ETM OKUL VE SINIF YNETM

Giri
1. Eitimli insann tanm deiecektir.
2. retme ve renme yntemleri deiecektir
retilen ve renilen yani, ierik deiecektir Yaanmakta olan a bilgi a, bu an
toplumlar da bilgi toplumlar olarak adlandrlmaktadr. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna
geite, toplumlarn eitim seviyelerinin ykseklii, saladklar refah art ve bilginin
retim, datm ve kullanmnn etkinlii nem kazanm bulunmaktadr. Buna bal olarak
bilgi teknolojileri ekonomik etkinlikleri ve dolaysyla yaam kalitesini direk olarak
etkilemektedir. Artk sanayi yerini saysal (dijital) teknolojilere brakrken, emek ve sermaye
youn endstriler gzden derek yerlerini bilgi youn iletmelere brakmaktadr. Bunlara ek
olarak bilgi toplumuna ynelik kestirimler yle ifade edilebilir:
1. Entelektel sermaye olarak nitelenen iyi yetimi insangc, parasal ve fiziksel
sermayeye oranla daha kymetli olacak
2. ya da mesleklere girite gereken eitim dzeyi giderek ykselecek
3. Bilginin ok hzl retilmesi, yaylmas ve kullanlmas kimi meslekleri ortadan
kaldrabilecek, yeni meslekler yaratabilecek ya da mesleklerin niteliini
deitirebilecektir. Bunlara bal olarak da bireylerin istihdam piyasas, meslek ve
i yaplarndaki deiime uyum salayacak biimde yetitirilmeleri nem
kazanmaktadr. 1
4. Daha nitelikli ve daha ucuz salk hizmeti verilecek
5. Tempolu bir alma hayat yaanacak
6. Yaam boyu eitim nem kazanacak
7. effaf ve katlmc demokrasi toplumlara egemen olacak
8. Toplumlarn sosyal, ekonomik ve kltrel olarak btnlemeleri ve buna bal
olarak kresellemenin younluk kazanacaktr.
Bu ngrlere bal olarak bilgi toplumunun gereksedii insangc profili de u ekilde ifade
edilebilir; 2

Cerit,Yusuf. Bilgi Toplumu ve Bilgi Toplumunda Ykselen Deer, Eitim, Milli Eitim, Ankara: Say 135,
1997.
2
Yusuf Cerit a.g.e.

1. Bilgi toplumu alan, retimin her kademesinde sadece sylenileni yapan deil,
insiyatif kullanan ve aktif olarak retime katlan kiiler olmas gerekmektedir
2. lerin niteliklerinin srekli deiecei tahmin edilmekte ve yetikinlerin srekli
eitimi nem kazanmaktadr.
3.

ya da mesleklere girite gereken eitim dzeyi giderek ykselecei iin

toplumun eitim dzeyinin de buna paralel olarak artmas gerekmektedir.

4. Teknolojik gelimelere ve bunlarn yol at deiime uyum salayabilmek iin

srekli olarak kendini yenileyebilme yetenei nem kazanmaktadr
5. leri

teknolojilere

ainalk,

zelliklede

bilgisayar

okuryazarl

nem

kazanmaktadr.
21. yzyl bilgi iilerinin egemen olduu bir toplum olacaktr. Bu niteliklere uygun insann
yetitirilmesi grevi eitim ve dolaysyla okullara dmektedir. Okullarn bu yeni duruma
uyum salayabilmesi bir btn olarak gzden geirilmesini gerektirmektedir. Okullara
ynelen yeni talepler sonucu :3
3.
Bunlara dayal olarak okul ve eitim paradigmasnn da deiecei tahmin edilmektedir 4.
Tarm sanayi okulundan bilgi okuluna gei yaanacaktr. Okul evreye ve topluma daha
ak olmal ve daha ok bireysellie yer vermelidir. Bilgi ann okullar toplumlarn
birbirleriyle etkileimlerinin az olduu dnemlerdeki gibi belirli deerleri aktaran ve nceki
kuaklarn yaptklarn yineleyen deil, yeni eyler yapabilme yetenei olan bireyleri
yetitirmeyi temel ama edinmelidir. Bilgi andaki eitim ve retim etkinlikleri, bireyleri
her an deien koullara uyum salayacak biimde donatmaldr. Bu balamda bilgi
toplumunun insanlar, problem zebilen, objektif karar verebilen, bilimsel aratrma
yapabilen, etkili iletiim kurabilen, eletirel dnen, yaratc, renmeyi renmi bireyler
olarak yetitirilmelidir. Bu zelliklerle bireylerin deiime uyum salayabilecekleri ve bilgiyi
reten ve amalar dorultusunda kullanan insanlar olabilecekleri dnlmektedir.
Okullarn renme merkezleri haline dntrlmesi, evreye daha ak hale gelmesini
salayacaktr. Okullarn teknoloji ve ktphane gibi kaynaklarn formal eitim yannda, talep
eden deiik ya gruplarndan bireylerin hizmetine de sunmas, formal eitime ek olarak,
okuma yazma kurslarnn tesinde evrenin eitim ihtiyacn karlayacak tarzda
kurgulanmas, renen bir toplum ve yaam boyu eitim gereksiniminin karlanmasnda
3
4

Hesapolu, Muhsin. nsan Kaynaklarnn Ynetimi ve Ekonomisi, stanbul: Beta Basm Yayn A.. 1994.
Erdoan, rfan. Bilgi, Toplumu Olmann Gerektirdii Eitim Paradigmas, Yeni Trkiye, Say 19, 1998.

nemlidir. Teknolojinin hzla gelimesi, bireylerin hem alma yaam hem de toplumsal
deiime uyum iin sahip olduklar bilgi ve becerileri yetersiz klmaktadr. Bu nedenle eitim
rgtlerinin, zellikle de niversitelerin belirli ya gruplarna hitap eden kat yapsnn
yetikinler eitimi ve yaam boyu eitimi salayacak biimde almnn gerekletirilmesi
gerekir.
Geleneksel eitim anlaynda retmen, temel bilgi kayna ve deiimi salayan kii olarak
grlmektedir. Toptanc bir anlayla tm rencilerin ayn nitelikte olduu varsaylmakta,
bilgi retmenden renciye tek ynl olarak aktarlmaktadr. renciden beklenen ise
genellikle verilen materyalin ezberlenmesi, altrma ya da ders kitabndaki ayn tip
problemlerinin zmnn tekrarlanmas, doru cevabn sistematik bir biimde bulunmasdr.
Bu anlaytaki bir snf ortamnda; yarma, kendini ispat etme ihtiyac, karmaa, tela,
sabrszlk, sklma, sulama, savunma, krgnlk, nyarg, gvensizlik gibi zellikler n
plandadr. Oysa bir snfta olmas beklenen nitelikler yle sralanmaktadr: birlii, deer
verme, verimlilik, uyum, sevecenlik, sabr, anlay, sezgi, espiri, zsayg, esneklik ve
dikkatini younlatrmadr5 .
ada eitim anlaynda retimde bilgi alp verme yerine dnmeyi renme nem
kazanmaktadr. Dnen, eletiren, yaratan ve bilgiye ulama yollarn bilen bireylerin
yetimesi iin, renci sadece pasif alc ya da aktif katlmc deil, bilgiyi ina eden aktif
katlmc rolndedir. retmen bu srete yol ve yn gsteren lider konumundadr. Yaplan
aratrmalar, bireylerin farkl zeka trlerine sahip olduunu, renmelerinin de farkl
biimlerde ve farkl srelerde rendiini gstermektedir. Dolaysyla eitimde bireysel
farkllar nem kazanmaktadr. Her bireyin ne renecei ne bildiine ve ilgilerine bal olarak
deimektedir. Bu zellikler erevesinde ada bir snf ortamnda geerli ilkeler ylece
sralanabilir:6
1. renciye uygun, onlarn ilgisini eken problemlerin sunulmas.
Snfta bir problem zme ortamnn yaratlabilmesi iin, renci problemi zmeye deer,
ilgi alanna giren bir problem olarak grmelidir. nsanlar yarar getireceine inanmadklar
sorunlar zerinde zaman, emek, para vb harcamak istemezler. Bu durumda ya sunulan
problem rencinin ilgi alanna girmeli ya da rencinin sorunu ortaya konmaldr.

Aksu, Meral. Nasl Bir nsan ? Nasl Bir retim ? Yeni Trkiye, Say 7, 1996.

Aksu, Meral a.g.e.1996.

2. renmenin temel kavramlar / temalar zerine kurulmas; gerein / zn

aratrlmas.
Bu ilke ile retimde btnden paralara doru gidilmesi vurgulanmaktadr. Geleneksel
retimde ounlukla btn paralarna ayrlm ayrlm olarak sunulduundan, kk ve
bamsz paralar renmeye

alan renci btn grememektedir. Paralarn

anlalabilmesi iin btnn grlmesi gerekmektedir.

