Yrd. Do. Dr.

evket ATE
Karadeniz Teknik niversitesi, naat Mhendislii Blm
Yap Anabilim Dal retim yesi

Ahap, insanlar tarafndan kullanlan en eski yap malzemelerinden biridir.

Modern anlamda ahap yaplar ilk olarak 20. yzyl balarnda Almanyada yap
ynetmeliklerinde yer alm, daha sonra birleim aralarnn da gelimesiyle
birlikte olduka yaygnlamtr. zellikle gelitirilen sentetik tutkaln birleim
arac olarak kullanlmasyla, kpr, spor salonu vb. byk yap sistemlerinin de
ahap ile yaplabilmesine imkan salamr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap yap malzemesi ok deiik ve ok sayda aa trnden elde

edilebilmektedir. Ahap malzemenin bileiminde;
% 60 Sellloz
% 28 Linyin
% 12 diger maddeler
bulunmaktadr. Sellloz ahabn liflerini oluturur. 1-6 mm boyunda ve 0,010,06 mm apnda ii bo borucuklar eklinde olan liflerin cidarn, linyin
oluturur. Lifleri birbirine balayan maddeye ise pektin ad verilir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap heterojen bir yapya sahiptir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahabn yap malzemesi olarak kusurlar vardr. Bunlar:

Budaklar
Lif eiklii
Lif kvrkl
Enkesit dzensizlii
atlaklar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Hafif

z arl az olduundan mesnetlere aktarlan ykler elik ve beton

mallzemesine nazaran daha azdr.
Montaj Hafif olmass sayesinde montaj iinin daha kolay, daha abuk ve
ekonomik olmasn salar.
Nakliye Atlyelerde montaja hazr durumua getirilebilir. Hafif olmalar
tanmalar ve yerine koyulmalar iin zel aralara ihtiya gstermezler.
ilik Kolay ve sratlidir.
Yklememalattan sonra hemen yklenmesinde saknca yoktur. naat sresini
ksaltr.
Zayiyat Skldikten sonra az bir zayiyatla baka bir yerde kullanlabilir.
ekil ekil vermek kolaydr. Scak bir malzemedir.
DayanmAsit, baz, tuz ve duman gazlarna kar dayankldr. Kimya sanayiinde
tercih edilir.
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Rtre Scakta eker. atlaklar meydana gelir.

Rutubet imesine neden olur. Rutubet orannn %20den az olmaldr. Doal
veya suni kurutmayla rurubet oran azaltlr.
DayanmHomojen deildir. Liflerin gidii, atlaklar ve budaklar kesitin
heryerinde ayn dalmamtr. Bu durum dayanmna etki eder.
Atlyelerde montaja hazr durumua getirilebilir. Hafif olmalar
tanmalar ve yerine koyulmalar iin zel aralara ihtiya gstermezler.
AnizotropDayanm liflerin dorulltusuma bal olarak deiir. Kolay ve
sratlidir. rnek, II.snf amda lif dorultusunda basn emniyeti
85kg/cm2 iken liflere dik dorultuda ise 20kg/cm2dir. Bu zellik ek
yerlerinin tekilinde dikkate alnmaldr.
Yangn Yangna kar dayanakl deildir. Yangn dayanm artrmak iin kesitin en
az 450cm2 ve boyutlarn ise ksa kenar en az 12cm, uzun kenar en az
20cm olmaldr.
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Doal ortamda bulunan aalar %45-50 orannda rutubet iermektedir. Bu

rutubet, yap malzemesi olarak kullanlacak ahabn mekanik zelliklerini
olumsuz ynde etkilemektedir. Bu nedenle ahabn kullanlmadan nce belirli
oranda kurutma ilemine tabi tutulmas gerekmektedir. Ahabn zgl arlg,
aa trne bal olarak deismekle birlikte genellikle 600 kg/m3 olarak
alnabilmektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi

A-Geni yllk halkalarn grld salkl gelime
B-Be yllk dnemde, dar yllk halkalarn olutuu zayf gelime
C-Aacn bir blmnde yangn zarar
D-Bcek ve mantarn neden olabilecei hastalkl dnem
E-Orman yangnndaki yarann kapanmasndan sonraki normal gelime,
F-Bir ka yl sren kuraklk
G-z (Olgun aalarn ounda bunu grmek zordur)
H-Toprak kaymas veya kuvvetli rzgarlar gibi odunu zorlayan bir ortamdaki gelime
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Dikdrtgen, kare ve yuvarlak paralarn bklmesi ve bzlme zellikleri

byme halkalarnn ynnden etkilenmektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Radyal

