Thuần Phong Mỹ Tục Việt Nam - Sơn Nam

1/11/2015
Thun Phong M Tc Vit Nam
vietmessenger.com
Sn Nam
MC LC
Quan
Hn L
L Gim
L Hi
L Thnh Hn
Tang L
L Gi
Vic T L
Bn V Ngun Gc Ca T L nh Xa
Din Tin Ca L K Yn
L Xy Chu
Ph Lc
http://vietmessenger.com/books/?action=print&title=thuanphongmytucvietnam&page=all&prev=1
1/69
1/11/2015
Li ni u
Ngy nay ta gi np sng vn ha mi; thi xa, gi "thun phong m tc", nm na l n "lch s" Lch s l nhan sc b ngoi nhng cn ch cch
ng x vi ngi trong gia nh, dng h, x hi sao cho ng php tc, l ngha. Ch Ln, t thi T c v trc, c lng Minh Hng, nhm qui
t ngi Hoa lai Vit. Hng chc lng c quyn thu thu, np cho cp trn ng thi hn, ngoi ra, phn x nhng kin co ln h, c bit l cc
ng k lo do dy d ngi trong lng v quan ,hn, tang t. By gi c cu ca dao:
Gi chi ngon bng gi tm cng,
ai lch s bng lng Minh Hng.
Trong nhng lng x nh hnh, c bit ng bng sng Hng, thi trc c "Hng c", i khi, mt kiu l lng qui nh x pht nhng ai n
ng nghch, khng tun lnh cp trn, n ni th tc, khng tng tr ngi cng thn xm, ngo mn vi thn thnh.
Lch s, thun phong m tc c c th ha vi nghi thc ti thiu. Ngy Tt, vic thp nhang trc bn th t tin vn cn nghi thc ti thiu, th d
nh mc o gi nt, mt my sch s, nh rng ci "tm" (tm lng) l ni dung quyt nh, nhng ci tm phi c bc l hnh thc ti thiu.
Chng l trong nh gp tang kh, ngi chu tang khc lc, au kh nhng li mc qun ngn. Khi thm ving bn b ai li u b tc ri, qun o
xc xch. Ngy Quc l, chng l nh T quc nhng nh ca khng qut tc?
Tp bin kho ny son ra nhm mc ch gp vo quan nim "np sng mi", khng lm sao chp nhng nghi thc phc tp trong sch v thi xa
m cha t thi xa c ngi thc hin ng, ha chng l k quyn qu tt bc. Tht ra, phong tc, ngh l t n bin i chm hay nhanh, trc s
bin i ca kinh t, nht l khi tip xc vi Ty Phng, thi t bn ch ngha. Chng cn my ngi n ng mang ci bi t! Trai gi gp nhau, theo
ca dao th mi ming tru. l d vng. C gi ra ng i nn quai thao, mang ym thm, hoc mang vng vng qu nhiu, mc o t thn ch cn
thy trong truyn d x, trong bc tranh sn mi, hoc hi din o qun qua cc thi i, nhc nh nh ngun. m tang ngy nay chng ai thi
gi, kh nng, v phng tin vt cht lm l nh xa. Thi "m ca", ca ci to x hi, i mi, thit tng ta nn hiu ni dung ca tc l xa,
rt ra vi nt c bn: khng c khng c", ri vn dng linh hot ty ni thnh th, chn thn qu, gia nh giu hay ngho.
Nhiu sch kho cu xut bn, nhng ni dung l hoi c, ni nhng iu m ngy nay chng ai thc hin c, chng khc no ngh cn b i
cng tc nn nm trn vng c ngi khing, hoc ngi trong qun i nn trang b nh "lnh th thi xa".
Nc ta chu nh hng nghi l Trung Hoa trong thi gian kh di, da vo sch Chu L (nghi l i nh Chu) qui nh n "300 iu L nghi" (l nghi
tam bch) thm 3.000 iu "Uy nghi". Nhng trong thc t, ni m ni, cha t ngi xa bn Trung Quc, thm ch bc vua cha mun thc hin
hung g khi em vn dng vo hon cnh nc ta, vi ngun gc dn tc, phong th, iu kin kh hu ring, t thi i , ng, Bnh Ng i
Co ca Nguyn Tri khng nh (theo bn dch Trn Trng Kim)
"Nh nc Vit ta t trc, vn xng vn hin lu. Sn h cng vc chia, phong tc Bc Nam cng khc" (Bc l nc Trung Hoa)
Theo cch ni thng thng, mun gi phong tc ta ch trng bn trng hp c th :
1/ Quan, theo ngha Gia quan (quan l ci khn)
2/69
1/11/2015
2/ Hn (l ci)
3/ Tang (vic ma chay, tng tng)
4/ T (vic t t n miu)
Ni cho rng ra, no phi ring ngi Vit, ngi Trung Hoa mi ch trng bn vn trn. Cc dn tc khc vn c "quan", "hn", "tang, "t" nhng h
dng danh t khc, ct li vn ging nhau. Khng nn t tn hoc t ti v vn ny.
Chng ta ln lt trnh by tng vn , th ngh vi nguyn tc "kh thi", c th ng dng c m vn gi nguyntc c bn "v ngun", khng
ghi li rm ra nhng chi tit u u, nghe ni ch cha ai tng thy. i tng ngi c vn l ng bo phn ln Nam B, Si Gn, vi vng
ni thnh chen chc v vng qu t nhiu b " th ha" trong kinh t th trng.
QUAN
ng ra, gi l gia quan, "Gia" l thm vo, khng phi nh ca. "Quan", vit ch Hn, l ci khn i ca n ng. Ci mo con g gi "k quan", mo
g c xem nh ci mo, ci nn. Khng phi "quan" l l lm quan. Nhiu ngi lm ln, ng rng quan l "ng quan", l Gia quan l mt kiu "thng
quan tin tc", c ln chc v cao hn th lm l kho htng!
L Gia quan nay khng cn, xa khi ch dnh cho nh quyn qu, dng h tm ting, nhiu in sn. Nm na, gi l l cho a con trai ln ln, c 20
tui (tui ta) i ci khn xp, chng t n trng thnh, c th ci v, thay mt cha m qun l gia ti, tha hng t vn hng ha. Khi c
i khn, a tr ng nhin phi mc ci o di en (o the) v i i dp (kiu hm ch) cho ng b.
Chn ngy lnh thng tt, nh ngi trng lo trong dng h hoc trong thn xm n lm ch l. Nhang n, hoa qu trn thit trn bn th, b con
t tu ng , thm mt s quan khch. a thanh nin qu gi trc bn th t tin, ngi trng lo lm l "ln n" t hai ngn nn ln, chp tay
trc mt ri mi tay giang ra, a cho hai ngi "tr l" gn vo hai chn n. ng ni, i khi:
- Con i, nay con ln khn ,bt u t hm nay, phi gnh trch nhim trong gia nh, x hi. Phi bit t trng nui ch lp thn, hc hnh chm ch.
Ngi cha, hoc ng k lo thay mt cho dng h tuyn b t tn t" l tn chnh thc ca cu trai. Nh ta bit, hi cch y vi mi nm, min
qu, khi a b cho i, cha m cha t tn chnh thc; n y thng, bn t tm mt ci tn, thng l xu, p hng trng hp ma qu rnh bt
nhng a mang tn p. n 20 tui, gia nh kh gi, dp l gia quan, li t tn chnh thc, no Khc Cn, no Trng Ph, no T Xuyn . . Ngi
Php n, bt buc sau khi a b cho i, phi lm giy khia sinh lp tc. V vy nhiu a b mang tn xu ghi vo h tch lc cn nh; ln ln ,
mun sa i, th ra ta xin php.
C th so snh: Ngy xa, l Gia quan t chc trong gia nh mang ngha nh ngy nay cu trai c quyn Cng dn, c cp Chng minh nhn
dn, v mt php l. Sch L K ghi, tm dch:
3/69
1/11/2015
"L Gia quan ng u mi l . . hoc "Con trai ln th phi lm l i mo v t tn, y l o nn ngi trng thnh vy" (Tt quan nhi t chi,
thnh nhn chi o d).
L Gia quan khng ph bin trong x hi ta, nhng thi quen gi "quan" "hn" "tang" "t" cho c vn iu, nghe xui tai. Nhng cn vn nng bng,
trong thc t x hi ta ngy nay, y l ci "khn en, o di" nn hay nn b?
t vn qu cng nh th, kh trl i. Ta th i su vo chi tit, trong hon cnh x hi ta, t Bc ch Nam.
Trc tin, nn khng nh. Ci khn en (gi l khn ng, khn be hoc khn xp, theo ngoi Bc) l nt c th ca ta. Theo ti hiu ,ngi Trung
Hoa khng xi kiu khn en nh ta nhng h i ci mo trn, p vo tc, trn chp c ci ui ngn, ging nh tri b ct, cha cung.
T ng bng sng Hng, khn en gi l khn xp, may vi loi vi the, rt mn, gi G, hoc Bng, c l v l c sn v ngnh dt lng Bng , qu
hng ng trng Phng Khc Khoan, gi l Trng Bng.
l mt gii khn, hn v ngang, nhng kh di. Khi i, lm nhiu ng tc, i hi s nghim tc, qun vo u m ng by vng, cha ci ngn
phn bit tng vng. Trn nh u, v k thut bi tc l ra. Vn khn tn thi gi, nhm nhc nh s nghim tc, cn thn khi i ng, ng x
vi mi ngi, khng hp tp. Ra ng, phi "khn o chnh t" i ng khoan thai (khng hp tp va i va chy); cng nh trong li n ting ni,
nn la li, knh trn nhng di, Khn i i vi o, trn nguyntc, khi giao t, khng th bng nhin v nc m t tin lt khn ra. Hnh ng y
qu v php, nh trng hp khi vo chu vua, lun lun gia mo cnh chun. Mc du trong cung in, vua cng i mo, khi ngi trn ngai. Lt
mo ra l chuyn chng ai dm ngh ti.
Thi php mi n, xy ra vi chuyn ng nhn. Tuy theo tn tro, i nn n (nn pht) hoc nn Ty,, khi gp quan trn, ngi hng chc lm
vic cho Php vn quen i nn, tng rng mnh gi ng nghi l, cng nh khi vo nh, vn i nn. Theo Ty Phng, lt nn ra, u trn l
biu hin ca lng tn knh.
Mt chi tit: Chnh t lc giao t, trn nguyn tc vn l hnh ng vi hai tay: Hc tr dng hai tay trao ci tp vit bi, quyn schcho thy. Con du
dng tr cho chng hoc cha m chng thi xa vn l dng hai tay; lc x, khoany tay cng hai tay. Bui tip xc vi vn minh Ty Phng, ngi Vit
vn gi ci qun tnh l bt tay kiu Ty Phng, vi hai bn tay! Theo ti, chng c g mc cm, qu ma cho lm. Ngy nay, trong gii tr vn gi l
y, dng hai tay m bt tay mt ngi ln tui hoc c chc v cao. Trong cuc ua xe p, khi c trao gii, ta thy ngi thng cuc, rt tr, dng
hai tay m bt tay v i din ca chnh quyn, hn nhin.
Tr li ci khn ng, khn xp. Nh ni, thi xa ci khn ny rt chc, v may nhiu ln v kh di. c lch s nc nh, thy ghi vic ng Hong
Diu tht c t t khi gi khng xong thnh H Ni (cha chi, kho thuc n v chy v ni ng). Phi chng l ng tht c vi dng c sn c l ci khn
xp, i trn u, tho ra nh si dy. Nam B, khn xp tr thnh "khn ng", ngha l xp sn, may li, gi nhng lm xp, khi cn, c t ln u,
khng tn thi gi nn nt tng ln, thm ming vi ph trn u, che ton din m tc. Dng nh c s phn bit nh, ca a phng: ng bng
sng Hng, nhn t trc, pha trn, ln xp nm ngang nh ch "Nht", trong Nam , thay v ch "Nht", ta thy hai ln gy, gii thch l ch "Nhn", con
ngi ng gia tri v t.
Nn dng ci "khn en o di" lm quc phc chng? Cu hi nu ra, rt cn thit v mi dn tc u dng quc phc ring v t ho vi quc phc
ca ng cha, ci tin cht t. Bn ngn nm vn hin, chng l vn hin y khng biu hin trong quc phc th biu hin u? Vi ngi bo "khn
en o di" do phong kin by ra, thm ch cn bo l "biu tng ca Ng nh Dim!" Tht ra ci khn en ny c trc t lu. Trong thi i cng
4/69
1/11/2015
nghip, giao lu nc ngoi, theo ti, nn nh r trng hp;

"Gio t phc", dng trong lc giao t c quan, lc lo vic hnh chnh, d nhin l kiu u phc, tht c vt khi cn, mang giy. Nhng dp l hi dn
tc thuc v truyn thng, ta nn mc "khn en o di" thot nhn cha quen mt, lum thum, nhng ln hi s quen v thy l p, nht l i vi
ngi hn 50 tui, dp m ci, thm ngi gi, dp Tt, d nh m hi h. "Nu ta xua ui ci t nhin, ci bnh htng th ci m ta xua ui y s
tr li vi ta rt nhanh" Ti tin chc trong tnh hnh hin nay, trong khi tm mt hnh nh c th chng minh bn sc Vit Nam, th khn en o di l
hai mn u tin m mi ngi u ngh n. cn , t lu, nu ta ch . Du l theo Ty hc t si tc n mng chn, Vit Nam, ta vn cn
thy ci o tang, dp cha m, ng b mt. Khng th no may ci o vt tng vi vi tang, thm ci c vt vi vi tang. Ci o tang vn l kiu o di
en, gi nt mt bn hng, vt o ph u gi. v nu gin lc, nhng ngi b con xa gn cng vn phi vn ci khn tang trn u , du l con trai,
theo hnh dng ci khn en ngy xua.
Dp n "lc tun", bt tun" cho cha m ng b, nhiu ngi by ra kiu o l cho tr con nm by tui: o di, khn ng, xem p mt. Ta nn nh ci
o "vt" ca Ty Phng ngy nay cng l s sng to ca thi phong kin, ct ngn vt, ci to cht t. Quc phc ca nc no cng l di dn ca
thi phong kin.
HN L
Hn l c xem nh quan trng hng u, dnh dp trc tip n vic ni di dng h, sanh con chu, ri dn ng, nc mnh. Khng ring g
ngi Vit Nam, cc dn tc trn th gii u t nng vic "hn l". Sinh ocn ci bo m t hu ti sn, tha k huyt thng. l quan nim thi
nng nghip, nh du bc tin quan trng so vi thi hang ng m nam n n chung ng, sng vi sn bn, hi tri, o r cy m n, qun
o cn th s, lut l khng r rng. ng , trn l thuyt, vic "hn l" ngy cng phc tp, nh hnh bc u i nh Chu trc Ty lch. Li gii
thch di dng v ch Hn, ch "Hn" nguyn ngha l "ti", tri ti, m n, Dng (ban ngy) sp quan, m v Dng gp nhau. Li bn rng thi xa
xa y, l hn nhn c hnh vo bui ti hy vng t kt qu, m gp Dng. Ngy nay, cc nc u xem vic "ng phng" l trng, phi c hnh
vo ban m cho thun li, em chuyn m dng ra gii thch e cng iu.
Thi phong kin , trong x hi cn b nng nghip chi phi nng n cuc hn nhn c qui nh cht ch, li c lut hn nhn, lut gia nh trng pht
nhng ai vi phm, th d nh vn ly d, l thn , phn chia ti sn, thng gian. Nhu cu to ln thi nng nghip vn l to ra ngi ni di. V hin
lnh, "dung" cng"ngn "hnh" nhng khng sinh con, hoc ch sinh con gi m khng sinh con trai th qu l vi phm ch "hiu"
Thi nng nghip, sinh con ng l iu may mn? Con ci phi chng l mt dng "sc ko" khi cha c c gii? Con ci ng c, cha m mc nhin
c yn tm khi v gi, may rac c vi a gi c ch "hiu", phng dng cha m. Con ci ng, qu l th "lng hu tr" kh bo m, thi
xa, khng nu ra vn an sinh x hi, tr cp ngi gi, ha chng vo dp u nm, cc quan hoc nh vua ban thng cho ngi gi non trm
tui cht t tin bc, chic o, gi l tng l. Vic r l li dng sc lao ng, l dng khai thc lao ng. thn qu , ngy xa, mc nhin by ra l
"to hn" ngi cha yn tm s c chu. C du lm khi ln tui, hn cu trai vn l tt, tip sc cy gt. Nay th khc. Hi trc nm 1945, vi
min qu, thm ch thnh th, nhiu ngi cn hnh din c lm ng ni hoc ng ngoi khi mi 40 tui. Li chp nh, by tic tng, mng rng
bo m c s ni di ca dng di, c phc hn nhiu ngi. Ngy nay nhiu ngi, v nhiu l do, tui hn 40 m cha chu ci v. Hu qu
ny rt tai hi: Ngi cha lm n kh gi, sm rung vn, hoc xy c nh lu, khi 60 tui, nhm mt li, ti thn, chng bit tin tng vo u v v
cn tr, con trng nam mi mi tui, tng lai hc hnh v u? Ti sn v tay ai ?
C s hnh din chnh ng l sng dai, v sng chung trong mt mi nh gm c ng c, ng ni, cha, con chu cht. Bn th h y , tng i
5/69
1/11/2015
m no, chp nh k nim, nim vinh hnh ca "T i ng ng", cng hin din trong mt nh, hoc nhiu nh gn nhau.
Ngi cng mt h c quyn ci hi vi nhau khng" Phi chng l lon lun? Trn l thuyt (thng dng), trn bn th ca gia nh thng l th
ngi qu c t ba i trc, hoc hai i trc (cng gi cho ng ni, ng c ) l dt. nhng t ng danh cho c h, thng l th tr ln i
th t m thi. Qua i th nm, (i ng s) mc du cng h Nguyn, h L nhng xem nh ngi dng, cng mt h vn c th ci hi nhau. V
li, trong thc t, thi Trnh - Nguyn phn tranh, sau nhng cuc khi lon chng vua cha, trnh nn "tru di tam tc" nhiu ngi nh thay i h,
di ch tht xa che giu l lch.
Vic ci hi v ngh l mc nhin ngy cng thay i nhanh cho ph hp vi thc t, c th gi l "kh thi". Kt hn vi ngi nc ngoi, ngy nay
khng thnh vn . Khng ci hi nhng sng chung, sanh con vn l hp php. nc ngoi, li si ni chuyn ci hi gia ngi "ng tnh
luyn i", kh gii quyt!
Di y, xin trnh by nhng g ang din bin nc ta, trong sinh hot bnh thng. Vic ci hi trong nhng gia nh theo o Thin cha, o
Hi . . nm ngoi thm quyn ca ngi bin son.
Th duyt qua nhng g ngi xa li, vn dng v n gin ha vo tnh hnh nc ta, ly lm chun mc, tun th nhng nguyn tc c
bn.
nng thn, thi phong kin, trong c ch ca hng chc hi t cai qun v hnh chnh, c mt hoc hai ngi c trch v nghi thc "quan" "hn"
"tang" "t" gi chung hng L, ng hng Vn. Ngi Php khng chnh thc chp nhn nhng chc v ny, nhng mc nhin vi min qu, trc
1945 vn cn tn ti, c nhiu ngi qu mn. Li cn vi ngi chuyn xem tui tc, ngy gi c hnh hn l ri bn bc, gy phc tp v tm l.
Thi phong kin, chu nh hng Trung Hoa, vi nh l lun by l nghi rm r, ri ch khen, gy tn km v ch, da vo sch "L K" ca Chu Vn
Cng, tc Chu Hy, mt danh nho i nh Tng. Chnh ng Chu Hy ny cng gin lc nhng iu phin phc t trc i ng, nhng xem li, ngy
nay, ta vn cn thy rm ra, "by lm tr".
Theo sch ca Chu Hy, l thnh hn gm c su l chnh, ngoi ra, cn nhiu l ph. Xim chp li cho vui:
1. L Np thi - i din nh trai n nh gi, theo giao hn trc, mang theo mt con chim nhn, loi chi ny sng c ngha ng nhau th khng bao
gi phn bi; con ny cht, con kia vn sng l loi. V sau, dng hai con ngng, con c v con ci , thay cho chim nhn. Nam B, kh kim cp
ngng, thng thng dng cp vt mp mp, con trng con mi. C ngi gii thch l biu tng chim uyn ng bay lin cnh, khng bao gi ri
nhau. Trng hp chng trai n ln lt vi c gi, khng ci hi, ng trai phi em n ng gi mt cp vt, gi l "t li". Lm khi ng gi gin
hn, khng chu nhn. th l mc du tip tc n vi nhau, chng trai chng bao gi c nh gi xem nh con r.
2. L Vn danh - L hi tn chnh thc ca ngi con gi v tn h b m. Con gi c tnh tnh, c tnh ging m v m l ngi o to trc tip ,
"Ci gi chn dng, nui heo chn ni".
3. L Np ct - ng trai n nh gi xc nhn s quyt tm ca mnh, sua khi nh thy xem tui, chn ngy lnh thng tt.
4. L Np trng. - Cn gi "Np t" . "Trng" l chng c, "T" l tm la, em vc la tt tng cho nh gi. V sau, thay v vc la, c th np s tin.
6/69
1/11/2015
5. L Thnh k. - Xc nh ln cht ngy gi tc hnh hn l, np cho nh gi n trang, nht l vi vc, y phc cho c du.
6. L Thn nghinh - Rc du, a du. Gi l l ci chnh htc. Thi xa, cn by ra nhiu l ph nh cng T hng, l ng phng sau khi ci,
i v chng phi tr v thm cha m v, ly bn th, thm qu cp.
Bao nhiu rng buc nhm nhc nh c du ch r v hai h thy tm quan trng, rng buc nhau. Mun ly hn, mc nhin hy b nhng g tin
hnh t trc. L ci ngy xa din ra nhiu ngy. Mun su l, cng phi i ba thng. Thi nng nghip, c canh, sau v ma, ai ny rnh rang
ch n n Tt, hoc sau Tt, ch khi tri bt u sa ma mi ngh n vic gieo trng. Ngy nay, lm rung tng v, h hng bn vic ring t, chng
ai thi tgi tham d nhng l lc tng trng nh xua. Thi xa, chu sc p v d lun. Lm khi c du ch r ch thy mt nhau mt i ln, v
cch xa lng tng, li phn tch no mn ng h i, theo di thi h tt xu ca i v chng tng lai. Lm khi ng trai hoc ng gi dng chin
thut ha m, hy b, danh d cho c.
Trong dn gian, nh ni tit kim thi gi v tin bc ln hi n gin ha, ch cn ba l, ni chung, ph bin hi trc nm 1945, khi nh nng
cn rnh rang, lng thng tin, phng tin di chuyn cn chm chp kh khn:
L GIM
- Vai tr ng mai quyt nh s thnh bi. Khi chng trai v cha m cu ta ng , bn cy ngi mai c uy tn n nh gi. Mc du bn gi bit v
ng mc tng i, l ny rt cn thit nhm gi th din cho nh gi. Khng mang theo qa cp g c, to khng kh thn mt, ng mai cng i
vi i ba ngi bn ca mnh, tng quen bit nh tri, l tng nht l cng i cn c i ba ngi bn thn ca nh gi, to ra s thn mt t lc
u. D nhin, phi bo tin trc. Nu l ch thn mt mang theo t qu tng trng, nh tri cy, hp tr. n bo tin vui v, xem nh s vic t
yu cu c tm phn mi. Trong bui s giao ny, cha m ng tai khng i theo.
L Gim cn gi l l "Chm ng", "Coi mt", "Ra mt" . . ngy nay gn nh khng cn na. Trc khi giao c s thnh hn, thanh nin nam n ngy
nay chung ng d dng, quen sn ni x nghip hoc c quan ln cn. Cha k n dp tic tng, sinh nht, i chi Vng Tu gp tnh c hoc c
hn trc, li cn nhng t im nh khu ph, gp nhau khi giao thip cng ngnh ngh mua bn, trong lp hc ngh. Cha m i bn c lm dp gp
mt nhau khi giao thip, lm n, thng l cha m i bn tm ng thun, ch cn thc mc v sinh k tng lai ca i tr, v nh ca sau ny, h
khu . .. ng mai ch cn vai tr tng trng, lm khi ng vai tr ng mai "bt c d" cho vui v gia ngi ln tui vi nhau. Ngy xa, c l ng mai
c phn thng l ci u heo, nay nhc li cho vui. Lut l ngy nay tn trng thanh nin nam n thnh nin, vic ci hi i khi li khng c
s chp thun vui v ca cha m. V li, cha m thch con ci ra ring, sng t lp, ai u cn rung vn mnh mng m s chia gia ti. Tin bc, nh
quan trng hn.
L Gim hay Coi mt ny thay cho l gi l "vn danh" thi trc. B qua cng khng sao.
L HI
y l l quan trng, thay cho l "Np trng" hay "Np t" thi trc. L hi, gi nm na "m Hi", cn c gi l l "nh Hn". Nu hon cnh cho
php, ngy nay ta c th c hnh tht n gin, trong vng mt hai ting ng h m gieo c d lun tt cho gia nh, ri sau , i trai gi
c kh nhiu t do, nhng cng nhau xem xt, do chi Tho Cm Vin, chi vn cy n tri Li Thiu, i cng khai m chng s ting tm d
ngh. Trong dn gian, gi khi hi l l "B hng ro tha", chng trai mc nhin t ci "hng ro" khng cht ch lm i vi ngi yu, xem nh
7/69
1/11/2015
c quyn cho mnh, kiu "khoanh vng", t c ch, np h s, ch cn ch thi gian l c cp giy "xc nhn ch quyn".
Trong gia nh n np kh rng ri, lm khi nh trai c hnh l nh, khim tn, ti bn th ng b cha m mnh. i khi, ngi gia trng t nhang,
khn vi vi ni dung:
- Hm nay dng h nh mnh n hi a con gi tn X, con gi ca dng h Y cho a con trai dng h mnh l A. xin ng b cha m (gia tin) chng
gim v vui lng ph tr cho i tr c may mn.
Nh trai n nh gi, bo tin trc nh gi ch n. L vt nh trai mang theo gm c (nu kh nng):
- 1 khay ru, ph khn . Mu l tng trng ca Phc, may mn.
-2 ci qu (mt ng cau tru, tm sn) mt ng i bng (hoc hai chic nhn ci). y l loi qu nh, cng ph khn , thm vi mm (s chn)
ng ru, mt, bnh tr.
H ng trai sp hng khi gn n nh gi mt i din ln tui, thng l ng mai i trc mt mnh, theo sau c ngi bng khay tru ru (thng
l thanh nin, chng r ph cho vng tay). ng gi c ngi ra mi vo nh. ng mai trnh by l do, xin php cho chng trai n lm l hi, xin t
khay tru ru trn bn, gia phng khch. Nh gi ci vui, t li ng thun bn c mt ngi i din (khng nht thit l cha c gi) ra tn ca
mi on nh trai vo. Khi vo, nn tun theo th t: L vt mang vo trc, nh mm ru, bnh, tri cy, sau mi n ng mai, ri ngi trng
tc ng trai, thng l ln tui. K n , ch r, ch r bng ci qu ng l vt (nhn ci, hoc i bng). Sau ch r l r ph bng khay tru tu.
i n sp l quan trng, t tay ch r bng, t ln trn ci qu va ni, khng c giao cho r ph. K n l cha m ch r, ri b con gn xa.
Ngi kh tnh, tin vo s chn. S l c king c v l c ngha l l bn, l i, v chng sau ny khng n bn lu.
y l mc gin n thn qu hoc thnh th hi trc 1945, Si Gn v Nam B. Tc l khing con heo, cp che ng ru qu cng knh. Thi
xa, chng qua l mun to khung cnh p mt, cho v vang dng h. ng lu , theo c l, ch tng i bng tai lm vt k nim. i nhn ci lp
hng theo tc l chu u theo o Thin Cha nhng gm li gn gng, nn ngi Vit Nam sng sng dung np, tip thu. V li, cc c gi ngy ny
khng thch kiu bng tai thi xa, sau ny, nu c tin, cc c tha h thay i kiu bng tai, theo thi trang c nhng hnh dng mu m, vi gi r.
Thi xa, xem trng i bng tai. Cu ca dao: "Mt mai thip c xa chng, i bng thip tr, i vng thip xin" ng i bng l li nguyn danh d
ca dng h. Tr i bng, ng ngha vi ly d. i bng ca chng, thip tr cho chng, chng cn vng mc g c. Nhng i vng, thip xin, v i
vng vng l "ca chng cng v", do hai v chng cng nhau lm kinh t m sm, l ti sn chung. Chng phi v c du tham lm; i bng cn nh
hn i vng (vng eo cm tay)
Thi xa, nh trai nu kh gi thng mang thm vi i vng, dy chuyn, chic neo. Lm khi s vng ny (ngoi bng tai) li do ng gi thng
lng trc, nh l iu kin tin quyt. Li by chuyn phc tp: Chng r ph phi rt ru va y, khng nhu ra ngoi, sau i din bn trai
mi bn gi, v bn gi mi bn trai cng ung, v vy, t sn trong khay hai chn ru. Tru th tm sn bn ming, bn ming cau km theo dnh
vo nhau, khng ct ri. Ngy nay, vn tun th my ming tru, tuy chng cn ai n, nhng l nt bo lu bt di bt dch, chng t t Nam ch Bc, ta
vn nh n tch Tru Cau t i Hng Vng xa xa.
Sau khi ung ru (l vt vn cn t ci bn gia nh) li c hnh nghi thc quan trng nht, gi l "Ln n", cng nh trng hp l Gia quan
(i khn cho con) Ngi trng tc ng gi ng ngay ngn trc bn th, t hai ngn n cy mu st bn, trc mt, c ngi tr l t n,
8/69
1/11/2015
ch hai ngn la ln tng i cao, bn dang hai tay ra, mi tay cm mt ngn. Hai bn bn th, sn hai ngi tr l, gn n vo chn n. Trc khi
dang tay, x ba xa. Gn ngn n vo chn n phi cn thn, m bo ngn n khng ri, khng ng, to ra im xui xo.
Xong xui, chng r bc vo ly, theo lnh ca ng mai. Thng thng chng r ly bn ly, ly mt mnh. Sau , by ra ngh thc l Cng c: chng
r ly cha m v, mi ngi ly hai ly, nu cn ng b th ly ng b trc. i bng taic a vo phng, t trc. C du bn bc ra, eo
bngtai, ly ng b chng trai (nu c) ri x cho (khng ly) cha m chng, t xng l "con" (con du". ng mai hoc i din nh trai a c du n
gii thiu b con bn chng, i theo c ch r.
Xong xui, i din nh gi a vi l vt nh tr mt, tng trng ln cng bn th, nu ng trai mang ru th dng ru y m cng t tin, vi li
khn vi, gii thiu tn h chng r, cu c t tin chng gim. Tic n gin byra. Theo li ca ng mai, ngi i din ng trai (hoc chnh ng
mai) ng ln, ni r: "i bn vui v, bui l t kt qu, bnng gi nh ng ri"
i din nh gi ng ln cm n v ni r chp thun. Nu c i nhn, dp ny trai gi eo nhn cho nhau, hoc nh ngi ln tui eo gim.
Ngy xa, by l d mm tru, b tr sn, do chng trai em n. Nay phn ln gin lc. ng l ra, chng r phi "lm l", ch c phn cng
lm vi cng vic lt vt. L " r" b t lu. Trc khi ra v, nh gi ch chia bnh mt lm hai phn ng u, ly mt na, phn na kia t tr
li trong qu v trn mm cho ng trai mang v gi l "dn mm", "li qu", "li mt" (li phi chng l "li", theo ngha tr li phn na?)
Theo l, t , gp dp Trung Thu, ngy Tt, ng trai tip tc em qu, ng gi cng p l. Thng thng, cc hn nhn thnh t, cn trnh d
lun ca dng h, ca chm xm, bi lng tm vt v l lch ca c du ch r. Bi vy, ng trai cho ngi n bn bc, nh ngy ci cng nhanh
chng cng tt, chn la lc thi tit nng ro, rnh rang vic ng ng. Li phng trng hp ng b mt, chu tang, nh nh hon, ch mn
tang. Tho lun t m v chi tit l ci, ngy gi rc du, ng gi n bao nhiu ngi chun b tic tng, phng tin di chuyn nh th no, s
ph tic tng bn ng gi do ai m nhn.
ng lu : c c hnh nghim tc l: "Ln n", cn on trc kh chnh xc ni tc ca i n, gn vo chn n cho chc. Trn bn th,
thng t sn ngn n trng vt nh, tiu biu cho ngn la "hng ha" ca dng h. phi dng ngn nn nh, t vo ngn n du trn bn th,
ri t ngn nn ln vi ngn la ca nn nh. Nu v l do no , dng hp qut "ga" m t vo ngn nn ln th mt ht ngha. La tiu biu cho
truyn thng, ni qu kh ca ng b v hin ti ca con chu.
Ngi ln n gi thi nghim tc, chp hai tay li cho hai ngn nn gn st vo nhau. Khi x, phi vng hai cnh tay cho xa, nh hnh trn,
phng trng hp ngn la chy st vo mt, vo tc. Lc ln n, lc chng r ly, mi ngi gi im lng, khng ni chuyn ring.
Ngy nay, l Hi tuy cn thit nhng kh t chc. Chng ai thi gi, b sut mt bui, du l b con, ho chng ngi ln tui thnh thi sng nh
v vo con ci. ng mai, sui trai sui gi thng l ngi hot ng kinh t, lm rung, mua bn, lm vic c quan, bn rn v tiu th cng nghip.
Gp nhau mt bui l xong, lc rnh rang thay cho l Hi. Nu cha quen bit nhau, ng trai n thm ng gi, nh ngi lanh l no lm mai mi,
theo kiu "ngoi giao l". Li tn thi gi vn chuyn , cn tr lu thng, bao thu xe c. Qun o, thm ch nhng qu, m, bnh mt c nhng
hiu chuyn lm dch v. Quan trng nht vn l m ci cho b con vui v, ng thi sng trong khng kh m p ca bn b chm xn, chung
x nghip, hoc nhng ngi dnh lu gn xa n sinh k hng ngy. iu quan trng vn l sinh k, ni n ca c du ch r, nht l sc khe, hp
tnh tnh, s thch. th v chng n khng ci hi, hoc n mt thi gian ngn di ri ly tn khng cn l bin c ln cho chm xm bn tn
thng ny qua nm kia! Nhng l ngha vn l quan trng thy yu ng ci hi no phi tr a. Ci v, ly chng hp l yu t quyt nh
cho cuc sng, cha ni n tng lai con ci. V chng, ngi Vit Nam vn trng ch "Hiu", lm hi lng cha m vn l yu t cn bn, du r nn
phn u bn thn, nh vo s xy dng ca bn b, b con ngi ln tui.
9/69
1/11/2015
L THNH HN
Gi nm na l l Ci, thi xa phn bit ra su l, y l l th sau, l cui cng. Nm l kia c th bi b, nhng l ny mi l l chnh thc, ty hon
cnh, c th gin lc. Xin trnh by nhng chi tit thi xa. N sinh ngoi tc, ngi con gi v nh chng th c xem nh khng cn dnh dp vi
cha m rut. Cha m rut mt, ngi con gi lm khi khng c chia gia ti, nu c, vn l t hn, tng trng, theo kiu "chiu c", "thng hi", theo
quan nim phong kin. Thi phong kin, by hi nhiu l, gy phin phc cho ng trai, i khi v ng c ch k: nui con gi ln, ri con i phng
dng cho dng h khc, lao ng hco dng h khc nh! Trn nhng bia m thi phong kin, ngi v mt, ch ghi l ngi n b h L (th d),
khng tn, v lm du cho dng h Nguyn. Th thi. Ha chng ghi thm php danh, nu l Pht t. Vic ghi trn m bia tn tht ca ngi v, (gi
l nh danh) ch mi by ra sau ny, khi tip xc vi Ty Phng. Tuy nhin, cha m c gi vn vng bn, lm khi l tnh cm thing ling, thng con
gi mnh lm du ni xa l, thng l b cha m chng, anh ch em chng i x khc nghit, mt s khc nghit m lun l Khng Mnh cho php. Lm
ngi m thng con gi hn con trai. V phn c gi sp v nh chng, thng l ti thn, chng cn dp chm sc cha m rut ca mnh nh trc.
C gi chu bao nhiu may ri. Ri gp ngi chng, cha m chng kh tnh th m o gy mn, lo vic trong nh, lo vic ng ng, li cn cc kh khi
sanh , nui con. Bi vy, c gi v m rut lm khi khc tht lng, trc gi gn nh l ly bit; thi xa, phng tin giao thng tn km, kh khn,
nu g i xa.
Thi xa (cng nh thi nay), nhng ngi bng quan khng ngn ngi bn tn v nghi thc lm m ci vi th kin, khen ch. Lm m nh,
ch l "keo kit", lm ln th bo l "vung tay qu trn".
Cng l dp bn tn to nh no khng "mn ng h i", no du th p, r th xu, lm khng ng cch, na Tu na Ty! Vt ln nhng d
lun v trch nhim y, ta th trnh by, theo sch v xa. Trong tnh hnh t nc hin nay trong thc t cng ci tin, lm khi ngi bo th li ci
tin nhanh v nhiu sc p ca ng tin.
Thi xa, hai bn trai gi qui nh ngy gi, chi tit c th, s lng ngi i rc du, tin bc do ai gnh chu, ri vit ln giy, thi xa gi l ci
thip (thip, theo kiu thip mi, thng bo) vit tay, gi cho nh gi, trn giy mu . Nay ta c th gi l "chng trnh bui l".
Trn l thuyt, by ra hai l gi l:
- "Co T ng" T ng, lm khi gi nh th. H (ngi cng mt h, cn nhn ra Tng Chi, t bn i hoc nm i trc), l ni quan trng hn
bn th ng b mi gia nh. em cau, tru, ru n, thp nhang. Cha m ngi con trai hoc con gi n, cng ru, tru cau. Kh gi th by
mm cm, mi vi ngi trong dng h n chng kin. Ngi gia trng khn vi, theo cng thc, i khi xin dng h chng gim cho con trai (hoc
con gi), tn h g c ly chng, ly v.
nhng h ln, c ngi gi T ng; b con nht l ngi ln tui gp nhau n ung thoi mi. Nhiu ni by ra l n nh miu trong lng, dng
ru, tht, vi ni dung l xin thn thnh chng gim vic ngi dn trong lng ci v, hoc ly chng. Thn l ngi cai qun ln nht v tinh thn
trong lng, vic ci hi cn c thn thng qua. Ni dung v hnh thc, theo ti by gi vn l "xi tht", dp ngi gi nh hng cht t th lao,
thm hnh din vi chc v khim tn ca mnh. Chng trai hoc c gi sp lp gia nh ly bn ly.
Li by ra l "T n cha m", cn thit nhng vn l hnh thc. Mi ngi b vn gia nh, vi khay tru ru ri rt ru mi cha m v ng b ung.
Con ng li t n sinh dng, ly t n cha m chu b cng sc lo gia tht hco con. Con ha s gi lng hiu tho, trc n su nh tri bin, vn
vn.
10/69
1/11/2015
Ri ly hai ly, x ba x.
Li by ra nghi thc gi l l "mnh Tiu", cng t ci bn ngoi hin, khng c hnh trc bn th t tin. Cha m ung ru, con trai hoc con gi
n khoanh tay hu, nghe cha m dy d, khuyn lo lm n, gn gi o l. a con c cha m ban cho cht ru, con ung ri ly hai ly.
Trong thc t, thi phong kin, ngi cha vn lo lng. Sm mun g cha m cng mt, gia ti li, nu a con ham chi, phng ng, ti sn ca
dng h lt vo tay con du hung c, ln lt chng, hoc lt vo tay chng r khc h vo xm chim th cn g au lng hn.
Ring v nh gi, c gi ly cha m, nghe c bc dy d cch c x, d bo nhng thun li v kh khn gia nh bn chng, khuyn gn gi "tam
tng t c" vn vn. C gi ly hai ly, c th ung tr.
L "Chnh thc": gm nhiu chi tit phc tp m t ai tun th, v qu phc tp, li ty theo a phng m thay i v chi tit. Ngi Nam B ni chung
phn ln l dn ngho t Qung Bnh tr vo, nhiu nht l Bnh nh, Ph Yn, phn ln hc hnh ch Hn km ci, v Hng l trong lng ch lm
khi li thi. Li l dn khn hoang, phng khong tip xc vi ngi Hoa (cng khng rnh ch Hn, ngho nn) nn thay i ty lng x, ngi bo
nn lm th ny, k bo phi lm th kia, lm khi bt b v chi tit. i vi dn a phng n tham d, t xa n nay, vn l thi thc tin: i tin
bc tr l t trc (mt kiu ng hi), hoc dp ch nh tr "n ming". C bn vn l n ung. Sau l ci, hocang lc c hnh l ci, ngoi
sn (c che rp) hoc gc vn c n nhu, vt ngoi d chi ti chnh ca gia nh, ngoi s kim sot ca gia trng. C nh vy mi vui! Lai cn
t chc n ca, thc thu n khi ch sng rc du, ca Vng c, hoc nhivi lp ht bi, ung ri ung. Lm khi chnh li thch th; ch r tng lai
cng tham gia chng t rng mnh tuy ci v nhng tnh cm bn b vn nh c, tri li, c th vui v hn. Nhiu ngi ln tui khng ch trch s
ng nghch ca la tr, tri cn khuyn khch, l ci cng l dp "ni nh ni m, min l ng chi ra, nh m. Ai say th nm ng ti ch! Sng
phng khong, min qu, thi trc 1945, dp gii tr tp th t c, thiu bo ch, thiu on ht bi, ci lng, thiu bng nhc (by gi cha c k
thut thu bng) . May mn lm, gia nh kh gi, c ngi dm mua my ht a, hng chc ngi xm li nghe.
m rc du do nh trai ch ng gm thnh phn nh sau:
- i dn u l ng Mai v v Trng tc
- V chng sui gia.
- Chng r v mt hay hai r ph. Chng r i tay khng, r ph tnh to hn, bng khay tru ru.
Ta thy khc hn lc m hi, ln ny cha m i trc, b con gn xa, chn ngi vui v, mc chnh t, i p gii, trnh ngi neo n. Theo sau l
ngi bng mm, l vt, ph vi , tng cng l s chn. thm hai ci qu, tng trng ,bn trong l tin v n trang (gi giy ). Lm ngi by bin
nhiu mm tr mt, trong thc t, gii thng gia cung cp sn , v hnh thc: Tr ng hp thic, tr rt t bn trong, nhng hp th kh to, gi giy
. Lm khi by ra mt mm ng cp o ci (lt na c du mc vo), mm tru cau pha trn ph mt bp sen va n, bng giy, kh to. Trong
khay tru ru mang n nh gi, thay v bn ming, ln ny l su ming tru, su ming cau ch ra nhng cn dnh, vi ni dung y l l th sau, l
sau cng ca su l thi xa
Vn phi n trc vi pht, cha n gi chng c vo, mc du ma gi. ng gi, ng mai vo xin php, ng gi cho ngi ra n vo. Thng
by ra l t php.
11/69
1/11/2015
ng ch hn ng gy lm l "ln n:, khi ng trai tin vo l n chy ln, cm sn vo chn n. Khng ln n qu sm v bit u, do c tri,
vo pht cht xy ra "s c k thut". Ln n qu sm cn ng ng gi ang cn n ng trai, ng gi ng vo th b ng. Lm khi dng n
to, c vn hnh con rng, con phng. rng l trai, phng l gi th cm theo l "Nam t" "N h" (tnh t bn h nhn ra ngoi). ng gi em hp n
trang t ln bn th, ngi trng tc lm l, xin ng b chng gim, sau khi knh cn t nhang, trnh vi t tin cho ng trai lm l. ng gi ly
trc, ng v b sui gia ly sau (bn ly, ba x), n lt c du chng r ly, cng bn ly ba x. Sau , i v chng mi bn ng hi xa, nhn
nhau, ngi ny x ngi kia hai x, mt lt. Ng hai v chng knh trng ln nhau, bnh ng v mt tinh thn. "Chng cha v ti", ng bo
thng ni nhng y l s knh trng m thm. Ta khiu khi v cht, chng phi tang v ly knh cn, mc du v tr hn nm mi tui. Chng
cht, v ly l l t nhin.
Trong khi c hnh hn l, bn b gn xa bn ngoi tha h nhp tic, min l ng qu n o. Li gii thiu hai h cho c du ch r knh cho. Lm khi
dp ny cha m, b con c du trao tng s tin, gi l ca "hi mn". Li chun b qun ao, va li xch, do bn b mang gim, ch a cho c du v
nh chng. ty phng tin, nhiu c du c bn b, b con tng cho no l qun o, nm , bn gh cng nhiu cng tt. Ni sng rch, c thuyn
ch nhng mn y, trng vui v xm ging, nh bin c quan trng trong a phng.
Sau khi tr nc, ty tnh hnh (lm khi nh chng r gn), ng trai xin ra v. Xem nh chm dt bui l bn ng gi; bt u giai on mi do
nh trai lm ch tnh hnh.
Nam B, nhiu ni by l "Lui n", tc l thi cho tc i nn trn bn th ng b, ngay sau .
ng gi tha thun vi ng trai v s ngi a du. Ri ln ng. Gn n nh trai, xe dng li, i vo theo th t, c t pho nghinh n. Vi
ngi ln tui trong nh chun b, t nn trn bn th cho trang nghim. Lm khi, by cuc diu hnh, on ngi rc du i b hng trm thc,
trc khi vo nh. Theo th t, gm c:
- ng mai, hoc ngi ch hn, trng tc ng trai.
- Chng r, r ph (r ph mang ci mm tru ru.
- C du, mt hoc hai du ph bng cc qu ng bnh, m nh gi tr li phn na.
- V chng sui trai
- V chng sui gi
- H hng bn trai
- H hng bn gi.
Ta thy ln ny, khi tr vn h, bn trai nm quyn ch ng, vai tr bn gi b ln lt.
Vo nh trai , c du c a n bn th. Ly t tin nh trai, ri v chng bn trai, n v chng bn gi ln lt ly bn th. K n l mc gii
thiu cho c du cho b con bn trai. S ly c qui nh, ging nh lc chng trai ly nh ng gi. Cha m, b con bn trai dp ny c th tng
12/69
1/11/2015
cho c du, ch r mt s tin.

