T.C.

MLL ETM BAKANLII

BYOMEDKAL CHAZ TEKNOLOJLER

ELEKTROTLAR
522EE0154

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. UYGUN ELEKTROT SEM ........................................................................................... 3
1.1. Elektroliz ve Elektrotlar ................................................................................................ 4
1.1.1. Tanm .................................................................................................................... 4
1.1.2. Elektrotlarn Fiziksel ve Kimyasal zellikleri ...................................................... 5
1.1.3. Elektrotlarn Kullanm Amalar ......................................................................... 12
1.2. Alglama Amal Elektrot eitleri............................................................................. 17
1.2.1. Yzey Elektrotlar................................................................................................ 18
1.2.2. Dhil Elektrotlar ................................................................................................. 23
1.2.3. Mikroelektrotlar ................................................................................................... 25
1.2.4. Deiik Tipteki Elektrotlar .................................................................................. 27
1.3. Uyartm Amal Elektrotlar ........................................................................................ 31
1.3.1. Beyin Uyarc (Brain stimulate) Elektrot ............................................................. 31
1.3.2. Defibrilatr (Dardan Kalp Uyarc) Elektrodu .................................................. 32
1.3.3. Kalbi eriden Uyaran Pacemaker (Kalp Pili) Elektrodu .................................... 33
1.4 Elektrot Durum Dedektr........................................................................................... 34
1.5 Balant eitlerine Gre Elektrotlar ve Fiziksel zellikleri ...................................... 35
1.5.1. Klips (Clip) Elektrotlar ........................................................................................ 35
1.5.2. Emme (Vakum) Elektrotlar ................................................................................. 36
1.5.3 Dier Elektrotlar ................................................................................................... 37
1.6. Elektrotlarda Kullanlan Jeller (Gel) ........................................................................... 38
1.7. Elektrodun Elektriksel Devre Modeli ve Elektriksel zellikleri ................................ 39
1.8.Ohmmetre ile Elektrotlarn Salamlk Kontrol .......................................................... 40
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 42
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 45
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 47
2.ELEKTROT PARAZTLERN NLEYC TEDBRLER ALMA .................................. 47
2.1. Elektrot Balamada Dikkat Edilecek zellikler ......................................................... 47
2.2. Elektrotlarn Temizlenmesi ......................................................................................... 48
2.3. Biyolojik aretlerin Alglanmas ................................................................................ 48
2.3.1 Elektrotlarn Elektriksel Kkenli Biyolojik aretleri Alglama Teknii ............. 49
2.4. Elektrotlarn Olas Zararl Etkileri .............................................................................. 52
2.5. Elektrotlarn zelliklerinin lmler zerine Etkileri ............................................... 52
2.5.1. rnek Yklemesi ................................................................................................. 53
2.5.2. k Empedans .................................................................................................. 53
2.5.3. Snm .................................................................................................................. 53
2.5.4. Frekans Cevab .................................................................................................... 54
2.5.5. Dorusallk .......................................................................................................... 54
2.5.6. Grlt ................................................................................................................. 54
2.6. Hcrelerde Elektriksel Aktivasyon ............................................................................. 56
2.6.1. Hcre Fizyolojisi ................................................................................................. 56
2.6.2. Aksiyon Potansiyelinin Oluum Mekanizmas .................................................... 57
2.6.3. Aksiyon Potansiyelinin Yaylmas....................................................................... 59

2.7. Elektrot Arza Dedektr ............................................................................................ 60

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 62
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 63
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 64
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 66
KAYNAKA ......................................................................................................................... 68

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

522EE0154

ALAN

Biyomedikal Cihaz Teknolojileri

DAL/MESLEK

Alan Ortak

MODLN ADI

Elektrotlar

MODLN TANIMI

Elektrotlarn teknik zelliklerinin, yaplarnn, kullanm

alanlarnn anlatld renme materyalidir.

SRE

40/16

N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Biyomedikal
deitirmek

sistemlerde

kullanlan

elektrotlar

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda standartlara uygun
olarak elektrotlar seip amacna uygun kullanabilecek ve
salamlk kontrollerini yaparak deitirebileceksiniz.
Amalar
1. Elektrotlarn salamlk kontroln yapabileceksiniz.
2. Elektrot parazitlerini nleyici tedbirleri alabileceksiniz.

Ortam: lme ve iaret ileme atlyesi, fizyolojik sinyal

izleme tehis ve kayt cihazlar dal atlyesi
Donanm: eitli cihazlara ait elektrotlar, avometre, hasta
simlatrleri, elektrotlarn balanaca sinyal lme cihazlar,
elektrot jelleri

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Tp dnyas her geen gn yeni gelimelere imza atmaktadr. lkemiz bu gelimeleri
takip etmekte ve gelien teknolojileri lkemiz vatandalarnn hizmetine sunmaktadr. Tp
teknolojisinin geliimi, bizi bu alanda alan yetimi elemanlarn yeni teknolojiyi verimli
kullanabilmesi iin srekli olarak renime tabi tutulmalar gerei ile yz yze getirmitir.
nsan hayatnn ok deerli olduu ve tbbi teknolojinin hata gtrmez bir neme sahip
olduu asla akldan karlmamaldr. Tbbi cihazlardaki gzden kaan arzalarn, lm ve
kullanm hatalarnn bir insan hayatna mal olabildii ac tecrbelerle kaytlara gemitir.
Sizler, bu modl bitirdiinizde tbbi cihazlar iinde ok byk neme sahip olan
sinyal izleme cihazlarnn elektrot yaplarn reneceksiniz. Bu elektrotlarn kullanm
alanlarn bilecek, lm hatalarn ve yanllklarn nleme metotlar ile ilgili detayl
bilgiye sahip olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu renme faaliyetini baaryla tamamladnzda, kullanm amacna uygun
elektrodu seerek elektrodun salamlk kontroln yapabileceksiniz.

ARATIRMA
ARATIRMA

nternet ortamnda tbbi elektrotlarn teknik zelliklerini ve eitlerini

aratrnz.

Bulunduunuz ildeki niversite hastaneleri veya devlet hastanelerine giderek

teknik servis eleman ve salk personelinden elektrotlarla ilgili teknik bilgi
edininiz. Hangi cihazlarda, hangi tip elektrot kullanldn reniniz.

Radyofrekans elektrotlarn aratrnz.

Aratrmalarnz rapor hline getirip snf ortamnda arkadalarnzla tartnz.

1. UYGUN ELEKTROT SEM

Resim 1.1: Elektrotlar

1.1. Elektroliz ve Elektrotlar

1.1.1. Tanm
Biyolojik iaretlerin zellikle tpta tehis amacna ynelik olarak alglanabilmesi iin
vcut ile lme dzeni arasndaki iletiimi salayan ve ayrca eitli amalar ve zellikle
tedavi amac iin organlara akm gnderilmesini salayan elemanlara elektrot ad verilir
Biyoelektrik gzlemler iin ilk basama elektrotlar oluturur. Metal veya sv yapda
olan elektrotlar, biyoelektrik olaylarn dedeksiyonundan baka, dokulara elektrik akm
uygulamada da kullanlr.

ekil 1.1: Elektrot ile biyoelektrik sinyallerinin lm dzeni

Elektrotlarn seiminde fizyolojik zehirlilik, elektriksel iletkenlik ve mekanik

dayankllk nemli faktrlerdir. Biyoelektrik uygulamalarnda en ok kullanlan elektrot
metalleri platin, altn, gm, tantal, tungusten, paslanmaz elik veya alminyumdur.
Platinin pahallk dezavantaj yannda yksek iletkenlii, anmaya (korozyon) ve
deformasyona dayankll nedenleri ile zellikle iridyumla alam organ iine srekli
gml elektrotlar (rnein, elektronik peacemaker) iin en uygunudur.

Resim 1.2: eitli elektrotlar

Gm iyi iletkendir, yumuaktr, kolay oksitlenir. Paslanmaz elik, korozyona urasa

da d uygulamalar, bazen i uygulamalar iin de uygun saylmaktadr. Yzeysel
uygulamalar iin alminyum da kullanlabilmektedir. Bakr, zehirlilii nedeni ile uygun
deildir.

Resim 1.3: Altn, platin, gm elektrotlar

1.1.2. Elektrotlarn Fiziksel ve Kimyasal zellikleri

ncelenen dokuya, gzlenen veya uygulanan potansiyele, yerelliin derecesine gre
elektrot geometrisi, ine biiminden 5 cm apa kadar deiebilir. Yzeysel kayt ve
uygulamalar iin disk veya elips biiminde yaplan elektrotlara, dokulara iyi bir temas
salamak iin hafif bir ibkeylik verilir. Ayrca iyi bir elektriksel iletim iin elektrot altnda
kalan deriye NaCl zeltisi veya zel elektrot pastas srlmeli, lastik ba veya tutucu
bantlar yardm ile elektrotlarn dokularla iyi temas salanmaldr.

Resim 1.4: eitli elektrot uygulamalar

1.1.2.1. Tersinir ve Tersinmez Elektrotlar

Elektrotlarn vcuttaki biyolojik iaretleri alglamas veya vcuda dardan uyarc
iaret gndermesi, elektron akmn iyon akmna ya da iyon akmn elektron akmna
dntrmesi esasna dayanr. Elektrotlarn iyon akmn elektron akmna dntrme
ilemi, elektrotlarn iinde bulunduklar sv ortamda (elektrolit) ve elektroda yakn olan
arayzde gerekleir. Bu arayzn elektrot tarafnda akm tayc olarak elektronlar ve
elektrolit tarafnda ise katyon (C+) ve anyonlar (A-) bulunur. Elektrolit iinde kullanlan
elektrolit malzemesinden katyonlarn bulunduu durum da gz nne alnarak elektrot
atomlarnn elektrotlarn kaybederek elektrolit iinde katyon (pozitif iyon) durumuna
gelmesi veya tersine elektrolit iindeki elektrot malzemesinden olan katyonlarn, elektrottan
elektron alarak elektrot yzeyinde birikmesi ilemleri ile karlalr. Bu durum ekil 1.2de
grlmektedir. Elektrottan akm ekilmedii srece kimyasal birer reaksiyon durumunda
olan bu iki ilem, birbirini dengeleyerek srp gider.

ekil 1.2: Elektrot-elektrolit arayz (elektriksel ift tabaka double layer)

Bu dengede elektrot-elektrolit arayznde pozitif ykl C+ iyonlar ile elektrodun

arayze yakn olan blgelerinde elektronlar birikir. Bu ekilde arayzdeki yk birikimi,
elektrodu evreleyen elektrolit blgesinin elektriksel potansiyelini, elektrolidin dier
blgelerine gre farkl bir potansiyele getirir. Kullanlan elektrodun yapld malzemeye ve
kullanlan elektrolitteki iyon aktivitesine gre deien bu potansiyel farkna yar-hcre
potansiyeli ad verilir. Elektrotlarn yar-hcre potansiyellerini lmek kolay deildir. nk
elektrolidin elektrottan uzaktaki referans potansiyelde olan noktasna batrlacak olan
referans elektrodunun da bir yar hcre potansiyeli olacaktr. Bu yar-hcre potansiyeli
llecek elektrot ile referans elektrot arasna balanacak byk i direnli bir voltmetre,
ancak bu iki elektrodun yar hcre potansiyellerinin farkn gsterecektir.
Yar hcre potansiyelinin llebilmesi iin elektrottan hi akm ekilmemesi gerekir.
Akm ekilince reaksiyon dengesi bozulur ve llen yar-hcre potansiyeli, akmn sfrken
ald deerden farkl olur. Bu iki potansiyel arasndaki farka gerilim am denir.
Teorik olarak elektrotlar, polarize olan ve polarize olmayan elektrotlar olarak ikiye
ayrlabilir. Polarize olan elektrotlarda, elektrot-elektrolit arayznde akm geii snrldr ve

elektrot bir kapasite gibi davranr. Tamamyla polarize olan elektrotlardan akm geirildii
zaman elektrot-elektrolit ayrm blgesinden gerek bir arj transferi olmaz. Elektrotelektrolit ayrm blgesinden akm gemektedir. Ancak bu akm yer deitirme akmdr.
Bu elektrotlarda zelti iinde metalin kendi iyonlar yoktur (rnein, NaCl zeltisi
iinde paslanmaz elik elektrotlar). Bu ekilde tamamyla polarize olan elektrotlara
(irreversible) tersinmez elektrot denir. Bu elektrot ekil 1.3a'da grlmektedir. Tersinmez
(tam polarize olan) bir elektrot sisteminde hissedilir bir akm balatabilmek iin olduka
byk potansiyel farklar gerekebilir. Dolaysyla bu tip elektrotlar tercih edilmez.