3. rencilerin bak alarnn aratrlmas ve onlara deer verilmesi.
rencilerin her hangi bir konudaki bak alar, onlarn konu hakknda nasl muhakeme
yrttklerini gsterir. Bu pencereden bakabilen bir retmen renmeyi renciler iin
anlaml hale getirebilir ve onlara rendiklerinin kendileri iin gerekli olduunu gremelerine
yardmc olabilir. Bu da rencilerin grlerine ba vurulmas ve deer verilmesi ile
gerekletirilebilir.
4. Programn uygulanmasnda renci zelliklerinin dikkate alnmas.
Bir ocuun hatalar kavramaya giden doal admlardr. Bu nedenle yetikinlerin beklentileri
ocuklarn dnme srelerine etki etmemelidir. Bir rencinin renmesinde retmen
program renci zelliklerine gre uyumlulatrabilmelidir. Bunun iinde retmenin
rencinin bir konu hakknda ne bildiini ve nasl dndn bilmesi gerekir.
5. renmenin retim sreci iinde deerlendirilmesi.
Deerlendirme belli bir sre retim yapldktan sonra genellikle snavlarla yaplmaktadr.
Genellikle de sadece bilisel alann alt basamaklarnn lld snavlar yoluyla yaplan
deerlendirmeler, belli bilgilerin bellee yazlmas ve istendiinde geri arlmas demektir.
Bireyin btnyle, yani hem duyusal, hem bilisel, hem de psikomotor alanda geliiminin
llebildii deerlendirme yaklamlarna ihtiya vardr. Bu da deerlendirmenin retim
sreci iinde, retimin bir paras olarak ele alnabilmesi ile mmkn olabilir.
Eitim Kavram
Yukarda ana hatlar belirlenen bir eitimin gerekletirilebilmesi iin ncelikle eitimin
doru biimde tanmlanmas gerekir. Ancak eitimin herkesin zerinde anlat tek bir
tanmn bulmak olduka gtr. Eitim alannda alan her bilim adamnn, her retmenin
kendine zg gelitirdii bir tanm vardr. Bu durum eitimin geni bir alan olmas, deiik
alardan

grlebilmesi,

bak

alarna

gre de

farkl tanmlarn

yaplmasndan

kaynaklanmaktadr. Bu tanmlarn yanl olduu da sylenemez. Ayrca eitim kavram

deiik anlamlar ierecek biimde de kullanlabilmektedir.
Trkede eitim kelimesi en az alt anlamda kullanld grlmektedir7 :
1. Disiplin. Bu anlam ile eitim fizik, kimya, toplumbilim gibi bir bilim alann ifade
edecek biimde kullanlmaktadr. Eitim bilimi doas gerei disiplinler arasdr.
Deiik bilim alanlarnn bulgularndan yararlanmaktadr. Bu bilim daln; Eitim
Ynetimi, Eitim Programlar, Eitim Ekonomisi ve Planlamas, Eitim Psikolojisi,
Eitimde lme Deerlendirme gibi her biri deiik bilimsel alanlar ieren anabilim
dallar oluturmaktadr.
2. Sosyal hizmet. Eitim sosyal hizmet anlamnda kullanldnda aslnda bir kastl
kltrleme olarak eitimi gerekletirmek iin yaplan etkinlikler, alnan tedbirlerden
sz edilmektedir. rnein eitim planlamas denildiinde eitimin, yani kastl
kltrleme srecinin deil, eitim hizmetlerinin planlanmasndan sz edilmektedir.
3. Kazanm. Bir kiinin eitim seviyesinden veya grd eitimden sz edildiinde ise
eitim, bireyin kazanmna iaret etmektedir.
4. renim. Nerede eitim grdnz ifadesi eitimin renim anlamnda kullanlmasdr.
5. Toplumsal kurum Toplumun yaama gereksiniminin karlanmasnda eitimin nemi
byktr, ifadesi eitimin toplumsal kurum anlamnda kullanlmasdr.
6. Kastl kltrleme. Toplumun bireyleri, kendi kltrnn istek ve beklentilerine
uyacak biimde etkilemesine ve deitirmesine kltrleme denir. Kltrleme ailede,
sokakta, iyerinde, her trl toplumsal etkinlik veya trenlerde bilinli ya da farknda
olmadan

kendiliinden

gerekleebilir.

Kltrlemenin

amal

bir

biimde

gerekletirilmesine de kastl kltrleme denir.

Eitim bat dillerinde latince kkeninden gelen iki k noktasna sahiptir 8. Bunlardan ilki
educare, beslemek ve educario gelitirici ortam hazrlamak, ikincisi ykseltmek, yukar
kaldrmaktr. Eitim tanmlarnda hareket noktas bu iki kken olmutur. Ancak eitim
tanmlanrken ekonomik, sosyal ve felsefi eitli dayanaklardan hareket edilmektedir. Bunlar
arasnda felsefi olanlar eitim tanmlarnda nemli bir yer tutmaktadr. dealizm, Realizm,
Rasyonalizm ve Pragmatizm batnn dnce yaamnda yer alan nemli felsefelerdir.
7
8

Ertrk, Selahattin. Eitimde Program Gelitirme, Ankara: Meteksan Yaynlar, 1993.

Var, Fatma. Eitim Bilimine Giri, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar No:98, 1981.

dealist anlaya gre eitim, zgr ve bilinli insanolunun Allaha olan ykseltici uyum
abalarnn bitimsiz srecidir. dealizm iyi, doru ve gzelin bir toplumdan tekine, bir
kuaktan dierine zde deimediini kabul eder. Bu anlaya gre, yaamn ve renmenin
amac hayatn deerini anlamak olmaldr. Deerler sahip olunmas en fazla nemli olan
yaantlar anlamndadr. dealistlere gre, rencilere yaayan deerler ve bu deerlerde nasl
yaanaca retilmelidir 9 10.
Realist anlaya gre ise eitim, yeni kuaktaki bireylere kltrel miras aktararak onlar
yetikinler toplumuna uyuma hazrlama srecidir 11. Bu gre gre insan evreye uyum gc
olan bir organizmadr. Realizmde gerek d dnyadadr. Gereklere gzlem ve dnme
yoluyla ulalr. Dnme gzlemleri yorumlamada kullanlr. nsann yaad dnyann
kurallarn bilmesi ve ona uyum salayabilmesi gerekir. Bu nedenle dikkatlerin evrede
toplanmas ve gzlemlerin yorumlanmas eitimin zn oluturur12.
Pragmatist anlaya gre ise, eitim bireyi yaantlarn yeniden ina yoluyla yetitirme
srecidir13. Pragmatizmin temel tezi; ne ki yararldr o vardr, ne ki vardr o yararldr
olmaktadr. Hareket noktas olarak da olgular ve deneyimleri esas almaktadr. Sadece
deneyden gelen bilgiler geerli saylmaktadr 14. nsan etkileimle oluum halinde doal,
toplumsal amal bir organizma olarak grlr. Bu gre gre deime insan doasnn
deimez bir parasdr. Bu nedenle eitimin srekli bir deime ve gelime iinde olmas
gerektii kabul edilir. Gerek grelidir. Ulaabildiimiz, yaratabildiimiz lde gerekleri
yaratrz. Ulalan gerek kiinin gereidir. Bir bakasna gre doru ya da yanl olabilir. Bu
nedenle mutlak hakikat yoktur. Fakat ama geree ulamaktr. Eitim, toplum, d dnya ve
deimez gereklere uyumdan ok, deiiklikleri ve gnlk yaantdaki eitliliklerin
anlalmasna yardm etmelidir15. Eitsel sre srekli bir yeniden dzenleme, yeniden ina
etmedir.
Bu gn okullarmzda gerekletirilmeye allan eitim anlaynda, iki farkl tanmlama bir
araya getirilmeye allmaktadr. Bunlardan ilki Franklin Bobbitin eitim temelde yetikin
9

Ertrk, Selahattin. a.g.e.

Ksakrek, Mehmet Ali. Eitim Felsefe likileri zerine, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi,
Say 1, 1982.
11
Ertrk, Selahattin. a.g.e.
12
Ksakrek, Mehmet Ali. a.g.e.
13
Ertrk, Selahattin. a.g.e.
14
Bykdvenci, Sabri. Pragmatizm ve Eitim, Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, Say 1-2, 1987.
15
Ksakrek, Mehmet Ali. a.g.e.
10