n ung xong (thng l n ung ly l ) ng gi v thn nhn ng gi xin ra v, c h nh trai tin a tn ngoi ng. K , ty hon cnh, b
con h ng trai c th ra v, hoc li tip tc ung ru vi bn b quen bit, vic n ung ny ngy xa c ko di. C du c th lp tc thay
qun o l, mc qun o bnh thng cho ra v thn mt, lo phc v bn b, ngi ln tui, gi l gy n tng tt v c khim tn.
Thi xa, by l cng ng T, B Nguyt (T Hng Nguyt Lo) nhc nh s tch ng Vi C ci ngi v do ng T ghi chp sn, khng trnh khi.
Chiu hm rc du, by ci bn nh gia nh, trc thm, nhang n, hoa qu vi 12 ming cau, 12 ming tru. V chng tr c mt, khn o chnh
t, mi ng lo ng tui n khn vi, t n ng T, B Nguyt, vi li vn vui ti, ca ngi no "duyn Tn Tn, loan phng ha minh, nhip cu
thc, l thm th" Ly ba ly, ba x. Cha ht. n l "ng phng", con gi l "hp cn giao bi": t hai ngn nn , trong phng ng, l vt
cng l tru cau, ru, thm hai chn ch bn, li c mui, c gng. V chng chp tay khn nguyn nhc n ng T, ha gn gi lng chung thy . ..
c bit l hai ngi ngi i din, ly hai ly ru nh ha lm mt, ri li chia i, ung cn ("bi" l ci chn ru). Li n ch bn (cu mong ng
con. Nh chn ch c nhiu cng bn), ly mt hai lt gng chm vi mui, cng n, ng "Tay bng d mui chm gng, gng cay mui mn xin ng
b nhau" Sau ba ngy, by l " phn bi", v chng tr vui v tr v thm cha m v, vi cht t qu.
Tm li, vi tc l xem ra lm cm, thi phong kin a dng li l so mn, lm nhiu l chng minh k cng phc tp ca gii quan li, in ch
kh gi. Ch ring ngi quyn qu mi thay mt cho vn hin, cn gii ngho nn, khng sao theo kp h, phi vi ln cho kp, vi khng kp th nn an
phn lm k ti i!
Tc l xa phin phc, ri nh sp lm l ci m c ng b cha mt bn trai hoc gi cht, th nn cp tc lm l ci, bt chp ngy m, tht n
gin, trong vng i ba ngy, t khi ngi thn va tt th n trc khi c hnh l pht tang. V mc qun o tang th khng c ci hi nhau,
ch mn tang hn hai nm, tnh th c th thay i. Bn trai hoc bn gi c th sa st v kinh t, hoc b con thay i kin, tro tr . .. Qu l lm n
l cho hnh thc mt cch thi qu.
i Hng c (nh L) theo c ch x hi qun ch v kiu sn xut nng nghip, ban hnh b lut nay gi "Lut Hng c", nu ra nhiu iu
khon qu nghim khc. th nhc li vi chi tit, ta d thy. "V ngun" khng ng ngha vi bo th, m nhng g trng rng, khng hp thi, lm
cn bc tin trin ca x hi m n nay nhng ngi cc k bo th chc cng khng dm "tn c" .
"Tht xut", tc l by iu m nu vi phm vo mt iu thi, ngi chng c quyn ly d v, hoc cha m chng c php lp tc ui nng du,
trong tc khc:
1) khng c con
2) V chng cn ngho hn, m v li by thi ghen tung.
3) B c tt ,th d nh ngng nghu, bng dng mc bnh phong ci, tr nn qu qut.
4) Dm ng (ngha l khng r, phi chng l ngoi tnh ln lt?)
5) Khng knh cha m (iu ny khng ghi r v chi tit)
13/69
1/11/2015
6) Khng ha thun vi anh em bn chng.

7) Phm ti trm cp (mc no?
Tm li, rt m h, thiu tiu chun, v vy ngi v ngho, khng ai gip vn, thiu sc khe c th b ui, b ly d ty hng, do l lun quanh co ca
bn chng.
Vi iu khon c v nghim khc, chng hiu c thi hnh hay ? Hoc l nu ln v o c gi, v d:
- Cc quan ty trn ngoi (xa kinh ) m ly ngi con gi trong ht mnh phi pht 70 trng, bim 3 t (hiu l xung bc phm hm v lng bng)
v . . b bi chc. !
- Cc quan ly n b con gi ht xng lm v, lm hu, u b pht 70 trng, h xung 4 bc phm hm.
- Nhng nh quyn th m cng hip ly con gi ngi lng dn, th phi pht im hay ( t kh sai) . .
Tuy nhin, trn l thuyt, ngi con gi phm by iu phi l d vn c th tip tc chung vi chng nu c iu kin:
- Ngi v chu tang cho cha m chng, ngha l cha m chng mt sau khi c gi v lm du.
- Khi mi ci, v chng ngho, sau tr nn giu sang th chng khng c ly d v (khng ni r th no l ngho, th no l giu sang) .
- Khi v nh chng, cha m c gi c mc sng tng i, c nh ca, sau , cha m c gi ngho tng, bn nh i x khc th chng khng c ly
d, v c gi ra hi nh chng khng cn ni nng ta. V sau, i Gia long, cng b sung v iu chnh lut gi th. Thc dn Php n, ngy 3
thng 10 nm 1888 ra sc lnh qui nh v hn nhn:
- Con trai cha 16 tui, con gi cha 14 tui khng th kt hn ( phng trng hp to hn, ci v ln tui cho con trai c du ny ra sc
cy, gt trong gia nh)
- Trong khu vc do ngi Php trc tip qun l nh Si gn, H Ni, Hi Phng, khi c tang, khng cm ci v g chng, i vi thanh nin cha
ci hi ln no. n b chng cht, ch 10 thng sau th c ti gi.
- Trng hp cha m cn sng, ch cn mt ngi cha chp thun l c, mc du m v hoc m chng tng lai phn i. kin ca cha l quyt
nh ti hu.
Lut i Gia Long qui nh v t ng cho thng nht:
- Trai ly v gi l Th . .
- Ci v cho con gi l Hn.
14/69
1/11/2015
- G chng cho con, gi l Gi.

