ch mun t tnh cng tin nhau mt vi phn m thi, may m qu i
thn em lng ngh i ngh li, theo li c m thi hnh, t nhin li lc cng hng, cn

may no bng, hoc vic c nn em t ln qu quc gip, soi thu lng m thm, th
cng c ca qu i thn khng bit chng no !.
Vin quan n ngi Php ng Qung Bnh, i em vua Hm Nghi v ca Thun An,
nhn p tu thu em n t Anh-xa-nhi (gn a gii nc Php). Trc y, Trng
Quang Ngc v Nguyn nh Tnh ti n Php u th, xin n Xut v, quan Php bn
cng i ti x Thng Cc (thuc thng nguyn Tuyn Ho). By gi, vua Hm Nghi cng 2
ngi i theo, ng gi u vo gm ng say, nghe quan Php cht n, s hi dy chng
c. Quan Php nm tay vua, L Hp (con ca Thuyt) vung gm ; mt l mun m quan
Php, mt l mun m Xut , khng cho sng v, vin quan Php lin git cht ngay,
a Xut v tnh. (Xut khng chu nhn l thc, quan tnh Qung Bnh hi ra mi bit
vin huyn Tuyn Ho l Nguyn Nhun, nm trc Nhun tng sung chc Dc thin, sai
vin y n xem, bo qu l ch thc).
Vic y tu ln, xung sc sai quan tnh y phi ngi c vic h v v Kinh chim bi, b
Binh phi quan n a u ph Tha n tip v sa sang ph khi cn n nu, kp a v
. Lin tip c vin Ton quyn L Na n vin C mt thng thuyt, c in bo
ca quan n, Xut tnh rt bt thng, c khng nghe, chng c ; nay nu rc v
Kinh rt ngi, ngh nn a v ch khc, i 1 - 2 nm, nc ta yn n c, s xin a v.
Vin thn p rng : Nh th s ph tm lng ca nh vua my nm nay vn tng nh,
ngh nn theo li chun a v Kinh, c nn th no, c bn ngay trc mt nh vua cho
chu o m lm. Vin Ton quyn p rng : Chm 1 - 2 hm rt l ngi, i a v ca
Thun An, xin cho nh thn my ngi, theo vin i thn y n thm hi, vic xong tc
thi p tu i ; v vic y, khng nhng ch ca Ton quyn, ch ca triu nh Php
cng nh nh th. Hung h, Xut l em nh vua, ch duy nc ta l bit, cn nc Php
u khng bit, nay p tu i, chng qua mun xa thanh tch, phn th Xut c tnh
dng tm tnh, phn th nhng ngi trng ngng, khng vin c c, i khi yn n s v,
qu khng ngi g, cn nh quan Php bt c n vng bc v gm bu 1 - 2 th, s xin
dng np. Vin thn xt ni, hnh nh nht nh, bn em vic y mt tu li.
Vua ni : Lng ngi khn lng, ng i nhiu ng, c quan h n vic x tr lm,
lng qu nhn nh, duy vn kh ni, nay quyt on nh th, tnh cng ng thng,

