!

M* MA/10/1ETHHKA

BEOTPAJl

Purchased for the

library of the

UNIVERSITY OF TORONTO

from the

KATHLEEN MADILL BEQUEST

jBiv

MCTOPMJA

IIPHE TOPE

HCTOPHJA

U,PHE rOPE
y KPATKO H3BE0

ToOPTbE JIonOBHIv

i~+m&

BEOTPAtf
3HTAMBAPHJA nETPA ftyPW&A (OBHaHTLEB BEBAIJ
1896

BP.

14.)

^tJBRARj
^fe&JY

I.

HJIHPHJA
3eMJta,

kojoj ce Hajiaan jj,aHamH>a U,pna

Topa v

y BpeMe, Ka# npea HCTOpnjcKa cbctjioct Ha

y HjiHpojy. Kao h cbh apeBHH ^eorpa*CKK
noJMOBH, TaKO je h HjinpHja HMaaa HaJHeo^pe^eHHJe
rpaHHije. Mcto TaKO h npBe bccth o Hapo,a,0Ma h #oraljaJHMa y s>oj BefenHOM rpaHnqe Ha rame h 6acHe.
TeK ca .noanpoM FpKa h PaaubaHa ijoSnja HCTopaja

<ena,najia

ay

one

je

na,o,a,

jacHnjn o6jihk.
TpK IlaBcaHHJa bcjih,

3eMJi>e

cy (y no^eTKy VI. ctojiefea npe XpncTa) KejiTH CeHoen noKopnjiH cbc Hapo^e
FJiapcKe, na h caMe Make^OHije. Oh #aje Ta^aniH>oj
HjiapaJH npocxop o# peae Tninja (KpKe) #o ^pnjiOHa
(^pHMa), r#e cy KejiTH ocHOBajin hjihpcko ijapcTBO.
fpua cy 3BajiH Taj Kpaj BapBapcKOM Hjihph#om; a Ha
jyr or ^pnMa 3BajiH cy 3eMJby ao AKpohepaBHHJe Tpq,a.a

KOM EjlHpHflOM.

^pyrn TpK CKyjiaK (Scylax) H3 KapajaH^e y Ma

A3hjh npojia3HO je oko ro^HHe 500 npe Xpacia
jaapaHCKHM MopeM h BberoBHM npnMopjeM h Hamao je
Ha npocropy oa CajiOHe (CojiHHa) #0 EtraaaMHa (.Upaqa) Ap^ejeje,*) 3a Koje bcih, #a cy flpaeajin 3eMjE>y
CBe no Una (CTape IIjiaHHHe) h #o naHOHCKax njiaHHHa, Koja ce no HHMa 3Bajia Ap^aja. Ohh cy, Bejm,
aoj

'')

TpK CrpaBOH 30Be hx Cap^wjejaMa, PHM.iaHHH

<&.iop

Bap^ejawa.

jom npe paaopeaa Tpoje

(y Tpeloj xHJba#H ro^HHa

npe XpHCTa) otcjih HaJBekn #eo jysKHora npHMopja o#.
ABTapnjaTa; Ka$Ke, #a cy #o6po o6pa|HBajiH CBOJy
njio^Hy 3eMJby, qnine cy ce BeoMa oftoraTHjin, ochjihjih
h hooxojihjih. IIIto ce xaie ABTapnjaTa *) ohh cy #pacajiH 3eM.i>y oa Mopa #o Hcipa (^yHasa), Hivia h ^pnMa.
IIoniTO cy hx Ap^Hjejn cy36HjiH o# Mopa, ABTapnjaTH
cy uocTpaflajiH h o# CKop^HCKa,**) kojh cy npeTBopHO
y paTy Heaped h>hx noderjra, ocTaBHBHin y cbom Ta6opy OTpoBaHO jejio h nahe, a nocie cy ce BpaTHjm

h noonjra HX.

^peBHH

hhcijh HHKa.5 HHcy 6hjih Ha qncTO ca HanjieMeHa y Hjihphjh. CnyjiaK Ha HepeTBH

po^Horahy
(Hapy) HMeHyje HjinpcKO njieMe MaHnje;***) jyjKHHJe
oa aHx namao je PH3yHHTe (PHmaaHe); #o obhx Ehxejieje, KojHMa je ByToa (EyuBa) 6njia rjiaBHH rpa,a;;
Ha jyr 6hjih cy TaBjiaHTHJH, y <rajoj scmjbh
0,3, obhx
oho je rpa# Enn^aMHO, y komo cy 6hjih Tpixn. Csa
OBa njieMeHa 03Ha*iaBa CnyjiaK Kao Hjrape. Ha hctom
npocTopy noMHH>y phmckh h rptran hhch;h #0 II. cto.iefea nocjie Xpncia OBa njieMeHa: #o Ap#HJeja. cnpofey
kojhx je Xsap, HMeHyjy ^aopnse hjih ,H,ayp3HJe, oko
H3Bopa Hapa h TnTHJa; ^ejiMHHHJe, ceBepHHJe Ha
Hapy; Hapy3HJe Ha #oh>oj HepeTBH; njiepeje, cnpofey
kojhx je Kopqyjia; nocjie obhx Pfl3eje (hjih PnsyHHTe,
Pn30HHTe) ca Phchom; CnKyjiOTe ko# Enn^aBpa (I],aBTaTa); ,3,0KJieaTe (^yKJtaHe) nnpeje, ceBepHHJe o# h>hx;
;

*) IlJiHHHje 30Be hx TapnoTHMa h Kaate,. aa cy HMa.111 cboj rjiaBHH;

rpa# TapnoHy Gjrasy Cicpa^HHa. T^eKuja Hajia3e noMCH TapnoTHMa y HMeHy
pene Tape.
**) Ckop^,hcu,h cy HMajiu atHAHiuTa y ^aHamaoj, CiaBOHiijii h CpeMj
m y no^yHaBJby #0 MopaBe. Maaa n^eMeHa imipmia cy ce w $j6.T>e y liiu
3HJy; H>HX Cy 3BaJIH MaJIHM CKOp,HHClI,HMa,
***) Mhcjh ce, ^a ce obmmu MMe caiyBa.io y jaHaiiiH>HM MajHHaMa^
y Boirn KoxopcKOj.

JIa6eaie Ha CKaaapcKOM BjiaTy; Xlnpycie, KOjHMa HMe

6ake o,np5KaHO y .naHanmeM IlepacTy; Ckhptohc Ha

^pHMy

h Makn; XlapTHHe ko^h ^paqa: ^HH^ape, Tpah apyra Man>a naeMCHa HJinpcKa. Hjinpe hsboot
CipaBOH on Tpana, sa noje bcjih, #a cy #om:ra H3
Ma.ie A3HJe, Ka,a; cy ce oacuhjih o,a; TBepMaHa h <pyra,
c KOJHMa cy HMann je#aH jesnK. 3a HMe Efrrap (H.iyp)
Bejie,
3a 03Ha^iaBa .najiMaTHHCKor MopHapa. Ajih OB#e
Ba.i>a cnoivieHyTH,
#a ce peKa U,exHHa HeKa,n 3Bajia
Mjiyp. JaHac ce Kao noy3,a;aHo y3HMa, #a cy J/XjinpH
h TpaKH oHjiH^Ba cpo,HHa Hapo^a h #a cy #aHanm>H
6eje,

ApHayTH noTOMan CTapHX

Cxapn nncnH onncyjy

Mjrapa.
Hjinpe, Kao HaKJiOH>eHe CBe-

penociH, pa36ojHHiHTBy h pa3HHM nopoiiHMa.

nnky
TpasKHjiH cy Kao HeKy cjiasy, na h anxoBe 2KeHe o#aBa;ie cy ce nnjaHCTBy. Ohh cy #onymTajiH cbojhm K^epHMa CBe BpcTe 6jiy^a, Ha dito bx, ochm npapo^Hiix
HaroHa, join h to no#6a,a;anie, hito cy JiaKo paijaae,
TaKO #a je pexKa 6ajia #eBOJKa 04 20 ro#HHa, Koja
HHJe HMajia no Koje aeTe.*) Ajih cy HMajin h BpjiHHe.
Bhjih cy rocTOJLy6HH. ^KeHe HJinpcKe pa^HJie cy CBaKH
noJbCKH pan CBe &o npe# nopo^aj n o^Max no nopol)ajy.**)
Metjy n>HMa npBoGHTHO HHje 6hjio apjKaBHa
^CHBOTa, Hero caMO njieaieHCKe CBe3e. TeK y IV. ctojiety npe Xpncia nojaBHJin cy ce Me^y n>HMa Bjiaflaonn. CTpaBOH HaM Kaace, ,na cy Hjinpn CBaKnx ocaM
ro^HHa HaHOBO #ejiHJiH 3eMjty Mei)y co6om. TproBajin
cy TpaMnOM; nnaK cy anxoBa HeKOJa njieMeHa KOBa.ia
HOBiie on o.iOBa, Koje cy y PnMy #0 226 ro,a,HHe npe
XpncTa ynoTpe6. baBa.iH Kao po6y no# hmchom nummi
T

victoriati.

EJHJaH: Variar.

BapoH: De

histor. kh>. III.

verustiea. kh.. II.

Ha

npocTopy MjinpHJe kojh ce Hac oe^e THqe,

cy y HajcTapHJa BpeMeHa obh rpa,aoBH: HapoHa
(HopHH)
Ha jieBO) o6ajra .no&e HepeTBe; PaB3nja
(^ydpoBHHK); Enn^HBap (U,aBTaT); Ph30h hjih Ph3hh
;

6hjih

(PncaH); AcKpHBHja hjih AKpHBHJa (KoTop); By#Ba (y

CnyjiaKa ByTya, y IlTOJiOMeja Byjiya, y KoHdaHTHHa

BarpeHopo^Hora Byrona, y IlaJTHHrepa Ba#ya); KojiKHHHJa hjih OjikHHHJa (Yu^e*) Jlac (Jbem); EnH^aMHO
OUpaq). y yHyTpamBbOCTH noMHH>y ce rpa^OBH: ,2,0KJiea (^yKJta), C^o^pa (CKa#ap) Ha peija Bap6aHH (BojaHH), Me^eoH (MeayH) h a;p.
CKyjiaK, kojh je oko ro^HHe 500 npe Xpncia
OHy^a hjiobho, caMO 3a Enn^aMHo Kaace, aa je 6ho
rp^KH rpa#; HHaqe cy My CBy,a;a Hjinpn. IIoniTO #p2khmo, #a je Ha HjrapHqKOM nojiyocTpoBy Hanie njieMe
CTapoce^HJiai^, t. j. #a ce xy Hajia3HJio npe hctophjckhx
BpeMeHa, a He #a ce hctom y TpekeM cTOJiety no XpnCTy ^ocejiHjio y Te Kpajese, to mhcjihmo, ,na hh Hapoan
y dapoj HjiHpnJH nncy cbh 6hjih o# je#Hora njieMeHa.
y TOMe Hac Mory aa no^p^aBajy HeKOJH no^aTon y
#peBHHx nncaua, bccth y CTapHM cjiobchckhm JieTonnCHMa, na h nesoja Tonorpa<|)CKa HMeHa, Koja Hajia3HM0
y rpqKHX h phmckhx nncaija. Ha np. Bya;Ba, MeayH,
;

^HyKJba (y HCToqHHM KapnaTHMa HMa KJiaHau

pycKOM Kpajy), AcKpHBHja, CKpnca (Bar),

^yoa

njiaHHHa

npoMHHa, jesepo JIaSeaTCKO (y kom HMeHy HMano caMO

HcnpeMCTaHy peq 6jiaTO, kojom ra Cp6n h #aHac 30By),
Jlec),
(Jbeni, JIhc,
ko# csera penpo,nyKOBaH>a
rpqKor y nncMy oqeBH^HO HMajy cjioseHCKa HMeHa. CajiOHa (Cojihh) qncTO HMa cjiOBeHcso HMe; AnnjaH je qaK
30Be CjiaHa. y3MHTe k tomc Teprecre (Tpcr), TapcaTHKy (TpcaT); y JlnftypHHJH Ciyjinn h #p. na ce He
Mopa Ha3BaTH npeiepHBaH>eM h npeManiaBaaeM. aKO ce

JlHoa

y THM HM6HHMa

BH/JH CJIOBCHCKH

#a cy Cjiobchh Ha Te CTpaHe

HCKOH H aKO Ce KaHCe,

6hjih CTapocesHonji .*)

II.

MJIMPII
IIpeMa dapoM npe^ajbHaia, EHxejiejn cy join y
BpeMe <!>BHHfeaHHHa Ka^Ma (y XV. CTOJiety npe Xpncxa) paTOBajiH ca cyce^HHM hjihpckhm njieMeHHMa. Ha
itHxoBy MOJi6y Ka^MO hm 6y#e BO^a, no6e^H h>hxob6
HenpnjaTejBe h ocTaHe Me^y a>HMa Kao nor.aaBHii.a hm.
CnoMeH Ha Ka^wa o^pmao ce y .apeBHoera y Ka^MOboj cTeHH, paTy npeMa U,aBTaTy. ,3,pyro npe^aae Ka3yje, #a je y XL CTOJieky npe XpncTa H3 Kojikh^c
zonula Haceji6HHa Me^y EHxe.ieje h carpa^HJia EojikmHHJy (yu,BH>). KojiKH^aHHMa Hemi npHnncyjy h ochmBa&e PH30Ha h CTaBJtajy to y 1236. ro,a;HHy npe Xpa<yra. 3a Ey#By ce y onniTe #p2KH, &a, cy je ocHOBajm
<E>HHnhaHH. Aah obo cy caaio npe^aBba, 6e3 noys^aHax
,a,OKa3a.

HjiHpHMa

^o6HJaMO

noy3#aHHje

bccth y

VL

CTOJiety npe XpacTa. Mafee,a,OHCKH nap <3>Hjran CTapnJH

yMpe 598. ro^nee, ocTaBHBniH Ha npecrojiy Hejana

CHHa. Hjinpn Hana.a.Hy Ha Mafee^fOHHJy, ajin ca sejiHKOM

nueTOM 6nme o^njeHH. Ilocjie 200 ro^HHa oneT hx

bb#hmo y paiy c MakeAOHijHMa, a y hcto BpeMe paTyjy ca CHpaKy3aHCKHM THpaenHOM ^bohhcbjcm npothb Mojioca (y Hnapy), Koje KpsaBO nopase, ajra Hacy
Ynope^H

HIa*apHKa: Slawische Altertl miner, .11, rjje

cTapoce^noue y lLiHpnj i, Koje cy oko
350-336. ro^HHe npe XpncTa o^aH^e na eeBep noTHcayjia Bjiacn (KcjitgTaja). Ajih KaKO ce HHKa^ He Hce-tasa eaB Hapoi, to cy Mopajiii y MjkpHKy ocTaTH h j^a.^e MHorn Cjiobchh, kojh cy ce chojmjih ca cbojhm canjeMeHHn,HMa, Ka,n cy ce obh ca cesepa Bpakajra Ha jyr.
*)

o TOMe

ce HaBO^e #oiea3H sa cjiOBeHCKe

10

MorjiH

KopncTHTH ce no6e,noM, jep MonocHMa CTHronre

y noMofc Jake^eMOHUH. PaTOBH

c Mafee,a,OHHHMa HacTaBjLaHH cy, Ba3.ua ca no6e#OM hjihpckom, CBe aok Ha MafeeaoHCKH npecTO Haje ^.oraao <hjihh II, kojh 359. ro-

AHHe npe XpncTa noBe#e 10.000 nemaKa h 5000 koitaHHKa Ha HJinpcKora uapa Bap^Hjia, kojh je HMao
hcto TOJiHKy BojcKy.
6ojy no6eAH ^>hjihh, norHHe
7000 HjiHpa h Bap^HJie orpaHnqn ce Mei)OM Ha je3epy
.iHXHH^y (oxpH#cKOM) IIocjic TpH ro,a,HHe yflpyaca ce
Bap^HJie ca IlHOHHMa (IlHJaHHHMa) h TpaKHMa, a.in
ra <I>HjiHn TaKO nopa3H, ^a My je Bap^njie Mopao aaHaK
n.iahaTH. Ilocjie 12 ro#HHa HMao je Ohjihq noBO.ua, #a
nycTomn ho Mjjhphjh.

Ka,a;

je Bcjihkh AjieKcaH^ap

ckh npecTO,

y^pyme

#omao Ha MateaoHTpaKH

ce npoTHB H>era Hjiapn,

h Tpn6ajiH. AjieKcaH^ap hx CBe no6e#H h k&a je 334.

ro^HHe npe XpacTa nojia3no Ha IlepcHJaHe, HMao je y
cbojoj Maaoj bojchh h 5000 Hjinpa, TpH6a:ia h Tpana.*)
paTOBHMa Mafee^OHCKO-HJiHpcKHM, npnqa ce, #a je
<I>HJiHnoBa k^h "RnHaHa npe^BOAHJia #eo Bojcice, a Ha
HjinpcKOJ dpaHH Bosnia je BojcKy napnija Txepnja.
Ose #Be MyniKo6aHe no6njy ce y 6ojy h UnHaHa y6aje
Tiepajy, paHHBniH je y BpaT, a Ra# cy Hunpn Ha to

no^ejiH 6eraTH, TxHBaHa

hx je MHore

no6ojia.

Oko 240. ro^HHe npe XpncTa BJia#ao je nap ArpoH

cbom HjiHpnjoM qa no Ilcipe h Kapna (KpaBbaua). Oh
je rae^ao #a h MopeM OBjia^a, na je ocbojho Kopqyjiy,
XBap h rpqKH ,3,paq. roflHHe 235. npe XpncTa Morao
#a nonute 100 aa^a
KOJHivia je y cojiyHCKOM

je

h Ha CBaKoj no 50 Jby^a, c
3a.iHBy no6e#HO Etojic OBa

y paTy <5h.ih 0,5 Be.iHBe kophcth. Thm hobo^om ana

BeanKor A-neKcau^pa, kojom ,*apyje n:ieMeHHTOtf
po^y CjiOBeHa" 3eMJby H3Me^y A^pHjaTKica n Eajn rnca Ha CBa BpeMeHa.
*)

>:eica

Obh cy

siy

xe<5oiKH>a noBe.i>a

11
nooe.ua to.hhko ra o6pa^OBa, #a ce npcuaae nafey n sa
yinpe, ocTaBHBnin Ha npecTOJiy yaosy ijaTeBTy ca CTapaaeM 3a nejaKa CHHa IlHHeja hjih
IlHHe3a, Kora je HMao o# npse mene Tphtcbtc
TpqKa Haceji6eHa Ha Hey (Bncy) HHJe Mapajia 3a
HjiHpcKo rocno^CTBO Ha ja^paHCKOM Mopy. ,3,oi)e #o
paia. MinaaH noTpaace noMotn y PnMJbaHa, a ArpoH
yxBaTH pHMCKe h HmKe nocjiaHHKe h y6eje hx. Hose

Ma.io

aaHa

pHH,y

nociaHHKe norajbe Phm, ajia obh He 3aTeKorae y 3KhBOTy ArpoHa, Hero TeBTy, Koja nocjiaHHKe 6anH y TaMHHijy 36or oxojia noHaraaBba. OHa ce y3#ajia y CBor
ajiMHpajia ^HMHTpnja XBapcKora, kojh je ArpoHy H3^;ao
XBap. ^se ro^HHe yMe.ia je TeBTa npe^;ji03HMa 3a noro#6y aa 3a^pma PHMJbaHe oa paTa. Ka^, 230. rojiHHe npe Xpncxa pHMCKa <J)flOTa ^ojeapn no# HjiHpnjy,
npe^e JI.HMHTpHJe Ha pHMCKy CTpaHy h npe#a hm XBap
h Kopqyjiy, a Henoja HjinpcKa naeMeHa npaciaHy y3
PflM.T>aHe.
TeBTa na to yTeKHe y PacaH, CBOJy npeCTOHHixy, h noKopn ce, o6Be3aBniH ce PHMJtaHHMa Ha
jiaHaK. ^BMHTpnje ao6h CTapemHHCTBO Ha# XsapeM h
KopqyjiOM, HeKojn rpa#OBH 6Hme nporjiameHH 3a cjio6o#He, a H.iapHMa ce 3a6paHH, #a He CMejy aajte o#
JBema n:ioBHTH ca y^pymeHe #Be jiaT>e. y CKopo yMpe
TeBTa, a ^HMHTpnje ce o^kchh Tphtcbtom, MaTepoM
IlHHeja, kojh ca,a; jio^e no^ H>eroBO CTapaTejLCTBO. ^hMHTpnje pa3BH Heo6nqHy eHep^ajy. Carpa^n 50 y6ojhhx 6po^,OBa, noKopa BHrne njieMeHa h rpa^OBa, Mei>y
H>HMa h ^paq. HberoBe cy Jia^e rycapHJie qaR no erejckom Mopy. Oh ce yapyjKH c Mafee^OHCKHM ijapesaMa
h c AHH6a:iOM npoTHB PnMJbaHa; ajin obh caBJiajjajy
OBe caBe3HHKe h npe^a^y IlHHejy HjiHpRJy, Kao pHMCKy npoBHHnnjy. Bek cy PHMJtaHH paenoJiara:iH HJinpckhm 3eM.i>aMa. XLiespaT, KOMe cy PaMJbaHH 193. rojiHne npe Xpncja ,iajxH cpe#H>y H.iHpnjy, pacnpocTpo

12

Ha cesep Ha ^ajiMaraHue. Hberos chh

BeHTHJe ^oca^HBao je cbojhm noaaHauaMa h cyceAHMa.
Hajnocjie ce ,3,ajiMaTHHUH OAMexHy oa H>era.
BeHTnje
ce y,npyjKH c MafeeaoHCKHM ijapeM IlepceieM npoTHB
PHMJBaHa, y3#ajyfea ce y CBOJe h nepcejeso 6:iaro, y
229 yGoJHHx 6po#OBa h 70 TBpaaH>a. Ajih Ka,n pnMCKa
^jiOTa .nojeapH, npe^aBaine ce H>eroBe TBpaaEbe, no.uahhuh aeroBH He xreme #a ce 6ope, a Ilepcej ra ocTaBH
6e3 noMokn. ^eHTnje nomjbe meHy, aeny h nojiyGpaia
y tbp#h Me^yH, oh caM 3aTBope ce y CKa#ap. Ajih
OBaj rpaji, flpmame ce caMO hckojihko aaHa. "BeHTaje
ce npea;a#e phmckom npeTopy h paT ce cspiiiH 3a
30 #aHa. IIpeTop onpocTH Mjiape ojn pnMCKa yKBapTHpaH>a; JbemaHHMa, PaniH>aHHMa, ynaBbaHHMa h jom
HeKOJHM njieMCHHMa ^a^e ejio6o#e o# csaKe ^aac6HHe:
CKa^paHHMa h ocTajiHM HjiapaMa onpocTH uojiOBHHy
#anKa, mTO cy ra flOTjie aaBajia cbom u,apy; KoTop.
PHcaH h Yuan. MOpajiH cy npHMHTH pHMCKe nocaae:
rpa^aHH cy MOpajiH npeTopy H3,a;aTH caB cboj cpeGpHa
HOBau,. "BeHTHj'e 6m BeqaTO saToqeH (168. ro^HHe npe
XpacTa).
Ca na^OM ajiapcKor ijapcTBa ona^a.ia je h Baachoct PHCHy. IIo H>eMy 3Bao ce AaHaniaa kotopckh 3ajihb pncaHCKHM. Ha AcKpHBojy npejiasKame najio no
Majio Ba^CHOCT. CaMOCTajiHOCT njiapcKa najia je, aan cy
PHMJbaHH HMaJIH jom MHoro nocjia c HjinpHMa, caMO
mTO je nonpanrce ajiapcKor OTnopa oji, PacHa h CKajtpa
npeHeceHO Ha ceBepnajy ^ajiMauajy. Hajnocne caBJia^a
AfirycT OKTaBHjaH h nocjie;m>H oiaop. OflMeTHHKe KopqyjiaHe h MjtekaHe Hajacemhe Ka3HH 36or rycapeaa: oapacjie no6a, ocTane npona#e y po6ji>e. Hjiapciee h ^a.iMaTHHCKe 3eMJBe cnojn y je^Hy oGjiacr, y ^ajmanajv,
kojoj cy rpaHane ^onapajie no Panie, Kyne, Case.
^paHe h ^pmvi'a. Oa to #o6a ynoTpefljtaBajio ce hmc

je ceojy BjiacT h
r

13

^ajiMauaje noAje^HaKO 3a 3eMJte Ha hcto*ihom ja^paHCKOM npHMopjy, #ok Hajnocjie HJiopcKO HMe
Hmqe3Hy cacBHM, a #ajiMaTHHCKo ce o^psKa #o ^anac,
aKO h Ha BeoMa orpaHHiieHy npocTopy.
ILaHpHJe

ii

Bjia^aBHHe 3HaMeHHT0 Me
rpaHHue aBrycTOBCKOM HanpHKy (,3,ajiMaH,HJH).
Bek TnGepHJe cnojn c Hjihphkom Me3HJy (,naHanjH>y
Cp6ujy h ByrapcKy). Bcjihkh KoHCTaHTHH o^boju ok
HjinpHKa Jlomj Mn3HJy (ByrapcKy o# peKe xlH6pHue
40 Mopa), ajin My 404a Make^OHHJy, Tecajiajy, Axajy
(TpijKy), Hnnp, IIpeBajiHJy*) KpnT; o6e IlaHOHHJe h
Bajiepnjy, h tom HjinpHKy ohjio je rjiaBHO Mecro y Cnpmhjh (cpeMCKOj Mhtpobou,h), r#e je 6njia crojiHua npe4>eKTa npeTopnje. Ilocjie BejiHKora KoHCTaHTBHa o#y3eia je op, HjinpHKa 3ana#Ha Mabetfonnja. JycTHHnjaH I.
o#BOJH oa HjinpHKa CBy Mafee^OHojy, Axajy, Teeajmjy,
Ciapn (jyacHH) Hnap, KpnT, IlaHOHBJy I. h BajiepHJy.**}

PiiMJbaHH cy 3a CBOJe

Bbajin

III.

CEOBA HAPO^A
3a pBMCKe BJia,naBHHe MjiapHJa HeMa y ^ora^ajaMa
HHKaKBy ^ejiOTBopHy yjiory. BbeHH .iei)HOHH ojuiHKOBajiH
cy ce y pbmckoj bojcu,h, a y III. a IV. cxojiefey Aajia
je Mjiepaja

kojh cy

itHMa

pHMCKOJ

Pbmv

MxMnepBJH HeKOJiHKO BJia,najiaua,

o6hobb.ih Mot h cjaj. HajcjiaBHHJH Mei)y

6ho je ^yKJbaHHH,

po^OM

o,a;

,2,yKji>e

(^ooea,

*) HjiupcKa ofoiaeT BeaMicora KoHcraHTHHa uiapajra ce 03 ^,pHMa

a jyr. IIpeBajiHJa (Praevalis) noMHite ce Tec y ,no6a Bejiwicor KoecTaHTHHa h ooyxBaTajia je Kpaj n3Mel)y Mopa, Bap6aHe (BojaHe), IHapa a
vHpHMa. TjiaBHO MecTo y h>oj faio je Cicaflap.

**) Bajiepaja

^e

* UIomo^ (myMapjy).

ofl

npH.Tince

ooyxBaTaaa #aHaum,y Tojray. Bapan>y

14
ihto cy nocjie norp^HJiH Ha ^HOKJiea). kojoj ce paaeajiBHe Hajia3e

kojs,

noaropHije y IJpHOJ Topn .*)

Ajih nek je noqeo Me^y Hapojtfma Ha HCTOKy Ebpone BejiBKH MeTera, kojh je 03HaqeH Kao Be.iHKa ceo6a
Hapo.ua. "BepMaHCKH, cjiobchckh b TypcKH HapoflH HaBajBHBajiH cy Ha rpaHBue pBMCKe n,apeBBHe h hocjic
HenpeKHflHHX 6ojeBa Morome #a npoapy y cpn;e pBMCKe
ap^KaBe. Bet y 396. ro^HHH nocjie Xpncia Mopajin cy
PflMJbaHH #a aa.ny Toiy AjiapHKy npe^eKTypy 3ana^,He
HjinpHJe. To^HHe 449. nycTomHme XyHH h Cjeobchh
^ajiMauBJy. Orapajytn ce 3a o^6paHy 3eMJLe, nap
JycTHHHjaH I. onpaBH h 6ojlc yTBp#H 532. roAHHe Tsp^hh>v KoTop (KaTapoc) H3Ha# rpa#a AcKpnBHJe.**) Ajih
549.
cy Cjiobchh h aajte nyeromHJiH, To^HHe 547
npo^Hparae #0 ,Hpaqa, o^Bo^Brae y po6jbe Majio h Bejihko, HMaH>e njbaqKanie, CBe Kyke pasopnme, CBe Jby#e
noy6HJarae. Ohh o^BOJHme je^HO 0ejLeH>e, Koje je y6nja.io CTaBOBBHmTBO h njbaqKajio h say3HMajio jane TBp^ase y HjinpaEy, Koje cy cjiaGe noca#e 6ajie ocTaBHJie; a
rjiaBBa BOJCKa o# 15.000 6opan,a 6Hjia je Kao 3aniTHTa
tom o#eji>eH>y. Csa npHMopcKa MecTa y ^ajJMauBJH
nocTa^orae hjichom ora>a. Ta^a pasopanie rpa# Eanaasap (II,aBTaT), H3 Kora ce hckojihkh rpaijaHH cnaconie

*) BpHjep-Jia-MapTHHHJep (y cbom i>eorpa*CKOM pe^HHRy) ica3yje,

cy PHMJbaHH TBp^HH>Hiiy na ocTpoBy Cb. "Bop^a y pncaHCKOM (kotopckom) 3ajHBy aajin Ha lyBaite nepaiHTamiMa, kojh cy xpaGpo o#6hjih oa
TBp^HH.e HeKe rycape; 3aTOHMjen,ap JJjKJtaHHH #ao noBJiacTHoe, KaKBe
cy HMajia rpa^oBH y HTa.oiJH. BeJie, ^a h IlainTpoBHkH awajy noBJiacrsme
ofl uapa JlyKJtaHHHa JJyKJbaHHHOBa BdHKa jlhihoct h AaHac je npejpceT
MHorHM raTKaaia a npe^aabHMa y ohom Kpajy.
,na

**) OpShhh Ka3yje. saJMa no KaKBOM npe^aay, fla cy Ma^apn pa3opHJiH CocaHCKH KoTop. (To je Morjio <5hth no^eTKOM X. croaeKa.) TaMouiH>a Tpa 6oraTa rpa^anHHa, He^op, ByKcaH h MnpocjiaB, aoijy y Pb>
caH, ca HawepoM, fla ce Ty HacTaHe. AcKpHBJbanH nososy hx ^a noMorHy
npn onpaB.T>aH>y nopymeHe AcKpHBHJe. Ka,a; ce noBe^e pe^ o HMeHy 06rpa.ua, npeaaoacH enacKon, aa ty cTBap peiiin Konjsa. OBa
na^e Ha ctpaHy BocaHijHMa h 0^ to jo(5a npo3Ba ce AcKpHBHja Kotopom.

HOB.teHora

15

Ha BenpaexynHy CTeHy yKpaj Mopa h xy ce HacTaaame.

To je noqexaK ,3,y6poBHiiKy. Ta.ua fee 6axa 6njia pa3opeaa h ^yKJBa. To^HHe 552. bcihko mhohitbo CjioBeHa oneT opoBajiH y M.iapBK. KaKO cy hm ce oae
^eMJte oco6htq aonajie, to ce noqeme y HjiapaKy cxajrao
HacTaBbesaTH. Kaa cy nan JTaaroSapfla 568. roflBHe H3
IlaHOHHJe OTHinjiH y Hxajrajy, nocxa#e Mjiapaja nonpHnrre oGapcKor, cjiOBeHCKor h rpqKor nycToraeH>a.
ro^HHe 598. npo#pe o6apcKH xaH y ^ajiMauajy
h pa3opn TaMO bcjibkb rpafl BajiBy*) ca join 40 #pyrnx tbpahx MecTa y ohom Kpajy. To^HHe 639. pasoparae 06pa PBcaa.**) Ajih je set Kyaayo qac h ebb
xoboj nponacTH. Cjiobcbckb aapo^a y o6apcKoj jipacaBa
jihctom ce #aroine Ha ose csoje csepene rocao^ape.
Cp6a y JljsRumjn h IZhinpaKy, ^eca, CjiOBeHua, XpBaTB 36an.aine oSapcKB japaM a o6apcKa BJiacT cyacaBajia ce cse jaqe a jaqe, #OKJie ce Haje noqeTKOM IX.
CTOJiefea cacBBM yraca.ia.

IV.

^yKJLA

y #ecexoM CTOJiehy, Kaa je BB3aHTaHCKa u,ap KohCTaHTaa Barpeaopo^HH y cbom #ejiy

yupaeu u ap
creoM (rjiasa 30, 33, 34, 35, 36.)
xoivre nacao, Cp6a cy
y obom Kpajy Mjiapaje, kojb ce Hac OB#e Taqe, BMa.ua qeTapB csoje o6;nacTB: 0^; pene IJeTaae #o HepeTBe Gajia
}

*) OBaj rpaa He 3Ha ce r#e je oho. IlMe My ^.ajy pasjiH^Ho: Bajsa,

B.iaxHHa, BaHrnc, Bajiexa. Bajiea. Jlyipije mhcjih, #a je to BejiHKa y aaHamH>oj C^aBOHHJH. Ha CBy npHJiHicy 6nne to Cojihh.
*-*) OOpn cy tom npHJiHKOM
ocTaan y flaHanmoj EonH KoTopctcoj
h HacTaHHUH cy ce jyH0 oa KoTopa. #yro ce By^ea 8BaJia no OopHMa
Avaroriun Sinus. Ajih cy ce ohh ^aBHO H3ry5njiH xe1)y TaMonntHM CpOHMa,
jep h OHaso hx HHje Morjo Ghth mhoto.

16

je o()JiacT IIoraBBJa, nuame HepeiBa. JUbc aeHe acynaHHje, PacroKa h MoKpa, oo.ie cy na Mopy h Hapo,n
o^aH^e iijiobho je no Mopy; y Tpekoj, ,HajBH>oj, y yey-

TparaaocTH, Hapo,n ce 6aBao nojbo^ejiCTBOM. Ys IloraHHjy ^0Jia3Hjia cy wraps BejiHKa ocTpoBa: Mjbct, Eopnyjia, Xsap h Bpa*i. IIoraBBJOM 3Bajia ce 3a to, dito
HapoA y h>oj HHJe XTeo #a ce noKpcTo, Ka^ h ocTaan
Cp6n; a PHMJtaHH (JIaTOHH h rpna) 3BajiH cy Ty 06-

HepeTBOM. Fpa^OBn y

.iacT

KapcKa), OcTpor h #p
3axyMJte je no*raH>ajio

h>oj

6hjih cy:

MoKpo (Ma-

HeperBe h npyraajio
a HMe je ^o6h^o oa 6p#&
o#

MopeM #o jtyfipoBHHKa,
XyMa. y H>eiviy cy 6hjih rpa,a,OBH Ctoh, ByHa h #p.
Tpe6HH>e bhuio je MopeM o# ,Hy6poBBHKa 40 Koce

ropa, a

y yByTpaniBbOCTH npyjKaao

ce #o njiaHHHa

03,

Tpe6BH>CKoj o6jiacTH 6ajia je na Mopy o6JiacT

KoHaBJie, a 6hjih cy y H>oj rpaaoBa: Tpe6aH>e, Phcsh,

Cp6aje.

II^aBTaT (Zetleve)

^.p.

KoTopa #0 BO,ne Make,

a^H npBMOpcKH H>eBH rpa#OBB: Bap, ynBR, JBem, h
#p. CTOJajiH cy no^ rpqKHM (phmckhm) npe^eKTOM #pa<ikbm. ^yKJLOM ce Ba3Bajia oa rpa^a ,3jKjbe, kojh cy
06pa pa3opBJiB. FjiaBBH rpa# y h>oj 6ho je Cna^ap;
ocbm Tora 6bjih cy rpa^OBB y yHyTpamH>ocTH: ,3,pHk

boct,

H,yKJba ce npocTBpajia o#

Meayn h ,a,p.
Ose qeTBpn o6jiacTH

BMajie cy cpncKO CTaHOBBHKao niTO Ka^Ke BarpeflopoflBH. ^yKJBa h Tpe6BH>e

6h;ih cy yseK no,a bpxobbom BJiamky KBe3a oa Cp6nje.
3axyMJte ce paao OflMeTajio, a HepeTBa BMaaa je caooo^Ba njieivieBa, Koja cy CTpanraa 6BJia ca rycapeH>a
no Mopy. KoBCTaBTBB BarpeBopo^BH y HaBe,a;eBOM tfeay
(29. tji.) Kasyje, KaKO cy Cjiobcbh noTaMaHBiiH Phm.base y cbojhm 3eMJtaMa, TaKO #a je op, pBMCKe ,3,ajiMauaje y obbm KpajeBBMa caMO ,3y6poBHHK oerao no#
ujtbo,

17

uapcKOM
ApHCa.lH

Bjiamliy.

BHC H

Oa

aajiMaTHHCKHx ocTpoea HHcy Cpon

JIaCTOBO.*)

Ko 6h XTeo #a ce nqy^H o HCTopnJH ohhx 3eMa.n>a

oa VII. ao XII. crojiefca, Taj 6h Haniao BeoMa MpraaBe
no^axKe y BH3aHTHHCKnx h 3ana#HHx nncana. IlonjiaBHBIDH CjIOBeHH HJIHpCKO-TpaqKO nOJiyOCTpOBO OHH Cy
6hjih nocBe He3aBHCHH or BnsaHTHJe, kojoj ce BJiacT
TaMO orpaHH^aBajia Ha I^apnrpa^ n ninpy My OKOJiHHy
h Ha HeKoja noMopcKa Mecxa. TeK Ka^ cy BH3aHTHHCKH
uapeBH ycnejin, #a y TOKy BpeMeHa Majio no Majio nrape
CBOJy B.iacT Ha,n Hecje#HH>eHHM h HecnoacHOM CjioBeHHMa y thm CjiaBHHHJaMa a aohijih cy h obh y opasoHaT BH3aHTHHCKHx jieTonncana, kojh cy no niToro^ h
,

*) y .leTonncy nona
^yK.taHHHa, kojh je nacaH oxo 1160-1170
ro^HHe, a DpoHai^eH je npn Kpsjy XV, hjih y noieTKy XVI. cToaeba, Kaace
ce Ha je^HOM MecTy, #a cy OBe qeTnpn cpncice 66iacTH TBopaJie Ii^pBeHy
XpBaTCKy. ^yK.taHHH HMa MHoro HJTa y cbom JieTonncy, mro HHKaKO He
Moae ,a;a ce .noBe^e y ckje3,h ca uosHaTHM h ^oKaaaHHM hctophjckhm .no-

ra^ajriMa.

Oh HCTHHa name

cpncKHM rocno^apHMa y ropae qeTHpn

y npBOM ^e.iy CBora Ka3aBaH>a Menia h XpBaie, ^ajoiajiajy,

na qaK h MopaBCKy. Obo He Ha CBy npH.iHKy 6hth OTy#a, iuto je H>eroB
jieTonac ^ocneo KaKO y xpsaTCKe KpajeBP, r^e je KatcaB ^parap hokvroaBao ,na ra nonyHw JTyaaje, kojh je Hanacao HajCojBy 0 caji h HajKpHTiiqHHjy HCTopnjy XpBaTa, cjiaf>o pe#JieKTyje Ha ,HyKJbaHBHa. join Man>e
Ha KaKBy IJpBeny XpBaTCKy. Ocjia&sjyHH ce Ha KoacTaHTHHa BarpeHOpo^Hor, JTynaje oneT h oneT #aje cTapaM XpBaTHMa rpaHHne na I^cthhh;
a 3a U,pB6Hy XpBaTCKy Bean: ihto (non JJyKJtaHHH) BOBe U,pBeHOM XpBaTCKOM, hjih ropmoM ^aJiMannjoM, 3a ay ce 3Ha, ,na HBje 6a;;a npn>iopcKH ,a;eo XpBaTCKe, Hero CpoHje." O Heicoj jeoon cpncKHx h xpBaTckhx 3eMajba Ha BeJiy h IJ,pBeHy XpBaTCKy, BocHy h PauiKy, Kojy HMa
non ,HyF.i>aHHH. hbko .npyra He 8Ha BpejUHo je HaBecTH, niTa o Tone
nHHie jesyHT <apjiaTH y cbom Illyricum Sacrum, toraus I. p. 125 h 126:
o".iacTH,

a.iH

Bafee, bcjih, ,a;a je OBa qeTBopHa no,a;ejia HSMHHiJteHa; jep KohcraHTHH BarpeHopo^BH.... j,ao je rpammy noMopcKoj ^ajManaJH, kojv cy
XpBaTH saysejiH, Ha penn Tnjiypy hjih IJeTnHH, a ocTaay jJajiMaHnjy
npeKo HeTHHe iipena ncxoKy ^aje Cp6nMa h ,naje joj HMe Cp(5iije. Osa
ieo6a, Kojy cy hsbphihjih XpBaTH h Cp6n... noCTOjajia je 6es HKaKBe npo>ieHe y rpaHHJi;aMa hjih HMeHHMa h on^a, Ka^; je KoacraHTHH (BarpeHOpo^,HH) B.ia^ao, kojh xOTeKa KH>aroM HaBBaHOM
yapaeu i^apcreoM CBora
cima PoMaHa hoj^hth o nojioacajy h npapo^n sena^a n o rpannnaMa
o5jiacTH, jpjKao ce HMeHa h no^ejie, KaKO hx je aeMJtonHc iteroBa BpeMeHa ynoTpe'.i>aBao h npHMno. Ka je ^aKJie XpBaTCKa, 8a BJia^e Cser

fi,

16

OTy#a h oho Heno3HaBaH>e y KohCTaHTHaa BarpeHopo^Hora npouuiocTH npHMopcne Cp6nje y npBHM crojiekHMa, Ka,n cy ce tamo 3aMeTHy;ie
cpncne ^pacaBime, 3a to BpeMe jieTonac nona JJj"
K.i.aHBHa Tano pefen je#HHH je H3Bop, hhth ra cpncKH
HCTopoK MO^ce o6hLh; caMO ce npn H>eroBoj ynoTpeGn
BaJta npnyipsKaBaTH HaJBeke onpe3HOCTH. Mhoi-h iteroBH
no^aTUH, Hapo^HTO or ^acjiaBa h #ajbe, ocHHBajy ce
Ha qnaeHHi^aMa, a hckojh ey, KaKO oh bcjih, y3eTH ox
npe^aBba y Hapo#y; a-Jie HMa hx, Koje cy oqeBH^HO
KacHBJH xpsaTCKH npennceBaw yMeTajiH. CBaKano Jietohhc nona ^yjobaHHHa 6ho 6h Beo>ta 3aHHM:tHB npejimct 3a yqeHOCT n oniTpoyMJBe cpncKa HCTopHonncua
h 6jiaro,napHo noJte 3a H>eroB Tpyat. ,3,0 ca,aa je 6h.io
noKymaja, #a ce ayKJBaHHHOB Jieionnc y neviHHH h.ih
y noje^HHHM #ejiOBHi\ia o6jacHH h panmncTH, ajin ce ne
o H>HMa 3a6ejie5KHJin.

Tonyica, npenuia Tnjyp h no# CBOje nine n BJiacT y3ejia npHMopcKy Cpowjy
0 JJpaua, KaKO je to, #a je KoHCTaHTUH cbv 3eM.<by npeKo Tnaypa CpCiota aocy^no? 3auiT0 je onncao OHy ciapy ;jeo6y yiaaeHy n^Me^y Xpsar-a m Cp(>a, a tyTaaeM ocTaBJta HOBJijy, .no Koje BHme je <3ano CTajo
h H>eMy h ciiHy, ,a;a ciraa noyiH?... 3auiTo Hajnoc.ie fcHKa i, He nosniH>e
Ii,pBeHy XpBaTCKy, n HHKora Hetem Hakn. ^a je OBy cnoMeHyo npe noiia
/XyK.^aHHHa. HcTHHa 3HaM, ,a;a KoncTaHTna EarpeHopo^HH qecio noMHHe Be.iy XpBaTCKy h BeJiy Cpuajy, ajin h je^Hy h Jtpyry Mete ^a.ieKo
03 .Ua-oiauHJe... Tojchko, mhcjihm, cjoGoaho Mory Ka3aTn, ^a non ^yK.i>ahhh MHoro y cbojoj HCTopnja CioBeHa rpeinn, Kano Heno3HaBan>eM CTBapsr.
TaKO h 6pKan>eM BpeMeHa... CyMHaM, ^a 6h yieHH ."by^H Jiorjiii .tobojlho
^OKasaTH OHaj pe,n cJOBeHCKnz KpaJseBa, H3 Kora je non ck.iohho CBOje
c.iOBeHCKO KpaJLeMCTBo; a KaKO My je ^o^aTa OHa no i,ejia Be.ie h IJpBeHe
XpBaTCKe, n OBa 6a ce ca pasaoroM Mor.ia AOBecTH y ayn&y, Hapo^iiTo
KaKo y tom Ae.T>eHy HMajy MHore Jiamn h aHaKpoHH3MH." y III. tomv
CBora A^Jia na CTp. 38 40. Bpa&a ce ^ap.iaTH oneT Ha U^pBeHy XpBaTCKy, na BeJiH, ^;a je .naaeKo o^; HCTnne no^eJia ^aJiMannje Ha Eeay 11 H|pHeKOJiHKO norpeinaKa... Hasns
BeHy XpBaTCKy: y tom jc^hom ca^pjKe
Ii;pBeHa XpBaTCKa hjih je nocTaHKOM MHoro no3HHJn (o^ KoHCTaHTHHa BarpeHopo^Hora, kojh je jkhbco y X. cTOJieny), hjih je nocBe H3MHui.ie
HHivie ra Hefeeui HaKn y CTapnx nHcai^a.'
TaKO o JUpBeHoj XpBaTCKOj jesyiiT ^apjiaTu. kojh je aaue-io Befewa
HaKJioibeH ^o6pHM KaTOJiiiHHMa XpsaTHMa, Hero jih HiiisMaTHHHMa CpCiHMa
IlnaK h na TaBoj cTBapn ocHHBajy XpBaTH hcko CBOje rip:aBHo npaBo!
r
Iy,THTH ce MopaMO ^p. TaBpaHnfey ^a h oh HeKy BajKHOCT npH.^aje toj
UpBCHOJ XpBaTCKOj
r

19

MO/Ke Ka3aTH, #a cy th noKvuiaJH y CBOiy HajcpekHHJe ncnajiH. ^yK^aHHHOB JieTonnc joni qena Ha OHora,
kojh he y aera yHeTH jiyq HCTopnjcKe kphthkc

^yK^aHHH

HeKnx 45 KpajteBa y IIpeBajihjh (^yKJBHj y BpeMeHy o# Kpaja neTor CTOJiefea jio

ce^Me .neceTHHe XII. erosefca. 3a HeKOJe paHaje Meijy
H.0Ma MOJKe ^a ce Hatje noTBp^a y #pyrHX iracaua,
ajin nrro je 6jih3Kh cbom BpeMeHy, ayKJtaHCKH je jie-Tonncaii, tbm noy3,naHHJH. y onniTe nan Mome ce
aetohhc nona jJyKJtaHHHa CMaTpaTH Kao ^.paroqeH cno\ieHHK HajcTapaJHX BpeMCHa cpncKe HCTopnje, bhth ra
caieMO nonpeKo o#6aHHTH. IIo/i; yTHijajeM okojihocth y
cpncKOM cy ce npHMopjy aaivieTHyjie noaieHyTe qeTHpa
apacaBHue, a noce6Hn;e y ,3jkjlh mofjih cy, KaKO ce
HaBO,a,H

Toth, nomTO hm je y ,HajiMan;HJH

ocTaTH y BacajiHOM o^HOcy npeMa
BH3aHTHJH na KaKO hx h OHaKO hh 3a HaJBefee hm
Mofen HBJe MHoro 6bjio, npeTonnjiH cy ce y Cp6e. Toth
ce noMHEby h y XIY. CTOJieky, a h>bxobo hmc npaMeH>HBaao ce Ha BapoA, kojh je y HeKa#araH>oj roTckoj ^p^caBH CTaHOBao, t. j. Ha Cp6e, na qaK h feaPhjiobo bhcmo, kojhm cy ce Cp6n cjiyacHJiH, 3BajiH cy
totckhm nncMOM Ha ea6opaMa xpsaTCKe mpKBe.
Kao npBor roTCKO-cjiOBeHCKor (cpncKor) KpaJBa y
ITpeBajiHJH noMHH>e non ^yK^aHHH OcxpoJHjia? kojh je
^>apji&TH

,a;oMHnijf>a,

BjacT nojiOMJteHa

6njia,

nonrayo y paTy c JycTHHHJaHOM I. IIpeMa cnHCKy cojihhckhx enncKona 6h;io 6h to oko 530. ro^HHe *) ajin
Bn3aHTHJa je noqejia Hana#aTH Ha ToTe y ^ajiMauBJH
534. h BOJBO^a Ben03apHJe, ocbojbo je JJajiManajy 544.
ro#HHe; aaK.ie 6a Octpojhjio Mopao nomHyTH nocie 534.
ro^nne. Je^aHaecTor Kpajba 30Be CBeTonyKOM h ciaBJba
ra Kao eaBpeMeHHKa cb. MeTO^ajy h 'RnpHJiy. Osora
f

^apaaTH,

tom.,

dp.

20

ke 6hth KaKas xpBaxcKH c[)paTap, kojh je HeniTO Haqyo

yMeTHyo y ayKJLaHHHOB
3a MopaBCKora CeeTonyKa
jieTonHC, na My je Me^y ocTajiHM npnnncao h #pmaH>e
upKBeHa ca6opa y ^yMHy, 3a kojh hhko He 3Ha, a Ha
Tom 6acHOCJiOBHOM ca6opy CTBopeHa je h 6acHOCJiOBHa
UrjBeHa XpsaTCKa!
Kao ieTpHaecTH .nyKJLaHCKH Kpajb HaBe^eH je ToMHCJiaB, CHaacaH MJia^nli h jyHaqKH bojhhk". Oh h^
cbh My Ce6ecjiaB, neTHaecTH KpaJb, paTOBajin cy c Ma^apHMa, kojh cy hm nycToraetn yna^ajin y seMJby.*)
Je^no oji, TaKBHx Ma^apcKHx Hana#aa>a .necnjio ce 3a
CeGecjiaBa, KaA ce osaj 6opno c TpuHMa, kojh cy 6hjih
,

Ka#ap

oncejiH. IIoniTO je

TpKe noSe^ao, CetfecaaB

noi)e

cy obh Bet 6hjih othhijih Ha 3ana#.**)

HaMa OB#e He moskc 6hth 3a#aTaK, aa kphth^kh
npeTpeca.M0 ayKJbaHCKora jieTonHCua. EberoBH Kpa
;i>eBH" 6Hlie #a cy 6njie o6nqfle norjiaBime, 2KynaHH h
KHe30BH, na h to He cbh y ^yKJtn, Hero h y #pyrHM
cpncKHM 3eMJtaMa, a jieTonncan., 6ejieacefen no npe#an>y
HMeHa h #oral>aje, rjie^ao je, #a hx #OBe#e y hckh pea,
HiTO My HHJe yseK cpekHO 3a pyKOM Hcna#ajio. Tano
nocjie Ma^apcKor nycToniea>a no ^yKJtn, Koje je mooo
Ghth oko 899. ro^HHe, Ham jreTonHcan, Ka3yje, #a je
3Ba^eceT Apyrn Kpajt KpenHMap no6e^HO AjiaMaHe,
kojh cy 3ay3ejiH HcTpy h XpsaTCKy. IIoraTO cy <E>paHuu
Ha Mal>ape,

y3ejiH

Te

ajin

3eMJbe

.neseToj

,a,eceTHHH

to 6h jieTonncan, 6ho Te .nora^aje

VIII.

CTaBHO

CTOJiefea,

6ap y 200

roflHHa KacHHJe,

Koa Ty^nx jieTonncana

6eaeKeH0

Hajia3HM0 3a
npHMopcKHM Cp6HMa. To^HHe 633. no6HjiH
cJia6o niTa

*) BeBHMeHH HOTapuje icpajta Beae III noMiiike ^terrain Racy, y

xojy cy Ma^apn ynaaajra no cbom ^oaacKy, npo^npykn #0 JJpaia.
**) Obo je moimo 6hth 899. ro^HHe, jep cy xa^a Ma^apn ynaaajm
y HTaJiHjy.

21

cy ce cjiOBeHCKR rycapn (Sclavorum elassis) 6:iH3y ChiiOHTa (MaH^peAOHHJe) y IlyjbH ca 6eHeBeHTaHCKHM

xepueroM Ajom, kojh je XTeo #a CTaHe Ha nyT ebhxobom nycTOineH>y, Ajo norHHe, ajin JIaHro6ap4a ce hcKyne 3a thm h o#6njy GiOBeHe. Oko 827. iuiHHe bh3.HMO hx cjio6o^Be,*) a Hapo^HTO HepeubaHe, KaKO rycapeH>eM .noca^yjy TproBHHH Ha ja^paHCKOM Mopy. Ha
h>hx ydaine Mjten,H, csaKaKO no Hajiory H3 Hapnrpa^ia.
Borne roAHHa Tpajajia je 6op6a h Mnpesbe. Ako je
AjsK^e JosaH IlapTHTHnauHO 827. ro^HHe HMao HeKa
ycnexa npoxHB HepeTJbana, chh fly$K,a,a IleTpa Tpa#eHara, JosaH, Hnje ,no6po npomao npoTHB h>hx 836. ro^HHe. Ilocjie Tpn roflnne ^nrae ce caM ayac^e Ileiap
ca jaKOM CHJiOM Ha rycape h ca HepeubancKHM KaesoM
^pauiKOM (Drosaicus) HaqHHH yroBop, #a HepeTJbaHH
He nana^ajy Ha MJieTamse xafye. Ajih sek nocjie rojurae aaHa Mopao je nysKjie oneT ^a ce #wace Ha HepeTJBaHe. flpty no 6oia, y KOMe Jby,nncjiaB (M03K,na HaCJie^BbHK ^paniKOB y CTapemHHCTBy, jep Te ro^HHe He
noMHH>y ^pamKa) nopa3H ^ym^a h yfiaje My 100
pyra.

McTe ro,a,HHe nojaBHrae ce Ha ja^paHCKOM Mopy

apancKH rycapa Ha 36 Jia^a. Ilpeivia yroBopy o^ 812.
ro^HHe o BejiHKHM KapjiOM, HMajin cy BH3aHTHHnH y
cpncKOM npHMopjy 47 6 P 0BHHK KoTop, Poce, Byasy,
i

Bap,

y*n,HH>,

Jbera

rUpaq.

Apann pa3ope

ByflBy,

Poce h ^oh>h Kotop

3a thm na,a;Hy no# ^ySpoBhhk h 6Hrae ra 15 Mecenn
ajia Hajnocjie ocTaBHnie
ra ce h o^onie. Op6n Ta.ua 3ay3enie pa3opeHy By#sy
h Poce. Apana cy h ejie^ekHx ro#HHa rycapnjin no
JaapaHCKOM npHMopjy. Hohito ohh 844. ro#HHe pas;

6onie Mjieqnke Ha Mopy, y^apnine 846. ro#HHe Cjio*)

KoHCTaHTHH B&rpeHopcuHH,

tji.

21.

22

bchh" (no cboj npEJiami yappKeira XpBaTH h HepeTHa MJieTaqKH rpa# Kanpyjie (Kaopjie) h ony-

jbaHn)

CTOine ra.

Oko Tora BpeMeoa BJia^ao je y hcto^hoj Cp6HJH KHeaBjiacTHMHp, kojh je yaieo ^a npHKynn MHora cpncKa
xaKO %a, je y qeTBpToj #eceTHHH IX. CTO.iefea
Morao tfa cy36nje Byrape y Tporo^Hnmy paTy. BaaCTHMap je CBOJy Kfeep #ao KpaJHHH, cnHy Tpe6nH>cRora>
njieaieHa,

mynaHa

Be.ie.*)

870. ro^HHe Bpabajra cy ce ca naparpaacKor saeejbeHCKor ca6opa nodaHnnn nane A^pHJaHa II. EBhx.

yxBaTe HeperjbaecKH rycapn h onjtaqKajy hx. y3eBnm

hm h ca6opcKe cnnce. Ha nanimy 3Kaji6y nonute nap
BacHUHJe I. MafeeaoHau; <j)JiOTy h noKopn cse npHMopCKe Cp6e, kojh cy ce n,apy Mopajra o6Be3aTH, jia, he
My y paTy noMaraxa, a nap hx je HHaqe ociaBHO cjio
6o#He. Bek H#yke roflHHe ohh cy noMarajiH napeBHMa
rp^KOM h *paHaqKOM npn OTHMaay on Apana Bapa y
MiajiHJH. Ajih KaKO cy Apann h .najte rycapnjiH no
j^jipaHCKOM Mopy, to cy ce Ha hctb nocao 6anHJiH h
HepeTJLaun h XpBaTH. Ca XpsaTHMa M.ienH ce KojeKaKo yMHpnnie, ajin ca HepeTJtaHHMa paxoBarae Ha
Mopy h AaJte. ^a 6h noMopcse Cp6e 'Be3ao 6oji>e 3a
ce6e, Hape^H ijap BacHJinje, #a 3,y6poBHHK y 6yjijhe
naaka KHesy xyMCKOM h TpeGnacKOM no 36 3JiaTHHKa
roaHnme, Koje je flOTJie miafeao BH3aHTflHCKOM ry6epnaTopy y ^ajiManaJH.
r

*)

^yKJtaHCKiuieTonHcau; noMHite o^ upa.iaiee y ro ^o<5a

fc

Kpaiba tt

IlaBJiaMapa, yHyica ^.Ba^ecex neTora Kpa.ia Pa^ocjiaBa, na bcib, #a cy ra Tpe6aH>u,a aoBeJia B3 Paivia. r^e ce asGerjiB'
Pa^9CJiaB oaceHHO a po^ao caHa IleTpacjiaBa, 0,3; Kora ce po;uio Beayiii,.
icora cy Tpe<5aH>u;B 6. aBr. oKpa.BBJiB. Bejiymje noGe^ao pamKora seynaHa
JbyTOMapa cpetHO ce 6opao a c Yrpana, aaa Bet sa H>eroBa HejaKa.
CHHa TameMapa ocTa^e HeroBo.i KyKa ca>ix) Tpe(5au>cKa.

Be^a aaa Beayma, HHa^e

H3y3HMajykH HepeT^aHe, kojh cy ce ^pasajin

ynopHO He3Ha6omTBa, Te cy mm seauLy ocTajia Cp6a 3a
to 3BajiH IIoraHHJOM, ociajH Cp6a 6bjib cy, HaJBHrae
HacTOJaBaaeM Bacajiaja I, Befe KpniTeHH. Kano ce y
to #o6a Beb noqeo pa3#op B3Mel>y acTOtme h 3ana^He
ixpKBe, kojh ce Hajaocjie CBpniao KOHaqHOM nanaHCKOM
DJH3MOM, #a 6a Cp6e 6oJbe Be3ao 3a IJaparpafl, uap
Bacajiaje no^aace y rpa#y Pacy, Me^y Cp6aMa, enaCKoncKy CTOJiauy*;
w

IIoraeH" HepeTJLaHH a .naJBe cy rycapajia. Mjieua

887. ro#BHe, %& ytnme TOMe Kpaj, ajiH hx

HaMHCJie

HepeTJtaHH o^ame. RjMAe Kae#ajaH 36ajta koa MaKapcKe pa36nje HepeTJBaHe Ha Mopy h Ha cyxy, OTe
18.
hm h yHHHiTH neT .na^a; ajiH nocjie Meceu flaHa
cenT. HepeTJLaHH Tano nopa3e Mjieqake, %& noraHe h
caM xym&e.
,

Mei)y tbm je xyMCKH KHe3 Maxaajio BanieBak

VMeo Aa no/ta ce #o6aje Tpe6amcKy a ,flj^Jby, a cpnckh KHe3 IleTap roJHHKOBah 3ay3Me HepeTBy. Obo
H3a3Ba TpBeae Mei>y MaxaajiOM h HeTpOM. 06oJHii,a
cy CTOJa.ua no^n bpxobhom BJiamfey BH3aHTHHCK0xM. MaxaHJio o^ycTaHe BH3aBTHHCKora uapa h npncTaHe y3
6yrapcKora uapa CaMeyHa (912. ro^HHe), ua KaKO cy
Mjieija TaKot)e 6bjih hoa bpxobhom BJiamty Bri3aHTHHckom, to Maxaajio 3apo6;i>eHor flysK^eBor cima nonute
CaaieyHy. ,21,0 OTBopeHa HenpajaTeJtCTBa Kao #a He ^,o|e
M3Me^y Muxaajia a IleTpa, jep ce 913. ro^aae CaMeyH no>iapa ca Ba3aHTHHUHMa. Ajih Bet a/tyke rojiHHe o6hobh ce paT a je^Ba Moronie Ba3aHTHHua KpaTaK Map HaqaHHTB ca CaMeyHOM, kojb ynoTpe6e, #a
Ha CnMeyHa #arHy a 3pyre Hapo#e. y HepeTBa caJ,yK.iaHHH

(Be^ynry;.

nparacyje

to

TpeOniLCKOM

Kpa.i>y u

ElaBJiHMHpy

24

CTaHe ce KHes IleTap ca apaqKHM cxpaTHroM JEeoHOM

PaB^yxoM h .noroBope ce 3a #ajbe nocTyna&e. BnnieBafe jaBH 3a obo CHMeyHy, kojh nocjia BOJCKy Ha cpnCKora KHe3a h npesapoM ra %o6u y csoje pyice (917.
ro^HHe). Maxanjio BnnieBHii KaH.ua Tajia 3ayse h HepeTBy h nocTa^e capa3MepHO CHasKHHJa, a:in maBHa
cpncKa ^pacaBa 6erae oc.ia6ji>eHa h Maxanjio H3.ia3H
Kao onaj, kojh je ocyjeTno npHKynjtaike cpncKnx 3eMajta y Befey uejiHHy.
Ba3aHTHHCKa AHHJiOMaiiiHJa yMejia je #a 3a thm
3a^o6iije Moxanjia 3a ce6e, kojh ,h;o6h o# rpqKora uapa
THTyjiy KOHcy.ia h naTpnimja h MOSK^a ynpaBy Ha#
^yOpoBHHKOM h KoTopoM. Ajih Ka# ce 924. ro^HHe
npHMHpHnie 3a hcko Bpeivie CflMeyH h Tpuw, npn qeMy
Kao #a rpqKH nap HHj'e flMao o63npa Ha ceoje cpncKe
h xpBaTCKe caBe3HHKe Mnxanjio h xpsaTCKKH Kpajb
ToMHCJiaB o6paTe ce pa^H 3amTHTe nana, o#ycTaHy on
uapnrpa^cKe upKBe h csoje 3eMJte noaaosce cnjieTCKOM
apxaenHCKony. liana je pa^no Ha Mapy H3.wei)y h>hx
is
CaMeyHa, ajin Hnje ycueo. TeK Ka^ 6yrapcKa sojcKa
6h nopa5KeHa on, caBe3Hax Cp6a h Xpsaxa h k&ji yMpe
?

CnivieyH,

HaqHHH ce MHp (927. ro^HHe), y KOMe Ma.ieH

sauiTO,
je^aH %eo o,a HepeTee AO^e noA XpBaxcKy
He 3Ha ce, Mnxanao ce nocjieAH>H nyr noMHH>e 926.
ro^HHe. Ka^ je y IlyjBH OTeo rpa# CanoHTy. ,HaK3ie je

HMao

Be.iHKy

cajiy.

coctckom]

upKBeHOivi

ca6opy

8. Maxanjio He yqecTByje, 6hjio hito

ofl ro^HHe 927
HHJe 6ho y 2KHB0Ty, Ghjio hito cy Cp5n 6h.ih npoTHBHH
3aKJByqHHMa cnaeicKora ca6opa 0/1; 925. ro^HHe, KOJHMa
ce cjioseHCKH je3HK HCKJbyqyje H3 nrjKBe.
IIpHJiHKe y ByrapcKoj, Koja je cJiaGa.ia, Kao h y
cpncKOM npuMopjy, r#e cenocjie Maxanjia BntneBafea pac-

ynoTpe6n ^acJiaB KhohhmhpobhK oa,

cpncKnx KHe30Ba, yMaKHe 931. ro#HHe H3 6yrap-

najio je^HHCTBO,
Ji03e

25
CKor 3aT(meH>a, ocjio6o#h CBOJy fle,noBHHy o# 6yrapcKe
BJiacTH, cnoja c h>om h ^yujby, Tpe6HH>e, XyM h Hepexey h TaKO yje/uiHH bcjihk #eo cpncKHX seMaj&a.
^acjias je npH3HaBao rp^Kora mapa Kao BpxoBHora rocnoaapa, a npniviopcKe apacaBe cpncKe HMajre cy CBOJe
KHe30Be, kojh cy ^acjiasa npH3HaBajiH Kao BpxoBHy
oaBy, a HHaqe cy 6hjih nocBe caMOCTajiHH .*) IIoHMeHue
HepeTJtaHH HHcy npecTajajin ca rycapemeM, 36or qera
HHcy npecTajajin hh h>hxobh paTOBH ca MjieuHMa.
II. 6opno ce c H>HMa 932.
JlysKjie IleTap KaH^njaH
ro^HHe He 6e3 ycnexa. Ajsk^q Ileiap KaHflnjaH III.
nojcnrHe 942. roAHHe jaKy CHjiy Ha ebhx, ajra Kao aa
He .no^e ao npasa paTa H3i\ie^y HepeTJtaHa h MjieTaKa,
kojh cy Ha Mopy Bet 6hjih jaKH. HepeTJtaHH BpaTHHie
Mjiei^HMa njieH h npHCTanie #a njiafeajy hckh #aHaK.**)
Ajih ce obo 6p30 noKBapn, ,h,ok 948. nuHHe, noinxo
Mjie^HtH 6e3ycneuiH0 Hana,a;anie Ha HepeTJtaHe, Haqnee
MHp, #a HepeTJBaHH He Hana^ajy Ha M.ieTaqKe Jiatje,
a Mjiei^H ,na hm 3a to .najy ro^nniBbH #aHaK.
Hocjre qacjiaBOBe cmpth,

oko 960.

ro^eHe, no*ie

BaHOBH h mynaHH examine ynpaBJtaTH caMOCTajmo CBaKH y cbojoj oftjiacTH,

ce H>eroBa apsKaBa pacnajaTH.

Ha cyce^e h OTHMaTH hito ce Morjio otcth.

^yKjtaHCKH jieTonncau,, hhko He CMe#e Ha3Barn ce KpajteM, Hero caMO BejiHKHM ^KynaHOM. Tpe6hh>ckh KHesoBH Morome #a oBjia^ajy XyMOM h ,HyKjbom, a o# 3eMJi>e cpncKHX KHe30sa npncBOJe KpajeBe

Hana,a;aTH
ajiH,

BejiH

TpeOnH>y
*) 3a MacjaBa cnoMHH>e KoHCTaHTHH BarpeHopo#HH y
aeroBor po^aKa Ty^eMHpa, CHHa xBajiBMHpoBa, a yHyKa Bejie KpajHHnka.
lion ^XyKJLaHHH HMa ^Ba XBajiHMHpa: npBemja ^Ba i,eceT ^eeeTora Kpa;ia"
IIpeJiHMHpa, kojh je 3a oija ynpaB.i>ao 3eTOM, h apyror Xeajnoinpa, Tpn^ecex jjpyror Kpa.i.9, CHHa Tpn^eceT npBora Kpajba Ty^ennpa, a yHyaa
TpH T,eceTora Kpa.ta CHJiBecTpa. 3a apyror XBajiHMHpa Kaa;e JJyKJbaHHH,
#a je BJia^ao y BpeMe, Ka,a; je Cawynjio uapoBao.
**) ^apu, Histoire [de Veiiise, tome I. p. 102.
r

26

Ha rop&eM

*lHMy, Ha IIhbh h TyniHHH h na TapnHepeT^aHe noMHity 969. ro,a,HHe, #a cy noMara.iafcecapy OTOHy h Apane noGe^HJiH Ha 6p#y TapraHy y
IlyJbH, TJiG

Cy Ce OBH

6H.1H yiBlpjlttJin.

CpncKe Mefeyco6Hne

nocjie qacjiaBose cmpth, Kao

h c.ia6ocT 6yrapcKe uapeBHHe, ynoTpe6e Tpua h hoKope h Byrape h Cp6e. Ajth obo Heje #yro Tpaja.io.
y Make,aoHHJH ycTaHy Bpcjann h y ycneniHoj 6op6n
oc:ro6oAe ce no# bo^ctbom 6pafee .HaBH^a, Mojcaje, ApoHa
h CaMyHJia, a y3 ebbx npncxanie h ocTa:iH Cjiobchh,
kojh cy 6hjih y Ghbhioj GyrapcKoj ijapeBHHH. Hcnpe^
Fpna ckjiohho ce paniKH BejiHKH acynaH y Tpe6HH>CKy,
rae ce H>eroBOM KbepoM IIpexBajiOM oskchh #Ba#eceT
jjeBeTH Kpajb IIpejiHMHp h na%e mynaHOBy CHHy Pajsnrpa^y SKynaHHJy OHoromT. KaKO cy nocjie cmpth
i^apa 'EnMHCXHJa 976. ro#HHe uefyy TpuoMa Haciajie
Me^yco6Hii,e, Koje cy Tpajajie hckojihko ro^nna, to PainaHH, y #oroBopy ca IIpejiHMnpoM, y hcth ^h no6ajy cse Ppne y cbojoj seMJBH, BejiHKH Hvynan BpaTH
ce y PaniKy, Ha^ kojom je Bjia,nao no# bpxobhom

Bjamky Tpe6HE>cKora

KHesa.

IIpejiHMHpoBe CHHOBe noftnje JlereT, KonHJiaH npejiHMHpoBa 6paTa KpacHMHpa, ajin .lereTa h chhobc My
noMopn Kyra h Hapoa noaoBe CHjreecTpa, caHa #pyror
npejiHMHpoBor CHHa BoaecjiaBa, kojh ce HcnpevH Jlereia
c MaTepoM ckjiohho y ^y6poBHHK. CnjisecTap je H>iao
CHHa Ty^eMHpa, kojh je Bjia^ao y BpeMe, Ka^ ce Cany h.io onapno. Ty^eMHpa Hacjie^H chh My XBajrHMHp,
kojh je 3eM.By CBojy no^ejino Me^y CHHOBHMa: npseHny
XleipncjiaBy #a#e 3eTy, ,3,P ar0MH Py Tpe>HH>e h XyM,
Mnpoc;iaBy llo^ropje (iipeMa PainKOJ) MapocjiaB ce
yTonn y B.iaTy, Kaa je Einao y CKa,nap 6paTy ITeTpHcjiaBy, kojh ca,n y3Me XIo#ropje. IleTpHCJiaBa je HaCJie^HO

chh My BjiaflHMHp.

27

Mehy thm cy nesaBecHH HepeubaHH oneT

6hjih

yiapHjin y rycapeite. Oco6hto cy ,a,oca^nBajiH #ajiMa~

thhckhm h ncTapcKHM rpa#OBHMa, kojh ce o6paTe MaeEHMa ca mojioom 3a 3aniTHTy, Hy^ekH cei sa to, aa
npo;ieke 997.
npHSHa^y MJieTaqKy BpxoBHy BjiacT.
jaKOM
<motom.
ypceo.io
ca
nUHHe KpeHe ce ayacae
HcTapcKH h ^ajiMaTHHCKH rpa^OBH oji. Ilopeqa %o ,3,y6poBHHKa noKJiOHe ce jijsKjiy, hcto Tano h ocTpoBa #o
Bnca. CaMO HepeTJtaHCKa Kopqyjia h Xsap He hoko-

ocbojh xymne 6e3 Myite, jep Ha

BdOJ HHJe 6hjio yKpenJLeH>a; a.nn Xsap je BasKHO Kao
oaBHo yToqaniTe HepeutaHCKO h xsapcKH rpa# 6ho je
,Ho6po yTBp^eH h H>iao je jaKy noca#y. MjieqnhH y^ape
na rpa# h nocie jaKa OTnopa h KpBaBa noKOJba ocBOJe
ra. IIo6e^eHe 6opue nonute njwijie y 3aToqes>e
a 3a
thm ce annie Ha cany HepeTsy, Koja je ry6aTKOM
XBapa 6njia o6Ha5KCHa. MjreqHKn rpo3HO onycTorae HepeTBy, oriteM h inaqeM 6ecHurae no h>oj, Hajnocjie ,nol)e
#o yroBopa, #a Mjienn He njiafcajy Banie #aHaK HepeT^>aHHMa, .na HepeTJtaHH BHine He rycape, #a nomTyjy MJieTaqKy 3acTasy, ^a HaKHajje niTCTe yqHBbeHe
M.ieTaqKHM no^aHHUHMa. TaKO ce CBpura 6op6a H3Me^y
HepeTJtaHa h MjieraKa, Koja je c KpaTKHM npeKB;a,HMa
Tpajajia 160 roAHna. 0# to #o6a y3e MjieraqKH ji,jm,ji,e
h THTy.iy ^y^K^a oa ,3,ajiMan,HJe.
pHrne

ce.

Kopqyjiy

XoTefcn yje^HHHTH cse CuoBeHe Ha TpaqKOHJiHpckom nojiyocTpoBy, KpeHe ce nap CaMyHao 1002. ro4HHe Ha cpncKe 3CMJbe. IIpBO yaapn Ha 3eTy. Ty ra

aoqeKa KHe3 Bjia^HMep Ha Kocoj FopH*) wsyie^j EojaHe h yiiHH>a. ^eo caiviyHJiOBe BojcKe ohkojih Kocy
y

jJyK.taHHHa ce obo o"pxo 80Be Obliquus mons, Koca Topa (Kpu5hjio HMe OCihk, Kao ihto ra HeKH xohe #a 30By, <5hjio
My HMe e aaTHHCKHM oCthkom Oblicus, a He Obliquus.
*)

BaH,?). Ka,a,
<Ch

6h My

2*

ropy, caM nap na#He no,n yuHH>, Ka# je KOcoropcKH

HcynaH xieo #a H34ajoM npe.ua napy Tsp^HEby n ceora
KHe3a, o,ne caM BjiajiHMop CaiviyHJiy h npe^a My ce.
CaMynjio ra noniJLe y CBqjy npecTOHHiiy Ilpecny, na
He Moryhn OTeTH yn,HH>a, nycTomefcn o^e noa KoTop.
cnajia ra h pa3opn, hcto TaKO h PncaH, na ys Mope
#onpe #o 3aapa, ycnyT 3anajie JJyGpoBHHK n Ha BocHy
h PaniKy BpaTH ce, CBy#a ocTaBJBajykH 3a co6om nyCTom. Me^y thm je uapcisa Kfen Kocapa HMaJia npnjiHKe #a bh^h Bjia^HMnpa, na Kaa ce CaMynjio spam
y CBOJy npecTOHHny, Ha n>eHy MOJi6y y,na je 3a B.iaAHMnpa, KOMe BpaTH ^.pmaBy n y3 to join My #ajie ca
KpajLeBCKHM HacjiOBOM .upaqKy 3eMJty n KoTop.*) H B.ia^.HMHpoBy CTpnuy ^paroMnpy BpaTH CaMynjio Tpe6na>e
n XyM.
1014. ro^HHe yMpe n,ap CaMynjio, a aeroBora cnaa
Pa^OMHpa y6nje 6paT My oji CTpnn,a B.ia^HCJiaB.
kojh ce onapn. ^a 6n ce o6e36e;mo na npecTOJiy, B.ia^HCJiaB y6nje napeny PatfOMHpoBnny, ocjienn pa^OMHMHpoBa cnHa, a Kpajta Bjia^HMnpa Ha Bepn y6nje y
n,apa

IIpeciiH

y upKBH

22. Maja, 1015.*")

CaM

Bjiaancjiae

norHHe 1018. roAHHe o# y6njiaqKe pyae npe^ ^pa^eM,

kojh je 6ho onceo.

Ha

rjiac

o cmpth Kpa-ta Bjia^nMnpa noxiiTa CTpnu;

My KHea ^paroMHp, a& 3ay3Me

cnraaBniH y npHMopje, 3anniTe

tberosy #pjicaBy, na

o,a KoTopana, #a My
BOJCKy npesose. KoTopaHH ra #o*ieKajy ihto Jiennie m

*) .ZJpai je KpajeM aeBeTe aeceTHHe X. CTOJieka OTeo CaMyaao 0,1

TpKa h ^ao ra y ynpaBy cbom 8eTy Ainoxy, a.in ra OBaj HsaajcTBOic
npe^a Tpn,HMa 996. ro^HHe. CaMyH.10 HaHOBO ocbojh JJpaq. a.in ra Tpua

oneT oTMy 1006. ro^nne.

**) B.ia^HMHpa je npasocJiaBHa itpKBa y3eja y CBOje c8eTHf e.i.e.
IfceroBo Tejio npeiieJia je Kocapa 113 npeene y KpaJHHy (Capcicy) h norpe6ja ra y upkbh Cb. Mapiije, a caMa y3Me MOHauiKa *ihh h 5y^e norpe6eHa qejio MyjKeB.teBHx Hory.

29

noaoBy ra Ha oocn Ha ocTpoeo Cb. TaspHJia. BhacLh

KHe3a ca Ma.iOM npaTBbOM Ha ocTposy, HaBajie u&a> MaqeBHMa, a oh ycKoqn y ijpKBy h y H>oj ce Taso 6pahho, 4a My HHcy Moon #a Haxy^e. Ha to KoTopaHH
OTKpHJy KpoB Ha upKBH h CTpejiaMa h KaMesbeM y6u]y
^paroMapa, a aeroBa Bojcna pa3H^e ce Ha to. Obo
He^ejio yqHHHJie cy rpqse npacTajiHne, Koje nporjiacnrae
He3aBHCH0CT KOTOpa H0# rpqKHM nOKpOBHTCJbCTBOM,
IIomTO na,a,e nap Bjia^oc.iaB
npH3Harae h cpncKe
36M.i_e BpxoBHy BjiacT BH3aHTHJe, na h xpBaicKH Kpajb
,

KpacHMHp

II.*)

Bjia^HMHp HHJe HMao #ei(e, ajin HaicoH ^paroMHpa,

kojh je 6ho ome&eu KkepoM paniKor BejraKor mynaHa
J>yTOMHpa, ocTao je chh ^otfpocjiaB (CTeBaH BoJHCJiaB),
kojh ce ojKeHHO je^HOM yHyKOM u,apa CaaiyHJia, Koja
ce 6aBHjia y ^yGpoBHHKy. OHa My je po^ejia neT chHOBa: roJHCJiaBa, Maxanjia, CaraHna, Pa#ocjiaBa h Ilpe.HHMHpa. ^oftpoaiaB je npn3Hao rpqKy BpxoBHy BJiacT
Ha# 3eroM h Tpe6HH>eM, ajia KaKO cy rpna y Hapo.ny
oh.ih OMpa^eHH, 3,o6pocjiaB ynoTpe6n to Hapo^HO pacno.ioiKeH>e, h Ka,a Hapo,a; y hcth #aH no6aje cse rpqKe
B.iacHHKe y jipaqKoj o6;racTH, noBCue ra 3,o6pocjiaB Ha
FpKe y 6op6y 3a CJio6o;iy. Fpnn caBjia^ajy ycTaHaK,
na h 3,o6pocjiaB Mopa^e oth^h y Hapnrpa.n 1036.
r

ro^HHe.

BasefeH ce y D,apnrpa#y, ^oSpocJiaB je Morao 4a

no3Ha cjia6ocTH rpqKe napeBHHe, na Ka# ce BpaTH y
CBojy aeMJby, KpeHe BojcKy Ha FpKe 1040. ro#HHe h
HCTepa npe^CTaBHHKa rpqrce BjiacTH, Teo(J>n;ia Jepo*) Mji ra 30BeM0 KpacimnpoM, a He KpemaMnpoM, jep HaM to HMe
M3rje rT;a npaBHje, He caMo hito nMajy h chomchhuh, kojh ra 80By Ci*<*simerus, Hero h hito obo HMe HMa cBora CMHCia, HMajyhH h CBojy aHTMreay y napo,a;HOM caBpeMeHOM HMeHy MyTiomp (Ka.3HMHp), ^ok HMe Kpe-

iiiHMnp

Hena pasyMHa

cmhcjui.

30
THKa. IJ,ap norajte Ha H>era BojcKy no# "BopfeeM IIpoBaTOM,*)
paBHOJ 3eTH hcto^ho 04 Bjiaia yjjape ce
o6e bojckc. ^odpocjiaBOB chh Pa^oc.iaB qaHno je qy-

npo#pe 40 rpqKor BOJBoae h caoji xpa6pocTH,

6jbom ra TaKO y^apn, 4a ra o6opn. Tpua na to OKpeHy
jie^a. Cp6a ce HaKJione 3a H>HMa h He6pojeHe hx no-

aeca

Han^y Ha ocTaxa
qeTHpa KHemeBa CHHa y 3ace,a,H. Taj #aH Tpan cy sjio
H3rHHyjia. H^P 0CJiaB <W e Pa#oc:iaBy y ynpasy pajeqny KynaHHjy. PaT Ha TpKe HacTaBH ca #o6pHM
ycnexoM, pa3MHqykn rpamme cbojoj apacaBH.
6njy, a Ha CBOJy 3Jiy cpefey Tpiin

PpqKH n,ap CKynn 1042. ro^HHe BejiHKy BojcKy on

60.000 JBy^a h npe#a je bojboah Maxaejiy, cnny
ApaqKor npe^eKTa AHacTacHJa.**) Ajih osa Be.iHKa bojCKa He 6eme rpnaMa #o6pa y3,a;aHHua, Hero ca mhofhm
HosneM 3a4o6Hjy ohh panraor BejiHKor 2KynaHa 6ocaHh ohh
CKora 6aHa h xyMCKora KHe3a JByTOBH^a,
y,a;ape Ha Bojacjiasa. Maxanjio
aonpe y npsoj ho.ih
OKTo6pa ca bojckom 04 CKa#pa 40 Bapa, a Bojcna
cpncKHx KHesoBa no,a; KOMaH#OM JByTOBH^OBOM npo#pjia je y Tpe6nH>CKy KHeaceBHHy. BojncjiaB Hayara 4a
nojiOMH npBO FpKe, Kao jaqe. Chhobc Mnxanjia, CaraHna h npe#HMHpa nouiJLe c o#a6paHHM ^pyacHHaMa
nocejjHy Bncose oko
h MHorHM Tpy6aMa h po3HMa,
rpqKor OKOJia, na Ka# qyjy aerose Tpy6e h poroBe.
HeKa ce h ohh jase, na noJiaKO Hetta ce cnyniTajy npeMa
Tpi^HMa, &apo 6h obh homhcjihjih, 4a cy 04a CBy.ua
h nonjianiHJiH ce, a Kaa
onKOJBeHH BejiHKOM chjiom
#oijy 6j[H3y FpKa, Hena cjiojkho y^ape Ha h>hx. A
je#aH BapaHHH, npnjaTeJb KHemes, o,ne Mnxanjiy h oho-

*)

**)

4y KJ]baHCKH JieTonacan aoBe OBora BoJBO^y ApMeHonyaoM.

Hon ^yKJbaHHH 30Be ra KypciuiujeM b Karae, #a je <5ho Tonapr

Ha^ ^paieM H ^pa^KOM

oftjiamky.

31

MeHe

^a ce ^y^a, jep

onKOJbeH ca csajy crpaHa.

r.iyxo ,no6a hoKh
0a BecT Bpjio y3HeMHpM TpKe.
npn6jiH^CH ce BojnejiaB ca cbojom bojckom rp^KHM cTpa^KaMa, noOnje hx h paciepa. Cafl saxpyGe EberoBe
Tpy6e h po3H, a ca miaHHHa o#a30By hm ce Tpy6e
KHemeBHx cHHOBa, kojh ce ca cbojhm Jty,nHMa CTa^ome
<5nynrraTH y nojte. Cp6n CTame ca cbhx CTpaHa y#apaTH Ha npec/rpaBJi>eHe TpKe. kojh ce Aa#y y 6ercrBO,
a Cp6n hx BHjanie ao 3ope h no aany cse #o ,3,pHMa.
Bn3aHTHHCKH jieTonncnH Karay, #a je TpKa norHHyjio
40,000 ca ce,naM BOJBO#a. Mhoth cy #ocnejiH poncTBa.
ra,

]e

BpxoBHu rp^KH

BOJBO.ua

Mnxanjiocnace ce no MpaKy*)

OBe cjaJHeno6e,ne nonube BoJHCJias cnHa ToCpexHy ce no#

rpa^,OM K;io6yKOM. FoJHCJiaB nonaace KHe3y 50 3apo6jbeHHx pan>eHHx TpKa y #OKa3 no6e,ne. JbyTOBH^OBa
BOJCKa npena^e ce Ha to, a.in ce He npena^e Jbyioh>hx ^Bojana ca join
bha, Hero no3Ba TojncjiaBa,
Ilocjie

JHCJiaBa ca bojckom Ha KHe3a JByTOBH#a.

no ABa #pyra no#ejie MeiyjaH

npe^jior. Kaa y^o6nh, je#aH

paHH

.lbyTOBH.ua,

HHKe

*IHTaB ^,aH.

rojncjiaB npacTa^e
0,3,

Ha

rojncjiaBJbeBHX Jbyw.

pa36e2Ke ce K>eroBa BOJCKa, caM Jbytobh,h yMaqe OHaKo paaeH. FoJHCJiaB je sejao npoTHB3,o6pocjiaBJbeBH chhobh ocBOJe CBy ^paqny o6jiaci
AO pene Bojyme Ha kojoj no^nrHy TBpflH&y. KotopaHH cTpename ca# o# ocBeTe 3a CBOje HeBepcTBO. Ohm
npnaie cpncKora KHe3a 3a CBor BpxoBHora rocno^apa,
a oh hm ocTaBH noTnyHy yHyTpamsby caMoynpaBy h
OnpOCTH HX CBaKH ^aHaK h #a3K6HHe.
r

*} TaKo name BaaaHTHHaij, He^pHH. A Hani flyKJLaHHH bcim, #a

rp^KH BoJBo,a;a Kypcajraje y 6ojy aonao TemKe paHe n ^a je hsaaHyo o^c paHe Ha cKa^apcKOM no.T>y h to mccto ^a je 03HaqeHO kpctom,
kojh [ce^ h y ,nyK.T>aHHHOBO BpeMe 8Bao KypcH-oijeB KpcT. Brake #a je
KypcHJiHje 6ho KaicaB oa hhjkhx soJBo^a, a He rjiaBHH.

je

32

3a B;ia,naH>a KHesa ,3,o6poc;iaBa Bojacjiana nocTao

apxHenacKonoM y CnjieTy ,3,a6paji (oa 1030 1050
roAHHe). Oh no30Be y ca6op CBOje noapyuae enHCKone.

je

Ta/ja cy noji cbjictckom MHrponojiHJOM 6hjih h enncKOHH 6apCKH, yURHjCKH, KOTOpCKH H CBa^KH. ObH Ce
HaBesy Ha Mope, ajin hx yxBara 6ypa h ohh ce yrone.
Osa Hecpeha ;na#e ,2,o6pocjiaBy npnjiHKy, #a 3a csojy #pacaBy, Kao h 3a ocTajie cpncKe 36MJbe, #o60je He3aBHCHy
i^pKBy. HjinpHK je Ta#a y npKBeHOM nonie#y 6ho no,n
phmckhm nanoM, a upKBa ce joni Haje 6mia no,ne.iHJia
na HCxo^Hy h 3ana#Hy. IIohito je aeroBa .upacaBa cna.najia no,a; HerAamEby .nyKJbaHCKy MHTponojrujy, to nana
BeHe^HKT IX. o6hobh OBy MHTponojiHJy, a KaKO je ,2y-

pasBajiHHaMa, to ce oGHOBjteHOJ mhtpohojihjh

Bapy h no^ionce joj ce CTOJiHne ennCKoncKe: cKa^apcKa, nnjiOTCKa, #pHBOCTaHCKa, ynBH>CKa,
csaqKa, KOTopcKa, 6y#BaHCKa, Kao h 6ocaHCKa n cpCajcKa.

KJba 6njia

o^peflH CTOJiHua y

BapcKH apu,H6HCKyn y3eo je KacHnje THTyjiy npHMaTa

Cp6nje. KaKO naK #y6poBa*iKH apxnenHCKon Hnje XTeo
^a ce no^BpraBa hh 6apcKOM, hh cnjieTCKOM MHTpononana rpnropaje YII. 3a Bjia^e Kpa.i>a Mnxanjia
y 1078. ro,niiHH hobhch #y6poBa*iKy n,pKBy Ha Mnrponojmjy n no^BprHe joj ,HHJeii,e3e CTOHCKy, Tpe6HH>CKy,
pncaHCKy, HepeTBaHCKy, GpaqKy h KopqyjiCKy.
ll,o6pocjiaB BojHCJiaB OreBaH yMpe oko 1051. rochhobh no;jejie apacaBy Me^y co6om,
jiHHe. IBeroBH
npH3HaBajyka Kao CTapeniHHy HajcTapujera 6paTa To6yHH y Tpe6nH>y nornHy ToJHCJiaB n IlpeJHCjaBa.
jihmbp; ocTajia Tpn 6paTa noKope Tpe6nn>e, a 3a thm
h XyM. ^pacaBHo CTapeniHHCTBo npe^e Ha MnxaHJia,
kojh je yaieo aa yTBp^n ^o6pe o^aoce ca TpuHMa, na
OH#a y,napH Ha PaniKy, Kojy TaKo^e noKopn. Obh ycnecn MnxanjiOBH ocwejie ocTajia cpncica n.neMeHa Te
1073. roAHHe ^nmy ycTaHaK Ha Tpne y no#yHaB;ty,
.iHTy, to

m
aa MopaBH Bap#apy h ^pHwy, na ce o6paie na
Maxanjia, #a hm noMorHe h cnna hm CBora #a#e 3a
>CTapemBHy. Mnxanjio ce o,na30Be oboj jkolh h nonute
hm CBor HaJMJia^er eana Eo^HHa ca 300 o/i;a6paHnx
BOJHHKa. Cp6n y IIpHspeHy nponiaee Bo#HHa napeM.
pasGaje Bo,ihh rpiKy bojckv h 3aKo,a; IIpH3peHa
rp^Ke
po6n
B0JB0#e. Je#Ha BOJcKa ycTaHMiKa npoajia
Ty 6yne cacBHM nopajKena:
.zjpe
#o KocTypa
#pyra Bojcna, Kojy je bo#mo Bojjhh, y3Me o^ Fpita
Hhih h ^arHe caB Hapoji #o ^yHasa, a:m y 6ojy
Ha EocoBy ko# Ilayaa Ha^Hjy FpHH, 3apo6e Bo^naa
h OflsyKy ra y Asajy y AHTHOxnjy. Ca^ Fpiio casiaromp, oh ^pa^Ke
jxajy ycTaaaK h yaape Ha Mnxanjxa,
;

o6jiacTH je,nBa 0CTa#e

je#aH

thm paTOBHMa norHHyjio

#eo (oko 1075. ro#HHe),

Mnxanjiy HeaonHKO ch^HOBa h oh ce nocxapa, #a My Bo^hh #ot)e H3 poncTBa,

IIocpe^OBaEbeM neKHx MJiexa^KHx xproBana 6h Eo#hh
3a #o6pe HOBue ocjio6oi)eH (oko 1076. ro^HHe.)
je

Pa#H Beker yrjie^a h 6oji>er o6e36e^ea>a CBOJe Ap3KaBe o6paTH ce Mexanao Ha nany FpHropHJa VII. ca
jmoji6om,
My npH3Ha KpaJi>eBCKo AOCTOJaHCTBO h
My noniJLe 3HaKe KpajBeBCKe BJiacTH. liana ce o#a3Bao
Toj acejBH 1077 ro^HHe.*) Mnxanjio je yMpo 1081. ro.^HHe, noniTO je cjiaBHO BJia^ao 30 ro#HHa.

Maxan.10 je Bo#HHa yseo Kao eaBJia^apa. Ka,n ra

onpocTHo 3aTO^eH>a, h Bohhh ce#He na npecTO no
oqaHOJ CMpTe. Obo H3a3sa MeJ^ycoSnHe, jep ctphb; My
je

*) nana mv ce HBje o^Max o,na8Bao, jep je, Kaico

#apjiaTH (HI. ,
CTp. 152) BejiH, cyMttao, #a je 8apajKen rp^KOM ihh3mom." Mh ysaMaMo
rope 10Y7. ro^HHy, jep y pacnpn Me%y 6apcKHM h ,a;y6poBaqKHM apiptOHCKynoM bh^hmo, ja ce Tparopaje VIL idibus januarii (13 jaH ) 078.
oopaka Ha Maxanjia. #a My nonute 06a apn;n6HCKyna; a ^yOpoBiaHH ey
Muxamia mojhjh 3a noepe^OBaike ko^ Kane, aa ^o6njy apua^HCKyira ca
MHTponojiHTeKiiM npaeoM. Oxy^a ce shah. #a je Mnxasuio sek 1077. ro
ji;HHe Mopao ko,^ nane io5po CTOjaTH.

34
PaaoejiaB, xao HajeTapHJH

y nopojuii^H, no.ia.rao je npaBo>

aa npecTO. Osaj ce npen pas^op y nopo^onH Kpa.i>eBCKOJ

yMHpn nocpe^OBaibeM GapcKor apn,H6HCKyna. O^Max

Kao caBe3HHK n,apa AjieKcaja KoMHeHa,

6y#e ynjieTeH y 6op6e npoTHB CHHHjiHJaHCKHx HopMaHa,
kojh cy Hana^ajiH Ha rpmso n,apcTBO (1082. ro^iiHe);
ajin He ynynrrajykH ce #y6oKO y Te pacnpe, ynoTpeGa
3a6yHy rp*mor n,apa h noKopn Panucy, y Kojoj nocTaBH
5KynaHa ByKaHa;*) 3a thm noKopH BocHy, y i*ojoj HaMecTH GaHa OeBaHa. Bo;lhh je 6ho y3eo h ,3,pa*i c o(Liamky, ajm je to Mopao
BpaTH FpueMa (1085. rorjLHHe), c KOjHMa HacTarae .nyroTpajHe 6op6e.
nocjie Tora,

KoMHeHOBwin HHcy mofjih paBHOflynmo

cpncKy KpaJBeBHHy, Koja je nofca&HBajia TeacBby
sa mapeH>eM. Ako npeMa ,3;paqy Bo#bh Haje HMao
I],apeBH

r.ieAaTH

ycnexa, H>eroB paniKH acynaH ByKaH BOJeBao je Taico

ycneniHO, .na ee 1094. ro^HHe ca Tpi^BMa HaqnHH Map,
kojhm je PamKa ocTaaa 3HaTH0 npomnpeHa. TeK dito
jtihhh Map c uapein, a oneT nacTanie TpBeaa ue^v
^i.iaHOBHMa KpajbeBCKe nopo^Hue, 36or kojhx #oi)e %o
paxa h ca 2I,y6poBHHKOM, y kojh cy ce 6oahhobh cpo,a,hhiih 6hjih ckjiohhjih. Hajnocjie ce Boahh noMHpn ca
,3,y6poBHHKOM, a aeroBH cpo^HHUH ckjiohc ce y IJapHpa,a, no,n OKpHJLe rpqKora uapa (1096. ro^trae), KOMe je
obo 6Hjia 3ro,aa, aa ocjia6H cpncny KpajbeBHBy. 3a osaj
nap Mopao je ose CBOJe njiaaoBe oafo^hth, jep cy KpcTOHOCHe Bojcne npojia3HJie Kpo3 n.apeBHHy h aora^ajn Ha
HCTOKy Be3BBajin cy My csy nasKBby. y to BpeMe yivipe
Bo#hh (oko 1101. FO^HHe). ycnemHO HacTaBHBniH paa
CBor ou,a h #e#a.
r

*)

mynaHa,
:ocai*a~

Hon

,U,yK.i,aHHH

Kaate,

ByKaHa a Mapica- O

aa je Boahh y Paimcoj nociaBHO jBa

Mapny HeMa noneHa y BH8aHTHHCKHx

35

JaKHHTOM, RkepoM Api)HpHiie H3 Eapa.*) Ofla je ^cejieaa, #a cbomc CHHy Bop^y

npnoaBH Kpyny, dito je 6h.to npoTHBHO npaBBHM n jMOBHMa y Hapo,ny h iteroBHM o6n^aJHMa. JaKHHTa Kao
jia h HHaue HBJe 6ojia OMHjLeHa, jep H>oj HaJBHme npanHeyje .ayKJLaHCKH JieTonncau yHyTpannte HeMHpe y
Bo;ihh" je 6ho oatceiteH

seMJbH. Ka,a; je nocjie 6oji;HHOBe cmpth y KpajteBCKoj

nopo^HUH HacTao pa3,uop, JaKHHTa ce DOByqe y Kotop
h Kao aa HHje y nopo,a;HqHHM paenpaMa nrpajia BH,a;Hy
yiory, inoace 6hth ihto joj je chh Bop^e 6ho jom
r

nejaK. Thm BHme njieo ceyre nocjiOBe pamKH Be.uHKH

mynaH ByKaH. kojh je ca npecTOJia 36an,HO 6o^HHOBa

6paTa Ho6pocjiaBa, nacKopo 3a thm h jipyror 6paTa,

Koqanapa, a Hajnocjie OKpajtno Bjia^HMnpa 6oAHHOBa
opaTa oa CTpHH,a (1103. roAHHe). CaM naK ByKaH orMeTHyo ee on Kpajta, na je caMOCTajmo BJia^ao y Parakoj,
Kao BejiHKH 5KynaH, a GocaHCKH 6aH hcto TaKO
OTprHe ce or cpncKe KpajteBHHe. ^a 6h ce yTspjiHO
Ha npecTpjiy, Bua^HMnp ce oaceHH ByKaHOBOM KbepoM,
a.iH 1113. roji,HHe yMpe ByKaH, a Bjia^HMHpa OTpyjy
r

(hito non ^yKJtaHHH JaKHHTH npHnHcyje). JaKHHTa ce

KOpHCTH TOM HpHJIHKOM h nonHe Ha npecTO CBOra CHHa.
Cefcajytn ce CBqje paHe Mjia^ocTH y KoTopy, Kpajb
r
Bop^e Aapyje My 15. aBr. 1115. HpeBJiaKy, JlyiuTHnyv
KpTOJie h IlacHrjiaB. "Bop^eBH cpo^HHijH ojiy TpuHMa
y ,3,pa<i h Taoplje, B3ry6HBiHH 6HTKy npoTHB Ppsa, mopa,a,e 6eraTH y PaniKy; JaKHHTy Tpun
yxsare h o#~
Bejiy y D,apnrpa,n, a Ha KpajteBCKH npecro nonHy Tpy6emy, ^op^esa 6paTa on CTpnija, kojh npn3Ha Ha#
co6om rp^Ky BpxoBHy BJiacT (1116. rojjHHe).

*) Bo^hh ce BeHqao ca JaKHHTOM y oKToopy 1081. roflirae. Api)npima je Oho njeM&ii y Bapy. MypaTopn noMume oko 1070. ro#irae sa
ijapa .Uno^eHa Apijepuja, BH3aHTHHCKor 8anoBe,THHKa y Bapy y ITyjbH,
kojh ce KacHHje Mopao 3a npe^a HopMaHHMa.

36

Obo CTaa>e xpajajio je #0 1123. ro#HHe. Ka^KpajL

Idopie aoibe hs PaniKe ca boj'ckom.
6ojy koa Bapa
caBJia^a TpyGeiiiy, kojh noniHe, h T>op^e onei ce^ae Ha
npecTO. Ajih ca# ce #H5Ke Ha Cp6e rpqKH uap. noKopn
panmor BejjHKor acynaHa Ypoma, na h KpaJb Taopfee
nocjie Jtyia OTnopa ,a;ona#e poncTBa h 6h o#Be#eH y
Hapnrpatf, i\ne yaipe y cymamcTBy.*) Tpiin noCTane
3a Kpaj^a y CKa^py rpyGeunraa 6paxa FpaaHEby, kojh
je BJiajiao 11 ro#HHa, a H>era Hacjie^n y Rpa:seBCTBy
chh Pajioejias. Hh
jejmoM, hh
apyroM Heivia hito
BaaKHHJe #a ce Kaace. ITpHSHaBajiH cy rpqKora napa 3a
CBora BpxoBHora rocnojiapa. 6hjih cy MHpHH jByjin. Tes
ca QreBaHOM HeinaiLOM aofee hob jkhbot h y OBaj Kpaj

cpncne

3eMji>e.

V.

HEMAH>HH
Ca npHTyjLeHHM rsbeBOM
Bjiacr, Koja hm je HaMeTa;ia

ho^hochjih cy

CpoH rpqsy

Teniae TepeTe y Kpsn. a

KHe8 ^oopooxaB BojaciaB CTeBaev Kao h H>erosH Kpa.BeBCRK

Kpajba opi)a, Ghjih cy ca .Hj^pobhhkom y HaJTein&HM oxHOCHMa. ^oOpoejiaB je ^aposao .HyopoBHHKy ^ojHHy 2Kyne, Pfljeicy, rpyjK,
3aTOH n cbo npnaiopje #0 Opauma. Mnxamio My je jspoBao Kojioqen.
JIony,a; n HIiinaH h uomoMarao ra je y pa#y oko noBHnietfea AyCpoBaqicor
apxnjepeja Ha apxneniieKonHJy. Bo^hh je .napoBao aoKpyMCKHM 6eHeA^KTHHHMa je^HO ceao. IlocJie 6o^HHOBe cmpth noMyTHO ce qahoc jly(5poBHHKa npeMa cpuckhm rocno^apHMa 11 ^yOpoBHHK je HMao aa ns^paca
onca^y 1111 ro,a;aBe Ajih ca ^oJiacaoM T&op^a ua KpaJteBCTBO noBpaTH
ce npnjaTeJBCKH o,u,hoc. 113 Tora BpeMeua HMa je,a;Ha aoKyMeHTa, Koja <5ana
ocodHTy cBeTJiocT Ha o#hoc ^ySpoBHUKa npeMa ^o6poe.iaB.T>eBOM ^oMy. F
HOBeMopy 1114. ro^HHe H8pHie ayGpoBaiKH eynnja Tp^aH (Gerdo) npecyjy
*)

hotomhh

flo

ys *opMyjiy: npBe ro^trae BJia^aita Kpajba TBop^a, 6o T,HHOBa CHHa"

Georgii, filii regis Bodini, prime- anno, regmante predicta rege). OBaKBa *opr

y jaBHHM HcnpasaMa oohiho koj[, KAeTBeHHisa

^yopoBiaHH y to BpeMe CTojaan no;* nosspoBHTejbCTBOM ^yK^aHCKHx KpajteBa hs BOJHCJraBJbeBa jjoMa, komc cy csojy Bephoct HOKa3aJiH, He ^ojeliH ce hh onca^e 8a to.
Myjia ynoTpe6.i>aBajia ce
o^Hoca. Harjie^a, ,na cy

37

saueno e y apjtbxm ^amoBBaivia. oa paniKor Be.iBKor

mynaHa seaMO, #a je rp^KOM uapy Mopao #aBaTa 2000
6opaua, arco je pa-rosao y EBponn, a 300, aKO je paTOBao y Ashjh. Ka# je naK a,ap MaHOJJio 1150. ro-

noKopHO Be.iHKora mynaaa Yponia II. IIpHtiHc.iaBa, KOJH ce c YrpaMa 6ho yupyacao npoiHB H>era*
noBHiuen je KOBTBareaaT 3a A3BJy aa 500 MOMaKa. 3anejio BHJe Maae BMao #a #aje y KpBa bh ^yKJLaacKB
Kpajb. Ka^ ce 3aa, #a ey rp^iKB n,apeBB TaKo pehu
HenpeKBjao paTOBa.ia Te y EBponB, Te y A3aja, Moace
ee mhcjthth, kojihko cy TeniKe 6ajie aapcuy Te 3KpTBe
Ka^ cy oae 3eMJLe BMajie Maoro peije
y oao Bpe>ie
CTaBOBHaraTBO, aero .iB aaBac. Parana CTynn y caBe3
c Yrpaiaa
Cbbbjibjom b xepu,eroM Beji<j>OM apoTBB
FpKa, a.ia Be apo^e ,no6po, aa bb y BOBOBJBeBOJ 6op6B
se BMa^e Bnmecpete. Cp6a cy yBOTpe6jLaBajiB CBaKyBpajiBKy ^a 3oaue rpqfta japaM, csaKa^; bobobo caBJia^aaa oa
napa MaBOJ.ia, 3a qaje BJia^aBBae 3acjajraje mo& Bb3aaTBJe y aajBeheM 6.iecKy. O^MeTBarce paaiKe BejiBKe
acyuaHe MaBOJJio je bo cbojoj bojbh 36au,BBao b saMeaiTao. TaKO 1162. ro^aae 36aaB Yporaa II. Ilpa6acjiaBa b BaMeda 6paia My ^ecy; a 1168. ro^aae
36ana ,Hecy a BOCTaBB BejiBKBM ^KyaaaOM IIpBOc.iaBa,
qjaaa ^KyaaacKe Bopo#an,e.*)
jiBHe

*) y to BpeMe, 1159 ro^iiHe, naaa pax H8Me^y ^yopoBHima h 60caHCKora 6ana Bopnta qeuy je hobo^; ^ajra Hena pacnpa H8Met>y |*y6ponaqKor h ekeaHcicora dicKyna. BopiiK HaBajiH na ^yopoBaqfty 8eM.i>y nycTomefeii. ^y(5poBHHK nosoBe y homoIi CBOje caBeamiKe rpa^OBe, kojh My
ce 0Ta80By u ^OBe^y My: Yuan, 200 Jby^H no,a; KOMaH^OM HHKOjre KpBnta
(Chervio), Koxop 400 .iy^n ncu; KOMaH^oM Ilerpa Eojime, IlepacT noa
moMaH^OM Mmioiiia IIIecTOKpajrHfea 15u Jby^a. C OBHMa MMajiii cy ilyopoBqaHH
6000 .T,y^H. Haj KoJHMa juxy KOMaH,iy Mnxanay Bo5a.iiiky Ko^; TpeoHHa
HoGujy (3e. .HyGpoBqaHH no6eji,e. (5aH nar.io ycTyira, noiuio My nor.a6e pol)aK
ToMa ByKMupoBnfe, 0,a; caBeTHtnca nomCe KpBnh. Boaima rq6u pany hcnojt. ,i,ecHe eace. a r.iaBHO je 3a nofie^y Hspa^no IIIecTOKpH.infe. 3r>or ^eo6e
njieHa 3aBa ie ce Meijy co<5om npHMopu;n si je^Ba mx ynape ^y^poBTiaHH.
IlocJie
rora spjijihkom CBexKOBMHe cb. Tpunyna nope^Kajy ce oJini;e h
r

38

y HeMHpoMa, kojm cy HacTajiH y ParaKOj nocjie

CMpTH BeJiHKora acynaHa ByKaHa. jchhh oa acynaHCKe
y 3eTy, h Ty My ce y
pa3eajiHHa
^yKJBe po^H chh HeMaita.
y Ph6hhu;h koa
3aB0#a je HMao chhobc UpBOCJiaBa (IIpBoma), Cpaunnopo^nije, 3aBM^a, ckjiohh ce

MHpa, MapocjiaBa h HeMaH>y.*) Join 3a Ypoma II. HeMaft>a je 1159. ro,neHe #o6ho y ynpaBy 'jKyne H6ap,
Tonjieny, PacHHy h PeKe. KacHnje, Mo^c^a oko 1168
ro,a;HBe, #ao My je nap Manojjio y ynpany ZI,y6oqHny.
ajTH #a y norae^y Ha osy Hnje KJieTBeHHK panraor Be.uHKor mynaHa, Hero Henoepe^HO ijapeB.
r

He>iaH>a je #o6poM ynpaBOM y cbojoj #p3KaBH 6p30

nociao OMHJteH y cboj PamKOJ. Obo H3a3Ba 3aBHCT y
6pafce My. Bet npBe rojurae no #0JiacKy Ha bcjihkq
jKynaHCTBO IIpBOCJiaBa 3apaTHine ohh Ha HaJMJia^era
6paia. HeMaaa bx no6e4H 1169. ro,HHHe h caM ce^iHe
Ha npecTO BeJiHKora jKynaHa. Gait 6paka ca rp^KOM
noMofey a jtpyroM bojckom, Kojy cy CKynnjia y Make#OHHJH, yjiape Ha HeMaEby, kojh hx nopa3H Koa IlaHTHHa 6iH3y 3BeqaHa. Y 6eraH>y yronn ce IIpBocias
IHecTOKpiiJHii oko xora, ko je y Oojy OTBopao sete j yHaiiiTBO, #a jii KoTopahh, hjih llepaniTaHH. O^pe^H npel)ome Ha ^ejra. nepaurTami yxBaie opaTa
IleTpa BojiHue, Bea:y ra 3a je^HO .upbo h xTcnome aaMy o^ceiey hoc. a.ia ra
cnace je^aH PinnH.aaHH. HnaK ra IlepaiiiTaBH H36ajy na mptbo hmc Ha Tora
ce H8po^,H KaBra, y Kojoj PHniH>aHHnpacTaiuey3lIepainTaHe. KoxopaHHMa noceKoine CBe BokKe, 3aTO KoTopaHH uoky 3ana,ie ^3e Jial>e npaniTaHHH&
kojh y ocBeTy c PfluifibaaHMa 3anajie Hofey Ha IlapHJiy ,a;Be KOTopeKe .iaKe.
Je^sa hx ^yOpoBiaHH oneT yMHpaine. (J. X. EureJi: Geschichte <les Freystaatea Kagusa, Wien, 1807, CTp 78-82. 'B. 'Bejiquh: Memorie storiehe
sulle Bocche di Cattaro, Zara, 1880, CTp. 4556.)
*)
Jbe.

qynHO

je aancTa, #a ce H3BecH0 He 3Ha HeMa&HHO po^ocjiobHa jeflHOM Mecxy HaBO^H HeMan>y .aeijy cnHOBHMa

lion ^,yK.iaHHH

Kpa^a rpa,a,HH>e; Ha apyroM necTy

CaM HeMaaa Ka;Ke y xHaeH^apcKoj

3pyre chhobc.
ja je 3eTa aeroBa ;ieflOBHHa,

#aje rpa^HitH cacBHM

noBe.T>H,

^aKJie je CBaicaKo Sho o^; cpncKa BJia^ajramca po.ua. OTaii; My je <5ho 3anon
BH^a, R& -ih je naie OBaj 6ao chh pauiKor jKynaHa ByicaHi (3a Kora
#yKJi,aHHH bcih, #a ra je Kpa.i* nociaBuo o,n CBora ^B^pa"). hjh ynaaa ypoma, to join HHje Ha iihcto H3Be^;eH0.

39

y Chthhuh. HeMaiba ce HOMepM ca ocxaaa 4Ba 6paxa

MapocJiasy ^a^e y ynpaey XyM, CpaijHMHpy sana^ny
Mopasy. na cjiojkho c H>HMa y^apn Ha sexcKora Kpajta
Pa^ocjiaBa, kojh je BJia^ao, Kao rp^KH KJieTBeHHK, h
7

saeroBy seMJby gcbojh (1170. ro^HHe). Ca# HeMa&a

noBpaTH o^ FpKa rpa,aoBe y 3exn h npnMopjy: CKa^ap,
rHajfe, Cap,noHBh, ^phbocx, Csaq, Fi],hhd, Bap, By#By,
KacHHJe (1184. ro#HHe) h Koxop, KOJHMa ocxaBH caMoynpaBy, ajin y3 yciiOB, ^a yHHmxe CBe cnOMeHHKe
na MpcKy rpqKy BJiacT, kojh 6h ce y ikHMa Hajia3HjiH.
KoTop yxBp^H 6oJi>e h y H>eMy carpa^H ce6n ,a,Bope; a
y aeroBO HMe ee,a,eo je y Koxopy cpncKH caxHHK (MecTO
paHHJHx rpqKHx KaTanaHa), kojh je yje^no 6ho h 3anoBe^HHK nsm bojckom.
By^BH je epncKH rocno,a;ap nocxaBJBao csora rocno^apa ca THTyjiOM KHe3a.

IIoBpaTHBniH TaKo CBOJy ^e^OBHHy, y^apH HeaiaH>a

II,y6poBHHK, y kojh ce KpaJE> Pa^ocjias 6ho ckjiohho. Pax ce CBpnra xnivre, hito je PaaocjiaB H3 ^y^poBHHKa OTHHiao y rpiKH ,Hpa*i. HeMan>a HacTaBH pax npoTHB PpKa, Hajnocjie yinnpH ce
c n>HMa 1173. ro^HHe, npH3HaBmH Ha& co6om n,a.pesy BJiacT, a n,ap aeMy CBe hito je 6ho ocbojho.

"1171. ro^HHe Ha

Ca HeMaEbHHHM ocBOJe&eM npecxana

je 3exa 6hth

caMOCxajma jtpncaBa, ajiH je yseK ocxajia o^JinqaH h

o^jiHKOBaH #eo cpncne ap^KaBe. 06nqH0 cy je Kpaj&eBHhn Hacjre^BSHUH #o6HJajiH y ynpasy, hito Hnje je#an

nyx

^asajio

noso^a jaKHM noxpecHMa.*)

1177. ro^HHe paxosao je

HeMaaa

onex ca

flj-

6pobhhkom noBO^OM pacnpe H3Me|y #y6poBa*iKor apD;H6HCKyaa h KoropcKora ^HCKyna, Kora je HeMasba
*) Bet 3a ^yKi^aHCKHx KpaJLeBa noe.io je Hue 3eTe npeBJia^HBaria
hmchom: ^yK.T>e, a no# HeMaitnkHMa ocra jjyRJta (,I[KOKJiea) caMO Kao
KpajLeBCKa THiyaa y .laTHHCKUM noBe-taiia.

m&A

40

6paHHO. Pax ca ^yapoBHHKOM nopo^n ee HaHOBO 1184..

roAHHe 36or enopa oko rpaHHiie h napaae h cBpnia ceTH>ie, #a je yroBopeHO c.io6o iBO xproBan>e h rpaHHH,e
ja cy ce cupe^njie.
r

Ka;i; je nap
MaHojjio yaipo 1180. ro^HHe, HeMaa>a 36aun cacBHM rpq-Ry BpxoBey Bjiacx h Ha paqyB>
rp^ne napesHHe 3BaMeHHxo nporanpn CBOjy ^pmaBy
npeMa ncxoKy h jyroHCxoKy.

yje,nBH>aBajyfeH cpncKH Hapo^, 6eme HeMaaa

oexapno h MHpa 3amejieo, kojh noxpajKH y3 cBora Me3BMua CaBy y Cb. Fopa. Ha foarosecxH 1196. vb^HHe GB^e HeMaBba ca npedojia, kojh npe^a MJia^eM
CHHy CxeBaay, a cxapajeM CHHy ByKany #a,ne y #p^caBy 3exy. HeMaEbHH 6pax KHe3 MnpocjiaB ^pacao jeByKaH h MnpocjiaB HMa.iH cy npn3HaBaxH
XyM.
CxeBaBa, Kao BpxoBHor CBora rocno^apa, HHaqe cy y
CBOJHM ^pjKaBaMa eaMOCxa.iHO Bjia^a.iH.

IHto je HeMaBba Tano nocxynno, Mopao je HMaxKBamHHx pa3Jiora. Mk)3K#a My ByKaHOB KapaKTep bhj>
$aBao .hobojbho jaMCTBa 3a 0flp3KaBaa>e Be3aBHCB0cxH;
Moac^a cy MepoAaBHH 6hjih o63Hpn Ha Ty okojihoct, ihxo
je CTeBaH 6ho oaeeaeB KhepoM rpqKora napa AaeKCHJa.
JeB^ofeHjOM; M02K#a ciapas^e 3a npaBoauaBJbe npnqHHH,
xe HeMaEba Mjia^eM CHHy npeaa/ie bcjihko acynaacxBO,
jep je ByKaH 6ho oaceEbeH KaxojraqaHKOM;*) Moac^a cy
cbh obh pasji03H npHqBHHJiH, Te je HeMaBba OHaKo nocxynno.

BynaHa

je xninxajio,

mxo oh

Hoje ceo

Ha

o^hk

npecxo, h joni 3a HeMaebHHa jKHBOxa, Kao rocno^ap Ha#

HeKa^amBbOM KpajteBMHOM, y3Me HacjOB Kpa.ba oit.Haji-

*)

y je^HOM nncMy

4-ejepa, n. 370)

aero no

aten-H.

o,n

1199. rcusme

noMHibe By&an,

,a;a

je c

Ha nany HHokeHTHja IH. (y

poxy. 3an;ejio He no kpbh

nanony

41

MauHJe h ,3,yK;i>e. Babe #a je ByKaH c thm yjcAHO npn^jbhho KaKBe Hepeie y cpncKOJ apacaBH, jep Eaa je
Kne3 Mapocjias yMpo 1198. roflBHe, ymmnjio ce KHesy
^ajiMaTOHCKOM h xpBaTCKOM, AH^paja, 6paTy KpaJba
yrapcKor Hinpe, ,a;a je xy 3ro#a sa oeBOJe&e Xyna, hito
h H3BpmH. Obo HHJe mohio #a ocsecTH ByKana. HanpoTBB, y TeacaH 3a cpncKHM npecTOJiOM ByKaH ce
y^py?KB_c YrapcKOM, a y hcto Bpeine o6paTH ce nana
ca 3axTeB0M, #a My ^a^e KpajteBCKy Kpyny, a 3a to
oGekaBame, #a be a oh h Hapo# m^ npHMHTH pHMCKy
Bepy. yje^HO onTy^Ka nana GocaHCKora 6aHa KyjiaHa,
jia je ooryMHji. Ta^a je nana HMao HeorpaHaqeH vthuaf kojx KaTOJiHKa h KaTOJiaiiaHCKax Bjia^apa, na #a 6u
otk.iohho onacHOCT, Koja

My je

npeTHJia

0,3,

6paTa. yjipy-

mena, c nanoM a YrapcKOM, CTeBaH ce o6paTa Ha nany

MOJIOOM CJIM^IHOM ByKaHOBOJ.

OBe noHy^e

HeMaH>HHax

cnHOBa

6a;ie

cy MBJie

nana. BberoBH jieraTH jio^j y 3eiy, y Bapy ce cacTaHe

ca6op h Ty ce nponiaca cjeAHfteae 3efeaHCKe npKBe
c Phmom. 3a thm ce y hctom npaBijy HacTaBH pa,a, ca

#a je nana
OreBaHa KpyHame.
Aaa ce obo He CBa^aine hh ByKaHy, hh Hmph, h nana
c o63npoM Ha yrapcKora Kpajta, o^roAB KpyHacaite.
HMpa ca ByKaHOM y#apn 1202. Fo;a,BHe Ha CTeBaHa,
36ana ra ca npecTOJia, Ha kojh nocraBa ByKaaa, kojh
npH3Ha BpxoBHy BiacT yrapcKora Kpajta Ha^; co5om v
a OBaj Ha to y3Me THTyjiy h Kpa.i>a o# Cp6aje. Y n,pKBeHOM nooe,ay ,no^e Cp6nja no# KanaqKor apuaCTeBaHOM,

TOMe ce Bet

^oxjie

jjonuio,

ojipe^HO 6apcKor apn,a6acKyna, #a

6acKyna.

Obh Hepe^a npyacame npn.iHKy 6yrapcK0M uapy

Ha bctokj
m jyroHCTOKy 1203. h 1204. ro^aee, a KaKO cy y to
hcto BpeMe h y YrapcKOJ 6bjih bcjihkh MeTescn, to
Ka.iojoBaHy, Te y3e He Maao

cpncKHx

3eMa.T>a

42

KajiojoBan OTMe on Yrapa cbo necuo no^ynaBjBe ca

Beorpa^OM. GreBaH yn0Tpe6n npnjiHKy, Ka# ByKaH hhj>
Morao 406BTH noMotn o# yrapcKora KpaJba, na nospaTH Be:iHK(mynaHCKH npecTO (1204. ro,a;HHe). Ys nocpeAOBaH>e xpefeera 6paTa CaBe noMHpe ce OreBaH h
ByKaH KOJH je Ha to Mopao 6hth thm roTOBHJH, dito
hh OHaKo HHje ao6ho KpajbeBCKy KpyHy 0/1; nane, Manap
#a ce Tora pa#H y#py5KHO c YrapcKOM, Koja je Ta#a
y3ejia XyM; a y3 to je h 6yrapcKH uap Ha tfpyroj CTpaHH
cy3HO rpaHHue cpncKoj ^pacaBH. ByKaH ce 3a^0B0Ji>H
3eT0M, y Kojoj je BJia^ao ca KpajteBCKHM Hac.iOBOM.
doihto je cpncKoj jipmsLBu HaHeo HencKa3aHe niTeTe h
saycTasno je y pa3BHTKy. HacKopo 3a thm, 1209. ro#HHe, CTpece XyM yrapcsy BjiacT h xyMCKH KHe3 Ilexap
npH3Ha CTesaHa 3a cBor BpxoBHora rocno#apa.*).
rioniTO ce OreBaH yTBp^no Ha npecTOJiy,

noMoky

6paTa Case 3a#o6HJe 1219. ro#HHe h caM0CTa.iH0CT

cpncKe npasocjiaBHe u,pKBe. Ta#a 3eTa ,ho6h enncsona
Ha IlpeBjiai^H h y Ey#HMJi>y, a XyM y C/TOHy, CTeBaH
ce senna ca KpajLeBCKOM KpyHOM, aCasa 6y#e npseapxHenHCKon cpncKH. CaBHH chomch h #aHac jkhbh y HeKa^araaoj 3eTH y He6pojeHHM npnnaMa h jie^enjaMa.
36auHBas>e Kpajba Pa#ocjiaBa 1233. ro^HHe nnje
ce y 3eTH oaa3Bajio HHKaKBHM BajKanjoM .nora^ajeMa
Pa^ocjias je yTenao y JXy6poBHHK, ajin ce na caBHHo
nocpe^OBaae noMHpn c GpaTOM h noKajiy^epn. Fo^HHe
1237. nojioaKHo je Te.10 cb. Case caHOBaij My Kpajb
Bjia^HCJiaB y CBOJy 3a#y3K6HHy MejieuieBO.
*) Kaa je BeJHKH acynaa CTeBaH CBOJy xeuy JeBaolinjy yxBaiaoy
HfBepcTBy. oh je oTepao H3 ^Bopa caMo y je^HOj cyKH,H. ByKaH je opaTy
npe^CTaB.T>ao. ^a He ihhm TaKO, a Ka,a; CTeBaH ocTa^e neyMOJbeH, ByKaH
je OTnpeMH npeaia n.eHOM u.apcKOM nopeic.iy y #pa?. ,H,a JeBAokaja HHje
rHja KaKO 6a Tpefiajio, bh^h ce H3 jieTonaca Taopfya AicponojiHTa 'riasa
5), rae ce Kaayje, KaKO joj je OTaii., uap A.ieKcrcje AHl,eo. npeCaaaBao
paaBpaiHOCT.

