Sadraj:

Uvod ....................................................................................................................................... 2
O moralu ................................................................................................................................ 3
Moralno vaspitanje ................................................................................................................ 4
Moralna saznanja
Moralna uvjerenja ................................................................................................................. 5
Moralno ponaanje i djelovanje
Faktori uticaja ........................................................................................................................ 6
Cilj moralnog vaspitanja ........................................................................................................ 7
Sadraji moralnog vaspitanja ................................................................................................. 8
Moralna naela
Specifine metode ................................................................................................................. 9
Moralna sredstva
Zakljuak ............................................................................................................................. 10
Literatura ............................................................................................................................ 11
2
Uvod
Vaspitanje je jedan od najirih pedagokih procesa. Obuhvata: Fiziko, intelektualno,
moralno, estetsko i radno vaspitanje. U ovom radu elim da govorim o Moralnom vaspitanju,
o tome ta je moral, ta je to nama moralno, a ta ne, koliko je vano moralno vaspitanje u
porodici kod djece, ne bi li se ona sutra formirala u moralne linosti i takoe o vezama
moralnog vaspitanja sa ostalim zadacima.
Vaspitanjem se razvija i izgrauje itavo bie ovjeka. Vaspitanje je po svom cilju i sadraju
upravljeno u bitnom pogledu na izgraivanje moralnog lika ovjeka, na formiranje njegove
moralne svijesti, na razvijanje pozitivnih osobina volje i karaktera. Pedagoka aktivnost
potinjena je u stvari moralnom odgoju. Zato on i ima centralno znaenje i ulogu. Pitanje
moralnog vaspitanja je pitanje vaspitanja nae djece, nae omladine, za novo drutvo, za
izgraivanje i napredak socijalizma u naoj zemlji. Vaspitati moralno znai odgojno- obrazovni
proces usmjeriti tako da se kod uenika formira socijalistika svijest i volja tj. Konstruktivni
odnos prema drutvu i radu, pravilan socijalistiki i humani odnos prema ljudima. Moralno
vaspitanje obuhvata itavo bie ovjeka, obuhvata njegov intelekt, osjeanja, volju, navike, u
njihovoj meusobnoj povezanosti i fizikom jedinstvu. Mjerilo prave moralnosti je sklad izmeu
moralne svijesti, rijei i dijela. Istinski moral se sastoji u ivom moralnom uvjerenju, u moralnoj

umjerenosti i aktivnosti volje i karaktera. Odgoj takvog morala zahtjeva trajnu i dosljednu brigu
oko razvijanja i njegovanja svih onih osobina volje i karaktera koje izgrauju istinski lik
socijalistikog ovjeka. To su osobine: socijalistika idejnost, principijelnost, istinoljubivost,
potenje, odlunost i izdrljivost u ostvarivanju preduzetog cilja i savladavanju potekoa. Vrlo
je neobina svojevrsna utnja o moralu u javnom diskursu, a opet istovremeno jasna i
nedvosmislena propaganda. Sve to daje do znanja da je miljenje kako moralnom vaspitanju u
koli nema mjesta neutemeljeno u stvarnosti (apstraktnoj i konkretnoj). Naime, moralno
vaspitanje uvijek postoji, jer, u koliko nije eksplicitan bie implicitan. U koliko je postojanje
moralnog vaspitanja neizbjeno, onda na drutvu, a posebno uiteljima, lei odgovornost da to
postojanje ne ignoriu, jer e time dati prostora opasnosti da moralno vaspitanje bude loe.
Zakon entropije koji vrijedi u fizici, jednako vrijedi i u svemu ostalome to radimo. U koliko se o
neemu ne brinemo aktivno, ne moemo oekivati da e se to razviti na bolje samo od sebe, ve
moramo ulagati svjesne i namjerne napore intelekta i volje kako bismo to uradili.
3
O moralu
Moralno vaspitanje mogue je definisati samo uz koritenje pojma moral. Moral je nastao sa
nastankom ljudskog drutva. Svoj razvoj biljei u skladu sa dostignutim nivoom drutvenog
razvoja i civilizacije. Rije moral dolazi od latinske rijei mos-moris (obiaj, pravilo, zakon) i
rijei moges (vladanje, ud, nain ponaanja ljudi i razumijevanja tog ponaanja). Pod pojmom
moral u filozofiji najee se podrazumijeva skup pojmova o dobru i zlu ili moral je sistem
obiaja, pravila, naela, smjernica i ideala. Postoji nekoliko odrednica pomou kojih se definie
moral:
- Moral je oblik ljudske prakse ili oblik odnosa ovjeka prema svijetu, drugim ljudima i samom
sebi, - Moral predstvalja siste pravila i normi kojima se utvruju odnosi meu ljudima, - Moral
je shvatanje ljudi o njihovim dunostima, - Moral uvijek predstavlja vrijednosno procjenjivanje
ljudskih postupaka i prakse. (Brankovi. 2011)
Moral kao drutvena svijest je pravilo ponaanja pojedinca prema zajednici i zajednice
prema pojedincu i predstavlja skup nepisanih pravila, navika i obiaja koji utvruju meuljudske
odnose i prosuuju ta je dobro, ispravno i pravedno u ostvarivanju opteg dobra. Za uspijeh
vaspitanja je vano povezati tri bitna elementa svakog vaspitanja: vaspitanika, vaspitaa i
vaspitne vrijednosti. Ako nedostaje samo jedan element, vaspitanje nee biti mogue, jer se
meusobno nadopunjavaju i djeluju u punom skladu. Moral i moralnost obuzima svaki aspekt
drutvenog ivota i karakteristian je jer je ljudske vrste, razvija se istorijski i usavrava kroz
generacije. Dakle, moral kao drutvena svijest predstavlja pravila zajednikog ivota, kako ljudi
treba da se ponaaju jedan prema drugom, pojedinac prema zajednici i zajednica prema
pojedincu.
4
Moralno vaspitanje

