Professional Documents
Culture Documents
31
Dd... Bien nien sii ghi ro "Cdng Tin vd'n hp
Phi, trUdc kia, do chUc Phung ngU thU gia
thang len den Ta ty lang trung, rdi cho ddi
la hp Ly" va cho phep "dUdc ra vao thang
trong cung ca'm tau bay mpi viec" (7). Hoac
Dd Kinh Tu, ngUdi huypn Van Canh (TU
Liem- Ha Ndi ngay nay) dUdc ban qud'e ti'nh
mang hp Ly la Ly Kinh Tu, gifl chUc Binh
tao, cung vdi Td Hien Thanh lam phu chinh
cho vua Ly Anh Tdng, nam 1184 cdn dUdc
ban hieu la de sU (8) (thay cua vua). Hay
trUdng hdp Mau Du Dd cung la ngUdi cd
cdng phd giup vua Ly Than Tdng khi len
ngdi, dupe phong lam Gian nghi dai phu (9)
va dupe mang hp Ly.
Cung vdi viec qui tpc hoa qui tpc ddng hp
Ly, cac vua nha Ly cdn de cao vai trd ngoai
tdc, dUa nhflng ngUdi than thich cua eae
hoang hau vao giU nhflng ehUe vu chu ehdt
trong trieu dinh nha Ly, ddng vai trd nhU
la qui tpc eua ddng hp Ly. Nam 1028, sau
khi Iftp cac hoang hau, vua Ly Thai Tdng
da cat nhac ludn cha cila Mai hoang hau la
HUu lam An qud'e ThUdng tUdng, cha cila
VUdng hoang hau la Dd lam Phu qudc
thUdng tudng, cha ciia Dinh hoang hau la
Ngd ThUdng lam Khudng quoc thUdng
tudng (10). Day la nhflng tUdc hieu ra't cao
phong cho ngUdi ngoai thich ma sau nay sii
than Ngo SI Lien da len tieng phe phan
rang "... lay thich thupc cung phai lay ngUdi
cd tai. Bpn HUu qua la ed tai chang? Thi
khong eU la cha cua Hoang hau cung dung
la phai. Qua khdng ed tai chang ? Thi ban
cho lpc hau la phai, trao tudc phong la
khdng phai" (11). Vi coi trpng ea ben hp
ngoai nhu the, nen d thdi Ly, vai trd eua
ngoai thich dae biet ldn, nhU trUdng hdp Dd
Anh Vu, em Dd Thai hau dUdi trieu vua Ly
Anh Tdng da tUng gay thanh the ldn trong
trieu va ddi khi edn lam nhflng viee khuynh
loat ca trieu dinh.
22
23
24
25
T i t ca ba loai nay eU theo thU bac trao eho
quan chUe dl tri dan coi quan. Vdi vipe
khao hach ro rang nhU vay da "khien cho
quan chUe khdng lam nhung" (37). Cho den
nam 1193, vua Ly Cao Tdng vin tiep tuc
cho tien hanh khao khoa cae quan van vd
trong ngoai de rd viec nen thang hay giang
(38).
Vdi che dp khao khoa quan lai 9 nam
mpt l i n cua nha Ly nhU vay da p h i n nao
khuyen khich dUdc nhflng quan lai sieng
nang va ban ehe bdt dUdc nhflng quan lai
lUdi bieng, gdp p h i n nang eao chat lUdng
cua dpi ngu quan lai khi che dp khoa cii
tuyin chpn quan lai qua eon dUdng hpc
nghiep cdn chUa thinh hanh.
Tuy nhien, nien ban khao khoa kdo dai
9 nam mpt lin nhU vay cung chUa phai la
bipn phap td't nhat dl nang cao chit lUdng
dpi ngu quan lai. Vi vipe "thang giang quan
lai neu dl qua lau thi ngUdi hien tai khdng
khdi bi chim lip, ma ke vd tai thUdng dUpe
tam nUdng than" (39). Theo nhan xdt eua
Phan Huy Chu trong sach Lich triiu hien
chiidng logi chi thi "ph6p khao khoa ddi Ly,
ddi Trin, nien ban deu cham lau" (40). NhU
vay, tuy day la vipe lam hflu ich nhUng
hieu qua cila nd chic chin cdn ban che .
Thdng qua ba con dUdng tuyen dung
quan lai va ehe dp khao khoa 9 nam mpt
l i n tren day trong sudt hdn 200 nam tdn
tai, nha Ly da ed dUdc mpt dpi ngu quan
ehUc kha ddng dao vao giup viec trong bp
may chinh quyen Nha nUde theo mpt hp
thd'ng tu tren xudng dUdi tU chinh quyen
Trung Udng tdi chinh quyen dia phUdng.
Dpi ngii quan chUc ddng dao lam vipe trong
bd may ehinh quyen Nha nUde thdi Ly bao
gdm ba thanh p h i n chinh la; Qui tgc, Cong
thdn va Nho si mdi gia nhap qua con dUdng
khoa cii. Ngoai ba thanh p h i n chinh tren
day, vao thdi Ly cdn cd them mpt bp phfin
26
27
THICH
hien chUOng
logi chi, Quan chUc chi, tfip II, sdd, tr. 65.
hien
chuang
logi chi, Quan chile chi, tfip II, sdd, tr. 69.
hien
chuang
logi chi, Khoa mue chi, tap III, ban djch, Nxb. Sil
Lich triiu hien chUcfng logi chi, Quan chUc chi, tfip
Lich triiu hien chuang logi chi. Khoa mi,ic chi, tfip
III, sdd, tr. 6
hien
chuang
Lich triiu hien chuctng logi chi, Khoa mpc chi, tfip
28
(29). Dgt viet sd ky todn thU, tfip I, quyen IV,
sdd, tr. 354. Phan Huy Chii. Lich triiu hie'n chUcfng logi chi, Khoa mue chf, tfip III, sdd, tr. 6.
(30). Dgi viet sd ky todn thU, tfip I, quyen IV,
sdd, tr. 354.
(31). Dgi viet sd ky todn thu, tfip I, quyen IV,
sdd, tr. 355. Viet sd thdng gidm cUOng mue, chfnh
bien, tfip I, quyen V, sdd, tr. 425. Phan Huy Chii.
Lich triiu hie'n chUcfng logi chi, Khoa m\ic chf, tfip
III, sdd, tr. 6.
(32). Phan Huy Chii. Lich triiu hien chUOng
logi chi, Khoa mue chi, tfip III, sdd, tr. 36.
(33). Dgi viet sd ky todn thU, tfip I, quyln II,
sdd, tr. 273. Viet sd thdng gidm cUOng mue, chinh
bien, tfip I, quyln III, sdd, tr. 332 .
(34). Dgi viet sd ky todn thU, tfip I, quyen III,
sdd, tr. 297. Viet sd thdng gidm cUOng mue, chinh
bien, tfip I, quyen IV, sdd, tr. 364.
(The Hague:
Rear
for
China
Front:
The
VOC's
presented
at the
international