-n

McTe rojiHHe yrapcEH KpaJLeBHk KojioataH, kojh

HMao y cbojoj ynpaBH XpearcKy, y#apa Ha BaaAHCJiaea h ocbojh XyM, nomTO je npe rora 6ho noKopHO BocHy. Ajih KaKO cy 1241. ro#HHe TaTapny^apniH
Ha YrapcKy h ocbojhjih je h onycTomnjiH, ocjio6om
ce h XyM no,n Kne30M Ah^phjom, chhom HeinaaHHa

je

6paTa MnpocjiaBa. y jyHnjy 1241. roji,HHe je,a;Ha iaTaTapcKa op^HJa no,a; KajyKOM npo^pe H3 YrapcKe
npeKO BocHe y npHMopje nope^ ^ySpoBHHKa Ha KoTop h ^phboct; a 1242. roAHHe o#e ojtaTJie npeso Cp
Cmje y ByrapcKy, r^e npe^e ^yHas. Ky#a cy ro.a; npojia3HjiH, TaTapn cy CBe npe^asajiH oray h Maqy.

1242. ro#ene 36au,H Kpajta BjiajuicjiaBa 6paT My

Ypom I. BjiajuicjiaB yie^e y ,ZI,y6poBHHK, ajiH Be&
nocjie ro,HHHy ,a;aHa noMHpa ce c 6paTOM, kojh My #a#e

3eiy y apmaBy.
1243.

rotfaoe

3aBa^,e

ce

.najiMaTHHCKH rpa,a,0BH

noMohn o# 6ocaHCKora
6afla MaTHj'e HaHOCJiaBa h xyMcnora KHe3a AH#pnje.
IIoniTO cy obh caBe3HHi^a .hobijih onacHH yrapcKoj
BjiacTH y ,3,ajiMaD;HJH, to KpaJb Bejia JV. noKopa Cn:ieT
a 3a thm h EocHy, Ca# ce hh XyM naje Morao apCnjieT h Tpornp. CnjieT ^oSoje

acaTH y He3aBHCHOCTH h Kne3 Pa^ocjiaB, chb KHesa

AH^paje, upn3Ha yrapcKy BpxoBHy BjiacT Ha,n co6om.
Ka# cy ce 1253. ro#HHe ca GyrapcKHM napeM Mnxahjiom AceHOM npoTHB ypouia I. yitpyjKHJia
3,y6poBqaHH, npncTao je y Taj caBe3 h xyMCKH KHe3 Pa#oOJiaB; ajin ypom o#ojie caBe3HHHHMa h noBpaTH XyM
cpncKoj KpaJbeBHHH.*)
r

*)

je

ypom

KoTopy

.napoBaoje KoT^pyTpGaJb, aKpaJtima Je.ieHa carpa^ajia

MaHacmp cb. <J>paH>e. Je.ieHa je no cboj 3exa
MaHacTHpe it o iboj a #aHaj ce MHoro npwqa y
o,t;
napcKa po.ua *pymKa" n KaTO.ia^aHKa, ajs
cMpi npunnjia npaBocjiaB-te.

npicsy a
rpa^,n.ia MHore u.pKBe n
ohom Hapo^y. BH.ia je

Kao ^a je npe j,

44

Hh

Ypora I. He ^OBprna CBqje #aHe na npecTO.iy^

CBor CTapHj'er CHHa ,3,paryTHHa aceHHO KaTaPhhom, yHyKOM yrapcKora KpajJba Be^e IV, oh My je
o6ehao, ^a he My jom 3a 3KHBOTa npe^aTH KpyHy*
OKjieBajyfca oh ca n3BpnieH>eM Tor o6ehaH>a, HayMH
.UparjTBH CHJiOM flohn #0 Kpyne. 3,o6nBma bojckv h3.
yrapcKe, not>e Ha ou,a 1276 roAHHe h Ha raurcy ce
y#ape. ^paryTOH no6e#n h OKpaJBH ce, a Ypoiu ce
ckjiohh y XyM, nocjie ce noKajiy^epH h HacKopo VMpe.
J|,paryTHH npeaa 6paTy MnjiyTBHy y ynpaBy 3eiy,
TpeGnae h XyM. JtoBehn no# rpa#OM Jejie^eM, na^He
^paryTHH c Koaa h cjiOMaje Hory. Obo je oh CMaTpao
Kao He6ecKy Ka3Hy, hjto je :inrao pyKy Ha ona, na ra
je sa to Myqnjia caBecT. To h HecpehaH paT c Tp
UHMa y^HHH, .na je 1281. ro^HHe ycTynno MajiyrHHy
cpncKH npecTO.
Ha,n 3eTOM npe^a MnjiyraH ynpasy cbom CHHy h
Hacjie^BDHKy npecTOJia Yponiy. 3anejio cy h 3ehaHH
y^ecTBOBajiH y ohhm 6op6aMa, y KOJHMa je MajiyTHH
pa3MBu;ao rpaHaue cpncKOJ .apjKaBH.*) KaKO ce ca

Ka#

je

^eiBpTOM MHJiyTHHOBOM 3KCHOM, ChMOHH^OM, rp^IKH JTHHaroBopn

BjiacTejia
iiaj CBe BehMa ocefcao, to 3eTCKa
yponia, ,a,a o# oua OTMe npecTO. Ajih MmiyTHH npejiynpe^H 6yHTOBHHKe, ,a;ol)e 1310. ro^HHe y 3eTy, a
ypoui yTeqe npeKO BojaHe. Ha o6ehaH>a oqwaa, aa he
My onpocTiiTH, #ol)e ony; a:iH MajiyTHH, y mccto oaponiTeH>a, saTO^H Yponia y CKonjte, r#e My y3eme bh^.
a OB#a ra noeJia v I^apnrpan. H3 osora ce bh#h. ko]hm je yTHu,ajeM MajiyTHH OHaKO nocTynno ca chhom.
Ilocjie ce^M ro^HHa noMape ce OTan, h caa h MajiyTHH
^a^e ypoiny y ynpaBy 6y#HMajbCKy acyny.
*)

ryfaio

ro^HHe-

ra

To^HHe 129G. oxeo je oji Tpica JJpai, aac Bek

je npoTHB ^Ajrana o& TapeHTa. na ra je

1305. roairae H3-

ncmpaTao 1319.

n
yMpe 1321. roomie, HacxaAome xpoko
npecrojia H3Mel)y MHJiyxHBOBHx caaoBa ypoina
Bea>a
Ka;n MHJiyiHH

h KoHCTaHTBHa h aparyxHBOBa CHBa Biajmcjiasa. y

xaKBHM npHJiHKaMa Moraine <l>HJiHn op, Tapeaxa #a y
1322. ro,HHBH BaaoBO y3Me ^paq, a h aa #pyre cxpase
HMajia je cpncRa apacaBa ocexanx ryfinxaKa. To^HBe

1324. OTMe 6ocaBCKH 6aa CxeBaH KoxpoMaHHfe XyM.

kojh xaKO #ocne iioa yrapcKy BpxoBBy BJiacx, nop, kojom
je 6Hjia h BocBa.")

yporaeB chh ^yraaB

Sexy y ynpaBy. Kao

Kao Bacjie^E>HK

20

Hivrao je

ob ce oco6hxo BOKa3ao y bcjibkom 6ojy sa BejiGyagiy 1330.ro^BBe. TBMe B3B^e sa rjiac y Bapo,ny.*) KaKo je ca
KpajtBixoM MapnjoM onex OBjia^ao rpqaa yxonaj y KpajteBCKOM ABopy, xo 3excKa snacxejia aaroBapanie ,3,yniaBa, pa, oxne on ou,a npecxo. Kpajb 6pso CKyna aa
xo BojcKy, yBanae y 3exy, Kojy onycxonia, h y^e y
CKa^ap, a JIjniaH yxeqe npeKo Bojaae. Ha oiHBCKa
yBepaBaaa ^ymaa po^e ony h noMBpe ce. He 3aa ce,
KaKBH cy pa3Ji03H 6hjih, #a je ^yraaB ycKopo 3a xhm
oua 3apo6no h 3axoqao ra y 3seqafly, a caM ce KpyBHcao 3a Kpajba 8. ceax. 1331. IlocJie rbsl Meceua
^aaa (11. hob.) yMpe Kpajb ypoai HI, KaKo BeKHBeJie,
*)

HHta h
*)

Mjia^afc

on,

ro,a;HHa

CTeBaH n. KoTpoMamik 6no je ciih 6aHa

JejincaBeTe, Kfcepn icpajba AparyTHHa.

obom 6oj7 o^JiHKOBajiE cy ce KoTopami

CTeBaHa
no,a;

I.

KoTpoMa-

KOMaH^OM

MJia-

aora HiiKOJie Byte. Ohh cy na Beji6y3K^y otcih 6yrapcKy ^pKaBHy 3acTaBy n Kpa.i. ypoui III ocTaeao hm je y cnoMeH Ha h>hxobo jyHauiTBO. OBy
aacTaBy ca kpctom hochjih cy KoTopaHH npn cbctkobhhh cb. Tpunyna.
JJymaH je o,n (5oja Ha Bejidyac^y ,ho6ho KoTopaHe oco<5hto y BOJBy. Oh
hm je ,n,aBao HaJBasHHJa 3BaH>a h nocjiaHCTsa. Ka,n je 1350. ro^nae 6m
y ,Hy6poBHHKy, noxo^ao je JtyuiaH ca iiapnijoM JeaeHOM h Kotop, kojh
ra je hito jienine ^o^ieKao h yrocTno. To^HHe 1351. hotbp^ho je Aynias
KoTopy njsjiacTHHe h ^apbBao My je Bejiy, KpynieBHHy, Jle^eHHHe h 3aJia8e. IIo^ noKpoBiirejLCTBOM cpncKHM Hanpe^oBao je Kotop h 3a AyrnaHOBe BJia^aBHHe imao je ceoje ajiaTHO JCoSa.

y^aBH.ia ra B.iaciejia, Koja ce oojajia

peita Mei>y oih3m h chhom.

ce6z

oa

h3mh-

HlnpekH rpaHHue

cbojoj ApmaBH, /JyraaH je 1336

ocbojho ,Hpaq, a nocjie je yseo MakeaoHHJy,
Tecajiajy h Hnnp, na ce Ha to npooacno u,apeM. IIo
Ha.iory CBor BpxoBHora rocno,napa yrapcKora Rpa-Jba
layraa I, GocaHCKH 6aH CieBaH II. KoTpoMaHob yaapa
1349. roAHHe Ha Tpe6nBbCKy ofijiacT h CKopo csy onjieHH
je. 3a to ^ymaH 1350. roAHHe y,a;apH Ha 6aHa h otmc
XyM. Ka# ce nan Jlayui oaceHH 6aHOBOM KfeepoM,
yjiapn oh na ^yniaHa, ajia ra osaj npeTepa npeno
CaBe h ocbojh MaqBy h Beorpa# 1353. roAHHe. Ilocjie
#Be ro^HHe o6hobh ce paT c yrapcKOM, a.in y no npnMpeMa yMpe .HyniaH 20. #eK. 1355. y 46. toahhh
rojiHHe

3KHB0Ta.

VI.

BAJIUIWRVL

^ymaHOBa Be;iHqacTBeHa arpa#a opao ce cpyniH

nocie H>eroBe npepaHe cmpth. CyBHme je Hejas 6ho
nap Yponi, Aa 6h Morao y uejiOKynHOCTH OApacaTH
npocTpaHy uapeBHHy npoTHB cnojLainH>Hx HenpejaTeJbah CHjioBHTe BjiacTejie. O^Max H3a AymanoBe cmpth y3e
oocaHCKH 6aH Tbptko 3a yrapcKora KpaJta cesepHH
zeo XyMa, a HacKopo OTnaAome jyjKHe noKpaJHHe.
yponieB CTpBu, CHHHma (CoMeyH), H3ry6HBniH TecajHJy, m^ne ce Ha ypouia, Aa oa H>era oiHMa npecTO.
Ho6e^eH y jy^KHOJ 3eTH, BpaTH ce h cpekHO 3aAo6aje
aaHOBO Tecajinjy h #eo Hanpa, rae ce nponiacH uapeM.
y hcto Bpeivie yrapcKH Kpajb Jlayui OTMe Maqey h Beorpa^. y OBaKBHM He3roAaMa Aol>e h sefee sjio. He oceliajytH Ha,n co6om CHaacny pyy, BejiHKa BJiacTejia noCTajame CBe caMOBOJbHHJa, Hajnocie ycTarae Ha yponia

47
e je#HH
B.iamlie,

Ha #pyre, Te y uapeBHHH Hacxa qniaBo 6e3KOMe ypoin Haje 6ho aopacTao. y tom ou-

niTeM MeTe^cy r.iaBHH BJiacHHHH nqje.a.HHHx o6jiacTH Hace He3aBHCHHMa o# uapa, KOMe ocTa#e caMO
3e\Lba o# Illap njiaHHHe #0 ^yHaBa. a oa CBe BJiadejie ocxanie My BepHH caMO kh63 .Ia3ap rpe6eji>aH00011 ByKaniHH WvE^m^^imh
bhIi h ByK BpaHKOBaL

iHHHme

^c

nparpaoH rjiaBHH ;jeo cpneKHx seMasa ea CagiiJb^M h

IlpH3peH0M h y3e KpajteBCKH HacjiOB; H>eroB 6paT, ,nechot yrjLeiua, 3ayse PoMaHHj'y; HHKOJia AjiTOMaHOBah,
rocno^ap Py^HHKa h y^KHi^a, npncBOJH ^ejioBe PamKe,
jy^KHH XyM h Tpe6aH>e; BajiraahH ce oflMexHyme y
3exa h ceBepHoj ApoaHHJH. OBaj npespax H3Bpuino ce
1367. ro^HHe, ajra ce AymanoBa n,apeBHHa h ,a;aJBe
pacna#ajia no^ y^apuaMa TypcKHM h 6ecoM BJiacTejie.
Majieee flp2KaBHU,e Ha jyry npona^auie je#ua 3a ,apyfom nocjie iiorH6flje Ha MapHUH (26. cenx, 1371), a
HacKopo 3a thm (2. AeK.) yMpe h nap ypom h c BbHMe
necxa^e h nocjie;jH>er Ba^Hor 3HaKa o# #p2KaBHor je^HHCTBa cpncKora. Cse #0 1376. ro^HHe Tpajanie y
HeKa#auiH>oj cpncKOJ uapeBHHH OBaj aapisiap, on Kora
Te ro#HHe ocTame, Kao caMOCTajiHe ^pcaBe BocHa no;*
KpajbeM Tbptkom I, Cp6aja no,n JIa3apeM (qoa kojhm
oerae h Kocobo h Xbocho, .npjKaBa ByKa BpaHKOBnfea),
3eia no^ BajmrahnMa. Kao TypcKH noAJiOKHHHH 6hjih
cy: ^ejaHOBHhn y Ban>H (KocxeH^Hjiy), h>hxob cxpnii,
Bor,naH, KpaJLeBwh MapKO y iTpHjinny, neKOJiHKO chthc
Bjiacxejie y Ap6aHHJH. Chhhhihh chh JosaH ypom ,ap5Kao je Tecajinjy. Je^Hy no je#Hy on thx apmaBa Ha
jyry cpncKe uapeBHHe yKH^ajia cy Typna, npeo6pakajykn ex y caHiiaKe.
y BpeMe aymaHOBe cmpth 6ho je y 3eTH BJiacxe.ihh Bajiuia fBaoma, Bajonia). Hoje hsbccho, 04 Kora
je po#a, ajiii je Ha CBaKH Ha^HH 6ho on bhcokc Bjiar

48

Ka# My je jiom Morao Ha ony dpaHy ,ia ce 3a

KpaTKO Bpeine noirae Ha 3HaTHy BHCHHy. Cee cy npajiHKe, 4a je 6ho o,h HeMa&nee Ji03e, M03K#a o# Kpajta
ByKaHa, jep je Hapoa bojlho npHMao BJiaci oajioiHHa
crcae,

#OMa.*) BajiniHHH chhobh, Cpan;HMHp, Bypaij h Bajmia,

Hacjie^e oko 1360. ro#HHe -oqene 3eMJbe, Koje cy #pm&nu hoa CTapemHHCTBOM cpau,HMHpoBHM. ycKopo ce
6paKa 3aBa#e c KoTopoM, kojh Hnje XTeo #a hm ce
no^JioacH,

npeTnocTaBJBajybn

cboj flooH#amifcH

o#hoc

npena cpncKOM napy. Ys to jionuie cy 3a#eBHue H3Mel>y KoTopa h ,3,y6poBHHKa, y EOJHMa cy BanranfeH
npoTHB Kora 6bjih cy BoJHHOBHkn.
ypora HaqHHHO je 1362. rojume Mep H3Me^y Ry6poBHHKa h BoJHHOBHba, ajia Beh 1367. nunee HaaoBO
nJiaHy TaMO paT, Ka^ HnKOJia AjiTOMaHOBHb npoiepa
CBOJe cxpHqeBHke BoJHBOBnke H3 3eM.ite hm h oh JJ^y6pOBBHKa saTpasKH cpncKH .noxo^aK, KOJH My OBH 0#peKHy, hoihto cj ra n.iafcajiH Yporay. Ten na npeT&e
yrapcKora Kpajta, BpxoBBora rocno^apa hslji II,y6poBhhkom, o#ycTa#e AjiTOMaHOBab oa paTa npoTHB ,Hy6hjih y3 ,Hy6poBHHK,
I],ap

6pOBHHKa.*")

TeK niTO ce TaMO yqHBH Map. a 1368. ro^HHe

yjiapH Taypal) Eajmrab ca 6paxoM Ba.iniOM Ha KoTop.
Ha MO.i6y uapa Yponia npanpeTe MwiahH BajiniaMe^aKOBHK h MnjiaKOBnk AOBoae Ba.iniy ox HeMaibH^Ke jKeHCKe
y3HMa BaJiiny ^a je o,n ^aMHjmje '*pami;ycKiix Bajiuia
(Baulx), kojh cy je^Hy rpaHy nycriuiK y IlTarajy h CpOnjy. Hctom MHeHy
kjiohh ce a MtijaTOBuh. OpShhh caivio Kae,' ^a je oho BjacTeJiHH. KohCTaHTHH MycaK (Xon# Chroniques Greco-roumaine?, Berlin, 1873, cip.304) Kaate, aa je Bajiuia o,n HeMa&HHa poja (Imperatore Magoarao).
**) Oko xora BpeineHa EaJiuiiriiH cy ^ajin, He 3Ha ce saniTo. By^sy
h JJoopy Bo^y y .upacaBy hckom IIoBpeeKy, KO>ie ce HHa*ie He 8Ha nopekjio.
OBaj je rycapno h ocoGhto je ^hhho HiTeTe nepaniTaHHMa. ^a He
6h h H>HMa TBopno KBapa, ^yopoBiaHH ^a^y IIoBpeeKy CBOje rpa^aHCTBO.
Ka,a; TIoBpecKO y>ipe, JJyopoBqaHH opflexy y^OBHiiy h aeroBO 6jaro, a .HBa
a;aHa 8a thm JlepauiTaHH y3My By^By n npe^a^y je BajmukaMa.
*)

Ji03e.

JJaKaHac

qnk: Memorie

storiche, cxp.

111117.)

49

na KoTop; a KaKO
6hjih
saBa^n
ca #paqKHM
ro#HHe
cy
y
rocnoAapeM Kap.iOM Tohhjom, aa 6h 3a#o6HJiH KaxojiHKe y ApoaHoja h y KoTopy, npnMe 29. jaH. 1369.
pHMCKy Bepy. Koa KoTopaHa obo om He noMome, jep
obh ocxarae h AaJbe sepHH yponiy; sa'TO Bajnnabn
yaape Ha Koxop, ajiH hm Ha ypomeBy MOJi6y Maeqakn
h oneT ocyjeTBme HaMepy.
Oko 1370. ro,nHHe yMpe CpanoMHp, HajcxapaJH
Ba.iniHfe.
Bypal) h Eajiraa II. nojjejie 3eMJbe CBora
"Bypa])
acma h
flpHcame 3eTy, a Bajiraa ceBepny Ap6aHHjy. Tpa^KeiiH h ByKaniHH h Ba^ninfeH Ha*iHHa, #a
ce y cbojhm ysypnoBaHHM ^pmaBaMa 6oJbe yxBp^e,
liHMa h obb ce oeiaBe uana^aifca
Ba.iraHfeH

Hde

cnpBJaiejbe ce:

'Bypal) Bajinrak

omeHH

ce Mbjihijom,

KtepoM ByKaniHHOBOM a 3a thm, 1371. ro,a,HHe, y^pyace

ce npoTHB HnKOJie AjixoMaHOBHha, c kojbm EajnnakH
join HspaHHje Hncy 6bjih y npHjaxeJBCXBy. HaBajia TypaKa Ha MpEbasqeBBke h noni6BJa Ha MapaHH npe.fl.y~
npe#e HaaiepaBaHH pax npoTHB HaKOJie.*) TpaCefeH uito
ce Morcio yrpa6aTH nocie CMpxa Kpajta ByKaniHHa h
napa yporaa, Eajmrahn y#ape Ha CBora raj pa KpajteBHha MapKa h 1372. ro^HHe OTMy o# aera KocTyp a
Xbocho (Ileh h IIpH3peH). A 6ojekH ce h Bajunnkn w
HEKOJia AjiTOMaHOBok 6ocaHCKora 6aHa TspxKa h KHe3a
Jasapa, yapyace ce T>ypat) Bajimok h HaKOjia. Tom
npHJiHKOM ycxynn HnKOJia "Byp^y xpef)BH>CKy o6jiacT
ca KoHaBjiHMa, kojh cy My h OHaKO jisljiqko na#ajiH o#
BberoBa cpeAHraxa. IIpoTHB h>hx yApyace ce Tbpxko h
cmptm ijapa Ypouia cTaHe Kotop no,s; oKpnjbe yrapcicora
bojh je h OHaKO ^pacao .IJa.iMamijy h 6ho bpxobhh rocno^ap Bochh h XyMy. Ajih IlepacT ce6e CTaBH no,a; MJieTaiKo OKpujbe.
Ilocjie je IlepacT c Kotopom ^oiuao noa TBpTica I, a 1400. ro^irae spamo ce noa MJiexanKo oKpHJLe. M.iemi cy ocodaTO n;eHHJiH iiepamTaHe
Kao jyHaKe n y fJojy itHMa cy noBepaBaJiH ojtfpaiiy csoje .upacaBHe aa*) Ilocjie

Kpa.i>a Jlayina

I,

ciaBe.

HCTOPHJA kphe tope

50

yaape Ha najSjiasKera aai HaKOJiy, kojb 6a 3apoSjteH a ocJieaJBea (1374. roAHHe). EberoBy #pacaBy
no^ejie Tbptko h JIa3ap, Tano #a hx je pacTaBJtaaa
JJpaaa h JLim. HnKOJia yMpe koa Bajimaka 1376. ro,a;HHe. Tbptko yuapa 3a thm Ha 'Byp^a Ba.imata, on
Kora ocbojh Tpe6aH>e, KoHaBae h ^paqeBany. Iloc.ie
obex ycnexa y3we Tbptko KpajBeBCKH HacoiOB.
JIa3ap,

1379. ro^ane n.isHe paT H3Mel)y JIaynia I. a

Mjieqafca. MjieTaqKa (j)jiOTa Aoje/ipa no;*, KoTop, noivioky
IlaiiiTpoBHka ocbojh 14. asr. rpaa y Tpeke>i jypnniy
h onaeHH ra. YrapcKa noca.ua noByqe ce y TBp^aBy,
ajiH OBy iipeaoftajy 12 jyaaqKax IlepamTaHa. Ta#a ce
mhoth KoTopaHH BceJiaaie y IIyji>y. Hy6poBqaHH cy
pa^HJiH, #a ce Mjieqaka noTHCHy H3 KoTopa a TaKO aa
ce ohct noBpaxa yrapcKa BJiacT. H 3,y6poBqaHa, a
Tbptko, a Bajiniafea qaHame He Maie nueTe KoTOpy:
Hajnocjie ycTaHe Hapoa a npoTepa naeMake, kojb cy
Te ce oneT nporjiaca yrapvHpncajia ca MjieqakaMa,
ckb Kpajb Kao BpxoBHarocno^ap KoTopy (jyHHJa 1379.
ro^aae). Obo He noTpaja ^yro a 1381, ro^aae kohTpapeBOJiyi^ajoM ycnocTaBa ce y KoTOpy MneTaqKO BpxoBaHCTBO. y Mapy TypaacKOM. 16. asr. 1381. B3ry6arae Mjiena ^aHManajy a KoTop a ca# yrapcrca BOJCKa.
xoTeka Ka3HHTa ITaniTpoBBbe 3a noMaraae MjieuaMa.
B3Bpma TaMO y&cacao KpBonpo.iake.
r

Bajimaii a ^pacaBy
npajiaKy ynoipe6a Bvk
BpaHKOBah a ocbojb ]o# Bajiraaba Xbocbo ca UpaspeHOM.*) Bajiaia II, kojb je y jyacaoj Ap6aBaja Bek
#p2Kao Kaaaay a ABJiOHy, 6p30 saKHa^a Taj ry6aTaK.
13.

jaa.

My y3Me 6pax

OTeBBiB flpaq
*)

1379.

yivipe T>ypar>

Bajiaia

op,

II.

Ty

Kapjia Tonaje (1383. ro#HHe).

Te ro^HHe earpa#ao

je

Tbptko y ^paiesami rpaj CseTH

nan. kojh ce KaniHe npo8Ba Hobh.

Ct

51

Ka#

Lay

ro^HHe yMpo Kpaa Jlaym

HeMHpn,
Tbptko je 3ay3eo yrapcKH
FrapcKoj HacTajiH
(ceBepHn) #eo XyMa. y^osa KpaJBHija JejiacaBeTa h
Kfen joj Mapnja Koje cy nocjie jiayraeBe cmpth BJiaaajie y YrapcKOJ, aa 6h TspTKa sa,no6me, n&jiy my
1385. ro^HHe KoTop. Obo He 6h npaso BajiniH II, Koje
je h can XTeo jib, y3Me OBaj rpa#; ajin Mjiena nocpe.HOBanie 3a Mep, Ha kojh Bajinia thm npe npHCTa^e.
niTO cy My y flpsKaBy no^ejiH Typi^H yna^aTH, Ha hito
hx je no^^a^ao 6hbhih #pagKH roeno^ap Kapjio Tonnja. TaKO je 6am y Taj nap ao6ho nac, ja je 5000
TypaKa npo^pjio y Kpaj oko Beorpa^a (BepaTa). He
geKajykn, #a My ce HCKynii ocTajia BOJCKa, Bajraia ce
c 1000 KOBbaHHKa no6nje c Typi^HMa Ha bo,hh Bojynra
h>hm nora6e HBaHHra, chh KpajBa ByKah nornee.
inHHa, h #pyrH #o6pH jyHanji.
Typua ce KopncTe no6e^OM h 3ay3My neKOJe Kpajese y Ap6aHHJH, a ocTajiy Ap6aHajy npacBoje Ma&H
6ajiniHHH KJieTBeHHUH. Oa Bajiniaka 6ho je y acHBOTy
"Bypa^ Cpan;HMHpoBHfc, Mjia^ah HeMnpHa ayxa, Kora je
CTpnu, Bajinia II. apjKao y 3aTsopy y ^paqy. T^ypat)
Moranie #a npHMH y ^pacasy caMO 3eTy no ,HpHMa ca
je 1382.

CKa^poM.

H#yke 1386. ro^HHe noHOBe TypuH Hana^aae na

II,
kojh BH^eiiH ce6e cjia6a #a hm o^ojieBa,

Taypija

npH3Ha Ha# co6om BpxoBHy

BJiacT KHe3a JIasapa, kojh

#a#e cbojy Kfeep Jejry 3a meHy. "Bypa^ je cbojckh
noMarao TacTa npoTHB TypaKa. 3a 6nTKy y Tohjihhk
Ha ILwiHHKy (1387. ro^HHe) KasKy TypcKH hhchh, #a
je ao6ho Taypai), rocno^ap Ha,a; CKa^poM. II y bcjihkom
^ojy Ha KocoBy 6ho je Taypai) II. ca cbojhm 3etaHOMa,
Kao 3eT h BepaH KjieTBeHHK KHe3a Jla3apa.
KocoBCKa Hecpefea ocexn ce h y 3eTH. TypnH
sanaaanie h Ha H>y h <5ajykH ce c H>HMa,, ona#e "By-

My

4*

52

a>HX0Ba poncTBa (hototkom 13-92. FO^HHe). Obo

noByqe h apyry Hecpeby sa go6om, $OKJie je T>ypa^
^aMHO y poncTBy, o#AieTHe ee 36tckh BjiacTejiHH Pa^HH
IJ^pHOJeBHK y3 noaiofe 6ocancKora KpajLa ,3a6Hnie h HeroBor BejiHKor BOJBoae CaH^ajia XpaHHba, na Ao6aje
CKopo nejiy 3eTy (139'3. ro#HHe). C apyre cfpaHe rpa6jbhbh Mjie^H^H TaKO^e rjie^ame #a #o6fljy hito o#
J^yp^eBe ^psicaBe. KaKO cy TypijH 6hhh ohccjih ^paq
ca ROima, ^pa^aHH npe^a^y rpa# MjreqHknMa. Hcto
iaKO 6h c Abjiohom. Jbem hm ,a;a#e o^mcthhk Paanq
3a HeKy HaKHaay y HOBny. liyp^eBHi^a JejieHa ca HejaKHM chhom BajiniOM je#Ba je Mooa aa oapHCH KpaJHBy c ynHH>eM. Taypal) ycTynn cyjiTaHy Baja3HTy L
Cna^ap h ^phboct, Koje noceAHe IIIaxHH <5er, a 3a
pai>

to flo6n cjio6o,ay.
Cjio6o^hh Taypal) Cpso je

npoBH^eo,

KaKO

CTOJe

CTBape. Ilocjie KocoBa Cpfrnja je o# Typcne h yrapcKe

CTpaHe tojihko cTpa^ajia, ^a ce oa a,e HHJe >iorao nomo&h Ha#aTH. YseK Harao y cbojhm o^JiyKaMa, "Bypal),

hh xy He

OKJieBaine. Bfl^efen HaJBefey

onacHOCT or Ty-

pasa, oh cmhcjih, KaKO Le H3Mdt)y h>hx h ce6e h&MecrHTH^ Mjieqnie. H3HeHa.ua OTMe oa TypaKa CKaKoje noHyaa MjieuHMa.
14. anp..
jiap h ^pHBOCT,
1396. na^HHn ce yroBop, no KOMe Mjieqakn npoMeo6a rpa^a h cny ^yp^esy seujbj na jresoj o6ajin
^pHMa h BojaHef 3a to Mjienra a>era h dotomkc My
npHMe y CBOje naTpHipje h ,a&ajy My ro#emH>e no 1000
jiynaTa. T^yp^y ocTa^e caMO 6apcKa Kpajnna. He OK.ieBajykn y^apn oh na o#MeTHHKa Pa^H^a, nopasn ra
25. anp. 1396. y 6ojy, y KOMe Fa^nq nonrae, h oner

jo6aje raKO 3eTy.

Bpakajybn ce 1402. ro^HHe H3 ooja koa AHrope,
r#e je nOx\iarao BajasHTy npoTHB TnMyp xaHa, Bhcokh
CTesaH ca 6paT0M ByKOM a ocTaTKOM CBoje BojcKe*

53

MopeM

y 3eTy, r#e ra jjoqeKajy Taypal) 11. h

cecTpa Je.ia. CTeBaH je xxeo #a ce kophcth TypcKHM
nopa30M, na je ca rp^KHM napeM JoBaHOM ck^ohho
<caBe3, a 3a csoje HaMepe npso je xTeo #a y3Me 3eMji>e
BpaHKOBnha. Ajih je Bypa| ByKOBnfc #03Hao aa yroBop Me^y napeM h aecnoTOM h npoKa3Ke ra cy-wany
MycyjiMany, kojh My aa^e Bojcny npOTHB OreBaHa*
CieBaH je bo^ho 3ekaHe, Koje My je #ao mypa, y^pyncH
bx ca bojckom, Kojy My je MaTH nocjiajia, na ^aBuiM
seky no.iy 6paTy ByKy, y,a;apH ce c TypnaMa h nopa3H hx, ajin 3a to 'Eypai) ByKOBnk pa36nje ByKa
JIa3apeBnfea. He ^omaBmn Tano #0 peine aa., nacTaBH
e paT Me|y JIa3apeBBfenMa n ByKOBnknMa h CBpniM
ce 1404. ro^HHe xaKo, aa je csaKa CTpaHa aa^pacaia
aol^e

oneBHHy.

Te ro^nne yMpe
CBH

-Bypai?

Bajiraa III. CTynn na

<5BOJe Maxepe.

Tocno|y

Tyl)HM pynaMa.

II.

npecTO

aeroe
pyKOBo|en>eM

MajioJieTBbH

Hon

Jejiy Gojihjio

je,

nrro je

CKa^ap

H>eHnx
noflasBKa, ^a hm MJieTamce BJiacTH qnne CMeTH>e; npaBOC^aBBH y 3eTCKBM rpa^OBHMa n KpajeBHMa, kojb ey
j;ocnejin non Mjie^nke, ^cajrame ce Ha yBpeae H>Hxose
n;pKBe h cnenrreHCTBa. To h Apyre npajiHKe Hase^y
BajininkKy, #a nopa^n Ha tomc, ,a;a cbomc CHHy no-BpaTH ^e^OBHHy o# Mjieqnfea. Hapon je 6ho npHBp^ceK
<jbojhm CTapnM rocao#apaMa h npBHX #aHa 1405. ro-

cy

,ZI,ojia3HJie

joj

maji6e

o,n

Cna^py
ocxaae y MJiexaqKHM pynaMa caMO TBp^HBba; ^pbboct

^HHHe

6yKHe

ycTaHaK

MJieranKOJ

3eTH.

noca#y ; Ha Jbein y#apn 6ajimHHa

BOJCKa, ajin 6e3 ycnexa. ^eTnpn Mecena #aHa 6ope ce
MaTH H CHH ea jaKOM MJieTa^KOM CHHOpHJOM, Koja He
tnTe^H epe^CTsa, #a hx caBjia^a. HoBn,eM h o6efeaHbHMa
MaMH Ha CBOJy CTpaHy 3eTCKy BjiacTe.iy; caM bcjihkh
soJBO#a 6ocaneKH, CaH^aJb xyMCKH rocno^ap, Hy^E

OTepa

Mjiexa^Ky

54

noMokHHKa npoTHB M.ia^aHora Ba.inie

h MajKe My Jejie, a TiypamKOBHfeH Xypal) h Ajieicca
H3 Topae 3exe nora^ajy ce c Mjie^nfeHMa oko H3#aje,
Ha^ajylie ce By^BH, Kao Harpa^n 3a to; y Majy 6yHe
Mjie^rakn y CKa^py KaTOJiBKe h h3 OBe 6yHe Bajima
h MaJKa My je#Ba H3Heme rjiase CBOJe; Hajno&ie 7.
asr. yn,eHHme Bajiniy h Jejiy, o6ehai*ajykn no 100O
lyKaTa ro,nHmH>e ohomc, kojh 6h bx H>HMa #ao y pyKe.
Me^y thm y jymijy noBpaTHnie Cna^ap h y cenieM6py
^Phboct h jom OTeme yuHH>, Bap h By^By. Ajih par
ce HacTaBH. 30. jaH. 1406. noBnce Mjiena yneHy 3a
Eanmy Ha 2000 ayKaTa. Cbc to He nonjianra cpqaHy
Kfeep KHe3a JIa3apa. Han h Typne noKpeHy OHa Ha Mjiece MneijHMa 3a

h obh noHy,nHrae cyjiTaHy 2000 ayKaia Ha hm&

^aHKa 3a CBoje 3eMjte y 3eTH. HoBneM. hoskcm, OTpobom, opyacjeM pa,ne Mjienn, a Bajiraa HMa caMo CBoje
jyHaKe, kojh 22. Maja koa Bapa pa36njy Mae^afee,
KOJHMa BOJBO.ua nornHe. IIocpe#OBaH>eM 6ajiinHHora
Tacxa HaieTe Tonnje yroan ce jyHHJa 1407. ro^HHe
koa Bapa Mnp, no KOMe Mjieim #a ycryne Bajima
.lyniTHixy h seMJBy o;!, PTa^Ke Poene %o By^Be h join
#a My ^ajy no 1500 aynaTa ro^anme. Ajih Ba.inia
HCKame 6apeM jom Bap #a My ce ^a^e. PaT ce HacxaBH. MjieniH HaJMJtHBame y6nn,e npoTHB Bajinie h JecaH^ajt>eBHM HaqnHH ce
jieHe, Hajnocjie nocpe,noBaH>eM
21. hob. 1412. MHp, y KOMe MjieijH spare Bajmra ynHH>
h By^sy h ofiBeacy ce #aBara My ro#HmH>e no 1000
MHfce

lyKaia.
CyBHrae je Tpyo 6ho OBaj Mnp; pacnpe Hncy npeciajajie. Hajnocjie MjieijH 3a#p2Ke yrosopeHH roflHm&H
aaHaK. Bajiuia na to HaBajin 1419. ro#HHe Ha n>HXOBe
seMjbe h OTMe ^phboct h Bap. Mjienn oe^ame cbhm&
saqHHHMa #a ynponacTe Ba.iray: no3HBame Ha H>er&
CKonJbaHCKora namy, Hy^efen My MHora HOBau,; 6a.i-

oo

yneHnme ca 4000, a 8. anp. c 8000 ayKaxa; CxeBaHy UpHojeBaky ^.aBarae 3a Bajimy jKnna
^Be
hjih MpTBa YiiHEb, Bap, By^By h 4000 ayKaxa.
iiiHHy r.iaBy

ro^HHe noTpaja pax h nocjie KpaTKa npnMnpja HacxaBH

Bajima III. 6eme TeniKO o6ojiho h y jieTO 1421.
Ha
nyxy Ka cbom yjuy aecnoxy CxeBaHy yMpe.
ro,HHHe
C h>hm H3yMpe 6ajrniHHa .103a. MaJKa My ce Mei>y thm
npeyiia.ia sa CaH^aoja h npemaBe.ia je CBor je#Hua
ca 21 to^hhom.

ce. A.ih

Mjieua ynoxpeGe OBy npnjiHKy h 3ay3My y 3exn

CBa rjiaBHHJa Mecxa, caMO He anpame v rojie n.iaHHHe.
y jyjiHjy jaBH ce CaH#a:ob ca noxpasKHsaBbeM, #a My
MaeuH aa^y Bap, ByjjBy h 3exy Ha aeceoj o6a.iH ^pnMa.
Maena My ce 3axxesy He o,a;a3Banie. A.th Ty #ol)e #echot CxeBaH, amxyka 3eMJty CBora cecxpafca h KJiexBCHHKa.

VII.

3ETA 00^ ^ECnOTHMA.

CxesaH Ja3apeBah y aBrycxy 1421.
ro/jHHe ^ouiao y 3eTy h no^eo je 3aysaMaxa ochm Meda, Koja cy apacajiB Maeqaka, oh yje^HO nonute csoje
nocjiaHHKe y MjiexKe, #a Hinxy 6ajimaHe 3eMJte. Mjiennhn npBO Hy^nme #ecnoxy no 1000 AyKaxa ro#aniH>e
h #a 6a.imeHHM KfeepHMa fla;iy npncxojaH MHpa3. CxeBaH He npacxaHe Ha xe noHy,a;e h 1422. roflHHe oxMe
^Phbocx h Bap. Ca My Mjieuaka noHy^e Map, #a oh
aa^pjKH o6a OBa Mecxa a ohh #a My aajy ro^anme
no 1000 .ayKaxa. j^ecnox He npaMa OBe ycaoBe, Hero
TBp^o 3axBopn Cka^ap
a.ia y OKxo6py M.xeqaka noGene Cp6e no# CKa^poM. Ha ro^HHy j^o^e y 3exy T^ypali BpaHKOBnh c 8000 KoaaHHKa h saxBopa BojaHy
Ka,a; je

.necnox

56
jiaijaMa. Eojefca ce jyra h CKyna paia ca
HeH3BecHHM hcxo^om, Mjienn 3aKJLyqe 12. aBr. 1423.
Mnp y ^yp^eey Ta6opy ko# Cb. Cp^a Ha BojaHo:
Mjicuh ^a sax^sKe IlaurrpoBHhe, kojh cy hm ce tc
resume hoajfoskhjih, CKa#ap, YuaBb h Kotop h peny
BojaHy; aecnoT floGaja ^phboct, Bap, By#By ca co.ihjiHMa h CBy 3eTy; join aonycTHine MjiennliH, #a Toypafe
MOJKe y MjieiiHMa opy^KaTH 6 rajinja. Osaj Mwp 6h
HaHOBo noTBp^eH y Cpe6pHHua 04 CTpaHe #ecnoTa 25.
jy.i. 1426,
kojom npnjiHKOM noroamne ce oko hckhx
HCH3paBHaHHX CTBapH, all. HOB. 6HDie nOTaHKO 03Ha*ieHe rpaHHue cpncKO-MjieTaqKe. llpeivia o6nqajy y HeMaBDiihKOJ .nHHacTHJe, ^ecaoT CreBaH fla#e 3eiy y
ynpasy Byp^y BpaHKOBHliy, Kao Hacjie#a>HKy Ha npe-

MJieTa^KHM

CTOJiy.

3exH HacTanie

ca,a;

MnpHaja BpeMeHa

cse 40K

Typua He OTeme 1439. ro^ane CMe^epeBO h CpSajy,

Ba#eta ^ecnoT Taypatj BpaHROBak, #a 3a OHaj nap
Hanrra ho M03Ke oqeKasaTa oa YrapcKe, r#e cy nocjie
cmpth Kpajta AjiH6epTe Haciajin Hepcua, HayMH oiaka
y 3eTy h o^aH^e nopa#HTa Ha nospafcaiky CBoie 4p5KaBe.
#eReM6py 1439. ro#nHe nomjLe y MneiKe
nociaHHKa, HnnyiiH, #a My nospaTe ynaH> 3a HOBqaHy
naKHa^y h 4a My #onycxe, 4a ca apysKBHOM h 6.iaroM
moskc npoka Kpo3 MJiexaqKe seMJte, hjih y H>HMa Ha-

CTaHHTH ce. Mjieqaka My o^roBopame. #a my yn.ua>

He Mory aaTa, nonno cy ce rpajiy o6Be3a.m, #a iie
ra 4P5K3TH, a aecnoTy #a je oioGoaho npojia3HTH M,ieTaqKOM 3eMJL0M h y h>oj oopaBHTH, r#e My je BOJta.
Ha OBaj o^roBop flame ce 'Bypal) ca 1500 KOH>aHHKa
y MjieTKe. Csyaa y HcTpa n OypjiaHCKOJ .noqeKame
ra Mjieqaka cjaJHo h yrocxaine h .na^onie My aa^e,
4a ce ca cbojhm jby^BMa npeB63e npeno Mopa. ^ecnoT
npeKO 3,y6poBHHKa o#e y Bap. IIoKynia. 4a npeKo
r

57

uapa pa^n 3a MHp ca TypuHMa,

ajin Ka^; BH^e, pa op Tora H6Ma HHurra, h oceTH,
cyjiTaH y Bapy pa#H oko Tora, #a My rpa^aHH H3,na#y
Mjieuafea h rpuKora

y 3,y6poBHHK, HapeflHBnra npe nociapemHHaMa y 3eTH, #a ce y

MhCTase
no,a; MJieTaqKO OKpajbe.
aiyqajy onacHOCTH
Ka^ 6y^e
cjiho je, #a fee My Mjiena to cee BpaTHTH,
op h>hx saxxeBao. ^yCpoBqaHH ra noqeKame, KaKO cy
yBeK aoqeKHBajiH cpncKe BJiaflaoue, hhth ce nojiaKO-

^ecnoTa, spaTH ce
jiacKa

fee^ajiHJaMa h

Munie Ha o6efeaH>a MypaTOBa, hhth nonaaniHuie o,n H>etobhx npeTH>a, a MypaT II. o6efeaBame hm npnMopje
po BojaHe, cao6opno TproBa&e no cboj TypcKOJ napebhhh 6e3 HKaKBe ,naHc6HHe h pa, y3My bcjihko 6jiaro.
Koje je AecnoT y3a ce hocho; y hpothbhom aiyqajy
npefeame hm yHHraTeaeM. Ajih ^ySposqaeH ueHHiue
o6pa3 BHme Hero HniTa h He ocBpTanie ce Ha cyjrraHOBe nOHy^e h npeTH>e. ,Ha hm He 6n npn^BaaBao HenpnjiHKe, AecaoT ^a^e ^ySpoBqaHHMa csoje BejiHKG
6jiaro Ha ocTasy 26. jyji. 1441. h npeKO ^ajiMai^HJe
BpaTH ce y yrapcsy.
Ka# je T^ypai) OTHraao H3 3eTe, BejtHKH BOJBO^a
6ocaHCKH, CTesaH ByKqnfe, HacJieaitHK caHAajteB y
XyMy, nomTO je ocbojho Tpe6HH>e, yi)e c bojckom y
3eTy, n03HBajybH ce Ha to, ihto My je ncena Jejiena
6njia Kfen Bajinie III, a sauejio My ce iihhhjio, pa, pechot HHKa^ BHme Hebe cecTH Ha Bjia^ajiauKH npecTO.
Obo MjieqefenMa TaMaH pofye Ha 3ro#y, pa, h ohh no#
bh,u;om qecHOCTH" npnrpa6e urTO ce Momo npHrpa6HTH.
OKTo6py h HOBeM6py 1441. ro^HHe #a,ny Hajior CKa^apcKOM KHe3y, ^a y csoje oKpnjte y3Me Bap, ^pnboct, Ey#sy h ocTajia ^.ecaoTOsa MecTa y 3eTH, a OreBaHy pa, Kaace, pa ce to qaHH npeMa noro^a H3Mei>y
^ecQora h MjieiaKa. HeKojn op obhx rpaaosa, He Haaajyfen ce, pa lie hx .necnoT MoiiH hiththth op Hana-

a 6es cyMH>e noflcxauaHB Mjie^akHMa, caMH hm

sa thm o6paTe ca mo.i6om, ,a,a hx y3My y CBOjy
ynpaBy. Mjieua hm ce pa^o o#a30By h Befe y H0BeM6py
y3My By^By, a Ka,n y npojieke 1442. ro^HHe CTeBaH,
k(jh je Me^y thm 3ay3eo 6ho ropay 3eTy,
6h no6ecth,

oe

i>eH,

npe.ua ce 5. asr.

h ,Hphboct y3

ycjiose.

Ca,a;

xyM-

ckh KHes CTeBaH cjiOHCHo ca OeBaHOM UpHOjeBafeeM

HaHOBO y^apn Ha Mjieqnfee, ocbojh Bap h no^e Ha
CKa^ap; ajra 36or 3HMH>a BpeMeaa HaqnHe npHMapje.
y npojiete 1443. rojume HacTaBH ce paT. Mjieqafca
ey ce Me^y thm hito 6ojE>e cnpeMHJiH, nospaTe y jyHHjy Bap h #OH>y 3eTy, OTMy oji ByK^nka nojbana a
Omhiii y ^ajmanaJH, Hajnocjie 3Ha#ome 2;. MapTa
1444. npHMaMHTH Ha CBOjy CTpaHy h CTeBaHa IJpHOjeBaka.

Me^y thm #ecnoT

"Bypat, 6eine ycneo, via je yrap-

ckh KpaJL 1443. ro^HHe noBeo BOJCKy Ha TypKe.

6hjio je neT ocMHHa ^ecaoTOBHX Cp6a.
PaT OBaj CBpniH ce TypcKBM nopa30M h 1444. roABHe
jio6h Bypalj HaTpar CBOjy ^pacaBy.
OBOJ bojchh

aecnoT HacTaHe #a h 3eTy noBpaTH. CTeBaH

iuto je jora ap3aKj>yqa caBes
TOMe nnray Mjie*rakn #enpoTHB MjieTarca. Ha BecT
cnoTy, #a hm nonuBe nyHOMobHHKe, Te #a cTBap aspaBoajy. JJecnoT no cbojhm nyHOMokHaipiMa 3aacKa,
#a My MjieijH BpaTe 3eTy h aerose npHMopcKe rpa40Be; a Mjieii,B My oaroBopniue, #a cy Ta MecTa ca
BeJIHKHM CBOJHM TpOHIKOM O^paHHJIH Otf XyMCKOra BOJso^e. na #a HHJe npaBO. aa hx #ecnoT caA hhttc Haxpar; yje^HO cnoMeHyme jiecnoTy, Kano cy My 6hjih
na pyua y H>eroBOJ HaJBefeoj Hecpeka. y .npyroj no.ia
1445. roAHHe HaqaHe M.ieqaka Mnp ca ByKqnbeM, a
Ca,a,

ByKqnt o^Max My npeaa,a;e MeayH h

?Kao y ropaoj 3eTH h ca aecnoTOM

59

ca AecnoTOM HaciaBe ce nora^aaa 6es pesyjixaia, ,h,ok

1448. rojuHHe flobe ,no OTBopeHa paTa.*)
Kao h yseK, Mjienja cy y obhm nocjiOBHMa pa3bh.ih caBKOJiHKH pa# CBOj'e HeMopa:me nojiHTHKe. KaKo
je y AeKeM6py 1443. roflHHe CkeHflepGer ("Bypai) KaCTpHOra) yMaKHyo H3 TypcKnx pyKy h sa thm OTeo
Kpojy h BejiHK #eo Apftannje, oh 3aHmTe o,n M.ieqafea,
aa My H3,a;a#y ihto cy ^psKajiH o^; iteroBe oqeBHHe,
na h oiMe o# h>hx ^aa, Mjie^ahn ce He ycTpyqaBame
o6efeaTH no 100 ayKaia neHcnje OHOMe, kojh 6y#e
CKeH,nep6era y6ao; a He nponycTHuie o6paTHTH ce Ha
TypKe, #a h ohh y#ape Ha aera. KaKo je y to Bpeine
(y npoaeke 1448, ro#HHe) flecnoroBa BOJCKa CTarjia y
3eiy, Hajioace Mjie^Hfen cbom ry6epHaTopy y ApGaHHJH,
BeHHJepy, aKO He 6h Morao CMaKHyTH CKeH#ep6era,
hjih aKO Ha OBora Typun He 6m yaapHjm, ^a Ha*iHHH
Map c H>HMe, oGekaBajyfen My 1500 #yKaTa roHmH>e,
aKO M.ieuHMa BpaTH Ram, HHaqe 500 ayKaTa; aKO jih
naK He 6n #omjio ao Mnpa, #a CkeHAepy o^MeTHe
IlaBja h HaKOJiy ,3,yKa^HHue. Ilomro BeHHJep TaKO
HeKa ce noTyaca #e6yjie yqBHHO ca CKeH#ep6eroM,
cnoiy, hjih H>eroBOM bojbo^h, 3aniTO je y#apno Ha rhx;
a ca aecnoxoM ^a saKJtyqH Map TaKO, #a My ce BpaTH
By#Ba, Bap h ^phboct, hohito 6y,a,e MaeiniMa HaKna
j*ho TpomKose, DiTO cy hx HMa.iH y 6op6n ca xepn,etom CTeBaHOM, h %& My ce ^aje no 1000 AyKaTa
ro^nnme, aKO 6y&e Tporano M.ieTaqKy co h nycTHO
Mjieiake #a cjio6o#ho Tpryjy no H>eroBOJ #p3KaBH; ano
6h nan BeHHJep BH^eo,
je ^ecuoTOBa BOJCKa cyBnme
jaKa, HeKa My ycTynn peqeHa MecTa h oCSefca 3a 6y,iyke no 1000 .ayKaTa rotfHm&e. IIoniTO TaKO 6y#e

*
Xvmckh KHea CTeBfiH ByK*raii noieo je 1445. ro^HHe 8BaTH ce
xepineroM CBeTora CaBe, a 1448. ro^HHe hotbp^h My Ty THTyjy tecap
<pn,nepHK EI. OTy.ua ce iteroBa .upacaBa npoBEa XepneroBHHOM

60

yqnHHo Map ca #ecnoTOM, OH#a neKa Beaajep hobucm

npeeojiii jiecnoTOBe Cp6e, 3,a ya,ape Ha CKeH^ep6era.
,3,OKJie xaKO ynykaBame Benajepa. Hajiome CKanapcKOM
KHe3y J[ope,naHy, #a ce 6aje c T>yp^eM, a ca CkchaepGeroM
ce Bo#e nperoBopa, flOKJie He darHy
Typna.
Typna 3aacTa CTorome no^ Kpojy, ajin hx Ckch-

#ep6er nopasn. Jloinnje cpeke 6eine #ecnoTOBa Bojcsa.

Kojy noTHCKHBarae J[ope#aH. Ca;n noHy#e Mjiena #ecnoTy Mop, ,a;a 3a#p2KH CBana CTpaHa hito ^paca, a
Mjiena #a njiafeajy jiecnoTy no 1000 flyKaia roannme.
^ecnoT He npacTa^e Ha xe ycjiOBe. Bojeka ce #ecaoTOBa caBe3a ca CKeH,nep6eroM, Mjiena c obhm 3aK.i>yqe
Map 4. okt. no KOMe, y3 apyre ycjiOBe, oh H>HMa Bpaia
^aft, a ohh H>eMy #a aajy 3a to ro^aniae no 1400
^yKaTa. JlecnoTy noHy#ame #o 1500 ^ynaTa ro#aniH>e.
Hh caA He .no^e jio Mnpa h aecnoTOB BOJBO^a CTeBan
D,pHOJeBHfe HacTaBH c H>HMa paT.
Ajjh cy ce CTBapa OKpeTajie cse Ha 6o.ibe no Typne,
a Ha rope no Cp6e. He caivio dito cy Typna h Yrpa
Hana^ajiH Ha cpncKe BJia^aoue, Hero cy obh Henpetrkbbm
CTaHo HMajin h Me^y co6om KpsaBax pa^yHa.
npnjiBKaMa #ecnoT Bypa^ Haje Morao seTCKBM hocjioBHMa noKJiaH>aTH noTpetfHy na^KEby. KoTopaea, kojb
cy oco6bto MHoro cipa^ajra o# Ciena Ha I^pHOJeBata.
Hajnocjie ra npasojie Ha Map, kojb oh 2. jyjr. 1451.
HaqHBH c MjieqaiiBMa, kojb ra npa3Ba#y Kao rocnoaapa 3eTCKora no.ii; bpxobbom M.ieTa^KOM BJiamky a
*e6pyapajy
oapeae My ro#aniH>e no 600 ayKaTa.
1452. rojiBHe npHMH GreBaH y Koxopy cseqaHO 3;iaTHH
6y3#OBaH a 3acTasy cb. Mapsa, Kao MJieTaqKH BOJBO.ua
y 3eTB. Mjieua TaKo #o6anie CBy 3eiy. Ha Beci o
TOMe noniJLe #ecnoT BOJBoay AjiTOMaHa Ha OeBaaa,
ajia ra OBaj y anpajiajy cy36aje, a hcto Tano a tjyp-

61

aecnoxa ToMy. HaHOBO npoBa.in ToMa y

3exy, ajiH ra CxeBan KOHa*mo nopa.3H 14. cenx. Kano
je .Bypai) HMao y hcto BpeMe paTa ca 6ocaHCKHM Kpa.teM, a aa thm apyrax HenpHjioKa c YrpHMa h TypuHMa, to je deBae ca Te CTpaHe ociao MHpaH. 6.
cenx. 1456. Hammn CxesaH h Hapo# My yroBop ca
MieuHMa, ^a oh H>HMa y paTy noMaace #o Jberaa, a
ohh 4a 3ehaHHMa .najy njiaxy, KaKO cy jjaBajiH 3a
Bajime. Join cy yroBopnjiH 3a npaBOCJiaBHe y MJiexaqkoj o6;iacTH, #a cxoje no# 3excKHM MnxponojinxoM, a
3a hm He #oca^yjy jiaxHHCKH 6HCKynH.
l>eBa niypy,

Cxoanuy je HMao CTeBan y

/Ka6ji>aKy.

VIII.

I],PHOJBHTxH.

cKeH4ep6eroBHM paxoBHMa c Typn,HMa CxesaH

U,pHOJeBHh 6ho je H>eroB BepaH h noy3#aH caBe3HHK;
aaH h ochm Tora #orai)ajie cy ce y 3exn cxBapn, Koje
Bpe;i,H cnoMeHyxn. TaKO 1456. ro^HHe 3aBa,ne ce Mjieqflkn c JleKOM HyKai)HHu,eM, kojh je 6ho caBe3HHK Hano.x,cKora KpaJta, a OBaj je 6ho y HenpnjaxejBCXBy c
H>HMa. JleKa oxMe ^aBb, r#e nory6n MJiexaqnora KHe3a.
Mjieu,H Ha xo o6ehajy 1500 Aynaxa 3a 2KBBa JteKy,
a 1000 3a MpxBa, a.xn ce He Hal)e, kojh ke xo 3.iaxo
Aa 3acjiy3KH. CKeH,a ep6eroBHM nocpe,zi;oBaH>eM noMHpe
r

<*>e6p. 1458. Oko xora BpeMeHa

Typn,H oxMy oa JleKe xsp^asy Caxe, a.xn hm je npeoxMe CKeH#ep6er. Mjieun je 3axpa2Ke oa H>era, nonixo
je .lena h xy xBp^aBy 6ho OTeo o# h>hx. Mnpa pa^H
BpaxH hm oh Caxe.
Ka# cy 1459. ro^HHe cjienora #ecnoxa CxeBaHa
BpaHKOBnha npoxepajiH H3 CMe^epeBa, oh ce ck.xohho

ce Mjienja c JleKOM 19.

62

CieBaHa I^pHOJeBnfea h Ty ce oszeHHO AhKkepoM ApBaHHia KoMHeHa, rocno^apa y

jysKHOj Ap6aHHJH. Cecipa aH^ejnmana 6njia je 3a MBahom I^pHOJeBofeeivr. y Hapo,ay cpncKOM h .naHac skhbh
ycuoMeHa Ha MaJKy AHtjejnmy", Kojy je cpncna npa-

y 3eiy

roji

^ejiHHOM,

BocJiaBHa i^pKBa ca BpjiHHa

xejte.

joj ysejia

csoje

cbcth-

nocBeTHO ce h aeciiOT CieBaH, Kao h H>eroBH

II. (MaKCHM B.ia^HKa) h JoBaH .*)

To^HHe 1465. yMpe CTeBaH IJpHojeBHk h Hacjie^M
ra chh MsaH, kojh h .naHac, Kao IlBaH 6er, jkhbh y
cnoivieHy y TaMonra>eM Hapo#y. Ka#a Te ro^HHe y aBrydy Typun y^apHnie Ha xepnera CieBaHa, HBaH je
y#apao Ha Mjie^nKe, xepueroBe caBe3HHKe, h 3ay3eo
je HeKe Kpajese y npHMopjy: aan y npo.ieke 1466.
ro^HHe noMepn ce h oh ciynn y paHHJH oahoc c H>HMa.
Te ro,a,aHe noMarao je HBaH CKeH#ep6ery y paiy npothb TypaKa, a 1467. ro;iHHe sajejiHO cy o,u;6bjih TypKe

chhobh aecnoTH "By pal)

CKa#pa. Ajeh je rypcKa onacHocT 6HBajia cse Beta.

Join 1459. ro^HHe najio je CMe^epeBo y TypcKe pyKe:
qeTHpn rojume 3a thm nponajia je BocHa. Xepoer CiesaH yMpe 5. jyH. 1466, ocTaBHBniH h OHaKO Majiy #pjKasy CBOJy noAejteHy Mei)y caHOBH \ia B.ia^ncjiaBOM h
BaaTKOM; a 18. jaH. 1468. y&ipe y Jbemy CKeH,a,ep6er,
H3a Kora ocTao je chh, kojh je cjia6o Jinqno Ha ona.
Mjienn npHMe y 3amTHTy CKeH,nep6eroBy ^p^casy.
o,u

Typna HHcy Morjra o,HMax no CKeH^epGeroBOJ cmpth

#a Hana^ajy Ha 3eTy, jep cy HMajra paTa c IlepcHJOM;
*) ApsaHHT KoMHeH ii>iao je ocaM ickepa, Koje cy ce oBaKo nov^aAH^poHHKa yaajia ce 3a Tiyp^a KacxpaoTy CKeH^ep(5era, FojaciaBa
3a HBaHa I^pHOJeBiika, Xapaiia je norajta sa HaKoay JJyKai^Ha. JeaeHa
ce y^aaa ea Typ^a ^yica^BHa, ^ecnaHa je CinJia 3a TaHjsajeM #yicai)Khom, AH^ejiHHOM ce oaceHHo T;ecnoT CTeBan BpaHKOBafc, KoMHTa je y^am

Bajie:

sa TojKa Eajmiaka, rocno^apa en Macaje (Kpaj a3Mei)y Kpoje a Jbema).

KaTapHHa je (>BJia 8a Hhkojiom BoKajiHfceM. (Xon$ Chroniques Gre"co:

Roumaines. Berlin, 1873. dp. 284.)

63

saTO Ha^HHe c IleaHOM yrosop,

hm oh njiafea #aHKa
MBaH ao6po 3Hao, hcto
ji&

700 #yKaia ro#aniH>e. Ajib je

Kao h Mjiemikn, ,na je TypcKa Haeajia na h>hx o#roi)eHa caMO 3a KpaTKO BpeMe. Ka,n cy Typua oqeBB#HO
cnpenajiH paT npoTHB h>bx h y IIo^ropHi^y, Kojy cy
y to BpeMe ocHOBajiH, Typajia 5000 BOJHHKa, HeaH a
Mjiena Ha^HHe canes 1. MapTa 1474 y3 vcjiob, #a ihto
mn y 3eTH ocsoje o^ TypaKa, to VLb&u ,aa apaca, a
oh 3a to ^a naaka MjiemaMa roaaniEbe 700 ^yKaxa,
Kao mTO je TypiiHMa njiafeao. Y Majy HCTe ro^BHe
y,a,ape Typuja Ha Ckaflap a ocTajie MJieTa^Ke rpa#OBe
y Ap6aHHJH. IIsaH je ca cbojbm jyHauaMa MHoro noMorao, Te ce CKaztap o#p2Ka. Ka^ cy Typna 3a thm
sancKajia oa xepijera BjiaTKa,
hm npe^a csojy 3eM^y
h rpa^OBe, BjiaiKO ce yapyaca c HsaHOM a y noqeTKy
HMajiH cy ycnexe npoTHB TypaKa, aaa y npojiysKeHy
paTy OKpeHe ce cpefea npoTHB max. riocpe^OBaaeM
6paTa ChreBaHa, Kora je BjiaTKO 1471. rojHHe ^ao cy-iTaHy y Taoije h kojh ce noTypqao Kao Axmch, ,a,o6BJe
BjiaTKO on TypaKa Map y3 Teniae ycjiose h o6ekaae,
#a fee My BpaTHTH BekaHy oqeBHHe, aKO H3 3eTe 6y#e
ncTepao HBaaa. BjiaTKO no 6paTy Bjia^acJiaBy H3BecTa
Mjeqafee o tom a saMOJia ax, jib, My He CMeTajy y
paTy, kojh je HayMno noqeTa c HsaHOM. Mjieua cy
Ta^,a 6ajia y paTy ca cyjiTaHOM, na onoMeHy BjiaTKa.
4a fee 6hth 6ojte, #a ce noMapa c ItpHOJeBakeM a
y/jpyaca c h>hm npoTas onniTer HenpajaTejBa, a Typi^a
cy a OHaKO Bapajiaue. Ro Tora paTa a He Ao|e,
a Me^y thm 1477. ro#BHe je^HH Typna y,a,ape Ha
Kpojy, #pyra Ha HsaHa, MJieTa^Kora caBe3HHKa. M.a.yke
ronHHe npe#a ce Kpoja 36or oa^a, a 3a tbm najine
MyxaMe^ H. c bcjibkom bojckom iio# CKa,nap. He6pojeH TypqnH ocTasa koctb acnpe# Co^pa, Koja Mjieua
OApncanie y3 HBaHOBy CBOjCKy noMoh, ajia Typija y3eiro

04 Mjieqafea ^phboct h JBeni, a /Ka6jtaR 04, HeaHa.*)

IIsHypeHH AyrnM h TeniKHM paToar, Mjieija uaqeHe 25.
jaH. 1479. MHp, y kom TypijH.wa ycTyne Cua/jap.
y
ApoaHHJa ocTa#e hm caMO ,Hpaq, kojh TVpua y3eine
1501. ro^HHe, a y 3eTH 3a^p5Karae YuaBb, Bap, By#By
m KoTop. ymiH> h Bap y3ejiH cy Typu,a 1571. ro,a,HHe.
Myxa&ieic II. y^apa Ha to Ha HeaHa, 3a Kora MjieuH
y MHpy HHHiTa Hncy yroBopHjrn, acTepajy ra H3 3eMJbe,
Kojy npHTHCHy, a HsaH ce yKJiOHH y Hxajiajy.**) IV
3HHe 1481. 3ay3eo je 6ocaHCKH caHnaK 6er Hobh,
PacaH h joni Hena Meda y npaMopjy 40 3,y6poBHHKa.
Ka# MyxaMCn II. yinpe 1481. ro^HHe, BpaTH ce
MBaH y 3eTy, ^arHe Hapo# h ncrrepa TypKe H3 ropn>e
oeTe h as /Ka6jbaKa. H#yhe ro/iHHe Typua yaape Haa>
e jaKOM chjiom. Bn^eliH, 4a He M03Ke /KaGjtaK 3a4,pHcaTH, 3anajiH ra a noByqe ce y Kpumy [U,pHy ropy.
TaMO carpa^a ce6a rpan Ha 06o,ay. IIpeMa 3aBeTy r
yqaH>eHy y JIopeTy 3a 6aBJteH>a y Hiajiaja, no^arae
1484. ro#HHe Ha H,eTHH>y MaHacTap nocBefeeH 6oropoahuh, y kojh npenece ca BpamaHe CToaauy 3eTCKora
MHTponojiHTa. Meijy thm cy Typua 6h;ih npaTHCJia a
XepiieroBHBy.
HBaH I],pHOJeBak no^e y Hxajiajy, je.a.a 6a Ta>io
Hauiao KaKBe noMofea, a Kaa ce OAaH,a,e BpaTH npa3aH
f

*) ,Hphboct ce no ^yry OTnopy npe^a^e aoor raaflH. MyxaMe,i II

He ojpaca ,naxy pen opaHHOHHMa, ^a fee mx nycxaxn cjioiIo^hc Hero hx
^OBe^e no,n Ciea^ap h noryon hx Ha oih Cica^paHHMa .'Bern cy Typu,H
HaujJiH npa3aH a. aanajiHJiH cy ra, jep cy cbh cxaHOBmmn 6hjih yxeKJiH.
}Kaf/.T>aK je Myxane^ oho 16 ,n,aHa, a Ka^ ra je .notfao, noceKao je cbc
kojh cy y aesiy 6h.ih, ochm 300 opaHHaaija, Koje je noryouo noa Cica^po.M Ha o^a CKaapaHHMa. XaMep (Geschichte des osmaiiisrhen Reiches,
Pesf, I *i. 544. cxp.) Kaace, aa je HBaH nocjie Tora aoOno J^phboct h
.bem no,a, TypcKHM BpxoBaHCTBOM, hito HHKaKo He ctojh, jep cy ra TypiiH
znepajiH E3 3eTe 1479. ro,HHHe.

**) flo noBpaTKa HBaHOBa H3 Ifxa.iaje H3a(5pajia je rop&a 3exa 8a

CBora raaBapa Tony, OHBinera BOJBo^y H3 ^OH>e 3exe. (C. Mh.ivxhhobhK .
Mcxopaja H,epHe Tope, Beorpaa, 1835, cxp. 4.)

65

Hacxaae aa ce ciapa 3a ociaTaK CBOje ap^ase, kojh

Gpasbame HenpncTynHH KpraeBH h hcoaojlhbo jyHanrrBO
Hapoaa. HberoBo 3ebaHH y TOMe My ce ycp^no o#a3Bame; y Hapo^Hy soopy 3aKjierae ce, #a ke My 6hth
BepHH, h nocTaBe 3aKOH, #a hh je,a,aH y BpeMe 6oja
c TypiiBMa He CMe ociaBHTH cBoje MecTO 6e3 3anosecTH cBora CTapemnHe, a kojh 6h to y^HHHO, aa HeMa
^acTH h #a My ce aaae npera^a h npecjiHua h ^a ra
meHe npoTepajy npecjinuaMa, Kao H3#aJHHKa h KyKaBHity.
r

CBora CTapnjera CHHa Byp^a oskchh MBaH JejiHcaBeTOM, KtepoM MJieTaqKora naTpHnjaja AHTOHHJa Epmja,
BHucnOMHHa y <E>epapH. TaMaH aoKJie ce "Bypal) Bpakao
H3 MjieTana ca hcbcctom h csaTOBHMa, npeMHHy MsaH
(1490. ro^HHe*).
IIsaH je HMao #Ba CHHa,

Bypi)a h CTeBaHa (GraHHmy, y Hapo^HOJ necMH MaKCHMaj. T>ypal) Hacie^H

o^HHy 4p5KaBy, naK H3o6pameH 6y#ykH, no^nrHe y 06o#y
y 3^aBby, Koje je Tora paji,H join HfiaH carpa^HO, nuaMnapHJy, y kojoj cy ce mTaMnajie upKBeHe KH>nre. ^oca^
ce 3Ha 3a HajcTapHJy cpncKy KH>Hry, Koja je H3aauia
H3 Te neqaTH>e 1493. ro^HHe. Oaa npooeTH&a, Koja
je ynponaciHjia cse cpncKe flpacaBe, He MHHy hh 3eTy,
CieBaH saacejie aa Bjia^a h o^e cy.iTaHy Baja3HTy II,
KOMe o6efea ^a te ra npH3HaTH 3a CBora rocno^;apa r
aKO My noMorHe ,a,a 3aBJia#a 3eTOM. To je cyjiTany
npaBO 6hjio h o^30Be ce CTeBaHOBOJ meJBH, kojh 1496
ro^HHe ,a,or)e Ha 6paTa ca cyjuaHOBOM bojckom. y npsit
Max pa36nje ypar) OBy Typcity BOJCKy Ha JberaKO^
ao;i>y; ajin My ce yqHHH, #a Hefce moh
TypcKOJ chjik
oaojieTH, na KpajeM HOBeM6pa, hjih noqexKOM aeKeMtfpa
r

IlHinyhH o TOMe, npHMeLyje IleTap BeM6o y cbojoj Historia Ve

1570, jihct 103): eosi anenne die le nozze tra lagrime
gratulazione incomminciate hebbero in fine piu ehiaro,
*)

nitiaua (Veneciis,
-et

HCTOPHJA HPHE TOPE

66

odaBH 3eTy h

o#e y MjieTKe, npenopyqeBraa Hapo^y

MHTponojiHTa Kao CTaperaany. Mjieua My #aBame hcSHaiaH yacHTaK, a nocjie ra 3aTBopnme, dito je rp^no
cyjiTaHa. Obo ra osjiobojbh h oh 1500. ro#HHe one
cyjixaHy, on Kora ^ooh Ha y^KHBaae y AHa^ojiy ,ao6na.
Koja cy My HOCHJia ro#HinH>e 25,000 acnpn. Ty ce
Toypa^ noTypqHO, Kao nrro cy npe h nocie H>era yqn-

MHOrn cpncKH

hhjih

BJiacTejraqHfeH.

T>yp^eB 6paT CTeBaH noTypqno ce npe a>era h

Ha3Bao ce CKen^epGer. Y 1514. ro^HHH, Kao caHuaK
6er y CKa^py, ao6ho je y ynpasy 3eTy. IIo H,eMy
npo3Ba ce BberoBO no^py^je CKeH^iepHJOM. YMpo je
mue^y 1526. h 1530. ro#HHe.*)
Ka# je 3excKa ^pmaBa nponaaa h y noc.ie^BboJ
ocxao je on CBHJy cpncKHX ^pncaBa h
ceHii,H cbojoJ;
^pHCaBHIja CaMO ,Hy6pOBHHK Ca CaMOCTa.lHHM 3KHBOTOM.
oh je H3^.p3Kao CBe 6ype on HenpHJaTejLCKHX JtyAH
h CTHxnja,
Hajnocie KJiOHe, hoihto je npso BH^eo
#p3KaBHH h y IJpHOj Topn h y
jkhbot
no^MJia^eHH
Cp6oJH.

IX.

BJIA^HKE OR PA3HHX BPATCTABA

OcTaBJbajy^H Majio&ymHO csojy 3eMJby. "Bypafc je
qeTHpn ro^HHe ociaBHO h 3KeHy h aeuy h no-

nocjie

naiiioBao y CKaapy, jvtapao je

Ha Mncup h ocbojho ra je. 3an,ejio je y cy.ixaHOBOj
bojchh 6ho h CKeH^epoeroB KOHTHHreHaT a y H>eMy BekflHa xpmnkaHa,
jep cy Ta^ano^, cyjiTaHOBHM sacTaBana BOjeBajiH h xpnmkaHH ncnaHnun
aeroBH, a y ohhm KpajeBHMa xa^a je 6hjio MaJo MycioMaHa. II Ty HaK
ce ihhh, ^;a cy y cKeH,nep6eroBOJ bojch.h moimh <5hth u bojhhuh 03 nae>ieHa Jheiywa, na cy, ocBOJHBiira Mncnp h ^oinaBinn My ua jyJKHy rpaHimy, mopjih ^iyTH, aa join .naJbe Ha jyr HMa xpnuikaHCKa 3eJf.T>a, Koja Bei.
CTOJiekHMa CpaHH oa MycaonaHa icpcr h CBOjy c.ioGojy, Hacy jib mcith
*)

Kaa

cyjiTaH CeJiHM

je CKeH,nep6er IJpHojeBHii
I.

67
-TOHyo je 6e3 Tpara y TypeKOM i\KH6y. Hnje HMao ys6e3#yuiHO ocTaBno,
juaita y cboj Hapoa, nero ra je
Epso ce 3a to noKajao, HCKao je o,n Mjie^nha noMoha
#a ce epaTH y Apncaey CBOJy, rae 6h ra Hapo^ je^HO-

y MjiemaMa onpeseo H36eraBajiH cyKo6e ca CTpanmoM TypeKOM ceaoM, aKO hx h

HHcy Morjia #a H36erHy. MojK#a hm Hnje MopajiaajaM-

jtyniHO ^oqeKao; a.iH cy

kojh je Morao OHaKO pyjKHO #a

CTBa ^aBao qoBeic
ocTaBH CBOJy 3eMJty h ^pncaBy.
y 3eTH, Koja orpaHHqeHa Ha BHCOKe KpniHe njiaHHHe, no^ie ca# na, ce HasnBa U^pnoM FopoM,*) ocTa#e
Kao upKBeHa CTapemHHa mhtpohojiht BaBHJia. OcnpoxejiH OHaj Hapo4 CKynno ce o^o CBOJe ayxoBne rjiaBe,
h Ba3Aa te aeTHE>cKH mhtpohojihth ocTafH CBeiao y3op
po#oJby6jta nocTojaHCTBa, My#pocTH h npHBpjKenocTH
,

obh ILeiyuiu h c Mia ocTajra KpniTeHH 3ekaHH homhcjihth, #a je 6ojie

y^pyacHTH ce ca thm xpaniKaHHMa npoTHB MyxaMCHOBana, Hero jih Kps
jihth 8a yTBpljHBaite Haji; co6om BJiacTH cbojhx AHHuymMaHa? Ila Haje
Xa6em, r\ne ^anac
jih mojkho, #a cy obh Tbexywu H8 Mncnpa jjoeneJiH y
Hap hoch THTy.iy ueiyc? 3ap Hnje Morao kojh H>eiywy XaOeuiy cbojhm
jyHauiTBOM h y3 noTnopy ocTaae .npyatHHe noneTH ee Ha napcKH npecToV
HeKa ce He y8HMa obo, Kao npasna <&aHTa3Hja. EBponajoui Mano 8Ha Xa(5em, azn ce tojihko 8Ha, ^a y Xa6emy MyuiKH nrpajy hcto Ko. o, Koje
ce Ha U,exHH>y nrpa; y Xa6eniy Hina Bnuie mccthhx HMeHa, Koja SHaMeHHTO
8BOHe Ha cjiOBeHCKy; a y xaSenncoj oSaacTH Tnrpy HMa rpajj Apuipaj,
kojh ce y TajiHJaHCKO-xaSeniKOM paTy Bpjio MHoro noMHH>ao. (TajrajaHH ra
naroBapajy npeMa cbom Ha^HHy Apmpar, a #a 6h MeeTo r H3roBapaJiH4,
KaaaJiH (5h Aputpa/fo, Kao ihto Tpa^o 30By h CTapH cjiobchckh rpa^ ko^
BeHeHHJe.) Hnje cjryqaJHO, ,na o,n ApmpaAa jyrosana^HO Ha 8 10 khjioMeTapa H>ra ivrecTO Cep6u, a Ha jyr oji, A^utpa^a y hctom paCTojaay Mecxo
Heiawe. Hjih 6h oe,a;a ^cjiyqaj" 6ho yscaeHo ty^.iLHB. CaMO y3MHMo, ulTa
<5h HeMmi hjih MaJ)apa Ka3ajin, Ka
6h ce Ta Meera aBajia flajne nXa6z6ypi, hjih Mafapon h Apaa^. Moacjja ce y IJphoj Topn caiyBajio HKaKEO
npeaa&e o KaKBHM ILerj^uiHwa, kojh oy y uapeBOj bojchh y MneHpy bojeBajiH 6es npoMene 3a ce^aM ro^HHa." Bpe^HO 6a 6hjio TparaTK sa thm.
r

rT.

*) Mhcihmo, ^;a obo HMe hhth je jjoniJio o^; I^pHOja,

hh ihto je
OHa 3eM.i>a TypnnMa npna h KpBasa (5n;ia Hero ihto ke (5hth ^a ee
KaTyHCKa 3BaJia I^phom TopoM, Kao h TOJiase T;oyre II^pHe Tope y
cpncKHM 8eM."baMa. Obo HMe orpaHH^aBajio ce y npBe Ha aeMJBy o^ BoKe
^o peKe 3eTe; a npeKo ob3 Ha hctok SBajia cy ce HeaaBHcna HJieMena
>5HMHie 3ercKe ^pacase BpiHMa.
,

68

BepH. Hapoji je y H36opy cbojhx .ayxoBHHx

cxapeniHHa 6ho cpekHe pyne, h MHTponojiHTH ueTHH>CKH
Oh.ih cy Kao 3aociajia OJinqeHOCT HeKa,a;ainH>e 3eTCK&
jpacaBe. Hapo,a; je npH3HaBao CTapemHHCTBO MHTponojihtobo, yBaacaBao je H>eroBe caBeTe,ajin to je h GnjiocBe.
OcTaBJteH ce6n, 6e3 npa3HaTa 3eMajtcKa rocno^apa, Hapo^ ce3aKJiOHHO 3a ^BpcTH 6e^eM njieMeHCKe CBOJe yeTaHOBe, Tor npBor 3aMeTKa ^pmaBHor, na je TaKO o^o.ieBao HajcTpaniHHJHM 6ypaMa, HaJTeacnM HCKymeBDiiMa.
XpHrabaHCKa sepa Be3HBajia ra je y 3aje,a;HHqK0M KOjiy
a npe#CTaBHHK Te Bepe, ueTHEbCKH mbtpoiiojiht, Morao
ra je y to HMe #a no6y^yje Ha 3ajeflHHmca ae.m
ca# HacTaje jkhbot y ohom Hapo^y, kojh ce MOJKe Ha3BaTH cBeoOM enonejoM Iljme Tope. Ta enoneja join
HHje HcneBaHa. y TOKy CTOJiefea, y ohhm 6op6a>ia, y
KOJHMa je raana Jty^a jyHaqKH oaOJiesajia HajsehnM
sojcKaMa, KpHexajiH30Bajia ce y H>HMa y3BHmeHa mhcao, #a cy ohh qyBapn cjio6o^;e h He3aBHCH0CTH cpnCKe, ^a cy ohh 6paHHqn Hapo^He Bepe, ocbcthhhh Ha
jiHH#yHiMaHBMa3aTeniKe ja#e 3a,a;aBaHe cpncKOM napo^y.
Oa npBora #0 nocjie^Ebera IJpHoropna csaKH je ncnyH>eH tom MHuoby h tom CBemfey, h to ra je no^pacaBajio
H #p3KH y OHOM JtyTOM KaMeity, y OHOJ hhokohithhh.
CBOJoj

hvh ys^aaa y no6e#y cbojhx CBeTHH>a. HajcjaJHHJH npaMepn MyuiKnx

spjiHHa, Koje HaM je HCTopnja npn6ejie2KHJia, 6jre^e cy
thx necpascenKe cnpaM upHoropcKiix #HBOTHHKa

HHKa^ He KJiOHyBniH ayxoM,

Ba3.ua

H>eHHX 6opana 3a KpcT *iacHH h cjio6o,ay 3JiaTHy.

O^Max no

j^yp^eBy opacity y MjieTKe y3enie

M-netrnkn oa H>eroBHX 3eMajta oho, Ha hito cy ^paca.iH
hjih 6oj&e pefen, hito cy apacajiH #a
jiia HMajy npasa,
km Tpe6a: rp6ajb h Cojih. Obo aa#e noBo^a peKJiaMaiiajaMa 04 TypcKe CTpaee. CKa,a,apcKH cannaK 3>epn3
oej

o6paTH ce 24. jyH. 1497. Ha

MJieTa^Kor

bc^hkof

69

aneTaHa TpHBH3aHa, 4a My ce ycTyne Tp6ajb h Cojih

ao uapeBa 3eMJ&a. TpnBH3aH My o^roBopH, #a Mjieua
to ^pace Kao CBOjy 3eMJty Ha ocHOBy paHHjHx yroBopa ca cyjiTaHHMa, Koje je noTBp#HO h ca^araEbH cyjiTan
Baja3HT II, a ohh 4a HHmTa HHcy y3ejiH or ^yp^eBe
appease, jep xofee #a cy y MHpy h npajaTejbCTBy
c TypcKOM. Baja3HT ce Beh cnpeMao 3a paT h Haje
Morao 6hth 3a#0B0JbeH oBaKBHM oaroBopoM. Me^y thm
I],pHoropuH cy ce o6pahajiH MjieueMa h HCKajiM aa itm
^a#y HemTO noMofen, na #a yaape Ha TypKe, kojh cy
noqejiH
ca cbojhm o6nqHHM MajcropHJaMa #a ce
yBJiaqe Me^y b^hx. Bek peqeHe ro^nee 6hjio je BJia<jTejiCKHX Kyha, Koje cy npenuie Ha TypcKy erpaHy. Ajih
h 6eroB cyGama Hajia3HO ce y I^pHOJ Fopn, kojh 36or
PpdJBa HBJe nponyniTao #a ihhh mTeTe KoTopaHHMa. Hajnocjie y jyHHjy 1499. rojufHe noqeoTBopen
paT H3Me^y MjieTana h TypcKe.
Ako h jecy Typijn oaBHy cnjiy nocjiajin Ha Mopnjy, Te cy h Mjieqatn TaMO HMaan naBHy CBOjy
BOJCKy, Ghjio je cyKo6a h y 3eTB. MjieijH ca IJjwq
ropuBMa y#ece, aa Ha TypKe 3aje,HHO y^apajy. MjicqHfee cy paqyHajiH, #a je Il,pHa Fopa Ta.ua Morjia #aTH
6000 6opau,a (3auejio 6e3 Bp#a). CnHaH, TypcKH cy6ama y II,pHoj Topn, CJiao je y BoKy qeTe, #a TaMO
qHHe mTeTe, a 19. asr. yaape 800 TypaKa Ha Mjicqflfee koa yi^HH>a, Ma ce o^nrae, noniTO H3ry6Hrae 40
jhyflH h tojihko 3apo6jteHHx h pan>eHHX. Hana#aH>e Ha
Yi^hh> hohobh ce y <j>e6pyapHJy 1500. ro^HHe oneT
ca TypcKOM niTeTOM. TaKBO qeTOBan>e 6nBajio je h
t

fc

y Bohh.

CKa^apcKH BOJBO#a
2000 Jbyjw Ha Bap, ajin 6h jiome cpeke, jep
ra M.ieqHkH aoqeKanie y 3ace#H h oh Mopa/je ycTydhth, nouiTO H3ry6n 100 Jbjm- Ra, 6h ce ocseTH sa
BajiHJa

jyjiHJy HCTe ro^Hne noBe#e

70
OBaj nopas no^e Ba.iHJa eaHOBO Ha

Me^y KOJoMa

Bap

5000

JtyjiH v

h neraTO HaiHTpoBHka h IJpMHH^aHa, ajiH ra Mjie^nkn h onex pa36nrae, y6nrae My

ao 200 ;by#H, MHore panHrae h 3apo6arae My nemaqKora BOJBO#y. HaHOBO y#apHine cKa^apcKH Typun 20.
anr. c 1000 KOH>aHHKa h 3500 nemana h njiemiine
oko EyflBe, aan bx Mjie^nfen h oneT ca nueTOM o;*6Hme. TaKO ce TaMO paTOBajio #o 1503. roauHe, a
OH^a ce yqmra MHp h y cpncKOM npHMopjy TypijH 3aapsKame ,2,paq, kojh cy ao6hjih 1501. ro,a,HHe 6es 6oja v
nomTO cy ra rpa^aHH 36or noMopa 6hjih ociaBHJiH, a
MjieuH 3a^p3Karae ibem, kojh cy #o6hjih 1502. ro,a.
jyHBjy 1503. ro^HHe Mopnjia je Kyra y KoTopy h okojihhh. ^onejiH cy je MopHapn H3 IlyjBe.
3a neT ^ana HOMopHJia je y KoTopy 400 .nyma.
Ako je I^pHa Topa o,n 1514. ro#HHe h CTOJaaa
no# ynpaBOM CTeBaHa H,pHojeBHfca (cKa^apcKora caHnaK;
jaHy6era CKeH#epa), Haje OHa 6ajia 3a^0B0JLHa.
h
TaMO
<i>e6pyapnjy
1520.
ro^HHe
nyeromEjia
je
apHJy
sojcKa, Kojy je Ha HenocjiymHe IJpHoropije nocjiao
CKeH^ep6er. He 3Ha ce 6jiH3Ke, kojh je Kpaj 6ho OBaKO
je 6hjio

KaacH>eH.

cy Typun ocbojhjih Kyp#HCTaH h aejiOBe

Hepceje, 3ay3ejiH Mncnp, otcjih Eeorpaa h Po;i. cpymhjih yrapcKy KpajbeBHHy h 3ay3e:iH CpeM h CjiaBOHHjy h BeinHy YrapcKe, OKpeny opyacje h Ha Mjictkc
Fo^HHe 1537. noqHy HenpnjaTeJBCTBa. EUyfee ro#HHe
IIoniTO

caBe3Ha MJieTaqKO-ninaH>oJiCKa 4>jioia yje,npH y kotopckh

3a.iHB h 21. okt. OTMe Ha jypHra Hobh, r#e 6h 3apo6.i>eHO 1700 TypaKa. 3a Hobhm OTMy M.ieqHfen PhcaH.
Hobom ocTaBe HlnaBbOJiHH ceojy noca^y. Obo
nap Cy.ieJMaa Hnje Morao OTpneTH. Befe 1. jaH. 1539.
na^Hy qeTnpn 6era noa Hobh, a.in H3 rpa#a ncna^He
noca^a, HlnaaojiuH h Cp.6H, OTMe hm cse TonoBe

71

noa Hobh pyivieHjiHJCKH 6er;iep6er Kospes naraa, noTypqeH BoraaaK, ca

60,000 Jtynn; o# Mopa CTH^ce OHaMO a.n^epcKH #ej
Xajpe^HH Bap6apoca ca 30 000 Jty#H Ha 200 ra.inja.
OBa Be.inKa cejia MMajia je 80 TonoBa; Tpn Tona 6aiiajia cy 3pHa 04 100 (JjyHaxa. 3a 25 .naHa 6au,HjiH cy
Typixn y rpa,n 13,000 TonoBCKHX 3pHa. y Hobom 6hjiq
je 4000 fflnaH>ojian;a m XepueroBaua h npe^ BbHMa
CapMHj'eHTO h BojBo,a;a JIa3ap. IIpBH .naH, Ka.ii; je TypcKa o>jiOTa crania no,n Hobh, ncna^Hy H3 rpa.ua IllnaftOJii^H h Cp6n h y6njy 400 Typaica. H ca# HacTanie
TaMO HenpeKHflHH 6ojeBH. Ka,n cy Typija mhcjihjih, #a
cy hm TonoBH cnpeMHJiH nyT 3a jypHra, noBCue Bap6apoca 8. asr. Hoky 30,000 JE>y^,H Ha rpa#. y3 y6oJHy
BHKy, rpoxoT nymaKa h pHKy TonoBa opno ce rpoM
h xyna o,n CTpamHe 6ype, Koja je y hcth Max 6ecHHJia.
Befe cy Typun 6h.ih npoapjra y ^,oh>h rpa^, Kait hx
xpHinlaaHH o^nine. Ka^ je CBaHyjio, jie3Ka.no je 8000
TypcKHX .-iemeBa noa Hobhm, ajin h 3000 xpHmfeaHa.
Moac#a 6h Typua nocjie cbojox rySniaKa h o#ycTajiH
o# oncaae, a,Jin asa IHnaBbOJma npefierHy TypuHMa
h H3^a^y, aa y Hobom HMa caMO joni 700 6opau;a.
Typua Ha to HOHOse jypnni 10. aBr. nocjie jyHaqKa
omopa npe^a ce CapMHJeHTO c 300 Jbyzm. Ajih xepueroBaqKH BOJBOAa JIasap, Ka,n BH#e, #a je cse nponajio, y6aje aceHy h ab6 Kkepn, jia He 6h npespHyjie
BepoM Ha TypcKHM MynaMa, H>era Typue yxeaie h KaA
HHje XTeo aa ce noiypqn, Meiarae ra Ha MyKe h Haj
nocne Ha Kony ns^SLxne.
CyTpa ^aH npe^a^y MaemibH TypijHMa PncaH 6e3
6oja, a 14 aBr. aKO je h 6h.io 3aK.i>yqeHO npHMHpje,
y^apn Bap6apoca Ha KoTop, a:ra 6h ca niTeTOM o#6HjeH. ^aH 3a thm hohobh Hana#aH>e h oneT ra 0^
6Hj'y. Oh 3a thm ojycupH.
oaoBJe hx o# rpa.ua.

jyjinjy #ol>e

Map

ce 3aKJi>yqH 1540. ro^aiie, a 26. jyH. 1543.

cacTame ce Typcna a MJiexa^KH KOMacapa, #a o,ipe#e

rpaHBi;e y cpucKOM npnMopjy. Ty He naTajyha IJpHOropue o^pe^nine, ^a cea II,pHa Topa #o MJieTaqK^ra
npHMopja noTna.ua no,! TypcKy.
JI,OKJie je osaj Map Tpajao, CHa|e 10. jyH, 1563.
KoTop nejiHKa Hecpeha o# noTpeca; cKopo cne Kyhe
cpymnme ce, ase TpehaHe CTaHOBHnniTBa noraGome,
Mei)y n>HMa h kotopckb npoBe^HTyp; a KaKO ce Hecpeka aecHJia 6ani y BpeMe caJMa, Ha kojh cy 6h.ih
aomjia MBom TproBna H3 pa3HHX 3eMajba, Kao h MHora
apyra Jby^H, to cy h oa h>hx He6pojeHH nponajia. Ty
Mjicub cbojckh noMorome, aa ce KoTop hito npe no^ame.
ToAHne 1570. noHOBH ce paT H3Mei>y TypaKa h
MjieTaKa. Typna cy OTHMajin Tlanap, aaa cy Hana,na.iH
Ha MJieTaqKe tfpJKaBe h y ^ajiMauBJB h 3eTCK0M npaMopjy. PyMeHJiHJcKH 6erjiep6er HacpHy na UpHy Topy,
ajiH

ra U,pHoropnB 6p30 ynyTHrae HaTpar.

il^yfee ro-

^HHe H3ry6e Mjie^aka ynHH>, Bap h By#By. To^HHe

1572. noBpaTe Mjie^aha By^By, ajin y MHpy 1573. roOTHe 3aApHcauie Typna Ttanap h apyra csoja ocBOJeaa.
^HoKjie je obo 6aBajio, y UpHOJ cy Topa ynpaBmbtpobojibtb
T>epMaH. IlaBJie.
Bacajiaje, Hbkoahm, Pombji (oko 1551), IlaxoMaje KoMaHHH (oko 1568), a oko 1582. ro^BHe 6no je Ha n,ejbajiB

nocjie

BaBBJie

TBBbCKOJ MHTpOHOJIBTCKOJ CTOJIBHB BeHBJaMHH.

ro^BHe no^He ce neTHaeeTonuauiHjH pai

H3Me^y TypaKa b fcecapa. Koa Cacsa nopa3a 12 22.
jyH. 1593. ro#. kecapeKO opyacje TypcKy Bojcsy oa
25 30,000 Jty;i,H, Kojy je npe^Bo^ao GocaHCKa naraa
XacaH IIpe#ojeBafc. LLoraoe #o 18,000 TypaKa ca XacaH naniOM, cyjiTaHOBHM cecTpakeM all Serosa. BaTKy
cy floftaiiB Cp6a: BapasK^BHCKH a KapjiosaqKB rpaHH-

1591.

78

-qapn h cea>CKH ycKOHH,

o,n

kecapcice

eojcKe nora-

caMO 43 ycKOKa, 8 KaxaHa h 2 HH^Ka o^nnepa.

CjajHa oea no6e#a, kojom je o6ejie^6H noqeTSK ona#aH>y Typcite CHJie, OfljeKHy CByaa no KpnrreHOM ceeiy,
a HajBBine Me^y Cp6nMa. kojh ce Ha CBe CTpaHe ycKOMeraarae, jep hm osKHse Ha^a&e, ;ja 6n moimih ocjio6qjjhth ce. y BaHaTy njiaHy 1594. ro#HHe ycTaHaK, y
KOMe npona,ne 30,000 TypaKa, ajm ra TypcKa CH.ua
yryran y Mopy cpncKe KpBH y hcto BpeMe nojaBE
ce h y XepueroBHHH y Hapoay noKpex, KOMe je na
Tiejiy 6ho Bjia^HKa BacapnoH h HHKniHiiKH KHes FpitaH.
3au,ejio cy y tom noKpeiy 6hjih h II,pHoropiiH. Ajih
KaKO cy Ta.ua Mjiequfen 6hjih y 3aBa^n c feecapeM, a
XepueroBijH ce noMofen pa#H o6paTOJiH tecapy Py,HOJi^y II, to Mjie^nkn H3#a#y CTBap TypuHMa h obh
nopa3e 10 20. jaH. 1597. Tp^aHa Ha FaijtfOM nojby.
TpflaH je h aajte pa#no Ha ocjio6oi)eH>y csora 3aBHqaja, ca naTpHJapxoM JoBaHOM TpasKHO je noMofen y
Tpaiiy, Ilpary, TypnHy; ajin ycnexa HHJe c thm HMao.
y cBHMa paTOBHMa MjieTaqKHM IJpHoropiiH cy y^eCTBOBajiH y He MajiOM Gpojy h CHHOBa IJp'He Tope 6hjio
je y MJieTaqKBM 6ojeBHMa y MopHJH, Ha llnnpy h Kp(})y
h Jipyrjxe. Ajih cy Uj)HoropuH u Ha CBOjy pyKy qeTOsaaeM #ocal)HBajin TypuHMa. $a 6a hx yKpoTHO, csa#apcKH naraa Ajih 6er MeiviH^eroBHk no^e 1604. ro4HBe ca 3000 Jbyw Ha U,pHy Topy, npera3H Mopaw,
^onpe Ha JBeiHKonojbe, noxapa h nonajin ^Ba cejia;
ajiH ra Ty aoqeitajy U,pHoropuH h 3jio My nceKy bo|CKy, Kojy Hok cnace o# KOHaiHe nponacTH. Ty norn6e
qyBeHH jyHaK IHa6aH Kexaja, a Ajih nania jxo6h paHy
OA Konjf>a h caMO ra ,no6ap koh> H3Hece H3 norH6H]'e.
Obh no6e^a h 6oJte ocokojih I^pnoropue h Epi)ane. EbaxoBe qeTe npojmpanie ka #0 II.iOBJiHHa, xapauie Ha apyMOBHMa Typcne KapsaHe. nJieHarae TypcKe
Hyjio je

74

Kaca6e h Eaponie.

^ecie

aca.u6e

/lOtfajame

cyjiTaHy,

Topy MexMe# oamy

Oea BCJiHKa op^aja HHmTa He Mo40 jib niTO je y EjejionaBjiHkBMa Sa-

xe 1612. ro^HHe nomjLe na U,pHy

ca 25,000

Jby/ja.

raine #a H3pajta.

na jiajia je^ao ce;io. Bpljaaa oaCiajy obj Bojcny h #ooajy npeKo 300 K0H>a.
Ha OBy 6pyKy nocjia cy.TraH 1613. roanne ApciaH namy, kojh noBe^e Ha Bpl>aHe caB ApHayoyK
ca ce#aM naraa. OKyiiHJio ce Ty Ha 60,000 JLyflH. IIpBO
BacojeBHfea cy36ame ApcjiaH naray KpBaBHx r.iaBa,
a Ka^; oh y^e y BjejionaBjiahe, pa36aine My BOJCKy
y Kocobom Jlyry. ^a je 6e3 o63apa yieKao c ApHayxHMa (1020. cenT.?). Ty cy ee I^pHoropua 3jio jmo~
pajia ceKy^H Typne, jep cy jora cjia6o BMaaa nyniaKa,
Hero cy ce 6opajia KonjBeM h MaieM.
Ako cy obh ycnecH Mopaaa h Befee y3#aa>e yjiHTH
y xpa6pe IjpHoropu.e, Mjieua cy Bek noqejiH ocekaTH
CTapocT, na cy H36eraBa:iH cyicoGe c TypuHMa, 3aaoBOJLaBajyta ce KopHviTHMa 0,3; TproBHHe c TypcKOM napeBHHOM. Ebax Typua bpA Hncy MHOro bh BepMajia.
TaKO 11,21. jyH. 1624. floje^pame y KOTopcKH 3ajiHB
13 a^pn^KHX rycapcKHX raanja, nopo6HUie h nonaiHme IlepacT h o^Be,nonie y po6jbe 450 #yma. Osa
Hecpeta tojihko oropqa IlepauiTaHe, aa cy xtcjih #a
ce pacejie. Ajih

hm

Miie/ra^sa Bjiaaa o6ajiaTO

nparetie,

cBaqHM #a Mory cboj rpaa onpasHTH h

opexpaHHTH ce, cyBerae ,we hm 25,000 ayKaia, ^;a
Mory HCKynnTH po6.i>e.
Kojihko cy ce Mjiena kjiohhjih paia c TypuHMa
(1638. roflBHe KynnjiH cy y ebhx MHp 3a 250,000 ayKaia), nnaK aoi)e .no paTa 1645. ro,u,HHe. Y toj HeBOJbH
noTpamHHie noMofen y I],pHoropaua, kojh ce pa#o o#a3Barae, Te 3.10 nopasame Typne, kojh cy npoapjiH 6hjih
flo KoTopa. Ta^a cy M.ieua BMaaa y ^ajiManaja h y

moMoace hm

75

Bona je#Ba 5300 pe^OBHHx BOJHHKa h U,pHoropu,H cy

bm o^pjKajiH BoKy. Ako ce rjiaBHH paT h boaho oko
KaH^nje, 6hjio je jtyxHx 6ojeBa h y ,U,ajiMauHJH h y
3eTCKOM npHMOpjy. yjaayapHJy 1649. ro;urae pasopn
MJiexaqna (|)jioxa PacaH, a y hcto BpeMe ysenie BpMe^yH. 515. Maja 1654. roAHHe yuapn xepneroBaqKH naraa ^eHrHJHk ca 6500 Jty#H Ha Hepacx,
ajin ra IlepanrraHH, CBera 43 apyra, cjiaBHO o^nnie.
Ty norH6e 110 Typasa, Me^y H>HMa MexMe,n ara Ph3BaHarak c 18 niaBHHX noxypnua, paHH hx ce 200.
IlepaniTaHH o6Hme 7 GapjaKa. Ilocjie xpn roflHHe
na^He ^eHrnjak naraa no/* Koxop h Mopa^e yexynnxH
6es ycnexa nocjie ABa Mecena ^aHa. Maao 3a xhm y#apHrae Ha Koxop CKa^apcKH h 6ocaHCKH naraa, Ma hx
h onex cy36nnie IJpHoropuK n npHMopun. Hajnoone
ce y 1669. toahhh HaqHHH Mnp, y KOMe Mjieqafen &o6nme y ^ajiManHJn Kjihc, ajin H3ry6nrae CKopo CBy
i)aBH

KaB^HJy.*)
HacxajiOM MHpy rjie^ajia je MJiexaqtca penyo.iHKa #a ce xhmc onopaBH, raxo je y ^a.iMauHJH h
sexcKOM npHMopjy Hacxajia, #a npaBocjiaBae noKaxo.inqn. PflMCKa nponaraH^a ycnexa je 1661. nwrae, Aa
noyHBJaxn xepn,eroBaqKor Bjia^HKy BacHJjnja h nryMHa
xpe6flH>CKor; a 1679. ro^ane HaaoJKH KoxopcKH npoBB^yp xaMoniHoeM KaaoHHKy Bojihuh, #a npasocJiaBHe
CBeraxeHHKe h Ka.iy^epe y Koxopy odyqasa y phmcko]
Bepn, a y 6y,a,yke #a ce y Koxop He iiyraxa HHKarcaB
npaBocjiaBHH CBeraxeHHK hjih Kajiy^ep, jta He 6h csexa
pHMCKa Bepa mxexoBaaa. llpe xora Bet cy toexaqne
Bjiacxn y Bonn npoxepHBaae npaBociaBHe CBeraxeHHKe

y TOKy oBora paTa. 1657. regime, Haceae Mje^HlH y Ilepojy y

13 npeoropcKHx *aMHJwja ca 77 ayuia h ^a^y hm Bene noBJiacrime h npaBHiie. ys Koje cy MorjiH ,na oiyBajy npaBociaBHy Bepy h cboj
jesuK. Ca,a, hx HMa y Ilepojy Cjnsy 250 ,iyiua.
*)

McTpn

76

h OTBMajie npaBocjiaBHe upKse Ha np. 1672. ronaHe

y Bor^amaky h Koaaqy). Obo je Mopajio MHoro usejibth ueTHH>CKe MHTponojiHTe, kojh cy y cbom no#pyqjy
HMajiH h MJieiaqKO npaMopje. HeMa cyMH>e, aa cy ce
ohh 3ay3HMajiH 3a CBOJy nacTBy npoTHB <j>aHaTH3Ma
h Henpas^e, ajia HeMaMO o TOMe no^aTaKa h H3Benrraja.
3a to BpeMe ce#ejiH cy Ha ueTHBbCKoj MBTponojihtckoj ctojibub PyBHM Eberyin (oko 1631. roaaHe).
Mapaapnje KopjeHnfcaHHH (oko 1659. roaaHe), PyBHM
BoJteBHh (oko 1675. ronaHe), Bacnjinje BejbeKpajcKn.
PyBHM BoJBeBnfe npeseo je Kyqe ^peKaaoBake H3 paMCKe Bepe Ha npaBOCJiaBHy.
1683. ro,a,HHe uoqHy TypijH ca kecapeivi paT, kojh
je Tpajao 16 roflBHa h CBprano ce ca Be.iaKOM Typckom niTeTOM. JacHO ce BH^ejio ona^ame TypcKe ca.ie.
CyjrraHOBa BOjCKa npoupe #o Beqa a ohkojib ra. a;ia
Ty rp#HO npo^e o,o; IIoJBaKa h K03aKa. Obo ocmcih
MjieqaKe, Te a ohh y (|)e6pyapajy 1684. ro^ane o6ja
BHHie TypKOM paT. Ohh cy h oneT oaBHy CBOJy cajiy
OKpeHyjiH Ha JteBaHaT; y ,ZI,ajiMaD,HJH a y 3Ctckom npaMopjy HMajia cy je,HBa 3000 pe^OBHax BOJHHKa, y ^ajiMaijaJH cy rjiaBHy cajiy MJieTaqKy qaHHjra Cp6a, kojh
cy no# cbojhm bojbo^om CiojaHOM JaHKOBakeM 3aaaBajia TypKOM TpacTa ja#a. y Eoua 6opajia cy ce c
TypuBMa y oaBHOM Bokcibh b IJpHoropoa. Ty y noqeTKy Haje 6hjio Behnx 6ojeBa, HnaK cy Typna aMajia
#0CTa nueTe. Ba^ehB, aa ce He mojkq apacaTa, TypcKa
noca^a y PacHy, 300 JByua, flamy ce 1684. roaaHe
ca pacaHCKHM TypuHMa, #a Tpance noy3#aHBJa cKpoB.
ft>ax CTHrHy npHMopua, y6ajy bx ao 200, 3apo6e 80
h OTMy hm CBe niTO cy 6hjib hohcjih Ocbm Maaax
cyKo6a y bctoj to#bhb y HOBeM6py na^He MJieiaqKa
.^eHepaji Ba.iajep ca 20,000 Jbyw< BekaHOM npaMopaua
h IJpHoropaua, no,n Hobb b CTaHe ra 6htb c Mopa ca

IT

Kaj

Hobom, hcmjuHj H3 rpa.ua 800 TypaKa, ajin hx npHMopu,H h

UpHoropua y npeBOflHuue xaKO AoqeKame, #a ex y6eme
200, 3apo6Hrae 50, a ocTajin y Hepe#y yTeKome y rpa#.
36or pyacHa BpeMeHa nnaK MJieTaqo BOJCKa ycTynn o#
14 yGoJHHX

Jiai>a.

je BOJCKa npHnuia

HoBora.
1685. ro#HHa npo^e y Mas>HM cyK06HMa. A y jyjBJy 1686. ro^HHe pa36njy npHMopun h ycKOun ko#
.ByTa TypKe h MHore hx no6njy h 3apo6e. MjieTaqKH
H3BeniTaJB Karay, #a ce y toj npnjiHijH Haj6oji>e o^jibKOBao je^aH non or ycKOKa, kojh je noceao 15 TypaKa, ajin h caM .aonao caMpTHHX paaa. Majio 3a thm
CKa^apcKH naraa CyjiejMaH HasajiH ca 10
12,000 ApHayia h 8 Tonosa ^a OTMe By#By h KacTeji CaH Gre*aHO, ajin 212. aBr. pyacHO npo^e h pan>eH BpaTH ce
ca cbojhm ApHayTHMa KUjke 1687. ro;urae CyjieJMaH
naraa yuapn Ha PncaH, Ma h oneT He npoi>e #o6po ca
cbojhm ApHayTBMa. Mei>y thm ^eHepaa KopHapo CKynn
jo 12,000 Jbjjm h 23. asr. (2. cenT.) na;rae no# Hobh.
yje^HO ce oGpaTH Ha u,eTHH>CKor MHTponojiHTa BncapnoHa BaJHuy, #a My noMorHe ca U,pHoropnHMa. MhTponoTHT My ce bojbho o^a30Be h nonute My jany
nOMok.*) Oncaja anje JiaKO nrajia, jep cy y rpa#y
ohjih ^,o6pH jyHaun, a Ha cTeBby oko rpa#a MyqHO je

rpa^HTH onKone h KonaTH jiaryMe. Y to Kpeae

ce Tonaji nanra y noMofe Hobomc ca 4000 BocaHau,a
h XepueroBaua. U,pHoropu,H uoa ByueTOM BoiyjaHOBHfceM h ITepamTaHH 3ace^Hy KO^KaMeHora h xaKO #oqeKajy Typne, ja hx 700 y6nuie, caM Tonaji naraa
je#Ba H3Hece rjiaBy. Cp6H ao6Hiue 7 TypcKnx 6apjaKa
h aoaeconie KopHapy 50 oaBa, Koje oh OTKynH csaKy
6h.io

*)

(CaBpeMeH HenaiKH onwc KaiKe. aa cy UjpHoropuH (h Bp^aHH)

to BpeMe MorJiM aaTH 15,000 nymaica.

y,

78

ca 5 .nyKaia, na hx 0H#a no6nje Ha motkc Hanorjieay

hobckhm Typu,HMa (5/15. cenT.). Ajih ce obh He nonjiamnnie, Hero h ^aji>e 6paHnnie ce. Je^na MJieTaqKa
KyMdapa noro#H SapyTaHy, Koja njiaHy h pa3Hece 200
Jtyuia y Hobom, a Ha 6e^eMy HaqaHH otbop na 30
KopaKa. KaKO je KopHapo y hcto BpeMe qyo, #a Tona.ii
nania bo#h HOBy Bojcny Ha H>era, Hapean ohhith jypHm, Ten OTMy je^HO yKpenJbeH>e, ajin hm Typn,H #ajbe
He wtome. CyTpa #aH 19/29, cenT. HaBajie IJpHoropnH
Ha otbop y 6e,a;eMy h npo,a;py y rpa#, na ce y je#HO]
KyhH #o6po yTBp#e y hcth Max npo^apanie h ocxajia
BojcKa na .npyrHM CTpaHaMa, Ha nno ce Typun npeca npTjtaroM.
,a,a#y. ^onycTHHie hm, #a- no# opyacjeM
5KeHaMa h #euoM 6y#y Ha MjieTa*iKHM jia^aMa npese3eHH y Bap. 03 HoBor H3anuio je 700 TypaKa.
Ha rjiac, rsl je Hobh nao nporepajy Cp6H Typne
ca TpaxoBa, a ycTany Ha opyacje h Baa>aHH h Hhk;

Tonaji nania nonute Ha h>hx raTa^Kor Ajih 6era

c 1200 nemaKa h 300 KOHbaHHKa. Kano je or MJieTaqne cxpaHe na Tpaxoso crania je^aa ^eTa BOJHHKa.
to Cp6n TaKO jio^eKajy Ajih 6era, aa nocjie ynopHe
nrafeH.

6op6e norn6e 100 TypaKa, 70 paHH ce, 27 6n sapotfy3 to noGe^Honji floftnine ajiajtfapjaK h rb3l Ma&a
6apjaKa h 47 KOH>a. CaM Ajih 6er je#Ba H3Hece raaBy.
y onniTe noijome TaMO CTBapa SKHBJbe. 500 IJpnoropaua
h IlepaHiTaHa or 800 ynjifcbCKHx TypaKa, kojh cy xapajia no Boua, y6njy 300 h noBpaTe caB hjich; a y
OKTo6py 5000 I^pnoropaija h npHMopaua pa36njy Typne
na Tpe6HH>niTHi^H h cpynie y KopjeHnhnMa 72 Kyjie.
H#yke 1688. ro^HHe CKynn cKa^apcKH nania CyjieJMaH 7000 Jbyjw h no^e Ha H,pHy Topy h Bpaa,
KOJHMa cy MjieqafeH nocjiajiH y noMok 1000 BOJHHKa.
y^py^ceHH c oBHMa y#ape Kyqn h IlHnepH Ha MeayH,
AOKJie ce Ha h>hx or IIoAropHue ynyrao Cy.ieJMaH,
ji>eH0,

79

03HaqaBajykn cboj nyT najbe&eM h po6jBea>eM. Y je^HOM

#OJiy no6njy ce h y Kpeaey 6ojy noraGe 1600 ApHayTa, CyjieJMaH H3ry6a iuaTopoBe, Tonose, MHore Koae,
6apjaKe h je^ea yTeqe y IIoAropnuy, Ky#a ra Bp^aHH
jieno HcnpaTHrae. Ha to hm ce h Me,nyH npe^aAe.
XoTefen #a ce ocbcth 3a OBaj nopa3, CyjieJMaH
naina ca join #Be name noBeae 14,000 ApHayTa na
E^pHy Topy h Bp,a;a. IIpBO noKymaBame, #a ax iienaM
o6efcaH>HMa npHMaMH, a Ka,a; My to He noi>e 3apyK0M.
no^e y MaaaM o,jieJBeH>HMa Ha ebhx Hana#aTH Ha cbc
CTpaHe. He BMajyka hh y tom ycnexa, noaiJbe CBora
3eTa AxMeTa feexajy ca 3000 Jtyaa Ha Kyqe, a caM
npe#aBaine ora>y nycTa cejia. Ky*ia .atoqeKajy AxMeTa
f nocjie jLyTa 6oja o6paTe ra y 6erciBO, npa qeMy
TiornHe CHJiaH ApHayT. 3a thm nana^Hy Ha CyjiejMaHa,
Kora o^BBJajy jyo IIoflropBue. CyjieJMaH Ha to y#apa
Ha KoMaHe ajiH hh Ty He 6a 6o:be cpeke* jep My I],pHoropHB no6Hrae MHore ApHayTe. Oh na to Hai)e 3a
#o6po, #a no Hofea noTpaaca CKa,a;ap.
3a ro^HHy 1689. HeMa no^aTaKa, #a cy IJpnoropna yqecrBOBajiH y MJieTa^KOM paTy c TypiniMa.
Y3poK je Morao 6btb y MJieTa^KOJ noraaaja. Te rcuane
6ake #a cy Mjreqaka OTpoBajia MHTponojiBTa Bacapaoaa.*) Ilocjie BacapaoHa H3a6pajia cy U,pHoropnB sa
MHTponojiBTa Casy Kajiyijepaqaka c OqaHaka.
y roAHHH 1690. CKyna xepueroBaqKH nama J,Ibh
Ajiaja 3000 Jty^a a Ha caMa ycKpc CTaHe najiaTa a xa,

*) U,pHoropcKH jieTonac name. Ba jbcto 1687

npajviaiue JIaTaHst
Hobh, h to jteTo jenacKyn Bacapaon B3Be,ne JIaTHHe Ha LpeTaite y MaHacTHp npoBH^ypa h KaBaJiajepa, h saa^HKy BacapaoHa oTpoBame a
yMpaje HoceM CyjieJMaH nania o,n CKaji;pa CKyna Bojcny BeaaKy a #olje
Ha UjeTBH>e: Hal)e JIaTBHe y ManacTap, na JlataHe nyniTa Ha Bjepy a
apKBy pacKona." (MajiaKOBak: HcTopaja IJpHe Tope, HaH^eBO, CTp. 88
IIo obom aeTonacy Morao 6a ce cy^BTa. fla je CBe to (Jhjo 1687. ro#BHe ?
a 3Ha ce, #a je IJeTaae pasopeno 1692. roflBHe. H MajiaKOBal (cTp. 82)
CTaB^a ya BacapaoHa 1689. ro^BHy, Kao roaaHy capTa.

so

pain HHKiiiHhKy acyny. XepueroBun, kojh cy ce o#MeTHyjiH os, Typana, y^ape ce c H>HMa. Y3 XepijeroBue
6e.io je h HeniTo MJieTa^KHx BOjHHKa. Boj je 6ho Bpjia
KpsaB: norn6e 400 jaHnqapa h 300 KoaaHHKa; Xep-

noBpaTHme caB njieH, #onyHO opymja h 6apjaKa, 300 KOH>a, 3apo6nnie

50 aTJiBJa h caMora J^hh Ajiajy, kojh ce XBajmo, aa
je o^Heo 62 MeiyjaHa, 6njykH ce c ^aypHMa. llama je
nyjiHO OTKyna 3000 ayKaTa, Snanme, #o6pe KOH>e h

ueroBii.H ocjio6o,a;Biiie poGjte,

OHffle

cjajHO opyacje, ajin ra XepijeroBijH He nyciHine, nero

ra OTnpaTHnie y KoTop, oaaKJie ra oimenie y MaeTKe.

Cp6n cy BHjajiH Typne h MHore cy hx nodHJin no my-

nawa h y

njiaHHHH. IlocJie obc cjajHe no6e;i,e npo^Hcy upHoropcKe h xepijerosaqKe qeie ay6oKo y
Xepi^eroBHHy h ^o ,3,pHHe, a nnnepn OTeme KapBaH,
kojh je o^ CKaapa hocho y BocHy 3a BOjCKy xpaHy
h ne6aHy.
ToAHHa 1691 HMajia je TaMO jiennx ycnexa. IIo^eTKOM Mapra y^apn KOTopcKH npoBe^HTOp ^yo^o ca
I^pHoropuHMa h BoKeJtHMa Ha 06o# (TypnH cy ra
3BajiH MycTacJa ^ejie^nja). Typun ocTase rpaa, kojh
^yo^o pa3ope. Ha to y jyHHJy yna,a,Hy ApHayrn y
U,pey Topy, ajin ce BpaTHine 6p30 nomTO MHora norH6ome h n3ry6Hine qeTHpn 6apjaKa. Ha to ce ,noro~
Bopn CyjieJMaH nania ca xepijeroBaqKHM naniOM. aa
saje^HO y#ape na Iljmy Topy. Tpn ^ana v jyjiHJy
6nme ce HjmoropnH ca CyaeJMaBOM, kojh H3ry6H^MHore
ApeayTe h 10 GapjaKa h BpaTH ce y CKa^ap. Kaa
xepueroBa^KH nania qy, KaKO je npomao Cy.iejiviaH
nama, ocTasn ce Tpaxosa h CBera h BpaTH ce, OTKyna
pajie

je #oniao.

PoflHHa 1-92. 6njia je TaMO oco6hto acHBa. R&

6h npeceKJiH qeTOBaEbe xepueroBaqKO h upnoropcKO,
nama xepn,eroBaqKH h 6ocaHCKH ca 400 neraaKa h

81

h tojihko KoitaHHKa y 3 o;*eji>eEbe Taxapa h 4 Tona

yjjape Ha TpaxoBO, a.iH H3ry6aine 3 6apjaKa, Ha 6ojhom
nojby ocTaBHme 60 mptbhx, MHorn 6Hme 3apo6jteHH,
h TaKO ce 6e3 ycnexa BpaTe.
KHBaH CKa^apcKH naraa CyjieJMaH, hito je tojihko
nyTa 3ajiy#y y#apao Ha U[pHy ropy, CKyna CBOje ApoaHace h HaHOBO Hana^ee Ha HpHoropn,e. Ha pyKy

My Huome noTypqeEbaini Ha I^pHOJeBnfea PnjeijH. 3 ano^eHe ce Ha BpTHJeJbHH Hcnpe# I^eTHBba KpBaB 6oj.
M.ieTa^KH soJBO^a 3aH0 rp6nqHt, Kora cy nocjiajin
6hjih y uoMofe IJ,pHoropuHMa yTe*ie y Kotop npe 6oja.
y ocMOAHeBHOJ 6op6a na#e mhofh jyHaK, He nymTajykH
ayniMaHHHa y cpiie IJpHe Tope, Mel>y apyrHMa norH6e
Ty h cjiaBHH BHTe3 Bajo IlHBJbaHHH ca 60 #pyra (16/26
ceui.). Ajih CHJia Ha^BJia^a. CyjieJMaH npo#pe Ha II,eTHfte. y #Bopy, kojh je HBaH 6er carpa,a,H0, 6hjw je
48 6paHH.iana. Tpn nyTa jypnraanie Ha be>hx ApHayTH
h TeK Ka^ hx nora6e 237, Moroine y#Bop yjiecrH,r#e
CBe noceKonie*.) ueTHEbCKOM MaHacrapy 6hjio je 200
TajiHJana, kojh ce npe^anie, #a hx CyjieJMaH nycTH
CJio6oAHe y Kotop, hito oh h yqHHH. Kajiy^epn cy ce
Me^y thm cnpeMHjiH 3a KpajHOCT. 3a paHwje ckjiohhjih
cy i^pKBeHe yiBapn y bcjihko 3boho, Koje cy 3aKonaiH,
hhth ce h #aHac 3Ha r^e je. A y MaHacTHpcKH no#pyM
CHe.iH cy npax. Kajtyljep je cxajao c mh^om, #a npax
noTnajiH, Ka,a; ce TypeKa sojcKa cjierHe Ha H,eTHH>cKO
?

nojbe.
J6

Ka.ii,

je JiaryM njiaeyo (18/28. ceaT.),

400 TypaKa h caM

norHHyjio

CyjieJMaH nauia ^,o6ho je

pany

na r.iaBH h Ha je^,H0J hosh. IIohito TaKO 6h pa3opeR

ueTHH>cKH MaHacTHp ca #BopHMa HBaH 6eroBHM, Cyjiej>iaH nama paifceH BpaTH ce y CKa^ap.
*) MaeqHtH Be.ie, ,ia cy thx 48 y ABopy ohjih h>hxobh peiepyTH;
aaa 3;a cy to <5h.tu M.ie iiRtn, He <5h sauejio ^oieKa.iH xpn jypnura, Hero
cy to Ohjih UpHoropn,H, kojh cy 6paHH.iH Hb*h 1eroBe flBope.

HCTOPHJA HPHE TOPE.

