POJAM KAZNE

Opa razmatranja o kazni

Kazna je najstarija krivina sankcija. Ona nije samo pravna kategorija, ve prije svega pojava u
drutvu. esto je zbog toga zastupano miljenje da postoje 2 pojma kazne: formalni i materijalni.
Formalni pojam obuhvata pravne elemente kazne odreenost u zakonu, zakonitost u izricanju, organ
nadlean za izricanje, postupak u kome se izrie itd. Materijalni pojam kazne najee se odreuje s
obzirom na svrhu koju treba postii kaznom. Meutim, ovakva podjela nema osnova jer pojam kazne
treba obuhvatiti istovremeno i njena pravna obiljeja, kao i njen drutveni znaaj.
Opa obiljeja kazne i definicija kazne
Opa obiljeja kazne imaju odreene specifinosti u odnosu na opa obiljeja krivinih sankcija uope:
a) Kazna je krivina sankcija kojom treba ostvariti ciljeve kako generalne tako i specijalne prevencije,
za razliku od ostalih krivinih sankcija gdje je primarno ostvarivanje ciljeva specijalne prevencije.
Dakle, kaznom se utie na uinioca da ne ponovi vrenje krivinog djela (specijalna prevencija), ali i
na ostala lica da se uzdre od vrenja krivinih djela (generalna prevencija).
b) Kaznom se uinilac krivinog djela liava odreenih sloboda ili prava, ili se ograniava u njima;
c) Kazna se moe izrei samo krivino odgovornom uiniocu djela;
d) Ope obiljeje kazne je i njena odreenost u zakonu, kako kod propisivanja tako i kod izricanja;
e) Kaznu moe izrei samo sud u zakonom propisanom postupku.
Na osnovu navedenog, moe se dati opi pojam kazne: Kazna je krivina sankcija koju sud izrie u
zakonito sprovedenom postupku, krivino odgovornom uiniocu krivinog djela, radi zatite drutva
od kriminaliteta, a sastoji se u liavanju ili ograniavanju odreenih sloboda i prava.
Obiljeja kazne relativnog karaktera
Pored opih obiljeja kazne, koja vae za svaku kaznu, postoje jo neka obiljeja koja su karakteristina
samo za pojedine kazne ili pojedine vrste kazni, pa se zbog toga ne mogu uvrstiti u opi pojam kazne.
Ta obiljeja su relativnog karaktera. Po tim obiljejima kazna treba biti:
a) Djeljiva, tj. takva da se moe izricati u veoj ili manjoj mjeri. (mogue kod kazni lienja slobode i
novane kazne, nemogue npr. kod smrtne kazne);
b) Opoziva, tj. da se moe ukinuti;
c) Popravljiva, tj. takva da je mogue otkloniti posljedice koje proizilaze iz njene prirode (mogue
samo kod imovinskih kazni);
d) Lina, tj. da pogaa samo uinioca krivinog djela;
e) Srazmjerna, tj. da odgovara teini izvrenog djela i stepenu krivine odgovornosti uinioca;

f) Humana. Ovaj zahtjev prvenstveno se shvata kao potreba da kazna bude liena fizikog ili psihikog
muenja lica prema kojem se primjenjuje.
OPRAVDANOST KAZNE

Razliita shvatanja o opravdanosti kazne

O opravdanosti kazne u literaturi postoje razliita miljenja zasnovana na filozofskim shvatanjima
pojedinih pisaca.
Prema teoriji drutvenog ugovora (Ruso), izmeu drutva i pojedinaca postoji preutni sporazum
kojim su pojedinci na drutvenu zajednicu prenijeli odreena svoja prava, meu ostalim i pravo na
ivot i slobodu. Otuda proizilazi pravo na kanjavanje od strane drave. Ona to pravo moe vriti u
granicama ugovora, a te granice odreene su zakonitou kazne.
Po Kantovom shvatanju krivinog djela i kazne, opravdanost prava drave na kanjavanje nalazi se u
zahtjevu apsolutne pravde.
Za sljedbenike Hegelove filozofije, pravni osnov kazne je dijalektika nunost za uspostavljanjem
pravnog poretka. Pravo je izraz ope volje (teza), krivino djelo je negacija prava (antiteza), a kazna je
sredstvo za ponovno uspostavljanje naruenog pravnog poretka (negacija negacije - sinteza).
Binding je osnov prava na kanjavanje vidio u pravu drave na poslunost pojedinaca koje se
konstituira krivinopravnim normama. Prema Listu, pravni osnov kazne je nunost za odravanje
pravnog poretka. Za predstavnike italijanske pozitivne kole, pravni osnov mjera socijalne zatite je
odbrana drutva.
Opravdanost primjene kazne
Kazna je neophodno sredstvo za zatitu drutva u borbi protiv kriminaliteta. Zbog toga pravni osnov
kazne treba posmatrati kroz nunost kazne kao reakcije drutva na kriminalitet.
SVRHA KAZNE
Osnovna teoretska shvatanja o svrsi kazne
U nauci krivinog prava, sva shvatanja o svrsi kanjavanja mogu se svrstati u 3 osnovne grupe teorija:
apsolutne, relativne i mjeovite (ekletike) teorije.
Apsolutne teorije su najstarije. Po ovim teorijama osnovni cilj kazne je odmazda za krivino djelo.
Kroz kaznu uinilac treba ispatati za ono to je uinio. Kanjava se zato to se grijeilo, a ne zato da
se ne bi grijeilo. Kazna je sama sebi cilj.
Relativne teorije polaze od toga da je osnovna svrha svake krivine sankcije zatita drutva od
kriminaliteta. Represivno dejstvo kazne proizilazi iz njene sadrine, ali to nije njena svrha. Svrha je
zatita drutva, a kazna jedno od sredstava za ostvarenje ovog drutveno korisnog cilja. Zato se ove
teorije nazivaju i utilitarnim teorijama o svrsi kazne.
Shvatanja o preventivnoj funkciji kazne se mogu podijeliti u 2 osnovne grupe: teorije o specijalnoj ili
posebnoj prevenciji i teorije o generalnoj ili opoj prevenciji.
Po teorijama o specijalnoj prevenciji, zatita drutva od kriminaliteta najbolje se ostvaruje kroz
djelovanje na uinioca krivinog djela. Osnovna svrha kazne je da se njome utie na uinioca da
ponovo ne izvri krivino djelo. Za pristalice ove teorije, ovaj osnovni cilj moe se ostvariti na razne
naine:
- teorija zastraenja predupreenje novog krivinog djela najbolje se ostvaruje kroz zastraujui
uticaj kazne. To je vodilo surovosti kanjavanja;
- teorija starateljstva primjenom kazne uinioca treba staviti odreeno vrijeme pod reim nadzora i
staranja kako ne bi ponovio djelo;
- teorija popravljanja svrha kazne najbolje se ostvaruje njenom moralnom funkcijom.

