Professional Documents
Culture Documents
L Tri (13801442)
Mu Thn 1428
Bi i Co do L Tri (nguyn danh: Nguyn Tri), mt khai quc cng thn ca nh Hu L, son
tho vo nm Mu Thn ( 1428). Bn ch Hn chp theo nguyn bn Phc Kh in nm Mu Thn
(1868).
ng theo ph Bnh nh Vng L Li t khi ngha qun Lam Sn cn th yu trc s n p ca
qun Minh. ng vch ra nhiu k sch gip ngha qun Lam Sn thu phc lng dn v ginh u th
trn chin trng.
Tng truyn, ng l ngi ngh ra k sch vit dng ch L Li vi qun,
Nguyn Tri vi thn (L Li l vua, ti thn l Nguyn Tri) trn l cy, th theo dng nc, to ra nh
im tri, khng nh v yu t "thin mnh" cho L Li, lm lng ngi nhanh chng hng v ngha
qun Lam Sn. kin ca Nguyn Qun nh dao hai li, gy nn ni ganh t, bt ho trong m
qun thn vi hu qu kh trm trng.
Sau khi ln ngi, L Thi T phong thng cho Nguyn Tri l bc cao trng nht bn vn quan,
ng c ban quc tnh, tc c mang h L ca vua ( t tnh L Tri ), tc Hu (
,,
,
,
()
Danh T ring [13] :
CH THCH:
1. Ng: ch bn gic Minh bn Tu. H Xun Hng c hai cu th:
Chng phi ng m chng phi ta,
u th trc lc o khng t.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
triu ha =
gy v;
triu to = gy nn.
8 v thng php: cha h thiu.
9. (k) xem xt , (k c) : xem xt vic xa.
ch [3]: hp m ca hai ch ["chi " li ch ca Phan Vn Cc] .
(vng) qua, xa
(k ch vng c): xem xt cc vic xa.
Hai d dng (k) , (k): cch vit tuy khc nhng thnh phn cu to nh nhau.
DCH NGHA [12]:
cn tip)
1.
2.
: Hn thng sinh
ngc dim, Hm xch t ha khanh , Nng dn en
trn ngn la hung tn, Vi con xung di hm tai v (Bnh Ng i co ).
Hm tnh cm h. Ngi i sn o h la cc ging th sa xung y khng ln
Vi lp mt. B vi lp vo trong t gi l hm. Nguyn Tri
Va ri:
Nhn h H chnh s phin h
trong nc lng dn on hn
Qun cung Minh tha c gy ho
Bn gian t cn bn nc cu vinh
Nng dn en trn ngn la hung tn
Vi con xung di hm tai v
Di tri la dn mun ngn k
Gy th kt on tri my mi nm
Bi nhn ngha nt c t tri.
Nng thu kho sch khng m ni.
Ngi b p xung bin dng lng m ngc,
ngn thay c mp thung lung.
K b em vo ni i ct tm vng,
khn ni rng su nc c.
Vt sn vt, bt d chim s, chn chn li chng.
Nhiu nhn dn, bt by hu en, ni ni cm t.
Tn hi c ging cn trng cy c,
Nheo nhc thay k go ba khn cng.
Thng h ming, a nhe rng,
mu m by no n cha chn,
Nay xy nh, mai p t,
chn tay no phc dch cho va?
Nng n nhng ni phu phen
Tan tc c ngh canh ci.
c c thay, trc Nam Sn khng ghi ht ti,
D bNn thay, sng nc ng Hi khng ra sch mi !
L no tri t dung tha?
Ai bo thn nhn chu c?
,
,
,
D:
,
;
,
Ni d:
()
(cn tip)
(ng) thc dy, (kinh ng) gic mnh thc gic; (m) ng say;
(ng m) thc ng, (ng m cu chi) thc ng mong y.
Ta y:
Ni Lam sn dy ngha
Chn hoang d nng mnh
Ngm th ln h i tri chung
Cm gic nc th khng cng sng
au lng nhc c, chc mi my nm tri
Nm mt nm gai, h phi mt hai sm ti.
Qun n v gin, sch lc thao suy xt tinh,
Ngm trc n nay, l hng ph n o cng k.
Nhng trn trc trong cn mng m,
Ch bn khon mt ni hi
Va khi c ngha dy ln,
Chnh lc qun th ang mnh.
Li ngt v:
Tun kit nh sao bui sm,
Nhn ti nh l ma thu,
Vic bn tu thiu k n,
Ni duy c him ngi bn bc,
Tm lng cu nc, vn m m mun tin v ng,
C xe cu hin, thng chm chm cn dnh pha t.
