ELEKTRK ALANLARI

Serway
Elektrik Manyetizma
Cilt II
Mhendislik Fakktesi HE

 Ykl paracklar arasndaki Elektromanyetik kuvvetler

doann temel kuvvetlerinden biridir.
Ykler arasndaki etkileimin anlatlaca bu blmde , belirli
yk dalmlarnn uzayda oluturacaklar elektrik alan
deerleri Colulomb yasas kullanlarak hesaplanacak.
Blm sonunda da ykl bir paracn elektrik alannda
hareketine ait ifadeler karlacak.

Elektrik Yklerinin zellikleri

Elektrik yklerinin varl basit deneyler ile ortaya konabilir.

Bir taran kat paralarn ekmesi,

Bir balonun yn ile ovulmas ve balonun duvara yapmas,

Hal zerinde yrme sonras yaklalan metallere kvlcm
atlamas,
.......

Ykn Tanmlanmas

Benjamin Franklin (1706-1790)

Art(pozitif) ve eksi(negatif) ile adlandrlan iki yk olduunu

bulmutur.
Ykl cisimlerin etkilemesinden:
Benzer yklerin birbirini ittii
Zt yklerin birbirini ektii deneysel gzlemler ile sabittir.

 Baz ticari rnlerin kullanmnda ykler aras etkileimden

faydalanlmaktadr.
Kontak lenslerin gzde sabit kalmas.
Gz ya molekllerindeki proteinleri plastik tarafndan
ekilerek, plastie ait hale gelmesi ve gzn plastii yabanc
olarak alglamamas.
Boyalarn uygulandklar yzeye tutunmas.

Ykl ve hareket serbestliine sahip cisimler arasndaki etkileme.

Srtnme sonras balonun

yklenmesi ve hafif cisimler ile
etkilemesi.

Franklin modelinin sonular:

Elektrik ykleri korunur.

Yk paylam her zaman gerekleir.
Robert Milikan 1909 da yapt deney ile ykn kuantumlu tabiat
olduunu deneysel olarak ispatlamtr.
N tamsay olmak zere bir cismin toplam yk, birimi e cinsinden
olmak zere Nxe ile verilir.

zetle

Doada iki tr yk bulunur. Benzerlerin etkilemesi yklerin

birbirini itmesi ve zt yklerin birbirbirini ekmesi eklindedir.
Yk korunumludur.
Yk kuantumludur.

Yaltkan ve Yariletkenler
letkenler yklerin zgrce hareket edebildikleri, yaltkanlar
ise yklerin hareket serbestliinin olmad malzemelerdir.

Bakr, Aluminyum, Demir : Yk yaylr.

Yklenmesi iin yaltm gerekir
Cam, plastik, tahta
: Yk yaylmaz.
Yklenmesi iin yaltma ihtiya
duymaz.

Yariletkenler:
letkenlikleri yaplarna kontroll miktarda katlan yabanc
madde miktar ile kontrol edilebilen ve Tranzistr, LED, LAZER,
mikroilemciler retiminde kullanlan malzemedir..

Gibi aygtlarn yapmnda kullanlan malzeme eididir.

rnek:
Si, Ge, GaAs, InP, GaN vb.

ndkleme ile yklenme

Coulomb Yasas
Coulomb tasarlad burulma terazisi
ile ykler arasndaki etkileme
deneyleri sonucunda:
Kuvvet paracklar birletiren
doru boyunca olup uzakln
karesi ile ters orantldr.
Kuvvet yklerin arpm ile doru
orantldr.
Kuvvet ykler ayn ise itici, zt
iaretli ise ekicidir.
sonucuna ulamtr.

r nin ss deneysel verilere gre 1016 da bir kesinlikle 2 dir.

bo uzayn permitivitesi olup 8.85x10-12 C2/Nm2 dir. Temel
ykn miktar

1 C yk 6.24x1018 elektron veya proton ykne eittir.

rnek

Fc/Fg =2x1039

 Coulomb etkileme ile ortaya

kan kuvvet vektrel bir
niceliktir.

Q1 yknn q2 ykne
uygulad kuvvet F12

ile verilir.

 kiden fazla ykn bulunduu sistemlerde bir yk zerinde

oluacak net kuvvet, her bir ykn bu yk zerinde
oluturaca kuvvetlerin vektrel toplam ile verilir.
rnein 4 ykn bulunduu bir sistemde 1. parack zerinde
2,3,4 paracklarnn oluturaca kuvvet:

rnek
q1=q2=5.0 C
q2=-20C
ve
a=0.10 m ise
q3 zerindeki kuvveti bulunuz

rnek
Herbirinin ktlesi 3x10-2
kg olan zde iki kk
kre 0.15 m uzunlunda
asl ve aralarndaki a
5o dir. Krelerdeki yk
miktarn bulunuz.