Teet
Teetsel bzlme (rtre) radyal(merkeze doru) dorultudakinden iki kat
daha fazladr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

RUTUBET MKTARINA GRE;

Taze Yap Ahab:
Rutubet miktar snrlandrlmamtr.
Yar Kur Yap Ahab:
Rutubet mikatr %35 ve daha az
Kuru Yap Ahab
Rutubet mikatr %20 ve daha az
Yaplarda mmkn oranda Kuru Yap Ahab kullanlmaldr. Rutubeti azaltmak amacyla ani
kurutma yaplmamaldr. Ani kurutma ilemleri, mukavemeti byk lde azaltr ve atlaklara
neden olur. Bu atlaklarn olumamas iin rutubetin yava yava azaltlmas gerekir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

MUKAVEMET VE KALTESNE GRE;

I. Kalite:
Yksek mukavemetli ahap
II. Kalite:
Normal mukavemetli ahap
II. Kalite
Az mukavemetli ahap
Bu snflandrma; yl halakalarna, budaklarn durumuna ve kesit yzeylerine dallarna,
liflerin gidiine ve eimine, ahabn eriliine ve atlaklara bal olarak yaplmaktadr.
I. kalite ahap; buda en az olan yukardaki zellikleri en ok yanstandr. ok pahaldr. Bu
nedenle yapda en ok zorlanan elemanlarda kullanlr. Projelerde yalnzca I. ve III. Kalite ahap
kullanlr. III. Kalite ahap ekme elemanlarnda kullanlmamaldr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Budaklar :

Aacn gvdesinden darya doru byyen dallarn kesilmeleri

neticesinde gvdede kalan enkesitlerdir.
Lif Eiklii:
Liflerin aa eksenine paralel olmamasdr.
Enkesit DzensizliiAata meydana gelen oluklu gvde veya eksantiristik byme kusurudur.
atlaklar
Aa enkesitinde grlen atlaklardr. En zararl atlak evre atla olup
enkesitin dndan olup merkeze dorudur.
Lif kvrkl
Liflerin aa eksenine gre helezon eklinde dorultu izlemesidir.
Bu zellikleri inceleyen uzmanlar ahab snflandrarak uygun sertifika damgas vurmaktadrlar.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

naatlarda kullanlan ahap malzemenin, genellikle z arl az,

mukavemetinin yksek, ilenme kabiliyetinin ok, s iletiliciinin az olmas
tercih edilir. Bu nedenle, yaplarda daha ok ine yaprakl aalar kullanlr.
Bunlardan;
am snf (rallar):
D etkilere maruz ksmlarda
Gknar ve ladin snf: ksmlarda (Mukavemeti yksek, sert ve pahaldr)
Mee ve kayn ska kullanlr.
Kontraplak vs.:
Ihlamur, kavak, st gibi yumuak aalar
naat Mhendislii asndan, eksenel kuvvete veya eilmeye alan elemanlardan kalas,
kiri ve kadronlar genellikle ladin, gknar, meeden hazrlanmaktadr.
Pencere ve kap doramalarnda, amlar, kaplama elemanlarnda mee, kayn
Su ve kpr inaatlarnda am snf, mee ve kestane kullanlmakatdr.
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap heterojen ve anizotrop (fiziksel ve mekanik zellikleri ykleme

dorultusuna bal olarak deien) bir yap malzemesidir.
Mekanik zellikleri;
Liflerin dogrultusuna,
Rutubet miktarna,
z arlna,
Yllk halkalarnn geniliine,
bal olarak byk deiim gstermektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahabn mekanik zellikleri, liflere paralel ve liflere dik dorultuda ayr ayr
tanmlanmaktadr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahabn elastisite modl ve kayma modl aa trne gre farklklar

gsterir, fakat kalite snflarna gre deisiklik gstermez. Yap malzemesi
olarak kullanlan ahsap trlerine ait Elastisita modlleri ve Kayma modlleri
TS 647 (Ahap Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar) ile verilmitir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Esas Ykler (EY):

lave ykler (IY):

30.11.2011

Sabit ykler (tayc sistemin ve dier yap

bileenlerinin z arlklar), hareketli ykler (insan,
eya vb.), kar ykleri, makinelerin ktle kuvvetleri.
Rzgar ykleri, deprem ykleri, ara, kren (vin),
fren ykleri, krenlerin kaldrma ykleri vb.