nhng l hoc tt phi nh th, thc thy triu nh Php, vn nh lng tt ca Tin thnh
Hong , cho di hng ni nghip vua, tm lng yu nh yu c qu u trn nc l nh
th y. Bn cho vin thn l : on Vn Bnh v L Trinh, cng vi Tham tri b Cng l
Phm Bnh ; 3 ngi y vn bit r trng mo Xut , n ca Thun An thm hi. Khi v
tu rng : c thy hnh dung nt mt, qu mi phn ch thc, duy mt xanh xao,
nghe ni my hm nay hi b cm, lc ngi cng vi ngi Php ni chuyn, tnh hnh nh
tht thng, cn nh ngy no p tu i, quan Php c rt cn mt, khng dm hi r.
Vua ngh Xut v, nn phi xung D b co.
D rng : Vng gi i mnh ln, thun tri m ng ngi ; ngi nhn i vi anh
em, phi c nhn ngha cho ht o ; Nh nc ta, trc nhn ch vn, quyn thn lng
quyn, bc bch em nh ta l ng Lch, lp ln lm vua, tho lng ring, ri sinh mt ho
kh, hng vic, c hip vua phi chy, lm m hoc lng ngi, hi cho trm h. Trm ni
ngi ln y nay 3 nm, thm ngh n ngi chy ni xa, t n nay, xung D bo
n v ; cho lp tc cng, khng ngi n 2 - 3 ln, m qu quan vn dc lng bo h, cng
thi thng tm hi khng c, may m thng trc Trng Quang Ngc ra th, tnh
nguyn ch bo a v ; qu n quan hip cng vi quan qun th em qun tinh nhu
vo x Ng Hai ; by gi quan Php vo thng ch ch , bn cnh cn c con nghch
Thuyt l tn Hp, cm gm mun m git Xut , quan Php bt c d phi git cht
tn Hp, tc thi a em ta v n ng Ca, khon i rt hu, lin nh in tu cho bit.
Ta khn xit vui mng, tc thi chun cho quan tnh Qung Bnh, Qung Tr chnh n nghi
v nhn a v, a u ph Tha Thin, phi n quan vn v em vin binh i ngay
n tip ; li chun cho khn cp trn thit ni nh c ca trm lm ch , v lng hu i
ca trm, chc tai mt mi ngi ai cng trng nghe thy. Sau tip c qu Ton quyn i
thn, bn xin nn giao cho qu quan i ng thu a v ca Thun An. C theo li bn
ca vin Ton quyn v cc i thn thng trnh by cng y hin nhn kh lam chng,
tch thnh c tt, nc ta cha chy s khng c khi, qu i thn rt khng yn tm, chi
bng danh y qu quc hc thut gii hn, nn giao cho qu quan a v qu quc, chn
ni nui nng, gi gn, ngy thm thuc cha, quyt hn sm yn, s li a v, xin ng
quan ngi, cc nh th, qu quan knh yu nh th l tt lm, trm cng ly lm may.
Nhng ngh cng y luyn mn ca khuyt, tnh rt n cn, bn n Kinh thm ving,

nhng ngy i n nh, cha theo ng li y, nhng l do lng thnh i ca qu quan,


khng tin ly tnh ring ngn tr, s mt lng tt ; trm phi quan i theo lit qu i
thn n ca Thun An thm xt, qu mi phn ch xc. V li, tri khng th c 2 mt
tri, nc khng th c 2 vua, em ta l ng Lch, thc v n ni, ngh nn tp phong
tc cng, ph hp vi li D trc, cn 2 ch Hm Nghi, cm khng c quen nh
c vit xng h, nu gp vic g ni n, chiu theo tc danh gi l qun cng Lch, cho
chnh danh phn, m khi tri vt. S phu cc ngi, cng hiu bo cho nhau, h c k
phm, cng phi tr ti nng khng tha. Ngoi ra, phm cc bn gic trn trnh, nay
khng vin c c, phi lc tc bo dn b ng, hoc bt chm tn u mc, n th quan
a phng, s ti, t lng thnh thc hi ti, s c x tr. Nu bo ban, cn dm xng
vit ngu hiu, mn ting d d, t hp nhiu hi dn ni y, s phi quan qun n nh
dp d di, cho yn lng dn. Cn nh ngh phong cho cng y lm qun cng v phn bit
ngh thng cho bn Trng Quang Ngc ch bo c ng s thc, giao cho tn nhn,
nh thn bn nh cho tho hp, tu ln i trm nh ot. T D ny phi sao lc ngay,
giao cho mi tnh 1 o, v qu quan giao in bc chn dung ca cng y, i xong, giao cho
ph Tha Thin v t Qung Tr tr ra Bc, Qung Nam tr vo Nam, cng Ninh Bnh tr ra
Bc, mi tnh 1 tm, cho em dn vo yt th, cho u bit m theo, khi no n tho c, s
em bc chn dung y a v dng np ; phm thn dn trong ngoi, u mt thy, tai
nghe, u nn hiu bit lng tt ca trm, m knh cn tun theo.
Th Hip bin i hc s, lnh Thng th b Binh, sung i thn vin C mt, Ph tng ti
Quc s qun, kim qun vn thn Ph m, Quc t gim l Hong Hu Thng cht.
(Ngi ph Tha Thin, xut thn l ng tin s). Vua D rng : Hong Hu Thng vn
hc c hnh t thy, rt l ng tic, cho gia n truy th Hip bin, ban cho bc 100 lng,
tin 600 quan v cc hng t la ; con trai, con gi, trm xin ngay trc mt knh ving 3 cy
la dy, c phn bit.
Cho Bi n Nin sung Ph tng ti Quc s qun; Hong V kim qun vn thn Ph m ;
on Vn Hi kim qun Quc t gim ; ngoi hm sung u vn gi chc c.
Quan Khm thin gim dng bn mu v kh tit sang nm, c chia bn : thng nguyn,
trung nguyn, h nguyn v cc s m dng ( cng l vic l kh ca nh phong thu),