Savremeni zastupnici teorije specijalne prevencije smatraju da je osnovna svrha kazne resocijalizacija
uinioca krivinog djela, tj. njegovo osposobljavanje da vodi drutveno koristan ivot, ime se najbolje
obezbjeuje da osueni nakon izdrane kazne ne ponovi krivino djelo.
Teorije generalne ili ope prevencije svrhu kazne odreuju kao uticaj na graane da ne vre krivina
djela. Izricanjem i izvrenjem kazne stavlja se u izgled svakome ta ga oekuje ako izvri krivino
djelo. Postoji nekoliko varijanti ove teorije:
- teorija zastraenja predvianjem kazne samo propisivanje kazne za krivino djelo preventivno
djeluje. Ovo je mogue uz 3 uslova: kazne moraju biti stroge; mora biti izvjesno da e zaprijeena
kazna biti i izreena; odluka o izvrenju KD mora biti zasnovana na procjeni korisnosti od izvrenja
djela i tete od izreene kazne;
- zastraenje izvrenjem kazne zastraujui uticaj kazne ostvaruje se njenim izvrenjem. Da bi se to
ostvarilo, nain izvrenja kazni mora biti zastraujui, a javnost mora na neki nain biti upoznata sa
njihovim izvrenjem;
- teorija opomene opi preventivni uticaj je u moralnoj funkciji kazne, koja treba formirati i uvrstiti
uvjerenje da je krivino djelo nemoralan akt.
Da bi ostvarila preventivnu funkciju (generalnu ili specijalnu), kazna mora biti pravina, jer samo
takva kazna moe popravno djelovati na uinioca krivinog djela, odnosno na druge graane.
Mjeovite ili ekletike teorije o svrsi kanjavanja objedinjavaju osnovne postavke apsolutnih i
relativnih teorija. Po ovim teorijama primjenom kazne ostvaruje se i odmazda za izvreno djelo, ali se
i preventivno djeluje na budue vrenje krivinih djela.
Odreivanje svrhe kazne
Svrha kanjavanja je zatita odreenog drutva od odreenog kriminaliteta. Ova zatita se najbolje
ostvaruje s jedne strane prevencijom od buduih vrenja krivinih djela, a s druge strane uticajem na
lica koja su ve izvrila krivino djelo da ih ponovo ne vre. Ovakvo stanovite prihvaeno je u
odredbi l.33 KZ FBiH, gdje se izriito navodi svrha kanjavanja kao spreavanje uinitelja da ini
krivina djela i njegov preodgoj, te preventivni uticaj na druge da ne ine krivina djela. Dakle,
svrha kazne je i generalna i specijalna prevencija.
Smisao zakonodavnog odreivanja svrhe kanjavanja je dvostruk:
1. Zauzimanjem naelnog stava o tome, zakonodavac daje opu smjernicu o tome ta se eli postii
kanjavanjem, to obavezuje one koji primjenjuju zakon;
2. Primjena nekih instituta krivinog prava uslovljena je ostvarenjem svrhe kanjavanja. Sa jasno
odreenim ciljevima kanjavanja lake je procijeniti da li je primjena tih instituta opravdana ili ne.
Npr. ublaavanje kazne po nekom od fakultativnih osnova moe se uiniti samo ako se i sa ublaenom
kaznom moe postii svrha kanjavanja.

SISTEM KAZNI
VRSTE KAZNI I NJIHOVA MOGUA KLASIFIKACIJA

Osnovne podjele kazni

U krivinom zakonodavstvu i teoriji najee su prihvaene slijedee vrste kazni:

a) Prema nainu izricanja kazne se dijele na glavne i sporedne. Glavne kazne se mogu izrei
samostalno za izvreno krivino djelo, dok se sporedne mogu izrei samo uz neku od glavnih kazni.
b) Prema vrsti sloboda i prava kojih se uinilac krivinog djela liava, odnosno koje se uiniocu
ograniavaju primjenom kazne, kazne se mogu podijeliti na one protiv ivota (smrtna kazna), protiv
tijela (npr. odsijecanje ruke), protiv slobode, protiv imovine i protiv graanskih prava (npr. izborna
prava, prava udruivanja i sl).
c) Prema nainu odmjeravanja kazne se mogu podijeliti na trajne i vremenske. Trajne su one koje se
izriu za cio ivot osuivanog lica (npr.doivotni zatvor ili trajno liavanje nekih graanskih prava).
Vremenske su one koje se izriu na odreeno vrijeme.
d) Ako je za jedno krivino djelo propisano vie kazni, one mogu biti odreene alternativno i
kumulativno.
Sistem kazni u naem krivinom pravu
U KZ FBiH (l.34), kao vrste kazni navedene su zatvor, dugotrajni zatvor i novana kazna. Izuzetno se
zakonom moe predvidjeti i smrtna kazna za teke oblike krivinih djela za koja je propisana kazna
dugotrajnog zatvora, a koja su uinjena za vrijeme ratnog stanja ili stanja neposredne ratne opasnosti, s
tim to se smrtna kazna moe se izrei i izvriti samo dok traje ratno stanje ili neposredna ratna
opasnost.
Zatvor i dugotrajni zatvor se mogu izrei samo kao glavne kazne, a novana kazna i kao glavna i kao
sporedna (l.35). Ako je za jedno krivino djelo propisano vie kazni, samo jedna se moe izrei kao
glavna.
Osnovne karakteristike sistema kazni u naem krivinom pravu
- Relativno mali broj kazni;
- Prihvaeni sistem kazni odgovara veem broju savremenih krivinih zakonodavstava;
- Nae krivino pravo ne poznaje tjelesne kazne u njihovom pravom smislu;
- Uiniocu se zbog izvrenog KD moe izrei jedna ili 2 kazne. Ako je jedna, to moe biti samo neka
od glavnih kazni. Uz glavnu se moe izrei samo jedna od sporednih kazni;
- Za na sistem karakteristian je poseban status novane kazne, koja se moe izrei i kao glavna i kao
sporedna kazna. Ako je propisana alternativno sa kaznom zatvora, onda se po pravilu moe izrei samo
kao glavna kazna. Izuzetak od ovog pravila je kod krivinih djela iz koristoljublja. Prema l.36 st.2, za
krivina djela uinjena iz koristoljublja novana kazna se moe izrei i kad nije propisana zakonom, ili
kad je zakonom propisana alternativno sa kaznom zatvora pa sud kao glavnu kaznu izrekne kaznu
zatvora. Dakle, u ovakvim sluajevima novana kazna se moe izrei i kao sporedna, bez obzira to je
alternativno propisana sa kaznom zatvora.
ZATVOR
Opravdanost kazne lienja slobode kao krivine sankcije
Kazna lienja slobode zauzima danas najznaajnije mjesto u sistemu krivinih sankcija jer je praksa
pokazala da ova kazna predstavlja najpogodniju mjeru kanjavanja. Ona objedinjava najvie uslova
koji se trae od kazne da bi bila pravedna i adekvatno primjenjivana: moe se izricati u razliitom
trajanju i tako individualizirati prema teini djela i krivcu; izvrenje se moe prilagoditi karakteru
osuenih lica; opoziva je; u veoj mjeri je personalnog karaktera nego ostale
kazne; prihvatljiva je od javnog mnijenja itd. Osim navedenih argumenata u koristi kazne lienja
slobode, danas se u teoriji istiu i slijedei argumenti:

a) Resocijalizacija uinilaca krivinih djela, kao jedan od osnovnih ciljeva primjene krivinih sankcija,
najbolje se moe ostvariti primjenom kazne lienja slobode u sklopu koje se realiziraju programi
resocijalizacije;
b) Lienje slobode je neophodna mjera kanjavanja za odreene vrste delikvenata jer se ne vidi drugi
nain reakcije na njihovo ponaanje;
c) Postojanje ove kazne posebno je neophodno u zakonodavstvima koja ne poznaju smrtnu kaznu;
S druge strane, u savremenoj krivinopravnoj nauci se istiu i argumenti protiv kazni lienja slobode:
a) Kazna lienja slobode je u osnovi retributivnog karaktera jer se po pravilu odmjerava u striktnoj
funkciji sa teinom izvrenog djela. Ocjena linosti uinioca vri se na osnovu indeterministikog
shvatanja o slobodi njegove volje;
b) Kazna zatvora nije efikasno sredstvo zatite drutva protiv kriminaliteta jer je privremenog
karaktera i jer uinilac time nije onemoguen da i dalje vri krivina djela u odnosu na ostalu
zatvorsku populaciju. Osim toga, humanizacija zatvorskog tretmana nuno umanjuje zastraujui uticaj
ove kazne;
c) Mogunosti kazne lienja slobode u pogledu ostvarenja ciljeva specijalne prevencije, a posebno
resocijalizacije osuenih lica nisu velike i esto se predimenzioniraju;
d) Posebne kritike upuuju se kazni lienja slobode dugog trajanja, jer se vrlo negativno odraavaju na
linost osuenog;
e) Kazni lienja slobode prigovara se i da predstavlja skupu krivinu sankciju, obzirom na investicije
neophodne za izgradnju ustanova za izvrenje ove kazne i njihovo materijalno i kadrovsko opremanje.
Neki savremeni problemi u vezi sa kaznama lienja slobode
U oblasti materijalnog krivinog prava posebno se istiu 3 problema vezana za ovu kaznu:
- jedinstvena kazna lienja slobode ili vie oblika ove kazne;
- kratkotrajne kazne lienja slobode;
- izricanje ove kazne u odreenom ili neodreenom trajanju.
Unifikacija kazni lienja slobode. U vrijeme kad se kazna lienja slobode ee javlja kao krivina
sankcija bio je predvien uglavnom jedan oblik ove kazne koji se svodio na dugogodinje tamnovanje
osuenog pod vrlo tekim uslovima. Meutim, u daljem razvoju krivinog prava, zakonodavstva 19. i
prve polovine 20.vijeka prihvataju vie kazni lienja slobode, to se smatralo opravdanim prvenstveno
zbog individualizacije kazne usljed razliitosti vrste i teine krivinih djela, kao i krivice uinioca.
Meutim, u nauci krivinog prava postalo je sporno pitanje da li zadrati vie kazni lienja slobode ili
prei na jedan oblik ove kazne. Unifikacija kazni najee se brani slijedeim razlozima:
a) Postojanje vie kazni lienja slobode ima opravdanje samo ako se te kazne meusobno razlikuju u
pogledu njihove sadrine, ako znae razliite tretmane za osuena lica. Razlika izmeu pojedinih
kazni lienja slobode u zakonodavstvu 19.vijeka uglavnom se zasnivala na tome da li je kazna praena
prinudnim radom ili ne, da li se izdrava elijskom izolacijom ili zajedniki, te kakva su prava
osuenih lica. Meutim, rad osuenika odavno je prestao biti osnov za gradiranje kazne na teu ili
laku. Danas je rad terapeutsko sredstvo u procesu resocijalizacije osuenika. elijska izolacija se sve
rjee susree u savremenim krivinim zakonodavstvima, a razlike u pravima osuenika danas su vrlo
male i svode se na broj pisama koja se mogu poslati ili primiti, broj posjeta i sl. To se kroz disciplinsko
kanjavanje i davanje povlastica moe suavati ili proirivati. Sve to ukazuje da u postupku

b) Unifikacijom kazni lienja slobode ne bi se smanjile zakonske mogunosti za individualizaciju ove

kazne. Kazna bi se individualizirala po duini trajanja, a ne po vrsti.
c) Prihvatanjem jedinstvene kazne lienja slobode otklonile bi se neke neloginosti koje nastaju u
sistemu vie kazni lienja slobode kod odmjeravanja kazne za djela u sticaju.
d) Neosnovna je sumnja da bi prelaz sa vie kazni lienja slobode na jednu nuno vodio reviziji itavog
krivinopravnog sistema.
Ideje o unifikaciji kazne lienja slobode prihvaene su u veini savremenih krivinih zakonodavstava.
Kratkotrajne kazne lienja slobode. Pojam kratke kazne lienja slobode nije zakonski odreen, a i u
teoriji o tome ne postoji jedinstveno miljenje. Najzastupljenije je stanovite da se radi o kaznama u
trajanju do 6 mjeseci, s tim to se i u okviru ovih kazni izdvajaju one do 15 ili 30 dana. U nauci
krivinog prava stavlja se niz prigovora praksi izricanja kratkih kazni lienja slobode, sa
argumentacijom da ta praksa nije opravdana ciljevima kaznene politike. Protiv ovih kazni najee se
izriu slijedei prigovori:
a) Primjenom kratkotrajne kazne lienja slobode ne moe se ostvariti svrha krivinih sankcija;
b) Kratka kazna lienja slobode proizvodi niz tetnih posljedica za osuenog u moralnom,
materijalnom, profesionalnom i drutvenom pogledu;
c) Zatvaranje kratkog trajanja stimulie povrat, jer su primarni delikventi u zatvoru izloeni tetnom
uticaju povratnika i profesionalnih delikvenata. Zato se kratkotrajno liavanje slobode esto naziva
seminarom kriminaliteta;
d) Kratka kazna je posebno tetna za odreene kategorije uinilaca krivinih djela kao to su
maloljetnici, mlai punoljetnici, psihopatske ili socijalno poremeene linosti ili alkoholiari;
e) Kratkotrajne kazne su i krajnje neekonomine.
Protivnici kratkotrajnog zatvaranja vide rjeenje problema kanjavanja u 2 pravca:
1. Kroz podizanje opeg zakonskog minimuma treba onemoguiti da se kazna lienja slobode izrie u
kratkom trajanju;
2. U sistem krivinih sankcija uvesti mjere postupanja na slobodi koje bi se izricale umjesto
kratkotrajne kazne lienja slobode, npr. uslovna osuda, sudska opomena, novana kazna itd.
Meutim, kratke kazne lienja slobode imaju veliki broj pristalica, a njihova primjena pravda se
nizom argumenata:
a) Individualizacija krivine sankcije pretpostavlja odreeni raspon kazni;
b) Kratka kazna lienja slobode ima svoj efekat u pogledu generalne prevencije;
c) Za neke kategorije uinilaca KD kratka kazna lienja slobode je najpravednija i skoro neophodna
krivina sankcija (npr.siledije, nedisciplinirani vozai m/v, lica koja izbjegavaju novane obaveze kao
to je alimentacija i sl);
d) Struktura kriminaliteta takoer opravdava primjenu ovih kazni. Sitni kriminal se ne moe kanjavati
teim kaznama, niti je uvijek opravdano da se izrekne uslovna osuda ili novana kazna;
e) Boljim organizovanjem naina izvrenja moe se otkloniti niz slabosti kratkotrajne kazne zatvora.
I pored kritika, kratkotrajne kazne zatvora se i dalje primjenjuju u sudskoj praksi, a krivini zakoni
predviaju minimume koji omoguavaju njihovo izricanje.