82

PaT ce OBaj HacTaBHO ao jjHnja 1698, Ka# je

npHMHpje 3aKJi>yqeH0. TjiaEHH dojeen HHcy 6h.ih y ^aji
Mannja h y 3em Hero y Mopnju h y #oh>oj yrapcKOj.
3a to Bpeaie MjieqHtn cy m,o6krk Kio6yK, 3ynu,e, llohobo h Tpe6oKbCKy OKOJiHHy. Ajih y MHpy, kojh je 3aKJtyqeH y KapjiOBijHMa y jaHyapnjy 1699, mohh cy
MjieuH y cpncKOM npHMopjy ^a 3a#p2Ke caMO PncaH
h Hobh; ocTajio Mopajin cy #a Bpaie TypijHMa.
Ajih thx roflHua H3BpnieH je y UjpHOJ Topn *ihh.
kojh je HMao HajBaHCHHJe nocjieanue. To^HHe 1695.
yMpe B.na^HKa CaBa Kajry^epnqHk, a Ha TayptjeB #aa
1696. ro,a;HHe H36epy UpHoropun y 36opy Ha I],eTHH>y
3a B.ia^HKy h MHTponojiHTa ,2I,aHHjia IHhenheBHka IleT
poBnfea Hberoma.
-

X
BJIA^HKA ^AHHJIO UETPOBHTi.
je 3a

C H36opoM ^aHHjia IleTpoBH^a 3a Biia^HKy Hacia.ia

Ujwy Topy HOBa enoRa y h>chom pa3BHTKy. Ako

ce c o^JiacKOM T>yp^a U,pHojeBHka pa3nmao cr.ioh 3eiCKe Ap^KaBe y H,eHe npBOfoiTHe apymTBeHe cacxaBHe
^.ejiOBe,
y njieMeHa h 6paTCTBa, ca ;io.TacKOM lleTpoBHfea Ha 3eMajBCKO h ixpKBeHO kpmhjio no^HH>e #a ce
onex o6pa3yje KpHCTajiH3au,H0Ha TO^Ka 3a HOBy ap^casy.
^Becxa ro^HHa Tpajao je Taj npoijec. Kpos nyHa .usa
crojiefea HMa.ia je I],pHa Topa ^a npoja3H Kpo3 HajTe^Ka HCKyineaa, h hoiuto hx je CBa npeTypnjia h caBjia^ajia,
ctojh .naHac MJia.ua ijpHoropcKa apjKaBa Ha
qBpcry ocHOBy, yHCHBajykn penineKT oa cbojhx cyce.ua.
jby6aB cpncKora Hapo#a, kojh y aoj oe^a csojy HajBefey y3^aHHii;y. $0 TaKBa pe3yjiTaTa aomjio ce 3a ^sa
CTO.iefea y3 HecpaBH>eHo jyHaniTBO h 6eeapHMepH0 no-

s,

2KpTB0BaH>e OHora Hapo.ua, kojh je 3-a to speMe pynoso^HJia 6jiaroc.iOBeHa Kyka IleTpoBHka.
T. Me^aKOBafc, kojh IJpHy ropy 3Ha 6oJi>e ho hko,
OBaKO KapaKTepnme IleTpoBHhe: ,JCjtaJn^Tp.OBHfc,...Bb.eroin HMa BCiHKe 3acjiyre aa U,pHy Topy. Cbh cy IleTpoBnkH 6hjih h ocTajiH jynaijH h o#jiHKQBa.iH ce j
CBeMy, a 6hjih cy 6ecKopncHH h pa^HJia caBJecHO h
noniTeHO y kophct Iljme Tope. Ebo HMa Bek 185 roAHHa, oji KaKO Ta Kyba cpekHO h #octojho Bjia^a, a.iH

npn

TOMe, hito je cbc 6hjio y H>HXOBHjeivi pyoneT y toj Kykn HeMa hh je^Hor 6oraTor, nanpoTHB cKopo CBe cnpoMacn; a.nH to h ^oKasyje, #a
HHJecy hhijih #a ce o6oraTe, Bek aKO hito ojx Kyaa
#o6h;ih, no^HJejiHjiH cy h yacnjiH ca ocTajinjeMa I^pHOropuHMa, hhth cy ohh npniTajin cnpoTHiky upHoropcKy.
Ajih 3a to cy ohh 6hjih ysasKeHH ko# I^pHoropaua h
HHKor hh o# oaBapa He 30BHJaxy tocao^uu, #o je^HHe
IleTpoBHbe. U,pHoropiiiH niviajy HeorpaHHqeHO noBjepeae
y Kyfey IleTpoBH&a, npH3Hajy, j^a je HaJ3acjiy3KeHHja.
#a je Haj6ojba, na h qecTO H3roBapajy: ,Hpyra hh Kyka
Heke aanoBHJe.naT', ,a,OK y IleTpoBnba h ^esoJKe HMa.
CBeiviy

Kaiaa,

Eberom

CBaKH o,a, hhx

jyHaK, a rocno#CTBO 3a.no6H.iH cy Ha cafijby; a Hajecy
ce HHKOMe yBiaqnjiH, hhth npo#aBajiH csojy 6pahy
UjiHoropije 3a CBoje Ma KaKBe kophcth. IIpH3HaTH ce
Mopa, #a je to h HajnoniTeHnia Kyka y U,pHOJ Fopn...
HeMa npHMJepa, #a cy ce IleTpoBHkH H>eroniH aajin
noTHJiaTHTH, hjih ,a;a cy TprosajiH ca cbojom 6pafcoM
HpnoropijHMa," *)
.

IleTpoBHfea

Majio je,

ajin je

Y3 spjiHHe jjHaniTBa, casecHOCTH, noinTeH>a h poA0Jby6jba o^JiHKyjy ce IleTpoBHkH h Kao peiKH Apneas *) M. Me^aKOBafe: II. n. H>eroin.
noe:beA.H
UPHoropeKH. Ho3H Ca;i;, 1882, dp. 4, 9, 47.

BJia^ajytn BJia^HKa

84

h no.iHTHqapn. Ca #hbhhm pa3(5opoM ohh cy

BejiHKy MeTy cbomc pa^y h ca HeonncaHHivr
nociojaHCTBOM h HeBH^eHOM Myapomky HCTpajaBajy
ohh y Tem&E Ka toj y3BHmeH0J Mem EBhx y tomc He
noKOJie6aBajy hh HecpekHH yaapn, kojh cy y TOKy
#Bajy CTOJiefea CHajia3HjiH HjpHy Topy, h>hx He saBO^e
hh HajjiacKaBHJa o6ekaH>a, hh np8TH>e chjihhx h nojpnx
cyce#a. Ha ocHOBy, kojh je yaapno hojihthii,h AOMa
IleTpoBHfea BejiHKH BJia^HKa ,HaHHjio, pa^HJin cy H>eroBH nocjie^HjHaH .najte. ^BpcTa npHBpaceHOCT cbctom
opaBocjiaBJBy, jty6aB Ka cbomc po,a;y h aeroBoj cjio6om
pyKOBOflHJie cy h>hx y tom Tpy^HOM paay. IleTpOBH
iHMa HMaMO 3axBajiHTH, ihto HHje yTpHyjia h nocjie^Bba
HCKpa cjio6oAe, Koja je 3arpeBajia csa cpnca cpn,a
cbojom 6jiaroM tohjiotomj Te aaHac ca BecejiHM y3#aM>eM norjie^aMO y 6y#ytHOCT. 0# Te H3a6paHe Jiose
Morao je HHKHyin H3#anaK, kojh j Hapoa yBpcTHO y
csoje CBeTHTejBe; Kao iuto je h HeMaay y3eo y 6ojkjc
yro^HHKe, #a ce 3an> ko# CBeBHmH>era mojih.
XleTpoBHtn cy or Xepi^eroBHHe, oa CTapa BjaCTejiCKa Ko.ieHa. ,J,Ba 6paia, JepaK h Pajnq, npeniJia
cy 3a HBaHa IJpHojeBHfca y 3eTy, Ka# cy TypijH oBJia^ajiH XepueroBHHOM. ^KoaeBKa hm je GHJia no,n njiaHHhom EberomeM y TpenqH. ^anaraaa #HHacTHJa IleipoBnka Byqe CBOJy ao3y oa JepaKOBnfea. 3au,ejio cy ohh
y cBaKOJ npnjiHi^H nocBefloqaBajia BpjiHHe, Koje hx h
;ianac Kpace, Kaa je Hapo# y cbom 36opy 1696. ro^HHe H3a6pao ce6n 3a BJia^HKy h nacTnpa" MOHaxa
^aHHjia IITfeenteBHfea, aKO My Ta,aa hh nyHHx #BaAeceT roflHHa Hnje 6hjio. ^aHH.io je jom aeTeTOM aomao
y i^eTHH>cKH MaHacTHp, xy ce nocTpHrao h yseo to HMe
MecTO KpniTeHor HMeHa HHKO.ne.*)

hhijh

yo^HjiH

")

MaxH aeroBa KacHHje

yaejra je

xaxo^e moh3iiikh ihh.

85

Join je Ha CBe crpaHe 6ho BH^aH Tpar o# nycxoineflba CyjieJMaH name, h ^amijio, kojh ce csora bhcoisor h Tenmor 3a#aTKa jiaTHO ca csaKOM oaSajLHomliy,
HacTao je, #a Te Tparose yKJioHH, TaKO #a je TeK 1700.

ro^HHe Morao othKh #o naTpajapxa ApceHHJa III. HapHojeBHfea, kojh ra y Ta#anra>oj csojoj peaH^eHUHJa, y
Ceqyjy, Ha neTpon #aH ca ca6opoM cpncKnx apxnjepeja nocBeTH 3a apxnjepeja. Bet 1701. ro^HHe noflH&ce
^HaHHJio na IJeTHEby npKBy BasneceHCKy, a y 1704.
ro#eHH o6hobh n,eTHH>cKy itpKBy posK#acTBa 6oropojjeije, Kao h MaHacTap.
A.ih 6y^HOM OKy ^aHHJiOBy Hnje ociajia cKpHBeHa
onacHocr, Koja je Morjia no I],pHy Topy aoIih o# H>ehhx noTypqeH>aKa. UjmoropcKO npe^asbe Ka$Ke, #a je
Taypal) D,pHOJeBHfe, Ka# je csor noTyp^eeor 6paTa OaHHHiy Ha JLeniKonojBy no6e^no, 3apo6no HeKOJiHKO noTypqeHox I^pHoropaua o,n CTaHHinHHe ^pymHHe, kojh
cy ce oneT HacejinjiH y I],pHOJ Topa, a.iH ce Hecy spathjih KpcTy. Ka,a; je CyjieJMaH naraa pacKonao I^eTHBbe,
oh je noTypqeitanjaMa npeaao PnjeKy U,pH0JeBHha (hchoa 06o^a), qHMe hm je BaKHOCT MHoro nopacjia, jep
hm je 0Hy#a bo^om Jiano Morjia ^ofen noTnopa o,a; Cicada, a 6e3 na3apa Ha Pfljeun mhofh I^pHoropna Hncy
MorjiH ^CBBeTH. To je moito ^aHHJia ^obo^hth Ha mh~
cjih,
Kano 6h Morao yKJiOHHTH Ty onacHOCT M3
Tope. ,H,ora^aj je#aH aajie My noso^a, ^a c thmc ycKopH,
Bnke c npojreka 1707. ro^ane, 3ekaHH, c #onylHTeEbeM h Ha Bepy cKa#apcKora Besnpa, no30By Bjia#HKy ^aHHjia, #a hm y ceay CpncKOJ ocbcth hobv n,pKBy.
Ka,ai oh TaMO o^e, Typun ra yxsaTe, ynpie My icojian.,
Ha kojh te #a ra y,nape, na ra Tano OTepajy y IIo#ropHuy, r#e ra cra^oine MeTaTH Ha MyKe. MojiHrae J\eMep naray 3ekaHH h I],pHoropuH, aa noniTe^n Bjia^HKy.
a ohh #a Ke ra 6jiaroM OTKynHTH. 3ekaHH My iobo-

U$m

86

pame: Ako

jih, namo, HaGHJem BJia^HKy Ha KOJiau,, onoraHHfcem csy 36MJLy, y kojoj BHme HHi\na HHniTa po#hth Hefee! Ajih Te MOJi6e He 6h noMorjie, ^a ce nama
He nojiaKOMH Ha OTKyne 3a 3000 jryKaTa. IJpHoropnH
h SefeaHH CKynnrae Me^y co6om 2000, a Tpeky xnjba#y
y3aJMHrae oa xepijeroBaqKor BJia,a,0Ke CaBaTnja, h Tano

OTKyne JJaHHjia*)
ycjie# OBor aoraljaja ca3pejia je ^aHHjiOBa HaMepa
HeKpdH H3 Iljme Tope. Ajih cy ce
i^pHoropcKHM rjiaBapHMa qnHHJie npHJiHKe Bpjio cyM3a

Hcxpe6jbeH,e

aHBe h je^Ba na 6a,a.H>e Beqe 1707. ro,a,HHe npncTynn

ce nocjiy. Kojh noTypqeaaK HHJe xTeo aa ce nonpcTH,
hjih HHje Morao ,na yTeKHe. Taj je hcmbjiocpaho 6ho
noceqeH. Ajih OBa KpsaBa Hok yoqn 6oHCHfea Haje npoinjia 6e3 bcjihkhx acpTasa. TaKO Ha np. KHe3 HaKOJia
Byqa T>ypoB y^apn ca ^ynnjbaHHMa Ha TBp^aBy Becau
y Il,pMHBij;H h Ty noiH6e ca 70 apyra.
Kojihko je obhm nopacjio y3^aa>e IJpHoropaua,
noKasajio ce npBOM npnjiHKOM, Ka^ cy xepueroeaqKH
TypuH 1708. ro^HHe yaapHJin Ha Hpny ropy. IIxjho-

ropnn hx #oqeKajy y TpBbHnaMa y IJyijaMa h pa36HJy

hx, y6njy 157 h MHore 3apo6e, Me^y H>HMa 36 ara.
OBe 3apo6ji>eHHKe He XTeme IJpHoropnn ^pyKqnje #aTH
Ha OTKyne, Hero #a hm ce 3a CBanora #a#e no KpMaK r
MHMe ce Hajnocjie Typun h OTKyneme.
Me^y thm je Pycnja noqejia 1700. ro,a,HHe paT
ca HIbcuckom, kojh ce npoBjiaqHO &o 1709. ro^HHe,
a Ta#a nopa3H n,ap IleTap mBe#cKora KpaJta Kapjia
XII TaKO, ji,a je Kapjio 6e3 BojcKe yTenao y TypcKy.
Ty je tojihko ycneo,
je cyjrraH Axmczi; III. KpajeM
1710. ro#HHe o6jaBHO napy IleTpy paT. IJ,ap nerar>

cTp. 34. Kaace, ^a je nania n<Kao oxKyna 600

Hapo#Ha necMa name, aa cy oTKynn Ohjih sa 3000 jyieaTaMmiaKOBHiieM ysHMaMO OHaKo, KaKO HapoflHa necna Kae.
*)

jyicaTa

Mh

MajiyTHHOBHli,
a

87

H3^a 3. Mapra 1711. cseqaH ho3hb Ha CBe xpHiniiaHe

y TypcKoj, Ha Bjiaxe h Fpne, Ha Byrape h Cpoe, #a
ycraHy Ha opy^KJe 3a csojy c^o6o^y cafl, Ka# h PycHJa y,a;apa Ha TypKe. 0# CBHjy o,a,a3Banie ce obom
no3HBy caMO Cp6H. H3 #aHaniH>e Cp6aje HaKynn ce
Ha no3HB uapeB 19,000 6opana, kojh ce ABTome ^a
o^y pycKOJ bojcuh, ajiH mx He nycTH npeKO Bjianrae
KHe3 BpaHKOBaH .*) y UpHy ropy, a Ha HMe BJia^HKe
^aHHjia h aeroBora 6paTa KHe3a JlyKe, .noHecome (pji
npnjiHKe y jyHHJy) uapeBe no3HBe nyKOBHHK Mnxan:ia
MejopaAOBHt, dapHHOM XepueroBan, h KaneTaH MeaR
JyKaqeBnt, IIo^ropHqaHHH. y thm no3HBHMa roBoparae
nap IleTap II^pHoropuHMa Me^y ocTajiHM:
Ey#yfeH cmo ce mh ^obojbho ysepajiH H3 mhohix
HCTopaja, KaKO cy CTapn Banra KpajbeBH, #ecnoTH h
KHe30BH, a h ocTajia rocno#a, He 36or Tora caMO, hito
cy o# je3HKa cjiaBeHCKora, na 3a aiaBHe 6hjih ^pmaHH,
Hero cy h opyacjeM caMH ce6e y cboj EsponH xpa6po
npocjiaBHJiH CBe ao OHor BpeMeHa, Ka# cy hx TnpaHH
HenpaBe^HO noKopnjiH; 3aTO aaKJie y .naHaniEbe oa 6ora
nocjiaHO Bpeivie npaso je, ,a,a h bh, yrjieflaBnra ce Ha
BHmepeqeHe csoje npeTKe, CTapy cjiaBy CBOJy o6hobhtc, 3Apy^cHBHiH ce c HaniHM cHJiaMa h jeAHOKynHO
Ha HenpHJaTejta HaopymaBnin ce, %a> BOj'yjeTe 3a Bepy
h OTaqacTBO, 3a qaeT h cjiasy Baray, 3a cjio6o^y h HesaBHCHOCT Baray h HacjiejutHKa Baraax. y ociajiOM aKO
ko or Bac y obom npaBe^HOM paTy noTpy^H ce, npnCKoqHBniH y noaiot xpHmfeaHHMa, Taj fee Hajnpe #0Gbth o& CBe6jiarora 6ora CBaKy #o6py HaKHa#y a o^
Hac mhjioct h Harpa^y h CBaKH 0% Bac 6afee o6#apeH
uoB.iacTHuaMa HauiHMa no 3acjiyraMa h meJbH Banioj,
jep mh ce6n #pyre cjiase He mejiHMO, caMO Aa moskcmo
?

*)

A.

BpHKHep

Petev

rter

Grosse. Berlin. 1879. CTp. 459.

88

TaMOuiH>e Hapo^e xpHinkaHCKe on THpaHciBa neKCHJanCKora H36aBHTH, npaBOC^aBHe upRBe oneT yKpacHTH h

uojmhu. u
Bjia^HKa ^hhhjio owax ca30Be U,pHoropn,e Ha
CKynuiTHHy h OBaKO hm nporoBopa: Mh cmo, 6pako
U,pHoropuET, Tiyjin ^a HMaMO, caM 6or 3Ha kojihko m.ieKO neiyye Ha HCTOKy xpamkaHCKora uapa, h csaiyia
iiacHH

Kpd

cmo Hce.iHJiH 3a H>era h aeroBO ijapcTBO 3naTH; ajia

KaKO cmo y obhm ropaMa ca cbhkc CTpaHe 3aTBopeHH.
raKO hhcmo Moon hh o# Ky.ua HHmTa pa3yMj'eTH. HaMa
ce aoca,a; *ihhhjio, ^a oh 3a Hac, Kao 3a je^Hy many
Majidra, Met>y 3MojaMa h cKopnnjaMa 3aTBopeHora Hapo#a, He MOJKe HHniTa 3HaTH, h #a H>eroBH nocjiaHnna
He 6h Morjin #0 Hac aoKh; ajia eso ^aHac, 6jiarojiapekn 6ory, H>eroBe nocjiaHHKe bh#hmo, eBo H>eroBe
uapcKe rpaMaTe y pynaMa HMaMO, na nocjiaHHKe, Bejihm, He Ty^HHite, Hero Hainy 6paliy Cp6ji>e, kojh naM
Kaacy, #a je IleTap BejiHKH HMnepaTop h caMoapjKau
o# CBe Pycnje h aeroso n,apcTBO, 6ofom 6jiarocnoBeHO.
;a,a
je CHJiHHje h npocTpairaje 04 csaicojera napcTBa
Ha CBBJeTy. Oh paTyje c Typunwa h He Tpanca Apyre
cjiase, Hero ^a upKBe xpncTOBe h MaHacTHpe OCJ10604H.
na H>HMa qacHH KpcT noAHTHe h #a poA xpnuikaHCKH
hcho JByTora japMa TypcKor H36aBH. Mh cmo ^y^KHH
mojihth 6ora. ^a My 6y^e homoIihhk, a caMH yseBnm
opyjKJe h SApyacHBnra ce c h>hm, h^h npoiHB onnixera
HenpHJaxejba. Mh cmo c PycHMa je^Hor njieMeHa h
je^He Bjepe, na Aa aito ce h cycje^CTBOM npa6jiHacHMo!
OpyacaJTe ce AaKJie, 6pafeo Moja U,pHoropnH, na h ja
hcth, He Hcajiekw hh HMan>a hh sKHBOTa, totob caM c
nana nokn Ha cjiym6y n,apy xpamkaHCKOM h HameM
OTaqacTBy, MOJiekn npe6jiarora 6ora, Aa HaM 6yAe no-

MOkHHK H nyTOBO^HTeJb. u
*)

#. MHJiaKOBHJi. CTp.

*)

95-96.

89

KojiHKo cy ce pa#ocHo o^asBajiH I^pHoropu,H ijapeBOM h BJia^aqHHOM no3HBy! ^oca^a hhokochh 3aToqhhuh KpcTa h cjioftoae, capauH 6e3 Hr#e HKora, a ca$,

bcihkh uap, c H>HMa je^He KpBH h je^He Bepe.

no3HBa hx Ha 3aje#HHqKH jyHa^KH nap! HeBajytn h
jviekykn H3 nyraaKa pa3Hi>y ce KykaMa h CTaHy Ha6aBji>aTM cBaKH 3a ce6e h 3a CBOje HOBue npaxa w
ojiOBa. Me^y thm BJia^HKa h Mnjiopa#OBHh npeancHBajra
cy ijapcice rpaMaTe h nncajiH uncMa, Te hx pasamnjbajiH, no3HBajytn xpninbaHe norpaHHqnHe,
ca I^pnoropuHMa y/ipysKeHH y^apajy Ha TypKe.

TJie!

cpucKa xpnmfeaHCKa njiesieHa ompa.no h Beeejio obhm no30BHMa, na j^jmenm

ca IJpHoropijHMa h Bp^aHHMa onKOJie TypKe y OhoromTy (HaKninKy), CnyjKy, IIoAropnim h >Ka6jBaKy,
set oqeKHBajio, #a Typija npe^a^y rpa^OBe
Ka,a; ce
I^pHoropi^HMa, #ol)e BJia/tanja hhcmo H3 Pycaje, #a je
12 23. jyjraja, aaKJie jom y Bpeivte, Ra# je oh no3Hsao
okojihh Hapoa Ha opyacje, n,ap 6ho npHHy^eH aa HaqHHK MHp ca cyjiTaHOM, na 3aT0 h Ujmoropua sai&a
#a npecTaHy c paTOM. Bjia,HHKa c Ty^KHHM cpijeM ymma

Csa
3Bame ce

OKOJiHa

TaKO, Teuiefen ce THMe, #a ce o^asBao n,apeBOJ aecifcH .*)

PycnMa ^a^e noBO^a cyjinoKyraa Ka3HHTH a Ma.ie pycKe caBe3HHKe y

Hjmoj Topn, sa Koje nap IXeTap, Hajia3efca ce y ne3ro^H Ha IIpyTy, HaniTa HHje Morao ^a yrosopa. Cepamkep ,o;o6h HaJior, ^a jom OHe jecoHa noBe^e ca
llpyTa BOJCKy Ha IJpHy Topy. Ajih KaKO 3HMa naCTynn paHO, to ce o^jiohch paT Ha roflHHy.
TaKO y
CpefeHH Hcxo^i paTa c

TaHy,

na,

*) MiLiopaAOBidi je OTHiuao H8 Ujme Tope y anpujrajy 1712. roj;.

IfceroBHM 8ay3HMaibe>i ,a,aTO je KacHHje njieMCTBO CBaKOM I];pHoropii;y, kojk
xoke i;a ce y Pycujn HacTara. Ajih mopckh KaneraH ApKyaej. rojh je j
hcto BpeMe <5ho Kao pycKH arenai y H>hoj Topn, *^ao je noso^a acaj[6axa. aa je ^hhho 3JioynoTpe6e c HOBiiHMa h Bapao iijmoropne.
r

90

ido 1712. rotfHHe .unrHe ce no cepamkepoM Axiner

namoM rojieMa Bojcna.*) y jy.iejy KpeHe ce eepamkep
o% IIo^ropHue npeKO 3eie Ha U,pHy ropy.
BjiajoraiiaCKynn uito je BHnre Morao 6opan,a h hoxhth Typnnivia
Ha cycpex. Ha bo#h MapmyjtH pa3.ne.iH BOJCKy Ha
r
ipoje: #ecHO nomjj>e JaHKa BypaniKOBHiia y ropy
ITpmHHK, JieBO noniJbe Byna MofeyHOBHfea y njiaHHHy
Bpas>y, oh caM ocTaHe y cpcmraa noHa3a#, %a> ^o^ieKa
cepambepa. Tpekn #aH #ol)e BJia^ouH niac, #a je ceparabep nao c bojckom Ha BO,a,y Bjiaxnay. O^Max OHy
not KpeHe Bjia^HKa Bojcny h 29 jyj. -(9. asr.) npe^
30py y^apn Ha TypKe, kojh ce OHaacHO CTaHy oiiynHpaTH, a.iH ca,n ca 60K0Ba rpyny ToyparaKOBeh h MhhyHOBH& ca cbojhm BOJCKaMa. Typim ce 36yne h HarHy
6eraTH, aan He noro^e nyT kojhm cy 6hjih flonum, Hero
3ai>y y ryciy niyMy h Mei>y jiHTaue, tc hx Ty IJpHOropiin HeMHJiHue noTyKy. Je^Ba yxe^e caM cepainfeep.
obom 6ojy norHHyjio je #0 300 I^pHoropaua, Met>y
BbH>ia h cjiaBHH jyHaK JaHKO "BypaniKOBHh; Me^y paHoeHHMa 6ho je h caM Bjia^HKa ^aHHJio, Kora je 3pHO
noro^Hjio
no Jiesoj chch h o# cmpth caqysao ra

Ha KOMe je hocho BJia^Hca>io

sjiaTHH jiaHan,,
qaHCKH KpcT. TypaKa je noreHyjio npeKO 20.000. Uj)Horopua #o6Hme mhofo h CoraTO opymje h o#ejio v
h k TOMe $6 6apjaKa o# kojhx je 6h.io 24 a.iaj-

je

oapjaKa.**)

CxpaniHH OBaj nopa3 #OBe,ue cyjnaHa #0 oeeHHJia.

to ocbcthth ce h Iljmy Fopy noKopHTH. Tor. 1714. nom.T>e Ha H>y Be3Hpa HyMaH nainy

Hayne nomTO no

*)

Bpoj H>eH pa8HO

ce oBHaiaBa, oa 50000

j(o

107.000

.i>y^H.

MMJiyTHHOBHli CTp. 58 64. McnaKOBHk: IIoBJecTHHua IJpBe Tope.

SeMyH, 1850, CTp. 45. MnaaKOBak, CTp. 99. HpHoropn;u aoay aasiiaoM
mCto, r^e je otfopeHa ropa, a Kaico ey y tom fiojy Typmi jeaia.iH no
DOJLyj Kao odopeHa CTatf.ia, to ce Mecro TypcKe nomOaje 0,2; Tafla npo**)

EBaJio

I^apee JIoa.

91

ca 120.000 MOMana. Ajih HywraH hh c

obom cipaniHOM chjiom He CMe#e OTBopeHO y^apHTH Ha
U,pHy ropy, Hero npo6erHe npeBapn. ^oraaBraa y cen*
TeM6py op, xepneroBaqKe CTpaHe Ha upnoropcKy rpaHHuy, nopyun npnoropcKHM rjiaBapnivia, #a My Ha aerosy Typcny Bepy noniJby hckojihko Bo^eHHJox CTapeniHHa, #a yroBope Map h ype#e CTBapn Ha rpaHHnn.
XIpepapHme ce U,pHoropnH h nocjiame ao Be3apa 37
cbojhx rnaBapa, a oh one 3a#pmH, na cbom chjiom HasajiH Ha H3HeHai)eHe n o6e3rjiaBjbeHe IJpHoropne, kojh
ce HCTHHa xpafrpo ^oxsaTe c TypnHMa, ajin Koje
je TypcKa cnjia h cyBame Be.iHKa onjia, Koje hito cy
ocra.iH 6e3 noniaBHna, a HaJBHme hito HHcy HMajie ne6aHe, 6y#y pa36njeHH, Te ce pa36erHy no ropaMa h y
npHMopje. H Bjra^HKa ^aHHjio ckjiohh ce y npHMopje.
HyMan naraa ca.ua iiopo<5H h nona.in BehnHy U,pHe
Tope, pa30pn neTHH>CKH MaHacTHp h npKBy (y 0KT06py).
Ha noBeiiaBHiH 2000 po6;*>a, BetnHOM meHCKor h #en,e,
noBema yxBakeHe ijpHoropcKe oaBape, cn^e 3a thm y
npHMopje h oflauie o^e y Ap5aHnjy Ha 3hmobhhk.
Ka# Typnn o#y H3 I^pue Tope, BpaTe ce UjjhoropuH Ha rapHHua h no^my rpa^HTH Hose Kyhe. A 1715.
ro^HHe o#e BJia^oKa ^annjio y Pycajy, aa noTpaacn
iaM0 iiOMofcn y TemKOJ hcboji>h. Hexap Bcjihkh join je
Ta^a 6ho y paiy ca HlBCUHMa h KaKO bcih y cbojoj rpaMain o# 19. jyjiBJa, Haje 3a to Morao I^pHoropne Harpa#hth no AOCTOJaHCTBy h 3acjiyraMa, kojh cy Ha aeroB
no3HB 3ara3HJi0 y paT ca cyjiTaHOM h 36or TOra noCTpa^ajiH; a.iH hm je 3a OH#a noaiao 160 Mcnajta ca
cbojhm jihkom, 5000 pySaJta y noMok OHHMa, kojh cy
HaJBHme nocTpa^ajin, 5000 py6aj>a Ha o6HaBJBan>e
npKasa h MaHacTnpa h Ha ncn.iaTy #yra Ha<raH>eHa
ohom npnjiHKOM. 3a 6y^yhe o6ekaBao je nap h 6oJte
narpa^e. Joni je nap 3anoBe;mo, Te cy ^ann-iy ^th

TvynpH.-iflka

mm

92

ApKBeHH cacy#H, apxajepejcKe a CBeinxemmKe ozemne

h upKBeHe KH>Hre, a CBane Tpeke ro^aae ^a ce neTHEbCKOM MaHacTiipy #ajy no 500 py6. Ilonrro je naK
nap 6ao y Mapy c TypuHMa, to je h I^pHoropnana
npenopy*ino, #a c Typuaivia apace Map.*)

^ooe je BJia^HKa ^aHajio OBano Tpamao noMoka

CBOMe Hapo^y, Typna cy 27. hob (8 aes.) 1714. or.iacbjib MjienBivia pax h 3a tbm ynajia y Mopajy, Ha Kojy
je no^eTKOM 1715. rojjBHe OTHHiao h HyMaH nania
r

Rynpn.Tiah H3 Ap6aHnje. Me^y y3ponaivia, 3aniT0 noqHH>e paT. nopTa je HaBejra h to, #a cy Mjieqaka y
KoTop npHMHJin nrjHoropcKora Bjia^HKy h IJpHoropne
rjiasape, Kaa cy ce ckjiohhjib ncnpen TypcKe BOJCKe,
Kao h #a cy 6yHTOBHHnaMa (IJpHoropnaMa) aaBajia
opy^KJa, yToqanrra, MyHanaje h csaKy noTnopy. Ako
je oja; csera Tora h 6hjio bjjjio Majio bctbhc, Hero cy
ce HanpoTHB Mjieqaka yjiarnsajiH TypnaMa h hdijih BbHMa

na pyKy npoTHB Iljmoropaija, Typna cy xrejia paTa.

na cy ra h noqejin. y noqeTicy OBor MJieTa^Kor paTa
c TypnaMa IJpHoropna Hncy yqecTBOBajin, ocbm hito
hx je 6hjo CTajio y MaeTaqRy Bojcny 3a naaTy, naK
cy ce y3 aajuviaTBHCKy 6pafey oflJiaKOBajia npa o^;6paHH
Kp<i>a, Koja cy Typna 1716. ro,naHe
c jaKOM chjiom
6bjib onceaa,

Ajih UpHoropna He y^HBame #yro Mapa. Fo^HHe

1716. CaHaH nania HeHrajali c 6paT0M, c 6ero>i .>y6oBaheM a apyraivf xepueroBaqKBM 6eroBiiMa, yaapa Ha
TpH>aHe y I^ynaivia. TpnbHHaHa 70 apyra apncaine ce
flOKJie bm npaTeKonie y noMofe ocTajia U,yne, Bje.iaue.
^eBJbaHB a BejiecTOBna, Te y KpBaBy 6ojy Haa6ajy
TypKe, MHore ax noceny, 3apo6e o6e name ^eHrajaka
ca 6eroM JBy6oBaheM a ^pyrax 70 6eroBa a ara y3
*)

MmvthhobhIi,

<*Tp.

65

70. MmmKOBak

cip. 101

103.

93

60 TypaKa h

ux y3 ^LeBO. II,pHoropn,H cy xtctih

jia 3apo6jteHHKe n&ny Ha OTKyne, ajin ex yKopn KpcTHHa,
y^OBHua Mojama loyKaHOBafea, KHe3a qeBCFora: IIIto
^pHCHTe Te TypKe, Te hx He enje<ieTe? 3naTe, KaKo bh
oHOMJianH xtchoctc OTKynnTH samy 6paky y KJieTOra
seanpa ivynpHjinfea, na BaM hx He #a,ne na OTEyne, Bet
hx CBe noBJeraa, na oh HHJe Bauiy (Spahy 3apo6no Ha
jyHaiHTBO, Kao hito CTe bh Te TypKe, Hero hx je Ha
npHJeBapy ,a,OMaMHoh CnoMenBTe ce KyKaBHHJe ixpHOropcKHJe yflOBHija, Kaso hm je 6e3 MymeBa KyliHTH
nyfey! ^a jih BaM HHje cpaMora nymTaTH TypKe Ha ot~
Kyne?* Ha Tanas yKop o# acencKe oaBe U,pHoropu,K
noceny 06a ^eHrnJHta ca Jby6osHbeM h ocTajniM 3a-*
po6jLeHHM TypuHMa.*)
jiOBejij

Kan cy TypuH noqejiH paT ca Mjie^HfeeMa, 6hjih

cy obh 6e3 CBaKe paiee cnpeMe. MjieTa^Ka penyftjiHKa
set je 6njia ocTapnjia, y cbhm aeHHM y#OBHMa ocenaaa ce CBe to Beta H3HypeH0CT. BojcKe Hnje HMaaa
hh y ^ajiMauHjH, hh y MopnjH, HHje HMajia xpane y
rpa3,OBHMa, hh y6qJHe cnpeMe, a TBp^aBe cy joj 6njie
sanynrreHe. OHa je ipasKHJia noMohn Ha CBe CTpaHe
h jejiBa joj ce ca hckojihko rajiepa o^a3Banie nana h
Ma.iTHJaHH. BjiajiBKa ^aHHJio caM ce Ta#a cTapao 3a
Hajnpeqe norpeCe CBora Hapo#a. Kan cy ose 6hjic KaKo
TaKO no^MHpeHe. noqeo je oh nowrKOM 1717. roAHHe
nperoBope ca Mjien,HMa. OBHMa je npHoropcKa noMofe
npeKO noTj)e6Ha 6ejia h BJia^HKa ^aHHJio ynoTpe6n ry
npnjiHKy, #a o,a; Mjieqnha 3a#o6HJe KopnciH 3a II,pHy
Topy ii 3a npasocjiaBBy upKny. Ycnexa je 6hjio HenocpeiiHO h 213 Mapia 1717. nocTHme, #a cy Mjienxi
npncTajiH, ^a ce y KoTopy y u,pKBH cb. JlyKe Mome
ciyavHTH npaBOCJiaBHO 6orocjiy2KeH>e; na KaTyH>aHH He
*)

MH.iyTHHOBllfc. CTJ)

71

75

MiuaKOBirh, CTp. 102104.

94

napnny npn yB03y ceoje po5e y MjieiaqKy

ApacaBy: #a Mjienn njiakajy no 20 cpe6pHHX ayKaxa
ntfakajy

Meceqao je^HOM H36paHOM upnoropcKOM ryBepnatfypy

h ABaiwa cep^apMMa, no 10 AyicaTa qeTBopnun kb630BH>ia h no 5 #yKaTa ocMopann Kne30BHMa h ochm Tora
jora 24 BOJBHtiKe njiaTe no 21 Jin6py csaKa; ,na ce
o6pa3yjy Tpn KyMnannje (qeie) 3a qyBaae 3eM3>e, ajin
OBHMa njiaTa #a ce ^aje caMO y BpeMe paia n noxo,aa:
#a ce IJpnoropnHMa wty 300 ayrax nyraaKa, npaxa
h onoBa, Kao h jKBTa.
CaBpeiweH neiviaqKB H3BeniTaj name, #a je M.ieqakHMia OBaj caBes ca D,pBoropnaMa 6ho TaKO flpar. #a cy
u,pBoropcKHivi nocjiaaanaMa .napoBajia 3.iaTne jiaHue."*)
1718. rojiaae o#e Baa^HKa ^anajio Jinqao y MjieTKe
oaBapHMa
ca
o# pajeqKe h upMaaqice aaxaje. OBaj
nyT 6ho je ycnex jom Beta, Mjieua npa3aauie BJia.nana ^yxoBHy BJiacT aa,n npaBOCJiaBBHMa y ^pacaBH
M.ieTaqK0) y npBMopjy h 3eTH h cjio6o^bo 6oroc:iymeae npaBOdiaBBO? bhth y TOMe #a ra ysaeMapyje
jiaTHHCKH 6ncKyn; npaBocjiaBae upKBe #a cy cjio6o;iBe
o,n csaKa naivieTa;**) 12 Kae30Ba pnjeqKHX h iipMaaqKax
%& npHMajy no 5 cpeftpaax ayKaTa Meceqao H3 KOTopCKe onniTHne; ,a,a Pajeqaaa h LtpMBaqaaa 6e3 uapaae
hm ce ,we 400
yB03e po6y y MJieTaqKy ap^casy
#ymx nymaKa h tojibko Maqesa.***)
;

Neu-eroffneter historischer Bildersaal, Niirnberg. 1733. y DkTheilnahme der Serben und Kroateu. Wien, 1854. CTp. 246.
**) 3an,eJio yTimajeM a 8ay3HMau>eM BJia^HKe flaHUJia ii8,a,aT je y
hcto BpeMe h ^yKaji, kojhm ce npaBocjiaBHHM CponMa y Hobom jaMqii aa
GJio6oji,y Bepe n ohh ce y nojiHTniHiiM npaBHMa naje^HaqaBajy ca HamTpoBntiHiia, IlepainTaHHMa h JKynJbaHHMa.
***) Ma.iaKOBHt, CTp. 104 109. OBaKBe noMohH .nooajaaa cy y to
BpeMe h Bp^a o^ MaeinLa, kojh cy hm to ^aBa-in CBOje Kopncrn pann,
jep cy mm Shjim caBe3HHn,H y paTy. CaBpeaieHH HeMa^KH HSBemTaj (b. Die
freiwillige Theilnahme der Serben und Kroaten, crp. 245) roBopn, aa cy
MaeiHhH ^ajin Ta^a IJpHoropiiHMa 6000 nymaKa. Obo ke 6hth h sa BpJ)ane, kojh cy Ta.ua jom Ohjih 3a ceoe. slko c/ h nocTynajn aorosopno
*)

willige

ca

UpHoropuHMa.

95

Ko

3Ha,a;e

ysypnaijaje paMCKora CBeimeHCTBa Ha#

npaBOcaaBHOM ijpkbom y ^ajiiviatjHJH h Bouh h 3JioynoTpe6e h HacHJba, Koja je *ihhho KaTOJiaqaHCKH o>aHaTB3aM Ha^ npaBocnaBBHMa, Taj ke mo^h ouchhth h
upKBy y npHTpy.3, BJia^HKe ^aHHJia 3a npaBOCJiaBHy
h
ropite
ycnexe
iteroBe.
Mopjy
KaKO cy Typna HMajin oaBHa nocjia ca TlecapnjoM, npoTHB Koje cpefea hx je jiome cjiyjKHjia, to
cy Mjietraka motjih no,a; 3MMy 1716. ro^HHe #a ^,o6HJy
3ynue, IJapHHy h IIonoBo. IIoinTO ce CBpurame nperoBopn Me^y M-ienaMa h BJia^HKOM ^aHBJiOM h ckjiobho
ce caBe3, noseay Mjie^ahH npe# jeceH 1717. roAHHe
BOJCKy no^ Bap, kojoj ce npH,a;py3KH BJia#HKa ,3,aHH;io
ca 5500 IJpHoropaii.a. Ajih npso je Mopao BJiajuiKa
aa CBpiuH paqyaa ca TypijHMa, kojb ,no3HaBuiH 3a #0roBapaBbe Mei>y Bia^HKOM h MjieuHMa, ca 4000 Jhjm
y^apHBie Ha IJpHoropue, kojh hx pa3BHJame
Ha to
Typun HaBajie ca jom BeioM chjiom, ajin hx D,pHOropna TaKO Aoqesame,
Typun H3ry6Hme 600 Jty^Mj
ochm Tora 3apo6Hme U,pHoropuH 200 Typana h 6 ara.
IIo^ BapoM HHcy Morjin 36or npoTHBHHx BeTpoBa #a
M;iemikHMa CTnrHy noTpedHH 3a onca#y TonoBH h My-

na KaKo ce Meljy thm ch Ap6aHHJe npEMHuajia jaKa Typcaa BojcKa, to MJieTamca BojcKa ycTynn
ox Bapa y BoKy, a BJia^HKa ca U,pHoropu;HMa BpaTH
ce y I],pHy ropy.
1718. ro#HHe ^o^e ciaBHH Mapmaji IIIyjieHSypr
ca MJieTa^KOM bojckom no^ YuHEb h CTaHe ra 6hth,
C BdHm ce y asrycTy y#py2KH BJia^HKa ^aHHJio ca
BHnie otf 5000 U,pHoropan;a. BejiHKa TypcKa BojcKa
RQ^e y noMofc YiiHEby, ajia je cy36nnie MaeqHfeH h
IJpnoropnH; nornGe npeKO 1000 TypaKa. TaMaH #a
ce YnHEb npe.ua, a IHyjieHtfypry aoije Hajior, ^a npe<5TaHe ca HenpHJaTeJbCTBOM, jep je y HoHvapeBuy MHp
HHB,HJa,

3aKJby<ieH.

seje

Cyxpa #aH cxpaniHa

MJieia^Ke

ojiyJHHa pa36nje h pasHcnpe,n yijHH>a. IHy:ieH6ypr ce

jep hh xpaHe Hoje HMao. Cpeko>i

Jiat>e

y He3ro#H,
6ypa ycKopo upecTaHe h pa3BajaHe Jia^e Mororae oneT
#a ce npHKyqe o6ajiH. Ajih je IHyjieH6ypr Mopao npBO
#a cy36Hje TypKe, aa 6h Morao y Jiaije yKpuaTH cnojy
BOJCKy. ^a HHJe Ty 6hjio I^pHoropaiia, 6h MjiemikH 3jio
npouiHH; 3a to ohh ^aHHJiy hhcmcho asjaBHrae CBOJy
3axBajiHOCT. HjmoropuH ce BpaTe y CBOJe naaHHHe.
y noJKapeBaqKOM MHpy Mjieqafen cy H3ry6ajiH Mo
pajy, MopajiH cy HanycTBTH 3ynn,e, IIonoBO, IJapnHy
h Ytobo. Kao y KapjiOBaqKOMe, Tano je h y noacapesaqROMe MHpy liecapHJa rpa6njia kophcth caMO 3a
ce6e, a MaeTaqKOfa caBe3HHKa ocxaBHJia je Ha n,e#a;iy.
3a to je peny6jiHKa y IIoacapeBHy ce6n ^ocynnjia
rp6ajb MajHHe, IIo6ope h Bpajnhe. TypijHMa je ohjio
paBHO^yniHO, Ky#a te OBe KneKHHe oth^h, a HeBepHH
M.ieqHiiH Tano nocTynnrae ca cbojhm upHoropcKHM caBe3HHn.HMa. Tana je II,pHa Topa H3ry6njia Henocpe^HH
#o#Hp c MopeM.

Hat>e

noacapeBaqKora Mnpa HacTao je BJia,a,HKa

#a ype^yje CBoje upkbcho h flpacaBHO noapyqje. Oh ce CTapao 3a 6ojte cy^eae, Kao h 3a no#MnpHBaH>e #yxoBHHX noTpe6a Hapo#HHX. ToAHHe 1723.
carpaflH ce n,pKBHH,a cb. T^ypija Me^y TopH>HM h ,3,0aHM OcTporoM. To^HHe 3a obom no,atH3Ke Ha H,eTHH>y
ojiaroBeniTeHCKy u,pKBy. Ajih y tom jvrapHOM pa,ny HapyniH ra 1727. ro#HHe Befenp nama *IeHrHJHk, kojh
aeejiekH ocBeTHTH csoje cpo#HHKe, kojh cy norHHyjin
1716. roflirae, y^apn Ha IJpny ropy, ajiH ce rpaaH
BpaTH oa H>e 6p3Ke, Heroje Ha >y noniao. ToflHHe
1732. pyivieHjiHJcKH 6erjiep6er Tonaji OcnaH nama
y^apn ca 30,000 Jty^H Ha Ilanepe, KOJHMa npncKOqHHie Kyqn, Te ra TaKO no6Hine, ^.a je Bek ce#MH ,iaH
IlocJie

^aHHJio

97

Ckpomhh obh jynpwnHcyjy

cjajHy
Hana He
OBy
no6e,nv cbojoj bpjihhh,
Hero cb. "Byp^y, kojh ce Ha 6ejiy KOH>y noKa3ao npe,a;
xpomfeaHCKOM bojckom h thmc je ocokojiho, a TypKe
ycTpamno.
Bjia^HKa .HaHH.io npeeTaBHO ee 11J22. jaH. 1735,
a norpe6eH je y MaHaciHp y IIoii-Majg H e. EberoBO Tejio
6es o63npa noGerao H3 IIo^ropHue.

npgHjwJ^^Hj,^^^

noniTO

je

MaHacTHj] IIoA-MaJHHe aie^y thm Aocneo no^^BCTpHJy.

EaoroJio6pa MJia^nfe npHMHO je Bjra;uiKa \HaHHjio jxyi

ii;

xoBHy h CBexoBHy ynpaBy y IJpHOJ Topn. IlyHHX qeTp^eceT ro^HHa ynpaB.tao je oh ohom seMjbOM y Hajxe^KHM npnjraKaMa h yBeK je yMeo #a je o#p5KH h Ha
HajcTpaniHHJoj 6ypn. ^[octo ra rjieaaivio, KaKO My CBe
6o.Tbe caspeBa h jacHHJe npe^ oqn H3Jia3H hctophjckh
3a,zi;aTaK IJpHe Tope. KaKO je ^hbho noJMHO CByKOJiHKy
BasKHocT o^HOca ca jcuHosepHOM h je^HonjieMeHOM Pychjom! y H>oj je oh Tpaacao noy3,a,aHa ocJiOHija sa Bepy
h jtpjKaBHo h Hapo^HO 6ahe CBora Hapo,a;a, na y3.zi.ajyfen ce y to, raeaa ^a eMaHnanyje U,pHy Topy o#
Maeqnka, kojh ey jyKaBO ce6n BHH^HKOBajiH Heno
npaBO Ha^ He3aBHCHHM njieMeHHMa y I^pHoj Fopw u
Bp^HMa. H 3ancTa, set ro^HHe 1717. h 1718. bh^hmo
ra, r^e ca MjieuHMa rpaJi,H yrosope KopncHe no I^pHy
Topy h no npaBOCJiaBHy ijpKBy. H Taj o^hoc ca Pychjom HHJe ce BHnie npeKH^ao. BejiHKa IleTap peie.
aa ce napeKa mhjioct HHKaa Hehe U,pHoropnHMa o#y3eTH, h TaKo ocTa^e #o aaHac. A o# BJia#HKe ^aHHJia
ao ^aHac PycHJa Heivia HCKpennjera caBe3HHKa o^ U,pHe
Tope. Bjia^HKa ^aHHJio o6hobho je apacaBHH ^khbot
I],pHe Tope, oh je hojiojkho ochobhh KaMeH y hoboj
ApjKaBHOj 3rpa^n HeKa^araae 3eie, oh je 03Haqno notobdHm upHoropcKHM yopaBHTeJBHMa npasau 3a H>nxoBy
nojiHTHKy, ca BberoBHM hmchom eKonqaHe ey cjaJHe
HCTOPHJA 1JPHE TOPE

98

Ha U,apeBOM Jlwy h #pyr,ne, KOJHMa je yTBpupHoropcKa He3aBHCHOCT. Haj6ojby CBe,no^6y H3#ajy My Mjietrakn. kojh Bejie, aa je oh joryHHua h
TypcKH HenpHJaTejb, a hh MJieTa^KOM nywijiy Hnje se.iHK npHJaTejb; ,a;a yMe BeniTO #a nocrryna h Bp.io BeniTO #a ce noKa3yje Kao npHJaie^ ayac^y, a ^;a Bapa
h ,uy3K#a h TypKe; #a je IjpnoropnHMa yjrao y maBy.
,a;a hm je cnac h cpefea
y pycKOM uapy, a to je nrreTHO
no Mjieqafee: 3aT0 Mjieqaha Bejie, &a, My Tpe6a .iaCKaTH h ^aeaxH My Ha,ne3K,ny, a pa#HTH CBHMa moitKhm cpe^CTBHMa npoTHB BberoBBx 3jihx yMHinjBaja.*i
JyHaK y 6ojy, My,nap y caBeiy, npaBe^an y cy#y.
OKpeTaH nojiHTHqap; yMaH #p2KaBHHK, qacx po,no*T>y6.
peBHOCTan apxanacTHp, Bna^HKa ^aHH.10 ca npaBOM
MO^ce ce HasBaTH on,eM ,aaHaniH>e Up He Tope.
uo6eAe<

i>eHa

XL
BJIA^HKA GABA IIETPOBHH H BJIA^HKA BACHJUIJE nETPOBHTv. IHKEIIAH

MAJIII.

Jora 1719. ro^HHe, Ka,a; je y I^pay Topy ao:ia3HO

cpncKH naTpHJapx Mojcnja, #ao je BJia^HKa ^aHHJio
nocBeTHTH 3a apxnjepeja CBora caHOBoa Casy, kojh

nocie Bberose cmpth ce#He Ha mhtpoiiojihtckh npedo.

3ancTa ^y#Ho, #a je ^aHHjio o^a6pao Me^y cbojhm chHOBUHMa 6ani Casy, #a nocjie H>era ynpaBJta n,pKBOM
h Hapo^OM. Men, thx, MHpoJty6aH, Casa je HaJMaae
6ho CTBopeH 3a ^pacaBHHKa h cyflHJy. nocjieaene cy
ce 6p30 noKa3a.ie y U,pHOJ Tope.
ro^HHe 1736. 3apaTe ca TypcKOM PycHJa h AbCTpnja.

*)

Ha

no3HB ABCTpnje naTpnjapx ApceHHJe IV.

MeflaKOBHh

II.

n. H>erom,

dp. 23.

99

JoBaHOBak IHaKaSeHTa no^arHe Ha TypKe Hapo^ y

CTapoj Cp6aja; BacojeBHkn, Kyqa h Ilanepa CKoqanie
Ha TypKe, ajm BJia,a;BKa CaBa ocTa^e Ha MHpy. Pax

same cpeke no Typcko opyjKje. IlaTpHJapx ca bckojbm Bjia^aKaMa h mhothm Hapo,a;oM H36eme y ABdpajy, #a ce #o cmpth
Kaje, Kao h ApceHaje III, a #a o# acie 6ojrecTH ynpe.
oa Koje h osaj.
XoTeta Ka3HHTH Ep^a 3a h>bxobo ^pncaEbe y parr,
yflapa Xo^aBep^a naraa MaxMyT-6eroBak ca 15000
jby,HH Ha Kyqe, a.ia ra ca Tpa dpaHe CKJienTame KaneTaHH Hjiaja ^peKajiOBafc, T^ypo JoBOBak h CaBafe,
osaj CBpnrao ce 1739. ro#BHe ca

y 6ame My 500 Jtyna, ocTajie pa3Bnjajy. Y je#H0J Kyjin

cy xa^a #0 70 rjiaBHax TypaKa.
KaKO nocjie OBor paTa Typua Hacy HMa.ia BOJte
Ha Hana^;aH>e, to BjiajiaKa Casa o,a,e 1742. ro#BHe y
Py CH Jy # a npHMH MHJiocTnBby, Kojy je BejiaKa IleTap
6ao o^pe^ao n,eTBH>cKOM MaaacTapy, a Koja o# napese
CMpTa HHJe 6ajia B3,naBaBa. IleTpoBa kAb, u,apan,a JejracaBera, npaaia upHoropcKor MHTponojiaxa Bpjio mhjioctbbo a 3a ycp^HOCT i^pHoropcKor aapo^a npe>ia
H>eH0M po^HTejby #apoBajia je Casa 3000 py6. Ha 06HaBJbaH>e upnasa a MaHaciapa, 3000 py6. Ha aivie mhjiocxHEbe ueTBH>CKOM MaHacTapy ao 1743. rojurae, k
xoMe apxajepejcKe a cBeniTeHaqKe ofleaw, n;pKBeBe
cacyae 04 cpeGpa a i^pKBeHe RH>are; cyBarae #o6ao je
MBTponojiBT Ha HMe nyTHa TponiKa 3a ce6e a npaT&y
My 1000 py6. Y rpaMaTB, kojom uapai^a jaBJta H,paoropuBMa 3a ose CBOje noKJioae, B3paqe oaa Ba/iaH>e,
#a he ohh CBe obo npaMaxa c 6jiaroAapBOmky a ysepaBa ax, ,a;a hm uapcEa mbjtoct HHKa^ Heke 6ara o#yseTa.*) Ha noBpaTKy B3 Pycaje y^apa Casa Ha Bepjihh a Ty o# <J>pH#epBKa II. .noGaje 3JiaTaH KpcT.

<5na.iHJiH

*) Mnjty'THHOBiifc,

dp. 7577. MnaaKOBHK,

CTp. 115

-11C.

100

Ka# je Casa #oniao y II,pHy ropy, o#pe.HH 3a

CBora npejeMHHKa ceora #pyro6paTyqe,na BacejiHJa, jep
cy TaKO ^cejiHJiH Hapo,HHH rjiaeapn, kojh cy yBH^a.m,
4a Casa cbojom ynpaBOM Heke 3eMJBH mhotc) kophcth
^OHeTH. BacHjiHje npoBe,ne y nefe^oj naTpHJapmnja ese
30 1750. rojurae, a Te ro#HHe 22. asr. (2. cenT.) nocbcth ra naipajapx ATaHacnje TaBpHjiOBHh 3a apxa>
jepeja, aaBnra My THTyjiy MHTponojiHTa enapxnje ckch.lepHjcKe h npHMopcKe h eK3apxa cBeTejmera TpoHa
oefeKora naTpnjapniHJe cjiaBeHOcpncKe. Ilocjie nocBefceBba AO^e Bacnjinje y II,pHy Topy h o^Max ce npnMH
ynpaBJBaaa 3eMJbOM n n,pKBOM, a CaBa ce ckjiohh y
MaHacTnp Ha CxaH>eBHfeHMa, iyre ce 3aHHMao ckohomhjom. Te ro^HHe, npe ho htto fee ce Bacejiaje BpaTHTH
H3 HefeH, y#ape GocaHCKH h xepijeroBaqKH Typnn Ha>
U,pHy ropy, aan cth#ho Mopame y3Mafen.
CaBHHa

cjia6a

ynpasa HMajia

je

Mel>y

thm csoje

nocjieanne. ITjieMeHa h GpaxerBa nocTynajia cy no cbo-

cse CTpaHe 3aBa,ne, y6acTBa h KpBHe

ocB6Te. Ilpe CBera nocTaBH Bacnjinje cy#, y komc cy
nuiaHOBH 6hjth HaxajcKH h njieMeHCKH cepaapn h KHe30bh, a npe# BbHMa 6ho je rysepHaayp. YBB^ajykH,
#a ce 6e3 MaxepnjajiHHx cpe^CTaBa cjia6o hito Moace
qHHHTH, KpeHe ce Bacnjinje KpajeM 1750. ro.pme y PyCHJy. ycnyT CBpHe y KapjiOBne, r^e My mhtpoqojiht
IlaBJie HeHa^OBafe, npeMa 3axTeBy nefeKe naTpnjapniHJe, npe.ua Hene mohith h #paroneHOCTH, Koje je naTpajapx ApceHHJe IV. #oneo H3 IlehH y KapjiOBne.
H3 KapjiOBana o,ne y Be*i, r^e npe^CTaHe Mapnjn Tepe3HJH h npe^a joj moji6v, 4a My ce H3#a,a;y yTBapn
htx Koje cy H3 Hefcn o^HeceHe, KaKO 6u hx BpaTao
Ha h>hxobo MecTO. (Off, obhx yTBapn neKe cy jom 6njie
y Apa#y h KapaHceGemy.) Jom je mojiho napany, aa

joj

bojbh,

Ha

My ^onycTH

Meijy

npaBOCiaBHHMa KynnTH mbjiocthh>3t

101

Beqy ynyTe Baca3a H>HxoBy 6pafey y TypcKOj.

MHTponojiHTa,
aan My ne
:iHJa Haxpar y KapjiOBue #0
.HonycTe KynHTH MHjiocTH&y, noniTO cy pan,KH ssmeibw
h caMH Bpjio PHpoMainHH." Ka# je #oinao y KapjiOBue,
MHTponojiHT IlaBJie ca30Be enncKone y cbho#, na KaKO
<?y aomjie

Gnjie acaji6e

Ha BacHJiBJa,

Beqa y KapjiOBue nnaK Kynno

#a

je Hflyfen

MHjiocTHH>y, #a je sjiq-

ynoTpe6jBaBao neqaT nekKora naTpnjapxa, aa je Tpna

npoH3Beo 3a TpciaHCKor apxBMae#pHTa, ^a je
je,a,Hor
oroBapao MHTponojiHTa IlaBna, Kao #a je osaj 3a#p3Kao
eeKe netse yTBapn: to o,a;y3My o# e>era naTpBJapniKH
ne^aT h noni-oby ra y MaHacTHp Kpynie^ojr, a Mefey
tom nnniy o uejioj CTBapn naTpnjapxy >y Ilefe. Ilocjie
Tpn Meceua jjaHa nycTe ra H3 MaHacTapa, Kaico ce mhcjih,
na nocpeflOBaike pycKor nocjiaHHKa y Beqy, h
BacHJiBJe o#e y Pycnjy. I^apnija JejincaBeTa npHMK
ra Bpjio mhjiocthbo h o6,a,apH ra apxnjepejcKHM h cbcinTeHHqKHM o^e5K,a;aMa, upkbchhm KHbnraMa, nanaji)HJOM
y 6pnjiajaHTHMa h ca npeico 5000 Ma^apjinja. ^oinaBDiH
a noBpaTKy H3 Pycaje y Beq, Bjia^HKa BacnjiHJe npe^a
Mapaje Tepe3BJH 2|13. asr. 1754. xaji6y Ha MBTpoiiojiBTa IlaBJia h 3aTpamn 3aA0B0Jtea>e.
Y Be*iy cy
6hjih nyHH cyMae cnpaM H>era, jep cy npHMeTHjiH, #a
je aeroBa 3KaJi6a nncaHa bctom pyKOM, kojom ce HHaie
^ecTO cjiymn pycKH nocjiaHHK rpo$ KaJ3epjiHHr. Ohh
sa to ynyTe BacHjraja Ha MHTponojiHTa. KaKO ce na&
HCTe ro^HHe pycKO nocjiaHCTBO 6hjio o6paTHJio Ha 6e^iKy
Bjia^y c HCKaaeM, #a AonycTH nceJBeHHi^HMa H3 U,pHe
Tope Cio6o^aH npojia3 Kpos ABCTpnjy y PycHj'y (hito
fee 6hth
Bjia^HKa BacHJiaje yrosapao 3a CBora 6aBjBefta y PycaJB), to o^roBopn 6e*iKa BJia,a;a, #a je ona
roTOBa Ha npnjaTejLCKy ycjiyry cnpaM Pycaje
aae
npHMefeyje, ,a;a ce ncsaae Pycnje ocHHBa Ha npeTnoCTaBna, ^a cy IJpHoropna nocBe cjio6o#hh: to naK He
;

102

ctojh,

noniTO y

Beqy

3Hajy,

jia,

D,pHoropii;H

>iopajy

3aT0 MHCJie, #a He 6h ynyTHO

oh.io no#6aflaTH nopTy npoTHB o6a case3Ha flBopa"M TaKO 3a onaj nap ne 6h HHnrca o# n,pHoropcKe ceo6e
y Pycnjy, a hh BJia^eitn Bacnjiojy Hnje 6hjio ao ,najba
MeKaaa h spara ce y Hjray Topy 1755. ro^HHe.*) Ajih
Ty 3aTeqe HaJBete 3jio. Y Hapo^y je 6ho tojihkh pa3#op, #a cy HeKOJH othhijih 6ocaHCKOM Be3Hpy MexMe#
aaran h y I^aparpa^ h o6ekaBajiH cyjixaHy, aa he ohh
Hspa^HTH, #a ce D,pHoropun o# CBOj'e BOJbe hoajiohcc
cyjiTaHy. Bacjuinje cbojckh HaciaHe, He raTe^efen hh
Tpyaa hh HOBaiia, h ocyjeTH one py^KHe HaMepe h nospaTH cjiory y Hapoay.

nopTH flaHaR

,a;a

n.iakajy.

Ajih thm H3a3Ba rn>eB y TypaKa,

je oh ocyjeTHO Hajjienme Ha#e.

kojh

BH^euie,

hm

BocaHCKH ne3Hp
saHCKa 1756. ro#HHe xapa^e o,n I],pHe Tope h 12 Haj.lenniHX ^eBOJana, npeTekn HHaqe nornGHJOM. ^oroBO
pHBniH ce c Hapo^OM, BacHJiHJe nonpeKO o^nje osaj
3axTeB. Be3np Ha to nonute CBora tajy ca 40,000
jby^H Ha IJ,pHy Topy. IIpeMa OHoroniTy #oqeKajy hx
UpHoropun h Kpo3 15 aaHa o^Hjarae hx, ajin 0H#a
Moparae ycTynHTH, jep hm HecTajio 6erae ne6aHe, a
HHcy je Morjin hh o# Ky,zia Ha6aBHTH, jep MjieqnkH 6exy
3a6paHHjiH nOA cmpthom Ka3HH npo#aBaH>e UjmoropuHMa
npaxa h ojiOBa. Xapajyfen h najiehn npo#py TypnH
y Heso. Ajih y Hajsekoj neBOJLH Cp6HH je^aH H3 PncHa,
(ne 3Ha My ce nonrreHO HMe!) KpnjyhH AO^a^e U,pHOropuHMa HeKO.iHKO xHJBa^a ^nnieKa. 06pa;u)BaHH obomHeHa^aHOM nOMokn, IJpHoropHH 25. hob. (6. #eK.) y
30 py y#ape Ha Typne, kojh 6p3o mxy n.ieha, ocTabhbdih Ta6op, npTJBar h neGaHy. IIjmoropHH hx ncnpa,aa

*)

135

144.

IllBHKep: Politische Geschichte der Serben

Bh^h h MH.iyTHHOBuha.

cxp. 92.

in

Ungarn. 1880, ctp

103

THme

,no

6jih3j HHKinHlia.

Ca;iaH

TypqeH

nornfte,

caM

nama TeniKO pan>eH je^sa H3Hece

AnpejiHJa 1761. y^apn ncarope^iKH uama Beknp
OcMaearHh Ha Bp#a, #a hx Ka3HH, idto c apace c U,phom TopoM. IJpHoropuH npncKoqe Bp^aHHMa, no6e,ae
namy h CTepajy ra oneT y IIo#ropHu.y.
HeyMopaH y cbom CTapaH>y 3a U,pHy Popy ,**)
nomTO 6ocaHCKH Be3Hp 6h OAGnjeH, o,a,e BJia^HKa Bacn.iHJe oneT y Pycnjy, noBcuaBHra TaMO 15 aeqaKa, Koje
^a^e y mKOJiy. Ilocjie #Be ro^HHe BpaTH ce y I^pHy
Popy h ^OHece ojj 1xapHueJejiHcaBeTerpaMaTy0.il, 13,
jyH. 1758. rocno#aM cep6cKHJe 3eMJLH b MaKCuoHHJH^
h 1000 .nyKaTa .***) Bacnjinje nniao je 3a thm h y MjieTKe,
jep ey obh npecTajjH H3#aBaTH njia're upHoropcKHM rjiaBapHMa, Koje cy no yroBopy ca BJia/tHKOM ^aHHJiOM
HMaJiH aasaTH. ajin ce H3 MjieTasa BpaTHO 6e3 ycnexa.
kaja

rjiaey. *)

Tpehu nyT juirHe ce Bacnjinje y #ajieKy Pyno3^paBH KaTapHHy II, eito je cejia Ha u,apckh npecTO h tom npnjiHKOM #a HHiTe HOBqaHy noMok,
KaKO 6n ce y Iljraoj Popn 3aBe:ia pe^OBHa ynpaBa h
IIo

cnjy, #a

pa36ojin ce
no,nHrjie niKOJie. JjoraaBuiH y IleTporpaA,
h yMpe 10 21. MapTa 1766. /KHBeo je 57 ro^oHa. IIorpe6eH je y AjieKcaH^poBCKOM MaHacTHpy Ha rpoSjty,
r^e norpe6aBajy neTporpa^CKe apxHJepeje. BacH.ua je
6ho je noBeo ca co6om CTapor je^nor Kajiy^epa h CBora

#a ra ocTaBH y PycnJH,
^a ce H3o6pa3H 3a ynpaBHTeJta IJpHe Tope. Obh ce ca
3Ba pycKa o^nnepa BpaTe y IJpHy Topy ca CTBapHMa
CHH0Bii,a IleTpa, jepo^aKOHa,

*) Here roaime 8 19. anp

o^.iHKOBame ee ciaBHo jjotipofeami. Ha
Mopy Hcnpe^; Athhc yuapn rycapcKii iuaMCeK ca 360 tphiiojlckhx TypaKa
Ha TapTaHy
J^otfpoTe. Ha kojoj ie 6hjio 40 .upyra. ^otfpokaHti Ha.HB.ia^ame, iuaM5eK c Typmoia o,a,e Mopy Ha #ho, a.in noraCJe 3anoBe,a;HHK
TapTane Mapno HBaHOBHh c 8 ,i,pyra.
**) 3a CBora <5aB.T>eH>a y Mocrbh 1.754. rojHHe, H8,a,ao je Baciuurje
KpaTKy HCTopHjy Ujme Tope
***) MejaKOBiih, IIoBjecTHima, CTp. 5455.

104

Koje ey odajie H3a B:ia#HKe (Me^y KOJHMa 6ajia je apXHJepejcKa Maipa h o^eacua, ,a,ap KaTapaHe II), a yje^ao
^.OHecy 1000 py6. Ha HMe noTnope n,eTHH>CKOM MaHaCTHpy 3a roflHHe 17611766.*)
Bjia.a.HKa BacHJiHJe 6ao je pa^JbHB h yMeo
je ao
CBOje caipTH ^a oapaca Hapoa y cjio3h. Typna cy MHoro

3a3npajiH on s>era. llocjie a>era H,pHa

Ha BJia^HKy Casy.

Topa oneT cnavie

ToAHHe 1766. ycnejy Tpua ca cbojhm cn.ieTKa>ia

h cyjiTaH MycTa(J>a III. yKHHe 13!24. cenT. neliKy naxpajapmnjy. IIocj[eji;a>e naTpajapx Cp6aH, Bacajiaje EpKak,
npe Tora yTeKao je Ha KOH>y Bpitaniy y U,pHy ropy, jep cy
My ApHayTH hdijih o rjiaBH. Oh je npBO (5ao Ha Txanpy Ha

Bame ro^HHa, HOH^a je BpaKen y

Thx ro^HHa nojaBa ce y npnMopjy

saTO^ieBby

Ilek o#aH,ne*).

kojh
ce H3,a;aBao 3a Ba^apa, Bpsao ce no npaMopjy, o6Hniao
U,pHy Topy a Hajnocjie ce HaciaHao y MajaHaMa. IIoqeTKOM 1766. roABHe no^eme ce o H>eMy npoHOCHTa
TajaHCTBeHe pe*iH. MajaHCKa KaneTaH MapKO TaHOBak
no*ie yBepaBaTH, #a je to maBOM pycKH nap lleiap
III, kojh je yMpo
roflHne 1762. IIoniTO je TaHOBat
o#Jia3no y PycHJy c Bjia#aKOM BacHJiajeM, to je Hapoa
mhcjtho, #a oh Mopa 3HaTH h HeTpa III. y TOM MMqoseK,

Hapoa ce a 6oJte yTBp#a THMe, hito je y

MaHacTHpy IIo/irMaJHHaMa 6hojjbk IleTpa III, Ha Kojaje
MHoro jinqaoTaj uobck, Kora cy 3BajiH IIIkenaHOM MaxBM.
Bp30 ce pasHece rjiac, #a je y MajaHaMa pycKH
nui>eH>y

uap. Hapo,n My CTa#e aohochth ^apose, a ijpHoropcKa

rjiaBapa jaBHO jio^y h noooHe My ce, na ,ra no30By
he hm
,a,a hm name,
ko je; ajia hm oh o^roBopa,

Me^y co6om yMapHJia, jep

upHoropcKa njieMeHa 6ajia Me^y co6om 3a-

ce KasaTH, Ka# ce ohh

cy

Ta.ua
*-)

ht^.

o,n

6y,a;y

TpaMaTa RaTapprae II ^Toeno^aM CepocKuje sexjw b Maue^OHajH

CTp. 5557.
5. j/Ji. 1766. icoa Me^akoBaka, noBJecTHima,

**) MHJiyTHHOBHli, CTp.

94 95.

0,

105

KpejbeHa. U,pHoropua Ha to

y CKynnrraHa

8 19.

okt.

1767. yroBope Mei>y co6om npHMHpje ,a;o ^yp^esa Rue.

Ka# My caonuiTanie, nrra cy CBpuiajia Ha CKynoiTHHa,
IIIfeenaH Majia nouena xapTHJy, Kojy cy My npe^a.iH,
na .i>yTHTO peie, #a je oh 3anoBe,a;HO Map, a He npaMapje, na aKO fee ohh MeitaTH aerose Hape^6e, oh
hm y 6y#yke Heke jjaBaTH hh caBeTa
hh Hape#a6a.
Obo MMnoHOBa. Y to noceTH IIIbenaHa Ma.ior
BJia^HKa Casa jsoja je acejieo, ,a,a U,oHoropua npa3Ha,ay aeroBor cecTpaka ApceHaja IIjiaMeHija 3a csora
6y#yker Bua^aKy, na ce npenopy^a IIIfeeaaHy, komc
osaj caBaH nocTynaK yBeka yBanceae y oqaMa H'apo^a.
a IIIbenaH name UpHoropuaMa a 3aaoBe,a;a hm, #a
Mejy co6om yqaae Map, a ApceHaja IIjiaMeHii.a npenopyqa hm Rao 6y,nykera Bjiaaaicy. Oaa TaKO yqaHe a
noniJBy #o H>era 60 cbojhx CTapemaHa, #a ra y hmc
Hapo^a ijpnoropcKora a 6p;i,CKora npH3Ha#y 3a uapa
pycKor a CBora rocno^apa. Oh je noxsajiao nocTynaK
CKynniTBHe, npenopyqao hm je c-jiory, Map a ,no6pu
Bjia^aBbe h oGeka hm, ,na fee cKopo o# a>era qyTa, ko
je a mTa je. Y roBopy cbom Haje noKa3BBao, #a
rpaM3a ca napcKOM THTyjiOM, aaa je Haje hh o^6ajao,
Hlkenana Ma-ior noxo.ua a naTpajapx BacHnaje a nokjiohh My CBora KOH>a. Ha M0Ji6y BJia^BKe Case a Ha
rakenaHOBy 3aaoBecT, naTpajapx nocseTa ApceHaja
,

ITjiaMeHua 3a

apxajepeja.
hojiobhhb jaHyapaja

1768. IIIkenaH Majia

Ha IJeTHBby Hapo,n o^; IJpHe Tope h Bp.ua a
nporjiacH ce, #a je oh pycKa nap llerap III, ajin #a
ce h y Hanpe^ HeKe 3BaTH uape&f, Hero HlkenaHOM
MajiHM. 3a thm o^e c niaBapaMa y CTaH>eBahe, na
Bjia^HKy Casy cTaan no# CTpasKy no^ H3roBopoM, #a
je BJia,a,HKa 3aTajao Maore Hosue nocjiaHe H3 Pycaje.
IIpHoropua He #a Hacy GpaHHJia BJia^aKy. Hero cy ra

CKyna

106

KaKO hm je y r.ia,a,H0J 1741.

HeKe 3eMJi>e y 6ecn;eH>e. IHhenaH
Majin BpaTM jby^HMa OBe 3eMjj>e, a B;ia#HKy onpocTH
CTpajKe TeK y MapTy.
IIIKenaH 6h h3 MajnHa o#Jia3HO y U,pHy Topy
caMO Ha KpaTKO BpeMe. U,ejia OBa dBap 6aua Mjie*iHke y BejiHKH HeMHp h 6pnry 36or ce6e h 36or Typana. y KoTop ^.o^e rjiaBHH jiajiMaTHHCKH ryGepHaTop.
Bojekn ce 6yHe, Hncy cmciih #a IIIkenaHa chjiom Tepajy H3 Bone, Hero cy ra mojihjib, #a H#e ca BbaxoBe
aeMJte h onpocTH hx 6e&e. Hajnoc;ie 12/23. anp. oae
lIIfcenaH Ma.iH Ha U,eTHH>e, a 3a thm Ha tberyme. Ty
ce ^oroBapao c HapoflHHM CTapemaHaMa h cyano;
oaaTJie je H3#aBao Hape^de, KoJHMa je npenopy^HBao
dory, a ca MJieTa*JKHM no#aHBUHMa npBJaTe;i>CTB0. 3ase^e HajBeliy CTporocT h 3a Maay noKpa^y Bemao je
KpHBua. Cbojom eHep^njoM h npaBaqHomky tojibko je
ycneo 3a KpaTKO BpeMe, #a cy Ha KpcTuy, Ky# ce
B#e Ha na3ap y KoTop, erojajm .nyace BpeMe 10 #yKaia h bhko ce aaje ycy^HO ^a hx TaKBe.*)
Ka,n IHhenas Maaa #oi>e Ha U,eTHH>e, ysHeMapnuie
cyce^HH Typun, thm BHrae, bito je IIIkenaH pa^no
o^MeTHe BjejionaBjinke, kojh cy Ta#a TypuaMa juasajiH
xapaq, a Ha ILiaHHHHHH npeMa xepuerosaqKOJ rpaHHHH
noanrao 3a o,a;6paHy onKone.*) Typun norpaHHqHH acaiHme ce y E^apHrpa^y, a MjieqaiiH o# CBOje crpaHe,
#a 6n otrjiobbjih 04 ce6e CBaKy cyMity, npe^cxaB.ibarae
nopiB, KaKO 6h OHa Mona BMaTB HenpajiBKe y Ap6ahbjh h XepneroBHBH 0% qoBeKa, kojh je y U,pHOJ Topn
h H34aje ce 3a pycRora uapa.
#a cnpeMajy
no^iejiH
,H,OK.ie cy cycejiHH Typun
rpa^OBe, Hapcue: cyjiTaH, #a ce yaapa Ha Il,pHy Topy.

join Ty^KioH IIIkenaHy,

roflHHH npHCBOJao

58. MajaKOBHl..

*)

McnaKOBHk, IIoBjecTHima, crp.

*)

Me,naKOPHii, IIoBJecTKima, CTp. 59.

CTp.

121-125.

107

Ho

BoeTaiiKHM H3BenrraJHMa y^apao je 6ocaHCKH Besap

CyaejMaH naina ca 20,000 JtyAH op, HnKninha, pyMeH.iHJCKH 6eoep6er ca 20,000 Jbynn o# ITo;iropHne,
a CKa^apcKH Besnp MexMea naraa BymaTJinja ca jom

ase name

27,000 ApHayTa.
npeKO 100,000.
D,pHoropii,H Be.ie, ,aa je
Ako je h 6H:ia Typcna cnjia orpoMHa, UjmoropuH ce
HHMajio He non^arannie, Kaa je OHa y^apajia Ha h>hx
Kpaje>i aBrycTa, nero cy je csy^a ycnemHO cy36ajajio;
ana ce jyHauH Ha^oiue Ha Myna, ksljs, hm noHecTa^e
i ie6aHe.
Ohh Moparae ycTynHTH ncnpca, yapyaceHe ch jie
6eniep6era h 6ocaHCKor Be3npa, kojh nonajranie Eje.lonaB.infee, IIjeniHBi],e h BjejiHne h OH#a na#ome
Ha
x
IeBO h TaMO ce yTaSopnrae. Y hcto BpeMe npoape
CKajiapcKH Be3np #o Tjiyxora ^ojia, cnaan 1 600 Kyka
h yrpa6n 54 i\iiaBe Koje nonute 6erjiep6ery.
Mjie^Bfen cy 3a6paHHJin npo#ajy ne6aHe h opymja
h Tora pa^H, Kao h pa,nH cnrypHOCTH o# TypaKa, noByKJiH cy jaK Kop#yH %ym uejie CBO.je rpaHHue. 3aTO
ce Haaao 6eniep6er, ^a fee My ce IJpHoropuH MopaTH
noKopHTH h 6e3 6oja. na sanm/re ox h>hx, #a My nonuty
iKHBa IIIbenaHa Ma.iora. Ohh My nonuty KOH>a BpHbania c o^roBopoM, ,a,a je IIIkenaH nonrayo. Thmc
Be3npa joui BefeMa HajByTe.
Ka,n je CTBap Bek o^aJHo crojajia, npHCKO*m IJpHOropuHMa TaHKa epeka. TpoM y#apn 2 13. hob. y MJieTa^KH Taoop ko# By^Be h 3anajin ne6aHy; y hcth Max
apyrn rpoM y^apn nocpeji; apHayTCKe BOJCKe, Koja ce
THMe tojihko npenajje, #a ce pa36e3Ke Ky^' Koje
ajin
HjmoropuH ne nponycTHme #a hx qacHO ncnpaTe, Te
h noceKome 1000 rjiaBa. y hcto BpeMe 500 IJpHOropaua OTMy 60 TOBapa ue6aHe, Koja je Hmjia Ha Heso.
To ocokojih Ujmoropue, a nonjiamH B63epe, kojh Haruy
6emaTH ca ^esa. 3a a>HMa ce HaKJione 3000 D,pHObo^ho

je

o# ILiaBHHHe

TypaKa

6hjio

108

ropaua h aajieKO hx ncnpaxe. Y xom 3HaMeHHX0M 6ojy

nornGe 215 Hpnoropaija, paHH ce #0 300, a .noonine
3000 KOH>a, 1300 niaxopoBa ca Be3HpoBHM maxopcw.
CHJiHy iie6aHy h xpaHy. HapoAHa necMa KajKe, #a je
norHHy.10 20,000 TypaKa. CaM IIIkeQaH Ma.iH HHje
ce ocoGhxo OA^iHKOBao y obom paTy.
Yral)ajyfeH Typu;oMa, yinape Mjieqata y cenxeinGpy
h OKTo6py 1768. Ha MajoHe, IIo6ope h Bpajnke, #a
hx KasHe, djto cy npncxajaJiH y3 HlkenaHa. MajaHH
ce yKJiOHe y II,pHy Top 7, HoGopn h Bpajnhn npeaaAy
ce, a MjieqnkH hx 110 6an,e y KOxopcKy xaMHHuy, 4
o6ece, 6 yaaBHiue y xaMHHua, 24 ocyAnnte Ha ra.inje
Ha 10 ro^HHa; 6eryHUHMa Ao6pa y3anTHiue, ocyi)eHHHHMa Kyke cnajinme. Ochm Tora OAy3eme obhm KHeacHHaMa MHore cjio6oniTHHe. HenpHJaxeJtcKO pacnojiomeibe MjieTana cnpaM U,pHe Tope noKa3HBajio ce CBakom npnjiHKOM, na cy noKyniaBajiH #a h opyjKJeM otmv
ixpHoropcKe MaHacTHpe Ha CxaBbeBHkHMa h y MajnHaMa.
I^pHoropu,H HHcy MHoro 3a3npajiH o# jiauMaHCKax bojHHKa h 3Hajio cy hx yBeK KaKO Tpe6a oa6bxh.
KpajeM 1768. ro/jHHe oojaBH Typcna PycnJH pax
36or IIojBCKe. CnpeMajykn ce na OBaj paT, KaxapnHa
II. no30Be rpqKe h ejiOBeHCKe HapoAe" y TypcKOJ Ha
opyacje npoxHB TypaKa. Oa CBnjy obfx HapoAa u OAa3Bame ce caMO I^pHoropua. I],apHqHH ho3hb oa 29. Jan.
1769. AOHeo je y U,pHy Topy KHe3 ,3,0 ropy kh, kojh
ce 31. jyji. (11. asr.) HCKpaao koa Cnnqa noA hmchom
xproBija BapBDiHHKOBa, a 6jl7. asr. npoqnxao ra je
Ha I],exHH>y y HapoAHOJ cKynnixHHH, Ha Kojy HHje noniao BJiaflHKa Casa. ^o-iropyKH je AOHeo Henrxo HOBaua.
Me^ajta, qoxe, oko 50 xdBapa iipaxa, oko 100 xosapa
ji

ojiOBa.

I],pHoropuH ce paAO o#a30By uapHqnHy no3HBy h

3aKyHy ce, #a fee joj 6hxh sepHH. 3i xhm npoqaxa

109

Kaea ^o.iropyKH jipyro hhcmo, y KOMe ce Ka&ce IJpHOropuima, #a je HlheaaH Majin Bapajinua h aa Hnje
pycKH uap. rjraBapa o6ehajy, #a Hete same cjiyinaTH
lllhenaaa, Hero najiore KHe3a ^.ojiropyKora. Ajih Ka#
UlkenaH cyTpa ,naH ,a,o^e Ha I]|eTiiE>e, cbh niaBapa no3j;paBe ra Kao rocnojiapa. 36or Tora hx ^ojiropyKH
VKopn, IIIhenaHa H3o6jiHqH, y3Me ca6ji>y oji itera h
3aTBopn ra y co6y #o CBOJe.

Be3

OKjieBaaba

CTaHy

H,pHoropiJ,a

yaapaTa

Ha

ApGaHwje, XepneroBHHe h Bocee Hnje Morjia HHKaKBa Bojcna OTaha Ha

Pyce, ihto Hnje 6a:ia Majia KopacT.

Typice, qHMe ce to nocTarHe, 4a

o,a;

Me^y tom cy oaBapa Me^y co6om

ropyKH My^ap je ^OBJeK,

ajia

roBopajia:

,,,3,0.1

oh he Hac #aHac hjih

ejyTpa ocTaBHTH, a 3a Bjia^aKy CaBy 3HaM0, KaKaB je

hh c h>hm oojte, hh 6e3 H>era rope, na Ka# ociaHeMO h 6e3 IIIhenaHa, oHjja keMO ocTaTa cacBHM 6es
r.iaBe, re feeMO ce noMpsjeTa h hckpbhth ce ca cbhm,
a thm feeMO TaMaH yqaHHTa Ha BOJty TypuaMa, kojh
Haraoj nponacTH h .na Mory nonajia
h oaaKO pa#e
oh Hac y qaina BO#e. A IlIkenaH ko je, #a je h Kaon
je ro#, oneT je 3a Hac 6ojbh o# CBaKora Oh 3Ha apacaTH Hac y MHpy h y cjio3b, 3Ha ,no6pora 6pamiTH,
a 3Jiora ^bhth, a ,u;ok je Tora HaqaHa Me^y HaMa h
jok HaM je HaniHx Kpnia, .Mory Hac HenpajaTejBH noxapaTH h nonajiHTH; a.ia noKopHTH Hac h Me^y Haivia
HacTaHHTH ce, Jte He Mory HHKaa!" ,3,ojiropyKH je 3Hao
yBaaceTH OBe pasjiore, na Ka^ je 13 24. okt. xTeo #a
o^.na3H, ocjio6o,zih UHienaHa Majiora acnoji, CTpame, .a.a.ne
mv naTeHTy Ha qaH pycKor mTancKor o*HH,epa h MyHAHp, ocTaiaK npaxa, ojiosa h qoxe, HemTO HOBaua, a
ocTaBH Hapo#y nacMeHy sanosecT, ,ua ynpasy Ha,a
I]j>hom TopOM ocTaBJta JQIfeenaHy MajiOM. 3a thm y

110

Ha Mope ca cbojom jpysKHHOM h ca

naTpnjapxoM h o,aje#pH nyx Pycnje.

>ipaK cnycTH ce

HMajykn y pynn kojihko tojihko cpejCTaBa, HlbenaH MaaH ynpaBJtao je ca,n h 6oJi>e aeMJbOM Hero npe.
Pa3Bajbyjyia 6apyTOM CTeae 3a nyT y IJpmhhuh, npaKyqa ce mhhh, Koja npcHe h 3a#a My 62 paHe (1771.
roflHHe). y 6pqe:iCKOM MaHacTapy H3Bu^a ce, a.in ociaHe
xpoM y o6e Hore, KJtacT y je,a;Hy pyKy h cjien Ha je;mo
oko. KaKO HHj'e BHHie Morao H3:ia3HT& y napotf, to
ycTaHOBH cy#, y KOMe je 6hjio 12 nrasapa, oa kojox
y HeKojn ce^ejin ko,h s>era y IJpmhhhh, a hckojh cy
no Hapo^y. ^a He 6h peqeHe ro#HHe Typna H3
Ap6aHHJe h XepueroBHHe othdijih Ha Pyce, nycTH uac.
#a fee y IJpHy Topy flofen pycKa Bojcna, na ca3ti,na
h KOHane 3a pycKe KOMaH^aHTe.
hhijih

,Hy6poBqaHH cy 1773. roaaHe HaqHHHJiH ca Pychjom yroBop, #a te jonycTHTH, #a ce y ^yGpoBHHKy

carpa^H MaJia npaBOcaaBHa 6oroMOJba. A.ih Hy6poBqanH
HHcy MapnjiH na Taj yroBop H3Bpuie, jep Raj je 1220.
ro;jHHe y 3,y6poBHHKy 6ho cb. <4>paH>a oa AcH3a, npopeKao je, #a be ^y^poBHHK ^OH^e 6hth He3aBacaH h
cpekaH, .HOKJie y meiviy He 6y%e 6hjo npaBOcaaBHHx.
PycKH a^MHpaji rpo<j) OpjioB npeTHO hm je, #a he aokn
c 4>jiotom h 3,y6poBHHK nopyniHTH. HaaajykH ce,
hm IIIiienaH Majin Moace BajLaTH ro# Pyca, uoinjby
My 3,y6poBqaHH Ha jap Kane, mehepa, BOurraHHHa.
po30.inje, cjiaTKema, ojte.io o# 3JiaTOTKaHHn,e h rocno,ackh TeTpHBaH, y kom 6a ce OBja 0H#a ,a;ao hshcth y
nieTtty. Ajih My to Hnje 3a #yro 6h.io. HeROJia. TpK
H3 Mopaje, kojh je ko# H>era 6ho c.iyra, 3aR0Jbe ra
Hofey 1122, cenT. 1774, noflMHfceH on CKa#apcRor bc3npa, MexMe^ name BymaTjiHJe. Hnsojia yTeue y Cfcaaap, a c BbHMe Kao ,a;a cy 6hjih y cnopa3yMy HeKa
f

Ill

cym&H

TpuH, kojh cy npe Tora 6hjih hs Yimma, yiey Il,pHy Fopy fl IIIlienaH hx je ;ieno npHMno.
IIIlienaH Majin HMao je oko 40 ro,a,aHa, Ka# je
nonrayo. Ko je 6ho h OTKy#a, hrkslji ce Hnje mohio
#03HaTH. MjieTa^KH B3BeniTaJH Ka$Ky, ^a ce Kasao #a
je H3 ^ajiMaaHJe h #a ce 30Be PajnqeBHk. KHe3 ^ojiropyKH XBajin ra h bcjih, #a je H3 Bochc Me^aKOBHk
(no MajiyTHHOBH^y) mhcjtb, #a je Ha csy npnjiHKy 6ho
JlaqaHHH, jep je roBopno *ihcthm je3KK0M. A hckh Bene,
jja je 6ho KpaftaH,. ^ojiropyKH Kaace, #a ra je apxnMaH,apHT Teoaocnje MapKOBnk HaroBopao, jisl ce H3,a;a
3a pycKora uapa. Obo je oh Morao yqaHHTH y cnopa3yMy c ^pyrHM rjiasapHMa, kojh cy 3HajiH, %a, Bjia#HKa
Casa Hoje 6ho 3a Hapo^Hor ynpaBHHKa. Ha CBaKH HariHH IIIhenaH Majin Hnje 6ho o6H*iaH qoBeK, h #a ra
pa3yMHH JBy^H Hacy oiieHHJiH Kao TaKBa, hhth 6h ra
^o.iropyFH ocxaBHO Kao Bjia^apa, hhth 6h ra rjiasapH
xpnejiH Ha# co6om, hhth 6h ra Hapo# h 0H,a,a cjiymao,
3a aerose ynpase
Kaii je sefe ao3Hao, ,na HBJe n,ap.
Hnje ce y U,pHoj Topn CMejio 3jio Aejio yqnHHTH. Maetraka ra osaKO onncyjy: ,,Peqn cy My CBar.ua o MHpy.
cjio3h b HapaBCTBCHOCTH, noBe#eH>a je KpacHa, o^roBopn cy My totobh h My#pn, rjiase je 6ncxpe h Hnje
6e3 noJMa o ynpaBJbaEby apsKaBOM." Ca cbhm yMecTHO
npHMefeyje MnjiaKOBHfe: OBaKBHMa CBOJCTBBMa Morao
je h 6e3 pycKor HMeHa 3a#o6uTH ce6n npseHCTBo y
ohom Hapo^y h y oho ao6a.*)
Ilocjie IIIkenaHa Majior oneT cna#He ynpaBa U,phom
TopoM Ha B.Ta^HKy Casy, kojh ce Ha H>era acajiHO *iaK
KaTapHHH II. McTora Meceua, Ka# je IIlkenaH y6njeH,
y^apn MexMCn nauia BymaTJiaja c 30,000 ApHayTa
kjih

MnayTimoBiih, cTp. 93-109. MajiaKOEHk, CTp. 126141. Me,a;aCTp. 5967. C. JByGnK: CnoMeHHmi o niKenany
Ma.io>i. Beorpa^.
*)

kobhL,

IIoBJecTHHua.

112

Ha Kyn'e m MHory hm nueTy yqaHa. D,pHoropn,a Hacy

Mor.m ,na mm y noMofe npnTeKy. MnaK ce Kyqa xpa6po
ojiynpy h o^ajy ApHayxe, kqjhx nonme 1000. Mexmca nania iiohobh Hana,a,aH>e 15'26. aBr. 1776, a.ia
pa36ajeH ctb^ho y3MaKBy.

Map, kojh je y jyjiajy 1774. 3aKJtyqeH B3Me^y

Pycnje h TypcKe, HBJe #OHeo U,pHoj Topn HHKaKBe
3ace6ae kophcth aaa cy ce IJpHoropun TemajiB xpamfcaHCKOM Do6e^OM h bito cy Mor.ua EocaHn,e, XepueroBu,e h Ap6aHace 3a#p2KaTH, #a He oay Ha Pyce.
HeMa^KH feecap Jocan IJ, yje#HO y Abctpbjh caBJia^ap CBOJe MaTepe Mapaje Tepe3HJe, qoBeK Harjiex
o^.iyKa h BeoMa acejbaH ,a,a map a Mok CBor flOMa, noKaamao je oco6aTy naacay cpncKHM 3e&fJbaMa Ha bjibpHqKOM Tponojty. Abctphjckh MHHHCTap 6apyH IIoHTep
nosoBe 1778. ro#HHe ryBepHa^ypa Parana y Beq,
#a ce HaqHH H3Me^y AscTpaje h U,pBe Pope Kao hckh
case3. Ha HceJby Mapaje Tepe3nje (ynpaso JocHna
II) no#Hece PaflOHak y caoMeBBHji one ycjiOBe 3a yapymejhe U,pHe Tope c Abctphjom: Ko je Abctphjh He;

npHJaTejb, Taj je HenpajaTejb U,pHOJ Topa; U,pHoropn,a

odajy cjio6oahh

ca cbojom yBjpaBOM h cbojhm cy.noI^pHoropna ne njiatajy HHKaKBe nope3e; aKO

TypuH 6y#y no6ei)eHH, Bp^a h cse #0 Bo jane cnaja
ce ca HjmoM TopoM; IJ,pHa Topa KOBake cboj HOBau
ryBepBa.a.yp, mhtpohojiht, cepno/i OKpajteM ABCTpHJe
#apa, BOJBO^e h KHe30BH npHMajy 0^, ABCTpnje njiaTy;
Ha TponiaK ABCTpaje OApjKaBake ce y D,pH0J Topa 300
U,pHoropau,a no# opyacjeM pa^a carypHOCTa 0^ TypaKa;
y c;iyqajy paTa c TypcKOM AscTpaja ke asltr Il,pHOropuHMa npaxa, ojiosa h opy^KJa; npa 3aKJbyqaBaH>y
MHpa yqecTByje a I^paa Topa; y cjiyqajy paTa ABCTpaje c apyroM cbjiom ^.afee joj I^paoropua bojckCv
ko.ibko Mory, a:ia cbb 0(J)BB;epB Gate I^pHoropija a

BHMa;

113

npHMabe miaiy on kecapa h OBa upHoropcKa uojcKa

nehe ce MeniaTH c ocxajiOM aBCTpHJCKOM bojckom. Oee
yc.iOBe noTBp^H.ia je Mapnja Tepe3nja, ajin Koje H>eHa
c-MpT, Koje npoMeea y Bna^aqaHCTBy iipHoropcKOM, a
aaJBHme to yquHH #a oa Tor yroBopa He 6n HHnrra,
mito ryBepHa.ii.yp HHj'e npso nHTao Hapo,a,By CKynuiTHHy,
Hero je nocTynHO o cbojoj oaBH.*)

Casa

CTapocxn y
4>e6pyapajy 1782. lTocjie#H>BX ro#HHa noMarao My je
y ynpasH Hapo^OM H>eroB cHHOBau. apxHAiaH^pHT IleTap.
Bjia^HKa ApceHuje ILiaMeHau Hnje 6ho 3a ynpasy 3eMmjlom, a HacKopo nocne CaBe h oh npeMHHe. Ha qejio
npKBH h Hapojiy y U,pHO) Topa craHe apxHMaH,npHT
ITeiap nexpoBHli Bberonr.
BjiajuiKa

yaipo

je

,a,y6oKoj

XII.

BJIA^HKA nETAP

I.

IIETPOBMTl,

I^pHa Topa ^o6njia je oner ynpaBHHKa, KaKaB joj

HcTe ro^HHe, Koje je BJia^eKa Caaa npeMHHyo, KpeHe ce apxHMaH#pnT IleTap y Pycajy ,a,a ce
saB.ia^nqn aaH nouiTO or pycKora nocJiaHHKa y Eeqy
HHje ;k)6ho nacom, to no^e y KapjiOBue #0 MHTponojiBia. HecpefeoM H3BpHy My ce Ecnpe^ KapjiOBaua KOJia
h oh cjiOMHJe pyKy, 36or *iera je 6ojiOBao mecT Mecenn. Ka# ce hchcjiho, saBJia^nqn ra mhtpohojiht MojiCHJa IlyTHHK 13|24. okt. 1784,

je Tpe6ao.

BaipHK: La

.souvevaiuete du Montenegro. Leipzig, 1858, crp.

MzjiyTHHOBiib, crp. 110, rroMHH>e OBe nperoBope, nocae kojhx
.aonuii cy ca ryBepHa^ypoM ^y^n hs Be iia, kojh cy Ha CTaH>eBnhHMa
upoBejii ^eseT Meceun h o^, IIpHe Tope naaH HawmuH; a ^OHeJiH cy
r>H.iH m mraMnapHJy, Koja HHje npopa^H^a, na icaa cy noaaamrH, itokjio/.:>* cy je ryBepaa^ypy, a osaj je npo^a^e HeKOM y Bony.
*)

7o 75.

>

UCTOPM.TA U.PKE TOPE.

114

Te ro#HHe y>ipe CKaaapcKH se3np Mexaieji nania

ByinaTJinja h y BesnpcTBy ra HacJie#H chh mv Kapa-

MaxMy,n. BjrajiHKa IleTap ,no3Hao je,

hobh Be3ap
HaMepaBa yaapHTH Ha IJpHy Fopy. na je r.ie^ao, sa
OTKyj!,a Ha6aBH npaxa h ojiosa. Tora pa^H ynyTH ce
y PycHJy, iyje je no3HaT 6ao ca Cp6oHOM feeHepanoM
CoMeyHOM 3opnheM. OBaj ra Ha cbom HMaity y IIIkjiobv
30 lieKa djto ycp^Hnje h name cbom 6paTy y IleTporpa^y, ,a,a 3a npHoropcKora BJiaaaKy cnpeMB hito rocno^CKHJH cxaH. BpaT yqaHH no i>eHepa.iOBOJ nopyija a
y to HMe noTponia npeno 30,000 py6. Raj BJia^aKa
o#e y IleTporpaA, CHai>e ra Taivio 6e.ua asHeHaaa. Kee3
IIoTeMKHH, CBeMorykn jtydaMau, KaiapHHe II. HHJe ce
2KHBH0 ca 3opabeM, na #03BaBnra, #a BJia^BKa 40Jia3B
0& BberoBora TaKMaua, nape^n nojianaja, #a ra 3a 24
qaca yKJiOHn H3 IIeTporpa#a h OTnpaTH ao rpaHaue.
ajin He npeKO Hloosa. Ka# je napana *iyjia, Kano je
B.ia#HKa HenpncTOJHO yooBbeH M3 IleTporpa^a, nomjbt
3a h>hm je^Hor nyKOBHHKa ,a,a ra mojib #a ce BpaTH.
a.ia Bjia^HKa o#roBopa nyKOBHHKy: ^ycTBBTejfcHO 6.iaro^apHM Ha no3HBy n>eHor HMnepaTopcKor BejiaqacTBa,
a;iH ja HHr.ua BHme 3a masoTa Mora y HeTporpaji joka
Hefey; a meHO HMnepaTopcKO Bejia^acTBO HCKa je yfijepeHO o mom tohjiom ycp#ajy h npaBpaceHOCTa k je^ao-

njieMeHOM h je#BOBj*epHOM c-iaBeHCROM napcTBy. Ilpe3apeM cse jinqHe yBpe#e; Hapo^Ha cBeTan>a h cjiasa
H>eroBa He Mome ce B3 Mor epna n mop qycTBa Harjia
nsrjia^HTH, cse #a 6a ce h Bete HenpecTOJHOCTH MeHH.
Kao Ileipy, *iaHHJie. CpekaH 600 cjaJHH npecio h naje.ie c.iaBOM ^aqeka ce napoa pycna, kojh Moje cpne
01 nocTaHKa Jty6a, a h y dy^yfce #0 rpo6a JtyGaTa npe.^
KHHyTH Heke. a ITyKOBHHK ce BpaTH napnuH 6e3B.iaiHKe
*) Me T;aKOBHk, riOBJecTHHH.a, CTp. 6972. C oBora nyia ^OHeo je
BJia^aKa IleTap y IJpHy ropy KpToay (to je no HeMaqKOM Kaprotfe.u Kao
hito je h Jtpyro HMe KpyMnap op, HenaiKora iptfHj6up*).
f

115

y HeMaqKOJ na noBpaiKy H3 Pycaje,

no6aje BJia#HKa ws II,pHe Tope m,pHe rjiace. KaKO je
^eMJta noflyme 6ajia ocxajia 6e3 spxoBHe niase, to y
Bboj HaCTaHe Hajseka Hecjiora h 3aBa#a. Bymauraja je
osaj pas^op join BetiMa noTna;i>HBao, a Ka# My hckh
#oi>onie a no3Bame ra, %& vsmc H,pHy Fopy. #aree
MaxMy^ nama y Majy 1785. BOjCKy. H,pHoropnB ce
e3epy 6e3 ycnexa OAynapame, jep Me^y H>HMa He
<5eme cjiore, Te y jyHajy sesap npeKO jLeniancKe h
pajeqice HaxHJe ^onpe #o I3,eTaa>a. r^e MaHaciap noxapa a 3ana.iH. Ochm Tora y KaxyHCKOJ Haxaja noxaHa.iaaeliH oe

pao je h nonajiHO ^leBo, Be.iecTOBo, Bjejiane, HeKJiafee

a Bjejionie; Eberyme je orjio6ao c 1700 #yRaTa. ,11,0k
je KapaMaxMy^ 6ao Ha neTHBbCKOM noJi>y qecTHTao My
je KOTopcKH npoBH^yp y BMe MieTaqKe penj6jiaKe Ha
thm ycnecHMa. Ca IXeTBEba ca^e BymaTJiaja npeso
JIoBkeHa y npaMopje h qaHeka Haeajka BpajafcaMa h
IlaniTpoBHiiHMa, o#e HaTpar y CKa^ap.
Ka# ce Bjia^HKa lleiap y *e6pyapajy 1786. Bpatho y D,pH y Fopy 3aTeRao je y HajacajiocHajeM CTa&y,
Ochm KaiyHCKe Haxoje yxapaqao je Be3ap CKopo csy
Hjpny ropy. Ha U,eTHH>y Haje Bjiaaasa HMao Kyfee sa
?

Ty je ca# IleTap pasBao cboj 6.iarocjio

He ynoTpeGjtaBajyka HHKaKBa HacnjiHa cpeji-

npe6HBaH>e.

BeHH

pa;*.

^TBa, oh je AaBby Hofcy ofta.iasao csa n.ieMeHa,

pe^HMa MHpao

ycp^HHM

caseTOBao hx Ha c:iory. 6yaao y

&HMa dape BpjiHHe. Y tomc aaje niTe^eo Bananas
xpya h H3.iarao ce mhofhm oaacHOCTHMa. CaMO MeJ)y
^leBJbaHHMa a EjeaanaMa yMapao je 74 rjiase. Ha caseTe Bberose OTKaacy I^pHoropna xapa^e MaxMy# nama
a npor.iace ce oneT HesaBHCHH.*) MaxMya nama Haje
Morao ;ia ax 36or Tora Ka3Ha. jep KaKo ce join H>eroe
*)

ap,

BleJtaKOBHh. OoBJecTHima, eip. 74

78.

116

oiau oho o^MexHyo o# cyaTaHa h oho ce ca uapeeoM

bojckom, TaKO je nouijia BojcKa h Ha o^MexHHKa MaxMjsa (1787. roAHHe), ,5,ok je onacHOd Tpajajia, ByniaTJiHJa je #ao Ha ocTasy CBOJe 6jiaro y U,pHy Fopy,
a Ka# je onacHOCT nponuia, #o6ho ra je Haipar ue.ioMynHa.
y to BpeMe ese cy ce se^Ma KsapHjiH o^hoch H3TypcKe h PycHJe h y aerycTy 1787. o6jaBH
toefyy
TypcKa PycHJH paT. ABCTpnja, Kao pycKH caBe.SHHK,
oojaBH TypcKOJ pax oa CBOJe CTpaHe y jaHyapojy 1788,
a 1|12. MapTa HCTe ro#HHe p,o%e y IJpHy Popy kecapckh KaneTaH <J>Hjran ByKacoBnk, #a IJpHoropue h o#MeiHHKa MaxiviyA naniy noKpeHe Ha pax npoTHB TypcKe. ByKacoBnh je ^OHeo oko 100,000 ztyKaxa, a KpajeM
MapTa CTHrome 200 Oroqana h 200 .InqaHa rpaHHqapa
ca 4 Maaa Tona skhtom h MyHHi^njoM. Ha HCKaHbe ByKacoBnkeBO casoBe BJia,uHKa Ha 12|23. MapTa Hapo,iHH
36op, y KOMe ce npoqHTa ho3hb Jocnna II. Ha U,pHoropne, #a Bepyjy ByKacoBnky, jep je feecap flHrao
BojcK.y, #a ocjio6o^h xpninbaHe o# TypaKa. UpHoropue
cy 6hjih totobh sarasHTH y paT, ajin BJiajuiKa IleTap
ycTpyqaBao ce #a 3apaTH, jep OTy.ua Hnje oqeKHBao
KaKBe KopncTH no Upey Popy, a hh o;b; PycHJe Hnje
HMao HHKaKBe oopyKe. ByKacoBHfe noHy^n BJia#enH h
noflOBHHy HOBiia, kojh je 6ho ^OHeo. onoMHH>yfcn ra,
KaKO je y ocKy#HHH; ajin My BJia^HKa o^roBopn: .,HcMa
xora 6aara y CBHJeTy, hhth ke ra 6hth, sa Koje 6nx
a cboj o6pas upeji cbhja KpB Mora Hapo#a npo#a
jeTOM oi^pHHo; pa#HJH caM y yGOnrxBy yMpHJeTH, ho
OBOMe jaBH ByKacocth^ho ^KHBJeTH y H3o6nJi>y. u
BHk y Beq, a h BJia#HKa ce o6paTH pycKOM nocjiaHiiKy
y Beqy, #a My ce jaBH, niTa pycKO H,apcTBO mhcjih o
tomc jep aKO je PycHJa y paTy c Typn,BMa, oh je
roTOB y csaKa #o6a nojyatiH KpcT h Maq Ha Typqima.
7

117

H3BemTaj o# pycKora nocJiaHHKa y Mien,HMa, #a PycHj'a paTyje c TypcKOM, a Ma.io 3a thm

#ol)e pycKH H3acjiaHHK Ty-rojiMHH ca hoshbom uapame
KaTapnHe II. oa 14. MapTa na II,pHoropu;e #a y#apajy
Ha TypKe, Kao h ca naHaji)HJOM, Kojy je u,apHU,a nociajia BJiaAHUH. Ka# U,pHoropuH pa3a6panie uapnqHHe
nopyKe, y^apHiue y BecejBe, #a ce ByKacoBHk #ao y
qyAO, rjie^ajyhH, niTa IJpHoropijH qime Ha roiy pet
Pycoje. IIomTO TyTOJiMHH BH#e, #a cy ce U,pHoropuH
oaa3BajiH i^apHqHHOj* acejBH, o#e, npenopyqHBnra hm ByacoBnfea, ^a ra y CBeMy cjiymajy.
to

nolje

3a ByKacoiiaheM aomao je y U^pHy Fopy feecapckh caBeTHHK BpoEbap (Brogniard), #a 6y#e Kao ahiijioMaTCKH nocpe^HHK y nperoBopHMa ca ByniaTJiHJOM,
Bjia^HKa h #pyrH IljmoropijH onoMHH>a:iH cy Bpo&apa,
ce odaBH ^pyroBaaa ca Byinaonjow, ajin osaj,
jjfc
ys^ajytn ce Bajfc^a y CBOjy .zjHnjiOMaijHJy h join BHine
y 50,000 AynaTa h y ^pyre GoraTe ^apose kecapeBe,
mro hx je hocho Be3opy, o#e y Ckaaap ca #Ba feecapcKa oc])Huepa, jchh&m upHoropcKOM oasapeM ( BypaiHKOBHfceM ?) H je^HHM KaJiy^epOM (BoJHHOBHkeM HJIH
BoJBO#nkeM?). Be3np hx #o*ieKa hito jienme, Ty na~
qirae h noTnaray yrosop, naiua hx Jieno o6#apH, a sa
kecapa .naae hm #yry nyinKy h ^Be Jie^eHnue. Bpoitap
ce KpeHe 9|20. jyH. H3 Cna^pa, ajin 6jra3y upHoropcise
rpaHHii,e CTarHy ra ApHayTH, Koje je 3a BbHMa nocjiao
Be3ap, npBo noceKy njmoropcKor rjiasapa, 0H,a,a ocxaie,
noo/jceijajy hm naBe h #0Hecy hx y Cfia^ap BesHpy
c o^ejiHMa h ^apoBHMa. Be3Hp nooo^e niase Ha e&ajrapcKBM 6e^eMiiMa.")
r

*) Ma.iaKOBHt, CTp. 150 bcim.

,ja cy cbh #0 jejjHor" noryveHa,
a aBcrpHjcKH H3BemTaJH Baasy, 3a je cyM>iiBn* Ka,iyl,ep ocxao 3Ap%n
Gl

^HT3B-

Ofiaj h 3aue.io h Jipyrn

Toaie cjih^hh nocTynuE'
ByKacoBafeeBH npH^HHHJiH cy, #a ce B.ia^HKa c hceojhro oaBapa yK.ioHHO Ha OraH>eBHhe, a ByKacoBHtar
ocTaBMO 3a pa#H KaKO 3Ha. Ilpe Tora oapeAHo My je
Ha H>eroBO HCKaH>e CTpaaty o^ aoopnx jyHaKa, KojejeByKacoBHfe njiakao. MHorn UpHoropnn cjiymajiH cy
a.iH Bp^aHH, kojh cy Ta#a jipmsam ca
ByKacoBflba
BymaT.iHjOM, nopyqe My Ha aerose no3HBe, #a ohh
Hefee hb je^Bor
*HnieKa H3ropeTH Ha Typite, aoKJie
mx He to He nosose BJia#HKa. ByKacoBoK saMOJie?
aa to B.ia^Ky, ,a,a My norajbe nncMa Ha Haxaje, Har
oeTpomKor nryMaHa, Ha Bp/ia h XepueroBn,e, h B:ia
iHKa My yqHHH no jkctbh.
Ka^i JJ,pHoropu,H h Bp^aBH %o6mne nacMa ojs, B.iaiMKe b o# ByKacoBaha $e6aHe, xpaHe, HeuiTO HOBaua k
MHora o6efeaH>a, ohh 3aTBope Typse y rpazjOBHMa. Ha
Taj rjiac KpeHe MaxMyA naraa Bojcny h y#apH Ha IIhnepe, KOJHMa npHCKO^e Kyqn, Te ra pa36fljy h OTepajy y Cnyac, r^e oh ocTaBH hckojihko BOJCKe h BpaTH
to Kpeay ce Typu,w 04 XepueroBHHe
ce y CKa^ap.
h thm ojiaKiuajy ApHayTHMa. Ajih raacoBH, kojh cy
,

ByKacoBHhy

.nojiasHJiH

KpeTaay TypcKe

cnjie,

Gaue

ra y 6pnry h oh ce oneT oGpaTH Ha BJia^HKy, MOJiekH>

ra 3a Wy &o%e Ha aoroBop. Bjia^HKa mv ce o#a30Be

me&n

a o^aH^e
h #ol)e ca CTa&eBHha Ha I^eTHae
ByKacoBofceM o,a;e y BjeJionaBjrake. 0<5paOBaHH U,pHoropuH h Bp^aHH 3aTBope ca rpaanqapHMa Cnyac*
Je^HO o^ejBe&e o,a;e no;n iKa6ji>aK h 6aun BaTpy y
aera. Typnn cy H3 Cnyaca Hcnaxajiu, ajin cy yBeic
6b.th cyaCHJeHH ca mreTOM. Hcto TaKO npo.ia3HJiH cy
ohh. kojh cy Cnyacy #0Jia3H;iH y noMofc. y jcahom
xaKBOM noKyuiajy H3ry6HJiH cy 300 .i>y^H u nornHyo.
je 6paT MaxMy# naniHH.
c

119

Bo^eiiB ByjEtacoBiii], #a He MOSKe #a ocbojh hh

je#aH rpa#, j3 to aa ce JaTHHH Ap6aHacn hc o^3hBajy JteroBHM no3HB0>ia y HMe kecapa, a HaJBHineysHeMHpeH r.iacoM, ,aa BymaTjiHJa Kynn Ha H>era bojckj,
ocTaBH ce CnyjRSL h nosyqe ce npeMa I^eTHBby. Ka#
IJpHoropuH h BpijaHH to oceTe, HaTHCHy ce sa h>hm,
CTHray ra y 3arap*iy h 6h.to 6b CBaniTa, dito hm je

Bepy nora3no, na hx cajt ocTaBJta, noniTO hx je

saBaaao c TypuHMa; a.iH BJia^HKa nocjia CBora 6paTa
CaBa, KOJH yMHpn Djmoropue. Kaa ByKacoBnk cthskc
aa I],eTBH>e, onKOJiHme ra I^pHoropHH, jep hm je npeMHoro oho o6ekaBao, a npeMajio yqHHHO. M3 Te He3roji,e onpocTHme ra 25. jyji. (5. aBr.) una, pycKa o$hiiepa (noTnyKOBHHK Hue-mfc?), kojh cy Taj r&h TaMO
cthoh h yeepaBa;iH I],pHoropne, jxa> je ByKacoBHt noc.iaT .noroBopHO 0^ aBCTpnjcKor h pycKor #Bopa.
Ca
IteTHBDa o#e ByKacoBnfe Ha JTofiiieH, r^e ocTa#e ^eceraK
juaHa, aa My ce BojcKa onopaBH, a KpajeM asrycTa Hoky
h Kpa^OM cnycTH ce y KoTop, i\a;e ce Hasese Ha Mope.
3a CBOJe jyHaniTBO h BemTHHy noKa3aHy y Iljmoj
Topa ByKacoBHi je npoH3Be^eH 3a Majopa h ,zi,o6ho je
BOJHHqKH KpcT Mapnje Tepe3BJe. IIoBeo je Kme U,pHoropi^e, Koje je y3eo y BpajKop, kojhm je 3a thm koMan^OBao y JIhuh, a y cenTeM6py 1789. OTnycTHO hx
je nykaMa.*)
.ataxy

Me,i;aKOBHii IIoBJeeTHHHa, crp. 7883. MtuiaKOBflh, cxp 1467- 155.

Mllitiirgreuze, IH. cb. CTp. 424 426. Osterr.
Militarzeitschrift sa 1828.
ro,u,0ny
Abctphjckh H8BeuiTaJH npe^cxae
j

BaHHqeK: Specialgeschichte der

cxBap raico, Kao ,5a 611 ByKacomh ^y^eca hoihhho, ajiu cy ra IJpHoropun Ha^aBajH! Onncyjy BJra^niey IleTpa, ,a;a je oho y ^.oroBOpy c
Maxsiy^ nainoM! A 3Hajy n to aa npniajy, Kaico cy ce ^Ba n^pHoropiia
ymyibaja y BVKacoBHkeBy eo<5y n xTe.ia 3a ra y6njy, aan ce npena^ome
01 H.eroBa nHmTo.T>a Te hx oh iipciane crpaiKH! PlMa h .npyrax npnnoseaaKa, ^a hx hh CTeajw ne y.Me .lenrawx npniaTH
cbom nyTOBaiLy no
iajy

A^pHHM.

120

,3,0k

;ia3H0 je

ByKacoBnk join y D^hoj Popa

pycKH noinyKOBHHK rpo(J) Mapito
je

6ao. %q-

HbqjiA,

H3 PflCHa, h .noHeo je neqaTaHe no3BBe KaTapane

II. Ha Cp6e,
U,pHoropije h ocTajie ^KHTejte Hapo^a
ciOBeHCKora " ^a ycxajy Ha opymje. 1789. ro#HHe nanie
po,a,OM

Tpe6jeiuaHHMa #a y#ape Ha OHoromT. thana

je to npaBO 6bjio, ana He Moryka caMH ocbojbth rpaj,
3aM0Jie nOMoh 0,3, Bjra,a,BKe IleTpa h oh bm nonute ca
MBenflfe

Jqkom Pa^OHakeM 2000 Il,pHoropaua

h Bpi)aHa, kojh cy caino Mor.ia Tpe6jemaHe #a 3aKpn.ie, jja y3MaKHy c Hejaqa h ctokom y IljeuiBBue.
Typua aanajie h pa3ope Tpe6jecy, a Tpe6jemaHa. 35
nopoAna, CMecTe ce y BjejionaBjiafeaivia, a noc.ie ase
ro,a,HHe y ji,OH>y Mopaqy, a ro^asy ^aaa 3a thm y ropn>y
Mopaqy Me^y ycKOKe. M3 XepueroBBHe h BocHe ycnaKajin cy k ycKOn,HMa MHOra ^o6pH jyHaua,. kojh ey
0Ca3)BBaJIB KOJianiHHCK0M H HHKHJHbKHM TypUHMa, ROjB
ryBepHa,a;ypoivi

ce aoroBope, #a HCTpe6e YcKOKe. Jyjinja 1795. cKyne

BejiHKy BOJCKy h y3 H3iiaJHHqKy noaiok npaKyne ce Hoky
cejiHMa h daHy najraTa Kyfee h K0Jie6e, na noc.ie nieH.iyKa noisome HaTpar ca njieaoM

pofijbeaf.

ycKoaa

h Mopa^aHH CTaHy ce KJiHKOBaTH, acKyna hx ce 30

jjpyra Ha TecHO 3K#pejio, Ky^a cy Typua Mopa.ia npoku.
Ha tom mjipejiy npona^e cajiaH TypiHH: ycKOua aoAoSHine 37 Typcnax rjiaea
a KacHaje cy HaJia3HJiH
MHore TypcKe jienieBe y njiaHaaa. Ajib ce Tpe6jemaHHMa HBJe CBB^aao hb Mei>y ycKoaaivia. IBbxobb Jty^a
anuia cy 1794. a 1796. ro/tfrne y Pycajy pa,ia npeee.neH>a. I],ap IlaBJie oco6hto je Jty6ao Cp6e a oaoGpa,
aa ce y PycaJB Mory aacejiBTa Tpe6jemaBa a ocxajia
xepii,eroBaqKB ycKona. Ha Taj rjiac cnpewe ce B3 Bp#a
200 nopoaaaa #a ce cejie y Pycajy; a;ni Baa#BKa
IleTap no6oja ce, #a he tbmc Bp#a oejiafiaTa. na Bpi)aHe CTaae o^Bpahaia
oa ceooe. a iaKo 1804. ro,

121

HHHe

o^cejie

ce

y PycMJy

ca>io

22 $aMHJiHJe Tpe-

ojeoiaHa.

HeejiBfeeBa HenpoMnnubeHOCT pacejra Tano

wraeo

jejjHO BajbaHO njieaie.

Mel)y thm ce Be3Hp KapaMaxMy# nama noc.ie

CBora nocia ca ByKacoBnfeeM noMnpao c nopTOM, na
ce y aBrycTy 1789. c 8000 ApHayTa KpeHyo y Bochy
y noMofe cy.iTaHOBoj bojcuh. ^hm qyuie UjmoropnH, %&
Be3ap Kpefce BOJcKy, H3a))y My y cpeTaite. Ksla Beawp
BH^e U,pHoropn,e, nycTH Tejia.ia no bojcuh, ,na ce hhko hc
ycy#tf 3a^ecTH IJpHoropne, jep oh ujie na Heivma. ,2aBao je HOBan,,
6h HanaMHO H,pHoropue h BpijaHe, #a
My noja^ajy sojcKy, ajin My Ty HaMepy ocyjeTH Bjia
^HKa .IleTap. IIoinTO y cBaKOM norpaHH^HOM ^rpa#y
ocxaBH no 400 Jty#H, My#po oGnjiasekH IJpny Topy
m Bp^a. ,a,ol)e BymaoHJa y BocHy, r#e My 6ocaHCKH
Be3Hp npe,a,a ca6jty, Kojy My je Ha #ap nocaao cyjiTaH.
Ka,n KapaMaxMy,a; o^,e c bojckom y BocHy, y#ape U,pHoropun h BpijaHH y OKTo6py na IIo;i;ropHny h Cny>&.
Be3npoB 6paT not>e rpa^OBHMa y iiomoK ca 6000 Ap
nayia, ajin ose Ujmoropnu 3|14. hob. CKJienTajy ca
rbq CTpaHe, MHore no6njy, jom BHrae hx paHe, ocrajin
ApHayTH pa36erHy ce.
to IJpHoropnH oCBOJe Cnj'M.
Ca,a; Be3npoB 6paT noHy,a.H I],pHoropuHMa MHp h #a mm
ce ycTynn /KaGjtaK ca 3eMJbOM #o Cnysica h IIoAropmxe ajin #a 3a to naakajy TypnaMa #aHaK. HapaBHO #a cy U,pHoropu,H o#6hjih ose nony^e, ajin ne
BMajytH Ha^HHa #a Caym .upme
ra h
sanajie
ocTase ra.
to BpeMe nofye H3 G TaM6ojia y Cka^ap je^an
KaneiiH 6ama, kojh H03HBame ApHayTe h Xepnerosne
Typse,
.ihctom nay Ha HeMua. II je#BH h #pyra
H3roBaparae ce, #a 36or U,pHoropana ne Mory CBOj'y
3eMJLy ocTaBHTii 6e3 o#6paHe. MnaK Tpe6iiH>CKH satinr

22

OcviaH Bersa^OBnk cnpeMH 4500 opaea OBana h 80O

na cbom cany #a#e 300 Jty#B, aa Ty ctokj
orepa napesoj bojcii,b y Bochb. Ajib cy IJpHoropnH
sa to ,a;o3HajiH, na hx 600 sacenHy y njiannHH CflH>a~
ehhh h Ka^, oawaHOB cbh OHaMO CTBme, ofiopame BaTpy
yoHuie ra c 11 TypaKa b 0H#a HaBajumie Ha npaTH>y,
TypjuH ce 6e3 oxnopa pa36erorae, TaKO
HjmoropuH
jnoCanie CBy cicmy, a caMO hx ce ^Bojaija paHHHie.
Me^y tbm je y Bochh HacTa.io npnMBpje h Max
My# naraa Bpafeao ce o^aH^e Ha 3hmobhhk ca cbojbm
ApHayrHMa. Hnje oieo #a yaapa npeKO TycHH>a n
ILiaBa, jep ra je TaMO qeEao MaxMyfl6eroBBfe, #a My
ce ocBeTB 3a oqBHy oipT. Ilo^e #aKjie Ha HaKmak c
HaMepoM, ji,a npo^e Kpos Il,pHy ropy. Ka# CTaace y
/Kyny, qy, ^a cy D,pHoropn;B H3anuiB #a ra .noqeKajy,
Oh hm Hy^arae 20 feeca, #a nycTe, #a Ha MHpy npolje
y CKa^ap. H,pHoropuH OjtfHme nOHy^y. Ca# ce nam a
Hafce y hcbojbb. HacTajio 3HMH>e #o6a, BojcRa My ocKyjieBa y cBaqeiviy, jep /Kyna hc moskc #a xpaHB tojihkh
csex, a oa Csa^pa hh homhcjibtb #a My aolje noMoli.
BymaTJiaja saMOJin ca# 3,y6poBqaHe, ,na ^onycTe, ,ia
aeo H>eroBe Bojcne npeno h>bxobc seMJte .no^e Ha Mope
h TaMO y Jialje ^a ce ynpua. 3,y6pOBqaHH My o;io6pe,
ajiH 3a csaKB cjiyqaj cnpeMe csojy noca#y b rpa^aHe.
ApHayTH cy #0Jia3BJiB b yicpijaBajiB ce hckojibko #aHa
y naJMJLeHe Jia^e h>bx no 100 #o 200. Bbjib cy y Bpno
jfcajiocHy CTa&y. Kojb cy HMajin K0H>e, npo^aBajia cy
bx sa HeKOJiHKO rpoma no# ce#JiOM h raKyMOM. Obc
ApHayTe bo#bo je naniHH CBHOBan,. A MaxMy# naraa
04a6pao je Haj6o.i>e csoje bojbbkc b o6n;ia3ekH c aiiMa
Ilpey Topy h Ep^a, cpefeHO yMaKHe MaxMy#6eroBBky
h y CKa#ap CTBrHe noqeTKOM #eKeM6pa.
Te roflBHe paHO je nao mhoth CHer y Xepuerobhhb h HHKniBfcKB Typija HCTepajy y Py^BHe cBOjy
Bo.iOBa,

123

ctokj Ha 3HMOBHHK. McKyne ce 2000 UpHoropaua h

h 9^20. aeK. y^ape Ha Typse qyeape. y6njy hx 2G
h oiepajy CBy CTOKy. Ka# cy ^cjihjth CTOKy, .houijio
je Ha c-Banora no 4 BOJia h 32 6pasa OBaixa.
Ha niecT #aHa nocjie Tora yjiapnuie II,pHoropiiH
aa /Ka6.i>aK. 0# CKaapa noxHTa BjiaroM noMok Ha 1
jiaija, Ha CBaKOJ
no 40 ApHayia. 3apaHa hx ona3e
U,pHoropnn, Te Ileiap "BynaHOB KpeHe npe# h,hx Ha
8 *pKeTa h 3ace^He y 0#pHHCKy Topy, na Ka^ ce ApHayTH OH^e HCKpuame, TaKO hx ^KecTOKO Hana#He. ^a
ce ohh 36yHHnie h HaTpar y Jia^e noTeKouie. H,pH0ropnn noceKome 18 rjiasa h OTenie 5 Jia^a, y KoJHMa
Ha^ome 38 mptbhx. OcTajie cnaaapcKe Jiaije yTCKome.
y to CTepame h TypKe y /Ka6jtaK, kojh HMarae 42'
MpTBa h pa&eHa.
Kao niTO ce bh^h, y 1789. to^hhh hhjc j U,phoj>

Fopn npecxajajia 6op6a. Hajseka je HeBOJta 6n.ia 3a

npax h ojiobo. Bjia^BKa ce c pa3JioroM Morao Ha^aTH,
#a fee My xora .aaTH AecxpHJa, kojoj je upHoropcKa
^0Bep3HJa #OHOCHjia HeoueiteHe kophcth. Tora pa/m
morale y TpcT h Be*!. Ajih EberoBHM H3acjiaHHixHMa
o^roBopnuie, ,a,a 3a HOBne Mory #o6hth npaxa h ojiOBa,
raaqe Ha noKJiOH He>ra. Cam, Bjia^HKa .na^e y sajior
CKynoueHy MHTpy, Kojy je BJia^HKa Bacnjinje #o6ho Ha
flap o% napnne JejincaBeie, h t^ko Ha6aBH npaxa h
ojEOBa. Thm Ha^HHOM OBa MHTpa nponajie.*)
IIomTO ce MaxMys nama Majio o^wopno, nouute
y U,pHy Fopy Jby;ie ca noHy#OM, #a ce npHMHpje Ha^hhh Ha ro^HHy, nonrro cy h uapeBH yroBopnjiH npHMHpje Ha hcth poK. IJpHoropnH o#6Bnie Be3HpoB7 nonyay, djto Besnpa TaKO pacp^H, jja Ha U,pHy Topy
*)

Mh

mhcjihmo,

j;a

je pe*ieHa

Muxpa 3a.ioseHa y

1789.

to^hhh,.

