You are on page 1of 268
q 5 TRUONG DAI HOC BACH KHOA HA NOI NAM XAY DUNG VA PHAT TRIEN 1956 - 2006 GS. TSKH. NGUYEN VAN THAI (CHU BIEN) NGUYEN HUU DUNG PHAM QUANG LOC — = _BUI CHUONG Py a Oe Nouvin ANH DiNG. CONG NGHE VAT LIEU NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT BACH KHOA 1956 - 2006 TRUONG DAI HOC BACH KHOA HA NOI 50 NAM XAY DUNG VA PHAT TRIEN SSS NGUYEN VAN THAI (CHU BIEN) NGUYEN HOU DONG PHAM QUANG LOC _BULCHUONG NGUYEN ANH DUNG CONG NGHE VAT LIEU a NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT HANOI LOITUA Ngay nay, sur phat trién vat ligu vA cong nghé vat ligu dang m6 thanh mot trong nhing van dé then chot trong su nghiép cong nghi¢p hod, hign dai hod dat nudc, Tat ca cic nganh ky thuat déu phai si dung var lieu va ngiy cing tim ra nhiéu Joai vat ligu méi, ¢6 tinh nang riéng. dap Gng nhing déi méi vé chat Luong sin phim hodc tao ra sin phim méi. Vat Tigu va cong nghé vat ligu 1a hai van dé gin ket, khong thé tach roi dd ché tuo ra sin phim chat Iwgng cao cho xii hgi. Nhiing phat hién moi vé vat lign sé tao ra tién dé dé phat trign cOng nghé vat lieu; déng thisi véi sy khim pha ra cic cong nghé sin xudt, wo hinh, gia cong vaxit ly vat Iteu mdi ciing mé dudng cho cdc vat ligu méi ra dai Vi vay, ké tiép cu6n “Vat liéu hoe” do c6 GS. TSKH. Le Cong Duéng cha bién, Nha xuat biin Khoa hoc va KY thuat phit banh nam 1997, cudn sich “Cong nghé Vat lieu” ra doi Hin nly sé tgo ra mot 66 sch hoan chinh vé khoa hoc va cong nghe vat lieu, dap ving tét chuong trinh dio tao nginh rong K¥ thuat Vat ligu vita duoc Hoi déng Gido duc Quéc gia thong qua. Cuda séch cling 18 ti ligu tham khio cho ede nh’ quin Iy, ede ky su lam viee trong cic linh vue cong nghiép kite nhau, Trong cudn cong nghé vat ligu ndy, cde tc gid sé dé ofp t6i céc finh vuc sin xudit, hinh, gia cong va xir IY ce vat ligu kitm Yogi, vat liu vO co phi kim loai va vat tigu hitu co- polyme, Noi dung cuda sdch bao gém céc Tinh vue sau. 1. Cong nghe vat ligu kim loai,gém cae vin dé: ai: cxic phuteng phap ché tao ra vat ligu kim loai tir quang va nu luyén chting thanh cde hyp kim (chuong 2) Tao hinh vat ligu kim loai nhés ede cong nghé dic, han, céic phuong phép gia cong bién dang nhu cin, rén, dap, cing nhu phuong phép luyén kim bat va bao vé kim loai khéi su an mén (tit chuong 3 téi chuong 7). 2. Cong nghg vat ligu polyme: cde phuong phap tong hop, tao hinh, cdc tinh chat gia cong vat ligu vi moi quan hé gitta ching véi chat Iugng sin phdm (chuong 8). 3. Cong nghé wat hom vat lig tt v6 co phi kim loai bao 26m sin xudt, tgo hinh va sit dung cae ‘Sm, thuy tinh, ximang va bétong (chang 9). Ngodi ra, cuén sach cling dé cdp tdi ce nguyen tic trong cong nghe vat Ligu va su lua chon cong nghé cho mot sé chi tiét va cum chi tiét nha thod min chat Jugng, kinh 1 va bao ve moi trudng (chuong 1); déng thi cling gidi thigu mot so phuong_phap tien tién trong cong nghé vat ligu (chong 10 va IL). Trong qué triah bién soan, chéc chin khong tanh Khoi thigu s61. Ching ti mong nhin duge nhiéu déng gép qui béu cilia doc gia, xin gii theo dia chi: BO mon Vat ligu va Cong nghé Dée, trudng Dai hoc Bich Khoa Ha Noi. Chi bien GS.TSKH. NGUYEN VAN THAT LOI NOI DAU Neay nay cing véi sy tin bO vuot bac cita khoa hoc va kf thugt néi chung, khoa hoc va cong nghé vat ti¢u cing dang tren da chiém tinh dinh cao cita tri tug loai ngubi. Nhing thanh tum cia Khoa hoc va cong nghé vat ligu da lam thay déi vé co bin edu tric cia chi tiét may, lim cho ede may méc nhd, gon hen nhigu. Trong cac loai vat fiéu dang sit dyng, sit va hop kim cia né 18 loai vat ligu cd dién vi ching da duge con ngudi sir dung tir thoi rat xa xua, nhung ngay nay, cée loai hop kim cla st van iép tue duge nghién cdu vi ban than sat 1a nguyen t6 chuyén tigp va cO cau hinh nguyén tw rat dae biet, dé lai tao qui dgo dé hinh thanh nhiing vit ligu mdi. Thép hgp kim thip dé bén cao, thép chju An mdn tong vi try, thep chiu nbiet cao... 1a nhitng link vue dang dugc quan tam 6 eéc co quan nghién ctu, Nhiing vat ligu moi nhur vat lieu siéu déo, si¢u dan, vat Ligu nhé hinh, vat ligu quang ti... dang mé ra ingt ki nguyén mi cho ede nginh cong nghigp dign - dign tit. Vat ligu 16 hop compozit ciing dang tren da phit trién nhanh chéng trong hau het cdc link vuc. Vigc tao hinh chi tiét trong cong nghé vat ligu cling da cé nbting tign bé vugt bac, Ben canh nhiing phwong phép c6 dign nhu duc, cén, han, ren... di xust hign nhiing phuong phép “gino thoa” ciia nhiing cong nghé trén ohu: diic dap Yong, déc ban Jong, hin ran, ... mang lai higu qua kinh t ky thuat cao. Nhiing phuong phép gia cong vat ligu emg dung tia laze, plasma ciing dang duoc 4p dung rong rai. Mot phyong phap moi JA phuong phip ché tao mau nhanh (rapid prototyping) ciing dang duge nghién eitu tridn khai nhim nhanh chong dura cde ket qua nghien cu dng dung vao trong thyc tin, Nim ving va diéu khién céc tinh chat vat ligu theo yéu céu 1a nhiém vu vo cing quan tong cita nhing nha nghién cttu vgt ligu. Cudn sich ndy nhim giéi thigu nhGing nguyen ly chung nhat cla ky thuat vat ligu, gidp cho ngudi doc nim duge cée phuong phdp néu luyen, ché to, gia cong céc loai vat ligu pho thong hign nay. Trong qué trinh bien soan, cic tée gid di cO ging két hop nhdag kién thée kinh dign voi mhing thanh tya moi dé cap nhat kién chute cho nhiing ngirdi dang lam vige trong tinh vue cong nghé vat lieu Cu6n séch duge bién soan véi sy tham gia ella GS. TSKH. Nguyén Van Thai (chuong I vi 2); PGS. Pham Quang Loc va PGS. TS. Nguyén Hitu Diing cing viét ede chuong 3, 4, 5, 6.7; PGS. TS. Biti Chuong viet chuong 8; PGS. TSKH. Nguyén Anh Ding viét chuong 9, PGS. TS. Nguyén Hitu Dang viet chyong [0 va 11. Trong qua trinh bién soan chdc chin con c6 nhiéu thigu sét, rat mong duge str gép ¥ cita cae ban déng nghiép. Moi gop ¥ xin giti vé: Bo mon Vat ligu va Cong nghé Dic, trudng Dai hoc Bich khoa Ha Noi, Xin chan thanh cam on. Cac tae gid MUC LUC Lai ndi dau . Chung L. VAT LIEU Li. Khoa hoe 1.2. Su phit trién ciia cong nghe vat fie A CONG NGHE VAT LIEU - NHUNG KHAI NIEM At ligu va su phat trign vat lieu mei... Chuong 2. SAN XUAT VAT LIEU KIM LOAT 2.1. Cie phyong phap leyén kim.... 2 2.5. Luyen dng... 2.6. Luyen nhom Chuong 3. DUC KIM LOAL 3.1. Khali nicin vo die 3.2. Vat ligy lam khudn 3.3. Chat hung, vat dlic vit hit ke chi tiet dic 34. Thiet kee nghé 3.5. Mol sof phuemg piuip die dac biet .. CONG KIM LOAL BANG BIEN DANG 4 phan loa . g nguyen Ly bién dang kim loai .. Chuong 4.6 niém . Cain kien loa... 4.4, Kéo kim low... 4.5, Ep chay kim loai 4.6. Ren kim loai... 4.7, Dap kim loi oa. 106 108 2 Chuung 5. LUYEN KIM BOT $.1, Khai nigm vé luyén kim bot... . 5.2. Cie phurong phip sin xudt bot kion loai . Tao binh. 8.8. Thigu ket ALB 119 120 123 Chuong 6. HAN KIM LOAI 6.1. K¥ thuat lip ghép 6.2. Khai quat vé ky thuat han. 6.3. Cie cong ngh¢ han (welding) Chuong 7. AN MON VA BAO VE KIM LOA 7.1. Co ché an mon dign hoa . 7.2. Bio vé chéng an mon .. 7.3. An mon kho va cach chéng an mon kho. Chuong 8. CONG NGHE VAT LIEU POLYME 8.1. Sin xuat vat Liéu polyme........ one 160 8.2. Gia cong vat liéu polyme Chuong 9 CONG NGHE VAT LIEU VO CO PHI KIM LOAL 9.1. Gom. 9.2. Thuy tinh, 9.3. Ximang va belong Chuong 10, CONG NGHE VAT LIEU T6 HOP (VAT LIEU COMPOZIT) 10.1. Khai niem va tinh chat . 10.2. Vat ligu va thinh phin cia compozit.... 10.3. Tinh chat bén cits compozit 10.4, Compozit nén nha 10.5. Compozit nén kim loa 10.6. Compozit nén géi Chuong 11. NHUNG CONG NGHE TIEN TIEN TRONG CONG NGHE V. Luyén kim plasma... . Hyp kim ngudi nhanh va edu trie vo dink . Luyen dign xi. T LIEU |. Laze va ting dung Phuong pip tgo mau nhanh . Héi phyc chi tiét chiu mai mon... . Cong nghé Sol-Gel . Ep khi tinh ........ TAI LIEU THAM KHAO... Chuong 1 VAT LIEU VA CONG NGHE VAT LIEU NHUNG KHAI NIEM 1.1, KHOA HOC VAT LIEU VOI SY PHAT TRIEN VAT LIEU MOI Dei tugng nghién cifu ciia khoa hoc vat ligu LA nghién citu ban chat, cu tric vat liu, moi quan hg gidta cu trtic vA tinh chat cila chiing, tir dé dé ra cong nghé che tao va viee sir dung cho thich hgp. Khai nigm vé edu inde vat ligu bao gém cau tao, lién két nguyen tit, edu tric tinh thé, t6 chit vi mo va vi mo. Tinh chat cba vat ligu bao gém tinh chat co hoc, ly hoe, hoa hoe, tinh cOng nghé vi tinh sit dung. Co tinh 1a nhém tinh chat duae coi 1a quan trong nhat déi voi phiin Ion cic vat ligu dang duge sit dung hign nay trong cong nghiép. Ba nhém In cila vat ligu cong aghiép 14 v4t ligu kim loai, vat ligu hu co-polyme va vat tigu vo co-ceramic. Mot loui vat ligu mdi Ia vt ligu compozit cting dang duoc wu tien phat trign trong nhimg nam gin day. Compozit chish 1a sy két hop nhan tao ca bai hoc ba ogi vat ligu co bin ké wen. ‘Vat ligu kim loai, rude hét 13 thép, van git vai trd then chdt trong qué trinh phat trién cong nghiép. Trong nhiing nam gin day, cong nghé vat ligu dang di vao nghién city va sir dung cc loai thép c6 chat Iuong cao nhu thép hyp kim thdp d6 bén cao, thép hop kim hod vi lugng, thép nito, thép két cau siéu bén... Ben canh dé, vai trd chia nhOm trong ky thuat efing ngay cling tang, din din dang chiém wu thé trong xay dung nha cifa, phuong tién giao thong, dung cu dign tit, do hneng... Hop kim nhom nhé ¢6 do bén riéng cao, chéng an mon t61 da 1rd than logi vit ligu rat thich hop trong cong nghigp 416, may bay, tau thuy. Do nhiing tinh chat uu viet ciia hop kim nhom ma ede phuang tign giao thong c6 kha nang tang hé sé tii trong o6 ich, tang We dd, gidm ticu hao nhién ligu, dem tai higu qua kinh té rat to Ién, Vat ligu polyme cé nhiéu uw diém nhu do bén rieng cao, tinh déo cao, tinh én dnb hod hoc cao trong nhiéu moi trutmg... cling véi kha ning dé tao hinh va gia cong, gid thanh ré di lim cho pham vi sit dung cia polyme ngay cang rong ri. Tuy nhien, voi chic nang [a vat ligu két cau, polyme con ¢6 ahiing nhuoe digm 1a do bén chua cao, kha ning chiu nhiet thap, tudi tho ngin. Khac phuc nhimg nhuge diém nay 1a nhiém vu nghien ctu thudng xuyén cia cic nha nghién cttu va ché tao vat liu. hd ning thanh tyu méi trong Khoa hoc vi cong nghé mA vit ligu gém sir dung trong cong nghiép khong chi gidi han trong nhom vat ligu chiu lta, trién sang jéu cat got... ma di phiit 10 tit g6m ket cilu he cacbit di duge nghién citu ché thir va di ma ra ky nguyen mdi cho vige sit dung dong co chay bing nhien ligu hydro ¢6 higu qua cao, khong gay 6 nhiém moi trudng. Gém thuy tinh (sital) cong 1a mot loai gém ket cau day tiém ning At ligu gdm ket citu. Céc logi dong co may né 1 San xudt vat teu Nghién cu va phuong phap kiém tra Luyén kim, san xuat ‘Thi du: Kiém tra co tinh khong phi huy, vat ligu polyme, 16 chitte, kidra tra thong ke chait lugng, ‘Thi do: Tiew chun gom, thuy tinh va phan tich su phi huy (hong). thinh phan hos hoe, chat dinh ket, \ | Jf Kich thude, tinh chat va phuong phip thir, VAT LIEU HOC 7 Gia cong vat ligu c vat Téu So dumg vatlis Thi du: Dic, bien dang Khoa hoc vé moi quan hé gita Vat tigu cho eve Tinh vue: (can, ren, dap), hin, xi cau tao dina thé véi tink chat phin dng hat nhan, ché tao ly bé mat wat higu. eta tat ca cde nhém vat ligu. may, ky thuat dign, dign uy, xay dung, y hoe... Hink 1.1. Céc linh vue vat ligu. Vat ligu compozit vé thyc chat {1 mét kigu lai tao vat Ligu (a hybried creation) gid hai hoge nbiéu foi vat gu, sao che tinh chat cla ching bé sung che ahau. DSi voi compozit ket cau thi yeu cdu vé do bén riéng ao, tinh déo tt Li yeu cau hing du. Higu va kigm soat duoc qua trinh xy ra khi che tao compozit c6 tim quan trong dac biet dé phit wign Logi vat ligu nay. 1.2. SY PHAT TRIEN CUA CONG NGHE VAT LIEU Cong nghé vat ligu bao gdm nhiing bien phip, gid phap vA cong nghé dé ché wo ra vat ligu hode cae chi tigt cy the tren cer ss nbiing két qua nghitn ctu ca khow hoe vat lieu Cong nghé vt Litu bao géin hi h vue: ~ Lua chon vat tigu. = Gia cong a. Lua chon vat ligu Chat tong va tudi bén céta san phim phy thude chi yeu vao var ligu duge sit dung. Cic tinh chat cha vit ligu duge chon phdi dip ting duye cae digu kign lam vigc cia sin phat. Céc tigu chi diing dé dnh gia va lua chon vat Hieu 12 + Co tinh: céin xée dinh ché do lam vide va kha nang chiu tai ciia sin phém nhu cudny do va hung tic dung cia Ive, 49 bén cue dai ma chi tigt phai chiu, tinh chiu mai mon, kha nang chiu 4n mon... ~ Diéu kign lam vige: nhig chi tiet. Doi voi kim foai va hgp kim, su thay ddi nhiét do s® gay ra chuyén bién pha trong, vat ligu vi lam thay déi t8 chic cita vat ligu, Thong thudng ahigt do tang sé lam gid do bén cia vat Ligu. Doi voi polyme, niet d6 tang sé lam diit hoge gidi phéng céc lign két lim cho tinh chat cla vat ligu cGng gidm di nhiéu. Thi du, parafin (nén} bi bién mém ngay o nhist do 40 + 50°C. nhung nén dit dd cting ving dé lam mau trong ditc tugng 6 nhiét 46 20 + 30°C, Méi utmg c6 thé gay ra hign tong an man va phi huy chi tit rit ghe gém nhat 1a doi voi nhing chi tiét Lam vige trong nude bién hode cc chi tiét trong nha may hoa chit... dé va méi tru’ng cé anh hudng rit 1én dén tudi bén chia THEP HK NHOM POLYME Chi phi sin xuat 100% 128% 221% Trong luong 100% <_< Hint 1.2. So sauh cic chi eu kinh 1, ky thuae khi san xuat cacding 010 biing ede vat tigu khde nhau, + Kha nang ché rao va Lip ghép chi tit: Day 14 hudng Iva chon cong nghé ché t90. Mot chi tiét c6 thé duge ché tao bing nhigu cong nghe khic nhau. Méi cong nghé déu c6 int vi nhuge diém. Thi du voi nhom, cé thé ding cong nghe dic, can, kéo... nhung nhom rit kho hin. Két cau ciia chi tiét phi hop 1, thi dy, tinh su tap wung ung sudt, dac bigt 1a ting suat trong moi trudng dn man, tanh exc chd co that dot ngot dé a0 dong xoay gay mai mon va dn mon, boi vay cdn sir dung ce phuong phip ché wo ré tién, tn it nang luong. ~ Higu qua kinh té: téng hop cde yéu t6 neu tren dé quyét dinh sic dung loai vat lieu nao Vi cong nghé ché tao cho phit hgp. Cling khong nén sir dung vat ligu c6 tinh chat qué cao so voi nhu cdu, gay ling phi, tn kém. Var liéu c6 thé tdi sinh, sit dung nhiéu Kin hose ché tgo chi tiét tir sin phim tai sinh déu Lim gidm gid thanh chi tigt, - Bio vé moi truvng va an ton lao dong. Vi oc anh hudng dén sic khoé con nguai, qué trinh sit dung vA van hanh cOng nghé ché tao phai dim bao an toan cho ngudi sir dung. Thi dy, a€ sin xuat true cacdang ot0, c6 thé Iya chon mot trong céc loai vat lieu 1A thép, gp kim nhom hode polyme, Hinh 1.2 cho thay ede chi tiéu dé Iya chon vat tigu cho chi tiét nay. Néu lay chi phi to’n bO sin xudt, 46 cling ving chéng xoin va trong Iygng truc cacdang bing thép 18 100% thi trong Intgng chi tiét bing hyp kim nhom chi ¢6 59% va bing polyme cét soi 18 51%. Mac dit vay, truc bing polyme soi thuy tinh hoac soi cacbon rat dit va khong thé tii sinh dugc nén khong duge sit dung 1a vat ligu ché tqo truc