Th m:
Trng ngi, ngi cng vng bng, mt m nh nhn chn b khi.
T ta, ta phi dc lng, vi v hn cu ngi cht ui.
Phn v gin qun th ngang dc,
Phn v lo vn nc kh khn,
Khi Linh Sn lng ht my tun,
Lc Khi Huyn qun khng mt i.
(cn tip)
,
,
,;
,
;
,
;
,
,
;
,
Tut nng33:
()
(cn tip)
V b tt ci tm nhi dch l,
khi phc tc nghit d tc c35
chp nht k chi kin d gi ha tha nhn,
tham nht th chi cng nhi di tiu thin h
Toi linh Tuyn c chi gio ng36,
c binh v ym
Nhng mnh Thnh Thng chi na tng37,
d du cu phn.
inh V cu nguyt38
thn t M An chi sn
Nh thp ng nht
Nh thp bt nht
k Mc Thnh chng vn
()
(cn tip)
(nghit ) nhn xu, tai ho, ti c, (d) lm, chuc ly, (tc)
mau chng, rc, (c) ti, phm ti, (nghit d tc c) tai ho chuc ti gy oan.
36. (gio ng): gio=x l, gio quyt; ng=tr nh; gio ng = thng nhi con.
37. (na tng) tng hn yu, nht nht.
38. (inh V): chi th tm (V) cn gi l Mi, (inh V) tc nm 1427 DL
39. (bn nin thp nguyt) thng 10 nm nay (1427).
(bn nguyt thp bt nht) ngy 8 thng 10
40. (k cng nhi vn th) ht k nn t t (ct u).
41. (Ng toi nghnh nhn nhi gii) ta tha thch, thng nh ch tre.
42. (tro nha): (tro ) mng vut, (tro nha) rng, nanh; HV: vut nanh, Vit: nanh vut.
Sa 75 (?), VC hc theo Tu cng, o th t trong cc t kp VNCH dng trc kia, nh khai
trin ra trin khai, gii l ra l gii v.v.
, ,
,
;
,
,
,;
,
!
,;
,
.
h!
()
48
49
50
PH LC
Bnh Ng i Co
1. Bn dch ca Bi K
Tng mng:
Vic nhn-ngha ct yn dn,
Qun iu-pht ch v kh bo,
Nh nc Vit ta t trc,
Vn xng vn-hin lu,
Sn-h cng-vc chia,
Phong-tc bc nam cng khc.
T inh, L, L, Trn, gy nn c-lp,
Cng Hn, ng, Tng, Nguyn, hng-c mt phng,
Du cng nhc c lc khc nhau,
Song ho-kit i no cng c.
Vy nn
Lu Cung s uy mt va,
Triu Tit nghe ting git mnh,
Ca Hm-t git ti Toa ,
Sng Bch-ng bt sng M,
Xt xem c-tch,
c minh-trng,
Va ri
V h H chnh-s phin-h,
trong nc nhn-dn on bn,
Qun cng Minh tha-c t ngc,
Bn gian-t cn bn nc cu vinh,
Nng dn en trn ngn la hung-tn,
Vi con xung di hm tai-v.
Chc di mun nghn kho,
c cha ngt hai mi nm.
Bi nhn-ngha nt c cn-khn,
Nng kha-lim vt khng sn-trch
No ln rng o m, no xung b m chu,
No h by hu en, no li d chim tr,
Tn-hi c cn-trng tho-mc,
Nheo-nhc thay! quan qu din lin
K h ming, a nhe rng, mu m by! no-n cha chn,
Nay xy nh, mai p t, chn tay no phc-dch cho va,
Nng-n v nhng ni phu-phen,
Bt-b mt c ngh canh-ci.
c-c thay! trc rng khng ghi ht ti,
D-bn thay! nc b khn ra sch mi,
L no tri t tha cho,
Ai bo thn-nhn nhn c.
Ta y:
Ni Lam-sn dy ngha,
Chn hoang-d nng mnh,
Ngm non sng cm ni th th,
Th sng cht cng qun nghch-tc,
au lng nhc c, chc l mi my nng ma,
Nm mt nm gai, h phi mt hai sm ti,
Qun n v gin, sch lc-thao suy-xt tinh,
Ngm trc n nay, l hng-ph n-o cng k.
Nhng trn-trc trong cn mng-m,
Ch bn-khon mt ni hi.
Va khi c ngha dy ln,
Chnh lc qun th ang thnh.
