S khc nhau gia Nh nc php quyn x hi ch

ngha v Nh nc php quyn t sn

Qua my chc nm xy dng v i mi phng thc t chc v hot ng ca b my nh nc, ti Hi ngh i
biu ton quc gia nhim k (1994), ng ta xc nh nhim v v phng hng xy dng Nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam ca nhn dn, do nhn dn v vv nhn dn. y l nhim v ln lao ca ng v
ca ton dn tc, cho nn ng ta lun quan tm ch o thc hin v c th ha trong cc vn kin ca ng nh:
Ngh quyt Hi ngh Trung ng 8, kha VII, nm 1995; Vn kin i hi i biu ton quc ln th VIII, v.v..
gp phn nghin cu l lun, tng kt thc tin v xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
trong nhng nm qua, chng ti xin cp, trao i, lm sng t thm mt s vn .
I - V khi nim nh nc php quyn
Trong vic nghin cu v nh nc v php lut, vn nh nc php quyn tr thnh mi quan tm c bit ca
nhiu tc gi l nhng ngi lm cng tc thc tin cng nh nghin cu khoa hc php l hin nay trong nc
cng nh ngoi nc. Do cch tip cn vn hoc nhn nh nh gi vn gc khc nhau, mt s vn
rt c bn lin quan n nh nc php quyn vn cha c nhn thc thng nht hoc cha c lm sng t.
Tuy nhin, hu ht cc tc gi u thng nht cho rng: di gc chnh tr - x hi v phn tng giai cp x hi,
nh nc php quyn khng phi l mt kiu nh nc mi, thot ly cc kiu nh nc m lch s nhn loi
chng kin l: Nh nc ch n, nh nc phong kin, nh nc t sn v nh nc x hi ch ngha.
Vy, nh nc php quyn l kiu nh nc gv? Chng ta c th khng nh rng, nh nc php quyn khng phi
l mt kiu nh nc c lp vi cc kiu nh nc ni trn v n cng khng phi l nh nc kiu mi khng
mang tnh giai cp trong thi i cng nghip hin nay nh mt s hc gi t sn tng tuyn b.
Qua thc tin tn ti v pht trin ca lch s nhn loi, qua nghin cu cc quan im t tng v t chc, xy
dng v vn hnh ca b my nh nc qua cc thi k lch s, chng ti cho rng, khi nim nh nc php
quyn cp n phng thc t chc, xy dng v vn hnh b my nh nc ni chung thng qua h thng
php lut, nh hin php, lut v cc vn bn php quy khc. Ni cch khc, nh nc php quyn l nh nc
c xem xt di gc php lut, trong tnh ti cao ca php lut c tn trng, cc t tng v hnh vi
chnh tr, tn gio... ca bt c t chc hoc c nhn no cng c gii hn bi khun kh php lut v chu s
iu chnh ca php lut.
Vi cch tip cn ny, chng ta c th thy, t tng v xy dng nh nc php quyn c t rt lu trong lch
s nhn loi v tng ng vi mi kiu nh nc (ch n, phong kin, t sn, x hi ch ngha) u c mt h
thng php lut tng ng v t mc pht trin khc nhau. Tuy nhin, chng ti cng khng thng nht vi
quan im cho rng, "bt c nh nc no c hin php, lut v cc vn bn quy phm khc nhau u coi l nh
nc php quyn" m cn xc nh rng, t tng v nh nc php quyn pht trin khng ngng, l thnh qu
ca nhn loi, n hv nh thnh v pht trin cng vi s tin b x hi v cho n nay c th gii tha nhn v
mt l lun nh mt hc thuyt v nh nc php quyn. Ti Hi ngh quc t v nh nc php quyn c t
chc ti B-nanh, nm 1992, cc lut gia a ra nhiu khi nim, tiu ch v mt nh nc php quyn v c
ng o d lun quc t ng tvnh, bao gm: s tha nhn tnh ti cao ca php lut; vic xc nh quyn lp
php, hnh php, t php trong b my quyn lc nh nc; vic tn trng quyn v li ch hp php ca con
ngi, tn trng php lut quc t v.v.. Tuy nhin, chng ti cho rng, vn nh nc php quyn cp n
phng thc t chc, xy dng v vn hnh b my nh nc di gc php lut, m php lut thv bao gi cng
mang tnh giai cp v tnh c th ca mi nh nc, mi dn tc; do , phng thc t chc xy dng v vn
hnh ca nh nc php quyn s th hin c th khc nhau v bn cht ch chnh tr, h thng quan im, mc
ch nhim v ca tng thi k pht trin hoc iu kin c th ca mi nc, ch khng c m hv nh, tiu ch v
nh nc php quyn ng nht cho tt c cc nc khc nhau.
