Dr. sci.

Mirza Kuljugi, redovni profesor

Fakultet elektrotehnike, Unverzitet u Tuzli
ANALIZA DISTRIBUTIVNIH I INDUSTRIJSKIH MREA

ANALIZA INDUSTRIJSKIH ELEKTROENERGETSKIH

SISTEMA
1. Predavanje: Studijske analize industrijskih elektroenergetskih
sistema (IEES) 5 sata
IEEE recommended practice (opte napomene o studijama analize
IEES) 2 sata
Simulacija starta velikih asinhronih motora (ilustracija simulacije za
Cementaru Kakanj) 2 sata
Softveri za analizu IEES (PSS/E, NEPLAN, ETAP, DigSilent, ESA
EasyPower)
Studije sluaja (FSL, KHK, Rafinerija B.Brod, Glinica Zvornik). Analiza
tehnolokog procesa i karakteristika potroaa, kategorizacija
potroaa. Priprema i estimacija podataka. 1 sat
U toku ovog predavanja obrazloiti e se osnovne analize/studije koje se
provode prilikom planiranja/projektovanja i eksploatacije/voenja IEES-a.
Potrebno je naglasiti da je detaljno poznavanje tehnolokog procesa kojeg IEES
snabdijeva elektrinom energijom preduslov za korektno projektovanje i analizu
IEES. Pored tehnikih podataka o pogonjenim sistemima u tehnolokom procesu
(pumpe, kompresori, ventilatori, mlinovi, transporteri, drobilici, termiki potroai
i sl.) i nainu njihove regulacije potrebno je poznavati proces pokretanja i
zaustavljanja procesa, klasifikaciju kritinih potroaa sa aspekta sigurnosti i
kontinuiteta osnovnog tehnolokog procesa, ekonominost (koeficijent
efikasnosti) konverzije energije u pojedinim potroaima u zavisnosti o
optereenju kao i zahtjeve za istovremenou rada.
1. Prilikom planiranja i projektovanja novih IEES (TE na bimasu) ali i prilikom
analize postojeih IEES, uglavnom radi efikasnog voenja i eksploatacije O&M (KHK, Glinica) i eventualne rekonstrukcije/modernizacije (blok 5 u TE
Tuzla) ili proirenja postojeeg postrojenja uobiajeno je provoenje
sljedeih karakteristinih analiza:

Analiza stacionarnih stanja za karakteristine radne reime IEES

(npr. sa ciljem provjere vrijednosti napona ili izbora metoda
kompenzacije reaktivne snage (seminarski rad) kao i kod
menadmenta vrnih optereenja Load Management
(seminarski rad). Polazna komponenta analize stacionarnog stanja je
Analiza karakteristika potroaa i potronje (faktora optereenja i
dijagrama optereenja Load factor i Load profile) sa ciljem definisanja
karakteristinih radnih reima i naravno Analiza tokova snaga;
Analiza dimenzionisanja kablovskih vodova IEEM (npr. sa aspekta
padova napona, termikih optereenja i sl.);

Analiza reima kratkih spojeva (radi dimenzionisanja opreme

postrojenja ili podeenja zatita pri kratkim spojevima) (seminarski
rad);
Analiza starta elektro-motornih pogona/sistema i rada u
karakteristinim stacionarnim reimima (npr. radi izbora motora i
upravljakih sistema soft-start ili VSD) (seminarski rad);
Analiza dinamike (frekventne) i stabilnosti (tranzijentne i
naponske) IEES (npr. Rafinerija nafte Brod);
Analiza koordinacije zatitnih ureaja (relejne zatite)
(seminarski rad);
Analiza kvaliteta napajanja: Harmonijska analiza i analiza
utjecaja flikera, kao i uticaja IEES na kvalitet napojne mree (npr.
uticaj VE na EES, uticaj vlastite potronje u TE Stanari)
Projektovanje sistema uzemljenja (npr. izbora naina uzemljenja
neutralne take) (seminarski rad);
Analiza elektromagnetnih tranzijenata (komutacionih prenapona);
Analiza pouzdanosti ukljuujui i plairanje odravanja (npr. sa
ciljem uvoenja sistema koncepta RCM ili CBM; aktuelno prematanje
motora ili nabavka novih).