iu kin sinh hot kinh t, x hi ngy nay thay i qu nhiu, chng ai mun lng ph thi gi, ngi nhn ri cng vy. m ci, m hi xy ra
trong xm, nht l thnh th, gn nh t ai ch , nh l sinh t nhng nm chin tranh khng Php, chng M n nay, ph phng cht hp, ngi
ng c, cn cc th trn (ch huyn) thm ch ch lng th ho, rt nhanh (Cai Ly, tuy l th trn nhng sm ut cn hn mt ch tnh trc
kia). No xe , tu , phng tin di chuyn c nhn c xe p, ri xe gn my nhiu loi. Qun c ph, qun n ngy cng m thm, ngi ta n
ung di dng, chu mt thi gi vi nhiu l do ring. Lm khi l "khng n th b hiu lm", khi nng ly, tuy khng a thch nhng vn mm ci vi
ngi i tc. V nh nhanh, lo cng vic khc, hoc nm ngh, hoc gii tr xem bo, nghe nhc, lic xem truyn hnh. My nh pht trin, ri nh
mu, quay vido, ngi bc trung c th mn xe hoa. Thm ch ngi th cu i ba nm sau cng theo chn ngi gi l "tn tin" hi my nm
trc. Khn en o di chng cn l thi trang dnh cho ngi thn qu, ln hi. vi s giao thip hng ngy qun, ti lui cc c quan, ln Si gn
hoc tnh l lm dch v, mc nhin dng o s mi, qun Ty, i guc tr thnh mn m ngy nay gii tr hai mi tui chng bao gi nghe thy, cng
nh i giy hm ch. nh, mc o pi-ra-ma va gn va p, o b ba ci tin (rp vai cng nh o di c truyn), cha k n nhng kiu
un tc m cc b khong 50 tui vn a thch. Ni chung, qun o ngy cng r, may sn, tr nhng ngi sa c tht th mi mc o v. Hoc mc o
c nh kiu bo h lao ng m thi. ng h eo tay chng cn l xa x phm.
Tr li vn ci hi.
Trai gi ngy nay, u vng kinh t mi vn lanh l, vi kinh t th trng, nhng hng tiu dng ca gii bnh dn thnh th lan trn nhanh chng n
min qu, lm khi, vng kinh t mi, li tn tin hn, v phn ln l dn tng thnh th. Tm u ra ci khn en, o di, v vng kinh t mi, chng
ai thy c nh cu lp nh lng; ch sau ny, ho chng khi i sng ln cao hn, ngi ln tui mi hoi vng "v ngun". i qua nhng vng gi l
"thn qu" pha Ci B, Cai Ly, Ch Mi, quanh th trn Long M . . .ta cn gp nhiu m ci trng p mt, rt hi ha, va dn tc, va hin i.
Dc theo con ng nh, vng la cao sn hoc c sn, tt t, tc vng, ma nng ro thng l dp m ci . . .n Tt! Dp tng i rnh
rang, khng ma gi bt trc, ta gp vi ngi khng gi cho lm i dn u, theo sau vi b lo, k n chng r mc u Phc, r ph, ri h hng,
bn b theo sau, mc s mi, c ngi tht c vt. Thiu n gm nhiu thanh n o di, mu m, vi chu tr hn, mc m, trng lanh l. Ngy xa,
dn u l hai cy lng, nay d thay cho lng, trng kh vui v trang nghim. Nhng qu sn tn ch, ph vi em s may mn. Ai cng bit ngy
nay khng d tm ra mt ci qu bng cy kiu xa sn mi, en pha ngoi, cn thm x c, trong lng qa th sn , cng sn mi (ha chng cn
thy nhng hiu mua bn c)
tn thn qu, thip mi m ci c in sn, vi bao th, tt hay xu ty theo ti tin ngi mua. Cng thc n gin, i khi theo xa, trc 1945:
Knh thnh,
"Nhn dp lm l Thnh hn cho con trai ti tn l . . Xin knh mi . . vui lng di gt ngc n dng mt tic ru, trc l ly tho, sau l chc mng
cho i tr c sc cm ho hip". Bn di, tn ngi mi.
Ngi mua c in vo, ng trai cng nh ng gi dng mt kiu, thng l ng trai mua, em tng nh ng gi.
Sau nm 1945, cng thc ci tin, thip hnh ch nht, giy tng i cng. cho vui mt, lm khi gia tm thip, pha trn, in i chim b cu,
chim n, hoc hoa hng, hoc ch ng u ca h trai v h gi c v qun qut vo nhau, nh mt kiu du n.
Bn di, thng phn bit:
15/69
1/11/2015
Nu do ng trai mi, gc bn tri dnh cho tn h, a ch ng b (lm khi cn tr) sui trai, gc bn phi pha trn, dnh cho tn h ng b sui gi, a
ch. Rt cn thit v a ch v lm ngi khi nhn khng bit do ai mi, v lm khi tn tht trong chng minh nhn dn ca bn rt thn nhng ta li
khng bit. Nh c a ch, ta sc nh ngay.
Khong gia ghi:
"Trn trng bo tin l Thnh hn ca con chng ti". Lm khi nh gi ng tn mi (bn gc tri) th ghi l "Vu qui ca con chng ti". Bn di nh ta
thng thy, l tn con ng di tn cha m. Ch thm "Hn l c c hnh ti t gia, trong vng thn mt nhm ngy m lch (ch thch dng lch)"
Nhn c thip trn, ta hiu ch l "bo tin", ch khng mi d tic. Nu mi d, c tm thip nh km theo, ghi gi, ngy, a ch hiu n.
Mt vic kh phc tp m ta kh tra cu bit xut hin vo khong no? Thi xa, ng trai v ng gi by l nhm h ring cho bn mnh, b con
h hng gom li, trong vng thn mt, k gip tin. C ngi gip nhng mn khc, th d nh vng vng thng m trc khi cha m c gi cho
con ci h mn t trc, nay h tr li.
Hn l c hnh ti gia nh l gn nht, nu khng ng o th d mn bn gh. V vic khnh tit, xm lao ng ni thnh, ta vn thy cc thanh
nin trong xm tip tay, che rp, dng l da, l ng nh un vng nguyt quanh khung ca. Mt nt c o v trang tr cp thi ca ta.
Bui tic nh hng dnh cho bn b ca hai bn trai gi, thng lin quan n cng vic lm n, vi t nhiu "n on giang h". Li cng l hnh thc
"ng hi". tng nhn th d nh mt ngn ca ng trai th tr li t nht l mt ngn, nhiu hn cng tt. Li c l tng qu, gi cn thn, trnh
khoe khoang. Ci l c du ch r, hai h ln "sn khu " trnh din, vi ngi xng ngn v dn dt chng trnh gm li kh khoa hc. Cn rt
ngn thi gi. C nhc lm nn che lp ting ci ni n o ca bn nhu. Thng l h hng hai bn, b con gn xa ngi chung, vi s bn hn
ch. Ci ng tc ch t, c du cng ngi trng tc n tng bn n bn b gm "bao th" li ri trao cho ngi ln tui nht ni vi li chc
mng dng nh ch xut hin t khong 1960 tr v sau. Nn gom bao th, kn o, v c nhng bn tng qu, hoc n d m . . khng tin.
Khng kho, li gy mc cm kh chu. Tic i ti nh c u im l tun th thi gian quy nh, nh hng lm khi dnh bn n cho nhiu tic tng
khc. Khng m thnh, bui tic km vui. Nn c n ca, song ca, t nht cng c nhc phng thanh, hoc nhc sng. V pha khch mi, nn d dt,
thi bui kh khn, gp hai h khng kh gi, nn bt ngi trong gia nh, lm khi i tin chng bao nhiu, nhng i theo hai v chng cn hai a tr,
chim ht bn phn n (tr trng hp c bit). Mt trng hp lng ph gh gm: dn t, nhiu ngi ch khen, nhng dn d n d qu l bun
ci! n mn vt tim, cm chin Dng Chu, dng nh nhiu ngi ch n mt mung. Ung ru bia non mt lt, cn bng d no cha thc n?
Na n, na li chng hiu ch nh hng c gim bt tin n chng?
"chng ai ch m ci. Chng ai ci m ma" T chc m ci ty kh nng l tt hn ht. D lun tt xu g ri cng nhanh chng b lng qun.
Min l c s thn mt, bn b nn thng cm cho hon cnh ca i tn hn, khng nn "quy ph" chi lng ph mt cch v tnh.
Dch v m ci, vi "o ci c du", "Trang im c du "gip bt tn km, nhng trnh l lng. Va va phi phi, ging nh thin h l tt nht.
TANG L
y l bin c ln trong i ngi.
16/69
1/11/2015
V lng hiu tho, ngi sng nn tch cc lo lng cho ngi cht. "ngha t l ngha tn". Ni dung l vy. Theo quan nim ng ngy xa, ly cu
ny lm trng:
"s t nh s sanh, s vong nh s tn"
"S" l knh th. Knh ngi cht ging nh knh ngi y khi cn sng. Nhiu nghi thc rm ra by ra v trong thc t, ngi cht u cn n
ung, au cn ti lui quanh qun trong nh. tt th nh chu tm lim, "ct bi tr v ct bi". "Lng y tng nh o mt nh cn, cu th ca
Chiu iu lit s Phan Cng Tng Bn Tr mi gy xc ng. C mun nhc n truyn thng, tinh thn tranh u. Ngha s trn Cn Giuc tuy
mt, thn xc khng trn vn, nhng c vn "Nh linh", "k m ngang, chm ngc lm cho m t, Ma n hn kinh", hoc khi iu chin s v danh
Nam K, tuy m la m ng vn thy "binh ma cho di vc.
Thi xa, tang l vi nghi thc c qui nh trong sch "Vn Cng Gia L" ca Chu Hy i nh Tng. ng H S Dng, i nh L, hiu Th Mai c s
gin lc, son ra b sch "Th Mai Chi L" cn truyn tng. Tuy i L gii lc, nhng n nay ta thy qu rm r. Vi nghi thc tn gi khc
nhau nhng trng lp, lm khi khng cn thit, nht l trong hon cnh nc nh cn kh khn khng ai rnh ri, nh ca cht hp, mng sng con
ngi ln hi nh l hnh bng ph du. Cm tng y rt su m x ta ni chu nhiu cht chc qua ba mi nm chin tranh.
Xin ghi li vi nt theo "Th Mai Gia L" tham kho, c l ta s thy cn du n vi dng (m tn c s), hiu n gin con ngi l kh m, kh
Dng ha hp li, c hn, c va. Ngi cht ri vn c th lu li nh hng tt hoc xu i vi ngi sng. Thm ch, ni chn ca ngi cht vn
lin quan n sng ni, i nng vng ph cn. Nhng vn "phong thy" vt ra ngoi kh nng ca ngi bin son.
Lc hp hi. D nhin, y l trng hp ngi cht bnh thng v bnh gi, gia nh, c con ci sn sc thng trc bn ging.
on chng thn nhn ang hp hi, ht b chy cha, lp tc b tr mt chic ging gia nh, a ra nm, u day ra ngoi sn, con chu ng
xung quanh, im lng, au xt. Di ra gia nh l ng tc gi "Thin chnh tm". a con trng nam hoc ngi m bnh thng ngi sp qu c
thng yu nht n gn, qu xung hi kh, bit ngi sp mt mun trn tri iu g khng? Nu c th ghi nh, tun th nghim khc v sau ny,
gi l "Di ngn". Li t tn Thy, tn ring sau khi cht (cn gi l tn hm), i khi, ca ngi c tnh nh tn Khc Cn, Chnh Trc i vi n
ng, cn i vi n b th ca ngi nt na no oan , Thun Hnh, ni chung, dng ch Hn. Nu bnh sinh qui y ti gia, sn php danh. Nh
Thin, T Thnh . . th thi n nghi thc Gia Tn Y . Tha lc ngi va mt, tay chn cn mm, th thay qun o lp tc, chn y phc p v trang
nh m bnh thi ngi cht a mc. Lm khi t lu vi gi trc, hi khuya m chng ai hay th phun ru cho gn ct tr nn mm mi, ng tc
thay y phc ny qu l : "hnh h" ngi qu c. Cy ming ngi cht, t chic a ngang ming, cho ming h ra, ch khi lm l "phm hm" (s
gii thch), gi Khit X. Bt u nghi thc H Tch: Tri chic chiu di t, khing thi th t ln chiu, cn gi nm na "H Th", cu mong ngi qu
c khi gp kh m ca t may ra sng li! Bit khng xong, nhng vn ch vi pht, sua em ln ging, p kin, ly ming giy hoc ming vi y
mt. Trn nguyn tc, t v sau, ch khi no cn thit mi d ming vi ny ra. Hi xa, by ra cng vic gi l "Thit hn bch", phi chng "thit" l
kiu thit k, "bch" l la. Dng mt gii la t trn ngc ngi ang hp hi, khi tt th th tng nh hi th (sc sng) ca ngi qu c gom vo
ming la. Bn tht ming la n nh hnh con ngi, i khi phn u, hai tay, hai u gii la lng thng nh hai chn, sau khi tm lim th t ln
bn th, hoc treo gn bn th.
Mt tc l chng cn thy na l min qu, c ngi ly ci o ca ngi qu c cm trong tay, tro ln nc nh m ku h ba hn chn va (n b)
hoc ba hn by va (n ng). Vic lm chiu l may ra, hn va ngi qu c tm thi "rong chi" u c th tr vo xc, lm sng li ci t thi
lnh.
17/69
1/11/2015
Ngi cht, khng cn hy vng sng tr li. Lm khi, gp lc dch t, th d nh th t, ngi cht bng dng ca quy, v cht qu nhanh. Vi ngi
ln tui, giu kinh nghim, thnh thong nhn thi th, s vo ngc, nghe hi th ngc, hoc dng ngn nn nh m t th vo u ngn chn. Nu
thy da tht phng ln, l im cn hy vng. Lm khi, tuy cht ri nhng tay chn dng nh ca quy. Trng hp ny, nn bnh tnh, khng c truy
h ln lm no ng, ng con qu no nhp vo ri xc c th ngi dy, "rt" theo bt c ngi no bt cht.
Trong dn gian, by ra l tm ni chui cn xanh t trn bng ngi qu c, bo l "rt hi c" cho thi th lu h. Li cn kinh nghim thit thc l
dng du la (du hi) ri chung quanh chn ging, phng trng hp kin bu li. Rui bu kin u l c tht, x nhit i, m thp. Kin nh
hi rt nhanh, cha chi, rui n bay vo ve chung quanh ming v mt.
gia nh trung lu, b con gom li, c ra ngi i bo tin cho dng h, chm xm, thng gia . . ng ra th tng ch c i din n tng nh. Li ch
nh mt ngi ng ra tip khch, thng l ln tui, nhng ng vai tang ch vn l con trng nam. Con trng nam nu mt th a con ca
trng nam tuy nh tui vn l tang ch (chu ch tn). "Phu t tng t", thi xa gp trng hp ny, ngi v ca k cht li ng vai th yu v v
l thuyt, m vn di quyn ca a con hoc a chu, tuy n cn nh.
Ngy nay, cng vic c gn gng, c th thng bo cho kp thi trn bo, trn truyn hnh. Vi ngi nh b con i bo tin cho nhanh, quan trng
nht l cho nhng ngi thn ang tnh xa, li dng in thoi, in tn. Khi tm lim xong, trc ca, hay gc nh, ghi tn ngi qu c, nm sanh,
hng th bao nhiu tui, ngy ng quan. Khch n, xem th bit, khng cn hi han li thi. Li cn chuyn phn bit hng th l trn "bn mi
tui", nu tr hn, by ra t ng "hng dng"! Vic "thit h bch", tht vc la nh ngi ngy nay c mi ngi thay th bi bc nh, chn bc
no trng nghim trang, nhm gi khng kh thu no, bt v bi ai, d gi nhng k nim m p.
n tit mc Tr quan, chun b quan ti, ch tm lim.
Thi xa, khi ln tui, t ai s cht. iu t nhin, sng gi thc v. Cht l i n x quen thuc, "theo ng theo b". S gp g nhng ngi thn
cht, s c n rc nim n v t lu nhng ngi qu c ch i ta. Li cn quan nim rt thoi mi, xem cht l "qui tn gia". Sng, mnh
ngi nh quen thuc, lu ngy nhm chn vi ngi ln cn. Cht l kiu di v ngi nh khc, sung sng hay chng, cha on c, nhng iu
chc chn l s gp mi trng mi v l, nh kiu i du lch vy thi!
Ci quan ti sm lc cn sng gi l lo "hu s", trnh ting cht, ng "nay mai du c bao gi" ta vn yn tm, bt phn bn rn, ri con chu gp lc
lm n khng kh. Li gi ci "th" dn vo quan ti hai ch trn giy "sanh th", ci quan ti ca ngi cn ang sng, nht nh ngi y s sng
dai, cha cn dng lp tc. min qu thi xa, mi nh nu d d thng sm i ba b vn tt (b nga), khi cn th sn c vt t, gi th trong
xm n ng ci quan ti, tn km tin bc, thi gi . . K thut trt nhng k h ca quan ti, ngi ln tui bit, nay c ho cht va gn va
bo m (thi xa thng dng mi, m nh, trn vi cho np), k thut rp mt ca quan ti cng kh c o, s h l s "x hi", i khi "bt
no": np quan ti vng ln gy mi hi hm, li l im xui xo, tng chng ngi cht ang "tc gin" iu g .
Thi xa, ngi kh gi mun gn gi sao cho thi th c bo qun cng lu cng tt. Thi th cn, anh linh cn, nh phng pht ph h con chu. Khi
ci tng, ta gp tnh c nhiu ngi cht trm nm nhng thn xc tuy en a nhng cn hnh dng, khng tan r, nh phn ln dng tng hng, tc
l nha cy thng, di y, lu ngy tot ra mi du gi. Trn lp tng hng ny, theo l thuyt, t tm vn mng, khot by l tng trng cho
hnh dng chm sao Bc u. Lm khi tang ch khng lm chuyn t m ny. T xa, ta mun cho ngi cht c yn thn (cht nhng thi th vn
ngay ngn), khng nghing nga khi xc tht bin i. l "tr mnh di m", con chu s lm n khng kh. Vic tm lim gm nhiu vt t, m tht
cht bn pha, vi vi, gn. Mc ch trc mt vn l trnh "x hi", gy u cho ngi n phng iu. Li thm vi chi tit nh: Ct mng tay ngi
qu c. Qu tht mng tay tip tc mc thm, cng nh ru. Ct nt o ra, e nt o lm bng cht cng s ri xung, khi o mc, lt vo be sn, khin
18/69
1/11/2015
con chu mang "bnh tc ngc". Li ra ry thi th vi nc c l thm, nhm st trng. C hnh l phm hm: la go trng, vo tht sch b vo
ming ngi qu c ( c cy ra vi chic a), lm khi thm ba ng tin, b vo gia gi bn t v bn hu ming, nhm ngn cn ngi cht
khng kht vng tm thng: ph ri , th on ngi cn sng. Lc lau thi th, d nhin l d ming khn p mt, c ni vn p mt khi ra ry. Li
by ra vo li l theo cng thc khn vi khi tm lim, khi nhp quan.
Sau , t quan ti gia nh, u day ra ngoi sn. Thp nn trn np quan ti, di quan ti thng t thp n hoc thp ngn n trng vt, to
hi nng m, xua ui rui kin, li cn thn thoa du la bn chn k quan ti, phng kin bu.
Linh sng, linh ta: Xem ngi cht nh ngi sng: Bn cnh hoc pha trc quan ti, thi xa, nh ca cn rng, trn nguyn tc l phi khing ci
ging ng thng l ca ngi qu c em ra xp t c th t no gi, mn, ging mng ri vt ln. Khng c chng by qu mi, e ngi
cht thy l, khng quen hi. V vy, min qu, vn cn gi "ci ging th", qu tht l ci ging nm ng. Trc ging th ny, t ci bn
th nh, thng gi "bn th tang", vi chn n, l cm nhang, bnh bng, ngy hai ba, vn phi dng cm nh khi cn sng ming vi gi "hn
bch" trn ging ny, ln hi, n gin hn, b ci ging th, ch cn ci linh ta, gi nm na (bn th tang", pha trcp h ci qun bn (cn
gi l tin bn, nghe thanh tao hn). Dng vi tang che ph pha trc thng xung gn mt t, pha trn vit my ch "Tang tri k ai" bn di v ci
vng trn to ng khung ci hnh nh t ai ch , nh con hc u trn cy tng, cc to, bng mu n, thng l do vi thy cng m nhn, thm
cu i, i khi ngi cht ra i vnh vin, li ni thng nh khn ngui cho ngi li. Thay vo hn bch, by bc nh. Nghi thc ngy xa
rm ra, mi ngi thy cng n trc bn th tang, ri c gia nh ng trc bn th theo th t vai v. Thy cng xng: (kiu hc tr l dp cng
nh lng). C ai (tt khc ln mt lt) , ri xng cc ng tc nh thu cn (lau tay cho sch), Ngh linh ta tin (ch tang n qu trc bn th)
ri qu, t nhang, chm tu (chm ru) ba ln rt ru, li ra lnh khc mt lt, ri qu, c vn, i khi c ging "Ai", ko di, nh than khc.
Thi xa, dng so ng, dng in tch trong kinh Thi, i khi: "Tro ln ni D m ngng m", ngc li, nu cha mt th gi l ni H, ni tro ln
trng cha. Hai ngn ni ny Trung Hoa, ni H hoc ni d my m, sng ph. No tng nh, au lng.
Mi ngi cng khc, ly hai ly, t bi vn. ng l c lng thnh, nhng mt thi gi v lm mt sc khe, nht l i vi nhng thn nhn ln
tui. Cn nhiu cng vic bn rn sp c hnh, c l quan trng hn.
Tm triu, ng tc ny cn gi "Thit minh tinh", "Minh" l ghi khc nh, "tinh" l mt loi c x. Chn tm vi hay lc, nht nh phi mu , hnh
ch nht, khdi, i khi c th ph sut ci quan ti, theo b dim mt kiu tm tt l lch, chc v co vi t, s chn di huyt. Trong thi gian
ngn, khi tm la cha mc, khi ci tng lm khi cn c c, khng lm ln vi quan ti ngi khc, mc du m bia khng cn. Ghi h, tn tht
(hu), bao nhiu tui, lm chc v g. Cht ri, vn xem trng a v x hi. thi xa, trng a v, ng cp, by ra ni tc, quan to c dng tm triu di
hn quan nh, hn ngi thng dn. Phi tun th nguyn tc v s ch: "Nam linh, n thnh". Nu l n ng, c m s ch, mi n v gm bn
ch. Va nhn vo ch, va m.Nu ngi qu c thuc phi nam, ch chm dt trn tm triu nhm vo ting "Linh", ngha l 11 ch, nu l phi n,
ch chm dt phi trng hp vi "Thnh", th d nh 12 ch m thi. V tui tc, ghi ng tui ta, nhng lm khi cho php thm hai tui, mt nm 72
tui, gh 74 tui, cho ra v sng dai, hiu ngm l "xin thm" Tri hai tui! Bi vy, nhng chi tit ny l dp cc thy min qu bn ci, tm "kh
ch" by v, "xi tht", trong khi kh ch bi ri trm chuyn. Trong bi th c Chiu iu Phan Thanh Gian, cu "Minh tinh chnh ch lng son
tc. Tri t t ry mt (mc) gi thu" thot xem quan, thy c Chiu, hoc c Phan (khi trn tri) khng rnh ci l s ng l "Nam linh, n thnh",
li ghi trn minh tinh phi l mi mt ch, nu chn ch th lt nhm ch "Qu". S tht nh th no? Ta tm hiu "chn ch" trong bi iu l ni cho
xui tai, khng phi chn ch tht s.
Vit xong tm triu, cng ra trn ci khung vi vi khc tre hoc trc cho ngay ngn, khch n phng iu c th c d dng. Khi a quan ti ln
ng an tn, ci minh tinh c chng by ring, c ngi cm, hoc trn bn khing, vi a chu ch tn ngi trn bn hoc i bn cnh.
19/69
1/11/2015
Thnh phc, cn gi l l pht tang, thi xa, m ma nh quyn qu lu ngy, lm khi qun hng thng nn theo l bn ngy sau khi cht mi "pht
tang". Ngy nay, l y chng ai tun theo, c th pht tang lp tc sua khi linh cu va t gia nh. o tang ngy xa may theo cng thc. Nguyn tc
chung l mc li thi, th s, may vi loi vi b xu x, r tin nht. Cha m cht, con tr thnh k khn cng trn i, mc du ang lm quan hoc
giu sang. C l con chu khng lau mt, ngi n cm di t, khng co ru, khng ct mng tay. Ph n b son phn, tc ri cho ra v tiu tu,
lm khi khng dm chi mi khi s mi, mt my d dy. Ngi ti i trong nh, khng l thn nhn gn xa cng mc li thi.
Qu nhiu chi tit trong vic may o tang, i khi chia ra lm nm hng. Xin ghi li s lc:
- o "trm thi", dng tang cha, may th vi tht xu, ng ra may bng gai (loi gai dt li), hoc vi s, th xu nht. o "s gu" (lai), vy,
khng nn ln lai, dng cho con tang cha, ng sng lng o may ln ra mp ngoi.
- o "t thi", cng vi th, vin lai dng tang m lc cha cn sng, hoc cha mt ri, tang m.
- Ba kiu o kia l "i cng", "tiu cng" v "ty ma", dng cho bc thp hn, vi tt hn, ngi chu tang hiu ngm l t au xt, t chu n hon dng
ca ngi qu c, tang t 9 thng n 3 nm. Tang cha, tang m, th con trai dng dy tht lng bng b chui, b da, trn u vn kiu khn cng
lm vi rm r, b chui, b da. i chn t, hoc i dp rm, v da. Con trai chng gy trc, gy cao ngang ngc (hiu l ngang tri tim), gy trc
dng cho cha, hnh trn tiu biu cho tri (tri trn). Cy trc bn ma l vn xanh, lng thng nh khng di i. tang m th chng gy bng cy
vng, u gy trn (tri trn), cht gy, ni chng t hnh vung (tri trn t vung). Cy vng mm, s khng chc cng, gi lng nhn hu, khoan
dung ca m.
Chng gy, ng qu thng xt, mang bnh, i ng khng vng bc v c th suy nhc.
Nh ni, o tang l kiu m phng theo o di en c truyn, gi nt, hoc buc dy mt bn. ng ch chi tit: mc qun trng, nu c, nhng ci
qun khng cn thit, khng nm trong qui ch. Vit Nam cng nh Trung Hoa v nhiu nc khc, thu xa mc ci o rng, ph khi chn kh
kn o. Ci qun bn trong khng thnh vn . thi u trng nguyn, vua ban cho o v mo, khng c qun. ng To c cng hng nm, dp gn
Tt vi ci o, khng qun. R rng l nhng g c s vn cn bm st con ngi thi i nguyn t m h khng hay bit.
iu ng ch : Con r bt khn trng; khng qun o tang, mc o mu trng l . Phi chng v con r cha tng chu n nhiu, i vi cha m v.
Xa kia, l pht tang cn mt thy cng ch huy v ngh thc, cng ra lnh "c ai" (khc to ln), phn hng (t nhang), chm tu (rt ru), c bn
vn co vi li l tr thnh so mn, no l "cuc thng hi tang in, kip ph sinh thm thot, khn t mi tnh thng".
Li by ra l dng o tang cho a con xa cha kp v, treo gn quan ti. Nu l a con cht trc cha m th vt ci khn tang di ph lng thng
ngang quan ti.
Cha m qu c mi c xem nh ngi cn sng! Ban m, r mng (mn) xung, t ci "hn bch" vo trong ,thay cho thn xc cha m, hng sng,
rt nc t bn ging, khc ln ri cun mng, em ci "hn bch" tht bng la ra ngoi. Ti th t "hn bch" ln ging, b mng xung. Mi ln
cng cm, dng cm cho ngi cht li phi xng ln, qu ly.
V m tang ko di, ch ngy tt, hoc vi l do thm kn nh ch ngi phng iu (trng hp quan to c vin chc cp di em tin n . . ) nn
thn kinh mi ngi cng thng, mun th gin, th rc ban nhc n thi kn, nh trng, bo l chu chc ngi qu c. Vi ngi trong tang
20/69
1/11/2015
quyn, hoc bn b yu cu tri ln bn no (nht nh l bn iu Ai) ri thng cht tin.

Nam B, thi xa, ngi kh gi rc vi kp ht Bi n, ma ht mt chp, khng cn ha trang, c th dng iu bi hng. Hoc t sau Nht
Th chin, chi nhc ti t, u hm c nhc bun, gia khuya, nh thc mi ngi cho bt ng gc, c chi nhc vui, nhng khng l lng. Nhiu
thy cng t chc ht bi, ly s thc lin quan n Tam Tng thnh Kinh, Mc Lin Thanh , vi kn trng, thu ht ngi hng xm n thng
ngon.
Khch n iu tang. Thi xa, trng ngi cht nn khng tic li l ca ngi. Kh ch tuy ngho nhng c gi th din khi b ch ci, tha rng
vay n mua cht danh d! Khch n, mi tr, nc, lt sau, khch xin php lm l iu. Tu tui tc, a v x hi m s n tip c th thay i.
Gp ngi ngho ,tr tui, lm khi tang ch (giu c, vi cht th din) trao vic n tip cho ngi thp hn. Gp khhc qu, nht l bn thn ca
ngi qu c, thng by nghi thc long trng. C l sanh xng, nht l trng hp mt tp th n ving (ban hng chc hi t cng r nhau n).
i khi, "quanh qun mi vi ba dng iu", nhng thiu vi chi tit th bt b. L sinh mi quan khch n, mt vi ngi thay mt kh ch khc ln,
sau li xng, ri khch ln trc quan ti thp hng, chm ru , c li chia bun (vn t hoc vi bi th bt c), ri qi, ly hai hoc bn ly, ty
tnh th. Sau rt, ngi i din cho khch np cho gia ch bi th, bi vn t lm k nim (khng t).
V s ly v x, ty a phng, (c mt mc ring phn ph lc).
Nhc n mt tc l min qu thng thy l rt cht ru xung t, sau mi dng ln. y l rt ru xung "sa mao", nm c tranh, pha u
nm c tht li vi si dy (nh b m cy), ngha l lc ru m ong nhng v thn khut mt chng gim, ci m. Khng c tranh, dng rm.
Tc l rt ru xung t hy cn trong tic nhu ca ngi ln tui pha ng bng sng Cu Long, vi ngha cng nhng ngi bn nhu qu
c!
Sch xa khng cp n trng hp t bn th Pht gn quan ti, pha bn vch, nh s tng kinh cu siu ty theo tin th lao m gia ch
mc nhin tha thun trc, km theo cm nc. Trc khi ly hoc x quan ti, khch nn lu thp nhang , x trc bn pht, nh gi gm linh
hn ngi qu c cho Pht. Sau khi ly quan ti, nn nh x bn th Pht.
Ban nhc l ng vai tr quan trng, dp khch n. Nu l ngi rt thn, rt knh vi ngi qu c, hoc thuc vo hng vin chc th by l long
trng, trc khi ly. Khch em n tri cy, hoa ti, ru ty hon cnh, thm cp n (nn). nh ngi trong nh t nn, khch chp hai tay , cm
cp n st nhau (nh l "Ln n" dp ci), ri x, chm ri, sao cho ngn la ng qu lay ng, dang tay ra, ngi nh tip tay cm nn ln mt
bn (thng l st chn n, v t sn nn ri, khng cn trng ch, nu nn nh, c th cm vo a trn lng chng chn n (ni hng
nhng git sp). Bt u khch lm l, nhc c hnh vi trng, kn, chp cha. Nhng li chia bun
Ni ming, trn nguyn tc th phi ni lc khch ang ung tr vi ch nh. Nhng khi c hnh l, vi ting nhc, nh sng ngn nn, ln khi hng
bc ln th nhng ng tc nghim tc ca ngi x hoc ly cha ng nhiu ngha, thay cho li ni phn u vi ni dung su sc hn. Mong tri
t lm nhn chng! May ra, c th lm xc ng tri t v linh hn ngi qu c c c may siu thot.
Ban nhc l nng thn tn ti v cn tn ti trong thi gian di, chng no dn ta cn qu trng truyn thng nhn ngha. Nhiu ban ni danh tr
thnh chuyn nghip, lnh dch v ngoi a bn thn xm. Lc rnh rang, h tp dt nhng bi ht vui, tr tnh, cung ng nhu cu ca sinh hot
nng thn (dp n tn gia, dp ci hi) nhng dch v ln v i hi tay ngh cao vn l t l nh miu. Ta khng ngc nhin khi thy bn Vng c
c khia sng t mt ngh nhn ca ban nhc l tn Bc Liu. Xut x ny cng gii thch ti sao bn Vng c c pht trin v sng mi, nh nt
linh ng v t bn thn ca n l dn tc ri.!
21/69
1/11/2015
Ngy nay, theo Ty Phng, ph bin l em trng hoa phng iu, kh gn. nhng ta vn thy s thch ng ca vn ha Vit, ngay thnh th,
dng hoa sen lm ct li cho trng hoa m tang, ng s siu thot. Thi xa, ph bin nht l i iu vi tm vn, dng nt ch ca ngi hoc
thng tic: "Gi hc qui thin" (ci hc v tri), lm khi ca ngi ti hoa ca ngi qu c. Th d nh gp tm vng "Bin Thc ti th", ta hiu l
t n ngi thy thuc cu gip ta.
L ng quan, cn gi l "di quan", chuyn cu qu tht c ni dung, khng ph phim. ngi qu c phi ra khi nh, ln cui cng , xem nh khng
bao gi tr li, ho chng l trong vin m ca ngi thn. Vo bui sng l di quan, chuyn quan ti ra trc nh, ni trang trng nht, thng l hng
ba, hoc tho bt. nh cht th khing quan ti ln, xoay trn mt vng, hoc nhc ln, xung, nh nhng trong ba ln nh i vng quanh nh ln
cht. Nhng ngi chu tang ly hai ly, sau , nh s tng kinh, ng gi th khing bn th tang, hoc ci ging th qua mt bn. thn qu, ngy
xa lun lun c t chc thao tc cho vi thanh nin chuyn khing quan ti, sao cho m i, ngay thng, khng chao i, t nht l t trong nh ra sn.
Gi Nh vng, m cong. Ngi khing l ty (hoc o t, chng r ting no ng) , nhng c l l o, bng c l khi iu khin, lm khi ngi
"nhng quan" theo ngha ngi "b o h", ti hiu "nhng quan" theo ngha ngi o din; "ng nhng" trong gnh ht Bi, cn gi "thy tung".
Nghi thc ca o t phi chng l nt c o ca ngi Vit? Khi khing quan ti, mun cho bt mt nhc, lm khi h ht theo ln iu ring, gi "h
a linh", c t i nh Trn hoc sm hn. Pha Nam, thng gii thch l din tp s tch Vn La, khi ngha chng cha Nguyn thi Nguyn
Phc Chu. Khi ln ni, n vo Trung My, Vn La b t ngoi vng php lut bng hay tin m mt. bo hiu, chng ngh n vic nh cp ci
quan ti, v rt cnh gic bn quan qun cha Nguyn ang rnh rp. Chng b tr mt s tay em n lc na khuya, tuyt i im lng, ngm th (ngm
tm). Qu tht, nh tinh thn k lut cao m bn tay em ny em ci quan ti v Trung My, trong khi qun s chaNguyn ang ng say. V vy, thi
trc 1945, o t thng mc qun o en, nai nt hn hi, nh bn lu la ca chng La, thu no. Ngi nhng quan lm l trc quan ti, sau ,
bt khn tang, knh cn, mc du ngi qu c lm khi cn tr, tui tc ng con chu. o t bc vo, i theo th t, tay cm nhang, qi xung ly. V
cm nhang nn ng tc phi thch hp sao cho cy nhang khng ng xung chic chiu. gi l "bi quan". Theo ti, vic ly ngi cht ny mang tnh
nhn bn. Ngi lm ngh ng quan mang mc cm l trng ch c nhiu ngi cht c lm dch v, vi th lao. Ly nh t n, xin li ngi
qu c rng y l chuyn phi lm, do ngh nghip. Theo hiu lnh, lm khi ngi nhng quan ni kh, hoc dng hai ming g ngn m g nh.
Thn nhn theo sau, trong khi ngi con trng nam i trc, vi ci l hng, hoc c ngi thn bng gip (vi ni, phi ra ngoi sn ri mi g
sanh lm hiu lnh).
C l h ht, li l thng tic ngi qu c, bun b cn ly bit, nh rng ai cng "sng gi thc v" Li by l "ph qun", mt ngi n mc kiu
thy ph thy php, cm ngn nn hoc cy uc m ma nhy chung quanh quan ti, ng trong lc qun ti nh, bao nhiu m qu loi c n n
quyn r, ngi cht c th ngu di tun li chng, khng chu i ch khuy ri thn nhn. Sau ny, vi min qu cn by ra ngi ph qun cm
my vi m, tc tai nh cao bi, eo ng h vng ma may kiu c ng, tip th.
V tun th k lut khng cho quan ti chao o, ngi cht c th ri khi nh mt cch m i nn ch nh t ci l y ru ngay u quan ti,
bn di lt sn tin, hoc tm giy vng bc, ng nu ly ru khng th c thng. Lm khi nh lu nhiu tng, thi trc, a quan ti
xung t khng d, v thang lu cht hp, v li ch nh v o t ng trnh din k thut vi gi th lao cao. Quan ti c khing thng ra ca ci
ca tng lu cao, khi h xung th dng tre lm gin gio, kh nguy him. Li th t ci quan ti st nn gch bng, nh l s thch thc. Mun nhc
quan ti ln, o t phi tm ni no c th t ngn tay vo, nhng qu nng n. Ch cn k thut duy nht, kiu th cng, l nm ba ngi lc lng
k vai vo, bn vch quan ti, nhc ln mt lt, quan ti va nhc ln khong vi ly (mi-li-mt), mt ngi nhanh tay lt st nn gch mt ng xu
bng ng . kiu tin thi Php. Nh ci th y, h tip tc nhc ln, tng t, chm vo khong nm ng xu bng ng, rt cuc, to khe h
th ngn tay vo. Lt sau, h khing quan ti d dng, ai cng bit, khing vi sc mnh ca mi ngn tay. Nh , ngi nhng quan v ty ni
danh, c tha uy tn cho hng. Nhng gia nh trc ph thi xa dm tung tin ra lm cng vic "bo hiu" Dc ng, va ra khi nh, ngi
con trai phi day mt tr li, dng hai tay m y ngc tng trng, ng tr hon vic chuyn quan ti, th rng cha m c qun ngy no hay
22/69
1/11/2015
ngy y, khi ra i th nn ra chm chm. Gp ni li lm, hoc ni bng phng nh c tng tng ni gp ghnh, con du nm xung t, ngnh u
tr vo nh, con gi th nm nhn ra ng v huyt. Gi l tm mi cch cho linh cu cha m bt nghing qua nghing li, cng m ai cng tt, kiu
lt ng ,tng trng, chng t con ci c gng "lm nhng g c th lm c" ln cui cng bo hiu, t xem mnh nh mt th vt dng.
Theo l xa, u cng c thn thnh ma qu. Ngoi ng, sut l trnh m linh cu s i ngang qua, c "thn l" ng phng, phi co t vi ru,
t sng sm, cu mong i dc ng c yn n. Li cn bo tin trc cho Th a, v thn t cai qun ni o huyt sn, s t quan ti xung.
Li vo vi: ci nh vng khi t quan ti ln, by l Khin in xin D thn ph h cho nh vng c vng chc, khng gy dc ng ,cu cho
ty i ng khng t, khng sp ni t khp khing. Mi ln co t linh tinh nh th, thy cng, vi thn nhn i theo, c ln cng thc vit sn (liu
n t). Nghi l thi xa by ra nhiu dch v cho thy cng v cho nhng ngi bit cht t ch Hn lm vic, ri c thng, v kh ch phi t n
h.
Nh vng bt u di chuyn. Dn u l mt v php s, mc o ngn, u i da th, cm gm bng cy ma men, xua ui c qu. Theo sau, khi kh
ch dm tiu xi cn nm by t (ca php s) cm gm ma men, eo mt n hoc ha trang, v chn my, v mt cho en a, nh v hung
thn. Vic ni trn t thy; thng thng c th by ra hai hnh nm, sn tre, pht giy, vi ci li tht di v en, gi ng Tiu. Dn u l nh s
tng g m. K n ci bn, vi tm vi tang, treo hai ch ca ngi c tnh ngi qu c, nh "Cang Trc", hoc "Trinh Thun" (nu l n b). K n,
mt ci bn, c ngi khing, vi tm triu (minh tinh, ni), gii thiu l lch ngi qu c. Pha sau, nu nh kh gi, cn bn hng n t tri cy,
cm, chn a, hoc con heo quay.
Bn vong theo sau, t ci bi v, hoc bc nh ngi qu c.
Thi xa, mun cho l trnh c m i, by ra ngi cm l c kh to, gi "cng b", vi nhim v pht c, lm hiu lnh khi sp qua cu nh, gn n
khc quanh, ng xu, pha sau ngi khing chun b bc tng bc cn thn.
Lm khi a quan ti t nh ra gia ng rung, khng tin ngh (nh ngy nay xe t lm dch v) th khing quan ti trn vai, ci quan ti nh giu
lm vi g qu, qu nng! Quan ti t trn mt mt bng thng lt vn dy, hai bn c hai cy n di, o t t ln vai, gi "n rng" v chm
hnh con rng vi u v ui r rt. Ngi dn u cm l c "cng b" ni trn, ng trn ci bn kh cao, vi ngi khing, quan st k pha
trc. Thm ngi nh trng nh, nh ching lm hiu lnh theo cng thc (sp sa quo tri, t ln sinh . . )
Sau ci Bn vong (ngha l vong hn) l nh Vng. Nhiu ni by ra kiu nh Vng sang trng, vi ci nh nh i trc thay cho Bn vong, K n nh
Vng chnh thc. Vng l gi? Theo Tv Hunh Tnh Ca th "nh Vng" c gii thch l " m cng, c sn thp vng". Nh vy r ngha. Ngi
cht c qu trng, di chuyn trong ngi nh tm, vng son trng l. Thi xa, quen gi nhng dng mai tng l " m cng" nay cn quen gi tt
c lc "Nh ". Nh sang trng, thp vng, nh trng hp ca trc ph hay v quan to. Bn pha nh Vng thng treo nhng kiu bao lam chm tr,
no mu n, tr, bu linh dc, nhiu nht l cnh Bt tin Tm v tin t sng thnh thang, no m rong chi ni chn Bng Lai Tin Cnh.
By l ri giy tin vng bc dc theo ng , nh lo "hi l" cho ma qi. Pha trc nh Vng, ban nhc kn trng, n dy, trng cm tri bn bi ai.
th thnh, ta thng gp (ph bin trong gii ngi Hoa) nhng bn nhc Ty kh huyn no, thm cu nhc trng cm a nhip hiu lnh, thnh
thong qung cy y (trong thc t l cy gy ngn) ln cao ri chp gn gng, tip tc nh nhip, ma men, nn hiu l ngi Hoa Ch Ln t
lu c t chc nhng ban tn nhc, ai ng h c ng l ph, ri sua khi mt, mc nhin c ban nhc n phc v min ph. Gin nhc Ty, phng
pht kiu ban qun nhc ca lnh Ty thi Php thuc, ngi nhc trng khi diu hnh cn khoa trng ng tc. Theo l ngi Hoa nu cha m
mt c xem nh cn sng th vn c cung phng v hng th nhng g ngon nht, hp thi trang nht, thm ch, trnh din nhng bn tr tnh
,hoc ca ngi i tnh, theo thi trang. Cng nh cng nhng mn bnh ko t tin, theo thi trang, khng cn mn c truyn. Thi xa con chu i
23/69
1/11/2015
theo sau, mc tang phc c c lp trong bn bc mn vi trng. Theo sau cn b con xa, chm xm quen thuc. Lm ngi v l do ring, ch i mt
qung ng ri rt lui. Ngi ng ta i khi v bn ring vic lm n, khi i sau quan ti, thm ch ch giu kn o, ni xu ngi qu c (mc
du trong thc t ngi qu c c nhiu nt tiu cc) theo nhiu ngi , nn trnh nhng hnh vi v trch nhim. Nu khng thch, nn i mt i,
hoc khng a m. Ngi Ty Phng rt thn trng vic ny.
Nhiu khi, nht l min qu, by tic n ung sut thi gian qun ti nh, khng by th k ch ngi trch. Lm khi, li dng lc tang gia bi ri cn
by mu vt, nh cp hoa tri trong vn.
L h huyt c hnh n gin, n ni, t gn ming huyt, thp nhang, nh s tng kinh. Lm khi cho php s cm ngn kim (bng cy, ma nhiu
vng, ng tr ma qui). T trc, thy a l xem k, khi t quan ti xung ri, thy a l dng a bn kim sot cho ng hng. Con chu ly
ln cui cng.
L mi ngi thn hoc bn b a m lm cc t hoc nm ct b xung huyt, ng to s m p cho ngi qu c c t bao gi? Nhiu ngi
cho rng thi xa chng thy l "b t", ch lc sau ny, chu nh hng Ty Phng, "ct bi tr v ct bi" . Lm khi tang ch yu cu ch nm t
ch khng nm cnh hoa xung, e cnh hoa s ho, v sau, to ra khong trng di huyt.
Li t Th a, kh phin phc; thng thng, ngi trong dng h t m nhang em cm nhng phn m k bn, hoc cm khp bn phng, ng
gi gm k qu c cho nhng ngi nm trc, cho c bn. Lm ni, by l " ch", i khi kiu ghi tn ngi mt, ch "ch" c vit sn nh
ch Vng thiu mt chm trn u. Mun chm th by l ngh phc tp, nroa tay, sa khn o, qu ly, c thm bi vn, li l khch so, k l ni
au xt. Ming vn ghi l lch ni trn, sau khi c chm thm cho ng ch "ch", li t trong ci hp trn bn th sau ny. Sau , l "m ca m",
lm tun by ci by, tc 49 ngy, ri l "tt khc", khng khc na, ng 100 ngy. Gi u, gi "tiu tng" c t chc chu o, n l "i tng",
cht ng hai nm. Ri "tr phc", ng 27 thng, tc mn, mn kh.
Thi xa, by l bc m, ng ba nm sau khi chn, nu con ci thy c im g khng tt, qua vic lm n. Nhng iu bt n, gi l triu xu (triu
chng) c qui nh c th:
- Nm m sp xung, mc du c p t k lng.
- C trn nm mt hoc ni k cn ho kh, khng l do.
- Sau khi chu tang, trong nh xy ra nhiu tai nn, nh chy, sp vch, tr con cht c bit l xy ra lon lun.
- Con chu mc chng bnh tm thn, khng thch lm n, sng hoang ng, gp tai nn.
- Tiu hao ti sn bt ng, b kin tng, tht kin.
- Khi tng tng, v gia nh ngho nn quan ti ng vi g tm thng, mc nt, thi hi khng c yn.
- Nc lt v mi trng thay i, phn m qu m thp.
- Theo qui hoch, lm khi p l, o kinh xe ngang hoc gn phn m, di nhanh cho yn n ngi qu c.
24/69
1/11/2015
V tin rng "mch t" l ni giao lu, tc ng thng trc gia nhng "kh", lm khi xy ra nhiu hin tng l khi bc m:
- Thy c cht g xut hin, ca quy, ri tan bin i va d np quan ti bn cho l tinh kh ca con rng, tinh kh va kt, nu quy ng th t
hoc tan, nn bo qun, may ra con chu pht quan, pht tng, c phc lc th.
- C nhng dy c mu b ngang np quan ti, nh mu mu ti, l chn nhm huyt tt, mch t vng ln.
- C khi bc ln trong thong mt, ri tan, mc d hai ct kh ro. im tt ang thnh hnh, khng nn lay ng.
Gp "im tt", nn lp li ngay, khn vi, ch i kt qu bt ng. L ci tng ph bin ni rung t eo hp. Ngi cht, ni chung, ng c hn
ngi sng, chon qu nhiu ch, lm sao t cy cy, ct nh, trong khi dn s cng ng c thm.
L ci tng din ra, phin phc, vi nhiu nghi l.
Nghi l thi xa phc tp, iu quan trng vn l tit kim, phng s cha m ng b ngay khi cn sng. Nghi l by ra, nhm nhc nh con ci gi hiu
tho, c lm n cho kh gi, hc hnh sing nng. thn qu thi xa, ngi hng xm thng rnh rp nhau, ch khen, lng ph cng ci, tn tin
cng ch. Phin nht l s ngi khng nh, ch c dp "quan", "hn", "tang", "t l xm li, tm xi tht, ng mt vai tr m h cho l quan trng. H l
k "nhn ri", ch ngha khng nhiu, hc thuc nm by kiu vn t l xong. Kh ch bn rn, nh nh h, h c i hi ru tht, tru ru, li suy
b ln nhau, cha ni n vic t cu i, t iu vn, ngi ny tranh ci vi ngi kia v danh t, in tch, li quy ry, ci v, ph trng kin
thc!
Qun trong nh lu, ngoi vic chng t lng hiu tho, lm khi cn c ni dung thm kn l ch phn chia ca ci. Nht l vng bc m ngi qu c
dnh ri b mt trao cho a con m h thng mn nht. Li cn ch ngi n tr l, dp doanh thu ng k. Ni dung hiu tho b xuyn tc, k s
v kh ch lm khi b tha ho m khng hay. Nhiu gia nh kh gi, con ci thi nhau khc, nhng mi ci v gia ti, hoc chia phn tin bc iu tang.
i khi xy ra trng hp tm lim khng k, np quan ti bung ra, im cha m gin hn, tr mnh. Mt v sinh, nh mn ngi tm lim, sa cha
li, y np ln th nh. Ngi Hoa lm khi by l ban m ngi ung ru, nh bi gii tr bn quan ti, ng sung sng, "hoan h" ngi qu c
tch cc xy dng, li cho con ci mt sn nghip xng ng. Chc ngi qu c vui v khi nhm mt.
Ngy nay, v tit kim thi gi, mc nhin m tang c hnh nhanh, khch n iu xong l v, chng cn ai mun li n ung. Cc cng ty mai
tng ln hi c tay ngh, tin no ca ny, lm vic gn, "bao trn gi", t vic tm huyt, hoc ng k ha tng, hoc "khai t" vi chnh quyn. Ngi
trong khu ph tng i ving tp th, mt thi gi.
Nu ha tng, thng l thn nhn n, vo pht cht trong phng ch ha thiu, ch gi pht chm la. Bu khng kh m m, khng nh lc cn
bn ngoi, sng sa hn. Nhiu ngi gii quyt hp l. Khi en bc ln, d gy cnh tng au xt. Cht l ht. Nhng ngi thn phn ln ra v,
mt mi, v li thn kinh cng thng t nhng ngy trc. Lm l khn vi, thnh ci l nhang trc quan ti, ra v l c. Cn mt ngi thn,
ng tin cy, sc khe y , li coi chng t khi quan ti a vo l n khi lm m tro v xng. Ht tng trng ng trong ci h, t trn bn
th ti nh.
Thng thng, ngi Vit cng nh ngi Hoa khng chung vic gn gi hi ct thiu trong nh. Khng phi bt hiu, v qui lut m Dng. Ngi
qu c v ci h ct thuc v m, ngi sng trong gia nh thuc v Dng. m Dng cch tr, xung khc nhau, h ct trong nh th lm n
25/69
1/11/2015
khng kh, lm khi sinh ra chuyn xui xo. Bi vy, sua mt thi gian, lm l ti cha, gi h ct, thnh thong thm ving, cng tin cho nh cha l
xong.
Thi bui sinh k bn rn, d thay i, ln hi mi vic u b lng qun, ch lng ng trong tim thc, thnh thong hin ln dp m gi, thanh minh
hoc khi thm ving ngi thn cn sng. Ta c th t an i: Nhiu ngi mt tch ngoi mt trn, nhiu tay triu ph i my bay, gp nn, mt xc. Qui
lut ca cuc sng thi cng nghip.
Vic tang cng c gii quyt hp l. Khn o tang khng qu lum thum, mim l c lng, vi hnh thc ti thiu. qun m sng. Nay ta cn
gp nhiu ngi m xa, rt kin c, chng t ngi qu c thuc vo hng kh gi , dng h khng phi l v danh. y th m ngi a phng chng
r l ca ai, ni chi nhng phn m to ln m ta cn thy - may mn thay - ri rc Si Gn v ngoi .
gii quyt gn, hp tnh hp l, nhiu gia trng t chc l "x tang", lm khi by ngy hoc ba ngy sau khi chn ct, lc b con gn xa cn ang t
hp. Ch mt hai nm sau chuyn g s xy ra? Hon cnh ra sao?
L GI
Nhiu ni, nht l vng t a hnh t xa, by nh th T, cn gi nh th H, do ngi tc trng chm sc ri n con ngi tc trng, trong khi
gia nh, vng t mi, hoc th, nu c hon cnh th th ng b ti nh ring tm gi T ng.
nh th T, thng l th thn ch, kiu bi v, th bn i trc gi Cao, Tng, T, Kho. Cha mnh cht, gi l ""Kho", mt bia ghi Hin Kho.
Thn ch lm bng cy, chnh gia khc hoc vit ch nu chc tc, h tn, hai bn ghi ngy thng nm sinh, nm mt.
H n i th nm th em ng "Cao" (c) m chn (chn ci thn ch) ri n ln, i khi ng "Tng" tr thnh ng "Cao". Khng th qu bn i,
i th nm, xa hn, xem nh chng cn du n.
Nu th nh vy, nh th T sau thi gian di chng cn ch no n ln, qu ng c. Nh ni phn "Hn l", ngi cng h, n i th
nm th xem nh ngi dng, c th ci hi nhau bnh thng, chng mc ti lon lun.
th c chn lc (s ni phn Bn th ng b), ng ch nht l nhng tm bin ln, thp vng, hoc nn ch en, chc tng dng h, nh
c Lu Phng, hoc lan Qu ng Phng, thm nhng lin i ca ngi cng c ngi i trc, mong con chu sau ny gn gi v pht huy, cho
dng h v vang hn.
Ba ngy u nm, con chu t tu n nh th T, mang theo l vt, tuy giu ngho; cng xong, by c, cng n. Thay v cm, thng dng xi. Nu l
dng h tng c hc v, kh gi, by ra xng "Cc cung bi" ri cng c mt bi Chc, theo cng thc "cy ci nc ngun". Ngy rm thng By, c
th by cng nh th T, hoc rm thng Chp m lch, cui nm, gn trng hp vi l "Dy m".
S t nh s sanh, s vong nh s tn. Th ngi cht nh ngi sng. i vo thc t, ta th quan st vi nt in hnh bn th t tin, ca gia
nh c th, min ng v ng bng sng Cu Long.
Nu nh rng ri, dng tranh th, t khi th nh; nu c th nh bn di tranh th. V ngun gc loi tranh th hin nay, qu l theo qu trnh bin
26/69
1/11/2015
i v hnh thc, nhng ni dung vn ng nht.