Qua nghin cu s hv nh thnh, pht trin v cc quan im l lun v nh nc php quyn hin nay, chng ta c
th xc nh, nh nc php quyn l nh nc trong phng thc t chc, xy dng v vn hnh b my nh
nc do php lut quy nh v tha nhn tnh ti cao ca php lut; bao hm vic xc nh r rng quyn lp php,
hnh php v t php, vi h thng php lut y , r rng, minh bch, th hin ch v nguyn vng ca nhn

dn iu chnh nhng quan h php lut pht sinh trong x hi, nht l vic bo m quyn v li ch hp php
c bn ca cng dn (hoc con ngi ni chung).
T , chng ta c th rt ra bn tiu ch chung ca nh nc php quyn nh sau:
- Phng thc t chc, xy dng v vn hnh b my nh nc phi do php lut quy nh;
- Nh nc v cng dn phi tha nhn tnh ti cao ca php lut (ng phi, t chc, tn gio... phi c t chc
v hot ng trong khun kh ca php lut);
- Quyn lc nh nc c xc nh gm: quyn lp php, quyn hnh php v quyn t php;
- C h thng php lut y , r rng, minh bch, th hin ch v nguyn vng ca nhn dn iu chnh
nhng quan h php lut pht sinh trong x hi; c bit l bo m quyn v li ch hp php c bn ca cng
dn (hoc con ngi ni chung).
II - S khc nhau gia Nh nc php quyn x hi ch ngha v Nh nc php quyn t sn
Trn c s cc tiu ch chung v nh nc php quyn, chng ta c th nhn thy tng i r rng s khc nhau
gia Nh nc php quyn x hi ch ngha vi Nh nc php quyn t sn.
1 - Nh nc php quyn x hi ch ngha v Nh nc php quyn t sn u phi tha nhn phng thc t
chc, xy dng v vn hnh b my nh nc do php lut quy nh. Tuy nhin, bn cht v ni dung php lut v
t chc, xy dng v vn hnh b my ca hai nh nc c nhiu im khc nhau rt c bn. R nht l, s
khc nhau trong cc quy phm ca hin php v php lut v t chc, c cu nhn s v vic xy dng, vn hnh
ca b my quyn lc nh: Quc hi v Ngh vin; Tng thng v Ch tch nc, Th tng Chnh ph, T Ta n,
TTa n Hin php, v.v.. Php lut trong Nh nc php quyn x hi ch ngha tha nhn tt c quyn lc nh nc
thuc v nhn dn, do nhn dn bu ra cc c quan quyn lc (Quc hi, Chnh ph...) v ch c nhn dn trc
tip hoc thng qua cc i biu ca mvnh l ch th duy nht c quyn tuyn b chm dt hot ng ca Quc
hi, Chnh ph hoc t chc ra Quc hi v Chnh ph nhim k mi. Trong khi , Hin php v php lut t sn
li tha nhn quyn lc ca c nhn Tng thng hoc c nhn Th tng c quyn gii tn Ngh vin (Quc hi)
hoc gii tn Chnh ph...
2 - Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, nh nc v cng dn u phi tha nhn tnh ti cao ca php
lut, vv php lut x hi ch ngha th hin ch v nguyn vng ca ton th nhn dn. Trong Nh nc php
quyn t sn, nh nc v cng dn cng phi tha nhn tnh ti cao ca php lut, nhng php lut t sn khng
phi l php lut ca ton dn, khng th hin y ch, nguyn vng ca ton dn m ch phn nh ch,
nguyn vng ca mt b phn nhn dn, l nhng ngi giu, l giai cp t sn. Ni cch khc, lut php ca
Nh nc php quyn t sn ch bo v li ch ca giai cp t sn v gt ra ngoi l quyn li ca ngi lao ng
- nhng ngi b p bc bc lt. y l ni dung khc bit c bn nht gia Nh nc php quyn x hi ch
ngha v Nh nc php quyn t sn.