Kazna lienja slobode odreenog ili neodreenog trajanja. U najveem broju savremenih krivinih
sistema predvieno je izricanje kazne lienja slobode u tano odreenom trajanju, to je i najvie u
skladu sa naelima zakonitosti i pravinosti. Meutim, neka krivina zakonodavstva poznaju sistem
izricanja kazne u neodreenom trajanju. Opa karakteristika ovog sistema je da sud ne odreuje
unaprijed precizno duinu trajanja kazne lienja slobode, ve o njenom efektivnom trajanju odluuje
administracija nadlena za izvrenje kazne, a opi maksimum i minimum odreuje sud ili zakon. To se
opravdava sa vie razloga:
1. Ovako izreena kazna pogodnija je za ostvarenje resocijalizacije osuenih lica;
2. Ovaj sistem stimulativno djeluje na ponaanje osuenika tokom izvrenja kazne;
3. Kazne neodreenog lienja slobode pokazale su dobre rezultate u zemljama koje su prihvatile ovaj
sistem.
Ovakav sistem postoji u nizu saveznih drava SAD i u nekim zemljama Latinske Amerike.
Kazna lienja slobode u naem pravu
KZ FBiH prihvata jednu kaznu lienja slobode zatvor . Osnovne karakteristike ove kazne su:
a) Zatvor se moe izrei samo kao glavna kazna, za krivino djelo za koje je propisan i u granicama
propisane kazne;
b) Zatvor je vremenska kazna lienja slobode. Moe se izrei od 15 dana do 15 godina (l.37 st.1).
Izuzetno, za najtee oblike krivinih djela uinjenih s umiljajem moe se propisati dugotrajni zatvor u
trajanju od 20 do 40 godina (l.38). Dugotrajni zatvor ne moe se izrei uiniocu koji u vrijeme
izvrenja djela nije navrio 21 godinu ivota.
c) Zatvor se izrie na pune godine i mjesece, a do 6 mjeseci i na pune dane.
d) Kazna zatvora u trajanju do 3 mjeseca moe se uz pristanak osuenog zamijeniti novanom
kaznom, a iznimno i radom za ope dobro na slobodi (l.37 st.3).
Izvrenje kazni lienja slobode
Naini izvrenja u prolosti su bili vrlo razliiti. Poetkom XVII vijeka osnivaju se posebni zavodi za
izvrenje kazni lienja slobode iz kojih su osuenici upuivani na teke fizike radove.
Krajem XVIII vijeka javljaju se razmiljanja o reformi zatvora. U Filadelfiji je 1790.godine sagraen
prvi zatvor sa potpuno usamljenikim reimom u kome su osuenici ivjeli u elijama potpuno
odvojeni jedni od drugih 24 sata dnevno. Po zatvorima u Pensilvaniji, usamljeniki sistem nazvan je
pensilvanijski ili filadelfijski sistem.
U prvoj polovini XIX vijeka u SAD je poeo preovlaivati tzv. auburnski sistem, koji je dobio ime po
zatvoru u Auburn-u, u dravi Njujork, osnovanom 1823.godine. Po ovom sistemu osuenici su se
usamljivali po elijama samo nou, dok su tokom dana bili na zajednikom radu ali sa strogom
zabranom razgovora. Po tome se ovaj sistem naziva i sistem utanja.
Sredinom XIX vijeka poinje se primjenjivati tzv. progresivni sistem. Ovaj sistem ima 3 stepena u
izdravanju kazne: Prvi stepen predstavlja strogi usamljeniki zatvor u elijama tokom dana i noi, sa
izvravanjem radne obaveze. Drugi stepen nastaje zajednikim radom u 4 odjeljenja zatvora.
Osuenici prelaze iz jednog odjeljenja u drugo ako su to zasluili svojim ponaanjem, s tim to je
svako naredno odjeljenje povoljnije za osuenika. Trei stepen je uslovni otpust koji se moe opozvati.
Varijantu progresivnog sistema predstavlja i tzv.irski sistem, koji uz sve navedeno sadri i jedno
odjeljenje na kome uslovno otputeni provodi izvjesno vrijeme prije potpunog oslobaanja (odjeljenje
za slobodnjake).

Poboljanju poloaja osuenih lica znaajno je doprinijela meunarodna Komisija za krivino pravo i
izvrenje kazne, koja je izradila Minimalna pravila za postupanje sa osuenim licima koja su bila
prihvaena od Drutva naroda, a kasnije uz odreene izmjene i od OUN. Minimalnim pravilima
postavljen je niz opih principa o postupanju sa licima osuenim na kaznu lienja slobode i sugerirana
su odreena rjeenja u pogledu uslova ivota u zatvorima, pravima zatvorenika, disciplini itd.
Izvrenje kazne lienja slobode regulirano je Zakonom o izvrenju krivinih sankcija, a KZ FBiH
(glava VII) sadri ope odredbe o izvrenju kazni.
Izvrenje kazne lienja slobode zasniva se na slijedeim naelima:
a) Zakonitost u izvrenju kazne;
b) Naelo humanosti;
c) Popravljanje osuenih lica;
d) Individualizacija u izvrenju kazne;
e) Skupno izvrenje kazne;
Osnovne karakteristike naina izvrenja kazne zatvora su slijedee:
a) Lica kaznu izdravaju u zatvorenim, poluotvorenim ili otvorenim ustanovama za izdravanje kazne.
Ove ustanove se razlikuju po stepenu obezbjeenja i intenzitetu ograniavanja slobode osuenih lica.
b) Osuenik se liava prava ili se ograniava u pravima samo u granicama nunim da bi se ostvarila
svrha kazne (l.105). Osuenicima se tokom izvrenja kazne osigurava niz prava: zdravstvena zatita,
prepiska, posjete, 8-satni odmor na 24 sata i 1 dan odmora u toku sedmice, neprekidan odmor od 14
radnih dana tokom godine itd;
c) Od osuenika koji su sposobni za rad moe se zahtijevati da rade (l.106 st.1). Ako osuena osoba
pristane da radi ili trai da radi, omoguit e joj se rad (st.2). Rad treba to vie odgovarati
savremenom nainu vrenja iste vrste rada na slobodi i treba odgovarati sposobnostima osuenog
(st.3).
Uslovni otpust
Uslovni otpust sastoji se u tome to se lice koje se nalazi na izdravanju kazne zatvora puta na
slobodu prije nego to je kaznu izdralo, pod uslovom da do isteka vremena za koje je kazna izreena
ne uini krivino djelo. Opravdanost ovog instituta zasnovana je na ideji o popravljanju kao svrsi
kanjavanja.
Da bi se osueni mogao uslovno otpustiti, moraju se kumulativno ispuniti 2 uslova (l.107 KZ FBiH):
1. Da je osuenik izdrao polovinu kazne;
2. Da se tokom izdravanja kazne tako popravio da se moe osnovano oekivati da e se na slobodi
dobro vladati, a posebno da nee vriti krivina djela.
Izuzetno, lice se moe uslovno otpustiti i ako je izdralo 1/3 kazne i ispunjava prethodno navedeni
uslov o vladanju, te ako posebne okolnosti koje se odnose na linost osuenog oigledno pokazuju da
je postignuta svrha kanjavanja.
Vrijeme trajanja uslovnog otpusta jednako je vremenu ostatka kazne sa ijeg je izdravanja osueni
uslovno puten. Tek nakon isteka tog vremena osueni je apsolutno osloboen.
Uslovni otpust je zakonska mogunost, a ne pravo osuenika. Postupak za davanje uslovnog otpusta
po pravilu se pokree na molbu osuenika ili lanova njegove ue porodice ako se osueni s tim