Cui th k th XIX, trc khi thc dn Php n, ngi Nam B th tranh sn thu, m h lm nn ghi hai ch "T ng" tht to. Hoc gc
tre gi, bn cnh l mt mng (tre tn mng mc). Hoc 100 ch Phc (ch Hn). Nhiu tranh t hng Cng em qua, kh p v gi r, by gi
Hng Cng l nhng a ca anh, my in kh ti tn. Tranh bn Hng Cng a qua ly ti cng l "cy ci nc ngun", vi ngn ni cao,
dng sui chy, cy tng bn sn ni mc cheo leo, l xanh ti. Li cn tranh v pha sau tm king, nn sn en, ch Hn sn vng, v ch Tho,
ch phc. By gi, Li Thiu (Sng B) ngh mc ang pht trin, vi th cn, ng t th, bn gh. Ngi th Li Thiu ngh ra sng kin v tranh
th cng pha sau tm king to nhng vi mu sc vui ti. Tranh king d bo quan, em ra vi nc l sng ln, mu sc nh nguyn vn, mi m,
trong rt nhiu nm. Bm vo tnh hnh t mi vi kinh t th trng, d giao lu, mc sn xut la go pha ng bng ang pht trin, ngi th Li
Thiu by ra kiu tranh th vi ti va dn tc, va hin i tha mn gic m ca trung nng hoc ph nng. Con rch hin lnh, khng sng
gi, vi ngi cho thuyn, chic cu bng cy, bn b l cy to (cy ci) hoc ri rc vi cy ip (phng, nhp t chu Phi, thi Php) c bit l
ngi nh lp ngi, nn c cao ro, ca l sch (loi ca ny do ngi Php du nhp, theo k thut Ty Phng). Pha chn tri, tip vi dng sng l
vng bin, hin lnh, khng sng gi, va xa, vi hi o, li c n chim bay. Hai bn bc tranh, v hai cu lin i (cng vit sau tm king i khi:
"Sn thy hu tnh thin l ngoi") pha trn l ch c Lu Phng, v thm bng mu n hoc tri o (tiu biu cho Th). Mu m vui mt,
khng cn nh l c truyn ,c gi cho thuyn yu iu, thng l mc o b ba trng.
min qu, quen gi "ci ging ht", v nh ni phn trc, ly ci ging ng ca ngi qu c em ra th (nh khi cn sng). Pha trc
ging th t ci t th. Ci ging, v nhu cu thu hp, ln hi c thay th vi ci bn thp, t st vch, khi lm m gi, thc n chng by trn
, trc ging l ci t th (hoc bn th) kh cao che khut. Ci t th vn l sng kin mi sau khi Php n, cui th k XiX. Thi phong kin, t
trc ging th l ci "bn th" vi bn chn cao hn ci ging th. Trn bn l mt bng, chn cao lng khng, ch nh miu dp l hi mi b tr
ci "qun bn che bn chn" .
Bn Php, ngh mc pht trin cao, nhiu mt bn gh, mc gn v dp. Ta bt chc ci "t" ca Php, theo m thc thi vua Lu-I XVI, b ng
cao hn b ngang, bn pha bt bng vi vch vn. Mt trc kn, khng m ra, ca b tr hai bn hng, pha sau lng c th l vn xu v che khut.
Mt trc ca t, theo cng dng bn Php l trang tr, thng l ming vn hnh bu dc gia, bn bn l hi vn. Hai b ca t, t trn xung
di, thng chm "m tp" nhng ht chui kht nhau, sn cy vn tha thi hi u th k nh cy rng min ng v cy nhp t Campuchia, ngi
bc trung thi xa c th sm ci t th bng cy g, cy trc hoc cm li, li n i chu ni m vn cn tt v cng. nht l tm vn to, nguyn
mt khi, hnh ht xoi gia t nu lm bng cy "nu" th qu gi v cng, thuc vo loi n cao v g qu, nhit i. Nu l th bnh tt ca cy, th
cy xoy li nhiu cc trn, gn k nhau, cy g, cy cm lai u c nu. Bn v bnh binh dn nht l t ng vi cy thao lao (bng lng), bn v chc,
chu ng m t ca thi tit.
Ngnh mc pht trin, v sau, khong 1925, th cn x c t ng bng sng Hng vo Nam, by ra cn mt trc ca t th vi kiu thc ng , v
l nt rt c o ca m ngh Vit Nam. No mu n, cc dy, ch th, c bit trn mt bu dc ca t by ra in tch "Cu hn Giang T" trong
truyn Tam quc, hoc "ng t ng khoa", (nm a con i thi v u) hoc mu n v con tr, cc qui d, hoc vch ni cheo leo vi cy tng,
ci tho am dnh cho k n dt. Li by ra chi ch "ph qu Hng Cng". Sang nh ngi qu phi Hng Cng, vi mu n (biu tng ca ph
qu) vi a hoa hng, v con cng ang ma.
Ngi ngho , t an i vi ci bn th bn chn, lu khu, trng trc trng sau. Ci ging th xa mt, v chon ch; khi lm m gi, dn thc n
ra b vn gia nh. c m thm kn ca ngi min qu vn l ch khi lm n kh gi mua sm bc tranh th, vi ci t bng cy thao lao, cho
rng r nh ca; dp m gi, ci g, ci t th em li th din cho ngi ch th lm n, thnh cng trn ng i, nh cn c v tit kim.
27/69
1/11/2015
C gi thit ng tin cy: u tin, ngi th mc G Cng, (vng Ha ng) ngh ra sng kin ng ci t Php thay cho ci bn th xa, nhng
khng cn xa c, cn gi t G Cng. V sau, Ch th (gn Ch Mi, tnh An giang) ng t ny nh g a t Camphuchia v, kh thun li, g kt
li, t trn b kt vi tre rng, th tri theo dng nc, khng tn km nh g a v t Ty Ninh.
Vic b tr trn bn th t tin thng nht t Bc ch Nam nhng ty hon cnh giu ngho m khc nhau v chi tit.
Trc bn th, quan trng nht vn l "tam s" gm:
L t trm hng, phn ln c bng ng, rng, cha tro than, mi la cho trm hng. Trn nc, c ci np y li, khot l nh chung quanh
khi trm xng ln, lan ta ra u n bn pha, np thng nh ln, vi tri o hoc con k ln. Ngh thut c ng ca ta t trnh kh cao,
lm khi by kiu cy tre, chn ca l vi nhng mt (t) nh thn cy tr, li by ra l ng mt cua, (ng ), hoc ng en. Theo ti, loi ng
en ny do cc chuyn gia ngi Php ph bin H Ni v Bin Ha hi u th k, vn l ng htng l, tm vo cng thc ha cht, thm phn
chua.
ng qu Nam B, ni chung, khng ai tin mua trm, v vy ci l chng by cho p, to th n nh, gi nm na l "l hng", nhm trang tr.
Ngi trung lu hoc ngho nn sm ci gi l "l nhang", cm nhang (hng). Hoc c ci l t trm ri m vn sm ci l nh cm nhang (va
hng), thit thc hn.
cho "tam s", thm hai chn n, mi chn en c bnh xe trn khong gia, hng nhng git sp t ngn la chy xung; hai ci chn n l
m v Dng. Thi trc 1945, th tin min Qung Ngi hng nm, vo dp gn Tt dng ghe bu a vo pha ng bng nhng b "tam s" xinh
xn, ton bng g, tin kho lo.
Lm khi by ra "ng s", cng nh "tam s" thm hai ci va hng, bo l mt dnh cho ng, mt dnh cho b. Li thm hai ci l c bnh st
vch, dnh cm hoa, khng l snh hoc gm th dng l bng cy.
Nhiu ngi bo l "lc bnh", ni tri "lc bnh", bnh cm bng hoa, mt dng lc, em hy vng. theo c Nguyn Vn T th l "c bnh", chng
gii thch v sao gi l "c"? Phi chng trn bn th khng nht thit hai bn t hai ci bnh, nhiu ni chng mt ci "c bnh", bn kia cho cn
i chng ci ng to, bng cy, d tr nhang, tng th.
Nu bn th rng, by ra ci "k tam sn", i khi, ci cao, kh vng, hnh di, chnh gia c phn nh ln dnh cho ci l cm nhang. Hai bn t
ra ci k tru ru, thm ci t ng nc. Nhiu ni. Kh gi, chng hai ci t kh to (gi to con Rng, thng v hnh con Rng, th k XIX, qua XX)
trn hai ci i, trong t, thm ci mung, cn mung hnh th qun queo, thng l dng nhnh dy tm gi. Ta hiu y l kiu t dng ung tr Hu
(ch ti, nu trong om). Bnh sinh, ngy xa ng b quen thi n tru, trc khi n ming tru mi th sc ming vi nc lnh, phun vo ng nh,
sch ming ri bt vo ming tru mi. Lm khi , lc cn sng, cha m ngho, sau ny lm n kh, con chu mua cp t, gi l bo hiu.
Trn bn th ng b, ngy xa chng by ci "thn ch" ch khc trn ming g, nh kiu l lch, thng nu ln chc tc, u ln u nh, cp
bng. Li cn nhng i a, dng ng. Ngi kh gi th trn ci ging, chng lm k nim ti phng khc. vin bo tng, trc 1975, chng
by ci ging, nguyn l ci Long nh ni Tng, th thn thnh khut mt. Con ca Trn B Lc dp cuc khi ngha ni Tng (An Giang) tch
thu v m s dng hng ngy, khi mt em tng Vin bo tng. Ta thy ngy xa ging ng, ch lm vic, ni ung tr, ht thuc phin, nh c
tng, c sch . . .thng gom mt ch, ln v rng c ci i vn. Bn gc l bn cy tr, sn son thp vng, vi kiu bao lam (ca vng) chm no
mu n, sen, chim tr, tri o. Ban m, ging mng ti y m ng. Trn ging no gi thp nm; gi vung v cng, mt gi tht vo trong, vi
28/69
1/11/2015
nhng vung, nhiu mu sc (gi gi mt tht) da tay, khi gia ch na nm na ngi m c sch.
Li cn cy qut lng chim khi cn, gi a t n hu h. theo bn cy tr ni trn, treo lng lng no n t b, n km. Tm li, ta thy nho s thi
xa chm chp, ung dung t ti, mun tm thu tri t vo ci ging, khng thch c ng, khinh lao ng tay chn, li bing khoa trng. Khng l
thi xu ca c nhn no, nhng phong kin l vy, i lp vi nng dn to tn, tay ln chn bn, chu nng la ma du tm sanh k tm. Ci nh
Vng ca m tang phng pht ci ging sang trng va m t. Lc khoa hc k thut Ty Phng lng on ci ng, nh s git mnh, nhiu
ngi tch cc ng h phng tro Duy Tn.
L gi t tin t chc bn th, vi hng ng hoa qu cn thit. Ngy u, gi "tin thng" , hiu l tr b, thao tc ni b, n gin nhng kh y
cho ngi cn sng hiu l ngy gi, ch km ngy chnh gi m thi. Thi trc, b con xa gom v, tu kh nng ng gp, trn nguyn
tc, gnh nng thuc v ngi g hng ha v ngi ny hng c quyn thu hu li do cha m li, th d nh cht t rung rng hoc vi
cn ph cho mn.
Cng ni b vi s m cng v thn mt cn htit v "tin thng" nng v i ni. B con, anh em, con chu ngho nht phi c gip phng
tin n, i x bnh ng. Vic n ung t do, ch trng ngi gi c, tr con. Thi xa, nng thn , cha c nh my xay xt v bp du. Lm tht
heo sn, dnh cho hm sua, gnh nc d tr, chun b t chn, a cho y , phi ci, chn go trng, lm da chua, phn cng t m, v hm sau
l chnh gi, nhm "i ngoi" nhiu hn. Thi phong kin, y cng l dp thu vn, bc lt nhng mang hnh thc "o c". T in cn em n cho
ch in nhng thng go, np ngon, cp vt., hoc c sn h un ch l, con c su ( Nam B thi xa, c su lm n n sang trng nht). Ru,
l s ng gp, gn nh bt buc. T in em go trng, hai chai ru th ngon cho ngi qun gia, chnh ngi ny li a ra ngoi, bn li ch cho
ngi n sau, ri a vo lng vng (dp tt cng vy). Qu l li dng uy th ca k lm ch t, vin c chnh ngi in ch qu c trng khn,
n n ngi qu c l s cng bnh.
Ngy chnh gi, c gia nh t tu, mc nghim chnh. Mm c do cc c du, con chu tr ti nu nng (hoc mang v), thm bnh kho (nh bnh
qui, bnh thun) Gi cng do ngi gi hng ha quyt nh, v chnh ng ta c s y thc ca ngi qu c hoc c anh em bu ra. Lm khi
gi hng ha l con trai t, con th. Ngi gi hng ha lm khi kh tnh, i hi c mn c bit no , th d nh c nng, nh mm sng, v
thu sanh tin cha m thch n mn ! C khi phi ch mt ngi no , hng xm, c th l ngho hn, nhng do trc tng l bn thn, thch
nh c tng hoc cng i g vi cha. Hoc mi b lo mua thng bn bng ngho, nhng l bn ca m, khi m cn ngho tng.
Th cng ng b phi chng l mt tn gio? Nhiu ngi bo rng khng,v tn gio cn ngi tr tr, ngi chc sc no lm ch t, ch l. Ngi
cho th cng ng b l mt tn gio (ch khng l tp tc bnh thng) tr li dt khoc:
- Ngi chc sc ca o "th cng ng b" chnh l ngi tha k hng ha, c y thc.
Ngi gi hng ha ty quyt nh khi bt u l gi, khi sm, khi tr, lm khi do cao hng .ng ny ra lnh cho thn nhn t tp n, v khng cn
ch i bt c ai, mc du cn ngi anh em rt giu, a v x hi cao, c hc v to. ng trc bn th, theo ng l, ng ta chp hai ngn nn, t
chy t ngn n nh trn bn th (la thing ca dng h, tng trng) ri dang tay, trao cho hai ngi bn cnh bn th cm vo chn n, sua ,
li thp nhang, khn vi lm rm, ni dung nh thn o, khn to hay khn nh, tu .
Sau khi x v ly, ngi gi hng ha bc lui, anh em mnh, hoc cc chu lm l x ly, k n ngi quen thn. Bt u c th ni chuyn qua
li nhc nh chuyn xa. Lt sau, theo ngu hng hoc theo nguyn tc v thi gian, (khong mi pht hoc mt gi) ngi gi hng ha ra lnh
hnh ng dn c xung v mi n ung. Trn nguyn tc, ngi trong dng h phi n, ng hng lc ca ngi qu c, cng l li th on kt.
29/69
1/11/2015
Ngi ln tui, ch cng nh khch c mi n mm ring, vi thc phm chn lc, ngon, mm v ngi ln tui c b rng yu. Tuy nhin, ci phao
cu, u cnh, i chn vn l u tin dnh cho ngi gi, h n phn tht, thch gm nhm chn g. Thm ci u g, u vt, cng dnh u tin, thch
nht l b lng heo hoc g vt. Ngi tr chm sc xi cm cho ngi ln tui. Bui tic ko di, la tr thch dn ring mt vi mm, gc sn, gc
vn. Phn ln n b ch n sua, nh bp. Tr con c chia phn, n bnh, tri cy, tha h chy ti chy lui. Lm khi min qu, tic ko di. Dp
m ci cng nh m gi, mi n nay, vi ni ung qu nhiu ru, hng nm by chc lt, hoc hn, t sng n chiu, xy ra nhiu trn ci v.
Ngi trong dng h, lm khi gi kn bao nhiu thc mc ln nh (n nn qua li, chia phn gia ti khng ng u) tha dp ny, li dng ngi th
tha htranh ci, ln ting hoc gin hn, ra v sm, n ly l. Li cn t oan c bc, dy da, r ren ngi quen hng xm vo, gi l "th tc." Theo
l, b con i d c hng phn thc phm, bnh tri tng trng, em v cho ngi v hon cnh khng n c. ai rnh rang, li tip dn dp.
D nhin , sau khi ln n thp nhang, ngi ch l rt ru trn bn th, ng ra l ba tun ru, ri xi cm trong chn, tng trng, thm mt tun
tr, t giy tin vng bc.
ng ch : Trong t ng ca ta, khng c ting "n trng ming" (gi theo Php, n t-xe). Trong mn cng, nu ln: hng ng hoa qu. Bi
vy, nh lng, nhiu b lo khng nhn nhn ng tc "dng mn n trng ming" Hc tr l (l sinh) thi xa, trong nghi l chnh thc v t t chng
c li xng "n trng ming", nh mt tit mc ring, tm gi dng bnh. Tht ra, bnh v tri cy dn ln cng ngay t u ri.
Ngy nay, trong hon cnh i sng " th ha, chng ai dm ngh n by m gi ng b ca hng n ung, ha chng la tr t thc n tim
qu ri a thc n v cng nh. Tng cng, c th t thc n, nhng trong gia nh phi ch bin mt mn c bit, gi l s chm sc ca con
chu i vi ngi qu c, bo hiu. Gn nht l thp nhang nh, ri hn nhau n ngi cha no rng ri, cng mn chay cho gn. Thm ting
tng kinh, g m kh m cng.
VIC T L
Trc tin, khng i su vo vn , ta th nh ngha vi danh t thng dng:
- Thin l Tri. c s tranh ci t hi th k XVII, do nhng ngi truyn o Ty Phng. "Tri", theo ng l mt ngi c tay, chn, mc qun
o, bng xng bng tht, theo tr tng tng, hay l khi nim m h? Tm kt lun, theo ng, tri l kh Dng, nng, i lp vi lnh l t.
Dng v m tc ng vi nhau, to ra vn vt, nh vy, kh Dng (Tri) l mt dng vt cht. t cng l kh, m l lnh ng nghavi thp. xut
hin hnh tng "tri trn", "t vung", n Nam giao. Li c hnh tng mt vng trn, bn trong chia ra nh hai tri xoi, bn en bn tng (hoc
mu ), thng v mt trng chu nh lng, hoc trn mi ghe thuyn c
to, trang tr.
Thn, theo Hunh tnh Ca, l v "thn linh, ti php, php thing, php mu". Thing, cng theo tc gi trn l ng ngha vi linh, linh thing l "khng
hnh nh, khng ting tm, khng ai ng thy, v php thn linh". ng P. ca theo Thin Cha Gio
Theo Hn Vit T in ca o Duy Anh "Thn" l tinh kh, vic bin ha bt trc cng gi l Thn. Thng gi "qu thn", theo o Duy Anh, "ngi
cht cn ci hn, hn dng gian l thn, hn m ph l qu". Qu khng mang ngha l xu nh ma qu, ty hon cnh m xu tt.
- Thnh, "ngi hiu thu mi vic, ngi hc thc v o c rt thm cao, tn xng ng vua, cng gi l thnh".
30/69
1/11/2015
Th d nh Khng T l bc thnh. Bc thnh (nhn vt lch s c tht) ha ra thn, linh thing (Trn hng o). V thn, nhn vt lch s, lm khi
ngun gc tm thng, hc hnh t nhng khi cht c th bin thnh vi nhng iu linh ng c dn gian truyn tng.
- n, Miu (ni tri l Miu) dnh th nhng nhn vt c tht, hoc ca huyn thoi. Miu l c ngi, rt tn nghim, s (nh Th Miu Hu).
n cng vy. Nam B, lm khi miu l ni nh b, ln hi nh doanh thu , nng cp v kin trc. Lng L Vn Duyt thi xa k cn ngi miu nh
l ni th cng, gi (L Cng Miu). Nay nng cp, chng cn ai gi l miu L Vn Duyt c.
- nh thng l ni th thn Bn cnh Thnh hong (thnh, theo ngha thnh quch gi an ninh cho th trn, sau m rng phm vi n thn xm,
vi ly nh bao bc, d tun phng). T l ni th nhng v thn, khng phi thnh hong Bn Cnh. Trong Nam, ch Cha c p dng cho cha
Pht, (gi T, Quan m t), nhng n miu cng gi chung Cha. Ni th b Thin Hu, ng Quan Cng ng l gi Miu nhng nhn gian cng quen
gi Cha ng, Cha B.
Nn ch , Thn (ch vit khc) nh thn dn ngha l v quan li. nh lm khi l ting thng tc, khch gh vo n ung, gii tr (Ngc Lan nh).
Vic t t nh miu khc vi in, hoc Cung, ni th cc v linh thing, nng tnh cht ba php, nh Ngc Hong in, Kin An Cung. in cng l
ni c th chu vn. i vi n thn, ban t l gm ngi thuc phi n.
Ty bi cnh lch s, ty xu hng ca ngi vit, t xa c nhiu quan nim khc nhau, khi tn thng, khi bi xch. Tht ra l bi xch s tha ha
ca bui t t no khng c ni dung, nng v xi tht, khoa trng, (lm khi cn l tham nhng), c bit vo giai on suy thoi ca phong kin.
Mi tn gio, ty ap hng, gp khi thnh kh suy do ngi hnh o, v vy, ngi lnh o tinh thn, thnh thong phi chn hng, nh phong tro
"chn hng Pht gio". nh miu ty giai on lch s cng phi chn hng, v sch xa dy: Lun lun i mi, ngy cng mi.
Phm nh h, tc gi v Trung Ty bt vit vo cui i l, l nh Nho, c c thc t, tin vo Khng T nn c kn vo bui phong kin suy vong:
"Kinh th ni: " C lc t thn thng , li ni "Duy Hong Thng ", ngha l "ngh n ng Hong Thng " . . ngha l v thin rhn rt tn th
gi l Thng , tn hn c th gi l "Thng", ch t khp c th gi l "". tn khng ai hn th ch c mt thi. Phm nh H phn nn cho
rng trong thc t, vi cha miu li by ra nhiu v cao hn Thng , qa nhiu tng cao hn, v cng tn cao, nh vy l hoang ng. chng ta
l ngi trn mt tht m mun phn tch nhng vic trn Tri, khng ting khng hi , th l ch d chng bt bng, m mng khng sao ch xc c.
V vy nhng c Khng T mi khng bn n vic "qu thn.
Tht ra, Khng t khng bi xch vic cng t, nhng khuyn ng mt thi gi m bn bc nhng g khng c th. Ngi ch trng t l nhm nhc
nh tn ti trt t. Mn nu t m hi, ngi bo nn lo chuyn ca ngi ang sng, ri hay ngh chuyn qu thn. Ngi khuyn "Qui thn knh nhi vin
chi". Ngha l knh trng thn thnh, ngi khut mt, khng ph nhn s hin din ca h, nhng la khng li gn. Phi chng ngi khuyn t nn
bt thi gi nghin cu chuyn vin vong, v ch cho x hi m cng v ch cho o lm ngi. Nn lo i ph vi bao nhiu vic i nhn x th, v
sinh k cp bch.
Trong tp ty bt ni trn, Phm nh H lin tc cng kch nhng kiu th cng ng gi l m tn d oan. n ngy gi ng b gia nh, iu quan
trng l nh thng trn i, trong tm can. ng chp nhn vic "x" v "ly" ln nhau, gi tn ti, php tc trong vic giao tip, du l gia ngi
thn trong gia nh.
31/69
1/11/2015
Thc dn Php n, mang theo np sng, np suy ngh Ty Phng, Phi chng v mun gi bn sc dn tc nn Phan K Bnh ra cng su tm, son
tp "Vit Nam Phong Tc", vit c h thng, tng bi ng bo, t nm 1914. V ti ca tp bin son ny l "quan", "hn", "tang", "t", xin trch lc
nhng on lin quan n vic th cng thn Thnh hong vn ph bin, cn nhiu ngi hng ng t thnh th n nng thn.
- "Xt v ci tc th Thnh hong, t i Tam Quc tr v vn c; nhng ngy xa th nh vua nhn c vic cu o g mi thit n cng t m
thi. n i nh ng, L c D lm tng, mi bt u lp miu thnh hong, Thnh , k n i nh Tng, nh Minh thin h u u cng
c lp miu th.
- "Nc ta thu by gi ang lc ni thuc, tc Tu truyn sang bn ny, k n inh, L th vic th qu thn thnh hnh ri.
"Nhng c xt ci ch lc trc th mi phng c danh sn i xuyn, triu nh lp miu th thn Sn xuyn y lm ch t cho vic m t mt
phng m thi. K sau , triu nh tinh biu nhng bc trung thn ngha s v nhng ngi c cng lao vi nc, th cng lp n cho dn x gn
u th y. t lc dn gian ln ln bt chc nhau, ch no cng th mt v lm ch t trong lng mnh. Lng no sn c ngi anh hng ho kit
mt i ri th th ngay ngi y, lng no khng c th i cu ly mt v thn linh khc, rc v m th. Hoc ni th v mt s ngu nhin cho l linh
thing m xin du hiu th. T ra lng no cng c n, x no cng c Miu. n c nhng x mi lp trc ht cng ngh ngay n vic th thn".
Theo on vn trn, ta thy i xa, i Tam Quc, ch by ra cng t thn thnh khi cu o, khi nng, hn, l lt bnh dch t . . Vic th Thnh hong
ngay bn Trung Hoa ch pht trin mnh vo i nh minh tr v sau, i khi t 500 nm nay m thi.
Phan k Bnh vit tip:
"Qi thn l vic u minh huyn vin, cng cha dm chc th no m ni c. Nhng xt hai ch "qu thn" ca thnh hin t ra, thn l g? Thn
ngha l thn diu. Qi l g? Qu ngha l qu tng. Ch l ni ci l to ha huyn diu, lc ng khng t nhin ha c, t nhin qu khng, th l v,
cho nn gi l "qi". Vy th ni ci l nh th m thi ,ch khng phi c qu thn htc. V thnh nhn c dy rng: "V tri sinh, yn tri t. V tr s nhn
yn tri s qu". Ngha l s sng cn cha bit ht, bit th no c s cht. Vic n vi ngi cn cha xong bit th no c s cht. Vic
n vi ngi cn cha xong, bit th no m th qu thn".
Tc gi khuyn ng th cng nhm nh. Nhn qua Ty Phng, tc gi ca ngi tinh thn khoa hc v s hn ch th cng, cho rng l l do khin
h c sc mnh vt cht xm lc cc nc khc.
"Khng c th thn thnh no, khng phi nh n sc m ph mc h bao gi, vy sao m nc no (bn u Chu) cng thnh vng, dn no cng
ph cng. M ng ny th thn thnh knh l th, sao "thn" li khng ph h cho giu mnh bng cc nc i? . ..Thit tng ch nhng miu
trung thn ngha s v miu nhng bc anh hng ho kit th mi ng nn th. M th th l t lng k nim, khng th m cu phc. Ta nn coi
ci miu (ca ta) nh mt tng ng ca ngi u Chu. (C l tc gi mun cp n nhng pho tng trng by ni cng vin, qung trng
thu y bn u Chu)
Nhng ngha dng nh qu khch, vo giai on lch s u th k c l t c ngi nng thn v ngay c thnh th tn thnh. Thc t din
bin. nh miu vn tn ti, nu ta s dng vo mc on kt ton dn, ng tn km thi gi, gy nim tin vo truyn thng vn ha.
T quc ta vn l thng nht t xa; thc dn Php n, mun chia ra ba nc, nhng kh lm c v c bn l chung mt phong tc m vic th thn
nh lng phi chng ng vai tr quan trng, vi sc nng v chin lc. Tuy mi ni mi khc, nhng ni dung vn l mt. Ngay Bc, Trung,
32/69
1/11/2015
Nam B, trong mt khu vc nh nh tng, huyn, vic th cng, trang tr nghi thc t l vn mang vi im d bit, nhng l v chi tit m thi, khng
ng tranh ci v mi hnh thc vn ha phi linh ng. Ngay trong nhng gia nh trong xm, mi nh by kiu bn th ng b hi khc nhau, hoc bn
ng Thin.
V c bn, ta c t liu bc nht ca hc gi Nguyn Vn T ni v Th C, ng bo Tr Tn 1944. Vn l nguyn tc "th ngi cht nh phng
s ngi sng". Mi nh vi ci bn th t tin l mt v tr nh. T tin ta cng c nhu cu th phng gn ging nh mt v thn. chng qua v nh
ca cht hp, ti chnh khng cho php. Ngho m pht ln lm giu, c th xut tin ra mua chc tc trong nh c bn th vi lng, vi ci khm
sn son thip vng, bc honh phi to, lin i rc r; c tin l c sm, ngoi tr vi nghi thc nh ch dnh cho vua cha.
C Nguyn Vn T phn bit vi chi tit y:
- C nhiu th hnh hnh dng ging nhau m nh v nh c khc nhau ch nt v ng chm t ngi n. Th d cng mt cu i
mt bc honh, th nh th chung quanh chm rng hoc t linh, nh th ch chm trin hoc b chit ch.
- "t linh" ( nh lng) l long, ln, qui, phng. B chit ch nh thng chm l "bt bu" (tm mn qu), tc l bt ,sch, qut, gm, lng hoa,
bu ru, n v ng so, ti th. Nhng mi ni mt khc c ni chm pho sch, nh , cun th, lng hoa, bu ru, n t b, qut vi, pht trn.
Nh l thanh ngc, hnh di, ging nh ci nm linh chi m cc quan dng che mt khi vo chu. Hu ht nhng mn ny, tng trng cho s
phong lu, siu thot, nhn ri ca th gii thn tin, l mn tiu biu cho mi v trong "Bt tin".
"Chit ch" ngha en l cnh cy b, mi mn ca bt bu va k (n, so, qut . . ) vi vo mt cnh cy b, cho nn gi chit ch b . .
- Mt phn bit khc: nh th chm "Lng long triu nguyt", hai con Rng chu hai bn mt trng hoc chm "Lc long ng thin" (su con Rng
bay ln tri). Phi chng nhng con Rng ny tng trng cho li mong c cu ma thun gi ha, Rng em ma, chng hn hn. Li c s gii
thch ca nhng nh kho cu rng ngy xa, gc con Rng l con thung lung hoc con c su, khi c su rng ln, nm trn bi phi nng l im
sp c tri ma. T con su, con thung lung (loi rn bin, khng c vy khc vi Rng) nhng ha s thi xa tng tng ra con Rng. V hnh
tng con Rng c ph bin khp ng Nam chu , c bit x nhit i, gi ma, th d nh n vi con rn thn l hnh dng cong queo ca
sng Hng, hoc chic ghe ua kh di, chm tr kho lo u v ui ca Thi Lan hoc Campuchia. (Ch thch ca S.N) . nh lng, chm chim
phng (phng hong) l in "ng phng hm th", nm con phng ngm t th. Cng vi nh nghin cu cho rng chim phng bt ngun t chim tr
ca dy Trng Sn, ngy xa em cng qua Trung Hoa, ha s ly dng con tr, m nhn, ui di v ra con phng c cch iu ha. Thng
thng nh ch cchm nm con di (thay v nm con phng); Di l con "bin bc " (theo ch Hn) ngi Hoa pht m l "phc", gn ng m vi
ting "phc", mt kiu chi ch. gia nh thng chm ph dung v chim tr, hoc hoa mu n vi chim tr hoc vt li ao sen, (gi lin p), hoc mai
iu (chim s u cnh mai ang tr hoa). Rng, phng tng trng cho vua v hong hu cung in; nh lng (thn nh thay mt cho nh vua)
khng c th.
Trong thc t, c Nguyn Vn T nhn xt, trong giai on cui nh Nguyn hoc khi ngi Php n thng khng phn bit, nh dn tim dng
nhng biu tng "rng phng" ca nh vua, chng h hn g (v php l).
Nhng "mtp" trn y cha ni v ca vng (bao lam), ci khung hnh ch U lt ngc, chnh in, hoc ng vo chnh in, ni ln hai cy ct
cho p mt. Ca vng gy tc dng, theo lut vin cn, l thu hp khng gian, khin ngi t ngoi nhn vo thy bn th thn thnh oc bn th ng
b nh tn trong su thm, gy cm gic huyn b thi hang ng tin s vi ngn la thing m dng h, b lc phi th v gn gi, la tt th b lc
33/69
1/11/2015
lm nguy, thiu nh sng, thiu la si, nng tht . .