Moralno vaspitanje je posebna komponenta procesa vaspitanja. Proces moralnog vaspitanja

je veoma sloen pedagoki proces, ak sloeniji od intelektualnog vaspitanja. Moralno
vaspitanje je proces moralnog formiranja i moralnog oblikovanja pojedinca u drutvenu linost.
(Brankovi, 2011) To je specifian proces u okviru kojeg se formiraju moralne karakteristike
linosti, njegova moralna svijest, moralna osjeanja, volja i karakter, te navike moralnog
ponaanja i djelovanja. Otuda moralno vaspitanje treba da je usklaeno sa drutveno-moralnim
normama i zahtjevima, te psihofizikim karakteristikama i mogunostima vaspitanika.
Proces moralnog formiranja linosti ima tri osnovne komponente (faze):
-sticanje moralnih saznanja,
-formiranje moralnih uvjerenja,
-formiranje moralnog ponaanja i djelovanja. (Brankovi, 2011)
Bitna karakteristika moralno formirane linosti jeste i razvijenost volje i karaktera. Te osobine
linosti ispoljavaju se kroz smjelost, upornost, samostalnost i estitost.

Moralna saznanja
Sticanje moralnih saznanja je prva faza procesa moralnog formiranja linosti. Kao i svaka
druga i moralna znanja stiu se posebnim pedagokim procesom koji se, kao i svaki saznajni
proces, odvija prema odreenim zakonitostima. U pravu su oni pedagozi koji tvrde da se sticanje
moralnih znanja odvija prema optim gnoseoloskim zakonitostima ali i uz specifinosti koje su
determinisane specifinim sadrajima i svom sloenou formiranja linosti. U okviru sticanja
moralnih saznanja usvajaju se osnovni moralni pojmovi i kategorije, norme i moralna pravila,
odnosno upoznaje se sistem moralnih vrijednosti. Moralno saznanje zasniva se na razumu
(intelektualna komponenta). Ona se stiu postepeno u skladu sa intelektualnim sposobnostima i
iskustvom vaspitanika. Treba teiti sticanju visokog
5
kvantuma moralnih znanja. Meutim, vano je napomenuti da visok nivo moralnih znanja nije
garancija za moralno ponaanje i djelovanje linosti. Pedagoki aspekti sticanja moralnih znanja
ne mogu se (kao to je do sada bio sluaj) svoditi samo na identifikaciju oblika uenja, ve oni
obuhvataju i neke druge pedagoke aspekte kao to su: izbor adekvatnih sadraja, postupaka,
metoda i oblika moralnog vaspitanja.
Moralna uvjerenja
Formiranje moralnih uvjerenja je vii stepen moralnog formiranja linosti. To je ono
svojstvo linosti koje nastaje kad se moralna znanja formiraju u unutranje aktivan stav i odnos
linosti prema tim znanjima. Ili, moralna uvjerenja nastaju tada kada linost moralna znanja
prihvati kao vlastite stavove i ona mu postanu pokretaka snaga za moralno ponaanje i
djelovanje. Pored toga, treba imati u vidu da moralna uvjerenja imaju izraenu moralnu
komponentu. Presudnu ulogu u formiranju moralnih uvjerenja ima vjera u moralna znanja.