Ahap Yap Uygulamalar

Mekanik zelliklerin yukarda sz edilen etkenlere bal olarak byk deiim

gstermesi nedeniyle, ahap yaplarn tasarm (boyutlandrlmas) Emniyet
Gerilmeleri Yntemine gre yaplmaktadr.
1) Yapya etkiyen iletme yklerinden (Pi) oluan gerilmeler (i)belirlenir.
2) Malzemenin snr gerilmesi bir emniyet katsaysna (e) blnerek emniyet
gerilmeleri (em) belirlenir.
3) letme gerilmesi, emniyet gerilmesinden kk veya ona eit olacak ekilde
en kesit boyutlar belirlenir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Bu yntemin esaslar ve ahsap elemanlarn emniyet gerilmeleri, ahsap trlerine

ve snflarna bal olarak TS 647de verilmitir. Bu emniyet gerilmesi deerleri
Esas Ykler iin geerlidir. Esas ve lave Ykler durumunda Emniyet
gerilmeleri % 15 arttrlr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

rnegin Bir egilme elemanna Esas ve lave Yklerin birlikte etkimesi halinde
kullanlacak Egilme Emniyet Gerilmesi II. Snf am iin;
eem = 100x1.15= 115 kg/cm2 olarak elde edilir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap yaplarda birleimler genellikle aadaki sebeplerle yaplmaktadr.

Farkl tayc elemanlarn birbirine balanmas
(Kolon-Kiri birleimi
Kiri-Kiri birleimi
Alt balk-st balk birleimi
Dikme-alt balk birleimi vb.)
Eleman boyunun uzatlmas
Eleman en kesitinin arttrlmas

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahsap yaplarda elemanlar arasndaki kuvvet aktarm iki ekilde

gerekletirilmektedir.
1) Birlesim yzeylerindeki basn gerilmeleri yoluyla:
Bu tr birlesimlerde kuvvet, elemanlarda oluturulan diler vastasyla
aktarlr. Kullanm alan snrldr. Bu tr birlesimler Dili Birleimler
olarak tanmlanmaktadr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahsap yaplarda elemanlar arasndaki kuvvet aktarm iki ekilde

gerekletirilmektedir.
2)
Dorudan birleim aralarndan yararlanarak:
Bu tr birleimlerde kuvvet, belirli sayda birleim arac vastasyla
aktarlr. Ahap yaplarda kullanlan birleim aralar aada
verilmitir.
ivi
Bulon
Kama (Ahap kama, elik kama, Pim kama)
Aa Vidas
Tutkal
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Metal plak birleim aralar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Birleim aralarnn emniyetle tayabilecekleri ykler ekme deneyi ile

belirlenir.
ekme deneyinde, Pk krlma yk belirlenir ve bu krlma yknn 2.75de biri
(Pk/2.75) hesaplanr.
Deney esnasnda ahap elemanlarn birbirine gre yerdegitirme (kayma) miktar d
llr. Bu kayma miktarnn 1.5 mm olduu andaki yk degeri P1.5 belirlenir.
(Pk/2.75) ile P1.5 deerleri karlatrlr. Kk olan, birleimin emniyetle
tayabilecei en byk yk Pem olarak kabul edilir.
Birleimin tayabilecegi en byk yk deeri deney numunesindeki birlesim
eleman saysna blnerek, bir birleim elemannn emniyetle tayabilecegi en byk
yk Pem belirlenir. Tutkalda ise Pem 1 cm2 alann emniyetle tayabilecegi en byk yk
olarak tanmlanr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

ivili bir birleimin krlma ykne

ulat andaki durumu

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

ivi, bulon, kama ve tutkal iin yukarda sz edilen deney gerekletirildiinde;

ivi, tutkal, kama ve vidal birlesimlerde (Pk/2.75) deerinin etkili olduu, yani
bu birlesimlerin rijit olduu, zellikle tutkaln ok rijit olduu, Bulonlu
birleimde ise P1.5 deerinin etkili olduu, yani birleimin oynak (rijitlii dk)
olduu sonucuna varlmaktadr. Buradan, bulonun dier birleimler ile birlikte
kullanlamayaca, tutkal ile dier birleim aralarnn birlikte kullanlmasnn
uygun olmad sylenebilmektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Birleim elemannn ap (d) ve boyu (L),

Birleim elemanlarnn says (n),

Birleim elemanlarnn birleim yerinde dzenlenmesi ve detay resminin

izilmesi,

srasyla yaplmas gerekmektedir. Tutkall birlesimlerde ap, l ve eleman

says yerine, tutkal tipi ve birlesim yzeyi boyutlar sz konusu olmaktadr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

ivi, daire kesitli, bir ucu gmme bal, bir ucu sivri, elikten imal edilmi
birleim aracdr. iviler karakteristik olarak ap ve boy ile ifade edilirler.
rnegin: 55/140 lk ivi denildiginde,
ap 55/10mm =5,5 mm olan, Boyu 140 mm olan ivi ifade edilmektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap yaplarda kullanlabilecek iviler ahap kalnlgna bal olarak TS