yaam iindir, ocuk yaam iin deildir. Eitim bireyleri gelecekteki yetikin yaamna
hazrlanmaktr. Dieri Deweyin eitim bir yaam srecidir, gelecee hazrlanma deildir
anlaydr. Deweye gre eitim, bilimsel yntemle sistematik olarak aratrma yapmaya
ynelik renme srecidir. Bu iki farkl tanm uzlatrlmaya allmaktadr 16.
Ertrk tarafndan yaplm olan ve Trkiyede yaygn olarak kabul gren eitim tanm da bu
felsefe ve tanmlar karlamaktadr. Ertrk eitimi, bireyin davrannda kendi yaants
yoluyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme sreci olarak tanmlamtr17.
Tanmdaki istendik kelimesi, deimenin nceden tasarlandn gstermek, kast kelimesi ise
nceden tasarlanm bir deiiklii sadece bir tesadf eseri olarak yaratan ve beklide farknda
bile olunmayan durumlar darda tutmak; bylece de kltrleme ve eitim arasndaki ayrm
gz nnde bulundurmak iin kullanlmtr. Buna gre kltrlemenin bir eidi olarak
belirtilen eitim, yani kastl kltrleme ile kastsz kiltrleme bir arada ve birbirini
etkileyerek gerekleiyor. Planl eitim, (formal eitim) plansz eitimle (informal eitim)
etkileim halindedir. Bireyin etkileimde bulunduu evre koullar kontrol altna alnabildii
lde bireyde istenilen davran deiikliinin gerekletirilme ansnn artt sylenebilir.
Bireyde istendik davranlarn kastl bir biimde gerekletirilebilmesi iin okul denilen zel
evre oluturulmutur.
Okul
Okul genel anlamda toplumun ve bireylerin eitim gereksiniminin planl, programl ve
istendik bir biimde karlanabilmesi iin kurulmu formal bir rgttr. rgt, toplumsal
gereksinmelerin bir kesimini karlamak zere, nceden belirlenmi amalar gerekletirecek
ileri yapmak iin glerini egdmleyen insanlardan oluan toplumsal ak bir sistemdir 18.
Tanmda eitli kavramlarn ne kt grlmektedir. rgtn anlalabilmesi iin ne kan
bu kavramlar ylece aklanabilir:
Toplumsal Gereksinme, toplumda insanlarn bir ksmnn bir rnn karlanmasna ihtiya
duymas ve bu ihtiyalarn tek balarna karlayamyor olmalar olmalardr. Bu rn bir
mal, hizmet ya da bir dnce olabilir. Bir rgtn oluabilmesi iin ihtiya duyulan rn, bu
rn karlamay dnen kiileri yatrm yapmaya tevik edecek dzeyde ok olmaldr. Bu
16

Aksu, Meral. a.g.e. 1996.

Ertrk, Selahattin. a.g.e.
18
Baaran, brahim Ethem, Ynetime Giri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yayn No: 135,
Ankara, 1984.
17

rnn onu retmede ustalam kiilerce yaplmas da talebin yaratlmas ve srekliliinin

salanmas bakmndan nemlidir.
Ama rgtsel adan retilecek rndr. Esas itibariyle rgtn varlk nedenidir. Bir rgt bir
rn retecek ise rgtn amac tektir. Ancak baz rgtler birden fazla rn retmek zere
kurulabilirler.
nsanlar rgtn temel deikenini oluturur. rgtn oluabilmesi iin birden ok insann
ileri paylaarak almas gerekir. rgt glerini egdmleyen insanlarn oluturduu
yapdr. Egdmleme, rgtn kaynatrlp btnleen glerini, rgtn amalarn
gerekletirmek iin birbirine uyumlu olarak iletip yneltme srecidir19.
Toplumsal Ak Sistem, rgt evresi ile srekli etkileim halindedir. Bu etkileim onlardan
girdiler almak ve ktlar vererek hizmet etme biimindedir. te bu durum rgte ak sistem
nitelii kazandrr. rgtsel adan aklk yaamsal nemdedir. Girdilerini alamadnda
retim

yapamaz,

rettiklerine

alc

bulamadnda

varlk

nedeni

olan

amacn

gerekletiremez, yaamn yitirir. rgt evresine ak olmak zorundadr. nk rgt

evresinden beslenir. rgt rnn pazarlayp tekrar kendine kaynak olarak dndremezse
yaayamaz. Bu yzden rgt toplumun ihtiya duyduu rn retmek zorundadr.bunu
yapabilmek iin de srekli olarak evresini izlemesi, deien evresine gre kendini
uyarlamas gerekir.
Bunlarn yannda rgtn yaayabilmesi iin yasal ve meru olmas gerekir. Yasallk rgtn
hukuki zeminini olutururken meruiyet toplumsal altyapsn oluturur. rgtn kuruluu,
rettii rn, rnn datm biimi yasal olmaldr. Buna ek olarak rgtn meru da olmas
gerekir. Meru olabilmesi iin ise kuruluunun, rettii rnn, rnn datm biiminin
kamu vicdannda doru bulunmasdr. rgtn doru bir i yaptnn toplumun
ounluunca onaylanmas gerekir. Toplumsal deerlere uygun olmaldr.
Okullar toplumsal ak sistem zellii gsteren rgtlerdir. Ancak okulun kendine zg ve
onu dier toplumsal rgtlerden farkl klan zellikleri vardr. Bu zellikleri yle
sralanabilir20:
1. Okulun en nemli ve ak zellii zerinde alt hammaddenin toplumdan gelen ve
yine topluma giden insan olmasdr. Bylece okulun birey boyutu kurum boyutundan
19

Baaran, brahim Ethem, a.g.e.

Bursalolu, Ziya. Okul ynetiminde Yeni Yap ve Davran, (Geniletilmi Dokuzuncu Bask), Ankara:

20

Pegem Yaynlar No:9, 1994.

daha duyarl, informal yan formal yanndan daha ar, etki alan yetki alanndan daha
genitir. Bu nedenle okul yneticileri, daha ok informal bir ortam iinde almak,
yetkiden fazla etki yollarna ba vurmak durumundadr.
2. Okulda eitli deerler bulunur ve bunlar atma durumundadr. Okulun
grevlerinden en nemlilerinden biri, iinde olduu kadar dnda da atan bu sosyal,
politik ve ekonomik deerleri uzlatrmak ve dengeletirmektir. Bu nedenle okul
sadece bir renim kurumu olarak grlmemelidir. Okulun bireyin topluma uyumuna
yardmc olan bir rgt olmas, ona bireye toplum koullarn aklama ve anlamasna
yardm etme zorunluluunu ykler. Okulu sadece bir renim kurumu, retmeni de
sadece bir renim arac olarak grmek ve byle kalmasn istemek; deerler
arasndaki atmay azaltmak bir yana artrabilir.
3. Okulun rnn deerlendirmek gtr. Okulun amalar dier rgtlere oranla daha
karmak ve atktr. Dier yandan okula gelen her bir birey deiik zelliklerle
okula gelmektedir. retme ve renmenin insan davran zerindeki etkisi uzun
vadede ortaya kmaktadr. Bunu gzlemlemek ve deerlendirmek hem sabr hem de
beceri isteyen bir giriimdir. renme etkinliinin kendiside karmak ve bir ok
deikenin etkisi altndadr. Bu deikenlerden hangisinin rencinin zerinde ne
lde etkili olduunun tam olarak tespit edilmesi gtr.
4. Okul zel bir evredir. Bu evrede rencinin eitimi iin uygun bir ortam
hazrlanmaktadr.Bu yaplrken gerek evrede olup istenen yahut istenmeyen kavram
ve srelerin bu zel evrede yer alp almamasna dikkat edilmektedir. Bu zel
evrenin

amac,

ocua

gerek

evreyi

kolaylatrlarak,

temizleyerek

ve

dengeletirerek retmektir.
5. Okul evredeki btn formal ve informal rgtlerin ya yn verdii veya etkiledii bir
rgttr. evrenin tm problem ve grevlerine katlmayan bir okulun baarl olduu
sylenemez. evredeki rgtler okulu amalar dorultusunda etkilemeye alrken
okulda yetitirdii insanlar vastasyla onlarn insan gcn oluturarak onlar etkiler.
Bylece etkileim karlkl hale gelir.
Okulun Grevleri
Yukarda saylan rgtsel zellikler de gstermektedir ki okul eitim sisteminin en stratejik
paralarndan biridir. Onu stratejik klan bir ok zellikten bahsedilebilir. Bunlardan ilki,

eitim sisteminin en ilevsel parasdr. kincisi eitim sisteminin retim amal somut
rgtlenmesidir. ncs okulun eitim sisteminin eylemsel snrlarn ve evresini
belirlemesidir21. Ancak bunlar genelde, toplumun ve bireylerin okula ykledii anlamda ve bu
anlama ykledikleri beklentilerinde toplanabilir.
Bir bak asna gre okulun grevleri aslnda eitimin grevleridir ve bunlar ana hatlaryla
sosyal, politik ve ekonomik olarak gruplandrlabilir22. Okulun toplumsal grevi, ocuu
toplumsallatrmadr. Toplumsallama, igdlerden yoksun, biyolojik olarak olgun ve hayat
mcadelesine hazr olarak domayan, fakat byk bir alabilirlik ve renme yeteneine sahip
insann

davranlarn

iinde

yaad

toplumun

kurallar

erevesinde

eitilerek

ekillendirilmesi ile ilgili btn ilemleri, olgu ve oluumlar ifade etmek iin
kullanlmaktadr. Toplumsallama saysz derecede etkileimle gerekleen bir sretir;
planlplansz, dorudan veya dolayl, bilinli ya da bilinsiz bir ok etkileimle
gereklemektedir. Okuldaki toplumsallama planl ve kastl bir sretir. Okul bu grevini
yaparken kltr hem korur, hem de gelitirir. Bylece kltrn hem kararlln salar hem
de deiimini gerekletirir.
Okulun ekonomik grevi, ekonominin beyin ve insangc ihtiyacnn karlanmasdr. Bu
baka gre eitim, bireylerin kendilerine, toplumun da yelerine yapt bir yatrm olarak
grlmektedir. Sahip olunan insan kaynaklarnn niteliklerinin gelitirilerek ihtiya duyulan
nitelik ve nicelikte insangcnn toplumun hizmetine sunulmadr.
Okulun politik grevi ise yetitirilen bireylerin devlet sistemine ballk gstermesini ve
liderlik yetenekleri olanlarn seilerek eitilmesini gerekletirmektir.
Baka bir bak asna gre ise okulun grevleri basitletirme, ayklama ve denge kurmadr 23.
Basitletirme, zor, karmak ve ok fazla olan bilgi ktlesinin rencinin dzeyine ve
kapasitesine uygun biimde renme yaantlarn oluturabilecei dzeyde etkileimlerinin
ynetilmesidir. ada uygarlk olduka karmak, mulak eitli elere sahiptir. Yaam
birbirinin iine girmi saysz ilikilerle doludur. yaam, politika, din, bilim vb rencilerin
dikkatini datr. te bu karkln giderilmesinde okul rol stlenerek ocua basit, sade bir
evre iinde gelime olana salar. rencileri d evrenin glklerinden korumak, onlara
yaam kolaylatrmak okulun grevidir. Bunun iin yetitirilmi profesyonellerin ynetici,
21

22

Akaln, Ayta. Okul Yneticilii, Ankara: Pegem Yaynlar, 1998.