Provedena istraivanja pokazuju da linosti koje nemaju vjeru u neka moralna znanja imaju
najee negativan stav prwma tim moralnim kategorijama. Razultati novijih istraivanja kod nas
pokazuju da je za formiranje moralnih uvjerenja veoma bitno oblikovanje i nejgovanje moralnih
ulstava, odnsosno ovjekovog doivljavanja sopstvenog odnosa prema moralnim postupcima,
moralnim normama, moralnom ponaanju i djelovanju.
Moralno ponaanje i djelovanje
Formiranje moralnog ponaanja i djelovanja je najvia faza moralnog oblikovanja linosti.
Moralna osoba se ispoljava, ne u znanju morala niti u moralnom uvjerenju, ve u moralnom
ponaanju i djelovanju. Moralnost osobe ispoljava se u ivotnim situacijima. Otuda je moralna
ona linost koja se moralno ponaa i moralno djeluje. Za takvo djelovanje u moralnom
vaspitanju bitno je i formiranje i navika moralnog ponaanja i djelovanja. Bitna karakteristika
moralno formirane linosti jeste i razvojnost volje i karaktera. Te osobine linosti ispoljavaju se
kroz smjelost, estitost, upornost, samostalnost. Kao i sve druge navike
6
i moralne navike se formiraju vjebanjem. Ali za razliku od drugih moralne navike nisu
automatizovane radnje i postupci koje se lako, brzo i dosljedno ispoljavaju. Kod formiranja ovih
navika pored vjebanja odluujui je i nivo moralne svijesti.
Sve tri komponente moralnog formiranja linosti sigurno predstavljaju odreenu cjelinu.
Moralno formirana je ona linost koja ima izgraenu moralnu autonomiju. To je najvia taka do
koje ovjekov moralni razvoj moe da stigne. Stoga je pedagozi i odreuju kao osnovni cilj
moralnog vaspitanja.
Faktori uticaja na moralno vaspitanje
Na proces moralnog vaspitanja linosti i moralno vaspitanje utiu brojni faktori. Najuticajniji su
sledei:
- Porodica to je prvi i jedan od najznaajnijih faktora moralnog vaspitanja. U porodici dijete u
najranijoj mladosti sie prva iskustva iz drutvenih odnosa i upoznaje osnovne moralne norme.
Sve daljnje moralno izgraivanje predstavlja dogradnju moralnih osobina formiranih u porodici.
- Vaspitno-obrazovne institucije (kola) predstvaljaju sprecifinu drutvenu zajednicu kaoje
funkcioniu na prinsipima moralnih odnosa meu ljudima.
- Sredstva informisanja (novine, radio i televizija) takoe bitno utiu na moralno formiranje
linosti.
- Izdavaka djelatnost utie na moralno oblikovanje linosti, a posebno one knjige koje svojim
sadrajima razrauju neke moralne probleme.
- Kulturne institucije (pozorite, kinematografija, biblioteke, muzeji, itaonice i galerije)
prezentuju tekovine civilizacije i posredno utiu na moralno oblikovanje linosti.
7