1. Analiza stacionarnih stanja za karakteristine radne

reime IEES
Kao i kod EES i u IEES analize stacionarnog stanja ine 70%
prorauna (izmeu ostalog jer predstavljaju osnovu za druge
proraune/studije, npr. dinamikih reima).
Analiza stacionarnog stanja se provodi u cilju:

Provjere dimenzionisanja opreme u stacionarnim stanjima (npr.

optereenja kablova i asinhronih motora kao i odreivanje
padova napona na kablovima u stacionarnom stanju);
Analize naponskih prilika u IEES posebno ukoliko IEES sadri i
vlastitu proizvodnju (npr. koordinacija regulacije napojnog
transformatora i vlastitih generatora);
Projektovanja kompenzacije reaktivne snage i koordinacija
regulacije napona (posebno u sluaju kogeneracije);
Definisanja algoritama menadmenta aktivne snage Load
Management, uglavnom sa ciljem pomjeranja optereenja radi
smanjenja cijene isporuene elektrine energije.1
Praenja/poveanja efikasnosti voenja IEES i identifikacija
slabih taaka koritenjem sistema monitoringa tokova energije
(EMS Energy Management System).2
Za analize stacionarnog stanja koriste se statiki modeli
komponenti (zamjenske eme).

Postavljanje stacionarnog stanja za karakteristine reime je i

polazna faza prorauna kratkih spojeva i simulacije dinamikog
odziva IEES ukoliko se koriste odgovarajui simulacioni softveri.
1. Kljune komponente analize stacionarnog stanja su izbor modela
odnosno odreivanje parametara modela komponenti sistema
kao i odreivanje optereenja potroaa za definisane radne
reime3. Dakle polazna faza analize stacionarnog stanja je
Analiza tehnolokog procesa i Analiza karakteristika
potroaa i potronje (faktora optereenja i dijagrama
optereenja, faktora istovremenosti)
1 Studija sluaja: KHK Lukavac 1990. Sumator mjerenja, Upravljanje aktivnom
snagom (mlin koksnog uglja, skladite koksnog plina) i Industrial Energy
Management System pseudo SCADA.
2 Studija sluaja: TE Obrenovac: monitoring faktora efikasnosti bloka za razliite
reime (i kvalitet isporuenog uglja) i koordinacija rada bloka sa sistemom
daljinskog grijanja.
3 Odreivanje mehanike snage/momenta asinhronog motora na osnovu
mjerenja elektrinih parametara zahtijeva primjenu metoda estimacije.

Analiza tehnolokog procesa je vana sa aspekta definisanja uslova

pokretanja i zaustavljanja pogona kao i rada sa promjenljivim
optereenjem. Cilj je identifikacija kljunih elektrinih varijabli
pomou kojih se mogu identifikovati parametri tehnolokog procesa
(npr. na osnovu aktivne snage asinhronog motora reim rada
pogonjenog mehanizma - obino brzina ventilatora, pumpe,
kompresora i sl.)
Analiza karakteristika individualnih potroaa izmeu ostalog
podrazumjeva odreivanje dijagrama optereenja, kritinosti
potroaa za tehnoloki proces (sa aspekta sigurnosti i kontinuiteta)
kao i elektrinih parametara potrebnih za modelovanje u studijama
stacionarnog stanja (npr. parametri prema ZIP modelu), proraunima
kratkih spojeva i simulaciji dinamikog odziva. Najei potroa u
IEES je asinhroni motor (direktno spojen ili prikljuen preko
ureaja energetske elektronike). Parametri koji se obino zadaju u
katalozima proizvoaa ne sadre parametre modela koji se koriste
u simulacijama odziva IEES. Zbog toga je identifikacija ili estimacija
parametara asinhronog motora na osnovu dostupnih podataka
(parametri sa natpisne ploice) ili snimaka (struje i snaga prilikom
starta/zaustavljanja motora, kratkog spoja i praznog hoda)
neophodan prvi korak u formiranju odgovarajueg modela
potroaa.4
2. Nakon definisanih modela potroaa mogue je odrediti
stacionarno stanje IEES (proraun tokova snaga i naponskih
prilika za definisane parametre potroaa, uglavnom asinhronih
motora) za izabrane reime (maksimalnog i djeliminog
optereenja). Pri tome se za potroae direktno spojene na
primarni napon IEES koriste detaljni, pojedinani modeli a za
potroae prikljuene na sekundarni napon agregirani modeli.
3. Verifikacija stacionarnog stanja za izabrane reime predstavlja
neophodni korak pri koritenju simulacionih programa5.
Model asinhronog motora u analizama stacionarnog stanja IEES (lit.
Arrillaga)
Izraunavanje parametara (koristei pribline relacije za pojedine
klase motora) (Turan, str.261 pog. 6.15.)6
4 Studija sluaja: Rafinerija B.Brod i Glinica Zvornik identifikacija parametara
asinhronog motora za simulacije stacionarnog i dinamikih stanja IEES.
5 Studija sluaja: Glinica Zvornik (identifikacija stacionarnog stanja na osnovu
mjerenja struja asinhronih motora).
6 Navedeni metodi priblinog odreivanja parametara modela asinhronom
motora su koriteni u prethodnim studijama sluajeva.