néi ten, Thi du cdch lua chon vat ligu bing cach lap bing cdc tiu chi. Truée het dura vao digu kign lm vige va Ive tc dung lén chi 81, tinh duge cudng dé ue cue dai ma chi tiét phii chiu tong qui tinh lam vige r8i so sénh vdi bang chuiin vé co tinh cia vae ligu va quyét dinh lua chon. Két hop thém véi vige phan tich tinh déo, khi nang chju nhiel ca... r6i quyét dinh, an mon, gid Bang L.1. Co tinh cita mot s6 vat lieu thong dung Do bén Modan E Ti trong p lp E/p MN/m? GNim? kg/m? G8 10 33 144 0,069 | 0,023 ‘Thép thudng 500 210 7800 0,064 | 0,027 Thép khong gi 980 185 7855 0,124 | 0,028 Al hop kim 500 70 2810 0,178 | 0,025 Compozit nén polyme 1240 48 2000 0,620 | 0,024 Nely nay trén thé gidi d& ¢6 nhiéu phin mém rit thuan tien cho vige Iya chon vat lieu, mot trong ahitag phin mém d6 1 CES (Cambridge Evaluation System). Dua vio CES, cé thé ya chon dude hon 3000 vat ligu, hon 125 cOng nghé khée nhau cho 15000 chi tiét cc toa. b. Phan loai Vait lieu kim loai: 12 vit ligu phé bien nha. Dic digm c6 lien ket kim loai (dang lien két tinh thé), din dign tt, o6 anh kim, o6 thé bien dang déo ngay & nhiét do thap, phiin lan chiu an mon kém. Chung c6 cic loai: 10 Kim loai den: st va hop kim cia sit, dién hinh 1a gang va thép. Chiing c6 nhu cu rat 16n. Kim logi mau: 1 cae kim loai khac trit sét. Ching bao gém cae nhém sau: 1s 11,3 géem?, ty trong p = 1.7 + 4,5 g/em’. - Kim logi mau quy: Au, Ag, Mo, W, Sb, As, Bi. ~ Kim loai mau hiém: Ce, La... ~ Kim loai mau nang: nh Cu, Pb, Ni, Sn..cé ty trong p = - Kim loai mau nhe: Al, Mg, Ti Cae kim logi mau c6 thé duge ding & dang két hgp thinh céc hgp kim cia e&e kim logi mau khde nhaw, Kim loai Hink 1.3. Phan loai cde Siu din Silicon, Polyme Ceramic Vait liéu vo co = ceramic: c6 tien két déng hod tri (duong luong), chi yéu gida kim loai va oxy, thi du SiO,: dn din kém, c6 thé nhin qua, khong bién dang déo dugc, rét bén hod, nhiét d6 néng chay cao. Vat ligu polyme: Cé lign két cite phan tir theo mat xich cting nhw dang sgi thang (hinh 14a), ¢6 thé ndi céc mang nhé nguyen ti S trong caosu a) — oh. t—}— b) Hinh I. 4, Lign két phan tir trong polyme. i Vat lieu Compozit: Duge phéi hop t6i thigu tit hai vat Ligu khitc nhau va o6 tinh chat rat khde so v6i vat ligu ban dau. Thé du: compozit c6t sgi gém cic soi manh rat bén trong nén mém, chic nhu béong-cét thép. Trong betong-c6t thép, thép chju ting suit kéo con betong chu ting sudt nén vA bao phil cho thép khong bi an mon. Nam gitfa cic vat tigu kim loai va polyme cin cé vat Jigu polyme dan dién, gia kim ogi vA ceramic c6 vat ligu ban din va siéu din, gitta ceramic va polyme 6 vat liéu silicon. Cac vat ligu ban dn Va silicon duoc sip xép khong 16 rét trong nhém nay. Bang 1.2. Phan loai var ligu Vat ligu truyén thong Vat liu méi Kim logi_ | Gang, thép. Hop kim nhe tren co sir Al, ; Ceramic ky thugt (g6m khéng oxit), thi du: Ceramic | Gém tir dat sét, thuy tinh, | © SigNy: bén va mhiét 49 cao. © SiC: chi tigt chiu mon, oo * Thuy tinh Li: ben, chiu nhi¢t, gin ne it. Polyme | Etylen GH, Polyme ching loi moi nhur polyme din dign, Polyetyl H polyme lai ta G6 tam, g6 stic Gé ép dam, g6 Compozit nén polyme soi thuy tinh, soi cacbon. Compozit nén kien Jogi, soi kim loai, Vat ligu bin din > Vi mach Var ligu quang. vat fieu ti ¢. Quay vong vat ligu Nguyen ligu Kiga thie Khai thac (mé, quang, déu) Nang luong “ Dt chiy + CO, +Q SX (Sin sus vat lieu) Ban thanh phim cic (Vat ligu tho) oe \ Si¢dung lai gia cong VL) F (Phé phim, hong) Dic, bign dang, d6t dap we a D lung VL) Hink 1.5, Quay vong vit ligu. 12 DE nang cao higu qua kinh ¢ va bio vé méi tung, phii ludn luon dim bao su quay vong vat liu trong qua trinh trang bj thiét bj va thyc hién quy trinh cong nghé. So dé quay vong vat ligu duye thé hign trén hinh 1.5. 4, Chon phuong phap gia cong Mot chi tiét hay sin phim co thé ding nhiéu phuong phip dé gia cong ch€ tgo. Vie fa chon phuong phap nao cdn chii ¥ dén may vin dé sau day: 1. Xem xét thiet bj, dé gi va dung cy cia timg phuong phap. Vi dy truc khuyu dong co ¢6 thé sin xudt bing phuong phap duic hae rén. Gia cong chat déo dling tao hinh bang chan khong thi dung cu don gidn nhung bin kinh géc va d9 sau bi han ché, ding khuon dé ché tao chi tiét bing phun ép thi dung cu dit tién, Kim loai c6 thé cat bang hoi oxy - axétylen, bing hé quang hoac bing laze. 2- Phuong phép gia cong con phy thude vao ding ching logi vat ligu. Khi ding loai vat ligu khéc so vai thiét ké cin thay déi két edu theo vat lieu, vi du thay ton day bing ton méng thi phii ting cing bing sng mui, tang cting bing gts 16, dich... 3+ Tinh ton gid thanh toin bo qui trinh san xudt phai xér dén sin Iuong ndo thich hop mi chon phuong phap (chon theo tinh chat ciia sin xuit: don chiée hay hing loat). Trong cong nghé co khi, ti lf cite cong nghe truyén thdng da c6 nhiing thay déi co bin trong nhiing nam vita qua. Con s6 théng ke duge cho & bing 1.3 Bang 1.3. TY phan ca cée phurong phap gia cong vat liu TT | Phuong phap cong nghe Nim 1970 ) 1975 (%) | 1985 (se) [1995 (%) 1 | Dic 50 4 42 40 2 | Ren dap 72 7,43 109 146 3. | Chat déo - 197 24 28 4 | Hho 49 5.34 47 4.0 5 | Gia cong co 317 29,31 271 25,2 6 | Gia cong nhigt 13 151 14 13 7 | Laprap 32.3 35,31 37 38,0 8. | Sia bé mat 73 5,66 47 40 9 | Gia cong bang dien 45 4,88 43 38 10 | Cong nghé khic 39 418 3.0 15 Téng 100 100 100 100 Bang ten cho thay, trong nginh co Khi ti wong cong nghé rén dap, cOng nghé chat déo va cong nghé Lip rip tang 13 rét. Day la nhiing cong nghé gia cong khong phoi, vita c6 hiéu 13 qua kinh té nhung lai dé co khi hod va wy dong hod. Bang trén ciing con ¥ nghia hét stic to 16n v6i nhitng ahd hoach dinh chinh sich dao tao nhan yc, nen dau tur vao nhimg nginh nao dé phi hgp vdi xu hudng phat trién cita thé gidi nhung lai can 46i tong nén kinh té cia nude nha. Viéc Iya chon phuong phap gia cong nao cn phai phan tich cdc digu kign cu thé. Thi dy: Chon cong nghé ché tgo cle hai dau. Viee quyét dinh phuong an cong nghé nao con phu thudc vao tinh chat cia sin xuat, Néu chi sin xudt 5 + 10 chi tiét thi cé thé dic trong khuon cat r6i sita ngudi. Sin lugng hang tram chiée thi ding phuomg phép dic mau chay theo timg chitm chi tiét. Sin lugng hang ngan chiée nén dig phuong php dap kim ogi. Tuy ring khuon dap dat hon khudn diic nhidu In. Vi dy thi hai, khi phai ghép n6i cdc chi tigt & tang thai dc bigt, thé du, & niet dO rat cao hoje nhigt 49 rat thap. & wang thai khong trong lvong trong vil tru, nhiing chi tiét ma khong thé ding dung cu lip ghép... thi phai ding t6i vat li¢u nh6 hinh. Cing véi su tin b6 cila khoa hoc, cong nghé vat ligu ciing da ¢6 nhiing tién bo vugt bac. Da c6 nhiing phan mém thiét ké rat hodn chinh va sau dé 1a gia cong tren mdy nha sy tro gitip cla may tinh (CAD-Computer Added Design, CAM-Computer Added Machine) Cée phuong phip han cét laze; phun phii plasma; phuong phép rapid prototyping ding ché 1go nhanh chi tiét ti mau ban dau. ‘Trong sin xudt O10 thi polyme va ceramic duge dung nhigu dé thay thé kim loai, Dong thdi c6 nhiéu cong nghé moi ra dai giip cho sy phét trign cia vat ligu méi. Thi du, nm 1974 ra dai phurng phap che tao compozit méi thay thé phutong phap thi cong tén 1a R-RIM (Reinforced Reaction Injection Molding): tron hai thanh phén nhya rieng cing soi thay tinh ngén réi phun vao khuon nhim ché wo chi tié Gn nhu mui, vo bén dau xe, chong va (parachoe bang polyeste + sgi thiy tinh) da lam gidm trong lugng etia xe khong 60%. Tir 1970 compozit dye ding nhiéu trong may bay: Bowing 747 ding compozit gidm trong lugng 570 kg, may bay Lockheed L1011 = 500 ding 1100 kg compozit gidm 366 kg trong long, tiet ki¢m 830 lit xing/nim. © eau con thoi Shuttle, khung lim bang hgp kim Al chiu nhiét d6 khoang 175°C; v6 1a 16p chiu nhigt (nhiet do -110" dén +1500"C) Igp bing 30.000 vien ngéi ca 200 x 200 x 50 lam bing compozit xp nhe (93% do x6p). Day 14 compozit thuy tinh gém soi thiy tink duiing kinh (1 + 4) pm, dai 3 mm va chat dinh dic biét. Mat ngodi ngoi c6 phi lop thiy tinh borosilicat day 300 jim dé tgo do den, tang kha nang bite xa nhigt. Gidi thigu cdc phuong phap ché'tgo cdc scin phdin mY nghé dién hink la Die dinh tw (san phim my nghe dou chiée). ‘Trude hat cin phan tich dé di dén lua chon vat ligu thich hgp. 1. Thach cao phd son: day 1a phuong phdp tam thdi vi thach cao dé vo, san khong bén theo thai gian, dé bj bong tréc. 14 2. Kimang + phun kim loai: san phm khong dep. 3. Déng, gang hoac chi: chi dé diic nhug chi doc va bé mat chi tiét sé xin mau. 4. Néu Iya chon phutong én diic déng thi viéc ch€ tao hop kim va céc phuong phép nau luyén di boi cé su kidm tra rat chat ché vi day 1 chi tiét thanh méng, hinh dang phite tap. Cé hai phuong dn cong nghe: Phuong 4n 1: phuong phap thi cong truyén thong, duc lién kh6i. Quy trinh san xuat c6 thé t6m tét nhu sau: Mau dat sét > Mau thach cao -» Vat diic tho > Sin phim. Khuén thach cao ~» Khuon dit ~» Duc. Phuong in 2: phuong n cong nghi¢p két hap giita phuong phap truyén thong vdi ky thuat méi bang céch ghép khuon nhiéu minh. Mo hinh sét -» Mauchdy + San phim. Mau thach cao (mot phan). Trong cong nghé nay vat dtic duge chia thanh nhiéu phn cé thé tach xi nhaw. Khuon dic bao g6m hai phiin, mot phdn Jam khusn thach cao va phén lan cOn lai 1A khuon dic chinh xée, khuon cat thuy tinh long. Sau dé ghép cdc phiin khuon lai v6i nhau di tién anh rét. Thi dy khéc dé xem xét va so sinh khi chon vat ligu ché tao cdc logi dyng cu: 1. VGt lidu nde an Cain phai ha chon xem vat ligu no 1a thich hap. Céc loai vat ligu 06 thé ding dutge 1a: AL : Din nhiet, chong an mon, dé dap, ré, nhe, dé xusic, néu anot hoa sé dep hon. Thép —: Diin nbigt va chéng an mdn déu kém, edn tring men; agu Yam bing thép khong gi inox th dit tién. Gang: Din nhigt kém nhung gid nhiet tt, cain tring men dé chéng gi Déng —; Dn nhiet tot nhung doc. Gom — : Din nhigt kém, dé vo, dé Vim sach; pyrex khd hon nung ré. G5: Ding lam tay cdm Plastic: Ding Lim tay cam, chat chéng dinh teflon ding tring trén thép, nhom. Khi quyét dinh chon loai vat ligu no, edn xem xét dén céc mat: gid thanh vat lien, kha nang ché tao, higu qua sit dung, tigu thu nang tong, dé béng dep bé mat, kha ning fam sach... 2, Cong ngh¢ va v¢t ligu ding ché tao céuh meabin thug dign nbd C6 3 phuong an cong nghé che tac: a. Duc lién khdi: Chi Gét bén do lién két canh véi than JA Hién khéi. Nhung cong nghé dic phitc tap, néu mot catnh ¢6 khuyét rat phai bd ca chi tt, khé gia cong stra chia. 15, b. Diie ting cénh réi réi han vio than tuabin: Cong nghé dic timg canh mot don gian hon, nhung ddi hdi phai c6 cOng nghe han tot. ¢. Phuong dn dic canh rai réi ghép vio than bing nhimg mong mang 4: Cin phai gia ‘cong chinh xdc cic mong lap ghép dé dim bio can bing dong cho tuabin khi lam vige Vat ligu lam cdnh wabin c6 thé 1 hop kim déng hoae thép. Téng hgp lai, c6 sau phuang dn ché tao chi tiét tuabin. Mi phuong dn c6 wu nhuge diém ca né. Sit dung phuong 4n nao cin phy thugc vao diéu kién sin xuat, diéu kign gia cng co khi, cong nghé hin, Kip ghép.. 16 Chueng 2 SAN XUAT VAT LIEU KIM LOAI 2.1, CAC PHUONG PHAP LUYEN KIM Qué trinh luygn kim 18 qué trinh ché tao ra kirm loai tir quing ¢6 siin trong te nhién, chiing bao gém ba buée: + Chudn bi, xit ly quaing lam cho quang theo; , ip tg 18 cde qué trinh sin xust tiep ~ Ché tao vat lieu thé bing cach téch kim loai khoi cde hgp chit trong ede Khodng cia quang va loai b8 cdc hop chat ctia ede kim loai khiics - Tinh luygn vat ligu tho dé dat duge kim loai cé d sach mong mudi va téch cae tap chat khie ra khdi kim loai. Vige chon ciic phuong phap ché tao ra vat ligu tho vit tinh iuyén chting tuy thude vao loai quang, thank phin va ham lugng cia kim logi chifa wong quany; cling nhur cde kim loai qui, 06 gid tri trong n ; ah thy Au, Ag... trong quing déng: Co trong quang niken. Vé co bin, ¢6 ba phuong php ché tao kim loai tir quang 1a: hod Juyéa, thuy Tuyen va dign luyén, Ngodi ra, ¢6 su khite bigt trong cOng nghé tch kim» loai khdi q euyen 16 c6 i lie hos hoe véi oxy thap nhu Fe, Ni, Cu, Co cé thé hodn nguyen bing C hoae Hy con cic kim loai c6 Ai lye hod hoc cao vai oxy mbit AL, Ti, Mg Ul cong aghé sin x phife tap hon nhiéu. Phuong phap hod luygn (ta tn tai tir nat Jiu vat Luon sir dung nhigu nhat. Ci cae ud nen, huong phap durge foai quan wong nhu Pb, Co, Fe, Cu. Ni, Ti chit yu hoae hoin toan dude sin xuat bing phuong phip hoa Juyen. Trong pham vi giio trinh nly, tic gil mdi chi dé cap 161 cong nghé san xudt gang, hép va nhom, déng. 2.1.1. Chuan bi quang Quang sau khi khai thée tir md thuong khong thich hop cho vige sin xuat ra kim loai vi thanh phan kim foui trong né thudag chia dh cao (quang chia gidu). Vi vay cia Uhict pha xi ly quing. Viée chuai bi quing thudng bao gom qué Winh lim gidu quang va tac cho quing ¢6 do cue nha dinh. Muda Lim gidu quing phai tich cde phan tu khong mong muén ra KhOi quing. Trude hét, phai dap, lam nho va nghién quang. Trong didu kign ean thiet phi hoi Lich trong dung dich va bing cic bign phép thich hop dé tich tap chat khéi quang, Cée 7 phuong phép téch tap chat di duce sit dung la: Phuong phdp ty trong, phuong phép tir duge ding nhiéu dé xir ly quang Fe va Ni. Mot phuong phip quan trong khéc 14 phuong phap tuyén néi. Sau khi lam giau quang duge nghién nhd. Quang tinh duge gia cong tiép nho vé vien hay nbd nung thigu két thanh ede cue c6 dd Ién thich hop. Khi vé vida, c6 thé ding them chat dinh ket thanh dang cdc quing 4m, duge dua vio thing quay. Sin phdm nhan duge 1 cae cue ¢6 dutmg kinh khoang 10 mm. Sau d6, c6 thé nung chiing trong 1d ding, 18 quay hodc bang tai thieu ket. Phuong phap ve vien hay duge sit dung cho quing oxyt hon 1a quang sulfit. Doi v6i quang sulfit cla kim Jogi mau, vie tao vin duge thye hién bang qué trinh thigu két; trong 46, viéc thiéu két duge ti¢n hanh trén bang tai; & day, cée phdn quang duge dinh ket vi nhau thioh cdc ting xOp. Céc tang nay ti€p tue duge dap va lam nhé tdi do hat thich hep. Qua thiéu ket, quang dat tdi m6t trang thai lién két thuan loi nhat cho su nau chay. Nh& vay, quang sulfit rat d& chuyén bién thanh sulfat dé tan trong dung dich hoae thanh oxyt dé ho&n nguyén, Cling ahu vay, su clorua hod oxyt titan thanh tetraclorittitan dé xt ly 1a két qua cia qué tinh nung thiéu két. Mot quang sulfit chuyén thinh quang oxyt duge hay khéng phu thudc vio ai Ive hod hoe cia kim Joai véi lsu huynb va oxy. Sit 06 di lyc hod hoc véi oxy manh hon véi luu huynh béi vay sulfit sit dé bi phan huy nhé nhiét, nen 6 thé oxy hod chiing thinh oxyt nhe nung thién ket; sulfit déng nguge lai c6 Ai luc hod hoc voi luu huynh manh hon vi oxy, 2.1.2, San xudt kim loai thd 2.1.2.1. Hod layén kim Viec san xudt kim loai bing phuong phap hod luyen kim thutng duge thye hign theo hai qué