saglasio. Prijedlog za uslovni otpust moe podnijeti i rukovodilac ustanove u kojoj se izdrava kazna,
bez obzira na saglasnost osuenika.
O uslovnom otpustu odluuje posebna Komisija za uslovni otpust koju formira pravosudni organ
FBiH.2 Ukoliko osueni za vrijeme trajanja uslovnog otpusta uini krivino djelo, ostvaren je osnov
za opozivanje uslovnog otpusta koje moe biti obavezno ili fakultativno. O opozivanju odluuje sud.
Sud je obavezan da opozove uslovni otpust ukoliko je uslovno otputeni uinio jedno ili vie krivinih
djela za koja mu je izreena kazna preko 1 godine zatvora. Sud moe opozvati uslovni otpust ako
uslovno otputeni uini jedno ili vie krivinih djela za koja mu je izreena kazna do 1 godine zatvora
(l.108 st. 1 i 2). Pri ocjeni o opozivanju sud posebno u obzir uzima srodnost uinjenih krivinih djela,
njihov znaaj, pobude iz kojih su uinjena i druge okolnosti koje ukazuju na opravdanost opozivanja
uslovnog otpusta. Kad sud opozove uslovni otpust, po pravilu izrie jedinstvenu kaznu primjenom
odredaba o odmjeravanju kazne za krivina djela u sticaju iz l.46 KZ FBiH, s tim to se ranije
izreena kazna uzima kao utvrena. Shodno odredbama l.46, ako je za neko od KD uinjenih u
sticaju utvrena kazna dugotrajnog zatvora, sud e izrei samo tu kaznu. Ako je za krivina djela u
sticaju utvrena kazna zatvora, sud e izrei jedinstvenu kaznu koja mora biti vea od svake pojedine
utvrene kazne, ali ne smije dostignuti zbir utvrenih kazni niti prei 15 godina zatvora. Ako su za
sva KD uinjena u sticaju predviene pojedinane kazne do 3 godine zatvora, jedinstvena kazna ne
moe biti vea od 8 godina zatvora. Dio kazne koji je osueni izdrao po ranijoj osudi uraunava se u
ovu jedinstvenu kaznu, ali se ne uraunava vrijeme koje je osueni proveo na uslovnom otpustu.
Meutim, primjena naprijed navedenih odredaba ne moe ostvariti svrhu kanjavanja u svim
sluajevima. Npr. ako je lice osueno na 15 godina zatvora uslovno otputeno nakon izdranih 12
godina, pa zatim poinilo neko teko krivino djelo, ako bi se potivala odredba l.46 st.2, takvo lice
dobilo bi maksimalno 15 godina zatvora. Izdranih 12 godina uraunava se u kaznu, te bi takvo lice
izalo nakon 3 godine, to bi praktino znailo da za novo krivino djelo nije ni kanjeno. Zbog toga
zakonodavac u odredbi l.47 st.2 ostavlja sudu mogunost da za krivino djelo izvreno u vrijeme
uslovnog otpusta izrekne i kaznu nezavisnu od ranije izreene kazne, ako se primjenom odredaba l.46
ne bi mogla ostvariti svrha kanjavanja s obzirom na trajanje neizdranog dijela ranije izreene kazne.
Ako uslovno otputeni bude osuen na kaznu zatvora do jedne godine, a sud ne opozove uslovni
otpust, uslovni otpust se produava za vrijeme koje je osueni proveo na izdravanju kazne zatvora.
Naprijed navedene odredbe vae i kada se uslovno otputenom sudi za djelo koje je uinio prije nego
to je uslovno otputen. Pruanje postpenalne pomoi Postpenalne mjere su mjere koje se preduzimaju
da se osuenom nakon otputanja sa izdravanja kazne pomogne na razliite naine. Svrha tih mjera je
resocijalizacija osuenika i pomo u rjeavanju egzistencijalnih problema. Pruanje postpenalne
pomoi organizira se preko odgovarajuih organa opine na kojoj osueni ima prebivalite po izlasku
iz zatvora (Centar za socijalni rad). Ova pomo moe obuhvatati razliite oblike moralne i materijalne
pomoi.
NOVANA KAZNA
Opravdanost novane kazne kao krivine sankcije
Novana kazna je imovinska krivina sankcija koja se sastoji u plaanju od strane osuenog
odreenog novanog iznosa. Ona spada u red sankcija koje se esto primjenjuju u praksi, dok im se u
teoriji stavlja niz prigovora:
1. Ova kazna je prije svega nepravina, jer nejednako pogaa uinioce razliitog imovnog stanja.
Osim toga, u velikoj mjeri je liena personalnog karaktera obzirom na sluajeve izricanja uiniocu koji
ima materijalne obaveze prema drugim licima (porodica i sl), tako da ta kazna jednako pogaa i druga
lica koja nisu kriva za izvreno djelo. Novanom kaznom se ne mogu postii ciljevi generalne
prevencije jer ona po pravilu nema zastraujui uticaj na potencijalne izvrioce krivinih djela.
2. Novanoj kazni se najvie prigovara u vezi sa ostvarenjem ciljeva specijalne prevencije. Osueni
kaznu osjea kao bogaenje drave na njegov raun i za to ona ne moe popravno djelovati na njega,
ve izaziva osjeaj nepravde i revolta prema drutvu.

3. Na kraju, novana kazna je i neekonomina. Osueni esto izbjegavaju plaanje kazne, a trokovi
njenog prinudnog izvrenja nekad su vei od iznosa dosuene novane kazne.
Meutim, pobornici novane kazne istiu niz kontraargumenata:
1. Ukoliko bi se u krivinom postupku potpunije utvrivalo imovno stanje uinioca i novana kazna
odmjeravala prema tako utvrenom stanju, otklonilo bi se da ona nejednako pogaa osuene. U
sluaju zlonamjernog izbjegavanja isplate kazne, ona se moe zamijeniti kaznom zatvora. injenica da
primjena novane kazne pogaa i druga lica karakteristina je i za sve ostale krivine sankcije.
2. Novana kazna pogodna je za zamjenu kratke zatvorske kazne, a time i izbjegavanja negativnih
posljedica koje mogu proizai iz te kazne.
3. Primjenom novane kazne mogu se ostvariti ciljevi i generalne i specijalne prevencije, ukoliko se
kazna ne izrie u minimalnim iznosima.
4. Novana kazna je posebno pogodna za djela iz koristoljublja.
5. Novana kazna je lako opoziva sankcija i postoji mogunost da se lako otklone njeni efekti.
Sve navedeno opravdava postojanje novane kazne, a u sudskoj praksi prisutna je tendencija sve ee
njene primjene.
Naini utvrivanja novane kazne
U savremenom krivinom zakonodavstvu postoje 2 osnovna metoda: metod fiksnih iznosa i metod
dani-novana kazna.
Metod fiksnih iznosa zastupljen je u najveem broju krivinih zakonodavstava. Po njemu se uiniocu
krivinog djela novana kazna izrie u tano odreenom iznosu. Pritom imovno stanje uinioca uvijek
ima uticaja na odmjeravanje konkretne novane kazne.
Metod dani-novana kazna je novijeg datuma. Izricanje kazne po ovoj metodi ima 2 faze. U prvoj
fazi uiniocu krivinog djela utvruje se odreeni broj dana i pritom su od znaaja priroda i teina
izvrenog djela i stepen krivine odgovornosti uinioca. U drugoj fazi utvruje se iznos jednog dana
novane kazne, pri emu je od odluujueg znaaja imovinsko stanje uinioca. Tako se postie da
uinioci istog krivinog djela mogu dobiti isti broj dana novane kazne, ali
da im novani iznosi za jedan dan budu razliiti, to dovodi do razliitog novanog kanjavanja. Ideja
ovog sistema je da se ostvari jednakost uinilaca krivinih djela pred zakonom, uz istovremeno
razliito novano kanjavanje zbog razliitog imovnog stanja.
Novana kazna u naem krivinom pravu
Uiniocu krivinog djela novana kazna se izrie samo kad je propisana za odreeno djelo. Moe se
izrei i kao glavna i kao sporedna kazna. Opi minimum novane kazne je 200 KM, a opi maksimum
20.000 KM. Za krivina djela iz koristoljublja maksimum je 100.000 KM (l.39 st.1).
Pri odmjeravanju novane kazne sud e uzeti u obzir sve olakavajue i oteavajue okolnosti, a
imajui u vidu svrhu kanjavanja (l.40). Sud e posebno uzeti u obzir 3 grupe okolnosti:
1. Okolnosti vezane za linost uinioca stepen krivine odgovornosti, pobude iz kojih je djelo
uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije krivinog djela itd;
2. Okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog dobra i okolnosti
pod kojima je djelo izvreno;
3. Okolnosti vezane za imovno stanje uinioca lini dohodak, drugi prihodi, imovina, porodine
obaveze.

U presudi kojom je izrekao novanu kaznu sud je obavezan odrediti rok njene isplate, koji ne moe biti
krai od 15 dana niti dui od 3 mjeseca. U opravdanim sluajevima sud moe dozvoliti isplatu kazne u
otplatama (ratama), ali rok isplate ne moe biti dui od 2 godine (l.39 st.2).
Ukoliko osueni ne isplati kaznu u odreenom roku, pristupa se njenom prinudnom izvrenju,
prvenstveno iz pokretne imovine a ako ta imovina nije dovoljna onda iz nekretnina. Ako se kazna ne
moe ni prinudno naplatiti, sud e je izvriti tako to e za svakih zapoetih 50 KM odrediti 1 dan
zatvora, ali zatvor u tom sluaju ne moe biti dui od 6 mjeseci. Isto vai i ako osueni plati samo dio
kazne. U sluaju da isplati i ostatak novane kazne, izvrenje zatvora se obustavlja.
U sluaju smrti osuenog novana kazna se ne izvrava.