cng 12 t ; ngy thng 10 nm ngoi, sai quan gim suy tnh r rng, vit k lng dng
ln xem ; nay vic xong dng ln.
Ton quyn Ba-t t xt V Vn Bo (nguyn Tng c Sn Ty) am hiu ti cn, xin lu
nha Kinh lc i b. Nguyn Hu em vic y tu xt li thanh minh trnh. Vua
ni : Bo cha bit l chng ? Sau y cho.
Thng 11, ngi ng u gic l L Trc (ngi Qung Bnh, nguyn Tin s v, lm
quan c) em hn 100 ngi trong bn v sng ng, kh gii, n n Thun Bi u
th (c giy t). Vin thn cho Trc ng cng ra th, vn t khng bit, xem li l
trong giy c ngo xc (Trc vit hm ca ngu, khng vit nin hiu), bn vi vin Ton
quyn, c x tr ring, sau vin Ton quyn ni : Tn y ra u th, quan Php cho min
ti, v c hn c hu thng ; nay phm iu v l y, nn nh vic thng cho, nhng
cho min ti, bt phi d ch, tng tt phi ht sc lm vic. Vin thn em vic y tu
ln.
Vua ni : Quan Php cn mun gim vic, hung chi l ta, du l mt a cng inh, cng
l xch t ca triu nh, nn cho t sa i.
Xung D rng : t quan chia chc, triu nh ch v nhn dn ; dp gic yn dn, t mc
nn ht trch nhim ; my nm nay cc tnh men ni Bc K, vn cn bn gic, thng
quy nhiu dn phng y, bo ngc khng dp, dn sao c yn. Gn y c li tu xin
ca vin Ton quyn i thn L Na, v cch dp gic, phi trc ht bit chng, mi tin tr
tnh, rt hp lng trm, vy giao cho Kinh lc i s thn, thng sc cho cc tnh, ph,
huyn, ht lng xt r c mc ca gic, tn h l g, qu qun u, gic h tn g v chng
dng phng php g vn ch kh gii, tin, go ; khi t hp quy nhiu cp bc phi i
ng no, khi phn tn n tr phng no ; phn tn m li t hp, dng mu k g,
ht thy tnh hnh ca ch, ct phi xem xt k lng, u do quan a phng bm bo,
tin bn vi qu quan mu tnh iu khin, hoc v v, hoc nh dp, cho khng ln trn
c cht no, dn phng y sm c sng li ngh ngi, mi l khng ph u thc, nu
h ng tm xong, tt can ti nng.