- Slobodno vrijeme i nain njegovog koritenja takoe je bitan faktor koji utie na formiranje
moralnih osobina linosti.
- Drutvene i radne organizacije (uenike, studentske, sportske, nauno-tehnike i kulturnoumjetnike) utiu na razvoj veeg broja moralnih karakteristika linosti. (Brankovic, 2011)
Na moralno formiranje i oblikovanje linosti utie veliki broj faktora. Uticaj tih faktora je razliit
po smjeru i intezitetu. Svi navedeni faktori mogu uticati pozitivno ili negativno na moralno
formiranje linosti. U pedagogiju postoji poseban zakon o skladnom i jedinstvenom djelovanju
razliitih faktora morlnog vaspitanja. Faktori djeluju pozitivno samo ako su skladni i
koordinirani i usmjereni ka ostvarivanju cilja i zadataka moralnog vaspitanja.
8
Cilj moralnog vaspitanja
Posebno je potrebno naglasiti da ciljevi vaspitanja i obrazovanja proizilaze iz odreenih
vrijednosti koje su znaajne za odreeno drutvo ili sredinu. Na poznati pedagog V. Mladenovi
je posebno ukazivao da cilj vaspitanja treba da omogui to uspjenije ukljuivanje u zajednicu
i to potpunije shvatanje njenih vrijednosti. U novom vijeku cilj koji je imao najvie pistalica
odnosio se na formiranje moralnog karaktera. Zastupali su ga, pored ostalih Montenj, Lok i dr. A
Herbart je imao u vidu vaspitanje ljudi koji su u stanju da se prilagode sutinskim odnosima,
uvaavajui odreeni pravni poredak i potinjavajui mu se. On je ciljeve podijelio na mogue
(koje ovjek moe da posveti sebi) i neophodne (u bilo kojem dometu djelatnosti.)
Osnovni cilja moralnog vaspitanja jeste formiranje slobode, humane i moralne linosti. Tako
definisan cilj konkretizuje se kroz vei broj zadataka moralnog vaspitanja:
- Upoznavanje morala i njegove teorije, - Usvajanje moralnih stavova i formiranje moralnih
uvjerenja, - Formiranje navika moralnog ponaanja i djelovanja, - Formiranje i njegovanje
smisla za moralne vrijednosti. (Brankovi, 2011)
U naem drutvu najvei broj vrijednosti je promjenjen ili naputen. Ocjenjuje se da je nae
dananje drutvo krizno drutvo, bolesno drutvo i da to isuvie dugo traje. U kriznom vremenu
jedan dio naih intelektualaca i znaajan broj prosvjetnih radnika, i ne samo oni, izgubio je svoj
moralni lik. Na to nam ukazuju brojni pokazatelji razliitih zbivanja, ubistava, pljaki, optubi,
nasilja, podmiivanja, lai i dr. Do sada se u naem drutvu i u naim kolama nedovoljno
panje pridavalo linim i drutvenim vrijednostima. Vaspitanje u ovoj oblasti karakterisalo je
nedovoljno i povrno moralno vaspitanje. Uenici su pouavani da treba da uvaavaju i da se
pridravaju odreenih vrijednosti, kao to su: potenje, istina, pravda i dr. Meutim u sutini oni
nisu saznavali ta ove vrijednosti predstavljaju, koliko su one znaajne za razvoj pojedinca,
drutva i demokratski nain ivota i rada.
9
Sadraji moralnog vaspitanja

Utvreni cilj i zadaci ostvaruju se na posebnim sadrajima moralnoig vaspitanja. Sadraje