3 - Nh nc php quyn t sn coi thuyt "tam quyn phn lp" l hc thuyt c bn trong vic thc hin quyn
lc nh nc, cc c quan lp php, hnh php, t php hon ton c lp vi nhau trong vic thc hin ba quyn
lp php, hnh php v t php. Nh nc php quyn x hi ch ngha khng tha nhn vic phn chia quyn lc
m coi quyn lc nh nc l thng nht v thuc v nhn dn; trong , c s phn cng, phi hp, thc hin
cc quyn lp php, hnh php v t php nhm bo m cho quyn lc nh nc thng nht, c thc hin vi
hiu qu cao nht.
4 - V h thng php lut ca Nh nc php quyn x hi ch ngha v Nh nc php quyn t sn cng c
nhiu im khc nhau. Bn cnh s khc nhau v tnh giai cp, Nh nc php quyn x hi ch ngha ch cng
nhn cc quy phm php lut khi n c xc lp v thng qua theo mt trnh t v th tc nht nh; trong khi ,
Nh nc php quyn t sn thng coi "n l" hoc "tp qun" nh mt loi quy phm php lut "bt thnh vn".
III - c im ca Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam trong giai on hin nay

Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam ngoi vic bo m cc tiu ch ca nh nc php quyn ni
chung, Nh nc php quyn x hi ch ngha ni ring, c Tn c mt s c im sau:
1 - V qu trnh hv nh thnh v pht trin, Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam c hv nh thnh v pht
trin trn c s nh ch phong kin, thc dn, khng kinh qua giai on pht trin ca ch ngha t bn.
y l c im lch s rt quan trng cho chng ta thy r im xut pht ca qu trnh xy dng nh nc cng
vi nhng kh khn, yu km ca h tng c s v thng tng kin trc x hi. Qua my chc nm phn u, xy
dng v i mi phng thc t chc v hot ng, n Hi ngh i biu ton quc gia nhim k kha VII
(1994), ln u tin trong vn bn chnh thc ca ng, chng ta mi xc nh vic xy dng Nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam ca nhn dn, do nhn dn, vv nhn dn.
2 - Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc ca nhn dn, do nhn dn v vv nhn dn. y
l c im rt quan trng m nh nc php quyn t sn khng th c c. Thc cht c im ny ca Nh
nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam nhm bo m tnh giai cp, tnh nhn dn ca Nh nc ta. Tt c
quyn lc nh nc thuc v nhn dn v do nhn dn nh ot, nhn dn quyt nh phng thc t chc, xy
dng v vn hnh ca b my quyn lc nh nc nhm p ng ngy cng cao li ch ca nhn dn v ca ton
b dn tc. y c Tn l s th hin v tnh u vit ca ch x hi ch ngha so vi cc ch khc.
3 - Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam, quyn lc nh nc l thng nht, c s phn cng v
phi hp gia cc c quan chc nng ca nh nc thc hin cc quyn lp php, hnh php v t php. y l
phng thc t chc v thc hin quyn lc nh nc rt mi m, chng ta phi ly hiu qu thc tin kim
nghim. V nguyn tc, chng ta khng tha nhn hc thuyt "tam quyn phn lp" vv n my mc, kh cng theo
kiu cc quyn hon ton c lp, khng c s phi hp, thm ch i n i lp, hn ch sc mnh ca c quan
lp php, hnh php v t php. Tuy nhin, chng ta cng khng th tr li vi nguyn tc tp quyn, tc l tp
trung ton b quyn lc cao nht ca nh nc lp php, hnh php v t php cho mt c nhn, hoc mt c quan
t chc nh nc. Bi vv, lm nh vy l i ngc li lch s tin b ca nhn loi.
Vn t ra yu cu chng ta phi nghin cu gii quyt l Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
phi c s phn cng, phn nh thm quyn cho r rng, minh bch thc hin c hiu qu vi cht lng cao
ba quyn, trnh tvnh trng chng cho, ty tin, lm quyn...