Bursalol, Ziya. a.g.e.

23

Tezcan, Mahmut. Eitim Sosyolojisine Giri, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar No:91,
1981.

10

retmen ve dier grevlilerin- srekli denetiminde olan okulda yaam renciler iin daha
kolay olacaktr. Bilgiler de rencilerin zelliklerine uygun dzeyde kolaydan zora, basitten
karmaa doru verilir.
Ayklama okuldan beklenen dier bir grevdir. Okul evrenin zihinsel alkanlklar etkileyen,
deersiz, ie yaramaz, zararl zelliklerini ortadan kaldrarak renciye arnm, temizlenmi
eylemler dzenei salar. Bu ilevi ile okul, evrede kolay rastlanabilecek olan davralarn
okuldan

ieri

sokmayarak,

rencilerin

bu

olumsuz

davranlarla

etkileimini

engellemektedir. Kumar, alkol, uyuturucu gibi renci iin istenmeyen davranlarn okulda
grlmesi engellenir. Yasal metinler benzeri davranlarn grlebilecei mekanlarn okulun
yaknnda faaliyet gstermesini yasaklar. Bylece rencilerin bu davranlarla etkileimleri
engellenmi olur. Okulda bu davranlarn rencilerde olumamasnn eitsel temellerini
oluturur.
Denge kurma ise, okulun toplumsal evredeki eitli eleri dengeletirmesi ve bireyi iinde
doduu yakn toplumsal grubun snrlamalarndan kurtararak daha geni bir evre ile
etkileime gemesini salamasdr. Okulun dndaki evrede, insanlarn kiisel zellikleriyle
aklanamayacak dzeylerde yaam farkllklar grlr. Bu fakllar toplumsal huzuru tehdit
eder nitelikte olabilir. Toplumun bar ve huzur iinde yaamas, bu farklarn aklanabilir,
mantkl bir dzeyde tutulmasna baldr. te okul bu ar farkllklarn kendi snrlar iinde
sergilenmesine, yaanmasna izin vermeyen, toplumsal yaamda olmayan dengeyi kendi
snrlar iinde kurmas gerekir. D evrenin ok farkl koullarnda yaayan renciler, okula
geldiklerinde, benzer koullarda olurlar. Birbirlerinin yaam biimlerinden etkilenir,
birbirlerini tanr, anlar ve kaynarlar.
Her iki yaklam da toplumsal adan okula ve eitime bakn rndr. Birey asndan
yaklaldnda ise eitimin ve dolaysyla okulun ilevi; her rencinin tam olarak eitsel,
zihinsel, fiziksel, trel, tinsel (ruhsal) ve kiilik geliimine yardm etmektir 24. Bu anlamyla
eitim bireyin bir btn olarak geliimine yardm etmektir. Bu okula ilikin bakn
erevesini izer. Okullar hkmetin, yerel ynetimlerin, ailelerin, retmenlerin veya okulun
dier alanlar iin deil, renciler iindir. Okulun salad eitsel ve kiisel yaantlarn
hepsinin hedefi rencilerin yetitirilmesine dnk olmaldr. Ynetim, retmen ve dier
alanlarn okuldaki grevleri bu hedefe ynelik olarak almaktr.
Okul Ynetimi
24

Williams, David. Pupil Management, School Management In Practice, England: Longman Group UK
Limited, 1988.

11

Ynetim, toplumsal gereksinmelerin bir blmn karlamak zere kurulan bir rgtte,
rgtn varlk nedeni olan amalarn gerekletirecek ileri yapmak iin bir araya getirilen
insangcn ve dier kaynaklar rgtleyip egdmleyerek eyleme geirme srecidir 25.
Ynetimin amac, rgt amalar dorultusunda yaatmaktr. rgtn amac da toplumca
gereksinilen rn retmektir. Bylece ynetimin amac da toplumca gereksinilen rn
retmek olmaktadr. rn bir mal ya da hizmet olabilir. Eitim rgtlerinde okulun rn
rencilerin davranlarnda grlen deime ve gelimelerdir. Bu rnn retilebilmesi iin
rgtteki kaynaklarn rgtlenmesi gerekir. rgtlemenin formal yan, yapy kurma,
kadrolama

ve

donatm

eylemlerini

informal

yan

ise,

kiiler

aras

ilikilerin

ahenkliletirilmesidir. rgtlenen insangc ve dier kaynaklarn her bir esinin uyum

iinde rgtn amalar dorultusunda almasnn salanmas da egdmleme olarak ifade
edilebilir. Ynetim bir sre iinde gerekleir. Sre, bir durumdan baka bir duruma
gemeyi, amalara doru giden bir oluumu anlatr. Ynetim bir anda olup biten bir durum
deildir. Belli bir zaman iinde gerekleir. Bu zamanda diliminde kaynaklarn etkileimi ile
rne dnk eylemlerden oluur. Ynetim bu srete amalar gerekletirmeyi engelleyen ya
da olumsuz etkileyen sorunlar zmektir.
Eitim ynetimi, genel ynetim tanmna uygun olarak toplumun eitim gereksinimini
karlamak zere, amalarn gerekletirecek ileri yapmak iin bir araya getirilen
insangcn ve dier kaynaklar etkili bir biimde rgtleyip egdmleyerek eyleme
geirme srecidir. Eitim ynetimi, kamu ynetimi ve salk ynetimi gibi ynetim biliminin
alt alanlara uygulanmas olarak dnlebilir. Ynetim biliminin bilgi ve bulgularnn kendine
zg koullarnn gz nnde bulundurularak eitim rgtlerince kullanlmasdr. Okul
ynetimi ise eitim ynetiminin bir alt biriminin ynetimi olarak dnlmelidir. Eitim
sistemi ve eitim ynetimi kavramlar eitimin btnyle ilgilidir. Eitim sistemi okulu da
kapsayan bir st sistem konumundadr26. Genel kullanmyla eitim ynetimi kavramnn
ieriinde merkez rgt ve onu oluturan birimlerin ynetimlerinin yannda, halk eitim
mdrlkleri, ders aralar merkezi mdrlkleri ve il, ile eitim mdrlkleri vb.
alglanmaktadr27.
Eitim ynetimini ynetim biliminin bir alt dal haline getiren zellikler bulunmaktadr. Bu
zelliklerin banda eitim ynetimi, zellikle Trkiyede yerleik deil henz yerlemekte
25

Baaran, brahim Ethem. a.g.e.

Bursalolu, Ziya. a.g.e.
27
Akaln, Ayta, a.g.e.
26

12

olan bir meslektir.eitim ynetiminin zellikleri niversite, faklte, enstit, ilkretim,