trinh: Qué trink ndu chay va qué trinh théi Iuyén. Mdi qué trinh thutng duge thyc hien trong mot thiét bi rieng. Khi ndu chay déng, thing di bao gém hai qué winh déng thoi la ndu chay va théi luyen. Khi thyc hign hai qué tinh ndu chay va théi luyen nay, xay ra vige téch cic khodng khong cén thiét va cic tap chat khong mong mudn. Ngodi ra, ede nguyén t6 chia trong quing duge hoin nguyén thinh kim loai thé nhs méf trong hai qué trinh 46. Céc sin phdm thita cia phan tng sinh ra - phdn Ién 18 cde oxyt hode sulfit - sé hod tan vao xi Jong, néu né khong tao thanh pha khi dé thodt ra moi tudng ben ngodi duoc. Xi bao gém céc ion & trang thai long. Trén co sé ty trong nho han ty trong kits logi nén xi tur tach ra khéi kim loai. Thuéng véi mdi giai doan nu luyén Jai phai tao xi rieng cho né. Trong mOt vai trudng hgp, xi ding dé che phi khi kim loai cé hoat tinh véi moi trudng néu; con hdu hét trudng hgp, xi hoat tinh duoc tao ra dé thuc hién mét nhiém vu luyéa kim: nao a6. Trong giai doan ché tgo kim toai thd, xi duge tgo thanh tir ede thanh phin ch yéu cdu thanh silicat cia chat bin, ede oxyt cla mé ndu kim loai vi céc chat cho vao lam nhigt do chay gid va tang do chay lodng. Mac di cong viée tao xi Ja phdn khong thé bd qua cha 18 qua tinh hod luyén kim, song vé co sé kinh té va ky thuat, Ivong xi phai git 6 mite thip nhat cho phép. Mudn dat duge diéu dé thi vige xit ly, gia cong quang trudc dé phai duoc tién hanh cén than. Tinh chat quan trong cia xi 18 dg bazo. Dac trumg bazo hay axit cits xi khi tién hank ndu luyén phai cin ett vio loai va lung oxyt chia trong nd. Cae oxyt kim | hoye MgO I cée oxyt mang tinh bazo, cdn cée oxyt ciia cde nguyén t6 phi kim nhu SiO, hoe POs mang tinh chat axit. Xi trung tinh gém oxyt axit, thi du SiO} va oxyt bazo, thi du CaO tgo ra thuting c6 nhiét do ndng chay thép. Ti 46 c6 thé thay: trong xi bazo co thé chia ‘Oxyt axit va nguoc lai. Oxyt anit Ia chat tang dQ chay loang cho xi bazo va nguoc lai. Trong rit nhiéu qué tinh luyén kim, thach anh (SiO) va voi (CaO) 1a chat 1am chay lng cho cée phin tit tap va ce oxyt trong mé nu kim loai. Dé dy doin tinh chét cha xi, ngudi ta dua ra do bazo R cita xi: R= Doxyt bars ‘Soxytaxit Néu R > 1: xi bazo: R< Lr xi axit. Oxyt nhur Al,O, Id oxyt LuGng tinh - c6 nghia 1A o xi bazo mank, ching mang tinh bazo, con trong xi axit manh, chiing lai mang tinh axit. Qua trinh ndu chay ¢6 thé dugc tién hanh theo hai phuong thie khéc nhau. Nau chay hoan nguyén (thi dy & 1d cao) ho&e nau chay tinh quang (thi du ndu déng). Khi néu hoan nguyen, cfn dita quang oxyt vio 10, nhi xi c6 thé loai duge tap chat, déng thoi xy ra qué tinh hodn nguyén oxyt kim loai thinh kim logi thé. Phai digu chinh qua trinh hoan nguyén sao cho chi cé oxyt kim loai duge ho’n nguyén, cdn cac tap chat va cde nguyen 16 khong mong mudi sé to think oxyt va duoc chda trong xi. Chat hodn nguyen c6 hiéu qua vé mat ky thuat va kinh té 1a cacbon va hydro; di khi c6 thé ding ede nguyén t6 phi kim & dang Tien két voi kim loai ré nhur Na, Mg trong trudng hgp san xuit Ti. Digu c6 ¥ nghia quyeét dinh trong fuyén kim 14 dong hoc qué tinh hodn nguyen cla cacbon, ¢6 nghia Ha hoat tinh cita né véi oxy ting khi tang nhiét 6; trong khi véi cde nguyen 16 khdc, hoat tinh lai gidm khi ting nhiet do. Hinh 2.1 cho thay £6 enthalpi tao ra cde oxyt cia cdc nguyén 16 khéc nhau phy thude vio nhiet dé. G phan tren cia gidn dé bao gém céc nguyén t6 6 enthalpi tao ra oxyt cla né thiip VA ing vi céc nguyén 6 qui; cin phia dudi gidn dé gém cae nguyen 16 c6 enthalpi tao ra oxyt J6n, ng v6i cée nguyén 6 téc dung rat manh véi oxy. Enthalpi cla phan ting kim loai/ oxyt kim loai cing 16n thi oxyt kim Jogi cdng bén viing va kha ning hon nguyén né cing khé Khan. Thi du & 1000°C, oxyt sat va oxyt niken bi cacbon hoan nguyén, tréi Jai cacbon khang thé ho&n nguyén duge oxyt titan va oxyt nhom. Gidn dé cling chimg minh mot diée [y thi 6 nhigt d6 thap hydro la chat hoin nguyen c6 higu qua hon ca cacbon. 19 Stén déng la hn hgp cae sulfit kim loai ahu CuyS va FeS va chat hai stén ddng la bude hoa Iuyén kim dau tien quang déng va niken. Nho bude nay ma cc tap chit bj loai bo va khi ndu luyén, edie nguyén <6 khong mong mudn s@ bi oxy hod va di vao xi, Su ndu chay Phan én cac stén déng duge dua vao théi luyén trong lo thdi dé thu héi kim Loui tho. day, xay ra qua trinh oxy hod c6 chon loc hit viee théi khong khi hoe khi chifa oxy va cdc oxyt cita kim logi tap duge dua vao xi, Cac kim loai thé nhan diege edn tinh luyen 1 AG. kI/mol O» Ag +0, 22Ag,0 200, 400 23. COs 2C+ 0, =2€0 800 ' Ti+0,=T3 | (4B)Al+ O.= 2/3)A1,0; t 1 | 1200 t 0 400-800 1200 1600 Nhiét do, °C Hink 2.1, Enthalpi tao thanh phan itng kim loai / oxyt kim loai phy thuge vio abiét do. 2.1.2.2. Thuy luyén Theo phuong phip san xuat kim loai bang thuy luyén, cde nguyén t kim loai duge kiém hod tte quang nho chat 1éng hoat tinh - thutmg [a axit sulfuric, doi Khi la amoniac. Sur kiém hod quang 6 thé duge thyc hign ca vao Ie quing duge khaj théc va xir ly trong bé chifa hode git trong thiét bi Uich Wy quang lin, cd trong digu kign thudn tiga phat, tie 1a quing xp va nhing khodng xung quanh khong bj thaw thau gap ene tidp trong mo quang. Phuong phap ndy xay ra chim chap nhumg chi phi tai thip. Dé tag we do phin tag. edn 20 chon mot céch t6i uu cdc thong s6 cong nghé nhu nhigt do, 4p suat, moi trudng phan img... Phuong phép nay thuding duge siz dyng cho cée quang nghéo hoje khong thich hop va chi yéu cho céc quing déng, niken va céban. Dung dich thu duge sau khi lam sach, ip tuc duge gia cong hod hay dign ly sé cho cdc kim loai hoa tan dang ion. Sy két tia hod hoc Ja két qua clia vige nhutng dién tit cla ion kim loai cho kim loai khéc hoat tinh hon nhumg lai ré hon (th{ dy Cu** + Fe > Fe** + Cu). Ciing nhu vay, tir mot dung dich ca Cu va Ni, ion déng c6 thé bj két tia khi co bot niken mdi dua vao, Sy thoat kim loai nhé phucng php dién ly thu’ng dat hon phuong phap ket tha hod, nhung lai cho san pham sach hon va do d6, tit kiém duge gid thinh tinh luyén vé sau, 2.1.2.3. Luyén dién phan Cac kim loai khéng qui thu’mg khéng bj phan gidi trong chat dign phan chita nuée (hydro?). Trong céc diéu kign can thiét, cdc hap chat néng chay cla né phai duge phan téch ra bang phuong phép dién phan, Diéu d6 1a rt khé vi cdc hgp chat nay, thi du cae oxyt kim loai thudng ¢6 nhiét do néng chay rat cao. Céch gidi quyét 18 dua hop chat kim loai nay vio trong chit dign ty cé nhigt 6 chay thap khong chifa nude. Khi sin xuat nhom, chinh cridlit Naj[AlF,] 18 dung dich hoa tan cho oxyt ahOm Al,O3. Hai hgp chit nay tao ra diém cing tinh & 10% Al,0; c6 nhiét do chdy 18 962°C, thap hon nhiéu ahigt 4 chay cia criolit (1008°C) va Al,O3 (2050°C). 2.1.3. Sin xuat kim loai thong dung 2.4.3.1. Tinh luyén kim loai tho Dé tinh luyéa kim loai tho, c6 thé sit dyng ba phuong php khac nhau. Phuong phip 6 y nghia nhit 1a phuong phip hod luyén. Phuong phap tinh luyén dién phan - thung 1 budc tinh luyén tigp theo, duge ding rat nhiéu trong qu trinh sn xuat déng sach. Phuong phép tinh luyén hod duge si dung 6 gidi han hon. Phuong phip hoa luyén cé nghia la kim loai duge 1am sach trong trang théi néng chay. Cac nguyén tif cia céc nguyen 16 tap chat ho’ tan vao kim loai néng chdy. Viée tinh luyén durgc tién hanh theo nguyén tc lim sao cho kim logi 6ng ho’ tan cng it kim loai tap cang t6t. Diéu d6 c6 thé thuc hién duge nhés cdc phuong phap thay déi ap lye (khit khi chan khong, théi khi tro) hoac thay déi nhiét do (tiét pha qua bio hoa, Iuyén ving, Destilliere), nhung trude hét c6 thé dua vio mé Tong ede nguyen t6 6 Ai Ive hod hoc véi tap chat cao hon kim Loai co s@ véi tap chat; tir d6 tao ra hyp chat khong ho’ tan dé téch ching khdi kim loai. Hop chit ¢6 thé & dang khi (nhu khit S va C bing O,), 18 pha ran (thi bing Al) hoac to xi ty trong nhe dé néi (thi dy khit S bing voi). lu khir oxy cho thép 21 Tinh luyén dign phan thudng xdy ra rat cham nén 1a phuong phip tinh luyén wong d6i dat, nhung so vdi phuong phdp hod tinh luyén c6 hai uu digm: D6 sach cao va cé thé thy duge cdc kim loai qué chéta trong kim Loai co sé. Trong qué winh dign phan, kim loai duge rot thanh cde tém anot, dudi tic dung cia dign thé bén ngodi, anot hod tan vo dung dich dign ly va phong dign, bam va tg0 nén timg 1ép méng c6 do sach rat cao len catot. Céc kim Jogi khée cling tan trong dung dich chat dign ly va t6n tai 6 day. Néu dign thé phéng dign ca tap chat nay cling gan véi dién thé phong dign cita kim logi thi sau dign phan ching cGing nim trén catot, Trong tutng hop nay, céin phai ngan céch bé dién phan gitta anot va catot bing mOt Diaphrama. Nhé vay. chi cé chit dien ly chita kim logi anot ta qua dugc, cdn tap chat bi Sch Iai va két tha. Néu dién thé phong dign ca tap chat nay khong gan voi dien th€ phéng dién ciia kim loai thi ching duge gid lai trong chat dién phan va theo chéi gian lai phai lm sach chat dign phan. Cie nguyén t6 qui do dién thé dign cue cla minh ma khong ho’ tan vio dung dich dién phan va cing duong cyc tan lin vao bun. Tir d6, 06 thé thu héi duge. Trong phuong php tinh Iuyén hod hoc, c6 thé ede hop chat kim logi dang hoi (thi du Ni-carbonyl) duge tao thanh, hoac kim loai mong mu6n duge chiét téch ra khdi kim loai tho ahd chat kiém chon loc, Tir hgp chat dang khf hode dung dich léng, ngudi ta thu dugc kim loai 6 dang tong déi sach nhd sur phan huy nhigt hay su tigt pha. 2.1.3.2. Hop kim hod Vige sin xuat céc hgp kim ky thuat thuing duge tign hanh & trang thai long vi nhd vay, céc nguyén 16 hop kim mdi ho’ tan dé ding va phan b6 nhanh va déng déu. Dya wen co s6 cic tinh chat khic nhau (nhigt do néng chay, tinh chat kinh t, kha nang oxy hod, tinh cong nghe) ma ede nguyen t6 thutmg khong dugc dua vao & dang kim loai sach ma d dang hgp kim trung gian (bao gm nguyén t6 hop kim véi kim loai nén co 88). Thi du, dé hop kim hos cho gang thép, nguii ta diing céc loai ferd, thi du FeMn, FeSi, FeCr, FeTi... Lugng Fe ong cée fer nhigu C thuimg dudi 50%. Thai diém dura cée nguyen t6 hop kim vao gang thép efing rit quan trong. Cac nguyen 16 06 di lyc hod hoc man vdi oxy nhu Cr, Ti, Al duge dua vao sau khi di Khif oxy tt trong diéu kign trung tinh hay hoan nguyén dé it bj chdy hao. Tuy nhién, vige dua ching vao phdi 6 di thei gian dé chting c6 thé hoa tan va phan bé déu true Khi rét kim Loui. Cie nguyen lye hod hoc v6i oxy yéu nhu Ni, Cu thi dirgc dua vio nh hop kim dang thai cling phéi ligu va digu chinh lai trade khi rot. 2.1.3.3, Rot va bién dang kim loai Nhigt dé rét kim loai t6i uu dat 50°C trén dudng long. Nhiét dO thap hoac cao sé lam thoi dic bi phé phdm. Khi dic théi tinh chuting bi r6 ng6t & phn ten thdi, & 6 wi khuon edt 22 vi day [8 noi thai duc dong dic cusi cling. Thdi dic Tien tuc, rai Iai khong bi ngét nén mang tinh kinh t6, ky thuat sau sée. Vi vay, phuong php diic lign tuc duge sit dung rat rong rai. Phuong phdp diic tinh trong tuong lai chi duge die cdc loai thép ac biet, s6 lugng it. 6 phuong phap dic li¢n tuc, kim loai lang duge dong dac lien tuc trong khuén kim loai bing déng, dugc lam ngudi bing nude, chi mot Idp mong sét khuon day 10 + 15 mm. Tam cita thdi duc cdn long sé duge dong dc hodn toan khi thoi dyuc kéo vGi t6e dO hop ly. Phuong php dic lien tye cho phép tan thu duge kim logi, chat Iuong théi diic tot, déng abst, 16 chiic kim loai min. C6 hai phuong thite r6t kim loai long: r6t thoi va r6t Lién tuc, hinh 2.2. RS ngor Phéu phan chia Khuén cat FRCAE Théi dic <_ SS x Khuon kim logi Ong din kim loai —> Nude fim nguoi Kim loai long ‘Thdi dic Hinh 2.2. Diic phoi: a. dc thoi tinh; b, duc théi 1ign tue. Cfc théi diic nhan duge bing phuong php dic tinh va dc lin tue tiép tuc duge gia cong bién dang bing phuong phép can nong (bién dang lin mot). Sau d6, chting duge edn inh dink hin dang ban thanh phim, Trong qué trinh can, kim loai bj bién dang, két tinh Jai Jam cho hat tinh thé nhd min, céc dang 8 duge han dinh lai, tinh chat co hoc ciia san phdm duge nang cao. Tuy nhién, ngudi ta chi cén va bién dang cdc vat ligu déo. Vat lieu diic sé duge r6t khudn dé tao phéi cho cde nganh cong nghiép khéc nhau. 2.2. SAN XUAT GANG LO CAO Cong nghé luyén gang 1d cao 1a mot cong nghé co bin dé san xuat gang thép. Ching ngay cing duge hon thién va dat duge tinh én dinh rit cao, Hien tai, 18 cao vin 1a thiét bi cung cp gang (dang thdi hay long) cho cde cong ngh¢ luygn thép va i phdi Lig chil y€u dé san xudt cdc mac gang diic khdc nhau. Ngoai ra, cdn cde phuong phip sin xut thép tir quang sit nhu phuong phdp hoin nguyén long va hon nguyen true tiép. Hinh 2.3 cho thay nguyén ly chung cdc cong doan sin xudt gang va thép. 23 Ques Thép vun (oxyt sit, 60% Fe) P| (~98% Fe) Phuong phip { Gang | Lacao Phuong phap hoan Hoan nguyén léng I nguyén truc tiép ens I (92% Fe) Sat x6p (98% Fe) La théi oxy La dign ‘Thép tho hé quang 8% Fe) t 1 ‘Thép tho (~98% Fe) Thép tho — (-98% Fe) Xirly, LK trong gau oo Rét va dong dic —— Can Luyen lai | ¥ C4c loai thép xay dumg thép Can chat Luong, thép dac bier Y ‘Thép dac biet, kich thude lon Hinh 2.3. Cac cong dogn sin xudt gang va thép. 2.2.1. Day chuyén cong nghé Luyén - Dic - Can Day chuyén cong nghé luyén gang 10 cao, sin xuat thép (bing phuong phdp 1d théi dinh oxy va 1d dién hé quang) va cn duge thé hién tén hinh 2.4. Day chuyén nay cd thé t6m tit lai theo so dé sau: 24 it, C6 Luygn thé Quang sat, Coc, - uyen thép Chait phu gia (tao xi) Keno. Gang *) (Ld thdi oxy, 1 di¢n hd quang | ‘Thép véi chat lung khdc nhau Tao hinh (Die, bién dang, |’ gia cong phoi) Hinh 2.4. Mo hinh khoi day chuyén Luyén - Duic - Can. gate (f a ay ieee] Ermmiss e Thip tin won 4 Hinh 2.5. Day chuyén Luyen - Due - Can, Cintint 25 2.2.1.2. Luyén gang 16 cao (hinh 2.6) qqnes SAY Gio BANG cAcH choo! 26T CHAY Ki GAS VA NUNG NONG GACH eau WA 09 fue Hinh 2.6. So 46 luyen gang Id cao. a. Nguyén vt ligu 1. Quang sat va xirly quang +) Quang sat Sit chiém ty Ie In thet hai (4,2%) sau nhom 6 trong vo trai dat. Sét thudng t6n tai & 26 dang hap chat hod hoc nhu Fe,O,, Fe,0,, FeCO;. Lin vio quang sit con c6 cae chat ban hu cét, dat sét.. Lugng Fe trong cac oxyt sit Fe(Fe30;) va Fe(Fe;0,) ¢6 thé tinh duge nhur sau; 2.56 Fe(Fe,0,)=——"" — = 10% e208) 556 316 3.56 Fe(Fe,0)= = = 12.8% P20 5565 416 in, luong Fe trong cae loai quing khdc nhau thi khée nhau va ching duce danh gid la “gidu’’ hoac “aghéo"’. Quang sit c6 cdc logi sau: Qudng manhétit (qung sat tin: c6 oxyt sit ch yeu 6 dang Fey, lugng Fe chiém tit 45 dén 70%. Ching duoc coi la quang gidu khi dat tren 60%Fe. Manhetit & dang chac dae nén kh hon nguyén. Quang hémarie (quang sit 46): chia chi yeu Fe;0, chiém tir 40 dén 60%Fe, Ching duge coi la quitng giiu khi dat ten SO%Fe. Quing may dé hoin nguyen hon quing manhetic. Quang limonit (quang sit nau: sit nim & dang Fe,Oy.nHjO, hay gip loai Fey(, 31,0. Luong Fe chim tir 30 dén 45%. Ching duge coi li quang gidw khi dat wén 45¢¢Fe, Loai quing nay nghéo Fe nfumg dé hoin nguyén do do x6p cao (khi nung sé those nude dé lai nhiéu 16 x6p). Quéing cachonat sr (FeCOs): Lugng Fe chiém tit 25 den 40%. Ching duge coi la quing gitu khi dat wén 38%Fe. Khi nung néng s@ xy ra phan ting: 2FeCO, + 40, = FeO; + 20» +) Day chuyén air ly quang: Day chuyén xit ly quang bao gém: lim gidu quang, tao vien va thigu két Lam gidu qudng: gdm cae bude rita bang nuée (3m* nude cho | tn quing) dap nhé, phan loai tir (néu 1a quang FeCO, thi phai nung). Tao vién va thiéu két: V6i quang kich thuée duéi $ mm duge ép thanh vién réi dem thiéu két 5 900 = 1300"C. Voi quang bui, kich thudc duéi 0,2 mm duve tron vGi nude va ve vien r6i dem thiéu ket. Nhd dat sét c6 trong quang ma cdc vién duge lign két véi nhau. 2. Nhién ligu Ding trong 1d cao chit yéu la than c6c ma. Céc [0 cao phai dim bio hai chi nan; cung cap niet khi chay vi cung cap C, CO cho qua tinh hon nguyen quang sit. Yeu cdu vi than 1 phai cé do bén nhiet t6t, dd xép cao va kha nang phan ung (chay ra CO) Ién. Ngoli than céc néu thiéu than, co thé pha thém than giy, than gé. Dé ting cudng su chdy cd thé phun thém nhien ligu phy nhu: ahién liga khi (khi ty nhién, khi 18 céc hod), nhién ligu rin (bot than) hoge nhién ligu long (cdi mazut, du ndag...). 