Theo Hin php v php lut, Quc hi l c quan duy nht c giao thc hin thm quyn lp php, bn cnh
Quc hi c nT c giao thc hin 13 nhim v na (xem iu 2 Lut T chc Quc hi nm 2001); Chnh ph
c phn cng thc hin thm quyn hnh php; Vin Kim st nhn dn ti cao, TTa n nhn dn ti cao c
phn cng thc hin thm quyn t php. Nh vy, Chnh ph, Vin Kim st nhn dn ti cao, T Ta n nhn dn ti
cao khng phi l c quan c giao nhim v lp php, nhng hin nay Lut T chc Chnh ph, Lut T chc
Vin Kim st nhn dn, Lut T chc TTa n nhn dn li quy nh cc c quan trnh cc d n lut, php lnh
trc Quc hi v y ban Thng v Quc hi. C kin cho rng, khng nn giao cho Chnh ph, Vin kim st
nhn dn, TTa n nhn dn ti cao ch tr son tho v trnh Quc hi cc d n lut, php lnh, vv y l thm quyn
ca Quc hi v y ban Thng v Quc hi; hn na, khi nim lp php phi bao hm ton b ni dung ca
qu trnh son tho d n lut, thng qua v ban hnh lut, c nh vy mi bo m tnh khch quan ton din v
cht lng vn bn php lut.
4 - Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam t chc v hot ng theo nguyn tc tp trung dn ch. Mt
trong s nhng ni dung c bn nht ca nguyn tc tp trung dn ch l thiu s phc tng a s, cp di phc
tng cp trn. Tp trung dn ch c th hin trong qu trnh t chc v xy dng b my quyn lc nh nc.
Tuy nhin, khi p dng nguyn tc ny cn cn nhc, xem xt cc iu kin cn v pht huy tc dng, hiu
qu tch cc ca nguyn tc ny; c bit phi lu n quyn hn v trch nhim c nhn trong vic thc hin
cng v ca b my cng quyn hin nay.
5 - Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam c trch nhim bo m quyn v li ch hp php ca cng
dn, cng dn phi lm tr Tn ngha v ca mvnh i vi Nh nc v x hi. Mi quan h qua li gia Nh nc vi
cng dn, gia dn ch vi k cng trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam phi do php lut
quy nh v iu chnh. y l mt c im quan trng, xuyn sut trong ton b qu trnh xy dng nh nc
php quyn hin nay v phi c thc hin trong tt c cc lnh vc ca i sng x hi.

6 - Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam qun l x hi ch yu bng php lut, khng ngng tng
cng v i mi cng tc lp php, hnh php v t php; ng thi, thng xuyn quan tm n vic tuyn
truyn, gio dc php lut, nng cao thc php lut cho nhn dn.
7 - ng Cng sn Vit Nam l lc lng lnh o Nh nc v x hi. y l c im ni bt ca Nh nc
php quyn x hi ch ngha Vit Nam c Hin php ghi nhn v nhn dn Vit Nam ng tvnh ng h. ng
lnh o Nh nc thng qua cng lnh, ng li, chnh sch c th ch bng php lut. ng khng lm
thay Nh nc v phi hot ng trong khun kh ca Hin php v php lut. ng khng ngng i mi
phng thc lnh o ca mvnh nhm to iu kin cho b my nh nc hot ng c hiu qu, c bit trong
iu kin xy dng nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Mt khc, ng khng ngng i mi
cng tc t chc v xy dng b my bo m ng vn gi c vai tr T lnh o Nh nc, nhng khng
chng cho vi cc c quan chc nng tng ng trong b my ca Quc hi, Chnh ph v cc c quan t php.

III. Nh nc php quyn theo t tng HCM

Hin php nm 1946 ra i l thnh qu dn ch to ln, m u qu trnh pht trin ca nn chnh tr hin php dn
ch Vit Nam. Hin php nu r quyn dn ch rng ri ca nhn dn, phc tho nhng nguyn tc c bn ca
vic xy dng Nh nc php quyn vv dn, th hin mt tinh thn on kt cht ch gia cc dn tc Vit Nam
v mt tinh thn lim khit, cng bv nh ca cc giai cp (H Ch Minh, Ton tp, T4, tr.440). Nh nc mi c
xy dng l ca ton th dn tc v Chnh ph l Chnh ph ton quc, c nhn ti Trung, Nam, Bc tham
gia. L ch th ca Nh nc, nhn dn c thc quyn tham gia kim sot hot ng ca b my Nh nc v
cng chc, vin chc. Ch tch H Ch Minh nu r: Tt c quyn lc trong nc Vit Nam Dn ch Cng h Ta u
thuc v nhn dn. Nhn dn s dng quyn lc ca mvnh thng qua Quc hi v Hi ng nhn dn cc cp do
nhn dn bu ra v chu trch nhim trc dn. Ngi thng dy bo, cn dn cn b, vin chc rng, dn bu
mvnh ra lm vic cho dn ch khng phi cy th vi dn ri sinh ra ca quyn, lm quyn, lng quyn. Bc c Tn
ch ra nhng cn bnh xut hin trong chnh quyn mi nh tri php, cy th, h ha, t tng, chia r, kiu ngo
lm mt l nT g dn v nhn mnh: Nu Chnh ph lm hi dn thv dn c quyn ui Chnh ph. Dn lm ch thv ch
tch, b trng, th trng, y vin ny khc lm y t cho nhn dn, ch khng phi l lm quan cch mng
(Xem H Ch Minh, Ton tp, T8, tr.375).