ODMJERAVANJE KAZNE
ZAKONSKO PROPISIVANJE KAZNE I ODMJERAVANJE KAZNE
Zakonsko propisivanje kazne
Propisivanje kazne je utvrivanje granica kanjavanja za odreeno krivino djelo. Postoje razliiti
sistemi zakonskog propisivanja kazni, koji se mogu svesti na 3 osnovna: sistem apsolutno odreenih
kazni, sistem arbitrarnih kazni i sistem relativno odreenih kazni.
Sistem apsolutno odreenih kazni je sistem po kome zakon tano odreuje vrstu i visinu kazne koja
se u svakom konkretnom sluaju izrie uiniocu odreenog krivinog djela. Ovaj sistem nije pogodan
niti pravian jer onemoguava individualizaciju kazne s obzirom na uinioca i okolnosti djela.
Sistem arbitrarnih kazni (sistem neodreenih kazni) je sistem u kome zakon ne daje nikakva pravila za
odmjeravanje kazne, ve ovlauje sud da po svojoj ocjeni izrekne jednu ili vie zakonom predvienih
sankcija u mjeri koju smatra opravdanom. Ovakav sistem moe dovesti do proizvoljnosti i samovolje.
U sistemu relativno odreenih kazni zakon odreuje samo okvir u kome se sud mora kretati prilikom
odmjeravanja kazne, tj. odreuje minimum i maksimum kazne koja se moe izrei za odreeno djelo.
Granice koje zakon postavlja u pogledu izricanja kazne mogu biti ope i posebne. Ope se odnose na
izricanje odreene vrste kazne, a posebne se odnose na izricanje kazne za odreeno krivino djelo. S
obzirom na to postoje opi i posebni minimum i maksimum kazne. U sluaju kad nisu odreene
posebne granice za odreeno krivino djelo, ve zakon odreuje samo vrstu kazne, vae ope granice
te vrste kazne. Sistem relativno odreenih kazni zastupljen je i u naem krivinom pravu.
Odmjeravanje kazne
Odmjeriti kaznu znai utvrditi vrstu i mjeru kazne odreenom uiniocu za izvreno krivino djelo.
Odmjeravanje kazne je sudska funkcija, te se najee govori o sudskom odmjeravanju kazne.
Opa pravila o odmjeravanju kazne u naem pravu odreena su lanom 40. KZ FBiH koji odreuje da
pri odmjeravanju kazne sud obavezno uzima u obzir sve olakavajue i oteavajue okolnosti imajui u
vidu svrhu kanjavanja (l.40). Sud e posebno uzeti u obzir okolnosti vezane za linost uinioca
stepen krivine odgovornosti, pobude iz kojih je djelo uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije
krivinog djela itd, te okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog
dobra i okolnosti pod kojima je djelo izvreno.
U zakonodavstvima pojedinih zemalja (neke drave SAD) primjenjuje se i tzv. administrativno
odmjeravanje kazne, po kome definitivno trajanje kazne zatvora utvruju organi nadleni za njeno
izvrenje, a sud presudom donosi samo granice kazne.
INDIVIDUALIZACIJA KAZNE

Pojam individualizacije kazne i njena primjena u razvoju krivinog prava

Individualizacija kazne znai izricanje uiniocu krivinog djela one kazne kojom e se, po ocjeni suda,
najbolje ostvariti svrha njene primjene. Individualizirati znai konkretizirati u zakonu utvrenu kaznu.
Sutina individualizacije je u ostvarenju takvih mehanizama koji e omoguiti da se na uinioca
krivinog djela primjeni ona kazna koja je u konkretnom sluaju adekvatna s obzirom na karakteristike
linosti uinioca i izvrenog djela.
Termin individualizacija se u teoriji upotrebljava jo u 2 smisla. esto se govori o individualizaciji
krivine sankcije pod kojom se podrazumijeva odluivanje suda o tome koju e vrstu krivine sankcije
primjeniti u konkretnom sluaju (kazna ili uslovna osuda, kazna ili mjera bezbjednosti itd).
U penolokoj literaturi koristi se izraz individualizacija tretmana, pod kojim se podrazumijeva
prilagoavanje metoda postupanja prema razliitim kategorijama uinilaca krivinih djela u postupku
izvrenja kazni zatvora.
Osnovne pretpostavke za individualizaciju kazne
Praktino sprovoenje individualizacije uslovljeno je nizom okolnosti. Npr. alternativno propisivanje
vie kazni za odreeno krivino djelo prua sudu vee mogunosti da kaznu individualizira po vrsti.
Ako se propisana kazna moe izricati u razliitim iznosima, vee su mogunosti za njenu
individualizaciju po mjeri. Posebno znaajna su ovlatenja suda u primjeni olakavajuih ili
oteavajuih okolnosti, zakonske mogunosti ublaavanja ili pootravanja kazne, nain odmjeravanja
kazne za djela u sticaju itd.
Individualizacija kazne i upoznavanje linosti uinioca
Individualizacija kazne pretpostavlja upoznavanje linosti uinioca krivinog djela, obzirom na
injenicu da se sudi ovjeku a ne djelu. Pod tim upoznavanjem podrazumijeva se mediko-psiholoko i
socioloko izuavanje delikvenata.
Mada je upoznavanje linosti uinioca krivinog djela od posebnog znaaja za individualizaciju kazne,
u savremenom krivinom zakonodavstvu ova pretpostavka ostvarena je samo u odnosu na maloljetne
delikvente. Za punoljetne uinioce KD po pravilu se predvia sprovoenje tzv. socijalne ankete, tj.
prikupljanje podataka o njihovom ranijem ivotu, socijalnoj sredini u kojoj ive i sl, ali ne i njihovo
mediko-psiholoko ispitivanje u fazi krivinog postupka. esta su zakonodavstva koja ovo ispitivanje
reguliu u postupku izvrenja kazni zatvora sa ciljem da se odredi adekvatan program tretmana
osuenih.
OLAKAVAJUE I OTEAVAJUE OKOLNOSTI
Pojam i znaaj olakavajuih i oteavajuih okolnosti
Olakavajue i oteavajue su one okolnosti koje utiu na odmjeravanje kazne za izvreno djelo.
Okolnosti koje utiu da se uiniocu izrekne blaa kazna u okviru posebnog minimuma i maksimuma
nazivaju se olakavajuim, a okolnosti koje utiu da se izrekne stroija kazna oteavajuim.
Okolnosti se mogu podijeliti na objektivne i subjektivne, zavisno od toga da li se odnose na djelo ili
uinioca. Po vremenu nastanka, okolnosti se mogu odnositi na odreena stanja koja su postojala prije
izvrenja krivinog djela, okolnosti vezane za samo izvrenje djela i okolnosti koje su se javile nakon
izvrenja djela.
U najveem broju zakodavstava sudu je preputeno da procijeni koje se okolnosti smatraju
olakavajuim a koje oteavajuim. U odgovoru na pitanje da li zakonom treba propisati sve okolnosti
koje sud treba uzeti u obzir pri izboru vrste i mjere kazne, postoje vrlo razliita rjeenja u pojedinim
krivinim zakonodavstvima od taksativnog nabrajanja i obavezivanja suda da uzme u obzir samo
izriito navedenu okolnost, pa do preputanja sudu da odredi sve olakavajue i oteavajue okolnosti.