ekil 1.3a: Polarize olan (tersinmez) elektrot

ekil 1.3b: Polarize olmayan (tersinir) elektrot

ou uygulamalarda zelti iinde iyonu bulunan bir metalin elektrot olarak

kullanlmas tercih edilir. Arayzde bir potansiyel dmesi olmadan akmn iki ynde de
geebildii bu trden elektrotlara (reversible) tersinir elektrotlar denir. ekil 1.3b tersinir
(tam polarize olmayan) elektrotlarda elektrot-elektrolit ayrm blgesinden akm serbeste
geebilir ve bu gei srasnda bir enerji gereksinimi olmaz. Tersinir ve tersinmez
elektrotlardaki akm/voltaj karakteristii aadaki gibidir.

ekil 1.3c :Tersinir ve tersinmez elektrotlardaki akm voltaj karakteristii

ekil 1.3b'de gsterilen Ag/AgCl (gm/gmklorr) elektrot ya kat Ag yzeyinin,

ince bir kat Ag/AgCl tabakasyla kaplanmasndan ya da pudra eklindeki AgCln kat palet
eklinde sktrlmasndan olumutur. AgCl'n bulunmasyla elektrot, yaklak olarak
mkemmel nonpolarize veya tersinir elektrot gibi davranr. AgCl elektrot ift tabakann
olumasn engeller. AgCl elektrot ve elektrolit arasnda serbeste g edebilen Ag ve Cl
iyonlarna ayrr. Bylece ift tabakann olumas nlenir. Sonuta Ag ve elektrolit
arayznde dk empedans ve dk offset potansiyeli olumaktadr. Ag/AgCl ve
Zn/ZnSO4 (inko/inkoslfat) elektrotlarn ikisi de bu zellikleri gstermektedir.
1.1.2.2. Biyoelektrik Uygulamalar in zel Elektrotlar
Biyoelektrik gzlemler iin Ag/AgCl tersinir elektrodu tercih edilir. Bu ekilde bir
elektrot yapmak iin tel veya disk biimindeki olduka saf metalik gm, Cl- iyonlar ieren
seyreltik bir zelti (HCl veya NaCl) ierisine daldrlarak birka dakika 1 mA/cm2 iddetli
bir doru akm geirilir. Gm yzeyi ince bir AgCl ile kaplanr. Byle bir elektrot rnein
katot olarak alrken AgCl tabakasndaki Ag+ iyonlar gm metali zerine; Cl- iyonlar
ise zeltiye (dokuya) geer. Anot olarak davranrken ise metalik Ag atomlar elektron
kaybederek Ag+ iyonlar hlinde AgCl tabakasna girerken dokudan gelen Cl - iyonlar ile
karlar, yeni AgCl retilir. Bylece elektrot Cl- iyonlarna tersinir davranm olur.

ekil 1.4: Biyoelektrik uygulamalar iin zel baz elektrot biimleri

Fitilli Ag/AgCl elektrot

Mikroelektrot
pH lmleri iin referans elektrodu ile birlikte cam elektrot

Doku hareketlerinden kaynaklanacak diren dalgalanmalarn nlemek iin doku ile

elektrot arasna pamuk fitilden bir kpr kurulabilir (ekil 1.4a). Hcre ii potansiyel
lmlerinde kullanlan mikroelektrotlar da genellikle Ag/AgCl elektrotlardr. Cam
mikropipetler ierisine 3M KCl zeltisi konur ve zelti iine Ag/AgCl elektrot daldrlr
(ekil 1.4b).
EKG (kalp sinyalleri) ve EEG (beyin sinyalleri) uygulamalarnda Ag/AgCl elektrot en
uygundur. Bunun yannda inko ve paslanmaz elikten elektrotlar da kullanlabilmektedir.
EMG (kas sinir sinyalleri) veya MSS (merkezi sinir sistemi) i blgelerinden kaytlar iin
birka m kalnla kadar inceltilmi paslanmaz elik veya tungsten elektrotlar
kullanlmaktadr.
Metalik bir elektrot, bir zelti iine daldrldnda elektriksel ift tabaka ile birlikte
zelti ile metal elektrot arasnda bir potansiyel fark ortaya kar. Elektrot potansiyeli ad
verilen bu potansiyel fark bir baka referans elektrota gre bal olarak llebilir (ekil
1.4c).
1.1.2.3. Gm/Gmklorr (Ag/Agcl) Elektrotlar
Elektrik akm, doku ve svlarda iyonlarla; metallerde ise elektronlarla tanmaktadr.
Dokudaki elektriksel etkileri lmek iin dokudaki iyonik akmlarn lme
devresindeki elektronik iletime aktarlmalar gerekmektedir. Bu aktarma, doku-elektrot ara
yzeyinde yaplmaktadr.
Farkl iki metal, elektrolit ieren bir kaba daldrlrsa bu metaller arasnda bir
potansiyel fark oluabilir. Bu metallerden biri gm (Ag), dieri bakr (Cu) ise bu
potansiyele gm/bakr hcre (pil) potansiyeli denir ve 0.4 V byklndedir. Bu
potansiyel cebirsel olarak toplanm iki ayr bileeni iermektedir.
Gm elektrodun yar hcre potansiyeli ve bakr elektrodun yar hcre potansiyeli her
ne kadar llmesi zorsa da bu yar hcre potansiyelleri metal-elektrolit ara yzeyinde
olumaktadr.
Baz kimyasal faktrler ihmal edilirse ilk yaklamla, yar hcre potansiyeli yaklak
olarak ilgili elektrodun elektrot potansiyeline eit olur. Bylece Ag ve Cu elektrotlar
arasnda oluan potansiyel fark, yaklak olarak Ag ve Cu'n elektrot potansiyellerinin
farkna; yani yaklak olarak 0.80-0.34=0.46 V'a eittir. Bu potansiyelin gerek deeri birok
kimyasal faktrlere (Bunlardan en nemlileri elektrodun cinsi ve konsantrasyonudur.)
baldr. Bununla birlikte verilen deer, muhtemelen fizyolojik ortamda llen 100 mV'luk
gerek deer dolayndadr.
Bilinen metallerin elektrot potansiyellerinin listesi Tablo1.1de verilmitir. Bu listeye
elektrokimyasal seri denir.

METAL

YONK SMGE

ELEKTROT POTANSYEL

ALMNYUM

Al+++

-1.66 V

NKO

Zn++

-0.76 V

DEMR

Fe++

-0.44 V

KURUN

Pb++

-0.12 V

HDROJEN

H+

0V

BAKIR

Cu++

+0.34 V

GM

Ag+

+0.80 V

PLATN

Pt+

+0.86 V

ALTIN

Au+

+1.50 V

Tablo 1.1: Metallerin elektrot potansiyelleri, elektrokimyasal seri

Bir Ag ve Cu elektrot rnei aadaki ekilde gsterilmitir. Bu rnekte grlen

elektrolit kabndaki elektrotlar ile bir insan zerindeki elektrotlar arasnda benzerlik vardr.
Elektrofizyolojide iki elektrot arasnda dedekte edilen yar hcre potansiyellerindeki farka
offset potansiyeli denir.

ekil 1.5: Elektrot offset potansiyeli

Fark ykseltelerde bulunan DC potansiyel ile fark offset potansiyelini birbirine

kartrmamak gerekir. Fark ykselteteki DC gerilim, bu elektronik devrenin besleme

10

gerilimidir. Oysa ofset potansiyeli, iki elektrot arasnda oluan potansiyellerin farkdr. Farkl
metaller tarafndan oluturulan offset potansiyeli, yaklak olarak elektrot potansiyellerinin
farkna eittir.
OFFSET EP Ag-EP Cu
0.80 V-0.34 V
0.46 V
Biyomedikal uygulamalarda elektrotlar arasnda oluan elektrot offset potansiyeli
kararszdr ve bykl bilinememektedir. Bu potansiyelin olabildiince kk olmas
istenmektedir. Elektrot offset potansiyelini kltmek iin nce onun kaynan bilmek
gerekmektedir. Herhangi bir elektrot-elektrolit arayznde, elektrodun iyonlarn zeltiye
dearj etme ve elektrolitteki iyonlarn da elektrotla birleme eilimleri vardr. Bu kimyasal
reaksiyonlar aadaki gibi gsterilebilir:
Metal Elektronlar + Metal iyonlar
(Oksidasyon = Ykseltgenme reaksiyonu)
Elektronlar + Metal iyonlar Metal
(Redksiyon = ndirgenme reaksiyonu)
Bu reaksiyonlarn sonucuna bakldnda daha nce anlatlan ekil 1.3a ve 1.3b'deki
ift tabaka dzeninin olutuu grlr. En basit formu ile zt iaretli iki paralel yk alan
oluur. Tersinmez elektrotlarda bu kimyasal reaksiyonun sadece biri grlr. Polarize olan
bu elektrotlarda arayz zerinden net bir yk aktarm olmaz. Yk aktarm mmkn olan
elektrotlar, polarize olmayan (nonpolarize) elektrotlar olarak bilinir. Bu elektrotlara tersinir
elektrotlar da denir. Bu tersinir trden olan elektrotlarda yukarda bahsedilen
reaksiyonlardan ikisi de eit kolaylkla gerekleir. Uygulamada kullanlan elektrot
sistemleri, bu ideal snrlar arasndaki zelliklere sahiptir.
1.1.2.4. Klorla Kaplama
Gm elektrotlarla salkl ve grltsz bir lm yapabilmek iin bu elektrotlarn
yzeylerinin AgCl ile kaplanmas gerekir. Ag/AgCl elektrotlar, elektrolizle hazrlanr. zeri
AgCl ile kaplanacak olan Ag tel veya levha nce mekanik olarak temizlenir. %10'luk NaCl
(veya HCl) solsyonu iine anot olacak ekilde daldrlr. Katot olarak gm kullanlr. 1.5
Vluk bir pilden 3-5 mA'lik akm uygulanr. Akm geirilmeye balandnda akm iddeti
nce yksektir ve AgCl, Ag levha zerine birikmeye balar. Daha sonra akm iddeti azalr,
reaksiyon yavalar ve birka dakika iinde minimum deere ular. Bu srada Ag plakann

11

ekil 1.6: Gm elektrodun gm klorr ile kaplanmas

zerinde koyu renkli AgCl birikir. AgCl hafif bir zorlama ile metal elektrodun zerinden
kolaylkla syrlabilir ve Ag, elektrolitle temas edebilir. Bu noktalardan salverilen Ag+
iyonlar, biyolojik dokular zerinde zararl etki yapabilir.
Elektrolitik olarak AgCl kaplanarak hazrlanan Ag elektrotlardan daha dayankl ve
verimli elektrotlar da vardr. Bu tip elektrotlarda ortada Ag bir tel ve telin etrafnda silindirik
olarak toz hlinde Ag/AgCl ile kaplanm ve daha sonra 400 0C'de piirilmitir.
Polarize olmama zelliine ek olarak Ag/AgCl elektrotlar zeri AgCl ile kaplanmam
Ag elektrotlar ile karlatrldklarnda daha az elektronik grltye sebebiyet verdikleri
grlr. Bu elektrotlar, bu avantajlar nedeniyle ok uygulama alan bulur.

1.1.3. Elektrotlarn Kullanm Amalar

Yaayan organizmalarla (zellikle insanla) ilgili byklklerin llmesinde, lm
sistemi ile subje arasndaki etkileim nedeniyle zerinde lm yaplan insann da lm
sisteminin bir paras olarak dikkate alnmas gerekir. Bunun anlam, llen byklklerin
gerek byklkleri gsterebilmesi iin yaayan oganizmann i yaps ve zellikleri, insan
sisteminin tasarm ve uygulanmas srasnda dikkate alnmaldr. zerinde lm yaplan
insan organizmas ve lm yapan l sistemi ile birlikte oluan tm sisteme insanenstrmantasyon sistemi denir.
Bu sistemdeki temel unsurlar herhangi bir enstrmantasyon sistemindeki temel
unsurlarn aynsdr. Aradaki tek fark, zerinde lm yaplan subjenin canl organizma
olmasdr. Bu genellikle insandr. Ama subje her zaman insan olmayabilir (Resim 1.5).

12

Resim 1.5: lm yaplan canl organizmalar

Elektrotlar, genel anlamda canl organizmadaki elektriksel kkenli biyolojik iaretlerin

alglanmas iin kullanlr. Bu elektriksel iaretler kalp, kas, beyin, sinir, mide-barsak ve
retina gibi vcut blmlerinden alnr.
Aada baz elektrik kkenli biyolojik iaretler ve bu iaretlerin elektrotlar yardm ile
lm dzenekleri grlmektedir.
EKG (ECG Elektrokardiyogram): Bu elektriksel iaretler kalpten alnr. En ok
kullanlan ve yaygn olan elektrot tipi EKG tipi elektrotlardr. Aadaki resimlerde EKG
lm dzenekleri grlyor (Resim 1.6, 1.7).

Resim 1.6: EKG (ECG) lm dzeni

13

Resim 1.7: EKG lm dzenleri ve EKG dalga formu

EMG (Elektromiyogram): Bu lm sisteminde llen, kaslardan alnan elektriksel

iaretlerdir. Kaslar, uyarc elektrotlar yardmyla kk elektrik oklaryla uyarlr. Bu
uyarlma esnasnda uyarlan kasn tepkileri de baka elektrotlar yardm ile kaydedilir.