27 3. Chat phy gia (chét tao xi) Do trong quang, than, cudng lo... ¢6 chia cde chat bin, trong qua tinh nu luyen sé dua cc loai tap chat vao trong 16, gay khé khan cho qué trinh Luyén va fam gang bj ban. Vi vay, cén dua them cde chat phy gia vao 1d dé phdi hgp voi cac tap chat da néu dé tao xi, tach ching ra khdi gang va loai ching ra khdi 10, C6 hai loai cl dt phu gia: - Chat phy gia bazo: duge ding cho chat ban mang tinh axit. Ching gém cae Jogi: Voi (CaO), dalomit (CaCO, + MgCO,) va hugnh thach CaF), - Chat phu gia axit: duge ding cho chat biin mang tinh bazo. Chiing gém cat thach anh (SiO,}, thach dat sét (AIO, + SiO) va quang axic silisie (HSiO4). b. Qud trinh luyén gang trong Id cao 1. Cac déng nguyén vat liu Duo ehuyén dong Quang s ye chigu nhau (hinh 2.7) t, tro dung va nhién lien (than 6c) di tit trén dinh 19 di xudng phia dusGi, Khi fo do than chay tao thinh di tir phia dui tn phia tren. Tai vung néng chay va phin ing, quaag sit sé bj chay va bi khir oxy dé tao thnh Fe nguyen chit. Qua trinh vin chuyén xudng phia dudi, Fe sé hoa tan thém mot so nguyen 16 dé inh thanh nén gang. Nguyén vat ligu ran chuyén dong tir wen xuéng du6i, khi 19 chuyén dong tir dudi len ren. Sur tigp xite gitta hai dong vat lieu sé way ra quit winb trao Adi nhiee va qué trinh hod ly Grong 1a. a Khi ls CO, 7 COs, Np, bui Quing sit Fe,0, FeO, + chat phy x Tro dung Coc z Lora xi Lé ra gang Quat gis Nhien ligu hi te nbien Rhy Hinh 2.7. So d6 chuyén déng cla nguyén vat ligu va khi trong 1d cao, 28 2. Sy chay ca than Gi6d néng 1000 + 1200°C duve théi vao ld sé dot chiy than va toa ra mot Iugng nhiét rat 16n. Do dé, nhiét do khi 1d Jen tdi 1900 + 2200°C. Sin phim cia sur chay 18 CO, Hy, Np. Gi6 vao 1d ¥6i 4p suat rat 1én (C6 dong nang 16n) wo ra mot ving xody lam cho than céc chay 61. Cac ving nay duce néi véi nhau tao thanh vinh dai oxy hod quanh ving mat gi6. Khi 1d chuyén dong tir duéi lén én va trao nhigt cho dong nguyen vat ligu dang chuyén dong nguge chidu. T6i migng 1d, nhiét do chi cdn 200 + 300". Co ba vung trao déi nhiét, hinh 2.8. Ving trao déi nbiét trén 1a ving quyén nhiét don gidn gia khi ld va ligu, Vong nay it 6 su trao déi chat. Vang dink tre trao d6i nbiet: O day, nhiet do khi 1d hdu nhw khong thay di. Ving trao déi nhiét dudi: Do nhiet dé khi 10 cao nén c6 sw trao ddi nhiét va chat rat manh. Higu suit sis dung nhigt trong 1d cao dat t6i 80%. ‘Trao doi oxy Trao déi nhigt Chiéu cao eta ld | Fe,0qi Viing tra0 d6i | I nbiét trén i Nhigt do || Vang ngimg re Khe trao déi nhiet Truc mat gié 500 1000-1500 2000°C Hink 2.8, Sit irao adi nhiét va trao déi hod trong 10 cao: (D: hodn nguyen gidn tigp; (ID: hoan nguyén truc tiép; (1): ving trao déi hod trén; (2): viing ngitng trac ddi hod; (3): ving trao déi hoa dudi. 29 Trong qué trinh 1d cao, sir can bang gitta C, CO va CO, theo nhiet do tuan theo sy can bing Boudouard (hinh 2.9). G gin dé nay, cdc oxyt Fe,03 va Fe;O, duge viet gop lai thanh Fe;Q,. Day IA gidn 46 can bing cia CO/CO, va Fe,0,/ FeO/Fe theo nhigt do. Thanh phan khi 1 cao, dic bigt trong ving nhigt do 1am vige chit yéu 1 CO. Khi nhigt do khi 10 2 1100 + 1200°C, ta 6 100% CO. CO, % er C03, % 100 —1— 10 200 © CO, +C 80 20 60 40 40 = 60 2 © 20 I = 80 Ga eW%e 10 100 500 600 700 800 900 1000 1100°C Hinh 2.9. Giin 46 Baur - Glaessner. Cac qua trinh hoa ly ‘Theo gian d6 Baur - Glaessner, tuy theo nhiét d0, 6 cic hé thong can bang sau: © nhiet do < 570C, ta c6 hé thong can bing: Fe - FeO, - Fe,O, © nhiet do > 570'C, ta c6 hé thOng cin bing: Fe - FeO - Fe,0, - Fe,0; cac trang thai a, b,c, d thai can bing (dé dat trang thai a va oxyt Fe sé phai chuyén dich theo hudng dat trang ed") *) Qua trinh hoa ly trong Id cao Trong 1d cao, quang sit durge hodn nguyén theo hudng: Fe,0, —> FeO, —> FeO — Fe va bao gém hai qué trinh: - Hoan nguyen gidn tiép xdy ra o nhiét dO thp (< 1000°C). Dac trung cila phan tng hoan nguyen oxyt Fe bing khi CO: 3Fe:0, +CO —> 2Fe,O, + CO + Q, Fe,0,+CO —* 3Fe0+CO,+Q, FeO+CO — Fe+CO,+Q; 30 - Hoan nguyen trite tigp bang C xay ra 6 nhiet do > 1600°C. Fe +C —> Fe+CO-Q, Ngoai viéc hodn nguyén oxyt sit, cde oxyt khitc cling duge holn nguyen true tikp bing C. Cie phan ing nay duge mo ti nhy sau: MnO + —» Mn+CO SiO, +2 — Si +2CO Hai phan ting nay xdy ra 6 nhit do cao va Khong hoda toan, P2054 5C = 2P + 5CO Phan ting ny xay ra hoan toan. Ngodi ra, $ duge théim vao gang vir than céc. Luong § thim vao con phy thude vio do bazo cita xi. Dg bazo (R) duge tinh bang cong thie: (CaQ + MgO) SiO; R= Néu xi cé tinh baza, S trong gang sé duge khit theo phan ing sau: FeS + CaO —> CaS +Fe+S *) So dé cong nghé sn xudt gang 10 cao (hinh 2.10) MnO pes SiO, Chat phy ban | ea PP, aPs | Cée | Y Hoan nguyen Chat rg dung (Tao xi) Xi Silico-aluminat +Cns ¥ Vat phim Vat thai Hink 2.10. So d6 cong nghé qué trinh luyén gang 1d cao. 31 Gang 1d cao c6 su méc: Lin X6 cii cé AK, t6i AK; con Viet Nam 1 GD, t6i GD, Lugng xi ding trong 1d cao chiém 16i 0.4 + 0.8 tin /l tn gang. Khi théo xi, ching duge phun nude Lim ngudi nbanh thinh cée hat min, sau dé duge sit dung vao mue dich riéng. Xi axit dugc ché tao thanh vat liéu lét dung di, con xi bazo duge dang dé san xuat vita hd, ximang trong xay dymg. Khi thai cita 1 cao chita thinh phin/%/: 8 + 10% CO,, 25 + 30% CO, 1 + 4% Hp, 55 + 60% No. Bui 1 cao chiém t6i 10 + 30 g/m? kht. Véi lo cao tung bin, luong bui (go ra trong mot ngay tdi 30 = 90 tan, Cain phai xir Ty Khi thai loc byi dé gitt moi trudng trong sach. 2.3. LUYEN THEP. Thép 1a hop kim wen co s& sat c6 chia < 2% C, ngodi ra com chifa luong mhd cfc nguyén t6 nhw Si, Mn, P, va 8. Nhu vay, so véi gang, thép chia ede nguyén tw Si, Ma, P, va S thap hon nhiéu. Vi thé, thép c6 dd bén, tinh déo dai, kha nang bién dang tt nhung lai cé nhigt d9 chay cao hon Thanh phan (%) cia gang 1d cao va thép thudng dao dong nhw sau: Cc St Mn. Pp Ss Fe Gang 3.0242 | 0.3+2,5 0,5 + 15 OL + 2,2 | 0,02 +0,12 | Con lai Thép 0,05 = 1,5 0=0,5 03+ 1,5 < 0,05 < 0,05 Con lai 2.3.1. Qua trinh hod ly trong luyén thép Trong qué trinh ché tao thép, wong phdi ligu thudng c6 gang 16 cao (70 + 100% gang Jong 10 cao trong qua trink luyén thép 1 thdi LD, ti 30 + 40% gang long wong qué tinh luyén thép 1 dign b6 quang... trit trutng hop niu lai céc mac thép Wr ede phéi ligu thép cing loai). Do dé, 6 thé ndi: qua trinh Iuyén thép Ja qua trinh chuyén bién hop kim tren co sé sit c6 chia cdc nguyén 16 C, Si, Mn, P va S tir gidi han cao t6i gidi han thip. Muén thyc hi¢n qué trinh nay, phai dét chdy cée nguyen 16 da néu nhd cdc phan ting oxy hod, Nguén cung cp oxy chi yéu cho 16 Mac-tin [2 khf 10, cho 1 ED 1a oxy, cho 1d dign hé quang 1a quang sat. San phdm trung gian ciia cde chat oxy hoé la FeO. Qua trinh oxy hod ede nguyén t6 da néu duge dién ta bing cde phuong trinh sau: Si +2 FeO = 2Fe + SiO, + Q, Mn + FeO = Fe + MnO +Q) Cée oxyt SiO, va MnO tg0 ra sé lign két vat nhau trong xi. C+PeO = Fe + CO-Q,7 Khi CO sé thodt ra ngoai khi quyén. 2P +5 FeO + 4CaO = SFe + 4Ca0.P,05 + Q, Lugng 4Ca0.P2Os tao ra duge gitt trong xi. 32 Qué trinh khit P theo phuong trinh 44 néu duoc thie hign trong xi véi diéu kien 1a: + Luong FeO trong xi nhiéu - Bo bazo R cia xi cao, ~ Nhigt do cia xi tgp. S trong gang. thép thudng t6n tai d dang FeS. Trong cdc 1d-luyén thép bazo, chting thutmg duge khir bing xi nh phan tmg: FeS + CaO = CaS + FeO -Q Nhu vay diéu kién dé khir $ 1a: + Lugng FeO trong xi thap - Do bazo trong xi cao, ~ Nhigt 46 cita xi cao. Luong CaS tao ra sé duge gid lai trong xi. ‘Trong qué tinh luyén thép, cn thiet phai cung cap oxy dé oxy hod céc tap chat, sau qué trinh nay. oxy van tén tai trong thép dudi dgng FeO, Cu6i qué trink luyén oan thiét phai khit ching bang phuong phap khir oxy true tip (trye tip dura chat khit £6 Ai Iye hoa hoc véi ‘oxy manh hon sic véi oxy nhu FeSi, FeMn, CaS...) hoae khir gidn tigp tren xi nh’ xi wang hoje xi dat den (sé duge néi k¥ hon trong phan luyen thép trong 1d dign hé quang). 2.3.2. Cae phuung phap tuyén thép Sin Ivong thép/ddu ngudi cha méi nude duge ding lam mét chi titu dé dinh gid «inh 6 phat tidn cong nghiép. Chi titu nay 4 ede nude cong nghigp phat trién 1a 600 + 1000 kg/diu ngudi, 6 céc nude dang phat trién 18 200 + 300 kg/ddu ngudi. Minh 2.11 chi rd su phat trién cae phuong phap luyén thép 6 CHLB Dic theo ting nam, Phuong phép Bessmer ra d’i & Anh nim 1856. Bing céch thdi khong khi vio gang Jong trong 10 théi, oxy trong khong khi sé dét chiy cde nguyén t6 nhy Si, Mn, C ma c6 thé bign gang thanh thép. Tung 10 axit nén nude gang phii chia Ivgng P vi S thip nén him luong Si phai dat gidi han 0,7 + 1,25%. Nhé niet vat ly (nhigt cba gang long) va nhigt hod hoc (nhé phiin ting oxy hod Si) ma nhiét 4 nude thép duge tang cao. Phuong phdp Thomas 1a dai nam 1878. Chat oxy hod vin dung 1a oxy trong khong khi. Do tang 1d c6 tinh baze, nén da dua vio phan ting oxy hod photpho (P = 1,6 + 2,0%) Jam nguén nhiét hos dé tang nhi¢t dd gang léng. Ca hai phuong phap wén, tuy thoi gian thdi ngan (12 + 18 phiit) nhung do théi khong khi vao gang, thép Jong nén chifa nhiéu nite, dé nhay cm véi hod gid. Vi vay, 6 CHLB Dic, phuong phép Thomas chi duge ding ti nim 1976. Lo Siemens-Matin ra di nam 1864. Ph6i ligu dugc ding I gang va thép vun rn. Khi 3 61 va khong kh{ duce phun va dét chay ¢ phia déu ld dé cung ep khi e6 tinh oxy hod va cap nhigt cho qua trinh nau luyén. Nhiét dé cita 1d dat t6i 1700 = 1750°C. Chat oxy hoa durge van chuyén tu khé 1 qua xi va vao kim loai. Vi vay, thai gian nau dai va thép chtta it nito va tap chat. C6 thé tang cuéng qua trinh luyén bang céch théi thém oxy vio 1d hoac ding thém quang sit dé ting cuéng qué trinh oxy hos. Ld Siemens-Matin duge CHLB Dite ding ti nam 1982 thi ket thtic. Hien tai, hai phuong phap luyén thép duge sir dung phé bién 18 phuong phap LD va phuong phdp 1d dign. Sin Iuong, trigu tin 80 60 40 20 “Thép P dign Thep lo Siemen artin | \ Ol = Nam 1950 54 58 62 66 70 74 78 82 86 1990 Hinh 2.11. Sur phat trién cdc cong nghé luyén thép tai CHLB Ditc. 02 2.3.3. Luyén thép trong Id thoi dinh bang oxy (LD) Phuong phap nay duge bit dau ti nhiing nam 50 cla thé ky 20. Hing VOEST & Linz va hang LPINE 6 Donawitz (Ao) da dé xuat phuong php nay nén phuong phap duoc viét tit lap. So dé nguyén ly cia 19 LD va su thay déi thinh phin cha gang thép trong qué trinh luyén duge n trén hinh 2.12. Nguyén vat ligu dé luyén 1a gang léng luyén thép cd thanh phn: 4,0 + 4,3% C, 0,5 + 0.9% Si, 0,8 + 0,16% Mn, = 0,5% P, 0,04 + 0,08% S, Ngoai ra, c6 thé sir dung 161 30% thép vun lam vat ligu phi ligu. Oxy sach ky thuat (98,5 + 99,5% O,) qua dng din va voi phun, duge théi lén bé mat thép. Ap suat khi trong dng dat 7 = 8 atm. Luong oxy tiéu hao la 50 + 55 m*/tan thép x phat. Dong oxy c6 dp suat vA van tc xde dinh khi théi vao thép sé tao ra ving phan img th nhat 6 nhiét 46 cao 161 2300 + 2500°C, Do ahigt do cao va lugng oxy dy Ién nén Lam cho néi 1 bi khudy tron manh ligt. Vi vay, cic nguyen tw tong gang bi oxy hoa véi van téc rat én va thoi gian ndu luyén ngén, hinh 2.12. Gag thdi (Lam ngudi bing nuse) % aor 12 16 20 Thdi gian théi; phiit Hinh 2.12, a- Luyén thép trong 1d thoi LD; b- sir thay déi thanh phan cia thép. Uu diém cita td théi dinh bing oxy: = Nang suat cao: - Vén dau tu xay dumg co ban thap; ~ Tiéu hao vat ligu chia lita - Phi tén ndu luyén khong nhidu; - Thanh phan tap chat va khf c6 hai thap. Phuong phap LD duge sir dung chu yéu dé san xuit thép cacbon va thép hop kim thap va dac bigt duge ding rong rai dé san xuat thép xay dmg nhd phuong phap dtic lien tc va edn. 35 Luyén thép trong lé dién hé quang La dign hé quang Ia thiét bi duge sit dung rong rai trong céc nha may luyén kim vA diic. So 46 cau tao va 1am vige ciia 10 dign hé quang duge thé hién trong hinh 2.13. C6 hai loai 18 dién hé quang: truc tigp va gidn tiép. Thiet bi 1d dién hé quang tryc Uép duge sit dung chi yéu cho qué trinh luyén thép. . Trong 1d dién hé quang truc tiép, hd quang dign s& tryc G&p phat ra gida dign cue (cue am) va kim loai hoae xi (cuc duong). Hé quang dién sé phat ra nang Ivgng (Q) va nhiét do rat lon (> 200°C). Q=0,24PRt (calo) Hay: Q=0,24UIt (calo) Trong dé: Q - nhigt ning do hé quang dign sinh ra, calo; 1 - cudng do dong dign, A; R - dign wa dong dign; t - thai gian, giay; U - higu dign the, V. Ditn nang ti¢u hao cho § th thép cacbon Ja 800 kWh, cho 1 tin thép hop kim fi 1000 kWh. C6 hai loai 1 dien hd quang: 1d di¢n b6 quang baza va to dign hé quang axit. Do hd quang dign phat sinh ra gitta dién cuc va xi anit cho nhigt nang 1én, nhigt do thép long cao nén ching duge sit dung cho céc phan xudag duic cae chi tiét thanh mong nhu wong cong aghiép déng tau. Tuy nhién, kha nang tinh uyen cita 10 nay kém (do khong khit duge P va S) nén 1d din hé quang baze duoc sit dung rong rai hon. Qua trinh nau thép trong 1d dign hé quang baze thuong gém céc giai doan: vé lo, chat liga (co Khi hod nhé thing chat ligu nhw inh 2.14), néng chay, oxy hod, hoan nguyen vi ra thép. Tuy nhién, trong diéu kién ndu lai che mae thép tir phdi ligu cling loai, c6 thé sir dung phirong php niu luyén khong cin giai doan oxy hoa. Nhigm vu cita mot s6 giai doan ndu Tuyén nhur sau: + Giai doan ndiu chay Nau chiy mé ligu. + Tao xi che phit cdc khu vye da néng chay. # Khir P tir gidi han 0,040 + 0,045% xudng 0,018 = 0,020%. + Giai dogn