Cho Hip bin i hc s, nguyn lnh Thng th b Li l Nguyn Trng Hp vo Kinh


i Ch. Khi trc, Trng Hp xin v qu lm l phn hong (c co sc truy tng cho tin
t, nn lm l t sc sao giy vng t tin nhn ly), sau thng co m ; n nay, vin
Khm s H Ni ngh vin y qu lu, tng c iu khng tin, nn t gic vo Kinh
i lnh. Sau Trng Hp li xin cho n thng ging sang nm s vng mnh vo Kinh ; vin
Ton quyn v nh in xin. Vua y cho.
Phan nh Phng lm so huyt n nu sn phn huyn Hng Kh ; quan n Php t
ph i, thu c kh gii, sng ng cc hng.
Th lang lnh Tun ph Lng Sn, Cao Bng l Vi Vn L v Tun ph Ninh Bnh l L Vn
Duyn, v gi m xin v hu ; Nguyn Hu lm tp tu xin cho. B thn cho l : T
c nm th 7 [1854] c ngh nh chun cho vn t t phm n quan tr ln, nh c mc
bnh xin ngh gia hn, hoc co hu, dng s tu xin, l do c ch tm thi. Vi Vn L l
ngi Th, cha hiu th l, xin cho khng bn n ; L Vn Duyn t khi cha c thc
th, mi trong khong 1 thng, vi ly gi m xin v hu, hung h mi em tnh hnh
m au trnh ln xt, m vin Ton quyn gic giao n, th n tnh trong c mn c
tr trch nhim hay khng, vn cha bit c, li khng theo l dng s xin, rt l khng
hp, danh kh ca triu nh, u c cu may m c nh th. Vy L Vn Duyn hm
mi c thng xin cho tiu i. Sau li b khng xt.
Vua ng tin in nghe chnh, cho vi V Khoa yn i rng : Ngi l ngi k cu, vn
c ting am hiu ti cn, cng vic thu xp sau ny, rt l vic kh, gn y nhn tnh th no
?. Khoa tu rng : h du thuc ht thn, u c yn n, duy vng thng du bn Phan
nh Phng vn cha ra th, bn vi quan Php, tin ngay n ch ng n, khng bit
trn thot phng no. Li hi : Hai huyn Cam Mn, Cam Ct, cng tip gip vi nc
Xim, tnh th ra sao ? Khoa xin s lm t tu tr li. Vua li ni : Ngi l ngi gi
trng trch mt a phng, v bn bc v v th no, ct dp c gic yn dn, khng
ph ch trch thnh ca trm. Sau Khoa tu by v vic 2 huyn Cam Mn, Cam Ct, ni
x Trng M, huyn Cam Ct, nguyn c n ca nc Xim, hn 10 nc nh tranh, qun
ng trn di 30 ngi. Sau v ma lt, n lu mc nt, khng thy tu b, bt nht tng

cng b i. Khoa nhn xin gia n cho 1 tn chc Kinh, c gn c trong sng,
c dy bo ngay, l lng rt mong ca k sng tha.
Vua ni : Ngi l bc lo thnh, vn cha r dn ht y c nghe hay khng, khng th,
th nh trc ni nhiu khng hp ngy th 5, nm u v m xin co, n ngy thng 2,
nm th 2, cho i lm H c Bnh nh, Ph Yn, dn ht y u mun lu li, cho b
t hi dn ht y, ch theo dn, lu khng thy tu tr li, lin cho i cung chc.
Vin Ton quyn L Na u ngi trnh by : Qun cng ng Lch (tc vua Hm Nghi) p
tu sang nc Php cha thuc, v tin chi ph hng nm rt nhiu, nc Php chi cp cng
tin ; duy bn ngoi khng hiu, li sinh bn tn, nn do nc ta chi cp, mi l hon ton
chu o n tho (cp c nm, tin Php l 20.000 quan, tnh thnh bc l 4.981 ng v 1
ngi i theo, cp tin Php l 1.200 quan, thnh bc 299 ng) ; i sau khi Bc K c l
thu no s ngh nh n tho. Vin thn em vic y tu ln v ni : Cng y i ng, tin
i v do quan Php chiu c, cn nh chi ph hng ngy, ta khng c chc nh, khng
khi phin lm, li thiu quc th ; duy nc ta tc qun cng hng nm theo l tin l
800 quan, go 200 phng, nay tnh cp s y, th chi ph rt nhiu, i Ch quyt nh.
Vua ni : Bn triu phm cc vic c l sn, giao cho vin thn bn bc n tho.
Vin Ton quyn i thn l L Na u ngi trnh by : Danh kh ca triu nh rt trng,
phm c thng, ct, truy, b, nu theo in l ngh nh thi hnh, cho khi qu lm. Cc tnh
Bc K trc y do nha Kinh lc cng vin Ton quyn lm vic tho ng, quan b
i khi phn nhiu theo nh ngh nh. T nay tr v sau, Bc K chn b quan vin, tr
vic tm thng theo li t thng chuyn ra, cn th n quan v ph huyn cc tnh phi t
cho vin i thn y xt li, s lm t tu xin chun cho, cc b phm c vic g quan trng
cng th. Vua nghe theo.
Quan b Li tu xin : Gn y c D nghim cm khng c quen nh c vit hai ch
Hm Nghi, l ly k t ngy y tr v sau m ni, gn y cng c ngi vit hai ch y,
xin cho dn i c.