Resim 1.8: EMG ine elektrodu ve lm dzeni

Resim 1.9 ve 1.10da subjelerin kol ve boyun kaslarnda EMG lm dzeneklerinin

yapllar grlyor. Vcuttaki her kas zerinde bu lmler yaplabilir.

14

Resim 1.9: eitli EMG lm dzenleri

Resim 1.10: Bir EMG elektrodu ve EMG sinyali

EEG (Elektroensefalogram): Bu lm sisteminde llen, beyinden alnan

elektriksel iaretlerdir. Bu lm sisteminde de baz uyaranlar (ses, k gibi) kullanlr.
Beyin grd, duyduu ksacas alglad her duruma bir tepki verir. Bu tepki zel EEG
elektrotlar yardm ile alglanarak kaydedilir.

15

Resim 1.11: eitli EEG lm dzenleri

EEG lm sistemindeki elektrot says, dier lm biimlerine gre daha fazladr.

Bu elektrotlarn bir dizili sras vardr. Junction box (EEG elektrot balant kutusu) zerinde
hangi elektrodun, hangi balant terminaline balanaca ekillerle gsterilmitir. Bu
balant kutusu Resim 1.11de grlyor.
EGG (Elektrogastrogram): Bu lm sisteminde, mide ve barsaklardan elektriksel
iaretler alnr. Yine bu iaretler ncelikle elektrotlar tarafndan alglanr. Daha sonra
ykselte devrelerinde ykseltilerek uzman hekim tarafndan yorumlanabilir hle getirilir.
Aada bir EGG (elektrogastrogram) lm dzeneine ilikin resim grlyor.

Resim 1.12: EGG lm dzeni

ERG (Elektroretinogram): ERG lm sistemlerinde genel ama, gz retinasnn

elektriksel aktivitesini lmektir. Uyarc olarak gze parlak k (fla ) verilerek gzn
tepkileri izlenir. Elektrot olarak ok ince ii tuzlu su dolu bir kontakta lensin i yzeyine
tutturulmu kk ve dz bir Ag/AgCl elektrodu kullanlr.

16

Resim 1.13: ERG lm dzeni ve ERG elektrodu

EOG (Elektrookulogram): Gz hareketlerinin incelenmesi ve gzn evresinde

oluan EOG olarak isimlendirilen elektriksel kkenli biyolojik iaretlerin llmesi iin
kullanlan bir yntemdir.
EOG elektriksel iaretleri; gzn sa ve soluna, buruna ve akaa yerletirilen yzey
elektrotlar ile llr.

Resim 1.14: EOG lm dzeni ve EOG elektrodu

1.2. Alglama Amal Elektrot eitleri

Biyoelektrik potansiyelleri lebilmek iin iyonik potansiyel ve akmlar elektrik
potansiyel veya akmlarna dntren dntrclere ihtiya vardr. Elektrik kkenli
biyolojik iaretleri alglamakta kullanlan byle bir dntrc iki elektrottan meydana gelir
ve elektrotlarn uygulandklar noktalar arasndaki iyonik potansiyel farkn ler. Her bir
hcrenin rettii bireysel aksiyon potansiyellerini lmek imknsz deilse de baz zel
uygulamalar dnda ok zordur. nk hcre iine hassas olarak elektrot yerletirilmesi
gerekmektedir.

17

Biyopotansiyelleri en genel lme yntemi, vcut yzeyinden yaplan lmlerdir. Bu

durumda alttaki birok hcrenin aksiyon potansiyellerinin yzeye gelen toplam
alnmaktadr. Baz lmlerde ise bir sinire, kasa veya beynin belirli blgelerine batrlan
ine elektrotlar yardmyla lm yaplr.
Biyopotansiyellerin vcut yzeyine nasl ulatklar kesin olarak bilinmemektedir.
Ortaya birok teoriler atlmtr. Kalbin elektriksel potansiyellerinin izah iin ortaya atlan
nispeten gereki grnen teoriye gre yzeyden llen potansiyel alttaki bireysel aksiyon
potansiyellerinin kendilerinin deil fakat birinci trevlerinin toplamdr. lme metodu ne
olursa olsun biyoelektrik potansiyellerin olduka iyi bilinen dalga ekilleri mevcuttur.
Genel olarak alglama amal kullanlan elektrotlar u ekilde sralamak mmkndr:

Yzey elektrotlar

Dhil elektrotlar

Mikroelektrotlar

Deiik tipteki elektrotlar

imdi bu elektrotlar inceleyelim.

1.2.1. Yzey Elektrotlar

Yzey elektrotlar, biyolojik iaretlerin deri zerinden alglanmasnda kullanlr.
1.2.1.1. Metal Plaka Elektrotlar

Resim 1.15: Metal plaka elektrotlar

ok sk kullanlan bir elektrot trdr. zellikle EMG, EEG, ve EKG iaretlerini

alglamakta kullanlr. Deri ile temas eden metalik bir yzeyi bulunur. Gerekte deri ile
temas, bir elektrolit pasta aracl ile olur. Metal plaka dz veya uygulanacak yzeyin
eklini alacak ekilde bir silindir yzey paras biimindedir. Genellikle nikel-gm
alamndan yaplr. Genelde bu snfa giren elektrotlarn yzeyleri byk olduundan
empedanslar kktr (2-10 K).

18

1.2.1.2. Emici Dzenli Elektrotlar

Metal plaka elektrotlarn gelimi bir eklidir. Herhangi bir ekilde yapkan veya
balama band gerektirmez.

Resim 1.16: Emici elektrotlar

Genelde gs zerinden EKG iaretlerinin alglanmasnda kullanlr. Bu elektrot

trnde metal elektrot, bir boru eklindedir. Bu borunun halka eklindeki yzlerinden biri
deriye temas ederken dier yz deriye elektrodun tutturulmasn salayan ve vakum
pompas grevi yapan elastik bir hazne iinde kalr. Bu tr elektrotlarn deri ile temas eden
yzeyleri halka eklindedir. Hacimleri biraz byktr. Buna karn empedanslar da
byktr. Bu nedenle kk giri empedansl kuvvetlendiricilerle kullanlmas elverili
olmaz.

Resim 1.17: Emici tip elektrot eitleri

Emici elektrotlar, Resim 1.17de olduu gibi ine elektrot eklinde de kullanlr. Bu
elektrotlar, bir dokuya batrlarak hem uyar hem de dokudan elde edilen sinyali kayt amal
kullanlr. Vcut yzeyindeki ya veya hava nedeniyle dier elektrotlarla ulalamayan zor
blgelerdeki elektriksel sinyaller, bu tip elektrotlar yardmyla daha kolay alglanabilir.
Barsaklar, sinirler, kaslar ve gzlerde kullanlr.

19

1.2.1.3. Gezici Tip Elektrotlar

Bu tipten elektrotlarda elektrolit, metal elektrot ile birlikte hareket ettiinden elektrot
ya da deri, yani elektrolit hareketinden ileri gelen bozucu iaretler pek olumaz. Bu elektrot
tipi Resim 1.18de grlyor. Elektrot apka biimindedir ve metal disk, apkann en st i
yzeyine yapk durumdadr. Elektrot kullanlaca zaman yaltkan apkann ii, elektrolit
ile doldurulur ve apka her iki yz yapkan olan elastik bir halka vastas ile deriye
yaptrlr. apka hareketli olsa bile metal, elektroda gre hareket etmeyeceinden
aralarndaki yk dalm bozulmaz ve daha kararl iaretler elde edilir. Ayrca metal disk,
gmten (Ag) yaplp gmklorr (AgCl) ile kaplanrsa karallk daha da artrlm olur.
Her iki taraf yapkan olan elastik halka, her hasta iin yenilenir.

Resim 1.18: Gezici tip elektrotlar

1.2.1.4. Tmyle Atlabilir (Tek Kullanmlk) Elektrot

Bu elektrotlar, EKG lmlerinde ok kullanlan ve bir kere kullanldktan sonra atlan
(disposable) elektrotlardr.

ekil 1.7: Tek kullanmlk elektrot yaps

20

Resim 1.19: Tmyle atlabilir (disposable) elektrot yaps

Resim 1.20: Tmyle atlabilir deiik EKG elektrotlar ve EMG ine elektrodu

Elektrolit, gm/gmklorr (Ag/AgCl) elektrot tabannn hemen altnda, elektroda

yapk durumda, jel emdirilmi snger olarak imal edilir.
Resim 1.20de bir kere kullanlp atlan (disposable) baz elektrot eitleri grlyor.
Bu elektrotlarn en byk avantaj hijyenik olmalardr. Dolaysyla temizleme problemi ve
baka hastaya mikrop tama riski yoktur.

21

1.2.1.5. Bklebilir (Flexible) Elektrotlar

Bu trden bir elektrot, dz olmayan vcut yzeyinin eklini alacak biimde bklp
esneyebilmektedir. ok kullanlan tipi, bir yz ksmen gm (Ag) teller ile rlm,
yapabilir zellie sahip olan bir bant eklinde olandr.
Hastann gnlk hareketlerini etkilemeyecek ve kstlamayacak esneklikte olanlar
vardr. Bu elektrotlarn, elbise altnda kullanlan tipleri olduu gibi elbiseye ilitirilerek
kullanlan tipleri de vardr. Aadaki resimlerde esnek elektrotlara ilikin eitli rnekler
verilmitir.

Resim 1.21: Bklebilir (flexible) elektrot rnekleri

1.2.1.6. Kuru Elektrotlar

Yzey elektrotlarnn bu gruba girenleri, jel ya da pasta gerektirmeksizin deri zerine
direkt olarak uygulanabilir niteliktedir. Bu nedenle arada kapasitif bir kuplaj oluur. Bu kuru
(dry) elektrot sisteminde elektrot-elektrolit ilikisi bulunmadndan d deri, elektrot yzeyi
ile daha iyi iletken durumunda olan dermis arasnda bir yaltkan durumundadr. Bu nedenle
burada bir kapasite oluur. Dermis ile elektrot, bu kapasitenin plakalar, d deri ise dielektrik
malzeme durumundadr. st deri iyice temizlenmeden kuru elektrot deri yzeyine
uygulandndan temas yzeyinde oluan diren de byk olur.

22

Resim 1.22: Kuru elektrotlar ve derinin yaps

Bu nedenle bu tip elektrotlarn baland kuvvetlendiricilerin de giri direnleri ayn

oranda byk olmaldr. Byk empedansl devrelerle alld iin grlt problemi
vardr. Bunu en aza indirmek amacyla daha ok, empedans dntrme ilemi yapan
ykseltecin n kat, elektrodun hemen yanna monte edilir (Resim 1.22 st sa). Kuru
elektrotlarn bazen elektrik malzemesi de metal zerinde oksit film oluturularak
gerekletirilir ki bu durumda artk elektrolide gerek yoktur. Yar iletken yapm teknolojisi
ile silisyum (Si) kristal yzeyler zerinde ok ince ve dzgn SiO2 yaltkan tabakalar
oluturularak yaplan kuru elektrotlarda kapasite 1 nf civarnda olup kuvvetlendiriciler de
ayn silisyum taban zerinde gerekletirilebilmektedir.

1.2.2. Dhil Elektrotlar

Dhil elektrotlar, biyopotansiyel iaretleri vcut iinden alglamakta kullanlr. Deri
altna batrlan ine eklinde olanlar (Resim 1.23) bulunduu gibi tmyle vcut iine
gmlp haric kuvvetlendiriciye telemetri verici dzeni ile bal olanlar da (Resim 1.24)
vardr.

23

Resim 1.23: ne elektrot

Resim 1.24: Vcut iine gmlen ve kablosuz sistemle veri gnderen (implant-deri alt) elektrot

Bu tr elektrotlarda pasta (jel) kullanlmaz. Elektrolit olarak hcre svs mevcuttur.

ne elektrotlar paslanmaz elikten yaplm olup EMG ve ameliyat gereken hastalarda EKG
iaretlerinin alglanmasnda kullanlr. Bu elektrotlarda, yzey elektrotlara gre daha kararl
iaretler elde edilebilmektedir. Ancak bunlarn kullanl her zaman hastay rahatsz
etmektedir. nk ine aplar 0,1 mm ile 1 mm arasnda deimektedir. Tel elektrotlarn
metal ular kanca eklindedir (Resim 1.25). Bu kanca sayesinde bir rngaya tutturularak
deri altna sokulur. rnga geri ekildiinde ise yine kanca yardmyla bulunduklar yere
tutunur.

Resim 1.25: Tel ve kancal elektrotlar

Aadaki resimde hasta vcudundan daha kararl ve net iaretler alnabilmesi iin deri
altna implant elektrot yerletirilmesi ilemi grlyor.