oxy hod Cho quang sit timg mé (cé thé két hop véi viée théi oxy) dé oxy hod cdc tap chat (theo céc phan tng 4a dién ta 6 trong mue 2.1). Khi dé, Si bi chdy hoan ton, Mn giém t6i gidi han 0,2 = 0,25%, C bi dét chay tdi gid tri thap hon gidi han cia méc thép (phan con thiéu sé duge bé sung vao giai doan hodn nguyen do viee khit oxy va hop kim hoa bing cée chat chéa C mang vao), P tiép tuc duge khir chi yéu 6 déu giai doan, khir mot phiin S vio 36 cu6i giai dogn oxy hod, khir khi nhd cée phan (mg soi do san phim cia qué trinh chéy cacbon (ta0 ra CO.) va tang nhiet do thép len cao hon nhiét dQ ra thép. - Giai doan hoan nguyén + Khir oxy: sau giai doan oxy hod, trong thép léng con chia mot Iugng oxy (6 dang FeO) dang ké. Vi vay, cén thiét phai tién hanh khit oxy. NANG LUONG TIEU THU, 500-600 kWivisin neo THUNG CHAT Litu ° - 7 NAP EE. 3VITAITRONG : AU LUYEN. ae “ean oe, ~ < BS RA THEP nome Gh ji EES cocau nentens id Hinh 2.13. So 46 c&u tao va nguyén ly ly lam vige cia 1d dign hd quang. C6 hai phuong phap khit oxy: Kit oxy truc tiép: Truc tiép dua chat khit oxy(Me) vao kh6i thép léng. Vige khir duoc thuc hign theo phan tmg: FeO + Me —> MeO + Fe Yeu cdu cia chat khir oxy 1a: C6 di lye hod hoc d6i véi oxy manh hon Fe véi oxy. Co kha nang hod tan t6t vio thép long dé qué trinh khir oxy xay ra trong toin khéi thép. Khong dé lai tap chat c6 hai do chat khir gay ra va sin phim Khir oxy phai dé dang loai ra khdi thép. 37 ‘Theo phuong phép nay, ngudi ta hay ding FeMn, FeSi dé khit so bd va khit cudi cing bing Al. Phuong phap nay xay ra nhanh nhung 4é dé lai tap chat trong thép do san phdm kit gay ra. Klut oxy gidn tiép: ta vide khit oxy trong thép qua qué trinh khif trén xi. Theo dinh luat phan b6: & nhigt do xéc dinh va khong d6i, tf sé gitta cdc ham lugng oxyt trong xi (FeO) va trong kim loai (FeO] 1a hang sé duoc goi 1a hing s6 phan bd Le.o. Néu gidm (FeO), dé dam bdo quan hé d3 néu thi sé xy ra qué trinh khuéch tan: (FeO) — [FeO] ya do do lugng [FeO] sé gidn tiép giam di, Dé thyc hign diéu d6, ngudi ta dua vao bé mat tép xi mdi, lowing mét luong nhd C vA Si (dang FeSi) dé hoan nguyen (FeO). Vi moi trutng khi 1d 6 1d dign hé quang c6 tinh hoan nguyén, qué trinh xdy ra thuan loi nen thutng dug sit dung (gém xi tring va dat den), Phuong phap nay thudng kéo dai thoi gian nhimg khong dé lai tap chat trong thép. + Khir luu hujnh: duge thuc hien chi yéu & giai doan nay. + Diéu chinh thanh phan va nhiét d6. Sau dé ra thép. 2.3.5. Phuong php luyén thép trong 10 dign cam ung C6 hai loai 19 cdm tng: 16 di¢n cém ting c6 Idi va Khong Idi. Ld cdm ting khong 165i thudng duge ding dé nau gang, thép (hinh 2.14). Lo dien cam tng khng 15i ging nhwt mot bign thé khong khf (hinh 2.14b). Cudn so cap 14 mot cudn day cém ting (c6 nude lam ngudi), con cudn thif c&p 1a lop bé mat try ngoai cia mé ligu kim logi tip xc véi tudng 10. Khi cé dong dién xoay chiéu di qua cuon cim thi & lp bé mat «ry ngoai cla kh6i lige trong néi 1d sé sinh ra tir trudng bién thién va & day sé sinh ra mot stic dién dong E: E=4440in10" 5 V Trong 46: E - site dien dong cdm tng; @ - tir thong cé ich; f - tin s6 dao dong cia tir trudng(tdn s6 dong dien); n - s6 vong cdm tng. Mun tang gid tri E, cdn thiet phai tang tin sO f cla dong dien. Quan he gita gid «rj i thigu cita tn sé dong dign véi kich thitdc va tinh cht mé ligu duge thé hién trong cong thite: fin 2 245.1072 ra ‘Trong 46: p - dién wé suat cia mé ligu /Qcm/, d= d2 - dutmg kinh tung binh cia mé lieu. 38 Hinh 2.14. So d6 cau tao va nguyén Iy Lim vige ciia 1d cm tmg: a- Cu tao 1d dign cdm ting; b- Su chuyén dong ciia dong kim loai trong 1d; c- Cau tao 1d dign cam ting dung tich 8 tan; 1- vong cim ting; 2- néi 1d; 3- khung; 4- truc quay: 5- kim loai nau; 6- co cau nghiéng 1d; 7- gau r6t; 8- nip 1d. Nhu vay, dung kinh trung binh cia mé ligu (cing c6 nghia 1a duéng kinh trong ciia 1d) cang I6n thi t4n s6 (6i thiéu ciia dong dign cing nhd. Tren co sé dé, 1d dién cdm img khong Idi sat duge phan 1am ba loai: * Lo dién ccm ting cao tén c6 f = (100 + 1000).10° Hz, duge ding cho céc 10 nha. * Ld dién cam img tung tdn c6 £ = 500 + 1000 Hz, duge ding cho céc 1d trung binh. #Lé dién cam ing tdn s6' cng nghiép cb f = 50 + 60 Hz, dugc ding cho céc 1d kich thuse Ién, 39 Dac diém vé cong nghé ndu luyén trong 1 cdm ting khong 16i 1a: - Su chdy hao cita cdc nguyen 16 trong thép 1a rat én dinh va thap nen dé dang khong ché thank phin va nhiét d6 cita thép. Mat khéc, vi khong ding di¢n cuc graphit nhu 1d dien h6 quang nén 6 thé nu céc mac thép cacbon thap. + Do lye dign tis nén sur khudy tron kim loai rat manh (hinh 14b), do dé thnk phan va tinh chat clia thép tr nen rat déng déu. - Nhiét d6 cua xi kém, kha nang tinh luyén thap. ~ Nang suat 1d cao do h@ s6 cong suat thép, hé s6 t6n hao tir thong 1én. Do dac diém trea, 1d din cam tng khong Idi sat chit yeu duge sir dung dé: - Natu lai cée mée thép tit phdi lieu cho trude. - Hop kim hod thép. ~ San xuat cdc mac thép chat luong cao, s6 long khong nhiéu, 2.3.6. Cac phuong phdp tinh luyén thép ngoai 1d Cac phuong phép nay bao gém phuong phap luyén kim trong gau rét dé digu chink chat lugng thép mot cdch chat ché, cing nhu phuong phap luyén lai cho cdc théi thép Ién (thdi thép rén 1dn) dé nang cao do sach va déng déu chat luong trong thdi. Thi nhat la dat duge vat phdm sau cén theo t&t ci cde hudng (cd theo hudng tiét dien ngang, c& theo huéng doc binh thudng) déu cé do déo dai cao. Digu dé ddi hai ham long S thap va cdc vat Hin sulfit t6n tai d dang vO hai, Mat khie, phii dim bio déng thi viee tién hanh dic lién tue mot céch ém cing nhu mé ndu dat abiet dO chinh xéc, déng déu va rit sach so véi diic thoi binh thdng. Vi vay, phuong phdp luyen kim trong gu c6 muc dich tiép ue tinh luyén (khir oxy, khit uw huynh, khir khi va lam déng déu hod ly hoa cho mé nau). Hinh 2.15 gidi thigu nguyén ly mot cach luygn kim trong giv. Vigc phat trién luyén kim trong gdu dé gidi quyét chat lugng theo hai hung: Cae chat khit oxy Ia nhiing chat c6 di luc hod hoc v6i oxy manh hon sit véi oxy, dé dang hoa tan va tgo ra oxyt khong hod tan vio trong thép long. Cie nguyén 16 duge sit dung chil yéu Ia Si, Al, ngoai ra 1 Mn; phan én duge sit dung phoi hop, thi du Si/Al, Ma/Al hoac MnV/Si, Chat khit oxy dugc dura vio trong gdu hodc tryc ip vio dong kim loai chy vao giu rét; nhs vay ma chéing duge chdy nhanh va phan bé déng déu trong kim loai, San phim khir oxy 1a cdc oxyt sé duge tich tu lai va néi len xi. Voi sur khir oxy nhur vay, mé thép sé yén tinh (thép ling) va khong bi “soi” trong khuon. Trong phuong phép khit khi timg phn, binh chan khong nhi dng din duge nhing vio thép trong gdu sé htit mét phin mé thép lng va khir khi cho n6. Khi nhac binh len, thép Jong sé chay tré lai géu rt. Tip tuc lap lai dong tac da neu, khi trong thép s€ duoc khit tot. 40 Dign cue ting nhigt 1 fH . Ong thi (khf chat rin) ! “ i Ong dan oxy __ fj i i i i i i i i H i Xi i i i i Kim loai Nat giu Hinh 2.15. Luyén kim trong gau. Dé khit S cho thép, ¢6 thé théi hgp chat cha Ca dang bot hoe ding xi c6 do bazo cao. C6 thé dura mot s6 kim loai dé lién két vi S thanh céc tap chat khong c6 hai (Mn) hoac céc sulfit cig va dang vun (Ti, Zr, Ce...). Higu qui khir S thudng gan lién véi su khit oxy, nén céc chat khit oxy déng thdi gay tée dung khir $ tot. Kf thuat chan khong hod mé nau c6 téc dung khit kh hydro, nito va oxy véi si tao ra khi CO, nén déng théi 1a bién phap khir C. Céc thiét bj chan khong hod duge gidi thigu ren hin 2.16. Hit chan khong a) b) c) Hinh 2.16. Khit khi cho thép long nho chan khong: a- Khit khi cho dong thép khi rét; b- Khir khf trong gdu rét; ¢- Khir khi timg phan. 41 Phuong phap khit khi cho dong thép dang rét vao gau 18 phuong phip rat c6 higu qua, nhung it dugc sit dung. Nguge lai, phuong phap khir khi timg phin dé dang sir dung trong day chuyén lién tuc & trong xudng. Phuong php khir khi bing chan khong cé dac diém t6t Ia khong dua céc sin phim oxy hod vao thép. Cling nh phuong phap nay, ma céc nguyén t6 dé chéy hao nhu Ti khi dua vao thép dat higu qua thu héi cao. Nho phuong php luyén kim trong gau, nhi viee théi khi tro qua vat ligu x6p & 16 day gdu cling cho hiéu qua tinh luyén va tinh déng déu cao. Viec thdi khi tro cling to diéu kign cho sy hoa tan va lam déng déu céc chat phan ting va céc nguyen t6 hgp kim. Co ché khir khi bing khi tro dya tren nguyen téc: Ap suit ri¢ng phin cia khi cin khit trong bot khi tro ban dau bing khong nen céc khi hoa tan vao thép léng sé khuéch tn va di vo cling khi tro thoat ra khoi thép long. ‘V6i nhiing thoi thép rén I6n, c6 ddi hdi cao vé do sach va tinh déng nhat thi trude khi bign dang con phai luyén lai trong moi trudng khit khf (chan khong) hoa luyén dign xi. Vige luyén lai duge thye hign bing dign nang. Céc loai thép luyén lai phai duge nau chay, rét thanh nhiing dang thich hgp dé lam dien cue tw thieu, ndu chiy dign xi trong moi trudng tinh luyén, chay timg gigt vao khuon kim loai bing déng, ¢6 nude Lam ngudi, duge dong dac va kéo lién tue nhur diic lién tuc. Qué trinh dong dic nhu vay sé cho cic t6 chic té vi cla kim logi hat nho, déng tryc va it bj thin tich. Céc dién cue chay nhd hé quang din trong moi trugng chan khong va luyén dign xi duge thé hién trén hinh 2.17 a va 2.17b. Dign cue + } Giot kim loai ‘Thoi Nuée luyen lai Jam ngudi nud} Lép xi bao phi lam nguoi ‘Thoi qua luyén dign xi a) b) Hinh 2.17. Tinh luyen thép bang phuong phép luyén lai: a- Luyén chan khong; b- Luyén dién xi. 42 H6 quang dign trong chan khong lam cho céc hoi kim logi bi ion hod. Trong qué trink kim loai chuyén thanh nhiéu giot long ma khi bi khir rat manh, Im cho ham luong cde khi hydro, oxy vA nito gidm xuéng gidi han thap. O diéu kign chan khong, céc nguyén t6 khong két hop vOi nhau thanh céc vat Min; cic nguyén t6 hop kin khong bj thay déi thanh phén, mac dit cdc nguyén t6 nhu Pb, As, Zn... trong thép edng hod hoi. Tuong tu, ham luong P va S cling khong thay d6i. Trong 1d dign xi, kim logi qua lép xi long (do duge nung néng theo qui tée di¢n ua) di duoc lam sach céc tap chat, Trong xi chia CaO sé tae dung va gilt S lam giam % S trong thép; CaF; lim tang tinh Linh dong cia xi, cdn Al;O, lam tang dien tro cho xi. Dien wd cia xi cing cao, nhiét dé cia xi cing lén, do dé lim ting eOng suat tinh luyén, Phuong phép dign xi cho phép déng thi lam sach $ va cdc loai khi nhu oxy, nito va hydro, Ca hai phuong phap luyén lai di néu tao cho thép ¢6 tinh chat co hoe nang cao, dé bién dang, do déo dai va dg bén lau t6t. Su khac nhau co ban cia hai phuong phép la kha nang khir § khéc nhau. 2.4. NAU GANG Dé ché tao cde mac gang kde nhau, cn thiét phai ndu gang trong céc thiét bj khée nhau: la dimg, 18 dign (hé quang va cim tng), hoic nau lién hgp 1d ding (gidi quyét vin aé kinh t va nang sudt) v6i 1d dién hd quang hodc cim ting (gidi quyéi vin dé chat Iuong: thanh phan va nhiet do gang long). Gin 80% gang dic duge nau trong 1d dimg dimg nhién ligu rin (c6c diic). Gang chat lugng cao duge néu trong 10 dign. 2.4.1. Cu tao 1d dimg Phin chinh cita ld ding duge m6 (a trén hinh 2.18, tong dé dudng kinh trong cia 1 D (dung kinh duge do & ving mét gié chinh) 14 quan trong vi quyét dinh ning sudt nu. Moi quan hé gita D va nang suat ndu duge thé hién & bing sau: Bang 2.1. Quan he dutng kinh va nang suat 1 Di mm Nang suat; /h Dymm Nang suat, /h 500 15 : - 600 22 - - 700 29 1200 86 800 38 1300 10 Chiéu cao hu ich cia 1b 1a khodng céch tit mit gi6 chinh t6i cita chat liu sé dim bio cho mé ligu trong qua trinh nau dugc nung néng, néng chy vA qué nhiét. Sy chéy cia than 4B duge thyc hign nhis khong khf théi vao qua hé thong mat gié (chinh va phu), trong dé di¢n Uch cdc mat gid chinh chiém t6i 60 + 80% téng dign tich cde mat gid ciia ld. 2.4.2, Nguyén, nhién vat liga Nguyen, nhién vat ligu cho qué trinh nu gang tong 18 ding bao gém: nguyén lieu kim loai, than, chat tg dung va gié dé dot chay than. - Nguyén vat liu kim loai bao gém gang thdi 10 cao, thép vun (dé digu chinh thinh phan) va b6i ligu kim loai (tan dung phé ligu). Vige dimg ty le cdc nguyén vat fiu di neu do thanh phan cdc méc gang quyét dinh sau Khi tinh toan phéi ligu c6 chti ¥ ti viee bé sung phdn chy hao do qué trinh ndu gay ra. - Nhign ligu trong 1d ding 1A cbc dic. © Vigt Nam, do thiéu c6c, ngudi ta cdn ding than dé (Hon Gai, Mao Khé é trang thai “séng”* hoc sau nhigt luyén) dé tam nau wong céc To ding nha cho c4c mac gang co tinh thap. Yeu céu vé chat lugng doi voi than c6c dic ngoai do bén co, nhiét t6t va céc tinh chat khéc, con c6 cic yeu cdu khdc voi coe 18 cao nhur 0 xdp nhd, kha nang phan ting thap dé c6 kh nang chay hoan toda (ra CO>). = Gi6 théi vao 1d ding qua hé th6ng mit gié c6 thé 1a gi ngudi (khong khf ngudi). gi néng (200 + 600C) hodc gid gidu oxy (thdi them (6i 3 + 4% O,). So d6 vé su sdp xép nguyén vat liéu trong lo diing duge thé hign tren hinh 2.18. 2.4.3, Qua trinh nu gang trong 45 dimg Qué tinh nau gang trong 1d diag thye chat 1A qué trinh ndu chay cae phdi ligu cho cée mac gang khéc nhau cé tinh dén sy thay ddi céc nguyén t6 khi nau, Gidng 1d cao, trong 1d ditng c6 hai dong vat ligu huyén dong nguge chigu nhau: ~ Vat ligu pho ligu duge dura vio qua cira chat li¢u, chuyén dong tir uén xuéng dudi, duge chuyén tir trang thai de sang trang thai léng (gang, xi) va nhién ligu chéy thanh khi 1d (CO hoac CO,). - Dong khi qua hé thong mit gid vio 18, dét chdy than thinh khi 1d, duge chuyén dong tir dudi len trén. Su tigp xtc ca hai dong vat Jigu nay tao diéu kign cho ching trao d6i niet va xy a céc tong tée hod hoc xée dinh. Su chdy ctia than ‘Than cho 1d dig 1a than cde dic (trong diéu kign thiéu c6c c6 thé ding tam antraxit sOng hogc qua nhiet luyén). Diéu kign cdn cho sy chay cla than la: - Than duge nung néng t6i nhiét do b6e chdy nhist do bée chay ciia céc 1A 850 + 950"C, ciia antraxit 1a 700 + 800°C). 