ortaretim, eitim merkezi gibi belirli kurulularn ynetiminden meydana gelmektedir. Bu
zellikler bir toplumdaki eitimin grevlerinden, eitim giriiminin niteliinden, eitimin ok
ynl rolnden domaktadr28. Ayrca eitim giriiminin en tipik rgt olan okul, evre
toplumu kapsayan sosyal sistemin merkezinde bulunmaktadr. Bu zellik eitim ynetimini
ayr olduu kadar disiplinler aras bir bilim dal olduunu gstermektedir. Ayrlk nitelii
eitim giriiminin zelliinden, disiplinler aras nitelii, ynetimin modern kuramlar ile
kazand zellikten domaktadr. Bu nedenle eitim ve okul yneticilerinin zenle seilmesi
ve yetitirilmesi gerekmektedir. nk eitim sisteminin baarsnn temelinde okullarn
grevlerini etkili olarak gerekletirebilmeleri yatarken, okulun baarsnda da okul
yneticisinin kaynaklar etkili kullanm byk rol oynamaktadr. Okul yneticisinin bunu
gerekletirebilmesi okul ynetiminin kavram ve srelerini iyi bilmesi gerekir. Bunun
yannda evreyi iyi izlemesi, doru anlamas ve yorumlamas gerekir. Bilgi ann hzl
deiimine uyarlanacak hatta kendi apnda onu etkileyecek vizyon ve misyon sahibi olmas
gerekir.
Yeni eitim ve okul anlaynda geleneksel retmen ve renci rollerinde deimeler
yaanmaktadr. Artk ounlukla retmen bilginin biricik kayna, renci de bilginin
edilgen alcs konumundan kmaktadr. Okul bilginin srekli olarak yeniden retildii,
retmen ve rencinin de bilginin retilmesi srecinde aktif rol stlendii bir rgte
dnmektedir. Bu srete retmenin rol, renmeyi ve bilgiye ulama yollarn retmek
olarak tanmlanmaktadr29.
Okul amalar ve kurallar, tek tarafl deil, eitimden etkilenen btn taraflarn ya da
paydalarn ortaklaa katlm ile belirlenmektedir dolaysyla sz konusu amalar ve kurallar
deimez olmaktan kmaktadr. Eitimin ierii srekli olarak gzden geirilmekte,
gncelletirilmekte ve deiebilmektedir. Eitim ve okul deime zerinde younlamakta
deiimin merkezi olarak grlmektedir. Dolaysyla eitimin temel amac, bireyleri srekli
deien artlara yeniden uyarlamak ve iinde bulunduklar toplumsal, ekonomik ve politik
koullar dnmeye almak olarak tanmlanmaktadr. Bu anlaya gre birey, zgn, biricik
varlk olarak kabul edilmektedir. Bylece eitimde bireysellik ve birey ne kmaktadr.
Okula yklenen geleneksel seme ve eleme rol deimekte; okullar, herkesin gizilgleri

28

Bursalolu, Ziya. a.g.e.

29

iman, Mehmet ve Selahattin Turan. Eitimde Toplam Kalite Ynetimi. Ankara: Pegem Yaynclk, Ankara.

13

orannda kendisini gelitirmeye alt birer toplumsal renme merkezleri olarak

grlmektedir30.
Bilgi

toplumunda

okullarn

eitim

verme

konusundaki

tekellerini

kaybedecei

dnlmektedir. Eitimde sadece eitimcilerin zerinde alt bir alan olmaktan kaca
iin okullar ve dier kurumlar arasnda rekabet yaanacaktr. Deiik alanlarda alan ve
eitimle ilgilenen rgtlerin her biri eitime yeni bir bak as getirecektir. Bu deiimlerle
okullar da deiecektir. Yeni okul modelleri ve ilevleri ile yaam boyu eitim okullarn
programlarnda daha arl olarak yer alacaktr31.. Okullar salkl, dirik daha etkili, toplam
kaliteyi nemseyen, renen rgtler haline geleceklerdir.
Kalite kavram literatrde drt anlam ierecek biimde gelimeye devam etmektedir. Bu
anlamardan ilki amalara uygunluktur, ikincisi kullanma uygunluk, ncs eksiksiz retim
ve drdncs mteri isteklerine uygunluktur. Toplam kalite ynetimi, bir rgtte yaplan
tm ilerde tketici isteklerini karlayabilmek iin ynetim, insan, i rn ve hizmet
kalitesinin bir sistem btnl iinde, alanlarnn tmnn katlm, hedef ve fikir
birlikleri salanarak ele alnmas ve gelitirilmesidir32.
Bilgi toplumunda okullarn dier bir nitelii de renen rgtler haline gelmeleridir. renen
rgtlerin felsefesi: insanlarn kullanlmayan byk gizilgler olduu, eer alanlarn
bireysel geliimleri desteklenirse, canlandrlrsa, bu potansiyelin ortaya kabilecei33,
alanlarn bu geliimlerini rgte yansttklarnda rgtlerinin de gelieceidir. Bu anlayla
dayal olarak renen rgt bir rgt kltr iinde deiimi, uyumu ve renme kapasitesini
artrmay ve bunu srekli hale getirmeyi salayan bir anlay rgte hakim klmaktr 34. rgt
alanlar sayesinde renir. Eer bir rgt yaps, deerleri, ilkeleri, politikalar ve
prosedrleri ile alanlarna renme ortam yaratr, bunu srekli klar ve rgtn hizmetine
sunmalarn salarsa renen rgt olarak nitelenebilir.
Okul belli yalardaki rencilere mfredatlarda yer alan, belli bilgi ve becerileri reten rgt
olma zelliini kaybetmektedir. Bunun yerine okulun, gnn her saatinde ak olan,
renciler yannda retmen, ynetici ve dier grevlilerle evre halknn da renme
ihtiyacn karlayan renme merkezleri haline dnmesi beklenmektedir. Bilgi toplumunda
okul, reten kurum anlayndan, renen kuruma anlaya gemelidir. Bylece eitimin

30

iman, Mehmet ve Selahattin Turan. a.g.e.

nal, Semra. Gelecein Okulu, Milli Eitim Say 141, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 1999.
32
Karsl, Mehmet Durdu. retmenlik Mesleine Giri. Ankara: reti Yaynlar, 2003.
33
nal, Semra.a.g.e.
34
Karsl, Mehmet Durdu.a.g.e.
31

14

belli bir zaman dilimi iinde deil, srekli devam etmesi salanabilir. renen rgt olarak
okullarn zelliklerden bazlar yle sralanabilir35,36:

Ynetici iyi bir retim liderdir.

renen okul demokratik yap ve ileyi iindedir.

Okul srekli renmeyi destekleyen, besleyen, bir rgtsel kltre sahiptir.

Bireylerin performansnn rgtsel performansa dntrr.

Her kademesinde alanlar okulu iyiletirmek, problemleri zmek mteri

memnuniyetini salamak iin takm almas iinde grlerini aklayabilirler

evresi ile srekli etkileim iindedir.

Sunduklar hizmet ve rnlerden geri besleme alr.

Yeni fikirler yaratmak iin srelere ve kurumsallamaya sahiptir.

Snf Ynetimi
Snf ynetiminin anlalabilmesi iin nce snfn betimlenmesi gerekir. Snf geleneksel
olarak retimin yapld, retmenle rencilerin yz yze geldii ortamn ad olarak ifade
edilmektedir. Bu tanmlama yanl olmamakla birlikte tam olarak amac ifade ettii de
sylenemez. renci zelliklerine gre ise snf, belirli benzer zelliklere sahip bireylerin
oluturduu grup olarak tanmlanabilir. i snf, zenginler snf gibi. Ayn snftaki
renciler, ya, bilgi dzeyi, renmek iin setikleri konu vb bir ok bakmdan benzer
zelliklere sahiptirler. Snf bu rencilerin oluturduu grubun addr37. Bu yn ile snf
genelde milli eitimin, orta dzeyde okulun ve zelde is dersin ve nitenin amalarnn
gerekletirildii bir rgttr. Bu yn ile dier rgtlerin ynetimi ile snf ynetimi
edeerdedir. Bu anlam ile snf ynetimi, var olan kaynaklarn amalar dorultusunda
rgtlenerek egdmlenmesi olarak tanmlanabilir. zele indirgendiinde ise snf mal ya da
hizmet reten rgtlerle ortaklar olmas yannda kendine zg zellikleri olan bir rgttr.
Bu nedenle snf ynetiminin de bu zellikler dorultusunda tanmlanmas ve ynetilmesi
gerekir.
Snf Yapsnn zellikleri
Her bir bireyin fakl olmas gibi hibir snf da dierinin ayn deildir. Her snf bulunduu
lke, evre, okul, renciler vb etkenlerin zelliklerine gre yapsal zellikler kazanr. Bu
35

nal. Semra. a.g.e.

Cerit.Yusuf .a.g.e.
37
Baar, Hseyin. Snf Ynetimi. Ankara: An Yaynclk, 2003.
36

15

ayrlklar yannda snflarn ounda grlebilecek zellikler de bulunmaktadr. Snflarda

ortak olarak grlebilen yapsal zellikler unlardr38:
1. ok boyutluluk. Ayn anda snfta birden fazla etkinliin gereklemesidir.
retmenin

bu

farkl

etkinlikleri

snf

ynetici

olarak

retim

amacnn

gerekletirilebilmesi dorultusunda btnletirmesi gerekir.

2. Yaknlk. Snfta ayn anda bir ok olay meydana gelir. retmenin bu olaylarda snf
hakimiyetini korumas gerekir. Bu nedenle her biri iin uygun bir etkileim
gerekletirmesi beklenir. Olayn durumuna gre retmenin annda dnp karar
vermesi gerekir. rnein rencilerin arkadalarn ikayet etmesi, kimi rencilerin
sessiz olmay istemeleri, grup tartmalarnda baz rencilerin tavr gibi retim
srerken bir anda geliip sonulanan olaylar meydana gelebilir. retmenin btn
bunlarn farknda olmas ve her biri iin hzl bir ekilde karar verip eitimsel
etkileimi gerekletirmesi gerekir.
3. Tahmin edememe. Ne kadar iyi planlanrsa planlansn, snftaki olaylarn hepsinin
nceden tahmin edilmesi mmkn deildir. Snf ortamnda olaylarn kestirilememesi
belirsizlik yaratmaktadr. Bu durumda retmenin her duruma hazr olmasn
beraberinde

getirmekte,

retmenin

kiisel

olarak

ypranmas

sonucunu

dourmaktadr. retmenlerin deer sistemi ve retmenlik meslek bilgi becerilerindeki

yeterlii,

kestirilemeyen

durumlarda

uygun

davranlar

gstermelerinde onlara rehberlik edecektir.