Vua ni : Bn ch Hm Nghi nguyn nin l lch vn cn, t r ngha phn vua ti,
khng nn ch trch h khc qu, trm ch trung hng, phi ly ngha l tr thin h, vy
giao cho b Li hiu bo cho u bit theo.
Thu thu inh, in, sn vt cc nm trc cho tnh Thanh Ho. Trc kia, quan Tng c l
Nguyn Thut dng tp tu trnh by : Ht y nhiu ln b gic quy nhiu, nhn dn hao
tn ; t ng Khnh nm th 2 tr v trc n T c nm th 36, phm thu chnh cung
inh, in v thu sn vt bit np, vn cn thiu, xin gia n khoan min cho.
Vua cho thang p [qu hng nh vua] l ni trng a, sau khi mi nh, cng nn v
v, bng lng tha cho.
Cn Chnh in i hc s, Bo quc hun thn Thi s, sung Kinh lc i s Bc K,
Vnh Li cng l Nguyn Hu cht. Khi mi mc bnh, vua thng sai trung s em
qu, thuc ca vua vn dng ban cp cho, li sai thy thuc ti iu tr, thn hnh cu o
cho n khi cht, ngh chu 3 hm, cp tin tut 1.000 quan, lng sa chnh si hng Trung
Hoa, nhiu v lng sa nam mi th 4 tm, vi trng 10 tm, sai quan tnh H Ni n t 1
ln ; ri nha Kinh lc dng t biu li.
Vua xem ri bo rng :C hin cng khng hn c, su xa, li thng thit, tm lng
trung t sng nh Mt Tri, Mt Trng, khin ngi khn xit au xt. Li tip tin bo (nha
Kinh lc) vic khm lim cho vo quan ti vin quan cht y xong, rc n th sinh
t, quan qun Php xp hng i a. V hm y cc ph phng ca quan Php u ng ca
ngh vic, cc nh bun Php u treo c r, hm thnh phc, vin Ton quyn, Thng s,
cng ti thm ving, qu trng nh th.
Vua ngh sang nm, sp c vic n Nam Giao, sc rng : i xa c mi nm lm n
giao, t tri t 9 l, bn triu t tri t, phi hng t kho, mi nm 1 l, chp t in,
rt l to ln long trng. Trm t khi ni ngi ti nay, tng v sau khi lon lc, cha kp c
hnh, mt nim tn knh, rt khng t yn ; vy chun cho tn nhn nh thn, tu nghi chm
chc nh in l th no cho thch hp, kp sang nm c hnh l ln ; i ngy no kho
tng ca nc c sung tc, th l phm y , s theo c m lm.

Li bn triu cc lit thnh ln ngi, c knh n Vn miu lm l Thch in [l t Khng


T], trm khi lm in h, thng thn ti bi yt, o thnh cha tng mt ngy qun ; t
khi ln ngi ti nay, cha kp n bi yt, vy giao b L ngh nh mt th, sau khi t Giao
th c hnh, t ch tn sng ca trm.
Tr Qu Bnh (nguyn sung Doanh in s) c ti. Khi trc, Tun ph Bnh Thun l L
Lim cng vi Bnh khng ho nhau, ti khi Lim b qun gic l bn Bi n dm cht ;
sau xt ra Qu Bnh khng phi l khng em lng him th, thng vi ch, h gin
ring (ngm dn bn Hip qun l H Bnh, cho t c hip tri li), bn n dng ln, x nh
80 trng, 2 nm, bn H Bnh u gim ng kt ti c th bc.
Ngh nh thm v bng l cch, ging ca cc con chu tn tc cng v tn tht.
(Phm con chu tn tc cng v tn tht, khng k b quan hay cha, gin hoc c b
xt x, tr ngi thuc ti nh, u chiu l thng chi bng ra, cn ngi no thuc ti
nng nh nhng hng : lm gic, hng h, hung c, cng gii chc i xt, hoc giam xt,
th lng bng tng qu, theo l lm quan u phi nh cp, nhng do quan ph Tn nhn
em c hm danh, s trng t cho b H bit xt, i khi kt ngh, xt ra ngi no c
thoi ging hng no, s chiu hng thoi ging m cp, phi cch mt quan chc, cng
ging ly m cha bit xt b chc g, u chiu nguyn bng chi cp, ngng bt u t hm
n kt thnh ; trong cc ngi phi ging ly, ngy no xt b chc g, s chiu l
nguyn bng m lm, u c thm nhun, sau lm l mi mi).
Sc cho knh rc bi v Hong thc ph Kin Thi vng v bc nh ca nh vua ti in
Truy T tn th ; chun cho quan b L ngh son nghi l, quan b y xin tham chiu l
ln nh xa gi nh vua i, chm chc m lm.
Vua nghe theo.
Thng 12, lm l ban lch.