44 ~ Phai cung cip oxy (nhi khong khi, gid gidu oxy hoac gié néng) va khong khi phai duye nung néng téi nhiét dg > 600"C. Do ¢6t ligu trong Io diing cao, sy chay cia than tong didu kign thigu oxy. dae biel & Ving tren ede hing mét gid, nén sy chéy xay ra khong hoan ton. Vi vay, sy chy ciia than trong ld dimg duoc chia ra lam hai ving khéc nhatt xem hinh 2.18. ~ Ving oxy hod: xay ra ngay trong viing chua cic mit gid, & day c6 di oxy cho qué trinh chay cia than. Phan ting chay chi yéu theo phuong trinh: #0; =C0,+Q Day la phan img chi yéu dé cung cap niet cho qué trinh 1d ding. Ket qua 1a nhiét do Khi ld tng rat manh va dat eye dai 6 cudi ving oxy hod (1600 + 1700°C). Thanh phén khi 13 S cudi viing oxy ho’ chita 18,5% COz, 1.5% CO, 1,5% Oy, 77,45 Ny ~ Viing hoan nguyen: nam wen ving oxy hod. & ving nay, do % Oy da can va nhiét do Kh 1d con cao (> 1150°C) nén xay ra phan dng hodn nguyen: CO, +C=2C0-Q Day Ja phan Gag thu ahiét vA khong mong mudin, cd thiét phai tim cach thu hep ving nay. Do phin ng nay(cing voi viée tro nhigt cho gang) ma nhiet dd khi 1d gidm rét manh. Thaoh phan khi 1 cudi vong hoda nguyén nhut sav: CO, = 15%, CO = 10%, va Ny = 75%. Dudi nhigt do nity, phn ting hodn nguyén CO) khéng xay ra na nén thinh phn khi ld ti ita chat ligu khong thay d Higu suat chay cia than duge thé hién nho cong thie sau: 100% Thuong n = 45 + $5%. Xu hudng y cing cao cdng wr, Cac ving cia 16 ding: Can cit vito dac diém trang thai ciia vat liév kim loai (rin, néng chay, ling) cling nhwr hoat tinh cila khi lo (oxy hod, hon nguyén) ma ngudi ta chia khoang khong gian trong 10 ding Lam nam ving khitc nhau: Ving I: Ving than 1d (ving nung néng lieu); Vimg U: Ving néng chay (ph6i ligu kim loai néng chay); Ving HI: Ving hoin nguyen (img véi phan éng hoan nguyén cda khi CO, > 2CO); Ving IV: Ving oxy hod (ting véi phan ting oxy hoa > CO,); Ving V: Ving néi 1d (ving chia gang long). Vigc phan chia cac viing trong 1d dutng c6 thé xem Ohinh 2.18. 45 San ligu Chiéu cao 1d 0 5001000 2000 ‘Nhigt do khi 10 va kim loai, °C Hinh 2.18. Qué tinh nau gang trong Id ding Cac ving: I- than 10; II- néng chay II- hodn nguyen; TV- oxy h Qua trinh hoa ly Moi trudng khi 10 trong 1d ditng c6 tinh oxy hod yéu & ving than 1d va manh dan len qua ving hoan nguyén t6i ving oxy hod, dac bigt & ving mat gid khi khi ld chia 21% O>. Do tic dong gitta khi 1d c6 tinh oxy hod véi vat ligu rin & ving than 1d va long tir ving n6ng chy tré xuéng ma xay ra céc qué trinh oxy hod cdc nguyen t6 trong gang Vi % Fe trong gang rat 1dn nén phin ing dau tién due thuc hign 1a: Fe+ CO, = FeO+CO Hoac Fe + 1/20, = FeO Nhd FeO, phin ting oxy hod cde nguyén 16 khéc sé duge thuc hign: 46 C+FeO = CO + Fe Si +2 FeO = SiO, + 2Fe Mn + FeO = MnO + Fe Mat khéc, su tigp xe gidta than (1a vt li¢u chifa cacbon va nl S) nen c6 sur tham C va S tit than vao gang long. Vi vay, thanh phdn cita ching sé thay déi. Sw thay déi thanh phdn cia gang: Nhu da phan tich, su thay déi thinh phéin ciia gang trong Id ditng axit trung binh ahur sau: Sy thay déi cia ede nguyen /%; Si MS Khi chay 1d bang gid nguoi: “10-20 +50 0 +15 430 (Chi y: dau ~ la chdy hao, dau + 14 tang Len). Khi chay lo bang gid néng: Lo diing binh thuong duge xay bing gach samot nén chay 1d biing xi axit hodc trung tinh nén % P khong thay déi khi ndu. Ham Luong cachon c6 xu hudng dat thanh phan cing inh nén tuy theo phéi ligu chia nhiéu hay it C ma ching c6 thé chdy (oxy hod) hoge tang Jen (tham Ct than). 2.5. LUYEN DONG 2.8.1. Quang déng Luong déng chiém 0.01% trong hong vo trai dit. Ching thudng t6n tai & dang quing va bao gém cic loai khodng chil yén sau: Khodng Sunfur: 18 khodng chi yéu, ching chiém ti 80% wong long quang. Cie khodng niy co dang CuFeS), (chtta 34,6% Cu}, CusFeSy (chin 55,6% Cu), CupS (chifa 79.9% Cu), va CuS (chtia 68,5% Cu). Khodng cacbonat / oxyt: chiém 15%, g6m CuCO,.CuOH)s (chia 57,4% Cu), 2CuCO,Cu(OH); (chia $5,1% Cu), CuO (chita 88,8% Cu), va Cud (chita 79,9% Cu). Khodng silicat: nhut CuSiO;.2H,0 (chia 36.2% Cu). Déng tr nhién Cu (clita 99,9% Cu). 2.5.2. Qua trinh lnyén déng 2.5.2.1 So dé cong nghé 2.5.2.2. Qud trinh sdn xudt dong tho Qué trinh san xuat déng cy thé duce thé hign tren hinh 2.19. Ching bao gém cde phan cong nghé co ban sau: a7 Quang déng x Tuyén, lam gidu Duoigquing fe tic cuang (thai) Khi Thiew @idu ché H,S0,) [* { Tinh quang thiéu y Euyén ra stén ding Xi thai) y Sten déng 1 Thoi luyen lé chuyén C—O Xi ld chuyén Bong tho Tinh luyén fo Ba tinh luyen. Déng sach, Bua ditéch Cu, As, Te, Se dic thai Hinh 2.49, So dé qua trinh luyén déng. + Tuyén, lam giau quang: nhim ché tao tinh quing déng. Qué trinh nay bao gém cdc buéc: sang + nghién dap > nghién bi - tuyén nél — say kho. Sau qué cinh dé quing duge dem thiéu két dé dat duge tinh quang thiéu. Thiet bi thieu ket 18 1 phan x4, 10 quat gié bang khong khi hode gié gidu oxy (dé tgo ra mOi trudng oxy hod). Nhé qué trinh thieu két, ede phan img sau sé duge thie hién: 48 - Khir S: & nhiér 49 800 + 1000'C, cdc khodng sulfua, thi dy CuFeS, s@ bi phan ly hoan ton: 4 CuFeS, > 2Cuy$ + 4FeS + S)t Déng thai, mot phan FeS sé bién déi thanh FeO: FeS + 5% ~> FeO + SOx; céc khi $2, SO) thu duge sé ding dé san xuat axit sulfuric. + Khir mot phan tap chat dé bay hai ahu Cd, As, Sb... ~ Sy kho dé tang lugng Cu. Ket qua 1a ham lugng déng trong quang tang tir | + 5% len t6i 15 + 30%. + Luyén ra stén dong Stén dong 1a hon hyp céc chat Cu,S.nFeS véi cde chat thai (xi), Thiet bi Juyen la 19 phan xa, moi tung Khi 10 c6 tinh oxy hod, nhiés 46 18 len téi 1100"C. San phdm nay dugc tao ra la két qua cla phan tng: CuyS + nFeS + FeO + SiO, + CaO —> Cu)S.nFeS + chat thai Sten déng chita 80 + 90% CujS va FeS trong dé 35 = 55% Cu. * Ché tao kim loai déng Thiét bi duge sir dung 12 1d théi (ding khong khf nén). Vat Ligu duge dua vao 1A stén déng va chat igo xi nhu SiO). Trong didu kien thiet bi, stén déng sé bi oxy hod theo cc phan ting sau: Oxy hod FeS: FeS + 30, —> FeO +80, FeO +SiO, _» FeO (xi) Oxy hod CugS & nhiét dé 1250"C: CuSO. —» 2Cu + SIO, Déng tao ra con chita 1% cic tap chit, edn thiét phdi duge dem di tinh luygn. 2.5.2.3. Qud trink tink luyén déng Céc tap chat chi yéu trong déng tho 1a cde tap chat kim loai nhu Zn, Sn, Fe... cing nhu phi kim ahu S, O,... Muén e6 déng seh, c4n tién hinh tinh luyén ching, C6 hai phuong phap tinh Iuyén déng 1a: hod tinh luyén va dién phan. © Hoa tinh luyén Nguyen tic cita phyong phdp hod tinh luyen can ctt vao nguyén ly: “Ai lye hod hoc cia cde tap chat kim loai voi oxy Jin hon déng véi oxy va ciic oxyt tap tao thanh khong hod tan vio déng long ma ndi tén xi thi ching sé bi khir khdi déng’*. Do dé, c6 thé ndu lai déng trong 1d théi, khé 10 ¢6 tinh oxy hod (ding gié thuong hay gid gidu oxy), do néng dd cia déng rat 16n trong hop kim nén d4u tign déng sé bj oxy hos treée: 4Cu + 0, = 2Cu,0 49 Hinh 2.20. Day chuyén cong nghé sin xudt déng. Sau giai doan oxy hod, trong hop kim cdn chia 10 + [2% Cu,O. Vi vay, phai tién hanh khir oxy cho déng. Chit khir oxy cé thé 1 san phim chung than g6, khf cacbua hydro (CH) hoge ding hop kim trung gian Cu-P, 4CuzO + CHy = 8Cu + 2H,0 + CO,T Hoae 5 CugO + 2P = 10Cu + POs? (hay CuPO; long) Sau d5, oxyt déng lai 1 nguén cung cap oxy dé oxy hod cdc tap chit kim loai khéc (duge ky higu 1a Me) theo phan ting: Me + Cu,O = MeO + 2Cu Ai luc hod hoevéi oxy duge xép theo thit ty giam din nhu sau; Al, Si, Mn, Zn, Sn, Fe, Ni, As, Sb, Pb, Bi. Te,... Bang phuong phép hod luyén, cdc tap chat Bi, Se, Te khong khit duge ra khdi déng. « Dién phan tinh luyén déng Mot phuong phap cing hay ding 1a tin Anh dign phan dé tinh luyén déng. Theo phuong php nay, déng tho duoc r6t thanh cdc anot (sau khi da nu trong 1d thoi bing khong khi nén chia oxy). Cue am 1a cic 14 déng sach. Dung dich dign phan 14 CuSO, hay H,SO,. Ché 49 dign cho qué trinh dign phan bao gém: dign dp 0,2 + 0,4 V; dong dign 10.000 + 15.000 A va mat do dong 175 A/dm’, Dusi tac dung cia dong 1 chiéu, déng 4 cue duang sé tan thanh Cu?*: Cu~20 —> ct Cac ion duong nay chuyén vé eve am va phéng dign, bam len tim déng sach: Cu* + 2e > Cu Déng dien phan cing cé thé nau lai dé thdi hoae duge sit dyng thanh thuong phim. Céc tap chat nhu Fe, Bi, Pb, Sb, As hod tan vao dung dich dign phan, con Au, Ag lin vio bin sé duge xir ly thu héi riéng, 2.6. LUYEN NHOM 2.6.1. Quang nhom Lugng nhom trong v@ trdi dat chiém t6i 8.13%, chi diing sau oxy va silic. Do hoat tinh hos hoc cao, nhom chi t6n tai & dang lien két hod hoc. C6 nhigu loai khong khfic nhau nhung nhiéu nhat va c6 ¥ nghia ky chuat nhat 1a boxyt. Cée dang boxyt co ban la: - Hydroxyt nhom: AIOOH, Ai(OH);. ~ Cae oxyt nhom ngdm nude va khong ngam nude AlOs.3H20, Al;03.2H,0. SI Thanh phan ciia boxyt chia thanh phén/%/: 35 + 60ALO,, phan ngda - 25Si0>, 2-40Fe,0,, vét- LITIO2. 2.6.2. San xuat nhom 2.6.2.1. So dé cong nghe sdn xudt nhém So dé sAn xuat nhom sach duge thé hién trén hinh 2.21. Quang nhom =|») Sin xudtoxytnhom = =|——»} OXYTNHOM Tinh uyen = fe——} NHOMKYTHUAT |<—] bien phan NHOM SACH Hinh 2.21. So d6 cong nghé sin xuat nhom sach. 2.6.2.2. Sdn xudt oxyt nhom C6 hai phuwong phap sin xudt chinh Ta: + Phuong phép Baye (kiém Baye). - Phuong phdp thieu két. « Phuong phap Baye Phuong phip Baye duoc sir dung rat rong rai dé san xuat oxyt nhom tit boxyt chita it SiO2. So dé cong nghé cia phuong phdp duge thé hign tren hink 2.22. Phuong phép Baye g6m cae giai doan: Hea tach trong Otécla Otocla la binh thép khong gi, hinh try, chju ap lye cao. Boxyt (di nghién nhd) va NaOH dugc dua vao binh. Binh duge gia nhigt bang hoi nude dé dat nhiet do 235 + 250°C va nang 4p suat lén 35 + 40bar, Trong diéu kign di néu sé xdy ra phan img sau: AIO); + NaOH = NaAl(QH),. AIOOH + NaOH + 1,0 = NaAKOH), 52 NaOH Voi Hoa téch trong Otocla BUN QUANG Co va céstic hod = lee “*F DUNG DICH NaALO, Dung dict cdi j<———__]_Khusy phan hos Mam Ai(OH)s t AMOH), Nung AlO3 Hinh 2.22. So d6 cong nghé san xuat oxyt nhém (phuong phép kiém Baye). Tir oxyt sét sé hinh thanh hgp chat Fe(OH), két tha 1am cin ba c6 mau dd, cdn oxyt silic s8 tac dung v6i NaOH va NaAl(OH), tgo think Na,OAI,0;.mSiQ, cing nim trong cin ba. Nhu vay, sin phdm quang sau khi dugc xit ly 6 Otécla 1&4 hn hop bon quang gém NaAI(OH), va can bi. 90% cae phan tit trong bin quing c6 kich thude = 300 um. Lang loc trong thing bée hai ‘Tir Otécla, bin quing duge dua vao thing ty béc hoi. O day, bin quing bi soi manh Het va nhiet do cia ching gidm di rat nhanh. Khi dé sé xdy ra phan ung: ~NaAl(OH), > 2H,O + NaAlO, Sau khi pha lodng va ling gan sé khit duge céc oxyt st ra khoi hén hop di neu, Khudy phan hoa dung dich NaAlOz NaAlO, duge pha loaing va khudy & nhigt do $5 + 65°C trong 30 + 40 phiit. Nho qué tinh nay, dung dich tre nén déng déu va cde phin tir AI(OH); duge tao ra tir phan ing sau t6n tai 6 dang phan tdn, Io limg: NaAlO, +2H;0 = Al(OH); + NaOH 53 Hinb thanh ede hat Al(OH); ¢6 kich thude lin Nhé hai qué trinh: ~ Tao mdm Al(OH); nhds phan tg trén va sit dung lai ching sau khi rita. ~ Tao tinh thé AKOH); 16n do sir két tinh cia chiing vo cdc mim AKOH)s. Rita va nung dung dich Khi rita dung dich, sé thu duge céc tinh thé AKON), ¢6 kich thude lon, cae tinh thé kich thue nhé sé duge quay lai cong doan trude dé tam tim mam két tinh. Déng thai, dung dich cdn lai (chia NaOH) sé duge c6 dic va costic hos dé dizng tai trong thidt bi Otocla. Khi nung 6 1200 + 1300°C, ta sé thu duge san phém oxyt nhom: AKOH); — Al,O, + 3H,07 Uu diém cita phuong phap kiém Baye ~ Luu trinh don gian. ~ Chait luong sin phim tt. + Gid thanh ha. Phuong phip nay duge sit dung rat rong rai va dp dung cho cachOxit t6t, 6 SSiO; thap. 2.6.3, Sin xuat nhom ky thuat Oxyt nhom rat bén ving nen khong thé hodn nguyén ching bing C hoac CO duce. Mudn hoin nguyén ching phai ding phuong phép dign phan. Phuong phap nay duge mo ta tren hinh 2.23. G thiet bi dign phan, cure duong Ja hé dien cue ue thigm, con cye am la day bé kim Logi Trong bé din phan, do luc lién két trong oxyt nhom rat 16n, nén phai ding ché do dign: dien ap 4V, dong dién tdi 150 000 A. Dung dich dién phan 1a hén hop Al,Oy va NaAlF,. Luong Al:O; chiém <7 + 10%. O day, oxyt nhom va cryOlit bi phan ly ra cdc ion dutong va am? ALO, = 2a1* +3077 NajAIF, © 3Na’ + AIF Dudi tac dong cia dong dién mor chiéu, cdc ion duong Al" va Na* chuyén vé cue am. To thé dign cuc khée nhau, chi cd ion Al™ phéng dién tao think nhom. Tuong tu, cée ion am O* va ALF,* di chuyén vé phia cye duong. Tai day, chi c6 ion ©?” phéng dign, déng thai két hop voi C6 dien cuc tao thinh khi CO va CO>, ‘Trong qui trinh thu hign cong nghé, oxyt nhom duoc bd sung déu din, con nhom lang duge lay ra khdi 16 sau thai gian ade dinh. Két qua, ta nhan duge nhom sach kV thuat VOi %AL = 99,7%. Cac tap chit dn Jai trong nhom chil yéu 1a Fe, Si, Ti, céc loai eryélith, oxyt va cacbit nhém ching long khi hydro xée dinh. 34 ep niyo neu ee aysyeiony — “Gueqien at Bu =a ¢/ A. ad 193, = : 3 wy ups 32 fF epina ney ipa o8 Supaies a7 55 Hinh 2.23, So d6 cong nghé sin xuat nhom ky thuat tir oxyt nhom. Sn xudt nhom sach * Phuong phap nau tach va clorua hoa Phuong php cho nhom cé do sach t6i 99,9%AL. Trong phuong phap nay, nhom ky thuat duge ndu lai tong 1d dign td. Ching duge chat vao phén thanh déc nghiéng. Nang nhiét trong 1d lén t6i 700 + 710°C, nhém sé chay xudng déy 1d, cdn céc kim loai khé chiy nhu Fe, Si, Ti... chua chay, cdn t6n tai & wang thai sét duoc gat ra khdi 1d. Dé khir céc tap chat kim loai va phi kim khée ciing nhu khi hydro, khi clo duge théi suc vio day 1d, trong bé kim loai trong khoang 15 phiit & nhigt do 750 + 770°C. Liic d6 sé xay ra phan img: Cl, + Al > AICI, Khi AICI, bay lén sé kéo theo khi hydro va cdc tap chat Io limg. Cac tap Ca, Na... cing bi clorua hod va duge loai ra khdi nhom. * Phuong phap dién phan ba I6p (hinh 2.24) Phuong php cho nhOm dat d sach cao nhat (99,995%Al). Theo phuong phip nay, duong cue 1a hop kim nhom Al-25%Cu, c6 ty trong & = 600°C 1a p = 3 + 3,5 g/cm’, chat dign phan 18 hén hop mudi c6 thinh phin 60% BaCl,, 23%AIF va 17% NaF, c6 p = 2,7 g/cm’, cdn cuc Am 14 nhom sach cé p = 2,3 g/em*. Cita chat lieu Anot Hinh 2.24. Dién phan ba lép dé san xudt nhom sach. Nhiét do trong 1d dat 760 + 800°C, véi dign dp bé dién phan 1 6 + 7 V. Chiéu day l6p hop kim Al - 25% Cu 14 20 + 25 cm, Ip dién phan 12 + 15 cm, cdn lép nhom cuc am la 10+ 15cm. Al (trong hgp kim AI-25%Cu) tan: Al-3e —> Alt 56 AL chuyén qua Idp tre dung 161 4m cue sé phéng dign: Alt + 3e > AL Che kim loai cé dien thé dign eye duong hon nhom (Cu, Fe, Si) khong tan, vin & duong cue. Cac kim loai am hon hom (Mg, Ca...) ¢ dang ion nhung duge gitt lai & tong xi (vi dign thé phéng dién cao hon nhom). Lép v6 oxyt nhom Catot (thanh sat bac cacbon} Hinh 2.25, So dé nguyen ly bé dién phan san xudt nhom ky thuar. 