24

Resim 1.26: Bir hastaya deri alt (implant) elektrot yerletirilmesi

1.2.3. Mikroelektrotlar
Uyarlabilen hcrelerin elektriksel davranlarn inceleyebilmek iin hcre zar ile
blnen hcre ii ve hcre d arasndaki potansiyel farkn lmek gerekmektedir. Bunu
gerekletirmek iin hcreyi tahrip etmeyecek ve elektriksel davrann bozmayacak bir
elektrodun hcre iine daldrlmas gerekmektedir.
Bu ama iin kullanlan ve u aplar 0,0510 m arasnda deien ve hcre zarn
delerek mekanik olarak kararl kalabilecek durumda olan elektrotlara mikroelektrotlar ad
verilir. Resim 1.27'de bir mikroelektrodun hcre iine daldrl yzlerce kez bytlm
olarak grlyor. Yine ayn resimde temsil olarak bir hcrenin iindeki ve dndaki
potansiyel farknn mikroelektrotlarla llmesi grlyor.

Resim 1.27: Mikroelektrotla hcre ii potansiyel lme ilemi temsil ema ve fotoraf
(elektronik mikroskop ile yzlerce kez bytlerek ekilmi fotoraf)

25

Mikroelektrotlarda mekanik salamlk metal klfla, cam tp iinde muhafaza edilerek

veya bir cam silindir yzeyini kaplayacak biime getirilerek salanr. Bu mikroelektrot
tipleri ekil 1.8 ve 1.9da grlyor.

ekil 1.8: Cam gbekli mikroelektrot

ekil 1.9: Metal muhafazal mikroelektrot

Elektrodu iine konan elektrolit iinde muhafaza eden camdan yaplma mikropipetler
de mikroelektrot snfna girer. Bir mikropipet elektrot ekil 1.10da grlyor.

ekil 1.10: Mikropipet elektrot

Mikropipet elektrotlarda cam muhafaza iindeki tpn ii KCl (potasyum klorr)

ihtiva eden bir sv ile doldurulduktan sonra tpn geni olan az, ortasnda metal (gmAg) elektrot tel bulunan yaltkan bir tpa ile kapatlr. Cam tpn ince ve ak olan ucunun
ap 1 m kadardr.

26

1.2.4. Deiik Tipteki Elektrotlar

1.2.4.1 Ph Elektrotlar

Resim 1.28: Dijital pH metre ve pH elektrodunun yaps

pH glass (cam) elektrotlar, ilk kullanlan elektrotlardr ve H (hidrojen) iyon

aktivitesini lmek iin de en sk kullanlan elektrotlardr. pH hidrojen iyonu
konsantrasyonunun negatif logaritmasdr. pH elektrodu klorit iyonlu bir tampon solsyon
ieren hidrat veya nonhidrat cam tabakalardan yaplm kk bir ampulden ibarettir.
Tampon, konsantrasyonu bilinen miktarda H iyonu ierir. Bir dhili elektrot, referans
elektrot gibi i grr ve bu genellikle gm-gm klorit elektrottur. Saf su ok az miktarda
ayrabilir. Su gibi ntral svlarda H+ konsantrasyonu kadar OH vardr.
H+> OH olan solsyonlar =>asit
H+< OH olan solsyonlar =>baziktirler
Danimarkal biyokimyac Srensen H+ konsantrasyonunu ifade etmek iin daha pratik
olan pH kavramn ortaya atmtr. Ph, H+ konsantrasyonunun negatif logaritmasdr. Vcut
svlarnn pH' sabit tutulmaya allr. Biyolojik olaylarn dzenli bir ekilde olumas iin
pH deiiklikleri ok dar snrlar iinde tutulmaldr. Enzimlerin belirli pH snrlar iinde
ideal aktivite gstermeleri de pH'n nemini artrmaktadr. Aadaki tabloda baz biyolojik
svlarn pH snrlar verilmitir.

27

Baz biyolojik svlarn pH snrlar

Tablo
Biyolojik sv

pH

Kan

7.35 -7.45

drar

5.50 -7.00

Mide suyu

1.60-1.80

Safra svs

7.80-8.60

Tkrk

7.00

Pankreas svs

8.00

Tablo 1.2: Baz biyolojik svlarn pH snrlar

pH metre sv maddelerin pH deerlerini lmeye yarayan bir laboratuvar aletidir. pH

metre, potansiyometrik metot esasna gre alr. Potansiyometrik metot, "0" akm altndaki
bir solsyona batrlm iki elektrot arasndaki potansiyel farkn llmesi esasna dayanr.
ki elektrot arasndaki potansiyel fark genellikle bir pH/mV sayac ile llr.
Elektrotlardan biri indikatr (belirleyici) elektrottur. Bu elektrodun yar hcre
potansiyelinin solsyondaki partikllerin aktivite veya konsantrasyonlarnda deiikliklere
kar hassas olmas gerekir. Dier elektrot ise referans elektrodudur. Referans elektrodun
yar hcre potansiyelinde deiiklik olmaz. ndikatr elektrot seici olmaldr.
pH metre, pH'a duyarl bir cam membran elektrodudur. Baz bileimlerdeki camlar,
solsyonla slatldklarnda cam membrann dtaki tabakas hidrate olur ve u ksmnda H +
iyon-deiim mekanizmas sonucunda membran potansiyeli gelitiinde pH metrede
deiiklik oluur.
pH elektrot canmn nemli zellii, H+nun bu yzey reaksiyonuna fevkalade seici
olmasdr. Elektrot, bir plastik veya cam tp olup ucunu pH'a hassas cam bir membran
kapatmaktadr. Membran genellikle ok ince olduundan ok hassastr. ok kolay
atlayabilir.
AgCl ile kaplanm gm bir telin daldrld 0.1 mola HC1 solsyonu internal
(iteki) Ag/AgCl referans elektrodunu oluturur ve ampul eklindedir. Bu internal
solsyon membrann i yzeyi ile karlaan H+ nunun duraan aktivitesini korur. Koruyucu
bir kablo, internal Ag tel ile eksternal (dtaki) pH sayac arasnda elektriksel balanty
salar. Cam membrann pH hassasiyeti camn ieriine gre saptanr. Cam, Na 2O, CaO ve
SiO2 ierir. Aslnda saf SiO2 pH'a tepki vermeyen bir yaltcdr. Cama Na2O eklenmesi SiO2
yapsnn formln bozar. Na+ ile ba yapmak zere oksijeni negatif yk ile deitirir.
Camda Na+ hareketi, cam membranda elektriksel akmn geirgenliini salar.
Membran yzeyi, birka saat iinde dehidrate olacandan cam membran deiyonize su
iine daldrlr. Bu su alm, camn kademeli zlmesine rehberlik eder. Bu ilemin
uygulanmas, genellikle elektrodun kullanm sresini saptar. Bunun yan sra yzey

28

hidratasyonu, elektrodun fonksiyonu iin gereklidir. Solsyona yeni daldrlm elektrotlar,

yeterli derecede slanncaya kadar zayf cevap verirler.
Bu tip cam pH elektrotlarda 10 pH deeri zeri ve 1 pH deeri alt olan Ph
lmlerinde hassasiyet azalr ve hata pay artar.
pH metrenin kullanld yerlere aadaki rnekler verilebilir:

Bir zeltinin pH'n lme

Tampon zelti hazrlama
drar pH'nn lm
Kan ve mide suyu pH'larnn lm

1.2.4.2. Po2 Elektrotlar

PO2 elektrotta genellikle polipropilenden yaplm gaz permeabl (gaz geiine izin
veren) membran vardr. Bu membran znm oksijenin geiine izin verir.

ekil 1.11: pO2 elektrodu prensip emas

Elektrotta karabilecek olan dier kan ieriinin geiini bu gaz permeabl membran
engeller. znm oksijen, oksijen permeabl membrandan gemi (diffuze) olur. KCl
tampon solsyonuna kartrlr ve polarize platinyum katotta reaksiyon oluur (ekil 1.11,
1.12, 1.13).

29

ekil 1.12: pO2 lm

Elektronlar, akmda deiiklik oluturur. Deiim parsiyel oksijen basncyla

orantldr. Gm anot devrenin tamamlanmasn salar.

ekil 1.13: Kandaki pO2 lm

30

1.2.4.3. Pco2 Elektrotlar

ekil 1.14: CO2 elektrot yaps ve rnekleri

Plastik bir klfa konmu pH elektrodudur. Bu plastik klf, sodyum bikarbonat tampon
ile doludur ve gaz permeabl membran vardr. Bu membran, teflon veya silikondan
yaplmtr.
Kandaki znm CO2, teflon membrana temas edince CO2 tampona geer. Kimyasal
bir reaksiyon oluur. Sonuta pH azalr. H iyon aktivitesi potansiyometrik olarak llr.

1.3. Uyartm Amal Elektrotlar

1.3.1. Beyin Uyarc (Brain stimulate) Elektrot

Resim 1.29: Beyin uyarc elektrot taklm bir hasta ve beyin pacemaker

31

Beyin uyarc (brain stimulate) pacemaker cihaz, parkinson veya epilepsi hastas olan
kiilere ameliyatla beyin iine elektrot ksm, gs iine de cihazn ana gvdesi gelecek
ekilde yerletirilir. Cihaz, pil ile almakta olup rettii sinyaller elektrot yardmyla beyne
iletilerek beynin uyarlmas ve fonksiyonlarn normal yapmas salanr.

1.3.2. Defibrilatr (Dardan Kalp Uyarc) Elektrodu

Resim 1.30: Defibrilatr cihazlar ve elektrotlar

Kalp, yani dolam sisteminin en nemli organ bir pompa gibi almaktadr. Hayatn
devam iin bu pompann kusursuz ekilde almas gereklidir. Kalp kas, beyinden ald
kasl emriyle kaslr ve geve emriyle gever. Kalp kas, izgili kas fibrillerinden veya
liflerden meydana gelir. Bu liflerin hepsinin ayn anda gerilmesi sonucunda kalp kas kaslr.
Bu fibrillerin veya liflerin herhangi bir hastalk nedeniyle dzensizlemesine, birbirine
bamsz zamanda gerginlemesine fibrilasyon denir. Fibrilasyona uram kalp, eer bu
ekilde almaya devam ederse bir sre sonra kalp fibrilleri birbirinden ayrlr ve artk
alamayacak bir hl alr. Fibrilasyona uram veya yeni durmu kalbe elektrik enerjisi ok
hlinde verildii takdirde kalp dardan uyarlm olur ve kaslr. te bu dardan uyartm
ilemi defibrilatr denilen ve Resim 1.30da grlen cihazlarla yaplr.

32

Tpk bir motora ilk hareket verildikten sonra motorun almas gibi, bu ekilde
uyarlm kalp yeniden almaya balar. Elektriksel defibrilasyon, belirli dzeyde
ventrikler uyary salar. ok sayesinde fibrilasyon hlindeki ventrikller normale dner.
Gnmzde kullanlan defibrilatr cihazlar, CPU kontroll olup u ksmlardan oluur: a)
EKG giri, lead ve elektrot seimi, filtre ve ykselte ksm b) Analog dijital evirim ksm
c)Kaydedici ksm d)zleme monitr ksm e)Yksek voltaj ksm f) Batarya

Resim 1.31: Defibrilatr elektrotlar ve vcut balantlar

Defibrilatr elektrotlar (paddle) kak tabir edilen iki elektrottan oluur. Resim
1.26da ve Resim 1.31de grld gibi tutma sapl olanlar ve vcuda yaptrlan cinsten
olanlar mevcuttur. Defibrilasyon annda elektrotlarn iletken ksmlarna ve hasta vcuduna
dokunulmamaldr. Aksi hlde yksek elektrik okuna maruz kalnr.
Resim 1.31'de ise defibrilatr elektrotlarnn kalp okuna girmi hastaya nasl
balanmas gerektii grlyor. Burada dikkat edilmesi gereken, elektrotlarn kalbin apex ve
sternum blmlerine doru balanmasdr.

1.3.3. Kalbi eriden Uyaran Pacemaker (Kalp Pili) Elektrodu

Pacemaker, elektrotlar yardmyla kalbe periyodik uyartmlar vererek alma
dzenini salayan bir cihazdr. Sa omuzun n alt tarafndan alarak ve damara girilerek
kalpte en fazla elektriksel uyartma uygun olan ksmlara elektrotlar yerletirilir. Pilin
kendisi ise alan yerde deri altna yerletirilir. Belirli aralk veya durumlara gre ok verip
kalbin dzenli atn salamak iin programlanr. rnek olarak kalbin dakikada at 70'in
altna indiinde otomatik olarak devreye girer ve kalbi dakikada 70 attrr, daha sonra
devreden kar. Kalbin at normale dnmse devreye girmez.

33

Resim 1.32: Pacemaker taklm bir hasta ve pacemakerin uygulanma ekli

1.4 Elektrot Durum Dedektr

Uzun sre kullanlan kardiyak monitrlerinde, elektrot-hasta balantsnn durumu ok
nemlidir. Sakncal durumlarla karlamamak iin youn bakm merkezlerinde elektrotlar
olduka sk (gnde bir kere) deitirilir. Modern kardiyak monitrlerinin ounda
elektrotlarn hastaya temasnda meydana gelecek bir bozulmay gsteren alarm dzenleri
vardr. Byle bir dzenek ekil 1.16'da gsterilmitir.
50 KHz'lik yksek empedansl iaret reten bir akm kayna, elektrotlarn ularna
balanmtr. Normal durumda, elektrotlarn ularndaki gerilim ok kk olmaktadr.