4. Aklk. Snfta gizlilik yoktur. Snfta yaananlar tm rencilerin gz nnde
meydana gelir. Bir anlamda snf olaylar snftaki tm rencilerin denetimine aktr.
rencilerin geliiminde ya da snf iklimini oluturmada her bir olayn etkisi vardr.
retmenlerin snftaki etkileimlerinin bilincinde olarak her davrann dikkatle
gerekletirmeleri gerekir.
5. Ortak tarih. Snfn ilk gnnden ana kadar geen zaman diliminde yaananlar snfn
tarihini oluturur. Olumlu olumsuz yaanan her olay snf birlikte yaar. Snfn
bellei yaanan olaylarn ok ynl olarak deerlendirilmesinde nemli ipular tar.
Ortak tarih bir anlamda snfn ortak bilinci olarak dnlebilir.
Snf Ynetimin Tanm

38

elik, Vehbi. Snf Ynetimi. Ankara:Nobel Yaynlar, 2002.

16

Snf ynetimi, eitim bilimleri alannda 1980li yllardan sonra hzl gelime gsteren bir
alandr. Trkiyede de 1997 1998 retim ylndan itibaren retmen yetitiren yksek
retim kurumlarnn programlarna girmitir. Tanmndan da anlalaca gibi snf ynetimi,
disiplinler aras bir alandr. Snf ynetimi eitim bilimleri iinde yer alan; eitim ynetimi ve
denetimi, eitim programlar ve retim, psikolojik danma ve rehberlik, eitimde lme
deerlendirme, anabilim dallarnn etkileimi sonucu gelimitir.
Genel olarak snf ynetimi, snfta etkili bir renme evresinin oluturulmas ve eiti
retim amalar dorultusunda ynetilmesidir. Ayrntl olarak ise snf ynetimi,
retmenlerin planlama, rgtleme, gibi ynetim srelerini, zaman, mekan, personel,
malzeme, yetki ve sorumluluk, dl ve cezalar gibi eitli aralar, okul dnda, okulda snf
dnda, snfta rencisiz, rencilerle kurallar dahilinde ama retimsel olmayan vb biimde
eitim - retimi etkili, verimli, insana saygl, bireysel ve grup uyumu deerleri iinde,
grubun bykl, rencilerin ya ve zgemii ve mekann uygunluu gibi faktrlerle,
okulla kltr, rollerle karekterler, grupla birey, bireyin kiilii ve rolleri, anlk ve uzun
vadeli hedefler arasndaki uyumun, okulun ve retmenin ideolojik duruundan etkilenerek
yrtt rgtsel bir etkinliktir39.
Snf ynetimini daha genel bir bak acs ile yle tanmlanmaktadr: Snf ynetimi, snf
kurallarnn belirlenmesi, uygun bir snf dzenin salanmas, retimin ve zamann etkili bir
ekilde ynetilmesi ve renci davranlarnn denetlenerek olumlu bir renme ikliminin
gelitirilmesi srecidir40.
Tanmlar incelendiinde snf ynetiminin kendine has zellikleri olduu grlr. Snf
ynetimin bu zellikleri yle sralanabilir41:
1. Snf ynetimi okul ynetimi iinde bir alandr. Snf ynetimini okul ynetiminden
soyutlamak ve ayr dnmek doru deildir. Okulda uygulanan ynetim biimi,
okulun iklimi snf ynetimini etkiler. Okul yneticisinin benimsedii disiplin
kurallar, okul disiplin politikas, snf kurallarn ve dzen anlayn etkiler.
2. retmenin ynetim yaklam, snf ynetimini etkiler. retmenin eitim felsefesi,
ynetim anlay, kiilii snf nasl yneteceini etkiler. Bir retmen demokratik bir
ynetim biimi uygularken, baka bir retmen otokratik snf ynetim biimini
39

Wragg, E.C. Primary Teching Skills. London: Routledge, 1993.

elik, Vehbi. a.g.e.
41
elik, Vehbi. a.g.e.
40

17

uygulayabilir. lki etkilemeyi, liderlik davranlarn n plana kartrken, dieri

yetkisini, yneticilii n plana karabilir.
3. Snf ynetimi, retim ve snf dzeni temelleri zerine kurulur. retmen snfn
amalarna ulatrabilmek iin bu iki alanda yeterliklerini kullanmaktadr. retmenin
etkili retimi gerekletirebilmesi uygun bir snf dzeni salamas ile olanakldr.
4. Toplumsal kltr, snf ynetimini etkiler.snf ynetimi uygulamalar ve yaklamlar
lkelerin kltrlerine gre farkllamaktadr. Kat kurallarn hakim olduu bir
toplumda demokratik bir snf ynetimi anlaynn uygulanmas zordur. Bu tr bir
uygulama okul iinde olduu kadar okul dndan tepkilere de neden olabilir.
5. Snf ynetim biimi, rencilerin ihtiyalarna, geliim zelliklerine, snfn dzeyine
gre farkllk gstermektedir. Ana snf rencisinin zellikleri, ihtiyalar ile
ortaretim rencisinin zellik ve ihtiyalar farkllk gsterir. Buna gre bu iki
dzeyde uygulanacak snf ynetim biimleri de farkllk gsterecektir.
6. Her ortamda geerli olabilecek tek ve en etkili bir snf ynetim yaklam yoktur.
Snf ynetimi pek ok i ve d faktrden etkilenmektedir. Bunlar; aile, toplumsal
kltr, lkenin eitim politikas, kitle iletiim aralar gibi d faktrler yannda snfn
fiziksel ortam, rencilerin istek, beklenti ve zellikleri, snf kurallar gibi i
faktrlerdir.bu faktrlerin her biri retmenin snf ynetimini etkiler. Bu nedenle
duruma gre en uygun snf ynetim biiminin belirlenmesi retmene dmektedir.
Snf Ynetiminin Boyutlar
Snf ynetimi, snf yaamnn renme amalar dorultusunda bir orkestra uyumu iinde
ynetilmesidir. renme iin uygun bir evrenin oluturulabilmesinin gerektirdii olanak ve
srelerin, renme dzeninin, ortamnn kurallarnn salanmas ve srdrlmesidir. Bir
sre iinde gerekleen snf ynetiminin ieriini aada be boyutta sunulan etkinlikler
oluturur42:
1. Snfn fiziksel ortamnn ynetimi. Snf ortamnn genilii, s, k, grlt,
temizlik, estetik, eitsel aralar, oturma dzeni gibi retmenin amalar dorultusunda
rgtleyebilecei snf ortamna ait faktrler bu grupta yer alr. Fiziksel dzenlemeler,
rencinin snfta kendini rahat ve mutlu hissetmesi ve renmeyi kolaylatrmak iin
yaplr.

42

Baar, Hseyin. a.g.e.

18

2. Plan program etkinliklerinin ynetimi. Yllk, nite ve gnlk planlarn yaplmas, i,

ilem srelerinin belirlenmesi, retim materyallerinin salanmas, yntem seme,
renci katlmn dzenleme, renci zelliklerini belirleme, geliimlerini izleme ve
deerlendirme bu grupta yer alr.
3. Zaman ynetimi. retimsel zamann iyi planlanmas ve ynetilmesi nemlidir.
nk etkili bir retim, renme srecinde geen zamann okluuna ve etkili
kullanmna baldr. Snf iinde geirilen zamann eitli etkinler arasnda dalm,
ders d ve bozucu etkinlerle zamann harcanmamas, rencinin gnll olarak
keyifle snfta retim iinde tutulabilmesi, devamszlk ve okuldan ayrlmalarn
nlenmesi bu kapsam iinde dnlebilir.
4. Snfta iliki ynetimi. Snf kurallarnn rencilerle birlikte benimsenerek
uygulanmas, snfta renci- renci, renci retmen iletiim ve ilikilerinin
ynetimi bu boyutta yer alr.
5. Davran ynetimi. Snf liderlii bu boyutta ne kan kavramdr. Snfta olumlu
iklimin oluturulmas, eitim ortamnn istenen davran salayabilir hale getirilmesi;
sorunlarn ortaya kmadan nlenmesi ya da ortaya kmsa uygun biimde zlmesi
bu kapsam iinde dnlebilir. Bu sreler snf ortamnda ynetilmesi gereken drt
adm olarak ele alnabilir. Bunlar; balanglar, oturumunun safhalar ya da oturumlar
arasndaki geiler, krizler ve sonular olarak ele alnabilir 43. Bir oturumun balangc
nemlidir. nk duruma bir anlam katar. Ama genellikle giri yapmak rencilerin
ilgilerini planlanan aktivite zerine ekmektir. Dolays ile ne yapmalarn,
bekledikleri bir iaretle onlar hazrlamay ve etkinlii yaplandrmay gerektirir. kinci
adm geiler ya da dnmlerdir. Bir etkinlikten dierine veya bir konudan dierine
geite yaanan bir sorundur. Yetenekli retmenler yaplandrma ve dntrmeyi
dikkatli yapmak iin zamannda giriimde bulunur. Geiler arasnda rencileri yeni
duruma uyarlayarak ders akn en az kesinti ile gerekletirirler. Dier olay krizlerde
grlr. Snf ortamnn akn kesintiye uratan kaynak kriz olarak dnlebilir.
Nedenleri fakl olabilir. Krizde retmene yardmc olacak temel ilke vardr.
Bunlar; kargaay en aza indirmek, krize neden olan duruma hakim olmak ve nasl
hareket edeceine karar vermeden iyice dnmektir.
Snf Ynetimi Modelleri
43

Pollard, Andrew. Reflective Teaching in The Primary School. London: Cassel, 1998.