Xung D : Khi trc, cho Tng c H Ni, Hng Yn l L nh, ngh gia hn 2 thng
v Kinh chim bi, nhn tin v qu lm l phn hong ( ch thch trn), khi ht hn ti
nhn chc ; nhng ht y l tnh ln, cng vic nhiu, quan to khng nn vng lu, nn cho
nguyn Tng c Hi Dng l Nguyn Khc M n b chc khuyt y. Nay L nh
n, cho vn lm Tng c H Ni, Hng Yn nh c, cn Nguyn Khc M li theo li nh
trc cho v qu thm nui cha m, khi ht hn s b ni khc.
Tun ph Qung Tr, Qung Bnh l Nguyn Vn Thi dng tp tu trnh by : Bn nguyn
Th ging hc s, sung Ton tu Quc s qun, hu dng l V T Vn ; nguyn Th c
lnh n st Ph Yn, sung Thng t tnh y l Nguyn Cht ; Trc tc lnh c hc tnh y
l Trn Vit Th ; v Hm Nghi nm u [1885], bn gic sn vo tnh thnh cp ly n
quan phng v kh gii, th rt honh hnh, cc vin y nghe bin, bn bit thn n hiu d,
nghim sc mt trch mng bn y giao tr n quan phng, ra khi thnh gii tn ; bn y
khng chu nhc vi gic, li bit ui gic, ngh nn khen thng khuyn khch. Chun
cho u thng 1 trt.
Nguyn Th lang b Cng l Cao Hu Sung b khin trch bi chc.
Trc Hu Sung vic kim gi tin lng chi cp cc Thin thnh, lm vic xy ra tai
ting. Vua cho l sai quan Khoa o xt x, du khng c tnh tit g khc, nhng vic
lm thc l thiu chc phn, bn phi cch chc.
Tuy L vng l Min Trinh ln th 70 tui. Cho Qung Ho qun cng l Min Uyn em
cc phm vt ban cp cho. (Kim tin 1 ng ; ngn tin 3 ng ; nhiu ta, nhiu Trung Hoa
mi th 2 tm ; o rng tay ton t, sc lc c 4 hoa rng cun trn, o va tay sc , o
hp tay bng the lng ton t, dt hoa mu n lin cnh, mi th u 1 chic).
Quan Khoa o dng s hc ti vin Tri huyn Hng Tr l Nguyn Tin, xut thn l h
ngoi, khng c hc thc g khc, trc v sau khi lon lc cn ngi, c chun cho lnh
huyn Ph Vinh, bn b tham hc ch trch, c khoan cho ; sau li b n Phong in,
k n Hng Tr, bt dn a go thm, mn tin bc ca dn, vic lm nh th rt l coi
thng php lut. Vy vin y xin cho gii chc, giao b Hnh xt x, cn nh nhn vin h