34

ekil 1.16: EKG durum dedektrnn blok diyagram

Elektrot balantlarnda meydana gelebilecek bir bozukluk sonucu, elektrotlar aras

empedans aniden ykselir. Dolaysyla elektrotlar arasndaki 50 KHz'lik iaretin genlii de
artar. 50 KHz'lik iaret, 50 KHz'lik bant geiren filtre yardmyla elektrotlardan elde edilen
iaretten ayrlr, eik dedektrne uygulanr ve alarm devresi alr.
Giriteki koruyucu diyot dzeni, elektrolarn tamamen kurtulmas ve 50 KHz'lik iaretin
dedektrde bir bozulma oluturmamas iin kullanlmtr.

1.5 Balant eitlerine Gre Elektrotlar ve Fiziksel zellikleri

1.5.1. Klips (Clip) Elektrotlar
Klips (clip) elektrotlar; sktrmal, yayl ve tokal tip elektrotlarn genel addr. Bu
elektrotlar, vcudun ilgili blgesine takldktan sonra karlncaya kadar orada kalr. Bu
elektrotlar kullanmak, kullancnn daha rahat lm yapmas asndan kolaylk salar.
Yayl ve sktrmal olduu iin kolay kolay geveme olmaz. Dolaysyla elde edilen veriler
daha salkl olur. Bu zellii dolaysyla pediatride de (ocuk) ok kullanm alan bulur.
Aadaki resimlerde eitli klips elektrotlarn resimleri grlyor.
Bu resimde grlenlerin bir ksm klips elektrot, bir ksm ise klips leaddir. Vcuttaki
biyoelektrik iaretleri alglayan asl eleman elektrottur. Elektrodun alglad iaretler ise
lead denilen kablo ve aparatlarla iaretleri ykseltip yorumlayacak sinyal izleme cihazna
aktarlr.
rnein, Resim 1.29'da grlen st soldaki bir lead, onun ucuna taklarak sktrlan
ve st ortada grlen eleman ise bir cup (fincan, kupa) elektrottur. Lead ve elektrotlar, tek
para olabildii gibi iki ayr para olarak da imal edilir.

35

Resim 1.29: eitli clip elektrotlar ve leadler

1.5.2. Emme (Vakum) Elektrotlar

Resim 1.30: Emme (vakum) elektrotlar

Emme elektrotlar, biyoelektrik iareti llecek olan blgeye vakum yaplmak

suretiyle o blgeden elde edilen iaretin daha salkl llebilmesini ama edinmek zere
kullanlr.
Bu elektrotlarda yapkan yzeye ihtiya yoktur. Biyo iareti llecek dokuya i
basncn drlmesi (vakum) suretiyle yapr.
Lastik pompa eklinde ya da deri altndaki bir dokunun biyopotansiyel iaretini lmek
amacyla deri altna ine eklinde batrlmak zere imal edilen tipleri vardr.

36

1.5.3 Dier Elektrotlar

1.5.3.1. Strap (Kay) Elektrotlar

Resim 2.3: Kay (bant-strap) elektrotlar

Bu elektrotlar el bilei, ayak bilei, kol, ba evresi gibi blgelerdeki biyo iaretleri
lmek amacyla kullanlr. Uzunluklar veya aplar ayarlanabilir.
1.5.3.2 Yapkan (Adhesive) Elektrotlar

Resim 1.32: Yapkan (adhesive) elektrotlar

Yapkan elektrotlar, direkt olarak deri zerine yaptrlarak kullanlr. Elektrot,

koruyucu klfndan kartlr ve nceden temizlenmi olan yzeye yaptrlr.
1.5.3.3 Cloth (Giysi) Elektrotlar
Bu tip elektrotlar, vcut sinyalleri izlenecek kiinin gnlk hareketlerini ve
aktivitelerini kstlamadan gerekli iaretlerin alnmasn salar. Ayrca kiinin zerinde sinyal
ileme ve kayt yapan bir nite de mevcuttur.

37

Resim 1.33: Cloth (giysi) elektrotlar

1.6. Elektrotlarda Kullanlan Jeller (Gel)

nsan derisinin bir direnci vardr. Bu diren, kiiden kiiye ve derinin zelliklerine
gre farkllk gsterir. nsan enstrmantasyon sisteminde lmn daha kaliteli ve net
yaplabilmesi iin hem deri direncinin hem de elektrodun temas yzeyinde oluturduu
direncin en aza indirilmesi gerekir. Elektrot jelleri (pasta), bu oluan direnci azaltmak iin
kullanlr. Ayrca bu jeller, elektrotlarn vcuda daha iyi yapmalarna da katk salar.

Resim 1.34: Jel ve EEG elektrodunun enjeksiyon ile jellenmesi

Jeller koyu kvamldr. Akkan deildir. mal edilirlerken hijyenik ve dermatolojik

testlerden geirilir. Baz elektrotlar, imalat srasnda jellenir. Bu elektrotlarda jel kullanmaya
gerek yoktur.

38

1.7. Elektrodun Elektriksel Devre Modeli ve Elektriksel zellikleri

ekil 1.10: Elektrodun e deer devre modeli

Elektrodun elektriksel devre modeli ekil 1.10da gsterildii gibidir. Bu modelde

CD, elektrot-elektrolit arayzndeki yk birikiminin neden olduu kapasiteyi; RD ise bu
kapasitenin kaak direncini temsil etmektedir. ED, elektrodun yar hcre potansiyeline
karlk olan gerilim kaynadr. RS ise elektrolidin direncine karlk gelir. Kullanlan
elektrot, Ag/AgCl elektrodu ise CD kapasitesi olduka kktr ve bu yzden kapasitif etki
olduka azdr.
ekil 1.11'de elektrotlarn doku ile olan balant durumunun elektriksel e deer
modelinin karlmasnda yardmc olabilecek ekil olarak elektrolit iine daldrlm olan
elektrotlarn kuvvetlendirici ile olan balants ve bu balantnn elektriksel e deer modeli
gsterilmitir.
Bu modelde elektrotlar, ekil 2.3'teki elektrot e deer devresi ile ve elektrolit ise daha
ok rezistif karakter gstermesi nedeni ile Ru direnci ile gsterilmitir.
Elektrotlarn deri zerinden test edilecek veya lme yaplacak organa olan
balantsnda ise deri, paralel R-C elemanlar ile biyopotansiyel kaynak, bir gerilim kayna
ve ona seri bal olan R-C devresi ile elektrot-biyopotansiyel kaynak arasndaki daha ok
svms olan ortam (iletken hacim, volume conductor) ise bir diren eleman (Ru) ile
modellenebilecektir (modelde elektrotlar, ekil 1.11).

39

ekil 1.11: Elektrot-elektrolit ve ykselteten oluan sistem ve bu sistemin basitletirilmi

elektriksel e deer modeli

1.8.Ohmmetre ile Elektrotlarn Salamlk Kontrol

Elektrotlar, yaptklar grev itibariyle hayati neme sahip bilgiler verirler. Bazen bir
hastann kritik hayat bilgileri, bu elektrodun salkl bilgiler vermesiyle yakndan ilgilidir.
Dolaysyla elektrotlarn elektriksel adan salam olmas ve doru bilgiler vermesi ok
nemlidir. Bilinen yntemlerle rnein, AVO metre ile bir elektrodun salkl alp
almad anlalamaz. Ancak elektrot leadlerinin salamlk testleri AVO metre ile
yaplabilir. Resim 1.36da baz leadler grlyor. Yine de en salkl bilgi, llecek olan
elektrodun sinyal lm cihaznn simlatr yardm ile elde edilir.
Resim 2.9da baz sinyal lm cihazlarna ait hasta simlatrleri grlyor. Bu
simlatrler, gerek bir hastann verilerini retme zelliine sahiptir. Farkl ayarlara ve
davran zelliklerine sahiptir. Bu simlatrler yardm ile hem gerek sinyal lm
cihazlarnn hatal lm ve arzalarn hem de bu cihazlara ait olan elektrot ve leadlerin
salamlk testlerini yapmak mmkndr.

40

Resim 1.36: Baz elektrot leadleri

Resim 1.37: EKG (ECG) ve EEG-EMG hasta simlatrleri

41

UYGULAMA FAALYET-1
UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulamay ilem basamaklarna gre gerekletiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Size verilen elektrotlar inceleyiniz.

Elektrotlarda gzle grlr bir
ypranma var m? Aratrnz.
Varsa elektrot leadlerini AVO metre
ile salamlk testinden geiriniz.
Elektrotlarn varsa klips ve balant
ularnn
salamlk
kontroln
yapnz.
Elektrotlar kullanm yeri tiplerine
gre gruplaynz.
Elektrotlarn ilgili biyomedikal
cihaza balantsn yapnz.
Laboratuvarnzda bulunan uygun
bir biyomedikal sinyal lme cihaz
ile basit bir lm yapnz.
Bu ilemi uygularken cihazn ve
sizin elektriksel adan gvenlikte
olduunuzdan emin olunuz.
lm ilemi bittikten sonra cihazn
elektriksel
balantsn
kesip
elektrotlar karnz.

42

nce
elektrotlar
fiziksel
kontrolden geiriniz.
Krk, kopuk, ezik var m? Dikkatli
inceleyiniz.
Her
elektrodun
ayr
leadi
olmayabilir. Unutmaynz.
Klips yaylar, krk veya deforme
olabilir. Dikkat ediniz.
Her elektrodun kullanm yerine
gre tipi farkl olabilir, reniniz.
Elektrodu doru cihaza balaynz.
Bu lm iin EKG cihaz ve
elektrotlar
uygun
olacaktr.
Talimatnamedeki talimatlara riayet
ediniz.
Cihazn gvenli altrlabilmesi
iin gerekli olan elektriksel
gvenlik talimatlarn okuyunuz.
Balantlar skerken kablo ve
leadlere
zarar
vermeyiniz.
Malzemeleri yerine koyunuz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Size verilen elektrotlar dikkatlice incelediniz mi?
2. Elektrotlarda gzle grlr ypranmalar olup olmadn
dikkatle kontrol ettiniz mi?
3. Elektrotlarn varsa ayrlabilir leadlerinin salamliklarini
AVO metre ile test ettiniz mi?
4. Elektrotlar kullanm yeri tiplerine gre grupladnz m?
5. Elektrotlarn ilgili biyomedikal cihaza balantlarn
yaptnz m?
6. Laboratuvarnzda bulunan uygun bir biyomedikal sinyal
lme cihaz ile basit bir lm yapmadan nce elektriksel
gvenlik nlemleri aldnz m?
7. Laboratuvarnzda bulunan uygun bir biyomedikal sinyal
lme cihaz ile basit bir lm yaptnz m?
8. lm ilemi bittikten sonra cihazn elektriksel balantsn
kesip elektrotlar kardnz m?

43

Evet

Hayr

UYGULAMA FAALYET-2

Aadaki uygulama faaliyetini ilem basamaklarna gre yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Klips
elektrotlarn
klipslerinin
salamln kontrol ediniz.
Emici
elektrotlarn
lastik
pompalarnn salamln kontrol
ediniz.
Strap
elektrotlarn
strap
salamlklarn kontrol ediniz.
Yapkan elektrotlarn yapkanlk
zelliini kontrol ediniz.
Jel srlme zelliine sahip bir
elektrodu jelleyiniz.
AVO metre ile elektrot leadlerinin
salamlk testini yapnz.
Herhangi bir sinyal izleme cihaz
simlatr ile o simlatre ait cihaz
test ediniz.

Klipsler baland noktay sk

kavramaldr.
Emici elektrotlar, balanan yzeyi
yere
dmeyecek
ekilde
ekmelidir.
Strap elektrotlarn delik ksmdaki
yrtlmalarna dikkat ediniz.
Yapkanlk zellii ilk seferden
sonra azalr. Unutmaynz.
Jel miktar az ya da ok
olmamaldr.
AVO metre ile yaplan lmler
%100 doru deildir. Unutmaynz.
rnein EKG cihazn EKG
simlatr ile test ediniz.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

44

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1.

(.) Vcutta oluan biyolojik iaretlerin llmesi iin elektrotlardan faydalanlr.

2.

(.) Elektrotlarn seiminde fizyolojik zehirlilik, elektriksel iletkenlik ve mekanik

dayankllk gibi unsurlar nemli deildir.

3.

(.) Elektrotlarn iyon akmn elektron akmna dntrme ilemi, elektrotlarn

iinde bulunduklar sv ortamda (elektrolit) ve elektroda yakn olan arayzde
gerekleir.

4.