19

Snf ynetimi durumsal nitelik gsteren bir ynetim etkinliidir. Snf ynetimin bu zellii
retmenin etkinliklerini yrtrken deiik yaklam ve modelleri kullanmasn gerektirir.
En etkili ve en iyi snf ynetimi yaklamnn bulunmamas retmeni farkl modellerde
davranmaya yneltir. Model seimi amalara, kaynaklara, ihtiyalara ve duruma gre
deiebilir. Seilen her modelin kullanmnda da farkl yntemler kullanlabilir. rnein
nlemsel modelin kullanmnda yetkeci ya da demokratik yaklam ve bir yntem olarak
kullanlabilir. Snf ynetiminde kullanlan modeller; tepkisel, nlemsel, geliimsel ve
btnsel modeller olarak gruplanmaktadr44:
1. Tepkisel model. Snf ynetiminde retmenlerce ska kullanlan klasik model
olarak nitelenebilir. stenmeyen bir dzenlemeye veya bir davrana tepki gsterilme
biiminde grlr. Amac istenmeyen durum veya davrann deitirilmesidir. Bu
modelde istenmeyen davrann ya da durumun deitirilmesi dl ceza trnde
etkinliklerle gerekletirilir. Etkinliklerin ynelimi gruptan ok bireyedir. Snf iinde
ders akn bozan bir rencinin snftan karlmas, dersi dinlemeyen bir rencinin
uyarlmas, devamsz rencilerin aileleriyle grlmesi bu modelin kullanmnda
grlen rnekler olarak verilebilir. Bu modelin en zayf yn, her tepkinin bir kar
tepki dourmas ve bu tepkinin renciyi istenen davrana gdleyeceinden emin
olunamamasdr. Ancak gerekli grldnde kullanlabilir. Bunun yannda bu
modele ska bavuran bir retmenin, snf ynetimi becerilerinin yksek olmad
sylenebilir.
2. nlemsel model. Gelecekte meydana gelecek bir davrann kestirilmesi ve olmadan
nce nlemeye ynelik tedbirlerin alnmas anlayna dayaldr. Amac snf
sorunlarnn ortaya kmasna olanak verecek bir ortamn engellenmesidir. nlemsel
modelde sorunun tespit edilmesi nemli deildir. nemli olan sorunun ortaya
kmadan nlenmesidir. Bu model snf etkinliklerini bir sosyalleme sreci olarak
ele alr, snfta yanl davrana olanak vermeyen bir toplumsal sistem oluturmaya
alr. Etkinlikler bireyden ok gruba yneliktir. Eitime ncesi dzenlemeleri,
istenen davrann oluumunu kolaylatran, istenmeyen davrann gsterilmesini
engelleyen kurallar, plan ve programlar ierir.
3. Geliimsel model. Snf ynetiminde rencilerin fiziksel, psikolojik, sosyal geliim
dzeylerinin gerektirdii uygulamalarn gerekletirilmesini esas alr. Bir uygulamaya
geilmeden nce rencinin ona hazrlanmasn ngrr. Bu model rencilerin
44

Baar, Hseyin. a.g.e.

20

geliim dzeylerine gre drt basamaktan oluur. Birinci basamak rencinin on

yana kadar sren ya dilimini gsterir. Bu dnem nasl renci olunacann
renildii dnemdir. kinci basamak on oniki ya dilimleri arasn kapsar.
renciler olgunlama yolunda hzla ilerler, retmeni honut etmeye isteklidir. Bu
nedenle snf ynetimine verilen arlk giderek azalr. nc basamak, on-onbe
yalar arasdr. Genelde erinlik dnemi zellikleri rencilerde hakimdir. renciler
birbirlerinden etkilenir, yetke grnts verirler, retmeni skntya sokmaktan
holanabilir, bununla snfn beenisini kazanabilir. Snf ynetimi kurallarn
sorgular, nedenlerini ararlar. Drdnc basamak lise yllar olan onbe ya sonrasn
kapsar. Bu dnemde renciler ergenlie geii yaamaktadrlar. Davranlarnda da
bu durumun izleri grlr. Ancak renciler, kim olduklarn, nasl davranmalar
gerektiini anlamaya balarlar. Daha sosyaldirler. Snf ynetimi sorunlar daha azdr.
4. Btnsel model. Btnsel snf ynetimi modeli nceki modelin bir sentezi olarak
grlebilir. Bu modelde nlemsel snf ynetimi modeline ncelik verme, gruba
olduu kadar bireye de ynelme, istenen davrana ulaabilmek iin, istenmeyen
davrann nedenlerini ortadan kaldrma, renci zelliklerini dikkate alma vardr.
stenen davrann uygun ortamlarda gerekleecei bilincine dayanarak ortam
dzenlemeye, btn nlemsel ynetim abalarna karn oluabilecek istenmeyen
davranlar dzeltmek amacyla tepkisel ynetim aralarndan yararlanlmaya
allr.
zet
Yaanmakta olan a bilgi a, bu an toplumlar da bilgi toplumlar olarak
adlandrlmaktadr. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geite, toplumlarnn eitim
seviyelerinin ykseklii, saladklar refah art ve bilginin retim, datm ve kullanmnn
etkinlii nem kazanm bulunmaktadr.
21. yzyl bilgi iilerinin egemen olduu bir toplum olacaktr. Bu niteliklere uygun insann
yetitirilmesi grevi eitim ve dolaysyla okullara dmektedir. Okullarn bu yeni duruma
uyum salayabilmesi bir btn olarak gzden geirilmesini gerektirmektedir. Okullara
ynelen yeni talepler sonucu :
1. Eitimli insann tanm deiecektir.
2. retme ve renme yntemleri deiecektir
3. retilen ve renilen yani, ierik deiecektir

21

Bunlara dayal olarak okul ve eitim paradigmasnn da deiecei tahmin edilmektedir.

Tarm sanayi okulundan bilgi okuluna gei yaanacaktr. Bilgi andaki eitim ve retim
etkinlikleri, bireyleri her an deien koullara uyum salayacak biimde donatmaldr. Bu
balamda bilgi toplumunun insanlar, problem zebilen, objektif karar verebilen, bilimsel
aratrma yapabilen, etkili iletiim kurabilen, eletirel dnen, yaratc, renmeyi renmi
bireyler olarak yetitirilmelidir.
ada eitim anlaynda retimde bilgi alp verme yerine dnmeyi renme nem
kazanmaktadr. Dnen, eletiren, yaratan ve bilgiye ulama yollarn bilen bireylerin
yetimesi iin, renci sadece pasif alc ya da aktif katlmc deil, bilgiyi ina eden aktif
katlmc rolndedir. retmen bu srete yol ve yn gsteren lider konumundadr. Bu
zellikler erevesinde ada bir snf ortamnda geerli ilkeler ylece sralanabilir:
1. renciye uygun, onlarn ilgisini eken problemlerin sunulmas.
2. renmenin temel kavramlar / temalar zerine kurulmas; gerein / zn
aratrlmas.
3. rencilerin bak alarnn aratrlmas ve onlara deer verilmesi.
4. Programn uygulanmasnda renci zelliklerinin dikkate alnmas.
5. renmenin retim sreci iinde deerlendirilmesidir.
Okul genel anlamda toplumun ve bireylerin eitim gereksiniminin planl, programl ve
istendik bir biimde karlanabilmesi iin kurulmu formal bir rgttr. Snf geleneksel
olarak retimin yapld, retmenle rencilerin yz yze geldii ortamn ad olarak ifade
edilmektedir. renci zelliklerine gre ise snf, belirli benzer zelliklere sahip bireylerin
oluturduu grup olarak tanmlanabilir. i snf, zenginler snf gibi.
Snf ynetimi, snf kurallarnn belirlenmesi, uygun bir snf dzenin salanmas, retimin
ve zamann etkili bir ekilde ynetilmesi ve renci davranlarnn denetlenerek olumlu bir
renme ikliminin gelitirilmesi srecidir
Tanmlar incelendiinde snf ynetiminin kendine has zellikleri olduu grlr. Snf
ynetimin bu zellikleri yle sralanabilir:
1. Snf ynetimi okul ynetimi iinde bir alandr.
2. retmenin ynetim yaklam, snf ynetimini etkiler.
3. Snf ynetimi, retim ve snf dzeni temelleri zerine kurulur.
4. Toplumsal kltr, snf ynetimini etkiler.snf ynetimi uygulamalar ve yaklamlar
lkelerin kltrlerine gre farkllamaktadr.