Be y 1790, jep .leonoji^ II, Koja je y *e6p. 1790. ceo Ha npeeTO, noejiao je ne(5aHe y Iljmy Fopy. (MnjaKOBuL etp. 156.)

124
noniJbe 12,000 ApHayxa, a.in obh He CMe#onie

HHnrra
noqexH, Kan; BH^eiue IJpHoropue cnpeMHe. Ca^ can
Be3ap aolje bojchh h 28. jaH. (8. <J)e6p.) 1790, noBeiie
je ua Ep#a.

0#6HJeH nocjie KpsaBe 6op6e, nosyqe ee

Ha ILwopnuy, o^aKJie npe^e y CnysK h y#apn Ha KoMaHe, r#e ApHayxn y6HJy hckojihko qo6aHa h oxepajy

y6Hme
200 ApHayTa, ao6po hx noBHJanie, noBpaTHme csojy
CTOKy h jom oxeine ApHayxHMa HeKOJiHKO cxoxHHarpjia.

neniTO CTOKe; ajie Ka# IJpHoropun cxarouie,

cyBHiue 3anajiHrae qexape apHayTCKa cejia. y tom 6ojy

norn6e BOJBoaa T^ypaniKOBHfe ca 22 apyra. y hcto
Bpene y^apame h ApHayTH om. Bapa na IJpMHHuy, a.iH
H3ry6HHie 34 apyra h BpaTHrae ce 6pjKe 6ojbo, oxKyaa
cy .nonijiH.
Te roauHe 6hjih cy qecxn Ma&H cyKo6H, kojh cy
ce CBpmaBajiH c TypcKOM mTeTOM, a.iH ^yr h OBaj paT
noqeo je jen>aBaTH. AsexpHJa je Mei>y tbm ,no6HJia Ha
Bpax <X>paHuy3e, a Pycnja IIlBe^e, xe ce ca TypcKOM
Ha^HHH npHMopje, a 3a thm Map (ABcxpnja y jy.iHJy,
PycHja y neKeM6py 1791). TypcKa je xy Bp.io Ma.io
H3ry6HJia, U,pHa Topa y Mei>yHapoflHHM yrosopHMa h
onex He 6h cnoMeHyxa, a.nH je OHa h osora nyxa Hsauuia
H3 paTa ca Bnme noy3#aH>a y cede.
H,pHOj Tope Hacxajia cy ca# MapHHJa BpeweHa.
aKO m HHcy HHKan npecxajajie Maae norpaHinme 3aneBHu,e Kao hh 3aBa#e h KpBHe ocsexe y 3e>r.i>H. Auh
1796. roAHHe nojaBH ce 036njtHHJa oaacHOCx. C npoJiefea noqe CKaaapcKa Be3np Kynnxa BOJCKy, He Kaayjyfen, Ky^a fee.
U,pHOJ Tope h Bp^awa mhcihjih cy.
jua fee Ha h>hx, jep je HMao 3a #ocxa nixa aa ce CBexa,
a h MyqHO My 6enie, rjie ce onex ocjro6o^Huie He casmo
ohh KpajeBe i^pHoropcKH, Koje je npe .aecex ro#HHa oho
yxapaqno, Hero h Ep#a. Bjia#HKa nncMOM 3aMOJiH namy
#a My o^roBopn, Ha Kora Kynn BOJCKy, na ano mhcjik

125
yiiapaTH Ha U,pHy Bopy, iuih Ha
CHpoTBBbe.

Bp,n,a,

Hena ce npoije

Besap My o^roBopn, #a oh He Kynn MHory

h #a mhcjih Ha Ilanepe h BjejionaBJiafee,

na npenopyqa Bjiaaeun, #a hm He aaje noiviofeH, npea
Bjia^HKa Ha to
Tefen My HHaqe jbyTOM Ap6aHBJOM
nopy^H, #a oh He M03Ke #a He noMorHe Bp^aHHMa, na
oneT onOMHH>e Beanpa, .na ce jocTaBH cnpoTHite, h cefcarae ra, KaKO My je 3a oho, hito je IJpHoropn,EMa
3ia h cpaMOTe yqHHHO h upKBy h MaHacTHp Ha IJ,eTHBby cnajino h pa30pH0. #o6pa ^hheo, Kaji; je sesnpy
0% u,apa MyKa 6ajia #omJia; ajiH Be3np He ocBpTarae
ce Ha CBe to h KpeHe BojcKy nyT IIo,a;ropHii,e. Ilnnepe h BjejionaBJinhH nonuty acypHO HeKOJiHKO CTapeBOJCKy

MiHHa #o BJianHKe, HiHTykn i,re6aHe h noMofe. Bjia#HKa

ca30Be Ha 36op upHoropcKe rjiaBape h Ty ce cseqaHOM
3aK.ieTB0M 3aBepe, #a ke cjiohcho ca Bp^aHHMa 6pa-

hhth CBOJy cjiooo/iy. Bp^aHHMa aa/iy noTpe6Hy ue6aHy

a 3a H>HMa KpeHe ce h Bjia^oKa.
CjiaTHHH Ha Sera
OKyna ce 3a hckojihko ^aHa #o 8000 Ujmoropaija h
Bpi)aHa Me|y thm CTBTHe MaxMya nama ca #o 23,000
ApHayTa no# BHcoqany BHrae Cnyma, Ha #Ba caTa o#
cpncKora Taoopa. ^eBeT jiaHa rjie^ajie cy ce TaKO o6e
sojcKe. Mo^c^a je MaxMya; mhcjiho, #a fee ce Cp6n non.ianiHTH o# H>eroBe chjic 3opoM 11,22. jyji. KpeHe
se3Hp BojcKy Ha Cp6e.
Bjia^HKa je CBOJy BojcKy oceHao KpciOM, npaqectho je h oGa^pno 6ece#OM, y kojoj Me^y ocTajiHM h
obo peqe
,,Ebo cmo ^ohijih, mh.ih mojh bhtc3h h qecthtf jyHaiiH, ,a,a c HenpHJaTCJLeM namy KpB npojin
jeMo; AOnniH cmo, #a ocBJeoaMO o6pa3 npe# cbhjctom:

uonoH cmo,

#a noKajKeMO HenpajaTeJby Hame fijepe,

name npe#pare cjio6o,ii.e, ,a,a cmo IJpHOropi^H, xa, cmo Hapo#, kojh ^paroBOJbHO 3a CBOJy cjio<6oay 6opH ce #o nocJBeflH>e Kanjte KpBH... C:io()0#He
nanier HMeHa h

:i26

rope He paiajy CTpamaBBHe, Bet zmne Baie30Be, kojh

3Ha^y unjeHy jyHauiTBa, kojh 3Ha#y ijajeHy Hapoaaor
iiOHOca a cjiase... Bh cie, .apara chhobh, cjio6o#aH Hapo#, bh He>iaTe Harpa^e #pyre 3a Bamy caeTy 6op6y.
#o oopaHy CBOje c:io6o,ne; ko ce 3a apyry Harpa^y
6opn, oho HHJe naeMeHHT jyHaK... 3aio Ha opysKJe a
Ha KpsaBO noJBe, mhjih bhtc3h! #a noKameMO HenpajaxeJBy, hito cy Ka#pe jyHaqKe rope, #a noRaaseMO*
#a y HaMa HeyrameHO cpncKO cpue Ryua, cpnena Kpsna
Bpaje, #a noKameivio, KaKO ropcnaje jyHaKa Mamaua
jyHaniTBOM HaAMamyje Ha 6ojhom nojby cBaKor ^yra-

MaHHna! u *)
BojaK ce no^eo y 6 qacosa yjyTpy h Tpajao je
nynax 9 qacoBa. OKpeaJteHH 6jiarocjiOBOM CBeiora Biia#HKe h aeroBHM o^ynieBJbeHHM pe?HMa, Cp6a HaJQOCJie
pa36ajy tpojbhom Bete ApHayie h npeno MapTaaafca
CTepajy Be3Hpa y Cnyac ca HeniTO BojcKe; ocTaaa ApHayTH npcHy Ha cse CTpaHe. CaM Cayac na#ae I],pHOropu,HMa niaKa, a:ia ra ohh He sa^pace, ne BMajyka
Ha^naa, && apsKe noca#y y H>eMy. Oa JbjTe ApoaHHJe" Be3apoBe nora6e apeivo 2500, Me^y OBBMa 2
name, 67 Serosa h ara, 1 meax, 28 xona. IJpHoropua
H3ry6e je#aH 6apjaK, a #o6ajy 3 ajiaj6apjaKa, 15 pyrax Gapjana h MHoro 6oraTO opyacje. MHora Apnayia
.nonajia cy paHa, Mel)y H>HMa h MaxMyn nama. Y noxepa Haaije BJia^a^aH 6paT Caso MapKOB Ha Be3apoBor
caHOBi^a MeMe# namy KoKOTjiajy, kojb je 6ho ca.ia
o# ^OBeKa, Te ce yxsaie y Koinrau; cpeka nocjiyHca
CaBa, Te ce nama OK.ia3He Hora, a Caso ra y Taj Max
nmena 3a Bpar a HomeM My otkhhc rjiaBy. U,pHoropaa
cy BMajia 23 MpTBa a 26 paa>eHHx.**)
*) H,ejiy ^HBHy 6ece,ny
Bjecrmma, cxp 92 93.

BJia^Hice

IleTpa bm^h y MeiaKOBHka,

**) MenaKOBafe, IIoBJecTHima, cxp. 89

-9. MH.iaKOBHli, cxp. 16'

ELo-

127

neeajykn m Mekyka

as

nymaKa,

aoije

no<5ejaa

BojcKa Ha U,eTHH>e, iyje ce 04c jijjKu 6;iaro#apeH>e Gory

Ha aapoBaHOJ cjaJHOJ no6e^H. Kao hito cy ce h y csHMa
upssaMa o^aeajie ceeBHraBbeMy MoxaxBe xonjie saxsajihocth. 3a no6e#y jaBa ce EaxapaHa II, Koja B.ia^Hi|H
noe:ia- qecTHTKy. y3BameH0 pacnciomeBbe y Hapo#yynoxpe6a BJia^aKa, #a 5a ce nenixo pe,a;a 3aBejio, xe
y HapoAHOM 36opy 617. aBr. npHMH ce 3aK0H y 16
qjiaHaKa, kojh ce HaJBanie xaqe y6acxBa h Kpsae ocBexe.
Ann ce IleTpy He aaae, #a y >iapy pa#a Ha at>py Hapo^Hy. Kane&a ocBexoM, MaxMy^ nania, m&m.
H3BH^a paHy, cicynn HOBy BOJCKy no 34,000 ApHayxa.
HaMepaBajyfea ^a HaHoeo pa3opa jHexaH>e. Yssl ce a\iao
je ce#a>i <*>paHn;ycKHX o<j>au,epa. IIpBax #aHa cenxoiopa
H3al>e c bojckom y 3eTy Ha ^ojLaHe. Kaji, to qyje BiaxaEa, o^Max no30Be II,pHoropne h Ha ByqjeiM CxyAeHiiy
HCKyne ce oko ssera 3a HeKOJiaKo ^aHa aq 4000 KaTyH>aH2. Be3np je no 2000 Jbjw nocjiao Ha ITanepe
a BjejronaBJiote, Te obh Hacy Morjin #oka B.iaaana;
a Kyqe je 3Hao #a #o6aje 3Jiax0M, xe cy ohh 6a.ua y
sesapoBoj bojcub. B:ia#BKa ce HaMecTB ko ,h 6p#a BycosHHKa. Ca JBeniH>aHHMa, Pajeqaaaivia a UpsyraaqaHBMa aMajia cy IJpHoropua 6:ia3v 6000 nymaKa. 22.
cenT. (3. okt.) npejt 6ojaK Bxa,naKa 6ece,a;oM ocokojim
noKasKeMO
CBOJe jynaKe: Ebo oner #ol)e spajeMe,
ocBJe^o^eHy xpa6pocx a .nocxojny oftpany Hame c.106oAe, Kojy cy Hajvi Hama npejuxa BJepHO #oxpaHHjm.
MeHe Bauia ocsje^oqeHa xpa6pocx ko# MapiaHaka ysjepaBa, aa feexe joni cajiHaja a MyacacxBeHaja y obom
#pyroM cpaaceHHJy 6axa. Baine cy MBraaine Bet orpe3:ie y KpsaBoj Henpajaxe.^CKOJ pajena. Bac cy aenpajaxejtn Kao j>yxe pacose pasjapaaa a y BaMa cbjihh
#yx xpa6pocxa, #yx Baxenixsa flame. ^aHac ca paaochhm qycxBOM oqeKyje Hani mhjih po# Bame saxemKe

128

no^BHre BHjeHijeM nooje,ae yBjenqaHe qyxH, a no to

ia bh ^ocTojHe njecMe cnjeBajy h BHJemje cjiaee njiexy.
He ycxesKHxe y jKeexoKOJ 6hxkh Barae KpjenKe mhmane, Koje cy ce HaBHKJie jyHa^KH Mer^aH ^hjcihth..
Bh h caMH 3HaTe. 4a cy ce Typija oa Ba3aa 6oja.in,
a h ca>n ce 6oje IJpHoropaija, 6oje ce cpncKajex bhTe30Ba, kojh HHjecy bh^hh uphhm o6pa30M Ha cboj ce

$om noBpafeaTH."

*)

y 8 qacosa yjyxpy no*iHy ApHa cpe#eHy, r ^e je BJia^HKa 6ho c

3000 KaxyH>aHa. Obh ce noBJia^Hme nojiaKO, a OH#a
csoskho c 06a Kpnjia HaBajinnie- Ha ApHayxe. Ty ce
Ma.io nynajio, Hero je pa#no H03K. ILbycHy KpB noxokom h jiHJia ce nyHa xpn qaca. ApHayxcne .ieuiHHe
;ie3Kajie cy Kao cHon-Jte, #ok ApHayxn Harorae oeraxa,
22. cenx. (3. okt.)

HayxH HanaaaxH

UpHoropuH ce 3a o>HMa HaxncHyme.**) y 6eraH>y

yxBaxHHie MaxMy^, nainy h Eor#aH ByKOB H3 3ajia3a,
..Hajrp^a I],pHoropai], u
o#ce*ie My r.iaBy. FjiaBa ce n
laHac qyBa Ha I^exnay, a xpynnHy My cnajiame y
aeroBOM xa6opy. ApHayxa norn6e npeKo 3400, Mei)y
a

aHMa 74

HeopojeHH 6Huie paH6paxHM; MHore oanece sajiOBHxa Mopaqa. IJpHoropuH cy MHore 3apo6njiH,
MHoro
a.ia cy hx CBe no6ajiH. Jlp6nme 15 6apjaKa,
CKynoi^eHo opy^cje h 6oraxo o^e.io. JJpHoropaua noiH6e 32, paHH ce 62. IIo6o^ho ^ycxBO Hapo^HO npnnHCHBajio je OBy no6e#y ^y^y h Jie^eH^a KasKe, ^a cy
UpHoropnH y xom 6ojy bh^cjih npe.ii, cbojom bojckom
soJHBKa Ha 6ejiy Hoity, Kano je xaMaHno ApHayxe.
H>eHH,

6era, ajiaj6era h are.

Met;y H>HMa BesnpoB 6pax

*) ljeay obv HeoGnTHO cHaacHy (Jeceay

iecTHHua, crp. 9899.

caoniuTHO je

MeaaKOBHk.

,i;a cy y o^cy^HOM *iacy Kyqa. kojh cy Sh.ih y Be3Hpono>

oOopHan Barpy Ha ApHayTe ft thmc hx cacBHM 8<5vhh.i.

**) Bcie,
l

'

129

CjaJHa OBa nooe.ua Ha# mecT nyia BekoM HenpnjaieibeM npoHeja je cjiasy u,pHoropcKy no csoj Eepona,
a Epaa je sa yBeK onpocxnjia TypaKa. EBom je 6ho
TpaJHO ocnrypaH TeMeJb or 3rpa#e, kojv je no^nrao
RjiajiHKa ^aoHJio. B.ia^HKa IleTap #ao je nocjie 6htkc

pa3MeHHTH 200 ayKaxa y Tajrape h rslb&o je IJJpHoropnjaMa Harpa^e no Tajiup sa CBaKy rjiasy; a.iH #a6orMe ,a,a to hh H3^;a.ieKa Hnje Morjio florefen. IJap
TlaBJie, BejiHKH npnjaTejL UpHoj Topn, #aae snajiHUH
op^eH A.ieKcaH^pa HeBCKora. Obo napcKO npnsHaBaEbe
kojihko je Bjia#HnH 6hjio mhjio, tojihko je U,pHoropn,e
HcnyHHJio noHocoM, jep ey ca npaBOM to CMaTpajra h
Kao CBOje onniTe ojuinqifje. Ann Be.iHKo;iyniHH nap Hnje
Ha TOMe ocTao; 11,22. jaH. 1799. napenno je, #a ce
Iljmoj Topn Ha onmTenapo^He noTpeGe H3#ajy CBane

ro#HHe no 1000 ^yKaTa. y hcto Bpeivie yBa^KHO je nap

Bjia^HgHHe Hcajide h yinmno je y Beqy h y I^apnrpa^y
noTpe6ne KopaKe, ,a,a ce He Kpn>e npaBa ne rHH>CKor mhTpononHxa Ha# npaBOCJiaBHHMa y 3eTH a npHMOpjy.*)
06e36e^eH oa rypcKe CTpaHe, IleTap HacTaHe ,a;a
3a-Be#e pe,a y 3eMJbH. Ajih cy Ty on.ie Heo^ojLHBe npenoHe. KaKO Haje xTeo #a ee c&yjKa chiom opoTHB cjto6o#hhx Ujmoropaua, ohh cy h ^ajbe ocTajin npoTHBhbhh CBanoj flHcnenjiHHH.
to Bpease, y MapTy 1798,
floije y Il,pHy Fopy je^aH nycTO.iOB, rpo* Byjnfe, nonoJBaqeH Cp6HH, ca cyjiTaHOBOM nopyKOM, #a Li^pHa
Topa npH3Ha ey:iTaHa 3a CBor BpxoBHora rocno^apa
y3 ose ycjiOBe: Byjak #a 6y^e Knes y IfyHOJ TopH if
#a H3Bpmyje cyjiTaHOBe Hajiore; Il,pHa Topa #a cyjiTaHy Ha HMe aaHKa aaje roflnniEbe 300,000 ona neonpaHe BVHe, a y paTy ^a cyjrraHy jta^e BojcKe y
nOMok. 3a to be cy.xraH U,pHOJ Topn ycTynHTH CBy
3eTy. Kaa je Byjoh caonniTno BjiaaanH cyjiTaHOBe npe#r

*)

Me^aKOBafe, IIoBJecTHima, cxp. 95

HCTOPHJA D.PHE TOPE

108.

MmiaKOBxih,

164167.
9

130

My Bjia^HKa caBeT, #a o tomc hbkomc hhHe roBopa, jep fee ra HHaqe U,pHoropna v6htb.
Ajih 3Hajyfea BJia^HKa, kojihko IJpHoropuB cayniajy peq
pycKora n,apa, ^oroBopn ce ca ByjafeeM, kojh je pa.no
npacTao y3 BJia^HqHH njiaH, Te Byjafea npaKasice U,pHOropaaMa, Kao H3acjiaHHKa pycKora u,apa, rojb sKe.ia,
#a ce 3aRpBJi>eHH U,pHoropna yMape.*) Osaj Byjafe 6ao
je oa njieMafeKa po^a B3 CeHie. Ca *paHn;ycKHM KpajbeBCKHM npnaqeBHMa Hamrano je 13J24. <i>e6p. 1792.
y Ko6jieHn;y yroBop, ,a,a hm CKyna 5000 Ujmoropana
h apyrax Cp6a, na ^a 6ajy $paHii;ycKy peBOJiyuajy.
npHH^eBH ra HaqaHauie tjeHepajiOM a y #Ba Maxa #aflome My y to HMe 8000 flHH. CpefeoM HanoJtcKH Kpa;b
He #a,a;e noTpe6Ha TponiaK 3a OBy nycTOJiOBBHy.
Bjia^HKa ea30se Ha 18129. okt. 1798. Hapo^Hy
CKynniTany y MaHacTapy Ha CTaHE>eBafee, Koja noTBp^a
3aK0H oa 1796. ro,HHHe a nocTaBH cy^aje, Koja fee Taj
3aK0H H3BpniHBaTH, KaKO 6a ce y Hapojiy acKopeHHJia
caMOBOjBa; aan cBe to Haje noMor.io, Hero cy ce Ujjhoropua aBp^aHH a #ajte KpBajia Meijy co6om e o# nojiore,

flajje

niTa

rpaHaqHHx

xpanifeaHa y TypcKqj

ysaMajiH n.iea.

To

n Hajaocjie nonpeTH ro#HHe

ocTaBHTa UpHy Fopy, #a He 6b o^BMa

je BJia^BKy JtyTO HBe.TBJio

1799,

fee

Ty HenocjiyniHOCT, KpBonpojiBfee a HeBOJbHO CTaibe

CBOJe 6pafee. TjiaBapa ce nonjianianie b y cbom onnrreM
36opy 3aKJByqe, #a fee cynaTB no 3aKOHy oa 18 29.
okt. b y to HMe nocTaBHine 50 cy#aja. Kojibko ce
BJia^BKa Tpy^ao oko BCKopeaaBaBba osor najeefeera 3Jia
y Hapo#y, Haj6ojbe ce bb^b B3 aeroBe nocianaue Hapo#y o,n 23. #e6p. (6. MapTa) 1800, y kojoj ce bb^b
CBa H>eroBa CBCTa b poflOJbyftna ^yraa.**)
rjie^ao

*) MeAaKOBafe, IIoBJecTHHi;a, CTp. 104. IIcth:

%h 56. Bazjamc, CTp. 83.
**) Me^aKOBH^ IIoBJecTHima, CTp. 109112.

II.

II.

Bberom. cip.

131

^OK.ie ce obo #oral>ajio y IJphoj Topw, Ha eepon*

nockom 3ana^y yqnHHJie cy ce Berime npoMeHe.
6eiiHOM cbom Hanpe^OBaH>y <j)paHuycKa je penyfijiHKa

cpymHJia 1797. ro#nHe

MJiexa^Ky peny6jiHKy,

noja je

h OHaKO y CTapa^KOJ H3HypeHOCTH caivio jonx TH&ajia,

na yroBopoM HaqniteHHM y KaMno<j>opM0Jy ,no6HJe AbCTpHJa MJieTaqKe

Obom

aeivute (6es

johckhx oeipoBa).

BoKa y Henpajrana. ToAHHe 1420. noAJioacao ce Koxop MjiennMa y3 yciOB,

jta Mjienn He Mory KoTop hhkomc hh ycTynnTH, he
npo^aTH, aKo ra caMH He 6h mofjih apmaTH, Hero #a
ra ocTaBe y H>er(moj CTapoj cjio6oah. 3aTO ce GoKejBckh raaBapH CKyne Ha #oroBop, na He 3Hajyka, Ha
ce npoMeHOM Ha^e

hito #a ce peine,

noTpasKe caseTa y BJia^HKe IleTpa.

curoBopn, #a nocTaBe npHBpeMeHy ynpasy n
#a apsKe pe# h cy#, na aso ycRpcHe MJieTa^sa peny6jiHKa, OHa hm Ha Tcme Hefee saMepHTH
aKo jih naK
Be ycKpcHe, HeKa npH3Ha^y BjiacT pnMCKora feecapa
y3 yciose, Kao hito cy Her#a npa3HajiH MJieia^Ky BJiacx.
EoKejBH ycBoje Taj caseT. ByABJsaHH 3aM0Jie B.ia^HKy,
#a no^e ue^j bbhx h 1425. jyji. H35epy ra 3a cbof
npHBpeMenor noKpoBHTejta. ABCTpHJaHna 3ay3My 11/22.
aBf. KoTop h Bcmy. Ka^ je naK y OKT06py <&paHnyCKa *jiOTa aomjia y ,a,y6pOBaqKO npHMOpje h H>eH a#MHpaji 3ancKao, #a ABCTpnjaHijH H3nt>y hs BoKe, kecapcKH KOMHcap rpo* TypH, kojh je y ^ajiMan.nJH m
Bona yBO#no aBCTpnjcKy ynpaBy, oSpaxa ce Baaflan.a
^a moji6om, #a 3amTHTH Bony o# <l>paHB;y3a, a csy
BOJCKy tecapcKy CTaBH uoji tbercmy 3anoBecr. Bjia^HKa ce o^a30Be toj moji6h h y hmc 3axBajiH0CTH #06nje oa feecapa 6ypMyTHii.y oji nop^apa*) Y #eKeivi6py
#oi>e y BoKy ^eHepa.i ,He6pa,aH 3a rpa^aHCKor h boj-

0h hm

MajiaKOBHi, eTp.

167 17U

132
kojh Bek y <xe6pyapHJy 1798,
Kano Ke hm ce no,a, hobom BJia,a,a~
bhhom o^pmaBaTH noBJiacTHi^e h cjio6o#e; oh orpaHHqn
c:io6oay 6po,a,apeH>a h TproBaH>a, o6yc raBH cjio6o^y
y^pysKHBa&a h roBopa, 3a6paHH npejia^eH>e y TypCKy" (t. j. y Il,pHy ropy) 6e3 nacoma. ht# .*)
Ako je IJpHa Fopa h yKa3a:ia He Majiy yc:iyry
Abctphjh cbojom #HBep3HjOM Ha TypKe y 1788, a jom
BHnie y 1797. to^hbh hphjihkom npejia3a Bone no#
aBCTpnjcKy BJia^aBHHy, y Beqy cy cjia6o HMajm 06sapa na to h ycKopo cy noqejie Bua^HnH ,a,o:ia3HTH
acaJide Ha aBCTpnjcKe BJiacTH. Ka^ cy IJpHoropnH xtcih
#a norajjby y 1803. to^hhh CBOje Jty^e y H,y6poBHHK
40 pycKora KOHCyjia pa#n Hapo^HHX nocajia, aBCTpHJCKa BJiacT y KoTopy BpaTH.ua hx je c thm, aa fee cap
ne 3Ha hh 3a KaKBy i^pHoropcKy BJia^y! H HHa^e cy
ce MyTHJiH o#hoch. y anpHJinjy 1805. XTeaonie asCTpnjcKH HHmeaepn #a CKnny njiaH oa OraBbeBHta.
Il,pHoropcKH qo6aHH ona.ne Ha h>hx H3 nymaKa, Ha
niTO HHHceH>epn hito 6pace ycTyne. YcKopo HacTynnnie
h TaMO BejiHKe npoMeHe, Te He #ol)e #o Befcox 3an.ieTa.
Mei>y thm je BJia#nKa IleTap HeyMopHO HacTOJaBao,
#a y 3eMJtH 3aBe#e pe# h #a cjiOMHJe caMOBOJLy jaanx
opaTCTasa. Tora pa#a ca30Be Ha 17|29. asr. 1803.
Hapo^Hy CKyamTHHy, y kojoj ce HOTBpflH 3aK0H oa
hh*ikof

ynpaBHTejba,

noKa3a BoKejtHMa,

*)

H3 BpeMena npBe aBCTpnjcKe B^a^aBHHe y Bonn Bpe^HO

je npn-

CejiejKHTH OBaj ^ora^aj, kojh noica3yje ^HBHy xpaopocT Hainnx BoKe.ia.

Jeapekn ns TyHHca y JIhbopho, KHe3 JoBaH MhpkobhIi h8 Bone cyKoOir
ce 28. jyH. (10. jyji.) 18C0. (5.1H3V Cap^HHHje ca *paHHycKHM rycapex.
MhpkobhK je HMao 6 Maanx TonoBa, 12 MopHapa h 2 Maaa; <paHu,y8 je
HMao 18 BejiHKHx TonoBa h npeno 100 Jby^H. Boj. je Tpajao o T, noHokn
AO jyTpa h BoKejbH no6e#e. MnpKOBHt je %oCmo onacuy proy, 2 MopHapa
norHGome My, 5 6hjio je paiteHHx 3>paHH.y8 je HMao 72 MpTBa, Me^y
&HMa KaneTaH h KpMaHom, h 24 TeniKo paaeHa, a dpo^; My je 6ho caB
Ma^ynaH h Mopao je ycTynHTH. "Recap ^a^e KHe3y JoBaHy Beanicy sjaTHy
KOsaJBy Ha 8JiaTHy .TaHiiy, aeroBOM cHHOBny Cnny 3JiaTny Koaajny 8a
r

xpaopocT, a MopHapnMa cpe(5pHe Kojrajne^

133

1796. h 1798. nwme h join nonyHH ca 17 qjiaHOsa,

*h Ta 33 qjiaHa 3Bajia cy ce Sclkohuk. Ka^ je to Tano
6hjio ype^eHO y Hapo^Hoj CKynmTHHH, no^e Bjia#HKa
no Hapo#y, cy^ekn n Mnpefen Kpe h HaMemTajytn cy^one, npn qeMy je He peTKO Haniasno na onacaH oTnop.
Ajih oh ce na cee to HHje ocBpTao, hbth je ceoje
3^paBJLe npn TOMe nrreaeo. Ila nnaK caB OBaj Tpy#
cjia6o je HMao ycnexa. Oco6hto cy ce npoTHBHjin 20.
qjiaHy SaKOHHKa, kojh je o^pe^Hsao .oa Kyfee no nojia
n>opHHTa nope3e Ha rojuray, #a 6h ce o^aTjie Mooe cyvnnje H3^pasaBaTH. OBaj qjiaH HHKa# HHje H3BpraeH, aKO
ce Hapo# y CKynniTHHH h 3aoeo Ha to; jep cy Ty
nope3y CMaTpajin Kao xapaq, na cy roBopnjra: Ako
fceMO njiafeaTH xapaq, naahafeeMO ra Typu;HMa, na beMO
c BDHMa 6hth y MHpy h TprosaTH.
He Majio HenpHJaTHOCTH HMao je Bjia#HKa IleTap
<ca rpocJ)OM MapKOM HfiejiafeeM h apxHMaH#pHTOM OreBaHOM ByqeTHieM (hjih HenpaBO ByKOTnheM). MBejiak
je npBH nyT #oinao H3 Pycnje 1788. ro^HHe h 6ho je
noBO#, Te ce Tpe6jemaHH pacejrame h mhooi ji>y^H noCTpajiame, #ok je oh ca .noHeceHHM HOBijeivt Tprosao h
ceoe h CBOJy po#6HHy y Bona GoraTHO. A ByqeTak
6ho je non y Fp6.i>y h 3a thm ce noKajiy^epno, na
1789. to^hhc no6erao je y H,pHy ropy, jep ra je
MJiexaiKa BjiacT roHHjia 36or meroBor ,npyaceH>a c MBejrafeeM, Bjia^HKa IleTap npoa3Be,a;e ra 3a apxHMaH#paTa, na KaKO je 6ao OKpeTaH, ynoTpeSjtaBao ra je
Ha pasHe mhohjc HBejiak, kojh je Me^y thm nocTao
^eHepajiOM, y^pyaca ce c ByqerakeM, KaKO he #a IJpHy
Popy #o6ajy y cBoje pyKe, Te Hsejinh #a y H>oj 6y#e
CBeTOBHa noraaBHua, a ByqeTak jiyxoBHa rjiaBa. Tora
pa^a ycnejy ohh y HeTporpa^y ko# ijapa h cano#a,
suieBeTajykn najpysKHajaM HaqHHOM Bjia^HKy lleTpa,
;KaKO je nocBe 3aHeMapao csojy apxnjepejcKy #y3KHOCT,

134

a ca cbojhm ceKpeiapeM <J>pa ,3,ojiqoM (Cjia/inkeM Jlj.

6poBqaHHHOM), #a xobe IJpny Topy &a> npo.ua iteHH>t
HenpHJaTejBHMa 3a 25,000 #yKaTa. Obo aa^e noBo^a
uapy AjieKcaHyipy I, xe 2J14 okt. 1803. nomjte rpo^a
MapKa HBejiHfea, Kao CBora noBepeHHKa, #a o6aBecTH
U,pHoropne o onacHOCTH, Koja hm npeTH h #a bx H3Be^
Ha npaBH nyT. ,3,ajieKO je omxpHJe hhcmo pycKor chHO#a o,a; 16|28. oKT.y KOMe ce npBonoMHH>y mhjiocth, Koje
PycHJa *ihhh DjpHOj Topn, na ce 3a tom Kaace, KaKO
chhoa niajte y Ujmy Topy cb. MHpo, aHTHMimce n.
noyqne KH>Hre, a ca^ je ca BejiHKOM 3Kajioinky pa3yneo, a& ce CBe Te mhjiocth ynoTpe6jbaBajy Ha 3.io, #a.
cy n,apcKH ^apoBH h ijpKBeHe CTBapn npe^aie y Tyi>e
pyne, #a 36or Bjia^HqHHe jichocth #en,a npn Kpnrreifcy
He noMa3yjy ce cb. mhpom, n& y ljpKBaMa H6Ma 3a
ciy3K6y HOTpe6HHx CTBapn, #a cy MaHacTHpn onycTe.in v
#a Bjia^HKa Hapo# He noyqana h no qnraBy ro^BHy
He CJiyjKH y h_pkbh; 3axo pycKH chhoa y TOMe bh^h
sejiHRy onacHOCT no xpninfeaHCKy sepy y II,pHOJ Topn,,
jep y BjiaAHUH IleTpy bh#h HeMapHa nacTHpa, yqHTejta
3.1a h pa3BpaTa, na 36or Tora chhoa, no uapcKOJ bojbh:
h 3anoBecTH, 30Be Bjia^e^y npeii; cboj cy^, na a& ce
onpas^a, hjih o^hcth #BOCTpyKHM KajaaeM, Kano 6k~
ce caqyBajia y Hjmoj Topn npaBOCJiaBHa rpqKO pycKa
Bepa o# CTapnHe Taaio BepoBaHa." Ako jih BjiaanRa He
nocjiyma cb. chhoji,, OBaj be to hphmhth, Kao aonas
BberoBe HaMepe npoTHB Bepe h 3aK0Ha h npoTHB IJpne
Tope, h 3a to fee MopaTH H>era, Kao apxnjepeja He^oCTOJHa Tora qHHa, Kao HejiocTOJHa CHHa cb. upKBe *
H3#aJHHKa OTaqacTBa, OflJiyqHTH o# ijpKBe n no3Bam
UpHoropue, #a H36epy ce6n ^ocTOJHHJa nacTHpa h jl&
7

ra nomjby pycKOM CHHO,ay

Kaa
rop,

ce saBJiajurin.

je HBejinli y jaHyapnjy
no30Be Bjia,nHKy ^a My .auo^e

1804. #omao y KoH npHMH napcue rpa~

135
Maie. BjiaflHKy je >ie^y thm hsbcctho HBe:iHkeB opax,
npoTO y PncHy, ^a Meejieb HMa nyHOMokaje, #a ra
yxBaTH h y Kp$ nouube, r#e H>ia pycKa $jiOTa, a
o^,aH^e aa ra OTnpaTe y Cn6EpHJy. 3aTO Bjia^HKa o#roBopn HsejiHtiy, #a je KoTop Tyl) rpa#, na My ob Be
MOJKe TaMO Aokn, aero Hesa ob .no^e y Ilpay ropy.
Kao mxo cy h AOcaA aojiasHJiH H3acjiaHflHH napa noKpoBHTejta. Obo ce Hsejinhy Be CBH#e, aero Tajao h
Hcno.ii, pyKe CTaHe mapBTH
y Hapoay EHCMa npoTHB
BJia^HKe. H upBoropcKa Bjia^a no3HBajia je HfiejiBha,
#a ca uapcKBM BHCMHMa .noije y I^pay ropy, Te jia
je HBejiak h #ajLe
no3Ba npBoropcKa
Maja
1J13.
B.ia^a HBejinfea, #a ce ocTaBH h3hochth pyjKHe oace ?
iiHMe caMO i^pBM cjiaBy pycKora u,apa. M3 Tora nncMa
bh#h ce, mxa je cse Taj qoBeK b3bocho: Tpa^KHo je
panyaa o# npaxa h ojiosa, Koje je, sejia, n,ap IlaBJie
^ao Il,pBOJ Topn, a o# CBera Tora I^pBoropua Banna
BHcy npHMBjiH; Tpaacno je paqyHa oa 1000 ayKaTa
o^pe^eaBx U,phoj Topn ro^Hame y noMot, a 3a ^se
ro^HBe HHniTa ce BHJe npaMHJio y to HMe; pa3rjianiaBao
je, KaKO je Bjia^HKa IleTap
6ho y IleTporpa^y npnTBopeB h 3a thm H3 Pycflje npoTepaH; qaK je HBejink
3aMepao IJpfloropnHMa, hito cy no6e&mu CKa^apcKora
naiuy, h rp^no je, bito cy ce6n HaMecTHjin CBOJy ynpasy.
Obh My Ha to Bejie: Ty ce ne MOKe bhko ca CTpaHe
MJeraaTH, bito ce ynpaBe nme, ochm Haran po^eHH
IJpBoropua." HBejiHh je 3anHTKHBao Maore II,pBoropae,
3amT0 ce Be Hoce nocjiaTe Me^ajbe? Ha to My BJiaaa
o^roBapa, 4a TaKBax cpeSpanx h 3JiaTBHx Me^ajba HMa
44, a Mory ce ^rarn y paTy caMO 3ac:iy3KHHMa, h to
ca npncTaHKOM B.ia^e h ijejie BOJCKe, jep 6u HHaqe
Morjio ohth KpBH. EfeejiHk je BHTao, #a jih ce 02 pyckhx 1000 AyitaTa #aje IlpHoropnHMa? Bjia^a My Ha

3Bajy
ca>io

aaniTO

MyTBO.

je

Aoniao

Hhcmom

ajia

o,a;

136
to oijroeapa, #a nap xaj HOBan,

HHje r&o Ha pa3.uana onniTe Hapo^HenoTpeGe, h o TO>ie ce

Hapo^y y ca6opy nojia^ce paqyH. 3a BJia4H*iHHa ceKpeTapa ncKao je Heejiah aa ce npoTepa, nonrro ce
no^03peBa, ^a je y npenncnn c HenpejaTejbHMa I],pHe
Bas>e, Hero

KbHMa HHraia
Tope. I],pHoropcKa BJiaaa o^roBapa,
nuiTe,
TOMe
nosHaTO,
na
hm
nonube Ta
o
ce
HHJe
Aa
npenncKa, h OH^a be ce ^oaqy cynHTH. Ha oho hito
je HBejiHk roBopno, #a Bjia^HKa xote Hjmy Topy #a
npo.ua 3a 25,000 ayKaTa, ojjroBapa BJTa^a, #a U,pHOropua y to He Bepyjy, na Ma to caB cbct nocBeaoqno,
jep He\ia GoraTCTBa y CBejeTy, Ha Koje 6h ce oh
npeBapno, #a Bpo,a;a CBOJe OTaqacTBO." KaKo je naK
MBejiHb noKyraaBao #a npoH3Be^e Hene CMyrHe y Hapo#y, to ra naTa BJia^a, #a jih cy obh H>eroBH nohhCTyniiiH cxo#hh nofflTesby pycKor ^eHepajia? Mh
KaKO He BJepyjeMO, #a 6h o,h BHCOKor ^sopa TaKBe Hape#6e BaMa Gnjie aaTe."
7

Ka,n je upnoropcKa Bjia^a Hajnocjie ,no6e:ia

y pyKe

h nHCMO AjieKcaH^pa J. h nncMO pycKor CHHO.ua, Koja

je tlBejiflk 6ho pacTypno no Hapojry, nouiJBe Ha to
3|I5. jyji. o^roBop HBejraky, c kojhm 3a thm npeKHHe
CBaKe o^Hoce. OBaj o^roBop, kojh ce y rjiaBBOM oahoch Ha hhcmo pycKor CHHO^a, oco6hto je BasKaH h
noKa3yje, KaKo cy UpHoropua yBeK h cByna 3HaJiH
CBOJy qacT 6paHHTir. Y o^rosopy #aje ce B3pa3a qykojh
i)e>y, #a chboa no3HBa Ha o^roBop apxHJepeja,
He ctojh no# aeroBOM BJiamby, na jom #a Tpaata
6jiaro^acTHJe Kao y Pycnja TaMO, i)e HeMa B.iacTH,
Heaia ynpaBe cyacKe, ^e HeMa yqnoHHna." HeKa
3)e
pycKH cb. onn nor.ie^ajy Ha craae s>nxoBe nacTBe ao
BeaHKora IleTpa, KaKaB je KyKo:i> H3pacTao, kojh hh
aanac Hnje HCipe6:i>eH; a y I^pHOJ Topn, aKO HeMa
Bete npocBeTe, 6ap HeMa hh naKBe jepecn, Hero qncTa

137

0# nponacra
y U,pnoj Topa h EpjiHMa

upaBOCJiaBHa rpmco-cpncKa Bepa nocioJH.

cpncKor KpajLeBCTea, Hapon

ctojh no# cbojhm MHTponojiHTHMa,

koj'h cy ra yTBptjHBepn
h
cjio6o#h;
npaBOCuaBHOJ
a ca^aan apy
xnnacTHp BHine je y Tcwe o,n csaKor nojiarao Tpyji h
nojiaace ra h ca;j. BejiHKH 6or Kpos #o6por nacTnpa
Hapo^Hor H36aBHO je IJpHoropije o# ap6aaaniKor name,
Te cy cjro6o,a,HH h 6e3 onacHocTH? a Haje OHaKo, Kao
IHTO MHCJIH pycKH CB, chhoa, He no3HaBajy]iH OKOJIhocth. Oh mhcjih, #a u.pHoropcKH apxHJepej, Kao ohh
y PycHJH, HMa no3JiaKeHa KOJia h BpeMe, #a ce caMO
y cb. cjiy2KeH>y ynpaaKHbaBa; ajin Hnje TaKO, Hero Mopa
neniHue ,a;a npejia3H BejiHKe cTpMeHane ca KpsaBHM
hotom, na HenpeciaHO Mopa #a Hapo,i yqn h MHpH, a
cseTo cjiymeae res OH,a;a *ihhh, Ka# ce o& HapoAHHx
noc:iOBa CMHpn. y obom cjiy^ajy cb
ou,h CHHOAanHH
BH^jehe Haniy 6HJe,ny; HHKaKBy noMok #0 ca,n Hnjecy
yqHHHJiH, npe6HBajyhn y .aySoKOM kyTaa>y; a ca# npnBjia^e Hanier
apxnnacTHpa HenpaBejjHO h 6e3 pa3Jiora
cbomc cyny... Bojter 6o5Knjer apxnjepeja, KopncHnjer
h Bj'epHHJer OTaqacTBy h xpamliaHCTBy y HameMy Hapo^y HHje 6hjio.
ApxHJepejcKH oKpyTH* h o,a,e3K^e
Koje cy ^aposajiH pycKH napesH ijpHoropcKHM MHTpono.iHTHMa 3a BepHe ycjiyre h ycp^HOCT h npnBpsKehoct Ha i^apcKOM ^Bopy, HHcy y xy^HM pyKaMa, Kao
thto je HeocHOBaHO #OHeceHO cb. cHHO^y. Cb. chho#
HHKa^; HHje upKBe y I^pHOJ Fopn CHaSaeBao noTpeSaMa,
Hero Hapo^ hx caM Ha6aBJta no MOrykcTBy. 3a cb.
MHpo jecTe HapoA o6B63aH cb. cnHO^y. ,3,eHa ce npn
KpniTeay no>ia3yjy mhpom; cb. CHHO^y hchcthhhto je
aoHeceHO, #a to He 6Hea. MaHaernpH y D^pHOJ Tops
neMajy MHoro Kajiy^epa, ajiu npeMa cpe^CTBHivia flOCTa
x je. w Mh cmo cuymajiH, #a h y Pycnja y HCKe jenapxHJe MaHacTHpn cy onycTJenn h y acajiocHOM ce

Bajin

c;

138

CTaH>y Haxo^e, a Ka.iy^epn cy H3JiHH>ajiH, Kao OBije

6e3 xpaHe, h c othm je qy,nHOBaTO, 4a cb. ohh ch-

y cbojoj nacTBH He yBH^ajy HeaocTaTaK, a y

Tyl^oj BH/je HecaBpraeHCTBO. PycKH o6HTaTe.n>H He pa3yMeBajy 6ojBe ox Haranje Bjepy h 3aKH. Ko Hac y
3aK0Hy b BJepn yqn h HacTaBJta y 6.naro*iacTHJy h
^o6po,a.jeTe;BH xpnmkaHCKOJ? hhko, #0 Hani apxnnacTHp,
a He pycKH nponoBJeABHUH,.. 3anrro cb. chhoa pycKH
y eaMO ^aHaraae BpnjeMe He ynoTpe6n CBOJCTBeHO cb.
or^HMa camajLeH>e
crpauiHOM HCTpe6jbaBaH>y xpnnifeaHCTBa y TypcKO) Cp6oJH? TaMO Tpe6a BejiHKa 06
paHa h nOMob npaBoc.iaBHOMe xpHmkaHCTBy... ochm.
MOJKe 6hth, na pycKOMe CHHoay Hnje no3HaTO, ,na cy
Hapo^a cjiaBeno-cpncKH y cbojoj upKBH HCToqHOKojoiy cy cpnrpqKo-cpncKOJ naTpajapxa HMajin
ckh^ apxnjepeJH 6hjih no^BjiacHH #o 17 66... OrojiHna
nefeKe naTpHJapiiinje h ^aHac je ynpasKBbeHa; c.i>eflO
BaTejtHO C9M Hani MnrponojiHT ocTao je no ce6n y He3aBHCH0CTH HKaKBOJ B.iacTH... h o^ HajcTapnjera BpeMeHa Bjepy xparahaHCKy HHJecaio npHMHJiH on Pyca,
nero o# TpKa, a Pycnja no upKOBHojeivia ncTOpnjaMa,
He Ha3naqyje ce TaKO, Kao dito cb. CHHOflajran ouh y
cbojhm .iHCTOBHMa nnmy. Mh a;o can HnjecMO ^yjiH,
#a cb. pycKH chhoa HMa Bjiacr n 6pnry o caaBeHOcpnckom Hapo^y, kojh jkhbh H3BaH pycKHje npe,njejia; h
TOMe mh He ctojhmo hoa no^ancTBOM pycse hmno
nepHJe, Hero caMO no^ MopajiHHM noKpoBHTe:i>CTBOM...
AOKJieH 6y#e y PycHJH npaBOCJiaBaHa Bjepa cymTaCTBonaTH, ocTateMO PycBJH BJepHH h ycp^He, HO C IBM
yroBopoM, mTO mh y no^aHCTBO CTynHTH He aceJiHMO,
h cjio6ojiy no caMe KpaJHOCTH 6paHHfeeM0, h pa#HJH
cmo c MaqeM y pyna yMpnjeTH, Hero .ih cpaMHOM ponCTBy h je^HOJ ch.ih npe^aTH ce... ,3,0 ca# Haran apxnjepejn HHJecy 6h:ih noB.ia*ieHH pyciio&ie CHHoay Ha^
HOflajiHH

139
HcnHie, h 3a to h OBor Hanier apxanaCTHpa HekeMO
nyniTHTH, #a 6h My hko cy^ao. Kaa 6h oh y qeMy
oho KpHB, Kao mTO je HenpaBO "oKjreBeraH, mh 6hcmo
My MOOH CaMH Cy^HTH... jep MH Ha OBO AOCTOJaHCTBO
naaopacMO H>era h npe#CTaBHCMO ra 3a nocBehen>e 3a
apxHJepeja npasocjiaBHOM cpncKOM MHTponojiBTy y YhrapHJn... Mh 6hcmo ra mohih, Ka^; 6h oh 6ho y obomc
qHHy He^ocTOJaH, HH3Bpkn, a H3aopaBniH apyror #0cioJBHJer, npe^CTaBHTH ^e Ha&ieKH 3a nocBeheae; ho
mh #ocTOJHHJei\H nonewrejbHBJer 3a Hame #yme HHr#a

HMa.iH HHJecMO, h #ok je oh 5khb, apyrora He acejiHMO

Mh HHJecMO HFiyia 6hjih y no^aHCTBy pyc-

HMaTH...

ce no;i, noKiije rocno^apa... me tojihko 36pojaBaMO

KpoBHTe:tCTBO o# ycpjinocTH k ojiaroqacTHjy; Tano mh
hhcmo joni hh Ha noro^e, hh Ha npHBH.ie^HJe 04aBa.ua
noKpoBHTe;LCTBa h HeMaMo; a Ka^
ce, cJbe^OBaTe.i>HO
oh cycje^H HamH h pycnn 3apaTHJiHC PycojoM, mh 6hcmo paTOBajiH npoTHBy pycKtrje HenpHjaTeJba .no noKao mTO cy h Hainn npapo^HTejtH;
c.T>e,HH>e Kann KpBH
a y ocTajiOM HHKaKBoJ ,a,pyroj*o6Be3H ne no^emHMO.
06jacHHBniH ce TaKo upnoropcKH cbctobhii h #yxobbh rjiaBapn c HBejiHheM h npeno H>era c pycKHM
chho^om, noniJby y hcto BpeMe h hhcmo A.ieKcaHapy
,

H pyCKOM MHHHCTapCTBy HHOCTpaHHX HOCJIOBa. Y

nncMy Ha n,apa o^cy^HO CTOJe y3 CBora apxnnacTHpa
h Mo.ie u,apa, ano HMa hito Hapo^y upHoropcKOM #a

I.

jaBH, hjih 3anoBe^H, #a to *ihhh npeno H>era.

^y^e

ce

HBe.inky, #a je no^eo H3 aBCTpnjcKora KoTopa BbHMa

3anoBejj,aTH, jep ohh cy c.io6o^aH Hapoa. 36or cpamothhx nocTynaKa HBejinfeeEHx UpHoropnn cy ce o#
aera cacBHM H3MaKJiH. .,Hara mhtpohojiht Hnje HBr#a
6ho ho;* 3anoBHJe^H pycKor CHHO#a. Hero caMO noa no-

KpoBHTe.bCTBOM Bamer HMnepaTopcKor BejinqacTBa, h

to no# Mopa.iHHM; h TaKo #o ca,u HHJecMO 6hjth hh o#

140

Kora 6pan>eHH; MJecTO cajrae o6paHe noqHH>eMO TpnnTH

chjiho roEbeHHJe. Cbcth chho^ HeMa HHKaKBa npasa
Haa apxajepeJHMa H3BaH pycKnje rpaHHna, h no OBOMe
c HaniHM apxnnacTBpoM HeMa HHKaKBa nocjia." Pa#H
no3HaBan>a npaBora CTas>a MOJie Hajnocjie ijapa, jia
noniJBe casecHa nocnaHHKa, h to po^eHa Pyca.
HaBeniTeH nap obhm nncMOM, ^a HHJe OHaKO. KaKO
cy y HeTorpa^y noe^CTaBJtajiH cnjieTKaniH Hboier h
ByqeTnk, nonube jiBopcKora caBeTHHKa Ma3ypeBCKor,
Kora OBJiacTH, #a o# IlBCinha y3Me CBa napcKa nyHOMobcTBa h ynyTCTBa. Ma3ypeBCKH nocTynn y CBeMy
casecHO h noniTeHO, noMapn BJia^HKy IleTpa c IlsejinheM h ByqeTakeM, ajiH pa#a Bekera BepoBaaa npeaHa
jioskh, #a ce nonjjte join je^aH napcKH KOMHcap.
to noinjBe nap y MapTy 1805. CaHKOBCRora, kojh y
cbom H3Benrrajy TaKoi>e noTBp#n, #a cy CBe caMe KaeBeTe, niTO cy hx Ha BJia^HKy ^ohcjih llBe.ian h ByqeTHfe. CaHKOBCKH je flOHeO He CaMO MBJIOCTHBHO
nHCMO
napcKo Ha IJpaoropne, Hero h 3000 .nyKaTa noTnope
3a 18031805. ro#HHe. H TaKO C3 h osa HeMH.ia
ena3o#a CBpnia ca no6e#OM HeBHHocTH. JEE>om ce hc
caMO Ha qncTo H3Beo oahoc H3Mei>y Pycaje h IJpHe
Tope, Hero ce y ,a;p5KaH>y napo^a upnoropcRor or.ie.ua
H jaCHa CBeCT
CBOJOJ BpejJHOCTH H ^p5KaBHOM 6Hky.*)
IIIto ce THqe <})pa ^ojiqa, 3a H>era ce nocjie AOKa3ajio, .na je CTOJao c Abctphjom y ns^ajanqKOJ npenacna
Te 3a to 6a yryraeH noBpa30M csoje <j>paHnHniRaHCKe
MaHTHJe.
,3,OKJie ce osaRO BJia^HKa IleTap 6opao ca cawobojbom jaKHx 6paTCTaBa a rjiasapa h ca no^JiHM KJie
BeraHaHMa, y Espona cy ce 3'6HBa.iH spjio KpynHa
*)

Bn^H

o TOMe

HapoquTO MejaKOBHha, noBJeermma, cTp, 119 -156,

rae je caonniTeHo h 10 HajBaxHHJnx ^OKyneHaxa.

177
188. BaijjraK. cxp. 103117.

5*3

to

Mn

.aKOBiiL crp.

141

HanoneoH

ro^HHe MeTHyo Ha rjiaey

thm TajrajaHCKora Kpajba
pa36no je 1805. lO/iMHe KO/i; CUaBKOBa caBesne AbCTpHJaHue h Pyce h npHMopao feecapa, #a c h>hm HaqHHH 3ace6HH MHp v IIoacyHy, y komc je <I>paHD;y3eMa
ycxynno HeKa^amity Mjiexa*my c McxpoM, ^ajiMauHJOM,
Bokom h TpcTOM. Kao niTO je y 1797. nwma Abcxpnja y3HMajia BoKy, He ocBpfeyfen ce Ha cxape yro3orai>ajn.

KpyHy

je 1804.

$paHii,ycRora ijapa h 3a

y3 Koje cy Bokobh Ha/* co6om npH3Ha:iH MJie

Ta T iKy BpxoBHy BJiacT, xaKO je OHa h y IIcmyHy pacno.iOHCHjia Bokom, 6e3 nnxaaa BoKejta h 6e3 oosnpa
Ha H>HX0Ba npaBa. Obo BoKejbe thm BefeMa yBpe,a,H
ihto ey y3 #paHuycKy Bjia^aBHHy npe^BH^ajiH nponacx
CBOJOJ TprOBHHH H 6po^OBJi>y H0HJT0 <3>paHiiycKa HHJe
HMajia ^OBOJBHy $jioxy, Koja 6h Morjia Ha Mopy djxhthth *paHn;ycKy 3acxaBy. 3aTO ohh nonuty CBOJe H3a-

sope,

HeTpy h pycKOM komhcapy CaHKOBCKOM ca noHy#OM, ^a fee o% <I>paHny3a

6paHHTH BoKy H3 cse CHare, a,KO he hm y tomc doMofen I],pHoropnH h pycKa $jioxa H3 Kp*a. B.waKa
ca30Be Ha 15|27. $e6p. 1806. Hapo,a,HH 36op Ha Il,eTHae h xy o6jaBH Hapo#y, aa fee He caMO BOJeBaxn
npoxHB ^>paHny3a, Befe ^a fee rjie^axn, ,a,a h AbcxphjaHue yKjiOHH hs BoKe npe ho mxo xaMO cxnniy <E>paHuy3H. Befe cyxpa #aH ca IJpHoropn,HMa h npHMopneMa
onKOJiH Hobh. Mcxh ^aH cxnrne xaMO h pycKa ecsac.iaHHKe Ha U,exHH>e Bjia^HUH

Bjia#HKa o6jaBii aBcxpnjcKOM KOMaH^aHTy, #a fee

rpa# y3eTH Ha jypHHi, aKO ra He 6y#e npe#ao. Hajnoc.ie 21. 4>e6p. (5. Mapxa) aBCTpnjcKH KOMHcap MapKe3 rH3H.iHJepH (Ghisilieri) npe^a cbhx 8 rpa^OBa y
Boijh, Ha KoJHMa ce pa3Baje pycKa 3acxaBa.
Kojihko je B.ua^HKa Ilexap 6ho pa^ocxaH, hito je
rae^ao y^pyaceno cpncKO opy^KJe c pycKHM, Monce ce
BH^eTH H3 aeroBe KpaTKe je3rpoBHTe 6ece#e, Kojy je
3pa.

142
22. *e6p. (6. MapTaj HCKa3ao npaaaKOM 0CBeniTaBaH>a
sacTaea 3a rpa#OBe: ,,HcnyHHjia ce acejba Bania, xpa6pn Cjiobcbb! Bh BB^HTe M.el)y BaMa #aBBO oqeKBBaBy
BaMa no po^y, BJepa, xpa6pocTa h cjibbh 6pafey Baniy.
Cbjibb pycKH MOBapx npBMa Bac y qacjio CBoje .ajeqane.
O! HeKa 6yjie GjiarocioBeH npoMacao rocno^a! aeKa
6yne BaMa y naMeTH OBaj pa#oeBa h cpefeaa flaa!"

Hamao

to BpeMe

ce h 3,y6poBBHK
r

aaJBefeoj

Be3ro^H. IIo aeKOM HCTopajcKOM npasy yrapcse Kpyae,

no KOMe yrapcKH Bjia^aona npeTeH^yjy aa cBany 3eM.i>y.

Kojy je Ka^ro;*

Kaicae yrapcKH Kpajt 3aBapno,

TOjaBajia je ABCTpaja y

aa-

ITomyay npa CKJianaay Mnpa,

HanojieoH o^odpa, ,a;a Moace 3ay3eia ,2{y6poBBBK

no peqeaoM npasy yrapcKe Kpyae. Ajib je Hanojieoa
a eyBanie ueaao AanMaiBBCKO npaMopje, aero :ia #a
6a XTeo ,a,pyroM o# H>era hito ycTvnaTB. Obo cy y
.HySpoBBBKy 3aajia, na ne y3#ajyfea ce y CBOJy Majieay caary, Bajtajio bm je pemaTa ce, y3 Kora fee.
CTBap BBJe jiana 6ajia. ^y^poBa^Ka naTpauaje Ka6oacafe (EaGora) y rpaACKOM Befey npe^Jiararae, aa ce
^yopoBBBK pacejia, ajia aa ce ae aa y Tyi>y BJiaer.
bb o>paai^ycKy, bb pycny; TypcKa cyjuaa, kojb ce
npeMa ^ySpoBqaBBMa yBeK mbjioctbb noKa3BBao, aafee
hm y Apxanejiary KaKBO octpobo, aa KOMe fee obb
ocBoaaTB bob Hy6poBBBK, y KOMe fee ce ynpaBJbaTa
no cbojbm 3aK0BBMa.*) y obom npejjiory bbab ce ayma
Ay6poBaqKor naTpanaja, kojb aaje Morao #a ce6e 3ambcjib Kao Ty^a no,a;ji03KBBKa a 3a Be3aBBcnocT csora
rpa^a 6ao je totqb Ba csaKy acpTBy. Ajib je BajBaao
uito npe oAtfy^BTB. 0# Mopa 6bjib cy tv Pyca ca
o# ce3>jiotom. y^pyaceBa aa KOQBy c IJpBoropuaMa
vHa joj

*)

jeo,

dp.

F.

Krones:

358.

Handbucfa

der Geschicbte Osterreicha.

BepjiHH.

I.

143

eepa #0Jia3H0 je ^paaiiycKa tjetiepaji Mo.iaTop ca 5000

jty^a, KOMe je ABCTpaja .nonycTejia, #a npeKO H>eHora
3eMJBBniTa Mome alia y ,2[ajiMauajy. Ka^ je y anpnjinjy pycKH a^Mnpaji CeEbaBHH #omao c <motom y Bony,
no3,npaBHJiH cy ra ,Hy6"poBqaBB ^o6pojiiorajiHii;oM h 3amojibjib cy ra 3a aaniTHTy; a 6|18. Maja Baqaae c h>bm
yroBop ^a Hy6poBHHK npaMa pycny noca#y, *ihm 6y,a;e
4>paHn,ycKa BojcKa dynajia Ha #y6poBa*iKo seMJLamTe,
a rpa^aaa yapy^KeHH c Pycaivia ,a,a Bojyjy npoTHB <I>paHAjib je y H,y6poBHHKy 6hjio AOCTa JBy&a, kojb
iiy3a.
cy BHBie HarHH>ajiH <3>paBuycKOJ. To je obo MJiaija HapaBiTaj, kojb ce 3aaocao B^ejaivia ^paauycKe peBOJiyBaje; jom BBme je 6bjio ohbx, kojb cy apeivia npopoqaHCTBy cb. <3>paH>e Bajiejia CBrypay nponacT #y6poBa^Ke peny6.iBKe, aKO ce y rpa^ nycTe uiH3MaTBBB.
H TaKO 15|27. Maja nycTe y rpa# 4paHuycKora ^eHepajia JTopacTOHa (Lauriston), kojh je bo#bo 3000 Jty^a .*)
Oam ax cyTpa ,zraa bb^cjio ce, niTa Macie ^>paau,y3H c
3,y6p0BHBK0M. JTopncTOB o6jaBa y bmc uapa Hanojieoaa,
#a 3,y6poBBBKy #OTJie aeke npa3aaBaTB ae3abbcboct b aeyTpajiHOCT, noK.ie ro,a; pycKa *JioTa He
odaBB ^ajiMauajy. A 22. Maja (3. jyH.) cKBHe JIopHctob ca rpa^a 3acTaBy cb. B.nacaja b pa3BBje *paauycKy; B3 u,pKaBa noKyna cbo cpe6po, bs KJionnapa
Hdepa <|>paTpoBe a ^yMae a cmcctb y a>ax BOJCKy.
Cy^6BBa ,Hy6poBBBKa Ha cbv npajiaKy He 6a #pyKqaja 6a. ia, na #a je a Pyce npaMao. Ko^ aBCTpajcKe
rpa6jL3B0CTa a pacnojiosKeita npeMa Ascipaja Ajieit:

*) <paHuy8H Be-ie, ,na je JIophctoh ^OBeo 1200 .ty^a; JJyCSpoBqaHH,

araoro .3>yTH Ha U,pHoropn,e, kojh cy hm aeM.i>HniTe onaeHHJiH, Beae, ^a
je 3>paHny8a HaJBHnie ohjio 1000. Ajih Hena pasjiora He BepoBaTH pycKHM
h ijpHoropcKHM H3BemTaj aMa, a caMa CTBap, Kao a pa3BHxaK ^ora^aja,
noKasyje, 3a *paHnycKH ^eHepaJi HHje Morao flokn cano c 1000 hjih 1200
jby^H, ^a 3ay8HMa jjyo'poBHHK h ,ia oa pycKe *jioTe h U,pHoropana OTHMa

BoKy h

ojjpasH je.

14-5

^yopoBHHK ne 6h MOrao Te He 6h ociaTK

I.
H63aBHCaH.
C yjiacKOM <I>paBHy3a y ,Hy6poBHBK noqejia cy h
HenpHjaTejLCTBa. Bjia^HKa IleTap c I^pHoropijHMa h
BoKejbHMa h ca HeniTO Pyca cyR06n ce 21. Maja (2.
jyH ) Hcnpe# IJaBxaia c <f>paHuy3HMa h 3,y6poBqaHHMa
h CTepa bx y IJaBxax. <PpaBHy3a h ,ZIy6poBqaBa ocxaao
je na Meciy mptbbx 250. CyTpa #aH #ol)e noxKpen3>ea>e o# Pyca, a <3?paHHy3H 0Hy hoK ociaBe IJaBxax
h 4 3ar;iaBJi>eBa Toua. J/I,ayba TpH aaHa 6Hine <E>paHuy3H cy36HJeHH #o ,2y6poBBHKa h E3ry6Hnie 1 6apjaK
h 300 JBy^H. Ca# cy bmbjik pemneKT oa IJpHoropaija,
xe ce koji JI,y6poBHHKa Ha BpraTy yxBpae, r#e je JIocaH^pa

pncTOH

Ako

HMao

3000 <l>paBuy3a h 4000 ,ZIy6poBqaHa.

h HMao caMO 3500 IJpHoropaaa h Eo-

je B;ia,HHKa

KejBa y3 1200 Pyca, oneT caBe3HHn,H ftOKoaajy #a oxiny

<j>paBHycKa yKpenjBeaa. 5 17. jyH. y 3opy noqeme

a y caMH MpaK n;iaHy nocjieAH>a

Kpaj 6nxKe cxnace noxnopa <E>paBny3HMa, ajra 6p30 yxeqe, Ka# cjiobchckh caBe3HHn,H Ha
H>y HaBaJIHOie. HoXBCKHBaHH H3 n03HB,H]'e #o H03HHHje,

nyniKe

rpoKxaxn,

nyinica.

Apea caMH

4>paHny3H Hajnocjie y Heype^Hy ysnany cnacy ce y

rpa#. Oji 4>paHii;y3a norH6e ^enepaji ^ejiror (Delgogue),
18 o$HH.epa h #o 400 JLynn, 3apo6jbeHO hx je
100;
3,y6poBqaHH cy HMajin #o 400 MpxBHx h paBbeHHX.
Pycn cy HMajin MpxBHx h pas>eHHX 50, U,pHoropuH h
BoKejBH #o 100. Jo hi cy <I>paHHy3H H3ry6Hjra 19 xonoBa.
Ca^ noqe onca.ua 3,y6poBBHKa. Tobobh noqHHHme
rp^Ha KBapa y rpa#y h y npHCxaHHmxy. Casio y pa3opeBHM 6poAOBHMa HMajin cy ,3,y6poBqaHH nixexe Ha
14 mhji. ^bh. IJpHoropnn h BoKejbH noxapame bm csy
OKOJBHy; MHore Kyke nonajiHme h pasopnine.
Ka# ce oqeKHBajio, #a ke ce 3y6poBBHK npeaaxa,
#ol>e aajior o# AjieKcaH^pa I, #a ce Bona npeaa Ab-

145

kojh ke je OH^a npe^aTH <I>paHH,y3HMa.

Obo je AjieKcaH,a;ap Hapeflno 3a Jby6ae feecapy <paH>H,
kojh ce 6ojao, ,n,a ke My <paHH,y3H HHaqe 8a#p2KaTH
TBpflHBby BpayHay. HpHMopu,H h I^pHoropua Ha Ty BecT
OJKajiomheHH BefenHOM ce BpaTe KybaMa. IIIto je npe#
^ydpoBHHKOM odajo Pyca h UpHoropaija, to Haje #obojbho 6blio 3a Hana#aH>e. JIopHCTOH je y ,3,y6poBHHKy
6ho y KpoToqHy ciaay, 3aTO je ^eHepaji Mojihtop ca
4000 3>paHoy3a h 300 ,3,ajiMaTHHaD,a XHTao ,a;a npe^ynpean KaTacTpo$y. Oh je nperaao Ha TypcKO 3cmjlhmTe h 24. jyH. (6. jyji.) yaapn Ha Pyce h H,pHoropue
c Jie^a. Otboph ce KpaTaK h aKecTOK 6oj, y kom cy
ce IJpHoropn,H h Bokcibh cjiaBHO 6opnjiH, #a hm ce
Mojihtop #hbho. Ajih KaKO hx je Majio 6hjio, to ce
noByKy npeKO I],aBTaTa y Hobh, a Pyca m B.ia#HKa
HaBe3y ce y Tpy^cy Ha pycKe mi>e h TaKO^e o#y

CTpHjaHUHMa,

y Hobh.
BoKej>H
3>paHn,y3e h

hh ho hito Hacy MapHJin #a aoijy no#

mojihjih cy CeBbaBHHa h Bjia/tHKy IleTpa
na, hx 6paHe, a ohh Me^y thm nomjby Jby,a,e #o n,apa
AjieKcaH^pa. CeaaBHH 3aKJbyqn He npe#aBaTH Bony
4>paHiiy3HMa #0 HOBe napcne 3anoBecTH. HaHOBO CTaHy
Pycn y3HeMHpHBaTH $paHii,y3e, a H,pHoropuH n npnMopua npoAHparae y #y6poBa*iKy oOjiacT. <3>paHuy3H
HHniTa He npefly3HMame, caMO hm HenpecTaHO CTH3arae
noTKpenjBeaa. Me^y thm je ABCTpnja o^peanjia ^eHepajia rpo$a Eejirapaa ca 3000 jljjiu. aa 3ay3Me BoKy
h npe#a je <X>paHH,y3HMa, ajin je JIopncTOH HCKao, #a
ce BoKa H>eMy Henocpe#Ho npe.ua. ToMe je Eejirapft
6bo npoTHBaH, ji,a My Hnaqe He 6h feecap H3ry6no BpayHay. CTBap ce Tano oayroBjiaqHjia. A KaKO cy <3>paHD;y3H no3HajiH BamHOCT Bjia^HKe IleTpa, to rjieaame
#a ra 3a ce6e ^o6njy; qaK My o6ekaBame, #a fee ra
HCTOPHJA IJPHE TOPE.

10

146

HanojieoH BaqaaaTB naTpajapxoM u,e;ie ,3,ajiMauBJe. Ajih

IleTap ocTa HenoKOJieGaH y3 Pycajy.
TaKO je npo.iasajio BpeMe, #ok 26. aBr. (7, cenT.)
CTHiKe 3anoBecT oa AjieKcaH#pa I, #a ce BenpajaTe:i>CTBa HacTaBe.
KaKO cy <paHu,y3a 3a BpeMe npHMiipja npaMaiua
CBOje npe^H>e CTpasice #0 no;* Hobh, a koa Ocrpa. Ha
yjia3y y KOTopcKH 3ajiaB, noftarjia 6aTepaje, to 2 14.
cenT. I],pBoropna a BoKeJba o,n6ejy <X>paBny3e 0 HoBora, a 13125. cenT. 6000 Cp6a h 3000 Pyca cy36ajy
^>paHuy3e o# OcTpa h Mo:iyBTa h OTMy 38 TonoBa.
EUyha jibsl #aHa noTHCKBBaHH cy J paHB,y3H aenpeCTaHO, a 16/28. cenT. y3Me BJia^MKa yTBp^eHH $paHnycKH Ta6op y BaTajiaHa, y hcto BpeMe KHe3 CaBa
HBe.inh OTMe c PninikaBaiua aa jypam Byqje iK#pajeno. Taj #aH norade upaoropcKa BOJBoaa CTaHO YckokobhL. <i>paHny3a ce HOByKy ao U,aBTaTa, r#e hm je
6ao rjiaBBH CTaH c hobbm bpxoubbm 3anoBeAHHKOM l>eHepa.iOM MapMOHOM (Marmont).
MapMOH je Ty HMao jxo 20,000 Jtyaa, na 18|30.
cenT. noije aanpefl h cy36aje BJiaaaKy oa .ByTa %o
Moj^ema, KaMO ce Hohy noByKy h Pyca ncnpe^; ca;ie.
Taj #aH norc6e o# pacaHCKe nyniKe je^aH (J>paHaycKH
^eaepaji. Cyipa #aH nocjie KpsaBe 6op6e noTHCHe Map
moh Pyce #o HoBora, aaa 20. cenT. (2. okt.) Jionia My
cpefca 6h: Pyca My je^HO o^e^eae CKopo yflamTanie,
a Cp6a My TOJiaKe rpaHaTape noceKome, na, MapMOR
ycTyna y CyTopaHy. y bcto BpeMe 3aa^e cep^ap Idbko
MapTBHOBah a ocbojb ({)paau;ycKB CTaH y BaTajiaaa,
iyje saoaBa TonoBe a ocjio6ob 3apo6.i>eHe Pyce. KpBaBa 6oj Tora ^aaa noKa3a MapMOHy, #a Ty HeMa mane.
Ofly Hofci ocTasa cboj Ta6op y CyTopaaa ca 7 Tonosa,
no6aiia cse TeniKe CTBapa a KpeHe ce Kpa^OM U,aBTaTy. Ajib ra ona3a nrjaoropcKa CTpaaca; npso ra ctb(

>

147

come Cp6n ca

BJia^HKOM h eTa#ome ra 6hth, a nocie

CnaaH <^paHuy3 na#e h MapMOH
h
Pycn.
npacnenie
ce je#Ba cnace y cboj yTBpi)eHH cxaH y U,aBTaxy. 3a
OBa 22 aaHa Pyca cy HMajin 600 mptbhx, pa&eHHx
h 3apo6ji>eHHX. Cp6n oko 200. 0,1 <PpaHu;y3a norirayo
je 1 ^eHepaa h 55 o*ni^epa, pan>eH je ^eHepaji MojiHTop h 37 o*Huepa, 3apo6jEeH je i^eHepajr Bose m 47
o$Bu,epa ca 1300 BOJHHKa; mptbhx h paaeHHX <I>paHny3a 6hjio je Ha 3000. Ochm Tora #o6hjih cy caseshhb,h 50 TonoBa, MHora KOJia c xpaHOM h 10 aa^a e
xpaHOM h o:e6aHOM. Bjia^HKa je on pycKor uapa #o6ho
Kpcx oa #para KaMeHa h ncnjiakeH My je TponiaK, kojh
je HMao npa 3ay3HMan>y Bokc
BejiHKH ry6nTaK npHMopa MapMOHa, #a ce,nH y
3,y6poBHHKy h HaBTaTy, r^e cy ra y3HeMHpaBajie Maae
cpncKe nere. CeH>aBHH saApjKH y Boipc 2000 I^pHoropaua h 1000 BoKeJba, a ociajie pacnycTH KyfcaMa. Ca
$jiotom, Ha kojoj je 6hjio 150 GapaHHX Cp6a, ocbojk
Cea>aBHH 30. hob. (12. nen.) Kopqyjiy, r^ece oco6htg
CHJiHKOBao Bjia^H^HH 6paT CaBa, kojh je ;io6ho op^K
r
cb. ypi)a; a CTaHKO lleTpoBHh 2jo6ho je 3jiaTHy ca6jby
h opACH cb. Ahc 2|14. AeK. okt. ocsoje Pycn h Cp6a
Bpaq. Ajih Ty CTaa&e CeaaBHHy Becx, #a Ajih nania
o# JaaHHe xoke #a y#apn na joHCKa ocTposa, Te CeH>aBHH o^je^pH c (J)jiotom y Kp<J), ocTaBHBniH y npnMopjy caMO TpH sejiHKa y6oJHa 6po.ua. Ha 6a#H>H #aH
1806. ro^HHe o6jaBH nopTa Pycaja paT h <J>paHn;y3H
dyne y npnjaTeJbCKe o^HOce c Typnnivia y Xepuerobhhh h Ap6aHHJH. Ajih ce thm y Boh.h HHcy MHoro
H3MeHHje CTBapn. 06e crpaHe ocTaBHjie cy, #a KoiiKe
naiiHy Ha BejiHKOM 5ojnDiTy na cesepy. MnaK Hnje hh
oko U,pHe Tope 6hjio cse Mapno. Y XepijeroBHHH cy
Typua noqejra MHoro jKembe npHTHCKHBaTH xpnuiiaHe. Ha xpninkaHCKe raajifte #0K0Ha Bjia^HKa neiap
r

10*

148

ca CaHKOBCKHM, #a y#ape Ha OHoromT. 2|14. anp. na^Hy

noa OHoromT 3000 I],pHoropau,a h 1000 Pyca; ajin o#
uejior nocjia He 6h Henna, jep pycKH KOMan^aHT, hotnyKOBHOK 3a6jejiHH, cnope^Ka ce ca CaHKOBCKHM h
#HrHe onca#y. Hnje ycneniHBJe ncnao hh HOKyniaj
Pyca h IlxjHoropaHa npoTHB Kjio6yKa 18J30. Maja, jep
bx y^pymeHH Typun h <f>paHii;y3H c occthom nrreTOM
cy36njy.

Hajnocjie 26. jyH. (8. jyji.) 3aKJLyqn ce y Thji3HTy MHp, y kom AaeKcaHaap I. o6efea, ,a,a fee <paHiiy3HMa npe#aTH Bokj. Ilpe,a,aja ce HSBpmn 29
31.
jyji. (10
12. aBr.). Bjia^HKa je npe Tora ca I],pHOropijHMa OTHmao y CBOJe cjio6o,a,He rope.

3HaK cBora npH3HaH>a 3a BejiHKe ycjiyre noCJiao je A.ieKcan^ap I KpajeM 1806. ro#HHe Bjia^HUK
IleTpy 6ejiH KJio6yK ca kpctom yKpameHHM aHJaMaHTHMa, niTO je HaJBefee ofljnmnje, Koje ce y Pycnjn #aje

apxnjepeJHMa.*)
<3>paHn,ycKa ynpaBa y ^ajiMai^uJH h Bonn Moace
ce y3eTH Kao 3opa Gojbhx BpeMeHa 3a one 3eMJi>e. MjieTaqRa ynpaBa nrajia je caMO 3a thm, KaKO fee H3 h>hx

bito

BHme KopncTH #a Hcn,e,a;H, ajin hm minna HHJe 3a

HnKaKBa HH,a;ycTpHJa h TproBHHa Hnje ce

to #aBajia.

TaMO pa3BajaTH. MjiexaqKH gHBOBBBna oe^ajin

KaKO fee hito npe #a ce o6oraTe. ILicmctbo je
HMajio Hajsefee nosaacTHije. ,3,ajiManBJa je ^asaaa Haj
sefeH 6poj BOJHHKa y M.iexaqKOJ bojcuh. y cboj ,2[ajiManojn Hnje 6hjio HHKaKBHx apyMOBa; TeK npn caMOM
Kpajy MJieiaqKe BJiajiaBBBe ypa^Bjio ce HemTO y tom
Morjia

cy,

noraeay. Cse bito ce y Ha.iMan,HJH npoHSBO^HJio, mooo

ce H3B03HTH caMO y MjreTKe h caaio y MjiennMa moivih
r

*)

188-216.

Me^aKOBHt,

IIoBjecTHima.

dp.

157

168.

MioaKOBnk,

CTp.

149

cy ^ajiMaTHHUH KynoBaTM uito hm je Tpe6ajio. Ha KynoBaae cyKHa y Hy6poBHHKy 6Hjia je y^apeHa rjio6a
o# 500 ayKaTa. Hh y caMOj ^ajiManHJH HHJe ce Morjia
xpaHa bo3hth H3 jeAnora rpa#a y Apyrn. Eeky Jia^y
oa 500 BaraHa iraje 6hjio cjio6oaho rpa^HTH y ^anaiar

hhjh, IIIto je

,HajiMan,HJH 6hjio 3aHaTa h HHAycTpnj-

ckhx npeAy3eka H3 CTapHJnx BpeMeHa, cse je to yryMJieTaqsa TnpaHnja. Je^BHO ce y ,HajiMan;HJH

npoH3BO,aiHJio cyKHO oa AOMake syne; ajiH ce h obo mopajio cjiaTH Ha 6ojeH>e y Mjictkc CyKHO ce HHKyA Hnje
CMejio H3B03HTH. Y pn6apcTBy cy ce qHHHJie csaKe npenoHe; ao nojiOBHHe cenTeM6pa Mome cy ce cp^ejre boshth cano y MjiexKe, r#e cy hx njiabajin, KaKO cy
XTejin. CBHJie ce hpoh3boahjio Bpjio Majio, a npena ce
y MjieuHMa. Je^Ba ce totoehjio hcdito jiojaHHx h boihTaHox cBeka, ajiH canyaa, xapTHJe, nocy^a MopajiH cy
jia6aBJbaTH H3 M;ieTaKa. IIIiaMnapHJa h KH>H3Kapa HHJe
6hho. Ako je ko h XTeo dito Aa *ihhh, BJia^a My je
ranjia

ronjioj
CMeTajia.
MjieTaqKOJ ^ajiMauBJH HHJe 6hjio
jiHMyna h HapaHqe, na hh opn3a, KpyMnnpa, JiyKa! TeK
nocjie,nff>Hx ro^HHa MJieTaqKe BJiaAaBHHe noqejin cy y
yUajiManajn saBO^HTH HeKy BpcTy noniTe. BojHHije h
capoTHHiTa 6njia cy y Hajropy cxaBby; nosqaHnx h eKOHOMCKHX 3aB0^a HHKaKO HHJe 6HJIO.
noraeAy Ha Bepy MjieqHkn cy y ^ajiMauBJH h
Eouh npH3HaBajiH caMO nanHHCKy. IIpaBOCJiaBHH cy y
rpa^OBHivia MopajiH OAaa3HTH y KaTOJinqaHCKe u,pKBe, i\a;e
cy hm KaTOJinqaHCKH cBefeeHHun AasajiH cseTe Taj He;
aKO cy hm r#e ycTynnjin upKBy, y oboj je Mopao 6hth
h KaTOJinqaHCKH ojiTap. IIpaBOCJiaBHH eBenrreHHUH mo.pajiH cy HcnoiieABTH phmckh chmboji Bepe h CTOjajiH
cy hoa 6HCKyncKHM HaA3opoM. CaMpTHHKa je Morao
norpencTH caMO KaTOJinqaHCKH csekeHHK. CsHMa HaqnmnM3L pa^HJO ce Ha noKaTOJinqaBaity npaBOCJiaBHax.

150

3aHda je HaJBefee *iy#o, #a ce npaBocjiaBjLe y ,3,ajiMa~

hhjh mofjio y TaKBHM npajiHKaMa oapsKaTH; ajin Beta
no.iOBHHa ^ajiMaTHHCKHX raoKaua o,n ohhx je npasocjiaBhhx Cp6a, Koje cy Ha CBaKojaKe pysKne Ha^HHe npeByKJiH y pHMCKy Bepy. TeK 1754. ro,HHHe ycnejra cy
npaBOCJiaBHH Cp6n y CKpa^HHy, #a CBOjy u,pKBy h
CBeniTeHHKa eMaHUHnyjy oa 6HCKyna. MjieTamsa Bjia^a
h yBB^ajia je noTpe6y, #a ce upaBOCJiaBHHMa y ^ajiMauhjh #a,ne BJia^HKa; ajin to hh no bito HHJe AonymTajio
TaMoraae ^aHaTH^KO KaTOJranaHCKO CBefeeHCTBO.
,J,y6poBHHKy je c TproBHHOM, saHaTBivta, HH/iyCTpnjoM h nojLO,n;ejiCTBOM 6ojte CTojajio; aan y norjie^y

Ha Bepy

MpaqHH ayx pHMCKe hcto-

Bjia,a,ao

je

^hm

je

npecTajia Ha .nyGpOBaqKoj rpaHHun

jiepaHunje.

Taaio

nocrojaTH cpncrca apacaBa, HasajiejiH cy o#Max ca noaTOJiHqaBaH>eM npaBOCJiaBHHx Ha ohom seivuBHrnTy, Koje
cy cpncKH BJia^aonn 3,y6poBBHKy ycxynnjiH y3 yc.iOB,
1724. to^hhh
#a TaMO yBeK cpncKH non noje".

il

naeMnfe Cp6nH H3 Pycnje Casa B.ia^ecjiaBHfe

y 3,y6p0BHHKy, na 3aM0JiH, 4a My ce aonycTH,
#a 3a CBOjy nopo^Huy y cbojoj 6aniTH carpaau npaBOCJiaBHy Kanejiy, y kojoj fee My h MaTH CTapa 6hth

Kyiia

Kyfey

norpe6eHa, Kaa 6y#e npeMHHyjia. Moji6y osy npenopynm je #y6poBaqKOM Befey caM uap BeiiHKH IIeTap ajin
3a to je nana BeHe#HKTo XIV. y
sefee ofl.6u moji6v.
1743. toahhh npenopyqno #y6poBa*iKOM Befey, #a hh
no ihto He #a npaBOCJiaBHHMa #a ce HaceJtaBajy Ha
^y6poBaqKOM seMJLnniTy, hhth na TpnH npaBOCJiaBHe
najiy^epe h CBemTeHHKe y cbojoj 3eMjbH; a 3a OHe
npaBocjiaBHe, kojh ce y ,3,y6poBHHKy Hajiase nopa^H
TproBHHe, #a o^pcun Hapo<mTa csefeeHHKa, kojh fee hx
;

y^HTH phmckoj Bepn. CnoMeHyjiH cmo, KaKO cy ,3j()poBqaHH otkjiohhjih BejiHKy onacHOCT, Koja hm je npeTHJia
ycie^; yroBopa c PycHJOM y 1773. ro#HHH, no KOMe

151

cy HMajm .nonycTHTB rpa^eite y 3,y6poBHHKy npaBOcjaBHe Kanejie. TojiHHe 1803. nocTaBH AjieKcaH^ap I.
<oHTOHa 3a pycKora KOHcyjia y ,3j6poBHHKy. OBaj ,noBe#e #Ba npaBOCJiaBHa CBeniTeHHKa 3a KOHcyjiaTCKy Kane:iy, ajin BehHHa ^,y6poBaqKora Beta 3aKJByqn #a ce
ooa OBa CBeniTeHHKa yooHe H3 rpa.ua. PycKa Bia^a
3a npaBOcjiajia je oniTpe HOie, ajin ce He noMoace.
CJiaBHe y ^y^poBHHKy ocbctho je MOCTapcKH BJia^HKa
AHaHBJa (rpK, 04 1778 1802. ro^HHe) noKpeTHy tbo3#eHy qacHy Tpane3y, Ha kojoj je y je#HOJ Kyfea H3Ban
rpa#a TajHo cBpmHBao 6o?KJy cjiy^K6y Kaay^ep H3 MaHacTHpa .Hy^cH, kojh je Tora pa#H TaJHO #0Jia3H0 k
CBOjy 6pa,ny yBeK je Mopao *iBMe 3aM0TaTH.
y Bone je 6poAapcTBo 6hjio 6ojbe pa3BHJeHO, 6jiaro^apeliH npaBnuaivia, Koje cy KHemaBe h onuiTHHe #o6HJie npn npHMan>y MjieTa^Ke BpxoBHe B.iacTH
a;iH hh
TaMO HBje 6hjio HHKaKBe HH/iycTpnje h 3aHaTa, hhth
ce noJbOAeacTBy noKJiaitajio KaKBO CTapas>e. Ako cy
yroBopn h jaMqHjin npaBocjiaBHHMa cjio6o,ny sepe, 6hjih
cy nnaK H3JiaraHH yspe^aMa h Hacnjby, h neTHitCKH
MHTponojiHTH, kojh cy HMajiH ayxoBHy BJiacT Ha^ npaBOCJiaBHHMa y Bonn, HHcy Majio CKp6a h neqajin HMajiH
oa nodynaKa <i>aHaTHqHor CBefeeHCTBa KaTOJinqaHCKora
h MJieiaqKHX BjiacTH c npaBocjiaBHHMa y Bona.
1806. ro#HHe
ABCTpHJCKa BJia^aBHHa on 1797
HHje MHoro H3MeHHjia y HaBefleHOM cTan>y y ^[ajiMahhjh h Bouh. Ajih ca <ipaHD;ycKOM ynpaBOM h TaMO cy
HacTajin jienniu j&im. Mine <|)paHH;ycKora oaBHor npoBH,nypa ,ZI,aHflyjia yBeK fee ociaTH cbct.ho y HCTopaja
,Ha.TManHJe, Koja jcnaHnyT oceTH 6jiaro#eTH My^pe h
noniTeHe ynpaBe. Y CBHMa CTpyKaMa jaBnora 5KHBOTa
oceTH ce hob ayx. SaKOHOM 3a KpajLeBHHy MjrapHJy
o,a;
22. jyH. (4. jyj.) 1810. aaae ce Hapo.2i.HOJ hikojih
napo^HH je3HK; Hape^H ce OTBapaae 25 ^HMHa3nja,
r

152
Mei)y BbHMa

y ,Hy6poBHHKy (BHina) h KoTopy. 30. jyn.

1806.
noqeo je y 3a^py H3Jia3HTH Rpajbcnu
(12.
II regio Dalmata, npsn nojiHTHqHH jihct
ficLAMaTun
H3Jia3HO
^ajiMai^BJn.
je He^eJtBO, cpncKH (jiaTHHHnoM)
y
h TajiajaHCKH. IIpecTao je H3Jia3HTH 20. Mapia (1. anp.)
1810. jep je y 6e*iKOM MHpy 1809. ro^aae ABCTpnja
Mopajia <frpaHnycKOJ aa ycTynn h XpsaTCKy #0 Case
h KpaibCKy, naje on ropnne, Tpa^HinKe, TpcTa, Hcipe,
KpaH>CKe, XpsaTCKe, 3,ajiMau,HJe, ,3y6poBHHKa h Bone
HanojieoH I. o6pa30Bao KpajteBHHy HjrapHJy ca cpe^HinTeM y Jby6ji>aHB, rae ce B3^;aBao BJia^HH jihct Ha
CJiOBeaaqKOM, 4>paHnycKOM, BeinaqKOM h TajiHJaBCKOM je3BKy. 3a npaBOCJiaBBy npKBy y ^ajiMannJH
3Ha*ra
^paHuycKa ynpasa eMaHUHnanHJy o^ KaTOJinqaacKe thpaHBJe. Bek 23. MapTa (4. anp.) 1807. Hape^n BOBa
BJia^a #a ce phmcko CBeteHCTBo He Meraa y nocjiose
npaBOCJiaBHe n,pKBe; a 7 1 9 cenx. 1808. H3.ua HanojieoH I. yKa3 3a ype^eBbe npaBOCJiaBHe n,pKBe y
^ajiMaiiHJH. Osaj yKa3 o^pe^HBao je, #a ce nocraBH
npaBocJiaBHH enncKon c njiaTOM on 15,000 #he #a ce
ocHyje npaBOCJiaBHa ceMHHapnja ca ,aoTan,HJOM 03;
15,000 ahh.; 4a ce boa npeflecuHHiuTBOM rjiaBBora npoBH^ypa cacTane ca6op on 40 npaBOCJiaBHnx JanMaTHHau,a, kojh fee caqHHHTH npe^jior 3a ype^eae upKBe,
3a 6oJte ype^esbe napoxnja h 3a no#MHpHBaH>e TporaKOBa, on kojhx nojiOBHHy .naBahe #pjKaBa. CeMHHapnja
ce HHJe Morjia ocTBapmH 36or bc^hthx paTOBa, a.in
ca6op npaBOCJiaBHe upKBe .na.iMaTHHCKe caciaHe ce y
3a#py y HOBeM6py 1808. ro^HHe h CBpmn cboj nocao
y ^eKeM6py. yKa30M on 14|26. MapTa 1810. nociaBH
HanojieoH BeHe#HKTa KpaJBeBHha 3a npaBocjiaBHor
enncKona ,3,ajiManHJe h Bokp; a 3a ^eaepa.iHora bhKapnja y Eohh apxHMaH#pHTa "BepacHMa 3eJiHha. BjiaAHKa Ileiap H3ry6no je thm H3 cBora no#pyqja Bony,
jyji.)

15-

ajin ce

Morao TeranTH, #a cy 3a

npaBOCJiaBHy

upKsy

TaMOfflBby HacTajin 6ojbh #aHH.

J^OKJie <I>paHu;y3H

ke hx

Hacy nosaajiH IJ^pHoropae,

npera3HTH.

MapMOH

mh-

oa
HanojieoHa flo6ojao ynyrcTBa, #a hchoa pyice nonpeTH
IJpHoropu HMa #a ce He uorcyce c PycHMa #pacaTH, jep
ke HHaqe #a ce Kajy. HaK je Hanojieony jyjinjy 1806.
npenopyqaBao MapMcmy, #a 3aBapaBa BJia^HKy IleTpa,
na y cenTeM6py, Ka# Bpeaie Majio 3axjra,nH, #a ca
12
15,000 Jby#H y^apn Ha IJpHoropije h #a hx cmosk^h.
Ajih Ka^ cy <3?paHHy3H no3HajiH I^pnoropiie, cacBHM cy
^pyK^HJe noqejin #a MHCJie o H>HMa. Heje BHme 6hjio
peqn o Hana,a;aH>y Hero je MapMcmy npenopy^HBaHO,
cjihjih

cy,

niajie

je

jib,

hx 3a^o6nje 3a
Kajj;

je #aKJie

<3>paBiiycKy.

MapMOH

.noniao

y BoKy, jaBno

je

Bna^Hi^H IleTpy, #a 6h mejieo c H>nMe caciaTH ce pa#H

ype^HBaaa rpaHHije. Bjia^HKa no^e y Kotop, ajin ra

IJpHoropnH He iiycTHHie, 6ojekn ce npeBape. Ha ysepaBaae CaHKOBCKora, #a Heivia HHKaKBe onacHOCTH,

aoi)e BJia,3,HKa y TBp,a,HH>y CBeTe Tpojoije ko# KoTopa,
ajin IJpHoropnH He oflCTynnuie o# H>era hh Kopana,
Hero ra #onpaTe #o MapMOHOBa CTaHa, a Ka,a; Bjra^HKa
yt>e y ^eHepaaoBy co6y, HaMecTe ce npe,a, BpaTHMa ca
rojiHM HOJKeBHMa, noniTO BJiaflHijH npenopy^Hine? aKO
6yl MapMOH noqeo meBp^aTH, #a ra
6an;H Kpo3 npo3op, a ohh fee c ocTajiHMa Befe caMH cbphihth nocao,
y cacTaHKy obom TyMa^no je KHe3 SaHOBHt. Pa3roBop
H3Me^y BJianHKe h MapjvtOHa tojihko je 3aHHMJBHB, #a
je Bpe#HO y ueaocTH caonniTHTH ra OHaKO, Kao ra
je caM BJiajiKKa npnSejieacHo.
Ka# je BjiaflHKa BH#eo MapMOHOBo rop#o flpsKa&e,
6e3 MHorax nepeMOHnja ce^He, a MapMOH ra 3anHxa:
^IIIxo Ba\i oke tojihkh I^pHoropixo? Ta bh ce oije
HeMaie HHana njianiHTH."

154
B.tajuKa:

He 6ojhm

CBe #a caM h y nojipyKqnje MJecTo sanao, a hckmojih o^e ^e caw; ho ohm

MeHe 6e3 ce6e ne nyniTajy, a ja oneT 6e3 h>h HHKy,a;>
oe

a c H>HMa csy^a h y CBaKa #o6a."

de

MapMow. Bh
ohe CBJexoBHa

BJia.ua?

ceeiuTeHO Jinue, na nrra BaM

Hero rjie#aJTe ijpKBy h upKOBHe

nocjiOBe."

BjiajuKa: ,,06oje mh je BjiacTH Hapo,a; y pyKe

npe^ao, a Hapo# ijpHoropcKH
a He 3HaM, Kano *paHcaquBbaBa saKOH, h #ok je BOJta Hapo^a, ja
HycKH
iy OBy npe^aHy mh BJiad ABOCTpyKor 6peMeHa ^p^caTH
h Kao BJepHH chh Mor cJio6o,a;Hor OTaqacTBa #0 Mojnje
nocjLe^BbHJe cnjia <y3#p2KaBaky h 6pauHTH. a
Ca# noBe^e MapMOH pa3roBop
PycHMa, Te y3
jipyro h obo pe^e:
A niia bh HMaTe c PycHMa, c
OHHM HenpOCBHJeiHTeHHM H cypOBHM HapOflOM, kojh je
h BaMa caMHJeivia HenpnjaTejb, kojh Tpaacn, ^a Bac cse
y poncTBO cnpaTB?"

BjiaflUKa: Mojihm, ^eHepajie, He #HpaJTe mh y

Mojy CBexHay h noHOCHTy cjiaBy HaJBefeer Hapoaa, Kor
caM h ja BJepHH chh. Pycn Hnjecy Hamn HenpHJaTCJBH,
sek Ham a je^HOBJepHa h je^nonjieMeHa 6pafca, noja
HMa^y TaKO Tonjiy Jby6ae k HaMa
Kao h mh k
H>HMa. BH^HTe, bh noKa3aHHM Majio^yniHJeM Mp3HTe Ha
Pyce h h>h u;pHHTe a ^pyrHM cjiaBeHCKHM rpaHaMa
jiacKaTe, caMO fta 6h thm Bara u,ap csojy unjeji nocxHrao; ho mh cmo cbh CjiaBeHH, HeMaMO HHr^e apyr^e
name Hajjeacae, Hame cjiase, ao ca chjihom h cpo^HOM
6pakoM PycHMa; jep ano nponaHy Pycn, nponajin cy
h cbh ocTajiH Cjiobchh h tko je npoTHB Pyca, xaj
je npoTHB CBHJy O.iaBeHa."
,

MapMOH OKpeee apyrn pa3roBop ie nouHe rp^HTH

Ujraoropae: I^pHoropcKH je Hapoa #hbjh h SecqojeqaH,
;

155

ohh Kao ahbjh Hapo#

yBaTe HenpHJaTOBa."

h BapBapH

CHjeny

r.iaBe,

Ka^

BAcirfUKa (aapyMeHHBiiiH ce y lauy): rocno#HHe,

HapoA je upHoropcKH Hapoa bhtciukh, oh je naeivieHHTa
Kao 6:iaropo#aH h cjio6o#aH
KapaKxepa h 6opn ce
jyHaK, 3^ CBOJy #pary ano6o#y; a ,na ohh cnjeKy rjiaBe,
HCTHHa je h Tone ce Hnje qy/iHTH; ho ce je qyjiHTH
Hapo,ny ^paHixycKOM, kojh ie cbom 3aKOHOM Kpajty Ha
cpe# nnjaue rjiasy o^cjeKao, Te cy to BapsapcTBO IljpHoropnH o,n <3>paHuy3a npHMHJiH, ho ra caMO flpyKqnje
ynoTpe6ji>aBajy: CHJeKy niaBe CBOJnjeivia KpBHHxjHMa; a
ohh He caaio #a Hnjecy oasy cjeKJin Hnrna CBOMe
u
Bjiaaaony, Hero hh cbom #pyroM cy^pjKaBHOM 6paiy.
MapMOH npeTehHM oacoM 3aBpnin cboj rosop:
3HaJTe, BJia^HKO, ao ca# ce 3Ba.ia IJ,pHa Fopa, a no
ca,n te KpBaBa, h (|>paHnycKa fee CHJia nonjiaBHTH same
rop^e rope h noKasaTH BaM, #a HMa Hapo#, kojh Ha#Maniyje Baraa ropcKa jyHanrrBa."
,

B:ia#HKa ce HHMajio He nonjiaran oa ose npeTH>e

h o^roBopn MapMOHy: ^YnpaB to 6h acejiHO 3a Mor
^HBOTa ^o^eKaTH n Bo^jeTH, '#a OHaj, op, Kor #anac
cTpenn unjejia Espona, #o je#Hor chjihof h cseTor cjeBepa, HaBojniTH h Ha OBy uiaKy Hapo.ua, KaKO 6h npoCTpaHH CBHJeT yBH^jeo, c khm ce mh Hejaq OOpHMO H
KaKBa je ona MHmnua, Koja ce bhtchitbom ctoji^thjaaia cjiaBH, tc 6h tck OH#a c.iaBa OBor Hapo#a y
CBHjeTy no3HaTa nocTajia."*)
H MapMOH y cbojhm MeMopfljaMa homhebc Taj
cacTaHaK. Ajih Kao #a ce Hnje Haj6o^e cetao, KaKO
je CTBap TeK.ia. Tao name, #a je Bjia^HKa ncKao, #a
ce c h>hm cacTaHe, a oho je hpothbho 6hjio. MapMOH
je mhcjiho, ^a te IJpHoropiiH hphmhth <j>paHnycKO no*)

216-218.

Me^aKOBHh,

IIoBJecTHima.

BaijJiHK, CTp.

91-93.

CTp.

169172.

MHaaKOBat.

cxp..

156
KpoBHTeJBCTBO, aaH ce noc:ie o ApyroM yBepno. 3a B.iaBe.iH, #a je
to BejiaqacTBeH qoBeK oso 55 to-

#HKy
#HHa

(BJia^HiiiH je Ta#a 6hjto 60 ro^HHa), BeoMa ayxoy noHainaEby otmch h ^ocTojaHCTBea. H to je

ona3HO MapMOH, #a je Bjia^nqaHa BJiacT y Il,pHOJ
Topa He3BaTHa, ajiH ,a,a My je yTHijaj Ha Hapoa Heo-

bbt,

rpaHHqeH.

Hocekn ce ca bcjihehm njiaHOBBMa, HanojieoH je

y BdHx y3eo h I^pHy ropy. IIo uapeBoj npenopyua
noKyraa MapMOH y 1808. to^hhh, je#a 6u Ha IJeTHH>y
Morao HaiviecTHTH je^Hor KaneTaHa, Kao ^paHuycnor
KOHcyjia. Bjia^HKa je npo3peo <i>paHu;ycKe Haiviepe, na
ae mejieiiH, aa D,pHa Topa nocTaHe bp3hhhm kojiom
jtHn.uoMaTCKHx cnjieTaKa, o^aje noHyay, nouiTO U,pHa
Topa HeMa HHKaKBe TproBnae, a h OHaKO CBa po6a
aojia3H y KoTop. Ca# npcujioaen MapMOH, %& fee Haqn
bhth apyM o# KoTopa y HnKninfe. H to o,a;6HJe B.ia#HKa. Ajih je MapMOH Tpaacao Ma KaKBy 3aKaqaJbKy.
3ancKa, #a My Bjia#HKa ycTynn MaHacTHp IIoA-MaJHHe.
#a yn> cmccth BOJCKy. BjiajuiKa My o^roBOpH, ,na oh
to He Moace yqHHHTH, jep MaHacrnp Haje aeroB, Hero
Hapo^HH, a #a Hapoa HHKaKO Heke .nonycTHTH, #a My
ko ocKpnaBH CBeTHH>y. Cse obo apasKHjio je MapMOHa,
#a Moace cnjiy ynoTpeGHTH.
KaKO Bpajakn Hacy xiejin #a ce noKope <>paHuy3HMa.
to MapMOH Hape^n, #a hx caTpy, qane te ce y.iHTH
CTpax h U,pHoropnHMa. "BeHepaji ^ejisoH (Delzons) note
aaKJie Ha BpaJH^e 10)22. asr. 1808. ca #eceT KyMnaHHJa (qeia). Bpajafen, 130 #pyra, no6ejy ce c h>hm
uejia OHaj #aH, HajnocJie Mopa^e ^ejisoH ycTynnTH c
jaKHM ry6HTROM. Ha to ce #orHe H a Bpajnhe l^eHepaji
Kji03eji (Clausel) ca 4000 BOJHHKa h tojihko npHMOpaua. KaKO cy naK <paHny3H OHora JieTa noqean aa
aa^apy XJpHoropn;e, Te cy y KoTopy MyniKeTajiH nona
kojh

je

Tpa^KHO noBO^a,

157

Ja3apa Pa^OHHfea ca Ifceryina h CHHa My, to cy cyce#HH U,pHoropu,H pa#o #ohijih EpaJHhnMa y noMok.
Kjioaeji je npe nojiacKa Ha Bpajake onoMeHyo B.TaaeKy,
3a He noMaace 6yHT0BHHUHMa jep 6h HHaqe <pami;y3H
mofjih #ofee h y U,pHy ropy. Bjia^HKa My o#roBopH,
3a oh caMO xoie 4a qyea rpaHHuy, kojoj ce $paHnycKa BojcKa npHMHqe, nomTO ce roBopu, #a Kji03ejr Tpa^cn
H3jrHKa ^a npo#pe y D,pHy ropy; yje#HO onoMeHy ije?

rpaHHije. Ilpe ho
0,3; mpHoropcKe
onoMeHa CTHoa, ytfape U,pHoropiiH Ha
<l>paHuy3e h obh nocjie ^cecTOKe 6op6e no6erome y
By^By 16|28. asr. 4>paHii,y3H cy Ta#a ouycToniHJiH
Epajake He mTeflekn hm hh H>HBe. 3a to cy hx IJpHOropuH TaKO 3aTBopH.TH y KoTopy, #a <3>paHu.y3H He
CMejaxy H3 rpa,na HHKy^, H3Jia3HTH, Hero caMO MopeM.
Hajnocjie ijeHepaji BepTpaH (Bertrand) HaqHHH c Bjia3,hkom Map. y hcto BpeMe noKymaBao je MapMOH, #a
CKa^apcKora nauiy #HrHe Ha IJpHy ropy, c kojhm je
BJia>HHKa y jyjinjy yroBopno MHp. OBy onacHOCT yMeo
je BJia^HKa #a otkjiohh.*)

nepa.ia, ^a ce yKJioHH

hito

je

OBa

Aa HMa
Mapa. <paHnycKe cnjieTKe HHcy npecTajajie, hcto TaKO
hh TypcKe; apxHMaH^pHT ByqeTnfe one r je no*ieo cejaTH pa3#op, y3 to Ba3flaniH>e Myne y 3eMJtn. ,3,a 6h
cnpoTHH>y y HHKnrafcKqj ftcynn h 03pHHHfenMa 3aKjiOHHO
04 hhrhih^khx 3yjiyMfeapa, BJia#HKa je 1809. ro/tHHe
npeKo uejior aeTa ca HemTO BojcKe npoBeo Ha ILiaHHhhhh cnpoky OnoroniTa. Ca CKa^apcKHM MycTaj naniOM,
kojh je HenpecTaHO niypOBao c <E>paHuy3flMa, HMao je
,iajieK0 036HJBHHJa nocjia. IIoniTO ce 6ho Ayro cnpeMao,
MycTaj nama KpeHe BOJCKy Ha Ilnnepe y 1811. roAjih BjiaAHi^a IleTpy

HHJe 6hjio cy^eHO,

r

*)

Me^aKOBHh, rioBJecrmma, CTp. 172 177. MiuaKOBHii, CTp. 218.

Bai^iiK, cxp.

9496.

158

#hhh.

CKopo

PaTOBajio ce

nejie

roABHe,

Hajnoc.ie ce

MycTaj naraa npa3aH BpaTH. HcTe ro^HHe yjjapao je

CyjieJMaH naraa CKon:i>aK Ha ,Hpo6H>aKe, kojh cy ce
<>hjih o,a,MeTHyjiH,
na hx je oneT noKopno. y 1812.
toahhh cnpeMajiH cy ce h <3>paHny3H h MycTaj naraa
Ha UpHy Topy. Y jyjiajy y^ape MycTaj naraa Ha *~by6otbh aaa ra I],pHoropHH TaKO ao^eKajy, #a cy H>etobh Ap6aHacn 6es o63npa yieKJia y Caa^ap. Me^yTHM
je 8
10,000 $paHuy3a qeKajro rjiac o nanmHoj no5eAH; a Ka,n qyme, Kano je naraa nponiao, noKyH>eHii
;

odaBe

ce Hana#aH>a.

CBe obo

speivie

Bjia^ana je 6ho na jyHa^Koj He-

HMao npaxa h

Tano #a je je#Ba
Morao HenpejaTeJLe oaGojaTH. 36or ncTe neBOJbe Haje
Morao hh Kapa^op^eBy 6op6y o# CBOje CTpaHe no#ynpeTH, Hero ce Mopao caMO #a orpannqa Ha #eMOHCTpaUHJe npeMa XepijeroBHiin h ApoaHHJH, qnMe je 6ap
tojihko ycneo, #a oaaH^e Hnje Tano^e Bojcna Mona
akn Ha Cp6Hj*y. tberoBO po#oJi>y6HO cpije KOJie6a.io ce
H3Met)y npoTHBHHX qycTasa, KaKO cy Ka# rjiacoBu cthBOJbH, jep HHJe

ojiOBa,

3ajin H3 Cp6nje.*)

Meijy thm je

Ha Pycojy h y
,2,aHe3, #a no30Be BJia^HKy #a y^apa Ha <I>paHn,y3e y Bonn. Ileiap
My o^roBopK, #a he to yqHHHTH, qHM 6y#e H3BenrreH,
#a je EHrjiecsa c PycejoM. npajiasa 3a to yqaHH ce
Bjia#HUH 1813. ro^HHe, Ka# je Hano.ieoH y HeMa^iKOJ
je^Ba oflOiieBao Pyemia h h>hxobhm caBe3HauaMa. BjiaAHKa 27. asr. (8. cenT.) no30Be IJpHoropne, aa y,a;ape
Ha Bony, niTO obb je^sa #oqeKarae. 11 23. cenT. #o<mje BJia^HKa Ey^By, a cjTpa #aH Ao6ajy IJpHoropua
HanojieoH y#apao

jyjiajy 1812. .no^e eHiviecRH

*)

219230.

Me^aKOBaK,

IIoBjecrHHija

nyKOBHHK

CTp.

179

194.

MHaaKOBHh,

cip.

159

TBpflHH>y

Tpojnuy ko# KoTopa.

obhm ycneeaivia H3-

BecTH Bjia#HKa eHrjiecKor a^Mnpa.ia Ha Bncy h aBCTpejCKor ^eHepajia y ^ajiMauajn (ToManmiia?). Hana^aae
e HadaBH. UpHoropun h Bokcjbh OTMy 1527. ceirr.
6aTepnjy koa Bepnra ca 3 xona, a Tpa #aHa sa thm
6aTepfljy Ha Pocaivia ca 4 Tona, Obh ycneca 6hjih cy
Ba^KHH, jep je ca# eHrjiecKa (J)j/OTa, hjih aBCTpnjcKa boj~

CKa Morjia MopeM flofen y BoKy. 28. cenr. (10. okt.)

3aTBope D,pHoropn;H <X>paHn,y3e y Hobom, a 1|13. okt.
Aolje y KOTopcKH 3ajiHB eHrjiecKa #jiOTa. Ca# npacTaHy
y3 Bjra^HKy h ^oGpoTa h IIpqaH>, a IlepaniTaHH hctcpajy <3>paHijy3e H3 Tsp^aae h 3a thm ocsoje 6aTepHJy
Ha Cb. T>op^y ca 10 TonoBa. Ilocjie 6op6e oa 48 *iacoBa Ao6njy DjmoropHH h npHMOpun Hobh h IllnaHbOJiy ca 33 Tona.
y *paHuycKHM pyKaMa ocTao je jom Kotop, kojh
cy U,pHoropn,H h npHMopua qBpcTO 3aTBopnjiH. 3anobcji;hhk eHrjiecKc ecKa#pe, KaneTaH XocTe, .upvalue #a
Moace H3 3aaHBa OTnhe, ocTaBHBnra y Bona BJia^HKy,
komc ce TyncHO Ha cnaeTKe a6aTa BpyHaua, Kora je
ABCTpaja nocjiajia y BoKy #a ^HnjiOMaTHme.
,HoKJie cy apacajiH Kotop 3aTsopeH, ca30Be BJiaji,HKa IJpHoropue h BoKeJte y CKynniTHHy y ^oGpoTH
Ha 29. okt. CIO. hob.) h Ha EberoB npe^or ca^HHe
OBaKBO HHCMeHo: ^Baje norpaHHtme npoBHHnwje Ujraa
Topa h BoKa 3aKJiHH>y ce ysajaMHO rocnoaoM 6otom,
aa fee 6hth BJepHe h CBar,a,a y CBaKOM cjiy*iajy h #0ra^ajy ocTaTH yje,a,H0 cacTaBJteHe. Kaso cy ce ca.ua
npe,najie no,a bhcoko h mo^ho noKpoBBTejBCTBO Tpnjy
caBe3HH apxaBa, Pycnje, ABCTpaje h BejiHKe BpHTaHHJe, TaKo y HMe hcth npoBHHijHJa h>hobm aothuhh
TJiaBapa H3JaBJi>yjy, aico 6h Hr#a noJiHTnqHa oncTOJaTejLCTBa npHHy^Hjia je^Hy hjih #pyry npoBHHn;HJy noajioacHTH ce jeAHOj* noHaoco6 6y,a,H kojoj o# pe^eHH #p-

mo
maBa,

#a fee o6a a,Baje jinjejiHTH hctv cy#6HHy, t. j.

te o6a,3,BHJe no;po5KBTH ce hctoj BJia#H Ha OHe noro#6e h c ohhm noBjiacTHijaMa, Koje cy ysKHBajie h
Koje Ha^ajy ce #o6hth h y nanpoje^;." OBaj aKT hotnHmy npBO BJia^BKa h ryBepHajiyp Pa^OHafe y hmc
IJj>He Tope a Ep#a, na OH#a npcncTaBHHHH o,n; 16 60KejBCKHX onmTHHa.
3a thm je B^a^HKa 3aBeo npHBpeMeHy BJiajiy no#
HMeHOxM I^euTpajtue KoMucuje, y Kojoj je oh npe#cejtaBao, a y H>oj je 6hjio 9 qjiaHOsa H3 Bone h tojihko
o# I^pne Tope h Ep#a. IIoniTO ce Tauo yqHHH hito
je Tpe6ajio 3a yHyTpam&B pej, nonute B.ia#HKa
CBeMy
H3BemTaj pycKOM n,apy. Y D,eHTpajiHOJ Komhchjh no*ray
ce ^oroBapaTH, ,a,a nomjby ,a;Ba senyTaTa, je^Hor IlpHOropna h je^Hor BoKejta, &o caBe3HHx #BopoBa c mo.i6om, Ma kojh 6ho rocnoaap Ha# OBe ase ca# y je^Hy
npoBHHD;0Jy cacTasjbeHe 3eMJbe, #a hm 6yay caqyBaHe
H36opy .nenyTaTa HBje ce mooo
crape noBjiacTnue.
ziotn #0 carjiacnocTH, jep ce noqeao noKa3HBaTH hcko
Hecnopa3yM.T>eH>e H3Me^y 6oKejbCKHX KaTOJiaqaHCKHX n
npaBocjiaBBHX onmTHHa. Bajb^a je Ty HMaaa npcie
.unnjiOMaTCKa BeniTHHa a6aia BpyHaija.
Ka# ce U,eHTpajiHa KoMncnja Hnje Morjia #a cjiojkh
H36opy
.uenyiaTa, B.ia^HKa 04 cfioje CTpaae nonute
y
so pycKora napa CaBy FJjiaMeHn;a ca hhcmchom mojiGom,
#a nap npHMH Iljmy Topy h Bony y CBOJe 3aKpH;i>e.
a OHe .na ce KopncTe cbojhm CTapHM c:io6oAaMa. Ako
ce pycKH nap He 6n o^a3Bao toj moji6h, HMao je ILia#a mojih 3a noKpoBHMeHaii; o# Bjia#HKe nyHOMofenje,
TejBCTBO ABCTpnjy h EHrjiecKy. ^hm je ILiaMeHan, nomao H3 Bone, a KaTOJiaqaHCKe onmTHHe OTnpase MOJiGy
^eKeM6py
feecapy, #a cbojom bojckom 3ay3Me Bokv.
ce npH6jiHmHBa:ia Bonn aBCTpnjcKa Bojcna noa ^enepajiOM To^opoM MnayTHHOBiifieM. Ha Ty bcct nnrae
(

jra

161

Kao h ^euepa.iy ToMamnfey,

kojh je 6ho Hasna^eH 3a ry6epHaTopa y ^ajiMauHJH,
MO.iefen hx, #a Bojctia He y.ia3H y BoKy, ;uok Ha H>eroBy noc.iaTy MO.i6y He ,a,o^e o^roBop oa pycKor hjih
aBCTpojcKor ijapa, jep IJpHa Topa h BoKa y3ajaMHO
cy ce ooBesajie, aa fee y Hanpe^ ocTara Hepa3JiyqHe.
Meijy thm ce KaneTaH XocTe c eHruecKOM ecKa,a,poM BpaTHO y kotopckh 3a:iHB h HaMecTHO je 6aTepajy Ha 6p#y Bpiviny, kojom je 6ho KoTop. He morykn BHme ^pacaTH ce, ^eHepaji Toxje (Gautlrier) npe#a
ce 27. jieK. (8. jaH.)XocTy, a FjtyqeBe o# rpa^a iipHMe
y HMe I^eHTpajiHe KoMncHJe H>eH nOTnpeflce.zi.HHK BhhneHijo JToBpeHqeBnli h ryBepna^yp Byno Pa^OHnL Ilocjie
TpH ^aHa o^e enrjiecKa ecKa#pa uoji 5y6poBHHK, a
xaMO ce BpaTH h MnjiyTOHOBafe, kojh je c bojckom 6ho
aomao ,a,o HoBora.
Bona oqnmkeHa o# <3>paHny3a, otKa,ai je TaKo
nycTH B.ia,nHKa Kykaiwa D,pHoropue h BoKejte h 3aApHcaBniH y3a ce caaio 10 IJpHoropaija, ynpaBjBao je
ca H,eHTpa.iHOM KomhcojOxM 3#pyjKeHHM 3eMJLaMa, oqeKyjykn o^roBop n;apa AjieKcaH^pa. OBaj o^roBop hhKaKO HHJe ^0Jia3H0, a Me^y thm ,no6HJe MnjiyTHHOBali
Hajior, jia, 3ay3Me BoKy. MnjiyTHHOBHfe 27. Maja (8. jyH.)
1814. npe# 3opy y^apn Ha Hobh, h3 Kora ce H,pHOropuH yKjione. Hcth #aH y Beqe &o%e Ha uyTy y Koxop #o OKpmaja c 800 D,pHoropan,a h npHMOpan,a*
CyTpa ^aH o# no^Ha ao Beqepa 6operae ce no# Ko~
TopoM I^pHoropuH h MHjiyTHHOBHkeBH rpaHHqapn. U,pHoropan,a na#e oko 200, a na^e hx #0CTa h o# rpaHHqapa. Mom#a 6a ce Ty h BHme KpBH npojinjio, ajin
y KoTopy hckh Jty^a 3arjiaBHme Tonose Ha rpa^CKHM
6e^,eMHMa. Bjia#HKa Ha to 1|13. jyH. c U,pHoropnHM&
one y CBOje rope, a cyTpa #aH y|e MejiyTHHOBHfc y
KoTop. 3a BJiaaiHKOM BpaTH ce yljpny Fopy h CaBa ILiaBJiaanKa Mn.iyTHHOBHfey,

HCTOPHJA IJPHE TOPE

162

nacMOM A.ieKcaH^pa I. nacaHBM y IIapB3y

y Kone ce BJiajjaija apenopyqyje, ^a He
CMexa ABCTpnjaHUHMa npa 3ay3HMaH>y Bone, qBMe uap
;/KejaH onpocTBTH BJia^aKy Spare, a Bona je
a OHaKO
a
BoKejte naK
npoiiBJeTajia no,n cjeHajy ABCTpBJa;
Hena ysepa, ^a fee hm ce noTnyHo o^pacaTa npaBaue
MeHan

20. Maja,

h noBiacTaue

Koje cy oa BaJKa^a yjRBBajiH.*)

C TyacBHM cpueM BpaTao ce BJia^aKa IleTap y
Iljmy Topy. IBeroBa 6jiara HaMepa c oCmoBJteBbeM ^p5KaBHe h nojiHTHqHe 3aje,HHaue Me^y I^phom TopoM a
,

H>eHHM npHMopjeM HHJe ce ocrBapa.ua. A.ni #aHac mo

5Ke>io o TOMe 6ojbe #a cy^BMO h MopaMO KasaTii, aa
je a Ty 6o3KJa npoMBcao pyKOBOflno cyAftaay IJpHe
Tope. 3aMHCJiHM0 caMO, #a je Ta^a IJpHa Topa aocnejia noa, aBCTpajcKO noKpoBBTdtcTBO, KanaB 6a beh
noaoiKaj xaMO aaaac BMao! MHoro je Henocpe^aaja oajia
Myna, Kojy je BJia^ana BMao y canoj U,pHoj Topa Tepajyfea <l>paHuy3e B3 Bone, Bjia^BKa je noipouiBO a
upHo B3a HOKTa 3ajiojKHO je uito je BMao #paron,eHOctb, ^a 6b CBpoTaa>B noMarao. Kano AneacaB^ap I.
o# 1807. ro^BHe Haje Banie .aaBao UpHOJ Topa ohbx
1000 tfyKaTa ropmH>e noinope, Kojy joj je uap IlaBJie
6ao o#pe,HBO, to ce hb Hajapeqe noTpe6e y seivuta Hacy
Mouie noAMapBBaTB. Cy^OBB npecxanie pa^BTa a y IJpaoj
Fopa HacTa npaso 6e3Bjianilie. ILieMeHa cy ce Met>y
co6om KpBBJia a Me^y H>BMa 6aae cy ce uaiaBe
^BTKe. Fp#Ha Tyra o6y3BMajia je :cpue ^o6pora B.ia^BKe,
rjicnajyka to 3jio. IBerosa 6jiarocT Haje My _a.onyniTa.ia,
ynoTpe6jtaBa ouiTpaje Mepe;
va,a npoTBB HenocjiymHBX
caMO caBeTBMa a noyqasaBbeM, Kao BepaH po^BTe.L
koji Henocjiyraae jteae, h3bo^ho je Hapoa na npaBa nyr
Ka cjio3b a Mel>yco6HOJ JBytfaBa.
;

*)

230 242.