Ngoi nguyn l th ngi cht nh th ngi sng, cn nguyn l khc l "hu cng tc t chi", thn c cng c vi dn nn dn nh n, ht cng.
Nhng lm khi, nhng nh th xa nay vn cn du n th nhng thn bt chnh, nh thn n trm, thn t dm (cc thn ny l ngi, nhng cht
hoang, bt c k t), oan hn c quy ph.
Ta c th ly s th cng t l ng bng sng Hng lm chun so snh vi Nam B. vng sng Hng, mi lng th mt v Thnh hong nhng
c lng th nm by v, gi "Phc thn". Cng theo Phan K Bnh (phc) thn chia ra ba hng.
1. Thng ng thn l nhng thn ni, thn sng, hoc cc bc Thin thn, nh ph ng thin vng, Liu Hnh cng cha, cc v ny c "s tch
linh d", m "khng r tung tch n hin th no" , cn gi Thin Thn.
ng chung hng vi cc thn ni trn, cng c nh vua phong "Thng ng thn", cn nhng v thn c tht, nh Trn hng o, l Thng Kit
dy cng gn gi t nc, s ghi chp.
2. Trung ng thn gm nhng ngi lng th lu, "c h tn m khng r cng trng", hoc c chc tc m khng r h tn "hoc nhng v thn
c chc:" linh d, ti khi nh vua gp lc thi tit tit bt thng, by "o v th thy ng nghim", th cng c cu xt, xem nh "Trung ng thn".
3. H ng thn l nhng thn "khng r s tch ra sao, nhng thuc vo bc chnh thn" th triu nh cng theo lng dn m phong vo bc th ba.
Nh th, t xa th nhiu v thn m chng ai r tung tch, l lch! Ngy nay, nu cht vn, Nam B ta gp rt nhiu trng hp th mt ng Thnh
hong "chung chung". Ta chng nn thc mc v thi xa, triu nh phi n theo lng dn m phong sc, gn nh t thy trng hp do cp trn p
t. i khi, mun c dn cng t, v thn bt c cp bc no cng phi c xem linh ng, ngi dn n, "cu c c thy". Trng hp
Trn Hng o , ta bit, ngoi cng trng chng ngoi xm cn c truyn tng nh gii v tr t ma.
Nam B l t mi khng c thn n trm, cht hoang . . Nhng ch l thn i din cho quyn uy, nhn ngha. "Thng ng thn" t thy, c Nguyn
Hu Cnh ngi t chc hnh chnh u tin t ng Nai, "Trung ng thn", c Mc Thin T H Tin . phi em "im linh ng" th cng t mi
ng, khi nhang khng dt. Nguyn Hu Cnh lng Chu Ph (th trn Chu c, An Giang) ni danh linh ng, nhng Nguyn Hu Cnh th chung
vi Trn Thng Ti nh Minh Hng Gia Thnh (Ch Ln) th t ngi cng vi, mc du Trn Thng Ti chnh l ngi Hoa nhiu th lc, cm u
nhm "bi Mn, phc Minh" n Bin Ha vo th k th XVII. Lm danh nhn ty dy cng gip nc t c ng o b tnh n. Ta khng nn
ngc nhin khi thy miu Th Khoa hun, Nguyn nh Chiu t c gii thng gia n , v gii thng gia ch cu mong "ti lc", "mua may bn t"
m thi. C Nguyn Vn T nhn xt v nh lng c truyn, xin trch v tm lc:
Thng th thn qu x ta mi lng c mt ngi nh th thn Thnh hong v hi hp dn lng, ngoi ra cn Miu th thn linh, Cha v
Am th Pht.
Ta lu : T i Minh Mng v sau, thn Thnh hong mi l thn chnh thc cng s, tuy nhin c vi trng hp ngoi l. Lm x c ch ring
gn gi, bo qun sc thn, gi l Ngh. Khi cng nh th n Ngh thnh sc, t xong, a sc t nh tr v Ngh.
Chc nng chnh nh lng l lm ni hi hp, c mng mt hoc ngy rm, ngi ln tui trong lng hp dn nghe ging v o c, c bit l
nhng ch th, ch trng mi ca nh nc, cc bn sao lc ca hun lnh, do nh vua ban ra c treo ti nh cho dn xem. V sau, n gin
34/69
1/11/2015
ha, nht l trng hp lng ngho, by ra kiu nh bn trong l "Miu" th thn, v cng thn dp l hi, bn ngoi lm ni hi hp. Hai c ngi
nhp mt.
Bn trong ca nh, t ci sp g kh to, pha trn l ci ngai, trn ngai t ci "long v", tc l bi v chc tc v thn. Trc ci long v ny,
thng c mt tm king hnh trn, tng trng cho ci "ht" m ngy xa v thn dng che mt, khi tu ln vua.
Pha trc ngai, t ci gi, dng ng ba thanh gm, gi "gm va" hay "gm cn". Vic th con nga mt trng mt khng phi dnh ring cho
Quan cng trong truyn Tu, nhng l nhc nh v thn ngy xa by ra trn, nh Nam dp Bc. Ngoi Bc, by ra l t con nga g trn bn ci
bnh xe, khi diu hnh rc sc thc th i nga ko theo, nu th Hai B Trng, by ra hai con voi.
Hai bn gian gia nh, by "l b" v "bt bu" "Bt Bu" v "Chit ch" gii thch phn trc, nay ch bn v "l b" m c ni gi sai l "l b" (l
ngha). Theo c Nguyn Vn T, "b" l nhiu mn gom li cho , mi mn ri l b phn. "l" l ci mc, tc l ci khin mang ra mt trn nhm chng
gm gio, Khi diu hnh, ci khin i u. L (vit theo ch Hn, khc ch vi "l" l ci mc, ci khin) li c ngha l nc mn. Thi xa, trc
khi xe ca nh vua i ngang qua, c qun s i trc ry nc mt ng cho bi ct ng bay tung ln, lm d bn. L dn u m rc nh vua.
Chi tit ny kh quan trng. L b dnh cho nh vua, qun s cm nhng mn tng trng i theo hai bn. Thng l dn u, c bin "Tnh tc" (hoc
Tc tnh) v "Hi ty", ngha l ngi hai bn ng cn lu , i ng cho nghim trang, v nhng ai ci nga phi xung nga, ngi tn tt, n mc
li thi phi trnh xa, bng khng, qun s s qut roi. i L Thnh Tn, "l b" gm : "Qua (gio), ph (ru), vit (ba), trang, phan , tinh, k, mao, tit
(i loi, su th c hnh thc khc nhau) thm qut , lng v qun s. nh, thng c hai thanh mc trng, hai ngn c tit mao, hai ci chy (di
bng ng) hai ci ph vit (ba hoc ru), hai ci bin Tnh tc, Hi Ty.
Ty theo nh m b tr l b khc nhau, th d lm ni by gm, tay vn (bn tay cm bt), tay v (bn tay nm li), thm x mu, hoc au t nhi
(kiu c bn nanh nhn) hoc inh ba.
Li cn nhng tm bin khc chc v, cp bc v thn. Ty theo nh giu ngho m gia sn cm mt hoc hai l c kh to, gi c i, thm c ng
hnh, gm nm hoc mi l, mi l nm mu, thu rng.
cha Pht, in hoc Cung theo o Lo, th c khc (v nng v ln ng ln bng, xin khng bn n)
BN V NGUN GC CA T L NH XA
Theo Phan K Bnh, on trn, chng ta thy c nhiu v thn c sc phong hoc khng sc phong nhng l lch m h, y th m c th cng.
Trng hp ny kh ph bin vng t mi, Nam B v ng bng sng Cu Long nhiu sc phong Bn Cnh Thnh Hong l chc nng ca v
thn, nhng khng ghi tn h, thnh tch lc cn sng. Vi nh khoe l th V Tnh, nhng xem sc thn th chng thy tn chi, ch l chc v sung,
a s loi sc phong vo nm T c th nm.
Thn khng tn, ch c chc nng t lm sao m thnh v cng t? Chin cng thnh tch gip dn dng nc nh th no? Ti sao t thn v danh
m li thnh mi, ty a phng, cn mi thm khch nh thn Mc Tr, b Cha X, thn Ging nc, Nam Hi Tng qun (thn C ng) v qu
nhiu v thn khc, ng Quan Cng c mi v cng hng. Trong nh dnh ring mt bn, gi bn Hi ng, dnh cho cc v ni trn, nh l khch
danh d ca lng.
35/69
1/11/2015
Mun gii p, ta tr li vic cng t mt giang san nh. Php vua thua l lng. Triu nh cng Tri t n Nam Giao th lng xm cng t "sn h
x tc" (tiu biu cho t quc) nh. iu khc nhau l nh vua, gi Thin T, con Tri, c quyn ng trn n Nam Giao, nhn ln Tri m ly,
trong khi dn lng khng c t trc tip ln Tri, m phi qua s trung gian ca ngi i din, c y quyn ca nh vua, l Thnh Hong Bn
Cnh. Ch cn s y quyn trn t sc, phong chc v, ng n l xong. Ni th thin hn, dn lng t Tri nh trm Bu in, vi ngi trng trm
c y quyn l gim c Bu cc, ngi dn khng t m tn tui ca ngi gim c y. Ta chng thy nhiu nh c sc phong "i Cn", thn
n b, hong hu v cng cha, y th m dn gian c xem l "ng thn". ng thn l trng ngnh bu in.
Ni t mi, c sc thn l iu qu v cng, nhng thi xa, vi li lm vic quan liu, n thnh nguyn ca lng x mi thnh lp kh chuyn t
nhanh chng ra triu nh Hu. Ch ngy lnh thng tt, cc quan mi tu ln, sc gi v lng qua nhiu giai on phc tp, tn thi gi, li thm tin
t lt. tng nghe nhiu lng xin sc thn, ch nhiu nm, nh c i din ra thng ngoi Hu khiu ni gian trun v tn km. Trng hp c
bit, v thn cha c sc phong dn lng vn th phng trc, ch i kin nhn.
Thoi Ngc Hu trn th Vnh Thnh, cai qun vng An Giang xa, t i rng, gm An Giang, Cn Th, Sc Trng, sa c, Vnh Long, Bn Tr,
gp phn o kinh Vnh T, vy m i n sau khi Php chim Nam K, vua Khi nh (do Php dng ln) mi phong sc. L do: Vua T c khng
phong thn l phi, v Thoi Ngc Hu c con r dnh lu trc tip vo cuc khi binh L Vn Khi. Trng hp T qun L Vn Duyt, tng l Tng
trn Gia nh thnh (thnh l n v hnh chnh to, gm nhiu trn, c Nam B v Bnh Thun), ngy nay hin linh. Theo li truyn tng nhng chng
c sc g c! T qun b bn n t hnh , sau khi mt, khng b Minh Mng o m l may. T c ch dm lm cng vic l xa ti c. Nh vy l can
m ri, nn nh Minh Mng l ng ni ca T c! Li cn trng hp Phan Thanh Gin. Dn lng vn th torng khu vc thuc ch quyn ca ngi
Php, nhng Phan Thanh Gin mc du cht vn b tc ot chc v hi i T c. Phi ch n Khi nh, Bo i, i sau mi dm phong
thn, tm gi l "sa sai" s qu khch ca ng cha thi trc.
y l trng hp thn khng c sc phong, v nhiu l do, nhng khng v m bo vic t l khng c ni dung. Dn ta dng t ng "th thn
Vng", ngng mt v pha v thn sp c phong. Cn gi mnh dn l do "dn phong". Dn vi s ngng vng, hm m l iu kin quyt nh. Cn
im linh ng "cu c c thy" v thn gin tip gip dn trong vic lm n , tm sinh k, nht l qua giai on chin tranh dai dng. nh m thot
nn bm n ph hy th dn bo ng thn qu linh thing. Nu nh h nt v bom n th bo v nh b sp nn ng thn i ni khc "tm tr", khng
cn a phng, chng no c ngi chnh n li th thn ha chng mi "tr v"
L do thm kn nht, theo ti vn l ngi dn trong cng ng thn xm mun c biu tng, chng minh t cch ca x mnh, ni ng hn l phm
cch ca x. Nh trng hp ngi ng tui, con ci bt u ln khn, mun thy bn th ng b ca mnh, ti nh, du p du xu. Khng th dng
bn th ca ngi khc dng h thay th bn th cho nh mnh. V li, ngi dn khng th lp bn th Tri t trong nh mnh, phi th n v
nh nht l nh. Nn gii thch v trng hp trc sn nh, mi gia nh t cy tr, bn trn l tm gch to, ) nu sn cy c th, t bn th nh)
vi ci l nhang tng trng, Gi bn th "ng Thin" (ni tri l Thng Thin) th "Thin quan T phc", v s gi, cp bc nh, dng "nhn vin
lin lc" ca nh Tri thnh thong xung trn gian kim sot nhng hnh v tt hoc xu ca tng gia nh m thi. Chc v khim tn th ch xng
ng vi c ngi n gin. Chng ai bt knh n mc th Tri qu n s. Cn miu Th a t gc sn, khim tn, vi ci mi che nh b (hoc
ngoi rung) nhm th ng Th a, ng ny chng phi l t, theo ngha rng, nhng l v thn nh cai qun ci nn nh hoc my so rung m ch
nh lm ch, c th, nhng lin quan n nhng nh hoc phn t ca ch khc.
S linh thing l iu nn t ra khng n trnh c. Th gii thch theo gi thuyt ca o Nho, vn trng thc t.
Qy thn, tc m v Dng c tng giao tng khc, thy c th qu thn l im linh ng l do tm lng tng ngi. Thn thnh bin ha, huyn du
"mt nhn khng thy, tai lng khng nghe" (th chi nhi pht kin, thnh chi nhi pht vn) vt tru tng nhng lun lun vn c. Trong bi vn t c
36/69
1/11/2015
nh lng, t vn , ty ngi cm thng. Th d nh bi vn t Bn Cnh Thnh hong x Bo Thnh (Ba Tri, Bn Tre), t nm 1902, theo
bn dch ca Thi Hu V:
- Cn Khn dn kh tt, sng bin c ngi ti, chu tinh hoa trong Tri t, mt nhn dng chng thy, tai lng cng chng nghe, c kh tt ni
my m dng, chi rng nh thy tng thy hnh. o tuy cch, chn m chn t, h dc lng cu th ng hin lin. Thnh th d thng, du sng,
du ti, c lng th thy linh thing.
Khng nghe, khng thy c, khi m khi t, khi sng khi ti, nhng nu "c kh tt" th thy tng thy hnh. iu kin tin quyt l Lng Thnh. C
lng thnh th thy s linh thing, im linh hin ra chp chn. Khng lng thnh th khng thy g c.
Tm li, "Thn" l2 kh m kh Dng ha hp, c th hin ra chp chn vi k cu khn vi lng thnh.
Lng thnh l g? Theo c Phan Bi Chu, torng quyn Khng Hc ng, "thnh" l c lng nhn, "thng ngi nh th thng thn", lng v tha.
Ngi giu lng v tha, gi lng nhn i th nht nh cm thng, trong pht giy vi thn thnh. Hu cu tc ng - Khng cu th khng c ng.
y l hnh tng ca k tht lng mun bt ln sng in, t i pht thanh. Vn cho ng tn s, chu lng nghe th c th nghe, nghe thy.
Mun hiu th no cng c. T l nhm to iu kin, cng nhau "vn i thu thanh" ng gi, khng sai lch, ch k, c lng thnh th dng nh
nghe, v c th cn nhn gi nguyn vng ln Tri.
Cp Triu nh by t Nam Gio, thn x th t thn Thnh Hong, cng theo mt hnh thc, nhng vi triu nh th long trng, vi nhiu chi tit, tn
km, cn thn x th n gin hn. Ni dung vn l mt. Con ngi l Nhn, Tri l Thin, t l a. Thin - a - Nhn l hnh nh ca v tr.
Nh ni, vua l con Tri, vua t Tri chng khc no con cung knh t cha, tha y quyn ca cha m chm lo vic nc. Khi xy a im bt tng
nh thin tai, dch t, nguy c chin tranh, vua phi t nhn ti l thiu ti thiu c, khim tn vi Tri.
Vua t Tri n Nam Giao, gia khong trng khng, "Giao" l t Tri. Tri hnh trn, t hnh vung. Khng xy ta nh to ri vo m t (nh
ngi nh), nhng ng trn mt ci n, p bng t, pha Nam kinh thnh, v vy, gi "n Nam Giao", di hnh vung, trn hnh trn. Trn hai
tng vung ri trn ny, t ra nhiu bn th dnh th cc v sao, mt tri, mt trng, ma, gi, sm st, thm bn th ni, th lng tm ca cc v vua
trc. Li qui nh mu sc ca t chn ng ru. Cng Tri, chn mu sanh; cng t, chn mu vng.
Trong dn gian, dng giy mu, kh to thay th cho vi la nhng i vi t Nam Giao, dng ton la th tt, nhum mu theo qui nh. Nhc v
cng phc tp hn, vi chung, khnh. Thm i ma vn, i ma v. Bn nhc cng qui nh sn.
Vt hy sinh, t, gm tru, heo d. Con tru l quan trng nht, nh trng hp con heo nh lng, la con en tuyn, cho n sch s t ba thng
trc. Co lng, m bng ra sch s, thi tru vi l qu, t ci thng cho hi khi.
Nu nh lng by l Tc Yt th trc khi l Nam Gio, cc quan lo din tp trc, mt hnh thc phc kho. o mo c cc quan mc vo, lm v
sinh, phi bi bm. Din tp vo bui sng, ri n n s c hnh l chnh thc. C hnh nhc, v sinh ma nh tht, cc quan chu trch nhim
cng "xng" nh tht. Tru lm tht sn, t trong t th qu xung. Cc bn th cng cng chun b nhng t phm, kim sot k ko s st.
37/69
1/11/2015
L c hnh vo khong na m. Qun s mc l phc mu cm n sp, ng hu hai bn ng. V m, bu khng kh tr nn trang nghim,
mu sc ca l phc nh hi ha, lung linh qua nh n. Trn nguyn tc, nh vua l chnh t, nu vua cn nh hoc v l od khc th y quyn cho mt
v quan ln tui, cp bc cao.
Trc , nh vua vo phng ring, n chay ba ngy, gi thn xc trong sch, khng c gn cung phi m n. Cc quan ng vo v tr, t l vt, ri
lm l nh nh lng m phng theo, no ra mt, ra tay, theo li xng. nh vua t t i b, bc ln n, nhc tri ln, nh vua nhn ln Tri
ri day v pha sau, giy lt, nh thnh mi vong linh ca ng tin vng. Vn l dng va tun ru, nhc tri ln ri c li ca ht ca cc ban ma
ht. Sua rt, em lng tru v mu tru chn xung t (nh nh lng) . ng ch bui l quan trng ny, vn dng li xng qu ly gingn h
nh lng, ring nh vua th tay cm ht bng ngc, c mt v quan ng gn, h li xng ring, vi ting "Tu" ng u (ng li xng ca l sinh
ch dnh cho cc quan, vua th trn trng hn, c ngi xng ring). Sau khi kt thc, gi L Thnh, vua ra v, cc ngn nn trn bn th ln hi tt,
hng ro danh d ca binh s cng gii tn, tt nn.
Bui t Nam Giao din ratrong phm vi hp. Tuyt i cm khng cho ngi khng phn s n d, hoc nhn t pha xa. Ta hiu nh vua thay mt cho
thn dn lm phn s ri, dn n cng v ch, li gy mt trt t, bu khng kh km trang nghim. Gii thch nh th cng cha ng hn. iu ct li
phi chng l nh vua by ra t l Nam Giao no phi nhm ng kch, khoa trng uy th vi dn ! T l dnh cho Tri chng gim. V ch nh th.
Khc hn ngy nay, v tm l ng bo thn xm bin i theo chiu hng tt l vic t l bt phn khp kn, mt s ng bo, nhn s vn c th n
chng kin. Quay video cng cn, "bnh dn ha" nghi l nh lng, nhng lm khi ngi quay video li lm dng chc nng, tr thnh ngi
gnn h o din.
nhiu nh, v tn trng l xa, vic t l din ra vo gi T (khong na m) nh nh vua t Nam Giao; vi ngi n chng kin l c, khng
cn b tnh. Lm khi trong lc t li ng ca ci, xua ui bt nhng ngi mun quan st, cng thng cm. Hn ch s ngi d l ng, nhng
khng nn thi qua. V vy, ngy nay khi thn xm, ch lng c th ha, lm ni lm cng vic hp l l bt u t vo bui sng, quan khc
n tham d d dng, min l gi trt t.
ng ch i vi h Mc H Tin, sc phong "Trung ng thn" cho Mc Thin T. V c phong lin tc, t i Minh Mng, Thiu Tr, T c ,
ban u l x Minh Hng Lc Thin , sau n x M c i thiu Tr (x thay tn gi).
X Hnh Thng Ty G Vp qu l thnh lp sm, t xa, y th m sc phong ng Cnh a Thn, cng cp vo nm T c th nm, nh
nhng lng khai thc tr hn. Trc i Gia Long c x ny ri. Bi vy c l theo li thnh cu ca a phng, khng mun i chc v v thn,
vn gi nh hi trc i Minh Mng, phong l "ng Cnh a Thn". Ta hiu y l t phong sc cui cng, v sau, thm sc phong i Khi nh,
Bo i. Vua T c phi chng thy nguy c mt Nam K Lc Tnh vo tay Php nn phong tng lot, v i nhng sc phong c, cho dn pha
Nam nu mt nc vn cn gi c tinh thn nh vua t c, gi truyn thng t t, ch ngy phc th. V qua lch s ta thy vic lm i T c
qa l c hiu nng tt.
Nhiu nh lng khoe nhiu sc phong, trng hp nhng lng x st nhp, khng kh nng xy ct li v bo lu. V l t mi ca nh Nguyn,
ngi dn ln hi chng ai rnh ch Hn, min l sc c ng ci n hnh vung ca ng vua l c. Ngi Php ng du trn m ngi dn khng
thch. Nhiu t giy ng n vung, nhng tht ra l nhng bng khen tng cho ngi c cng thi xa, hoc cha m v cng thn no . T bn thn
n, sc l cng vn, l lnh ca nh vua, nhng ni dung ca lnh y l g? Ghi l phong chc v Bn cnh Thnh hong, c tn ngi cng tt, a s
l khng tn ngi, qu hn ht vn l danh nhn, nhn vt lch s c phong "Trung ng thn." V sau ny sc y khng b thu hi (trng hp con
chu v cng thn ny v sau tham gia phn lon chng Triu nh)
38/69
1/11/2015
Ni chung, ta nhn trong thc t thy:

- Ngi dn bnh thng, nht l dn lao ng, (t bit ch Hn, hoc khng bit) khi vo nh miu khng cn hiu ni dung nhng cu ch trong lin
i, bi v, honh phi, thm ch chng lng tai tm hiu bi vn t m lm khi cc c sao chp, tam sao tht bn, ci v tng ch. V cch b tr nhng
bn th, no t ban hu ban n bch m, thi gim, thn nng (miu ngoi sn), t ai ch , phn bit v ny vi v kia nh th no. B tnh ni chung
vo thi bui bn rn sinh k v tm thn khng my yn n, c tin vo truyn thng ca nh, linh thing hay khng linh thing, theo kim chng ca
bn thn mnh hoc do ng b ngi ln tui k li, theo d lun. Lm khi h n ni no cng t ch v nghe n ni y c nhiu ngi t xa
n. B tnh tin vo truyn thng ca nh miu m cc c ln tui thi trc hoc hin nay ang chm sc tng chi tit. V vy uy tn ca ban t l rt
quan trng.
Cn nghin cu nh miu qua kha cnh m ngh nh kin trc, chm tr, hoc gi tr tn c (ci chung, ci trng, cy a xa my trm nm . .)
n kt lun v chuyn mn. Nhng lm nh c c vt m b tnh khng ti lui. C vt lm khi l nhng mn khng hn, trong khi vi ngi nh mi to
lp sau ny, chng c hin vt xa nhng b tnh thch n, cng tin bc.
Quan trng bc nht ca sinh hot L hi theo ti vn l lc din xng, phi thao tc nh gi ci bi cnh v bu khng kh sng ng. Mun hiu
mt on ht, mt i bng no phi chp nh, gii thiu l lch tng cu th. Phi l hot no vi k lut, ma ao, ca ht, l ginh bng, cho lt
li, l chy theo i phng. Cy n c, n km, ci trng t n xem nhm chn. N ch l ci trng, cy n khi c ngh nhn khi ng, pht ra m
thanh trm bng, theo k lut ch khng ba bi. Mu vng son trng l ca honh phi, lin i ch lung linh, ni ln c iu g khi nh sng ca nn,
khi hng bao ph sng to ra mt th gii na h na thc, hi ha, trong ting nhc, vi sc sng c th thun nht.
Cc nh dn tc hc ngy nay nht tr rng mun to s sng ng cho n miu, thm ch cho mt khu gii tr th cn m thanh v nh sng, (ti
thm Mu sc). Gm li, l s c kt tm nhng mu s chung cho l hi t xa n nay, ca bt c dn tc no. l nt linh ng, c o
ca tng nn vn ha trong kho tng vn ha ca c nhn loi. Tm nt gi l nhn bn, phn bit sinh hot con ngi khc vi sinh hot ca chim
mung cm th, cy c, si .
nh sng, yu t y ngi xa bit m khng dng l lun dng di. nh sng ca ngn nn trn chn n, nhng m la u cy nhang,
thm ln khi bay lan ta t thp ln cao. Cng l nh la v khi ca giy tin vng bc. Phi l nh sng ca la (la tht), khng phi nh sng ca
ngn n in. n in ch l th nh sng tm thay th, dng trong vic cng t tit kim, nhng ngy thng, sng v chiu.
m thanh ca trng, ca ching, hoc chung, ca ci m bng cy, ca nhc l vi trng cm, n dy, kn thi, chp cha, ting g ca sanh, phch.
Li thm tng xng a ca l sinh. Mu sc ca l phc, ta thch nht mu tng trng cho s may mn.
Tn c, bo qun c vt, cho n ng ten, phai m l quan nim ca Ty phng. Cng ten r, cng p, nht l nhng pho tng ng. x ta,
i vi dn gian, phi mi m, vi nt hin i, th d nh nn gch bng, b l, con hc c lau chi, lin i sn pht th mi l p, mi em s
may mn dp cu an, cu phc . . Bu khng kh trong gia nh phi tot ln s nghim tc, ti sng, lc quan v ngi n l hi ai cng cu mong
sc kh, may mn, thnh vng v vt cht. Thi xa cng nh thi nay, cng tin trang tri s ph ca l hi, trng tu c ngi, thm ch cng mt
cch hn nhin. Vi s hin din ca mnh, nh gp phn ng o cho l hi. Ngi giu n, ngi ngho, n my cng n, gi hnh nh sinh ng
c thn xm.
Phn tch tng ch ngha ca sc thn, s kho lo ca bc honh phi, ngha cao siu hoc ni dung so mn ca cu i l phn s ring ca nh
nghin cu. Mt s nghin cu cng phu, bit lp, lm khi do ngi khng thch l nghi cng bi dy cng tng kt. Cc v ny "d ng" vi vic qu
39/69
1/11/2015
ly trc bn th thn, lm khi li ch giu.

Li cn vic phn tch th t tng tit mc, ni ny c " mao huyt" ri em chn gc sn, ni kia xung sng. Hoc Qun ty (ra tay, ra mt)
trc hay sau ting ching, thi gian cng, na khuya hoc tm chn gi sng. Li bt b c vn t trt ch Hn. Hoc ch bai trnh hc thc ca
ngi nh trng nh ching"nh no, thy ny", nhng sai tri qu ng th cn iu chnh li. ng bo n, vi ly, lm ngi ra v lp tc, v
cn dnh thi gi lo sinh k. em l vt qu khim tn m cn r r, ch nhp tic th kh n cho l x giao, ni chi n lng tm.
Tr li vn : Ta khng nh l m thanh, nh sng, Mu sc quen thuc, hoc quen t torng tim thc vn c th gy tc ng tm l, iu m cc
nh dn tc hc gi l "k c tp th" ca dn tc hoc ca nhn loi. N khng bao gi xo c, ch l chm lng. Dp no , nht l khi con ngi
tr v gi, ci cht gn k, hoc khi c ti c li bt ng, hoc gp vic "ha v n ch" th dy ln.
nh sng, i vi con ngi khi cha pht minh ra in th xut pht t ngn la, hoc t tia st trn bu tri, vi m thanh lc y l ting sm. Ta ngh
ti ngi tin s, trong hang ng nhy ma quanh ngn la thn: La em s sng, la tt l im nguy vong, i rt. ng v lch s nhn loi m
xt, vic pht minh ra la nh du s tin ha vt bc, la to ra vn minh. Trc khi c la, con ngi lm hi tri cy, n ti nut sng, dng
dng c bng o. Vi la, con ngi c si m, trong hang ng v c th ri hang ng ct chi, t la trong chi nng tht, tm qung,
rn kh gii ri tha h sn th, nh gic gia ngi v ngi v quyn li. Li nh la m lm ra gm th, un cy cho cong, lm cung ri rn tn,
ch ra nhc kh.
m thanh do con ngi to ra v nhu cu, bc u l ting h ca ngi cng i trong rng. Ri to ra ci trng, bt da th, xem nh phng tin
truyn thng. La t ln, lm tn hiu cu gip, bo nguy. Trng phi chng l nhc kh u tin, thc y v iu tit iu ca ma?
Nhiu nh dn tc hc khng nh: Mi l hi, trong thi i no cng dng n la gy ho hng, khin con ngi tr v ngun (Th vn hi by ra
l chy uc t nh ni Olympe ca Hy Lp n nc ng cai). Ngy tt, m giao tha c nhang, n, pho, (la, m thanh v nh sng). m giao
tha c gia nh quy qun bn ni bnh chng ang si, vi bp la, thanh nin t la tri, ban m. y cng l la ca ngn nn lm l "Ln n"
ca m ci, l Gia quan, hoc nghi thc m tang.
Cn mt th vt t c th khc i i vi m thanh., nh sng trong l hi, m t l nh miu gi l "Hy sinh".
Mi n nay, ta vn quen ni "hy sinh, t thn" T in o duy anh nu r: "hy l sc vt t thn. Sc thun tu, khng tp, cng gi l "hy" (hy
sinh, sc vt dng t tri t). B c t do, quyn li sinh mnh ca mnh lm mt vic g (se sacrifier)"
Ta lu n con th c sc thun ty, khng tp.
Vic t thn, vi mt sinh vt khng phi l chuyn ring nc ta, thi bui ny. Ta nh bn Hy Lp, thi xa, vn by ra l t thn, git mt ngi,
mt con th. Nhiu b lc li by ra ng tc ri mu con th hy sinh, xem nh dng mu thing. Hy cn l ri mu d, khi c qu chung ng,
hoc ly mu con b, con d ri vo men tm, t c mu sc k l cho sn phm, lm bin i cht men.
Vic t l ngy nay, tuy thn vi nh miu mi c phong sau ny, vn theo cng thc i nh Chu bn Trung Hoa, trc Ty lch xa xa. Chng
qua l v sau thm bt vi chi tit hp l. Ngha l vic t t c trc nh Chu, khi ch phong kin cha nh hnh r nt, i Hunh vi chn
nui sc vt.
40/69
1/11/2015
m thanh, nh sng, Mu sc t n khng tr thnh l hi nh lng m i tng v tm linh ca b tnh l cu mong uy lc ca v thn Thnh
Hong, khng tn, nhng dng nh c tht, n hin trong giy lt. L hi, nhng ct li l l t, vui chi, nh n ung, vui a vi bn b l vic ph.
Mun cho thn chng gim, ngoi hnh thc o qun chnh t, nhang n, ching trng cn con "hy sinh", nay thng dng l con heo, kh gi hn l
con b, thng l b con, bo m tinh khit.
Ai cng khng nh: Heo tuyn sc, ngha l khng lai tp v ging (nay th d di hn v con heo). Chn heo, nui cho n y , tm ra sch s
trong nhiu ngy. Ri gn na m (ty nh, ty thi gian), lm l gi l "Tnh Sanh", (hoc Tnh Sanh) theo ngha "gn cho trong sch". Mun h st
con heo y, ti thiu ngi ch l phi mc khn en o di, con heo c khing ti, vi thanh nin ph lc. Ch l dng ru vo u, vo ming
con heo, tng trng, thp cho n vi cy nhang, t vi l vng bc, sau , thc huyt, liu thy yu sc, m khng ngt th trao cho mt thanh nin
lm cng vic y, di s chng kin ca ch l. Sau , ly cht mu, cht lng gy (tiu biu cho ton th con heo), ng trong ci t, ly giy vng
bc y li, em ln bn th thn.
Ta thy c s trn trng c bit i vi con heo "hy sinh". Lm ni, ngoi vic tuyn chn con heo tuyn sc, cn i hi iu kin con heo c b lng
gy tht cao v cng.
Theo s suy lun ca cc nh dn tc hc s kin ny l du n cn ri rt li ca thi b lc, khi pht minh ra la. Tnh c gp la khi chy rng ri
mi la em v (hoc c la khi st nh vo thn cy mc) ngi trong b lc mng r, gn gi trong hang ng, c ngi chuyn mn canh chng,
la tt l i sng ca b lc gp kh khn ln trong sinh hot. Ri con ngi tm ra la, mun l c ngay, vi nhiu th dng c: dng si dy ca vo
gc tre, bn cnh l m bi nhi: hoc p hai cc nh, th cng gi l la. To ra la vi t th ch ng. Khoa hc. Ri hang ng, con
ngi bt u chn nui trn ng c thay v rt bt tng con th, huy ng nhiu ngi. Th trng ta, thu hoch, trng vi ht ging, thay v hi
lm, gp u bt . Li cn cu c. B lc c xu hng ly tn, mi ngi mt ngi, dn s ngy cng ng. gn gi chng tc ca b lc nguyn
thy, hng nm gom li, by ra l t. H phi nh ngun gc l vt t v ngi t trng. Vi nh nghin cu i vo gi thuyt nghe kh tin, nhng
c th tin: By gi, trong bui t l by ra nh trng, h ht, ma nhy quanh ngn la thn, sau , ngi t trng sn sng chu hy sinh. Ngi
trong b lc lm l, git t trng, chia mi ngi mt ming tht sng, ung cht mu, nhm mc ch gi cho thun ging, khng lai tp. Tht v mu
ca t trng tr li un c s sng ca b lc.
V sau, li thay i. Ngi t trng mun c sng hng th, bn cho php s lm l, hi thn linh, thn linh cho php bt mt ngi trai mnh
khe ca b lc m t, lm mn "hy sinh" chu x thn. Ri ln hi ci cch, bt mt t binh ri dng con th thay th con ngi. L "Tnh sanh" phng
pht s tn trng con heo, v n thay mng cho con ngi .
Chu Phi, cch y khng lu, ta nghe ni n vic git ngi t thn, nay khng cn na.
Thay v n tht, ung mu ti, sau ny by ra l
em huyt con heo t thn m chn quanh miu Thn Nng, nhm gy kch thch, cho ma mng sung tc, nh mt th phn bn, tng trng. Du n
vic dng con ngi ng vai "hy sinh" thi xa hy cn thy r trong t th con heo t thn ngy nay. Con heo t trn ci t, bn chn dang ra,
thng th, nh t th ngi ang qu ly, ngang ming con heo cm khc cy ngn, hai bn gn ngn n cy. Hoc t th con g luc cng ch v
no , hai cnh g tro li, nh chp tay, hai chn g nh qu. Li cn du n co dao phay, cp thng xung lng con heo trc bn thn, chng t
l sinh vt , cn sng, c git dnh ring cho bui t ch khng ni no khc. Con heo quay, lm khi cng c cm vo lng mt ngn dao phay,
tng trng,
41/69
1/11/2015
Theo Phan K Bnh (Vit Nam phong tc, dn), ta lu chi tit, sch vit kohng 1914, bi ng bo:
"Cn nh vic hin t vt, ngoi Bc B ch hin ru ch khng hin cc mn n , v ta hay ton sinh mi l thnh knh. v Nam B, th
mn n g cng c hin".
Ta hiu, Bc B vo u th k th 20, khng dn c trn bn th, mn n nu nng ri, m con heo sng trc bn th chnh, Phan K Bnh
gii thch: Lm nh vy t lng thnh knh (hiu v gi tc l xa xa).
Nhng bo lu cht t vang bng xa xa, torng Nam B, nhiu nh by ra l nu cho lng, cho huyt v lng ca con heo "hy sinh" nu cho ban t
l n, cho lng ch yu vn l huyt v lng, hai mn tng trng cho ton thn con heo. n khi l king tht ty theo ngi th trong lng, ngi ny
c ci u, ngi kia c ci nng, i. .. thng l tht sng, em v nh, cho ngi trong gia nh ty pha ch, ai c hng phn tht king
y, qu l nhng ngi dn danh d ca lng xm.
Cng t xong, by ra c, tic tng, n ung, lm khi lm thm bp hai ba con heo, g vt, nu hon cnh cho php. Dn lng n n, nh l quyn li
chnh ng ca mnh, chia s vinh d vi mi ngi, xin tm dng mt t ng, theo ngha bng, l kiu "ung mu n th". n th nguyn on kt
vi mi ngi trong thn xm. Mi ngi torng lng c hng "lc" ca thn thnh, tng cng sinh lc, thm may mn, trong vic lm n, khng
n l khng ha hn g c vi thn xm.
Theo ch quan cati, sau khi tham kho vi t liu, vic t l c ni dung tng trng l th nguyn mi on kt, v cng chung mt ngun gc, t
thu hoang s.
Dng m thanh, nh sng, mu sc l iu m ng ta mc nhin lm nhng khng th gii thch, v li, cc tn gio khi hnh l vn ch n
cc yu t trn gy khng kh tn nghim.
Nhn li cch b tr ca nh lng, du ln du nh, ta vn cn thy s tinh t ca ngi xa. Nhng ca vng (bao lam, c nh b tr n hai ca
vng) nhm ng khung, to ra chiu su nh mt dng hang ng trong chnh in.
DIN TIN CA L K YN
ng bng sng Hng, hi u th k,sinh hot nh lng a dng. c Phan K Bnh, ta thy no K Yn, K Phc (cu an, cu phc), Nhp
Tch. Nam B, ni chung khng nghe n Cu Phc, ty truyn thng li, do nguyn qun ca dn a phng hoc ca ban T t m by ra
cng ln, cng nh, thm vn tip th , ni tp trung nhiu bn hng, tiu thng
nh Bnh Tn, trc ch Bnh Ty (Ch Ln) c th tm lm in hnh. Ngoi ra, cn nh Minh Hng Gia Thnh (qun 5, nh Trn Hng o)
thi trc tp trung nhiu thn ho am hiu sinh hot c truyn, nay ang trn phc hi.
Ban Qu T, hiu l cng t dp Tam Ngyn, T Qu (ba ngy rm v bn ma) lo chm sc phn trng tu, t chc t l. Xa, nh, gi Hng hi,
Hng chc nh, vi tng chc v trong hi, Ban tuy khc nhng gn ging nhau, cc nh. Xa kia, ng u l ng Hng Nht, thnh vin gm
Hng Nh, Hong Ba, Hng T, I Tng L chp s, Chnh Hi, Ph Hi, ng Hin, Ty Hin, Tng L, Hip L, Hng trng.
42/69
1/11/2015
Cng vic ca ban T l kh b bn, nht l nh qui t ng o khch v b tnh. y l nhng ngy l ca nh Bnh Tin, thi trc (theo m
lch) :
- Thng Ging : Tt Nguyn n, mng 1, mng hai, mng ba.
Ngy 13, va Quan Thnh Qun (Quan Cng).
Ngy rm, 16, 17,l K Yn (cng Thn).
- Thng Hai : mng 2, va Phc c Chnh Thn, mt dng, ng Bn, Thn Ti.
- Thng Ba : Thanh Minh.
Ngy 19, va Hu Th.
- Thng Nm: Mng 5 v 6, va B Linh Sn Thnh Mu. B ny , theo
truyn thuyt, c phong cho thn ni B en (Ty Ninh).
Mng 10 v 11, t Bn Cnh Thnh Hong (thn s tI).
Ngy 13, va Quan Thnh Qun.
- Thng Su: ngy 24, va Quan Thnh Qun.
- Thng By: ngy 17 v 18, Va Ng Hnh Nong Nng.
- Thng Chn: mng 9, va Quan Thnh Qun.
- Thng MI: Mng 10, cng Thn, c hng chc nh nhim k mi.
- Thng Chp: 25, a Ch v.
Ngy 30, rc Ch v.
i khi, ty a phng. Nhiu ni, nng thn, by l H in, Thng
in, hoc Cu Bng (cu la trng ma, bng tri xum xu). Nhiu nh nng v cng Quan Thnh,du n, c l thi trc ca "Hi kn" chng Php,
suy tn Quan Cng l v Thn linh ng nht. C ni bi thm l vo mng 7 thng Ging, dp tim qun khai trng u nm. Hoc mng 9, mng 10
thng Ging (mng 9 va Tri, mng 10 va t). Rm thng Ging l rm u nm, Thng Nguyn, cng ln.
43/69
1/11/2015
nh Minh Hng Gia Thnh (Ch ln), thi trc 1945 v sung tc, gm nhiu thn ho nhn s nn dp c Ban T l cui nm kh long trng. Bn ci
si ni, biu quyt, khng ai phiu th bu li trong vng nh, vng ba. M u, bui tra n bnh Hi (ng hi han, xem chng ai ng c). Nu bu
cha xong, bn ci tn th gi, by ra n bnh Xo (xo, ngha en l xp, ho, x hi nh trng hp qu bng mt hi). Bu xong, by l n Sung
(kiu bng canh, con bnh co nhI tht, tm). Sung, hiu l sun s.
Phn vic nng n khng km l tip n cc hi ca nh bn, lm khi t xa n. n nhn l phm, mi ban din hi nh bn vo chnh in
t. Ni chuyn vui, mi n c, ri sau , khi nh bn gp dp cng t, phi c i din n m p l, thng l bng hoc l tri hn mn l ca bn,
trng hp nh ch nh kh giu (nhang n, tin mt).
Trong s b tnh, thng c vi ph n ng tui ph gip v giao t, hoc lm trng ban lo tht i. Theo c l, tr trng hp nh th n thn,
trong ban T l chn ton l n ng. Nhng t nhiu nm, vic phn bit y ln hi tr nn linh ng, ha chng t thi d dt, ngh nhng ph
n c uy tnh, ng tui vo ban T l, nhng khng cho trch nhim nim hng hoc lm Chnh t, Bi T. nh Thn Hong, theo thng l, th thn
n ng, kh Dng em sc mnh cho mun loi, mun vt.
Tuy theo o Khng, n mn, ung ru nhng dp K Yn, lm vui lng b tnhv cng on kt dn trong xm, v li, nhng v trong ban T l
thng knh Pht, trng Tng nn cng rc mt nh s n tng kinh cu an. Trc ngy l, by bn th Pht, thng vo bui ti, trn bn th
chng by hoa, tri cy, nc tr thnh nh s tng kinh. V Chnh t hoc Bi t phi qu xung nghe kinh, t nht cng vi on.
Lm ni, phng tin, thng l bui chiu, by cng Thn Nng, vi xi, tht, bnh qui trc miu. Cng lun ng H, nu c th, thng l ci b
gch, khng nc. ng lu : Thn thnh, ch v ngy xa khng quen nhng thc n qu mi, bi vy, cng vi ru . Trc khi t, ly vi ph
ci m, ci ching, ci trng ; bn cnh ba nhc kh ny, cm ngn nn, t chy, phi chng gi s quan trng la thi xa, m thanh v nh sng rt
cn thit. Kim sot cc ngi trc tip lnh trch nhim xem khn o chnh t cha.
Ngoi vic trang tr thng l, lng, thm ch thnh ph, cn trnh con heo hy sinh trn ci t nh, t c dng c bit, nh hai mi nh chnh
gia cao, hai bn hi thp, nh vy t th con heo ( thc huyt trong l Tnh sanh) trng trang nghim hn. Lm khi,nu gi tc xa th khot bn vai
con heo mt cc tht nh,tng trng tht sng, t trn ci da, cng trn bn th chnh.
phng hi hm, lm khi em con heo trng s trong nc si c khng luc. Nhiu ni cn gi l t ming sn heo sng (gi trong bao giy hoc
ny lng) k bn nhng mn nu chn, bn th ph.
Vic T l gm nhiu tit mc, ty miu hay nh lng, miu th danh nhn khng c m v m thuc v Thnh Hong, chm sc trc tip vic lng thi
xa. M , ch Hn gi l Thc, theo o Duy Anh, l ming g nh canh ban m. c Phan K Bnh, thy ching v trng m thi, khng thy
ghi ci m. nh Nam B, nh m gi l Kch thc. Phi chng y l bo lu mt l hi xa, nghe ting m th dn lng hiu l hp dn hoc bo
ng trm cp, chc nng y khi Php n, giao cho hng chc hi t, v hnh chnh ; nh lng cn gi vai tr tinh thn tng trng m thi.
Din bin ca bui cng nh Nam B c n gin ha ln hi, i khi l vn ba tun ru, sau Th t hoc m t , hng tng trng
lc ca thn, dng chn ru cng m ung, thay cho dn lng.
Bui l ln, quan trng nht l n C , trc c l Tc Yt, tc l ban T l gom li, trnh din, din tp, c th so snh vi dp cng gi ng b,
trc ngy gi chnh thc l bui cng Tin thng. nh no khim tn th b l Tc Yt cho bt kinh ph.
44/69
1/11/2015
Vn cha dt khot v tn gi : n hay on. Trn tm thip mi ngi n st ch Bin Ha, thy ghi i n. n l ni c hnh l (lp n, n
Nam Giao) c l ng hn.
Vit Nam Phong Tc" ca Phan K Bnh tm tt nhng chi tit v li xng ca l t vng ng bng sng Hng. Trong quyn Non Nc Khnh Ha
, Nguyn nh T ghi nghi thc Nam Trung B. Gn y, c Vn R ghi li nghi thc ( ci bin) Lng ng B Chiu. y l ngi miu
c c ngi rng, vi kinh ph t l tong i y , gi vi nt chnh gy khng kh tn nghim, trong hon cnh Si Gn - Ch Ln th ha. Xin
ghi li tham kho. V c bn, trong c nc, nghi thc nhau nhng i n tiu d .
Nhng li xng sau y do l sanh (hc tr l) xng ln, theo ging ring ca ht bi (ta cn gi n ca ht xng).
- Bi ban ban t, ng vo v tr ca mnh.
- Tnh tc th lp, gi im lng.
- Chnh t tu v, Chnh T bc n trc bn nghi.
- Bi t tu v, Bi T (tr l) bc n bn nghi.
- C st t phm, ch thn xem xt nhng l phm trn tng bn, cho bit thiu, s st chi tit no chng.
- mao huyt, nhai cit n huyt ti v lng heo, nng ln, a ra ngoi m chn.Nu khng lm tt heo, trng hp t chay , khng xng
mc ny. Nhng theo ti, kh chp nhn vic gii thch nh th. Mn hy sinh khng c, th ly g thay th cho tam sinh . T thn, dng ru,
khng g thay th c. Phi chng ru l mn mn ? C th gii thch v l do v sinh nn khng chng bi con heo co lng trc mt quan
khch, c th gy n tng hi hm .
- Thiu thi , hoc l nhng, hai v chnh v bi t x, lui ra ngoi.
- Chp s vin tu v, my v chp s xp hng i chnh in. Chp s l ngi thi hnh nhng cng tc qui nh, th d nh nh trng, nh
ching. PhI l ngi trong ban T l, khn en o di.
- Ngh qun t s, l sinh cm ngn n i trc, hng dn cc v trong ban n ci gi, sn thau nc v ci khn. Gi mt my, tay chn sch s
tr thnh nguyn tc.
- Qun ty, th tay vo thau nc, ra mt tng trng.
- Thu cn, ly khn m lau mt tung trng.
- Chnh y quan, sa li khn o cho chnh t, tng trng.
- Phc v, tr li v tr c,trong chnh in.
45/69
1/11/2015
- Chp s vin chp kch, l sinh a ci mm trong t sn ci di trng, di nh ching, m. Chp s vin lnh ci di, x knh cn.
- Chp s vin gi cc t k s, chp s vin n v tr, gn ci ching, ci trng hoc ci m.
- Khi c lnh, nh ba hi trng lnh, hiu y l ci trng nh, cm tay, c cn. Thi xa, vua hoc quan i thn i ngoi ng,c tn qun hu cm
loi trng ny, chy pha trc , m ng. Ting trng ny gip ta tng tungv thn ang trn ng vo nh miu, ti ngoi cng ri.
- Khai Thi bnh thanh (thinh), nh m ba hi. Ti hin Thi bnh thinh l nhng hi m thongth, bnh thung, bo hiu nhng ngy thi bnh trong
a phhong, khc vi nhp iu ca ting m bo ng thi chin.
- Khi minh chnh, nh ba hi ching.
- Khi i c, nh ba hi trng.
- Chinh c t thinh, ching v trng nh ba ting, ht ching ri trng.
- Nhc sanh tu v, em hai ci trng l, loi trng p, t trn ci gi ba chn, c thp nn trn ci gi, trc ci trng. Hai trng ny t bn t, bn
hu ban nghi.
- Nhc sanh tc nhc, nh trng l, hai trng n rp vi nhau, trong khi nhng nhc cng bn vch thi kn, nh n dy, bn Nghinh Thin Tip
Gi, dnh tip rc nh vua, tng tng nh v thn ang ng trn bn th, thay mt cho nh vua nhn li thnh cu ca dn lng. Bn ny kh
di, dt mt hi, c ting trng cm v n chic, nghe c o, ri kn, n, chp cha li ha tu.
- Nim hng vin tu v, ngi nim thya mt cho ban T ln trc bn th, &ung ra, phi lm l qun ty, ra mt, chi mt tng trng, chnh
n li khn ocho ngay ngn,
- Phc v, ngi nim hng qu xung.
- Phn hng, l sinh t ba cy nhang cung knh a ln trn, xng ln : t Thin, t a, cu chc nhng v lnh o dn tc mnh khe, t Thnh
Thn, nguyn gn gi nhang khi trong nh miu, l t mi pht huy trang trng.Thi xa, ng lnh o dn tc l nh vua.
- Thng hng, trao ba cy nhang cho l sinh cm ln bn th.
- Ph phc hng bnh thn, b t th qu, ng thng ngi.
- Cc cung bi, x ri , qu li.
- Hng, ri bi ba ln.
- Hng bnh thn, ng thng ngi.
46/69
1/11/2015
- L nhng, lui ra ngoi, ri chic chiu gia in.