(.) Elektrotlar, polarize olan (irreversible-tersinmez) ve polarize olmayan

(reversable-tersinir) elektrotlar olarak iki gruba ayrlabilir.

5.

(.) Ag/AgCl elektrotlar, tercih edilmeyen elektrotlardandr.

6.

(.) Offset potansiyeli, elektrolit iindeki iki elektrot arasnda oluan potansiyelin
toplamdr.

7.

(.) Ag/AgCl elektrotlarn, zeri AgCl ile kaplanmam Ag elektrotlar ile

karlatrldklarnda daha az elektronik grltye sebebiyet verdikleri grlr.

8.

(.) EMG (elektromiyogram) lm sisteminde, elektrotlarn yardm olmadan

kaslardan elektriksel iaretler alnr.

9.

(.) EEG (elektroensefalogram) lm sisteminde, tek elektrotla elektriksel iaret

lm yaplr.

10.

(.) Yzey elektrotlar, biyolojik iaretlerin deri zerinden alglanmasnda kullanlr.

11.

(.) Disposable elektrotlar, her kullanmdan sonra temizlenerek defalarca

kullanlabilir.

12.

(.) Flexable elektrotlar, dz olmayan vcut yzeyinin eklini alacak biimde

bklp esneyebilmektedir.

13.

(.) Yzey elektrotlarndan jel ya da pasta gerektirmeksizin deri zerine direkt

olarak uygulanabilir nitelikte olan tiplerine kuru elektrotlar denir.

14.

(.) Biyopotansiyel iaretleri, ine eklinde

olup deri altna batrlarak veya

tmyle vcut iine gmlp haric kuvvetlendiriciye kablosuz verici dzeni ile
balanarak lmeye yarayan elektrotlar, haric elektrotlardr.

45

15.

(.) pH elektrotlar, hidrojen H iyon aktivitesini lmeye yarayan bir elektrottur.

16.

(.)Elektrot durum dedektrleri, elektrotlarda bir arza sz konusu olduunda alarm

vererek kullancy uyarr.

17.

(.) Klips elektrotlar, yapkan elektrotlardr.

18.

(.) Emme (vakum) elektrotlarda yapkan yzeye ihtiya yoktur.

19.

(.) Bilek, kol, bacak gibi uzuvlar kemer eklinde kuatarak saran elektrotlar, strap
tipi elektrotlardr.

20.

(.) Elektrot jeli, derinin ve elektrot temas yzeyinin direncini azaltmak iin
kullanlr.

21.

(.) mali srasnda jellenmi elektrotlara, kullanm srasnda da jel srlmelidir.

22.

(.) Hasta simlatrleri, cihazlarn salkl alp almadn kontrol etmek iin
kullanlan test cihazlardr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

46

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Bu renme faaliyetini baaryla tamamladnzda, biyomedikal sinyal izleme

cihazlarna ait elektrotlarn parazitlerini nleyici tedbirleri alabileceksiniz.

ARATIRMA

Elektrotlarn parazit nedenlerini internetten aratrnz. Ayrca niversite

hastaneleri ve dier hastanelerin doktor ve teknik servis elemanlarndan bilgi
alnz.

Elektrotlarn olas zararl etkileri nelerdir? nternet ortamndan aratrnz.

Aratrmalarnz rapor hline getirip snf ortamnda arkadalarnzla tartnz.

2.ELEKTROT PARAZTLERN NLEYC

TEDBRLER ALMA
2.1. Elektrot Balamada Dikkat Edilecek zellikler
Hasta vcudunun herhangi bir blgesine elektrot balanrken u hususlara dikkat
edilmelidir:

Kullanlan cihaz EN ve TSE belgeli bir cihaz olmaldr.

Kullanlacak cihaz, elektriksel gvenlik testlerinden geirilmi olmaldr.
Cihaz, topraklamas olan bir prizde altrlmaldr.
Gerekli ise hasta topraklama ve referans elektrotlar kullanlmaldr.
Hastaya balanacak elektrotlar, bu cihaza ait orijinal elektrotlar olmaldr.
Orijinal olmayan, eskimi, ypranm, ezik, krk elektrotlar kullanlmamaldr.
Deri direncini drmek iin elektrotlarn yerletirilecei deri zerindeki
alanlar, kulak memeleri ve EOG elektrotlarnn yerletirilecei alanlar gibi
blgeler, alkoll pamukla temizlenmelidir.
Elektrodun zelliine gre jel srlp srlmeyeceine dikkat etmelidir
(malatnda jel emdirilmi elektrotlarda jel kullanlmaz. Ayrca kuru tip (dry)
elektrotlarda da jel kullanm gerekmez.).
Elektroda jel srlecekse uygun bir jel, uygun miktarda kullanlmaldr (Az
kullanlmas deri direncini drmez. ok kullanlmas ise yaknnda baka
elektrotlar varsa iletkenlik nedeni ile yanl lmlere neden olur.).

47

Salamlndan emin olunmayan elektrotlar ya kullanlmamal ya da salamlk

testinden geirilmelidir.
Eski ve yeni elektrotlar birlikte kullanlmamaldr.
Elektrot leadleri salam olmaldr.
Elektrotlarla leadlerin balantlar iyi yaplmaldr.
Elektrotlarn cihaza olan balantlar doru ve sk yaplmaldr.
Elektrot balanacak blge, iyice temizlenmeli; gerekli ise ba, kol bacak gs
gibi blgelerdeki tylerden arndrlmaldr.
Elektrotlar, vcuda tam temas ettirilmeli ve lm srasnda hareket
ettirilmemelidir.
Her elektrodun vcut zerindeki yeri bellidir. Cihaz ve elektrot leadleri
zerindeki iaret ve yazlara dikkat edilerek balantlar doru yaplmaldr.
Elektrot, disposable (tek kullanmlk) elektrot ise bir kere kullanlp atlmaldr.
Tm elektrotlar yerletirildikten sonra elektrot empedanslar kontrol edilmelidir.

ncelikle tm elektrotlarn cihaza bal olup olmad kontrol edilmelidir. Elektrot

empedanslar 10 kilo ohmun altnda olmaldr. Empedans yksek olan elektrot yerleim
blgeleri, alkoll pamukla tekrar silinmelidir.

2.2. Elektrotlarn Temizlenmesi

Biyolojik sinyal izleme cihazlarna ait elektrotlardan tek kullanmlk (disposable)
olanlar, kullanmdan sonra atlmaldr. Bunlarn tekrar kullanm sz konusu deildir. Tekrar
kullanlabilir (reusable) olanlar ise her kullanmdan sonra mutlaka temizlenmelidir. Hem
elektrot zerinde kuruyan jelin yanl lme neden olmamas hem de hijyen asndan farkl
kiiler zerinde kullanlaca dnlerek elektrot temizlii ihmal edilmemelidir.
Elektrotlar, andrc ve ypratc malzemelerle temizlenmemelidir. Elektrotlar
zerinde oluacak izikler, yksek dirence dolaysyla yanl kayt alnmasna neden olurlar.
Temizlik iin lk su ve sabun ile elektrot ykanmal, kuru ve yumuak bir bez ile
kurulanmaldr. Baka kimyasal temizleyiciler kullanlmamaldr.

2.3. Biyolojik aretlerin Alglanmas

Biyoelektrik potansiyelleri lebilmek iin iyonik potansiyel ve akmlar, elektrik
potansiyel veya akmlarna dntren dntrclere ihtiya vardr. Elektrik kkenli
biyolojik iaretleri alglamakta kullanlan byle bir dntrc, iki elektrottan meydana
gelir ve elektrotlarn uygulandklar noktalar arasndaki iyonik potansiyel farkn ler.
Her bir hcrenin rettii bireysel aksiyon potansiyellerini lmek imknsz deilse
de baz zel uygulamalar dnda ok zordur. nk hcre iine hassas olarak elektrot
yerletirilmesi gerekmektedir.
Biyopotansiyelleri en genel lme yntemi, vcut yzeyinden yaplan lmlerdir. Bu
durumda alttaki birok hcrenin aksiyon potansiyellerinin yzeye gelen toplam

48

alnmaktadr. Baz lmlerde ise bir kasa, sinire veya beynin belirli blgelerine batrlan
ine elektrotlar yardmyla lm yaplr.
Biyopotansiyellerin vcut yzeyine nasl ulatklar kesin olarak bilinmemektedir.
Ortaya birok teori atlmtr. Kalbin elektriksel potansiyellerinin izah iin ortaya atlan ve
nispeten gereki grnen teoriye gre yzeyden llen potansiyel, alttaki bireysel
aksiyon potansiyellerinin kendilerinin deil fakat birinci trevlerinin toplamdr.
lme metodu ne olursa olsun biyoelektrik potansiyellerin olduka iyi bilinen dalga
ekilleri mevcuttur.

2.3.1 Elektrotlarn Elektriksel Kkenli Biyolojik aretleri Alglama Teknii

Elektrotlarn, elektriksel kkenli biyolojik iaretleri alglama tekniini, ENG sinir
liflerinden alnan iaretlerin ekline gre anlatmak gerekirse ENG lmnde elektrotlarn
yerletirilme biimine gre monofazik, bifazik ve trifazik adlar verilen ekillerde
yerletirildiini belirtmek gerekir (ekil 2.1).

ekil 2.1: Monofazik, bifazik ve trifazik iaretler

ekil 2.2de grld gibi aksiyon potansiyeli llmek istenen sinir hcresi lifinin
sol tarafna sabit duracak ekilde referans elektrodu balanmtr. Aktif elektrot ise herhangi
bir noktaya balanm olsun. Bu iki elektrot arasna aksiyon potansiyelinin deiimini
izlemek iin bir elektrometre balanmtr.

49

ekil 2.2: Monofazik iaret

Normalde (hcre dinlenmede iken) elektrometre pozitif bir deer gsterir.

Depolarizasyon darbesi aktif elektrodun bulunduu blgeye yaklatnda elektrometrenin
ular, ayn deerdeki potansiyeller balanm olacandan elektrometre sfr gstermeye
balar. Bu ekilde gelen depolarizasyon darbesiyle birlikte elektrometre k, zaman iinde
tek ynde (negatif) bir deiim gstermi olur.

ekil 2.3: Bifazik iaret

ekil 2.3te gsterildii gibi lme elektrotlar, sinir lifi zerinde birbirine yakn iki
noktaya yerletirilecek olursa bu balama ekli bipolar balama olur. Bu ekilde, aksiyon

50

potansiyelinin sola doru ilerlemesiyle elektrotlardan nce sadaki (A) soldakine (B) gre
daha negatif olur ve bu durumda elektrometrede negatif bir sapma gzlenir. Potansiyel
darbesi sola doru ilerlerken soldaki elektrodu sadakine gre daha negatif yapar. Bunun
sonucunda da elektrometrede pozitif bir sapma meydana gelir. Darbe iyice sola yaklatnda
elektrometrede tekrar sfr sapmas gzlenir. Bu ekilde bir negatif ve hemen arkasndan bir
pozitif deiim eklinde gzlenen iaret, bifazik veya difazik olarak adlandrlr.

ekil 2.4: Trifazik iaret

ekil 2.4te gsterildii gibi lme elektrotlar (A ve B), kas liflerinin arasna
yerletirilmi olsun. Kas siniri akson ayaklarnn kas lifleriyle olan balantlarna motor u
plakalar ve bir motor sinir lifiyle birlikte bu plakalarn oluturduu gruba ise motor birimi
denir.
Bir motor birimindeki motor plakalarnda uyar geldiinde ayn anda aksiyon
potansiyeli oluacak, bunlarn elektrot iftlerindeki yansmalar, motor plakalarnn
elektrotlardan olan uzaklna gre eitli genlikteki bifazik deiimler eklinde olacaktr. Bu
deiimlerin fazlar ise motor u plann elektrotlarn sa ve sol tarafnda oluuna gre
deiecektir.
Sonuta elektrotlarda motor u plakalarnn aksiyon potansiyel deiimlerinin etkileri,
bu potansiyellerin toplam olarak grlecektir (trifazik deiim).
Giriimselde reusable olarak kullanlan elektrotlarda ykandktan sonra uygun bir
ekilde (etilen oksit, gaz otoklav vb.) steril edilip paketlenmelidir.