22

5. Snf ynetim biimi, rencilerin ihtiyalarna, geliim zelliklerine, snfn dzeyine

gre farkllk gstermektedir.
6. Her ortamda geerli olabilecek tek ve en etkili bir snf ynetim yaklam yoktur.
Snf ynetimi pek ok i ve d faktrden etkilenmektedir.
Bir sre iinde gerekleen snf ynetiminin ieriini aada be boyutta sunulan etkinlikler
oluturur bunlar:
1. Snfn fiziksel ortamnn ynetimi.
2. Zaman ynetimi.
3. Snfta iliki ynetimi.
4. Davran ynetimidir.
Snf ynetimi durumsal nitelik gsteren bir ynetim etkinliidir. Snf ynetimin bu zellii
retmenin etkinliklerini yrtrken deiik yaklam ve modelleri kullanmasn gerektirir.
Snf ynetiminde kullanlan modeller; tepkisel, nlemsel, geliimsel ve btnsel modeller
olarak gruplanmaktadr.

Bir yk
AL VE ARFE RETMEN
Arife retmen retmenler odasna sessizce girdi ve bir keye oturup snftan kta
syledii ayn beklemeye balad. Durum Arif retmenin dikkatinden kamad, Arife
retmenin zgn olduunu dnd. Yirmibirinci yln alyordu arif retmen. ok
okuyan, srekli kendisini yenileyen, arkada canls, bilge bir retmendi. Kimin bir derdi
olsa ondan yardm isterdi. Gvenilir kiilii, mesleki deneyimi ve bilgelii aabey retmen
konumuna itmiti onu arkadalarnn gznde.
Bir sandalye alp Arife retmenin yanna gitti. retmenler odas kalabalkt. Kimi
gazetesini okuyor, kimi ayn yudumluyor kimi de yanndaki arkada ile sohbet ediyordu.
Arife retmene anlatmak ister misin dedi. zgn bir sesle Arife retmen, Sorun Ali.
hocam dedi. Ne yapacam bilmiyorum onunla. Snf retmeni ile konutum, okul rehberlik
servisinden yardm istedim. Ailesi ile konutum, retmenine kar geliyorsun diye babas
dvm. O gnden sonra daha da hrnlat. Ne yaptmsa kazanamadm onu.

23

Derste gazete okuyordu bir sre grmezden geldim, o iyice abartt gazetenin bulmacasn
zmeye balad. Kapatmasn ve dersi dinlemesini syledim, beni duymazdan geldi,
bulmacay zmeye devam etti. Durumu dier ocuklar da olumsuz etkiliyor. Ona zenip
onun gibi olmak isteyenler var. Daha ilkretim sekizinci snfta. Byle devam ederse benim
derslerimden kalacak. Snav yaptm bo kat vermi. Konumak istedim gelmedi. Tekrar
ailesiyle konumak istemiyorum nk bu defa daha ar ekilde cezalandrmalarndan
korkuyorum.

Rehberlik servisinden Aye hanmla konutum onunla da grmek

istemiyormu. Ne yapacam imdi ben ?

Deerlendirme sorular
S.1. Aadakilerden hangisi bilgi toplumunun insanlarnda aranan zelliklerinden biri
deildir?
a) Problem zebilen
b) Objektif karar verebilen,
c) Bilimsel aratrma yapabilen,
d) Etkili iletiim kurabilen,
e) Hemen her konu hakknda bilgi sahibi olan
S.2. Aadakilerden hangisi okullarn renme merkezleri haline getirilmesinin
salayaca faydalar arasnda saylabilir?
a) Okullarn teknoloji ve ktphane gibi kaynaklarn formal eitim yannda, talep eden
deiik ya gruplarndan bireylerin hizmetine de sunmas
b) Formal eitime ek olarak, okuma yazma kurslarnn tesinde evrenin eitim
ihtiyacn karlayacak tarzda kurgulanmas
c) renen bir toplum ve yaam boyu eitim gereksiniminin karlanmasnda nemli
olmas.
d) Belirli ya gruplarna hitap eden kat yapsnn yetikinler eitimi ve yaam boyu
eitimi salayacak biimde almnn gerekleebilecek olmas
e) Yukardakilerin hepsi
S.3. Aadakilerden hangisi ada bir snf ortamnda geerli ilkelerdendir?
a. retmenlere uygun, onlarn ilgisini eken problemlerin sunulmas.
b. renmenin retmen temelli olmas
c. rencilerin bak alarnn aratrlmas ve onlara deer verilmesi.
d. renmenin retim sreci sonunda deerlendirilmesi.

24

e. Hibiri
S.4 genel anlamda toplumun ve bireylerin eitim gereksiniminin planl,
programl ve istendik bir biimde karlanabilmesi iin kurulmu formal bir
rgttr. Cmlesinde bo yere aadakilerden hangisi gelmelidir?
a) Snf
b) Okul
c) Kurum
d) Sistem
e) Sendika
S.5 Okulun kendine zg ve onu dier toplumsal rgtlerden farkl klan zellikleri
vardr. Aadakilerden hangisinde bu zelliklerden birlikte verilmitir ?
1) zerinde alt hammaddenin toplumdan gelen ve yine topluma giden insan
olmasdr.
2) Okulda eitli deerler bulunur ve bunlar atma durumundadr.
3) Okulun rnn deerlendirmek basittir.
4) Okul genel bir evredir.
5) Okul evredeki btn formal ve informal rgtlerden etkilenmez
a. 1 ve3
b. 2 ve 4
c. 2 ve 5
d. 1 ve 2
e. 1 ve 5
S.6. Aadakilerden hangisi snflarda ortak olarak grlebilen yapsal zelliklerden
deildir?
a. ok boyutluluk..
b. Yaknlk.
c. Aynilik
d. Aklk.
e. Ortak tarih.
S.7. Snf ynetimi, snf yaamnn renme amalar dorultusunda bir orkestra
uyumu iinde ynetilmesidir. renme iin uygun bir evrenin oluturulabilmesinin
gerektirdii olanak ve srelerin, renme dzeninin, ortamnn kurallarnn
salanmas ve srdrlmesidir. Aadakilerden hangisi bir sre iinde gerekleen
snf ynetiminin ieriini oluturan boyutlardan deildir?
a) Snfta retmen merkezli planlamann yaplmas
b) Plan program etkinliklerinin ynetimi.
25

c) Zaman ynetimi.
d) Snfta iliki ynetimi.
e) Davran ynetimi.
S.8. Gelecekte meydana gelecek bir davrann kestirilmesi ve olmadan nce nlemeye
ynelik tedbirlerin alnmas anlayna dayal snf ynetim modeli aadakilerden
hangisidir?
a. Tepkisel model
b. nlemsel model.
b. Geliimsel model.
c. Btnsel model.
d. Hibiri
Cevaplar:
1. e
2. a
3. c
4. b
5. d
6. c
7. a
8. b

Yararlanlan Kaynaklar
Akaln, Ayta. Okul Yneticilii, Ankara: Pegem Yaynlar, 1998.
Aksu, Meral. Nasl Bir nsan ? Nasl Bir retim ? Yeni Trkiye, Say 7, 1996.
Baaran, brahim Ethem, Ynetime Giri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
Yayn No: 135, Ankara, 1984.
Bursalolu, Ziya. Okul ynetiminde Yeni Yap ve Davran, (Geniletilmi Dokuzuncu
Bask), Ankara: Pegem Yaynlar No:9, 1994.
Bykdvenci, Sabri. Pragmatizm ve Eitim, Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, Say 1-2,
1987.
Cerit,Yusuf. Bilgi Toplumu ve Bilgi Toplumunda Ykselen Deer, Eitim, Milli Eitim,
Ankara: Say 135, 1997.
elik, Vehbi. Snf Ynetimi. Ankara:Nobel Yaynlar, 2002.
26

Erdoan, rfan. Bilgi, Toplumu Olmann Gerektirdii Eitim Paradigmas, Yeni Trkiye,
Say 19, 1998.
Ertrk, Selahattin. Eitimde Program Gelitirme, Ankara: Meteksan Yaynlar, 1993.
Hesapolu, Muhsin. nsan Kaynaklarnn Ynetimi ve Ekonomisi, stanbul: Beta Basm
Yayn A.. 1994.
Karsl, Mehmet Durdu. retmenlik Mesleine Giri. Ankara: reti Yaynlar, 2003.
Baar, Hseyin. Snf Ynetimi. Ankara: An Yaynclk, 2003.
Ksakrek, Mehmet Ali. Eitim Felsefe likileri zerine, Ankara niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi, Say 1, 1982.
Pollard, Andrew. Reflective Teaching in The Primary School. London: Cassel, 1998.
iman, Mehmet ve Selahattin Turan. Eitimde Toplam Kalite Ynetimi. Ankara: Pegem
Yaynclk, Ankara.
Tezcan, Mahmut. Eitim Sosyolojisine Giri, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi
Yaynlar No:91, 1981.
nal, Semra. Gelecein Okulu, Milli Eitim Say 141, Milli Eitim Bakanl Yaynlar,
1999.
Var, Fatma. Eitim Bilimine Giri, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar
No:98, 1981.
Williams, David. Pupil Management, School Management In Practice, England: Longman
Group UK Limited, 1988.
Wragg, E.C. Primary Teching Skills. London: Routledge, 1993.

27