57 Chuong 3 DUC KIM LOAI 3.1. KHAL NIEM VE DUC Die [A mét phuong phap ché tao chi tist bing eiich r6t kim logi lng vio khuén die Hinh dang cla héc khudn gidng hét niu hinh dang céia chi tit cn ché tao. Kim loai dong dac va hinh thinh vat dic. Khuon dic c6 thé la khuon dé, khuon dat sét, khudn edt, kbuon g6m, khudn kim log C6 thé mé td todn bo cOng nghé diic trong khuon cat nh sai cat Chat dinh Dung moi |! Chit phy [. Hn hgp lam khuon Kim loai Tro dung Chat hap kim Lam khu6n, rudt Nau luyén. ¥ ¥ Kim loai_ L->) Khnon, ruot Kim loai lng ‘Vat die - Dic san phim my nghé bang thach cao trong khuon thach cao; - Die das = Duc nhua dudi dp luc, die 6 nhisa trong khudn. Qui trinh ni én khong phai 1A bét bude cho moi cong nghé dic, Thi du, dic tong khuon kim ogi thoi khong c6 ca ic cong doan che tg0 hn hop Tam khudn ma chi c6 che tao Khuen va uot, Tuy 6 rat nhigu phuong php dic, nhung vin c6 thé phan chia cong nghe 58 die thinh cdc nhém sau: Dc thong thudmg (quid tinh rét va dong dic xiy ra dudi tie dung cha trong truéng) va diic dac bist. Dutc dac biet c6 thé 1A dac biét vé nguyén lieu, die biet vé cong nghé va dac biét vé cach rét va qué trinh dong dfe khéc voi trong trudng. Die dae biet lai duge chia lam hai loai cong nghé dic bitt: a. Dac biét vé nguyen liéu va cong nghé: co thé ké dén khuon mau chay, khuén méu chay, khudn vo cting, khuon Fim theo phuong phip A, N, D. CO, va khuon V (vacum). b. Dac biét vé céch rér: 46 1a dic ap lye cao; dic ap luc thap, dic khang 4p; dic ly tam; duc hut chan khong; dic dap long; duc ign tuc - Hop kim dic va ech nau luyen. Gang xdm, gang cdu, gang déo nau trong céc ld: 10 die, 1d dign hé quang, 1d cdm ting, Thép duge niu trong 1d dign hé quang, 16 cim tng. Hop kim déng, hop kim Al, hgp kim kém, hgp kim dé chiy nau trong 10 néi dét bing dau, than, 18 dign 1rd, 1 cam ting. boseoeessoncpgesesonss Hink 3.1. Cau tao khudn dic 1- Héc khuon 2- Hom khuon dui 3- Rugt dite; 4- Dau ngét hd, 5- Dau hoi; 6- Hom khuon tren, 7- Dau ngot ngim, ——_8- Ong rét, 9- Ranh dan. Cac dang dic khac: - Dé dich biun sét dé tao phoi moc cho dd yom trong khuon thach cao; ~ Diic be tong dé tao cot, dim, tim, Ong cong... 59 3.2, VAT LIEU LAM KHUON 3.2.1. Cait khuon Mac dis tinh chat cia hén hgp Jam khuon 1a ket qua tong hop va tée dung tuong hé cila cdc thanh phén tao nén hn hop nhung trong hou hop thi cét chiém ti 1 cao nhat, khong 90%, nén tinh chat cita eit mang tinh quyét dinh dén tinh chat cia hén hop. Cat khuon cin c6 cde tinh chat nhu chiu néng t6t, tro véi tée dung cba kim loai long, dan nhiét tt, cho khi di qua dé dang, c6 do bén cao khi ding it chat dinh, gian nd nhiet thap, it doc va sit dung duge nhiéu Lin, Cat 1a tap hop nhing hat c6 kich thuée, hink dang va trong Ivong riéng khéc nhau. Kha nang cita cat thoa man duge nhing yeu cu tren thudng duge danh gis theo céc chi uéu sau. a. Thank phan hat ctia edt Chi tidu nay cho bier do Idn cua hat cat, sy phan bé c& hat, hin dang hat va tang théi bé mat cia hat. Dé lim khudn chic, 4 hat cia c&t thudmg lay tir 0.2 + L mm, Cat qué min phai ding nhidu chat dinh do 6 t6ng dién tich bs mat 1én, déng thai lam cho hn hap c6 49 thong khi kém, dé gay rd khi. Cat qué to dé gay khuyét tat chéy cat tren bE mat vat diic Dang phuong phép sing phan loai dé diinh gid do hat cita ct, nétt trén 70% lugng cat nim wén ba co sing lién tiép d6 1a cat tap trung, ngugc lai goi 1a cat phan tin. Xu hudng la nén ding cat tap trung dé sin xudt hén hgp im khuén. Hinh dang edt cing gin dang cd thdi cing tt vi hinh cdu c6 dién tich bé mat nhd nhit trong cdc loai hinh ngu co cling thé Uich va khi d6 Ivong chit dinh sir dung sé it hon. Mat kh4c, khe x6p mao dain gitta cde hat ct hinh ciu va do dé 1a do thong khi cia eat sé tt hon. Vé hinh dang, c6 bén loai cat, cat hat tron, cat hat tron canh, cét se canh va edt hinh phign. Trang thai bé mat ca hat cét quyét dinh dén sy lien két giita cét va chit dinh va qua dé 1 anh huémg d&n 46 bén ciia hon hgp lim khuén, Thi nghi¢m dé ching t6 ring, chi cin toai bd cdc chat bin bén ngoai bé mat hat cat ma khong cén tang chat dinh da lam ting dd bén cita hén hop lim khuon len géip doi Digu nay mé ra mot huGng nghién ctu va wig vong méi: nang cao tinh chi Khuon bang cach thay d6i tang thai bé myc ciia hat cat, 14n hop tam b. Thanh phan khodng hoe cita cat ‘Thanh phan khodng hgc cia cat quyét dink rat nhiéu dén tinh chat clia vat ligu nhu do chiu néng, kha nang téc dung véi kim loai long, moi lien két hat cat va chat dinh, su gin nd nhiét. Méi toai khoang c6 kha nang chiu nhiét rat khac nhau, thi du cat thach anh SiO) cé mhiét do néng chay 1713°C, edt ziécon ZrSiO, co nhiet do néng chay 1920°C. Cét thach anh dé dang téc dung véi FeO dé tao thanh hop chit dé chay b4m chat len bé mat lam gidm chat Iugng vat dic. fod) ¢. Thanh phdn hod hoe eta edt Mot nguyén 16 cé thé t6n tai trong cat dudi dang nhiéu hop chat khc nhau, Diu quan trong 6 day la dang tn tai cia nguyen t6 chit khong phai sy c6 mat cia chting da lim anh hugng dén chat luong cita hén hop lam khuon. Thi dy, natri c6 mat trong NaCl khong 1am gia tang qué trinh chuyén bién thd hinh tir a-thach anh sang a-tidimit & nhiet do 1300°C, nhimg Na trong NaCO; cing & nhigt dd Ay da lam cho 85% c-thach anh chuyén thanh a-tridimit. Ngoai thanh phn co ban la khodng chat ta0 nén eft, cdn c6 ce loai oxyt khéc tén taj trong cét. Cac oxyt nay thudmg lim xu di eéc tinh chat ca hén hop kam khuon do chiing dé dang hinh thinh c&e hyp chat hod hoc c6 nhigt d9 néng chay thap. Cée loai cét thudng ding: + Cét thach anh thanh phan chinh 18 SiO2, nhi¢t do néng chay 1713°C, ~ Cat samt 34% 1,04 + 65%SiO,, c6 thé chin duge dén 1800°C, ~ Cat cacbon 1a c6e dic nghién nhé, chiu niet wt hon, gidn nd nhigt ahd, it v8 vun. + Cét magnezit: thinh phan chit yéu la MgO va mot s6 oxyt khitc. Thuong ding dé dic thép va gang chtia Ma. + Cat cromit: thanh phin gém CrO, + FeO. Cé thé chiu duge nhiét do khoang 1800"C. Ding cho dic thép. Khong ding lan véi eat thaeh anh va dé tg0 hop chat dé chy. - Cat olivin: thanh phan li (Mg,Fe};SiO,. Nhiét dé néng chay 1910"C. Dang dé dic vat dic gang va thép cé thanh day vi né khong tée dung véi oxyt sat. ~ Cat zigcon: thinh phin chit yéu IA ZrSiO,, Cat nay 06 tinh cht wu viet nhat tong céc loai cét diic. Ding cho hén hop Kim khuOn va ¢4 trong chat son khuon. 3.2.2. Chat dinh a, Yéu cdu véi chat dink Chat dinh [a nhiing vat ligu trong hén hep lam khudn, rudt o6 tae dung lién két cae vat ligu hat tao cho hén hop lam khuén nhitg tinh chat nhat dinh, thod man ee yéu cau 1am. Khudn. Thudng ding 2 loai chat dinh, chit dinh vo co va chat dinh hiu co. Chat dinh phai thoa man cdc yéu edu sau: tao do bén cho hén hop, dé ding phan bé va phan bé déu xung quanh céc hat cét, khong dinh vio miu, hén hop c6 dé linh dong du lén 48 Lam khuon; khong hit nuée hoae hut nude it; it sinh khi; d9 bén cdn lai sau dic cha hén hop phai nhd; git duge tinh chat trong thdi gian dai, khong gay déc hai cho stte khoé con ngutti. b. Cie togi chat dink Chat dink v6 cor ~ Dat sét: Cé ba loai khoding sét, khodng caolinit Al,Q3.2SiO).H,O; khodng montmorillonit 61 AlO,4Si0;,H,0 va khodng illit Al,Q,2SiO,.4H,0. Trong db khodng montmorillonit ¢6 tinh chat t6t hon ca. Luong ding dat sét caolinit khong 10 + 12% so vdi kh6i Inong cit, sét bentonit 5 + 7%. néu sét bentonit da bien tinh thoi lugng ding cn nhd how nifa = Nuéc thuy tinh: Cong thie hod hoc Me,O.nSiO;.mH,0 trong dé kim loai Me c6 thé 1a K’, Na* hoae Li*, Nuéc thuy tinh duge str dung nhiéu trong sin xuat dtic vi 1é Gén, dé ché tao, c6 dé bén khd cao, Nhuge diém ciia né 1a dé bén con Iai }én, khong sit dung lai duge Luong ding khoang 3 + 6% so v6i cat Yam khuén khi modun cba nude thuy tinh Li 2,8 + 3.0 Phuong phap déng ran nuGc thuy tinh [a saly: théi kh COp; bing FeSi vi bang este. - Etylsilicat: etylsilicat 1a nhing este cia axit silisic. Cong thite hoa hoc (CoHjO)pge3SinOg.1 861 n = L + 6. Ban than érylsilicat khong thé dinh duoc ma phai qua qué trinh thuy phin va tring hop dé chuyén sang trang thsi keo, Thudng ding étylsilicat lam chat dink trong khudn gém diic mau chay. _ Ximang: Khun lam bang hén hop cét-ximang o6 ahiéu uu diém nhy 69 bén cao, khong ein dim chat, khuon c6 dQ thong khi cao, dé sita, it e6 bong cit. Nhumg nd cing co nhién ohuge dim abu: chiu mhigt kém, @ nit, hut muse, khé phd Khuow va khong sit dung lai duge, Chat dink hitu cor _ Chit dinh daw. C6 nkiéu loai déu nung khong phii diu mio cting Lam chat dinh duoc, Chi cé nhding dau ma trong edu tric cita n6 c6 mot du phan cure va nbiing mot hen két chua bio hod. Thod min digu nay c6 dita tru, dau lanh vi déu gai = Nhva phenol fomaldehyt. Day 11 sin phim ciia phin ting gitfa phenol va fomaldehyt trong moi trudng kiém hoje axit co chat xiie tae. Ol On CHOH + HCHO — Toy thude vio moi tung phin ting va chat xtc te ma thu duge nhya nhiet rén hay hun nhigt déo. Trong moi trudng axit du phenol s& thu chuce nha nhigt déo, Trong moi trutmg baza du fomaldehyt sé thu duge nhya nhigt rin. Naya nbigt déo ¢6 tinh thugn nghich, ki gia nhiét nhya sé déng ran nung khi ha whigt mhya Tal td vé trang thdi long. Mun dong rin phii ding chit xtlc tic, thitng 18 urotropin, Naya thudng ding Lam chat dinh trong trong san xudit khuon méng vo. = Tinh bot. Thuimg 1 bot ngdi cc hay bot Khoai trong son khuon hoae chat én dinh. Tinh bot ding 1am chat dinh = Nuée ba giy. La sn phim thai cua nha may sia xuat g6, nba may sin xudt xenlule. - Nude mat. Hay con goi 1a nude ri dubng, dé 1a sin phdm cta nha may sin xuit 62 dung. Héa hop eit ~ nude mat sau khi sy khong hit aude, do bén tt hon nude ba giay nhung kém do bén ciia hén hgp eat déu. 3.2.3, Cae chit phu Chat phu trong hn hgp fam khuon c6 téc dung tang cugng mot sé tinh chat dac biet cdn 66 hoac han ché mot sé tinh chit nio dé ciia hon hyp [im khuén. Thudng ding bot than, min cua, déu mazut. bot luu huynh. Céc chat adi én cing véi dung moi duge trén dév v6i nhau tao thanh hén hop Iam khuon va dua vio phan xudng ché tao khuon, 3.3. CHAT LUONG VAT BUC VA THIET KE CHI TIET BUC 3.3.1. Chat luong vat duc Vat dic duge diinh gia 14 e6 chat lugng cao khi né thoa min cic yeu cdu sau day. ~ Kim Jogi c6 thanh phan vi tinh chat hos toan thod min theo yéu edu dat ra khi thigt ké chi tie. Vac diie ket tinh theo hung thudn Igi dé dim bio khong 66 16 co, 6 ngét. TS chtic kim loai phat thod man yéu cau vé do bén lam viée cia chi list, thong thudng, 16 chit cang nhé min cing tot. + Vit dic phai cd kich thude chinh xdc theo ding bin vé cong nghé. Dé dim bio duoc diéu nay, cain phai tinh toain rit chinh xe ede yéu t6 cdu thanh nen luong du gia cong khi tign hanh thiét ké cong nghé déc nbu luong du bit co, tugng dur gia cong co khi, rong dir dénh dong miu, lugng du do mau gian nd... - Bé mat nhan, dep. Phy dude vao kim loai dtic ma chon loai vat liéu 1am khuon va chat son khudn cho thich hop. Thong thutng, vat diic dic trong khudn kim loai c6 bé mat tot hon dic trong khudn cat; dtic dp Iyc cao thi bé mat con tét hon nia. Nhi¢t do kim loai lng cfing lam ting chat Iuong bé mat vat diic dudi gée do lam tang dQ chay loding kim loai lang va tat nhien 1a lam tang tinh in bind 13 nét trén bé mat vat dite. 3.3.2. Cae yéu td anh hung dén chit luong vat dite Co thé digu khién qua trinh dic dua vio cdc nguyén ly sau; # Kim loai long c6 40 chay lang 16t... dé trinh dic thiéu; # Co ngét vi dong cé hudng (c6 diéu khién su dong Jc)... dé trinh duge rd co; # Tée dé truyén nhigt va su két tinh... dé c6 t6 chite kim loai min hat: Ung suat du, att, cong vénh... dé titnh mit; # Nguyen Iy dim chat, dong ran va chat luong khudn cat... dé winh tat bé mat; ¢ Hoa tan khi, tong tac gita khuon va kim loai Jong... dé trénh 8 khi, 4, Dé chdy loang Xeét dong chiy trong Gng, hinh 3.2, Do c6 ma sit gia cic phiin tir cha chat long nén 63 t6c dO dong chdy cla cde phin th me ta nhu hinh ben. G tam éng, téc do dong chay Ién nhat, chat long & sat bién hdéu nhu khong chuyén zy ¥ ~~ dong. Xét mot phan t6 thé tich cé dién tich ti€p _ wie gidta hai Idp 1a S. Lue téc dung wong hd => gitta hai lép fa: > f=n oe Hink 3.2. Dong chay trong éng. ‘Trong a6: x ~ gradient t6c do theo hucng vuOng gée voi hudng di chuyén chat long: 11 - do set dong luc hay con goi 1a do sét yet déi, Ne/m?: hoge Poazo ki higu la P; IP LN 10m?" ‘Do set chuyén dong 1 ti s6 gitta do s@t dong lyc va khoi tueng riéng cla chat Jong: v [m/s] hoge stéc [St]; | St = 10 * m7/s Pp Do chay loling y Ik gid tri nghich dio cia do sét dong lye: vat Ems] n Trén niet do néng chay, kim loai c6 do lofing tong déi Ién. Didu 46 Lam cho kim Jogi long dé thay déi hinh dang theo dudng nét ong hdc khu6n khi dién day v6i we do xde dinh (46i véi teudng hgp dic nbés trong lye kim loai - gai 1a phuong phdp dic thong thudmg). Khi nhiet do thap hon nhigt do néng chy th’i kim foai cing c6 thé chay vio khudn nhung phai c6 ap lye nén hode dap (c6 thé goi day 1a trudmg hop dic ap Iyc hode qué trinh bign dang - rén dap). Nhu vay, c6 thé ding nhing lye khéc nhau tac dung lén dong kim loai Ie dién day khuon: luc ly tam khi diic ly tam, luc nén ciia piston khi dilc dp Iuc cao, dp luc thap khi dic chan khong. Do lodng cia kim loai long khi dién day khudn 06 ¥ nghia dic bigt én trong sin xudt dic. Tinh chat cong nghé nay duge goi 18 kid ndng dién day khudn, NO Ia tinh cong nghé va , Ap lye nay twong duong chigu cao ap luc cot nude 1,5 m hoc 0.11 torr hede 0, 214 m cia hop kim vdi khoi lugng ri¢ng p =7.10" kgm. Ap lye nao day kim loai long vao 6ng mao din? C6 thé dé 1 Ap lye ngoai (thi du: khi) hoac 4p luc thap 6 phia cudi cla ng mao dan. Trong diéu kign dp sudt moi tudng, chi rieng ap lyc thuy tinh cia kim loai cng o6 thé thyc hién duge chic nang dé. Déi véi trutmg hop 76 nay, 06 thé nit ra duge chiéu cao 4p luc (6i thiéu hy twong ting véi chigu cao cot kim loai véi khdi lugng rieng p, khi dé dp iye thuy tinh can bing vdi ap luc cha sie cing bE mat. Quan he sau thé hién su phy thudc cita 4p tuc thuy tinh vao cae yeu 6: P= hype Trong 46: h, - chiéu cao edt kim loai, m; p - khoi luong riéng cla kim loai kg/m’; B+ gia tc trong trudng, m/s”. 6 digu kién can ba duge goi la dp luc t6i han thus tink: ke Ngudi ta 6 thé nit ra gid tri hy. Chiéu cao dp Ive hy 26, cos® pe Phuong trinh nay cho thay ring, déi véi cing mot loai hyp kim khi nhigt do khong déi, khdi Luong riéng va ste cing bé mat khong Adi va vei gid thiét géc tham ust khong doi, thoi kim loai I6ng tham nhap vao céc 16 héng (6ng mao din) cang it, néu ban kinh 1 hong cang nho va dé dém chat hén bop cang Ién. Ap luc t6i han h, ting cing do dim chat khuon. Khi géc thim uét @ nhd hon 90", nghia 1a kim loai long thdm uét thanh khuon, thai kim loai c6 kha nang tham nhap vao khudn, béi vi luc dé Ap luc thuy tinh téi han mang gid tri Am hoac nhw vay thd kim loai duge hit vao cde 14 héng trén bé mat khudn ma khéng c4n tac dong cita ap luc thuy tinh. ‘D6i v6i nhiing kim Logi va hop kim c6 khéi lugng riéng nhd, thi du: nhitng kim loai vi hop kim nhe, nguy co kim Jogi tham nhgp vio 16 hdng 6 bé mat khudn 1a khong [6n, boi vi khoi lugng ri¢ng p nhé cia nhing hop kim nay 1am tang cao gid tri Ap lye t6i han. Tit cong thie trén cho thay ring. khi sit dung hat edt kich o@ cing nha, thoi khi nang tham nhap kim loai cing gidm. Déi vdi van dé ndy, ¢6 mi tuong quan gitta mor mat su kim loai va mat khéc $8 d6 thong khi, kich cd hat va nhiét dO thieu két. Thue 1€ cho thay 13 méi tuong quan gidta sy tham nhap kim logi vio bé mit khugn va do thong Khi cud khudn. C6 tée gid cdn cho ring, cén phai tinh dén anh hudng cita ap luc thuy dong dén su thm nhap kim loai vao khudn. Nhu vay phttong trinh xéc dinh P, néu trén edn duge bé- sung thém phda 4p Ic thuy dong. Khi chi ¥ dén anh huéng cia Ap lye thuy dong, phuong rink tren duge higu chinh nf san: PoahppgetPy Tuy nhién cho dén nay, dp luc thuy dong chi méi duge xé¢ dink mot cach dinh tinh. = Chdy edt Hén hop cat thach anh SiO, + chat dinb 1a vat ligu Lam khuon phé bién nhat. Cat thach anh néng chay & niet do 16n hon 170°C, do vay n6 [a vat ligu thich hop duoc ding dé ché tao khuon. Cat thach anh cd dac tinh axit, téc dung véi vat ligu baza. Bac tinh nay lam giim 7 tinh chiu nhigt cua né, bdi vi Luc tac dung vei vat fidu baza tao nén cdc hop chat dé chay, thi dy: 2FeO.