Me^aKOBHK

IIOBJecTHHua,

crp.

195202;

Ma.iaKOBiili,

dp.

163
HeBOJby Haajiaacaxy h rjraAne ro#HHe. Geo
<5hto je 1816. ro^HHa y cbom ohom Kpajy OMaxHyjia.
Bja^HKa ce odpaTHO Ha KHe3a Majionia, #a npaMH y
Cp6HJy HeKOJiHKG capoTa&e H3 Hpo6n3 aKa. KHes

Ysa cey

nncMy
Mhjioui o^asBao ce hito CBojcEHj'e oboj meJLH.
Bpako
Moja
h
3,po6aai^HMa:
oh
cenx.
norae
26.
on,
napo^e cep6cKn! Ja Ayniy Mojy nojumao caM 3a Hapo^
f

h 3a 6pahy Mojy; n #aHac nojianceM h 3a sac hojiojkhth ohy h Bac npHMHTH ofcy y aejipa Moja... ja Bac
Kao 6pafey Mojy opHMaM."*)

Hamao c moji6om, Kojy je

1817. noc;iao AjiencaH^py I, MOJiekn no
qeTBpTH uyT, #a ce Ujjhoj Topa H3,n;ajy ohhx 1000
^yKaTa, hito hx je 3a H>y o,npeno n,ap Hanie, h #a
ee y PycHJy npHMe 800 #yiaa, Koje 36or r,iap mopajy jia, ce cejie H3 U,pHe Tope. A^eKcaH^ap I. Hnje
Morao #a 3a6opaBH o^roBop upHoropcKH o# 1804, ro^HHe h U,pna Fopa He #o6h nornopy o^pe^eHy joj
u,apeM IlaBJiOM. Bjia^HKa IleTap Temno ce THMe, hito
je 6ap OHa rjia^Ha capoTHEba iipHoropcKa, npHMJE>eHa
y Pycojy.
Haje

tojihko o#3HBa

8,29. Maja

Ako cy

U,pHoropnn Me|y co6om h kpbhjih,

Ka^
onacHOCT ohh cy je cjio^ho otKJiaaajiH. BocaHCKH Besnp J^ejiajie^HH nama cnpeMK
1820. ro#HHe 12,000 Jty^e, ^a Mopaqy ofprne o,a, H,pHe
Tope. Ilpe^, bojckom 6 ho je namnH jjejmGania, kojr
17 28cenT.*") y#apn Ha HecnpeMHy ropay Mopaqy h
BeiiHHOM je nonajin. Ka# flejiH^ama y#apn Ha #o&y
Mopaqy, #aqeKa ra Mopa^KH soJBO^a Mnna Pa#0BHtu
KO>ie cy Befe nnnepa 6hjih npHXHTa^H, Te ce Ty
onrrpo no6HJy. Y to CTHrHy h IIjeniHBHH h BjejioaaBce

je 6Bjia onniTa

*)

*)

Me^aKOBHh,

IIoBJecTflHEta, CTp.

203 204.

TaKo MajiaKOBHii; a MexaKOBHh HMa

17J29. anp.

164
jih^h h cbh cjiojkho HaBajie

TypijH HarHy

fteacaTH, ajra

Typne h

Ha

hm

je Ba^a.io

nojioaie

hx.

npokn ie^Hnat

asnpeaoM, F#e hx ko# H3Bopa Bone Mopa^e IJpHoropijH

npeTeKome h o# bbbx TpHCTa ja#a yqHHHme. CnjiaH
TypqHH nornfte Ty, na je Mopaqa Kpsasa noieKJia.
MHore cy 3khb6 noxBaTajra MopaqaHH, Koje cy o^bcih

Ha rapHDiTa on cbojhx Kyka, na cy hx TaMO noceiuiH.

Ujmoropaua je Maao norHHyjio ajin cy H3ry6BJin xpa6por cepnapa Mpnoja H3 IIoBHJa.
Typun cy HMajiH
npeKO 3000 mptbhx h paBbeHHx; caMHx KOH>a ce^ieHHKa #o6hjih cy KpHoropun npeKO 1200.
,

Obo

je 6ho 3a BJiannKe IleTpa nocjienitH Bekn 6oj

upHoropeKH c TypuHMa. Ajih Ma&Hx cyK06a 6h.io je

h aajke, kojh cy ce oGnqHO CBpmHBa.iH aypcKHM ryOHTKOM.

ro^HHe 1825. cenne Ha pycKH npecTO HnKOJia L

Bjia^HKa IleTap o6paTH ce hobom uapy moji6om, na ce
Itpnoj Popn H3#aje OHa noTnopa on 1000 nynaTa ro#HmH>e, Kojy je n,ap IlaBJie onpenno. Kao h na ce naKHa^HO HcnjiaTH h HeH33iaTa cyMa 3a 17 ronnHa. BejiHKO^yniHH n,ap onoGpn, na ce I^pHOJ Topn H3na noMeHyTa noTnopa 04 BpeineHa, Kan je oh ceo Ha npecTOf
a 3a ohhx 17 ronnHa peinahe ce KacHHJe. Kan je B:ia
4HKa 1829. roaHHe npnMHO ono6peHy noTnopy, occtho
ce Kao npenopo^eH. Y 36opy, kojh je ca3Bao thm
noBonoM, peqe niaBapHMa: He MoaceTe BiepoBaTH, ko.ihko caM ce y jijurn B03panoBao 3a npHMJteHy paflOCHy a Hac ijapcKy mhjioct. Ebo nwa Beli neceT ro^HHa, on KaKO ce 6ory mojihm, na mh 6or ysue echbot,
caMO na He rjienaM jane h HeBOJBe >ior Hapona; a can
6h skciho, na mh ofee 6.iarH 6or na nponyacn npnBpeMeHH Te^iaj Mor 2KHB0Ta 6apew sa neceT ronHna, na>

165

HKaKBO #oopo MOMe Hapo#y yqHHHTH h ^a bh#hm

cpehHH pasBHiaK yKpameHor ropcKor HBHjeTa, sa kojer HanpcaaK TpyaaM ce h mjhhm ce oa Moje MJia^ocTH,
na eso Bet h #o cje#HHe HeMofen h cTapocTH flocrrao.**)
Pa3#paraH HaciaHe #o6pH BJia^HKa, #a npHMJteHOM nap
ckom noMofcy nonpaB.iba ja^HO CTan>e CBora Hapo.ua. Ho
Tpefen nyT 3aBe#e y 3Cmjbh cy#, je^a 6n ce npeKBHyjio
caMOBOJBCTBO nojeaHHaua h SpaxcTaBa. Ajih cy aaHH
BheroBH Bek floxpajaan. Pa#efen Ha noMHpeifcy hckbx
^aicpBJBeBHx njieMeHa, ca3Bao je Ha IJexHae Hapo^Hy
KynuiTHHy Ha 18^30. okt. 1830. Tora #aHa y seqe
^o%y rjiaBapa k e>eMy h c h>hmc oko oraa ce^efcn,
noBe^e ce pasroBop, Kano 6h ce Haj6ojLe Morao Hapo#
noMHpBTH. Ocekajykn BejiHKy cjia6ocx, peue rjiaeapiiMa.'
v Ja Bek He&iaM panrra Kpaxe, mchh ce nocJbe^aH qac
npn6.iH3KH0 h ja fey osaj cbhjct ocxaBHXH. IlpenopyqyjeM bh ysajaivmy CJiory, mhjih BHTe3H h qecxaxH jynann! IIo3#paBxe mh CBy 6paky IJpHoropue h RasKHxe
hm, ,na h &ko iiM ce h>hxob rocuo#ap npecejiao y Bjeqhoct, jja je serosa Tonjia h nooie#Ha acejta, #a My
H>eroBa cjio6o^Ha 6paka I^pHoropun y MHpy h 6paxkoj Jby6aBH 6paHe csojy 6oro#aHy cao6o#y h #a ne
3a6opase, aa cy UpHoropua h cjio6o#hh jyHanH. Y MyqHoj h KyKaBHOJ, ajiH cjio6o#hoj 3eMJLH npejKHBj'ex MJia#y
nejaKOCT h cnjeay cxapocx. Boaca je BOJba, #a ce e
sawa pacTaneM BJe*rao, ho He 3a6opaBHTe Ha Moje pHje^H. 36oroM, i'jio6oah6 rope, h ne yseHyjia bh cjiasa,
^OKJieH Tpaje csnjexa h BnjeKa! Bjiaro^ax 6o5KHJa no
cpnje^H Bac h cBera po#a cpacKa! a Ho acejbH Heroboj y3\iy ra #Ba r.iasapa Hcno^ pyKe h noBeay ra y
na OflMopHeuy h cno<506y; Ty ce B;ia#HKa cnycTH
npecejia
Be^nocx.*)
kojho
ce y
snory

*)

Me.iaKOBHk, IIoBjecTHHua, crp. 217-218.

166

CyTpa aaa asaecy

npe# MaaacTap ynoKOjeHora

npoqaiajy B.ia^Bqaay

BJia^HKy h OKynj^eaoM aapo^y

Kojy je no EberoBoj sanoBecTH aaaaeao*

ceKpeTap Cbmo MbjiytbbobbL y TecTa>ieaTa je
B.iaAiiKa npeaopyqaBao CBHMa I^paoropaiiMa b Epi>aHBMa b 3aK.iBH>ao bx CBeMoryfeaM 6on>M, CBera CBeia
TBopaeM 11 cbom cbjiom Be6ecaoM, #a My acayae a MaHen #a ra y MBpy, tbdibbb b ji>y6aaB oamTeaapotfaoj
yKonajy h osKaae,
Be 6b bb kpbbbk KpBHBKy Tana
nporoBopBO bb ropice peqa;
Ba H>eroBBM mptbbm
npcHMa Bepy 3a#a#y b yTBp,ne Kpo3 csy IJpay Topy
b Bp#a, #a hbko HBKora hb 3a bito ae Taqe %o ^yp|eBa #ae, a jjOTJie, aa,a,a ce, ,na he bm aaqaa skbbjbeH>a 6bth #oacTa yqBH>ea b cy# cboj seiviJBB aociaBjbeB; #a apKOBBO ;a,o6po b BMyfee Be TBqe bbko, a aa
ob aa CBoje MecTO ocTaBJta Haaie^BbBKOM cbojbm h
ynpaBBTejbeM ixpKBe b aapo#a caaoBua CBor, Paaa ToMOBa. IlaJBOCJie se^BOM BpoK.ieTCTBy npe#aje Kano oaora
kojb Be 6b OBy TecTaMeaTy nocjiymao, TaKO b CBaKor r
OHor, kojb 6b ce Baniao, #a bombcjih o#CTynBTB o#
pycKora noKpoBBTeJbCTBa.*) Je#aa o^; masapa peqe aa
to aapoay: 0,nHTe, 6pako I^paoropua, #a ee Ha mptbom
H>eroB aoc.i>e,nH>H
aaaieM rocao#apy 3aKyBeMO b
aMaHeT BenyBBMO, kojb Haw je npa asAacaay nocjteaa>er qaea oeTaBBO cbctb apxaaacTapcKB 6.iarocjiOB h
apeaopyqao aaM cjiory a GpaxcKy Jty6aB. IIojiohcbmo
aaK.ieTBy ape,a h>bm a npe^t bbbibbbm 6oroM, #a yBatbmo Bjepy op, ca# ao ^yp^esa .nae." Tarco a yqaHBBie: no.iosKanie yaaKpcT Byiane apeno BJia^Bqaaa
Kosqera a 3aKJienie ce, aa he Bepy iipmaTa ao t>ypKpBBBKa aefce tbi>eBa .nae a #oa#e #a bb epbhbk

TecTaMeHTy,
ft,eroB

JiaTB.**)
*)

**)

MnaaK03Hli, CTp. 246.

MeAaKOBBk, IloBJecTHHaa, dp. 220. MiuiaKOBiib, dp. 247..

167

B.ia^HKa IleTap I. po^ao ce y anpiuiHJy 1747.

iHBeraje BjiaSHKa BacnjiHJe 1762. ro-ume noeeo y PyCHJy, #a ce Tawo KaKO Tpe6a Bacaara 3a upHoropcKor
roeno^apa. II 3aacTa je Ilexap Jieno Hanpe^OBao y HayKaiwa, a.ia BacajiejeBa CMpT npeEH,ne My yqeae h oh
ee BpaTH y D,pHy Topy 1766. ro^ane. Ty je 6ho ya
BJia^HKy CaBy h noMarao My y Hapo,a,HHM nodOBHMa.
Joni y PycaJH npHMHO je MoeainKH qHH, a 1770. ro^.HHe yqHHH ra Caea apxBMaH^paTOM.
Ka# je CaBa
yMpo 1782. ro,nHHe, Hapo^ je IleTpa cjioskho H3a6pao

3a CBora rocno/iapa.

Ckopo 49 ro^BHa pyKOBoano

je oh 3eMajBCKOM #eAH^e.iCKe npnpoAe, hhko or aera

Hnje 6ho nocTOJaHHJe^li eHep^HqHHJH TaMO, iyie ce thiiajio aoopa II,pHe Tope h npaBOdiaBJB^ cpncTBa h cjioBCHCTBa. Ca Te CTa3e HHKa# Hnje cspHyo hh 3a TpeHyT,

.iHMa upHoropcKHM.

hh 3aj[.iaKy. Hh npeiae, HHJiacKaaa, HHyBpe^e, hh CHJia,

hh o6ekaH>a Hncy ra y tom Morjia noKOJie6aTH. Hh Typcna
HaBana hh MjieTaqna nofljiocr, hh aBCTpHJcKO jiyKascTBO
h cn.ieTKe, hh i>paHaycKO opy^KJe He Mororae koji H>era
ycneTH. BeqH-ro paTOBaH>e h JByTa CHpoTH&a nncy jjajiH
aa y jLyftjteHOJ UpHOJ Topn OTBopn h xpaMOBe npoCBerH. 3aT0 je r.ie.uao, %n y Hapo^y Heryje qacTy h
HenoMykeHy HapaBCTBeHOCT. KojiHKa xyra orjie^a ce
y jeqHMa, Ka# HeH3o6pa5KeHa CBemTeHHKa pyKonoaaace,
na My Bejin: .,OBaMO, hchoctojhh CHHe! ko te mh nacTH
CTa.no xphctobo?" MHoro je ropKHx qacoBa HMao koa
HpHoropcKe Heo6y3ji:aBOCiH h caMOBOJte. Ajih HHKaA
Hnje oh npoTHB Tora ynoTpeGjLaeao jaqa cpe^CTBa oa
oqHHCKHx HCKpeHHX easeia
3Hao je, aa caMO TaKBH
CBeMy
HesaBHCHH
KapaKTepn
ca npeKHnjbyjyhoM eHepy
Mory
hnjoM
cioGo^y ohoj 3eMJBH o^6paHHTH. A Hjmoropnn cy c nyHHM noBepeaeM s>era c.iyniajiH, jep cy
hm He6pojene npn.iHKe noKa3ajie #a oh caMO h>hxobo
?

168

a cpety ncejin. Oh je ca cbojhm UpaoropnaMa

h Hecpeky, ao6po a 3.10, c H>HMa je capoTOBao h niTO je roa HMao H>aMa je pa3^aBao a ohh
cy ysasb npacTajajia, Kao BepHa .nena y3 #o(Spa poaaTejba. CsaKa a>eroBa peq cbchok je Hea3MepHe mhjionue cnpaM OHor capoManmor Hapo^a, kojh y ucjihhh
o^jiaKyje ce Hajy3BHiueHBJHM BpjiHBawa. 3aTO ra je
upHoropcKH Hapo# y Gjiaro^apHy qycTBy noneo ao 60acHja upecTOJia, nyHO ysepeH, #a ce aeroBe MOJiHTBe
h Ta>io aeskj caMO 3a BberoBy cpeky h #o6po. KaBehu Ba3^a Hepa3AB0JH0 ca cbojhm HapoAOM, acejieo je.
aa My rpo6 6y^e Ha jaBHy Meciy, Kyaa Hapoa je^HaKO
npojia3M a Ha rpo6y #a My ce Ha njioqa ypeace
3,nje
no^HBajex Jby6aTe& csojera po#a. Ajib U,pHoropue ra.
Kao apxajepeja, caxpaHe y MaHacinpcKy nrjRBy Ha U,eTHH>y. Ilocjie qeTHpn roBHe ciane ce Bjia#HRa IleTap
y CHy jaBJbaTH Bjra#an,a Pa^y (ITeTpy II), roBopeka
My, #a ra H3Ba#a H3 rpo6a, jep Haje 3acjjymno, aa
Hapo# no H>eMy ra3H. HeTap II. caonniTH obo iviaBapHMa, OTBope rpo6 18|30. okt. 1834 a Hat)y Ileipa
I. ijejioKynHa h cseia. IIohito yqaaame o6a*iHe MOJietfHe
h cjiyac6e, H3Ba#e ra H3 rpo6a h y fcaBOTy ciaBe ra
npe,n ojiTap. D,pHa Topa h caB cpncKH poj #o6ao je
HOBa 3acTyoHHKa npe# npecTOJiOM 6omjaM.
Kojihko je oh saaocao 3>y6ao U,pny Topy. mojko
ce Ba^eTH h H3 OBor. Ka^ cy 1820. ro^aae ypetjasajia
rpaHHi^e H3Mei>y I3,pHe Tope h BoKe, ABCTpaja, noja
hflk&a He Moace ,aa ce HacaTa, 3axieBa.ia je, ,a.a joj
ce 3a #o6ap HOBan, ycTyae Hene 3eMJte h Kpinesa.
Ildap I. o#roBopa: ..Ha cane jie^eHe CTajeHe He aaM
3a HHKaKBO 6jiaro osor CBajeia, jep cy a oae npeRynaHe y jyHa*iKOJ KpBa, jep h caMa npapo^a Ha Tanas
rpajex npojiajia 6a cy3e Tyre a aeajiocTH. II caMBM
3jiaT0M obo rojio KaMeae #a 3a:iajeTe, Hehexe AoqeRaTa
,no6po

#ejiao cpefey

169

jxa

MeHe eaiuHM hobi^cm apa^oftajexe.

Heky

6;iara

bh

6oraxcxBa, a.ia oky aoarxeBDe, no,n kojhm c mojhm aapOflOM JKBBBM H yMpnjeTH 5KCJIHM." *) HaBejIB CMO BeKoje apasiepe aerose Beodaqao caajKBe peqaxocxa;

a
Be je#ay necMy caeBao je qacxaivi Bapo^BHM cjioroM y
cjiasy itpBoropcKor opyacja.

aajseta je ^ocafl Bjiaaajiau, u.pBoropcKa.

Ob je H,pay Topy H3 BaJBeke aecpefce oaex cxasao
Ba cjio6oABe Bore, yqBpcxao je. apodaBao je. ,3,o6ap
BOJBOAa, ob je o^bocho Mer^aHe Ba# CTpaiiiBBM xypckbm BOJCKaMa h cjiaBBHM <&paBJiycKBM ^eBepajiBMa.
.UpacaBBBqKa My^pocT a .naajiOMaxcKa yaieaiaocT apa6aBBJie cy My y^BBJbeae a aoBixoBa&e xyi)aaana, kojb
cy c h>bm BMajra aocjia. Bek 3a H>eroBe BJia#aBBBe Ba
#ejiy cy Pycaja, ABCxpaja, ^>paaB,y3B a Earjie3a nocxyaajia c UjmoM TopoM, Kao ca Be3aBacaoM apacaBOM.
3rpa^y, kojoj je ocbob yzjapao BJia^aKa ^aaajio, a non
KpoB ^OBeo Ilexap I, yBeaqao je aexpoB apayayK Kpybom oaaiTe apa3aaTe BesaBacaocxa a yje^.ao ce cpo/iao
BajCBJIBBJOM ABBaCXBJOM y csexy.
Ilexap

I.

XIII.

BJIA^HKA IIETAP
To^BBe 1823.

II.

nETPOBMll.

Ba oaaiTeM 36opy

CBajy niaBapa

B3a6pa:ia cy 3a BacjieAH>HKa BJia^aaa Ilexpy I. H>eroBor caaoBua "Bop^aja CaBosa, Kora BJiaaa&a sa^aKOBa

a nomjBe

y Pycajy aa BayKy. TaopijBJe, cjie^yjyfea

ayxoBBy raKCiy b npefce
BOJaaqKy.
BJia^aqaaor BaHea3BecB0CT
Jiaqaocxa
y
y
CJieAH>HKa yqaaa ce GeqKoj bojibxbbb 3ro,noM, #a Mexae
bojoj BaK^oBocTB, 6p3o ocTasa

Me^aKoenfe. HoBJecTHHij;a cTp. 234.

170
CBOJ npd h y Ilpay ropy,
3a ce aaAoftHTfl Pa^OHnke,

cbojhm HawiepaMa 3Haaa je

o,n kojhx cy 6eBa.iH ryBepHa3ypa. 3anoqeme cnjieTKe. PyBepHajiyp Byno, BB^eH jyaa?:
y 6ojy, OTBopeHo roBopame, #a je Kyka IleTpoBafea
locxa rocno^apHJia h #a je Ty pea, #a apyra Kyka xoi>e
Ha BJia^y. IleTpoBHiaH cy oceTBjia obc cn.ieTKe, na cy
pa#HjiH #a ex ocyjere. IIoniTeHH rjiaBapn h caB Hapoa
oho je y3 IleTpoBHhe. IIoriiTO ce "Bop^HJe, kuv je y
soJHHqKy c.iyjKo'y CTynno, o^peKao npaBa Hacjie^CTBa
y BjiaflnqaHCTBy, to ce IleTpoBHtH ^oroBope ca rjiaBapHMa, ,na nporjiace Apyror CHHOBiia BJia^nqHHa, Pa#a
ToMoea, 3a rocno#apa H,pne Pope nocne cmpth nexpa
H Ileiap I. 03Haqno je y xeciaMeHTH Pa#a, Kao
I.
CBora Hacie^H^HKa; jep KaKo ce Bopi>ajy ysasajia npaxe je Tora
jiHKa, jx& ce omeHH pycKOM KHerHH>Hn,o>i,
pajiH oa CTpni],a HCKao pa3penieH>e 04 MOHanmor saBda:
to ce B.ia#HKa Hnje Morao Ha^aTH, #a fee >iy OBaj chHOBau, xieiH hochih MaHTHj'y. BjiaAHKa He #a;ne T>ophajy TpameHO pa3peuieH>e h TaKO ce osaj HHKa# He
oiKeHH, Hero, dohito je, Kao aparyHCKH o^mjep, yqeCTBOBao y noxo#y npoxHB no6yH>eHax IIo^aKa, BpaTH
ce y U,pHy Topy 1835. roAHHe.
Ka,a, je 19J31. okt. o6jaBJbeHa TecTa>ieHTa Ilerpa
3a Hacie.aBbHKa
I, kojom je Pa#e Tomob 6ho 03naqeH
y BJia^HqaHCTBy, nojaBH ce ryBepHa#yp ByKO, Kao npoTHBaH TOMe, no3HBajytiH ce Ha to, #a je Bopl)HJe y
^oroBopy ca CBHMa oasapHMa 03HaqeH 3a rocno^apa
nocjie ITeTpa J. Ajih ByKO ocTa^e caM ca cbojhm otnopoM. TjiaBapn h 60 nonoBa o#Be,ay Paaa y upKBy.
o6jKy ra y MaHTHje aeroBor CBeTonoqHBmera crpnua
h 3aKajiy^epe ra, OHAa ra wssejiy Ha Ma.io TyBHO hc
t,

npcn MaHacTMpa h je#aH or nonoBa peqe oacHo: ,Hac

ine3^eceT nonosa npcueTaBjbaMO flaHac #yxoBHy B.iacT
y Uphoj PopH h mh, Ka' TaKOBH3H, npH3HajeMO Pa,xa

171

OcTpoinKH apxHMan^pHT

Joch* npBH
ue.iBBa Pa#a y pyKy, 3a h>hm ocTajin niaBapn, nonoBH
h I],pHoropaa. Pfljemcn cep#ap <X>ajinn "BypaniKOBak
hcko*ih, ^pnceliH bhcoko Majiy nymsy, na noBOKa: Mjvfa
jjh Kora, k jh He npncTaje na obo, bito cmo mh aaHac
u
yrjiaBHJiH? Ako HMa, HCKa H3H^e, #a ce ca mhom o6H,ne!
Ka# ee cep,ziapy hhko He o^a3Ba, a oh BHKHy:. A oho
oraa!" Cbh oaajie H3 nyniaKa, KJiHqykn: Ca cpekoM
h y ;u)6pH qac!" TaKO yqnHHme cbh y Tpn Maxa, caMO
He ryBepHa,nyp. Ty ce Hannnie nocivieHO, kojhm ce Pa#e
npH3Haje 3a rocao^apa; cbh niaBapn CTase noTance h
KpcTOBe Ha nncMeHO. Ka# BH^e ryBepHa#yp ByKO, #a
cbh npncTarae h noTnncame, noTnHca h oh
ajiH Ha
3a rocnoflapa.**

noc.ieflite MecTO.

je

Ka,n je npHMHO MOHaniKH

HMe Ileiap.

*ihh,

Pa#e Tomob yseo

Upothbhhuh nerpoBiifea pasHocHJiH

cy, #a je Teno^MeTHyxa, #a je H>y Ha CBOjy

pyKy Ha^HBHO Chmo MnjiyTHHOBHb. MeaaKOBah bcjih,*)
aa cy Moae^a Te npeTnociaBKe h hcthhhtc, na h #a
ce y qacy oaacHOCTH ynoTpe6HJio CBaKO cpe#CTBO, ,na
oh ce otoohhjio Beke 3Jio. Ajih cse okojihocth roBope,
#a je IleTap I. o3Haqno Pa.ua, Kao csora Hac.ie^BbHKa.
Ma.io KacHHJe aolje npH3peflCKH BJia^HKa XaiiH
3axapuja h pyKonojioasn IleTpa II. 3a jepo^aKOHa h
jepeja h npoH3Be^;e ra 3a apxHMaH^pHTa.**)
O^iviax y noneTKy csora BJia^afta HMao je llexap
II.
HenpHjiHKa. TyBepHa^ypy ByKy He 6erae npaso.
hito ce CTBap TaKO cspmn ca Hacjie^eM y BpxoBHOj
ynpaBH 3eMajtCK0J, na qnaarae CMeTae, r#e ro^ morame. ABCTpnja ra y TOMe no^ynnpanie, na ce H>eHe

CTa>ieHTa

IleTpa

I.

*) II. II. Iberoni, CTp. 48.

**) JkleaaKOBHh, n. n. H>3roni. CTp.

KOBHh, cxp. 247 -248.

36-88, 4445, 47-51. Mmia

172

BjiadH y cao6pahajy c IJphom TopoM He o6pahame

Ha HOBora BJiaflHRy, Hero Ha ryBepHaaypa ByKa. a
BjiajiHua ce qeHiiuie HeBenxre. OHe ce He ocepTanie hh
Ha nopyKy upnoropcKHX rjiasapa, a& je y II,pHOJ Topn
rocno^ap IleTap II, a He ryBepHa/iyp, h TeK Kaji hm
hm ce HHaqe nehe y3HMaiH 06oasapa B3JaBHme,
3Hp Ha 3axTeBaH>a, ynyinme ce hecapcKe BJiacTH KaKO

Tpe6a.*)

oe^anie #a 3aBe#e HeKy ynpasy y

II.
IIpeMa 3aKOHHKy oa 1798. ro^HHe ycTaHOBH
TaKO 3eaHH Ky/tyn, y KOMe je Ghjio 60 Hapo,nHHX nasapa, kojh he Hapo#y cy^HTH, a ceaKOM ojjpe.aH no
12 Tajinpa roAHraae n;iaTe h xae6. Ajih aerose no6pe
HaMepe Ksapno je ryBepHa#yp cbojbm cn.ieTKaMa. qHMe
toj Hece y HapoAy noqeo raHpoiH pyraaH #yx.
bojbh IleTpa II. no%e y asrycry 1831. y D,pHy Topy
H3 Pycnje HsaHOBBh, po#OM H3 IIo^ropHne, kojh je
y PycHJH Hacjie^wo 6oraTa po^aKa. 3aajyfeH IleTap II,
kojthko yBaacaBajy IJpHoropun CBe hito h3 Pyceje ^0jia3H, pa3Ji05KH MBaHOBHky He3ro^HO CTas>e I^pHe Tope,
na ce .aoroBopn c h>bm, KaKO he 3Jiy #a .nocKo^e.
Kao oho niTO ce IleTap I. aoroBopno c rpo^OM ByjnheM pa,a;H Ao6pa IJpHe Tope, llpena #oroBopy HanHray
rpaiviaTy ox Yimena, napa pycKor, KaKO ce y U,pHy Topy
raa.ibe ^eHepaj HBaHOBnh, nora Hena IJpHoropuH c.iyinajy, Kao h CBor MJia^ora rocno;iapa. Pa^H Behera
Beposaifca CKHHy ca rpaMare Be.iHKora IleTpa neqai
h CTase ra Ha OBy; a HeaHOBeh HaqoHH ce6a ^enepaacKO o^ejio, y KOMe ce jaBjtao IJpHoropiiBMa y CBeIleiap

3eMJte.

qaHHM npajiHKaMa.

Obom npesapoM

yKJiOHHJia ce

03-

6njbHa onacHOCT o# U,pHe Pope. IlBaHOBah no^He c

IleTpoM II. 3aB0#BTH hckh ynpaBHH pea. IIpBO ycTa-

Me.^aKOBHl..

II.

II.

Ifceroni. CTp. 52.

173

hobh ce cenaT, y kom je MBaHOBHk npe^ce^aBao, a

6ujio je 12 q.iaHOBa, kojh cy HMajin no 40 Tajinpa
n.iaie na ro#HHy h xae6. 0# 6o:lhx Kyka y3My S MJia^hx ."by^n sa nepjaHUKe, CBaKor ca 20 xaji. njiaie Ha
ro^HHy h xjie6. Ochm Tora ycraHOBe rBap^ajy o# 32
qOBena, kojh cy npojia3HJiH Kpos mreMeea h yMnpHBajia
CBe 3a^eBHue. 3a no^Mnpesbe TponiKOBa oko ynpaBe
saBeo je ITeTap II, aoroBopHO c raaBapHMa, n.iakaite
^3HKa, kojh je Ta#a m3hocho oko 6000 Taji. a CBa OBa
cyMa AeJiHJia ce Ha OHe, kojh cy BpniHjin peqeHe Hapo,ncKe nocjiOBe. IlBaeoBHk caciaBH h hckh 3aKOHHK
04 30 qjiaHOBa. Y tom 3aK0HHKy HaJBa^KHHJa je Hape#6a, ^a ce CBeTOBHH Jty^H He njieky y #yxoBHe ciBapn.
,3,0k ce TaKO ycTaaoB.ibaBa.ia HeKa ynpasa y 3eMJBH,
y^apn 1832. ro#HHe bcjihkh se3Hp Mextucn Penra,n naraa
na Bp#a c 3000 Jby#H pe#OBHe bojckc c TonoBHMa.
^oqenajy ra 800 Ilnnepa, y6njy My 164 qoBeKa. 300
pane h cy36njy ra #o Cnyaca.*) Osaj ycnex aa^e noso^a IleTpy II. h HBdHOBHky, #a nopa#e Ha ocjto6o^eifcy 3eTe h IIoAropHue oji Typana. 14 26. okt. y,a,ape
IJpHoropijH Ha Ho^ropeny, a cyipa aaH hohobc Hanaaaae, ajiH 6e3 ycnexa; jep 4a ce Typua He 6h oce
thjbm, Kafl 6u ,a;o3Ha.iH 3a KaKBe raeke cnpe>ie y U,pHOJ
Topn, hohijih cy Ha Ilo^ropnuy c MaaoM chjiom.**)

^OKJie obo 6HBarae, He npecTajame ABCTpaja no#-

ryBepHaaypa EyKa,

aa paaa Ha CMjTBbaaia y
II, Te yxsaTH ryBepHa#ypoBy TaJHy npenacKy c ABCTpHJaHUBMa, h xaKO #03Ha^e 3a aeroBe HaMepe. ByKa yxBaTHrae 6|18. jaH,
1833. n 6auanie y TaMHHuy; cy# ra, nao H3#aJHBKa,
ocy^H Ha CMpT, a.iH IleTap II. He xTe osy npecy#y
6a^aTH
3eM.i>H.

*)

**)

Cpefea noc.iyjKH IleTpa

BauJHK, cxp. 25-26.

Me^aKOBHt, II. II. Bberom, CTp. 5355,

58 VJ, 7475.

174
noTBp/jHTH, Hero KasHy saMeHH nporoHCTBOM H3 I],pHe
rope. Be3aHa h no,n dpaacoM acnpaTe Bytca y anpHjiHJy y KoTop, a cyipa #aH upoTepajy My h nopoflouy,
a Kyhe TyBepHavnypoeHfea 6Hine cnajbeHe. Hoc.ie Meceu
#aHa ByKO PaAOHwfe npecBHCHe o^ ja#a
Time ce yKH#e ryBepHajiypcTBO y IIjpHOJ FopH h
csa ce BJiad ycpeAcpe^H y BJi&jiwmROJ jih<ihocth. U,pHOropuH cy noqejie onpaTH ryBepHa/iype nocjie yroBopa
c Mjei^Hivia 0,3. 2|13. MapTa 1717. Oko 1750. ro^HHe
6ho je ryBepHa^yp ByKOTa ByKOTali H3 Hesa, kojh je
CBOJe ryBepHa^ypcTBO ycTynno OraHy Pa^OHnhy c berynia sa aeroBO cep#apcTBO. ByKOTa npoMeHH cboj
hoc 3a CTaHOB hojk ea cpe6pHHM Kopaina h join #o6aje or Ciana cto ayKaTa. Ciaao je Tpaacno, aa je
oh npBO Jioije #0 BJia^HKe h #a ce 3eivfaJbCKH neqaT
npnnasKe caMO on^e, iyje cy cjio^khh BJia^BKa h rysepHa,nyp. 3aTo je 3eiviajLCKH neqaT HMao we nojie, je^Hy
je Jipmao BJiaaoKa, #pyry rysepHa^yp, na Ka^ cy xtchh
#a ne^aT CTase r^ero^, OH.ua cy cacTaBHiiH o6e noae.
Beh MjjeqnfeM ynoTpe6ji>aBajiH cy ryBepHaaype 3a CBOJe
cnjieTKe h HeKoja Pa#oHHkH HcejiiuiH cy ce y ZI,o6poTy,
npHMB.ia cy pHMCKy Bepy h nociajiH cy acecTOKH hcnpajaTejbH U,phoj Fopn. AscTpaja, qe>i je c IJpHOM
FopoM CTynnjia y o^HOce, sefe je noqejia h cn.ieTKe
yAeraaBaTH ca CasoM ILiaMeHijeM npoTHB IleTpa I.
r

ByKo Pa#OHHk ByKao

je njiaTy y KoTopy, Te ra je lieTap I. h H3o6;iHqHO, peKaBniH My: Tsoje cy nape y

KoTopy, l)e hem h TBoje kocth ocTaBHTH." KaKO CBethtcjb peqe, OHaKO ce h CTene.*)
PvaKo je ryBepHa#yp ByKo Bet 6ho npe^ cy^OM h
ca Te cTpaHe HHJe Morjio 6hth cMeTH>e, BpaTe ce IleTap

*)

CTp.

106,

Me^aKOBHt. n.
117.

II.

Jfceroui, cxp.

44-45,

51.

59

62.

MiuaKOBnk,

175

II.

m HBaHOBflii

njiaHy,

#a

oc.io6o^;e

IIo,nropBuy h

jioroBopy ca 3efcaBBMa a XoTBMa

KpeHy ce
ycnexa aaje 6aao. II,pHoropun cy Ta^a roBopajia, jia je Ty HMao nocjia Typckh HOBau koji cep^apa <ajiaBa "BypamROBaka a nona
Aa^paje IlejoBHfea; a BHaqe 6u ce Hotfropaaa Mopa;ia
npe^aTB, jep je HMa.ia xpaHe ca>ro 3a Tpa ^aHa.*)
OBaj Heycnex pyacBO ce o#3BBao y Hapo^y h Ha
HaBajbHBatbe r.iaBapa KpeHe ce IleTap II. y jyHFJy
y PycHJy, ocTaBBBma Kao CBor npBBpeMeBor aaMecTHHKa IlBaHOBafea. Ha npeo6pameH>e nocBekeH
je y IleTporpa^y y Ka3aHCKoj catfopBoj upKBa 3a enacKoua. Can uap HiiKO.ia I. ca cbojom rocnoniTOHOM
npncycxBOBao je miuy HocBefce_H>a. 3a 6aBJbeH>a cbof
y HeTporpajiy 6ao je Ileiap II. npe^MeT oco6axe

3eTy.

<j>e6pyapajy c bojckom. Ajih

naacae y HaJBBuiHM KpyroBHMa. IIotomub ohhx Cp6a.

kojb cy ce y bo.iobbbb XVIII. CTOJieba acejiajiB H3 boMopamja h noiacja y Pycajy, ca bobocom cy ORpyvKaBajia Mjia^or BJia#aKy upHoropcnor. y #eReM6py
BpaTB ce B3 Pycaje, #OBecaBBia bhcmo napeBO a Hapos, Aa'aiyma B.ia,HBKy, Kao CBor 3aKOHaior rocnojiapa.

IIIto

pycKB

B,ap

ce
.ieno

II. 3aBJia^Hqao
h bito ra je
apaMao, yqBpcTa.no My je Boaoacaj y

Ileiap

3eMJLH a BOBefeajio My jrjieji y. Hapo^y.*")

ce BpaTBO y Pycajy, bobito je BOBepeay

HBaHOBak
My BJiacT

ape^ao BJiaAaaa.
Hobb^m ^OBeceHBM a3 Pycaje Ryaa IleTap II. y
Mjieua&ia BeqaTay
y kojoj cy BeqaraHe HeKOJiaKe
RH>are a #p. OBa aeqaTH>a aocTOJajia je &o 1852. roAbbc, a Ta^a joj cJiOBa apejiajy y Byaiqaaa spHa, Ka#
cy Typaja y^apajia aa U,pay ropy.
,

*(

Me^aKosah, n.

**) Me^aKOBati, n.

II.
II.

6266.
dp. 677CK

Eberoui, cTp.

H>eroui,

176

CBeTekH ce sa Hana^aite Ha Ilo^ropouy h 3eiy.

yna#ajra y upHoropcKy rpaHHny. 3aTO
napeiiH Bjia^aKa, #a ce y#apa Ha jKaftjbaK. Hofey H3Me^y
9J21 h 10|22. Mapia 1835. Kemo CTaHKOB ca 12 #pyra
ycirae ce y3 3a#OBe ropaera rpa#a h yxBaTe h Beacy
xypcKor 3anoBe,a,HHKa. Ka# to Typua ona3anie, y#ape
Ha HdHx, ajiH ce 12 ^pnoropaija jyHa^KH flpmame n,e;iH
#aH. y Beqe crame y /KatfJLaK oa noAropaue npeKO
3000 TypaKa h ApCaHaca, ajiH OHy Hob CTHrome h
kojh yjyTpy yaape Ha rpa#. Hajnocjie
I^pHoropna
Il,pHoropuB npoBajie BpaTa h OTMy rpa#. He Moryka

Typua cy qecxo

ra jupsKaTH 6e3 pe^OBHe BojcKe, IJpHoropna o,a,Hecy H3

JfKa6jE>aKa CBe eqto ce mohio noHeTH, nopynie My 3H-

na h .usa rB03^eHa Tona o#ByKy Ha U,eTHH>e

h Ha je^HOM oa aaxypeacy OBe peqa: Kaa oho 1835.
r.
19. Mapia D,pHoropua bhtchikh Ka6ji>aK ocBOJame*
MeHe erapna 3apo6Hme h Ha nojte U,eTaH>e flOHecoine."
Typua 3a thm oneT onpaBe jKa6ji>aK*)
Me^y thm ,n,oi)e #o cyK06a c Typuana h Ha Apyroj
cipaHH, 0# 1815. ro#HHe 6hjio je TpaxoBO, Kao hcko
S0Be,

ajia je s6or Tora qecTO flOJianojioacajjep

He3roAaH
cy ce Ha TpaxoBy pa3#Bay
jaJIHI^pHOropCKH H TypCKH Mer^aHH. OBaKBO CTaBbCHOCa^H
ce bojboah JaKOBy ^aROBahy h oh 1834. ro#HHe otsopeHO CTaHe y3 IJpHy Topy. Obo ne 6h npaso Ajib nama
Pa3BaH6eroBHfey CToqeBaky
KOMe je cyjiTaH y Harpa^y 3a xpa6pocT h BepHOCT y paTy c mhchpckhm
o^MeTHHKOM MexMe# Ajih naniOM #ao Ha^anaR Tcljiut
(Heno6e^eHH) h Be3apcTB0 Ha# XepueroBHHOM. Ajih naraa
yuapa Ha TpaxoBO h onajiH ra, a to ra ^OBe^e y cyko6 ca BJia^HKOM. Be3ap na#e Ha TpaxoBO ca 20,000
^y^H. He qeKajyta #a My ce npaKyna BOJCKa, B.ia
AHKa ce ca 300 Jby^a #arHe TaMO. HecTpne;&HBH obh

HeyTpa.THO 3eMJLHnne;
3hjio

*)

Me^aKOBwh

II.

II

Fberom, CTp. 72-73.

177

Ha Be3npall|23. aer. 1836, n ^aTy norn6e 32 Haj6oj&a IJpHOropna h 10 rpaxoBJBaHa, Mel>y n>HMa h flBa IleTpoBHfca, M.ialjH Bjia,nHqHH 6paT Joko h CTeBO
CTaHKOB.
y to |npHKynn ce h npHoropcKa BOjCKa. 06e BOjcKe
r-ieaame ce TaKo BHine speaieHa, He ynymTajyfen ce
y 6oj, aok ce Ajih namn #oca#n flpsKara TOJiHKy BOjcKy
h o,ue ca TpaxoBa.*)
HcTe roflHHe y H0Beai6py no^e IleTap II. y Pycnjy. ^OK^e je y Beqy qeKao Ha nyran jihct h3
Pycnje, mojiho je pycKy Bjia^y npeKO noejiancTBa, %a>
My ce aa^e noMot y 8000 #yKaTa, KaKo 6h Morao
THMe Kpo3 #eceT ro#HHa 3aBecTH y IJpHoj Popn CTajiHy
ynpasy h pe#. BeanKOAynran n,ap HnKOJia I. KOMe cy
Ujmoronnn 6hjih .upara, Hape^n, #a ce ohbx 8000 #y-

U,pHoropna y^ape
6oraie

6nme

cy36njeHH.

hx je Bjia#HKa ncKao, H3ii;ajy Ujmoj Topn

csaKe ro^HHe h ochm Tora no 1000 .nyKaTa, hito hx
je nap IlaBJie o^pe^no. ^OKJie je BJia#nKa y Ee*iy
qenao Ha nyTHH jihct 3a nyT y Pycnjy, ckjiohc ra
neKH Ha to, ,a;a n#e y IIapH3. Obo ce #03Ha y II,pHOJ
Topn, na KaKO I^pHoropnaMa nyT y IIapH3 Haje 6no
npaB, a hh ca #aHK0M Hncy 6hjih saflOBOJBHH, to noinjty
Hhkojih I. maji6y npoTHB BJiajurae. IJap Hapean, &a
pycKH KOHcyji y ^ytfpoBHHKy, Tarnfe, h3bh,hh CTBap.
Oa TarHfea jno^e H3BeniTaj #a y I^pHOJ Topn HeMa
hhko HHniTa npoTHB BJia^HKC Y to ce h BJia^HKa Morao
KpenyTH y Pycnjy. Ka,n je y Majy 1837. ^omao npe^
BeJinqaHCTBeHora HnKOJiy I, HHJe Morao peqn npocjiobhth, Ka^, My je nap 3aMepno, hito je XTeo ^a n,a;e y
KaTa, ihto

IIap03.

y ileTporpaay 17 #aHa, BpaTH ce

y Iljmy Topy nyHHX raaKa. Caji; HacTa,a;e #a
noansKe IJpHy ropy. CeHaTopnMa hobhch njiaTy Ha
ilpoBe^aBran

BJia^HKa

*)

MeAaKOBHfe, n. n. H>erom, CTp. 7374.

HCTOPHJA IJPHE TOPE

12

178

100 Ta:r. KaneTaHHMa o^pe^a no 30, iiepjaHana>ia no

40 iaji. ro#amH>e. Ha H,eTBHby carpa^a bcjihk #om
ca 25 o#ejteH>a, o# koj'hx je oh ynoTpe6j>aBao Tpn,
Oda.ia cv 6njia 3a ceHaTope h sa ceKpeTapa. Ha IJeTHEby h y ^ 3,o6pcKOM Cejiy OTBopa ochobh6 niKOJie.
Meore nyTOBe norpa,a;u a TaMO, r^e je y cyuiHe ro^HHe HecTaja:io BO,a;e, ,a,a#e KonaTH 6ynape. Ha Pajena H,pH0JeBHka carpa^a mjihh, iyje ce totobho npax.
r

KaKO ce y BpjieTHOJ IJphoj Topa qeinbe Bpakajy

uia^He ro#HHe, to 6h ce BJia^BKa o6pakao uapy Hakojib I. sa noMok. IJap je oco6bto neaao Djmoropue.
h yseK ce napcKa o#a3HBao TaKBHM MOJi6aMa, Oh ^ajie
30,000 Taji. Kao rjiaBHany, #a o/jaTJie MO^ce capoTBH>a KynoBaTH 5Kbto y r.ia^He ro^HHe.*)
rpaHHu;e y 3eTCKOM npaiviopjy HBKaKO Hacy oa.ie
ypetjeHe. IJpHoroppa cy MjieuBMa ycTynajin MajaHe.

no-

#a a^ajy nje CKiiOHHTH CBOJy

Hejaq y ciy^iajy HeBOJte oa TypaKa. Ajih Maaacrapa
OraiBeBHkH a tloji MajaHe ocTajia cy a aajte y3 H,pHy
ropy. ^OKie ce neTap n. 6aBao y Beqy. npaciao je
na ypei)HBaH>e rpaaaue npeaia Bona n ycTynao je
AscTpaja o6a pe^eHa MaHacTapa 3a 35,000 Taji. Obo
IJpHoropHBMa HHJe Cbjio npaBO, na ce hhcj xtcib #a
ocBpfey Ha to, ibto cy npa o#pel)HBaiLy rpaBBne HeKe
h>hxob6 3eMJLe .aocnejie no# ABCTpajy. Tora pa.ua ynemaBame ABCTpaja, KaKO ke #a ce H3a30Be hoboa koHaqHOM peuieBDy Te CTBapa. EjieM y jyaajy 1838. aBCTpajcKa bojhhk y6aje na naniTpoBCKOJ Topa je^Hor
npMHaqaHHHa, ajia ce cTBap y#eca TaKO, a cy IJpHoropnn mbcjibjib, #a cy H,pMHaqaHHBa y6a;iH naniTpoBaka. ,Hoije #o KpBa B3Mei)y H,pHoropana a naniTpoBafea. Ca# aBCTpajcKa BOJcKa o# 9000 Jtyfla %ohe Ha
6ope a Bpajake y

*)

Me^aKOBah. n.

tojibko,

Jkeroin, cxp.

76-81,

170

/UpHoropcKy rpaHaiiy. Bjia^aKa nouiJbe xaMO l^opijaia

CaBOBa IleTpoBHha, KOMe aBCTpajcKB3anoBe#HHK IIlTepH
npe^jioaca npBMapje, Ha Koje "Bop^nje pa.no npacTaHe
a 3a^;pmH y3a ce caMO 200 Jty^a h 10 nepjaHHKa. Ab^TpHJcKH 3anoBe^HHK, flpsKefen Bajk,na, #a je^aa BejiaKa

He Mopa I],pHoropi^HMa flpacaTB

hhhj OHy Hob, najiefea Kyke b eeHO,

>ca;ia

pei,

npel>e rpa-

nol>e

Ha Kocuam,

r^e je 6ao TDop^BJe, h 3ay3Me ra; ajiacajn nose^e Taopijaje

CBOJe #eTH&e H a jypHni, nospaTa Kocivia*i, na Hasajin h&

becapeBue h OTivie hm yTBp|eHB Kponaii Ha IlafflTpoBckoj Topn. "RecapeBi^H HarHy 6p30 ycTynaTa, ociabbbuib 70 mptbhx. IlpH ycTynaEby noKaaajia cy oco6HTy peBHocT upaMopaa jiaTHHCKe sepe, Koje cy AbCTpajaHna TaKo^e 6bjih noBejia. Ca# HlTepH 3a2Kejra #a
r
ce cacTaae ca Bop^HjexM, KOMe ce B3BBE>aBao, ^a je
CBe to 6hjio npoTHB aeroBe BOJbe. y By^BH ce 3aKJbyqa Map 27. jyjr. (8. asr.); a pa3rpaHHqaBaa>e c AbCTpajoM CBpraeHO je 1841. ro^BHe, npa qeaiy je, Kao
pycKH noBepeHHK, yqecxsoBao AsopcKa caBeTHHK ^es-

khh ys nrrancKor o^ai^epa KosajieBCKora,

kojh Hacy
nponycTBJia npe6aijBTB ABCTpajaHaaMa, hito cy Hanaaajia Ha IJpHy Fopy.*)

He npo^e Ha MHpy hh 1839. ro#HHa. On Ap6aHBJe yBeK je 6hjio Hana^atba, a y jyHajy y^apa cnaxaja JleKak ca 2000 Ap6aHaea Ha cejio JacTpe6, r#e
23 npa3He KOJieGe; Xacan Xot c 3000 Ap6aHaca a TonoBBMa 3ay3Me je#H0 ce.io Ha Chthhhh,
a Bekap <5er BymaTjiaja ca 6000 ApSaHaca cxaKe y
Kocake. Bp^aHa O/iBBJajy XacaH XoTa a Jlenaka, 3a

3anajiK

to

Betap 6er

jjonpo

6erae

#o

KocoBa

JTyra.

Ha

bb#ob #aH y/jape 500 Bp^aHa Ha H>era, noceny 50

ApHayTa, Ha hito ce oh TaKO nonjiaina, ^a yie^e upeso
*)

Me^aKOBHt.

Et.

n. H>eroui, eTp. 96

102

BanJMK, dp. 7981*

12*

180

50 Ap6aHaca yTonnme. Ty Fa
MapTHHH^H TaKO ao6po ^oqeKarae, #a nornfte 500 ApMayTa, a KesyH FpyJE^HH yxeaTH 2KHBa Beknp 6era
h noceqe ra. Y obom 6ajy naTypn ce oacoBHTH Ap~

3eie, npn nemy ce no

HayT jyHaK MajiHJnfe kexaja Ha KOH>y 3a jeAHHM mom^tom 04 IB ro^HHa, Koje ce 3Haae BeniTO yBajaTH
Hcnpe^ n>eroBe ca6ji>e, j^OKJie My He no^e 3a pyKOM,
#a ce casHje ncnoa Koaa, Te yxuaTH kexajy 3a Hory,
o6opn ra c KOH>a, y6a ra H3 Majie nyniKe h kexaJHHOM
ca6jbOM o#ce*ie My rjiasy; OH,a;a CKH#e ca H>era cbc
opyacje, na BO,a;ekH MajinjekeBa Koe>a h Hocetn My
niaBy, ,a,o3>e Ha I]THB>e Bna#HHH, KOMe ^a^e kexajimo
opyaeje, a Bjia,nHKa Jieno a6^apH MJia^aHor jyHaKa. Y
obhm 6ojeBHMa norn6e npeKo 2000 ApHayia, a paHH
hx ce npeKo 3000; ochm Tora H3ry6nme Tpn SapjaKa.
Ofiaj nopa3 3jio je neKao ApGaHace, Te y cenxeMSpy 1840. #nrHy ce ca 700 Jhjm XacaH Xot, JleKHfe cnaxnja h MexMetf KaneTaH. 9; 21. cenT. y^ape Ha
CajiKOBHHy, r#e hx #oqeKanie Mp^eH JaHKOBnk h ByK
JberaeBHfe ca 200 apyra h y #Ba Maxa cy36nrae hx
h Hajnocjie noTHCKorae #o ^Ka6jLaica. Ajih Ap6aHacHMa
CTH^ce h aajBa noTnopa h Hajnocjie pastfnjy ohhx 200
U,pBoropan,a, a y je^Hy Kyjiy 3aTBopn ce ByK JberaeBHfe ca 25 apyra, Ha Kora ApHayTH HaBajie, y3,a,ajybn ce y CBOJy CHJiy h pacnajteHH yenexOM. Ajih ce
IJpHoropuH He #a#y skhbh. y jypnmy xBaTajin cy ApHayTH roJiHM pynaMa rpjinfee upHoropcKHx nyniaKa. Ty
ce y OTHMaay HCKpHBHrae nynmaHe n,eBH, a je^Ha ueB
6h npejiOMJBeHa, Te joj je^ey nojiy o^Heconie ApHayTH.
#pyra ocTa#e y IJpnoropaija. OcTaBmH TaKO 6e3 #ythx nyniaKa, 6paHHrae ce IJpfioropHH H3 Majinx nyniaKa, a Hajnocjie ftnine ApHayTe KaMeaeM. He Morykn
HayMe #a hx cnajie.
caBjia,a;aTH OBe jyHaKe, ApHayTH
Te CTany oko Kyjie #ORiia*iHTH c.iaMy h ceHO. Ajih Ty

181

THrome Pnje*iaHH h o6opnme oraa> Ha ApnayTe, kojh

yTeny. Oko Kyjie norn6e cnaxnja JleKHk h 120 ApHayra 6h hito mptbhx ihto paiteHHX. Or IJpHoropaua
norn6e ByK JbemeBHk h join 6, paHH hx ee 15.
BecnpHMepHa oea 6op6a Hcnymuia je HencKa3aHHM
hohocom IleTpa II. H3JiOMJbeHe h HCKpHBjteHe nymse
cBOJe flOHecome Hjmoropn.ii Ha II,eTMH>e, Koje BxaAHica
o6ecn y 6HJbap^a, Kao HajcjiaBHaje Tponeje ohhx 6ojesa. JyHai^HMa aa^e BJia^HKa Hose nyniKe h j/eno hx
o6#apH.*)

hcto BpeMe 6h BJia^HKa o6pa#OBaH h #pyrnM oacom. TaTaqRH 3a6aT CManji ara ^eHrnjok 6ho je Ha rjiacy
JyHaK, ajin h jtyTa KpBonnja. OflHbera je nHnrrajia paja,
cena HHJe je^aH Ujmoropan, or H>era norHHyo.
Tein6py 1840. ^o^e CaiaHJi ara y Hpo6H>aKe h pasane
niaTop y MjteTHqKy. ^poGEba^KH khcs I^epoBnfe c Mo-

23. cenT. (5. okt.) npe# sopy y#apH na CMaei

ry h y6njy ra ca 35 apyra. HoBHua CKHHe opyjKJe
ca CManji are, y3Me My o6a aTa h npeaa cse Bjia^HUH,
kojh ra Jieno o6,a;apH, nocTaBH ra 3a ceHaTopa h #apyje My je,aaH mjihh. CfieTekn CMana ary, y^apnme
xepi^eroBaqKH Typne Ha IJpHoropne, Te ce no# Eopobom TjiaBOM y ,Zij)o6H>anHMa npoan MHora Kps.**)
Craap ca TpaxoBOM HHKaKO HHJe (maa pemeHa,
aKO je o aeMy 20. okt. (1. hob.) 1838. Ha U,eTHH>y
h 6ho Ha^KHbeH yroBop H3Me|y BJia^HKe h nyHOMotHHKa 6ocaHCKor se3Hpa Bexna MexMe,a; name n xepnerosaqKor Be3npa Ajih name. ***) ,Ha 6a Tpaxoso Morao
6oJi>e flpmaTH, earpa^H BJiaflHKa 1842. ro#HHe Kyjiy Ha
XyMny. ^a 6h ce aoihjio #0 HeKa Ha^HHa, cacTajajiH

paqaHHMa

<5y

ce
"*)

'**)

y eeaTeM^py BJia^KKa h Ajih nama y

Me-^aKOBHh, n. n. H>eroui, CTp.

Me^aKOBat,

***) BauJiHK,

II.

EE

89 93.

H>erom, eip. 93 -

dp. 85 87.

95.

,2Jy6poB-

182
ajiH He Morome $a ce CTajrao noroae. H,nyke ro^Hne y cenTeMSpy yTaGopn ce Ann nama ca 20,000
.jby.a.H Ha 3acKJiany Ha FpaxoBy. Ha Taj mac #oije h
BJia^HKa na FpaxoBO c bojckom. OneT CTOJanxe Bojcna
je^na cnpaM #pyre, He ynynrrajytH ce y 6oj. Hajnocae noHyj^H Ajih nama, aa ce Ha Jieno H3MHpe. Bna^HKa npnxBaTH noHyay h noro#e ce, #a ce Ky.ua Ha
XyMuy nopynra; rpaxoBJbaHH #a .oa TypcKHX 3eMa.T>a
#ajy HemTO KopjeHH^KHM TypnnMa; Ajih nama #a hoaMnpH Bjia^Hi],H TpomKOBe h
njiaTH Kano rpa^eae,
xaKO h pyme&e Kyje, y CBeMy 7000 Taji,
JloKJie ce OBaKo Ha oboj CTpanH CBpmnjio Ha :iene
HauHHe, Ha #pyroj CTpaHH #oro#Hjro ce bcjihko 3.no. CKa^apcKH Besnp OcMaH nama CKonjBaK Bapaame cBany
npnjiHKy, #a H,pHoropnHMa y^HHH KaKBO 3jio. Ka^ je
Bjra^BKa 6ho c bojckom Ha TpaxoBy, nonute OcMan
nama 8000 Jty.a.H na IlHnepe, a.in hx obh c MapraHHfeHMa OTepajy. llama 3a thm 9|21. cenT. #OBeae
12,000 JBy^H na jia|aMa no^ ocrposa BpaanHy h JIe~
ceH,npy y BjiaTy. H,pHoropcKa MajmHa He Morame tojihkoj chjih o^ojieTH.
Y kjjir Ha JleceH^pH norn6e 7
I^pHoropaija, 18 hx paaeHe yxBaTe TypnH. Ha BpaBdHhh 6opno ce non ByKajie ca 60 #pyra qHTaB /jan,
a Ka# hx y sKHBOTy 0CTa#e jom 25, yMaKHy y Beqe
Kpo3 TypcKy <MOTy. CyTpa #aH CKonJbaK nama pasopn
ao ocHosa MaHacTHp cb HaKOJie Ha Bpan>HHH, rae je
jom cb. CaBa ocnoBao enacKoncKy CTOJinny. Oko BpaH>BHe h Jlecenape nornGe h pann ce #0 200 TypaKa.
Oxpa6peH obhm ycnexoM, y^apn OcMaH nama Ha $0aome, ajiH 6h OTepaH y /Ka6jE>aK c bcthkom nrreTOM.
Ha one n,pHe mace noxHTa BJiaflHKa ca FpaxoBa, ajiH
He HMajyhn Ha^HHa ja;a Ha ocTposa npeBe3e BOJCKy,
Mopao ce 6e3 ycnexa BpaTHTH na H,eTHH>e Ta^ajyfeH
TonoM Ky:iy na JreceH,npH r y Ma.^o mTO Baa^oKa He no-

hhkj,

183

1345. toahhh Pyon TypcKa TonoBCKa spHa.*)

nopTe .unn.iOMaTko.ii;
nocpe^OBajie
cy
ABCTpnja
h
CHJa
ckhm nyTeM, #a ce U,pHOJ Topn noBpaTe BpaBbHHa h
JIeceH#pa; a hotom o,a; 25. $e6p. 1846. 3ancKa pycKit
nocjiaHHK Thtob eHep^H^HO o,n nopTe, #a ce 3a#0B0JBH
I^pHa Topa. IIopTa .nasaine naj.iennia oftekaaa, ajitr
no cbom o6nqajy npore3anie CTBap, #OKJie ^ora^aja o#
1848. roflHHe o6paTame pycKOJ noJieTHnn najKH>y Ha.
jpyre CTpaHe.**)
Kaa ce nopynra Kyjia Ha XyMiiy, #of)e OTBopeH
nyT y I^pHy Topy qeTa&ia xepneroBaqKHX Typana. Ha
to h BJia^HKa AonycTH U,pHoropnHMa, ^a Mory TypEHMa BpafeaTH acao 3a cpaMOTy. HajnocJie ijpHoropcKe
neie .no^ajame tojihko XepueroBUHivia, #a ce Ajih nania
rn|5e

My

o^roBopn, ,a,a je to caMO

oho o^roBop Ha MHoro H3a3BBaH>e. Be3np npe#Ji02KH,.
^a ce neTaivia CTaHe Ha nyT h o,a; je#He h oa #pyre
CTpane, Ha eqto B:ia#HKa npncTa^e h o# cnoje CTpaHe
noacaJiH

kojb

BJia^HUH,

^a ce Ha rpaHHn,H HaMecTe naH^ypn, ajin

ke Ha OBe naH,a,ype #a#a ce Ann nama o6Be^Ke,
saTH ro^HHiBbe 2000 Taji. Be3np npncTaHe Ha to. Osaj
HOBau npBMHO je B.ia^HKa caMO 3a je^Hy ro^HHy, jep
UpHoropna CTaay 3a,neBaTH TypKe XepneroBne, KaKO
He Mory caMH #a ce 6paHe, Hero I^pHoropnHMa Mopajy
#a njiatajy xapaq, #a hx ohh qysajy h GpaHe. Ka#
to qy Ajih nama, o^ycTaHe oa yroBopa.
cenTeM6py 1846. o,ie IleTap II. y Eeq, iyje je
neqaTao cboj 6ecaivipTHH TopcKu Bujenai^ a H3 Beqa
oie y M.ieTKe, r^e je y3HMao Hene npenHce H3 MJieTaqne apKHBe. TeK no ycKpcy 1847. ro#nHe BpaTH ce
y IIpHy Topy. BberoBO o^cycTBO ynoTpe6ao je OcMaH
npe^Jioacn,

')

Me^aKOBnt.

')'

BamiHK, dp.

TI.

n. Eberoui, exp. 102

11,

122.

110.

184

nama, Te ce y IJpmhhhh HaqHHH qmaea 6yHa. TaopIleTpoBnh yrynra 6p30 6yHy h hcthchc namHHy
BOJCKy H3 I^pMHHite, ajiH tom npmiHKOM AoGHJe Jiany
paHy. Ca KpHBijHMa nocTynn BJia^HKa CTporo, y kojihko je Mopao. HeKOJe Hnnepe h I],pMHHqaHe noryfin,
kojh cy HinjiH OcMaH nanra 3a ,napoBe, ocTajiHMa onpocth, a cnpoMacHMa #a;je 3KHTa ^a ce npexpaHe.
Hh oa Xepn,eroBHHe Hnje 6hjio MHpa. y OKTo6py
1847. nonute Ajih nama PycTe&i 6era ^eHrHJnba ca
7000 JByflH Ha ycKOKe. On YcKOKa 3aTeKJio ce #0Aia
caMO 42 apyra, kojh ce 25. okt. (6. hob.) 3aTBope y
*iap,a;aK AjieKCHka no# CTpyroM. Ty hx onno^e Typun,
na He Morykn hm HHaqe Haxy#HTH, CTaHy aohochth
no# qap#aK ceHO, aa hx Tano cnajie. Ha to H3JieTe
YcKoiiiH H3 qap^ana, na naBajie Ha TypKe, kojh y ohom
^HMy He 3Hajykn, KOJiHKa je ^.pyacHHa, noiviHCJie. ^a je
ycKou,HMa cTHrjia nOTnopa, Te HarHy 6e5KaTH. Yckoiih
ce HaKJione 3a H>HMa h 6h hx 3jto Harp^HJiH, #a ce
HHcy 3a^;p5KaBajiH oko njtaqKe. Ajih h osaKO noceny
h paHe #o 100 Typana, #o6njy 30 KOH>a h MHoro
opyacje h csy KOMopy PycTeivt 6eroBy. Ty je jynaqKa
Pyaca JIaKOBHfea CKHHyjia opyacje ca #Ba 3#paBa a
qHTaBa TypqHHa. OdpaaoBaH Bjia^HKa, o6#apH jyHaKe,
a BeraHa, kojh ce y 6ojy Haj6ojte noKa3ao, HaqHHH
l)HJe

cepaapoM.*)

BeqHTa osa KpB Ha ijpHoropcKHM rpaHHixaMa, Ha

KOJHMa cy y to BpeMe TypcKHM oS.iacTHMa ynpaBjba.ia
ABa Be3Hpa cpncne KpBH, jbyTO THniTame po a,ojby6Hy
Bjia^HqHHy #ymy.
jyjrajy HCTe 1847. ro^HHe nnnie
oh h je#HOM h ^pyroM Be3npy, onoMHHbyfcn hx, Kano
cy h ohh Cp6n, ajin ce He 6ope 3a csoje H>ie, nomTeBbe h cjiaBy, Hero 3a Tyijy: onoMHaanie hx, aa cy^
r

*)

Me^aKOBHt, n. n. H>erom, crp. 137144.

185

h>hm je^He KpBH a caMO sepa jja hx .nejia; aa JLy#a

je#Hor je3HKa h bctbx o6aqaja 6paka cy h jejjna Kpe
h #a Tpe6a cjioskbo #a ce 6ope 3a cboj odpas. CKonjtaK
naraa He Morame #a pa3yMe BJiaaaqaHe iuieMeHHTe mhcjih a He npecTajanie MyTBTa y Bp^aivfa h y U,paoj
Topn; ajia ra je nornyHO cxBaTHO h pa3yMeo Ajih uama
OroqeBak, kojh ce ocekao Kao Cp6aH h yBH^ao je, #a
ca BJia,a,HKOM Tpe6a cjiojkho #a pa.ua y KopacT cpncTBa.
Oh ce Ba3^a Jieao o^;a3HBao o BJia^ana a roBopao 6a
XepueroBUBMa TypaaMa: ^Ba Typna He no3HajeTe,
ko je a KaKaB Taj BJiajjaKa; a 6ora mb Mora a ^aaa
mb Mora, to je OHaj npasa cpacKa 6aH o# KocoBa. u
BjianHKa a Ajih nama ao6paTBMBDie ce a nacMa, Koja
je A jib nania cbojom pyKOM nacao BJiaflBua, noqaaao
6a OBaKO: 0,a; MeHe Ajih name OoqeBaka Pa3BaH6eroBaka, Be3apa epn,eroBaqKor, aiojeMy no6paTQMy IleTpy
IIeTpoBafey BJiaaana ijpHoropcKOM h 6p^,CK0M a KasaJiajepy pycBHCKOM, .upara a mbjib H03#paB."*)
^a 6a Morao noBpaTBTa BpaH>BHy a Jleceaflpy,
BjiajjHKa je rjie^ao ^a Ha6aBH ne6aae 3a #Ba BejiaKa
Tona niTO ax je aMao Ha I^eTHBby, a.ia ra y TOMe cnpeqame .noraijaja y Eoua. Ka,a; ce 1841. ro#BHe nosjiaqajia rpairaua B3Me^y IJpHe Tope a Bone, 3anajie cy
Bene upHoropcKe 3eMJte y aBCTpajcKy rpaHany, ajia
IJpHoropaa He xofeaxy ,a;a 3Hajy 3a to, Hero a jjajfce
y^KBBaxy re 3ex\uie a 6auiTHHe. TaKO cy a aerymKB
qofiaaa nyniTajia csojy CTOKy y namy #0 6jiH3y $06poTe, Kao ihto cy to qaHHJia o^, BaJKa#a. 3,o6poliaHH
cy IJpHoropna, kojb cy ce sa MJieTaqKe BJia#aBBHe Taivio
Hacejiajia a noKaTOJiaqajia ce. Bek a 3aT0 Mp3BJia cy
ohh IJpHoropue. ,Hok sa^e, #a je n,pHoropcKa CTOKa
npeuijia rpaHHixy, jane 3a to OKpy^KHOM HaqejiaaKy
<c

Me^aKOBaL.

II.

n. H>eroiu, cip. 144 -151.

186
(Griez), kojh je 3:10 Mpsno Ha CBe hito je cpn~
CKO H UpaBOCJiaBHO,*) Te H nOHIJte 50 BOJHHKa, j& #0Tepajy cTOKy. Ty ce no6HJy qo6anH h bojhhijh, Hekojihko BOJHHKa norHHe, Tpn qoGaHa paHe ce. Ha BJia-

TpHJy

^H^HHy nHTepBeHii,HJy BpaTH ce ILerymHMa CTOKa, ajiH

4Ba 6pasa 6Hme 3a,np2KaHa. Obo je IJpHoropuHMa 6h.to
KpHBO, na ce cnpeMe #a noKasKy, KaKO hm hhko He
Moace HHniTa y3eTH 6e3 CBOJera BeJtera qy^a h rp^HJia.
Bjia^HKa hm HaMepy npe#ynpe#H je#aH h .apyrn nyi;
a.ia
ohh je^He Hofcn y $e6pyapHJy 1848. h>hx 200
KpwM HaBajie Ha ,Ho6poTy h JbyTy. IHreTa je 6n:ia
rp^Ha. He3anoBOJLHH thm, ohh y^ape Ha TBp#HH>y Tpojaiiy koa KoTopa, ajin hx TaMO ^oqeKajy KapTa^eM h
TpojHny bx o6ope. Obh aoratjajn pa3Hecouie dpax no
Bohh. CBaKH cao6pafeaj apeKH^e ce. Ilocjie #Ba .naHa
CB^e Baa^HKa y KoTop h oneT ce HaqHHH Map.**)
y to 6yKHy y IIapH3y 6yHa, Koja ce pamnpH no
BejiHKOM #ejiy EBpone. H y Mnen,HMa cy ycTaJin Ha
ABCTpHjy h nporjiacHJin peny6jiHKy. Obo je jano o#jeKHyjio y ^ajiManHJH h y Boii,a, r^e cy 3a aBCTpnjCKe BJia^aBHHe MHoro yaapHJin HaTpar y ckohomckom
norjieay, na cy mhcjihjih, #a fee ca noBpafeeHOM M.ieTaqKOM Bjia^aBHHOM h 6oJba BpoieHa BpaTHTH ce. Y
^ydpoBHBKy HHje 6hjio CBMnaTHJa 3a M.ieTKe, ajiH cy
thm BHrae 6hjih pa3,a;pa3KeHH 36or njmoropcKor yna#aH>a
y BoKy, na cy no^ejiH roBopnTH, na fee fly6poBa*iKe
npasocjiaBBe Cp6e CBe cnajiHTH, Kan ce OKyne y iipKBy.

Obh

rjiacoBH ^.npHynie BJia^HKy, Te oh

hs^aq nponiac

Ha BoKeJte h ^ydpoBqaHe.***) Y nporjiacy npnnpeTe hm,

#a ce He ycy^yjy npaMaTH Mjieqafee, aero #a y cneMy
*) Ba.i>^a cy ra aa to Kacimje nociajiH y BoJBo iHHy 3a rytfepHHjcxor npe^ce^HHKa!
r

**) Me^aKOBiiK, n.

II.

Ifceroni, CTp.

152-164.

***) Ile'iaTaH je Ha IJeTH&y y 500 KOMa^a.

187

6aHa Jejraqnka, jcp fee aeaqe oh

CHfen c IJpHoropn,HMa h CBe OKpeHyTH no,n Maq h oran>.
OBaj nponiac yjcuaHnyT pacxjiaan MJieTa^Ke npajaTejBe
h npecTa#e ceaKO inypoBaH>e ca MjieuHMa, kojh cy no#
Bony 6hjih nocjiajm HeKOJiHKe cBOj'e jiai)e. Bokcjbh cy
#0Jia3BJiH Ha I],eTHH>e h mojihjih B.iajiHKy, ^a hm 6yjs.e
rocno^ap, jep cy ho,h aBCTpnjcKOM BJiaaaBHHOM hocbo
ocHpoMauiHJin, hhth cy hm ocTaBJtene CTape npaBHue;
ajin je Bjia^HKa h>hx h oneT ynytnBao Ha xpsaTCKor
oaHa.") Hero cy U,pHoropira Ha CBOjy pyny noMarajiK
TpoJbaHHMa, Ka,n cy obh y jeceH 1848. rojjHHe OTKasajin ^aHaK,
no3HBajykn ce Ha CBOje CTape npaBrnje.
Bojcny. Koja je Ha Tp6ajb 6njia nocjiaaa, cxepajy y
rpa^CKe 3H#0Be, caM TpHJe ,ho6h jiany paHy.**)
A.ih je Befc CTparaaa cymauia no^ejia pyniHTH ropocxacHO Tejio BJia^HKe IleTpa II. IIohito je Kpaje'M
1850. ro^HHe ca cna^apcKHM Be3HpoM HaqnHHO npn-

c:iyniajy xpBaTCKora

MBpje,***) o^e 1851. ro^HHe

y Hanojb, Tpa^cetn

jiena

oo.iecTH. Ajih ce He noMoace. Y apyroj hojih 1849. ro^HHe 6yKHe y Bochh 6yna npoTHB TaH3HMaTa. IIopT&
caBJia^a OBy 6yHy, Kojy je npe^BO^HO Ajinja Ke#ak^
ajiH Ty npnjiHKy ynoTpeGn, .na ce onpocTH h Ajih name
OoqeBHiia, Ha Kora je nocyMH>ajia, jia cp6yje. IIoniTO
je y Bochh 3aBeo TaH3HMaT, ^o^e Ha Xepn,eroBHHy noTypqen>aK Oiviep nania, #a h TaMO 3aBe^e raH3HMaT.
OMep nauia caBjia,a,a OTnop xepueroBagKax TypaKa, a
r

*)

Me^aKOBHli,

II.

n. H>eroui, CTp. 164167.

**)

Me^aKOBat, n. n. H>erom, CTp. 171. 3a rpadjbHBOCT ABCTpuje,

Kojy je PyCHJa y 1849. ro^HHH je^Ba cnacia o,a, nponacm, KapaKTepnctjtiho je, #a je Bek 10. *e6p. 1850. aBcxpHJCKH nocaaHHK y IJapiirp a#y,
CJapyH IIpoKeni-OcTeH, no^aeo cbojoj BJia^H npoMeMopnjy o aeo6n Typ cice,
npa qeMy oh ABCTpuja aoCn.ia ca>io BocHy ca XepijeroBsraoM (h pasysie
ce c IIphom TopoM), CpCnjy, ApdaHHjy h Mate^OHHJy. (<. Ea>i6epr, Geschichte der orientalischen Angelegenheiten hri Zeitraume des Pariser und
Berliner Friedens. EepaHH, 1892, CTp. 85)
***) Bau;^HK, CTp. 87.

188

ce^or Ajih naniy

na y#ecn, #a ce HH3aMy, kojh

3aT0*iw,

je qyBao dpaacy, cJiyqaJHO OKHHe nyniKa h 3pH0 noroan Ajih namy y no qejia (1830. MapTa 1851). ,Ha
je BJia^HKa 6ho 3^pae h #a ce Hamao y Iljmoj ropn,

6n ce o6a cpncKa 6aHa-no6paTHMa yacpysKujia h Bek

Ta#a 6h ce I^pHa Topa h XepneroBHHa yje^Henjie.*)
Ha rjiac o ;ioral)aJHMa y Bochh h XepueroBHHH Bpara
ce Bjia^HKa y I],pHy ropy, ajin cy H>eroBH >iaHH sefe
6hjih H36pojaHH. YsKacHa 6ojiecT 6p3o ra je Tponinjia.
Ka# 19|31. okt. oceTH, #a My je KOHan, Ty, npnqecTH
ce, OH,a;a Hapean, #a My ^onecy nepnHy, Ha kojoj je
H3^axHyo H>eroB cbcth CTpnu;, npeKpcTH ce, H3roBopn
nocjie,HH>e pe<m: IIpe6jiarH rocno^e Gome, npenopyqyjeM
th Mojy aymy h 6HJe,a,HH Hapo^ upHoropcKn!" na ce
cnycTH y nocTdby h ncnycTH CBOjy BejiHKy ay my.

Baa^HKa IleTap

Ha

.HoBfeeH h nojioace

II.

sKejieo je,

#a My

tcjio

o^Hecy

ijpkbh cb. IleTpa, Kojy je TaMO

6ho carpa#HO. Ajih ce jeceH>a Knnia Ha caB Max 6eme

cnycTHjia. ^empH #aHa qeKanie 36or KHme, Hajnocjie
ra norpe6y y 6jiaroBeniTeHCKoj n,pKBH Ha I],eTHH>y, a
27. asr. (8. cenT.) 1855. H3Hecy ra Ha JIoBteH, Ky#a
My CMpTHe ocTaTKe OTnpaTH KHe3 ^aHHJio ca KHeraBbOM ^apHHKOM, CBefflTeHCTBOM, TJiaBapHMa H MHOrHM
HapOflOM.

Bjia^HKa IleTap II. 6ho je anKa cpncKor poaa.

hohoc nejiOM cjiOBeHCTBy. O^JiHKOBaH 0^ npnpoae tcjiecHOM KpacoTOM y3 cxac, kojh je y BHCHHy HMao npeKO
ce^aM CTona, ayx H>eroB cna#ao je y Hajy3BHineHHJe
CBHJy speMeHa h Hapo.ua. Hnje 6ao cnpeMaH 3a npeBasKaH 3a^aTaK, kojh My je nao Ha Mjia^aHa paMeHa.
ajin

6nHa

ce oh 6p30 Hainao
^OBejia,

*)

nojioacajy,

y kojh

h ao Majio ro^HHa ynpaBJtao

Me^aKOBHfc.

II.

n. Ifceroin,

dp.

173.

ra je cyaje

oh IJp-

189

hom TopoM noys^anoM pyKOM h y HaJHesroflHHJHM okojiHOCTHMa BO-teo je yBeK cjiaen h HanpeTKy. CaM ce6e
rjie^ao je aa H3o6pa3H h Kao caMoyK ^a HaKHaj.n, ihto
My je y 3HaH>y He^ocTajajio, na koa H3BaHpe^ne aapobhtocth CBOje nocTao je npe#MeTOM yBaacea>a csera
H3o6paaceHora CBeTa. Ako cy flOTJie JbyAH HemTO 3HajiH
3a H,pHy ropy, Kao sa raesflo peTKnx jyHaKa, ca,a; je
OHa H3amjia Ha rjiac ca CBor .ayxoBHTOr Bua^HKe. O.H.ihtihh CTpaHun noxo^Hme U,pHy Topy h cbh o#jia3Hme
ycxefeeHH i^eTHitcKHM nycrHBbaKOfci. ynpaBjtao je UjraoM

TopoM 21 ro#HHy h npeMHHyo

40. to^hhh skh6h h BHiue #o6pa

yqHHHO ohom Hapo,ny, kojh je JLy6no cbhm 3KapoM CBOje
necHH^Ke poaojByGHe #yine. EberoBa jiaqHocT hmhohoBa.ia je cyce^HMa h Typnn cy ra opjiOM 3BajiH. Oh je
Iljmy Topy no^eo .hoboahth y pen eBponcKnx #pjKaBa,
3aBeo je cbojom jaKOM bojbom pe,n h nocjiynraocT y n>oj,
#ao je Hapo,a;y mhp or KpBHe ocseTe Oh je upHoropHH>ia BaHymao MHcao o ,a.p3KaBHOM je^HHCTBy, #ao hm
noJMa o CBeTOM h ysBnnieHOM sa^aray, kojh Ha
jieacH. Je,nHHo ihto 6h My ce mohio 3aMepHTH, 6hjio je
ycTynaae Abctphjh MakacTHpa CiaH>eBHfea h IIo^-MaJHHe. ^a 6h ce Morjio AaBaTH IJpHoropnHMa h bh#ho
npH3HaBDe h>hxobhx BpjraHa, oh je 1840. nwrae ycTahqbho cpe6pHy KOJiaJHy ca HainHCOM: Bjepa, cjio6o,a;a
3a xpaGpocT"
a 1847. ro^HHe yCTaHOBHO je 3JiaTHy
KOJiaJHy C HCTHM HaTHHCOM H Ca JIHKOM MflJIOHia 06h.~naka. Obo je D,pHoropuHMa HajsKejbeHnje o^jnmje, jep
ko ra aoGHJe, #pjKH ce #a ce H3JeflHa*rao c 06HJiHkeM.
3a CBora HacjieaBbBKa o^pe^no je IleTap II. csora
chhobha IlaBJia IlepoBa h nocuao ra je y Pycnjy #a
ce H3o6pa3H. H,ap HHKOJia I. y3eo je IlaBJia y CBoje
name. KaKO caM Bjia^HKa Hnje Mapao 3a MaHTnjy, to
je h IlaBJia xieo aa cnpeMH ne 3a BJia^HKy, Hero 3a
BOTa.

,3,a

je ayace nosKHBeo,

je

3auejio

MMa

190

CBeTOBHa rocno^apa, 3a KHe3a. Ajih IlaB.ie y>*pe y IleTporpa^y 20. Maja (1. jyH.) 1842., Ha hito IleTap II.
OflpeAH sa HacjieAaHKa Apyror cHHOsna, ^aHHJia, CHHa
CTaHKa CxHJenoBa, Kora je .upacao koa ce6e, aaBao >iy
yqHTeJte, cnpeMao ra 3a 6y#yker rocno^apa H,pHe Tope.
3BajJH Cy
IJeTHH>CK0 MHTpOIIOJIHTH ,3,0 IleTpa II
ce MHxponojiHTHMa U,pHe Tope, CKeH^epaje n IIpMMopja.
IleTap II. 3Bao ce caMO BJia^HKOM upHoropcKHM h 6pa;OKHM, O^rOBapajytH TaKO CTBapHHM OflHOCHIVia.

XIV.

KHE3 ^AHHJIO

I.

IIETPOB1/IK

^aHHJio CTaHKOB po^HO ce 25. Maja (6. jyH.) 1826.

npemao je #aKjie 25 ro^HHa, Ka,a; je nrjHoropcRH B.ia#ajia*iKH h BJia,a,HqaHCKH npecTO 6ho ynpa^KH>eH. Bbera
je IleTap II. no noBpaTKy H3 Hanojta nocjiao 6ho y
PycHjy Ha H3o6paaceHe h Ha tom nyTy y Beqy ^o6ho
je rjrac o cmpth CBora CTpHua. O^iviax ce BpaTHo y
D,pHy ropy. Kano ra je IleTap II. o,a,aBHa 6ho 03Haqno 3a CBora HacJteABbHKa, HHJe hhko cnopao H>eroBO
Hacjie^CTBo; nnTaae je 6hjio caMO to, ^a ^h he h Hacjie^BbHK IleTpa II. 6hth .nyxoBHO jihuc, hkh ke IJpHa
Topa ca#a ,ho6hth CBeTOBHa roeno,napa.
Hapo#HOJ
CKynniTHHH, noja je >HJia Ha U,eiHH>y 1|13. jaH. 1852.
npHMH JI.aHHJlO nOKJTOEbeHHJe o^ ijpHoropcKax CTapeniHHa, yje,HHO 6u 3aKJtyueH0. &a, y 6y#yke htjhoropcKH rocno^ap 6y#e KHe3, a upkbom #a ynpaBJLa nyxobho JiHne ca BJia^nqaHCKHM ^ocTOJaHCTBOM. KaKo ce
HHniTa HHJe xTejio ihhhth 6e3 o#o6peH>a BHcoKora noKpoBHTejBa, to ce ca^KHH MOJi6a Ha uapa HaKOJiy I,
#a npH3Ha ^aHHJia 3a KHe3a U,pHe Tope h Bp^a. h

h.th ao6HJe
^aHHJio ce y.MapTy KpeHe y Pycajy,
o^ uapa npH3HaH>e 3a CBeTOBHor rocno^apa IJpne Tope,

191

#a*TaMO o6yqe MOHaniKy pacy h .na ce Bpaxn Kao

Bia^HKa. Caivt ^aHHJio Huje imao HaKJiOHOCTH Ha moHaniKH qira, a Hajra3efen ce Kpo3 ocaM ro#HHa y3 IleTpa
II, Morao
je .nofen #o yBepema, na, U,pna Topa no,a;
ynpaBOM .nyxoBHa jraija uome HMaTH naBecHe HeKe*KOpacTH, a.in #a Bajta #p3KaBHy ynpaBy oabojhxh o^;
upKBe, aKO fee H,pHa Topa ^a CTaHe y pe^ eBponcKHx
jqmasa.
h;ih

TopH,
II,ap HaKOJia I, oco6axo HaKJioiteH H,pHOJ
npHxMH ^aHHJia, Kao cBora CHHa. 0#a3HBajyfeH ce jkcjbh
mhjihx My IJpHoropaua h caBpeMeHoj noxpeftn IJ,pne
Tope, oh penin, ^a ^aHHJio 6y,a;e cbcxobhh rocno,a;ap
uipHor pCKH.
C OBaKBHM uapeBHM peuieaeM BpaTH ce ^aHHJio
y jyjiajy H3 PycHJe. O^Max ce oh o36hjbho JiaTH ypeJ)HBaH>a 36Mji>e.
Hapo^noj CKynnixHBH o6jaBH, kojhx
fee ce Haqejra npH^pKaBaxn: Ako IJpHoropau, sacjiysEH
CMpx, cboj D,pHoj Topn jaBnfee ce, aamxo je ocy^en,
Kao h Ka# fee 6hxh nory6jteH; TajHOM jumoHieay Hefee
ce BepoBaTH; ko xyacn Kora, Mopafee ce cyoqnxH c
onxymeHHM; kojh cy#eja npHxMH mhxo, OHora qaca 6afee
yKJioa>eH, hhth fee nr^a #o6hth hobo 3Baa,e; hcto Tano
nocxynnfee ce c nepjaHHKOM, kojh y cJiyftc6H HanaaxH
sefey mo6y, Hero mxo je cya o^peano; CBaKOMe fee ce
cy^HTH no npaB^H H^3aKOHy, hhth fee 6hth xajxepa;

CBaKH Mome

ftofen

KHe3y

,a,a

My

ce acajiH Ha HenpaB#y

ceHaTopa, KaneTaHa hjih nepjaHHKa; qaK ce MOKe 3Kajihxh h Ha KHeaceBO pemeEbe h KHe3 fee OH.ua Hapejihth hobo HCJie^eae. Ooefea, #a fee H3,a;aTH 3aK0HHK
KaKO 6h 6bjto Beme npas^e h Maae 3Jia, A peqe, #a

npamTaxH ohhm H3aJHHiiHMa, kojh H#y TypqaHy

no^ cKyT. 06efea, %a. fee ce r.ao6e y3HMaTH y 3eMajtCKy itacy. Xofeame
ype#H uapaHCKy ftamSaHy, Kao
h #aHaK, kojh 6h CBaKH njiafeao npeMa cbom HMan>y,

Hefee

192

na

oaaTJie aa ce naafeajy nepjananB, nOABacy mKo:ie,

rpa#e apyMOBH h moctobb, bt.
Obc :iene Hainepe M;ia#ora Kne3a TeK on *iecTH
Morome ce ocTBapnTH, jep Befe HCTe ro#BHe sa^ajio My
je notn y o#6paHy IJpHe rope o# TypcKe HanacTB.
Cy.iTaHH HHKa,n nncy xtcjih npn3HaTH He3aBHCH0CT
Ujme Tope. Ohh cy U,pHoropn,e CMaTpajin Kao o^MeTHHKe, Kao 6yHTOBHHKe, h HHKa^ HHcy npecTaja.in c noKyraaJHMa #a hx noKope. Ko# TaKBa Haqejma rjieaBnrra
na nopTH HHJe HBKa,a; Mor.10 6hth cTa;raa Mnpa B3Mei?y
TypcKe m IJpHoropana. K TOMe je #ojia3HO Henocpcnhhjh MOMeHaT, iHTO cy cKa^apcKe name CMaTpa.ie Ujmy
Topy h Bp#a Kao aeo cBora noapyqja, kojh ce o#MeTHyo, na cy Teacnjie, #a Te o^MeTHHKe oneT 406njy no^a
ce. Y3 to je ^oaa3HJia bpothbhoct H3Me^y KpcTa h KypaHa, Koja Ky^MBHyje y rjieAHmTy Myc.iOMaHCKOM, #a
caB cBeT Tpe6a #a je no;po2KaH KypaHy. OH^a je Ty
#o.ia3HO h HapoAHH MOMenaT B3MeJ)y Ap6aHaca h npHoropcKHx Cp6a, na cy ApSaHacn Ba3#a Hana#ajiH Ha
IJ^pHy Topy, je#a 6m ce je,a,HOM ocbctbjib 3a tojibrc
nopa3e. Cbh obh momchtb, y3 npHHy^HH pa3;ior eKOhomckh, no KOMe cy UjmoropuH paviB CBor.oncTanKa
Mopajin TesKBTH #a Ao6BJy njio^Ha nojta y hhtomoj

3eTH, HHcy Morjin yTBp#BTH CTa.iHH MBp B3Me^y Qjme

Tope b BbeHHX cyce.ua, Hero ce TaMO 6e3 npeciaHKa
oopHjio. A y 1852. toabhh npHAonuiB cy h apyrn pa3-

kojh cy HyKajin nopTy, #a h onex onpo6a cpefey

^.pyroj hojih 1849. ro#HHe ^hoh
c I]j)bom Topoivi.
cy ce y Bochb Typn,H npoTBB 3aB0^es>a HH3aivia b Taa3BMaTa. EbBMa cy ce o,na3BajrH xepijeroBaqRn Typnn.
.103B,

BojcKa cyjiTaHOBa noKopa y 1850. toabhh EonmaKe,

a y 1851. XepijeroBije. Y Bochb je 6opaBBO Tora pa^B
cepamkep Oaiep nama. 3aB0Aefea HOBe pesopaie, na
KaKo je Ty 6n.ia Ha OKyny TypcKa BojcKa, Koja je c.io-

193

6ocaHCKux h xepu,eroBaqKHx TypaKa, to

#a tom npnjiHKOM uoKope h D,pHy
Topy h Bp.ua. Ha n,pHoropcKy rpaHnuy on ceBepa, hcTOKa h jyra none ce KynirrH Typcna BOJCKa. Y U,pHOJ
Topn rjie^ajin cy to, na cy ce cnpeaia.TH Ha OTnop.
IIpBe nyniKe 3anyname Ha ceBepy. Y HnKinHfey
6ho
Ap6aHac TayjieK 6er ca 600 Ap6aHaca, %& nysa
je
KpajHHy o# UpHoropaua. ByjieK 6er 6ho je cpnaH jynaK, aaH h CTpaniaH 3JiHKOBau;, kojh hh TypKe HFJe
mTCneo, a xpHmfeaHBMa 6ho je ^o^njao. y OKro6py
^nrHe ce oh ca 200 #pyra, #a H3 MocTapa AOBeae
cboj xapeM. Obo ^03Ha non Jlyna H3 MapKOBHHe, %oqeKa ra y ^yrn, ydnje ra ca 15 #pyra, ocTaay My
^pymHHy pa3BBJa h 3apo6n 6eroB xapeM, kojh 6e3 otKyna h ca #apoBHMa nycTH y HHKmHfe.
Mei)y thm je OMep nama y #oroBOpy ca CKa#apckhm naniOM OcMaHOM CKonjBaKOM (Ctphko naniOM) r<ie#ao ^a y caMOJ 3eMJbH H3a30Be CMyTH>e. Ka# je qyo,
#a je KHe3 ^aHHJio saBeo njiafeaH>e ^.aHKa, 36or qera
je Hapo^HTO y Ep^EMa 6hjio He3a#0B0JbCTBa. nopynn
IlnnepHiMa, aKO fee ce o^MeTHyTH or KHe3a h npnsHaTH
na^Hmy, #a He caMO Hefee miafeaTH HHKaKaB ^aHaK, Hero
aa fee jom CBe Ao6ajarH nrro hm Tpe6a. Hckojihko necpefeHHKa, Me^y H>HMa h nnnepcKH niaBap Hnnia MhTpoB, 36njLa ce npeBapHme Ha OBa o6efeaBaH>a, a OcMaH nania o6efeaBarae hm H3#aniHy noMofe, aKO 6h khc3
^aHH.io XTeo && hx noKopn. Ka# je KHe3 nyo 3a t&
cnjieTKe, CKynn #o 1000 KaiyEbaHa h c BbHMa CTHrHe
y Ilnnepe 9 21. hob. Oh ce npBH noneo Ha HSAaJHHqKe
Kyfee h oh npBH noneo hx je cbojom pyKOM pyniHTH h
najiHTH. Tpn #aHa Tpajajio je obo Kaaca>aBaH>e H3#ajHHKa, a OH#a ce ILanepH noKopnnie Kne3y, kojh hm
CBHMa onpocTH, ochm neTopHH,e. kojh cy othbijih y
TypKe.
MHJia oraop

Ha nopTH

Hay>ie

HCTOPHJA U,PHK TOPE.

13

194

Hhm cy H,eKJiHJfcaHH qyjin, #a je KHea RpeHyo Ha

H3^aJHHKe y Ilnnepe, ohh 6es Hajiora qnja KpeHy Ha
jKa6j>aK, KaKO o^aH^e He 6n KHe3y 6hjio CM6TH>e. Ebnx
30 #pyra HayMe #a OTMy OBy TBp#HBby. y TBp^HBbii
6hjio je 3 Kyke, uaiviHJa h 6apyraHa;
y nocajm 6hjio
je 12 jbyjw ca Ccjihm aroM h xpn Tona; y je^Hoj Kyjm
H3BaH TBp#HH>e 6hjio je join 15 TypaKa. Hofey l 1.|23.
hob. npe^y IJeoHBbaHii Mopaqy, nonHy ce no aonecehhm jiecTBHi^aaia Ha 6e#eMe, HaBajie Ha TypKe, 5 y6ajy.
4 3apo6e, a CejiHM ara 3aTBopn ce y je#Hy Kyky h
cyTpa ^aH npe#a ce IJpHoropuHMa, kojh ra nycre Ha
CJio6o,ay. TpoJHua o# ohhx 12, kojh cy otcjih }Ka6JbaK
1835. ro^HHe, yqecTBOBajia cy h obom npe^y3ehy.
Ka,n je Ha IJeTHH>e #oinao rjiac o ocBOJeaby /KaojbaKa, npe#ce#HHR h noTnpe^ce^HHK ceHaTa, Ilepo h
Bop^aje IleTpoBHhH, o^Max cKyne Bojcne hito cy mooh h cay Ka jKafotaKy, r^e cy ce 6hjih cKynnjiH h
MHorn Typun h ApGaHacn. Kpo3 kojh #aH CTHrHe TaMO
m OcMaH naina. Ajih je h o,a, Ilnnepa CTHrao h khcs
^aHHjto. y 6ojeBHMa, kojh ce ca,n pa3BHme, OTeme I],pHoropuH cse Kyae oko jKaftjbaKa, ochm je^ee IlepKOqeBHfea. IIoniTO IJpHoropiiH cy36HHie naniy, Hape^H
KHe3 #a ce jKa6JbaR HaaycTH, hito h 6a 13J25. aeK.
noniTO DjmoropuH Hncy HMajiii HaqHHa, #a y H>eMy jipme
r

KaKBy noca^y.
Khcs h U,pHoropu,H mhcjjhjih cy, ^a je Ty 6ho h
Kpaj paTOBaay; ajin ce OMep nauia 6ho cnpeMHO, na
H3BpniH, hito ce na nopTH tojihko acejiHJO.
70.000 JbyflH y^apn oh Ha IJpHy Topy ca ceBepa

je XTeo

Ga

,na

h jyra. 25.000 TypaKa o# XepueroBHHe npo^peuie xo

Odpora, r#e ce cjiyqaJHO Ha^ome 25 ^pyra, Mel>y H>H>ia
KHe^KeB 6pai MnpKO, Ilepo h Kpuo IleTpoBHhn, HoBHiia
I^epoBH^, "Bypo h Ilepo MaxaHOBHiiH, CaBO MapTHHO-

bhL Obh

ce He nonjianranie o# HeH36poJHe

CHJie.

Hero

195

ce jyHa^KH o^ynpeme, #aH h Hofe ooapajyfca TypKe

H3 noy3AaHiix nymaKa. ^OKJie cy ce obb y OcTpory
nocBeTHjiH CMpTe, y/japa OMep nania o& CnysKa Ha BjejionaBJinke, aan o^Max ko^ jyHaqKor rHe3#a MapiaHHka
OAynpe My ce non OeBaH Pa^OBaL MapTBHHkaMa npnCKoqame caaio h6kojihko BpajoBeka, ajin obh MajieHa
#py,$KHHa cpqaHO y^apa Ha cajiy OMep namHHy, Kora
y Majio He yxBaTame, #a ra ^o6ap aT He o^Hece y
Cnyac (3|15. jaH. 1853). Ka# MapTHHHha Tano OTepame
OMep namy, Hdy Hofe y#ape Ha TypKe Ha cyce^Hoj
IIpeHTHHOJ TjiaBHUH, pacxepajy hx h OTMy hm ne6aHy,
Koja hm je 6ajia npeKO noTpe6Ha,
Mcth ^aH jaKa TypeKa cajia y#apa Ha JtaMjBaHe
y Upmhhj^h, noTHCHe I^pHoropue h Ty ce yniaHUH.
IlyH japocTH jjoByqe OMep naraa 4|16. jaH. tonoBe Ha MapTBHake a CTane pyraaTa Kyky no Kyfey,
a non OreBaH ycTynarae CTony no CTOny y3 Be&e
xypcKe jajje a Hajnocjie noByqe ce Ha Tjiasany. Ty
ce Ha hobo noGajy a HanocjieTKy o#OJie non OreBaH
oa cbojhm jyHanaMa. Y obbm SojeBBMa Typn,a cy
BMajia mptbbx a paiteHax 900.
Mel)y tbm cy ce no# OdporoM nenpecTaHO 6bjib.
Ilepo Tomob IleTpoBah ca cep^apoM Mbjiom MapTBHOBBteM a 300 U,eTBH>aHa ^ojiaacaxy y noMok MapKy
a apyacaHH. Ha hbx y#ape 8|20. jaH Typua o#
Cnyaca a ohh o# OcTpora, ajra cpefea npacKoqa jyHai^BMa. I]^eTBH>aHB pa36auie TypKe, noceKoine ax
174
a OcTpor ce ocjio6o#b.
BB^eka OMep naraa, #a cbjiom ne Mome HaaiTa,
H3,a,a
9|21. jaH. nporjiac IljmoropijHMa, no3HBajyka ax
ijo,k

cyjiTaHOBO Kpa;io.

TaMe

ce tojibko

noMorao,

JIBKO B

ko-

BOJCKOM.
bcto BpeMe, Kaji, je OMep naina nomao Ha EjenonaBJinke, y^apajia je a jaKa Typcna cajia Ha Fpa-

1-3*

196

^aKOBnk ca 60 #pyra xpa6po<

h #ok je Morao, flpacao ce y cbojoj Ryan,
a OH#a ce 3aTBopH y HenpncTynHy neknHy #0 Kyjie.
IlyHHX 15 aaea 6opno ce TaKO, a 17J29. jaH. TypuK
ra Ha BepH npeBapnrae h OKOBarae, a OH^a nopoftHine
TpaxoBO h Boj*BO#y ca chhom My Ahtom o^Be^ome y
MocTap. r#e JaKOBa Ha MyKaMa yMopame. Y 6op6n
Ha FpaxoBy noraHyo je bojbo^hh 6paT.
Bop6a ce TaKO npoayjKH Ha cse CTpaHe Kpo3 uejra
jaHyapHj'e 6e& BH^Hnja ycnexa BejiHKe Typcne BOJCKe;
a 3|15. 3>e6p. yaapn TaopijHJe IleTpoBHfe ca D,pmhhqaHHMa Ha TypKe y JIoMJBaHHMa, kojh cy 0flaH#e H3jieTajiH y Hj>MHHH,y. Ha TypcKOJ CTpaHH 6hjio je 2000
HHsaMa y3 6000 ApHayTa. K,pHoropnH pa36njy Typne,
kojh ce Ha jia^aMa cnacyy Ctwiap, noHecaBmn MHore
CBOJe MpTBe h paaeHe. Ty norH6e 3anoBe,a,HHK cyuraHOBe rap#e h ca6Jty My #o6HJe "Boptjoje. IJpMHHqaHH
noceKy 29 rjiaBa, #o6njy 1 Ton, 250 OKa npaxa h nyHO
CHTHa opyacja.
xobo. BoJBO.ua JaKOB

hx

j!,o*ieKa

Obo

je

obom paTy 6ho

nocjie,a,H>H

Befen 6oj,

jep Sojekn ce HeMHpa Ha cbojoj rpaHHnn,*) y cnopa3yMy c PycajoM nonui>e ABCTpnja ^eHepajia JlajoHH-

reHa

nopTH

y L^apnrpaA,

kojh

30. jaH.

(11.

(}>e6p

npeiia

nopra

nosy^e CBojy BOJCKy o&

I^pHe Tope, #a ce cypryHHmy Ma^apcKH h hojlckh 6eHa
ryHHiH, ,a;a ce ca 6ocaHCKOM pajoM 6ojlc nocTyna.
npenopyKy EHrjiecKe h <E>paHH;ycKe nonycTH cyjiTan
AS^yji MenH,n, jep ce Me^y thm h CTBap c PycnjoM
sanjieTajia. Y npncycTBy nyHOMokHHKa Pycnje h AbyjiTHMaTy:

#a

CTpeje 3aKJbyqn ce y no^ropHHH MHp, rpaHnue ocTauie.

KaKO cy 6njie npe paTa.
*) BaM^epr. CTp. 50: Oesterreich furehtete an seiner Grenze beunvuhigt
zu werden.

197

MHp Ha^HHH, o#e KHe3 ,3,aHHJio y

kecapy Ha HaKJiOHOCTH yKa3aHOJ y

Iloiirro ce

.na

3axBa.nH

Ee<i,

oboj

Oa kecapa no6n op#eH

rB03AeHe KpyHe, o#
HnKOJie I. op^eH cb. AHe, a hphjihkom paHHJer 6asjbea>a CBor y Pvchjh %o6m je op^eH cb. OaHHCJiaBa.
BpaTHBuiH ce H3 Be<*a, ocHyje AaHBJioB op^eH 3a HesaBHCHMOCT II,pHe Tope", kojh je #ao HajGojbHM jynpnjiHD,H.

Hanjaivia.

Ose ro^HHe noMyTnme ce o^hoch Me^y PycnjoM

h TypcKOM h ,a;oi)e #o paTa, kojh ce 3aBpmH napncKHM
MHpoM o,a, 1856. roji.HHe. I^pHa Topa Hnje yqecTBOBajia
y obom paxy. ABCTpnja, Koja je Ta.ua Hamjia 3ro#y Aa
3a^,HBH

CBd

cbojom He3axBajmomliy, CTajia je y3 pycKe

HenpnjaTeJBe, na je npenopy^HBajia ^aHHJiy, #a ociaHe

Ha MHpy, npeTe^H My HHa^e cbojom chjiom. Khc3 ce

caMO CMejame Ha TaKBe npeTH>e, roBopekn:
je mchh
HMar npaxa h oaoBa, 6hx 3apaTH0, a bh#ho 6hx, niTa
6h mh Ta kecapnja y*iHH>ejia."*) He Morykn yqeciBOBaTH y paTy, ^aunjio je HacTao, #a 3aBe,a;e HeKe pe$opMe y 3eMjBH. Oh yqnHH Kpaj caMOBOJBH ruaBapckoj; yMHOSKH 6poj nepjaHHKa pa,a,H 6oJi>er OflpftcaBa&a
pe#a; ype^n 6oJte yGoJHy CHary 3eMajLCKy; a Hapo*iHTO
6e3o63HpHOM CTporomky CTa#e Ha nyT KpBnoj ocbcth.
Ha ^yp^eB #aH 1855. ro#eHe nporjiacn 3clkohwk, y
KOMe cy cse^eHa ocHOBHa npasa csaKor UpHoropija
h ;Bp^aHHHa, y3 oaBHe o#pe#6e 3a nojiHTH^Hy h cyaCKy ynpaBy. 3a cbo to BpeMe 6ho je Mapan o# TypaKa KOJIHKO TOJIHKO.
12 24. jaH. 1855. BeHqa ce Ha U,eTHH>y KHe3 ^aHHJIO C BHCOKO H306pa3KeHOM ^apHHKOM KBeKHkeBOM
H3 TpcTa, Koja ce #OTJie OKymaaa 6njra h Ha cpncKOM

^a

KH>HHceBHOM
*)
*)

nojty.*'*)

KyMOBao

je ^ajiMaTHHCKH ry6ep-

Me^aKOBiiK, II. n. Ifceroin, cip. 56 -57.

Po^HJia ce 19131. jjeK 1837; npeMHHyjia je

21114 #e5p.

1892,

198

naTop
^eHepaji 6apyH JIa3ap MaMyjia. Mjia^eHue j e
BeHuao ^ajiMaTHHCKH enacKon CTeBaH KHesKeBnL
y yroBopy o# MHpa, kojh je 18}30. MapTa 1856.
6ho saKJtyqeH y IIapB3y, Heaia noMeHa o Uj)Hoi Tope;
a^H y ceftHana napacKora KOHrpeca o# 13|25. MapTa
aBCTpHJCKH nyHOMokHHK, y ^oroBopy c ocTajiBMa, 3aHCKao je o# pycKora nyHOMoknaKa B3jasy o TOMe,
KaKO CMaTpa PycBJa cboj o,hhoc npeMa U,pHOJ TopH?
PycKH nyEOMoiiHBijH o#roBopame, #a Pycaja cnpaM
Il,pHe Tope He ctojb hh y KaKBOM #pyroM o/taocy, ao jib
y ohom, kojb noTnqe H3 ijpHoropcKHX CHMnaTHja cnpaM
PycBje h H3 6jiaroHaKJiOH>eHBx pacnojroaKe&a Pycaje
npeMa U,pHoropa,HMa. Cyipa #aH Hauiao je TypcKH nyhomo^hhk Ajih nama 3a noTpe6HO, #a y KOHrpecKoj
ce/mBUB H3JaBH, KaKO nopTa CMaTpa IJpay ropy, Kao
cacTaBHH ,neo TypcKe n,apeBBHe. KHe3 ,3,aHHJio, Ba3#a
aa cxpamn upaoropcKax npasa, nomjbe no HapowrHM
asacjiaaanBMa y Eeq, IleTporpaa, IIapH3, JToh^oh h
BepjiBH oniTap npOTecT o,n 19J31. Maja 1856. npoTBB
obhx nopTBHBx npeTeH3Hj*a, noniTO Typijw HHKafl Hacy
BjiajiajiH D,phom TopoM; Ha npoTBB iJpHa Topa HMa.ua
6b npasa Ha Xepn,eroBBHy h Ha nojiosaay Ap6aHaje,
noniTO cy 3eTCKH rocno^apa ^pacajia Te 3eMJte. yje^HO
npe^a homch^thm ^BopoBHMa cnoMeHauy
y kojoj
Hnrre, #a ce H,pHoj Topn npH3Ha He3aBHCH0CT, #a joj
ce pa3MaKHy rpaHaue npeMa Xepn,eroBHHH b Ap6aHaja
3 a joj ce ^.a^e MopeKO npncTaHnniTe Bap. KaesKeBa
cnoMeaana b npOTecT HHcy BMajia HHKaKBe nocjiejunie,
,

(JjpaHnycKa aanjiOManaja ynoTpeCJLaBaJia HajcjaJHHJa o6ekan>a, #a 6a npaBOJieJia KHe3a* #a npa3aa

cyjiTaHOBo cy3epencTB0.
TOKy obhx nperoBopa KHe3

ajin je

1857. flarHe ca KHernEf>OM y Ilapas,

#a jib^ho nopa#a koa CBeMofeaora Hanojieona III, #a
IIapH3y je 6ao
ce Hpnoj Topn npn3Ha He3aBBCH0CT.
ce 2|14.

$e6p.

199

o#:wtiOBaH CBaKOM najKEbOM oa ^apeee CTpaHe, o,a; aera

30600 je yBepeae, ,a;a ce y uejiOKyiiHOCT ijpHoropcKnx
rpaHHua Hehe .unpaTH; ain Apyra ycnexa Hnje nocTHrao.
Ka,n ce paT CBpinHO, Typun oko Ujme Tope rmoxojiHrae ce. BbnMa je pax c PycnjoM 6ho TaKO npe^,CTaB^eH, Kao #a je CBeMokHH cy.iTaH sanoBe^HO CBBMa
ocTa^KM ^aypcKHM Kpa,i>eBHMa, kojh cy caMO H>eroBK
po6obh, ^a Ha nocjiyraHOCT npHBe#e MocKOBa, hito cy
ohh h yqHHHjiH. Bepyjykn y na.a.HuiHHy Mot, ohh Befc
1856. ro^HHe no^eine 3a#eBaTH UpHy Topy. To H3a3Ba penpeca:raje on ijpHoropcKe dpaHe h upHoropcKe
qeie mnpHjie cy yacac no cboj okojihhh. Ako cy naK
Typn,a 3avi;eBajiH H,pHoropn,e, thm cy o6ecHHJH 6hjih
npeivia xpHmkaHBMa h Hajnocjie y 1857. rojjHHH flarHe
yciaHaK Ha Typr.e 3y6a*iKH BOJBo,a,a Jlyna ByKajioBnli.
CyKodn H3Me^y ycTamiKa h TypaKa 6BBajia cy h
qemkn h Befen. YcTaHaK y Xepn,eroBHHH y3HMarae
CBe BHme Maxa, a KHe3 jJaHHJio HHJe HMao pa3Jiora
/ia cneTa IljmoropHBMa, kojh cy 6pafea y noMofe bihjih.
29. jaH. (10. $e6p.) 1858. pa36Bme HHBJLaHH h ,3,po6Bbann 6aniH6o3yKe, kojhx norn6e h paHH ce 240; a
hcth #aH 80 3y6aua h KpymeBH^aHa y3 50 I],pHoropaua cy36Hme uoji njiaBHHOM Chthbijom 4000 TypaKa,

noHaJBHme BoniH>aKa.

CTaM6ojiy no^erae yBH^aTH, #a CTBapn y XepiieroBHHH y3HMajy o6hjbhh;h bb#. Cia^ome TaMO caaTH
BOJCKy, a KpajeM jaHyapnja #BrHy ce 18,000 TypaKa
03

TpeGn&a Ha 3ynue.

BoJBO.ua JlyKa ckjiohh

Heja*i,

400 Apyra no6HJe ce c TypuBMa.

^eTHpn #aHa 6opao ce; TypaKa na^e 520, ajin cnjia npo^epame. Y to CTB5Ke Hbo PaKOB PaaoHHk c 500 I^pHoropan;a h TpaxoBJtaHa, cjiohcho c JlyKOM y#ape Ha
TypKe, pa36njy hx h ncnpaTe #0 Tpe6Bita. Typua
3anajiH cejiO h ca

200

odaBBnie y 3yimHMa 1523 JiemHHe. JlyKa ByKajiOBnk

h JlyKa IleTKOBHb caijy 3a thxm y CyTopuey h oriviy
TaMoniite Kyjie <u ApHayTa, kojh yTeKy Ha fcecapcay
3eMJty.

Typun Majio o^MopHnie, noBe,ae hx 10|22.

$e6p. Cajia nama oneT Ha 3ynne. OneT ce 3ynqaHHMa
Ha^e Ha hcbojbh Hbo PaKOB Pa#0HHk ca hchito HxjhoIIoiiito ce

ropaua, Te cyTpa ,naH BpaTHme Caaa naray y Tpekojh Ty H3ry6n 150 mptbhx h paa>eHHX.*)

6HH>e,

BajiH.

H cyKo6n c I],pHOM TopoM cse cy KpynHHJH 6hy $e6pyapHJy no6njy ce I^pHoropua c TypnnMa

Bnp6a3apa h OTMy je^ny raaJKy c

25 Typaaa, 30 3apo6e,
a 5 TypaKa yTone ce. A 11|23. anp. yaapH HoBHija
E,epoBHK Ha Typcse oaKone ko/i; IIhbc Tpa #aHa rpaHa Bjiary

hchoa

je,HH0M tohom, noceKy Ha s>oj

jajia je

pa36nje HoBHija Typne, Koje

ara ^eHrHJnk, noce^e npeKO 200
y3 to MHorn Typna yxoae ce y IIhbh, hjih h36opf)a, Hajnocjie

je npeABOAHO
rjiasa,

Jleji

ropy y yTBp^eHHM cxpa^apaMa.

H3 U,apHrpa^a nocjiame y XepueroBHHy Hosy boj
BO#y, XyceJHHa ^epnec naniy. OBaj npHKyna Bojcny
h c 15,000 o,na6paHHx 6opau,a ^ame ce Ha TpaxoBO.
BmiycaMa no6njy ce c h>hm Ha i)ypi)eB aaH noil
JlyKa H3 MapKOBHHe h 6aa>aHCKH BOJBOAa JoBaH BafeeBok, ajiH Mopame ycTynHTH bcjihkoj chjih h naraa
cyTpa jiaH na^He Ha FpaxoBau,. TaMO ce cia^e npaKynjbaTH h upHoropcKa BOJCKa. Ka# ce HaKynn 5000
I],pHoropan,a h XepneroBaiia, yzjapa BOJBO^a MepKO lleTpoBab 29. anp. (11. Maja) koa OMyrnka Ha Xyce-

*) Hoc.ie osora ftoja CKaoHe ce Kaayljepn H3 MaHacmpa ,Hya Ha

aBCTpajCKo EeM.tHuixe, i\a,e hx aBCTpnjcKe BJiacTH HaroBapauie, ja y XepHeroBHHH pa,ne 3a ABOTpnjy; a Kaja; Kaay^epH He xTeuie ,ia ce tom 0,1a80By, Mopaiue 3a 24 yaca octabhth aBCTpHjc-KO 3eM.i>ninTe h BpaTHme ce
oneT y 3ynue.

201

no

ciepa TypKe y onKone, oa

yuapa Ha jypHm, ajin 6e3 ycnexa. OcaM qacoea Tpajao je 6oj. Typana nora6e 4392, Cp6a 305. Cp6a je
HajBHrae najio, Ka# cy y^apajin Ha TonoBe. CyTpa aan
o6e CTpaHe norpe6aBame CBOJe MpTBaue. XycejnH naraa
noHy^H MnpRy npHMnpje Ha 8 #aHa, ajia MnpKO He
npHMH noHyzry, jep je Ba^eo,
6b XycejnH Me^y thm
xieo #a yMaKHe. y TOMe ce mije npeBapHO. 1|13. Maja,
jiHi^eM Ha cnacoB #aH (yje^no je 6ho h TypcKH 6apjaM)
npe 3ope noKynia XycejnH nama jia, no Mania H3MaKHe,
Ilocjie
ajin ra IJpHoropuH onaae h skhbo noBHJajy.
ysKacHe ceqe o,a; Fpaxosa ^o Kno6yKa norn6e y 6eraH>y
Kaapn naraa h 8000 TypaKa, caMO hx 2500 yMa^e
Kpo3 Marjiy. Cp6a norn6e 15, paHH ce 150 XycejnH
a nocjie My
aol)e y Tpe6HH>e 6e3 bojckc, 6e3 nqera,
y3erae h caH, H,pHoropira ^o6nnie 8 Tonosa, 6000 nymaKa, 2000 maTopOBa, 2000 Koaa, 10,000 OKa MyHHnoje, CHJiHe ca6ji>e, nHniTOJbe, Homese, osejia, opaeHe.
KpHMCKe KOJiaJHe, HOBije. Tpa #aHa n ipn Hokn Hncy
Typna Ha Tpe6nRby 3aTBapajra Bpa-ra, oqeKyjykn Djraoropn;e, na #a hm ce npcwy.
To je 6njia 6aTKa Ha rpaxoBuy, Koja je hobom
cjiaBOM yBeHqajia npHoropcKo opy^KJe. Khc3 ,3,aHHJio
^a^e Mnpsy HacjiOB BejmKora BOJBO,a,e h Hape#H, ,a,a ce
CBaKora cnacosa saHa ^hhh y ijpKBaMa 6jiaro,a apeH>e
h cnoMeH. A Ha MecTy, r,ne je 6ho raaTop XycejHH
tlepKec name, carpa.ua KHe3 HaKOJia ijpKBy cb. Cnaca.
Eao uito ijejm OBaj noxoa Hnje Tpajao ay^Ke o^ ocaM
AaHa, Tako h OBa ijpKBa 6h carpa^eHa 3a ocaM #aHa.")

JHHa.

acecTOKy 6ojy

*) Mei^y jyHamuia, kojh cy Ha rpaxoBiiy nornHy.iH, (mo je h iron

JlyKa JobobhJi na MapKoBHHe. Kaa ce Ha IJeTHtty ciaBExa no(5e^;a, npea
je noBe.ia kojo Majtca ,iyKiraa, TveTHa. OBa HeTHa onjia je noaHaTa y cboj
JJjpHoj Topn ca peTKe yjyraocTn h n.ieMeHHToeTH. Po^HJia je rpu jyHaKa,
kojh te ce noMHaaiH. Aooe oy rne JUpHa Topa pa^aia jyHaKe: nona JlyKy,
nona Mnjia it Pa>ta, h OHa hx je o^rojHJia, Kao kocobckc ocBCTHHKe. JlyKa

202

ABCTpHja Ba3#a npBJaTejbCKa Haooftena Iljmoj

Fopa, y dpaxy 3a TypcKy nopa^a, .aa ce cacTaHe
eBponcica Koinacaja pa^n Mapa H3Me^y TypcKe a IJpHe
Tope. KoMHCHJa ce cacia^e y jyaajy y ^yGpoBHHKy.
Pycaja h <&paHD,ycKa TpajKaiue, #a y KOMacajy y^e
H UpHOrOpCKH nyHOMOfeHHK, BOJBO^a ByKOTHh, ajin to Me
ce o,a;cyyjHO npoTHBame TypcKa h ABCTpaja. IIoniTO
OBa KOMecHJa CBpnia nocao, HOTnamy 27. okt. (8. hob.)
j IJaparpaay ABCTpaja, EHoecKa, IIpycKa, Pycaja,
TypcKa h ^>paHn,ycKa npoTOKOJi, kojhm ce H,pHoj Popa
KOHaqno Aocy^a TpaxoBO, a aaaqe ocianie rpaHaue, Kao
idto cy 6ajie Maja 1856. <paHH,ycKa h Pycaja 3ay3aMa.ie cy ce 3a IJjmy ropy, ABCTpaja h EaniecKa KBapajie cy joj, iyie cy ro.ii, Mone.
3a D,pHy Topy HacTauie ca.ii, Henrro mhphhjh .uaHH
h KHe3 ^aHHJio Morao je #a ce nocBeTH yHyTpama,HM
?

nocjiOBHMa.

Aia

je 3a to

norpaHaqaax

3a,a,eBBH,a

6bjto,

TeK 6e3 3aMamHBJa 3aaqaja. Ajih oko Ujme Tope Hnje

Mapa. TpaxoBaqKa no6e.ua ncnyHHJia je
xpanihaHe Ha#OM, a TypKe je H3a3HBajia Ha to Befce
Ghjio CTajiHa

3y.nyMe.

y jyjinjy 1860. ca^e Kne's ^aHHJio y Kotop pa#a

Kynaaba y Mopy. Ka,n ce 31. jyji. (12. asr.) npe,n Beqe
meTao Ha acajiy, paHa ra H3 nanrTOJta HaJM^eHH KpBhhk Tomo Ka^afe, BjejionaBJiali. IlocJie 12 qacosa, l|13.
asr. y 3opy, B3^axHe Bpaa KHe3 ^aHHJio, y rpo3HaqaBy
CyHHJiy uoMBBDyha 6oj, Ujmy ropy, cpncTBo. MpTBO
Tejio HenpemaJbeHora KHe3a npeHerae H3 KoTopa Ha IJeTBH>e, r^e ra norpeGome y3 cy3e ne:iora cpncTBa.
uomtfe Ha rpaxoBuj. PaMo norn6e 1861. ro^HHe Ha MyparoBHuu Ha tonoDHMa JJepBwui name, nomxo je ca HIjroibOM Bopkobhm pasdio HnsaMcko uiynjbe kojio. Ma.ie na,a;e 1877. ro T,HHe no;* OHorouiTOM, Ka^, je 8Bao
HHKHiafeKe TypKe Ha Mer^aH jyHamcn. a ohh ra KypBaKbCKH yfmiiie ca
Qe^eMa rpos^oM M3 nyuiaKa. HeTHa ce poflnjia 1793. ro i;HHe Ha qeBy o,.t;
1882.
ou,a CaBa BjkobhIiS, a yarpxa je y HHKnraky 28. jaH. (9. <i>e(5p.)
r

203

Ca KHesoM ^aHBjioM

je#aH 04
HaJ3HaMeHHTHJHX Bjia^a.iaua y cpncKOJ HCTopaja. Totob
je 6ho 3a cpncTBO yeeK 6opnTH ce Kao npocT bojhhk.
CTpax je 3a#aBao cyce^nivia, a noT.iaqeHH Cp6a rjieKao y CBOJy BejiHKy y3,a;aHHH,y. 3a
jia.iH cy y aera,
aeroBe KpaTKe Bjia^aBHHe nopacjio je noy3#aH>e y I^pHOropana, kojh ce hh npe HHKora HHcy 6qja:iH. ToBopHO
6h, 3a hhko mije BefeMa op, H>era jtyGno D,pHoropue,
a 3aije.uo copoTHEba upHoropcKa HHje HMajia ycp#Hnja
saniTHTHHKa oa KHe3a ^aHejia.
Ka^ je KHe3 ^aHHJio y 1857. toahhh no.ia3HO y
IIapH3, oh je npe nojiacKa ype#no Hacne^CTBO Ha npeCTO.iy: ano KHe3 He 6h HMao MyniKa nopo,aa, Hac.iet>yje
ra CHHOBau HHKOJia, chh MnpKa neipoBHka; H3 Hacaej^a HCKjtyqyje ce sKeHCKa :103a h OHaj, koj'h 6h 6ho
HaK;iOH>eH TypcKqj. 11|23. MapTa 1859. po^HJia ce ^aHH.iy k^h Ojira. Ha KneaceBCKH apecTO .noije #aKJie HhKo.ia MnpKOB, rojh ce y Bpeate ^aHHjiOBe CMpTH Hajiasno
y HapH3y Ha Hay KaMa, potjeH 25. cenT. (7. okt.) 1841.
Jierao

je

rpoo"

XV.