Identifikacija parametara na osnovu poznatih dijagrama zaleta

motora. (lit. Nuhanovi) ili testa zaleta i zaustavljanja (lit.
Despalovi)
Navedeni postupci su zasnovani na off-line estimaciji/identifikaciji
parametara izabranog modela asinhronog motora. Poto otpor
rotora zavisi i od njegove temperature, koja pak zavisi od radnih
reima, kod primjene upravljanja pomou ASD, gdje je potrebno
tano poznavanje parametara motora, vri se i on-line
estimacija/identifikacija.
Oigledno je da se veina parametara modela asinhronog motora
odreuje u studijama stacionarnog stanja. Zbog toga ove analize
(ukljuujui i pripremu podataka i estimaciju parametara modela)
zahtijevaju cca. 70% vremena kompletnih analiza IEES.
Savremeni softverski alati (npr. EasyPower) sadre bazu podataka
parametara raznih tipova asinhronih motora velikih proizvoaa.
Poseban izazov kod simulacije i analize stacionarnog stanja
predstavljaju IEES koji u sebi sadre industrijsku kogeneraciju
(vlastitu energanu). Kod ovih IEES je potrebno paljivo analizirati
interakciju
napojne
mree,
mrenog
transformatora
i
vlastitog/vlastitih generatora.

2. Analiza reima kratkih spojeva (provjera dimenzionisanja

kablova, dimenzionisanja opreme i uzemljenja, podeenja
i koordinacija (relejne) zatite);
Kod IEES strujama kvara (kratkog spoja) doprinose i prikljueni
(posebno direktno spojeni VN asinhroni motori). Doprinos struji
kratkog spoja (direktni 3f KS) od strane motora se oituju u 1-4
perioda nakon nastanka kvara (20-80 ms). U preliminarnim
proraunima mogue je koristiti pribline relacije: Iks=3.5-4.5 In (to
je kod direktnog starta manje od struje starta motora).
Fizikalnost procesa u IEES u reimu kratkog spoja: doprinos motora
struji kvara. (lit. GE).
Proraun reima kratkog spoja (za tropolne i dvopolne kratke
spojeve) vri se radi provjere dimenzionisanja opreme kao i
podeenja i koordinacije podeenja relejne zatite. Studije
koordinacije podeenja relejne zatite su veoma vane radi
osiguranja pouzdanosti i selektivnosti eliminacije struje kvara.
U sluaju da IEES sadre vlastite generatore (obino prikljuene
direktno na primarni napon mree) potrebno je provjeriti podeenja
zatite sa i bez prikljuenih vlastitih generatora. esto se kod

ovakvih IEES radi smanjenja struje kvara

prigunice (KHK Lukavac).

ugrauju podune

3. Analiza starta elektro-motornih pogona/sistema (npr. radi

provjere dimenzionisanja kablova i transformatora) i rada
u stacionarnim reimima sa promjenljivim optereenjem,
radi izbora i dimenzionisanja motora i upravljakih
sistema (npr. VSD);
Start direktno prikljuenih AM predstavlja reim rada koji se posebno
analizira. Analizu je mogue provesti koritenjem relacija izvedenih
u Elektromotornim pogonima (konvencionalna metoda) ili pak
koritenjem dinamikih simulatora.
Kod konvencionalne metode u fokusu je provjera uslova starta
motora, posebno sa aspekta karakteristika zaleta (odnos
momenata) kao i zagrijavanja namotaja motora. Pri tome se
priblino uvaavaju karakteristike tereta.
Za analize koritenjem simulacionih softvera potrebno je osigurati
sve neophodne podatke za odreivanje parametara modela
(posebno motora i tereta). Simulacione metode su tanije i
omoguavaju analizu vie varijanti (npr. start sa snienim naponom
mree i sl.).
Start motora se analizira i sa aspekta koritenja ureaja za meki
start (eng. soft start). (lit. ABB Soft starters)
Rezultati simulacija starta motora se koriste i za podeavanje
termike zatite (zatite od preoptereenja) motora (posebno
interesantno za rudarske IEES).
Analiza performansi motora sa promjenljivim optereenjem
(posebno analiza efikasnosti) je potrebna radi izbora i podeavanje
VSD (lit. ABB VSD).