- Chnh t tu v, vin chnh t vo chiu, ng thng ngi x.
- Bi t tu v, vin bi t bc vo chiu.
- ng hin tu v, vin chp s ph trch bn th pha ng bc vo chiu, trnh din.
- Ty hin tu v, vin chp s ph trch bn pha Ty n trnh din , c hai tr li ch c.
- ng ty cc t k phn, hai vin chp s n bn th pha ng v pha Ty.
- Ngh hng n tin, hc tr l bng i ng l hng nh n chiu gia.
- Giai qu, chnh t, Bi t v hai v ng, Ty hin qu xung.
- Phn hng, hai tay nng nn hng ln, b vo ci l nh. Hiu y l dt trm hng, trong l nh sn than rc, khng trm hng th thit th
dng trm hng vn, gi li vi giy, tng thi nh. Hng chy ln, ri nng ngang trn.
- Thng hng, L sinh nhn ci l hng, lui tr li v tr pha sau, ri tin vo chnh in.
- Ph phc hng bnh thn, chnh, bi tng hin, Ty hin ng dy, ri hng bi, li bn ln.
- Hnh s hin l, dng tun ru th nht. hc tr l em n mt khay ru, vi ci nho v chn trong khi xng Ngh tu tn s.
- Chc tu, chm ru vo chn, na chn.
- Tn tc, nng chn ru ln ngang trn.
- Hin tc, hc tr l lui v pha sau ri theo nhp trng, tin ln bn th.
Tc l kiu chn ng ru bng ng, thi c, thi i ng, tc c ba chn ngn v hai cnh ngnh ; v thn (hoc quan to) cm tc vi
ba ci chn, ln ming, nga mt m ung,nh hai ci ngnh chi vo m m ru khng
K n phn c vn chc, hiu l vn t, ca ngi cng c, cu xin n ca v thn. Trc y, c ngi chuyn c chc vn, vi li l a, rt kh
nghe, nh l kiu c kinh. Nay th ca cch, c d nghe hn.
Nghi l c din tin, n tun ru th nh, gi hin , rt ru nng chn ngang trn, ri Hin tc . n tun ru th ba, gi Chung hin l
. C th bi ra vic dng bnh, dng tri cy, dng tr.
chm dt, cn mt l quan trng l m phc , ung phn ru trn bn th, cng ny gi, em xung cho Chnh t, Bi t ung tng trng,
47/69
1/11/2015
ri Th t n phn tht cng, tng trng, thng l n tri cy (nho, nhn), n v ung thay mt cho dn lng, nh l lc ca thn thnh. Xong
ri, t vn t, tuyn b L Thnh , tc l b mc. Hc tr l xp hng, ly thn, b tnh ly sau.
Ni chung, khi a s dn lng sng vi nng nghip, sau v ma hoc ch v ma, ch tri ma, ai ny rnh ri, cng ba tun ru (s hin, hin ,
chung hin) ko di hn ting ng h, vi nhng ng tc trang nghim,chm ri a ru n Chnh t, rt ri, lui ra pha ng xa, chm ri tin
ln bn th, c lp i lp li d nhm chn i vi ngi tham d ang bn rn sinh k, thi nay. Nhng khng th no rt ngng c, phi ng ba
tun ru ! V mi tit mc dng ru, tr, phi ly bn ly, khng bt c, qu nhiu ln qu li.
Nu rnh rang, khi ln tui, ngi tham d c t th gin tinh thn, trong bu khng kh y nh sng lung linh ca nn, ging thoi thc lin tc ca
nhc l, thm mu sc v bc i cch iu ca hc tr l.
ng bng sng Hng, l sinh mc khn en o di, i chm ri, nhng pha Nam, l sinh tin ti, thi lui nh v iu, lm khi l sinh cm c sau
lng (iu v, khc vi vn). Hc tr l ln hi ci cch dng i, i khi mi hng gm hai ngi, ngi i trc nng ngn n sp, ngi th nh
nng khay ru, chn , nhn nhy theo nhng bi bn xut hin t sau nm 1930, th d nh chn t theo ch inh (ch Hn), ri m ra ch Bt,
kt thc, chn ln, nh ch Tam. L sinh mc o, i mo nh ngi thi u t ti ngy xa, chn mang giy ng nh v tng, trong khi nhc tri,
nhp trng hng dn bc i cho rp rng. Phi chng iu i ng ca hc tr l nh lng m phng phn no dng i ca v sinh, trc kia, ma
dnh cho ng hong, b cha thng thc ring cung in, ri du nhp vo pha ng bng sng Cu Long v ng Nai, tr thnh mn n bnh
dn cho dn gian, khi khn hoang. Nhng ngi c cu, bo lu truyn thng xa, bo l sng kin ca T Qun L Vn Duyt, khi ngi lm Tng
Trn cai qun ton Nam B. Nh ta bit, L Vn Duyt v vua Minh Mng khng thch nhau, v mi th ring : L cng thn, h L ng v pha hong
t Cnh ( cht), chn con hong t Cnh ln ngi, khi Gia Long mt, khng ng chn Minh Mng. Minh Mng tr dp bng cch a h L vo
Nam, khng cho Hu, e gy bt trc v qun s v chnh tr. Vo Nam, h L m mang t ai, t chc cho dn khn hoang. Li ban hnh chnh sch
ngoi thng rng ri, nh ln quyn thch thc Minh Mng. Hu, c ma ht ring cho vua cha v hong tc thng thc nh l c quyn, c li
; vo Nam B, L Vn Duyt vi quyn hn ln nh v Ph vng cng tr xem mnh c quyn c li khng km, v bnh dn hanhng th gii tr
ca gii qu tc.
Tham kho Nhng i l v v khc ca vua cha Vit Nam do Bng Ton v Trng Hu bin son, thy c ma Lc Cng, ghi li kiu i
theo hnh cc ch Hn.
- Dng bnh hng, hcn i theo kiu ch Nht.
- Dng bnh hoa, i theo kiu ci hoa ni, mt cnh (khng r chi tit hoa mt cnh ny - S.N)
- Dng n, chn i theo hnh ch .
- Dng tr, theo hnh ch Thy.
- Dng qu, theo hnh ch Vn.
- Dng thc (thc phm) theo kiu ch in.
V cc bn nhc dng trong dp t l nh, c s ci cch cho hp vi tnh
48/69
1/11/2015
hung, trang nghim ra trang nghim, vui ti ra vui ti, dng nhc ti t, nhc ht bi v ln iu ht dn gian.
Dp cng t ngnh ngh (th Bc, ht Bi), thm ch cng c ng (c Voi),
vn tun th nguyn tc ba tun ru, khng ai dm lm khc hn, ha chng thm thc chi tit nhng gi vi t ng khc. L Tt hoc l Thnh, lm
khi ni tri hoc ni sai. Li bi ra cng nhng hi vin trong ban T qu c, hc tr l i tht chm, nhc c iu Ai.
Nam B, l hi ln vn l K Yn, nhng l khc din ra nh thng
nhm mc ch p ng nhu cu ca ng bo c phng, nh mng By thng Ging, hoc m Giao Tha. ng bng sng Hng, theo Phan K
Bnh ghi li c :
- T K Phc, vi nghi thc v ni dung ging ht nh K Yn Nam B, lm l co yt(Tc Yt Nam B), ri Tnh sanh git con hy sinh . T
ch, Bi T tu v c chc vn, Th T, nhc sinh tu v, s hin, tin tc, c chc, L Tt, cng nh qun ty, thu cn, vn vn. ng lu v
mang tnh thng nht n tn mi C Mau.
- Tr Nhp tch, cc b lo lau thn v,rc thn v v nh, c hnh i t ri xng ca, c o, kp ht chc mng, reo vang t khoi tr, vi m
ng ph ha, reo ba ln, ht cho mi n hm xut tch, gi r m (gii tn). Ni dung l Nhp Tch c nu r : L ny cng ng ngha
vi cch n Tt u nm, ngha l dn mnh kh nhc, vt v quanh nm th phi c mt dp n ung vui chi. Vy nhn ci tc sng thng qu thn,
by ra tr ny tr n, nhng rt li ch cu vui m thi Xt lut l bn quc (c l lut Gia Long - S.N.), trong lng ht xng th thn ch c
php lm mt ngy mt m, nu l qu th ly lut vi ch m lun ti. c lut cm nh th, sao m khng thy my ni tun hnh c .
- i hi. Nu Nhp tch mi nm m mt ln th i Hi c nm mui nm,hoc nm by mi nmmi m mt ln. Nu ng nh li Phan K Bnh, c
l nhng ngi 50 tui lm khi sut i khng c thy l i Hi ! L ny ch c hnh khi dn trong lng lin tc trng ma, hoc c phong sc
thn (nh vy l c nhiu nh khng c sc thn) hoc l tu sa nh miu (i tu). Cng l mt kiu nhp tch nhng qui m ln hn, vui chi sut
thng mi dt, Thng Ging l thng n chi .
nh miu sa sang cho p, mi ngi giu hay ngho sm b qun o
mi, ng ci trong lng treo n.
Tr na thng, ngi ng vn mi m dy cho n em k thut nh trng, iu trng rc, hi, trng t ; tp tnh khing kiu , nh thanh la.
n l rc nc, tm ging nc tt, hoc ra gia sng, mc thc nc tinh khit nht lau chi tm thn v, dng nu nc pha tr khi cng.
L Gia quan c hnh, nhm bt buc nhng ngi khing kiu v lnh trch nhim khing trng, ching (gi ty) phi gi thn th sch s, n chay
t my ngy trc, h vo phng mc qun o ring, vi mu sc rc r, c bit l mang mt th khu trang, phng mi u t ming c th lm
u ci thn v.
L Phng nghinh hi nh c hnh vo hng sng, nng chun b trc kh lu, ting trng thc gic lin hi ai ny thi gi sn sngkhing
kiu t miu ra cng.
49/69
1/11/2015
Kiu dng cng tam quan ch cc x kt ngha n, sp hng ri cng i, ng kha xa t miu n nh, cn thay i ng khing kiu. Bn
ty mang nhiu th c mu sc tiu biu cho t ling (long, ln, qui, phng) , cho bn phong ng, Ty, Nam, Bc, thm trng chingtng con
nga bng g, lm khi c voi trn (an bng my)vi lng tn, gm gio. Cc n nhc cngv trng cm. i kiu c tm ngi khing v tm ngi tr
b tip sc. y l trng hp mt lng c mt nh nhng c by, tm n miu th thn thnh khc nhau. Ta thy ty m trong Nam gi tri ra
o t l ngi khing vc, khng ring g cho m tang, nhng cng cho l hi. Khing kiu i hi k thut ring, khi ln dc, qua i cn c gi
thng bng.
Mc ht xng c trnh din linh ng, km theo n ung, mm c a n, do nhng ngi nh gi, no c chay, c mn.
Bch h l nhng tr gii tr nh ht Bi vi ngi cm chu nh trng khen ch cch din xut. Phi chng ht Bi ny l dng m trong Nam gi
tung , l l bnh dn, pha tr gy ci cho khn gi. Loi ht tung nhm din li nhng s tch trong truyn Tu nh Tam Quc
Tr qu thut (nay gi o tut) c t xa, nh th cu vo chu nc khng c g, nhng khi git ln th c con c ti, hoc cng dy ngoi tri,
c i trn dy ht ma, nm v chp nhng qu cu nh m khng rt. Di ao to, mI ngi xm nhau xem mua ri nc.
Tit mc bt bi (trong Nam gi bt bi Phin) vi nhiu c gi cm n, i mo ci trm, phn son xinh p, ti lui nhp nhng, ma ht theo bn bt
bi .
Ma bng, theo Phan K Bnh, tr y Nam K thng c . Ta hiu y l nhng b bng ma ri , h bi tr xic, trn u chic a, t ci
da, c ng nh khing ci da quay trn, khng rt, hoc cn vo mm mt ci chn bn nh, ba chn kia nm nghing, hm rng cn qu cht khing
ci bn khngri, hoc cn khc cy ngn, u khc cy t ci ve chai dng ng. trong Nam, nhng b bng ni danh thng l i nam i n
, lc trnh din, h ma tay gi thng bng cho ci da hoc ci ve chai va ni ; thiu m nhc n, so, hoc thiu ting v tay nh nhp ca
ng bn th khng trnh din c kt qu c. T tm im, bi phu im l tr c bc may ri, trong rp, mi gc ct mt ci chi kh cao (gi im,
nh im canh). Mt hiu Bi chi ? Li cn nh c ngi, bn nam, bn n, ai mun nh th ng k trc, nh trn bn c nh, nhng pht c,
nhng qun c (nam hay n) di chuyn. Tr vt, vi kin tng ng kh. Li t pho bng (t cy bng), pho bng ra nhiu mu sc, hnh nh,
hoc ch Hn ca ngi s thi bnh, thnh tr.
Bi chi, gi nm na l ua thuyn, mi thuyn ngn, nh gm chn mi ngi bi, thi nhau n mc trc. Li cn tr chi tru ( vng Hi Dng),
chi chim ha mi, thi th diu, leo ct thoa m (phi chng tc leo ct git phn thng treo cht ngn c do Ty phng du nhp ?). Nu cm
thi i hi kh nng ng ph trc kh khn bt ng, nh thiu ci, ch c cy ma, phi n ma cho nhanh, ly xc ma m t y m chm bp. Ri
n bui r m, tc l gii tn, b mc, sau non mt thng vui chi.
Tht tn km thi gi, tn sc khe, tin bc, lng ph qu ng, th d nh chi g n tin. Phan K Bnh cc lc ln n kiu hi h ni trn. Tin chi
lc dn nhi hu thn ging chi phc . Con ngi nn gng sc lm vic, ri sau , ha may thn ban phc cho.
c Phan K Bnh, ta cn thy l K An (K Yn) ng bng sng Hng lm khi mang ni dung tn gio, ng ra l o Lo suy thoi , vi t nhiu
ph php, nhm ui ma ui qu. Khc vi ni dung K Yn Nam B. Hi u th k ny,
Theo Phan K Bnh, bui l dng ton hng m, mi nh s (hiu l thy cng) v cc php s n, lp hai n, dnh cho mn phi nh Pht v cc
php s. Php s ma gm, mt my ho trang cho ra v hung hng. Pha o Pht, nh thy cng n bi l Lc cng , cng su mn nh
hng, ng, hoa, tr, qu thc. Phap s ging dy, treo qun o giy, ri ct t si dy, tng trng cho vic ct t si dy oan nghit hng gii
50/69
1/11/2015
cu chng sanh. Li lp n Mng Sn, bn di by cm, cho, ma, khoai, ko, bnh, ri th dn trong xm, tr con, ngi n my tha h ginh git,
chia phn. Li bi l tng n do php s bt n, tay cm nhang, tin ua n dch ra khi lng.
Nam B, l ny hi xa c hnh n gin, lm ni kt b chui, trn b con g luc, ci u heo, trn b cm c ; cng xong th b cho tri,
chng ai mun vt. Theo l, ch c tr con chn tru, gc l con, chu vua Thn Nng mi c quyn vt m n. Cc nh dn tc hc phng Ty
phn tch : Mn dn cng c hai yu cu khc nhau :
- nh lng, vi con heo, con b lm vt hy sinh , mn cng tng trng cho phn thng qu gi ; Thn thnh hng ri, ta xin c cng
hng vi Thn thnh c phc, do n trn ban cho.Nhng mn cng tr thnh sch s, thing ling, v gi, mt ming tht lng bng mt sng
tht ch .
- Dp tng n, tng qui l lo lt cho nhng hung thn c c, xu xa, mn cng b u sau khi thn n dch hng, n tr thnh u, xui xo, khng
em phc c, tri li cn gy tai ha, phi vt b.
Vi s pht trin v phng bnh, tim chng, nhng bnh khng cu cha c nh dch t, u ma ln hi kh honh hnh, nu khng l tr tuyt
Vi nc sch, v sinh c nhn. Ln hi, vic tng n khng cn ch ng trong tm t ca nhng ngi bnh thng, thm ch nhng ngi bo th,
hoi c !
L XY CHU
Nt c trng ca inh miu Nam B (k lun ca Trung B, l a bn ca Gia nh Thnh do T qun L-Vn Duyt cai qun) l dp cng t K Yn
phi c l Xy Chu, i Bi ri n Ht Bi. V vy, ngi iu khin ban T t cn hiu khi qut (nu khng ni l v chi tit) v l nhc, v Xy Chu
v ht Bi. Cn c vi li l chc tng, ta c th on chc vic Xy Chu bt ngun t i Gia Long.
Chu l chu ht, Xy phi chng l khai, theo ngha khai mc bui ht. T l m thiu ht bi v phn m u l Xy Chu th qu l thiu st
ln, chng qua v thiu tin bc nn nh chu vy thi.T l ri, li ngh n vic cu an, nhc nh dn lng phn s lm ngi, tn knh Tri t
mong gi thun, ma ha, nc mnh, n nh, dn mnh khe, kinh t pht trin, ngh nng pht t. Nng nghip pht t l yu t cn bn cho
nh vuangi vng trn ngi bu, dn khng nhim tt xu, ny sanh trm cp, nghe li xi gic kiu sm truyn d oan m tn. T ng xa gi l
dn khng (khang), vt ph , ph ngha l di do (ca ci vt cht di do).
Mun n nh thi tit, n nh trt t x hi, theo quan nim xa, phi tun theo s vn hnh ca Tri t m kim ch Nam l Kinh Dch, vi thuyt m
Dng, Bt Qui (cn, khm, cn, chn), ng hnh (kim, mc, thy, ha, th). Vic Xy Chu nhc nh nguyn tc y. Lng x nm trong v tr
ln.Xy Chu, ni n gin, l dng ting trng chu, nh r tng ting, a khuyy ng, nhc nh hng i mi Tri t. Vn l m thanh v nh
sng. Phi c ngn nn chy nn gi t ci trng (gi trng ny l Thi Cc), Trng phi sn mu , mt trng v hnh trn m Dng. Ngi nh
trng, gi v c quan (c l trng, quan l quan chc) thay mt cho dn lng, phi hi y t cch v tinh thn,th cht, gia cnh : Mnh khe, tui 50
tr ln, hnh kim tt khng mang ting v tu sc, khng c tang (nh cha, m, v va mt). Trc khi dng Xy Chu, gi mnh trong sch, n chay
cng tt, khng c gn v.
Tr li nguyn tc :
51/69
1/11/2015
- T lc cn khn hn n n m u Thi Cc (l mt) tng trng l ci trng .

- Thi Cc sinh m v Dng (Lng Nghi) vi Thiu m, Thiu Dng(l hai ri bn), gi t tng .
- T tng sinh Bt qui (cn, khm, cn, chn)
- Bt qui sinh Ng hnh (kim, mc, thy, ha, th)
- Ng hnh tt ng qua li, sinh ra vn vt mun loi (mt trng, mt tri, tinh t, sng ni) trong c con ngi.
Nhng cu nh Nho m ngi Xy Chu c ln nhm nhc nh nhng nguyn tc y. D nhin, c t cht ba php , nh vic ch Thnh (thnh
vng) trn mt trng, chn th vit tung trng ch st qu (git ma, qi em xui xo) ngi xy chu vit vi ngn chn ri p ln nh xa,
trn p. C trng hp dng roi chu (di trng) v ba T tung ng honh ca ng Khng Thng ngy xa. Lm khi ngi chp s (trc tip nh
trng) x bn th thn, tr ra sn khu, ni t ci trng, by ra l nh, th d nh dng nhnh cy, nhng vo t nc lnh, ry nc, tng trng cho
s ty u sn khu, gi ty u ng trng, kiu php s). Sau khi v ba, vit ch st qu , bt u nh di th nht, gi Nht kch c, trong thc t
l nhp ba nhp khng to ting lm, gn ra mt trng.
n Nh kch c, nh ln nh, nhp ba nhp, sau khi ngi xy chu ni to :
Khn trung khng thi ! , Khn l t. Ri Tam kch c, xng ln rng : L th Thi bnh , nhp ba nhp vi roi trng. Ri nh vo trung tm
mt trng, ln nht, ln nh, ln ba i khi, t ai
hiu, nhng th tc l th ; lm sai th ngi trong ngh ch rng dt, lm sai th Thn thnh khng chng gim, bui l mt hiu nng.
Nhng chi tit trn, gi nht cp , mi vo , ch l im nh tng roi
vo mt trng, ra, chnh gia. Khn thnh ga bn di php phng ch i phn th nh, quan trng hn, theo chuyn mn gi l nh cp .
L xa, vic nh tt c ba hi trng, i hi sc khe ca ngi chp s. Mi ting trng phi trn, r, nh theo iu tin bn hu ph , my roi
u nh nh, li, n my roi gn cht cng to, to hn, nhanh hn. Nh tnh hnh lm n ca dn, trc cn ngho, nh Thnh thn ph h, ln hi
gn cui nm li giu. Nh nh ng nng hi u ma tng thiu, gieo cy xong, la ln ti tt, lc quan nhn m rung, n la chn vng ng, hm
h gt hi, n Tt. Theo l xa, hi nh th nht nh 80 roi, hi th nh 100 roi, hi th ba 120 roi, tng cng 300 roi. Khng nh t tn xung di,
nh git ma, nhng l nh cho ngn roi bt t bn phi qua bn tri (nh xo). Ngi chp s va nh, va m, nu d hay thiu l sai, c li vi
Thnh thn.
V i hi nhiu sc khe cnh tay v s tp trung tinh thn tng roi, ngy nay t ai dm ba m v k thut, nn s roi c gim xung cn
khng n phn na : 20, 40 v 60, tng cng c120 roi. Nh vy ui sc, trng hp ngi chp s hn 60 tui.
- Hi th nht, nh 20 roi, khi dt, nh thm hai di nh ting hn, nh l d m. Ngi nh xng tht to : Tr hung thn c st , ng ui ma
qui ra khi lng.
52/69
1/11/2015
- Hi th nh nh 40 roi, dt ri im hai di nh ting. Khng xng khu lnh.

- Hi th ba, nh 60 roi, dt th im hai ting nh, ri ngi chp s la ln : Khng trung Hi vin nam n ng th phc . ( mt t, ngi hi
vin ca nh c hng phc). Cc hi vin ca ban t l, thn ho ln tui ng d ln ln. Va dt, nh ba hi ba di, mi hi uc nhc
cng trong bung , anh chun b hng ng theo, nh gio u, ri bt vo nhc, chun b lp tc vo l i Bi. L Xy Chu ny nhm trc l
dng cho linh thn, v vy nhc tri bn Nghinh Thin tip gi .
Nt c trng ca vn ha Vit Nam phi chng phng pht u y, ta nh n Trng ng Ngc L (ng Sn), nhng hi trng ca Nhc i Ty
Sn. Dng tring trng t Thn, ng thi huy ng thn lc, tr tu ca dn tc. T liu ni trn m phng theo bi ca ng Thn Vn, Nguyn Vn
Qu vit t nm 1957, ng l ngi snh ht bi v nghi l cng nh miu.
Nu khng c g l bt knh, ta c th dung tc ha iu nh trng trn y, trnh din dp lin hoanVn ho dn tc, cng nh l i Bi k tip.
i Bi nhm trnh din mt s hot cnh, gii thch ngung gc ca con ngi trn trn th, khng phn bit dn tc. Mt dng V ngun m khng
ni ra, tm nhng mu s chung, d nhin trong x hi nng nghip. V i hi k thut ma ht, gm nhng ng tc v iu nhc quen thuc vi din
vin ht Bi nn phn ny khng th giao cho ngi nghip d . Nhm cao o Tri t (m Dng), con ngi c may mn gia Tri t,
cng vi hoa tri, chu nh hng gi ma sm st, cu mong gi thun ma ha.
- M u trnh by ng Bn C ma iu c bit, tay cm nm nhang, lm
ng tc gi l im Hng , gi nh pht minh ra la, nh m dng, nng lnh m bt u c s phn chia ra Tri t, kh m v Dng tng
giao, tng khc, sinh ra mun loi. Ma mt mnh khng c ht iu ring.
- Xoang nht nguyt. Phi chng y l ch Hn, Xoang (iu ht, iu n cng gi l xoang - o Duy Anh). Trong thc t ca i Bi, lp ny
khng c ht, ch ma theo nhc. Mt ngh nhn Nam tay cm ci mt Nht (mt tri) mu ; mt ngh nhn N tay cm ci mt Nguyt (mt trng)
mu trng, ma ri nhn trc din nhau ba ln. Mt tri, mt trng c cch iu ha vi hai ci chn kh to, ming chn bt vi v vi trng, buc
ming vi v trng y di t chn, nh vy hai ngh nhn nm phn d ca ming vi m ma. Khi nhn mt nhau, gng mt tnh t, hai ci
chn m, Dng ny ng vo nhau. Mn trnh din gi t nhiu nhc cm m khng th, nh cnh giao hp tng trng.
- L Tam Ti, hoc Tam tinh, nhm chc th. Con ngi sng gia t Tri, ba v Phc, Lc, Th ny gc l ngi sao trn tri. thm duyn dng,
gy vui ti cho khn gi, thay v hnh tng Thin, a, Nhn qu tru tng v kh khan, li i ra (cng l s ba) Phc , Lc, Th xem vui mt, gn
gi hn, vi hnh nh quenthuc : -ng Phc mc o xanh, ru di, bng a b con. Phc thi xa l ng con chu ni di, gn gi gia sn cha
m.
- ng Lc mc o quan li, tay bng hoa qu ti. Lc l lm quan hung
lng bng, nhng ng l c dn n, qu cp, lng bng thi xa khng nhiu, qu cp l mn m v quan c th n nhn hp php !
- ng Th sng dai, cng lng, chng gy.
Cn gi l ba ng Hin , ht mt mt theoiuni li v ht khch, rt tic l li ht ton l ch Nho, gn nh chng ai hiu.
53/69
1/11/2015
L th ba ca i Bi l T Thin Vng, bn ngh nhn mc y phc nh quan v, ma nhiu b linh ng m khng ht. y l huyn thoi , bn
v ny tng trng cho ma gi sm st, h th ha hp vi nhau, ng lu lng, to ma thun gi ha. Ma bn ca ri tr li, dng bn tm
lin ngn, no Thin h thi bnh , Phong iu V thun , Quc thi dn an , ty theo nh.
Ban t l n gn sn khu m nhn bn tm lin ny, sau khi thng cho ngh nhn s tin tng trng, em lin v bn th thn.
- Vui ti, ngon mc, linh ng nht m mi ngi u a thch l l i
Bi chnh thc, gi nm na l ng Ci . Bn c o Thi xut hin, mc xim y sang trng, tay cm qut phe phy, yu iu, tng trgn cho
Xun, H, Thu, ng, hoc Kim, Mc, Thy , Ha. Thi l ca theo ging bnh dn, ngn nga, nng theo ting trc, vi n ci. Bn c ht bi di,
c nhng cu nh :
u vng vng t bu ngi,
Trn vua khai rng, di ti trung thn
Lu lu tit chi Nghiu thin,
Hy hy Thun nht, vua L tr
Ca ngi i Nghiu - hun thi bnh, c vua L, ta hiu i hu L, khi cha Nguyn vo Nam m nc. Bn c ny (gi con) knh cn ly linh thn
trc khi ht iu Nam Xun dng, gn nh hai tay cm qut phi c ng khng ngng, ht xong phn ra bn gc sn khu.
Ngi Ci bc ra, mt trng, i mo, tng i cn tr, chng t di do sinh lc, pghi trang nghim, khng ci l li, khi xut hin thi ng tc u
tin l ly linh thn ri duyt qua cc c o Thi (Xun, H, Thu, ng). ng ci tng trng cho Th, l t, lm rung c t rung. Xun, H, Thu,
ng tuy quan trng nhng phc v cho t. Bn ma lun chuyn, nu thiu t th lm sao sn xut la go c.
Ci ng gia (trung ng), ht iu Nam Xun. Xong ri, cc o Thi l con ph ha theo, ca ngi s hn hoan ca dn, ca t nc. Ci ht chc
th v lnh o Dn tc, ly t thn linh, kch chc ban T l, ri a Thi ma ln, vn cm qut ca ngi T quc i mi, vi n ci duyn dng.
o ht theo iu gi l Nhp Mt, c trng m theo, gy phn khi, lc quan. chm dt, trng chu nh chn ting, vi ngha i Bi thnh cng
rc r.
Xy chu v i Bi, bt u t nhng hi trng, k n ma ht, ni dung cu mong t nc mi nm cng mi hn, so vi nm qua. Li gii thch
ngun gc vn vt mun loi theo thuyt m Dng, Ng Hnh, gm li mang tnh khoa hc, d chp nhn. Rt tic, lc trnh din, i vi khn thnh
gi tr tui, v thiu li, thuyt minh nn kh hiu, ch l hiu vi trc gic, cm tnh nn tc dng c gim bt phn no. Nu thm phn thuyt minh,
kiu ting vang hu trng do mt xng ngn vin ring th kt qu s nhn ln. Ngi bin on xin nu ln my nhn xt sau :
- iu ma qut gi V phin phi chng do do Duy T t ra, kh c o. Khng ma vi cy qut giy nh nhng on nghip d l ma
vi cm tay ; nhng theo i Bi l ma vi cnh tay, xem yu iu, ng tc khong t hn. iu ma qut ca o Duy T ch dnh ring cho ng
hong b cha xem, ngn cch vi dn gian.
54/69
1/11/2015
- Trong i Bi, vi ba ng Phc, Lc, Th chnh l v khc trong cung

vua cha, ring bit li ng bnh dn qu.
- iu ma T Thin Vng (ma gi, sm st, dng bn cu lin) qu l iu Trnh Tng Tp Khnh (xem Bng on, sch dn) dnh cho
ng hong b cha xem, trong ni b cng tr thnh dn gian,cho i a s cng chng thng ngon, mt dng dn ch ha thi T qun L Vn
Duyt gy ra phn khi cho lu dn i khn hoang pha Nam.
iu ht Nhp mt ca Ci v Con (o Thi)mang tnh dn tc r nt, vn hin i, d hiu. Dn gian gi khi hi y l hot cnh mt ng, bn
b , hiu ngm l ch a th thi phong kin.
V li l trong bi ht, nht l hot cnh Ng Hnh vi Ci , Con, ngi trong ban ht Bi sa i sao cho li ni thch hp vi tnh hnh t
nc. Ban t l lun lun mi i din ca chnh quyn n, ngoi ra cn thn ho nhn s. Nu s st, s b trng pht ti ch (thi xa) hoc b ln
n nng n.
T my nm qua, mc nhin cc ban t t nh miu t gic sa i, do
lng thnh ca mnh, nhiu ni lm rt tt. Ngh nhn trnh din cng mun ha mnh vo nim vui ca dn tc, sau nhiu thi gian b ngoi bang h.
Th d nh Ci ht, vi li ht mi :
Khp ni pht phi quc k
T do, c lp, khng g qu hn
Con ht :
Gii phng thnh cng,
Gii phng thnh cng,
Ry mng thy vinh quang minh chnh,
Dp tan mm xm lc, kh t qui chnh i ni,
Vit Nam nay n nh, thin h vui ti thi bnh,
Thnh, tnh, huyn, x, p bn ma hi yn h thanh,
Vut Nam ry thng nht, giu mnh, k cng mun i.
55/69
1/11/2015
Ci gia bn Con, bc ti hai bc, lui mt bc, ri qu x mt x.