KHE3 HHKOJIA

I.

nETPOBKR,

Ha M.ia^aHa paneHa KHe3a Hhkojic na#e 6peMe

Bjianaaa HpnoM TopoM. y cainoj 3cmjbh 6ho je Mnp,
a.iH oko H>e Bpa.io je.
Ako ce cnpaM pa3y3#aHe Ap6aHHJe Mopajio yseK 6hth Ha onpe3y, o# XepueroBHHe
Bajin y3pyjaHOCTH ayxosa 3anJtycKHBajiH cy y H,pny
Topy. To cy GHJia 6paka cjio6o#hhx UpHoropaua, Koja
cy xe^CHjia 3a cjio6o#om, 3a cnojeaeM c H>HMa; HajBaJbaHHJa 3>y#n h>hxobh ycKanajiH cy y H,pHy Topy,
Aa o^aTJie H3Jieliy na CBoje KpBonnje. HaKaKBH o63Hpn
hhcj H,pHoropiiHMa Be3HBajiH pyne, #a fipakn cbojoj

204

npuxeKy. H>hx je nopTa yBeK CMaTpajia Kao 6yHT0BHHKe. Kao oflRteTHHKe, cnpaM kojhx HHKaKBa o6aBe3a
He Mome Ba^KHiH. IIpeMa tom Haqejiy Typua cy ca
I^pHoropuHMa yBeK nocTynajiH, Bet h Kao ca ^aypHMa.
Ty hh npHMHpja Hoje Morjio 6hth, Hero Be^HTH paT.
#o HCTpare je^ee hjih apyre CTpaHe. CacBHM je aaRjie
npnpo^HO, aKO cy upHoropcKe qeie npojia3HJie cyce^HOM
Xepii,eroBBHOM. A Hncy apyBUHJe npajiHKe 6njie hh o#
TaMO Hncy npecTajaae 3a#eBHu;e.
Ap6aHHJe.
IIpBH #aH 1861. roAHHe o6pa,a;oBao je 3ynue h
KpymeBBuy mhjihm oacoM upKBeHora 3B0Ha, Koje je
Ta&io 3aHeMejio o,a, 400 ro^ana aMO. 3boho je flap pyCKe rpocfjaije TaTHjaae BacnjmHKOBe MaHacTHpy jjy5KHMa. Ajih obo HHJe 6ho r.iac Mapa n noKOJa, Hero
3ByK y6oJHe Tpy6e, noKJiaq Ha opyacje. JTyKa ByRajiobhIi dajao je HenpecTaHO hoa opy^KJeM h tck hito
je HaJBeta 3HMa npomjia, Bek je y <*>e6pyapajy c 1600
#pyra pa36no ^epBani namy, Koja ce Ha 3y6aqROM
nojty ko,h Tyjin h TypMeHaTa 6ao yTa6opao ca 6000
TypaKa je mptbhx 6hjio 626. Maaax cyK06a
jtyflH.
6hjio je Ha cse CTpaHe. TaKo 16j28. anp. Yckohh h BaH>aHH .no^enajy y ,Hyra 1000 HH3aMa, kojh cy upanoceKy hx 900
thjih xpaay y 3aTBopeHH HaKmafe,
h OTMy xpaHy.
Obh ^ora^ajn aaaome noBO#a nopTH, aa 036bj>HHJe npejiy3Me CTBap ca XepueroBBHOM. Ilo^e TaMO
CJiaTH BOJCKy, a BbeHH npajaTejba, #a 6h joj aaaa BpeMCHa, && TaMO HCKynn dito sefey cajiy, ^a^onie ce y
AHnjiOMaTCKe nocjiOBe, Te Hajnocjie y anpHJinjy AO%e y
XepijeroBimy noTypaua OMep naraa. Haj6ojta Typcsa
BojBo^a, ca HeKOM Me^yHapo^HOM komhchjom. Cbiep
naraa B3jja#e nporjiac Ha Hapoa, y KOMe cy ce o6eMe^yHapoaHa KOMacaja
LaBajie BejiHKe ojiaKinane.
yua^e ce y nocao, #a mbph XepueroBae, a:ia KaKO ce

205

HHKaKBa ieMCTBa 3a ooefeaBaHe o:iaKniHn,e,

to ce Monro Hanpea 3HaTH, ^a oa yMHpeita Hefee 6hth
HHmTa. Ka^ cy mhcjihjih, Aa ce Mosice noqeTH pa#, yuapn
23. aer. (4. cenT.) ^epBHin naina ca 7000 JBynH Ha
3ynn,e, Ka# ce BOJBO^a Jlyna Hajiasno y CyTopnHH, a
ocTa.iH Jty^a y njiaHHHH gko boac IIoniTO noceKonie
11 3KeHa, pfiue .n CTapana, noiepame CTOKe mTO cy
mohh, na JKypHO o^orae y Tpe6oH>e He AoqeKaBnra
HHcy

zjaBa.ia

.lyKv, #a ce orneaajy c h>hm.

Cp6n cy thmc 6hjih onoMeHyTH, na Ka# cy name

MexMeA ca #Ba Ta6opa (6aTajbyHa) HajoAa6paHHJe BOJCKe npaTHJin xpaHy 3a HnKranb, kojh cy
Cp6n HenpecTaHO ^pmajrn 3aTBopeH, AO^eKa hx 1 9.
Ajinja h

6an>aHCKH BOJBO^a JoBaH BaJieBBk ca

200 Ban>aHa h IJpHoropana h yHnnrre hx. Ajih nania
norn6e. CyTpa AaH BafeeBHli y PyAHHaivia koa OkojHnixa Haa^e Ha 6aojH6o3yKe, Koje #o6po no^acTH h
nonpaTH 1000 6aH>aHCKHX OBaua h 250 BOJiOBa, hito
hx je (Xviep nania 6ho cnpeMao 3a BOJcKy. Obo #a#e
noBO^a OAiep naran, Te oa MeTOxnje Aol)e 4|16. okt. y
MaoacTHp IlaBy, r^e 3aTeqe hckojihko Aene h CTapan,a,
cenT.

(1.

okt.)

Koje BberoBH Typna noceKonie. Ajih ce thmc XepneroBUH He nonjiaranme, Hero UnBJbaHH, TaqaHH h ,3,po6~

921

TpaHcnopa r ca xpaHOM 3a
OMep naniBHy Bojcsy h OTMy ra, noniTO yHHDJTHme
Ta6op Typana, kojh cy npaTHjra TpaHcnopaT. H Ha
Apyre CTpaHe Cp6n cy ce Ao>po Ap^cajiH, y Opanijy
h IIIyMH no6nje ce 12|24. okt. ycTamKH BOJBOAa Mnfco
JLy6H6paTHfe ca TypnHMa h Ha^6nje hx. Ty cy Typini
HMaan 200 mptbhx h pan>eHHx. 3a to cyTpa AaH yuapn
MaxMyA naina oa Tpe6na>a Ha 3ynn;e ca BHine oa
1000 TypaKa. Y MnxoJbeM Rony Ha JLecKOBy HaBajin
H>ann ^oqeKajy

Haa

okt.

JlyKa ByKajiOBak ca 200 Apyra, pa36nje ra, noceqe ABe 6HM6anie, OTMe TypcKH 6apjaK, a ocTaie npn-

206
ctojho HcnpaTH

jxo uoji Tpe6aa>e. IIcth #aa join je rope

nponiao Oiviep naraa ca cbojbm rjiaBBBM daHOM y IIhbh.
XepijeroBUH h I^paoropua aaroaaaie ceparaKepa. %a. ce
y aepe,ny noByqe y TauKo h o^auie y Mociap, nonno
H3ry6n 1200 Jbjjm, 4 Tona, hckojihko 6apjaKa, #ocTa
Koaa, Myaauaje, npTJBar. Oa rjiaBaajax noTypqeaaKa
norfl6oine MyxaMe# ara ^eHrajak h A6#yji 3jiaTapak.
Cpoe cy npeflBOflHJiH JZLiaja 'ByKaaoBak Ll,yaa a Ho-

BHua

H,epoBafe.

XoTeha

ce ocBexe, y,nape 18 30. okt, 200 TyTpe6aEba

HaaoBo aa JBecKOBO. Ty ce oniTpo
o,u
AOXBaTHBie c JlyKOM, #ok OBaj aajaocjie yjieTe c ^pymaaoM y Typne, pa36a ax a o#BBJa #o Tpe6aH>a. Ty
je noraayo aa rjiacy jyaaK Ajiaja Keuah, Y GojesaMa
,IyKe ByKajiOBaba yBeK je Bepao ys a>era ciajao a
^yM HBaa MycaK, KaTO.iaqaacKB aon y IIoaoBy, kojb je
400 niOKaua 34py^cao ca apaBOCJiaBaaM ycTaaanaMa.^i
Ha aa acTOKy I^pae Tope aaje 6bjio Mapa. 71 97
bob. 800 KoaaniBBCKBx TypaKa oaKOJie aa EacTpana
36 BacojeBaha. no3Bame ax aa npe^ajy, ajia BacojeBaha ae XTeme qyTB 3a npe^ajy, aero jyaaqKa 6ajyka
npeKO 100
ce, cbb anaBBO B3raaynie, bobito y6aaie
TypaKa. Ty nora6oiae qyBeaa jyaaaa: 6apjaKTap CaBO
OpMa:i, non MtfjiOBas, 3e:iea 3apo6aaa, ^paroje ^yaocjie #Ba jtaaa no^y aa Konali. Ha to BacojeBBka
jiaraaa c ycKOHBMa, a.ia ax Typaa ae avicnonie aoqe-

pana

.iomho TypKe. KecapcKH J^eHepa.! Taspo

y CyTopHHy ca bojckom h ca xse GaTepnje
TonoBa h oay3Me onKone, ihto hx je JlyKa 6no Ha^anao Koa CBHH>e h
JlymiKa, nopyinn hx h H3 h>hx ysMe ^Ba CTapa Tona. CBe to <'hjio je oe3
CBana oTnopa; y onKonnaia Chjio je caMo 20 3yn<iaHa. HnaK je hecapcsa
Bojcna qaHHja oH^e meHJiyic H3 TonoBa h nyuiasa, Kao #a je o^psca.ia
c.iaBHy noGe^y. Obo 35 aa to yiHH,eHO o,t; cTpaHe Abctphjc hito no
yroBopy ca TypcKOM y CyTopnHH HHcy ce cxre.ia j;a3aTH HHKaKBa j-ftpennpe^aaa y Be*iy npoTecT. il
/beiba. PycHJa je 29 hob. (11. ^eK.)
aBCTpajcKa BOJCKa yjiaaiLTa y HeyTpaaHy Cytopkh/.
.HoKJie je JlyKa TaKO
^oi)e 19. hob. (1. j,eK.)

*)

Po^Hh

207

KaTH,

h xaKO

hm

Cp6a

ca>io

oiepaaie

7000

rp.ua

CTOKe.

IIocjieAaH cjko6 y 1861. toahhh 6bo je 7|19.

Ka^ je HoBaaa IJepoBak c IJpaoropaBMa ^oieKao
koa PaBBora ^e^ ary ^earajaha, kojh je aocao xpaay
TypnjiMa y 3aTBopeaoj IIhbh. I^paoropua pa36ajy
TypKe, o,nceKy 300 masa, ^o5njy 3 Tona h Maora
nputar.
IIpeKO 3HMe BeBpecTaao je CTB3a;ia xypcKa BOJCKa
oko I],pBe Tope. Capeivfajia cy ce, kojihko cy moimib,
h H,paoropaa b Xepa,eroBa,a. Typua aoqeaie aaaa^atbe.
12 000 ApaayTa boa Xo.no 6ejeM aaBajie 10J22. Mapia
1862. npeMa IJpMaana h y Kpa>aB,e oace^ay KaaeTaaa Kojiy IleTpoBBka; ajia iy apacKoqa KaaeTaa bob
EbiHJa ITjiaMeBaB; a bob Jobo KycoBaa. ca 200 cokojiOBa, Te yqaaame
qaTaB pycBaj o# ApaayTa, kojbx
aora6e 400, a 620 ca Ba $paTpa, ca Xaeaa Xotom
h 6yjBy6aaioM MypTOM apeAa^oaie ce. OcTajia ce pas6erome. 3apo6jBeaaKe o^Be,a,ome aa I^eTaae, r#e ax
Kae3 HaKOJia aoMajiyje a OTBycia Kybaaia, 3a^,pacaBaia
caMO BorjiaBBii,e.
^aB 3a tbm yflapaaie aa Koh>cko 5000 6araaoo3yKa. ^oqeKame ax 600 D,paoropaiia a XepaeroBaua
,hck.

a aoaiTO ce 6aaie ao .aaaa. o^aaie ax c bcjibkbm ry6btkom. llocjie ABa #aaa ^oxBaTame ce Majio y 3yau,aMa ^epBHai aaaia a JlyKa ByKajiOBak a ^epBaai
aaaia ycTyaa. Ajib 15I27. MapTa 6eaie Kpsasa 6aTKa
y BacojeBakaMa. Ty BacojeBaka a Hpo6Hbaua yaaaiaiTarae ^Ba TypcKa 6aTaJLyaa a 3apo6arae Ajib 6era
c 80 TypaKa, #o6Baie
2 Toaa, 80 TOBapa xpaae.
1

MBOrO KOH>a.
^ajieKO KpsaBBJa 6bjib cy 6ojeBB y KpBaaoj ^yra,
Koja cy BO^eJia aar CTpacaa aoae^ejBaK 2' 14. aap. a
Tpefea #aa CBpmajia ce Bopa30M TypcKe bojckc ^ep-

208

BHm naina 6ho je noHeo xpaHy y 3aTBopeHH HhkhihK

h npaTHO je TpaHcaopT ca 30 Ta6opa. BoJBOfla ByKOTnh c HjmoropnHMa h XepneroBUHMa floqeKa ra.
IIpBH #aH norHHe 100 TypaKa, a oa Cp6a upHoropcKH
KaneTaH Mjioja JakHMOB ca 50 .apyra. ^epBHin naraa
He Moranie HanpeA hh CTony KpoqHTH, na ce ymanqn.
CyTpa jihh hohobh ce 6oj
a y epe#y, BHaekn 6e3ycnenmocT RpBonpoJinba, CTaHe ^epBHin nama ranKy
nOB.iaqnTH ce, ajin Ty Cp6n HaBajie cbom chjiom. Typnn
H3ry6arae 1 namy, 40 o#Hn,epa, 2781 MpTBor, capa3MepHO paH>eeHx. Cp6n #o6Hnie CBy HoraeHy xpaHy,
500 TOBapa, 483 KOBba, 91 BOJia, CBy MyHHnnjy, 2
Tona, 2309 nymaKa, 7 TOBapa 3JiaTHa h cpe6pHa HOBija.
Ajih h Cp6n CKynoaf jkptbom njiaTHme OBy no6e,ay:
norfl6e HecpaBH>eHH jynaK HIkenaH Pa^ojeBah n cep3ap "Boko Pa#OB MapTHHHk H3 EaH>aHa, kojh je ca 30
#pyra y^apno Ha TypcKH 6aTaJByH h pa3#HO ra.
Ha jyry 5}17 anp. no6njy ce IlHnepH h Kyqn
TypuHMa,
300 hx noceKome, 200 sapoGnme. MHoro
c
rope npo^orae nocie #Ba #aHa Typun y BacojeBHfeHMa. XyceJHH nama c HH3aMHMa h Ajh 6ej o# TyCHBba y^apnine
TaMO ca 16,000 Jby^e; ajin hx ko,h
Bjejionojta .noqeKa BOJBO^a MtutaH ByKOB h pyjKno hx
Harp^n: 2000 Typana norn6e, a I],pHoropnH 3apo6Hrae
Koaa, 4 Tona, MHory
'iHTaB 6aTaJi>yH, .noGHine 1000
MyHHnnjy h xpaHy. Oco6hto cy CTpa^ajin 6aniH6o3yu;n.
Ajih npaBH paT OBe ro#HHe joni He 6euie hh noqeo. CyKo6n 6HBanie CBe qeinkn h KpBaBHJH. 11 13.
,

anp. ^nrHy ce Typnn o# lIo,a;ropHne y nOMok Mcnyny,

kojh je 6ho 3aTBopeH. Hdhx ^oqeKajy ^peKajiOBHkn,
y6njy hx 240 h Bpaxe naTpar. Ha Py#emy ko# By/iHMJta pa36njy 16|28. anp. BacojeBntn CejiHM namy,
Kora noceqe GreBaH Hopan, MnjeMaHOBHk H3 fr3,ancBka.
27. anp. (9. Maja.) 6Hme nopaaceHH Typnn, kojh cy

209
nomjra y noMok Me^yny, Te hx nora^e #o 1000, a
BO]BO#a IleTap ByKOTah y^apn Ha HhkhihIi, npoape
y Baponi, noceqe 600 TyP aKa h 3apo6a 800 hh-

Me^y tbm cy TypeKe BoJBO^e 6a.ie y 6pa3a

3a HaKmafc, KOJH cy H,pHoropn;H 6hjih saTBopnjiH. J^epbhdi naraa XTe^e onex #a orjie^a cpefcy, je&a 6a Hbkmafey ,no,nao xpane. ^arHe ee #a*cjie c TpaHcnopTOM h
Kao 3amTHTy nose^e 20.000 TypaKa y3 Myxamena
^eHrajaka a ApcJiaH 6era. V icpsaBOJ 4yrn npecpeie
ra 5||17. Maja BoJBOtfa IleTap ByKOTafe c 800 I3,pHO~
ropana a oniTpo ce no6a c TypnaMa, kojb Taj ^aH
H3ry6oine 2000 mptbhx h paaeHax. QHy Hot .noGame
U,pHoropuH noTnopy, na y 3opy y#ape Ha TypKe, kojh
y3MaKHy, nonrro H3ry6e 1500 mptbhx h paa>eHax a
MHore o<j)HH,epe. Tpefen #aH y sopy sarae ^epBHm
nama 6eraTB, a I],pHoropn;H ce naType sa h>hm h noceKy jom 500 TypaKa. Y Ta Tpn ^aHa HMajia cy E[pHoropua 500 MpTBHX h pas>eHHX.
Hncy Typua 6hjih 6oji>e cpeie hh 10J22. Maja.,
Ka,n cy Yckohh y^apnjia Ha KpcTiiy na 3 xa6opa hhsaMa. ^ea aaaa Tpajajia je 6opua, a OH^a Hjmoropiia
pa36aine HH3aivie, kojox na,ne 2000, Me|y KOjHMa $
MBpajiaja, 6 6HM6aina a 60 of)HH,epa.
13|25 Maja yaape 8000 TypaKa or Cny^ca Ha MapTHHBfee, r#e ce 13 ,a,pyra 3eTBopanie y E,pKBy, h Ty
<je 6opHnie nyHHx 12 qacosa, AOKJie cbh He B3ra6onie,
h Ten npeno ebhxobhx jieimeBa Morome Typn,a yka 4 y
apKBy. y to cranio Kpijo IleTpoBBk c KyqHMa h IIh~
nepHMa, y#apa Ha TypKe n npaMopa hx ,na ycTyne y
Cnym, nouiTO H3ry6Hme 2000 mptbhx h pa&eHax. 21
Maja (2. jyH.) hohobh A6;i;b naina Hana#aH>e oa Onyaca.
Ca 10.000 jty^H y^apa na Eocob Jlyr, r^e je 6bjio
1000 KaTyaaHa, KOJHMa npacKo^e 500 Pajeqaaa, xe
<je #p5Kanie #o no#He; ajin Ty floftanie Typua noTnope
3a>ia.

HCTOPMJA U.PHK POPE.

210

8000 MOMaKa h TaMaH II,pHoropH,H #a yciyne, a cxa^ce

BeaHKH B0JB0.ua MnpKO h CTepa Typne y CnyjK. TypaKa nornGe Ty 1000.
Hcth aaH noqe He Man>e KpBasa 6nTKa ceBepHO
oa HnKniHfca. BpHHyKn ce 3a HnKnrati, #nrHe ce ^epbhiu nama c 18 TaGopa HH3aMa h MHorHM 6amH6o3yHHMa, #a My ao^a xpaHe; ajin He XTe hKh Ha fl,yry r
r#e je flBa nyTa py^KHO npojia3ao, Hero OKpeHe Ha EaaaHe h Py#HHe h nonajin hx. Koa Tpy6jejie y Khtk
^oxsaTH ce 6aH>aHCKH BOJBO,a,a JoBaH BakeBnk ca Cajia
namoM, kojh je boaho 4 Ta6opa HasaMa h 2000 6aniH6o3yKa. II,ejiH #aH hochjih cy ce 1200 BaaaHa ca
TOM chjiom, AOKJie JoBaH Hajnocjie nory6n Cajia nauiy,
h yse My Koaa. CyTpa #aH nonoBH ce 6oj h EakebhIi Mopa^e ycxynnTH #o IIoBHJa; ajin My y no#He
r

y noMofc BOJBO,a;a IleTap ByKOTnk oa ,3yre, kojh

TypnHMa TaMo 6ho Ha#ao. HenpecTaHO 6opekn ce

CTH5Ke
ce

c BejiHKHM ry6nTKOM, Morarae

6aixH

xpaHe y HHKnrahKH

^epBHm Tpeka #aH ^a

rpa^;,

na

OHjja

no^e HaTpar,

a Cp6n ra noniTeHO HCTnpaTHnie #o Bnjieta. 3a OBa

Tpn #aHa H3ry6nJiH cy Typua 3000 mptbhx h paaehhx, 1 namy, 2 MHpaxaja, 2 6HM6ame, 19 o<J)Hnepa r

4 TOna.

xpaHe
HnKHinky, ^epBoni naraa sek 24. Maja. (5. jyH.) y^apn
Ha CjiHBjbe ca 10.000 Jbynn. Ty ce 3aMeTHy KpBas 6oj\
y KOMe I],pHoropuH pacyrae Typcny BojcKy, ^a je je^Ba
/I^epBHni naraa yManao y BnjjeL
Hacy Typun 6oJte cpeke 6hjih hh Ha jyry. IJpHoropi^H noKBapHrae 28. Maja (9, jyH.) TypcKH moct
npHJiHKOM norn6e 247 TypaKa.
jioji, /Ka6jLaK0M h tom
A 4|16. jyH. Hoty Kpu,o IleTpoBHb, noTnpe,nceflHHK ceHaTa, yaapn na TypcKH niaHan, Ha BejteM Bp#y H3MeJ>y Cnyaca h IIo^ropHne, noceqe 1300 Typaita, Mefyy
BajB.ua OKypaHceH, hito je

KaKO

Taico

,a,o;iao

211

0HM6aray, #o6HJe 30 can^yKa npaxa, 300

oapjaK, #0CTa opyacja h xpaHe. IIIto je
KOBba, 1
ocTa.io TypaKa, to yTene y CnysK h IIoAropimy. Kpno
je Ty HMao HajBHrae IlHnepa. KaKO cy DjmoropuH
HMa.in nyno HH3aMCKa o^ejia, to ce 10|22. jyH. npepyine Kao HH3aMH, yByKy ce y TypcKH oko ko# Cnyma
h OTepajy 60 Koa>a ca 30 TOBapa neKCHMHTa, a cyTpa
#aH h 6es HH3aMCKe yHH^opine OTMy oa TypaKa 140
K0H>a. O.BO anaK pacp#H A6,hh namy h oh 12|24.jyH.
yjjapn ca 30.000 TypaKa Ha 3000 IJpHoropaua, kojh

EbHMa

ymaH^HjiH 6jiH3y Cnyaca Ha CyniHHH ko#

Eop6a nnje #yro TpajaJia: 3a je#aH caT
TypKe, OTMy hm asa 6apjaKa h
DjmoropHH
pa36HJy
CTepajy hx y Cnyac. Bcjihkh BOJBO^a MnpKO OTMe
TypcKe onKone Ha IIpeHTHHOj TjiaBHHH h Bhco^hhh h
Tpn 6aTajjyHa HH3aMa, kojh cy TaMO 6hjih, hito hohito pacTepa. Ha pa36oJHmTy ocTaBerae TypuH
ce*ie

cy ce

6hjih

I^pKOBHHiiie.

5002

Jieraa.

^eTnpn #aHa nocie OBe TypcKe

norB6HJe yaapn
6aH>aHCKH B0JB0,a;a JoBaH BateBHfe oko noHofen Ha
rypcKe onKone ko# KiieHKa (?) y BaBbaHHMa h
yqHHH CTpaniaH hokojl, yTaaiaHH Tpn 6aTajbyHa HH3aMa^
noceqe 600 6aiiH6o3yKa, OTMe 4 Tona h #o6Hje cBy
apyry onpeMy; ajiH Ty norn6e h OBaj peTKH jyHaK,
kojh je ahbho ocBeTHO cbof oii;a, BOJBO,a;y BacHjinja,
Kora cy Typun Ha MynaMa yMopnjin.
Cbc HOBy h HOBy BOJCKy bo^ho je Oaiep nania
Ha U,pHy Topy. Ko# Cnyasa 6erae 24. jyH. (6. jyji.j h
oneT KpsaB 6oj, y KOMe Typnn ycTynnine, nomTO H3ry6Hme 1020 jsy^a. Mcth ,a,aH yaapn ^epBHm naraa
ca BejiHKOM chjiom npeKO BaBbaHa Ha KHTy. ^sa #aHa
Tpajao je 6oj h ^epBHm naraa Mopa,a,e ycTynnTH. Oh
ce Ha to noTKpenH hobom bojckom h3 Tpe6HH>a h Eh:ieka, h Cp6n HajnoeJie npe# chjiom ocTase KnTy.
14*

212

KpsaBH 6ojeBH HHcy

npeciajajiH. H,pHoropcKa 6paa

h nymaKa h
y6oj*He bhrc 26. jyH. (8. jyji) Ha bhchhh IIjiaBe 6ho
je HcecxoK OKpraaj h HpnoropnH Mopanie y hcko.ihko
ycTynHTH bcuhkoj chjih. Hcth ,naH A6re nama yuapn
ca 30.000 Jbyw or Cny^a Ha BejiHKora BOJBOAy Mapna.
kojh je Ha KojiOB03y crajao ca 3000 JbjRv. MnpKO
HaTepa A6w]y na ycTyna&e, noniTO My y6H 3500
jLy,a;H, BefeHHOM 3ej6eKa h Ap6aHaca.
rtocne ji,Ba aaHa y#apao je ^epBHui nama Ha
GnHBJfce, na ra UpHoropun o^Hine ca BejiHKHM ry6nTkom. 30. jyH. (12. jjjr.) HaBajia ^epBHin nama ca ceBepa, A6rr nama or jyra n y3 CTpamHe ryGaTKe caCTarae ce Ha 3eTH n TaKo pa3,ziBOJHme Bp#a o,n I],pHe
Tope.") OcoGhto je ^epBHin nama H3ry6ao MHoro
koa Ocxpora. HjmoropiiH ce HCKynnrae pa^n #a:i>er
OTnopa Ha 2K#pe6aHHKy. Typun pa3opHiue npKBe y
Ory6HHii,H h iK,npe6aHHKy h ocKpHaBHme hx; y rpo6jby
HCKoname MpTBan,e h r.iaBe hx ojineconie Kao Tponeje.
G&r cy TeFt Hacxajin KpBaBH GojeBB. 1|13. jya.
KpBaBa je noTeKJia 3eTa or iyHa^Ke KpBn; Ty norn6e
xpa6pn BOJBOAa rpaxoBCKH Airre ^aKOBnk. 2|14 jyi.
noHOBH A6rk nama Hana#aH>e Ha 3eTCKy #0JiHHy, sjih
ra BejiHKH BOJBO^a Mup^o TaKo ^o6po ^o^ieRa, rb, A6#HJa H3ry6n 4000 mptbhx h paH>eHHX h ycTyna y
HenpecTaHO

cy

o,ajeiaiBajia

or TonoBa

CnyjK.

no^e KpsaBH aboahcbhh 6oj U,pHoropana npoTHB ue.ie TypcKe CHJie no,a; nainaina ^epBHmeM, A6^hjom h XyceJHHOM. Ha jeAHora IJpHoropua
6hjio je 10 TypaKa. IJpHoropua npBH AaH OAOJieine
7|19. jyji. y^apn A6ah nama ca 24.000 Jby^n Ha Pa6|18

*)

jyji

Ta^a rpaHHua Typcica Ha ceBepy h OHa Ha

iimha h CnyjKa,
iieTapa.

HHje

6HJia

y^a.teHa je.iHa

o.j

jyry, H3>iel>y Hlikhh 3a 18 khjio-

^pyre

213
ce;iBHy TjiaBHuy, v^e je ciajao bcihkh BOJBO.ua MnpRO
ca 2400 Ujmoropana. Bop6a je Tpaja.ua 18 qacoBa.

Typnn

H3ry6Hine 3000 mptbhx h pas^ernix h ycTynnnie y Cnyac.

obom 6ojy jinqHO je yqecTBOBao h
M.ua,nH KHe3 HoKcia. CyTpa #aH K,pHoropu,a ycTyne
Heno6e^eHH Ha 3arapaq, r#e Ha ilhx 9|21. jyji. y^apn
,3,epBMHi nania, ajin H3ry6HBiiiH #0 3000 mptbhx h paH>eHHx, ^Teqe y Cnym. 11J23. jyji. UpHoropnu KpsaBO
IIjiaBy.
oji6H]*y Typne, koih cy jyparaajiH Ha BHCHHy
CyTpa #aH y^apn ^epBHHi nania Ha 3arapaq, ajin
noc;ie 6op6e op, 7 qacoBa Mopa^e ycTynHTH y Cny^K,
uoniTO je H3ry6no 4000 mptbhx h paaeHnx. 13|25.

nocjie rp^HHx ry6HTaKa y KpBaBy 6ojy ^o6njy

Typ UH Opjy JTyKy h TaMO cnajie MHjtaK BeaHKor bojBO,ne Mepna. 162 8. h17|29. jyji. y^apao je OMep nania

jyjr.

6e3 npecTaHKa ca 50.000 JtynH Ha KoKOTe, i\ne cy ce

U,pHoropuH 6hjih onKona.iH. Bop6a je 6njia Bpjio ynopHa
h IJpHoropnH OAOJienie. Typasa je MHoro H3rHHyjio, aj[H
cy CBOje MpTBe h pan>eHe mooh ^a ojjHecy, jep I^pHoropini HHcy H3Jia3HJiH H3 cbojhx onKona. 18 30. jyji.
noHOBHnie Typnn Hana^aae Ha KoKOTe, ajia Mopanie
ycTynHTH, ocTaBBBuiH Ha 6oJHmTy 140 mptbhx.
OMep naniH yqnHH ce, #a je ,a,ajBH OTnop ijpHOropcKH HeMoryt, Te 21. jyjr. (2. aBr.) noinibe yjiTHMaTy,
HmTyhH na My ce Il,pHa Topa 6e3yc:iOBHO noKopn.
HapaBHO #a je ^o6ho o#roBop, KaKaB je Morao o<ieKHBaTH op. D,pHe Tope. A #a 6n noTypany h 6oji>e
ypa3yMHjjn, bcjihkh BQJBO.ua MnpKO h Kpno IleTpoBHn
y^ape Ha KoKOTHMa 23. jyji. (4. asr.) Ha Typse, H3MaMe hx H3 onKona, Te hx cnjme nceKorae h Bejarae
hx ^lo no# /Ea6jbaR Ha TopH>e (Ma.io) BjiaTO. Dj)ho~
ropnn caceKome #Ba Ta6opa HH3aMa, Koje je A6#HJa
mpTBOBao, #a 6n cnaeao ocTa.iy BqjcKy oa 50,000
JLyjjH. Ochm Tora HMajin cy Typnn 3000 paikeHBx.

214

#Ba caMO cy ce npe^Ebe

(7- aBr.) y 3opy CBa TypCKa CHjia o,a; 60.000 Jbjw yaapn na I]j)HoropH;e Ha
ropn Bo6hjh. Boj je Tpajao #0 Mpana h Typana naae
900. Ilpe;* Hob o6n^y Typun CTpamiyTHijaMa h OH^a
HacTa^e yacacHa ceqa; Hai3a,n ijpHoropcKO aecno Kpnjio
ycTynn Ha 300 KopaKa. TypaKa norn6e 2000.
CyTpa #aH qapnajiH cy ce y ^OflomHMa Ha npeaBbHM CTpaJKaMa, a 28. jyji. (9. aBr.) yaapHme Typua
Kpo3 JLeraaBbCKy HaxHJy Ha ^o^orae, ajiH 6nrae cys6HjeHH c BejiHKHM ry6aTriOM. Ka,n hx cep,a,ap Typo
HjiaMeflaii; ca I^pMHnqaHHMa o#6h or onKona, HaBa.ia
Ha TypcKH onKon, Ha KOMe no6o,o,e ijpHoropcKH 6apjaK,
ajin ra Ty noro#a 3pH0 nocpcn qe:ia. Ty ce rpo3HO
ceKome.
to cthskc Kpn;o IleTpoBBii c Bp^aHHMa.
IIpBO pacny^HHie 6ama6o3yKe, Koje name npse Tepajy
y 6oj, OH#a yuapnme Ha upHe HH3aMe, noceKonie hx
500 h oko 6apjaKa Gnme ce #Ba caTa, aoKJie OTerae
7 6apjaKa h Ba onKOna. Ty je TypaKa 6hjio #o 5000
mptbhx h paaeHHX. CyTpa ,naH noHOBe Typua Haiiaaaae Ha ^o^onie, ajin hx IJpHOropua oneT o,n6HJy,
noceKy hx 500, OTMy hm 4 GapjaKa h 1 Ton. A.ih
BH^efen, ^a 6 a ce Taaio Morjin #p2KaTB cano ca bcihkhm sKpTBaMa, IJpHoropna ce 31. jyji, (12. aBr.) noByny ,a;o PajeKe UpHOJeBaka.
y no OBor KpHTHqnor nojiOHcaja noKynia hckh
HecpekHHK no HMeHy CaBO Pa^OBHk 5 17 aBr. #a
y6aje MJia^ora KHe3a HaKOJiy, ajin My npoBH^es>e
6osKJe ocyjeTH naKJieHy Hainepy. CaBO Moranie #a
Ilocjie

OBe nora6HJe

CTajKe qapKaae, a 26.

,naH

jyji.

yTeKHe.

Ha

Pajeija I^pHOJeBHfca OHBaaa cy thx jiaHa caMO

nymKapa&a Me^y npe^H>HM

cTpaacana. 3a to cy 6 18
3000 TypaKa Ha Tapa na IIIapaHne h
YcKOKe, K0jn hx KpBaBO no6HHie. TypaKa nora6e 1100:

asr. y^apnjio

215

OpGn

KajMaRaMa o# Haxnje njiesajBCKe h

MHore apyre Typne h #o6Hme 1000 Koaa. Y obom
6ojy xpa6po cy yqecTBOBajie h cpncKe SKene: CaMyn.ua
meHa Baca KHeaceBnfea, 2KeHa TaBpHjia PajqeBnKa,
y^OBHua Mapnja cecipa HBaHa KHesKeBnka noceKome
csaKa no #Ba acHBa TypqnHa. A 11J23. aBr. y#ape
IJpHoropnH h XepueroBUH y ,3jth Ha 7000 TypaKa
no,n *epHK naniOM AxMeTOM h cy36njy ra y TaijRO.
Typun HMame 300 mptbhx h paaeHnx.
1224. aBr. yaape 30,000 TypaKa Ha 6000 H,p
Horopana, kojh cy ce 6hjih HaMecTHJin c o6e CTpaHe
PfljeKe K,pHojeBHfea. Il^pHoropcKO jicbo Kpnjio no6n
npeKO 1000 TypaKa, ajin Ka# My HecTa^e MyHHiinje,
noByqe ce Ha 15 MHHyTa y #pyre no3HHHje Ha 6pe3KyjBKy. Ha #ecH0M KpHJiy HaMaivie Djmoropua TypKe
y 3ace,3,y, noceKy hx 2000 h OTMy 4 6apjaKa; oa asa
Ta6opa 6aniH6o3yKa najio ko yTeqe. Boj je Tpajao
i^ejia hqu.
CyTpa #aH Typn,H ca 35,000 Jbyjw onex
yaapHine Ha U,pHoropu,e, na HacTaBnme Hanaaaae h
14|26. asr. Ty I^pHoropnn #o6Hme 2 GapjaKa. Ta #Ba
#aHa na#e npeno 3000 TypaKa. IJpHoropun Ha to
caMH 3anajte PnjeKy I^pnojeBHfea h noByKy ce&o,Ho^pcKora Cejia na nyTy, kojh bo^h Ha I^eTHBbe. 1527
asr. y^apnnie Typu;H na upHoropcKe nosHneje ko# J[o6pcKora Cejia. Eop6a je no jaKy nJbycKy Tpajaaa nejin
yxBaTHiiie

Aan. I^pnoropaH o^ojieme.

17|29. aBr. yjyTpy no Marjin KaneiaH JosaH ByKOTofe (ByKo6araa) c 80 IIpHoropaua y^apn Ha 2000

TypaKa ko,h ^oGpcKor Cejia, noceKy hx 100, a ocTa.ia

Typnn yTeKome, mhcjic&h #a je yuapHjia csa ijpHoropCKa BojcKa. Obo je 6ho noeJie#H>H cyK06 y obom paiy.
OyTpa #aH 3aKJLyqH ce npHMHpje.
19 31. aBr. CTaBH eepainkep OMep nama II^pHoj
Topn ose ycjiOBe sa Map: ynpaBa y UpHOJ Topn aa

21 1>

je Rao m npe paTa; rpaHHqa oa 1859. ro#HHe ocTaje;

y 6apcKOM npHCTaHHniTy 3a I^pHoropi^e je yB03 h H3-

B03 po6e 6es napHHe, H3y3HMajykn yB03 y6ojHe ne6aHe; I^pHoropijH Mory saKynJMmaTH 3eaube npeKO rpaHHH,e; BejiHKH BOJBO^a MepKo IleTpoBHk ,a,a ce npoTepa H3 I^pne Tope; Ha #pyMy o^ HHKnraka y Cnyat
#a TypcKa norpa^H Ky;ie, y Koje he flara CBojy noca^y; I^pHoropiiH #a He noMaacy ycTaHHUHMa; Ma&e
norpaHH^He pacnpe #a ce CBpmyjy npe^ MeiiiOBHTOM
komhchjom, HHa^e pemaBa hx nopTa. YMopeHa #yrHM
n cipaniHHM paTOM, a HaJBHine m*ro je noqeno HecTajaTH MyHHi^HJe, Ujma Topa 3aKJtyqH 27. asr. (8. cenT.)
npejiHMHHapnje 3a MHp ca TypcKOM, a nocae Tpn aaHa
Haq-HHH ce a KOHa^HH MHp, y ROM Kjma Topa ao6h
cjio6o#aH npneryn h Ka chh^kom npncTaHHrary; a 3a
Xepi^eroBHHy 6h ynmopeHa aMHecTHJa h onmTHHCKa h
acyncKa caMoynpaBa. FpaxoBO 0CTa#e KOHaqno npn
I],pHOJ Fopn. y paTy (me ro#HHe nornHyjio je 1740
U,pHoropan;a h Bp^aHa, a paHHJio hx ce ,3,0 3000.
TypijH cy CBojy Bojcny o# 60.000 JByflH Tpn nyTa
^onyH>aBajiH.

5 17. ceni. Pycnja je npe^ajia Ha nopTH npoTecr

npoTHB rpa^eaa #pyMa upeKO Ujwe Tope. H ocTajie
CHJie qHHHme koa nopie npe^daBKe y hctom CMHCJiy,
nomTO 6h OTyaa momh H3afcn hobh cyKo6n. h nopTa
Hajnocje oaycTaHe o,a, rpa^eaa 4 16. jaH. 1863. A Ll,pHoropaH 31. jaH. (12. o>e6p.) pa3ope ABe Kyjie, Koje cy
TypuH 6hjih no^non Ha ijpHoropcKOM 3eMji>HinTy. Me^y
thm je KHe3 HnKOJia 6ho nocjiao nyHOMotHHKe y U,apnrpafl aa HniTy, ^a Typcna He rpa^H Kyjie y npaBuy
04 Cnyaca Ka HnKmBliy. Pycnja h <X>paHu;ycKa noTnoMarajie cy osaj 3axTeB h nopia 16 28. $e6p. o^yciaHe
a rpa^eaa.

21

y
opajia

Fopa HacTa Map; h>chhm ce 6p#HMa Haje

y6oJHa Tpy6a. JyHaKy je H3 CTOTHHy paHa jihiiU,pHOJ

Tejia Kps. Mjia^n rocno^ap upHoropcKa HacTao je ca#

3a Jieqa paae cbojoj seMJba h Hapo^y, #a Tenia oja^eay
capo^a^. Ko Mome Ka3aTH, KaKBa cy qycTBa Ta#a bcnya>aBajia BberoBy poAOJtyGHy necHHUKy #ymy!
MapHO daH>e ynoTpe6ao je KHes HaKOjra Ha 6oJi>e
ype^eite CBOje inajie ApHcaBe h hh je^Ha CTpyKa #pataBHora aKHBOTa Haje 6ajia saaeiviapeHa. Ilpa tom &He3
HaKOJia My^po je B36eraBao a B36eraBa CBaKy ycTaHOBy ajia pecJ)opMy, Koja 6a ce Kocajia c o6aqajaMa a
BCxopajcKBM pa3BHTK0M Hapo,a,a y I],pHOJ Fopa. ITcnMapyjyka KyjnypHe noTpe6e csora aapo.ua, Haje ce
ocBpTao, xoke jib y TOMe ao6htb o;io6paBaH>e aoktphHapa h He3pejiBx yMOBa.
Bek y 1864. roaaHH U,pHa
Topa aaje HaM cjiaKy #o6po ype^eHe cpncKe #psKaBBUe, KOJa iKBBB CBOJBM HapO^HBM JKBBOTOM, 6e3 MajMyHBcaifca TyijBHy, He oaSajajyiiB y3 to oho, hito je y
Ty^BHa #o6po, a 3eMJta Mome Tano^e KopacTa #a #oHece. Pe^eHe ro^aae BMajia je U,pHa Topa ceHaT ca
npe#ce#HHKOM H ijOTnpe,a;ce#HHKOM, 16 ceHaTopa a ceKpeTapeM. Ha qejiy ^yxoBae ynpase 6ao je MHTponojibt y n,eTBH>CKOM MaHacTHpy
(Ta^a HjiapaoH II,yu,a):
oh je rjiaBa Ha# 11 MaHacTapa a 3 hejiaje ca 7 Kajiy^epa, 3 npoTa a 400 CBeniTeHBKa. Ha H,eTBH>y
6a.ia je ocHOBHa niKOJia ca 4 pa3pe.ua b jom y 3eMJbH
11 mKOJia ca 2 pa3pe.ua. 3a nojiBTaqHy ynpasy HMaao
je CBaKO njieMe csora KaneTaHa, kojb ra CBy#a 3aCTyna, cy#H My y CBTHanaMa, Hanjiatyje 3eMajbCKH
#aHaK, na3a Ha jaBHa nope^aK, a y paTy H3;ia3H ca
cbojbm njieivieHOM. napoxajcKB 3anHCHBua 3aBe^eHH cy
y cboj 3eMJLB. nonacaHHx BOJHHKa 6bjio je 25.000,
a no noTpe6e Morjio ax je B3ata Ha 6ojauiTe jom
10.000. Ha^ obom bojckom CTOJao je BejiaKB BOJBO^a

218

MnpKO

IleTpoBHt, OH.ua BOJBOAe, cep^apn h KanexaHH.

6apjaKTapn, CTOTHHania h ^eceTapn. flepjaHHKa 6hjio
je cto ca cbojhm KaneTaHOM h BoneKaneTaHOM
caMO
:

hx je no 10 6HBajio y cjijsr6e. Tap^a je HMajia 400

MOMaKa ca cbojhm me<f>OM. Join cy 6HJie 4 KyMnaHHJe
h 2 KyMnaHHJe canepa fceRHpama). Csora
aacTynBHKa Ha CTpami HMajia je I]pHa Topa Ta.ua caMO
y Co/ipy. 3a U,pay Topy HMa.ie cy CTpaHe cn.ie
CBOJe npe^CTaBHHKe y CKa^py h ,Hy6poBHHKy. ^pacaBHH
#oxo,naK HHJe h3hocho 100.000 <*>op. kojh cy ce Tpoibhjih ea rpa^aHCKy h B0JHH*iKy ynpasy. HeTnpn n.apHHe 6ajie cy HaMenxreHe Ha rpaHHijH npeMa Abctphjh
h TypcKoj. H neqaTH>a /jpsKaBHa oneT je 6ajia Ha6aBjE>eHa. Hajnocjie #a cnoMeHeMo, aa je 14|26. okt. 1864.
H3BpuieH y Il,pHOJ Topn h Bp^HMa npBH hohhc daHOBHHniTBa h HaniJio ce 198.238 ay ma.*)
IIorpaHHqHe npHBaTHe pacnpe Hncy ce BHine pemaBajie opyjKJeM, Hero cy ce ypetjHBa.ie HaiHHOM yo6n^ajeHHM y Me^yHapo^HHM o^HOCHMa, npeM.ua je H3y3eTH0 6hjio pacnpaBJtaBba h Ha ciapn HaqHH.
y no CTapaaa 3a floopo ceoje apaeaBe 3a#ecH
KHe3a HaKOJiy BejiHKa jKajiod. OTan; aeroB, #ecHa
pyna aeroBa, bcjibkh BOJBO^a MnpKO, npeMHHy 20. jyji.
(1. asr.) 1867. y Haj6ojLHM ro,UHHaMa**) BeqnTO be jkhsetH cjiaBa H>eroBa, nnje HMe cKonqaHO je ca cjaJHOM
no6e^OM Ha rpaxoBny. Ajih Haje MnpKO 6ho caMO jynaK Ha ca6jBH; ko,u KOJieBKe H>eroBe 6a.ia je y3 ^aBopa h PaBHJojjia. Ilotf nacjiOBOM JyuanKu cuoMenuu
H3,a;ao je aeroBe necMe apxHMaH^pnT ^yqah, kojh je
h 6oj Ha FpaxoBny Haj6ojBe onncao.
Pa^ehn AOCJie^HO Ha ycaBpniaBaeby #p$KaBHor ypeKHe3 HaKOJia ca30Be Ha I^BeTH 24. MapTa
hefiba,
(qeTe) TOiiqnja

*)

**)

Opank, n;pHoropcKH ro^HiuaaK 3a 1865. ro^HHy.

Po^ho ce

19 31. asr. 1820.

219

napo^Hy cKynniTHHy pa#H ypeije&a ^pacaBHHX ^HHancnja. Ty ce Ha KHemes npe,a;jior

o^BOJe mTO je #o6po apxaBHO h #o6po upKBe cb. rocno^e n.eTHE>cKe. IJpkbh cy #aTa HenoKpeTHa ,a,o6pa
Koja cy joj .noTJie 6njia #apoBaHa, 3a thm H3BecTaH
#o6ht y 130 #yKaTa ro,?i,HiiiBbe 03 pycKe SaHKe, Hajnocie 1000 AyKaTa, kojh ce u,6thh>ckom MaHacinpy #ajy
roAHniBbe H3 PycHJe npeina OApeaGH napa IlaBjia. Osa
HMOBHHa upe,a,aTa je MHTponojiHTy, #a H3 hc H3^pinaBa ce6e h MaHacinp, #a hoch TporaaK oko upKBehhx nocjioBa y 3eMJLH, Kao h #a H3^pacaBa H3BecTaH
6poj HHTOMaua. KHe3y je 6ajia o^pe^eHa HHBH.iHa Jincia
y 20.000 Tajinpa, ajia ce oh 3a,a;0B0JBH0 ca 6000 &jKaTa. 3a KHerHH>Huy Ojiry ^aHHJioBy o^peAH^a je
CKynniTHHa ro^nniBbe 3000 <J)op. h 3a H>eHy npknjy
80.000 *op. Join je CKyninTHHa o.npe.UHJia o^Sop, kojh
ke HaarjieflaTH apacaBHe <*>HHaHCHJe. Hde ro/sHHe nonncaHa cy #o6pa h ocrajiHX MaHacTnpa h o#pei)eHe cy
njiaTe HdHxobhm HacTOJHBii,HMa, a ociajin npuxoa #a
yjra3H y npKBeHy Racy, Koja fee ce ynoTpedJtaBaTH Ha
npocBeTHe H.ejBH.*)
Ilpn Kpajy 1868. ro,a;HHe noxo#HO je khc3 HnKoaa
pycKH ^Bop, r#e je 6ho npHivutea c oco6htom na3KH>OM.
IJap AjieKcaH^ap II. #ao My je opaeH 6ejior opjia h
anp.) 1868. Ha H,eTHH>y

MnjiyTHHa a n,apniia My je ,a,ajia 3a KnerHH>y MojieHy op#eH cb, KaTapnHe. KHe3 je OBaj nyT

<ja6Jby Kpajta

y Pycnjy yqHHHO, #a

n,apa jraqHO no30Be

Ha KyMCTBO

cbom qeTBpTOM o^eKHBaHOM .neTeiy. Il,ap ce o,a,a3Bao

FHe^KeBy no3HBy h y MapTy 1869. ro,a,HHe npn Kpurree>y KHerHBbHi^e Mapnje**) 3acTyuao ra je Kne3 ,3[oJiropyKH. Tom hphjihkom noxo^ao je KHes h MocKBy, iyie
cy ra Pycn, hcto Kao h y IleTporpa^y, ihto cp#a*mHJe
*)

Opjink 3a IS Sit. ro^HHy.

**) Po^a.ia ce 2i. *e6p.

(7.

mapTa).

220
npHMHjiH.

Ha noBpaTKy

H3 Pycnje CBpnyo je y BepjiHH,

oa-ih^ho npnMJBeH. IlpycKH Kpajb

r#e je TaKo^e

6ho
#ao My je op^eH ijpBeHor op;ia.
My je CBOJy jainy ,,<J>aHTa3HJy
Be3e #o KoTopa .*)

ft
,

Abctphjckh uap ^ao

#a ra o,n Tpcia ao-

Cboj ycnemHH KymypHH pa,n HaciaBHO je KHe3

h y 1869. ro#HHH. Ha II,eTHH,y OTBopn ce 18|30. cenT.
6orocjOBHJa, kojoj Ha H3#p2KaBaH>e o^pe^a Pycnja Be-

y 8000 py6.

jiKKO.nyniHy noMofe

cp.

^pyrn npocBeTHH

3aBO# OTBopeH je Tatto^e Ha IJeTHEbe: ^eBoja^Ka nmojia,

K jy J e y CB0Jy 3auiTHTy y3ejia pycna n;apHD;a. 3a
thm je 3aBe#eH Te.ierpa* y IJphoj Topn a 3a Te.ierpac|)CKy CBe3y 3aKJi>yqeH je yroBop c Abctphjom. no
ECia KHeaceBOJ noc;iajia je Bjia^a KHesKeBHHe CpGnje
Tejierpa(()HCTy HaKOJiy Bp3aKOBefea, kojh je ypejjHO Te.nerpa* h cnpeMHO HeKOJMKO MJia^ax H,pHoropaua 3a
Te.ierpaa>CKe nocjiOBe. Cbojhm TponiKOM oa 30.000 *op.
no^Hrao je KHe3 y cnoMeH BejiHKOM bojbo^h Mnpicy
moct na OH>oj 3eTH, qHMe je o6es6e^en OHaMO caoopakaj h no shmh. Ha mejbj KHe3a HnKOJie nocjiaaa
je cpncKa B:ia,zia HHHceEbepa ^parnmy MnjiyTHHOBeka,
kojh je 3a HOBy Bapora Ha liepaHHHOj r.iaBHUH y BjejionaBjiafeHMa naqHHHO njiaH. Osa Bapora Ha3BaTa je
^aHH.iOBrpa^;. Ochm Tora noqeo ce h pa# oko ,a;o6pa
jipyMa 04 IJpHOJeBHka PajeKe #0 KoTopa. Hajnoc.ie
je xyMaHH KHe3 y hctoj ro,HHHH no^orao Ha I^eTHity
HOBy 3rpa,ny 3a TaMHHijy, y Kojoj nehe rHHyrn ohh
s
HeKOJiHKH ocy^eHHn,e* )
BjiaroieTHH

pa# oko yHanpe^HBaBba

HHJe MyheH 6ho HHKaKBHM cnojBamEbHM

THHa Te je roAHHe
*)
'*)

6h.io

Opjinfe sa 1870. ro rinHy.

Opjmk sa

1870. ro^iray.

^nnJiOMaTCKe

H,pHe Tope

HcnpenHCKe 36or

3an.ieTHMa.

221
Bejter h Majior Ep^a ko# Cny^Ka, Ha Koje je nopTa
cnopnjia npaBO Hpnoj Fopn; ajin Ta CTBap HBJe H3Jia3HJia H3 .unnjiOMaTCKHX nncapHHi];a. MHoro osdnjbHHJe

cy ce D,pHe Tope iHuaxH #ora])aJH, kojh cy ce

jeceH
1869. ro,a;HHe nojaBHJin y Bona KoTopcKOJ.
y
Kao niTO je no3Haio, onniTHHe y Bouh #onuie cy
no^ MJieiaqKy ynpasy y3 Hene ycjiOBe, kojh cy hm
jaMmnH yHyTpamay caMoynpaBy, HenjialiaH>e #anKa,
He^aBaite BOJHHKa, ochm Ka# HenpHJaTejB Ha Bony
y^apn, a Ta#a cy cbh Eokcjbh 6hjih #ysKHH nfen Ha
HeiipnjaTejLa. Mjienn cy y rjiaBHOM penineKTOBajiH one
ycjiOBe, Hapo^HTo npeMa KHesKHHaMa, y KOJHMa je npaBOCJiaBHH jKHBaJb 6ho npeTe^KHDJH, noniTO npaBocjiaBHii
HHcy .nonymTajiH, ^a ce THqe y anxoBe npaBnne. AbCTpaja Bet Hnje HMa.ia TOJiHKe o63ape; a Ka,a; je 1848.
roAHHe 6wio H3peieH0 Haqe.no paBHonpaBHOCTH y cboj
MorjiH

h y Bohh #a yqeHH Kpaj noje Beh pe^eHe ro^HHe #ajiG

HOBO.ua opyacaHOM cyKo6y. llocjie #Be toahhc npHMOpaira je 6eqKa BJia^a BoKejte Ha #aBaH>e nopese, aKO
h He3HaTHe. Po^HHe 1869. xiejia je 6eqna Baa^a ^a y
Bouh 3aBe^e ,a,OMo6paHCTBO (jiou^Bep). ToMe cy 6oKe.iLerne onniTHHe 6njie npoTHBHe. Y cbom 36opy, kojh cy
1426. cenT. HMajiH y KoTopy penie 6oKeJBCKe ciapeniHHe h npBanH, #a he #aTH .noMoGpaHue, ajin ^a obh
HHKa^; He H#y BaH BoKe KoTopcKe; ,na ynncaHH momuh
Mory nocjie Beac6aH>a oth^h hocjiom h noTpe6oM y
cbct; aa ce ,noMo6paHHHMa .na^e Hapo^HO o^ejio. Be^Ka
BJiaaa Hoje npHCTaaa Ha OBe 3axieBe, Ha niTO ce BoKejtH (ho caMO npaBocjiaBHH) jiaie opyacja. IIpeABHijajytn 3Jio, Koje 0Ty#a MO^Ke H3akn. Kao h #a 6a ce
Kps npe^ynpe^Hjia, KHe3 HnKOJia noHy^H csoje #o6pe
ycjiyre Abctphjh 3a yMHpesbe Bokc Y Beqy He npaMHffle OBy noHy^y. Taaio cy KaH#a HMajin h HeKe .najbe
i],apeBHHH,

OHa

je xTejia

BjianifeeHMM oflHocnivia.

Obo

222

HaMepe, na hm je cyRofi y Bon,H y HeKOM CMHCJiy 3ro#aH #omao, a M03K.ua cy ra HaMepHO h H3a3Ba.iH 6h;ih.
Ako je 36n.i>a thx naMepa 6hjio, tok #oral)aja noKa3aa
je, #a cy th paqynn 6hjih nocBe norpemHH.
HoniTO ce aoraljajn y Bonn 36or HaBCzieHHx Taqy
m Uj)He Tope, a h nnaqe 3ctcko upHMopje hc Mome ce
o^bojhth, Kaa ce THqe HCTopnje U,pne Tope, to feeMO
h Te #oral)aje nperjie^HO OB^e cnoMeHyTH.
IIpBH cyK06 36or ,uoMo6paHCKora nHTaita 6ho je
26. cenT. (8. okt.) y JIcneHHuaMa. ,H,Ba aaHa 3a thm
qh y Bouh nporjiaraeHo onca#HO CTaae. Ako je y
Bod;h h 6hjio Bet Hecpa3MepH0 MHoro BojcKe, nocjiame
Taaio jom 5 nemaqKHx nyKOBa h 2 naaHHHCKe 6aiepHJe. KaKO je TBp^HEba ^paraJB y Bpx KpHBoraaja
6njra 3aTBopeHa, to 7|19. okt. no^e jia, je ocjio6o#h
^eHepaji HopMyc ca 14 6aTa,i>yHa h 12 TonoBa, ajia
Ka,n .nonpe no IJpKBHija, nanlje Ha TanaB OTnop, #a je
Mopao ycTynHTH ca jaKHM ryGnrKOM. CyTpa flan node <5op6e y JIcneHHijaMa ycneo je nyKOBHHK ^>Hniep
#a y TBp^HBby IJpKBHijy MeTHe CBeacy noca#y, ajin je
3a thm Mopao #a ce noByqe y PncaH. Bokcjlh y^ape
0|21. okt. Hoky Ha TBp^HH>y, Kojy cy ABCTpujaHHH
HaqHHHjin o# MaHacrapa CTaH>eBHfea h OTMy je. ,3,Ba
#aHa 3a thm y^ape Bokcjbh Ha Topaqy; Ty cy 6H.ia
#Ba 6aTajLyHa ca 4 Tona h nocjie 6op6e o# 3 qaca

y30HJy hx.
^para.ib je 3a#aBao MHoro

HepajiHMa.

3a to ce 13125

6pare

kecapcRHM

okt. ;rarHe ^eHepaji

l>e-

JoBa-

4 6aTaJByna, 2 paKeTCKe 6aTepnje, 2 n.iaHHHCKe GaTepnje h jchhom nnoHepcKOM qeTOM, #a o#Hece

xpaHe 3a 60 AaHa noca^aMa y ^parajby h U,pKBHnaMa*
Taj aaH 6Hjia je 6op6a o# Hano.ua #o U,pKBHua. CyTpa
aaH 6opHnie ce o# IIo:baHe #o ^para.ija, Te JoBaHOBHk
h je^aH nyKOBHHK Snnie paaeHH, 5 ocf)Hn,epa norH6e,
HOBHfe ca

223*

KpHBoniHJaHH OTerae 40 Macana h CBy xpaHy o#peheHy sa ^para.i^. JoBaHOBBk Mopa^e ycTynHTH, ajiH
Koji, KHe3JiaH,a Mopajra My je BOJCKa hohobo ^a H3;a,p5KH
acecTOK 6oj.

HanraaBniH Ha Heo^eKHBaH OTnop, ABCTpaja, Koja

HHje xTejia #a npHMH nocpe#OBaH>e KHe3a Hhkojic^
yroflH ce 18130. okt. c TypcKOM. jia, joj OBa nOMorHe
npn yryniHBaay ycraHKa y Bon,H. Y CMHCJiy OBe yro#6e
rypcKa BOJCKa 3aTBopn KpHBoraHJe op, XepueroBBHe. Ajih
TypcKa ycjiyra cjia6o noMoace Abctphjh.
TpaacetH #a
#o BH^HHJa ycnexa, .unrHy ce
416. hob. Ha KpHBoniHJe ^eHepajm ^opMyc h Ayepmnepr, nyKOBHHK ChmhIi, ^>aniep h Kaj(|)eji ca 15.000
JBy^o. ^eTHpn .naHa Tpajajin cy 6ojeBH h CBpoiH.iH cy
ce nopa30M obo BejiHKe BOJCKe. IIpBH^aH Hanpe^osame
KecapeBun #0 Jle^eHHua h Ty Ma^apcKe npacn6a6e o#
a^dpexTOBa nyna noxapame h ocKpHaBHme npaBOCJiaBHy
iipKBy. ^pyrn h Tpeta #aH 6opn.ia ce OBa BOJCKa c
ry6HTKOM a 6e3 ycnexa. A qeTBpTH #aH BejiHKa BOJCKa
cacBHM 3aniaBH y KJiaHay XaHy. KpHBonrajaHH He
XTerae #a 3apo6e ^eHepajia Ayepnmepra, npeTaocTaB^ajytn Ma3re HaTOsapeHe xpaHOM, Te TaKO yTe^e h oh
h H>eroB rjaBHK niTan. KpHBomnjaHH AoSnme 70 MacaKa ca xpaHOM, cas o^enepcKH npTJtar, KOH>e h Kapry

^y

^eHepajiHora

niTaua,

yHHcpopaie,

mptbhx h pan>eHHx cojr^aTa

opaeHe. IIpeKO

6hjio je.

OcoGhto

700

je CTpa-

#ao a.i6pexTOB neraaqKH nyK. O4 ryoHTaKa h Hanopa

oaaa je aBCTpnjcKa BOJCKa ^oceTKOBaHa, 3aT0 ce H>eHH
JjenepanH ocTaBame ^a^a B0JBan>a, Hero ycTynnnie y
npHMopje h OH^a ce ynycTHme y noratjaite c ycTaniHMa. IIomTO TaKO 400 KpHBoranjaHa nopa3Mrae i)eHepa.ie Ayepnmepra h ^opMyca h BOJCKy hm oa 15,000
."fcyflH, no30By ohh 8 20. hob. Ha npe^ajy
8-mh dpejiaqKH 6aiaJByH,
kojh ce H3Ha# PacHa npoTHB h>hx

224
HaiviecTHO

v mynjbe

Kaa

kojio.

ce 6aTa<JbyH He xie npe-

AaTH, jypHrae KpHBomnjaHH, pa36njy

inynjte

ko.io

aa je^aH TpeH ona noceny 49 CTpe-iana h 7 TemKo

paHe, Ha iuto ocTajra ca jiaKniHM pa&eHHUHMa ctpmorjiaBue yieKome y PacaH. Oa CTpaxa CTpejiun cy 6yKsajiHO yMHpajiH, jep hx je 6hjio mptbhx, kojh Ha Te.iy
HHcy HMajia HHKaKBe paHe hjih y6oja. Ilpn npo3HBaa>y <{)ajiHJio je o# GaTajtyHa 200 Jty^H. ^aH 3a thm
nocjie 6oja o^ 12 qacosa, pa36njy Bokcjlh y Majn-

HaMa h BpajafcHMa nyK

rpocfa

BiiMn<|)eHa

h 6aTa.T>yH

Bojhhhh yxeKonie, na h paaeHe ocTaBHnie:

px je npeno 100 mptbhx h paH>eHHx.
OsaKaB hcxoa noxo^a Ha BoKeJte Hayqn 6e^Kj
BJia#y, aa rjie.ua no hito no to #a Ta&io y^HHH nop.
#a He 6h 6pyKa h ^ajte nynaua. y Eouy ,aot)e ,zia;iMaTHHCKH iy6epHaTop ^eHepaji Po^nk h Ty ce HaqHHH
Mnp, #a ocTaHe OHaKO, Kano je 6hjio, h EoKeJbHMa #a
ce HaKHa^n csa yqnaeHa hm niTeTa. EoKejbH 6y#y
aMHecToaaHH h 14|26. aeK. noKope ce kecapcKHM BJiaCTHMa Tp6ajB, BpajnfeH, MajaHe, lloGopn h K^OHaBOJb
nojio^ce opy^KJe, Koje hm oaMax 6h BpakeHo; a 29.
aes. (10. jaH.) Ha ncie HaqHHe noKope ce h KpHBOmHJaHH npeMa noro^6n yqHH>enoj y KHe3Jiauy.
Be^Ke hobhhc y oho speMe 3Hnapa:ie cy Ha KHe3a
HnKOJiy, niTO 25.000 kecapcKHx BOJHHKa HHcy mooh
jia caBJia^ajy 600 EoKeJta; a flpsKa&e KneaKeBO 6h.io
je ihto KopeKT/iHJe. JleKunja, Kojy cy #o6hjih o^ KpnBoniHJaHa, Monia je noyqHTH OHe y Beqy, aa ce ociaBe
npeTBba, Koje HeMajy cMHCJia.
H oneT HacTa y npHMopjy h Il,pHOJ Topn Mnp h
OTpejiaua.

6hjio

KHe3 HnKOJia Moraine #a ce oneT nocBeTH

noTpe6aMa csoje
23. jaH.

npBH 6poj

(4.

yHyTpam&HM

3eMJte.
<*>e6p.)

IfpHoiopiija,

1851. H3amao je Ha U,eTHH>y

npBor JiocTa, kojh je y IIpHoJ

225

TopH

neqaiaH. H3na3HO je He,aiejBHO jeaaHnyT, a neqaTaH je y apacaBHoj nenarmu. BaacHHK My je 6ho JosaH
CyHAe^nh, ype,HHHK Chmo HohobbL Y3 UpuoiopVfa
H3Jia3HO je 3a6aBHH He^eJBHH npnjior I^pnoiopna.
A hctc ro^HHe 17|29. jyH. ocBaHy pa#0CTaH aaH
3a KHe3a HnKOJiy h Il,pHy Topy: po^H
hhjio,

My

ce chh ^a-

Hacjie^BbBK Ha BJia^ajia^KOM npecTOJiy.

Ajih je

wop

sefe

h npe^yro ipajao.

Ha

rpaHHua

TypcKOJ aeniaBajiH cy ce qemte Ma&n cyKo>a; a 719.

h 8;20. okt. 1874. y6ame Typn,H 24 IJpHoropija, Koja
cy ce nocjiOM Ha.iasnjia y IIojjropHnB b y 3eTH. 36or
Tora caoTa^e ce ijpHoropcKO-TypcKa KOMHcnja, ajin
Typnn 6e3o6pa3HO oeyjeTHme csaicy Ka3Hy KpHBau;a.
Ba3,ayx je 6ho nyH ejieRTpaqHOCTH, csaKH qac Morao
je TpecHyTH rpoM.

Obo he #a 6y^e Ha xepijeroBaqicoj CTpaHH. TypcKa

Heo6y3^aHocT h Ty H3a3Ba cyKo6. Ha HeBecnmy y6Hine
noiypBije 19. jyH. (1. jya.) 1875. hckojibko Gojihbx
xpamkaHa. 3aTO noc.ie flBa aaHa xpnuikaHH H3 3ace#e
yfoiine qBTasy qeTy noxypBua. Ko# 6aH>aHCKor bojboac
BateBHfea caciame ce 29. jyH. (11. jyji.) bb^6hhjb XepaeroBUiB h yoaBHme ycTaHaK no Tpn aaHa.
paBHBua
koa cejia ,3,a6pa Ha HeBeca&y y,a;apBme 3|15. jyji. XepueroBAH Ha Typne. YcTaHaK je noqeo.
^a He 6b 6hjio b 6e3 kombkc y obom 036bjbhom
TaHi^y, na^e Ha yM hckbm 3aBp3aHHMa, #a flHSKy Meijy
moKUBMa HeKH ycTaHaK y HMe xpBaTCKora KpajBa
Opaa>e JocHna. Moactfa bx je Ha to H3a3sajio aojiajKes>e tecapeBO nponuie jeceHH
y ^ajiMaijHJy b Ha
xepueroBaqKy rpaHHny. A Moagja ce Her^e 36HJi>a mhcjihjio, #a M05Ke 6htb b xpsaTCKe 6yHe.
xaKO y 3ejieHoj Ta6ejiH hojiobbhom jyjiflja pa3BBrae GapjaKe y bmc
xpBaTCKora Kpajta; ajiB Kaa y JlBBHy CMaKHyme <j>pa
Easy ay, ocTaBHme ce <j>paTpoBH xpBaTCKa nocjia. I],ejia

hctophja d;phe TOPE

15

226

CTBap Ha
npecTa^e.

TOMe

npo^e a ca xpuaTCKHM

no^eTKOM k

4J16. aBr. 3ay3x\iy ycTama KpcTan, h ,Hyry a cbhx

13 Kyjia or HaKmaka ro Tan,Ka, hhtb je npa tomc
6bjio Beta 6oja. 3a thm y3My T^ei, JbyCSoBafce, <3>ojHHuy. Ajih 8|20. asr. IHe<J)KeT nama pa36aje ycTarne,
kojh cy 6hjih 3aTBopnjiH Tpe6aH>e, h ohh ycTyne y
3ynn,e h EaH>ane. 3a to cyxpa Rem npe^a^y Typna
ycTaHHB^HMa KopnTa, r#e ce yKpnuajy nyTeBH or Hhkmaka y Oojian, h or Eajiefca y HeBecHH>e.

Ha rjiacoBe o niapeity ycTaHKa y XepueroBHHa

h Bochh nocjiaHBHH pycKH, aBcxpojcKH, HeMaiKH, *paHnycKH h TajiHJaHCKH npe^Jio^ce nopTH, rsl KOHcyjin Bejihkhx apjKasa o#y y no6yn>eHe Kpajese h #a npe,3>
CTase ycTaHHiiiHMa, Kano ce He Mory y3#aTH y noaiok
eBponcKHx CHJia, Hero Hena ohh nperosapajy Henocpe^HO ca nopTHHHM KOMHcapHMa, a Tora pa^n #a ce
Ha^HHH npHMHpje. IIopTa npncTaHe Ha Taj npe^.Tor r
nnaK or csera He 6n HHmTa, jep My je EeraecKa 6njia
npoTHBHa, a ycTaHHijH cy HCKajin or CBOje CTpaHe, #a
ce or uperoBapaH>a HCKJbyqa TypcKH KOMHcap.
PaflH .noroBopa, Kano ke HapoaHH ycTaHaK 6ox>e
ype^HTH^ cacTarae ce 15,27. anr. rjiaBapn y MaHacTHpy
KocHjepeBy. Hcth aaH RO^e ro KpBaBa 6oja kor Be-

paHa y BacojeBataMa H3Me^y 2000 HH3aMa h 120Q

ycTaHHKa. Bop6a je Tpajajia or jyTpa ^o no^aa, a OH^a
HH3aM OKpeHy njieta, ycTama ra nan BHJame ro rpaaa.
TypaKa nornSe 180. YcneR one no6e^;e y3erue ycTaHHHa
3 Kyjie y CyTJecna h Ha Tpenqa. A 18 30. aBr. Ha
HesecHH>y no6njy ce 1200 ycTanra ca no,npyrHM 6aTajbynoM TypaKa, kojh 6h OH^e cbh H3raHyjiH, rsl hm
He rq\)6 noMoh. Ty je TypaKa 6hjio 280 mptbhx a paH,eHBX.

227

cem. floi>e Ko;f FjiaBCKora .ZJo.ua #o KpBaBa

cyK06a H3Me^y 600 ycTama no# IIckom IlaBJiOBHiieM
h 4 Ta6opa BH3aMa, 3 Ta6opa 6amH6o3yKa h 150 #o6poBOJLana. Ty nornGe npeno 200 TypaKa h TpeftnH>aHa, KOJH cy 6hjih H3arajiH aa npnxBaTe TpaHcnopaT.
XyceJHH nania pan>eH cnace ce y Tpe6nH>e. Ha PaBHy
y^apn ROJBOiia JIa3ap Coqnna ^21. cenT. ca 400 Xep6 18.

Ha ^[epBHci naniy, Ka# je ca 8 Ta6opa npatho xpaHy y TopaHCKO. Qr jyTpa ^o MpaKa Tpajao je
6oj. TypaKa na#e 300.
16 28. cenT. 6hjio je oco6hto KpsaBa cyKo6a Ha
KjieKy koji KjienaBHue h IlanpaTHHue, r#e cy 1200
Xepnerosana yaapnjiH na 4000 TypaKa, kojh cy mopeM ^oraaH Kao noTnopa bojchh y XepijeroBHHe. BeioHOM ce Ty 6opH;io x.ia^HHM opy^KJeM. TypnH ce npo6njy Ka Tpe6nH>y, B3ry6oBniH 500 Jby^H. Ty cy ycTanra
#o6hjih TypcKy Kacy ca 20.000 TypcKnx Jinpa. YcnecH
ydaHHKa to.ihko cy pa3^paacHJiH TypKe, aa cy 22. cenT.
noceKJin OHe KarojiHKe hs IIonoBora Ilojba,
(4. okt.)
kojh cy 6hjih H36erjiH, na noBepoBajiH TypcKBM o6ekaH>HMa h BpaTHJin ce Ha orEbanrra CBOJa.
Ilocjie MaBbHx cyKoda, 26 cenT. (8. okt.j bojboac
JIa3ap CoqBn,a, Bor^aH 3HMOHafe h Byn BaTpek y#ape
c 1100 #pyra Ha TypKe koa ^pnjeHa. TypaKa norn6e
h paHH ce 180. A 1J13. okt. o^Herue ycTanra node^e
Ha ^Ba >iecTa. 0# TpeSnaa yuapn IIIe$KeT naraa Ha
3ynn,e, a:iH aKO je h HMao qeTaBy 6pHra^y, Mopa#e
noByfen ce HaTpar c jaKHM ry6RTKOM. A ko# Byqa 6jiH3y
BepaHa yaapnine 2000 HH3aMa h 6anin6o3yKa Ha ycTame. Boj je Tpajao o# no^Ha ao Mpana, a OH#a #06Hrae ycTamn noTnopy h TypnH ycTyne y rpa,n, aary6HBniH 06a 6a raji>yHCKa 3anoBe#HHKa.
Koji nrapeaa ycTaHKa yBH^erae y U,apHrpaay noTpe6y #a Henrro qHHe 3a yMnpea>e ayxosa, Te 3|15.

n,eroBan,a

15*

228

Kao hckh TaH3HMaT, kojh o6ekaBame yKBHeKHx

3JioynoTpe6a y Bochh a XepueroBBHa, aaa
.aaite
ca My^poM npHMe^6oM, aa ce to o6efeaEe Hehe Moka
O^MaX H3BpiUHTH.
10|22. okt. y#ape 1500 Typana koa Tpa6a y 3ynUHMa Ha 1000 ycTaraa noa BOJBO^aMa Jby6a6paTabeM.
IleKOM IlaBJiOBakeM a JlyKOM IleTKOBBkeM. y npse
Cp6a ycTyne, ajin OHiia Hasajie Ha TypKe, no;iOMe hx
h noBHJajy ao Tpe6aH>a. TypaKa nora6e 150. A 18 30.
okt. BoJBoaa JIa3ap Coqeixa nocjie acecTOKa 6oja y3Me
Kyjiy Be3yj koji HaKmafca h 3apo6H 105 HB3aMa, Koje
nycTH a 3anoBeAHHK, 6ojeba ce Ka3He, npacTaHe y3
ycTame.
okt. H3al)e

IIIe4>KeT naraa

A^rHe ce 29. okt. (10. hob.i H3

MeTOxoje ca 10 Ta6opa, ,na hoch xpaHy y TopaHCKo,
ajin ra Ha Eajejioj jHojibhb ^oqeKa IleKO HaBJiOBak ca
TpyJHteM, Te nocjie 6op6e, y kojoj B3ry6a 1000 JtyAa,
BpaTH ce IlIe^Kei 6e3 ycnexa y MeTOxajy. CyTpa we
#arHy ce name IIIe<|)KeT h CejiaM, aa y3 ja^y npaTay
Hoce xpaHy y TopaHCKO, ajin hx ko# MypaTOsaae #oqeKame BoJBO^e Jfasap Coqaua, IleKO IlaBJioBBk, non
3eMOH>efe, BabeBafe h Xanajt ca 4000 apyra h nocjie
^BO^HeBHe 6op6e nojiOMame TypKe. Ilame yTeKome y
TaijKO. Oa HB3aMa nora6e h paHH ce 1300, 3apo6.i>eHB
6ame 25; ycTaaana floGame CBy xpaHy, 20 TOBapa
MyHHUHje, 300 ocTparyma, 50 maTopoBa, 400 Koa>a.
1 Ton. Me^y npBHMa y jypamy Ha obkoh nora6e caaBHa
jyHaK Byjie Xanajk, kojh je CBy.ua y 6ojy 6ao npBH
h HMao je KOJiaJHy Majionia 06a;iBka.
HeKOJJHKO jislksl nocjie OBora RpBonpojiaha naposajio je TaMO opynje, a 22. hob. (4. aeK.) koa ILiaHe
y^apn IleKO IlaBjroBHfc na TypcKH TpaHcnopaT ca xpahom. Obom npHTeKy y noMok hckojihko GaTaJtyHa H3
Baaeka h TopaHCKa, anaK XepueroBua cjajHO noGeae

229

Typana nora6e npeno 1000; Cp6n 06HJy 400 MapTHHaFa, CBy xpaay, 800 BOJiOBa. CyTpa aaH IleKo IlaBjiOBafe, BaheBBt, non BoraaH h dojaH KosaqeBBfe yaape
koa TpHOBBue aa Pey* naiuy, kojh ie ca 6 6aTaa>yBa
Mmao B3 TopaHCKa y Tamco. Cp6n Ha#6HJy naray, kojh
H3viaKHe y Bnjieh. TypaKa norn6e h paHH ce npeKO

Ty

norn6e xpa6pH KaneTaH Pa#e BadHk.

) npHCTaae Iljma Popa aa aceaeBCKy KOBBeBijBJy 04 1864. ro#HHe y nooeay Ha HeroBaEbe paH>eHHx h Gojihhx BOJBHKa y paTy.
0# CTpaae cyjuaBOBe H3al>e 30. hob. (12. #eK.)
HOBa Hpa,ata, kojom ce oGefeasajy pe^opMe y Eochh h
Xepi^eroBHBH. CaMH Typun HaJMa&e cy BepoBajin thm
1000.

29. bob. (11. nex

o6eiiaH,HMa.

Ako je h HacTa.ia 3HMa, 6op6e Hncy npecTajaae.

18 30. ^eK. 3000 Xepn,eroBan,a no,a, JLa3apeM Co*rau,OM,
non 3HMOH>HkeM IleKOM IlaBjioBBkeM h ^paro&i 06pehobhm ko# KpcTn,a ,no*ieKajy TypKe, kojh cy hochjih
xpaHy y HnKniBk. BnTKa je Tpajajia u,ejiH #aH, aajnocjie Typun yTeny y Enjiek, nomTO B3ry6Hnie 500
MpTBHX H paH>eBBX.
0# #epTa h niTpanaua pa36ojiH ce Peyc}> naina,
a KaKO y IJapnrpaay hh HHaqe ancy 6hjih 3a^0B0JLHH
tokom ciBapn y Xepn;eroBHBH, to noniJLy TaMO 3a koMaH,naHTa MyKTap namy, kojh y KaeK CTHrHe 20. #eK.
Ka^ je y jyJiHjy
(1. jaH.) h o^Max
o,ne y Tpe6HE>e.
6yKHyo ycTanan y XepneroBHHH, 6hjio je TaMO 4000
BOJBHKa; ao fleneiviGpa nocjiaTO je 30.000 MOMaKa. Oa
Tora 3aTeKao je MyKTap nama 15.000; ocTajie je nocpncKa caojta. Ca MyKTapoM
TypcKy
BOJCKy.
y
3o6a.ia

6 18. jaH. 1876. noi>oine H3

jyo^e 2khb;bh

Tpedaaa

#yx

6 6Taj>yHa,

aa npaxBaTe TajnH Ha I^apHHH. Ha h>hx y^apHHie oko

Jtyaca Ha nyTy y ^ytfpoBHHK ycTanra no# IleKOM IlaB-

230

Typua H3ry6ame 300

mptbhx h paaeHHx h noByKonie ce PaaoBaaoBOM 'Mxpujeay h Ty ce onKonaine. Cpfrn 3a^o6nrae 6 qa^oposa
h 350 MapTHHaKa, Ilocjie #Ba #aHa yaapa IleKO Ha
TypcKe onKone y Pa#OBaHOBy ^K^pejejiy h #o Hofen
OTMe 4 onKona, Ha hito ce Typna noByKorae y ,HpBjeHO. Tora AaHa nornGe TypaKa 200, ajiH Cp6a H3ryjiOBoheM h .HyKOM IleTKOBHLeM.

6ame peTKor jyHaKa,

6ait>aHCKora

BOJBoay

MaKCHMa

BafeeBHfea.

KaKo

je

MopeM CTnoa TypnaMa noinopa y

K.ieK,

#arHe MyKTap naraa H3 Tpedaaa

ca 16 Ta6opa HH3aMa h 12 TOnoBa, #a npaxBaTH Ty
BojcKy. IleKO h TpnnKO y#ape ca 2000 apyra Ha
Typne, #a hm hc #afly y Kjies. Ilocjie KpBaBe 6op6e.
y Kojoj norH6e 150 Typana, ycTyne Cp6a npeKO Tpe6HmH>HDie y 3ynue. Mei)y tbm je #pyra qeTa ycTama
hcth #aH y/iapajia ko# Heyina Ha TypKe, kojh cy mo pen
cthoh y KjieK, tc hx cTepajy HaTpar y Jia|e: ajin
MyKTap nania %o%e h npaxBaTB osy noTnopy.
17|29. <()e6p. JLy6H6paTHfe h non Mycak no6njy
ce koa KoJiajaHa ca #Ba Typcna GaTajtyHa. pa36ajy
hx h noroHe #o CjeHOKOca.
Mei)y thm je h .nHnaoMauaja pa^ajia h jciiejt Tora
nosBa ^ajiMaTHHCKH ry6epHaTop ^eHepaji Poaak xepnerosaqKe Bo|e Ha cacTaHaK y 3 y6poBHHK. ^yniKH ApXHMaH^pnT MejieHTHje, JlyKa fteTKOBak h Akcchthjc
KoBaqeBflh OAome TaMO 21. <j>e6p. (4. MapTa). PoABk
npe,a;jiarame, #a XepueroBua npacTaHy Ha pe<J>opMe,
Koje cy Typua o6efeaBajia, na xa ce ocTase paTOBa&a.
OBaj npe^Jior o^anie Bot>e. PaTOBaae ce HacTaBH.
to ce 14 26. jaH.

Ha MypaTOBBua nopa3aine IleKO IlaBjioBali a Jla3ap Co^ana 23. ($>e6p. (6. MapTa) CejiaM naniy, kojh
je ca 2500 HH3aMa npaTiio xpaHy ca Fauna y TopaHcko. Cp6a je 6hjio 1500. Boj je Tpajao caMO 30 mh-

231
Hyia. CejiHM naina je^ea yTeqe. nora6e*ropaHCKa KajMaKaM, qaje o6e KaayHe Cp6a 3apo6ame. Cp6a Bajarae
TypKe ao TpdHHa,
cy CTOJajia 700 TypaKa ca 2

h obf 3arpe6y a Cp6a #o6ajy Hany&eHe

Tonose. MHorn ce Typna no^ase y peua. 0& ose TypCKe BOJCKe BpaTH ce y FaiiKO caMO 700, a noraSe h
paHH ce 1800 TypaKa h 17 o$an,epa. Cp6a #o6anie
csy xpaHy, 2 Tona, 700 nymaKa, MHory MyHaniijy, 72
KOH>a, 30 Macana, mhofc ascTpajcKe cagjte.
Jlp 6a flomao y cBe3y ca GocaHCKHM ycTaHauaMa,
BoJBO.ua Moto JBy6a6paTak KpeHe ce nope# aajiMaTaHCKe rpaHane y GocaHCKy KpajHHy. IIpeMa Hmoukom Ha
rpaHHitn, ajin Ha TypcKOM 3eMJLamTy, yxBaTHine AbctpbjaHHH 28. $e6p. (11. MapTa) Maka h c H>HMe naeMeHHTy XojiaH^aHKy rocno^Huy MepKycosy, Koja je as
ji>y6aBH npeMa cjio6o#b flonuia y XepueroBBHy. #a ce
6opa y3 Cp6e. JBy6a6paTaka saToqame y JlaHuy. MepKycoBa ce HacKopo ocjioGoah h aol>e y Eeorpaa. Jby6a6paTnteBa qeTa oa 5 600 Jtyfla pa3H^e ce: hckh
o#ome y BocHy, apyra y Panmy a Cp6ajy, Befeana
hx oda y XepueroBHHH.
y3 Maae cyaape HMa aa ce cnoMeHe, #a je MyKTap nania noqeTKOM MapTa noKyraao, aa c 8000 bojHeKa yHece xpaHy y 3aTBopeHH HaKmah, ajia ra y
,3,yrH aoqeKame ycianra, Te MyKTap, He ynynrrajyka
ce y 6oj, ocTaBH xpaHy y KyjiH 3jiocTyny h BpaxH
<je y ran.Ro.
Baaeha ycTaHaua, ^a MyKTap y3MHqe,
y#ape Ha H>eroBy 3amTHTHHiiy, noceKy 122 Typqaaa
h MHore paHe.
Ha BejiHKH neTaK 21 4. anp. flarae ce MyKTap
nama ca 25 GaTajtyHa, aa yHece xpaHe y 3aTB0peHH
HhkhibL Befe aaH paHnje 6ho ce c hhm Ha KpcTEj
^oxBaTHO uon 3bmoh>h1i. y Jtyroj #oqeKame ra ycTanana BaTpoM a nocae Kpsase 6op6e npo;u*e MyKTap
Tona

ajin

232

ao Kyae IIpecjeKe, r#e ra 3ayciaBe IleKO IlaBJioBBk b

cjootj no KpBasy 6ojy acTepajy
.Ia3ap Coqon,a.
H3
TypKe
a noroae hx ao Onaae noonKona
CpoH
Mae. Taj aaa H3rH6ouie MHora Typna, a ycTaaBua
3a#o6Bnie BejiBK aeo xpaae h MHore koh>c Ilpen jiaH
ycKpca Hcna^By Typna B3 HaKmnha y noMofe MyKxapy, ajiB bx Cp6a BpaTe y rpa,a;. 5|17. anp. CTaae

MyKTap nama ycTynaTB h

roH>ea

ycTaaanaMa

#oi)e

obbm qeTBOFanKO, He #oflaBnia X paHe HaKmaky.

pCHBeBHBM 6ojeBBMa na#e TypaKa 1800. TeniKe paHe
&onao je MycTa^a I,Iejia.ie^BH nama, noTypqeaa IIojBaK
BopenKa, Koja je npe^e 6ao c|)paTop .noMBaaKaa.
Ajih je

MyKTap nama Mopao

#o,naTB

xpaHe Hbk-

niBky, KOJH 6a ce Baa*ie Mopao npe;iaTB ycTaHanaMa.

3aT0 ce 16|28. anp. jspine- on TanKa ca 28 6aTajLyna
HB3aMa, 2000 ApaayTa h 3000 xepi^eroBa^KBX 6ama-

^yrB ko# IIpe6o3yKa, #a bocb xpaae HaKmaky.

cjeKe jioqeKajy ra 5000 XepueroBana. ^eTBpa #aHa
Tpajajia je 6op6a. IIpBB rqk Morome HaKmaka npnXBaTBTH 300 TOBapa xpaae b yHeTB y rpa#. ,2pyrH h
Tpefea ,naH Cp6n aenpecTaHO yaapanie Ha Typcne onKone ko^ IIpecjeKe, Hajnocjie Ha jypam aciepajy TypKe
B3 onKona m noBBJajy bx #o Ho3,napa. MyKTap nama
je^Ba yTe^e y TanKO. 3a ob qeTBpa flaaa B3ry6ame
Typna #o 4000 MpTBax a paH>eaax.
Grange y Bochb a XepueroBBHa aaBaine noBO#a
BejiHKBM cajiaaia, #a ce .aoroBapajy o Ba^aay KaKO 6b
ce TaMO flomjio ^o Mapa. AncTpnja, HeMaqKa a Pycaja
noTnnmy y Bepjinay 1|13. Maja MeMopaa^yM, y KOMe
HCKame cxo#ae Mepe y TypcKoj pa#a onmTera Mapa a
#a 6b ce Ha nyT CTano mapeBby 3Jia. y3 MeMopaHayM
npHCTajie cy <I>paHnycKa a M/raaaja, ajia ra je EhoecKa o#6ajia. ^OKJie flanjiOManaja TaKO 6e3 ycnexa*
menpT.T>ame, flOTae y Bocbb a XepueroBBBB ae npe-

233
cxajarne rpoxoT 04 nyinaKa. Me^y ocTajiHM ao^eKame
XepueroBUH 11 23. Maja y KJiaHuy IJpHBini 6jiB3y Ko-

pHTa 4000 Typana, kojh cy hhijih y Tpe6BH>e. Typini

Game nopa^KeHH h HsryGnme 600 JbyflH.
Ajih ^ora^aJH y Eochh h XepijeroBBHB yapyjajm
CBHjy Cp6a. CpncKO jaBHO MH>eH>e BCKajio
ayxoBe
cy
npaxeKy y noMofc 6pakn y
je, #a cpncKe KHeaceBBHe

ohbm ^BeMa 3eM.iaMa, KOJHMa onacHOCT HHJe npexajia

ca,MO ojh TypcKe cxpaHe. y CpGnja cy y xojbko pa3^paaceHnJH 6mu, dito ce TypcKa BojcKa Kynejia Ha
aeHOJ rpaHBua h nixo cy npaaojiasBjie OHaMO .anBjbe
roMHjie ApHayia b x IepKeca. 06e KHeaceBBHe dyne y
aoroBope h 6p30 ce floi)e #0 cnopa3yMa. 4|16. jyH.
noniHine ce usue^y h>bx yroBop 3a Hana#aH>e h o#6paHy pa#H oqyBa&a cpncKHx KopacxB Ha 6ajiKaHCKOM
TponojLy. Pa^H npyacan>a noxnope CTpa a,ajiHHH,HMa y
TypcKOJ, Cp6Bj*a je IJphoj Topa nam 40.000 jiyKaxa.*)
IIpeMa yroBopy xpe6ao ce pax noqexH ^ecex #aHa
nocie noxnaca yroBopa. KHe3 HaKOJia B3#ao je Ha
bhaob jan paxHH nporjiac, kojhm jaBJta cBOMe Hapo#y,
#a cxyna y pax npoxHBy TypcKe, y pax HajcBexHJH,
r

HajnpaBe^HHJH 3a cJioGoay b yje>nBH>eH,e napo.ua cpnCKora; jasjba, #a je h cecxpa Cp6nja pa3BHJia ncxy
3acxaBy, na y3BHKyje: Mypax ^o6h ijapcxBO Hame, Mypaxy ra h oxexa Ba;ba!**) PaxHa npoKJiaMaij.BJa KHe3a
Majiana o6jaB3>eHa je 18J30. jyH. ca ^ejiHrpa^a.
JJ,pHoropu;B cy c 04ynieBJBeH>eM npHMBJin nporjiac
CBor BHxemKor Kne3a. Ta ohb cy ca TypunMa 6hjih
yBeK y paxy h caMO cy npHMHpja KOjeKaKO BasKHjia
H3Me^y BbHX. Ako cy Djmoropna 6hjih Ba3,a;amH>H ko*) J.

KiiHra,

PhcthJi: ^HnjOMaTCKa HCTopaja CpOBje. Eeorpa;i 1896. Ilpsa

dp. 88 h
**) J.

Ha lie-may

89.

PhcthK, cxp.

116. Ofiaj

20. jyH. (2. jya.)

KHeaeE nporjiac npoiHTaH

nocae CBe^aHa Gorocjiyacetta.

je

Hapcuy

234

y OBOM paTJ 3aCjaJie Cy H>BXOBe

HenpeKBaan pe^ no6e#a 03na*iaBa hm osaj paT. kojh je h ipeky roABay 6bo 3aXBaTBO, b cnpaM jyaamiBa H>BX0Ba 6jie#a cbc ihto
HaM je CBeTCKa acropaja CTapajax b bobbjbx BpeMeaa
COBCKB OCBeTHBUB,
Bp.iHae jaqe bo

nr.ua,

3a6ejieacBjia.

IIpBO Bana^aHje y OBOMe paiy B3BpmBBie I^paoropna 19. jyH. (1. jyjr.) Ka# cy yaapajia Ba TypcKB oko
ko/i rto^ropBue b nocjie 6op6e o# 5 qacoea CTepajia
TypKe no^ 3B,HBBe no^ropaqKe.
cy y Kyqaaia qyjia, aa je KBe3 HaKOJia o6jabbo TypcKoj paT, oaaj #eo, kojb je jom 6ao boa
TypnaMa, npoTepa nocaae B3 Typcnax Kyjia, a Kyjie

%m

nopyrae.
IIpBB Behfl cyKo6 6ao je 28 jyB. (10. jyji.) Ka#
je H6paxBM 6er ca 6000 JtyflH y^apao aa Kpn>aae a
npBa Max 6erae TaMO aaneCeone, cejia Ba BjiaTy.
Taa Mapak ca 250 Jbyan, kojb ce cpqaao ojjynpe TypnaMa; Ka^ Beh noqe #a ycTyna, CTa^ce y noMok bojBo^a Mamo ToypoBaJi ca 6aTajbyBOM IJpMaaqaaa, tc
TypKe nojiOMame a oABajame jxo ce:ia MypaLa. Boj
osaj Tpajao je ao Beqepa. Typana nornfte npeKo 300;
H,paoropua OTeme 1 ajraj6apjaK, aocTa KOH>a, ne6aae,

KOMOpe.
TjiaBBa upaoropcKa BOJCKa. no# jiaqaaM 3anoBe#hbbitbom KBe3a HaKOJie, KpeTa.ia ce Ba XepneroBaay.
He carjie^aBnia je, yTenae noca.ua B3 Kjbyqa ncnoj*
Baaaaa, ocraBBBina 2 Tona a MBory xpaay. Ha neTpoB ^aa y#ape ce IJpaoropna koji 3a:iOMa ca Ccjibm
namoM, kojb no jaKy rytfBTKy yMaqe y Hesecaae.
Tora ^aaa no KpaTKy nyniKapaay nanycxaine Typna
CVojiau, a 1|13. jyji. npeaa ce Kne3y Hbrojib Meioxaja.
rUpyro o^ejbeBbe upaoropcKe sojcKe BMa.io je 30
jyB. (12. jyji.) aoBa OKpmaja c TypnaMa aa 3ajiOMy.

235

kojh HMaine MHore MpTBe h paaeHe; a Tpefcn ,naH 3a

tom #Ba 6aTajbyHa ijpHoropcKe npeaBOjuraue, y KojoMa
cy 6hjih IlHnepH h CtepHHHkB, yaape Ha TBp#e onKone
npe# HeBecHaeM h OTMy hx, a TypKe CTepajy y Kaca6y. 3a tbm cy Tpn ^.ana rpyBajin tohobh Ha Kaca6y.
A 5|17. jyjr. pa36HJy U,pHoropnH ko.3, Bjiaraja HaHOBO
CejiHM nanry.
EIpeMa nsmejiy HeHHTepBeHnjije 3aTBopn ABdpHJa
Ha IleTpoB #aH 3a Typcice Jia^e npecraHBHiTe y Kjieicy,
Koje npeMa yroBopy ca TypcKOM sanca Kao HeyTpajmo;
ajiH je jnonycTHJia,
ce TaMoraaa Typcna Bojcna Mome
npeBeCTH y Bap. nopra je npoTHB Tora npe#ajia npoTecT. A hcth ^aH BOJBO.ua ITeKO c jaKHM o^eJbeaeM
XepneroBaaa yaapn Ha TypKe Koa Kjiena h CTepa hx
y rpa^. .Hpyrn aaH 3a thm pa36nje IleKO IlaBJiOBHfct
OBe Typne, kojh H3ry6e 150 mptbhx h paaeHHx, a 1
jy36ama h 15 HH3aMa 6Hme 3apo6jteHH. Cp6n #o6fluie
150 MapTHHaKa. 15127. jyji. Gnme Typun nopanceHH y
Heyaiy koa Kjiena; je#aH #eo TypcKe BojcKe 6n hothcHyT Ha aBCTpnjcKO 3eMJBHniTe, r#e ra pasopyHcarae. A
23. jyji. (4. asr.) 3ana;iHme Typun cboj oko koa
YTOBa, na ce yKpname y Jia^e h OTnaoBHme y Ap6aHHJy. THMe ce oqncTH Kjien or h>hx.
Hnje ce hh Ha jyry #aHry6HJio. 4 16, jyji. aoxsaTe
ce IJpHoropua H3Me^y Me#yHa h IXoaropBue c AxMex
XaM^H namoM, kojh je HMao 8000 HH3aMa, 2000 noaropeqaHa h Ap6aaaca h 8 TonoBa. Boj ce npo,ny3KH h apyrn
4aH. Ujmoropua yseine 4 jaKe Kyjie Ha OnJbeBy, noBpx
^ojbaHa, no# CiySHHOM h BHuie OyGnue, a nocaae y
H>HMa no6Hme. Tbmc ce npeKH^e CBe3a Mei>y Me#yH0M
h Ilo^ropBaoM. Typua ycTynnrae y no^ropHuy.

Ajih MyKTap nama, je^aH o# Haj6ojBHX TypcKHX

BOJBO#a, npHKynjbauie 3a to BpeMe BOJCKy y Mocrapy,

na Ka# MHra^ame #a je aobojbho

jaK,

y^apa

7;19. jyji.

236

ko# Bjiaraja Ha 4 upHoropcKa 6aiaj>yHa, kojh ycTyDHrae no KpeaBy 6ojy. ycne,a, Tora noByqe KHes h ocTa.iy
BOJCKy Gjihjkc Il,pHOJ Topn. Ilpe ho hito fee on 3ajiOMa
aa ce noeyKy, pasope IljmoropHH ^HHaMHTOM TaMonme
TBp^e TypcKe Kyjie.
Oxpa6peHH ycnexoM koa Bjiaraja, TpeftmtCKH TypHacpHyrae
iih
9|21. jyji. Ha upHoropcKy rpaHHuy, aan
ce BpaTHDie 6p30 KpsasHX rjiasa. A MyKTap nania ca
15 CaTajtyHa yaapa 11123. jyji. Ha 2200 U,pHoropaue
h XepueroBaija, kojh cy 6hjih Ha Bejieacy Hcnpe,a HeBecBfta; y hcth Max Hcaa^Hy 1200 TypaKa H3 Kaca6e.
Ilocjie JbyTe 6op6e o,a, 7 qacosa y^e MyKTap nama y
HeBecHEbe. Ty iiorn6e non "Bypo ToJHHfe H3 Epqe.ia,
pe,aaK jyHaK.

^aH

16|28.

jyji.

1876.

ociahe yseK 3HaMeHHT y

HCTopHjH I],pHe Tope. Tora aaHa 6HJia je cjiaBHa no6e^a Ha ByqjeM ,3,OJiy koa MajiaTOBHue, r#e je KHe3
HaKOJia jih^ho KOMaH^OBao. MyKTap naiua y#apn y
Bp6eu,H Ha IJpHoropue, a aoqeKa ra IleKO IlaBJiOBak
ca xepueroBaqKOM GpnraaoM h 6aTa.n>yHOM u,pHoropcKHM
h 3aycTaBH ra. Boj noTpaja noapyr caT h y^e y BaTpy
h ocTajia BOJCKa, aoK jypHnie IJpHoropuH h nojiOMC
TypKe cacBHM. IIorHdome Ccjihm nama h Ajih Xycejhh ara, Kypmna 6ej, MHpajiaj MexMe# 6er, Xauo Hypa
6ej, MHpajiaj uapese rap^e, 2 KaJMaKaMa, 8 6HM6ania,
60 0(J)Hn;epa; PacHM 6ej h H>eroB 6aTa.ibyH HH3aMa H3rH6onie cbh #0 Hore. PaH>eH je MycTaj nama. IIoTypqeH>aKa OcMaH namy (Boji* <apKam) 3apo6n IlHiiep
JlyKa <!>H.iHnoB. MyKTap nama yTeie y TpeGnae. 0#
16 Ta6opa HH3aMa yTeKome je,nBa 4. IJpHoropnH bhiarae TypKe mhmo Bnjiek h chjihc hx nceKome, #o6Hnie
5 KpynoBCKHX TonoBa, 3500 MapTHHaKa, chjho iipyro
opyHcje, MHore GapjaKe,

ajiajGapjan.

237

hcto speaie o#Hece upHoropcKO opyacje h Ha

jy^cHOJ dpaHH cjajHy no6e#y. 15|27. jyji. npe^ seqe
noqejiH cy IJpHoropuH 6oth MeayH H3 asa Tona, a
cyTpa j&h y 3opy HaBajm AxMeT XaM^a naina ca
15.000 JbyflH Ha Kyqe BHine MeayHa. Ilpe/i Beqe no|y
II,pHoropn,H Ha jypeni oa MeayHa h or 4>yH#nHe. ^Ba
naca Tpajao je jypHui y MpKJiy not. Typun 6Hine pas6HjeHH, ocTaBHBDiH Ha SoJHDiTy 1000 Jieraefia, 4 KpynoBCKa Tona h ko# Tonosa 200 HH3aMa, MHore MapTHHKe
h apyro opyacje, xpaHy, Kao h hckojihko 3apo6.i>eHHx.
obom 6ojy npe^BO^HO je UpHoropue BOJBO.ua Eoaco
IleTpoBHfe, kojh HHJe HMao Berne o# 2500 jyHaKa. Ilocjre
OBe no6e,a;e npHCTa,nonie y3 H,pHoropu.e OpaxoBixa h 3aTpajenqaHH, kojh cy JiaTHHCKe Bepe h Mory #aTH 700
nymaKa, a florae cy 6hjih ca Typueina apjKajin.
27. jyji. (8. asr.) yaape 6apcKH 6eroBH ca 6000
jbyan Ha CyTopMaHy Ha IJpMHHqaHe, ajin He npo^onie
Ao6po, jep H3ry6HHie 134 apyra h Mopa^orae ycTynHTH.
2 14. asr. y noHe^eJtaK 6ho je Ha <J>yH,aHHH Kpsae
6oj, KanaB ce peTKO naMTH h y IJpHOJ Topn, IJpHoropaua 6hjio je 5000 noa bojboaom Boskom IleTpoBHkeM,
y3 Kora cy 6njie BOJBO#e: non Hjraja ILiaMeHao; h MapKO
MojbaHOB, cep^ap IIIkpbdO KycoBan, "Boko IlejoBHk ca
H,eK.iHibaHHMa, JoBBija MapKOB ca MapTHHHfcHMa. Ty-

no# MaxMya naraoM (noTypqeHHM HenmeM

H>HMa 10.000 6ainH6o3yKa.
Typua cy 6hjih y onKOHHMa Ha BHCOBHMa. IJpHoropuH
<jy HanaiiajiH. TypcKH oukohh hhijih cy or IIoaropHue
npeno ^HHoraa h Fpyaa #0 K,HJeBHe h cse #o Me^yHa.
Boj je noqeo yjyTpy, a y 3 qaca nocjie no#He npe4y3My IJpHoropua ohdith jypani. llpso y^ape II,eKJiHH>aHH ca KyqHMa Ha onKone nospx MeayHa. Bp30 ce
Hcneme ca HoaceBHMa Ha onKone, i^e TypuH aaaoiue
jaK OTnop, ajin Hajnocjie y^apHme y 6eraH>e. y npBHx

paKa je

6hjio

<E>paJHflOM) ao 40.000, Mei)y

238

Tano ce Ty JbyTG
npeKO 300 ujmoropcKHX nymaiea h3jiomjbeHO h ueBH hm HCKpHBJLeHe. M3 ocTajrax onKona yTeRome TypuH 6es o63Hpa; ajio bx ,a;oqeKa CBeac upaoropcKH 6aTajbyH c 6oica h HaqaHH o# h>hx KacanHHny.
TpB,neceT onKona %o6ume IJpHoropua. Tano je Tpajajia
6op6a 3 qaca, a OH^a I^pHoropun BBjanie apyra 3 qaca
Typne #0 IIoaropHije h yjKacHO hx noKJiame. Hot
yqHHH ceqn Kpaj. Typana nora6e 9784 BH3aMa h #o
6000 6anio6o3yKa. CaMH MapTHHntH noceKjrn cy 2000
5 onKOiia iiohobh ce skcctok OTnop.
6opH.io, #a je

rjiaBa, otcjih

6 GapjaKa.

CfiaKH n,pHoropcRH

6aTaJByn

noceKao je npcKo 1000 rjiasa. KHeaceB nepjaHHK HoBak MnjioraeB noceKao je 17 Typana. TypcKa Bojcna
CBa ce pacnpnuajia; norHHyjio joj je 5 MHpaaaja. CyTpa
#aH noceKorae H,pHoropuH jom 240 Typana, kojh cy
ce o# CTpaxa ckphjih Me^y MpTBiiMa. IJpHoropnH #o6Buie 3200 MapTHHana h Ha CBaKy no 1000 ^HineKa,
300 ca6ao>a, 22 BejiHKa 6apjaKa (6e3 Majrax), 600 3ej6e^KBx HoaceBa, 16 #epBHniKHX ceKHpa, He6pojeHO o6aqhex ceKHpa, 236 KOH>a, #pyre y6oJHe cnpe>ie. TonoBa
HHcy .hoGhjih, jep hx Typna HHcy y onKonaMa HaMecthjih. y obom 6ojy norH6e cjiaBHH jyHaK Kyq MyniBKa
ToMaqeB.

He 3Hajyfen 3a nopas Ha ^yH^HHH, cyTpa flan

noijome o# ILiaBa h TycBBba 5000 TypaKa, #a npe.KO
KoMa yaape Ha Kyqe. BacojeBnfeKH BOJBO^a MejLaH ByKOBnt y^apn Ha h>hx Ha npeBHJH h cy36nje hx, nonrro
bx y6Hj"e npeKo 350, Meijy H>HMa qyBeHe na-Bape BnTKa
HlexoBaha h EjiMa3a Penenarefea.*)
*) Taj ,saH, 3/15. aBr., yMpe y Ba&aHHMa KaneiaH Bap(5je, 4>paHkojh je noMarao xepueroBa*iKHM ycTanraMa h Hayino hx, Kano #a
AHHaMHTOM pasopasajy TBp^e feReme TypcKnx Kyaa h TBpJjaBa. Cpon ra
ji>y()Hme Kao OpaTa.

xiys,

239

Ha

cesepy I^pHe Tope hhcv ce npe#y3HMajie Bete

oncpaijHJe paTHe 36or hsbcchhx nojiHTHqHHx pa3Jiora
ajin 3a to hh Ta>io HHj'e ohjio 6e3 6oja. 517. aBr. y^ape
1000 H,pHoropan,a Ha Typcna yKpen^eaa koa FjBHBe
h 6opnme ce o,a, 4 qaca nocjie no#He #o noHokn h OH#a
o^dyne; ajin Ty Han^y Ha Tpa Tadopa pe^H^a, kojh
cy HmjiH y noMot OHHMa ko# TjbHBe, no6ojy ce c H>HMa>
pa36HJy hx h OTMy 1 toh h 2 6apjaKa; Ha 6oJHnrry
oda^e 106 mptbrx TypaKa, Me|y H>HMa 1 6flM6ama
h 2 jy36ame. Ca^ Typun yieKy h H3 yKpenji>eH>a, r#e
ocTaBHme 16 mptbhx h 22 paEbena, na Ha rjiaBHua
noBpx TjbHBe HaqaHe HOBe onKone. IljmoropuH yuape
naHOBO na h>hx, HCTepajy hx H3 onKona h noBHJajy
hx #o Tpe6jeBa u FpKaBHiie.
Hy^Ha Hecpeha CHa^e TypKe y IIoAropBijH: 12|24.
aBr. npmTe Ton, H3 Kora cy nyijaJiH Ha Uj)Horopn,e,
ijeSaHa nope,n H>era sanajin ce, Te norn^e 20 TypaKa
h paHH hx ce 60. ,3,a 6k Ha hckom HCKajiHjin CBOjy
japocT s6or Tora, TypiiH noceicy je#Hor CpGHHa IIo#ropnqaHHHa h nona H3 ByKOBaija.
XyceJHH nania ca; IIo,nropHue y^apn 16 28. aBr.
ca 5 Ta6opa HBsaMa, 5 TaGopa 6anm6o3yKa h 4 Tona
Ha 4>apMaKe h BoTyM ajin ra je,naH JbemaHCKH 6aTajLyn
no KpBaBOJ 6op6n CTepa y IIo,nropHny, npo#pe 3a TypHHMa y caMy Bapom h 3anajin 80 Kyfea.
^aH 3a thm #o 6000 HH3aMa h 6aniH6o3yKa us
BepaHa y^ape koa Byqa Ha BacojeBnfee, Koje cy npe^j.bo#h;ih IlaHTO Il^eMOHOB, Baco CaHqnfe, 3apHja Bannfe
h SapHJa IIpoTHfe. Bop6a je Tpajaaa 10 qacosa, Hajnoe;ie Cp6n depajy Typne y rpa#. IIpeKO 100 TypaKa
y

norH6e.

Me^y thm

je MyKTap nania Kyono h ype^HBao

CBOjy BOJCKy, na 21. aBr. (2. cenT.) anace ce 0,5 Tpe6HBba ca 20 6aTajbyHa HH3aMa h hckojhko 6aiepHJa

240
Tonosa, cyTpa ^aH npe^e upHoropcKy rpaHHny Ha Tpaxoey Koa 3acjiana, r^e ra 400 I^pooropa^a ^khbo no3,apaBHrae h 3aycTaBHme. MyKTap ce Ha to onmaHqH,
a 2500 ItpHoropaua 3aTBopHme ra. Ty cy IJpHoropua
Ha H>era yaapajiH #0 41 6. cenr. a OH^a 6h 3aK:tyqeH0
npHMHpje, HaJBHrae nocpe^OBaBbeM EHrjiecKe, HHaqe 6e
IJpitoropnH yxBaTHjin MyKTap namy h CBy Eberosy
BOJCKy.
XoreiiH noMoLH 3aTB0peH0M Me#yHy,

y^apn

^epBHm

naraa

y hcth Max Ha Eyqe, Ha

Ilnnepe h Ha MapTHHnfce, je.ua 6a kslko pa3#B0JH0 U,pHoropue; aan CBy#a 6n cy36njeH ca bcjihkhm ry6nTK0M.
Hajacemfen 6oj 6ho je Ha PoraMe y IlHnepHMa,
je
MaxMya naraa H3HeHa#a y#apno ca 20 Ta6opa HM3aMa.
3000 6anm6o3yKa h 1000 3ej6eKa. IIpoTHB OBe cnjie
6paHHO ce nyHa 3 qaca bojbom- Bosko IleTpoBHfc ca
2 6aiaji>yHa, a OH^a My CTHrorae y noMok 3 6aTa.&yHa
Te ca# cjioskho HaBajTHHie Ha TypKe. HaJKpBaBnjn 6o]
6m je Ha Tpnjenqy h ^ojbaHCKOj T:iaBHixH, Koje cy
no3Huoje Tpn nyTa OTHMajiH jeima #pyrHMa. Typua cy
Hana^a.iH xpa6po, KaKO HHKa.ua; Ty ce ceKJio Hoace25.

asr. (6. cenT.)

BHMa. xBaTajio ce 3a ryray, KyH^aqHJio ce. Oko 5 qacosa nocjie no#He yqHHe IJpHoropun jypHni HosKeBHMa,

npoTepajy hx npeKO Mopaqe IIoAropauH. 6000 HH3aMa, 2000 6amH603yKa hito norH6e h
paHH ce, hito ce yTonn y Mopaqn; o,a, 3ej6eKa npeTeqe caMO 550. IIorHHyjio je 8 MHpajiaja h mhoihtbo
o$Bnepa. O^Max y noqeTKy 6oja yTeKao je MaxMy#
naraa y IIo^ropHuy. IJpHoropne ^o6nrae 3 BeanKe 3aCTase h mhohitbo opysKja. BapjauH uckjihhckh h ;ty6octhhckh #o6hjih cy no 40 pyna oa 3pHa; 3aT0 hx
je KHes yKpacHO KonaJHOM OCtuiBka. Ha jczjhom npHOropcKOM 6apjaKy MeH>ajio ce 5 jyHaRa, #ok He OTerae
oa TypaKa ohkoh.
cjiOMHJy Typse,

241

214

TypcKH MHHHCTap HHOCTpairax nocjiOBa,

Ca^eT naina, #0CTaBH noejiaHHHHMa bcjihkhx #pacaBa
MeMopaH^yM, y KOMe je nocTaBno ycjiose 3a Mnp ca
Cp6HJOM h Il,pHOM TopoM. 3a HjpHy Topy 03Haqno je
ciaae, Kao ihto je npe paTa 6hjio; ajin ycjiOBH 3a Cp6BJy 6hjih cy h TeniKH h noHHftcaBajykn. H bcuhkhm chaaMa y^HHHjio ce to Hecxo#HO h 3a to He npncTaHy
Ha Te ycjiOBe. HacTOJaBaiteM bcjihkhx cnjia Ha*iHHH ce
npHMHpje 4|16. cenT. Ha 10 aaHa, Koje je Heo,arpe^eHO
BaacHjio jom kojh #aH h nocjie Tora poKa. 3a OBora
npHMHpja EHnaecKa cnopa3yMHO c ocTajiHM BdHKHM
CHJiaMa npe^Jioacn nopTE ycjiOBe 3a MHp BocHa h XepneroBHHa #a AoGnjy o6jiacHy caMoynpasy, y ByrapcKoj
^a ce 3aBe^y pe^opaie y ynpaBH, 3a Cp6ajy #a Baacn
CTaH>e, Kao npe paTa, a IIpHa Topa ^a #o6BJe npnCTaHHmTe Ha Mopy. Obo nopTa He npHMH, ajia o6eka>
aa te ^aTH.... ycTas c napjiaMeHTOM
cenT.

IIpHMHpje ce npeKHHe. HenpHJaTeJLCTBa no*my hshobo y D,pHOJ Topn h y Cp6aJH. Myirrapy Ha 3acjiany npeKHHe IleKO IlaBJiOBafe CBe3y ca Tpe6nH>eM
h Kjio6yKOM h OA^aje TpaHcnopT, kojh je MyKTapy
hocho xpaHy; a 3a thm je y^apno BOJBO^a IleTap ByKOTHt, y oaBHOM TOHOBHMa, Ha MyKTap naniHHy no3nn;HJy, npn qeiviy cy Typnn y onKOHHMa HMajra 3HaTHe
ry6nTKe. 25. cenT. (7. okt.) y^apa MyKTap nania npe
30pe Ha n,pHoropcKO #eeHO Kpnjio, r^e cy 6njia 4 6aTajbyna; 6oj je TeKao #0 7 qacosa y Be^e; Hajnocjie
Typna nojiOMJteHH Geranie H3 Tpe^e H3a Kjio6yKa r
H3ry6HBme 1400 mptbhx h pa&eHHX. I^pHoropnn #o6nrae MHoro opymje. CyTpa AaH rpaxoBCKH BOJBO^a
^aKOBnfe ca 7 6aTajtyHa nopa3H TypKe, kojh cy
H3 CTona noniJiH y noiviok MyKTapy, a 3a thm cnajin
Jby6HH>e. Hajnocjie 27. cenT. (9. okt.) y#ape D,pHOKCTOPHJA IJPHE TOPE.

16

242

ropuH wa Myr.Tapa, acTepajy ra hs onKona h oh ce

ycTasn je^Ba y K.iodyKy. Ty nora6e 859 Typana.
Taj ,a.aH n #aH 3a thm y,a;apao je ^epBani nania
ca 30.000 Jby^a a 40 TonoBa Ha Bacoqany h Ma.taT
Hcnpe^ CnysKa. Ty cy Typija 3jio CTpajja.ia. Y maiaa
je osKaaeo CTpax h ^ao MpTBB bihjib cy Ha IJpnoropue. ^epBHin nama cbojom je pyKOM noceKao 8
6eryHau,a, roBeka ax na jypnin. Ty noraGe Ab^h nama.
29. cenT. (11. okt.) ynyTH ce j^epBem nama ca
cbom cbojom chjiom wa ^aHHJioBOM Tpaay. ^oqeKanie
ra ca 14 6aTa.i>yHa BOJBO#e CTaBKO PajjOBak, non
HjiHJa ILiaMeHan, IlHJieTBh h Mapno MajtaaoB a no
jtyTOM 6ojy ycTyna ^epBain, iiohito B3ry6a npeRO
2500 JLy^a. Ty nora6e IJLejiajie^aH nania a }3 n>era
MHora o^Bijepa. Pa3JapeH ^epBaai nania aaace ce 2 14.
okt. ca cbojom op^ajoM a 3anajiB Ana i^paoropcKa cejia
acnpcn Cnyaea, a.nn 6p30 Mopa#e ycTymiTB ca bcibkbm ry6aTKOM.

Upnoropua je^aH hjioa csoje

bm
Hpe;ia#e
ce MeayH noc.ie qeTapa >ieceqHe onca^e. HocaAe je 6hjio 469 BB3aMa ca 6aMoaniOM. y Me^yHy aoGanie Ujmoropnji 4 Tona, 500 nymaKa a #0CTa Mynanaje. Xoielia ocjio6o#btb MeayH,
7; 1 9.

okt. Ao6arae

xpa6pocTH

noraHyjie cy xajta^e a xajta^e TypaKa. I^pBoropna ra

pasoparae. JIslh 3a tbm aaiauie U,pBoropna hob ycnex.
^epBBin nama yTeqe ca MajtaTa a Bncoqane, a H,pHO-

ropna ra noronauie #0 Cnyraa n#o6amenyHOopyjKJa, niaTopoBa a KOH>a.

^OKJie cy I],pBoropna o^hocbjih Mer^aH 3a >ier^aHOM, y Cp6aJB cy CTBapa apyKqaje CTOJa.ie. TjiaBHa
TypcKa cajia y^apajia je aa H>y a OHa je qeTapaMecen,a #ana cjiaBHO oa^ojieBajia, ajia Hajnocjie 3aMO.1a.1a
je HHTepBeBi^ajy ijapa AjieKcaH^pa II. Ho napeBy hsJiory 3aaBiTe
18 30. okt. pycKa noc.iaHBK y IJapa-

243-

48 qacosa 3aKJi>ytra npHMHpje

h
I^phom
FopoM
Ha uiecT Heflejka #aHa n
ca CpdHJOM
#a o6ycTaBH HenpHJaTdbCTBa, HHa*ce ,na fee Pycnja
npeKHHyTH c h>om CHomaje. ITopTa je npncTajra #a
npHMHpje no*rae 20. okt. (1. hob.)
Meljy thm cy I^pHoropnn jiobjk^h H3 Me#yHa tonoBe h 19|31. okt. CTa^ome 6hth IIo.nropHu.y. O.a.Max
npBH #aH nojiOMHine TypnaMa je^Hy 6aTepHJy, a Baponi
oiHTeTHme. Ajih ce ca npnMHpjeM npeKHHyuie HenpnjaTejBCTBa, na Kan My HCTe^ie poK, npo#y2KHine ra #o
16 28. *e6p. BpeM.e or npHMHpja ynoTpc6HJia je #hnjiOMan,HJa. y IJapHrpajiy cacTa,ne ce KOH^epeHUjaja
eBponcKHX CHJia pa,a;H MHpa h 3 (15) jan. 1877. npejia
nopTH OBaj npe#Jior: I],pHa Fopa ^a #o6HJe BaaaHe,
IInBy, ,3,po6H>aKe, HhkhibJi, ,a;eo HlapaHaija h KojiamHHa, Kyqe, BacojeBHke, CnyaK, 2Ka6jtaK, cjio6o^Hy
njiOBH,T,6y no BojaHa; Cp6Hja .na ocTaHe, KaKO je 6n.ua
h npe paia; a^MHHHCTpanHj'a ^a ce nonpaBH y Bochh,
XepH,eroBHHH h ByrapcKOJ h HHaqe y TypcKOJ; ^epKecH #a ce He CMejy BHme y EBponn HaceJLaBaTH.
CjiyuiajybH aBCTpnjcKe h eHrjiecKe caseTe, nopTa He
rpajiy

o,a,

nopTe, #a 3a

npHMH osaj npe,a;jior.

