PIRAMIDA I ZARUBLJENA PIRAMIDA

Slino kao i kod prizme i ovde emo najpre objasniti oznake ...

sa a obeleavamo duinu osnovne ivice

sa H obeleavamo duinu visine piramide

sa h obeleavamo duinu visine bone strane ( apotema)

sa s obeleavamo duinu bone ivice

sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)

sa M obeleavamo povrinu omotaa

omota se sastoji od bonih strana(najee jednakokraki trouglovi) , naravno trostrana piramida u omotau
ima 3 takve strane, etvorostrana - 4 itd.

ako u tekstu zadatka kae jednakoivina piramida, to nam govori da su osnovna ivica i bona ivica jednake , to
jest : a = s

ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina piramide normalna na ravan osnove ili ti ,
jednostavnije reeno , piramida nije kriva

ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) pravilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.

Dve najvanije formule za izraunavanje povrine i zapremine su:

P = B + M za povrinu i
1
V = B H za zapreminu
3
1

PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PIRAMIDA

a
ru
ro
a

Kako je u bazi jednakostranian trougao, to e povrina baze biti:

a2 3
B=
4

U omotau se nalaze tri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane =
omotau, to je:

M =3

ah
) , a kako ih ima 3 u
2

ah
2

1
V = BH
3

P = B+M
a2 3
ah
P=
+3
4
2

1 a2 3
V=
H
3 4
a2 3
V=
H
12

Dalje nam trebaju primene Pitagorine teoreme . Kod svake piramide postoje po tri trougla na kojima moemo
primeniti Pitagorinu teoremu:

h s

a
a/2

a
s 2 = h2 +
2

h 2 = H 2 + ru2 to jest

2
H

a
ru

ro

a 3
h 2 = H 2 +

ru
ro

s 2 = H 2 + ro2 to jest
a 3
s 2 = H 2 +

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PIRAMIDA

s
s

a
a

U bazi je kvadrat, pa je povrina baze

B=a

U omotau se nalaze etiri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane =
omotaa M = 4

ah
), pa je povrina
2

ah
odnosno M = 2ah
2

1
V = BH
3
1
V = a2 H
3

P = B+M
P = a 2 + 2ah
Primena Pitagorine teoreme:

s
s

a
s2 = h2 +
2

a/2

2
s

s
s

a
a

s2 = H

s2 = H

d/2

s2 = H

d
+
2

PDP

a 2
+

2
2
a
+
2

dH
odnosno
2
aH 2
=
2

PDP =

hh

a
h = H +
2
2

a/2

H
H

a
dijagonalni presek

o d n os n o
2

to je s t

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PIRAMIDA

s
h
a

a
U bazi je estougao, pa je povrina baze B = 6

a2 3
a2 3
=3
4
2

U omotau se nalaze est jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane =
omotaa jednaka

M =6

ah
= 3ah
2
1
V = BH
3
1 a2 3
V = 3
H
3
2

P = B+M
a2 3
P=3
+ 3ah
2

a
s = h +
2

s
h

H
H

2a

s = H +a
2

a/2

a2 3
V=
H
2

h
a

a
vei dijagonalni presek

P ovog dijagonalnog preseka je :

2a H
Pvdp =
to jest Pvdp = a H
2

a 3
h2 = H 2 +
2

h
a

a 3
2

ah
), pa je povrina
2

s
s

P ovog dijagonalnog preseka je :

hpresekas

Pmdp =

h
a a3

a 3 hpreseka
2

a
manji dijagonalni presek

e da se desi da u bazi nije pravilan mnogougao. Onda morate da sklapate bazu i omota preko
formulica za P trougla, romba, pravougaonika,......
Pogledajte formulice iz oblasti mnogougao , trouglovi i etvorouglovi....

PRAVA PRAVILNA TROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1

a1
a1

h
s

a s

P = B+B1+ M

V=

a1

a1

a1
h
a s

a1

B1=

a1

a + a1
h
2

a1

ru1
h

HH

M=3

3H 2 2
( a +a1 + aa1)
12

ili V =

a1

ro a
11

H
(B+B1+ BB1 )
3

-a2
s

B=

ru
ro

a a1
2
2

+h=s
2

-a2
(

( a a1 ) 3
3

)2 + H 2 = s 2

( a a1 ) 3 2
) + H 2 = h2
6

a
a

h
s

Visina dopunske piramide je: x=

B1 H

a s

B B1

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1
a1

a
a

V=

B1= a12

B=a2

P = B+B1+ M

M=4

H
(B+B1+ BB1 )
3

V=

a + a1
h = 2(a+a1)h
2

H 2 2
(a +a1 + aa1)
3
a1

a
-2

-a

a1
H

a1
H

d
-2 1

s
2

-a

osni presek:

a a1 2
(
) + H 2 = h2
2

a a1 2
) + h2 = s 2
2

d
-2

-a

d d1 2
(
) + H 2 = s2
2

a1
h

a
dijagonalni presek:
d1
D
H

d + d1
2
Ako sa x obeleimo visinu dopunske piramide , onda je

x=

B1 H
B B1

a1 H
a a1
6

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1

a1

a1
s

a
a

P = B+B1+ M

6a 3
B1= 1
4
ili V=

a1

a1

H
h

a + a1
h =3(a+a1)h
2

H 3 2 2
( a +a1 + aa1)
2

a1

a1

(a a1 )2 + H 2 = s 2

a1

a a1 2
(
) + h2 = s 2
2

Visina dopunske piramide je i ovde: x=

a1 3
2

a1
s

-a

M=6

a1

-a2

a1
s

H
(B+B1+ BB1 )
3

V=

a1

B=

6a

a 3
2

(a a1 ) 3 2
) + H 2 = h2
2

B1 H
B B1

Zadaci
1) Date su osnovna ivica a = 10cm i visina H = 12cm pravilne etvorostrane
piramide. Odrediti njenu povrinu i zapreminu.
Reenje:

a = 10cm
H = 12cm
_____________

P=?

V =?

a/2

Prvo emo nai visinu h :

a
h = H +
2
2
2
h = 12 + 52
2

h = 169
2

h = 13cm

P = B+M
P = a 2 + 2ah
P = 10 2 + 2 10 13
P = 100 + 260
P = 360cm

BH
3
a2 H
V=
3
102 12
V=
3
V = 100 4
V=

V = 400cm3

2) Osnova prave piramide je pravougaonik, sa stranicama 12cm i 9cm. Odrediti

zapreminu piramide, ako je njena bona ivica 12,5cm.
Reenje:

b
d/2

a = 12cm
b = 9cm
s = 12,5cm
_______________

V =?
Najpre nadjemo dijagonalu osnove (baze)

d 2 = a 2 + b2
d 2 = 12 2 + 9 2
d 2 = 144 + 81
d 2 = 225
d = 15cm

Sada emo nai visinu H iz trougla.

2

d
H = s
2
2
H = 12,52 7,52
2

H 2 = 100
H = 10cm

1
V = BH
3
1
V = abH
3
1
V = 12 9 10
3
V = 360cm 2

3) Osnova prizme je trougao ije su stranice 13cm, 14cm i 15cm. Bona ivica
naspram srednje po veliini osnovne ivice normalna je na ravan osnove i jednaka je
16cm. Izraunati povrinu i zapreminu piramide.
Reenje:

Nadjimo najpre povrinu baze preko Heronovog obrasca.

a = 13cm
b = 14cm

s=

c = 15cm

a + b + c 13 + 14 + 15
=
= 21
2
2

B = s ( s a)( s b)( s c) = 21 7 8 6 = 84cm2

Nama treba duina srednje po veliini visine ( hb ) osnove.

C
P=

b hb
14 hb
84 =
2
2
84 = 7hb

hb = 12cm

hb

Nai emo dalje visinu bone strane h .

h 2 = H 2 + hb

H=16cm

h 2 = 16 2 + 12 2

h 2 = 256 + 144

h 2 = 400

hb

h = 20cm

a
Povrina piramide je jednaka zbiru povrina ova etiri trougla!

a H c H bh
+
+
2
2
2
13 16 15 16 14 20
P = 84 +
+
+
2
2
2
P = 84 + 104 + 120 + 140
P = B+

1
V = BH
3
1
V = 84 16
3
V = 448cm3

P = 448cm 2
10

4) Izraunati zapreminu pravilnog tetraedra u funkciji ivice a

Reenje:

Tetraedar je pravilna jednakoivina trostrana piramida.

a
a

V=

1
BH
3

r0
a

a
H
Izvucimo trougao:
ro =
2

a 3
3

a 3
a 2 3 9a 2 3a 2 6a 2
= a2
H 2 = a 2
=
=

3
9
9
9

Dakle:
a 6
3
1 a2 3 a 6
=

3 4
3
3
a 18
=
36
3
a 3 2
=
36
3
a 2
=
12

H=
V
V
V
V

PAZI:

18 = 9 2 = 3 2

11

5) Izraziti visinu pravilnog tetraedra u funkciji zapremine V.

Reenje:

Iskoristiemo rezultat prethodnog zadatka

a3 2
12
12V
a3 =
2

V=

a3 =

12V
2

izraziti a

a
a

2
r0

a 3 = 6 2V
a = 3 6 2V
a = 3 66 23 V

Kako je
a 6
H=
to je
3

H=

66 23V 6
3

6 2 6 63 6 2 3 V
3

65 2 3 V 6 25 35 2 3 V
=
3
3

H=
H=
H=

2 6 35 3 V
3

12

6) Izraunati zapreminu pravilne etvorostrane zarubljene piramide ako su osnovne

ivice 7m i 5m i dijagonala 9m.
Reenje:

a = 7m
a1 = 5m

a1

a1

D = 9m

____________

V =?
a

a
Da bi nali visinu H moramo uoiti dijagonalni presek.