Elektrik Alan
Uzayda bir noktadaki elektrik
alan, o noktaya konulan art bir
deneme ykne etkiyen Fe
elektrik uvvetinin deneme
yknn byklne blm ile
bulunur.

SI birimlerinde elektrik alannn birimi N/C

 Durgun bir deneme yk bir noktaya konduunda elektrik

kuvvet etkisinde kalrsa, o noktada elektrik alan vardr.

Ykler topluluunun bir p noktasnda oluturaca elektrik alan,

yklerin ayr ayr p noktasnda oluturaca elektrik alanlarnn
vektrel toplamna eittir.

Deneme yknn bykl ve elektrik alan

rnek: Bir Dipoln Elektrik Alan

y >> a yaklamndan

Srekli Bir Yk Dalmnn Elektrik Alan

Ayrk yk olmayp bir cisim

zerinde srekli dalma sahip
ykler topluluunun izimdeki P
noktasnda oluturaca net
elektrik alan;
p yklerinin p noktasnda
oluturaca E elektrik
alanlarnn vektrel toplamlar
ile verilir.

 Hacimsel yk dalm; C/cm3

Yzeysel yk dalm; C/cm2

Dorusal yk dalm; C/cm
Yk homojen olarak dalmam ise yk dalm ifadeleri aadaki
eitliklerle verilir.

rnek: Homojen ykl bir ubuun elektrik

alan:

rnek: Ykl bir halkann ekseni zerinde x mesafedeki toplam

elektrik alan:

Ykl Diskin Elektrik Alan

Elektrik Alan izgileri

Elektrik alan izgilerini izim kurallar:

1. Alan izgileri pozitif ykten balarken, negatif ykte sonlanr.

2. Pozitif ykten ayrlan izgilerin says veya negatif yke ulaan
izgilerin says ykn bykl ile orantldr.
3. ki alan izgisi asla birbirini kesmez.

Homojen elektrik alannda

ykl paracn hareketi:

rnek: Elektrik alan dorultusunda Pozitif ykn

hzlanmas

rnek: Elektrik alanna dik elektron hareketi

Katot n tp

Ksa Sorular
Atomlarn yaps gz nne alndnda neden yk elektronlar
ile tanr?
Hafif metalik kreye ykl bir ubuk yaklatnda kre nce
ykl ubuk tarafndan ekil ancak ubua dokunduktan sonra
ubuktan uzaklar. Neden?
Gravitasyonel kuvvetle Coulomb kuvveti arasndaki bezerlik ve
farkllklar nelerdir?
Bir cismin yklenmesi kuru havada neden rutubetli havaya
gre ok daha kolaydr.

23-1
A-10 gr ktleli ntr gmn iindeki elektronlar hesaplaynz.
gm atomunda 47 proton var ve molar ktlesi 107,87 gr/mol
B- gme net yk 1 mC oluncaya kadar elektron aktarlmaktadr. nede
galangta bulunan her bir 109 elektrona karlk ka elektron eklenmitir.

23-3
Richard Feynman bir kol uzaklnda duran ve zerlerindeki
protonlara gre %1 elektron fazlal olan iki kii arasndaki
itme kuvveti dnyay kaldrmaya yeterli olacan sylemitir.
fadenin doruluunu gsteriniz. (insan iin ortalama 18
gr/mol ve her bir atom ortalama 10 protona shiptir.)

23-13
ekilde elektrik alannn sfr olduu noktay bulunuz. (sonsuz
haricinde). Ykler aras 1 m olsun

-2.50 uC

6.00 uC

23-20
Q ykl kotasal bir parack xy dzleminde (xo,yo) noktasnda
bulunuyor. Bu q yknn herhangi bir (x,y) koordinatnda
oluturaca elektrik alannn bileenlerini bulunuz.

23-33
14.0 cm uzunluunda dzgn ykl yaltkan bir ubuk
ekildeki gibi bklyor. ubuun toplam yk -7,50 uC ise
yarm dairenin merkezindeki elektrik alann byklk ve
dorultusunu bulunuz.

23-46
1.0 gr ktleli + ykl bir boncuk 1.00x104 N/C luk dzgn dey
elektrik alannda bolukta 5.00 m ykseklikten durgun halden
dyor. Boncuk yere 21.0 m/s hzla arpyor.
Elektrik alann dorultusunu ve boncuktaki yk bulunuz.