Ka# je H3Hmao poK npHMHpjy, Cp6nja jc
qHJia ca nopTOM MHp Ha ocHOBy CTas>a, Kao

saKJtyhito je

paTa 1876. ro#HHe. EteMeljy U,pHe Tope h

TypcKe npo;ny3KeHO je npHMHpje Ha #ajbHX 20 #aHa
h OH,na HaHOBO #0 (11|13.) anp, Me|y thm cy ce #hiiJiOMaTH oneT HCKynnjiH y KOH<J)epeHUHjH, ca# y JIohftOHy, na cy npe#fl03KBjiH nopTH, %& ce u,pHoropcKa
rpaHHija TaKO noByqe ^a y U,pHOJ Fopn ocTaHe Hhkmnh, Ky^iH h KojianiHH. IIopTa obo o,a;6aHH, Ha hito
nyHOMofeHHUH, Koje je Kne3 HnKOJia nocjiao y U,apnrpaA pa#n yroBapasba MHpa, BHflekn %& 6h csaKH #ajBH
ipaa 6ho ysa.iy^aH ko# ynopnocTH nopTHne, npeKHHy
6hjio

npe

16*

244
c h>om nperoBope h 31. MapTa (12. anp ) oay H3 IJapnrpajja. OneT je Many 6hjio ocTaBJteBO ^a penra cnop,
h 14|26. anp. o6jaBH KHe3 HnKOJia IljmoropnHMa, ;ia

BaHOBO no^HEbe paT c TypnHMa. Ajih y o6HOBJteHOMe

paTy aefee IJpfla Topa <5hth caaia. O^hoch H3Mel)y PyCHje h TypcKe 3aTe3ajin cy ce jaqe h jaqe h CBaKH
qac o^eKHBajia ce oGjaBa paia oa CTpaae Pycnje. Joni
je^BOM XTejia je TypcKa ,a;a ce orjie.ua ca Mockobom,
na ce cnpeMajia cbom chjiom 3a to. MyKTap nania o#e
bojcuh y AHa.no ji; y Xepn,eroBHHy #ol)e CyjieJMaB naraa,
a y Cnyac Ajih Cajn6 nania.
y Xepn,eroBHBH noqeme HenpnjaTejbCTBa. IIpBH
cyKo6 6nojel9 anp. (1. Maja) ko.3, BpajLenia ceBepHO
o# KojianiHBa, r#e 450 IJpnoropana pa36njy o#ejbeH>e
TypaKa, kojh H3ry6e 148 mptbbx h pan>eHHX.
22. Maja (3. jya.) Kpeae ce Ajih Caa6 nania o&
Cnyma ca 28 6aTajLyna h 36 TonoBa h nocjie JXBa
3.aHa #ol)e ao KpsaBa cyK06a ko,h, TopeBHta h Houora
Cejia y EjejionaBJinkHMa H3Me^y 3 GaTajByna noa bojbo#om non Hjihjom IIjiaMeBn,eM h 14 6aTajLyna ca 6
TonoBa o,n Can6 naniHHe bojckc Bopnine ce 5 qacoBa,
a OB^a Typnn yTeKome y Cny^K, H3ry6HBnra 200 Jtynn.
25. Maja (6. jyn.) yapysKeHe BOJBOfle Bojko IleTpoBHk
h HjiHJa IIjiaMeBan; y#ape na Ajih Cajn6 naniy, kojh
je dajao Ha Bnco^HnH, Ma-Jbaxy h KoKoraeBHHH. IIoc.Te
JLyTe 6op6e nojiOMHrae U,pHoropnH Typne h noBHJarae
hx #o Cnyma. Ty norn6e h paHH ce 2000 Typanaf
KjmoropnH #o6Hme 8 6apjaKa, 1500 nymaKa h #p.
nnnepn cy Taj #aH 0CB6TJiajiH o6pa3. CyTpa .naH XTeaome Typnn ^a rpa#e onKone ko# KoKoraesHHe, ajin
hx npHoropcKH TonoBH H3 onKona Ha Koceky y6njy
250 h BpaTe y Cnyra.
,Hok cy TeKJie one 6op6e ko# Cnyaca, y^apn 23.
Maja (4. jyH.) CyjieJMaH nania c 18,000 Jty^n h 22

245

Tona Ha BOJBOfly ByKOTHka, kojh je ko# KpcTua CTajao

ca 4800 IJpHoropana h 6 TonoBa. Y hcth nap y#apa
Penen naraa ca 10,000 JtyjjH h 8 Tonosa Ha BOJBO^y
IlejoBBka, kojh je 6ho ko# TopaHCKora ca 1600 #pyra
h 2 Tona. D,ejra #aH 6ecHHJia je 6op6a. IlejoBHk ycTynH,
ajin ByKOTHk Ha#6H CyjieJMaH naniy. TypaKa norH6e
850, paHH ce 1730. I],pHoropn;H ,no6Hme 1 6apjaK,
2070 nyniaKa h #pyra opysKJa; HnaK ycTynnme y
,Hyry ao IIpecjeKe.
hcto Bpeivie 6hjio je 6op6e h Ha HCTOKy. Ilocjie
MaBbHx OKpraaja y^apn 30. Maja (11. jyH.) MexMe#
Ajih naraa (noTjpqeHH HeMau, BayM) o# BepaHa c
jaKOM chjiom na To#opa MnjBaHOBa, kojh ce jyHaqKH
cnynpe ca cbojhm JbeBopHJeqamiMa, xeK Typn,n nponpy #o Pje^HHe, noniTO H3ry6nine 500 Jty^a. Ajih
3 15 jyH. pa36nje BOJBoaa MnjBaH ByKOBnk koa JejioBHD,e OAejben>e MexMea Ajihjhhc bojckc, npn qeiviy Typnn
HMame 500 mptbhx h paa>eHHx.
27. Maja (8. jyH.) yaapn CyjieJMan naraa ca cbom

chjiom Ha IJpHoropije ko^ IIpecjeKe, #a 6h #o,a,ao xpaHe

Kpsase 6op6e o,a; BHrae #aHa ycTyne

h CyjieJMaH naraa yHece 4 (16) jyH. y Hhknrah 3000 TOBapa xpaHe.
TypcKe BOjBO^e xTejie cy KOM6HHOBaHHM Hana^aaeM
<ja cesepa, HCTOKa h jyra #a CM03K,a,e U,pny Popy, na
cy ca cse Tpn CTpaHe Hana^ajie ca cbojhm BejiHKHM
CHjiaMa. 4|16. jyH. na^ je CyjieJMaH naraa #o,nao xpaHe
HnKinnky, #HrHe ce o# Cny3Ka Ajih Cajn6 naraa y
3opy c 18,000 TypaKa, Me^y H>HMa 5 Ta6pa ApHaHHKnraky.

Ilocjie

Il,pHoropii,H

yTa.

Ha

PaceJiHHOJ TjiaBHUH

Hcnpe.ii,

HoBora

Cejia ^o-

qena ra BOJBoaa Bomo neTpoBHh c 3 6aTajiyHa h

3aycTaBH ra, #0KJie My He npnxHTa y noMok BOJBO#a
IIjiaMeHan ca 2 ftaTajtyHa BjejionaBjiHta, h ca# ce
OTBopn ji>yTa 6op6a, Koja je Tpajajia #o #Ba qaca no-

246

cue no^He, a OH.ua Typi^n uojiOM^eHH yieKonie y CnyaK,.

a IJpHoropnH hx jiOBjie HcnpaTHme. Typue H3ry6Hme
2215 mptbhx h paaeHHX, a Hajrope npoijome ApHayTH.
U,pHoropi|M cy #o6h:ih

1000 nyniaKa h MHoro #pyro

opyjKJe.

noqerae CTpaniHH 6ojeBn,

kojh cy 6e3 npeciaHKa Tpajajin Kpo3 .aeseT ;iaHa b
saBpniHjiH ce HajcjajHHJOM npHoropcKOM no6e#OM. Cy~
jiej&iaH nania h y3 H>era apyrnx neT nania ca 40 6aTajbyHa, 30 TonoBa h 5000 KOH>a HaBajiHJin cy o,n Hhkfflnta Ha IJpHoropne, kojh cy 6hjih HanycTHjm ,Hyry.
Ko/i, Odpora 6ho je BOJBO.ua IleTap ByKOTBh ca
G700 6opana y 12 6aTa^yHa ca 4 Tona, a koa ^ojiHHa
KHe3 HnKOJia ca 2800 JBy^H y 5 6aTa.T>yHa h ca 12
xonoBa.
yTopaK, CyjieJMaH naina npBO norncHe
KHe3a HnKOJiy, 3a tbm noTHCHe h ByKOTnfca h 3ay3Me
Ho^ocTpor, kojh 3ana.in. Ajih y cpe#y 3ay3Me ByKOTHB
XIjiaHHHHny, #a CyjieJMaH nania npeceqe noBpaTHy jihHHJy y HnKinnfe, na ca# oh h KHe3 HnKOJia noTepame
CyjieJMaHa on Odpora h noTHCHy ra 40 ,fl,y6paBe,
jy^KHO ofl Ocipora. Mcth r&k noi>e y cycpeky CyjiejMaH namH Ajih Cajn6 nania H3 Cnyaca ca BHine o,a;
5|17.

jyH.

nejie~hj

ApHayTHMa. BoJBO#a IljiaHa /KApe6aHHKy ca 4 6aTajtyHa h

3a^paca ra, ^ok npncTH^e h BOJBO^a Eosko ca 2 6aTajLyHa, Te cjiojkho jypnnie Ha TypKe h noBpaie Ajih
Cajn6a y Cnysm, Ty norn6e 1300 TypaKa, paHH hx
ce 2700. UjmoropuH 3a^o6Hme 2000 nymaKa, 200
TOBapa ne6aHe, 200 Koaa h MacaKa, MHore caGJte h
12.000 HH3aMa h mhoi-hm

MeHan, #o<ieKa ra

3 Tona, 5 3acraBa.

y
ie

3Jio

^eTBpxaK no^eo je CyjieJMaH nania yBH^arH, ,a,a

na noKynia #a ce BpaTH Ha cesep Ha

npofcn,

XIjiaHHHHny. ajin

My noKymaj

ocyjein BOJBOJia IleTap.

to yKasa ce Kne3 HnKo.ia Ha hcchoj o6ajm 3eTe k

247

ciaHe TypKe c ooKa 6hth h3 TonoBa. KHeaceBH toiiobh

j^KacHO cy o6apajiH Typne, Koje MHore o^Hece h 6p3a
3eTa. Hajnocjie BH,ne Cy.ieJMaH, #a My #pyro He ocTa#e,
nero 3,a r.ie^a, KaKO ke hito CKopnje #ocneTH y CnysK,
Taj ,naH H3ry6enie Typusr 2000 mptbhx h paaeHnx.
UpHoropua o6Hme MHoro opyacje MyHHu,njy h xpaHy.
y nexaK noTPCHyme IJpHoropiiw CyjieJMaH namy
#o IIIo6aJHiia. TypcKH Kajiay3H H3 HaKintilia yTeKome,
BBf^efen nponacT Typcse
bojckc Typua cy HMajra
ymacHe ry6nTKe; ohh na^ame or u,pHoropcKHX 3pHa,
on BpyknHe, 5Ke^n, ynopa, CBy.ua 6exy roMHJie TypcKFX
jiemeBa. IHre^ekH KHes CBOJe jyHase, B3#ao je Hajior,
4a HHKaKO He Hana^ajy xjia,a,HHM opyftcjeM, ho caMO
4a rai)ajy Typne H3 nymaKa hs 3acjiOHa. y cy6oTy
y^ape Ujmoropn.H y 30p^ Ha CyjieJMaH namy ko#
nio6aJHha. K04 /KyMaHaija nceKome je^aH TypcKH
6aTa.i>yH. CyjieJMaH nama KJiOHy #yxoM. y Beqe CTHSKe
y HaHnfee. ^o Tora ^aHa Typn,H cy HMajin 7000 Mptbbx h paBbeHBx, Tora ^ana H3Heo hm je ry6wTaK
3000 JBy#H.
He^e.By noTHCKHBame UjmoropuiH cBe
#a:i>e Ha jyr
CyjieJMaH namy, kojh je hocho 6000
paaeHHKa. Ha Bymme cnpaM ^aHHjioBa Tpa^a 6njia
je yatacHa Typcna norH6nja. Oco6hto cy TypKe Ty
TaMaHH.ie bojboac Jo.ne IlHJieTHk h UeKo IlaBJiOBHL
Typana nora6e 3000, a UpHoropijH &o6ame Taj #aH
300 KOH>a, 1 Ton, Borae 3acTaBa h ^ocia opymja.
noHe^e^aK noTHCKHBame D,pHoropixH CyjieJMaH
namy #a ^e Ha jyr. Ko# MapTHHHfea ,a,o*ieKa ra
B0JB0.ua ILiaMeHan; c 1700 .upyra h Hanajie Ha TypKe
c je^Hora 6oKa. Kne3 HnKOJia yxBaTH hx c #pyrora
6oKa, a BOJBo^a ByKOTnk HaBajin c Jielja. O4 TypaKa
Ha^HHH ce ^HTaB pycBaj. Kon KocoBa Jlyra cacTarae
ce IJ,pHoropnH. a K04 Cny/Ka cacianie ce ocTaTim CyjieJMaH naniHHe hA.th Cajno namime bojckc 3a obhx

248
fleseT

paHH

KpBaBHx #aHa
ce.

nornGe 551 IJpHoropan,. 1236

CyjieJMaH naraa H3ry6n 8000 mptbbx, 9000

pas>eBHx; c ocTajiHM ry6HTnHMa HMajin cy Typna thx

#aHa npeKO 22.000 mptbhx h paaeHHX. IJpHoropuH
#o6Hme 4 Tona, 7000 nymaKa, 6000 nnBiTOJba, 6000
ca6ajba h jaTaraaa, MHore eaoecKe BOJHnqKe Kane, 7
Gapjana. Obom cjiaBHOM no6e,zi;oM yqnHHJiH cy IJpHO-

ropnn, Te je CyjieJMaH naraa Morao Ha Pyce #a noBe#e Maay noay CBOJe Bojcne, y kojoj cy 6hjib noHajBHine 6ocaHCKH h xepu,eroBa*iKH noTypqeH>auH, naj60JBH CyJITaHOBH B0JHHn,H.

^ooe
MexMe^

cy

TaKO

IJpHoropuH

nojiyiajin

TypKe,

Ajih naraa yuapn 12 (24) jyH. oa KojianiBHa

ApHayTa npeMa MopamtOM MaMnjBaH ByKOBah n IleTap IlejoBHk ca 6

c 30 Ta6opa HH3aMa h

HacTHpy.
6aiajbyHa cjiaBHO ra

nopa3nme.
tom 6ojy jynaqKH
ce BJia^ao MopaiKH apxHMaB,a;pHT MHTpo^>aH BaH. Typun
yTeKome y Kojiarann, H3ry6HBnra 2000 mptbhx h paxpaHy, MyHHnnjy, KOH>e. CyTpa
#aH yuape I^pHoropuH Ha TypKe, kojh cy ce 6hjih
HaMecTHJin y PaBHH, h Ty norn6e 500 Typana. MexMeA naraa Ha to ycTynn *iaR #o CjeHHue.
BejiHKH obh ry6HTiiH h eito je rjiaBna TypcKa
CHJia Mopajia nhn npoTHB Pyca, npHMopa TypKe Ha
Ae^eHCHBy cnpaM IJpHe Tope. Hncy same Moran ^a
Hana,a,ajy. IIoniTO ce Majio cuMopHine, npe,ay3eine ca#
H>eHHX, can npTJtar,

U,pBoropn,H Hana^aBDe. 29. jyH. (11. jyji.) cep,nap Ilepo

IlejoBHL ca 3 6aTajiyHa pa36nje TypKe Ha Tapn
BHrae KojianiHHa, Te hx norHde 500 h H3ry6flme 2 3a-

OH#a ce U,pHoropnH oaeT KpeHyrae Ha HaKrank.

Bnp H3Me^y
TonoBe.
HaMecTe
h
HHRraeba,
yKonajy ce TaMO h
JJyre
3aTBapajyiiH HnKmak, y3My jora Tpn Kyjie h ykyTKajy
TypcKe TonoBe Ha ^la^aBBUH. Ilocjie jiy6ap,naH>a y3My
CTaBe.

IIoraTO y3erae Kyjie TpeGjecy, PacTOBan, n

249

7|19 aBr. 300 IJpHoropana y caMH MpaK TBp,nHE>Hij;y

Ha^aBHiiy h Kyjiy MymaBHJy. CyTpa jjaH y3eme IJpHoropnn #Ba onKona #0 caMHX Kyfea, Ha ihto Typun
HanycTHBie no3HUHJe Ha nerpoBOJ TjiaBBnH h Ko6ejboj
TjiaBH. Taj ,a;aH Hoky HCKpuame koa JIacTBe y HamTpoBnfeHMa TaJHO 4 BejiHKa KpynoBCKa Tona, dito hx
je pycKH nap noKJiOHeo Uj>hoj Topn. Oa obhx ocTaBHme UjmoropuH Ha jyry #Ba, a Asa o^ByKOine no^
HnKmnti h HaMOCTome hx Taaio y 6aTepnjy h 24
aBr. (5. cenT.) jiy6ap;jaine HhkhibIi H3 14 TonoBa. 06a
BejiHKa KpynoBCKa Tona qHHHrne rpjmy HiTeTy. ^Ba
flaHa 3a thm y3My IJpHoropun IHeJTaH Ta6njy no#
caMHM rpa^cKHM 6e^eMHMa oa 3ana#a. Hajnocjie 27.
aBr. (8 cenT.) npcwje ce HnKrank ca 2800 BOJHHKa
h 21 tohom. IIoca^H 6h aonyniTeHO, ,na Mome OTakn
y TauKO. HhkhihKh nojiomnuie opyacje y OKO.iy npe#
KHC30M Hhkojiom, ajiH hm ra oh noBpaTH. 3anoBeflHHK

y HnKDiHty 6ho
,HaH

npe

je

pa3ac.iajiH

CKeH^ep
cy H3

6er,

noTypqeH

Ma|ap.

II,apHrpa,a;a TejierpaM,

aa

cy Typna noA HnKmakeM nopa3HJin IJpHoropn.e h y

6ercTBO hx o6paTHJin!
Khc3 HnKOJia noBe,ne CBOJy xpa6py BOJCKy flajte.

416 cenT.
Ty flodnjy

nocjie

jiy6ap#aH>a

npe,a,a

My

ce

Bnjieb.

IJpHoropua 3 Tona, 100,000 KHJiorpaaia

6paniHa h MHory MyHHHHJy. Hcth #aH y3erae Hjmoropus JLy6oMHp, a BOjBO^a ByKOTHh y3Me nocjie Jiy6apaaH>a TBpay Kyjiy IIpecjeKy y flyw, r^e ,h,o6h 1000
TOBapa 6panraa, ne6aHe h 3 Tona. BoJBO^a ByKOTnk
AO 8|20 cenT. o^hcth KpBaBy Jtyry o# TypaKa. Ca,a;
soJBO^a ByKOTnk na^He no,a, TopaHCKO, Koje My ce
npe^a 12 24 cenT. nocjie ^BO^HeBHa jiy6ap#aH>a h 6op6e,
Koja je Tpajajia qnraB ,naH. y TopaHCKOM 3apo6Hine
U,pHoropiiH 300 HH3aMa h ao6Huie 3 Tona h 600 nyinaKa. Tojihko xpaHe Haijome xy, ^a 6h ce CBa upHO-

250

ropcKa BOjCKa Monia

h>om ncxpaHHiH

^e.^a aaHa. U,pHoropnH 3a

#o

thm

Kpo3 niecT Henoce^Hy IIoBy h cse

3>o*ie.

KpacHe ycnexe nocTHoo je HpHoropcKo opyacje

h Ha HCTOKy. 29 jyji. (10 aBr.) y#ape 2500 TypaKa
o# KojianiHHa h BepaHa Ha PeqaHe, rae hx CTapne,
jjeqaijH h #ceHe flOT.ie Morouie #a yciaBe, jiaKJie Hnje
ca MjBeTH*iKa CTHrao BOJBo^a MajtaH BjKOBHt c jcuhhm
6aTaJbyeoM, Te pa36eje TypKe, ,a,a 6es o63Hpa (Home.
/^OKJie je BOJBOjia MojbaH 12 24 aBr. peKorHOCKOsao Ha Tapn, y^apa Xa<DH3 naraa ojl HoBor IIa3apa
c 18 Ta6opa h 18 TonoBa H3Mei>y BaHKOBaua h llpoBa.iHje y ,2,po6H>8H eMa Ha qeBCKH 6aTa:byH, kojh pa36H
xypcsy npe^BOABHuy, Te norn6e 400 TypaKa. XarJ)H3
nama 3ayciaBH ce y BHHKOBiniMa. 27 aBr. (8. ceirr.)
Ilepo IlejoBHfcL h Ja3ap Co^ena 6opHme ce c h>hm
ko# Jesepa h noTHCKonie ra. TypaKa nornde h paHH
ce ,3,0 600, poncTBa flonaflorne 100 h jora H3ry6Hme
3 Tona. Hajnocjie o6e BOJBO^e yjiape 30. asr. (11 cenT.)
ca 2000 #pyra Ha Xa$H3 namy ko^, BnHKOBana h
cjaiHO ra no6e#e. TypiiH H3ry6e 1714 Jty^H, 8 3acTaBa.
3 Tona, 1500 nyniaKa. TypcKa npe^BO^HHua 6h o^bojeHa h OHa ce onKona Ha KonqnnH y KjiaHny y jwy
^ypMHTopa; Xa$H3 naraa c ocTa.iOM bojckom noBy^e
ce Ha hctok npeMa Tapn. 4|16 cenT. nolje Xa<J>B3 nama
#a ocjk)6o,zui CBOjy npe^BOAHHuy, ajia ra #o*ieKa Co^Hua ca 4 6aTa:byHa h pa36aje ra; norn6e 973 TypqHHa. Cp6n ao6HJy 1 6apjaK h 700 nyraaKa. Xatyn30Ba aBaHrap.ua KopnCTH ce ManiOM, Koja ce cnycTHJia
y 3opy 5 1 7 cenT. h o^e npena Tapn, a.iH je Cp6a
Caa Cp6n naaonjc
CTHronie Ha Tapn h pa3BBJanie.
i

no& KoJianiHH.
/Ja bhjjhmo,

nua

ce Mefey thm pa^H.io Ha jyry.

251

18 30 jyi. 4 oaiajLyHa HH3aaia ca TypijHMa H3

IIo/jropBiie h 3eie h c ApHayxoMa
ynape npe 3ope
Ha <l>apMaKe, r^e ax ceJtaHH no MOrykcTBy ^oqeKajy;
y to CTHHce hm y noMofe Pa#oje MymnKHH ca 400
JbenntaHa h nocjie acecroKe 6op6e oa 3 qaca pasGaje
TypKe h npoTepa hx #0 cpe,a; JbeuiKonojta. TypaKa
norn6e 200 h paHii ce 400, Hajenine Ap6aHaca.
2|14 asr. XycejnH nania o# Ho/iropHHe #HrHe ce
ca 2000 Jty^H h 6 Tonona Ha KoKOxe y JteniaHCKOJ
HaxHJH; ajiH ra ;j;oqeKa je^aH JteniaHCKH GaTajtyn h
o^BHja ra #o IIo^ropHue. 9|11 asr. ynape 5000 TypaKa oa no,a,ropHi],e Ha 3ejieHHKy. Bepe, Mnxajty h
4>apMaKe y JbemaacKOJ Haxajn. ^oqeKa hx 6aTajtyHPa.noja MyniHKHHa h nocjie 6op6e o# 4 qaca pas6H hx. ApHayTHMa Majio 6erae, hito cy Ty H3ByKJiH, Hero cyTpa ,a,aH
ynape Ha Bepe, ajin ca 3jiom cpekoM: nornfie hx) 90.
OHaj saH, Ka,a ce HhkhihIi npe^ao, ynape 5000
TypaKa o,n IIoAropHije Ha D,pHoropite ko# 4>apMaKa.
CaBO Jokob ca 500 #pyra o^ynpe hm ce v 6ojy or
nyHa 4 qaca, y KOMe ce onJiHKOBao Pa.no je MyniHKHH.
TypaKa norH6e u paHH ce 672. H,pHoropmi #o6Hme
1 sacTasy h 700 nyraaKa, Typn,H ycTynnme. ,ZI,a 6h
ojiaKniao OHHMa ro# <I>apMaKa, Ky^KH BOJBO^a MapKo
MnjbaHOB c 1000 Jbyan no^e Ha IIo,nropBny. Koa
^HHoma npecpeTHy ra 8000 TypaKa.
6ojy, kojh
je Tpajao 5 qacoBa, H3ry6e TypiiH npeKO 100 mptbhx
h MHoro pae>eHHx, Te OKpeHy Jietja, a Kyqn hx roHHrae #o Ho^ropHHe.
CyTpa ji.aH pa36njy 800 Ujmoropaija ko^ 3ejie~
HHKe 6000 TypaKa, kojh cy HMajra 4 Tona. TypaKa

nomoe

756.
Mei)y thm je KHe3 HnKOJia cnpeMao hito Tpe6a
3a 0THMaH>e rpa^OBa Hajyry h 26 okt. (7 hob.) no*ienie
I^pHoropn,H jiy6apnaTH rpaAi& Cp^aH koa CnysKa, a

252

31 okt. (12 hob.) OTMy TpBtjaBeuy CyTopaiaH, r#e ao2 Tona, aocTa MyHHunje h xpaHe. CyTpa #aH
na^He KHea HaKOJia no# Bap h crane ra 6hth. 3|15
hob. Hoky 100 IJpHoropaua, He H36auHBnra hh MeTKa,
y3My na jypHiii GaTepajy BojiOBauy, Koja je 6paHBJia
yjia3aK y 6apcKH 3ajiHB. y GaTepoJH 6njia cy #Ba
6ajy

oaTKa (jeaaH oa 24 <J>yHTa), 3 asaHa,

MHora MyHHUHJa h xpaHa. CyTpa #au npeceKome I3,pHoropna BO^y Bapy, a hcth ^h npe^a^orae hm Typua
6e3 OTnopa Kyjiy IHyjLaHe Ha apyiviy oa Bapa y ByaBy. 6 18. hob. noTeme H3 Csa^pa jana cnjia y noMok
Bapy, a.iH je BOJBO^a HjiaMeHau; ^o^eica ca 7 6aiajByHa, TeK raro je 6e.ia nperaaa npeKO BojaHe, h pa3-

qejiw^Ha Tona, 2

6aje TypKe ca bcjihkom nueTOM. YcTynajyfeH npeKO

BojaHe, Typue cnajie moct Ha aoj. 11|23 hob. npe^a^y
Typun U,pHoropn,HMa Kyjiy ^ajeM Ha aBCTpHJCKOJ rpahhhh on Cnnqa, a cyTpa Hoky #o6Hme IJpHoropua 6e3
ry6HTKa TypcKy 6aTepajy Tojio Bp^o, Koja je 6paHH.ia
cnaqKH 3ajiHB, h Ty #o6Hme MyHHunje, 3 aBaHa h 8

TonoBa, or kojhx je^aH on 24 $yHTa. A Ba flaHa 3a

thm ,no6Hrae IJpHoropHH Ha npBH no3HB 6e3 KpBH
rpa^nti Hexaj Ha nyTy on Bapa y By^sy ca 16 toHOBa H MHOrOM MyHHn,BJOM. 15|27 hob. Hohy npaCTa^ome no# BapOM flBa napo6po#a ca jienHM #apoBHMa H3 Pycaje: 12 bcjihrbx TOnoBa, 800 cae^yKa
MyHHnjaje h apyra y6oJHa noipe6a. Obbm aapoM Morame
KHe3 HeKOJia c ycaexoM Jiy6ap^aTH Bap h HaMecTHTH
6aTepnjy 3a o^GpaHy on TypcKnx jia^a. II 3aacTa Bek
npBH #aH ^o^e npe^ 6apcKO npHCTaHnnrre je#Ha TypcKa
OKJionanija, asa napo6poaa h je^na <j>peraTa, hckojihko
nyTa Jiy6ap#ame 6aTepnje BojiOBHijy h Tojio Ep#o a.iH
ce BpaTHine 6e3 ycnexa. 22 hob. (4 #eK.) raed Typ<5khx paTHHX jia^a noKyniaBarae aa HCKpuajy bojcky
&on Bapa, ajiH npHoropcKa 6aTepaja ocyjeTH OBaj no>

253
Kyraaj h obitctb je^aa napo6po,n.

CyTpa aaa KpeHyine

ce 0,3; Cna^pa 6000 TypaKa y noMoi Bapy. Ko# AaaMajiHTa no6H ce c H>BMa BOJBO^a njiaMeaaa,, BMajyka

caMO je^aa 6aTajbyB; ajia je TypnBMa ,a,0CTa 6bjio bjto

cy HCKycHjiH, na ce Bpaie y Csa^ap.
30. bob. (12. #eK.) BOKyraame aTeaxaT aa Kae3a
HnKOJiy: Kyka BCBpe^ Bapa, y kojoj je CTaaoBao, 6h
pa3opefla b Born6e bckojibko BepjaBBKa, a kbc3 je cpeko>i Majio ape 6bo B3BBiao B3 Kyke. 3jiaKOBaa, ce bhKa,n

BBJe npoaaaiao.

y^apa BOJBOjia Bosko IleTpoBBk aa

TypcKa oko B3Me^y Eojaae b YaBBba.
TypuB Bpcay Ky# kojb, qaTaB Ta6op BB3aivia Bpeaa
ce. Il,pfloropn,M no6nwe Ty 2 3acTaBe, MBory MyBaaajy
a xpaay, ^Be paxae TypcKe Jia^e caajiame I^paoropuH
y BpBCTaaBniTy. Ha 6a^H>a ^aa TypnB aaaoBO BOKyBiame, ^a ca, Ctta#pa #ol)y Bapy y BOMok, ajiB oner
ae BMarae ycaexa. Hajaocjie B3a ABOMeceqae oaca^e
npew.e ce Bap Kae3y Hbkojih 28. aeK. (9 j a a.) Y
Bapy je 6bjio 1200 Gopaija, or kojbx 6aTaji>yB aa3aMa
ca 6 ToaoBa. O^paaoM cy ynpaBJ>ajia 6eroBB M6pa13J25.

.hck.

OBraaBqeBB

xbm, CyjiBM a JIIa6aa.

7 19. jaa.

y3eaie H,paoropn,a aa jypaai Bapoai a

12 24. jaa. Typn,a y TBp^aa>a TpMOCKa^apcKOM

BjiaTy ape^a^y ce 6e3ycJiOBBO
^ypy y
IJpaoropnBMa, kojb Ty AoGaaie 4 Toaa, #ocTa Myaau,aje
h opyacja. 16|28. jaa. ape^a bm ce a yKpeajteH>e aa
rpa,a;

Yuan,.

.lecea^pa y Bjiaiy.
OeaMO je Kae3 HaKOJia ca cbojbm BBTe30BBMa
Bpakao 3eTCKy .np^caBy a aa bcjibkom paTaaiTy o#bo-

pycKO opyjKJe cjajae no6e,a;e aa^ Typaaivia.

2 14 #eK. sapaTB Cpdaja aaaoBO ca TypcKOM, paT ce
aacTaBB, ^oKJie CKopo cacBBM 6a yaamTeaa Typcna
BOJCKa, a oa#a ce 3aKJtyqa 19j31. jaa. 1878 BpBMapje
cbjio je

254
H3\ie^y PycHj'e h Typctce,

Koje je BasKHJio h 3a Cp6njy h U,pHy ropy, a nocjie Mecen, #aHa, 19 (J)e6p.

(3. MapTa) saKjtyqn ce y CaH Ore<i>aHy ko.ii; I^apnrpa^a
H3Me^y Pycaje h TypcKe npejiHMHHapHH Map, kojh je
HaquHHO ByrapcKy oa 3600 qeTBopoyrajiHHX MH.i>a,
BjiainKOJ #ao He3aBHCH0CT h ,H,o6pyqy, Cp6HJH He3abhchoct h Hum, a I^pHOJ Topn raijKO, HhkiuhK, Cnyac.
IIo^ropHi],y, jKa6jtaK h Bap.

Opyaye

je noqHBajio, ajiH KOHaqHa Mapa join HHJe

Hapo^HTO npeMa Heo6y3#aHBM ApHayTHMa HHKaa
HHJe HHKaKaB yroBop MHoro BasKao. TaKO ohh 3 15.
jyH y^ape Ha H,pHoropcKe npe^ae CTpame ko# Oooia
Ha BojaHH, ajiH hx I],pHoropn,H #o6po ^oqenajy, y6aiy
hx #0 100, 3apo6e 45. KoHaqHH MHp 3aKJbyqn ce Ha
6epjiHHCKOM KOHrpecy 113 jyj. IJpHa Topa floGnje
Bap, /Ka6ji>aK, Cay^K, IIo^ropHuy, HaKiuot, Ko.iauiHH,
ILiaB h rycHBbe
Cp6nJH ce npomnpe rpaHHue #0
BpaH>a h itapoTa. Cp6aja h U,pHa Topa .noGHine onniTe
npH3HaH>e
H>exoBe apmaBHe, He3aBHCH0CTH; hcchtoj
ABCTpnja #ocy#Hine Cnnq h joni aa 3ay3Me BocHy h
Xepn;eroBHHy, ^a 6u TaMO ycnociaBHJia MHp h pes6hjio,

Cnaq

joj

npe^ame IJpHoropnji

29.

anp.

(11.

Maja)

1879, a BocHy h XepijeroBHHy 3ay3e asrycTa h cenTeMopa 1878. ro^HHe, noKpeHyBran npoTHB 20 25,000
KojeKaKo opy^KaHHx ^OMatnx MyxaMeOBan,a Hajnocae
283.000 BOjHHKa.

Hh

OBa MpuiaBa #o6ht, Kojy cy I^pHOJ Topn #ocy^HJiH 3a TOJiHKe no6e#e, cy36njajykH je h o,naH,ne,
dito je y nomTeHy paTy ocBOJHJia, nnje joj ce xiejia
^aTH. KojianiHH npe^a^onie Typue 22. cenT. (4. okt.),
Ajih Iloaropnuy H e xTeuie npe#aTH, na 6|18. aBr. Tawo
#ol)e h #0 KpBH. TeK 26. Jan. (7. <J>e6p.) 1879. h cyipa
#aH npe.wonie Typijn ITo^ropHiiy,, Cny?R h /Ka6;i>aK.

255

ao6h

IIoaropiiUH

MHorn y6oJHH MaieTypiiHMa

o/iiviax njiaTH

JTopa

3a kojh KHe3 HnKOJia

pHJaji,

8000

I],pHa

3JiaTHHKa.

Ilpe^aja IIjiaBa h rycna.a HHKaKO ce He H3BpmaHo# OKpHJteM hopthhhm h ca BdChhm 6:iarocjiobom HaqHHH ce HeKa apHaycKa Jinra (caBe3j, Koja je
6ajarn npoTHB cyjrraHQBe BOJte apHayxcKHM Hapo#HHM
Banie.

CHJiaivia

CKe

XTejia

seivute

#a CTaHe Ha nyx. #a ce h CTona apnayx-

ycxynn

cyce,a,Hoj

rJiaBHua Jinre BasKno je Ajih

feaypcKOJ 3eMJBH.

nama

Kao

no-

oa TycHaa, a na-

TpoHa je HMajia ,3,epBHni naniy, kojh je 6ap thm nyxeM

xxeo ^a ce ocBexn 3a 6axnHe Eoje je o# U,pHoropaaa
H3ByKao. Ys noMoh TypcKe BJia,a;e apHayTCKa je Jiara
Kynnjia CBOJy BojcKy nil. (23.) okt. y^ape ApHayTM
na D,pHoropu,e H3Metjy P^aHaue h BejiHKe y BacojeBHbHMa. KpBaB 6oj noTpaja #o noHoiiH, Hajnocjie npexepajy U,pHoropuH ApHayTe npeno rpaHHije. Obo cjia6o
ocBecTH ApHayTe h hhx neKOJiHKO xHJtaaa noHOBe 22.
hob. (4. ,a;eK ) Hana^aae Ha upHoropcKy cxpasKy o# 300
jLy#H ko,h BejiHKe. Ty ca# ciyne y aKijajy 4
5 upropcKHx 6aTajbyHa. BpaxoHOHcakn h Mopa^iaHH c jaxaraHHMa yjiexe y ApHayxe h ciaHy hx ceim, Ha hito
ApHayTH OKpeny jieija. U,pHoropii,n hx BHJaine h ceKome #sa qaca. ApHayxa noraSe #o 1000. Mei>y ApHayTHMa 6hjio je nyHO npeo6yqeHax HH3aMa. Hh obo
He onaMeTH hh ApHayre, hh naxpoHe hm y I^apnrpa.ny.
Tpeka jiaH 6ojKaka oneT yuape oko 10.000 ApHayxa
koji; BejiHKe Ha 3000 ITpHoropaaa, Koje cy npeflBOAHJie
BOJBO#e MapKO MajbaHOB, To,nop MnjbaHOB h non T^oko.
Bop6a je xpajajia o# 9 qacoBa npe no^He no MpaKa.
ApHayxa HMame mptbhx h paH>eHax 1400. H OB/te je
KOHCTaTOBaHO, #a je Me^y ApHayxaivia 6hjio MHoro npeo6yqeHHX HH3aMa.
?

256
OfiaKBe npHjHKe Ha TypcKOJ rpairauH #ajie cy noBoaa KHesy Hhkojih, #a ce ca npoTecroM o6paTH y U,apnrpa#, Kao h CHJiaMa yroBopHHijaMa Ha KOHrpecy, Tpaacefen, ,na ce H3Bpnie o^pe^e 6epjiHHCKor yroBopa. ycjiea
Tora peuie sejiHKe cnjie, houito je nopTa H3JaBHJia, #a

HeMotHa cnpaM apHayTCKe Jinre, #a ce IJpHOJ Topn

MecTO Iljiasa h TycHH>a #a,ne yn.HH>. Ajih je nopTa h
oneT OKJieBajia h TproBJiaqnjia ca npe#ajoM, #OKJie EhrjiecKa nocjia CBOj'e paTHe Jia^e no,n ynHH>, npeTekn
.nyGap^aaeM, aKo ce npe#aja He H3BpmH 6e3 OKJieBaEba.
Ta#a je y EHrjiecKOJ 6ho Ha Bjia^H rjie^CTOH, BejiHK
npnjaTejB UpHoj Topn, kojh U,pHoropn,e h anxoBe Bpjnrae CTaBJLa Hajj CBe Hapo,ne, hito hx HCTopnja 3Ha#e.
EHrjiecKa npeTH>a noMoace. OcMaH nama CKa#apcKH
#o6h Hajior, ^a H3Bpma npe^ajy ynaBba. Ajih ApHayTH,
H>HX ,50 350, y#ape Ha OcMaH naray, kojh je boaho
HH3aMe y Yi^hbd. Hajnocjie 1426. hob. 1880. H3BpmH
ce npe^aja h IJpHoropuH npHMHrae 6apcRy KpaJHHy
#o BojaHe, ochm MajieHa Kpaja npeMa CKa^py.
Opax nocjie 3aKJLyqeHa MHpa Haciao je KHe3
HnKOJia .na, BH^a paHe cbojhm jyHaijHMa h ^a onopaBJta
CBOJy cnpoManiHy 3eMJLy nocjie Hecpa3MepHHX acpTaBa,
Koje je no#HeJia nocjicuBbnx ro^,HHa. 8 20. MapTa 187^.
npeycTpojeHa je BpxoBHa 3eMajtcKa ynpaBa. MecTO ceHaTa, Kao HaJBHme ynpaBHe h cyjjCKe BjiacTH, ycTaHOBJteHO je MKHHCTapcTBO, rjiaBHH cyji; h BejiHKH cy#.
6|18. jaH. 1880. npH3Hao je BaceJLeHCKH naTpnjapx
Ja^HM aBTokesajray njpHoropcKy MHTponojiajy. Ajih tck
Ka^ je Morao mhcjihth, #a be h Ha TypcKOJ rpaHBu,H
HacTaTH HopMajiHH o,2i;hoch, Morao je KHe3 HnKOJia aa
o6paTH cbo CBOJe CTapaae no^H3aH>y cTas>a CBOJe apacaBe. 19 31. Maja 1881. OTBopeH je kojioboshh nyT o^
II,eTHH>a y Kotop, npBH kojiobo3 y IJpnoj TopH. IIpBa
cy KO^HJa OHy^a nponuia, B03ekn KHerHHy MnjieHy, Koja
je

257
je ca KHeaceBHkeM ^aimjioM Huuia

y IleiporpaA*) Ajih
h oneT 6h HapymeH KHeacee MHpaH pa#.
y Bochh h Xepi^eroBHHH eyce,a,HOJ nojaBnme ce
1881. yeTaHmiKe qeie h aBCTpnjcKa Bjia.ua npookt.
y
TaMO
rjiacH
onca^HO CTas>e. ^yxoBH y H,pHOJ TopH
HHcy Morjia odaTH paBHO^yfflHH cnpaM ^ora^aja y cyceACTBy. Kor ^ejiHKaTHOCTH cBor nojioacaja Mopao je

KHC3 HHKOJia THM nOCJIOBHMa HOKJiaBbaTH CByKOJIHKy

CBOjy nammy.
mcto Bpeivie nojaBH ce noKpeT h Me^y
BoKejbHMa. ^oGhbhih BocHy h Xepu;eroBHHy, ABCTpnja
je MHCJiHJia, #a ke Mofen H3BpnraTH oho, bito joj 1869.
3ancKa or
roflflHe HHJe nonuio 3a pynoM, na hohobo
BoKejta aa #ajy aoMo6paHu,e. KpHBOraejaHH H3JaBHuie
^ajiMaTHHCKOM rySepHaTopy ^eHepajiy Pointy, #a ohh
ocTajy npn KHesjiaqnoj yro#6H h #a Heke #a #ajy ro-

M06paBii,e. Bet 30. okt. (11. hob.) 3ay3My KpHBoniHJaHH

^parajb h L,pKBHu.e, juse TBp,a,HH>Hu,e y h>hxoboj KHe~
jkhhh, y hcto Bpeivie o,a,e.]i>eH>e o,n xepi^eroBauKe ycTaniKe
neie dojaHa KosaqeBHha y^apa ce y Bpa&CKOM ^ojiy
ca 40 aBCTpajcKHx BOjHHKa h 5KaH^a,apa.

ycxaHaK ce no*ieo.
Pa3Mepn h KapaKxep yciaHKa aocia 3a6pHHyme
AecTpHJy (npaBOCJiaBHH h MyxaMe^OBCKH Cp6H cjiojkho
cy ce GopHjra), h OHa 3aM0jm KHe3a HHKOJiy, rb, nocpeAyje koa Xepuerosaua h KpHBomnjaHa. Kne3 ce o,a;a3Ba
oboj mojiGh, ajJH ycTanra n KpHBoniHJaHH o^nnie noHy^e y^iHaeHe hm npeKO KHesa.

y KpHBoniHJaMa

uoHOBHiue ce or npmiHKe #orai)aJH

or 1869. ro^HHe. Jatce kecapcKe BojcKe yaapajie cy Ha
ycTaHHKe, ajia 3400 KpHBoranjaHa no6el>HBajiH cy hx
ca BejiHKHM ry6HTn,HMa. Hajnocjie 7|19. Maja Jle^eHHqaHH y6ji>aHH, OpaxoBqaHH h KpHBOiuHjaHH npe^y He;

*)

OBe cy Koiaje #ap tecapa

HCTOPHJA IJPHE TOPE

<I>paiLe

Jocmia,
17

258

y Hjmy ropy h

nojiome opyjKje, He
Morykn BHine 6opHTH ce, hohito mm je HecTajio xpaHe.
Tano npecTaae ycTaHaK y Eohh KoTopcnoj, a ohh KpajeBH ocranie nycTH.
no6ei)eHH

xaivio

YcTaHaK y XepijeroBHHH y3HMao je npsnx

ivieceija

BCJiHKe pa3Mepe, TaKO #a cy 6HBajie qHTase 6htkc, Kao

Ha np. Ha yjiory 4|16. h 5|17. <J)e6p. r^e cy qeTHpn
^eHepaaa y,a,apajia Ha ycTaHHKe h BOJCKa H3ry6njia Hekojihko CTOTHHa Ji>y#H, a no6e.ii.HJia je caMO 3a to, nrro
je ycTaHHii,eMa HecTajio MynHHHJe. Ha Taj HauHH no6eAhjih cy ABCTpnjaHHH h Ha XyMy 19 31. Mapxa, r#e cy
Tano^e n3ry6HJiH Kojy CTOTHHy Jby^H. y jyjiajy je ycTaHaK noqeo je&aBaTH h Hajnocjie je npecTao.
OneT je KHe3 HnKOJia Morao #a npo,ny2KH pa# oko
no,HH3aH,a IJpHe Tope Ha caBpeMeHy apmaBy. y TOMe
ra je BHme nyTa y3HeMHpaBajia Typ6yjieHTHa apnayxCKa CTHXHJa, Koja je H3a3HBajia KpBase cyKo6e, ajin
KHe3y to pa# HHje npeKH^ajio, hbth ce thmc Myrao
Ao6pn oahoc ca TypcKOM. Ha Ufimmy cy 3Hajio, #a
ApHayTe y pe^ieHHM nocTynuHMa BHme He D0#6a;i,ajy
oa TypcKe CTpaHe. IIpHJaTejbCKO 36jiH3KeEbe aoGbjio je
BH^Ha H3pa3a y noxo^aina KHesa Hhkojic y K,apHrpa^y
7|19. aBr. 1883. ^o^ieK KHeaceB o,a, CTpaHe cyjiTaHa
6ho je kojihko cjajaH, tojihko h cp^aqaH, CTOJieTBbH
jtyTH HenpHJaTejtH npyaouiH cy je#aH apyroM npnjaTejBCKy pyKy. CyjiTaH je Kne3y Hhkojih hokjiohho
ABOpan, EMHpuaH Ha Bocnopy ca uejiHM 6oraTHM Ha-

MeniTajeM.

Maja 1884. HMajiH cy Ha H,eTHH>y Jieny KyjiTypHy CBeqaHOCT: nojioacen je ochob 3ctckom ^OMy,
kojh HMa HaMeH #a 6y^e orEbHnrreM 3a ^ymeBHH h
yMeTHHqKH jkhbot y H,pHOJ Topn. A 719. cenT. 6n;ia
je y IJpHoj Topn #pyra CBe<iaHOcr, upKBeHC upnpoAe:
Tora #aHa npeHejiH cy mohith cb. ApceHHJa CpncKora
1|13.

259

ca 3ivupe6aH0Ka y EjejionaBJiH^HMa y MaHacTHp KocajepeBO. ABCTpnjcKa BJiacT hhkom h3 XepijeroBHHe

HHJe ftonycTHjia ,a,a yqecTByje y toj CBeTKOBHHa; a Kajiy^epHMa MaHacTapa Ho6pnheBa (Sjiaay KocnjepeBa)
HHcy ^onycTOJiH hh Ha npar H3aka, #a 6ap H3^aaeKa
f

BH^e
BHe

JIHTHJy.

13J25. cenr. H3,a;a^e KHea HaKOJia 3aK0H 3a ochoy U,phoj TopH.

niKOJie

KaKO je ca npomapeiLeM rpaHHije Ha jyry #0y U,pHy Topy h HeinTO paMOKaTOJiHKa, to je

KHe3 HnKOJia ype^no o^Hoce pHMCKe rjpKBe y UpHOj"
Fopn KOHKop^aTOM ca nanoM, kojh je 6! 18. asr. 1886.
ro#HHe noTnncaH y Painy. Thm KOHKop^aTOM ocHOBaHa
je apuadHCKynaja y Bapy, a yrosopeHO je, ,a;a ce y
cnejio

KarojinqaHCKHM ijpKBaMa

cjiyK6a cjiyaca Ha

6o3Kj'a

cjio-

BencKOM je3HKy.
27. aBr. (8 cenT.) 1886. hotbpaho jei?He3 HaKOJia
npaBHjra 3a 6orocjiOBCKO-yqaTeji>CKy niKOJiy Ha HeTHtty.

Oco6oto je yqaiteH bcjibk icopaK y Hanpe^aK nporpat>aHCKor (aMOBHor) 3aK0HHKa 3a Ujwy

ropy, kojh je caqaHao yqeHa 3y6poBqaHHH #p. BajiTa3ap Boramab, Haj6ojbH noanaBajiau, o6aqaJHora npaaa
upHoropcKora. SaKOHHK je CTynao y skhbot 1|13. jyji.

rjiaiueaeM

1887. tox.
Bet npeljanntax ro^HHa 3aKJi>yqeH je c Abctphjom
yroBOp 3a Mel)yco6HO us^BSUbe KpaBaija; y 1892. ro#hhh 3aKJbyqn ce TprosaqKa yroBOp ca <l>paHi];ycKOM,
1895. ro.a.HHe ca Cp6ajoM; c Abctphjom ce o6hobh acie
ro^HHe nomxaHCKa KOHBeHu,aja.
14 26(. jyj.) 1893. rofl. 6ajia je y UpHOj Topa
npocjiaBa, KaKBa je peTKa h y BejiaKHX Hapo.ua: qeTHpHCToro^aniH>Hna npBe neqaxane cpncrce Kaore Ha
06o#y. CBeTKOBHHa osa csecpncKa, a noce6an;e upHOropcKa, Hcnajia je

iiito

cjajaaje.

Ha aoj cy

dajia 3a17*

260

CTynjteHa CBeyuejiHinTa pyco, itapncKO, OKC<J>op,ncKO,

6eorpaacKa BejiHKa niKOJia, pa3HH npocBeTHH 3aB0,ziH

pycKH h cpncKH h t. #. YqecHHKa h rodojy 6hjio je

nyflo h cbh cy ycxnbeBH h oqapaHH otbhijih .noqeKOM
AHqHHx U,pHoropan;a h H>oxoBor BHTeniKor rocnoaapa.
llyHHX 36 roflHHa Bjia#a KHe3 HaKOJia y D,pHOJ
Fopn. Kao Mjia^nt o# He nyHHx 19 ro^BHa ceo je Ha
opecTO o6arpeH njieMeHHTOM KpBJty KHe3a ^aHHJia, a
#aHac My ce y spaHy Kocy noMemajia h ce,aHHa. Haje Ha
o63opy aeroBor acHBOTa yBeK cjajio cyHije pa^ocHox
,a,aHa; Hncy ce je^aHnyT Kynnjia Ha H>eMy upHH o6.uaW. Bet npse roflHHe H>eroBora BJia^aaa njraHy sejihk
ycTaHaK y cyce^HOJ Xepu,eroBEHH, a ro^HHe 3a
thm csa TypcKa cnjia no# Haj6ojLHM BoJBO#aMa y^apa
Ha U,pHy Topy. Moac.ua jora CTpamHHJe npnjiHKe HaCTynHJie cy, Ka# je HeBecHH>CKa nyniKa nyKJia h 3a
hom ce noqeo paT, kojh je yxsaTHO h qeTBpiy ro^HHy.
My^pocT KHeacesa a BpjiHHe ^aqnax I],pHoropaii;a o#ojierae cbhm onacHOCTHMa. ^anac IJpHa Topa HMa ABa
ujT2L npocTpaHoje rpaHHije, Hero iuto cy joj 6ajie npa
dynaay KHe3a Hhkojic Ha npedo. Cpa3MepH0 ^ajieKO
uBpuike ctojh nojiojKaj D,pHe Tope y Me^yHapoAHOM
o^Hocy. Bei caMa co6om npeaivieT yBaaceika, 0Ha je y3
^pymdy c PycajoM qHHHjian; y dojihthijh, kojh y H3
BecHHM npHJiHKaMa mojkc 3HaMeHHT0 #a npeTerHe. CiynHBDTH y CpO^CTBO Ca pyCKOM HapCKHM 2JOMOM, KHC3
HeKOJia nocTao je paBHonpaBHHM qjiaHOM eBponcKax
Bjia^ajiaqKHX AHHacTHJa. H npoauaBa flBecTaroAHuiH>Hne
OTKano y I],phoj Topn Bjia^a aom IleTpoBHka IBeroma,
noKa3ate iuto oqHTHJe Taj oahoc.
BeTe3 o# Mer^aHa h oa Ayxa, KHe3 HaKOJia c
hcthm caBpniencTBOM BJia.ua 3ejieHHM MaqeM, Kao h jiaraHHM nepoai. Ca cbqjhm ^huhem jyHanaivia flejw paT
HaqKe Tero6e h ca po#ojr>y6HOM caBecHoniby BpniH csoje

261
Bjia^ariaiiKe AymHOCiH, a y pe^HM qacoBHMa AOKOJiHue
Apyryje ca cpncKOM bhjiom, Koja ra je ofiajiaTO 06acyjia HajjienraHM cbojhm aapoBHivia. Khc3 HaKOJia cna^a
y HaJBH^eHHJe necHHKe Ha cpncKOM llapHacy Hpo#ojby6HH 3Byua BberoBox CTpyHa (VijeKyjy y cbhm cpn>
ckhm cpunaia. IIpHJaTejB My3aMa, oh cbhm CHJiaMa noTnoMasKe npocseTy y cbojoj 3eMJbH h c noHOCOM h
yTexoM MO^ce norjie^aTH Ha njio^OBe cbojhx xpy#0Ba
Ha TOMe noJby. ,3,aHac HMa I],pHa Topa 43 ochobhc
niKOJie, peajray HHjKy raMHa3ajy,
6orocjiOBCKO-yqHTejtcny niKOJiy, Bemy ^efiojaqKy niKOJiy. He Mas>e onaaca
ce 6jiaro,neTHH pa# aeroB h y ckohomckom CTaay
3eMJbe.
Cao6paliaJHa cpe,a;cTBa npe#MeT cy ocoCwTe
nasK&e KHemeBe. IIorpa^eHH cy apyMOBH h moctobh
ca BejiHKHM TponiKOM; Hose Bapouia no^arHyTe cy;
noniTa h Tejierpa<j) ype^eHH cy, Kao y HanpeAHHM 36mjbaMa. U,eTHH.e je #o6hjio boaoboa. IJpKBa je Hapo*iht npe^MeT KHemeBa CTapa&a, upHoropcKO CBenrreHctbo naHac je H3o6pameHO, hhth HMa y aeMy non
He je^na ijpKBa y UpHOJ Tope noaarHyTa je
h nponojajia je uiTe^poTOM KHesKeBCKora KTHTopa.
He Tpe6a hh noMH&aTH, #a je bojco 3eHau,a
upHoropcKora rocno,a,apa. Eboj oh nooaBba csy CBOJy
HaooHocr, H>y oh cnpeMa 3a BejiHKe 3a^aTKe, kojh
joj joni npe^CTOJe. H,pHoropcKa BojcKa ,a,aHae je no6po
ydpojeHa h faiaroAapeka oco6hto BejiHKOAymHOCTH pyCKora n,apa, 'ona je cHa6fleBeHa caBpeMeHHM #o6paM
opymjeM. Ca toahhom 1878. 3aBpniHJio ce HpojeKo #o6a
y pa3BHTKy U,pHe Tope. JyHaKopoflHa H,pna Topa h
Aajbe te pa^aTa BojacjiaBe, MaHAymalie, HaKije, caMO
oa ca#a Hehe BojcKa 6hth no^ejLeHa Ha (JpaTCTBa, njieMeHa h naxaje, Hero Ha ieie, 6aTajtyHe, nyKose, 6pa=
raji,e. Khc3 HHKO.ua h
y TOMe, Kao h y cBeMy, yMeo
je #a bo^h paqyHa o oco6aHaMa h Hacae^eHHM nonie-

MhW.

262
flHMa CBora
ca^araBbHM.

Hapo.ua,

cao6pa3KaBajykn

mx 3axTeBHMa

KHe3 HHKOJia BeHtiao ce 10|22. okt. 1860. ca

KHernibOM MnjieHOM oa nopo^Hue ByKOTaka.*) YKpaureHa CBHMa npeHMytcTBHMa Tejia h BpjioHaMa aynie,
KHeraH>a MajieHa JLj6jbeHa je MaJKa ijpHoropcKor Hapo#a. y nopoflHHH, Kao h Ha npecTOJiy, KHe3 Hhkojui
HMao je pa^ocH^x h Ty3KHHx ,a,aHa. YTexa My je morjia 6hth, #a je y CBaKoj aeroBoj pa^ocTH h ^cajiocTH
yqecxBOBa.ua CBa I],pHa Topa, cbo cpncxBO.
Oa 1878. ro^HHe I^pHa Topa yjKHBa MHp. ^a je
npewia xie&u Mjia^era Hapanrraja, ^aBBO 6a Mopajio
6hth ^pyKqoje. Me^y thm cJiaBHH ohh jyHanH, kojh cy
o#hochjih Meiyjane nop, npeTxoflmmHMa KHe3a HaKOJie
h c h>hm 3aje,a,H0 pa3MaKHyjia TecHe rpaHEue D,pHoj
TopH, rjie^ajy, Kano hm peAOBH 6aBajy pei)H. HoBana
LI,epoBHh, na ByKo6ania, na MajtaH ByKOBHfe, na h
,pibhh Kyq HoBaK MnjiomeB a joni .npyra kocobckh
jyHaua 6anie u npeMBHyme. h KHe^ceBO cpue Mome Ty #a
ce TyroM CTerHe; ajia npa norjie^y Ha 6yJHH, *ibjih
MJia^H HapauiTaj Tenia ce 3a ry6axKe, jep he OMJia^aHa.
nOMHH,yhn h yrjie^ajyka ce y CBOJe o^eBe, HaciaTa
#a hh y qeMy He 6y,a,e nocTB^Ha. BaflOBAaHCRa cacxaeaK KHemeB y Eeorpa^y ca MJia^HM KpajteM AjieKcan^poM cje^HHHo je Bojcicy I],pHe Tope h Cp6aje h
cpncxBO A^Hac c nyHO Becejia y3#aH>a ne^a y 6y#yliHocT.

-3WWS

Po^njra ce 22. anp,

(4.

Maja) 1847,

CAAPWAJ
CxpaBa
I.

II.

III.

HjinpHJa

,....

Hjiapa
Oeo(5a Hapo^a

13

IV. flyKJba

15

V. HeMaii^aKH

it

3eTa

no,n

#ecaoTHMa

55
61

VIII. U[pHOJeBtttiH

66

IX. B.ia,a,HKe o^ paaHHx upaTCTaea

X.

B/i arnica

^aHHJio llerpoBHti

XI. B.ia,a,iiKa

CaBa IleTpoBnh w

82
B.ia,a,HKa

HeTap

I.

IleTpoBMK
nerpoBiik

BacHJiHje

98

IleTpoBah. IIIhenaH M'ajw

XII, B.ia,HHKa

36
46

VI. Bajniiukn
VII.

113

169

XIII. B-ia^Hica Ilexap

II.

XIV. KBea flamuio

IlerpoBiih

190

HexpoBnk

203

XV. Khc3 HnKO.ia

I.
I.

-mw&

LlJl

Ct.

mm

Oba je KihUTA iiOMorH>TA ud

$ohj\,\

CTaHojeBHh

BE.lHMIIPH.JAHyMA'

BEOrFAJI,
ilP>KABHA IUTAMI1APHJA KPAjLEBHHE CPBHJE
1909

t
non - crjEny TPHOKOBHTiy
nOCBETiyjE

nkiCAU,

nPEnroBOP.

AHeKcnja BocHe w XepueroBMHe M3a3Bajia

je BejiMKO MHTepecoBaHDe 3a OBe jiBe cpncKe
noKpaJMHe y CBaKOM norjiejiy. Ycjieji, Tora ce
oceTMjia noTpe6a jia ce w lunpa ny6jiMKa 06aBecTM o npoiiijiocTM obmx noKpajMHa. Aa 3a,o,oBOJbMM Ty noTpeCy Hanncao caM OBy kpauky
uojiummky McTopnjy BocHe m XepueroBMHe.
rioiiiTO caM xTeo Aa AaM Ktbnry y MajiOM
o6nMy m no hmckoj ueHM, Mopajio je y HdOJ
6MTM MHOrO LUTO-lUTa Kpafce M3HeTO, HO LUTO
6m MO>KAa Tpe6ajio.

MHaqe

je

m OBa KH^nra pa^eHa Kao m Moja

McTopnja cpncKora Hapo^a, ojiaKJie cy nojeAMHM AejiOBM npeHeTM OBaMO; m 3a tt>y BpeAM
y rjiaBHOM oho iuto je TaMO y lloroBopy
peqeHO. O.H jiHTepaType cy OB^e join ynoTpe6jbeHM pa^OBH JI. PaHKea m V. M. By-

ochm Tora m MHore 6powMpe o

npHjiMKa/wa y Bochh h XepueroBMHM nocjie

KHfceBnha;

OKynauwje.

VI

Cbmx mecT KapaTa cy M3 MCTopncKor

aTjiaca T. Bac. MapKOBufca. T. MapKOBMft mm

ydynMO Ha ynoTpeQy, Ha

mx

je

My

m OBjie 6jiaroAapMM.

pa.no

He/wy

0^6op B^JiMMMpMJaHyMa u noMorao

M3ji,ahbe

je

oee KhbMre ca 600 ahh. XBana My.

Beorpaji, 10

MapTa 1909.

CAAPWAJ
-

'

Upe^roBop
I

II

III

"

'

'

BocHa h XepneroBima y 3ajeAHHn,n ca octoahm cpuckhm 3eM^aMa

BocHa Kao caMOCTa^Ha ApstaBa

15

Bocua Ha Bpxyimy cBoje

32

IV Eop6a

'

moIih

TypnHMa

45

Bocna uoa TypnHMa 40 pec&opa.Ma

VI Bop6a*MyaiOMaHa

iipothb pe<i>opaMa

VII CpncKH yciaHun

VIII OKynan,nja h aneiccHJa

62
72
80
87

EocHa

KepuerooHHa y 3ajeAHnuM ca ocTamiM cpncKHM 3em>ana,

GpncKii Hapo^ Hace^no ce Ha Ba^iKaHCKOM

rio.iyocTpBy y npBoj iicuobhhh VII Bena. 4
Tora cy BpeMeHa cpncna n^ieMeHa CTaHOBa^ia
y

4aHaniK>oj

ABapa.

Ka^

jyjkhoj

602

Yrapcrtoj^

no-A

B^iainhy

cMpTii iiapa
BH3aHTiicKora MaBpiihnja, CBa BiisaHTHCKa bojje

ro^,. ;

noa/ie

cKa noByneHa ca Ba^Kana h o^Be^eHa y pa r

npoTHB Ilepcuje, oc ra.ie cy ceBepHe ApraaBHe
rpaHime na Ba*/iKaHCp;o-M IIc/iyocTpBy Henoce.4HyTe. Ta^a cy npcKO 4y HaBa H CaBe, h cao604HH (Xic-Berni ca AOtbera 4y HaBa H ABapii
ca cBojiiM C^ioBeHiiMa CBe ^enihe pi cBe y
BehiiM Macana no^e.111 npe,ia3iiTHHaBa^KaHCP:o
Ho.iyocTpBo. OH^a cy ce ohh uoneAii noc reneHO 11 Hace^baBaTii Ha Ba^iKaHCKOM IIo./iyocTpBy ncTpe6^Lyjyhii 11.111 noTHCKyjyhn npe,i,
co6om poMaHCKe cTapoce a,eoii;e.
Hace.baBaibe cpncKHX n^ieMeHa y seM./baMa
y KOJHMa Cp6n ^anac CTaHyjy, BpuieHO je join
MHoro HHTeHSHBHiije noc/ie aBapcKor nopa3a
hoa IJapHrpaAOM (626 roA.)> Ka^a je aBapcna
4pJKaBa 6iL/ia oc.ia6iLia Te unje Moivia bhijic
cripeqaBaTH Hce^aBaibe cbojhx no^aHPiKa. Tano
cy cpnci;a n.ieMeHa y rycTHM MacaMa Hace^iii^ia
r

HCTOPHJA KOCHE H XEl'UErOBJIHE

CTAHOJEBHH

CT.

cpe^HHOM YII BeKa BocHy

11

XepneroBimy.

Cp6njy, jynmy 4a./LManHJy UpHy ropy, Qrapy

Cp6iijy h ceBepHy MaKe^omijy. BiisaHTiija, kojoj
cy npHiia^ayie cbc re noKpajiine, 611.1a je y to
Ao6a oc./ia6./beHa Be.iiiptiiM n TeniKiiM paxoBiiMa
y VI Beny h 3ay3e ra 6op6oM npoTiiB IlepcnjaHaua y VI h VII Bet;y re Hiije iiMa.ia CHare,
4a re noKpaJHHe OA^paHii.
Cp6n cy join y cTapoj cbojoj OTaii6iiHii
6iiah noAe^>eHH Ha n^eMeHa, Koja cy HMa.ia
CBojy 3ace6Hy opraHH3aunjy
CBOjy BojcKy,
cBoje n^ieMeHCKe CTapeniime 11 t. a- CBano oa
tiix n^eMeHa miiBQAO je cbojiim 3ace6miM skhbotom Be3e cy Met)y HbiiMa 6riyie }KiiBe a.iii je
AO Behe 3aje4Hiine Tenmo 11 peTtro 40.1a311.10.
Taj iL/ieMeHCKH jkhbot ocxaojey iviaBHOM iictii
11
y hoboj OTau6iiHii. CBa n.ieMCHa cpncKora
napo^a HMa^a cy CBoja :sace6Ha naeneHCKa
HMeHa, a.iii cy ce Beh Bp^io paHO H3ABOJiLia
oco6hto 4Ba n^ieMeHa, Koja cy ce, BepoBaxHO,
OA no^eTKa iicTai;yia cbojiim 3>k3H*ikhm 11 iiHTe.leKTya^iHiiM oco6iiHaivia, a MOJKAa 11 cbojom op;

ramisanHJOM 11 reorpas>CKiiM no.iontajeM. Ta

ABa n^ieMeHa no^e^ia cy op;yn.ba ni oko ce6e
OKOyma cpOAHa n^ieMeHa 11 Ha Taj Hanim CTBapaTH Behy 3ajeAHim,y. Je^HO oa tiix n.ieMCHa
ceBepo - 3anaAHixM
610111 cy Xpearu, Her^e y
npajeBHMa Ba^iKaHCitora IIo.iyocTpBa; Apyro
ii.ieMe cy 6iiaii Cp6u, Hacejbemi HerAe ii3Met)y
I16pa h iiiMa. Tpehe cpeAiiuiTe oko Kora cy
ce CKyrLta^ia y Ap^aBHy 3ajeAHim,y cioBeHCKa
r

iiaeMeHa, ocHOBa^iii cy y noc.ieAibOJ HCTBpTimii

VII Bena Eyzapu.

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

Ka^ cy Cp6n

Ha Ba^ip;aHCKo HoajocTpBO Tpe6a.AO je 4a npof)e AOc ra BpeMCHa,

AOK cy ce npiiBHK^iH hobhm npn.AHKaMa hobom
JKHBOTy cpncKora
TepeHy h hobom >KPiBOTy.
Hapo^a Ha Ba./Lp;aHCP;oM IIo^iyocTpBy cp;opo 3a
HiiTaB Bep: 11 11
HHJe totobo miniTa no3Haio.
3na ce caMo 4a cy y ^pyroj no^ioBHHii VII Bep;a
cpncpca n^eMeHa 6n./ia npHMOpaHa 4a npiiSHa^y
Bii3aHTiicKy BpxOBHy B.pacT, ayiii cy 3a4pJKa^a
CBOjy o6.iacHy 11 n^eivieHCPty caMoynpaBy.
ITo^e/rKOM IX Bep;a Mel)yTiiM onama ce
jana TejKPba 3a rpynncaiBeM y Behe je^pmHue.
MoJK^a ce Ta TejKita jaBH.ia 36or onacHOCTii^
^ohlppi

ca BPiine CTpaHa,
a MOJKAa 11 CTora ipito je cBecT o saje^mmn
no^e.ia 4a 0B^at)yje. A.ph je join h y to 406a
6uao b])ao Ma^io fcyAH p;ojn cy yBiir)a.PH 3aje^HPi^Ke HHTepece cbhx cpncKiix n^ieMeHa
11 oceha^iH
noTpe6y saje^miHKora pa^a. Tap:o
je nocaBCPUi KHes ./by^eBprr, p;a^a je y ^pyroj
AeceTiiHH IX BeKa ycTao 6ho Ha <I>paHKe ptojn
cy 6iiau y to 406a sayse^H ceBepo-3ana4He
p;oja je ca,4a none.ia npeTiiTii

prpajeBe Ba.pp;aHCP;ora IIo^iyocTpBa, HanyiHTeH

oa ocTa^iiix cpncp;pix n^ieMeHa re je Mopao

no^ehpi Ha^MohHOJ chaii <I>paHap;a. Cpncpui
p;hc3obh y Bochh nap; cy aKTHBHiiM yneniheM
iiomoivih OpaHHHMa 4 a caB^a^ajy ./by^eBiiTOB
r

6110

noptpeT.
A./lh ce o^Max noc/ie rora jaBiio 036n^p>aH
noptpeT 3a c.Po6o4y Mer>y cpncKHM nyieMeHPiMa
y B04onai)H Tape, ./biMa, HnBe h H6pa. Ka^a
cy HaiiMe ; y Tpehoj ^eceTHmi IX BeKa nonc/ni
y cpncKe seM^e c ni3aTH rviacoBii o nopa3HMa
?

CT.

CTAHOJEBHTv

Bii^aHTHCPtHM y 6op6n npOTHB CapaijeHa, OH^a

cy ce Hena cpncKa n^ieMeHa 4Hivia Ha opyraje
upoTiiB BHsaHTHje. Kano je BHsamTicKa B^iacx
y Taj Max 6n^ia 3ac ryn^beHa xpiiinhaHCKiiM
CBeiHTeHHHHMa, jep ce CMaTpa^io 4a je npiiMaH>e
xpntuhaHCTBa je^aH 04 npBHx ycAOBa no4*mibeHOCTH, mhcakulh cy cpiiCKH ycTamiHH, 4a
npBO Tpe6a yK^iOHHTH Te npecTaBHHKe Bii3aHTiicKe B^acTH. TaKO cy H3 cpncKiix seMa.ta
r

npOTepaHH xpnuihaHCKH MHCHOHapn

11

yK./LO-

ibeHo je cbc niTO je 6iiao npecTaBHiiK xpniuhaHCTBa H BIISaHTHCKe B.iaCTH., H OHO HITO je
4>aKTH*n;ii h oho hito je <i>opMayiHO 3Ha*m.io
3aBiiCHOCT 04 BnsaHTHJe. BnsaHTiija, Met)yTiiM
3ay3e ra CBa tchikom 6op6oM ca CapaueHiiMa,
Hiije iiMa^ia y raj Max mi cHare hii BpeMeHa
4a cnpeqii npoi;^iaMOBaHe cpncite He3aBHCHOctii run 4a je, Ka,4a je Beh 6iua npOK.iaMOBaHa yHHHJTH.
Aaii o6pa30BaBbe cpncne 4p}KaBe Hiije
HHiyio y panyH hh ByrapHMa. CTora cy ohh 04Max
Hana^iii Ha HOBy cpncKy 4p>KaBy. OnacHOCT je
3a Cp6e 6iwa 6e3 cyMH>e Be^int;a jep je Tpe6a^io o,46HJaTH Hana^aje 4o6po opraHH30BaHe
H3Be>K6aHe 6yrapcKe bojckc Aaii cy
11 4o6po
ujyMe h nyiaHHHe uiTHTHAe OHe xpa6pe 6pi)aHe,
kojh cy Ta^a npBii nyT 6pami./iii CBojy c.106o4y, ri noc/ie 6op6e Koja je Tpaja^ia Tpn
ro4HHe HenpHJaTe^b je 6ho cy36njeH. Ka4a cy,
HacKopo hocac Tora Byrapn iiohobo y4apH.n1
Ha Cp6e 6iiaii cy onex 046njeHii 04 cpncKiix
rpaHHua. Tano je npBa cpncKa 4p>KaBa no;

HCTOPHJA BOCHE H XEPHErOBHHE

p;a3a./ia

04Max y no^eTKy CBora }KiiBOTa MHoro

II
cnoco6HOCTH 3a JKHBOT H 3a

JKH^iaBOCTII

6op6y.

Ta npBa cpncna 4p>KaBa Hiije Mei)yTHM

Ayro Tpaja^ia. Ka^a cy y noc/Le^ikoj 4ece rHHii
IX Bena HacTa^ie y ApjKaBH 4iraacTH*if;e 6op6e
r

6yrapcKOM napy CHMeyHy 3a pyKOM

4a noKQpn totobo CBe cpncKe 4iraacTe. A^ii
ce cpncKH Hapo4 Heo6n tiHo >KH/iaBo 6opiio
npoTHB 6yrapCKe B^ac-TH 11 Hacnopo noa/ie
CMpTii CnMeyHOBe, iiouiao je 3a pyKOM ^aaziaBy
4a 0C.10604H totobo CBe cpncpte 3eM^>e 11 4a
iiouiao je

hx

cttopo

no a

CBe

cbojom

BJianihy

yje^imii

(930 roA.).

^acaaB je noMorHyT 04 BnsaHTiije, ycneo

4a cy36nje CBe nocefee TejKite nojeAimux
cpncKPix AHHacTa h iMeMeHa 11 4a ocHyje Beaukj ApJKaBy, Koja je Aonnpa^ia 04 OaBe 11
4yHaBa h 04 U,eTHHe h BojaHe cKOpo 40 MopaBe. IIpBH nyT ce OH4a su&ao h qy^io 3a
cpncKH Hap04 h CHa^KHy cpncKy ApaKaBy. ^ac.iaB^beBa 4praaBa je npBa op;yniwa y je^Hy
3aje4Himy totobo CBa cpncna iMeMeHa h fotobo CBe cpncKe 3eM./be. A.aii je Bpene B^ia4aBHHe ^ac.AaB./beBe 6uao ii cyBiiuie p;paTKo
4a noTnyHO yronuTH noce6He TejKPbe noje4HHiix
o6^iacTH h n.ieMeHa h nojeAHHHX 4HHacTa. Tano
cy ce 04Max uocAe tberoBe civipTii (960 ro4.)
^iim ce oceTPWO 4a HeMa BHiiie one ^BpCTe
pyKe Koja je 4p}Ka^ia CBe y 3aje4HHiin noje4ime o6^iacTn no^e^ie H34Baja rn. Ha ceBepy
ce 04Bojn^ia BocHa h no^e^a je CTBapaTH
;

ya/LOBe

3a

o6pa30Bait>e

caMOCTa^iHe 4p}KaBe;

CT.

CTAHOJEBHH

y ripiiMopjy cy xaKofye Hei;e o6./iacTn

/KIIBCTII CaMOCTa.lHIIM 5KHBOTOM.

noqe.ie

,4pJaBa Hac/iaB>beBa oko 960 ro^.

Ilo^BojeHocT Met)y cpncKiiM o6.aacTiiMa n

je aouia& Bn3aHTHJH, Koja
je y to 406a no^evia 4a ce CHaJKH 11 a& ocBaja.

^HHacTaMa Ao6po

TaKO

je u,apy II^iMiicKy

nouuo cpa3MepHO

3a pyKOM, a a noKopn PaiiiKy, Koja je

jlb.ro

Hany-

IICTOPHJA BOCHE H XEPUErOBIIHE

mxeHa oa

ocTayiiix 7

y 6op6n

BnaaHTHJOM

ca

ocTa.ia totobo ycaM^beHa. Ifer-ie^a Aa je i\\\miick CMaxpao ia je na^OM PaniKe, Koja je

6iua iieirrpa.iHa cpncpta o6.iacT h Ta^a npeCTaBHiiK cpncptora Hapo^a^ yHPinrreHa cpncKa
r

4p?KaBa. A.iii piiije Tano 6iiao. Ka^a je yminiTeHa aio6o,i,a y PauiKoj, H36ei\ia cy MHora
cpncna B^iacTe^a 11 AimacTe y IIpHMOpje, y
oHe o6aacTH, i;oje cy ce nocie ^aaiaB.zbeBe
cMpTH iiSABOju.ie y sace6He ApraaBime.
npiiMopje ca^a nocTaje 3a cpncitH HapoA
oho raTO je oa no^eTPta IX ao Pipaja X Bena
;

HoAiiMJbe. OAaTVie ce ca 3,a pa^H 11a

OKyn./baHby cbhx cpncptnx o6.iacTH y je^ny
ne.ipmy; Ty je oa caAa HajiiHTeH3HBHipjii no.111TimKii 11 p;y.iTypHii jkhbot; y IIpiiMopjy je Te611.10

cpncKora JKHBOTa; npiiMopCKe o6.iacTH

cy npecTaBHiiK cpncKora Hapo^a. H Ka^a je
Kpajen X Bep;a CaMyii.10 ocHOBao MaiteAOHCPty

HUiiiiTe

uapeBimy 11 nc-KOpiio MHore cpncpte o6.iacTii

nap; ao Mopa 11 40 CaBe, ocTaBiio je 11 oh totobo CBiiMa cpncKHM o6^iacTHMa AOC ra iniipOKy
r

caMoynpaBy.
Met)y tiim caMoynpaBHHM cpncKHM 06.1aCTioia none.ia ce oa XI Bep;a CBe Biiine iictii-

3eTa p;oja je y npBOM peAy s6or cBora

reorpa<&cKor ncioraaja, Morvia pa^HTH Ha tomc,
Aa ce noTnyHO 00.1060411 h 4a rioqHe op;yn/ba ni
iiairi

oko ce6e ocTa.ie cpncKe o6.iacTH.

GaMyn^OBy ApjKaBy noKoppio

Ka^aje

BiisaHTHCPtPi

nap

(1018 roA-)? npii3Ha.ie cy BiisaHTHCity

BpxoBHy B.iacT 11 cbc cpncp;e o6.iac ni. A.111 cy
BaciiJLHje

CT.

CTAHOJEBIITv

totobo CBe xe o6^iac rH h noA BnsaHTiijoM 8aAptftaAe CBojy caMoynpaBy.

Morvio ce Met)yTHM oqemiBaTii
a a he
noje^HHH caMoynpaBHii rocnoAapn, hmm iim
ce ynajKe npHAHKa
pa^HTii Ha TOMe
^a
r

CBoje o6^iacTH HaHHHe nesaBiiCHiiM. Tano je

3e rcKH KHes BojncAaB 1040 roAHHe ^iirao
r

ycTaHan npoTHB Bn3aHTHje. Hap BiisaHTiiCKii

KoHCTaHTiiH IX Hape^ii ^pawoM CTpaxiiry Aa
not)e Ha BojiicAaBa, a y iictii Max Hape^n
paniKOM JKynaHy n 6ocaHCKOM 6aHy, 4a ca
CBOJOM bojckom 0Ay y XyM 11 a a ce raMo ripn^pyjKe bojchh xyMCKor JKyuaHa ^byTOBiua, ira
Aa cbh 3aje4HO y^ape Ha Bojiic.iaBa. Bojucia-B
KpeHe upBo ueAy CBojy Bojcny Ha Bii3aHTiiHue
kojh cy npo^Hpa^n npeMa Bapy, na nx noTyqe
40 Hore. IIocAe re CAaBue no6eAe XyM, Bochr
PaniKa npHSHa^y BpxoBHy B.iacT Bojiic.iaB11
BeBy. BojncAaB on^a npo^pe na jyr 11 ocbojii
BiisaHTHCKe 3eM*/be 40 Bojynie. Ca^a je BojnCAaB B^a^ao noTnyHO nesaBHCHO totobo cBinia
cpncKHM seM^aMa y BberoBoj Ap^aBii 6110 je
totobo ueo cpncpcn HapoA.
Ka^a je Bojnc./iaB VMpo (oko 1050 roj,.
Hac ra^.H cy pasAopn y BAaAaAa^KOJ nopoAHIjh, a noce6He TC^Kibe nojeAimux o6.iacTii
ii36nAe cy one r Ha noBpHiimy. Aaii Ka^a je
Bojnc^aB^beB chh MnxaiLio ycneo a a caM 3aoh je ycneniHO HacTaBiio
BAaAa Ap>KaBOM
nojiHTHKy cBora oua. HajBa>KHHJe je a^ao MhxaHAOBO ocHHBaBbe caMOCTaAHe npKBe. MoJK4"a
je Beh BoJHCAaB ripeAysiuviao HeuiTO y tomc
npaBiiiy, aAn je, Kano HHOeA'a, Muxan.io aor

IICTOPHJA BOCHE M XEPlJErOBHHE

Bpnino nperoBope ca nancKOM KypujoM o tom

iniTaiby. 4 Tora BpeneHa cBe cy cpncne
3CM.be noTna^a.ie iioa B.iacT cn^beTCKe apxneniiCKonnje. MiixaiLzio je HapaBiio 113 hhcto no.uiTimKiix MOTHBa, pa&no Ha Tone, 4a cpnci;a
ApJKaBa 40611JC CBOjy caMocTa^Hy mpKBeny
ynpaBy. II naiiCKOJ Kypujii je y OBaj Max
iihmo y pa T iyH 11 113 hOwIHTH^khx ii 113 BepCKiix
o63iipa ^a iicuyHii mej>y Mnxaioc-By. CTora
ce nancKa Kypuja o^asBa^ia }Ke,bH Miixan;

aoBoj

ocHOBayia je,

h.iii

ynpaBO

o6HOBii./ia,

AyiwbaHCKy apxHerniCKonnjy y Bapy 11

\10AAOMiiAa, joj je CBe 3eujbe oa CaBe 11 L[eTime 40 Bojanc 11 4pHMa. CaMO je 4y6poBHHKy
ocTa.ia caMoc ra^iHa u;pi-;BeHa ynpaBa. J[o6iit8lk
caMocTa^iHe n,pKBe 6ho je BeyiHKii ho./liitiihkii
ycnex jep je Ten ca^a MiixaiL/io 6110 cacBiiM
rocnoAap y cbojoj ApjKaBH.
y TOMe upaBuy nocTHrao je MiixaiLio
ycKopo joni Behu ycnex 1076 toa- noc/iao je
nana Tpryp VII Mnxaiiyiy 3Hai;e Kpa,beBCi;e
B.iacTH. 3a cpiicKy ApraaBy 6110 je 4o6iiTan
KpyHe H3 PiiMa Aora^aj 04 Bp.10 Beyiiittor
3Ha^aja. JocaAaibHM cpncKHM ApraaBaMa HeAOCTaja^ia je npaBHa ocHOBa 3a HesaBHCHocr,
jep ce npaBO Ha CAo6oAny ^pataBy Mor^io aooiith caivio 113 Puna iMii H3 LJapurpaAa. ^^jy^ 11
Kpa^eBCKy KpyHy Mnxan^y Tpryp je XTeo 4a
sa ce6e 3aAo6nje je^Hy Mohny ApjKasy 11 a a
YTBpAii riancny BAacx Ha Ba^iKaHCKOM Ilo.iyocTpBy...3a Mnxan^ia je OBaj miih niviao join
Beher 3Haqaja. IIoTnyHa He3aBHCHoc r icoja je
<j>aKTiiHKii iicTHHa Beh nocTo]a./ia
A,o6n./La je
c rapy
r

10

CT.

ca^a n
Ba.iii

11

<i>opMa./LHy

CBii ocTayin

CTAHOJEBHH

caHKHHJy/ KaKBy cy ao6iiB.ia/i,aoij,H. CpncKa AP^KaBa

ca i,a npBii nyT iipnsnaTa sa jtotiivho HesaBiicHy ^psKa-ByvIloc.ie GMpTii MiixaiooBe (1081 roA.) Hacxa^ie cy one r y Ap^KaBii ^MHacTH^Ke 6op6e,
a yc./ieA tiix 6op6n Ao6n./ie cy onex Maxa, noceoHe TCJKKbe hojcahhhx cpncKirx o6*/iacTii
Tano ce PaniKa 11 BocHa OABOj^Lie 04 3e-Te.
^iim je caB.iaAao
A./1H je MiixaiMOB chh Boahh
ie

CBe ocTa.ie iipeTeHAeHTe, npoApo c bojckom

y PaniKy 11 noiiopiio je, na je o^aT^ie y^apno
Ha Bocny 11 iioa^hhiio h H>y cbojoj B.iacTii.
y o6e o6^acTii oh je nocTaBiio 3a ynpaBHiiKe
.L\T Ae
3a Koje je 6110 ysepeH a a he My 6htii
BepHii 11 a a he nyBaTii 11 6paHirni Ap>KaBHO
jej,iiHCTBo. EoAHHV je 11 nom.io sa pyKOM Aa to
jeAIIHCTBO OAp^KH II 4a 0^6paHH ApHCaBV 04
Bii3aHTiiCKrix HanaAaja itojn cy oco6irro y no7

XI Bena 611.111 Bp.10 CHa>KHii.

roAima XII BeKa Aecii.ui cy ce Ha

c.ieAitoj ACceTiiini

IIpBiix

Ea./iKaHCKOM

Ho.iyocTpBy

Aorai)ajn,

kojii

cy

BC/nmor VTiiuaja Ha cyA6iiHy cpucKora

napo^a. y hctii Max KaAa je noc.ie CMpTii BoAHHOBe (oko 1101 roA-1; Hac ra.io oneT pacTpojiiMa^iH

ctbo y cpncKOJ Ap3KaBH, Aouiao je y Tenra>n

AOAiip ca cpncKiiM HapoAOM, hob jeAaH $a.tCTOp,
kojh he oa Tora BpeneHa yBei; cHa^KHO yTimaiTi
Ha cyA6imy cpncKor HapoAa npBiix roAHHa
XII Bena 3ay3e^n cy Mal)apn XpsaTCKy 11 4a.iMauHJy. Tune je cirryaunja na Ba.iKaHCKOM
:

rio.iyocTpBy y MHoroMe

611. 1a

ii3Meii>ena.

UCTOPHJA KOCHK H XKPUF.rOBHHE

11

j^pmaBa BoAWHOBa oho 1101 roA-

J,o6iiBimi XpBaTCKy n 4 a ^Mau,HJy Mat)apn

cy Mopa/iH 4ohn y cyKo6 ca M^eTa^KOM Peny6.niKOM qiija je Temma, 6n./ia 4a saB^iaAa
ueaoM AayiMaTHHCitoM o6a.ioM. M^e ra^Ka Penyo.niKa iiMa.ia je y to 406a AOBCfono CHare
?

4a CBOje Te^Kite no^ynpe jaKOM amjujoM y

cBiiivia npaBHHMa.
A.aii cy h MatjapH 6wah y
jaKOM HanoHy h itiixoBa je eKcnaHSiiBHa CHara
Mopa./La TpajKirni HOBora no^a sa pa^ 11 ocBajaibe. 46htkom XpBaTcne 11 4 a /lMaiJ IIJ e ftiiMa
ce QTBapao hob xopii30Ha r. Ohii cy Ha raj Ha^im
?

CT.

CTAHOJEBIITi

iisaHMH Ha Mope, a to je 3a TproBa^Ke bcsc

Yrapcne 6vlao Bp^o Ba?KHO. Ohh cy ochm Tora,
Ao6h*ph y cacTaB CBOje ^p^KaBe je^Hy totobv
ApJKaBy, Koja je He caMO riOBehaBa.ia 3eM^biiuiTe
11
6poj CTaHOBHHHiTBa yrapcne ApraaBe, Hero
p;oja je HMa^ia h cbojhx Te^KitH h cbojhx npaBa.
Ochm Tora, hobhm reorpa<x>CKHM no^io^ajeM y
kojh je YrapcKa yui./ia ao6htkom XpBaTCKe
II
4 a MaHHJe Mai)apH cy 6h./ih ynyhemi &&
CBOjy ep;cnaH3iiBHy CHary Tpouie Ha BaAKaHy.
TaMO cy hx ca^a ynyhiiBaAe npeTeH3iije xpBaTCKe ApjKaBe 11 6op6a ca MAeTanp;oM Peny6^iHKOM Koja je XTe./ia 4a 3aBAaAa J,aAMahhjom h 6op6a ca Bn3aHTHjoM Koja Hiije 6iLia
Bo.bHa 4a HaiiycTii CBoja npaBa Ha AaaMaTim7

* /L

npiiMopje.
A 6ani y to 406a, Ka^a cy HacTa.ie Te
Be.iHKe npOMene y ho-ihtuhkom no./io}KaJY Ha
Ba./LKaHy
cpncKii HapOA 6110 je pacTpojeH, a
cp;o

CHara cpncKe ^p^KaBe no rnyHo yHimiTeHa Mei)yco6HOM 6op6oM o npBeHCTBo noje^iiHiix cpncpuix o6^iacTH. y to Ao6a nonevia je Be.niKa
6op6a o npeB^iacT H3Met)y 3e re 11 Panine.
O^Max y noneTKy re 6op6e BocHa ce 611.1a
iiSABOJHAa H3 cpncKe ApmaBe y caMOCTa.iHy
ApjKaBHy o6Aac r. OHa Hiije HMa^ia hhtii je
Morula HMaTH aM6im,iija 4a npeAy3Me bo!)Ctbo
y cpncptOMe HapoAy, Kao hito hx je HMaAa 3eTa
h PauiKa. C rora je OHa y 6op6n ii3Met)y Pann-re
h rteTe y3HMa.ia cpa3MepHO Ma.10 yqeinha. CaMO
je y noneTKy Te 6op6e 3e rcKii BAaAaAau, Koqonap p;ora je pauiKH jKynapi Byp;aH AOBeo 6110
Ha npecTO, noKyniao p;ap;o ii3rvieAa a a oopar

HCTOPHJ^ BOCHE

II

XEPUErOBHHE

6ocaHCKH caBe3 npoTHB Byp;aHa.

HHTepecu n 3aje4HH*iKa onacHOCT
04 PaniKe ynyTH^ia je y Taj Max 3eTy h BocHy
je^Hy Ha 4pyry. A./111 caBe3 3eTCp;o - 6ocaHCp;n
Hiije KoHonapy Koppic rao. PaniKa je 6n^ia ja^a
Hero y^py^KeHa BocHa pi 3e ra.
3a BpeMe 6op6e o npeB^iacT H3Met)y Panme
11
3e re, saysejiH cy Mat)apH ceBepHy BocHy
(oko 1135 ro4.). O4 rora cy BpeMeHa yrapcKii
Kpa.beBii CTa./LHo, h OH^a ita^a Bochom HHcy
hoch^ii Ha3iiB Kpa.ba 6ocaHCKor 11
B^a,zi,a^H
paAH./Lii cy Ha TOMe 4a BocHy pi <*>aKTH*iKPi nop;ope. Pa4 yrapcp;nx p;pa^>eBa y tom npaBipj
HHJe ce y raj Max p;ocho ca HHTepecHMa paniite
4p^KaBe. PaiHKa je OH4a y npBOM pe^y pa^n^ia
Ha TOMe, 4a nop;oppi 3e ry, ca p;ojom ce 6opH./ia
o npeB^acr y cpncp;piM 3eM./P>aMa. Ocpim Tora
PaniPta ce join yBei; sa CBOJy cao6oaj Mopa^ia
6opirni ca Bpi3aHTPijoM na je ibeHa rviaBHa
syje 3e rcp:o
r

3aje4HPi*iKii

TeatiBa 3a np04HpaH>e 6nj.a ynpaB./beHa Ha opiy

CTpaHy TaMO je 6h*po ibeHO rviaBHO nojhe 3a
paA TaMO je PaiHiia, pi aKO cy je Tpa4Pm,iije
sb&ag pi Ha 4pyry c rpaHy, iiMa.pa Be3a ca cbojpim
;

can^eMemiiiHMa.

TaKO

3ay3e ra 6op6oM ca 3eTOM

11
Bpi3aHTPijoM, HanycTH^ia Tpa^Hiinje ^ao/iaB.p,eBe pi BoAHHOBe pi 3aHeMapn^a je^Hy Banmy
cpncpiy o6.pacT
Koja je 0,4 rora BpeMeHa,
oc raB^beHa caMa ce6pi, none^ia 4a ;khbh 3ace6HHM JKiiBOTOM, o6pa30Ba./La sace6Hy cpncKy
4pntaBy pi HOCPi^ia ce BeKOBHMa caMa ca 4pje PaiHPta,

H^aBHPIM,

Hap04HHM

PI

BepCKHM

HenpiijaTe.zbPiMa.

TejKPba sa jcahhctbom H3Met)y BocHe h ocTa-

14

CT.

.nix cpncKPix

CBe

CTAHOJEBHTl

o6.aacTH

ry6n./ia

ce

BpeMeHOM

Biinie.

Join cy ce je^HOM HanMe Pamna h BocHa

4p>KaBH. BH3aHTHCt;H nap MaHOJ.io
Piomhhh (1143
1180 roA-); pa,4HO je oa nocBOje
B^ia^e
Ha TOMe ; ^a noKopii ue^o
neTKa
BayiPtaHCKo Ilo^yocTpBo. 36or Tora je oh ^ecTo
paTOBao h ca Mal)apHMa h ca Cp6HMa h ca
jNl/ieTa^KOM Peny6^iHKOM. Cpncite AHHacTe, n y
Bochh h y PaniKoj, y^py^KeHH ca Mat)apiiMa
oopn^in cy ce y to 406a Bp^io eHeprn^Ho npoTiiB
Bii3aHTHCKe npeB^acTH. Aaw je u;apy MaHOJ^iy
noHL/io 3a pyKOM 4a oko 1165 ro^HHe ocbojii

y je^HOJ

CpeM

J\a,AMa,ntt]y, XpBaTCKy h BocHy. OH^a je

PaniKa Mopa^ia npH3HaTii BpxoBHy B^iacT bii3aHTHCKy. Hap MaHojao je Me^yTHM ^ao h Bochii
11
PaniKoj aBTOHOMHe noB.iacTHHe Ha aoeTa
?

11

OCHOBII. Y THM aBTOHOMHHM HOB.iaCTHuaMa 6n.ie cy KAHue ApJKaBHe He3aBHCHOcth. A AHHacTe cpncKe, 11 y Bochh h y PainKOJ,
pa^n^ie cy HCTpaJHO h CBecHO Ha TOMe 4a npBOM
3T04HOM npH^LHKOM II3BOJyjy CBOJIIM o6^iacTHMa
noTnyHy HesaBiicHOCT. Ta npiLiiiKa yKa3a>ia iim
ce noc/ie CMpTH napa MaHOJ.ia (1180 ro/i,.).

HIHpOKOJ

JICTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

II

Ka^

BocHa

yMpo

canocTajina

Kao

AP^aBa.

Manojao (1180 ro4.) noona^aTii

ne./La je Bn3aHTHJa
h ry6iiTii o6^iacTii n
ApHtaBe, Koje je oh, paTOBHMa n 4iirLiOMaTCKiiM
nyTeM 6110 Be3ao sa 4pmaBy a Koje cy Beh
AaBHO 6iiAe ii3aiii./ie 113 c<pepc Bii3aHTHCKiix
iiHTepeca. CBe noKpajrme 11 4praaBe 11 Ha Ba./iitaHy h BaH BaAP;aHa noHe./ie cy ca4a pa^iiTii
na TOMc 4a ce oaio6o4e 04 BnsapiTiije.
AptiiHJy y tom npaBu,y boah.ic cy y npBOM
pe^y Yrapcp^a 11 cpiiCKe 4p>KaBe Pamp;a 11
BocHa. H HeMan>a n 6an Ky.uiH 11 Kpa.B Bevia
oilhi cy BepHii MaHojay 40 ibcroBe CMpTii 11
HpiiSHaBaAii cy CBe 40 rora BpeMeHa BiisaHriiCKy BpxoBHy BviacT. A.111 cy nocie CMpxn
ipapa MaHoj^ia cBa Tpojnua cMaTpa.iii
4a cy
nponiAa BpeMeHa iKwnnbeiiocTn 11 nonc/iii cy
npoTHB BnsaHTHje 6op6y sa HesaBHCHOCT. Ta
6op6a AOHejia je 11 Bochii h Panip;oj n Yrapje

iiap

ckoj

c./io6o4y.

BocHa ce HCTHHa oa/Lo6o4iiAa 04 BpisaHTPije,

a.111 je sa H>y HacTa^a ca4a onacnocT c 4pyre
cxpaHe. YrapcKa je, 40P; joj je npeTiiAa onachoct 04 BnsaHTPije, 6n^a y caBesy ca Bochom
11

PaiiiKOM,

a.iii

Ka,\a je re onacHocTii piecTaAO,

r

16

CT.

CTAHOJEBH'R

OHa ce o^Max OKpeHy.ia npoTHB cbojhx caBesHiiKa. TaKO je BocHa, o^Max 04 noqeTKa, 6n.ia
iipiiMopaHa 4a cy36nja ocBaja^Ke TejKBbe Ma-

^apCKHx Kpa.beBa, kojh cy Hainan ce6n caBesmiKe y piiMCKHM nanaivia. Obii cy xtgar 4 a
3a a,o6njy BocHy 3a KaT(MimH3aM na cy ynoTpe6n^H YrapcKy Kao CBora MaH^aTapa, ^ajyhn
Yrapcttoj npaBo noAHTgraice B.iacTii y Bochii,
caMO 4a 6paHH 11 nponarnpa KaTO./iHUH3aM.
Ochm rora pa34Hpa^ie cy Bochv 04 caMor
noqeTKa H>eHor caMOCTa^iHor jKHBOTa pe.nirno3He 6op6e 11 u,e./ia 6ocaHCKa iiCTopuja cBe 40
4pyre no./LOBHHe XIV Bet;a caMO je MOHOTOHa
6op6a npoTHB ocBajaHKiix TejKitH Yrapcite 11
nancKe Kypnje, nyHa yHyTpaniBbiix Bepcmix
i;.pH3a H3 kojhx OHa HHKaKo mije iiaiaanaa.
IlancKa Kypnja HHJe miKaKO 6ha& Bo.tHa
4a HanycTii CBoje npe reH3HJe Ha 3ei&$>e Koje
cy joj y VIII Beny, no BbCHOM yBepen>y 11acn.iHO 11 HenpaBeAHO 6iiyie cvreTe. Ca^a, Kaa
je yc^e4 KpCTaniKiix paTOBa 11 113 4pynix
V3pOKa yTHuaj nancKii ojaqao 11 no^eo 4a ce
ninpn, pa4iwe cy CBe 4apoBHTHJe 11 eHeprnqmije
nane Ha TOMe 4a noBpaTe nancKOJ B.iacTii
Ba.ntaHCKO IIo./iyocTpBo, oco6hto 3ana4Hy noaoBHHy BberoBy 4ar;.ie seMii>e, Koje cy BehiiM
4e^ioM 6iLie y panmoj 11 6ocaHCKoj 4p>KaBii.
t

A pa3.iora 3a HHTepBeHHHJy, oco6iito y

Bochh, HHJe 6llAO TeiHKO HahH.
Ycaqa CTa^iHor CHajKHor 11 yKpuiTeHoryTiiuaja HCTOKa 11 3ana4a y 3eM.t>aMa 11 noKpajnHasia, y KOJHMa je cpncKii Hapo4 CTaHOBao,
611.10 je BepcKO niiTaBbe y cpncKOM Hapo4y

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

17

roTOBO yBeK b^ao aityTHO. Jep o cpncKe 3eM.>e

npeB./iacT y ttiiivia 04 yBeK ce 6opn./La pnMCKa
h uapHrpa^CKa ijpKBa, a xpnuihaHCTBO je y
obo 406a join yBeK MOJK^a 6am 36or Tora
h.ih 6ap 11 crora, koa Op6a 6ylao bi^ao c/ia6o
ii

y rBpi)eHO.
r

XpnuihaHCTBO je HCTHHa 6h.zlo y cpncKHM

Beh oa ^oe/ra BpeMeHa ^pjKaBHa
Bepa &aii je join yBeK 611^10 y cpncKOM Hapo^y AOCTa npHCTa^LHua c rape Bepe, Koja je
cbojom CTapiiHOM ii o6pe^HMa Be3HBa^ia 11 npnB.ia^n.ia cBe KOHsepBaTHBHHje ejieMeHTe. 4 a
ce CTapa Bepa TaKO Ayro OAp}KH, MHoro je
AonpHne.ia h noMeTH>a Koja je HacTa^ia y cpnckhm 3eM^>aMa y xpninhaHCKOJ npKBeHOJ oprauito je 04 BpeMeHa
HHsauHJn, 36or Tora
Ha BpeMe Han3MeHHe pHMCKa h uapnrpaACKa
HpKBa Ao6HBa^a npeB^acT y BehHHH cpncmix
3eMa,ta. 4 0K j e y 3anaAHHM cpncKHM noKpajimaMa 6ho yBen jann yTHuaj PnMa npeB^a^iiBao je Ha HCTOKy BH3aHTHCKH yTHii;aj. Taj
CTa^iHii ABOJHii yTiiuaj ca bchhthm noMepaiteM
rpamma CBaKano Hiije yBehaBao 6poj npncTa.uina xpHHihaHCKe ijpKBe y cpncKOM Hapo^y.
Ha TaKO Heo4pel)eH Hecpel)eHHHecHrypaH
TepeH Met)y Cp6nivia y pe^Hrno3HHM CTBapHMa,
40111.1a je HOBa ceitTa,
6oroMH^cr:a
Koja je
Beh npe Tora 610a yxBaTH^ia KopeHa y ByrapckoJj na o^aT^ie y obo Ao6a none^ia npo^npaTii 11 y cpncKe 3eM^be HanniaB Ty Ha b^ao
noro^HO seM.MHiTe. IIpocTa h jacHa y cbojiim
npiiHunnHMa ca MHoro KOMyHHCTHHKtix h aHapxhctiihhiix npHMeca
6oroMH^iCKa jepec ce y
,^p3KaBaMa
;

HCTOPHJA BOCHE n XEPH,ErOBHHE

18

CTAHOJEBMR

CT.

obo 406a paniHpii.ia jaKO n y PaiiiKoj

Bochh.

11

Ka4a je HeMaita y PaniKOj yHHHiTiio 60roMH^CKy jepec, 0Ha je Hain^ia yTOHiiniTa \

Bochh, r4e je, s6or Hecper)eHiix Bepcmix npn.iHKa, yxBaTH^ia jaita

KOpeHa, yTima^ia jaKO Ha

pa3BHTaK cpncKora Hapo^a 11 Ha cy46iiHy 60caHCKe 4p}KaBe h ca H3BecHHM npeo6pa>KaJHMa

no4 yTHuajeM 4pynix Bepa 11 npnaBa, 04p}Ka.ia
ce TaMo 40 Kpaja caMocTa^iHor JKHBOTa.
MojKAa je 6ain TaKO BepcKO CTan>e y cpnckhm 4pJKaBaMa pi 6h./lo je^aH 04 y3poKa, hito
je Ha nancKOJ Kypnjn B^ia,zi,ayio MHHLt>eifce 4 a
ce cma, y pa^y Ha noBpahaEby cBora npaBa,
cBoje B^iacTH h CBora aBTopHTeTa Ha Ba^iKaHy,
He MOJKe oc./10hhth hh Ha je4Hy cpnciiy 4p}KaBy. Ha Kypnjn je y to 406a 611.10 0B.aa4a.1o
yBepeite, 4a he ce cpncKH Hapo4 mohh Bpathth y KpH^io KaTO^H^Ke iiipKBe caMO noMohy
Koje CTpaHe 4p?KaBe Koja he opyraaHOM ch.iom
npHMOpaTH cpncne 4p>KaBe 4a npiiMe KaTO.mu,H3aM. HajnpnpoAHHJe je 611.10 tom npiMHKOM
npBo noMHHLZbaTH Ha YrapcKy, Koja je 611.1a
o^aHa i;aTO,iHiiH3My h nancnoj Kypnjn, a Koja
je HMa^ia 40CTa cHare 4a pa^H Ha ocTBapeH>y
thx n^aHOBa, thm npe hito je 11 caMa HMa.ia
II
ApJKaBO - npaBHHX H nO./lHTHHKHX II eKOHOMhhx npeTeH3Hja Ha Hene cpncne ptpajeBe.
Tatto cy YrapcKa 11 nancna Kypnja 6n.ie
ynyheHe je^na Ha 4pyry 11 HaiH./ie ce 04 Kpaja
XII Bena, Ha Ba.iKaHCKOM IIo.iyocTpBy Ha hctom
noc^y: o6e cy XTe,ie 4a noKope cpncKH Hapo4
11
4a ocBoje cpncne 4p>KaBe YrapcKa no.m?

HCTOPHJA liOCHE H XEPI^ErOBHHE

thhkh nancKa nypnja BepcKH. rio^io^Kaj cpncKora Hapo^a 6ho je y raj Max Bp^io TeraaK.
Ca^a je, nope4 6op6e nporaB Bn3aHTHJe, Tpe6s,ao cTa./iHo 046njaTH join h KOM6HHOBaHe
Hana^aje 04 cTpaHe YrapcKe h KaT0./LHHH3Ma.
Th Hana^ajn cy y noje^HHHM MOMeHTHMa 6ivui
oco6hto jaKH y Bochh. CTora cy cpncKH B^ia4aon,n y o6e cpncne 4pJKaBe, h y PaniKoj h
y Bochh, Mopa^iH 04 Tora BpeMeHa CTa^iHo 4a
ce noBHJajy h 4a, y 406a Be^HKe onacHOCTH,
^HHe ycTynne nancKoj Kypujn, 4a He 611, s6or
OTnopa KaTo^iHi^HSMy, 40Be^H y mrraH>e no^HTH^Ky He3aBHCHOCT cbojhx 4praaBa. Jep je
6op6a, Kojy je YrapcKa B04H^ia y cpncmiM
3eM^>aMa 3a KaTO./LHHHSaM, 6n^ia caMO H3roBop
npaBa HaMepa Ma^apcKHX Kpa^beBa 6n^ia je 4a
no.ziHTH*iKH noKope cpncKH Hapo4.
y noc^e4Hoj 4eceTHHH XII Bena 6ocaHCKH
6aH Ky^iHH 6ho je onryjKeH 1:04 nancKe Kypuje
4a Tpnn h no4pJKaBa 6oroMH,ie, a YrapcKa je
6n^ia roTOBa 4a ra, y HMe nanHHo Ka3HH 36or
Tora. Ky.iHHy je, HCTHHa, nonL/io 3a pyKOM 4a
3a OBaj Max otk/lohh onacHOCT, a^in ce nnaK
ycKopo noKa3a^io, niTa je npaBa reH4eHnHJa
yrapcne no^HTHKe. Mat)apnMa je 6wao iviaBH0 4a
ocBajajy, na Ma r4e. TaKo HaMecHHK yrapcKH
y XpBaTCKOj h 4aAMaHHJH, AH4pnja, Hana4He
y npo^ehe 1198 ro4- Ha XyM, kojh je 6ho no4
PamKOM, h ocbojh ra. To je 6ho npBH Rkt
hito ra je Yrapcna y^HHH^ia y npaBijy cBoje
HOBe no^HTHKe npeMa cpncKHM 4p?KaBaMa. Oh
je jacHO noKa3ao ocBaja^Ke Te^ite yrapcite
11 npeMa
PaniKoj, a 4a je Yrapcna Te^KH^ia 3a
;

2*

20

CT.

Bochom, to

O^Max

CTAHOJEBH'll

Beh 4aBHo

je

noc/Le ocBojeiba

611^0

11

cyBnnie jacHO.

XyMa aouiao

je iiCTiiHa

40 HecyiVLacHna H3Met)y AH4pnje 11 H>eroBor

6paTa EMepHKa, a.in to cpnctiHM AptftaBaMa
Hiije MHoro KopHCTH^io, jep je 6am y to 406a
je^aH cpncKH npe reH4eHaT no^eo pa^HTH 4a
noMohy YrapCKe h nancKe Kypnje 4oi)e Ha
npecTO y PaniKOJ.
HajcTapnJH HeMaifcHH chh, Byp;aH HaMechhk y 3eTH jaBHO je 6ho nancKOJ Kypnjn, 4a re
r

y Bochh jaito

paniiipH^ia

6oroMii^iCKa

jepec.

YinaB Ha Taj Ha*nm y Bo^y nann 11 40Ka3aB

cBojy npHBp>KeH0CT KaTO^iHu,H3My, BynaH ce
Morao Ha4aTH 4a he My 11 nancna nypnja 11
YrapcKa, kojoj je oh 6ho Bo.taH npH3Ha ni
BpxoBHy B^iacT, XTeTH noMohn 4a npoTepa cBora
6paTa OreBaHa h 4a 3ay3Me npecTO y PaniKoj.
BHAehu KaKo ce pa4H h niTa ce cnpeMa
npOTHB H>HX hh CTeBaH HH Ky.lHH HHCy XTe.lII
AonycTHTH 4a hx 4,oral)aJH H3HeHa4e. Ohh cy
eHepniHHo pa4H.1i! 4a ocyjeTe aKnnjy cbojiix
HenpnjaTe.ba. Ky^iim ce o6paTHO nann 11 113jaBHo je CBojy totoboct 4a HanycTH 6oroMH.ici;y jepec, Kojy je 40 caAa, KaKo je oh TBp4iio
caMO y 3a6^iy4H ncnoBe4ao CTeBaH je mo.iiio
04 nane Kpa^seBCKy KpyHy, o6ehaBajyhn, hhpaBHO, npH3HaHoe nancne cynpeMannje. liana
HHoheHTHje III 6ho je Bo^aH 4a Hcnymi rae.be
h Ky^iHHy h OreBaHy. 04a3BaTH ce h>hxoboj
H^e^bH H y^HHHTH HITO OHH Tparae, 3Ha^H.10 je
3a nancKy Kypnjy nocTnhn noTnyH ycnex.
Ky.iHH ce cBenaHO 04pei;ao 6oroMH.icKe
jepecH, npiiMHo je KaTo.uiHKy Bepy 11 npii3Hao
?

HCTOPHJA BOCHE H XEPUErOBHHE

21

yrapcKy BpxoBHy B/iacT (1203 roA.); Tano je

cnacao cboj npecTO. OreBaH je Mef)yTHM 6110
ii3ry6no npecTo a./m je y6p3o cy36no ByKaHa,
11 He caMo noHOBo
3aB./iaAao PaniKOM, Hero je
KaA cy y YrapcKoj HacTaAe yHyTpaniEbe i;pH3e
ocbojho h XyM.
Me^yxiiM ce, ycnopo noczie Tora, 6oroM.nACKa jepec one r 6n./ia pamnpn^a y Bochh h qaK
ce o^aT^ie no^e^a ninpnTH no jy^KHOj YrapcKoj,
no XpBaTCKOj h IIpHMopjy, a o^aT^e nai; h no
ceBepHOJ MTaviHJH n jyjKHOJ OpaHijycKOJ. IlancKa Kypnja je yazieA Tora HapaBHO 6n^ia npnMopaHa 4a oneT o6paTH naJKHby Ha npn^iHKe
y Bochh. YBepeH 4a ce y Bochh y6et)eneM
Hehe y TOMe npaBijy mohh nocTHhn HHKaKaB
pe3y^iTaT mh 6ap He CTa^iaH h TpajaH, nana
ce peniHO 4a ynoTpe6n HacpL/iHa cpe^CTBa.
To^. 1221-2 no3HBao je nana HapoAe y EBponn
Ha KpcTaniKH paT npoTHB BocaHaua. Aak ce
tom nariHHOM no3HBy Hnje totobo hhko OAa3Bao.
O^ynieB.zbeBba 3a KpcTaniKH pa r Hnje Biinie
6h.po Kao HeKa4a je^HO CTora, hito je pe^inniosHO o^ynieB^beBbe y onniTe 6h./lo nonycTH^io,
Apyro, cneu;HJa^HO 3a paT npoTHB BocaHaua,
11 CTora,
hito raj pa r Hnje AaBao HHKaKBa hsr.ie^a Ha MaTepnja^iHy ao6ht.
Bn^ehH A,a oa KpcTaniKor paTa Ha Taj
Ha^HH Hehe 6hth HHHiTa k&ao^kvl apxnennckoh ce noHy^H nancKoj Kypnjn, a& oh caM
noBe^e KpcTaniKH paT npoTHB 6oroMH./ia y
Bochh, ano nana H^eMy noA-POJKii 6ocaHCKy
npKBy. IlancKa ptypuja je pa^o npnxBaTii./ia
OBaj npe^.ior. A^h je Ka<io*iKPi apxnenHCKon
;

22

CT.

CTAHOJEBHTt

6p3o yBH^eo 4a je ./laKine 4aBaTH o6ehan>a,

Hero hx BpniHTH, na je OKvieBao 4a not)e Ha
BocaHu,e. Ka4 ra je nana eHeprtnrao no3Bao,
4a ncnyHH CBoje o6ehan>e (1225 ro4.), oh
CTynn y nperoBope ca ynpaBHHKOM CpeMa, 4a
Baje^HO not>y Ha BocHy, a4H h th nperoBopn

HHKaKBa

Hiicy 40He^iH

Ka4 cy 6oroMUAii

pe3y./iTaTa.

BH4C/LH,

,4a

je KaToyiH^KOj

HeMoryhe 4a 3a raj Max Ma niTa npe4y3Me npoTHB h>hx, ociiahab. cy ce jano 11

40611./LH caMonoy3AaH)a. Ohh cy, Ka4 cy y Yrapckoj HacTa^iH Hepe^H (1232 ro4.), 36ai;ioH ca
npecTO^ia Ky^iHHOBa cHHa CTeBaHa, no cboj
npnyinuiH CTora, uito hm oh HHje 6ho 40CTa
cnrypaH
a 3a 6aHa H3a6pa^n HnHOC^iaBa.
IlancKa je Kypnja CTora joni miiB&e HacTa.ia
4a ncKopeHH 6oroMH^ie y Bochh. HcTpara, noja
je no Hape46n H3 PnMa n^yhe roAHHe H3Bpr

u,pKBii

meHa y Bochh,

noKa3a^ia je 4a je KaTO^inn,H3aM

He caMO 4a
Hiije HnuiTa ypal)eHO 3a ninpeH>e KaTO^iHHKe
Bepe, He caMO ,4a je H3ry6^>eHO h oho dito
je Ben 6h./lo CTe^eHO, Hero je n caM KaTO.iHMKii
eiiHCKon y Bochh, noa/iaH H3 PnMa 4a cy36HJa
6oroMH^icKy jepec h 4a nrapn KaTO*iHHH3aM,
6ho npnniao 6oroMH./iHMa. V PnMy cy 36or
Ta-KBor CTan>a CTBapn 6h*/lh BipAO .tyTH. HeKO
je Mopao 6hth KpnB 36or Tora h Taj KpiiBau,
Tpe6a./io je 4a 6y4e KajKH>eH.
Ha nancKoj Kypnjn cy Hani.iH, 4a je 3a
rai;o onaJHo CTaite KaTO.iiiHKe n,pKBe y Bochh
HaJBHine KpiiB 4y6poBaHKii apxnenncKon. Oh
je Mopao 3Ha rn npn^HKe y Bochh, jep je Bochr,

Taio 6no y

bj)ao pl)aBOM CTany

HCTOPHJA BOOHE H XEPIpTOBHHE

28

no cboj npn./iHHn 04 XII Bena, cna4ajia y H>eroBy ijpKBeHy jypHC4HKHHJy

a HHJe HHiHTa
npe^yseo npoTHB Tora. Cxora je 4y6poBa*iKH
apxnenHCKon Ka}KH>eH BocHa je 04y3eTa 04
na je 4aTa Ka^io^KOM apxnenncKony,
tt>era
kojh je Beh o^aBHO pa^no Ha TOMe 4a 4o6HJe
BocHy.
BaH HnHoc/iaB, y HeBOJbH, jep My je ca4a
3anpeTH^ia onacHOCT h 04 YrapcKe, npncTaHe
4a ce cnopa3yMe c nancitoM KypnjoM h 4a joj
ce no4 tiHHH. A*zlh *ihm je Henocpe4Ha onacHocx
04 YrapcKe npouL/ia, npeKHHe HnHpc/iaB nperoBope. CTora nana oneT no30Be xpnnihaHe
Ha KpcTaniKH paT npoTHB BocHe.
KpCTaniKii pa r npoTHB 6oroMPMa y Bochh
BoI)eH je ca4a oko neT ro4HHa c npoMeHJbHBOM
cpehoM. y no^eTKy cy KpcTanin BojeBa.01 6e3
ycnexa, a^ii i;a4 Mat)apn 3a4o6njy 3a ce6e
ycopcKor KHe3a Ce6iic/iaBa cHHa 6aHa OreBaHa, kojh je raKol)e XTeo 4a 4o6nje BocHy,
OH4a ce cpeha onpeHe h Mat)apH Ha4B./ia4ajy,
na nomTO cy caB.ia4a./LH BocaHije, npo4py 11
y XyM h noKope ra (1237 ro4.).
Ca4 je no^e^ia KaTo^n^Ka ujjKBa eHeprii^Ho pa4HTH 4a HCKopeHH 6oroMH./LCKy jepec,
a 4a yTBp4H KaTO^Hu,H3aM y Bochh. IlancKa
Kypnja h K&Aomin apxnenHCKon cTa^in cy 04Max
c.iaTH 40MHHHKaHi;e y BocHy, 3H4aTH ijpKBe h
MaHacTHpe h no4H3aTH TBpt>aBe 3a 046paHy
KaTo^iHHKe Bepe. Aah je cBe to m&ao Kopncthjio. Ten hjto je yrapcna Bojcna othuiab, 113
BocHe 4nrHe ce HnHocyiaB ca BocaHHHMa 11
no^He oneT 6op6y npoTHB KaTOJiHHHSMa 11
,

CT.

CTAHOJEBHT*

B^acTii, a Kpa^b Baa^ncaaB npoApe

y XyM ii ocbojii ra. Yrapcica, saysexa <uMax
3a tiim Ha 4pyroj CTpaHH, mije Moivia 3a oBaj
\iax HiiiiiTa npe,a,y3eTH npoTHB Bochc.
HiiHoa/iaB je ca^a 6ho c/io6o,4aH 11 HesaBiicaH; oh je (1240 ro^.p/lOHiao y fift&pOBHjiiZ

yrapct;e

AputaBa HHHocnaBybeBa oko 1240 roA

yroBopno ca 4y6poB iaHHMa, kojii cy y tq

406a 6uah y 3aTerHyTHM o^HOCHMa ca paniKiiM
Kpa^beM B./LaAna/iaBOM, caBe3 npoTHB PauiKe.
HiiHoc^iaB ce joni 6ojbe yTBp^no na npeCTGviy, Ka^ cy 1241 ro4. TaTapn yAapii.ui Ha
YrapcKy h npera3M.iii je. Kpa.b Be.ia IV no6enne ncnpe^ Ta rapa y ^ajiMauifjy^ a ohii
i

ii

HCTOPHJA BOCHE H XEl>UErOBHHE

y>KacHO onycTOine ue.iy 3eM^>y. YrapcKa je

TaTapcKOM Haje340M 6n.Aa ^oBe^eHa Ha py6
nponacTH. CaMo je eHeprnnHOM pa^y Kpa.ta
Be^e noHMO 3a pyKOM, 4a cnace YrapcKy oa
nponacTH 11 Aa, 3a cpa3MepHO KpaTKO BpeMe,
noHOBo 4PirHe CHaryn 6^aroc raibe y ^pHtaBii.
A.ih je Tpe6a.zL0 AOCTa Bpe&ieHa, 40K ce Yrapcna
onopaBH^ia 04 TeniKor y^apa a sa to Bpene
yTBpAH^io ce na Ba^iKaHy cTaH>e Koje YrapcKoj
Hiije hhl/lo y panyH. Y Bochh je yHBpcrao cbojv
B.iacT 6aH HiiHoc/iaB, oa/iatbajyhH ce, HapaBHo,
Ha 6oroMH^ie. y 4 a ^ Ma Ui HJ H j e OB^a^a^a aHapxnja. Cn^>eT 11 Tpornp cy sapaTHAH je^HO Ha
Apyro paT Taj y3eo je AOCTa BeAHKe pa3Mepe,
jep cy ca Cn^behaHHMa ck/ioiihah caBe3 h yAapHAH Ha Tpornp AHApnja KHes xyMCKH 6an
HnHOCAaB h nojbHHKa oiiuiTHHa. TeK je 1244
roA- noniAO Be^iH 3a pyKOM A a chaom npHMopa
Cn^behaHe A a ce H3MHpe ca TpornpoM. y hctii
Max je Bc/ia ca bcahkom bojckom 6ho noniao Ha
HimocAaBa. HnHOCAaB je y HeBOjbH nonycTiio
3aXTeBHMa BeAHHHM H Ha Taj HaHHH otkaohho
3a oBaj Max onacHOCT, itoja My je npeTHAa.
Aah ce ycKopo jaBHo y Bochh oneT jap;
noKpeT npOTHB yrapcne h KaTOAHHH3Ma. KaA
je Be/ia IV Aomao y cyi;o6 ca <J>piiApnxoM II
aycTpPicKHM (1246 roA.)? 6oroMHAn y Bochh
oneT AnrHy rviaBy. CTora je eniiCKon 6ocaHCKii
Tparapio noMohn oa nane m\ sajeAHO c Kpa.beM
r

Be.ioM, moawo nany A a 6ocaHCi:y npKBy Ae3>HHIITHBH0 UOAAOWM Ka^lOHKOM apXHenHCKOUV,

HaAajyhn ce A a he oh mohh cHajKHo 6paHHTH
KaTOAiiHii3aM y Bochh. flan a je oneT nosBao
;

26

CT.

OTAHO.TEBHT,

h Ka^io^Kor apxiienncKona h i;pa^>a Be^iy Ha

KpcTaniKH pax npoTHB BocaHaua. Aau je n
Taj no3HB ocTao 6e3 ycnexa (1247 ro4.|.

HuHOC^aB ce Me^yTHM c npaBOM 6ojao,

4a nnaK mojkc 3a H>era HacTaTH onacHOCT c
Te cTpaHe. Orora ce oh, HacKopo noc/ie Tora,
caM o6paTH nann nncMOM, y KOMe je TBp4iio,
4a je oh, 04 KaA je npnivrao KaTO^H^Ky Bepy,
6ho 4o6ap KaTO^iHK, 11 4a je caMO pa^n 046paHe cBoje 4pjKaBe 04 HenpiijaTe^Ba, npiiMao
noMoh 04 6oroMH^ia. liana Ha to Hape4n
Ka./iOHKOM apxnenHCKony 4a ocTaBH 3a ca4
HnHOc/iaBa Ha Miipy.
MnpaH 04 KaTo.ziHHKor roiteiba, HnHOC/iaB
je ca4a Morao 4a o6paTH BHHie nanufce ynyTpaHiH>eM K0HC0^iH40BaBby h cHajKeity CBoje
4pataBe. y to 406a CK./Lonno je oh TproBHHCKii
yroBop ca 4y6poBHHi;oM h yje4HO caBe3 npoTHB
painKor Kpa^ba Yponia.
Ka4a je 6aH HuHociaB yMpo (oko 1250 ro4.),
nacTa^ia je H3Mel>y H>eroBiix pol)aKa 6op6a o
B^iacT. Ochm Tora, y3e./ia je y Bochii Maxa 11
orop^eHa 6op6a H3Mel)y ksltoauksl 11 6oroMioa.
To aHapxHHHO cTaBbe 4a.io je noB04a Kpa.ty
Be^in 4a y4apn Ha BocHy. OcTaB.teHa caivia
ce6n a pa3pHBeHa 11 oc^ia6^eHa yHyTpaniHbOM
6op6oM BocHa je 6pso no4.iervia (1254 rojj.
Tom npn^HKOM noKopno je Be.ia 11 XyM, aau
je Kpa*/b yponi, Beh noc/ie KpaTKor BpeMeHa,
oneT BpaTHO XyM no4 cBojy B.iacT. 4 a 011
BocHy 3a cBa BpeMeHa .laKHie 04pjKao y noKopHOCTH, Be,ia no4e./iH BocHy Ha 4Ba 4eaa:
04 ceBepHiix KpajeBa Ha^HHii 3ace6Hy o6.iacT,
?