ngoi, xin giao cho nh thn xt nh n tho, cho nghim php trc, khng ph ch
bo ton h ngoi ca nh vua.
Phm i ri v h ngoi dng t s xin cho ngoi yn lng i lnh. (i l Hng l T
khanh, T l b L).
Mi t Thin thnh hu cc : Kin th s 1 ngi, cung Kin th s 2 ngi v tnh t
cc in th vin binh (1 v Cung h, c qun v, in t u 1 ngi, sut i 4 ngi, lnh
200 ngi ; ty Cung h : Cu phm 1 ngi, th li 4 ngi).
Quan tnh Qung Nam ngh vic nhng nhiu ca quyn Tn l l L Tu Khit v Lnh
binh Phan Tin Hc trnh by : Nhng vin y t vic i ly tin ca ca dn, (by gi 2
vin y em qun tr dp ng ngu Qung Nam, bt c bn B h Honh, do l cha
ct tin bc ca ng ngu, vin b h y phi t lt bc l 7 thoi) [mi iu n bao nhiu
ng ni trn] ; chiu lut tham tang phi cch chc, s bc tham tang y tr chi cp
cho vin binh ra, cn bao nhiu bt phi thu sung cng ; duy bn y nh dp, u c cht
cng lao, xin c nn lng gim hay khng ?.
Vua ni : 2 vin tn, lnh, d c khoa danh, li theo qun th c cng trng, phm phi n
y, chc cng cha n qun cng hi vic, hung h khuyn khch trc qun, tng nghe
cc qun th ngoi Bc c, khng phi qu c vic thc ring n ca lt, nhiu dn, vi
em nghim tr, s khng t c th tt ; v li truy thu tin hi l a qua, sung lm ca cng,
cng l thiu st, s bc y khng thm thu vo ; bn Khit, Hc, cho gia n ging 4 cp,
phi ly chc, nhng cho sai phi lm vic phng th, c t sa i.
Mi t cc vin dch 3 th huyn : An Phc, Ho a v Tuy L (thuc tnh Khnh Ho),
(An Phc, Ho a do 2 ph huyn Ninh Thun, Ho a thng ht, t Th tri huyn v li
mc u 1 ngi ; Tuy L do ph Hm Thun thng ht, s inh in t, ch t c Th
huyn tha). Cho ngi ni y, lm vic ni y, theo li bn ca quan Tng c Bnh
Thun, Khnh Ho l V Don Tun.

B L tu : Sang nm c hnh t Giao, nh thn ngh xin rc Dc tng Anh hong


ln phi hng n trn ; cn thn Khim Sn xin phi hng n bn hu n y,
theo vic c nm T c th 3, thng phi sn thn Thun o).
Cho Tng c Sn Ty, Hng Ho, Tuyn Quang l Trn Lu Hu, quyn coi cng vic
nha Kinh lc. By gi Khm sai i thn khuyt chc, bn chn ngi c th lm c ;
vin thn em on Vn Bnh v Nguyn Chnh, Nguyn Thut sung c. Sau tip c th
ca vin Ton quyn trnh by, xin cho Trn Lu Hu tm trng coi. Vua ni : Hu tuy tng
tri nhiu, nhng cn c ngi Hu cng cha kp c, nhng thc th m khng n,
tr ngi, cng khng hn c Hu tm y li xin y cho tho lng tt.
Lu sch Thi bnh ng lm lm xong.
Vua ngh mi ln u knh lm, hi c nhanh chng, c vic, cho t ng l v cc
nhn vin d lm vic c thng khen c th bc. (Thng cho ng l l Nguyn Gia
Trinh v Nguyn Vn Thi, kim tin hng ln u 1 ng, c c dy thao r xung ; trc
sau d lm rt kh nhc c vic, 14 ngi c thng 1 trt ; kh nhc, c vic va, 13
ngi, thng cho ngn tin tam th ( chua trn) u 1 ng ; d lm xp t 4 ngi,
thng cho ngn tin Song long hng nh u 1 ng ; binh inh cc hng thng cho tt c
mi ngi 1 quan tin.
Thng cho Trng Quang Ngc lm Lnh binh tnh Khnh Ho. Nguyn nh Tnh lm
Ph lnh binh tnh Bnh Thun v bn inh Vn Xun 7 ngi, u thng cho hm Bt,
Cu phm c th bc. Khi trc Xut tr v, vua cho bn Quang Ngc cng i theo,
tnh rt thn hu, sau khi nghe Xut ra i, khng khi sinh lng gy vic, hoc c nhm
theo, tt phin x tr, mun triu n hi v vic L Thuyt, s cn phi phng, cho ht
mm c, sai vin thn em vic bn bc. Vin Ton quyn L Na ni rng : Nh vua c lo
xa nh th, khng dm li tri ; duy nhiu ln c theo in ca cc quan n ng tnh
Qung Bnh trnh by, 2 tn ln y ra th, ha l bo dn ch Xut , nu c ch
xc, c khi ti, li thng cho chc hm, hung chi triu nh nhiu ln d bo
thng cho quan cao, tc hu ; nay khng gia thng, li em bt ti s khng t c
lnh tn, v hin nay Ngh An, H Tnh gin hoc cn u mc ca gic, nu lm nh th