51

2.4. Elektrotlarn Olas Zararl Etkileri

Objeden alglanan iaretin elektriksel kkenli olmas durumunda dntrc olarak
elektrot kullanlr. Elektrodun deri ile temasta olmas nedeniyle baz nlemlerin alnmas
gerekir. nsan vcudu, byk bir kimyasal ilemler dzenei olarak dnlebilir. Eer
vcudun kimyasal zellikleri elektrodun kimyasal zellikleriyle olumsuz ynde
etkilenirse o zaman her bakmdan sorunlu durumlar ortaya kabilir. Bu sorunlar,
elektrot direncinin artmasyla rnek yklemesinde olumsuz bir deiiklikten, elektroliz yoluyla
insan vcudunun iine zararl maddelerin salverilmesine kadar tehlikeli durumlar olabilir.
Bu elektroliz sonucu, hastane evrelerinde metal zehirlenmesi ya da organik toksisite ad
ile tannr.
Vcutla temas eden ya da vcudun iine yerletirilen elektrotlar ne ok aktif olan ve
gevek kimyasal balar bulunan metal bakrdan ne de ok sk kimyasal balar bulunan
metal platinden yaplmaldr.
Bakr elektrotlar, en az grltl olmalarna ve elektriksel zellikleri asndan da
olduka kararl olmalarna karn kimyasal bakmdan yksek aktiviteli olmalar nedeniyle
seyrek kullanlmaktadr.
Dier yandan platin elektrotlar, vcudun kimyasal zelliklerinden etkilenmedii hlde
grlt kapma ve elektriksel zelliklerinin tutarszl yznden ender kullanlr. Ancak
eer bir elektrot, hastann vcudu iinde uzun bir sre (rnein, birka gn) kalacaksa o
zaman platin elektrot kullanlr. nk bu durumlarda kimyasal kararllk dier her trl
zellikten daha nemli olmaktadr.
Genelde, gerek deri yzeyine gerekse vcut iine yerletirilecek elektrotlar
gm/gmklorr alamndan yaplr. Bu alamn grlt kapma, elektriksel ve kimyasal
kararllk asndan en dengeli alam olduu saptanmtr.

2.5. Elektrotlarn zelliklerinin lmler zerine Etkileri

Dntrc, lme dzeninde hem hasta hem de lme sistemiyle temas hlindedir.
Bu nedenle dntrcnn hem hastay hem de l aletlerini nasl etkilediinin
incelenmesi gerekir. Bir dntrcnn almasn belirleyen alt tasarm parametresi
unlardr:

rnek yklemesi
k empedans
Snm
Frekans cevab
Dorusallk
Grlt

52

2.5.1. rnek Yklemesi

Dntrcnn zerinde lm yaplan obje zerine yapt etkidir. deal bir
dntrc, dntrmeye alt bykl hibir ekilde deitirmez. Fizyolojik
deikenlerin kayna mekanik ya da kimyasal olduundan dntrc, obje zerinde
mekanik ve kimyasal etkiyi en az oranda gstermelidir.
Eer mekanik diren yksek ise dntrcnn duyarl azalr. Elde edilen lmler,
llen parametrelerin deiimlerini salkl olarak belirtmez. Doal olarak bir
dntrcnn mekanik direncinin drlebilecei bir alt limit bulunmaktadr. Eer bu
snrn altna inilirse o zaman dntrc, ar duyarll dolaysyla hastann en ufak kas
hareketleriyle yanltc k iaretleri verebilir. Her tip dntrc iin bu gibi yanltc
sonular dourmayacak uygun bir rnek ykleme direnci aralklar vardr. Bu deerler
kullanldnda ne fizyolojik parametre bozulmaya urar ne de evreden anlamsz grltler
alglanr.

2.5.2. k Empedans
Dntrcnn k empedans, iaret ileme biriminin giri empedansyla uyumlu
olmaldr. aret ileme birimi, ou sistemlerde bir kuvvetlendiricidir. Dolaysyla
dntrcnn k empedans ve kuvvetlendiricinin giri empedans arasndaki iliki
nemlidir. Elektronik devrelerde en byk g aktarm iin sren cihazn k empedans
srlen cihazn giri empedansnn elenii olmaldr. Ancak dntrc olarak bir elektrot
kullanlmas durumunda elektrodun k empedansnn kuvvetlendiricinin giri empedansna
eit olmas istenmez. Eer empedanslar eitse elektrodun iinden ve cihaz zerinden hasta
ynnde veya ters ynde bir akm akabilir. Bu istenmeyen elektrot akm, kimyasal
reaksiyonlar hzlandrabilir ve ek grlt iaretleri retebilir. Bu nedenle dntrc k
empedansnn kuvvetlendiricinin giri empedansna gre dk deerde olmas istenir. Bu
ekilde kuvvetlendirici gerilim deimelerini sezebilir ve akmn akmasn nemli lde nler.
Bu durumda kabul edilen en kk empedans oran 10:ldir. Yani kuvvetlendiricinin
giri empedans, elektrodun k empedansnn en az 10 kat olmaldr. Bu deerlerde
kk bir elektrot akm bulunabilir. En byk oran ise 1.000.000:1 orandr. Bu deerlerde
grlt kapma ve evreden etkilenme olaylar ba gsterir ki bunlar da arzulanmayan
durumlardr. Elektrotlarn deri yzeyine ya da vcut iine yerletirildikleri birok uygulamada
kuvvetlendiricinin empedans 20 ile 80 Mohm arasnda seilmektedir.

2.5.3. Snm
Dntrcnn, fizyolojik olay aslna sadk kalarak izleyemedii durumlarda
eitli snm durumlar sz konusudur. farkl snm durumu vardr:

Kritikalt snm: Kritikalt snml bir dntrc, darbe ya da basamak

biiminde bir giri iaretine hzla cevap verebilir ancak bir tepe deerinden

53

sonra snml salnmlar gstererek k iaretini oluturur. Bu durumda

dntrcnn frekans cevab, sistemin frekans cevabndan daha byktr.
Kritikst snm: Kritikst snml bir dntrc, darbe ya da basamak
biiminde bir giri iaretine ok yava cevap verir. Hibir ekilde ama ve
salnm olumaz. k iareti ancak uzun bir gecikmeden sonra kararl durumuna
gelir. Dntrc kritikalt snml ise frekans cevab dk olur ve bylece
btn enstrmantasyon sisteminin frekans cevabnn azalmasna neden olur.
Kritik snm: Kritik snml bir dntrc, arzulanan bir dntrcdr.
Ne hzl ne de ar yava cevap verir. Salnm ya da ama olmad gibi k
iareti, giri iaretini en yakn biimde izler.

2.5.4. Frekans Cevab

Dntrcnn frekans cevab, snm miktarna dorudan baldr. Eer
dntrcnn frekans cevab fizyolojik olayn bant geniliinden dk ise bu olay hakknda
bilgi nemli derecede kaybolur. Eer frekans cevab olayn bant geniliinden byk ise o
zaman da fizyolojik olayla ilgisi olmayan birtakm ilgisiz iaretler (grltler) de sezilerek
anlamsz sonular ortaya kabilir. Dntrcnn frekans cevab sezebildii ve cevap
verebildii frekans band ile tanmlanr. Dolaysyla incelenecek fizyolojik olayn frekans,
dntrc tasarmnda gz nnde bulundurulur.
Eer fizyolojik olay yava ve sinsoidal bir dalga eklinde ise rnein, EEG'de
olduu gibi, iaretin kapsad frekans band dar olur. Buna gre dntrcnn bant
genilii de dar olmaldr. Dier yandan kan basncn izlemede olduu gibi daha geni bir frekans
aral sz konusu ise dntrcnn bant genilii daha byk olmaldr.

2.5.5. Dorusallk
Dorusallk, dntrc k iaretinin dntrc giriindeki fizyolojik iareti
izleme yeteneini etkileyen bir zelliktir. Dntrcnn gei karakteristii dorusal ise
dntrc kndaki elektriksel iaret, fizyolojik iaretin benzeri olacaktr. Dolaysyla
dorusallk, dier bir deyile lineerlik, dntrclerde aranan nemli bir zelliktir. Baka bir
deyile fizyolojik iaretteki % olarak bal deime, dntrc knda ayn miktarda
deime oluturacaktr. Dntrclerin salamas arzu edilen bu zellik, kullanm
dinamiklerini nemli lde kstlar.
Dntrc ancak dar bir blge ierisinde lineer alabilir. Dntrclerin lineer
olduu blge, dntrcnn tipine ve kullanld sistemin zelliklerine baldr.

2.5.6. Grlt
Sinyal izlenmesi srasnda vcuttan elde edilen iaretlerin dndaki eitli ortamlardan
kaynaklanan grltler kayd bozar. Kaydn daha net grlebilmesi iin iaret ileme
aamasndan nce grltnn yer ald blmlerin mutlaka ayklanmas gerekir.

54

lm srasndaki grlt ve parazitler eitli nedenlere bal olarak oluabilir. Bunlar

kimi zaman hastaya, kimi zaman kayt cihazna ve elektrik ebekesine bal olarak geliir.
Parazitler (grlt) temel olarak 5 gruba ayrlabilir:

Biyolojik nedenlerden oluan bozulmalar (kas hareketleri, heyecanlanma,

terleme)
lm srasndaki harekete bal bozulmalar
Elektrotlara bal bozulmalar
ebekeye bal bozulmalar (radyo dalgalar, elektrostatik bozulma, ehir
cereyan grlts)
Kayt cihaznda arzalara bal bozulmalar

Bu bozulmalardan (parazitlerden), elektrot kaynakl olanlar yle sralanabilir:

Bozuk ya da sallanan balant kablosu

Kt yerletirilmi ya da bozuk elektrot: Kayt elektrodun konumu deiince
dzelecektir (ekil 2.5 A).
Ayna grnts: Bipolar balamada l bir elektrot serisinde ortadakinin
yerinden oynamas durumunda alnan bipolar kaytlarda ayna grnts oluur
(ekil 2.5 B).
Elektrotlar arasnda ar jel kullanm nedeni ile iletken bir kpr oluursa
elektrotlar tek bir elektrot gibi davranr ve ayn kayd verir.

ekil 2.5: Bir EEG grafiinde bozulma (grlt) rnekleri

Bu bozulmalardan ebeke kaynakl olanlar yle sralanabilir:

Elektromanyetik dalgalara bal bozulma: Teyp, telsiz, cep telefonu vb.

elektronik cihazlar altrldnda elektrikli aletlerin alp kapatlmasyla
asansrn hareketleriyle oluabilir.
Elektrostatik parazitler: Pleksiglas vb. elektrostatik yklenebilen materyalin
hzl bir ekilde elektrodun yaknnda ileri geri hareket ettirilmesi sonucu oluur.
ehir cereyannn grlts: ehir cereyanndaki 50 hzlik salnmlarn
lme yansmasdr. Aletin ya da hastann kt topraklanmasna bal olarak
ortaya kabilir, hasta farkl iki yoldan topraklanm ya da toprak ile
elektrotlardan biri arasnda ksa devre olumutur ve bu da pek ok kanala
yansr. Elektrot direncinin yksek olmas bir baka nedendir. Elektrikli aralarn
etrafnda oluan alterne edici bir elektromanyetik alann yaknda olmas da bu

55

tr grltye yol aar. Kayt odasnn izolasyonu yetersizse bu alan, duvar

geip etkisini gsterebilir.
Yukarda belirtilen tm bozulmalar ortadan kaldrldktan ve cihazn toprak balants
kontrol edildikten sonra varln srdren bozulma, cihaz arzas olarak yorumlanabilir. Bu
durumda yetkili bir kiiden hizmet almak gerekir.

2.6. Hcrelerde Elektriksel Aktivasyon

2.6.1. Hcre Fizyolojisi
Hcre, canllarn bamsz olarak yaamn srdrebilen en kk parasdr. Hcre,
ekirdek, sitoplazma denilen hcre gvdesi ve sitoplazmay evreleyen bir hcre
membranndan (zarndan) oluur. Hcrelerde elektriksel iaretler, hcrenin uyarlabilme
zellii nedeniyle oluur. Hcre membranlar, eik seviyesi olarak isimlendirilen bir
deerin zerindeki bir iaret ile uyarlacak olurlarsa bu uyarma btn hcreye yaylr.
Uyarma ekli; elektriksel, kimyasal, optik, termal veya mekanik olabilir.

ekil 2.6: Hcrenin genel yaps

ekil 3.7de bir insanda bulunan baz hcrelerden rnekler grlmektedir. Hcre ap
1-100 arasnda, hcre boyu ise 0,2-10 cm arasnda deimektedir.

ekil 2.7: nsan hcresi rnekleri

56

2.6.2. Aksiyon Potansiyelinin Oluum Mekanizmas

Elektrik kkenli biyolojik iaretlerin temelini, hcrelerde ortaya kan aksiyon
potansiyeli oluturur. Bu potansiyel, gerekte hcre zarnn i ve d taraflarndaki
potansiyel farkdr. Aksiyon potansiyelinin oluumunda etkili olan etmenler aada
maddelenmitir:

Hcre zarnn iyonlara olan seici geirgenlii

Hcre zarnn hcre iindeki negatif ykl ar moleklleri geirmeyii
Hcrenin elektriksel, kimyasal, sl, magnetik vb. etkilerle uyarlabilir olmas
Uyarlan hcre zarnn iyonlara olan geirgenliinin deiik olmas
Hcre zarnda pasif transporta ek olarak aktif transportun da bulunuyor olmas

ekil 2.8de aksiyon potansiyelinin deiimi gsterilmitir. Hcre uyarlmadnda

sknette olup sknet potansiyeli -90mV kadardr. Hcrenin elektrik aktivitesinde
iyonlarn hcre zarn pasif olarak geiinde ortamlar aras iyon konsantrasyon farklar
nemli olur. Bu ekildeki iyon geii, pasif transport olarak ifade edilir.
Hcre ii, negatif ykl ar molekller nedeniyle negatif (-90mV) olup bu potansiyeli
dengelemek zere hcre zarnn da kendilerini kolay geirir olmas nedeniyle K+ iyonlar
hcre iini doldurmutur. Oysa hcre zarnn Na+ iyonlarna olan geirgenlii yksek
olmadndan Na+ iyonlar hcre iine girememektedir.
Sknette, hcre dnda, iine gre Na+ ve Cl- iyon konsantrasyonu daha
fazladr, K+ iyonu ise hcre iinde daha konsantredir.
Hcre uyarldnda zarnn Na+ iyonlarna olan geirgenlii artar; hcre iine Na+
iyonlar hcumu olur ve hcre ii potansiyeli +20 mV deerine kadar ykselir,
depolarizasyonda Na+, K+, Cl- iyonlar etkilidir.
Gerilim deerinden etkilenen hcre zarnn geirgenlii, tekrar sknetteki durumuna
dner. Bu durumda aktif transport etkili olur.
Enerji harcayarak alan Na-K aktif pompalar Na+ iyonlarn hcre dna (K+
iyonlarn da hcre iine) pompalamak suretiyle sknetteki konsantrasyon dengelerini
kurmaya ve bu dengeleri korumaya alr.
Repolarizasyonda, zar potansiyeli eski seviyesine gelir. Bu deiime, aksiyon
potansiyeli ad verilir.
Hcre uyarldnda zar potansiyeli (hcre d referans olmak zere) pozitife doru
artar. Belli bir eik gerilimini (-60 mV) geer gemez uyar kesilse bile zar potansiyeli, +20
mV repolarizasyon deerine kadar ykselmeye devam eder.