a1 2

a 2 + a1 2
2
7 2 +5 2
x=
2
x = 6 2m

H
x

x=

a1 2

D2 = H 2 + x2

H 2 = D2 x2

H 2 = 92 6 2
H 2 = 81 72
H2 =9
H = 3m

H
B + B1 + BB1
3
H
V = (a 2 + a12 + aa1 )
3
3 2 2
V = (7 + 5 + 7 5)
3
V = 109m3
V=

13

7) Izraunati zapreminu pravilne estostrane zarubljene piramide ako su osnovne

ivice 2m i 1m i bona ivica 2m
Reenje:
a1

a = 2m
a1 = 1m
s = 2m

_________

H 2 = s 2 (a a1 ) 2
H

H 2 = 2 2 12

H2 =3
H= 3

a a1

H
B + B1 + BB1
3
H 6a 2 3 6a12 3 6aa1 3
V =
+
+

3 4
4
4

V=

3 6 3 2 2

( 2 + 1 + 2 1)
3
4
3
V = 7
2
21
V=
2
V = 10,5m3
V=

14

8) Osnovne ivice pravilne trostrane zarubljene piramide su 2cm i 6cm. Bona strana
nagnuta je prema veoj osnovi pod uglom od 60 o . Izraunati zapreminu te
piramide.
Reenje:

a = 6cm

ru1
a1

a1 = 2cm

a1
H

ru

PAZI: Kad se u zadatku kae bona strana pod

nekim uglom, to je ugao izmedju visina bone
strane i visine osnove!

Izvucimo ''na stranu'' trapez (pravougli)

a1 3
6

H
60 o

a 3
6

a 3 a1 3 6 3 2 3 4 3 2 3

=
=
6
6
6
6
6
3
H
2 3
tg 60 o = H = x tg 60 o =
3 = 2cm
x
3
2 3 2
V=
6 + 22 + 6 2
3 4
3
V=
(36 + 4 + 12)
6
3
V=
52
6
26 3 3
V=
m
3
x=

15

9) Bone ivice pravilne trostrane zarubljene piramide nagnute su prema ravni

osnove pod uglom . Osnovne ivice piramide su a i b (a > b) . Odrediti zapreminu
piramide.
Reenje:

Izvucimo obeleeni trapez, iz njega emo nai visinu!

b 3

3
a 3 b 3 ( a b) 3

=
3
3
3
H
tg =
x

x=

H = xtg =
V=

( a b) 3
tg
3

H a 2 3 b 2 3 ab 3

+
+
3 4
4
4

1 ( a b) 3
3 2
tg
(a + b 2 + ab)
3
3
4
(a b)tg 2
V=
(a + b 2 + ab)
12

V=

Kako je

(a b)(a 2 + b 2 + ab) = a 3 b3
V=

(a 3 b3 )tg
12

16

10) Data je prava pravilna etvorostrana piramida osnovne ivice a = 5 2cm i bone
ivice s=13cm. Izraunati ivicu kocke koja je upisana u tu piramidu tako da se njena
etiri gornja temena nalaze na bonim ivicama piramide.
Reenje:

a = 5 2cm
s = 13cm
s

Nadjimo najpre visinu piramide.

H
B
x
x

a 2

H = s

5 2 2

H = 13

2
H = 144
2

H = 12cm

Izvucimo na stranu dijagonalni presek:

C

Dobili smo 2 slina trougla: ABC ~ MNC

M

PAZI:
AB je dijagonalna osnove AB = a 2 = 5 2 2 = 10cm
MN je dijagonala stranice kvadrata MN = x 2
B
Visina CD=H=12cm
Visina CQ=H-x=12-x

Dakle:
AB : MN = CD : CQ
10 : x 2 = 12 : (12 x)
10(12 x) = 12 x 2
120 10 x = 12 2 x
12 2 x + 10 x = 120 Podelimo sa 2
6 2 x + 5 x = 60
x(6 2 + 5) = 60
60
x=
Racionaliemo
6 2 +5
17

x=

60
6 2 5

6 2 +5 6 2 5

x=

60(6 2 + 5)
72 25

x=

60(6 2 + 5)
47

Ovo je traena ivica kocke.

11) Osnova piramide je tangentni poligon sa n stranica opisan oko kruga

poluprenika r. Obim poligona je 2p, bone stranice piramide nagnute su prema
ravni osnovne pod uglom . Odrediti zapreminu piramide.
Reenje:

Baza ove piramide je sastavljena iz n-trouglova. Ako stranice poligona obeleimo sa

a r
a1 , a2 ....an , onda e povrina svakog od tih n-trouglova biti Pi = i , odnosno
2

B = P1 + P2 + ...Pn
a1r a2 r
ar r
+
+ ... + n = (a1 + a2 + ...an ) gde je a1 + a2 + ...an obim poligona
2
2
2
2
r
B = 2 p = rp
2
B=

Poto kae da su bone stranice nagnute pod uglom , to je:

tg =
H

H
H = rtg
r

1
V = BH
3
1
V = rp rtg
3
V=

r 2 p tg
3
18

19