th bn chng s hi khng dm quay v ; s khng phi l c k. Nh c qun ngi, xin


liu ni phn phi cho bn y lm chnh, ph lnh binh, u do quan tnh v quan Cng s
thi thng xem xt, nu khng yn thng th phn, trit v cng cha mun ; nh th
khng tht tn, cng khng cn nghi ngi.
Vua cho x tr tho ng v kho nn nghe theo.
Dng tin vo cung Gia Th. L trc, hng nm knh dng tin 10.000 quan ; b thn ngh,
thng 5 sang nm, gp bt tun khnh tit, xin chiu theo ngh nh T c nm th 36
[1883] tht tun i khnh Dc tng Anh hong , chun gia thm 10.000 quan), dng thm
10.000 quan khc nm thng.
Mi nh dng l phm 2 khnh tit Nguyn n v th thn ca hong thc mu.
(Quan ph Ni v l Nguyn Hu tu ni : Khi tn phong Thi vng phi c dng ng
lch ; cn nh khnh tit v th thn, cha knh dng th g, xin do b thn xt r in l thi
hnh. B thn tu tr li, xt in l, khng c giy t r rng ; duy thnh nhn t l, v
tnh m ra, xin chm chc tnh l cho thch hp, tt Nguyn n dng vng tt 6 lng ; ngy
khnh th, dng vng tt 8 lng, bc 50 lng).
Vua khng c kho. Vua t trung tun thng y b kh , vn c gng nghe vic triu
chnh, giy s cc ni, u cho theo l thng dng tu ln, tu vic ph p ; nh thn
dng th : xin nh cc, b, nha dng s, ku xin gi gn cn thn.
Vua bo rng : Vic nc cn nhiu quan h khn yu, trm ly lm lo, nn khng th
khng c gng. Ri nhn kh nhc mi mt, thnh ra trm trng, thi y dng thuc khng
cng hiu, ngy 25, l ngy Nhm Dn, bnh li nguy kch, ngy Gip Thn, gi Gip Tut,
mt chnh in Cn Thnh, th 25 tui, con trai, con gi c 9 ngi (hong t 6 ngi,
hong n 3 ngi). Con vua u th u, cha th ni ngi c ; cc quan vng theo Ch
ca Nghi Thin Chng Hong hu [Hong hu ca Thiu Tr] v L Thin Anh Hong hu
[Hong hu ca T c] n con th 7 ca Cung tng Hu hong [Dc c Thu quc
cng, ra Thnh Thi], vo ni nghip ln, ngy Bnh Ng, qun thn dng th khuyn

tin, n nm sau l nm K Su, ma xun, thng ging, ngy Mu Thn, ln ngi Hong
in Thi Ho. Ngy Tn Du, rc quan ti vua n in Phng An ; ngy Nhm Tut,
lm l thnh phc, ngy Tn Mi, dng tn thu l Hong lit thng trit mn hu Thun
hong , miu hiu l Cnh tng. Gi Nhm Thn, ngy Gip T, thng 3, rc ti Ninh
lng [an tng], lm l tu o [ng ngm di t], gi l T lng. Ngy t Su, rc
thn ch n in Ngng Hy. Nm Thnh Thi th 6 (1894), thng 12, ngy Mu Thn, rc
thn ch ln th ph Th miu ; thnh v vn th in Ngng Hy.
Vua l ngi sng sut, qu cm, cng quyt, lanh li, ch v trung hng, mi ngi
ng c hy vng nh Tuyn vng nh Chu, th m khng c sng lu, khng thnh
c vic ln, ng tic thay !.

You might also like