$10,, MnO.SiO, v.v. Oxyt silic SiO, khong chifa née c6 thé tén tai & cée dang thit hinh: thach anh & va B; tridymit c, vay; cristobalit ot va 8: thach anh long. Qué bin déi thi hinh cua thach anh phy thude vio nhiet do: , o a Thach anh © ——> Tridymit cq ———> Cristobalit « ———> Thach anh néng chdy 41573°C 47 163°C 47180 + 270°C ‘Thach aah B ‘Tridymit B Cristobalit B ttre Tridymit y Nhéng mai tén nim ngang thé hign chiéu bién ddi thi hinh xdy ra cham trong nhOng digu kien dac biet. Nhung mii ten thing ding thé hign sy bién déi thd: hinh xay ra nhanh trong qué rink nung néng va ngudi, Cat thach anh [3 ton tai & nhigt do thudng vi La loai tén tai phd bién trong tr nhién Chay cat 12 mor dang khuyat tt bé mat vat dic, Chay cat duge phan kim hai loi chay cat eg hoe va chay cat hod hoe Chay cat co hee duge gay ra do sit tham nhap don thudn cua kim loai ling vao ce 18 héng gita cdc hat cat. Nhu vay 6 sy hinh thinh khung kim Logi, cdc hat ct nim trong nhiing khoing khong cla n6. Mite dé chiy edt co hoe phy thuge vio do lén cia dip luc thuy tinh ya dé chay long cua kim logi, nghia la phu thudc vio mite do qué nhiét kim loai long. Su tang nhigt dQ kim logi lam gidm do sét ctia kim Joai long va lam tang d6 chy Jang: ddng thoi né Lam gidm site cang bé mat. Thue 18 cho thay ring, kim loai long duge qué nhigt cao gay ra chy eo hoc dé ding hon. Ngoai ra khi dugc hinh thanh khi kim leai long tiép xiie voi khuon cting ¢6 anh hudng dén qué trinh tham nhap kim loai vie khudn. Khi duge sinh ra lam giam qua trinh chily cat co hoe, béi vi khi di vao cae 16 héng va ngan edn sy tham mhap ciia kim loai. Do vay trong mot sO trudmg hop, ngudi ta thudng cho chat phy gia vao hén hop tam khuon. To chat phu gia, thi du: br than dé, khf duge hinh think nhiet do cao. Doi véi nhing rugt c6 thinh mong, khi tiép xc vdi kim loai long trong thdi gian dai, thoi kim loai thim nhap vao thinh rugt rat sau. Do ddim chat khuon cang 1én, nguy co gay ra chay cat co hoc cing it hon, Trong thuc ¢é sin xuat dic dé dat duge chat luong bé mat vat duc tt, ngudi (a ding vat ligu lam khuon c6 d6 din nbi¢t cao, ty nhige cao va khdi Iugng riéng lén, nghia 1a khuon c6 he s6 hap thy nbigt 1én Chay edt hod hoc duge gay ra do sy thiéu ket va ching phan ding hod hoc git cic oxyt kim loai 6 bé mat va vat ligu lam khuon, Dudi tic dung ciia nbigt, hign tong thigu két xy ra vi lam hink thanh cdc oxyt tren bé mat tiép xtic khudn - kim loai, dic bigt khi die rét ® thép hop kim Mn (12% Mn). Trong trutng hgp duc rét thép hgp kim Mn, MnO trén bé mat lign ket v6i SiO, ca vat Higu Khudn va tgo thanh céc hyp chat: 2MnO.SiO, co diém ndng chay 132°C; MnO.SiO, néng chay é nhigt do 1215°C va 3MnO.SiO, ndng chay nhiet do 1200"C. Néu nhu trong hén hop Lim khuon ¢6 tén tai Aly, né sé tao ra hop chat phite tap néng chay 4 nbiét do thdp 1060"C. Su hinh thanh cdc hop chat néu trén gay ra su chdy cat Jdn trén bé mat thanh day ciia vat déc bing thép Mn. Do vay, déi véi thép diic hop kim Mn, ngudi ta thuding ding chit son khuon khong tic dung va khong lién két vei MnO. Bo 1a magnesit (MgO). Magnesit duge ding dé Lam chat son bé mat Khu6n boae vat liéy lam Khuon (cat 40) cho trudug hyp dic thép hgp kim Mn. Do ¢6 tée dung nhiét lic dién day khuon, do bén hén hop Khuda phai dim bio yéu ciu sao cho kich thuée vat die khong thay déi trong qua trinh din diy khudn, dong dac va ngudi cia vat dic, Tuy ahien, do bén khuon phai c6 gid tri nh te vat diic dang co dé khong tao ra su ngan cin qué Wink co cia vat die; nhu vay s@ trink duge hign tong nit hode bién dang vat diic do ting suat gay ra. Hai yéu cdu néu én tre thinh déi lap nhau, do vay ngudi ta cin sit dung hén hop khuon cé mot do bén vita di dé dim bio duge yeu cdu hit nhat va khong gay ra Iwe ngan can qui trink co cia vat dic. Khun tuoi c6 thé bio dim ca hai yen cdu néu tren. V6i khudn khé c6 thé ding hén hgp c6 sir dung them chat phu gia. Dudi téc dung nhiét do vat dic tod ra trong qua trinh nguoi, ¢o bén cia hén hgp giim din va khong gay 1a luc cdn qui trinh co cba vat dic, Tém lai, dé tinh duge nhting Khuyét tat vit dic vite néu, hdn hgp lim khuon phii bén nhigt va khong tée dung véi hop kim dic Hien tugng chity eat (thiew t) tren bé mit vat diic c6 thé duge gay ra do hode Sp luc kim Joai tie dung Ién bé mat khudu hode we dung nbiét va hod ly gida khuon va kim loai. Yeu 16 quyét dinh déi véi tat cA ede logi tham nhap kim loai vo khuén 1 nhigt, khid udng tich uhigt ctia khudn va tink chat hod chay I¥ cia hén hop. Nw vay, kim foai c6 nhiat do nong rot cao thudmg gay ra hign twong chéy eat vA thim nhip kim toai vao khudn, Su thm nhap kim loai vio cdc 18 héng gia cde hat cat & bé mat ctia khuon xay ra ngay khi kim loai tiép xtic véi khuon, mac diu lie dé dp Ie cdn nh. Tai mot s6 vi Ui cba vat dic, lap dong dic diiu tién cé thé lai néng chay tré lai do trong qué trinh dién diy, dong kim loai lang chdy qua nhing vi trl d6 voi thoi gian 180 hon. Nhiing vi uf nay phdi hap chy tir dong kim logi mor lugng nhigt In hon, duge nung néng tigp va dong dic cham han. Nhi@t 9 duge tang én Lim cho kim loai tham nbap tip vio 16 héng dé hon khi ap Suc thuy tinh dat gi tri ti han, Dé gidi thich qué trinh inh thanh chdy edt ca hoc, ¢6 thé khito sat cdc dinh nhon cla khuon va rust nhain chim trong kim loai long. Hinh 3.14a thé hién giai doan du cila qua trinh dong dac, mot 6p kim loai két tinh céich déu bé mat Khuda & phiin khuon nho vao kim loai. Tai phin nay, kim loai khong thé ngudi di hash nur & vi ui khic. Do vay, bé day Iép kim loai di dong dac tai dé gidm tien tue (hink 3.140). Két qua 2 tai phan khuda nho ra, ee kim loai di dong dac lai dugc nung néng va ndng chay, mat ding nhiét eta thoi diém div tign sau vao phén khuon abo ra (hinh 3.14c). Tai dinh géc trong nay, hén hop bi tée dung nhigt lau hon va xay ra su chay edt. Kim loai long Kim foai tong Kin: loai long + Mat ding nbiet ‘Mat dang whi Mat ding ai Hinh 3.14. S¢ hinh thanh chay cat & ge khudn, rudt. Do nhigt dQ cha khuon thip, khi kim loai tong tigp xic khuOn thi qua trinh tham nhap kim loai vio 18 héng gidm theo hudng vao phia trong ciia khudn. Khi soi kim loai long trong Sng mao din da dong dac, thai qué trinh tham nhip cia n6 vio khudn sé ngimg. Tai phn dudi cha khudn va dac biét 4 nhiing vi tri e6 do dim chat nho, chiéu di soi kim loa Tong chdy vao 1 héng cia khudn thudng 1a lén nhat. Bé mat vat die thidng bj s4n sii & nhiing vi tri tiép xtic voi khuon cé hat cat voi kich eG tho to. Tuy nhién, khi vat dite ngudi cang nhanh thoi bé mat vat dic cang béng dep, bdi vi trong diéu kién dé kha nang tham ahap kim loai vao 16 héng gitia céc hat cit gidm di. Khuon ngudi hoae khudn e6 kha nang tich nhigt 16n sé lam cho bé mat vat dic nguéi nhanh. Dé Lam gidm su chdy cat hode su tham nhap kim loai vao khudn va dé tao duge vat dic c6 chat lugng bé mat t6t, ngudi ta c6 thé dp dung ba bien phdp sau: - Lam tang kha nang tich nhiét cla khuon & nhitng vj tri dé gay ra chay cat, - Thay déi két cdu cila vit dic, han ché dén mite téi da cdc gée trong va 1d héng trong chi tiét diic, & nhitng vj tri ma sy tod nhigt (thodt nbiét) khong xay ra dé dang. > Lam gidm d6 x6p (16 hdng) & bé mat khudn, rudt bing céch sit dung chat son khuon thich hop. Doi voi bien phép thet nhat, di va dang c6 nhiéu cong tinh nghién ctu duge tng dung trong thuc té. Thi du, 4 nhiing vj tri cila khudn, uot chiu tée dung nhiét én, thoi e6 thé str dung vat ligu ct magnesit hoe crommagnesit. Khi ché tao nhiing vat dic gang xém, cd thé ding vat ligu 1am kbuOn c6 tron them gang vun. Trong thyc tf hién nay, vat ligu lam ngugi - sit ngudi - duce sit dung nhiéu dé lim tang te do ngudi tai cic vi eri khuon, rudt chiu tac dung nhigt lén. Sat ngudi 6 thé dat trong hode ngoii. 80. Sat ngugi dit ngoai IA sic ngudi duge dat vao phiin Khuda, rudt. Sit ngudi dat trong 1a sét ngudi duge dat vio 15 héng khudn va sau khi dong dac né sé nim 1rd thanh mot phdn vat dc. Khi sir dung sat ngudi Jat trong, cdn phai lim sach bé mat va sil néng kho dé bé mat cla n6 dé lien két va hoa tan vao hgp kim dic trong qué trinh dién day khuon. Déi véi bién phap thir hai ~ thay déi Ket edt vat diic- thiti edn phdi c6 su cong tie chat ché gitta ngudi the dite va ngudi thigt ke chi tit may. Hinh 3.15 thé hign su thay déi két cau chi tigt dic cho phi hop véi cong nghe dic dé lim giim kha nang chay cat. Khi tinh todn va thiét ké he thdng r6t, nguiti ta cd cht ¥ dé sao cho kim loai long khong chiy vao mot ché nhat dinh qua lau ya Mink 3.15. Diéu chinh két cau chi tigt dé " gidm kha nang chay cAt Ding khong lim qua nhiét cdc vi tri ¢6 nut nhiét. Bien phap thit ba hién dang duge chi ¥ nhiéu & Viet Nam. Néu chi ding 1ép son don gidn yao bé mat khuon, ruot thoi chua phong tinh duge chéy cat va sit chim nhap kim loai long vio cae 15 héng trén bé mat khudn. Khi ct fam khuda c6 kich e& thé to, thé can tién hanh lép son day thich hgp. Trong xudng dic, hén hep son khuén rugt t6t nhdt 1A hén hop khong chia nude, Dé 1a hén hgp son khudn rust dé bit lita, thi du: dung dich rugu cia ahya phenol. ~ R6 cat R6 cat thudmg thé hign & bé mat vat dic va duge nhan bidt khi trén bé mat cd nhiing 1d nho trong dé c6 chia nhing hat cat. R6é cat hinh thanh do su bao mon thanh khudn bdi tic dung cua dong kim loai léng va bic xa nhiét. Sy bao mon thanh khuon xdy ra cha yéu trong, he thong rét. Thanh khuon bi xdi mdn do d@ bén cla hén hop kém, 46 diim chat khong di Do vay, dong kim loai long dé cudn hat eat ra khOi bé mat khudn trong qué trinh dién diy. Tang do bén cia hén hop lai 1am giim do thong khi cfia khudn. Nhu vay, dé dim bio ci hai yéu 16 do bén hn hgp va do chong khi ciia khudn, cain chi ¥ dén vide xac dinh thanh phan cia hén hop lim khuon cho hop ly. Negoai ra can phai chit ¥ dén kha nang dam chat cia vat ligu lam khuén, béi vi néu vat ligu c6 kha nang dim chat tot, do déng déu cita h hgp Kim khudn trong toan 6 khudn sé dugc dim bio. Khi moi géc canh cla khuon déu 6 do dim chat ti thidu, viée bao mon thanh khuén do dong chay kim loai gay ra sé giam di ding ké. Tém lai, khi dé bén cia hén hop Lam khuon kém va cd su the dung cha buc xa nhiet 81 Jam gin nd cat, thoi kh mang hinh thinh 15 cat dé dy ra. Do vay. dé phong tranh 16 cat, ngubi ta chudng chii y dén nhéng bign phap sau: + Xée dinh diing thanh phén eda h6n hop lam khu6n, cong nghe tron hop ly. + Sir dung khudn kho. + He théng rét phi hop ly, sach, dim chat dis yeu edu, lam trdn géc, canh va ¢6 bien phip phong tranh hién tugng chay r0i khi kim loai long chay vao khuon. + Sit dung loai chat son khudn chat lugng cao: son bén va tt - Ving ngung tu Trong qué tinh dién day pty khudn, phan bé mat cia khuén nhan hap thy niet cia kim oui long. Do PY, bi nung nong, bé mat khuon duge ON ts sdy néng dén mite nude b6c hoi réi ngung ty bén trong khuon, cich bé > Khoiing cach tir bé mat vat dic mat khuén vai mili ist, Nhe vay, ben trong bé mat khuon ving ngung tu duce hinh thinh (hinh 3.16). ‘Ngudé ta chia thanh khuon, ké cr bé mat tigp xc, thanh bon ving khéc nhau vé do dim: - Ving I: nhiet do gidm tir cue dai dén 100°C. Ving nay 66 do 4m bing khong. + Ving 2; day 1a ving ngung tu, nhigt dQ tong ving 2 18 khong d6i (100°C), do dm dat gid tri cue dai. Vé Ly thuyet, theo chiéu xa dan bé mat tigp xtic, do dm thay déi tir gid tri ban dau dén cue dai rdi Jai gidm vé gid tri ban dau. Phan dau cla ving nay co nhiet do 100°C, sau do nhiét do gid dan. Hink 3.46. Ving agung tu trong khuén cat tuoi, + Ving 3: trong viing nay, nhigt dé va do dm gidm din vé gis tri ban div, Néu d6 thong khi cia khuon kém, hoi dm kh6 co thé thoat ra ngoai. Trong trudng hop nay, luong am bée hoi bing do dm ngung tu, nghia 1a F, = F, (binh 3.16), Sau mot thai gian, duing cong do im dich chuyén sang ben phai, téc dé dich chuyén cilia né chinh 1a tc dO dich chuyén cha ying ngumg my. Nhu vay, chiéu rong céc ving L, 2 1én dan lén trong khi d6 chiéu rong ving 3 gidm dan. 82 3.4, THIET KE CONG NGHE 3.4.1, Chon mat phan khudn, cach bé tri vat diic, hé thong rét, ngot, hoi trong khuon ‘Mat phan khuon 1a mat phing hoe khong phing cé wie dung phan chia vat dic thanh céc phan khde nhau, dé 1am khuon va miu, Trong qué trinh lim khuon, mat phan khudn sé 18 bé mat phan chia cic khudn trén va duéi. Mat phan khuon duge Iya chon theo cde nguyén tac sau day: - Nhing phan quan trong cita vat dic nén dat 6 khuon dudi hoac it nbat cing 1a & phia thanh cia khuon dic dé dam bio chat Iugng. Két cau vat dic trong khuén phai dam bio huéng dong thuan loi dé trénh 1d co, ngét va dac bigt phai thuan loi cho viée dat rudt. - Vi trl clia vat diic trong khuén phai Ja mau nguyén cang tot. im bao cho bs mau don gian, ft miéng roi, néu ~ Chi nén thiét ké mot mat phan khuon, mat phan khuon don gian nat 1a mat phing va trig voi mat phan indu. ~ Han ché thiét ké mi¢ng rdi, trong tudng hop lam khuon tren may, phai thay thé miéng roi bing ruét. ~ Mat phan khuon phai dim bao chiéu cao hai nita hdm khuon phai nhé nhat, 3.4.2. Thiét ké mau va hop rudt Miu va hop rugt ¢6 thé [am bang g6 khi san xudt toat nhd hode bitng kim loai khi sin xudt loat Gn, Kich thude iia mau va hop rugt khic han so véi kich thuée cia vat dic vi con phai tinh dén cde toai co ngét clia kim loai, lugng du gia cong, lung du dinh dong mau, gidn nd cha miu khi gap nude (mau 6). Khi thigt ké ruge dic bigt phai uu ¥ dén khe hd diu gée rudt va he thong thoat hai cho rudt, 3.4.3. Tink toan he théng rot, hé théng ngét, thodt hoi Trude hét phai xc dinh thiti gian rét hop ly, tc 1A thoi gian r6t dim bao cho kim loai dién day hodn toan vat dic. Thdi gian r6t hop IY duoc tinh theo: t=BYsG ; giay Trong dé: B - hé 56 phy thugc vio vat ligu (cho trong s6 tay dic); s - chiéu day trung binh cia vat diic mm; G - khéi lugng vit duc ké ca hé thong r61, ngét (kg). G 2 Thiét dign rinh din: Fyyjg =——“—— ; em O31 pal Trong do: G - khdi lugng vat dhic ké cd hg thong rot, ngot, kg; pL ~ he $6 16 Jue chung ca khuon (ira bing); hy, - COC Ap thuy tinh trung binh ciia kim loai long, cm: t- thdi gian rér, s. 83

You might also like