Olakavajue i oteavajue okolnosti u naem krivinom pravu

U KZ FBiH nisu iscrpno navedene sve olakavajue i oteavajue okolnosti, ve zakon u odredbi l.40
posebno ukazuje samo na neke od njih. To su okolnosti vezane za linost uinioca stepen krivine
odgovornosti, pobude iz kojih je djelo uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije krivinog djela
itd, okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog dobra i okolnosti
pod kojima je djelo izvreno. U sluaju novanih kazni u obzir se uzima i imovno stane uinitelja KD.
Stepen krivine odgovornosti zavisi od stepena uraunljivosti i vinosti, ali se u toj ocjeni mogu uzeti u
obzir i neke druge subjektivne okolnosti kao to su starosna dob uinioca, njegovo obrazovanje,
vaspitanje, psihika labilnost, moralne karakteristike linosti, okolnosti da je djelo izvreno iz straha,
ispoljena drskost i bezobzirnost pri izvrenju djela i sl.
Pobude iz kojih je djelo uinjeno. Pobuda je unutranji psihiki poriv na odreeno ljudsko ponaanje.
U postupku odmjeravanja kazne nije beznaajan motiv pri donoenju odluke da se izvri djelo.
Jaina ugroavanja ili povrede zatienog dobra. Kroz ovu okolnost do izraaja dolazi manja ili vea
teina posljedice uinjenog djela.
Okolnosti pod kojima je djelo uinjeno. Ove okolnosti mogu biti vrlo razliite i ne mogu se unaprijed
odrediti. Mogu oznaavati objektivne ili subjektivne situacije koje su postojale prije ili za vrijeme
izvrenja KD.
Raniji ivot uinioca znai jedinstvenu ocjenu linosti uinioca prije izvrenog djela, koja se zasniva
na nizu okolnosti vezanih za njegov raniji ivot. Kroz ovu okolnost sud treba doi do saznanja da li
izvreno djelo predstavlja sluajnu epizodu u ivotu uinioca, ili je ono rezultat jednog opeg
asocijalnog naina ivota.
Line prilike uinioca. Pod ovim se u sudskoj praksi najee podrazumijeva zdravstveno stanje,
starosna dob, porodine prilike, ekonomsko stanje porodice, invalidnost uinioca, njegova profesija i
drutveni poloaj itd.
Dranje uinioca poslije uinjenog krivinog djela. Ova okolnost prvenstveno odraava stav uinioca
prema izvrenom djelu. Taj stav moe biti drutveno pozitivan ako iz cjelokupnog dranja uinioca
proizilazi njegovo iskreno kajanje zbog izvrenog djela, pokuaj da se neutraliu negativni efekti djela
i sl. Naravno, stav uinioca moe biti i sasvim suprotan. Od posebnog znaaja za procjenu ove
okolnosti je dranje uinioca pred sudom i u toku krivinog postupka uope.
Imovno stanje uinioca. Ova okolnost posebno je znaajna pri izricanju novane kazne.
Druge okolnosti koje se odnose na linost uinioca. Osnovni smisao ove odredbe u Zakonu jeste da se
istakne znaaj subjektivnih okolnosti pri odmjeravanju kazne i da se ukae da prethodnim okolnostima
nije iscrpljena lista moguih subjektivnih okolnosti.
Osim prethodno navedenih, sud moe cijeniti i svaku drugu okolnost ako smatra da je ona od znaaja
za odmjeravanje kazne.
Olakavajue i oteavajue okolnosti djeluju na odmjeravanje kazne u granicama posebnog minimuma
i posebnog maksimuma propisane kazne.
Okolnosti koje Zakon predvia kao olakavajue ili oteavajue pri odmjeravanju kazne, mogu se
javiti i kao zakonski elementi bia krivinog djela. Npr. koristoljublje kao pobuda je oteavajua
okolnost pri odmjeravanju kazne, ali u nekim sluajevima ova okolnost daje teu kvalifikaciju
izvrenom djelu ubistvo iz koristoljublja je teko ubistvo.
U nekim sluajevima ista okolnost moe imati karakter kvalifikatorne okolnosti i istovremeno biti
uzeta u obzir pri odmjeravanju kazne. Npr. postoji kvalifikovani oblik KD ugroavanja javnog
saobraaja ako je usljed izvrenog djela nastupila smrt jednog ili vie lica. Kvalifikatorna posljedica

smrt vie lica u svojoj konkretizaciji moe obuhvatiti smrt 3, 5, 10 ili vie lica i okolnost koliko lica
je nastradalo moe biti oteavajua pri odmjeravanju kazne.

UBLAAVANJE KAZNE
Znaaj ublaavanja kazne i osnovi za ublaavanje kazne
Ublaavanjem kazne uiniocu se izrie ili manja mjera od one koja je propisana za izvreno djelo, ili
blaa vrsta kazne od propisane. U naem krivinom pravu postoje 3 grupe osnova za ublaavanje
kazne.
a) Opi osnov za ublaavanje kazne. Ako ovaj osnov postoji, sud moe ublaiti kaznu bezi obzira na to
koje krivino djelo je izvreno i ko je uinilac. Kao takve okolnosti KZ FBiH predvia:
- prekoraenje granica nune odbrane;
- prekoraenje granica krajnje nude;
- pokuaj krivinog djela;
- bitno smanjena uraunljivost;
- pravna zabluda;
- pomaganje kao oblik sauesnitva u izvrenju krivinog djela.
b) Posebni osnov. Mogunost ublaavanja kazne posebno je predviena kod nekih krivinih djela. U
tim sluajevima ublaavanje kazne moe se vriti samo ako postoji okolnost koju KZ izriito propisuje.
c) Ublaavanje kazne od strane suda mogue je ako sud utvrdi da postoje posebno olakavajue
okolnosti koje ukazuju da se i sa ublaenom kaznom moe postii svrha kanjavanja. (l.41 st.2).
Ublaavanje je uvijek fakultativno. Ni u jednom sluaju KZ ne obavezuje sud da uiniocu ublai
kaznu.
Naini ublaavanja kazne
Ublaavanje se moe vriti na 2 naina: po vrsti i po mjeri kazne. Ublaavanje kazne po mjeri postoji
ako se uiniocu izrie ista vrsta kazne koja je propisana za izvreno krivino djelo, ali u trajanju
manjem od propisanog posebnog minimuma. Ublaavanje kazne po vrsti postoji ako se umjesto
propisane vrste kazne izrie blaa vrsta kazne, npr. kad se umjesto propisanog zatvora izrie novana
kazna.
U sluaju kad postoji zakonski osnov za ublaavanje, ono se po pravilu izrie po mjeri. Ako je kao
minimum kazne propisan opi minimum, tada nije mogue ublaavanje kazne po mjeri i izrie se blaa
vrsta kazne.
Ublaavanje kazne moe biti ogranieno i neogranieno. Ogranieno je kad zakon posebnim pravilima
odreuje kako se kazna moe ublaiti kad za to postoje uslovi, a neogranieno je kad je sud ovlaten da
kaznu ublai po svojoj slobodnoj ocjeni, uz ogranienje odreeno opim minimumom kazne.
Granice ublaavanja kazne po KZ FBiH (l.42) su:
- ako je za krivino djelo kao najmanja mjera kazne propisan zatvor u trajanju 3 ili vie godina, kazna
se moe ublaiti do jedne godine zatvora (npr.ako je propisana kazna od 5 godina, ona se moe smanjiti
na zatvor manji od 5 godina, ali ne manji od jedne godine);