Li ngt v:
Tun-kit nh sao bui sm,
Nhn-ti nh l ma thu,
Vic bn-tu thiu k -n,
Ni duy c him ngi bn-bc.
i phen vng-vy, vn m-m con mt dc ng
My tha i ch, lung ng-ng c xe h-t,
Th m trng ngi, ngi cng vng ngt, vn mt-m nh k vng dng,
Th m t ta, ta phi lo toan, thm vi-v nh khi chng nch,
Phn th gin hung- ngang-dc,
Phn th lo quc-b kh-khn,
Khi Linh-sn lng ht my tun,
Khi Khi-huyn qun khng mt i,
C l tri mun trao cho gnh nng, bt tri qua bch chit thin ma,
Cho nn ta c gng gan bn, chp ht c nht sinh thp t.
Ma u gy ngn c pht-phi, ngng vn-ngh bn ci an h,
M tic qun chn ru ngt-ngo, khp tng-s mt lng ph-t.
Th gic mnh, ta yu m ta ch ni,
Qun gic nhiu, ta t m ta c lun.
Dn hay:
em i ngha thng hung-tn,
Ly ch nhn m thay cng-bo.
Trn B-ng sm vang st dy,
Min Tr-ln trc ph tro bay,
S-kh hng,
Qun-thanh cng mnh,
Trn Tr, Sn Th, mt va chy tan.
Phng Chnh, Qu An tm ng trn-trnh.
nh Ty-kinh ph tan th gic.
Ly ng- thu li ci xa,
Di Ninh-kiu mu chy thnh sng,
Bn Ty-ng xc y ngoi ni.
ngang-dc, phn th lo quc-b kh-khn. Khi Linh-sn lng ht my tun; khi Khi-huyn
qun khng mt l. C l tri mun trao cho gnh nng, bt tri qua bch chit thin ma; cho nn
ta c-gng gan bn, chp ht c nht sinh thp t. Ma u gy, ngn c pht-phi, ngng vnngh bn ci an h. M tic qun, chn ru ngt-ngo, khp tng-s mt lng ph t. Th gic
mnh, ta yu m ta ch ni; qun gic nhiu, ta t m ta c lun.
Dn hay:
em i ngha thng hung-tn, ly ch nhn m thay cng-bo. Trn B-ng sm vang st
dy, min Tr-ln trc ph tro bay. S-kh hng, qun thanh cng mnh. Trn Tr, Sn Th mt
va chy tan; Phng Chnh, L An tm ng trn-trnh. nh Ty-kinh ph tan th gic, ly
ng- thu li ci xa. Di Ninh-kiu mu chy thnh sng; bn Ty-ng xc y ngoi ni.
Trn Hip thit mng, L Lng li phi thy. Vng thng ht cp lo lng, M Anh khn
ng cu . N tr cng lc kit, b tay khng bit tnh sao; ta y mu pht tm cng,
chng nh m ngi chu khut. Tng n phi thay lng i d, hiu l ti lui; ng u cn kim
k tm phng, gy mm ti-nghit. Cy mnh l phi, ch quen v cho ngi; tham cng mt
thi, chng b by tr d-duc. n ni a tr ranh nh Tuyn-c[9], nhm v khng thi; li sai
nht-nht nh Thnh, Thng, em du cha chy. Nm inh-mi thng chn, Liu Thng t
Khu-n ting sang; li nm nay thng mi, Mc Thnh t Vn-nam ko n. Ta iu binh gi
him ngn li Bc-qun; ta li sai tng chn ngang tuyt ng lng-o. Mi tm, Liu
Thng thua Chi-lng, hai mi, Liu Thng cht M-yn. Hai-mi-lm, Lng Minh trn
vong; hai-mi-tm, L Khnh t vn. Li dao ta ang sc, ngn gio gic phi li. Li thm
qun bn mt vy thnh, hn n rm thng mi dit tc. S-tt ra oai t h, thn-th mt tro
nha. Gm mi , ni cng mn; voi ung nc, nc sng phi cn. nh mt trn sch
khng knh-ngc, nh hai trn tan-tc chim-mung. Cn gi to trt sch l kh, t kin hng st
toang c. Thi T phi qu m xin li, Hong Phc t tri ra hng. Lng-giang, Lng-sn
thy cht y ng, Xng-giang, Bnh-than mu tri nc. Gm-gh thay ! sc phong-vn
cng i; thm-m thay ! sng nht-nguyt phi m. Binh Vn-nam nghn L-hoa, s m mt
mt; qun Mc Thnh tan chn Cn-trm, chy thot thn. Sui mu Lnh-cu, nc sng rnr; thnh xng an-x, c ni m-a. Hai mt cu binh, cm u trn chy; cc thnh cng
khu, ci gip xung u. Bt tng gic mang v, n vy ui phc ti; th lng tri bt st, ta
cng m ng hiu sinh. M K, Phng Chnh, cp cho nm trm chic thuyn, ra n b cha
thi trng ngc. Vng Thng, M Anh, pht cho vi nghn c nga, v n Tu cn m-hi.