moralnog vaspitanja ine sistem moralnih naela, moralnih normi i pravila koje treba usvojiti u
procesu vaspitanja. Sadraji moralnog vaspitanja mogu se grupisati na sadraje za:
- vaspitanje u duhu humanizma, - pripremanje za porodini ivot, - vaspitanje u zajednici i za
zajednicu, - vaspitanje u duhu patriotizma, - vaspitanje u duhu internacionalizma, - formiranje
pozitivnog odmosa prema radu, - formiranje pozitivnog odnosa prema materijalnim i duhovnim
vrijednostima. (Brankovi, 2011)
Moralna naela
Moralno vaspitanje je sprecifian vid vaspitanja i ostvaruje se uz primjenu posebnih pedagokih
naela. Najbitnija naela moralnog vaspitanja su:
- naelo svrsishodnosti (jasnoa cilja, etika usmjerenost, planiran i organizovan uticaj), - naelo
aktivnosti (moralne norme usvajaju se samo kroz vlastitu aktivnost), - naelo pozitivne
orijentacije (pronalaziti pozitivne karakteristike i podsticati njihov razvoj), - naelo socijalizacije
(potovanje normi zajednikog ivota), - naelo jedinstvenosti (svi faktori treba da djeluju
jednistveno i u istom smjeru), - naelo dosljednosti (zahtjevi za dosljedno provodjenje moralnih
postupaka), - naelo primjerenosti (svaki zahtjev treba da je primljen psihofizickim
sposobnostima vaspitanika) (Brankovi, 2011)
10
Specifine metode moralnog vaspitanja
U moralnom vaspitanju primjenjuju se specifine metode. S obzirom da sutinu moralnog
vaspitanja predstavlja proces moralnog formiranja linosti primjenjuju se etiri metode:
- metod pouavanja primjenjuje se za isticanje moralnih znanja. U okviru ove metode
primjenjuju se metodiki postupci kao to su izlaganje, objanjavanje i tumaenje moraalnih
sadraja.
- metod uvjeravanja to je metod pomou kojeg se moralna znanja pretvaraju u moralna
osjeanja, moralne stavove i odgovornosti. Ovaj metod posebno podstie razvijanje moralnih
osjeanja i moralnih uvjerenja.
- metod navikavanja primjenjuje se kod vjebanja moralnih postupaka. Sutina ove motode
izraava se zahtjevom za formiranje navika moralnog ponaanja i djelovanja.
- metod sprecavanja primjenjuje se u procesu moralnog vaspitanja kada se ne ostvaruju
projektovani cilj i zadaci, odnosno kada se pojavljuju nepoeljna moralna ponaanja i djelovanja.
U okviru ove metode posebno je bitno preventivno djelovanje, potiskivanje i korigovanje
nepoeljnih postupaka u moralnom ponaanju. (Brankovi, 2011)
Sredstva u moralnom vaspitanju
Primjena posebnih metoda determinie i izbor specifinih sredstava moralnog vaspitanja. U
pedagokoj literaturi ta sredstva se razvrstavaju u tri grupe:

- sredstva umsjeravanja to su posebna sredstva pomou kojih se proces moralnog formiranja

usmjerava ka izgraivanju pozitivnih karakteristika linosti. U takva sredstva spadaju: savjet,
pimjer, ideal i rad. - sredstva podsticanja primjenjuju se u situacijama kada linost treba
podsticati i motivisati da ulae vee napore na usvajanju normi i ponaanja u duhu tih normi. U
sredstva podsticanja spadaju: priznanje, pohvala, nagrada, obeanje i takmienje. - sredstva
spreavanja su posebna sredstava koja primjenjujemo da bi se korigovali neprihvatljivi moralni
postupci. U takva sredstva spadaju: nadzor, skretanje ili zamjena, upozorenje, zahtjev i kazna.
11
Zakljuci
Moral kao jedan od oblika drutvenog saznanja, je sloena i mnogostrana pojava drutvenog
ivota koja u sebe ukljuuje: principe, norme, metode, pravila i zahtjeve koji reguliu ponaanje
ljudi u svim oblicima drutvenog i linog ivota.
Vanost moralnog vaspitanja je velika i veoma bitna za razvoj moralne svijesti ovjeka, zato
moralno vaspitanje mora poeti jo od najranijeg uzrasta u porodici. Porodica se smatra jako
bitnom za taj primarni razvoj. Najvaniji faktor u formiranju i oblikovanju moralnog vaspitanja
je vaspita. Treba naglasiti da nema jedinstvene formule koja se moe primjeniti na razliite
uzraste. U najveoj mjeri to zavisi od individualnih uslova i individualne sredine. Kod svakog
uzrasta treba podsticati i razvijati samokontrolu i procjenjivanje vlastitih i tuih postupaka.
Prenoenju moralnog vaspitanja na vaspitanika prethodi ve ostvareno moralno vaspitanje
vaspitaa jer bez toga ne bi bilo ostvarenog cilja.
U starim vremenima veliki znaaj se davao moralnom vaspitanju koje se nije definisalo kao
sticanje i prenoenje znanja ve kao oblikovanje cjelokupne osobe, ovjeka. Danas se to odnosi
na ispunjenje dunosti koje se odnose na drutvo i naciju. Sutina morala, sastoji se upravo u
ocjenjivanju (vrednovanju) ponaanja pomou moralnog suenja, kojim se ponaanje, u bitnom
odreuje kao dobro ili loe.
12
Literatura
Brankovi, D. I Ili, M. (2011). Uvod u pedagogiju. Banja Luka: Coomesgrafika.
Grandi, R. (2004.) Uvod u pedagogiju. Prirunik: Novi Sad.
Vukasovi, A. Moralno odgoj. Zagreb, 1974