57

Eik deerini geemeyen zar potansiyelleri, uyar kesildiinde denge deerine dner.
Demek ki hcre zar, potansiyelini eik deerinin zerine karan uyaranlar iin uyarlm
olmakta, yoksa uyarlmam kalmaktadr. Buna ya hep ya hi yasas denir.

ekil 2.8: Aksiyon potansiyeli

Hcre uyarldktan sonra, tekrar uyarlabilmesi iin bir sre gerekir. Buna bekleme
sresi denir.
Aksiyon potansiyellerinin deiimi eitli hcrelerde farkllklar gsterir.
Sinir ve izgili kas hcrelerindeki aksiyon potansiyelleri, sre ve genlik bakmndan
fazla farkl deildir. Kalp kasnda ise ekil biraz deiik olup 0 mV'da kald sre 200 ms
kadardr (ekil 2.9).

58

ekil 2.9: eitli hcrelere ait aksiyon potansiyeli

2.6.3. Aksiyon Potansiyelinin Yaylmas

Bir hcre uyarlp aksiyon potansiyeli rettiinde iyon akm akmaya balar. Bu
olay komu hcreleri de uyarabilir. Uzun aksonlu sinir hcrelerinde aksiyon potansiyeli,
aksonun uzunluuna gre ok ksa bir ksmnda meydana gelir ve her iki yne yaylr.
Tabii durumda bir sinir hcresi, yalnz giri ucuna yakn bir yerden uyarlr. Aksiyon
potansiyeli, hcre boyunca yaylrken bekleme srelerinden dolay nce uyarlm blge
yeniden uyarlmaz. Bylece yaylma tek ynl olmu olur (ekil 2.10).

ekil 2.10: Aksiyon potansiyelinin yaylmas

59

ekil 2.11de grld gibi aksiyon dalgas eklinde sinir aksonu boyunca yaylan
bilginin dier bir sinir hcresine (nrona) geii sinaps blgelerinde olmaktadr.

ekil 2.11: Sinaps olgusu

Sinapslarda bilgi geii, nro-transmiterler (kimyasal aktarclar) araclyla

olmaktadr. Sinapslarda bilgi geii, sinapsn yaps gerei tek ynl olmaktadr. Bu da
bilginin sinir hcrelerinde tek ynl yaylma sebeplerinden biridir.
Aksiyon potansiyeli, sinir hcresi boyunca darbe katar eklinde yaylr. Ya hep ya
hi prensibi gerei bu katardaki aksiyon potansiyellerinin genlikleri ayn kaldndan bilgi,
aksiyon potansiyeli darbelerinin sklyla (frekansyla) tanmaktadr (ekil 2.11).

2.7. Elektrot Arza Dedektr

Elektotlarn durumunu belirleyen eitli devreler gelitirilmitir. Elektrotlarn,
algladklar iaretleri kuvvetlendiriciye bozulmadan iletmeleri gerekmektedir.
Elektrotlardaki temas bozukluu, elektrotlarn ikisi arasndaki empedansn lmyle
belirlenir. Elektrotlar ve aradaki vcut parasnn empedans, 100 Khz'de birka yz
kadardr. Daha yksek bir empedans lm arza belirtisidir. Dedeksiyon amac ile
kullanlabilecek bir yol, 100 Khzde kk bir akm geirmek ve empedans lmektir.
Emniyet nedeni ile bu akm A'ler seviyesindedir.
ekil 2.1'de grlen devre, astable bir multivibratrdr. Devrenin frekans,
transformatrn sekonderinden grlen RC ve C2'den belirlenmitir. RE, elektrotlar ve vcut

60

empedansn sembolize eder. R1 ve R2 gerekli pozitif geri beslemeyi salar. C1,

elektrotlardaki DC gerilimi bloke eder.
Elektrot devresinde kt bir temas veya kopukluk olmas hlinde RE deeri artacaktr.
Multivibratr, bu durumda osilasyon yapmayacak ekilde tasarlanmtr. Normal durumda
osilasyon vardr. k, bir dedektr veya demodlatre uygulanr. Demodlatr k, bir
eik iareti ile normal temasn varln belirtecek ekilde karlatrlr.

ekil 2.12: Elektrot arza dedektr

61

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada verilen ilem basamaklarna gre uygulamay gerekletiriniz.

lem Basamaklar

neriler

Bir yzey elektrodu kullanarak bir

arkadanz veya model zerinde hatal
ve doru balant ekillerini gsteriniz.
Daha
nceden
kullanlm
bir
elektrodu temizleyiniz.
Herhangi bir sinyal lm cihaz ile
lm yaparken bir parazit kayna ile
parazit yaparak etkilerini inceleyiniz.
Yapm
olduunuz
ilemleri
raporlaynz.

Hatal ve doru balant ekillerini

hatrlamak iin 2.3 nu.l balk
altndaki konuyu tekrar ediniz.
Elektrot temizlii ile ilgili olarak 2.4
nu.l konuyu tekrar ediniz.
2.2.6 nu.l konudan bir bozulma biimi
seiniz. Bu konuyu tekrar okuyunuz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Bir yzey elektrodu kullanarak bir arkadanz veya model

zerinde hatal ve doru balant ekillerini gsterdiniz
mi?
2. Daha nceden kullanlm bir elektrodu temizlediniz mi?
3. Herhangi bir sinyal lm cihaz ile lm yaparken bir
parazit kayna ile parazit yaparak etkilerini incelediniz
mi?
4. Yapm olduunuz ilemleri raporladnz m?

DEERLENDIRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

62

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

11.

12.
13.
14.

( ) ENG lm sisteminde elektrot yerletirme biimine gre monofazik, bifazik ve

trifazik balant tipleri vardr.
( ) deal bir dntrc, dntrmeye alt bykl hibir ekilde
deitirmez.
( ) Her tip dntrc iin yanltc sonular dourmayacak uygun bir rnek
ykleme direnci aralklar vardr. Bu sayede grlt nlenir.
( ) Dntrcnn k empedans, iaret ileme biriminin k empedansyla
uyumlu olmaldr.
( ) Bir elektrodun k empedansnn kuvvetlendiricinin giri empedansna eit
olmas istenmez. nk bu durum grltye neden olur.
( ) Bir dntrcde dorusallk (lineerlik) zellii aranmaz.
( ) lm srasndaki grltler, kimi zaman hastaya kimi zaman kayt cihazna ve
elektrik ebekesine bal olarak geliebilir.
( ) lm srasnda elektrotlarn gevek olmas ve sallanmas lm kalitesini
etkilemez.
( ) Ekonomik olmas sebebi ile orijinal olmayan, eskimi, ypranm, ezik, krk
elektrotlar kullanlabilir.
( ) Elektrotlar, andrc ve ypratc malzemelerle deil, lk su ve sabun ile
ykanmal; kuru ve yumuak bir bez ile kurulanmaldr. Baka kimyasal temizleyiciler
kullanlmamaldr.
( ) Vcutla temas eden ya da vcudun iine yerletirilen elektrotlar ne ok aktif
olan ve gevek kimyasal balar bulunan metal bakrdan ne de ok sk kimyasal
balar bulunan metal platinden yaplmamaldr (zel durumlar hari).
( ) Aksiyon potansiyeli, gerekte hcre zarnn i ve d taraflarndaki potansiyel
farkdr.
( ) Hcre uyarldnda zarnn Na+ iyonlarna olan geirgenlii artar, hcre iine Na+
iyonlar hcumu olur ve hcre ii potansiyeli +20 mV deerine kadar ykselir.
( ) Aksiyon potansiyellerinin deiimi, eitli hcrelerde farkllklar gstermez.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

63

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1.

(.) Vcutta oluan biyolojik iaretlerin llmesi iin elektrotlardan faydalanlr.

2.

(.) Elektrotlarn seiminde fizyolojik zehirlilik, elektriksel iletkenlik ve mekanik

dayankllk gibi unsurlar nemli deildir.

3.

(.) Elektrotlarn iyon akmn elektron akmna dntrme ilemi, elektrotlarn

iinde bulunduklar sv ortamda (elektrolit) ve elektroda yakn olan arayzde
gerekleir.

4.

(.) Elektrotlar, polarize olan (irreversible-tersinmez) ve polarize olmayan

(reversable-tersinir) elektrotlar olarak iki gruba ayrlabilir.

5.

(.) Klips elektrotlar, yapkan elektrotlardr.

6.

(.) Elektrot jeli, derinin ve elektrot temas yzeyinin direncini azaltmak iin
kullanlr.

7.

(.)Dntrcnn k empedans, iaret ileme biriminin k empedansyla

uyumlu olmaldr.

8.

(.) Bir elektrodun k empedansnn, kuvvetlendiricinin giri empedansna eit

olmas istenmez. nk bu durum grltye neden olur.

9.

(.) Bir dntrcde dorusallk (lineerlik) zellii aranmaz.

10.

(.)lm srasndaki grltler, kimi zaman hastaya kimi zaman kayt cihazna ve
elektrik ebekesine bal olarak geliebilir.

11.

(.) lm srasnda elektrotlarn gevek olmas ve sallanmas lm kalitesini

etkilemez.

12.

(.)Aksiyon potansiyeli, gerekte hcre zarnn i ve d taraflarndaki potansiyel

farkdr.

13.

(.)mali srasnda jellenmi elektrotlara, kullanm srasnda da jel srlmelidir.

14.

) Hasta simlatrleri, cihazlarn salkl alp almadn kontrol etmek iin

kullanlan test cihazlardr.

15.

(.)Ag/AgCl elektrotlar, tercih edilmeyen elektrotlardandr.

64

16.

(.)Disposable

elektrotlar,

her

kullanmdan

sonra

temizlenerek

defalarca

kullanlabilir.
17.

(.)Flexable elektrotlar, dz olmayan vcut yzeyinin eklini alacak biimde bklp

esneyebilmektedir.

18.

(.)Yzey elektrotlarnn jel ya da pasta gerektirmeksizin deri zerine direkt olarak

uygulanabilir nitelikte olan tiplerine kuru elektrotlar denir.

DEERLENDIRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

65

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26

66

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12131415
16
17
18

Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru

67

KAYNAKA
KAYNAKA

ALVUR Muhlise, Abdlkerim BEDR, Laboratuvar Aletleri, Ankara, 2000.

ONUR Rt, Biyolojik Sinyal Kayd ve leme Yntemleri, zmir, 1996.

PEHLVAN Ferit, Biyofizik, Ankara, 1997.

YAZGAN Erturul, Mehmet KORREK, Tp Elektronii, stanbul, 1996.

www.cs.wright.edu/~phe/EGR199/Lab_1/electrode.jpg (Eriim tarihi Austos

2006)

www.cs.wright.edu/~phe/EGR199/Lab_1/electrode.jpg (Eriim tarihi Austos

2006)

http://www.hmbg.utah.edu/sanguinetti/Links/twoelectrode.htm (Eriim tarihi

Austos 2006)

www.swri.edu/3pubs/IRD2000/10-9191_a.jpg (Eriim tarihi Austos 2006)

www.som.flinders.edu.au (Eriim tarihi Austos 2006)

http://www.trade-taiwan.org/to_buy/list_photo_e.asp?m_code=2750
tarihi Austos 2006)

68

(Eriim