N s cht cu ha, ng lng th-phc; ta mun ton qun l ct, c nc ngh-ngi.
Th mi l mu-k tht khn, v li sut xa nay cha c. Giang-san t y m mt, x-tc t
y vng nn. Nht-nguyt hi m li minh, cn-khn b m li thi. Nn vn th xy nn chnchn, thn nghn thu ra sch lu-lu. Th l nh tri t t-tng khn-thing che-ch, gip-
cho nc ta vy.
Than i!
Vy-vng mt mng nhung-y nn cng i-nh,
phng-lng bn b thi-v m hi vnh-thanh.
B-co xa gn, ng cng cho bit.
Ph Ch:
Hai bn 1. & 2. chp sai:
inh, L, L, Trn thay v Triu, inh, L, Trn theo bn Phc Kh.
3. Bn dch ca Ng Tt T
Thay tri hnh ho, Hong thng truyn rng.
Tng nghe:
Vic nhn ngha ct yn dn
Qun iu pht trc lo tr bo
Nh nc i Vit ta t trc
Vn xng nn vn hin lu
Ni sng b ci chia
Phong tc Bc Nam cng khc
T Triu, inh, L, Trn bao i xy nn c lp
Cng Hn, ng, Tng, Nguyn mi bn hng c mt phng
Tuy mnh yu c lc khc nhau
Song ho kit thi no cng c.
Cho nn:
Lu Cung tham cng nn tht bi;
Triu Tit thch ln phi tiu vong;
Ca Hm t bt sng Toa
Sng Bch ng git ti M
Vic xa xem xt,
Chng c cn ghi.
Va ri:
Nhn h H chnh s phin h
trong nc lng dn on hn
Qun cung Minh th c gy ho
Bn gian t cn bn nc cu vinh
Nng dn en trn ngn la hung tn
Vi con xung di hm tai v
Di tri la dn mun ngn k
Gy th kt on tri my mi nm
Bi nhn ngha nt c t tri.
Nng thu kho sch khng m ni.
Ngi b p xung bin dng lng m ngc,
ngn thay c mp thung lung.
K b em vo ni i ct tm vng,
khn ni rng su nc c.
Vt sn vt, bt d chim s, chn chn li chng.
Nhiu nhn dn, bt by hu en, ni ni cm t.
Tn hi c ging cn trng cy c,
Nheo nhc thay k go ba khn cng.
Thng h ming, a nhe rng,
mu m by no n cha chn,
Nay xy nh, mai p t,
chn tay no phc dch cho va?
Nng n nhng ni phu phen
Tan tc c ngh canh ci.
c c thay, trc Nam Sn khng ghi ht ti,
D bn thay, nc ng Hi khng ra sch mi !
L no tri t dung tha?
Ai bo thn dn chu c?
Ta y:
Ni Lam sn dy ngha
Chn hoang d nng mnh
Ngm th ln h i tri chung
Cm gic nc th khng cng sng
, ,
,
,
,
,
,
,
, ;
;
,
,
,
,
,
,
,
,
, ,
,
, ;
,
,
,
,
,
,
,
;
, ,
,
;
,
, ;
, ;
,
,
, ;
,
,
, ;
,
,
,
,
,
,
,
,
;
,
,
,
,
,
, ,
,
;
,
,
, ;
,
,
,
,
,
!
! , ;
,
6. Nguyn Bn Phc Kh
Bn do NG TH KIT chp t Th Vin Quc Gia Paris (BNP)
Tham Kho
[01]
(BNP).
c Trai Di Tp quyn chi tam, Vn Tp. Phc Kh nguyn bn (trang 9a 13a).
T c Mu Thn thu 1868.
[02]
Saigon 1985.
[04] c Trai Di Tp, B sung phn Vn Chng (trang 136-145). Bi Vn Nguyn. NXB Mi C
Mau 1994.
[05]
Vit.
[09] Vit Nam S Lc. Trn Trng Kim. Nguyn Huy Hng son bn in t.
[18] http://vi.wikisource.org/wiki/Bnh_Ng_i_Co
[19] http://www.daovien.net/t1266-topic.
[20] http://www.worldwu.com/Article/news/Archaeological/201011/8386.html.
[21] http://www.yasue.cc/suen_chi_bing_fat1.html
[22] Tu Blog.