155/1de verilmektedir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Bulon: gvde, bulon ba, pul (rondela) ve somun bileenlerinden oluan

elik birleim aracdr. Ahap yaplarda Fe37 (St37) eliinden retililen
bulonlar kullanlmaktadr. Bulonlar karakteristik olarak iki farkl sistem ile
ifade edilmektedir. Bunlar Metrik ve Withworth sistemleridir. Yaygn olarak
kullanlan Metrik sistemdir. Metrik sistemde bulonlar M12, M16, M20, M22,
M24...... eklinde gsterilirler. M harfinin yanndaki saylar mm cinsinden
bulonun apn (d) gstermektedir. Bulonun dier boyutlar (ba kalnl,
somun kalnlg, dili gvde uzunluu, pul zellikleri vb.) TS 79 ve TS 80de
yer almaktadr.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

Ahap Kiri

Ahap Kolon

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

st Balk:2adet 10x10

Alt Balk:2adet 10x10

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

AHAP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI

TASARIM KURALLARI
Ahap binalar btn deprem blgelerinde, bodrum kat hari olmak zere
en fazla iki katl olarak yaplacaktr.

Ahap binalarda bodrum kat dnda her bir katn ykseklii, deme
stnden deme stne 3 mden fazla olmayacaktr. Bodrum kat
yaplmas durumunda, bu katn ykseklii 2.40 mden fazla olmayacaktr.
Ahap binalarn tayc duvarlar, planda olabildiince dzenli ve ana
eksenlere gre simetrik veya simetrie yakn biimde yerletirilecektir.
Tm katlarda tayc duvarlar st ste gelecek ekilde dzenlenecektir.
Ksmi bodrum yaplmasndan olabildiince kanlmaldr.
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

AHAP BNALAR N DEPREME DAYANIKLI

TASARIM KURALLARI
Ahap binalarn deme ve atlar da ahap olarak yaplacaktr. zemin
kattaki deme kirileri taban kirileri zerine, dier katlardaki deme
kirileri ve at makaslar ise balk kirileri zerine oturtulacak, ivili
olarak birletirilecektir.

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

ODABAI, Y., (1992), Ahap ve elik Yap Elemanlar , stanbul, Beta Basm Yaym Datm A..
EREN N. (2000), Ahap Yaplar Problem ve zmleri, stanbul, Birsen Yaynevi.
DUMAN, N., KTEN, S., (1988), Ahap Yap Dersleri I, 2. Bask, stanbul YEM Yayn.
BNAN, M., (1986), Yap Elemanlar, stanbul, stanbul Teknik niversitesi Vakf Kitap Yaynlar No:9,
stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi Matbaas.
ZTUNALI, ., (1988), Ahabn Yapda Kullanlmas ve Doal Kurutma Yntemleri, naat Dergisi, 1988/4,
s.51-53.
GNAY,R., (2002), Geleneksel Ahap Yaplar Sorunlar ve zm Yollar, stanbul, Birsen Yaynevi.
TS 51, (1987), Kereste-Ladin ve Gknar Keresteleri- Genel Amalar in, Ankara, Trk Standartlar Enstits.
SOYGEN, M., (2000), Yap 2, stanbul, Birsen Yaynevi.
TOYDEMR, N., GRDAL, E., TANAAN, L., (2000), Yap Eleman Tasarmnda Malzeme , stanbul,
Literatr Yaynclk, Datm, Pazarlama, Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.
TS 647, (1979) Ahap Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar , Ankara, Trk Standartlar Enstits.
TRK, ., (2000), Yapm, stanbul, Birsen Yaynevi.
BENSON, T., GRUBER, J.,(1980), Building The Timber Frame House, U.S.A.,Simon and Schuster.
ELEB, R., (2000), Yap Bilgisi, stanbul, stanbul Kltr niversitesi Yaynlar.
YCESOY, L., (2000), Yap Elemanlar, stanbul, Yap Endstri Merkezi Yaynlar
AVLAR, E., LMONCU, S., (2001), Yap Malzemesi Olarak Ahap ve Ahap Yap Sistemleri,
241,2001/12, s. 87-90, Yap Dergisi.
30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar

30.11.2011

Ahap Yap Uygulamalar