i vi vic cng c, xy dng Nh nc mi, Ch tch H Ch Minh ht sc coi trng m rng quyn dn ch v
cc iu kin m bo pht huy dn ch, thc hin dn ch nhn dn lao ng c thc quyn kim sot chnh
quyn v hot ng ca b my Nh nc, cn b, cng chc. Mun thc hin dn ch thv ngi dn phi hiu,
bit quyn li v trch nhim ca mvnh. Do vy mt gii php rt quan trng m Bc H a ra xa nn m ch
l dit gic dt, nng cao dn tr. Theo Ngi, khi dn tr c nng ln thv nhn dn mi c kh nng, sng kin
tham gia xy dng Nh nc, chn la i biu, b sung chnh sch, lut php cng nh thc hin quyn dn ch
ng n, thc hin quyn gim st, kim sot chnh quyn Nh nc v cn b, cng chc trong b my cng
quyn.
Trong t tng H Ch Minh, vn xy dng Nh nc php quyn vv dn l mt kiu Nh nc mi do nhn
dn lao ng lm ch, phc v li ch ca dn v dn c quyn kim sot Nh nc. Vn ct li trong xy dng
Nh nc php quyn ca dn, do dn, vv dn, bo m li ch v quyn li thuc v nhn dn thv phi gi vng,
tng cng vai tr T lnh o ca ng.
Hn 60 nm qua, nht l trong hn 20 nm i mi, ng ta c bit quan tm cng c, xy dng Nh nc php
quyn XHCN, pht huy dn ch, nng cao nng lc, hiu lc v hiu qu ca b my Nh nc. Ngh quyt i
hi X ca ng khng nh: Vic tip tc xy dng Nh nc php quyn XHCN cn phi t ln trc ht l xy
dng c ch vn hnh, bo m nguyn tc tt c quyn lc Nh nc u thuc v nhn dn. Theo , tt c
quyn lc Nh nc thuc v nhn dn thv nhn dn c quyn gim st v bi min i biu Quc hi, i biu Hi
ng nhn dn cc cp nu h khng xng ng, khng lm tr Tn nhim v cng bc ca dn. l nguyn tc
bo m quyn kim sot ca nhn dn i vi chnh quyn. Theo quan im ca Ch tch H Ch Minh thv cn
b, cng chc Nh nc chim mt v tr quan trng trong vic cng c, xy dng Nh nc trong sch, vng
mnh, tht s vv dn. Cn b cng chc Nh nc phi tht s l cng bc ca dn, tht s tn trng quyn lm
ch ca nhn dn, lm cho nhn dn bit hng quyn dn ch, bit dng quyn dn ch ca mvnh, dm ni, dm

lm. i ng cn b, cng chc Nh nc phi l ngi am hiu chnh sch, php lut, ng thi c lin h mt
thit vi nhn dn, nhng ngi c tinh thn trch nhim v bao dung.
Theo tinh thn ca i hi X v cc Ngh quyt Trung ng 3, 4 v 5, Quc hi, Chnh ph v Hi ng nhn dn
cc cp tip tc i mi t chc gn lin vi y mnh ci cch hnh chnh, xy dng h thng t php trong sch,
vng mnh, c th thy r rng, vic i mi t chc v hot ng Nh nc t lp php, hnh php v t php
u th hin s vn dng sng to, pht trin t tng H Ch Minh trong iu kin lch s mi, m ni dung ct
li l pht huy dn ch, xy dng Nh nc ca dn, do dn, vv dn.
xy dng v hon thin Nh nc php quyn XHCN trong thi gian ti cn tp trung tt mt s vic c bn:
Ban hnh v hon thin ch cng v gn lin vi ci cch hnh chnh, nng cao cht lng hot ng ca b
my Nh nc, thit thc phc v nhn dn.
cao trch nhim gii quyt khiu kin, t co ca cng dn, bo m tnh cng minh ca php lut, c l, c
tvnh.