4. Analiza
dinamikog
odziva,
stabilnosti
poremeaje, tranzijentne i naponske) i
dinamike IEES;

(na
male
frekventne

Veliki IEES mogu imati znaajan uticaj na prenosnu/distributivnu

mreu na koju se prikljuuju u reimima poremeaja (uobiajeno
reim kratkih spojeva praenih APU). Takoe uticaj EES na IEES je
znaajan u poremeenim reimima (npr. prilikom kvarova u IEES koji
aktiviraju ureaje AUR napajanja). Za analizu ovih reima potrebno
je koritenje simulacionih programa (ETAP, NAPLAN, PSS/E,
DigSilent, GE PSLF, EasyPower...).

Razlikuje se analiza dinamike kada IEES imaju vlastitu proizvodnju.

Tada su od interesa i ugaona i frekventna stabilnost. Ako IEES ne
sadri sinhrone maine od interesa su naponska stabilnost (analiza
stabilnosti asinhronih motora).
Studija sluaja: AUR u Rafinerija B.Brod (simulacija i verifikacija
modela)
Studija sluaja: AUR u vlastitoj potronji TE.
Studija sluaja: Protivhavarijska automatika u FSL (Predavanje br. 3).
Uticaj VE na lokalnu mreu i na stabilnost EES.

5. Analiza kvaliteta napajanja: Harmonijska analiza i analiza

utjecaja flikera, kao i uticaja IEES na kvalitet napojne
mree.
Ukoliko IEES imaju potroae koji generiu vie harmonijske lanove
struje (npr. IEES sa ispravljaima, VE sa VT promjenljive brzine kao i
VSD upravljivi elektrini motori velike snage (npr. vazduni rashladni
sistem u TE Stanari) potrebno je provesti analizu propagacije
harmonika iz IEES u napojni EES. Analiza se uglavnom provodi radi
projektovanja sistema za eliminaciju viih harmonika (uglavnom
pasivni filtri). Posebno je vano da se pomenuta analiza vri kada se
za popravak faktora snage koriste fiksne kondenzatorske baterije.7
Ako pak IEES sadre potroae koji mogu da uzrokuju flikere u
napojnom EES (npr. elektrolune pei koje imaju intermitirano
optereenje sa vrlo loim faktorom snage ili VE sa fiksnom brzinom
vrtnje koje imaju varijabilnu proizvodnju aktivne snage sa
varijacijama vjetra) potrebno je provesti analizu kvaliteta napona sa
aspekta flikera. Pomenute analize se uglavnom provode sa ciljem
projektovanja ureaja kompenzacije uticaja IEES na EES (npr. ABB
SVC light u Mittal Steel Zenica ili SVC/STATCOM kod VE sa DFIG
generatorima) (seminarski rad).
6. Projektovanje sistema uzemljenja;
Kod IEES vaan aspekt projektovanja je izbor uzemljenja neutralne
take. Mogue je primjenjivati: izolovano zvjezdite ili zvjezdite
uzemljeno preko reaktanse ili otpora. Posebno je potrebno analizirati
uzemljenje zvjezdita vlastitog generatora (ukoliko postoji).
Uzemljenje neutralne take (mree primarnog napona IEES) utie i
na izbor i podeenje zatite od zemljospoja.

7 Studija sluaja: Polihem Tuzla, 35kV kompenzacija i filter.

7. Analiza elektromagnetnih tranzijenata (komutacionih

prenapona);
Studija sluaja: Glinica Zvornik

8. Analiza pouzdanosti ukljuujui i planiranje odravanja

(npr. sa ciljem uvoenja sistema koncepta RCM ili CBM)