- ako je za KD kao najmanja mjera kazne propisan zatvor u trajanju od 2 godine, kazna se moe
ublaiti do 6 mjeseci;
- ako je propisan zatvor u trajanju od 1 godine, kazna se moe ublaiti do 3 mjeseca;
- ako je propisan zatvor u trajanju manjem od 1 godine, kazna se moe ublaiti do 15 dana;
- ako je za KD propisana kazna zatvora bez naznake najmanje mjere, umjesto zatvora moe se izrei
novana kazna (ublaavanje po vrsti)
- ako je za KD propisana novana kazna sa naznakom najmanje mjere, kazna se moe ublaiti do
iznosa od 200 KM.
U sluajevima kada je sud ovlaten da uinioca oslobodi od kazne, sud kaznu moe i neogranieno
ublaiti, tj. nije vezan propisanim minimumom (l.43 st.2).
OSLOBOENJE OD KAZNE
Osnovi za osloboenje od kazne
Sud moe uinioca osloboditi od kazne samo u zakonom predvienim sluajevima. Neki od tih osnova
su opeg karaktera i u takvom sluaju sud moe osloboditi uinioca neovisno od izvrenog ili
pokuanog djela. Ovi osnovi se mogu podijeliti na fakultativne i obligatorne, u zavisnosti od toga da li
su moe ili mora osloboditi optunog od kazne. Fakultativni opi osnovi za osloboenje od kazne po
KZ FBiH su:
- prekoraenje granica nune odbrane usljed jake razdraenosti ili straha;
- prekoraenje granica krajnje nude pod osobito olakavajuim okolnostima;
- nepodobni pokuaj;
- pravna zabluda iz opravdanih razloga;
Obligatorni osnovi za osloboenje od kazne su:
- dobrovoljni odustanak;
- spreavanje djela od strane saizvrioca, podstrekaa ili pomagaa.
Poseban osnov za osloboenje od kazne
Poseban osnov predviena je odredbom l.44 KZ FBiH, prema kojoj sud moe osloboditi uinitelja
krivinog djela uinjenog iz nehata, kad posljedice djela tako teko pogaaju u initelja da izricanje
kazne u takvom sluaju oigledno ne bi odgovaralo svrsi kanjavanja. Proizilazi da je za oslobaanje
po ovom osnovu potrebno ispunjenje 2 uvjeta: da je krivino djelo uinjeno iz nehata i da je posljedica
takva da teko pogaa i samog uinioca (npr.kod saobraajnih nezgoda, kad uinilac prouzrokuje smrt
ili teke tjelesne povrede njemu bliskih lica).
ODMJERAVANJE KAZNE ZA KRIVINA DJELA IZVRENA U POVRATU
Pojam i vrste povrata
Neovisno od razlika koje u teoriji postoje u odreivanju pojma povrata, opeprihvaeno je njegovo
razlikovanje na opi i specijalni. Kao osnov za ovo razlikovanje u krivinopravnoj teoriji se uzima
priroda izvrenih djela. Specijalni povrat postoji kad je uinilac ponovo izvrio isto ili istovrsno
krivino djelo. Opi povrat postoji kad je uinilac ponovo izvrio neko drugo krivino djelo, razliito
od onog ranije izvrenog.

Meutim, u kriminolokoj literaturi pojam specijalnog i opeg povrata se vezuje za prirodu izvrenih
djela. Specijalni povrat postoji kad su sva krivina djela izvrena iz istih ili slinih
pobuda i takvi delikventi se u kriminologiji nazivaju homotropi. Opi povrat postoji kad krivina djela
nisu vezana istom pobudom izvrenja i takvi delikventi se nazivaju politropi.
Razlikovanje povrata na opi i specijalni moe imati i praktine posljedice. Kod nekih KD specijalni
povrat je kvalifikatorna okolnost, a u nekim zakonodavstvima se uzima kao oteavajua okolnost pri
odmjeravanju kazne.
Krivinopravni znaaj povrata
U krivinopravnoj nauci sporno je pitanje da li povrat treba predstavljati osnov za tee kanjavanje i
zbog ega. Postoje shvatanja prema kojima tee kanjavanje u sluaju povrata nije opravdano.
Argumenti za takvo shvatanje su:
- Krivino djelo izvreno od povratnika objektivno nije tee jer je proizvelo iste posljedice kao da ga je
izvrio primarni uinilac. Shodno tome, izricanje tee kazne povreuje princip pravinosti kanjavanja;
- Sa subjektivne take gledita, povrat ne mora nuno povlaiti vii stepen krivine odgovornosti nego
to je to sluaj kod primarnih delikvenata;
- Poveanje kazne u sluaju povrata nije racionalno rjeenje jer dosadanje iskustvo pokazuje da se
ovaj problem nij mogao rjeavati strogim kanjavanjem. Stroa kazna zasniva se na objektivnoj
okolnosti ponovnom izvrenju krivinog djela, a zanemaruje se niz razliitih uzroka individualnog
karaktera koji su doveli do povrata. Tako se represija forsira na raun prevencije.
Meutim, opravdanost teeg kanjavanja u sluaju povrata danas se primarno razmatra s obzirom na
drutvenu potrebu. Tee kanjavanje povratnika zasniva se na razlozima kriminalne politike koji
vrijede pod uslovom da se pootrenom kaznom mogu bolje ostvariti ciljevi generalne i specijalne
prevencije. Dosadanja istraivanja povrata meutim ne idu u prilog ispunjenju navedenih uslova jer
kretanje broja recidivista po pravilu nije uslovljeno kaznenom politikom, ve opim kretanjem
kriminaliteta.
Savremena zakonodavna rjeenja u pogledu krivinopravnog znaaja povrata mogu se svrstati u 3
osnovne grupe:
1. Rjeenja u kojima je povrat samo pootravana okolnost kod odmjeravanja kazne;
2. Rjeenja u kojima se prema obinim povratnicima primjenjuje pootrena kazna, a prema
profesionalnim delikventima, delikventima iz navike i delikventima po tendenciji primjenjuje i kazna i
posebna mjera bezbjednosti, (u veem broju zakonodavstava);
3. Rjeenja koja predviaju primjenu posebne krivine sankcije prema multirecidivistima.
Povrat u naem krivinom pravu
Za razliku od prethodnih zakonskih rjeenja koja su razlikovala tzv.obini i viestruki povrat, KZ
FBiH u odredbama l.45 predvia pootravanje kazne samo u sluaju viestrukog povrata. Zakon
predvia vie uslova koji moraju biti ispunjeni da bi se uinilac krivinog djela smatrao viestrukim
povratnikom. Ti uslovi se odnose na: raniju osuivanost, izvreno krivino djelo, linost uinioca i
vremenski razmak izmeu ranije osude i novog krivinog djela.
Uslovi koji se odnose na raniju osuivanost. Postoje 3 takva uslova:
1. Uinilac treba da je ranije osuivan 2 ili vie puta. To znai da moraju postojati najmanje 2 osude.
Jedinstvena kazna za krivina djela u sticaju smatra se jednom osudom.

2. U obzir dolaze samo osude za krivina djela izvrena sa umiljajem. Ukoliko se osuda odnosi na
vie krivinih djela izvrenih u sticaju, barem jedno od tih djela mora biti izvreno sa umiljajem.
3. Da je uinilac bio 2 ili vie puta osuivan na kaznu zatvora od najmanje 1 godinu. Ova kazna mora
proizilaziti iz svake osude, to znai da ovaj uslov nee postojati ako je jedna osuda bila npr. zatvor od
8 mjeseci, a druga zatvor od 2 godine.
Uslovi koji se odnose na krivino djelo su da je djelo uinjeno sa umiljajem i da je za uinjeno djelo
propisana kazna zatvora. Ako uinilac odgovara za vie krivinih djela u sticaju, prvi uslov je ispunjen
ako umiljaj postoji bar u odnosu na jedno od izvrenih djela.
Uslov koji se odnosi na linost uinioca je da uinilac pokazuje sklonost injenju krivinih djela. Ovaj
element je najtee utvrditi. Ustvari se radi o uvjerenju suda koje mora biti zasnovano na odreenim
okolnostima. esto vrenje krivinih djela nije apsolutno dovoljan pokazatelj. Uvjerenje o tome treba
da se zasniva na sveukupnoj ocjeni linosti uinioca,njegovog naina ivota, ponaanja, pobuda iz
kojih su vrena krivina djela, srodnosti izvrenih djela itd. Pri ocjeni hoe li izrei kaznu stroiju od
propisane, sud e cijeniti i potrebu da se radi ostvarivanje svrhe kanjavanja izrekne takva kazna.
Vremenski razmak izmeu ranije osude i novog krivinog djela Ovaj uslov ispunjen je ako od dana
otputanja uinitelja sa izdravanja ranije izreene kazne do izvrenja novog krivinog djela nije
proteklo 5 godina.
Stroija kazna za sluaj viestrukog povrata ne smije prei dvostruku mjeru propisane kazne ni 15
godina zatvora.