- D, d, d,
Nhn ry chu ht din khai
L knh thnh tm thng th.
Trc ti xin knh chc H Ch Tch :
Min min vnh th
c ha dn sinh
Vn th tn vinh
Anh minh lnh o...
Ly mt ly, trng chu nh chn ting, lc nh, ngi chp s phi ng ngay thng (khng ngi trngh) t lng tn knh.
Ci chc tng tip theo :
- Tip y , ti xin knh chc Chnh quyn nhn dn Trung ng cng
nh a phng,
c hi long vn
ThI khng trng th
Vn v hng long
Ht Bi phi gn b hu c vI t l. Nu t l l li cu nguyn c ban phc, dn lng ha tun th k cng, gi thun phong m tc th ht Bi
phi minh ha nhng li ha y vi hnh tng c th, khng l t ng m h, so mn.? Bi vy cn la chn nhng tung thch hp. Th d nh
tung Thn N dng Ng Linh K. Phn L Hu l n tng soi, cho con l Tit ng Lung cm qun nh dp ngoi xm. Nhung ng Lung b ba
php ca Thn N, ri b bt sng. Thn N am m ng Lung va gii v, va p trai, v vy bn gii cu cho chng. Chng trai tr v nn n m xin
c kt hn vi Thn N, va gii quyt c tnh cm c nhn ca mnh, cng l mt kiu thng trn. Phn L Hu tc gin, i x t a con v ti
bt ti, tu thng vi k th! Tit inh San n, gii thch cho v l Phn L Hu nghe phi tri, rt cuc, Thn N n qu ly. Phn L Hu vui v chp
nhn cuc hn nhn.
Ta thy tinh v l c gii quyt rt n. Tnh chng v, tnh m con vn cn,
56/69
1/11/2015
vic ln l chng ngoi xm vn t c mc tiu.

Tnh ngi m ngy nay ta thng ni c th hin qua tung tch, khng
gio iu, khng v nhn bn m con ngi tr nn mm yu.
Ngh thut nh trng chu (cm chu) thi xa kh tinh t, ngi cm chu
cn trng cao, thuc bi bn, nh vy mi t cch khen ch s din xut ca ngh nhn. nh rng c s thin v ty cch thng thc c nhn,
nhng cn ph phn ti ch nhng ng tc sai, th kch, nhng ch ht trt, hoc v mun tit kim thi gi nn "nhn lp", t rt ngn mt vi
on.
Thi xa, Nam B, dp t l K Yn thng by ra u xo bnh kho (bnh
men, bnh bng lan,bnh thun) u xo mm xi ngon nht, ro nht. Li chng bi vi sn phm tng trng cho s bi thu: c khoai m nng cn t
thy, tri b r to nmc k d, con trn, con ra to, kh gp. Nhng vui nht c l l "Thai ", thu ht mi gii.
Ch tr l mt ng k lo u bt khn , ngi gh, gia sn, bn cnh l
thng y cam, qut, bi. Trc mt ng l m v thanh la, vi di.
Thot u, ra nhng cu Thai d, th d nh:
- V du cu vn ng inh,
Cu tre lt lo gp ghnh kh i.
Xut bnh.
p l: tn mt th bnh. Cu thai d, ai cng p c. NgI c trnh khng ln ting, dnh cho tr con ly phn thng.. i khi , c anhy
bn h ln:
p l: "bnh t".
Ng cu kh i, c t t, qun o t mem. V gn ng, ng k lo g mt ting beng vo ci phng la. Cu khc p l bnh tt . ng k lo
g mt ting cc , ng qu sai li gii.
Rt cuc, mt cu p to : Ci bnh b ! Ting phng la dn, kh to, xc nhn cu ta trng gii. Cu kh i th phi b, khom lng.
Ni chung, i vi cu d th thng mt tri qut nh. Lm khi, ng k lo nu cu hi kh, mi sng tc, cha ai tng nghe. Th d :
57/69
1/11/2015
- M thng ci ! Xut mc.

Vi ngi th d dm, nhng c lnh ting cc, cc (hon ton sai),
hoc ting beng tht nh (lc , nhng c suy ngh) ri rt cuc , ng lo thai t gii p :
- M l mu theo ch Hn.
n l bnh phong, ngi ni on, da tht sung ln, sn si, gi l bnh ci. M thng ci l bng mu n ! .
C ta lm khi phn i, cho rng cu thai ti ngha, nhng nu c ngi
an trng, lp tc ngi ra thai khng tic cng, g beng nm, su ting tht to, nh tn thng ti a, ri c lnh mt tri bi tng trng, v
tri bi to hn tri qut.
Ln hi, by ra nhng cu thai mi, th d nh :
- Trng hng, b l che hng.
- Nng che ma y cho hng tr bng.
Xut : t mt ch trong Quc ng.
p l ch O vit hoa, t l o b cho hoa n.
V chm chp trong ng tc, ln hi tr gii tr ny khng thu ht nhiu khan
gi. Ta nh hi nhng nm 1910-1935, trong khong thi gian di, cc tun bo thng ra thai , c gi tr li bng th, trng gii c thng
su thng bo.
Vic gii tr khi cng nh K Yn ln hi rt ngn, ha chng by ra ua ghe,
nhng tn cng tp t. ua xe p hp thi hn., nhng thi phong kin
trong bi cnh inh lng, lm g c phng tin bn c gii. Cng nh bc tranh sn mi ch thch hp vi khung cnh sng nc, cy c, ngui p ;
em chic xe gn my, chic t hoc my cy, my bay vo l hng, khng thch hp vi tm trng ngi thng ngon. Ngy nay, vi ni bi ra trinh
din cc b mn v Nht, v Tu, v Vit Nam, gy khng kh mnh khe, vui ti.
ng bng sng Hng, trong thi gian di, nh l ni gy hng cho ht Quan h, ht o. Ngy cng t, tri t i mi, kh m dng sung mn
hn, ht vi ni dung ca ngi hoa c tt ti, trai gi yu ong ri nn v, nn chng, sinh n, nh ht ging gieo xung rung s ny mm, tnh
xun si ng. Rt k nhng gi bun thm, khng c hu, nh ht nhng tung bi ai, tuyt vng, hoc nhng cu than thn trch phn, bun thm
58/69
1/11/2015
khng li thot.
Truyn thng xa l vy. Ta nn gn lc, tm nhng g tinh ty, sng ng, hp vitnh cm ch quan ca a s. c a s chp nhn tc l khch
quan phn no. Nhiu ngi khng thch vic qu ly, nhang khi, cu khn, l s thch ring, nhng theo Hin php, y l dng tnh ngng dn
gian, ng c tn trng, tuy tn thi gi nhng mi nm ch m hi mt hai ngy m thi. Dp cng t nh nhc nh truyn thngon kt thn
xm, dp cc cgi, b lo gp nhau hi han sc khe. Ngy xa, nh l Nh vn ha, l dng bn th T quc, l nh ht , sn vn ng.
Gii thng gia, nht l tiu thng, d gp may ri tng ngy thch n nh dp rm, mng mt, khng tn km bao nhiu nhng gy tin tng. Lm
n hng hp vI nhau m khng i nh miu dp K Yn th d gy thc mc. n nh Thn thnh m ngI hn vn vI ta cn khng tin cy th lm
sao hn tin cy vo ta ! V lI, trong I sng bnh thng, ai m khng cn nhng pht th gin. Gi th th gin vui v n nhn ci cht, v ai
cng cht, khng th tham lam tui tri. Ngi kinh doanh lm khi th gin vi vic nui c king, trng lan th t tin, hoc chi th thao v trong th
thao nh bng , vn c may ri. Lm khi gi lan chm sc k nhng khng m bng c, ngc li, nhiu gi b b qun li ny hoa ti tt. S
ngu hng ca thin nhin.
Vic th ha tng bc lan trn n nng thn vi hng tiu dng. Dch v ch chuyn, in thoi, bu in, hoc thng tin vi my thu thanh,
thuyn hinh lam bn rn tng ngi, giuhay ngho. nh m hi h vn cn, nhng ln hi s rt ngn thi gi. Ta khng cn ging dy v nhng
ngi dn bnh thng thy quyn li ca h tong ngy. Cng ly cho nhanh ri v lo chuyn lm n, khing la c, ha chng ngi d n d mc,
nh ri, hoc ngi ang tht nghip !
Ni chung, ng bo nng thn cn hng phc li v vn ha. Nhiu nh lng v khng c doanh thu g c, gp nm ma mng km thnh vng m
cng c gng cng Thn, khng dm b l xa. Khch n t, ngi dn mt ma n lai rai, khi dn c, s ngi n rt t, tht c thiu thn. Khng
tin m nhc l, o di khn en ca cc v trong bn t l c. L sinh (hc tr l) lm khi khng c giy, nh mang dp, qun o li thi. Khng
Xy Chu, khng i Bi, ni chi n ht Bi. Tr con jko v nh , ng ngc, thm khc iu g? m trc hki cng cng nh sau khi cng, bu
hkng kh vng tanh. Thit tng trong khong thi gian b trng ny, cc ban vn ngh nghip d nn tip tay, gii tr cho dn lng. Hoc mn video,
chiu nhng bng nhc li truyn thng, tng gia sn sut, thm ch nh Ty Du K cng cn hn l khng c.
Ngy nay, ni lo ca mi ngi l sn xut, mua bn nh th no cho sinh li, nm lng thng tin, d bo tnh hnh. Lm rung vng su, trng tiu,
trng iu tn rut rng min Dng cn d bo v gi c, phn bn, vn chuyn hng ha ;vic t l nn c hnh sao cho khoa hc, sao cho ng
bo vui, khng lo v trt t an ninh. Nn ngh n phng chy cha chy, ng khinh thng, ri xy ra, hu qu khng o lng c, k c xu bo
rng Thn thnh ni gin , hoc ban t t lm sai iu g y. Ngoi cng, d nhin treo l quc k ; ct c, mu sc cua l c phi xem cho c. Gi
xe p, xe gn my cho ng bo l chuyn ngy xa khng thnh vn ; gi min ph hoc gp l ph t nguyn, c ci thng nh, mun b vo bao
nhiu cng c. Nhng thy bi , thy ba, ngi v tr no, hoc cm, thuc quyn x l ca ai ? Nhng v trong ban t l chng nn xen vo, vic
ngoi khun vin nh miu thuc v chnh quyn p, x chu trch nhim Li cn bn v s, bn hoa, bn nhang, thm cj nhng ngi an xin. Nn t
chc ban trt t. gn ch ng c, khch n nhiu, cn b tr nhn vin an ninh, theo di nhng k mc ti, git dy chuyn, nh cp xe p..
v.v
Kinh nghim cc nc ng, dng nh l hi l nhn t khng b qua c, gy nim tin cho mi gii cng nhau on kt lm kinh t. Phong
tro V ngun cn cho dn trong vng, li cn nhu cu pht trin du lch, gii thiu nt c trng ca vn ha Vit Nam cho cc nc bn thng
cm hn. Mt bng ca nh miuphi to c khng kh trang nghim, khong khot. im m du khch thng n, nn b tr sn ngi c trinh
tng i gii thch vi iu s ng v nhng nt c trng ca a phng.
59/69
1/11/2015
Tm li, s tn ti ca nh miu l qui lut khch quan. Gn y, chnh ph ra quyt nh nghim cm vic thu l ph khi ra, vo cng , dp l hi.
Nu hng dn kho lo, l hi cng l dp cc thanh thiu nin tham d, tm hiu thm phong xa ca ng, cha. Du sao i na, trong ni tht nh
mu, dp cng t, iu d nhn r nht l chng cn ai dm n mc qu xc xch, n ni th bo. Vic chen ln, khi qu ng ngi, vn xy ra trong
n np, ai n trc thi khn trc, khng phn bit giu ngho, sang hn.
Mt dn tc vi nn vn hin hn ngn nm chng l khng c hi c trng ca mnh?
L hi kch thch vic lm kinh t, xa l nh nng, nay l thng gia, cng k ngh gia. L hi c ch ng quan trng. L hi nh lngtrng hp vi
ch thng nht dn tc, di t sng Hng m sng Cu Long v cc hi o nh Ph Quc, Lai Sn (Vnh Thi Lan) vn vn
PH LC
(Mt s gp nht b tc cho phn Thun Phong M Tc Vit Nam ca Sn Nam bin son)
X V LY
y l nhng gp nht ca ngi bin son, tham kho.
X, theo Hunh Tnh Ca, l chp hai tay a xung, lm du cung knh.
Khu, cng theo hc gi trn, l ci, khu u, ci u. Khu bi, l ly.
Nh vy, ta suy lun: "X", ch n thun ng tc ca hai tay, cn "khu", l ng tc ca u. Nhng trong thc t, khi chp hai tay x th mc nhin,
theo qun tnh, phi ci u, khng su cho lm.
"Vi" ng ngha vi X, trong ngn ng pha Nam. Vi van l cu khn vi thi khim tn.
Ly (Bi) l kiu ly thng thng nhng i su vo chi tit, th rc ri, nht l kiu gii thch theo Bt Qui, Am Dng. C ngi gi l qui tc "Ng
th u a" tc l hai tay, hai chn v ci u phi ng mt t. Cc nh s Pht gio ly theo kiu ring, ngi xp bng, hoc qu nhng u khng
nht thit phi ng t; cng khng ng dy thng lng sau mi ly. Ngi Trung Hoa miu thng qi ri ly lun, khng ng dy sau mi ly;
ly ci u st t nhng hai tay bung xui, khng chp li.
V ng tc, tht kh ni. Mi ngi, mi a phng, do nh hng cha m, hoc chm xm th cng "Ng th u a" nhng ngi th ly vi nhng
ng tc gy gn, c ngi li thong dong, yu iu, i khi.
n b Vit Nam thi trc mc qun l nem, ngi co hai chn qua mt bn m ly, gi l "Ta ct u a", ngi trn xng mng ri ci u st t;
khng ng dy sau mi ly nh nam gii. Ngy nay, lm khi mc qun Ty, vi cng, kh ngi nh xa. C qu ri ly lin tc, khng ng dy sau mi
ly.
60/69
1/11/2015
Khi ly Pht, n ng qu ri ly lun, dt ly mi ng dy. Khi ly Thn nh Miu, ngi trong ban t l tun th nguyn tc:
- Qi thng lng, gi "qi Xun", trong t th mnh khe , t tin (khng qu lom khom nh qu trc bn Pht, hoc trc quan ti ca thn nhn, kiu
qu Ai, trng bi thm dp cu an)
- Hai tay nm cht, nh qu m, biu l quyt tm ln.
Phi chng l nguyn tc dnh ring cho ngi trong ban t l, cn b tnh th ly kiu no cng c, ty thi quen, khng nn ch khen ngi
ny ly ng, ngi kia ly sai (v khc vi mnh).
Ly Thn, thng thng, gm bn ly, mi ly km theo mt x, x theo kiu nm hai tay, ngn tay co li.
V s ly, qu nhiu kin, theo ti, ty tp qun ca gia nh, a phng mnh, ng lm iu g lp d. nh lng, khi ly Thn thnh, kiu ly
chun mc nht l ca Thy L, ngi iu khin nhm hc tr l. Tin ti ba bc di, ng x ri lui li mt bc. Qi xung ly. Thng lng, a hai
tay ln u gi, ly th, ri a hai tay vo ngc, (hai tay vn nm li), a qua phi, a qua tri ri vn vo u gi, ng dy, lp tc lui ba bc.
Xong mt ly.
Ri bt u ly th nh, bc tri ba bc di, li mt bc nh trc. Dt ci ly th t, x mt x, lui mt vc, x ln th nh tht su, l dt.
m tang, hocm ci, kiu ly nn bnh d hn, bt ng tc. m tang, m gi l gia nh, ni tm v bi cnh khc, c th ly m khng cn
bc ti nu mt bng qu cht. Hai bn tay chp li, ngn tay thng ra, nh van vi khim tn.
Trong dp phng iu m tang, khch ly thng thng hai ly, hiu ngm rng mnh s tr li lc di quan. Nu ly bn ly, hiu rng lc di quan s
khng tr li tin a. Lm khi ly ba ly, hiu l bn, mt ly cha cho cha m cn sng.
Ty ni, s ly ni trn c th thay i.
L TNH SANH GIA LC

(Trng Bng - Ty Ninh)
- Vin chc, chc sc tu vi.
Ngh qun ty s - Qun ty - Thu Cn - Phn hng - Nim hng - Thng hng - Nghinh thn cc cung bi (4 ly) - Hng bnh thn.
Thiu thi.
Chnh bi, Bi bi tu v - Ngh qun ty s .. Phn hng, nim hng, thng hng . . .Tham thn cc cung bi (4 ly), hng bnh thn - Qi Chm tu - Ph phc hng (2 ly), hng bnh thn - Giai qy (Chp s ni nghi qi xung - Chp s ngoi nghi xng): chc co t (chp s ni ngh
61/69
1/11/2015
qu ri cung tay xung nm cu)

K Yn tc yt
Quyn v tnh sanh
Ngng li thn n
Mc thy chiu gim
Phc v cn co
Bi chc thnh sanh - Cng x Gia Lc.
Chc co t c hai phn: phn l Tc Yt v l n C.
Phn l Tc Yt th xng K Yn Yt Tc.
Phn l n c th xng K Yn chnh t.
i li c mt cu u thi, on sau y vy.
Ngoi nghi xng: ph phc hng bnh thn. Cc cung bi (4 ly) =- Hng bnh thn - Thiu thi.
Ngh thnh sanh vu n tin.
T sanh tu v - ngh qun ty s - phn hng - nim hng - thng hng - cc cung bi (4 ly) - hng bnh thn - ngh thnh sanh s. (Chp s
ni nghi cm mt cy n sp, hai ci chn chung ng mao huyt v vng bc, v ng chnh bi bng khay hp l vi ng t sanh cm ao cng i
n con vt). Chp s xng: Tnh sanh (chp s vin t vng bc ri con vt). ng Chnh bi v con vt ba ci ri ng t sanh hi dao ct lng
gy, b v chn chung hay l rthc huyt, hoc em ra nh tr phng thc huyt ty theo a phng. Cn chn chung ng huyt, hai chung mao v
huyt, ly giy vng bc bt li em trn bn thn).
Chp s xng: St sanh, tnh sanh tt, phng tr sanh xut vu tr ngoi.
Chp s ngoi nhi xng: phc v.
(Chp s v ng chnh bi cng i tr li y nh c) giai qy, chm tu, ph phc hng bi (2 ly), hng bnh thn.
im tr: Cc cung bi (4 ly), hng bnh thn, thiu thi, l thnh.
( Vn R su tm)
62/69
1/11/2015
L U XUN 1991
Nim hng: ngy 07 thng Ging nm Tn Mi (1991)
Hng t Thin t a
T c ti cao lnh o Cng ha x hi ch ngha Vit Nam.
T c Thng Cng, t Ch v Thnh Thn.
Nht nim o Hng, Thng thu Thin Quan.
Nguyn Vnh Bo San H X Tc.
Nh nim c Hng, Trung i a Quan, nguyn quc Thi Dn An, Vt ph.
Tam nim Thanh Tnh Hng, H Trit Thy Quan, nguyn t Hi Phong iu V Thun.
Hm nay mng 7 thng Ging nm Tn Mi ngy H Nu, Khai n m ca Cng S, ngy khai sn, khai h, tr li Lao ng bnh thng, k ra
ng ng, xung rung nng, ln rng ni, ngi xung sng ra bin theo k sanh nhai thng nht, sau by ngy Dng Nu, mng tui ngh ngi,
vui chi n Tt.
Tng nh ngy tr li Lao ng theo truyn thng lu i.
Tng nim Cng c c v Anh hng Lit s t khi Lp quc dy cng m mang b ci, dng nc, gi nc t nn mng cho o L, K cng,
tranh u cho Vit Nam c rng r trn Nm Chu Bn Bin, nh sc t lc t cng, theo vn minh tin b.
Chng ti knh dn
Mt nn tm hng
Ci u nh l
Nguyn gi Truyn thng
Cu an cho b tnh
Cu Thnh cho Quc gia
Thnh nc thnh nh
63/69
1/11/2015
c Nhn, c Li
Ha bnh th gii
Nhn loi tng thn
Ngng vng Anh linh c Thng Cng, cng Anh linh cc bc Anh hng dn tc.
Nng theo my khi
Cm ng lng thnh
H tr chng sanh
Xun cu Thu hng
Nin nin hng vng
Nht nht thi tn
15/2/1991
Thay mt Ban Qu T Lng ng B Chiu
Trng ban
Vn R.
L GI C THNG CNG 1992

Nim Hng
Hng t Thin t a
T c ti cao lnh o Cng ha x hi ch ngha Vit Nam
T c Thng Cng T Qun
T c Kinh Lc
64/69
1/11/2015
T c Thiu Ph Qun Cng

T Ch v Thnh Thn v anh hng dn tc.
- Nht nim o Hng, Thng thu Thin Quan, nguyn Vnh bo San H X Tc.
- Nh nim c Hng, Trung t a Quan, nguyn Quc thi dn an, vt ph.
- Tam nim Thanh Tnh hng, H Trit Thy quan.
Nguyn T Hi iu V Thun.
Hm nay hai mi chn thng 7 thiu, Tn Mi, ngy Tin thng l gi c Thng Cng, tc l ngy Tc Yt, cng l ngy Cu An thng nin cho
nhn dn v t nc.
Chng ti:
Mt d ch thnh - cung trn l vt
Tng nh ngy quy tin ci hc.
ng thi Cu an cho B tnh.
Cu Thnh cho Quc gia
Thnh nc thnh nh - c Nhn, c Li.
Cu ha bnh th gii - Cu Nhn loi tng thn.
Thnh khn knh dng - Mt nn tm hng.
Ci u nh l - Nguyn gi truyn thng .
Khi nhang nghi ngt - Ching trng l thng.
m cng MIu ng - M lng tnh tc.
Ngng vng anh linh c Thng Cng c Kinh lc, cng Anh linh cc v Thnh thn anh hng dn tc.
Nng theo ln my khi - cm ng tm lng thnh.
65/69
1/11/2015
H tr cho chng sanh - quc ni nh Quc ngoi.

Nin nin hng thnh - Nht nht thi tn.
Vn R (Nim hng Vin)
Ngy 27 thng 1 thiu Tn mi v ngy mng 1 thng 8 Tn Mi.
(Tin thng v Chnh Gi Tc Yt v n C) 20 thng 8 nm 1992. (T nm 1991 n 1992 - L Gi c sa thm cht t).
BN BI CHO DNG HT TRONG KHI T NG NAM HI

Cc vai: Tng Thng
Tng Li
B Tro
TNG THNG TRUYN - Nht nhn nhn nht tro, ng chc huy hong, phn t hu lng ban, tu n tin hu l.
TNG THNG NI LI: Kim trung thin chnh tit, l hu yt bng quan, truyn tro phu giang khu khai thuyn, thnh ch v l lai yt kin.
(Ht nam): Ch v l lai yt kin, nguyn lch lng i tiu bnh an.
TNG LI TRUYN: - Sao mai l mc, truyn B Tro gy cho, trc mi kh ko neo, sau Tng ta lun bnh.
TNG THNG TRUYN: - Bun ct sn sang, nghe sanh ba mn mn ti.
(Nhng bc): K t tri t nh phn, quc vng thy th, thnh thn hin linh. m nay cc th kinh thnh, sa sang lng miu gi gn n hng.
TNG THNG TRUYN: - nht kh hnh thuyn, nht hi tn tro.
B TRO P: Tha mng (ht bc): Phiu phiu nht tro ba, khinh khinh trc lang ba, tha lun hnh pht pht, qui tro nhp miu mn, qui tro
nhp miu mn.
TNG THNG HT NAM: - Miu mn phng phng lt ti, ct mi cho phi phi thuyn lan. (Chuyn sang ht bc): n tin lm l cc cung, cho
hu mt tu chm tam tun. Tiu thiu nhc v xng ca, hin lng l rc ng b v dinh. (Li ni li): Nay rc B v chn miu mn, truyn b
tro cho hu cho cn thn. (Li ht nam): Cn thn rc B ti trc, chn ba o nh c thn linh. (Li ht bc): Rc B xe gi hi dinh, lch lng
trng i dn tnh v vang. c B nh ni Thi san, bn lch bn x cung tam phng th.
66/69
1/11/2015
TNG THNG TRUYN: - nht kh hnh thuyn, nh hi tn tro.

B TRO NG THANH: - Tha mng. (Ht Bc): Thng thng bnh hi dng dng (?), Giang l hng thng thng, bi khai thuyn linh thnh,
qui tro nhp u ca, qui tro nhp u ca.
TNG THNG HT NAM: - u ca rc B v an ta, bn lch lng i tiu ng tm (Ni li): n ni thu sng thng nim, thanh hng hng chc
nht tin, thng h cc cng kin, truyn b trc cho hu cho cn thn. nc mt mu bin phng, ba nm v non sng, hi thi bnh trng rng gi
trong, n t vng ghi tc, mnh cm bc ua tnh m bc, li trn chu phng c cao thm, cc th ry hon nguyt nht tm, dng mt l cu
ng hon nguyn.
Tng thng ht nam: Hon nguyn tm lng h hi, cng t ri mn ti ng a, lng thnh cc th bn ba, sa sang lng miu cho ca cho Hi ng.
NG HT BC: - S canh tch dm binh linh ng vn qu v ph tnh phong ba. (Nhng ht li): Thy phong ba lng bt ngt, dn Tng tu kim
sot thuyn lan.
TNG THNG NI: -D d nghe, nhng trc dn ti rng kim sot, vng lnh truyn di gt quang huy, u l ta ni ng chc mt khi, ng ra i
kim sot (Ht nam): Kim sot d lng qun lnh, cho ht tnh bin vnh hu nghinh, tri qua b rng mnh mng, thuyn lan phi nh qua gnh ngh
ngi. (Nhng bc); tiu thiu nhc v xng ca, hin lng l rc ng B v dinh. Chc cho ch t lch ta, giu sang mun h phng hng yn.
Gia tri ni ting sm vang, bnng cn ma gi chng yn n i. By lu da chn tin i, ny mng kin to rc B v dinh.
TNG THNG HT NAM: - V dinh tam tinh cng chiu, nguyn lch lng i tiu bnh an.
TNG THNG NI LI : - Nay lp thnh lng mi, thnh tro phu lm l ca ngm, nguyn cng ging hng lai lm, ngng li nht khng nht hti.
(Ht nam): Ngng li nht khng nht thi, bn lch lng i nguyn a ng.
NG HT BC: - Nh canh B mi sang chi, sng ngn cu nguyn rc B v dinh. (Ht nam): V dinh phng iu, nguyn lch lng i tiu an
khng.
TNG THNG TRUYN: - nht kh hnh thuyn, tam hi tn tro.
B TRO NI: - Tha mng : (Ht Bc): Thin thi i thanh vn, nht nguyt chiu tinh thn, ngng mong n thnh trc, thn dn ti u ca, thn ti
u ca (Ht nam): Rc B v an ta, lch lng i nguyn cu ng (Nhng): B bay khp ht bn phng, coi trong bn trch m tr m no. Ai bay
ging dng b bay, qun hng o trng hng Ty bay v. Ai i ging dng ng i, bt bo tri ni mt khi gia vi.
NG BC: - Tam canh sao nhy tng bng, thuyn lan phi nh tch chng nhanh khng.
TNG THNG NAM: - Thy thanh khng nc trong dn dn, rng m cho bi Rng tm ng, (B tro i), ng qua bin c pha ng, thy ng ln
vi tm lng xn xao.
TNG LI HT THN: -B tro i, ng nm vnh bc ng trng, tai nghe sng gi ng ng ra i, cu ngi dng th mt khi, ngy sau ta s hi qui
67/69
1/11/2015
lm n. (Nhng bc): Lu lu bng chi trng thanh, trm nm bia tc chn ch danh . n ng ph h em ng, lch lng sung sng vui ci m
no.
TNG LI HT NAM: - Linh tiu cho xiu l t, chng tm lng dng th mi ng. Cu xin ch Thnh ch Thn, trm hng dng l m tr ng a.
TNG LI NI LI: - Ng xung nc d khoan khoi, nh Lnh ng bit thu no ngui. Nc mt tun ly a st si, cn on thm a su miu
v. (Ht nam): on thm a su miu v, ci ly Ngi ph h thn thng. (NHng Bc): Ai vui chi lo ra chi , ra chi li gp em v ct ln. Ct ln
an tng m tin, gia tri sng sng tuyt chu min nng ma. Lp ng lp miu ra th, ngn nm qu t phng th n hng.
TNG LI HT THN: - Ci ly a ng mt ly, tr ln v phng th n hng. Nh ng rngl ng oi thng, lch lng bnh phc nhn dn an
lnh. (Nhng bc): Sc phong tr him gian nguy, nguyn cn diu dng h ngay lch lng. ng xa linh hin i i. ng nay linh hin sut i nh
xa. n Tri n Pht n ng, n ng di nc li a ngi v.
TNG LI HT NAM: - Ra i con khc chu than, by gi thim thip trong quan mt mnh. (Nhng bc): diu diu di yn h thanh, trn non hoa n
di gnh sng xao. Trong gnh sng b lao xao, di sng c nhy trn tri nhn sa. Ngm vi phun nc bin ng, cm thng hi ct tc phong
miu th.
NG BC: - Canh nm tri sng ra, ho quang rng chi lng bin hi hm. (Ht nam): Hi hm ngi phm no thy, cng t ri Thn li qui
thin.
TNG THNG TRUYN: nh thuyn tm ngh xng (?) thin, lng gi s cho qua b i.
TNG LI KU: B Tng thng, Tng thng, Ph Tng thng, gn gi ni thuyn, coi sn sc nc non m tt.
TNG THNG: D d, ch Tng dn ti rng tt nc, phi lo b gn gi thuyn thuyn lan. u ta kp gu n tay sang, ng d khoang ra tt nc.
TNG THNG HT NAM XUN: - Tt nc gia min ging gi, gm s i c kh mi nn. (ht bc): Ta cm gu nc tt ra, ch khi ging gi
phong ba bt k. (Ht nam): Thy phong ba lng thm thit, kh cc ny mi bit mnh nn (Bc bi): Mt mnh tay li: Bc, Nm, xem sao tc li
gim sao c. (Ht nam): Ln yn th phi lm nguy, t l kh trc t th sng sau. (Bt bi): Bng trng va x qua u, bng trng di trc nng lu
my hi.
TNG THNG BC: - C ku cng b Thin hong, gip cho bin lng phong ng im cng.
TNG THNG BC: - Ch Tng, ch Tng, tri mt mt, my p Tn gia, nay tr li tha qua ch Tng.
TNG LI NG
TNG THNG NI: - Ti ngh li cng phi, e ch Tng ti, nhiu ngy mi mt, nn vic thuyn lan b gi khng hay. Thi, ti tr li tha ngay ch
Tng. (Tha li ln na).
TNG LI NI: - B ch Tng, ch Tng, trc mi kia c ch, sau li n c ti, gi thuyn lan ng c st si, lng gi s ln qua b i.
68/69
1/11/2015
TNG THNG HT: - Lm ngi qun t lao tm, tiu nhn lao lc trong lng v lo. By gi tri im ri, chng ta ct bc nh thi neo ln.
(Ko neo v ht).
Nguyn nh T su tm
Non nc Khnh Ha, 1969)
(Hon tt Ni v Min Nam - C Tnh Min Nam - Thun phong M Tc Vit Nam do Sn Nam bin son)
69/69

Thuần Phong Mỹ Tục Việt Nam - Sơn Nam

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Thuần Phong Mỹ Tục Việt Nam - Sơn Nam

Uploaded by

Copyright:

1/11/2015

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

nghip, giao lu nc ngoi, theo ti, nn nh r trng hp;

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

cho c du, ch r mt s tin.

Thun Phong M Tc Vit Nam

6) Khng ha thun vi anh em bn chng.

Thun Phong M Tc Vit Nam

- G chng cho con, gi l Gi.

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

quyn, hoc bn b yu cu tri ln bn no (nht nh l bn iu Ai) ri thng cht tin.

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

i v hnh thc, nhng ni dung vn ng nht.

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

lm nguy, thiu nh sng, thiu la si, nng tht . .

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Ni chung, ta nhn trong thc t thy:

Thun Phong M Tc Vit Nam

ly trc bn th thn, lm khi li ch giu.

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

- L nhng, lui ra ngoi, ri chic chiu gia in.

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

Thun Phong M Tc Vit Nam

- T lc cn khn hn n n m u Thi Cc (l mt) tng trng l ci trng .

Thun Phong M Tc Vit Nam

- Hi th nh nh 40 roi, dt ri im hai di nh ting. Khng xng khu lnh.