HCTOPMJA ROCHE

IT

XEPUErOBJiHE

27

kojom je Tpe6a^io yBeK 4a ynpaB^tajy yrapc-KH

HaMecHHu,H' a y jy>KHOj Bochh ocTaBH AOMahe
6aHOBe 4a ce ivty^e y ikmhth*ikom h pe^Hnio3hom xaocy, kojh je TaMo B^ia^ao. y hcto
406a o6pa3yje Be^a, 3a 046paHy 0,4 PaniKe h
04 BocHe, 3ace6Hy BojmmKy o6.*acT Ma^BaHCKy
6aHOBHHy, Kojoj cy AouHnje (1263 ro.4.) npii;

ApwaBa AparyTMHOBa.
na^a./ie h Hene o6^iacTH 6ocaHCKe a noHeKa^
h CpeM h BpaHH^eBo. Ka^a je Kpa./b 4p alT THH
3axBayino Ha npecTCKiy (1282 ro4.), ao6ho je,
Hacitopo nocie Tora, 04 cBoje TaiiiTe Ty Man;

BaHCKy 6aHOBHHy kojoj je nocie npn,a,py}KHO

ceBepo-Hcro^HH ^eo BocHe.

11

yrapcp;a je MefyyTHM y noc^e^iboj ^ece6n.ia 3ayseTa 4HHacTH T oaiM

thhh XIII Bena

28

CT.

CTAHOJEBHlx

6op6aMa h rpat)aHCKHM paTOBHMa kojh cy

uapajHcaiH CBy cHary ApjKaBHy h Hapo^Hy,
TaKO 4a je Yrapcita, y Taj Max 6n^ia Hecnoco6Ha Ma 3a t;aKBy 036HBHHJy aKunjy cno.Ba.
3a Bpeivie Te 6op6e y YrapcKOj ocHajKHO ce
jai:o xpBaTCKH 6aH IIaB.Ae IUy6Hh h H>eroBa
6paha; oh je 1298 ro^. saB^a^ao h Boghom, kojv
je a&o Ha ynpaBy cbom cimy M^a^eHy.
,

Ka^a

yMpo Kpajfe 4p alT THH (1316 rca,.'),

Mn^yTHH 3ay3eTH H>eroBy j,pjKaBy. A./lh cy y to ,406a npn^HKe y YrapcKoj
6iiAe Beh AocTa cpe^eHe, a Ha yrapcKOM npe-

x reo je
r

je

Kpa./b

ctoaj ce^eo je no4y3eTHii h h3ap;kbhbh Kap.10

Po6epT kojh HHJe ./laico HanyraTao npaBa 11
npeTeH3HJe yrapcKnx Kpa/beBa. Oh je h MilivTHHy ocnopno npaBO Ha 4p ar y H0B y ApjKaBv
h 3ay3eo je OpeM h C/iaBOHHjy; Mn.iyTHH Mel)yTHM MnaK 3ay3Me BpaHnneBO h MaHBy ca
Beorpa^oM.
KpajeBe 4p ar y TIIH0Be Ap^ase y Bochii
3ay3eo je M^a^eH IIIy6Hh, kojh je Hac.ieAHO
cBora oua IlaB^ia (f 1312 ro^.)- naB.ie IHyonh
je 6ho y saBa^n ca 3HaMeHHTHM B^acTe.iHHOM 60caHcitHM CTeBaHOM KoTpoMaHOM 3eTOM Kpa.ta
4paryTHHa &avl ce M^a^eH c ibhm H3MiipH, a
k&A CTeBaH KoTpoMaH yMpe oH^a M.iaAeH 4a
EocHy Ha ynpaBy iteroBOM cHHy CTeBaHV KoTpoMaHHhy. KaKo je CTeBaH y to Ao6a 6110 joni
Ma^io^eTaH, ynpaB^ba^ia je 3a H>era H>eroBa
?

MaTH Je^iHcaBeTa khh 4p ar y TIIH0Ba

Aah je Be^iHKa Moh M.ia^eHa Illyonha
H3a3Ba^ia npoTHB H>era caBe3 cbhx ohiix kojh
cy ra ce 6o]&aii h kojh cy My 3aBiue.n1.
-

HCTOPMJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

TaKO

cy

29

ce npoTHB ttera yApy?KH./iH

6paT IlaB.ie
KypjaKOBHha.

11

MohHa

xpBaTCKa

H>eroB

nopOAHua

HaroBapaita npn4py>KII HM Ce H tUTHheHHK M^aAGHOB 60caHCKH 6aH CTeBaH KoTpoMaHHH, Te ohh cbh
saje^HO y^ape 1322 roA. Ha M^a^eHa h HaA6njy ra.

Ilocyie ^yjKer

Ma&azh

Kapay Po6epTy

ce o6paTH

3aTpa>KH 04 H>era noMoh aaH ra Kap^io

yxBaTii h BaAp^KH koa ce6e 40 cmpth 3aA0Bo.taH niTO ce Ha TaKO a&k Ha^HH onpocTiio
HOBeKa, kojh My je Morao 6hth onacaH. H y
XpBaTCKOJ je y to 406a 6ho rpat)aHCKH paT
y jeny; Tano cy noje^pme MohHe nopOAHne
paTOBa^e h Met>y co6om h npoTHB Kap^ia Po6epTa y4py>KHBHiH ce ca MaenHnHMa, KoJHMa
je Ta npiMHKa 4o6po AOHL/ia Aa ce yTBp^e Ha
4a.iMaTHHCK0j o6a.in.
Ka^a je Kapyio Po6epT ype^no cTBapn y
YrapCKOj, no^eo je pa^prrn Ha TOMe 4a caBaaAa
XpBaTCKy 11 4a HCTiiCHe H3 4a.iMaiiiiije MaeTa^ny Peny6^iHKy. Pa^ehn Ha TOMe, Kapao je
TpavKiio noMohn 11 04 6ocaHCKora 6aHa OreBaHa
KoTpOMaHHha. EbeMy je Kap.io, i:aA je yxBaTiio MaaA^Ha IUy6Hha Aao totobo ijeay BocHy
Ha ynpaBy. CTeBaH je 36or rora 6ho 3axBaaaH
Kapay h noMarao My je y 6op6n h npoTHB
xpBaTCKHX Be^HKauia h npoTHB MaeTaHKe Peny6.iHKe. Oh je to hhhho oco6hto cTora, hito
je tom npn./LHKOM Morao, Ma h nocpeAHO, Aa
y3Me y^einha y pemaBaH>y xpBaTCKHX 11 AaaMaTHHCKHX CTBapn. A./ih je CTeBaH KOTpOMaHHh
y to Ao6a nocTHrao joni jeAaH BeyniKH ycnex.
3a BpeMe AHHacTiiHKor paTa kojii je HacTao
ii

30

CT.

CTAHOJEBHR

y PaniKoj noc/ie cmpth Kpa^ba MnAjTima,, Hanao

je OreBaH Ha XyM, kojh je oa 1170 roA. 6ho
ca Bp^io He3HaTHHM npeKii^HMa CTa^iHO. hoa
PaniKOM h ocbojho ra (1324 roA.)y to je BpeMe nancna Kypnja oneT noHe./ia eHeprHHHHje paAHTH y Bochh.
Oa cpeAHHe XIII BeKa HHje y Bochh cKopo HHniTa
pal)eHO npOTHB 6oroMH^a Te cy ce ohh TaMO
onex AOCTa ocHajKii^n. OH^a je h npaBoc/iaBHa
Bepa yxBaTH^ia y Bochh ja^a KopeHa. H 6aH
CTeBaH KoTpoMaHiih 6ho je npaBoc/iaBaH h Ma
Aa je nana eHeprn^mo pa^no Ha TOMe Aa ra
HaroBopn waii HaTepa Aa ocTaBH npaBoc/iaBJbe,
nnan je ocTao HBpcT y Bepn, MOJKAa H3 CTpaxa
oa npoTHBHima KaT0^HH;H3Ma kojh cy Hayia3II.lII
oa/LOHua y PaniKOJ.
TaMaH je nancKa Kypnja XTe./ia Aa npe?

Ay3Me eHepriiHHHJe Mepe npoTHB 6otomiiar n

npoTHB npaBoc/iaBHHX y Bochh, KaA no^e pacnpa H3Mel)y KaTo.iHHKHX t:a^yl)epa AOMiraHKaHaua h 3>paHbeBau;a oko Tora, kojh oa h>hx
iiMajy npaBa Aa paAe y Bochh, Te Ta pacnpa.
Koja je Tpaja^ia BHHie roAiiHa, OHeMoryhif rotobo CBaKH paA KaTo./niHKe nponaraHAe. 3a to
je BpeMe 6oroMiMCKa jepec no^e^ia jaKO Aa
ce innpn, He caMO no Bochh h XyMy, Hero n
no XpBaTCKOJ n ^a.^Mamijii.
IlAyke Aenemije 6ocaHCKe HCTopnje ncnyHoeHe cy totobo cTa^moM 6op6oM.
CTeBaH KoTpoMaHHh je KaA je Ha yrapcKii
npecTo Aomao chh Kap.ia Po6epTa, ylyABiir
6ho ck/ioh Aa npHCTynn caBe3y
(1342 roA.)
npoTHB YrapcKe, kojh 6h o6pa30Ba.ni M.ienn.
?

HCTOPHJA EOCHE H XEPIJErOBlIHE

31

PaniKa, xpBaTCKO-4a.iMaTiiHCKii BciMKainn h

BocHa. Aaii 40 Tora caBe3a Hiije 401H./10, a
./Ly4Biir je tojlhko ocHa>KHo yrapcKy, 4a ce
Morao ycnemHo 6opHTii 11 npoTHB 6yHTOBHHKa
y XpBaTCKOJ h npoTHB M^eTana.
IIope4 Te^H>e 4a caB.ia4a ycTaHan y XpBaTCKOj h 4a HCTHCHe JVLie^nhe 113 4 a ^ Mai^ HJ e
XTeo je ./ly4BHr h 4a cKynn uapa 4yniaHa, jep je
Moh BberoBa Mor./ia nocTaTii onacHa no Yrapcny. Ka4 je CTeBaH KoTpoMamih, kojh ce Beh
6110 40HeK./ie aHrajKOBao 3a caBe3 ca PaniKOM
h M./ieHHMa npoTHB YrapcKe, BH4eo, Kano ce
>

uap 4y maH

HanycTHO je cacBHM Mncao

PaniKOM 11 npninao je Ha CTpaHy
^ly4BiiroBy. To4. 1344
1348 B04HO je ./Ly4BHr
6op6y ca xpBaTCKHM BC/iHKaniHMa 11 M./ieTa*iKOM
Peny6^iiiKOM. y toj 6op6n y3iiMao je BehnHOM
y^eniha h CTeBaH KoTpoMaHnh, wavl i:ao caBe3HHK yrapcKH uau Kao nocpe4HHK. HanooieTKy je, y3 40CTa Be^HKo y^einhe OreBaHOBO,
4011L10 40 npHMHpja H3Mel)y yrapcne h M./ie~
Tana Ha ocaM ro4HHa.
y to 406a no^eo je nap ^ynjaH TpajKHTH
04 CTeBaHa KoTpoMaHHha 4a My BpaTH XyM.
IIoc./ie 6e3ycneHiHiix nperoBopa o TOMe, nap
JjniaH Hana4He Ha XyM. BocaHCKa Bojcna je
6H ia HCTHHa cy36njeHa, a^n 4y maH unaK CBojy
HaMepy HHje nocTnrao, XyM HHJe ocbojho. 3ay3eT noczie Tora 40 cBoje cmpth Ha 4pyniM
CTpaHaMa, 4y maH ce na xyMCKO nirraEbe HHje
och./lho,

o caBe3y ca

BHHie Bpahao.

3*2

CT.

III

CTAHOJEBHH

BocHa Ha BpxyHity CBOje notn.

Apyroj no^iOBHHH XIV Bena BocHa je

AOHMa 40 BpxyHua CBOje moKh. Oja^a^ia y
CTa.iHHM 6op6aMa 3a cBojy cao6oaj 3a nocieAHbiix 4Be CTOTHHe roAima, BocHa je y to 406a,
oco6hto s6or noBO./bHor Met)yHapoHor no.10jKaja
Moivia CBojy CHary ynoTpe6.BaBaTii 11
Ha npoiirapeBbe ApjKaBHiix rpaHHna. EKOHOMna
;

CHara ApraaBHa 6n^ia je Beh ^ocTa Be.niKa, a

noje^HHH <&ey4HH rocno^apH hiicy join 6n.in
trko jaKH 4 a 6h moivlh B0411T11 no.iiiTiiKy i-ia
CBojy pyKy h pa^HTii Ha CTBapan>y 4p>KaBe y
7

4p>KaBH. Ila nnai; je CHajKenbe 4pJKaBe hhi.io

TeniKO h cnopo. Tpe6a.io je caB.ia4aTii mhoto
TeniKoha 40K je BocHa nocTa^ia Be./iHKa 4pJKaBa.
3a jKHBOTa uapa 4y maHa Aop; je He>mH>Mhp:a 4pJKaBa Moivia 6hth onacHa 3a yrapciry
11
KpajeBe Koje je Yrapcua Ha jyry ApjKa.ia,
Kpa^b Ay abut je no^pjKaBao 6aHa CTeBaHa KoTpoMaHnha h noc/ie BberoBe cMpTH (1353 ro4-),
H>eroBor Hac^eAHHKa, 6aHa TBpTKa. BocHa je y
to 406a CMaTpaHa Kao paBHonpaBaH caBesmiK
YrapCKe y 6op6n npo niB Pamne 11 M.ieTaKa.
1355
A.ih Ka^a oe, noc^e CMpTH 4y maH Be
ro4.), H>eroBa uapeBHHa none.ia pacna^aTii,
;

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

33

a y to 406a je Beh 6iiao jacHO 4& he h ii3 paTa

ca Myien,iiMa YrapcKa H3ahii Kao no6e4H./iai];
/ly4Biir je cacBHM HSMeHiio CBOje 4p>KaH>e n
cBOJy noyiMTHKy npeMa Bochh oh je XTeo 4a
04 40ca4an>er caBe3HHKa HanHHii noAamiKa.
H3r.ie4a 4a je Tbptko 04Max cxBaxiio HOBy
ciiTyauHJy. Oh je 6pso h 6e3 OTnopa norHyo
rAa,&y yBepeH 4a 611 cBaEH o rnop 6ho 6es?

ycnemaH

(1357 ro4.)Ycaobii, no4 KOJiiMa ce

noicopHTii AjABiiry, 6haii cy

Mopao
BeoMa TeiHKii.
TBpTtto je Mopao npH3HaTH BpXOBHy B.iaCT
yrapcKora Kpa^La Mopao je YrapcKoj yciyniiTii XyM
Mopao je o6ehaTH 4a he nhii ca
BojcptoM y noMoh YrapcKoj, p;a4 ro4 6y4e 6ho
no3BaH 4a he tohhth 6oroMH^ie h, Hanoc/ieTKy,
4a he paAH rapaHipije 3a OBaj yroBop, h./lh
oh caM H4n H>eroB M^at)H 6paT ByK yBeK 6hth
Ha ABopy yrapcKor Kpajba. Ajabvlv je mho/lho
4a he Ha raj Ha^HH iiMaTH K04 ce6e je^Hor
6ocaHCKor npeTeH^eHTa^ itora he yBeK Mohn
ynoTpe6nTH npoTHB 6ocaHcr;or 6aHa ano OBaj
He 6y^e XTeo pa^HTH hito My ce Hape^yje.
RocHa je 4aK./Le 6n^a noKopeHa 11 ymijKeHa, OHa je ca,4a y CTBapn nocTa^ia yrapcita
npOBHHu;Hja. Aaii ^ly^Bnry hh to join HHJe 6iiao
40CTa rpe6a./io je join BHHie noHH3HTii EocHy,
Tpeoa^io je joni 6o^>e ocurypaTH yrapcity B^iacT.
jlyABnr ce CBe 6ojao 4a BocHa joni mije 40CTa
c^ioMHjeHa. CTora je oh o^Max noc/ie Tora
noqeo no46a4aTii 6ocaHCKy BA&cTeAy npoTHB
6aHa TBpTKa. Taj pa4 HMao je ycnexa Hacicopo je n^iaHyo ycTaHan npoTHB TBpTKa, ocoTbptp;o

HCTOPIIJA BOCHE

II

XEPIJErOBHHE

34

CT.

CTAHOJEBHTv

6hto y ohhm KpajeBHMa kojh cy ce rpamrai.m

ca YrapcKOM.
Ka^ je y Bochh n^iaHyo rpat>aHcmi paT 60roMPMH cy oneT ahivih rviaBy. A./lh hh BaacTe.ia,
Koja je noACTaKHyTa yrapcKHM iiHTpnraMa,
ycTa^ia 6n./La Ha TBp n;a hh 6oroujijra, kojh
cy h ca^a Kao h yBeK 3a BpeMe MeTejKa
ycTa^iH npoTHB ApjKaBHe BJiacTH, Hncy hh noMHHLZba./LH Ha to Aa ce noAAome YrapcKoj.
TaKO je ./LyABHr y6p3o yBHAeo, a& he ce ueo
noKpeT kojh je oh H3a3Bao oKpeHyTii npOTim
H>era caMora., na je CTora 6ho npHHyt)eH a&
npoMeHH CBOJy uoahthkj npeMa TBpTKy. Ca^a je
^ly^BHr Aoniao 40 yBepeita, 4a je 3a H>eroB npecthjk y Bochh nnaK 6o^>e ^a yTBp,a,H aBTopiiTeT
h B^acT TBpTKOBy Hero 4a hx no^pHBa 11 o6apa.
CTora ce Ay abut KpeHe Ha BocHy. Kao
noBOA paTy npoTHB BocHe HCTaKao je aKunjy
6oroMii^ia. H3rvLe,4a 4a je AyAmir y obomc noxo^y HMao ycnexa, jep je TBpTKa yTBpAno Ha
npecToay h o6aBe3ao ra ,4a npeAy3Me eHeprn^He Mepe npoTHB 6oroMH.ia. A.111 Ka# je
Tbptko no^ieo roHHTii 6oroMii.ie Hanniao je
Ha jaKy onosHHnjy. B^iacTe^a 6ocaHCKa 611.1a
je He3aAOBO^>Ha, hito Tbptko cyBHHie nonyniTa
YrapcKoj, a 6oroMH*/iH cy 6h^ih orop^emi, hjto
hx tohh. He3a40BO^>CTBO je pac.10 CBe Biinie,
AOK 1365 ro. HHJeAOin./LOAo OTBopeHorycTaHira.
;

Ha

hc/lo HesaAOBo./BHHKa cTaBiio ce Tbptkob

M^ai)H 6paT ByK. Tbptko 6ja^ 36aqeH 11 no6erHe y YrapcKy. Aan ce oh ca bojcp;om, Kojy je

4o6ho oa ^y^BHra, BpaTH o^Max H^yhe roAnne

y BocHy cy36nje ByKa 11 3ay3Me noHOBO npecTO.
;

MCTOPHJA BOCHE H XEPl^ErOBIIHE

35

oco6hto noMohy CBoje

CaB.ia^aB Tano
MaTepe, Koja My je 6n^ia BepaH caBeTHiiK 11
noMara% cBe Henpn^iHKe h HHTpHre, ii yly^BHroBe ri CBoje B^iacTe.ie h CBora M./iar)er 6paTa
Tbptko ce yTBpAHO Ha npecTO^iy. Oh je ca^a
Morao npHCTynHTii pa4y Ha KOHCo^H40BaH>y
caMoj 4p>KaBH h Ha nponinpeEby
ii cHa^KeH>y y
4pmaBHHX rpaHHua.
TBpTKO je npBH 04 cbhx 6ocaHCi;nx B^ia4a./iana caB^ia^ao CBe yHyTpanitbe He3ro4e
oh je npBH otk^iohho onacHOCTH 04 Hana^aja
c no./ba h npBH je B04HO ycneniHe o<x>aH3HBHe
paTOBe. lUaH TBpTKOBa pa^a KpeTao ce y
r^iaBHOM y 4Ba npaBiia.
;

llocie cMpTH uapa Ypoma (2 4eii;eM6pa

1371 voaT? ^ aH Tbptko je CMaTpao, 4a je ca^a
oh, Kao noTOMaK^Kpa^ba 4p ar y THHa je^HHii
;

saKOHHTH Hacyie,4HHK HeMaHbHhKor npecTOe/ia

na je 04 Tora BpeMeHa npeMa TOMe h y^eniaBao
iieviOKynHy CBojy no^iHTiiKy. C 4pyre CTpaHe oh
je noc./ie CMpTii ./Ly4BHroBe (1382 ro4.) Ka^a cy
y YrapCKOj h XpBaTCKOj HacTa^iH Be^iHKii HeMiipii r^ie/i,ao 4a ocbojh 4 a ^ Ma u. HJy h A& H3ai)e
Ha Mope. 4 0K j e 4y maH y npBOM pe^y pa^iio
Ha TOMe, 4a rpaHHue paniKe 4p?KaBe npoMaKHe
Ha pa^yH Bn3aHTHJe h 4a CTBOpn BH3aHTHCKOcpncKo uapCTBO, aotaq je TBpTKO nniao sa
thm 4a Berne BocHy h Panmy y je4Hy 4pJKaBy, a ra HOBa 4p?KaBa 4a npiixBaTH y npiiMopjy Tpa4Hii;iije CTape xpBaTCKe 4p>KaBe. ILziaH
4yniaHOB je Behn ca no^iHTHHKor, Tbptp;ob je
?

Behii ca Hau,iiOHa^Hor rvie4HiHTa.

3*

30

CTAHOJEBHTv

CT.

y BpeMe KaA je Tbptko, noc/ie cmptii

ypoineBe, Ha^HHuo n^iaH 4a Hac^e^ii KpyHy
HeMan>iiha 6ho je Kpa./i> ./LyABiir 3ay3eT 6op6oM
3a no.fcCKii npecTOj na je HanycTHO CBaKH pa^ na
jyry, r^e no H>eroBy MHLQ./beHby, noc/ie cnpTii
4yniaHOBe 3a H>era Hnje BHine 6hao miKaKBe
onacHOCTH. ILiaH Tbptkob 4a oh 3aMemi HeMaEbHHy AiiHacTHJy,
a ocTBapeite Tora n^iaHa
PaiiiKy 611 Mopa^io jaKO oc./ia6iiTH iiau je cacBHM
yHHniTHTH, Morao je caMo 6htii no bo ah AyABHry, KOJHJe TBpTKa CMaTpao 3a CBora njieTBeHHKa. Tom ruaHy TBpTi;oBy o Hac./iet)y KpyHe
HeMaEbHHe mije ce npoTHBHO hh HaJBehn caMoB^iacHH rocno4ap kojh ce Ha TepiiTOpHJH 4yinaHOBe 4p}KaBe 3aTep;ao noc/ie CMpTii ypoineBe,
KHe3 ./lasap. KHe3 ./La3ap h Tbptko cy Ha npoTiiB,
sa cBe BpeMe CBOJe ba&az cMaTpa^H, 4a ce
i-bHxoBH HHTepecu y iviaBHOM HHr^e He ynpniTajy, 4a ce nporpaM ibHXOBa pa^a 11 h>iixobh
n^iaHOBH Mory c/iojkhtii ii 4a cy hhxobii iihxepecH jeAHat:n. Taito je ./la3ap pa^ehii Ha
TOMe 4a cy36nje 11 noKopii B^iacTe^y, Koja cy
itao n on, node CMpTii ypouieBe caMOB.iacHO
;

y noje^iiHiiM noKpajimaMa, ashio

3a4o6no TBpTKa 3a caBe3HHKa npoTHB Hajcn.isaB./La^a^ia

Hiijer 04 ibhx HiiKo^e A^iTOMaHOBHha. Ka4 je

A^iTOMaHOBHh caB^a^aH (1374 ro4.) n04e.111.111
cy yla3ap h Tbptko iteroBy 4P^aBy; Tbptko je
tom npiL/iHKtOM 406H0 h je4aH 4eo ohhx 3eMa.La
Koje cy Her^a ca*oiH>aBa./ie je3rpo panine
;

ApjKaBe.

Kao noTOMaK 4p alT TIIH0B

je^Hora

4e./ia

c rrape

paniKe

a rocnoAap
4p>KaBe, Tbptko
>

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

37

4a iiMa npaBa 4a Hacyie^n KpyHy

CxeBaHa IIpBOBeHnaHor n 4a Ha Taj Hanim
<popMa./LHo
npnxBaTH Tpa^nnHJe HeMaiBiihite
4p>KaBe. Kai;o je Kpa./b ./Ly4Biir y to 406a
join yBei; 6no 3a6aB^>eH nocziOBHMa Ha ceBepy CBOje 4p>KaBe na Hiije Morao HiiKaKO
o6pahaTH ^obo^bho na>KH>e Ha oho hito ce
Ha jyry 4orai)a./io hhth je y Taj Max Morao
40CTa eHeprnHHO iiHTepBeHiicaTiiHaTOj CTpami,
pemn ce Tbptko 4a ce nporviacii 3a Kpa.ta
je miic/iho

Bochc
HapcKa TiiTy^a

PaniKe

11

Max 6n./ia nony^iapHa y PaniKOJ., jep cy MHorn CMaTpa^in 4a

je OHa yaypnnpaHa h 4a 04 406a;, 04 Ka4 ce
4yniaH nporviacno h BeHqao 3a napa nonniby,
36or Tora HesaKOHHTor aKTa, Hecpehe 4a 6njy
paniKy 4ptttaBy. CTora je 11 ByitainiiH, Ka4 ce 04MeTHyo 04 yponia (1366 ro4.) yseo caMo Ha3iiB
Hiije

raj

nporviac Byp:anniHOB 6110 je Beh

npece4aH no KOMe ce Kpa.BeBci;a Tirry.ia Mo>Ke
npeHeTii hs neHTpa.AHHx pauiKHX 3eMa.pa 11a
Kpa^ba.

Taj
7

4pyro MecTO 11 Taj je <paKT Morao 4aTii joui

BiiHie noB04a TBp rr;y 4a ce h oh npoiVLacn
3a Ptpa^Ba. npn TOMe je Tbptko 6110 y MHoro
6ojbeM noAom&jy Hero ByKauiHH. ByptainiiH je
6lIO 6yHTOBHHK II 04MCTHIIK 04 3aK0HIIT0r B^ia4aona a Tbptko je 6ho caMocTa^iaH 3aitOHiiTii
B./ia4a./iaii,
kojh je, nao noTOMaK je4iior B./ia4aoua us yio3e HeMaPbime
mho/lpio 4a iiMa
npaBa 4a Hac/ie4ii panipty Kpa^beBCKy KpyHy.
3aHHM^>HB je uoAom^j PtHesa ./ia3apa npeMa
TBpTKy y tom noivie4y. ./La3ap je y to 406a Beh
Mopao 6iith Ha ^ihcto c thm, 4a he OH 61ITII <pan?

38

CT.

CTAHOJEBHTt

thhkh Hac^e^HiiK npecTO^ia y CTapoj paniKOJ

4p>KaBH. Iloc/ie CMpTH YpoineBe 11 ByKamiiHOBe oh je 6110 Hajann 04 cbhx kojh cy caMocTa^HO B^a^a^iH y 3eM^>aMa lqto cy HeKa^a
HiiiiHyie je3rpo pauirte 4pjKaBe.
;

6aH Tbptko cMaTpao, 4a je oh

no^BaH 4a Hac/ie,4H KpyHy HeMaiBHha, h no
Cp04HHHKHM Be3aMa C TOM 4HHaCTHJOM H no
TOMe HiTO je OC0611TO noc/ie ocBajatha AjltoMaHOBiiheBe 4pjKaBe HMao y cbojoj B.iacTii
AocTa 3eMa.Ba
Koje cy nei:a4 6ioe no4
HeMaH>HhHMa.
Hnan HsrvieAa 4a 40 cyKo6a H3Met)y A&3apa h TBpTKa 36or Tora nHTaita HHje aouiao,
CBai;aKo HaJBHHie 36or Tora, hito je KHes
.ZLasap 6ho b\)ao pea.iaH no^PiTH^ap 11 HHje
Hiina^a MHoro no^arao Ha 4>opMa.iHOCTH h Ha
ycnexe kojh HeMajy pea^iHe no^.iore. Orora
ce KHes ^la3ap Kano H3iVLe4a HHje npoTHBiio
Tbptkoboj jKe^bH 4a ce nporvLacn 3a i:pa^ba.
Kpa./b ^Ly4Bnr 6ho je y to 406a caB 3ayseT
Aaii je

pi

npii.iHKaMa

y TIo^bCKaj

11

yla3ap

jiHTaBCKOJ.,

HMao aM6iiHHJa 4a 4o6nje Be^nny th-

Hiije

4HHacTe 6iiAe cy h cyBiinie

4a Ma niTa y^HHe npoTHB TBpTKOBe
HaMepe. IIo^o^Kaj n npn^Hiie 6n.ie cy 4aKwie
3a TBpTKa bj)ao noBO^bHe 11 oh je to hckoPhctho: 1377 jro^.^ Tbptpco ce y MiLieineBy,
Ha rpo6y Cb. Ca,Be BeH^ao 3a Kpa^a 6ocaHcKor h paniKor.
nporviacoM p:pa./beBCTBa HacTajy 3a BocHy
HOBe npH^iHKe. OHa ca4a 3ay3iiMa 4pyrn Ba>KTy^iy,

a ocTa./ie

a/La6e ;

Hiijii

noAomsij y Met>yHapo4HiiM 04HociiMa

n,

cne-

HCTOPIIJA BOCHE

II

XEPIJErOBHHE

39

n;iija^HO HaBa^iKaHCKOM no^iyocTpBy. OjaqaB n

npomiipiiB CBOje rpaHHu,e BocHa je, oco6iito
noc.ie ./ly^BHroBe CMpTH (1382 ro4), Ka4 cy y
YrapcKoj HacTa^H Hepe4H h rpat)aHCKH patobh oko Haaziel)a MMa^ia MoryhHOCTH 4a nponiiipii CBOje rpaHHiie h 4a yTBp4H CBOjy Hesa;

biichoct.

6op6n npoTHB AjABuroBe

hepn

MapHJe, Koja je Tpe6a./ia 4a Hac/ie4H YrapcKy,

XpBaTCKy h 4a^Maij;E[jy
6op6a ce Ta oco6hto
b 0411.1a y jy>KHOj YrapcKoj h y XpBaTCKOj,
Tbptko je y3HMao yqeniha, Ka4ro4 je 6iiao
H3ryie4,a 4a he ii3Byhn 113 Te 6op6e Ma KaKBe
KOpucTH 3a ce6e.
BpeMe rpat)aHCp:nx paxoBa y YrapcKoj ynoTpe6no je Tbptko Ha to, 4a ce yTBp4H h oja^a
Ha 4pyroj CTpaHH. Tano je oh, KaKO H3r.z1.e4a.,
y to 406a carpa4HO raw Ha6aBHO <s>aotj h no4nrao y Bohh KoTopcnoj rpa4 Hobh (1382 ro4.)
kojh je Tpe6a./io 4a KOHKypnine 4y6poBHHKy.
y hcto 406a noKymao je 4a 3aB.z1.a4a h KoTOpoM, a./iH je 36or Tora 4omao y cyKo6 ca
rocno4apHMa 3eTe, Ba^mnhnMa, kojh cy TaKoi)e TemwAW. 3a thm rpa40M.
y jyjKHOj YrapcKoj, XpBaTcitoj h &&aMauiHJH n^iaMTeo je Mel)yTHM rpa>aHCKH paT.
Tbptp;o je jom 04 noqeTKa ca CHMnaTiijaMa
npaTiio pa4 h 6op6y ycTaHHKa, jep je Taj pa4,
kojh je czia6HO yrapcny, nniao TBpTt;y y panyH
h noiviarao je CHa^KeBbe Bochc IIoMaJKyhH ycTamme TBpTito ce Morao Ha^a.TH 4a he 4o6hth
4a^iMai^Hjy MOJK4a h XpBaTCKy h OziaBOHHJy,
a to je 6ii.zia H>eroBa jKeyta, to je 6hasl Haj;

40

CT.

BajKHiija
ii

pa^y,

CTAHOJEBIITv

h iviaBHa Ta^Ka y HberoBy nporpany

Ka^ je yivipo Kpa.B ^Ly^Biir.

0,4

XaoTH^HO

CTaiBe, Koje je B^a^a^io y CBioia

noKpajimaMa Heita^aifce /iy4BiiroBe 4p>KaBe

hhl/io je caMo Ha pyi;y n.iaHOBHMa Tbptkobiim.
y npiiMopjy je y HeKM MecTHMa CTBOpeHa
6ocaHCKa CTpaHKa Koja je pa4ii./ia na TOMe,
4a npHMopcKH rpa,a,OBH, 0CTaB./beHH 04 Yrapcp;e
npHMe 3amTHTy 6ocaHCKora Kpa.Ba. Y
noje^HHHM MecTHMa 40.ia3H./io je 11 40 onrrpiix
?

cyi;o6a H3Met)y yrapcite

11

6ocaHCi;e cTpaHKe.

Tbptko ce Met)yTHM Hnje 3a40BO,zbHO caMo Time,

Hero je 11 caM cTynno y aKnnjy, 11 ca Be.iiiKOM
bojckom noneo Hana^aTH noje^ime 4a.iMaTiiHCKe rpa^OBe.

HeKCiHKO ro^HHa Tpaja^ia je Ta MOHOTOHa

6op6a, y kojoj je Tbptko CBe Binue 11 c Mopa
11 ca cyBa, npHTeniEbaBao noje^HHe 4a.iMaTimci;e rpa^OBe. Oco6hto je y Be^iimoj onacHOCTH
6ho Cn^>eT kojh ce 04 yBen HCTHuao BepHonihy
npeMa YrapcKOj. IIpHTeiHH>eH 04 BocaHana,
Cn^beT je, 6e3 Ha^e 4a he H3 YrapCKe 40611T11
noMohn npe^^o^Kno CBHMa 4a.iMaTHHCKHM rpa40BHMa H XpBaTCKHM KHe30BHMa CaBC3 npOTIIB
TBpTita. KaKO je Tbptko jacHO noKasHBao HaMepy 4a 3aB^ia4a 11 XpBaTCKOM, npHCTa.ui cy
xpBaTCKii KHe30BH Ha n.iaH Cn.zbehaHa, h Tano
je o6pa30BaH 4a*iMaTiiHCKO - xpBaTCKii caBe3
npoTHB TBpTita. A.IH Taj caBe3 HHje HMao hiiKaKBa ycnexa; niTa Biinie Hacitopo noc.ie Tora
Tbptko je 3aBda4ao totobo ue.ioM XpBaTCKcm
;

(1388

ro4.).

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

41

je Ten Kpa.B }KnrMyHA yBiiAeo onacKoja npeTii A&^MaTiiHCKiiM rpa^oBHMa,

na je noa/iao Bojcny y ^a^iMai^iijy npoTiiB
TBpTKa. Aaii je Ta yrapcpta Bojcita pa36njeHa
04 BocaHaua, a TBpTPto je noa/ie Tora join
Biiine npiiTecHiio A,a./LMaTHHCP;e rpa^oBe. Hoc/ie
Ayre MOHOTOHe 6op6e pi oncaAe, 3aTpa>Kii,iH cy
Cn^beT h Tporap pop;, 4a nonia^by noc/iancTBO
y YrapcKy 3a noMoh. Ohii cy o6ehaBa.AH, 4a
he ce, ai;o y tom pony He Ao6njy noMoh, CMa-

CaA

hoct,

o6aBe3a npeMa YrapcKOj

11
a a he ce npe^aTii. Kano je Tbptko y to
,406a, Kao caBe3HHK ./La3apeB, Mopao cpaTii

TpaTH peineHH

cbiix

Bojcny y noMoh

cy TypiiH 6iiaii
npiPCTao je Aa 4a Tponipy 11 CiL/peTy TparaeHH poi; 3a noc/iaHCTBo
y Yrapcpty 11 4a 3a to BpeMe 6yAe y npiiMnpjy
ca PbiiMa.
Hana./iii

./La3apy, p;ora

(1389 roA.),

jy^KHoj

YrapcKOj

pi

XpBaTCKoj Met)yTiiM

je Tpajao yc raHap;, kojii cy noMara.in

Tbptp;o 11 KHe3 ^lasap. Ilocyie Ayror cnpeMapta }KnrMyH4 tianoc/ieTKy KpeHe Ha yc raHime h Ha TBpTKa 11 ./La3apa. IIopa3 cpncite
BOjcKe Ha KocoBy (1389 ro.) ocyia6no je iiCTima
11 TBpTKa, a join BHine yla3apeBy 4p>KaBy,
a.111

join

11

}KnrMyH4 iinap; npOTHB ./La3apeBe AP>KaBe

HMao Bp.po Mayio ycnexa, a 6op6a H3Mel)y ppera
11 TBpTKa Boi>eHa je,
11 ano cy ycTaHHHH 6imii
noTy^eHii, y rviaBHOM ca npoMeH.BHBOM cpehoM.
Cn^teT je Met)yTHM, BH^ehn Aa My HiiirMyHA

je

He MOJKe noMohn, a 6ojehn ce oa M./ieTap;a, otbopiio Kannje BojaHHHMa. TBpTPto My je OAMax noTBpAiio CBe noByiacTHii,e h yTBpAHO rpampiie, 360P

42

CT.

CTAHOJEBHT,

kojhx je rpa^ HMao Bpyio necTO HenpH^iHKa n

6op6e ca cyce4HMa. IIoa/Le KpaTKor BpeMeHa
npe^ao ce TBpTKy h Tpornp., na Bpaq XBap n
Kopny^a. Je^HHO 3a4ap HHJe XTeo npn3HaTH 60caHCKor Kpa^>a Heroje ocTao BepaH YrapcKoj.
Ca,4a je Tbptko 6ho Ha BpxyHijy cBoje
morh. BocHa je 6n.ia HaJBeha 11 HajcH^Hiija
ApJKaBa Ha Ba^iKaHCKOM IIo^yocTpBy; OHa je
40MHHHpa^ia y ceBepo - sana^y, Kao hito je
HeKCMHKO ^eceTHHa ro4HHa npe Tora 40MHH11pa^ia PaniKa Ha jyry h jyro-HCTOKy. HnaK je
Be^LHi:a pa3.AHKa h y no./LHTHqKHM h y Ky4Typhhm Te>KH>aMa OBe 4Be cpncite 4p>KaBe u,apeBHHe 4y maH0Be H Kpa^beBHHe TBpTKOBe.
4yniaH je XTeo 4a CTBopn cpncKo-BH3aHTiiCKO u;apCTBO ApntaBy Koja he 6nTH3acHOBaHa
Ha BH3aHTHCKHM Tpa4IIHHJaMa H CaBH3aHTHCKOM
Ky^iTypoM^ a y kojoj he cpncKH Hapo4 h iteroBa
4pJKaBa ^oMHHHpaTH 11 6hth rocno^ap. BocHa
je nan Tpe6a^io 4a nocTaHe cpncKo-xpBaTCKa
4p>KaBa ApraaBa noja he cnpe^aBara npoAnpan>e YrapCKe Ha Ba^iKaH 11 B^iacT yrapcny
y cpncitOM 11 xpBaTCKOM Hap04y. Tbptko Hiije
HMao hh cHare hh cMe/iocTH 4a Kao 4y maH
jacHO h jaBHO npoiVLacH Taj npHHn,Hn h 4a ra,
pyinehn ocBeniTaHe Tpa4Hu,nje HCTaKHe Kao
4p>KaBHH nporpaM. 4y maH j e y ocTa^iOM y
;

CBOMe pa4y HMao npeTX04HHKa a TBpTKO HHje.

Tpa4HHHje o xpBaTcicoj 4p>KaBii 6iiJie cy 11
4a./ieK0 h KOMnpoMiiTOBaHe B^amhy Matjapa
?

y XpBaTCKoj.

CTora je Tbptko Ha 4pyroj CTpaHH Mopao

TpaJKHTH oc/LOHija 3a CBOJ ./leniTIIMHTeT h 3a

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

43

Tpa4iiu,HJe Ha Koje he ce oc/lohhth. Oh ce XTeo

ocaohhth Ha npaBO nop04Hu;e HeMaitHHe n
npHXBaTHTHj HapaBHO <i>opMa.zLHO
Tpa4HHHJe
paniKe ApJKaBe. KpyHHcaHbe HeroBO Ha rpo6y
Cb. CaBe jacHO noKasyje, r^e je oh Tpa^KHO
?

oo/iomja 3a cboj c/iernTHMHTeT. IIIto <i>opMa^LHa

CTpaHa TBpTKOBe HOBe 4p}KaBe HHJe OAroBapa^ia
^aKTH^HOM CTan>y h ocHOBHuaMa, Ha KOJHMa je
OHa 3acHOBaHa h CTBOpeHa, to TBpTKy Hiije
MHoro CMeTa^io; MO^K^a oh to HHje hh onasno
oh je 6ho ^opMa^LHCTa h H>eMy je 6vlao rviaBHO.,
4a Hat)e 3>opMy./iy 3a CBOJy HOBy 4p}KaBy. Ila
nnaK je Ta 4p>KaBa 6wa& bqavlko 4e*/LO 11 y ochobh cbojoj pea^iHHJe 3aMHHiybeHa h 3acHOBaHa
Hero 4pJKaBa 4y maH0Ba
;

je

KaA je 406110 4a./iMaTHHCp;e rpa^oBe Tbptko

cbojoj ^OTa^aBboj THTy^H 404ao 11 Ha3iiB

Kpajba

4,a,AM&u,VL]e

h XpBa rcp;e.
r

CaMo

ce na

3a4py joni yBeK bvla^ yrapcKa sacTaBa. 3Hajyhn 4a caM cbojom CHaroM He Mome a&ko
noi;opHTH 3a4ap Tbptko ce o6paTHO MAemihpiMa; rpa;KHO je 04 h>hx noMoh h Hy^HO hm caBe3
npOTHB 3a4pa, He yBHr)ajyhn Kao 11 Herta^a
4yniaH 4a ce ibhxobh HHTepecn yptpnrrajy 11
4a JVLie*rahHMa He H4e y pa^yH, 4a ra noMorHy
npn ocBajan>y rpa4a 3a kojhm cy h caMii
TejKHyiH. M^eTa^Ka Peny6^iHKa je y^THBHM peHiiMa^ HapaBHO 046n^ia noHy4e TBpTKOBe.
;

Ka4

Tbptko yMpo (1391

ro4.), ocTaBiio
je oh cBOMe Hac^ie4HHKy bgavlkj 4p>KaBy a^in je
Ta 4pjKaBa, hcto i;ao h 4y maH0Ba napeBHHa,

je

Bp^o Hecpel)eHa h HeKOHCO./iH40BaHa y

CBattOM norvie4y. Mohmi <i>ey4a.PHH rocno4apn

6n./ia

44

CT.

CTAHOJEBHTv

n moimo ce npe^4a he ohh, hhm oce re Aa HeMa BHine

OHe ^BpcTe pyp:e Koja je 611.1a y CTaity ^a
0/j.pJKaBa y 3ajeAHHHH xe reporeHe e.ieMeHTe
11 4a cy36nja noce6He Teniae noje/umaua, H3a3BaTH pacTpojcTBO 11 pacy*/io y Ap^KaBii. Ta
p;pii3a Koja je noc/ie BpxyHua CHare h Mohn
3axBa rnyia totobo y hcto 406a h paniKy Ap}KaBy n BocHy, 6n^ia je y oBaj Max thm onacmija
no cpncKH Hapo4 h iteroBe ApraaBe, ihto je
y to 406a hob je^aH <i>aKTOp Aoniao Ha Ba.iKaHCKO IIo^iyocTpBO, $aKTop KOMe 611 TeiHKO
610a 040yieia 11 3aje4HiiHKa aKunja o6e cpncne
ApraaBe 11 ue./iOKynHor cpncitor HapoAa.
ocn.iiLiH cy ce 6haii jano

Bii^eTii,

HCTOPHJA BOCHE H XEPIIErOBHHE

II)

J,op;

XIV

je upsijb

Bopfia

45

Typpna

TBp n;o y Apyroj iiojobhhh

r

pa^no Ha ocTBapepty cBora n^iaHa,

no KOMe 6h BocHa nocTa^ia cpe^nniTe HOBe
cpncite 4p>KaBe yxBpAiio ce 6110 TypcKH HapoA
Ha Ba^iKaHCKOM no^yoc rpBy.
Beh HeKO^iHKo BenoBa npe Tora noneAO
je TypcKO n^ieMe y ueHTpa^iHOj Ma^oj Ashjii a a
OKyn^ba y je^Hy no^HTH^Ky sajeAHimj OKO^iHa
n^teMena. Hanope^o ca CHajKeiteM cpncKoraHapo^a 11 cpncKiix Ap^aBa 04 XII Bena uinpii
ce h CHajKii 11 TypcKa ApraaBa y Ma^ioj Abhjh.
Omhhho opraHH30BaHa ca <E>aHaTii30BaHOM
A06p0 H3BeJK6aHOM II 4IICD;Hn^HHOBaHOM BOJcp;om TypcKa je y XIII Beny cTa^HO Hanpe40Ba^ia h ocBaja^ia, npeTanajyhn y Typcp;o
njieMe CBa OHa n^ieMeHa, Ptoja cy yiiL/La y caCTaB Te HOBe Ap>KaBe. IToHeTKOM XIV BeKa
Typcita je Beh 6n^a y A3hjh cn^ia npBora
pe^a, h ii3HypeHoj BiisaHTHJn je c Te CTpaHe
npeTH^ia Be.iiipta onacHOCT, a y Apyroj no./lobhhh XIV Bep;a 6iiAe cy h oct&aq ApjKaBe
Ha Ba^iKaHy Hecnoco6He 3a ycnenmy 6op6y
Bep;a ;

ca Taito CH./LHHM HenpiijaTe^beM.

4o CMpTH TBpTp;oBe 6ap je y Bochii 6ii./lo
cpel)eHO CTaite. A^ii je y PbeHOM ApraaBHOM opra-

46

CT.

CTAHOJEBHH

HH3My

6iiao KAm^a,, noje cy, noc/ie TBpTPiOBe

CMpTH, CTBOpIMe H y BOCHPI HCTO CTaifce., KaKBO
je HacTynn^io y Painitoj noc/ie CMpTH 4ynpaHOBe.
HcTe cy npKUHKe, h no.AHTH*iKe h eitoHOMHe pi coipHJayiHe, H3a3Ba./Le pacy^o y o6e
Ap^KaBe. H y Bochh je Kao h y PaniKOj, ApjKaBHa opraHHsaipnja 6vlab, H3BeAeHa no <i>ey^HOM CHCTeMy; pi y Bochpi je Kao pi y Painptoj,
Moh ^ey^HHX rocno^apa pac/ia
Te cy y
Ao6a ka^ je ^pjKaBa AoniAa 40 BpxyHiia noAHTnnpte Mohn, noje^HHe Be^.Pip;ainpte nopOAime
linage ^PiTaBe ooAacTH, KojiiMa cy B.ia^a.ie.
CacBPiM je npnpOAHO 4a cy tpi rocnoAapn, p:ojh
cy HMaAH ^HTaBe Ap^aBe y 4p}KaBH TejKiLin
4a 40f)y 40 ipito Beher ynemha pi yrimaja y
;

ApJKaBHHM nocAOBHMa. 4yiHa,Hy 11 TBpTKy je join

3a pyKOM, 4a cy36njy PbPixoBe Tenure,

no./La3PL/Lo

a.in

cy pbpixobh

c/ia6pi

HacvieAHHiin MOpa^in noA-

Aehn yTPinajy ^ey^HPix rocnoAapa, itojn cy pa36iiaii 4p}KaBHH opraHiisaM 11 ypraniTPLiPi cHary
aBTopPiTeT ii,eHTpa^iHPix B.iacTPi y ApJKaBii.
3^ie noc/ieAHHe apiapxpije, itoja je y Bochh
noczie TBpTPtOBe CMpTH no^e^ia a& OBAat)yje
6p3o cy ce oceTH^ie. HoBa Kpa.>eBHHa h iiHane
Hiije cTaja^ia Ha HBpcToj ho^iosh. KpajeBii,
o6./iacTii 11 rpaAOBii hpto hx je TBpTPto ocbojiio,
11

HHcy Mor.111 6hth rap;o 6pso CTon^beHii y je^ny

HBpcTy 11 i:oHCO^iPiAOBaHy iie^PiHy. Tano je
y toj ApjKaBH noc/ie CMpTH TBpTp;oBe 611.10
MHoro xeTeporeHiix e.ieMeHaTa ca noce6HiiM
HHTepecHMa 11 noce6HHM TemitaMa. CBe je to
A&ao caMO johp Biiiue noBO^a B^iacTe^H Aa
oc^a6n Kpa^beBCKy ba&ct, 4a Aor>e ao hpto
r

HCTOPIIJA BOCHK H XEPLJErOBMHE

Beher yTimaja

4pjKaBH

47

jane
HCTaptHe CBOje cenapaTHCTHHKe Te>KH>e. Taj
xaoc y Bochh join je nojanaH BepcKHM pacnpaMa, Koje cy y obo 406a c/ia6ocTH n aHapxnje, iione^e oneT 4a y3HMajy Maxa. Tanne
npH^iHKe y Bochh 6am y OBaj Max 6n./ie cy
cy46oHOCHe. Mal)apH h Typun cy y obo 406a
h HHaqe HMa^iH panyHa 4a y Bochh 6y4e hito
BHHie yHyTpaniKbHX KpH3a. Kpa^b }KHrMyH4 je
y

4a

join

oco6hto HMao HHTepeca 4a BocHa 6y^e c.pa6a

h Hecnoco6Ha 3a 036n^bHy aKiinjy, jep je y
Yrapciioj join yBeK 6h^io MHoro jKHrMyH^OBiix
npoTHBHHKa, kojh cy y 6op6n npOTHB H>era ?
Ha^ia3H^H oc/iOHna y Bochh.
Hac^e,4HHP: Tbptp:ob H>eroB M^at)ii 6par
4^6HHia 6ho je y Bp^io TeinpcoM noAom&jy.
ripoTHB n>era cy 6h./lh h Typnn h TKurMjuA
11
totobo cBa B^iacTe^a y 4p}KaBH. npOTHB
cbhx h>hx 4 a 6Hina ce Hiije Morao 6opnTH
oh ce Mopao peniHTH 4a TpajKH caBe3 ca je4hum 04 thx <3>aKTopa. Ebeny y Taj Max HHje
ocTa^io HHHiTa Apyro 40 4a nap^THpa ca }KnrMyH40M MHJa je Moh noKpaj cbhx He3ro4a 113
4aHa y 4aH pac/ia h kojh je crora nocTajao
3a BocHy CBe onacHHju. Ha cacTaHp;y y "BaKOBy
(y jy^iy 1393 ro4.) HaqiiHe ohh yroBop, no KOMe
je A&bmnsi npH3Hao BpxoBHy ba^ct yrapcny, a
}KnrMyH4 npii3Hao J[&6vLuiy sanpa^a; 04 3eMa*p>a je cBaKH 3a4p;Kao hito je y Taj Max HMao.
Hajrope je 6h/lo hito je y l)aKOBa*iKH yroBop
ym./La je4Ha 04pe46a no Ptojoj je noc.Ae CMpTii
4a6HHiHHe 6ocaHCKii npecTO HMao 4a Haazie4H
>KiirMyH4. Hep;a B^iacTe^a y Bochh HHje XTe./ia
;

48

CT.

CTAHOJEBHTt

paAehn no cboj
iippMnnn y AoroBOpy caxpBaTCKHM ycTaHHUHMa,
p;ojn cy HacTaBH^LH h 4a.i>e 6op6y npOTHB /KnrMyH^a. Aaii k&a cy noxBaTaHe Bot>e ycTami^Ke
y 4o6ojy (1394 roA.), ueo ycTaHai; 11 oTiiop

npiiSHaTii t)aKOBaHKH yroBop,

6ja^ yryiueH.

HocAe cMpTii Kpa^ba /tannine (2 cenxeM6pa 1395) ii3a6paHa je 3a B^a^apKy BberoBa

meHa Je^ieHa
Tpy6a (1395 1398 roA.)> n A

npeB.iacT nojeAUHe
B.iac re^ie cacBHM yse^ia Maxa ii aHapxnja ce
3anapii./ia.
IlojeAHHH <$eyAHH rocnoAapn nocxa.AH cy cacBMM HesaBiiCHii, B^aAa.iau; je 113ry6no cBaptu aBxopprxex iieHxpa./LHe BvtacxH
HecTa^io je CKOpo cacBHM; B.iacTe./La je paxoBayia Me^y co6om ii BOAH./ia CBOjy 3ace6Hy
cncvBHy no^iHTHPty. Oco6pixo cy cilihii 6h.ih
XpBOJe ByKHiih, CaHAa.t XpaiBiin n IlaB.ie PaibHX xpojiina cy ynpaBO B.iaAa.m
AeHOBnh
c^ia6oM

^iijom je

baslaom

Bochom.

xobhm
kojii je

EbiixoBi/iM je pynaMa 6ho ii no h>iiHHTeHnnjaMa paAHO CTeBaH Ocxoja,

uocAe JeyieHe
Tpy6e 6no ii3a6paH

je

3a Kpa.ta (1398
1404 roA-).
Arnxaunja 3a pipa.ta B./iaAiic.iaBa, npexeH-

AeHTa Ha yrapcKH npecTo ii npoxiiBHiiKa /KiirMyHAOBor Bol)eHa je y to Ao6a y YrapcKOj ii

XpBaTCKOj Bp.io eHeprn^Ho; 3a nera cy 6h.iii u
XpBoje n OcTOJa. Hanoa/iexpty je }KnrMyHA mopao a& npeAy3Me y Bochii Heinxo, Aa cy36nje
;

CBOje HenpiijaTe^Be. Aaii je >KiirMyHA y Bochii

OBora nyTa p^aBo npomao; He caMo AaHiije iimao
HHKaKBa ycnexa y 6op6n npoxiiB BocaHana,
Hero ra je XpBoje cy36iio h y3eo My iiene KpajcBc

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

49

(1398 r.). Taj Heycnex join je BHine ocHa^KHO

ii B^iaAHC^iaB^beBy CTpaHKy h XpBoja h OcTOJy.

KpajeM 1403 ro4. noui./LO je Hanoa/ieTKy

}KnrMyHAy 3a pyKOM 4a yMHpH VrapcKy, re
ce no^eo cnpeMara 4a noBe^e eHeprn^my aKunjy 11 Ha jyry oco6hto y Bochh. Kpa^b OcTOJa
je, yBepeH 4a ce ca }KHrMyH40M He MOJKe
ycneniHO 6opnTH, npnsHao o^Max yrapcny BpxoBHy B^iacT. A./LH ca^a ycTaHy Ha aera mhgtii
6ocaHCKH Be^HKauiH, oco6hto XpBoje. Hesa40B0eZbHHiJiHMa je uouiao ^ocTa 6p3o h a&ko
r

3a pyKOM, 4a 36au;e Kpa^ba OcTOJy c npecTGVia

(1404 ro4.). 3a Kpa^ba 6ocaHCKor 6y4e H3a6paH
TBpTPtO II Tbptkobhh (1404
1408 ro A-), KOJH
je 6no y CBaKOM no-ivie^y caMO cieno opy^e
y pyKaMa 6ocaHCKHx Be^Hp;auia y npBOM pe^y
XpBoja ByK^nha n CaH4aBa Xpaibnha.
Ta npoMeHa Hnje HapaBHO nm^a y pa^yH
Kpa^ty }KnrMyHAy a.ziH je oh TeK 1408 ro4.
40cneo 4a oneT KpeHe Ha BocHy. Oh je tom
npH^LHKOM npO^pO Ca 40CTa Be./LHKOM BOJCKOM
y BocHy 11 pa36no BocaHue (1408 ro4.).
OBa no6e4,a }KnrMyH40Ba 6n./ia je 04 b^ao

OrpaHKa B^ia4iicaB^beBa
6n^ia je h HHane 4ocTa oc/La6,BeHa, a obom
no6e40M }KnrMyH40BOM 6n^ia je cacBHM yHHuiTeHa. H HajoropqeHHJn npoTHBHHHH }KnrMyH40BH 6h./lh cy ca4a npHMopaHH 4a HanycTe B^ia4iic.ziaBa 11 4a ce noMnpe ca cTBopeHOM CHTyaunjom. TaKO ce ca4a }KnrMyH4y noKOpiio h XpBoje
CaH4a^t 11 ue^a 4 a AMai^ HJ a ochm 3a4pa.
11
Aaii ce BocaHHH Hncy TaKO ,/iaKO h 6p3o
BC/iiiKHX noc/Le4ini,a.

XTe^III

II3MHpIITH

Ca

HOBIIM

HCTOPHJA BOCHE H XEPHErOBHHE

CTaKbeM

CTBapII.
4

50

CT.

CTAHOJEBHH

Ono3HHHJa Ty^HHCKoj B^iacTH h Ty^eM ynjiHBy

HCTaK^ia je Kao CBora KaH^H^aTa npoTepaHor
Kpa^ba Ocrojy, p;ojh je 6ho Bo^baH ,4a, 3a Kpa.i>eBCKy KpyHy, npoMeHH nojiHTHKy, 36or Koje
je Hena^a H3ry6no npecTo. TaKO je OcToja >
Ma 4a je XpBoje 6ho npoTHB H>era iiohobo
ii3a6paH 3a Kpa^ba (1408 ro4.) oco6hto noMohy
;

xyMCKe BA&CTQAe

npBOM pe^y CaH^a.La

XpaEbnha.

H\nrMyH4 je ca^a mhoaho Aa BocHy Mopa

cacBHM caB^iaAaTii. CTora je oh ro^. 1410 11
1411 y^apao BHiiie nyTa Ha BocHy, npo^po y
yeM^by h caB^ia^ao OTnop BocaHaua. IIoKopeHy
BocHy no^e^HO je Ha BHHie ^e^ioBa, AaBHin
neKe o6^acTH cbojhm Be^HKamiiMa, a HeuiTo
XpBOJy h CTeBaHy ^la3apeBHhy (Cpe6pHjmy<.
Kpa^by Octojh ocTa^H cy caMo jy^Kmi KpajeBii,
y KOJHMa.'je, noczie oBora paTa 11 ry6iiTKa to.ihkhx 3eMa^>a^ B^ia^a^a noTnyHa aHapxnja.
XpBoje je y oBaj Max y cTBapii ,40-MiiHiipao
y seM^bH. Aavl je 6hjlo MHoro h>iix, kojh cy
.Ke^ie^iH pi pa^iMH 4a ra cpynie. >KnrMyH4 ce
6ojao H>eroBe cnjie y OBaj Max oco6iito 36or
Tora hito je oh 6ho HenpecTaHo y 4,o6pifM
o4HocHMa ca M^euHMa, Te ce c npaBOM 6ojao
?

3aje4HiiqKe aKunje. YrapcKii n xpnaTCKH Be^HKamii cy ra Mp3e^iii 36or cu.ie 11

yr^ie^a iberoBa 11 3aBii4e^ii My. H BocaHun ey
6h.ziii npoTHB XpBOJa hito ce noKopno H\nrMVH,\y
n npH3Hao H>eroBy BpxoBHy B^iacT. Je^imn je
GaH^a^b 6ho 6ap ^OHeK.ie y3 H>era. Aaii je
11
H>era XpBoje o ryl)HO 04 ce6e, Ka je, AOK
je CaH^a^b (1413 ro^.) noMarao agchotv CtclbiixoBe

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

51

BaHy y 6op6n npoTHB Myce> ynao 6ho y HberoBy

^pjKaBy ii on^ba^ptao Hette KpajeBe. CTora h
CaH^a^ ycxaHe npoTHB XpBoja h, ca ocTajiHM
jberoBHM HenpnjaTe^bHMa H3pa4H K04 }KnrMyH^a, Te oh XpBoja nporviacH 3a H34aJHHKa
h jlhhih ra cbhx tooth h HMaita. XpBoje ce npBO
6paHiio K04 }KnrMyH4a 04 onTy>Ka6a cbojhx
HenpnjaTe^>a a^in 6e3 ycnexa, saTHM je Tpajkho noMohn 113 JVL/ieTaKa, HapaBHo hcto Tano
6e3 ycnexa. Je4HHO je ycneo 4a ce H3MHpn
ca Octojom; h>hx 4Bojimy cy y OBaj Max 3aje4hh^kh HHTepecH ynyhiiBa./LH je^Hor Ha 4pyror.
yKurMjuA je y to 406a 6ho 3ay3eT xychtckhm nHTan>eM TaKO, 4a HHje Morao hh
noMHHi^baTH Ha KaKBy aKunjy y Bochh. 3aTO
oh nomai>e y BocHy npoTHB OcTOje TBpTKa II.
y Bochh n^iaHe rpat)aHCKH paT. PaTHa cpeha ce
y noneTKy K0^ie6a^ia ajin Ka4 Ha XpBoja not)y
JoBaH TopjaHCKH h JoBaH MopoBHhKH ca Be.ihkom bojckom, XpBoje, BH^eHH 4a hm Hehe
Mohn OAOJieTH, saTpajKH noMohn 04 Typana. 46hbhih 40CTa BojcKe 04 h>hx XpBoje pa36nje
yrapcne BOJB04e 1:04 46oJ a (1415 ro4.).
Aaii ce BocHa hh noc/ie oBora HHje cmhpn^ia.
Ka4 je HCTe ro4HHe norHHyo, Kao
}KpTBa 3aBepe
B0JB04a HaB^e Pa4eHOBHh
n^iaHyo je paT H3Met)y IlaB^iOBHX CHHOBa, p;ojh
cy no3Ba^n y noMoh Typp;e h OcToje ys Kora
je 6ho CaH4a^>. Y toj 6op6n Typun cy ocboJ11./IH Bpx6ocHy h yTBp4ii^iH ce y aoj. Taj ycnex
xypcKH npHMOpa h IlaB^ioBHhe h CaH4a^ba 4a
npii3Ha4y Typcny BpxoBuy B^iacT. Y to yMpe
XpBoje (1416 ro4.) a Kpa^b OcTOja y3Me H>e?

52

CT.

CTAHOJEBHH

roBy y^OBHDiy 3a meHy, MHO/iehH 4a he My to

noMohn 4a ce y rBp4H Ha npecTO^iy. Aah ce y
to cBii 4nrHy Ha n>era. IJap MyxaMe4 noKynia
4a H3MHpn Kpa^zba h B^iacTe^y a^H 6es ycnexa
jep 36op Be^HKania 6ocaHCKnx peniH 4a yxancn
OcTOjy. OcToja OH4a no6erHe; H4yhe roAHHe
iiCTHHa, noHOBa 3aB^a4a XyMOM, a,Aii ycKopo
noa/Le Tora yMpe (1418 ro4.).
II04 hobhm Kpa^eM CTeBaHOM OcTojuheM,
npn^iHKe ce y Bochh Hncy miniTa no6o^ma^ie.
Beh 1421 ro^HHe cy36nje Tbptko II CTeBaHa
OcTojnha h oneT 3ay3Me npecTO, HajBHHie noMohy CaH^a^ba Xpan>Hha kojh je ca4a 6ho
HaJBajKHHJa AimuocT y Bochh. Aaii Ka4 cy
Tbptko 11 CaH4a^> no 4oroBopy ca M^euHMa,
XTe^iH 4a Hana^Hy Ha He./LHnnha npo^pe Pa4hboj CHH CTeBaHa OcTOJnha ca TypHHMa y
BocHy. TypcKH je yTHuaj noc^e^Bbiix ro4HHa
6ho 0c.Aa6.zbeH, na cy ohh je^Ba ^oqeKa^n npn./iHKy 4a ce oneT yn^ieTy y yHyTpauiH>a 6ocaHCKa
HHTaH>a. Typrjn HCTHHa 1424 ro. 6y4y 04611jeHH a^iH ce Tbptko ca pa3./ioroM 6ojao 4a
ce ycaM.zbeH Kat;o je 6ho Hehe Mohii CTa^iHo
04pjKaTii npoTHB Pa4iiBoja 11 Typana. O^Max
noa/ie Tora oh ce H3MHpn ca }KnrMyH40M 11
CK^onn y3 Be^iHKe JKpTBe c h>hm caBe3 3a
046paHy 04 Typana. IIo tom yroBopy Tbptko
je Mopao ne caMO npii3HaTH BpxoBHy B^iacT
yrapcKy Hero je Mopao HMeHOBaTH 3a CBora
Hac^ie4HHKa y Bochh yrapcKor Be^iiKauia XepMaHa U,H^bCKor. Aah Ha4a TBpTi:oBa 4a he Ha
Taj HaHHH ^aKHie B0411T11 6op6y npoTHB TypaKa HHje ce ncnyHH^ia. Oh je y 6op6n c
r

HCTOPHJA BOCHE H XEPIIErOBHHE

TypuHMa ocTao oneT

ycaivLZbeH, jep

53

je

je CTora 6110

}Knr-

TBpTKO

MJUA 6HO 3ay3eT XyCHTCKHM paTOM.

npiiMopaH 4a ce oneT noral)a

TypuHMa h 4a mm nonynrra.
npn CBeM tom ihto je 6ho y Tano
TeniKHM npH^iHKaMa, TBpTKO nnan HHje XTeo
^LOKa^iHe 11 AHHiie HHTepece ho4hhhhth onniTHM
Aaii

HHTepeciiMa.

y Be^iiiKoj i;pH3H y kojoj ce cpncKH Hapo4

y to 406a Ha^a3no 4p}KaBHHHH cpncKH H3ry6hjlh cy 6w.au cBaKH ocehaj 3a onniTe HHTepece;
ohh cy y to 406a CTa^iHo h 6e3 pa3MHHLBaH>a
6lIAll TOTOBH 4a BbHX JKpTByjy AIl*iKVLM, AOita^iHHM h TpeHyTHHM iiHTepecHMa. 4 0K jc y
3ana4Hoj EBponn ba^a^ao CBy^a pacTpojcTBO,
y HTa^iHJH ce 6wAe h KpBH^ie 4p}KaBe h BaponiH Met)y co6om y KaTo^iH^KOJ n,pKBii 6op6a
H3Met)y nane h ,/LH6epa./LHHX c/ieMeHaTa CBe
BHHie y3HMa^ia Maxa, 40T./ie cy ce h K04 Cp6a
noje^HHe 4pJKaBe h 4imacTe itpBiMe Tano
4a cy cpncKe 3eM^be y to 4,06a 6iiAe ctslaro
nonpHiHTe Met)yco6He 6op6e. CBaKO MepiLao
6hao je H3ry6^>eHo; "Byp^eBa 4p^KaBa h BocHa
paTOBa^ie cy 36or Cpe6pHrme npeTeH4eHT na
6ocaHCKH npecTO Pa^iiBOJ ynao je ca TypuHMa
y BocHy, 4a npoTepa TBpTKa, a BpxyHau, no^iiiTH^Ke He3pe^iocTH noKasa^iii cy 4ecno r Toypal)
11 CaH4a./i) XpaBbHh, Ka4 cy PtyniwH 04 cy^iTaHa
BocHy, na y4apn^in Ha TBpTKa 11 npoTepa^iii
ra H3 3eM.Be (1433 ro4.).
CBe je to HapaBHo iiuiao Ha pyny TypuHMa, kojh cy Tano CTan>e y cpncKHM 3eM/baMa
no4pjKaBa^n. IToc^ie cMpTii CaH4a^beBe 11 He;

;)

54

CT.

CTAHOJEBHH

^iraiiheBe (1435 roA.j, Typun one r npo^py y

BocHy h yTBp^e ce noHOBo y Bpx6ocHii.
r

O4 Tora BpeMeHa Typijii cy CTa^iHO npo4Hpa^iH h ocBaja^iH y Bochh. Ka^a je, noc./ie
cMpTii TBpTKa II (HOBeM6pa 1443 ro^.), H3a6paH
3a Kpa.Ba OreBaH ToMaiiL, He3aKOHHTH chh CtcBaHa OcToje n^iaHyo je y Bochh oneT rpal)aHCKH paT. II oa yTHcicoM yrapcKHX no6eAa
Ha4 TypHHMa^ y 3HMy 1443-4 toa. a h CTora
hito je B^iacTe^ia Koja je Apma^ia c TypuHMa,
;

6uab,

npoTHB

itera,

ToMam

je

o^Max npncTao

y3 Yrapc-Ky. Aaii je H>eroB noAom&j 6110 b])ao

Te>KaK. O^Max ksm, je H3a6paH 3a Kpa.ta ycTao
je Ha itera je^aH Aeo 6ocaHCKe B^acTe^ie 11
CfeBaH ByKHnh Hac/ieAHHK. CaHAa^ba XpaEbiiha,
a pa^HO je npoTHB H>era 11 XepMaH IJeubckh,
kojh je no yroBopy Tpe6a^io noc/ie CMpTii
Kpa/ba TBpTKa II 4a Hac/ie^H 6ocaHCKH npecTO.
y caMoj Ap^KaBH B^a^ayiH cy 6oroMH./iH kojii
cy y r^iaBHOM yBeK 6h.ah npoTHB Kpa.ta h KpajbeBCice B^iacTH. Ocaohhth ce caMO Ha yrapct;y
cneu;iija^Ho Ha Cn6HH>aHHHa Jamta, kojii je 6110
TaKMau, XepMaHy LJh.>ckom Hiije 6iiao AOCTa.
CTora je ToMam TpajKHO janer oc/LOHua cbojoj
B^iacTH h cbojoj ApHcaBii oh ce o6paTiio nanckoj p;ypHJH.
Aaii je noczie 6HTKe koa BapHe (10 hoBCM6pa 1444 roA.) ToMaui Mopao MeaaTH CBOJe
ApjKaibe. BoroMH^n cy 611A11 jaKii y 3eM.Bii, a
C reBaH ByKHiih, Kao TypCKii Ba3a.i Morao my
node
je 6hth b\iao onacaH. CTora ce oh
6011
hph6jliukiio
OreBaHy
yrapcKor nopa3a,
roMii^iiMa
oTepao je CBojy npBy JKCHy 11 yseo
;

55'

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

hep OreBaHOBy. Y^ajyhii ce 3a Kpa./ba ToMairia,

oHa je iicTHHa, npHMioa KaTO./LH*iKy Bepy, a,Aii
je ToMani 3Hajyhn p;ojihp;o cy 6oroMH/m cHajKHii
Mopao
ii ko^ihko HMajy npncTa./iHHa y 3eMJbw,
^a nx Tpnn 11 4a hm nonyuiTa. Tano BberoBO 4pjKaiBe npeMa 6oroMii./iHMa n3a3Ba^io je npoTHB
H>era peBHOCHe KaTO^H^Ke MncnoHape, kojii
ra onTyjKe nancKoj Kypnjn. Aaii cy Ha nancKoj
Kypnjn y Taj Max 6h./lh to^ihko yBHf)aBHH 4a
cy npiixBaTH^iH pa3./Lore Koje je p;pajb ToMam
HaBeo y CBojy 046paHy, 11a je nana o4o6pno netobo Ap^aBbe npeMa 6oroMH./iiiMa 36or TeniKiix
npiMiiKa y KOJHMa ce BocHa y Taj Max.Haia3iMa. To je nancKa nyppija yqnHn^ia thm npe,
liito je y to 406a, Ka4.ce Yrapcp;a eHeprnqHHM
3ay3iiMaBbeM HeyMopHora 6opnanpoTHB TypaKa,
Cii6iiH>aHiiHa Jaima, cnpeMa^ia noHOBO Ha paT,
CBiiMa 6h./10 c ra^io 40 Tora 4a He OTepajy 60caHCKor p;pa,>a TypnnMa y Hapyqje.
Aaii je Cn6nH>aHHH JaHPto 6no noTy^en
Ha KocoBy (1448 ro4.) a npn^iiKe cy 3a
o36n^>Hy aKnnjy npoTHB Typana 6nBa^ie cbc
rope. Ha Ba^iKaHy ce 36or yKpuiTeHnx HHTepeca B04H^ia y to 406a Mer)yco6na 6op6a 6am
oHiix 4>aKTopa Kojn cy y npBOM pe4y 6hau
no3BaHii 4a noBe4y CHa^KHy aKnnjy npoTHB
?

3aje4Hn tiKor HenpnjaTe^ba. BocHa Koja je 11

ima^e 6n^ia pacTpojeHa BepCKHM pa34opoM,
paTyje y to 406a totobo HenpecTaHO ca 4ecnoTOM Toyp^eM 36or Cpe6pHnne Toypat) ce
6nje y 3eTH ca M^ennMa; xepner OTeBan
Byitnnh, p;ojn ce BehimoM Hac/Lan>a Ha TypKe,
y cTa.iHOj je totobo 3aBa4n 11 ca Kpa^beM To;

56

CT.

CTAHOJEBHH

MauieM h ca MjienHMa, a y je^aH Max noKymaBa 4a H3BeAe eKOHOMHy eMaHHHnauHJy cBoje

ApJKaBe Ao^a3H 36or Tora y cyKo6 ca 4y6poBhhkom (1451 1454 ro4.) h bo^h paT y kojii
cy ce 3an^ie^H h ^ecnoT "Bypa^ h YrapcKa 11
;

YrapcKa je TaKol)e oc/La6./beHa CTpana^KOM 6op6oM 11 pa34opoM a Cn6HH>aHiiH

Myelin.

JaHKO, npaBPi rocno^ap y ^p^KaBii, y obo je

406a y CTa./LHOj totobo 3aBaAii ca ^ecnoTOM
"Byp^eM. M^euH, kojii h y obo 406a r^e^ajy

HapaBHo y npBOM pe^y CBoje iraTepe'ce, BO^e

6op6y o 3eTy h A^6aHnjy 11 ca ^ecnoTOM
"Byp^eM h ca xepueroM CTeBaHOM 11 ca CkchAep6eroM. 3ana,4He ApraaBe 11 HapoAH Bo^e
OTBopeH paT wavl noTMy^iy 6op6y. 36or yi;piuTeHHX HHTepeca, aHTaroHH3aM je y3eo Maxa
6ani Mel)y ohhm 3>aKTopnMa kojii cy 6hjlii HajBHine no3BaHH 4a noMorHy aKiiiiijy 3a oc/1060;

Ba^iKaHCKor IIo^yocTpBa.
IIo6eAa Cn6HBbaHHHa JaHKa noA Beorpa^oM
(1456 ro a.) AHivia je 3a TpeHyTai: noy3AaH>e
xpHinhaHa. Kpa^b ToMaui je uocag Te no6eAe
oTKa3ao TypnnMa AaHaK h cnpeMao ce Aa 3apaTH Ha h>hx. Oh ce o6pahao 3a noMoh 3ana^y, HaAajyhn ce, 4a he My ce o^aH^e Mohn
6ap HeuiTO yqnHHTH. liana ce iicTima XTeo
3ay3eTH 3a BocHy n o6jaBno je KpcTaniKii paT
npoTHB TypaKa, a^in cy AP^aBe 11 HapoAH na
3anaA,y y to 406a 6h./lh 3ay3eTH cbojiim noo/ioBHMa h cbojhm 6pnraMa. Cbii cy yBiil)a^ii
noTpe6y ,4a ce y^HHH HeniTO 3a xpunihaHe
Ha Ba./LKaHy
a^in
cy yKpHiTemi iiHTepecu
cupe^aBa^iH CBaKy aKunjy. TaKO je BocHa
l>eH>e

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

57

ocTa^ia ycaM.i>eHa 4a ce 6opn c TypijiiMa.

yBHt)ajyhii jacHo, 4a y toj 6op6n He Mo^e
ycneTii, 11 ToMaiu je 3 noc.Ae KpaTKor OTnopa,
yqimno Mnp c TypuHMa, uoa Bp^io TeuiKHM

yczioBHMa (1458 roA.)y to je 6ho yMpo

Hac^ieAHHK Toyp^eB,

jaHyapa 1458) pi y AecnoTOBiiHii je HacTa^ia oropqeHa 6op6a H3Mel)y

p;oja je
TypK04>PMCKe cTpamte n CTpaHKe
XTe^ia ^a ce noMohy YrapcKe eHeprn^Ho B0411
11 Aa^be
6op6a c TypuHMa. 3a BpeMe 6op6e
oko Tor nprrapba y noc/ieAPbPiM AarniMa ApjKaBHor jKHBOTa y AecnoTOBHHii, BocaHipn cy
oneT Hana.iH Ha Cpe6pHPiu;y h 3ay3e./Lii je.
TaKO cy yHyTpampta 6op6a y AecnoTOBiimi
11 pax ii3Mel)y ABe cpncite ApraaBe,
Kpa^beBHHe
11
4ecnoTOBHHe
y o*ra nponacTii joui ja^e
ocjLa6iL/Lii CHary 11 OTnop cpncKora Hapo^a y
6op6n c TypipHMa.

AecnoT

./lasap

(20

y CMe^epeBy je Hanoc^ieTKy no6eAPi./La

cTpaHKa, Koja je 6n^ia 3a 6op6y c TypipHMa.
Ohii kojh cy ca,4a y3e^iH ApataBHe nocaoBe y
AecnoTOBHHH y cBoje pyKe, penman cy ce Ha
p;opap; kojii je HeofoinaH, jep ce jaBHO y 406a
noTnyHor no^HTH^Kor pac rpojcTBa KaAa je
6n^ia H3ry6^>eHa cBecT o 3ajeAHHqKHM iiHTepeciiMa, Ka^a je H3ry6zbeH0 6iiao Mepimo 3a
Mopa^i y uojmTmxtt) Ka^a cy awwm h aok&aiiii
imTepecH 6h./lh upe^n h 04 Haj6iiTHHJHX pi HajBaJKHiijiix iiHTepeca HapoAHnx 11 ApjKaBHHX.
CpncKH ABopoBH cnopasyMe^iii cy ce 11 penman,
4a o6e cpncKe ApjKaBe Aecno-TOBHHy 11 Kpa.beBiiHy, cnoje y je^Hy ApjKaBy. Taj haslh. je
?

58

CT.

CTAHOJEBHTl

4a 6yA& ocTBapeH Ha

raj Ha^im, ihto

he npecTO^OHac^evaHiip; 6ocaHCKii OreBaH ToManieBiih, y3eTH 3a raeHy Mapy, jeAHHimy
nop;oJHor 4ecnoTa ./La3apa h 4ecnoTim,e Je^ieHe
y Mnpa3 je CTeBaH HMao 4o6hth 4ecnoTOBiiHy.
TaKO je nocAe CMpTH Kpazba ToMama Tpe6a^o
4a cpnci-;a Kpa^beBHHa 11 cpncna ^ecnoTOBima
6y4y cnojeHe y je^Hy ApraaBy.
A.iri je ijeo OBaj iia&h 11 pa^ Hanmao h;i
jany ono3Hu,HJy y ^ecnoTOBiiHii
a Ka^a y
npo^iehe 1459 ro4. TypcKa BojcKa not)e Ha
4,ecnoTOBHHy Ha^B^a^a oneT y CMe^epeBy TypKO^H^icKa CTpaHKa 11 npe/i,a TypunMa rpa4

Tpe-6ajio

(20 jyna).

TypuHMa

na^a AecnoTOBime,
6wAe c/io6o4He pyi;e ohh cy ca^a y npBOM
pe4y o6paTiwn na>KHy Ha BocHy. Biuehn onachoct, Koja My npeTH, Kpa./b ToMam je Mopao
nonyniTaTii h ncnyHHTH CBe ihto cy Typun
TpamH^iH. Tai:o je ToMani oMax ii4yhe (1460)
ro^HHe Ha^HHHO c TypnjiMa yroBop, no KOMe
je TypcKoj bojcihi 6110 4onyiHTeH npo^ias Kpos
BocHy. y hcto 406a cy Typun 611^111 Hana^in
Ha xepuera CTeBaHa; oh je ca4a oneT inviao
npn./LHKe 4a ce yBepn, 4a TypKO<f>n./LCKa no.111THKa, Kojy je ue./Lora cbot Bena B04iio ^ecTO
npOTHB H JLH^HHX II 4pjKaBHIIX II Hap04HIIX
'.cy,

noc./ie
;

iiHTepeca

HHJe 40He./La

hii

H>eny

hii

4p>KaBn

HHKaKBe TpaJHe hii curypHe KopucTii.

Typun cy nocTyna^ni npeMa H>eMy hcto Kao
h npeMa -oHHMa, kojh cy pa411.n1 npoTiiB h>iix
h BOjeBa4n c BbiiMa. CBe je4HO je 6uao y oho
406a KaKBy he no^iiTiiKy B0411T11 cpncite 411ib.eroBoj,

MCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

59

Ma

itaKBa 6n^ia iBHXOBa noanTHKa, oHa

je ^OBOAPMa 40 hcthx pe3y^iTaTa
Typun cy
ocBaja^H 11 OHe 4p>KaBe, *mjn cy 4p2KaBHHun
Ap'mai,jm c HbHMa, Kao h one, Koje cy BojeBa^ie
npOTIIB H>HX.
Ka^a je yMpo Kpa.b ToMam (1461 ro4.)

HacTe.

Ha npecTO ceo i;pa^> CTeBaH ToMacy 6ocaHCKOj Kpa^eBHHH 4aHii

ii36pojaHH. y hcth Max cy oH^a xtcah 4a Hana^Hy BocHy h Typun h yrapcKH Kpa^b MaTHJa.
3 to je ri y caMoj 4pjKaBH ba&a&o pa340p
11
6op6a. Kpa^b CTeBaH je BH^eo 4a My je 4pjKaBa Ha npary nponacTii. Oh je 04 He*;y4 HMao
Ha^y, 4a he ra nancKa Kypuja jom Mohii cnacTii,
na ce o6paTno nanii ca moa6om 3a noMoh,
iicTH^yhH^ KaKO je BocHa y bc^hkoj onacHocra
h HanoMHHyhn KaKO cy Typuu pa3HHM o6ehaibiiMa 3a4o6n./Lii 3a ce6e oco6hto ce^bane.
Ilpe^ Be^iHKOM onacHomhy, Kojy je jacHo
BH4eo Kpa.B CTeBaH je 6ho Bo^baH 4a ce MHpn
ca CBHMa ca KOJHMa je 6ho y 3aBa4ii y npBOM
pe4y ca xepueroM CTeBaHOM. H xepuer je y
OBaj Max 6110 pemeH 4a MeH>a no./niTHKy, Kojy
je 40 ca4a bo4ho jep cy ra Typun noTHCKHBa^iii
ca cbhx CTpaHa. TaKO cy ce Kpa^b CTeBaH 11
xepuer H3Miipn./LH 11 c/lo>kh/ih Ha 3aje4HH*my
aKuujy npoTiiB Typaica.
PaT ca TypuHMa nocTao je Mel)yTHM hcii36e;KaH. BocaHCKii eMurpaHTii, y npBOM pe4y
6oroMH^ct;a B^iacTe^a pa4H./LH cy Ha TypcnoM
4B0py 4a Typuu 3apa re Ha BocHy, jep cy ce
HaAa^ui, 4a he, y c/iyuajy Typcne no6e4e 4ohn
40 CBojux HMaiba, Koja cy hm 6u./ia 04yseTa.
II

Ka^a

uieBiih,

je

6ii./ih

60

CT.

CTAHOJEBHH

y TaKBHM npKMHKaMa

Kpa^b CTeBaH je mho/iho

4a HOBaui, niTO ra 4aje TypnHMa, MOHte KOpnCHHJe ynoTpe6nTH Ha 046paHy cBoje ^pntaBe,
Ka,4 Ben 40 paTa Mopa 4ohn
na je OTKa3ao
4aHaK, niTO ra je n^ahao TypcKOj. Cy46ima
6ocaHCKe Kpa^beBHHe 6n^ia je THMe penieHa.
y npc/iehe 1463 ro4. KpeHy^ia je Be^ima
TypcKa BojcKa Ha BocHy. Kpa^b CTeBaH 6ho je
0CTaBzbeH caM ce6n. Totobo 6e3 OTnopa 3ay3HMa^iH cy TypijH pe^oM rpa^OBe je4aH 3a
4pyrnM. Kpa^b CTeBaH 6y4e yxBaheH. IIo iteroBOj H3Hyt)eHoj Hape46n npe^a^y ce TypunMa
y jyHy h ocTa^n rpa^oBH, a CTeBaH 6y^e noc^e
Tora nory6^>eH. Tano je na^ia BocHa.
KpajeM HCTe ro^HHe y4^pn Ha BocHy yrapckm Kpa^b MaTHJa, ocbojii 4oH>e Kpaje h ycopy,
na y ocBojeHHM 3eM./baMa ocHyje 4Be 6aHOBiiHe:
jaja^p:y h cpe6pHHqKy, Koje cy ce 04pJKa./ie
npeKO ne4,eceT ro4HHa (40 1520 h 1528).
y hcto 406a y4apn^iH cy Typun 11 Ha XepHeroBHHy^ 4a noKope h 3eM./ty cbgt HeKa4an>er
iiJTHheHHKa. Aaw ce XepueroBHHa xpa6po 6paHH^ia Tano 4a je oBaj noxo4 ocTao 6e3 ycnexa.
rioc^ie 4Be ro4HHe (1465) Typun cy hohobo
y4apiMH Ha xepijera. Ohh cy iicTHHa 11 oBora
nyTa 6h^ih 046njeHH aan je xepuer CTeBaH
Ha caMpTH (f 22 Maja 1466 ro4HHe) jacHo
Bii4eo, 4a je H>eroBa no^iiTHKa, 11 ano je
Bol)eHa y npoTHBHOM npaBijy, 40He^ia HCTe pesy^iTaTe Kao h no^iHTHKa 4pJKaBHiiKa y 4ecnotobhhh h y Kpa^beBHHn; oh je Mopao 6iitii
yBepeH 4a 11 iteroBa 4p>KaBa Hehe 4yro npe;

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

HmBeTH OBe ^Be cpncne ApjKaBe npoTHB

?

61

i;ojnx

oh qecTO pa^no, noMarayhn Typne, H3 yBepea>a 4a TiiMe hiihh Ao6po cbojoj ApjKaBH n
cbojoj ^HHacTHJu. Uogag H>eroBe CMpTH 3aB^iaA&aw cy H>eroBOM ^praaBOM tberoBH chhobh, a^iii
cy 1482 ro^. Typun ocbojh^ih h Xepu,eroBHHy.

je

62

CT.

B BocHa nofl

CTAHOJEBHTl

TypuHna

pe^opana.

Ilponamhy HesaBHCHe ApmaBe 6ocaHCp;e ?

(1463 roA.) HacTajy y Bochh h XepHeroBiran
HOBe npn^iHKe. TypcKO ocBajaBbe ii3a3Ba^io je,
ncTHHa y Bochh h XepneroBHHH cpa3MepHO
Maii>e npoMeHa Hero y ocTa^iHM cpncKHM seM.baMa, a^H cy Pinap; h TaMO y iviaBHOM HacTa.ie
cacBHM Apyre npn./LHp;e 11 Apyrn }khbot., na^a
cy Typun 3aB^iaAa.AH seM.taMa 6ocaHCp;e Kpa.BeBHHe. IIpn^HKe y Bochh h XepiieroBHHii
jiocaq Typcrtor ocBajaH>a pa3./LHp;yjy ce 04 npnRoje cy Hac ra^ie y ocTa./iHM cpncKHM
.nip;a
seM^baMa oco6hto THMe, hito je cpncpui Hapo^
y thm HOKpaJHHaMa y AOCTa bcahkom 6pojy
no^eo npeyia3HTH Ha iic./iaM. 06hhho ce y3iiMa,
ia je MyxaMe^oBy Bepy npHMH.ia 6ocaHCKa
MaxoM 6oroMH^iCKa B./iacTe^a 4a 611 canyBa.ia
7

>

cBoje noB./LacTHHe. A^ih H3r^eA,a 4a je npiiMaifce

MyxaMe^oBe Bepe 3axBaTii^io h raupe caojeBe,
oco6hto noneTftoM XVI BeKa.
npiiMaBDeM nc/iaMa 6ocancKa B.iacTe.ia caqyBa^ia je CBoje c rape noB.iacTime. Tap;o je
y Bochh h XepijeroBiimi CTBopeH 3ace6aH npiiBH^ierncaH cTa^era Cp6a MyxaMe^oBe Bepe,
kojh ce Kao TaitaB o^pJKao 3a ii,e.io Bpene
rypcp;e B^iacTH y Bochh h XepneroBimii. Cp6n
r

TTCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

cy MyxaMe^oBe Bepe,

63

CTora iuto cy npeiu^in

na iiciaM, ,3,0611.111 Be./iHKa npaBa. Ocpim Tora

OHii cy OAMax 04 no^eTKa Typcne baslcth 4ab&aii rypcp;oj ^pJKaBii 40CTa BeaiiKH 6poj 04.ui^He BojcKe. CTora cy eft noB^acTHUie ibhxoBe npomnpn^ie caMe co6om h Ha ne^y o6^acT
TaKo 4a je BocHa 11 XepueroBHHa CBe BHiue
r

nocTaja^ia 4pJKaBa y 4p?KaBH. TejKPba 3a aBTO-

homhiim noB.iacTimaMa 4o6n./ia je y Bochh h

XepiieroBHHii Maxa oco6hto 04 XVII Bepta,
Ka^a je Typcpta noneyia ona^aTii.
Ha cynpoT i]OB.iamheHOM CT&Aemy Cp6a
MyxaMe40Be Bepe, &&jbs.Xsl cy npaBocAaBHH 11
KaTCuii^Kii Cp6n y Bochh h XepiieroBHHH cy4oiiHy cpncprora Hapo4a y cBHMa ocTa^iHM o6^iacTiiMa. Ohh cy 6iiam. noTHuiTeHa paja, fotobo
6e3 HPtaKBiix npaBa n no^ioataj je h>hxob 04
noneTKa XVI Bep;a 6nBao CBe TejKii. Ycaqa
TeniKor 11 HecHOCHor jKHBOTa no^eo ce Beh
04 pipaja XV BeKa Hapo4 113 BocHe 11 XepqeroBHHe ce^iiiTH y noKpaJHHe, y KojiiMa cy ba&4a jh M-ieiiH uaii AycTpuja 11.111 nap; h y Kpajese
KojiiMa cy B./ia4a./LH Typnn, a r4e je 6h.po Maae
sy^iyMa 11 Man>e ropbepba.
O4 cpe4ime XVI Bei;a,. CBe ce Biiuie y
CTapHM cpncKHM 3anHCiiMa HCTH^y Teuiita pi
?

pt)aBa

BpeMeHa n

riaTPbe, ihto

hx cpncKH Hapo4

T104HOC11. He3a40BO.P>CTBO ca TypcpioM B^iauihy

BpeMeHa CBe Bimie p;opeHa

y cpncKOM Hapo4y.
y to 406a, p:a4a je He3a40BO*bCTBO 6h.po
o6yxBaTH^io CBe opojeBe, ycnoMena Ha cTape
c.io6o4He 4p>KaBe noHe*ia je 4a 6iiBa CBe mh-

XBaTa.10 je 04 Tora

64

CT.

CTAHOJEBH-R

Ka^a je ii4eja
./iHJa h CBe CBeTuja. Bain OH4a
o c/io6o4n ? noja je join 04 no^eTKa Typcne
B^iacTH 6n.Aa ^KHBa, a no r^eKojn nyT n Bp^io
cHajKHa, no^cAa 4a npo^npe totobo y neo
3

Hapo4 ? 6am y to 406a je^Ha cpncna hhctiiTyijHJa CKAOimAa, je ca TypCKOM B^ianihy komnpoMnc ; Kojn je 6no b^ao noBo^baH no cpncKii

Hapo4 h Kojn

je

HMao Be^iiKHX n 4o6pnx no-

c^e4Hij;a y 6y4yknocTH. CpncKa u,pKBanpii3Ha./La

je y to 406a TypcKy ba&ct n cK^onn^a je no-

ro46y c ibom: ro4. 1557 o6HOB^beHa je nehcKa

naTpnjapniHJa. HajBnnie 3ac./iyra 3a o6HOB.i>etfce
nehcKe naTpnjapninje iiMa Be^nnn Be3np MexMe4 CoKO./LOBHh nopeK^ioM Cp6nH 6ocaHau 3a
.

npBor naTpnjapxa o6HOB^>eHe cpncne naTpnjapniHJe HMeHOBaH je H>eroB 6paT Kaay^ep

MaKapnje.
OpraHH3annja o6HOB i>eHe cpncne naTpnjapninje o6yxBaTH^ia je, ca He3HaTHHM H3y3eTitoM
CBe cpncp;e 3QM&e. To je CBe 40
je4iraa opraHH3annja K04
HaJHOBiijer 406a
7

Cp6a Koja je o6yxBaTH^ia ne^onynaH Hapo4CpncKO je CBeniTeHCTBo Beh n npe Tora

;

cacBHM 4o6po cxBaTH^io, 4a 611 y oho 406a

poncTBa n noTHinTeHocTH caMOCTa^ma ijpKBeHa
opraHH3au;HJa noja je ynimyTa nocae nponacTii
4,ecn'OTOBHHe, 6n^a b^ao moHho opyncje y 6op6n
3a 04p}KaHbe Hap04a. Oho je Beh pamije nonyniaBa^io 4a o6hobh caMOCTa^iHy cpncny npKBy,
no cboj npiLinnn
noja je noc/ie yKH4aH>a
6n^ia no4^HH>eHa oxpn4CKOJ apxnenncKonnjii.
Tn noptyniajn Hncy iiMa.in ycnexa, a.ni ohii
noKasyjy, 4a je y cpncnoM Hap04y 611.10 .ty4ii,
;

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

65

Kojn cy h y ohhm npioiiKaMa cxBaTiMH SHa^aj

c^io6o4He u,pKBe.
BajKHO je 6hio 4a je raj 3Hanaj Bp./LO
Ao6po cxBaTiio 11 naTpiijapx Mairapiije 11 ^yAH
KOJH Cy C HbHMe pa,4H^n.
IlpBa je 6pnra h npBH nocao MaKapiijeB
6110 4a opraHH3yje hobo ocHOBaHy He3aBHCHy
upKBy. Taj je nocao noBo^bHO CBpineH. HoBa
naTpHjapinnja 4o6nyia je y CBOjy o6*/tacT roTOBO
CBe cpncKe 3eM^i>e p;oje cy 6iiAe noA TypiiPiMa.
CKOpo ueo cpncKii HapOA Aoinao je Ta^a noA
B^iacT nehcite naTpHjapmnje, a to He caMo y
4yxoBHiiM CTBapiiMa. IlehcKH naTpnjapx, 6iiao
caM, 6i\aq npeno cbojhx H3BpniHHX oprana Bphiho je h cy^cpty B^iacT y iie*Poj cbojoj o6^acTH.
Ha Taj Ha^HH je nehcpca naTpnjapniPija HMa^ia
r

Bp^io Be./LHKH yTiinaj totobo y CBPiMa 3eM^>aMa

y KOJHMa cy Cp6pi y to 406a c raHOBa./LH ? 04
?

KyAiiMa 40
Ca'Aa

Bochh
bhhpi,

cyj

pi

Hi#e CKon^a.
r

MHoro BeptOBa, Cp6n y

noc.fi e

c rapoj

PauiKoj

pi

Cp6n y IIoApa-

y IToAyHaB.zby, y IlocaBPiHH

11

HoTPicjy r

Cp6n Ha MopHHpy h Ha Bap^apy, Ha TnMOKy,.

MopaBH h 4p iIHH h y nppiMOpjy oneT oceTH^iii
Aa cy cnojeHiij s,au He caivio y ap^Kcibhoj 3aKoja hx je CBe noAJeAHapto TiiniTa^ia,,
Hero 11 y 3ajeAHHHH p;oja je 6pi./ia PbiixoBa

jeAHPiiiH,

pot)eHa y je^Hoj oprampsaiiHJH, Koja je pa^n^ia

11
6pimy./La ce 3a h>iix h npy;Ka./ia hm AyxoBHe
xpaHe, Ha^e h yTexe. A to je Cp6nMa 6iiao
no rpe6Ho jep cy npPMpme 6nBa./Le CBe Terae.
y noc/ieAiBoj neTBpTH XVI BeKa no^pnp>e
cpncptHM
seM^aMa h Mei)y ApHayTHMa Bpette
y
?

HCTOPHJA BOCHE H XEPHErOBHHE

66

CT.

CTAHOJEBH'R

h KOMeinaite, itoje y nocAeAifcoj ^eceTimn Tora

BeKa AOCTH>Ke BpxyHau, y aok^auum ycTamjiiMa,
kojh cy 6imh 3axBaTH^iH totobo CBe cpncne
3eM.i>e.

Ta4a nonniBe CBe jane pa^HTn AycTpiija

npeKO Hapo^HTHX areHaTa 4a H3a30Be ycTaHat;
y TypcKOJ. Pa^ thx areHaTa 6no je o./iaKinaH
THMe, ihto cy, 36or Teunior }KHBOTa, ihto ra je
Hapo^ y to 406a npOBOAiio, 36or Be^np;nx HaMeTa kojh cy 6nBa./LH CBe Tentn, 11 36or CBe
Behe HecnrypHocTH, Koja je CBe BHine OB^iat)iiBa^ia, cbh Hapo^H y TypCKOj 6haw cnpeMHH 11
pacnc/LOJKeHH 3a ycTaHaK. To pacno^io^Keibe
joni cy Biiine yTBpi)HBa./LH 11 mmpnAii rviacoBii
11 npnne o npoponiTBHMa,
Koja cy KpajeM XVI
?

Bena ptpyjKH^a no i\eAo] EBponn, no itojiiMa je

Typci;a HMa^ia ycKopo nponacTii.
Ha rpaHHHH TypcKO - xpBaTCKOj 6hjio je
Ka4
cy Typnn ocbojh^ih BocHy, yBeK 6op6e
04
jep ce h c je^He n c 4pyre cTpaHe rpaHHua
b^ao necTO npe^a3n^ia. Kano je no^eTKOM
noa/ie^ite ^eceTHHe XVI Bena Be^iiiKii Be3np
CnHaH - nania xTeo CBaKano 4a H3a30Be paT
ca AycTpnjoM, Hape^n oh 6ocaHCKOM Be3iipy,
4a Hana^He Ha XpBaTCKy, a Ka^ 6ocaHCKa bojCKa 6y^e K04 CncKa noTy^eHa (22 jyHa 1593
ro4.) o6jaBii Typcita AycTpujn paT.
Ka4 je paT no*ieo pa3BH.ia je oco6iito nancna Kypnja b])ao jkhb paA y itopiiCT AycTpnje.
IlancKa Kypnja je Beh npe cucaHKe 6iiTKe
7

6n./ia jaKy aKHHJy 3a o6pa30Ban>e caBe3a npoTHB Typaita, y kojh 611 yuiAii 11 Ep^e.t,
B^anipta, Mo^aBCKa, rio^CKa 11 Pycnja. OHa

no^e^ia

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

67

b^ao jkhbo h Ha TOMe, 4a HarHa xpninhaHe y TypcKoj Ha ycTaHat;, na 4a ohh 6op6oM

npoTHB TypaKa o^aKinajy h noMorHy aKunjy
3ana4He EBpone.
H Cp6n cy 3ancTa KpajeM XVI BeKa y BHine
MaxoBa ycTaja^ii Ha opyjKJe. Tano cy Cp6n y
BaHaTy 1594 ro4- 4hivlh ycTaHaK, a 1597 no6yHiMa ce XepueroBHHa. Bot> Tora ycTaHKa,
BOJBo^a Tp^aH, pa4HO je y 4oroBopy ca nehcKHM
naTpujapxoM JoBaHOM, a 6ho je y Be3H h ca
sana^HHM 4p}KaBaMa h aniTaTopnMa.
Aau cy cbh th yiOKa^HH ycTaHHH npona^n,
jep micy 6ylai\ HHKaKO noMorHyTH 04 ohhx,
KOJH Cy HX H3a3HBa.AH.
rio^eTKOM XVII Bena 6mao je Beh jacHo,
4a je MHcao o oc/Lo6ot)eH>y Cp6a Tyl)OM noMohy
cacBHM npona^ia. Joui 4yro ro4HHa noczie Tora
no4p}KaBaHa je, HCTHHa, MHcao o aKHHJH Ha
Ba^KaHy, oco6hto y cpncKOM Hapo4y pa3hhm arnTaTopHMa, kojh cy KpcTapn^n no cpnckhm 3eM^baMa. Aau cy ca4a 3ana4HH Hapo4H
6waii aHrajKOBaHH 4pyroM 6op6oM, a Cp6n cy,
h ano je join noHeKa4 11 ca no r4eKOJe cTpaHe
TpajKeHa noMoh ca 3ana4a, 40HMH 6havl 40
yBepeita, 4a aKunja noa/ie4H>HX ro4HHa HHje
ycne^ia n 4a ce 04 pa4a y TOMe npaBijy He MOJKe
oqeKHBaTH HHp;aKaB ycnex.
Tano cy OH4a h naTpnjapx JoBaH h bojB04a Tp4aH npeKHHy^n totobo cBe Be3e ca 3ana40M. 3a oho, hito je noc/ie Tora pat>eHO Ha
3ana4y je4Ba cy HHiTa 3Ha./LH cpncKH r^iaBapH.
Ten hm je, i;ao pe3y^iTaT pa4a pa3Hnx aBaHTypucTa, kojh cy, y tokibh 4a ii3MaMe 04 3aje paAiL/ia

5*

68

CT.

CTAHOJEBHH

ua^Ebana lqto BHine HOBaua, npe^CTaB^a^iii

npiMHKe Ha Ba^itaHy ihto noBOcZbmije 3a aKunjy
ii CAywuiAH ce ^aatHMa-H 3>a./L3ii3>iip:aTiiMa
ctii3a^o no r^enoje nucMO, Koje hx je no3iiBa^io
iia ycTaHan h Koje hm je jvmoro o6ehaBa^io. Aaii
npeACTaBHHi^n cpncKora Hapo^a Hiicy Biime
peanipa^H Ha Ta nncMa h no3HBe; pa3oqapaHii,
ohii cy 40HMH 40 yBepeita, 4a je Typcna joui
yBei: ^obo^bho jaKa 4a caB^a^a CBaKii ibiixob
riOKpeiv, a 4a ce o36ilbhoj noMohn ca 3ana4a
He Mory Ha4aTii.
Hac^ie4HHK naTpiijapxa JoBaHa, kojii je
no cboj npH^nriiH 6ho yMopeH 04 Typana (1614
ro4.) naTpHJapx Ilajciije, npoMeHiio je cac-BiiM
iKMHTHKy cBora npeTX04HHKa. YBepeH, 4a je
anunja 3a oc./io6ot)eifce cpncKora Hapo4a cacbhm npona^ia h 4a je OHa 40He^a caMO Be.iinre
iiiTeTe cpncKOMe Hap04y, najciije ce BpaTiio
noAHTHHH HOBora ocHHBa^a nehcKe' na rpn-japninje, naTpiijapxa Manapuja. IIpeKiiHVBHiii
CBaKii pa4 Ha nonpeTy h 046njajyhn CBaKy
Be3y 11 nperoBapane oa 3ana40M naTpnjapx
IlajcHje je pa4iio Ha TOMe 4a cbojiim .lojayimiM
4pjKaH>eM npeMa TypuHMa 3a4o6nje ibiixobo
noBepeite 11 4a noMorHe Ko^iimo ro4 mojkc
Hap04y kojh je 36or He3pe^nx npe4y3eha 110c^ie4ibHX 4eu;eHHJa MHoro CTpa4ao. Tano je 11
Hapo4 y Bochh h XepueroBiiHii 04 xora BpeMeHa 6110 y rviaBHOM MiipaH. Aaii ce y to 406a
y TiiM noKpajimaMa jaBiio noKpeT Ha 4pyroj
CTpami 11 y 4pyroM npaBny.
yczie4 totobo CTa^iHor ^eTOBaBba Ha rpaHiinaMa 11 ycAQA bcahkiix paTOBa KpajeM XYT
;

HCTOPHJA BOCHE H XEPIliErOBHHE

69

a HaJBHine yo/ieA pace^baBaiba, pa3peno^ieTKOM XVII Bena cTaHOBHHuiTBO

ce
411./10
y Bochh ii XepijeroBiiHH. Typciia bas^ct je y
TO 406a, OC06HTO y nOJe^HHHM MOMGHTHMa,
Beh 611A& c/ia6a 4a CTaHe Ha nyT 6e3B^iainhy,
K0J e j e y Bochh 11 XepqeroBHHH cBe Bnuie
OTiiMa^io Maxa. Oa noje^HHiix Hacn^HHX Typckiix qiiHOBHiiita naTHJLii cy He caMO xpnuihaHii
y Bochh 11 XepueroBHHH, Hero 11 Myc/LOMami.
Orora ce 04 npsnx roAHHa XVII BeKa jaB^zbajy
Bei:a ;

noKpeTH Myc^ioMaHa y Bochh. Th noKpeTH ynyhemi cy npOTHB nojeAHHiix HaciMHiiKa, a^in je

npaBa TejKiba H>iixoBa yTBpt)HBaii>e h npouinpeifce aBTOHOMHHX HOB^aCTHHa.
Ka^a cy oa Tpehe ^eceTHHe XVII BeKa
HacTa^iH y TypcKoj HeMHpn, AHHacTHHKH patobii h jaHHHapcKe oyHe, ojana^ia je jom Bnuie
TejKH>a 6ocaHCKHX Myc/ioMaHa 3a ijito uinpHM
aBTOHOMHHM noB./LacTHHaMa. YnyheHH 4a ce
caMii 6paHe 04 Hana^aja M^eTantte Peny6./LHKe
itoja je 3a BpeMe cbojhx paTOBa npoTHB TypCKe y XVII Beny necTO npeAy3HMa./ia aKnnjy
11 y Bochh h XepueroBHHH,
6ocaHCKH cy My7

aoMaHH

CBe jane HCTHu;a^ii CBOjy TejKEby 3a

C106040M h caMoynpaBOM.
KpajeM XVII Bena, sa BpeMe Be^iHKHX paTOBa npoTHB TypcKe, AycTpnja je ctslaho noKyniaBayia aKunjy h y Bochh, a^in 6e3 Beher
11

TpaJHor ycnexa.

Ka^a cy Typun y npeT-

AeceTHHH XVII BeKa 6haw cy36njeHH

40 CaBe 11 4y HaBa noKymaBa^ia je aycTpnjcKa
BOJCKa 4a npoApe h y BocHy. Tano cy AycTpnnoc^ie4H>oj

jaHiiiii

y jeceH

1688 roA.

ocbojpmh 3BopHin;

70

CT.

CTAHOJEBHH

join HeKa MecTa y Bochh, a^in cy npn Hana^ajy Ha Baaa-jlyKy 6wam. 046njeHH ca Be.uikhm ry6nTii,HMa. H^yhe ro^HHe Mel)yTHM ita^a
je aycTpujcKa BojcKa npo^p^a 40 Hnnia 11 Ha
Kocobo h Ka^a cy D/pHoropuH 6iiaii npo^p^ii
y XepneroBHHy, noKyniaBajiH cy AycTpiijaHnn,
4a yna,4Hy y KpaJHHy, a^in 6es ycnexa. To^.
1690 40He.ia je Bochh MHoro HeBo^be. r^a^
h Kyra npope^H^n cy CTaHOBHHHiTBo, a AycTpnjaHD;H cy oneT npo^p^H y BocHy 11 pa36iwn
TypcKy BojcKy K04 Ty3.zie. Met>yTiiM noB./ianeite aycTpncKe Bojcite Ka CaBii 11 4y HaB y?
OC./10604H./LO je BocHy 3a Taj Max 04 HenpujaTe^ba. H,4yfeHX ro^HHa AycTpnjaHHH cy ycnejiii
4a 3ay3My CBe4oropH>e YHe (1693 r.), aM^e^mhii
cy oneT noKyinaBa^ii (1695 ro4.) 4a npo^py y
BocHy h Xepn,eroBHHy a^in cy 6h./ih noTiicHyTii.
Behn h ai;o cacBHM npnBpeMeH, ycnex ?
nocTHrao je JeBl)eHHJe CaBojcKH y jeceH 1697 r.,
Ka4a je, y TOKy 04 4Ba4eceT 4aHa, ocbojho 46oj> Mar^iaj }Kenne 11 BpaH4yK 11 npo4po je 40
CapajeBa. Aaii ce oh 04Max BpaTiio 11 n,e.ia Ta
eKcne4Hii,Hja ocTa^ta je 6e3 HKaKBiixnoc./ie4ima.
To4. 1717 3a BpeMe aycTpucKO - Typcnor
paTa Hana^in cy AycTpnjaHHH oneT ca 4Be
BOJCKe Ha BocHy. Je4Ha je Bojcna ocBOjiMa
4o6oj 11 4onp^ia 40 3BopHHKa a 4pyra je y4apiMa Ha Hobh; a^in cy o6e Bojcne 6n^e pas6njeHe. KaKO je aycTpncKa Bojcna Ha rviaBhom 6oJHHiTy ocTa^ia 6n^ia no6e4H.iaii; 4o6nje
AycTpnjay nojKapeBanKOM MHpy HHeite KpajeBe
y ceBepHoj Bochh. OKynaunja AycTpncna y thm
KpajeBHMa Tpaja^ia je Mel>yTHM KpaTKO BpeMe.
ii

HCTOPHJA BOCHE H XEPLIiErOBHHE

71

Ka^a

je 1737 ro4. oneT aouiao 40 paTa H3Met)y

AycTpHJe h Typcne npo4p./iH cy HCTHHa AycTpnjaHHH, ca^Be BojcKey BocHy, yjy^iy Meceuy, a^in
cy BocaHu.ii je^Hy BojcKy cy36n./LH ca bc./lhkhm
ry6niiHMa a 4pyry cy K04 BaH>a-./LyKe 40 Hore
noTyK^n. y 6eorpa4CKOM MHpy (1739 ro4-) BpaTii^ia je oH^a AycTpnja TypcKoj OHe KpajeBe y
Bochh, Koje je 4o6n./La noraapeBanKHM MiipoM.
O4 cpe,4HHe XVIII BeKa HacTaje y Bochh
totobo cTa^iHa 6op6a H3Mei)y Myc/LOMaHa kojii
Terae 4a CBOje noB./iacTHiie o^pjKe h npoimipe,
h uapcKHX HaMecHHKa^ kojh pa^e Ha TOMe
4a npaBa Cp6a MyxaMe40Be Bepe uito Biinie
cKy^e h 4a ymiiHTe aBTOHOMHa npaBa BocHe
h XepueroBHHe. y toj 6op6n napcKH HaMechhhh BehnHOM no4^e}Ky yTHuajy 6ocaHCKiix
Be^iHKauia. C 4pyre CTpaHe jaB^ba ce y to 406a
Heo6nHHo jap; aHTaroHnsaM H3Mel)y Cp6a cTapoce4e^au,a 11 40HLZbaKa Typaita. y hcth Max
H36nja Ha noBpuiHHy h CBe jana Te^Kita Xepu,eroBpme 4a ce OHenii 04 BocHe 11 4a nocTaHe
noTnyHO HesaBHCHa h caMoynpaBHa. Thm 6op6aMa h 6op6aMa npOTHB IJpHe Tope HcriyiBeHa
je n,e./La 4pyra no^iOBHHa XVIII Bena. Mob
6ocaHCKora n^ieMCTBa Koja je c ra^iHO paczia
ca ona4aBbeM Typcne Mohii, 40CTHi\Aa je y to
406a BpxyHau,. Aaii je yc.Ae4 6op6e H3Mei)y
4pmaBHHX B^iacTH h 6ocaHCKora n^ieMCTBa aHap?

xnja CBe

BHme

OTHMa^ia Maxa.

TaKBe cy 6wAe upHAinie y Bochh, Ka4a cy

TypcKH DjapeBH Ccahm III h MyxaMe4 II no^eAW
3aB04HTH

pe<i>opMe.

72

CT.

III

Ka^a

Eopfia

je

CTAHOJEBHTl

nycjionaHa

cy^Tan

npoTHB petpopana.

III,
noaie nopaTa (1788
1791

Ce^iiM

cAe,4H>er aycTpucKo-Typcptor

noneo h3B04mtii pe<s>opMe y ApjKaBH, oco6hto y bojchh, yc ra^ia je BocHa ii XepneroBHHa ,/lhctom npoTHB tux pe<x>opaMa iiiTO cy ce
yBol)eit>eM pe<opaMa pyuin^ie ocBeheHe Bepcne
Tpa4Hij,iije. Aaii je 6op6a 6ocaHCKiix Be^imaina
npoTHB pe<E>opaMa 611A& caMo H3roBop h cnovBmi
yspoK CBiix noptpeTa y Bochii h XepHeroBimii
y npBoj no^iOBiiHM XIX BeKa. IIpaBii y3pOK
Aem,a,o je mhoto 4y6./be
6ocaHCKH h xepueroBaHKii Be^iimaimi xtc/lii cy 4a o^p^e aBTOHOMHa npaBa CBoje 3eM.be., a CBoje n^eMiihcKe
noB^iacTiiij,e ihto Biinie 4a npomiipe h yTBp^e.
Te tbHXOBe TejKtbe H36n./ie cy Ha no-BpniiiHy joni y XVII Beny, 4aK./ie npe Hero jhto
ce y TypcKoj 11 noMiini^ba^io Ha pe<i>opMe.
TypcKa je cpe^iiuiHa ByiacT o-4Max 04 noneTKa
tux noitpeTa, a oco6hto y XVIII Beny, pa4ii./La
Ha TOMe, 4a Te TejKibe cy36nje 11 4a 6ocaHCKe
n xepneroBaHKe iioB^acTiiuie cy3ii. Ka4a je
Cc/ihm III noneo yB04iiTii pe<i>opMe, H3 U,apiirpa4a ce HapaBHO join iiHTeH3HBHnje noHe./io
pa4HTii y TOMe npaBu,y. Pe<i>opMe Koje je Tpe6a,AO ii3BpiHHTii, Beh cy caMe co6om 3axTeBaae
ro4.) ?

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

73

ja^aae

u,eHTpa./iHe B^iacTH h cy36njaH>e noce6Hiix HHTepeca h noB^acTHua nojeAimiix npoBiiHunja. CTora je pa4 TypcKHX pe<i>opMaTopa

Haninao HapaBHO Ha jaK OTnop n y Bochh

ii

Xepi^eroBiiHii.

BocaHCKii m xepueroBa^KH Be./iHKaiHH ncTao^Max 04 noneTKa saBo^eBba pe<x>opaMa, Kao KOH3epBaTHBaH c/ieMeHaT 11 046iija./iii
cy CTa^iHOBp^io eHeprn^Ho CBaKy HOBHHy, oco6hto 3aBot)eH>e HH3aMCKe BojcKe. A*/nije 6op6a
6ocaHCKora h xepijeroBaHKora n^ieMCTBa 3a
cBOJe noB^acTime h aBTOHOMiia npaBa 04 noHema 6iia3l oc/ia6.zbeHa pa34opiiMa 11 cypeB-

kaii cy ce ?

HjiiBOinhy noje^HHiix Bol)a.

3a BpeMe npBora cpncKor ycTaHKa, y Bochh

cpa3MepHO 6ho MHp. EocaHnn cy BHHie nyxa
imii no Hape46H H3 L^apnrpa^a hah no cbojoj
BO^bii y3HMa^ii y^eniha y 6op6n npOTHB cpnct:iix
ycTaHHKa, ayin cy BehiiHOM pl)aBo npo^ia3H^in
(0C0611TO Ha Miiniapy, 1 aBrycTa 1806 ro4.).

je

y to ,406a no^c/La je h jana aKijHja A^iH-are

^a^nha, 4a on,enn Xepu,eroBHHy 04 Bochc 3a
Bpene 6op6e npoTHB Kapa-'Boptja TypcKa je
6iMa HeMohHa 4a Ty aKunjy cnpenH. Aaii Ka4a
je Cp6nja 1813 ro4. caB^.a4aHa
nperviH cy
TypijH 4a c/ioMe OTnop xepijeroBanKiix -Myc^OMaHa. Pa34op Mel)y Be^iHKaniHMa o^iaKniao
je n obom npiMiiKOM aKnnjy HenpujaTe.zbCKy.
?

Typci;a BojcKa je 21 anpn^ia 1814 ro4. 3ay3e./ia

MocTap h Time c/LOMH./La OTnop Xepu;eroBHHe.
H4yhnx HeKo^iHKO ro4HHa totobo cra^no
cy Tpaja^iii rpal)aHCKH paTOBii h Hepe4H y
Bochh. Ten 1820 ro4. nperao je H34p}K^HBii

CTAHOJEBHH

CT.

cy^raH MyxaMeA II (1808

1839 roA.) a a cKynn
ba&ct 6ocaHCKHX Be^iHKania h ,4a yminiTH a^MHHHCTpaTHBHO-no^iHTH^Ky caMOCTajiHOCT BocHe
H Xepn,eroBHHe. Ynpo^ehe Te roAHHe HMeHOBaH
je 3a Be3Hpa y Bochh h XepueroBHHH IJe^ia^ie4HH-naina
HOBeK rB03AeHe pyKe 11 Heo6n*raor o6pa30BaH>a. 3a H>era ce y IJapnrpaAy
c npaBOM mhc/lh./lo Aa he Mohn caomhth oTnop
6ocaHCKor 11 xepneroBanKor n^ieMCTa. H 3aiicTa je IJe^ia^ieAHH-naina hhm je MapTa Mecena 1820 roAHHe, CTnrao y TpaBHHK, noneo
3aBOAHTH Mnp h peA y Bochh h XepijeroBiran.
HcTe roAHHe y cenTeM6py I Ie./ia.fleAHH je yAapno
na IJpiiy ropy, a^in je 6ho 0A6njeH. OTnop 60caHCKiix Be^HKama oziomho je IJe.aa./ieA-HH y TOKy
oa AeceT Mecena cacBHM. Tpe6a.io je join
noKopiiTH h XepneroBiray. Orora I^e^a^Aim y
noneTKy 1821 roA- KpeHe Ha XepijeroBiiHy,
ocbojh MocTap 11 Tano c/LOMiije 11 OTnop xepneroBaHKiix Be^nipcania. Aaii ce caAa MyaioMami y
u,eAOJ Bochh h XepijeroBimn Anronie npoTim
n>era; moa6q h m,&A6e ibiixoBe y IJapurpaAy
iiMa^e cy ycnexa
join iiCTe roAHHe I^e^ia^eAHH-nania 6yAe CKHHyT ca Be3iipcTBa.
lIhm je IJe./ia./LeAHH - nama OTiiinao, BocaHii,H 11 XepH,eroBD,n Anrvui cy ce oneT npoTiis
pe<s>opaivia. iloKyinajn Typcmix BjiacTH a& iix
npHMopajy Ha pe^>opMe 11 Ha noKopHocT> ocTaja^iH cy 6e3 ycnexa. Y L[apiirpaAy ce Hanoc/ieTKy yBPiAe^io, a& y BocHy Tpe6a oneT
noc^iaTH HOBeKa HBpcTe pyKe kojh he iiMaTii
11
Bo^be 11 CHare a& c/ioMiije OTnop 6ocaHCKor
11
xepueroBaHKor n^ieMCTBa. Orora je nociaT
;

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

y BocHy 3a Be3Hpa MycTa3>a-naHia (1825

Oh

75

ro4.).

o^Max noqeo b$ao eHepniHHo pa4HTH

npoTHB 6yHTOBHHX 6ocaHCKHX Be^iHKania. Kai;o
je Mef)yTHM cy^TaH MyxaMe4 II y jyHy 1826
ro4. yHHinTHo y I^apurpa^y jaHimape, cacTaHy
ce 6ocaHCKH Be^iHKaniH h 21 cen reM6pa noma^ty y IIapnrpa4 moA6y 4a ce y Bochh
jami^apn He yptn^ajy. Ka4 je p;pajeM ro4HHe
CTHrao H3 Hapnrpa4a 04roBop., 4a ce KbuxoBa
M(M6a He MOJKe HcnymiTH, n^iaHe ycTaHaK y
He^ioj Bochh h XepueroBHHH. Be3np MycTa<i>anania Mopao je HanycTHTH BocHy., a noqeTKOM
1826 ro4. 6y4e 3a Be3npa y Bochh HMeHOBaH
A64ypaxMaH-nania.
je

A64ypaxMaH-nama 6ho

je

4octojhh Ha-

c^ie^HHK IJe^a^e^HHOB. ynoTpe6iiBHiH pa340p

6ocaHCKHX Be^HPtama, oh je, cpa3MepHO 3a
KpaTKo BpeMe, caBjia4ao OTnop y Bochh ii

XepijeroBHHH. Iloc/ie Tora oh je no^eo cncTeMaTCKH pa4HTH Ha TOMe 4a Myc^iOMaHCKe npBane n MaTepuja^iHO ynponacTH. Aaii y to
no^e pycKO-TypcKH paT (1828 ro4.) h 113 IJapnrpa^a 6y4e Hapel)eHO 4a ce 6ocaHCp;a BojcKa
CKyn^ba 4a nol)e y paT npoTHB Pyca. Ka4a ce
Bojcna noqe^ia CKyn./baTH, 4nrHy ce 6ocaHCKH
Be^iimauiH Ha Be3Hpa (y jyHy 1828 ro4.). Be3np
Mopa4e iihn H3 BocHe
a noc.ie Tora 6y4e
CKHHyT ca CBora 3Ban>a.
Hobh Be3Hp HaMHi: A^ii nauia, noKyuiao
je 4a mhphhm nyTeM H3Be4e y Bochh pe<E>opMe.
Aavi y TOMe Hiije ycneo. IIonyuiTajyhH cyBiiuie
Be^upcauiHMaj H3ry6no je cBann aBTOpHTeT;
cbh cy ra Kao c.Aa6oTHKby ripe3Hpa,ni. Bpeite
;

76

CT.

CTAHOJEBHTv

je MefyyTiiM y 3eM./bH ? oco6hto oa

HyTii jaHiiHapn., CTa^iHO Tpaja^io.

KaA cy ynnKaA je MyxaMeA-II noa/ie pycKO - TypcKor paTa noKymao

oneT 4a H3Bpnin y Bochh pe<i>opMe cacTaHy re
6ocaHCKii rytaBapn y TpaBmiKy 11 peine, Aa cc
3aBot)eiby pe<i>opaMa chjlom o^ynpy a Aa noHy4e caBe3 MycTaoa nanni GKa^apcptOM (UIkoApa - nainn) kojh je TaKot)e 6110 npoTiiBHiin
pe<i>opaMa 11 Bo^a p;oH3epBaTHBHHX c/ieMeHaTa
y TypcFtOJ. Tom ripiMiiKOM 6y^e 3a Bol)y ne^/iora noKpeTa H3a6paH Xyceim KaneTaH Tpa7

AainneBnh. IllKOApa - nama npiiMii noHyl)eHn

caBes 11 Annie ce Ha cy^TaHa. y iicto 406a
OKynn^iH cy 11 BocaHun Bojcity n nonun Ha jyr
y noMoh IIlKOApa - nauni. V- jy^y 1831 roAohh cy Beh 6iiaii ciiuiaii Ha Kocobo, noTyp:^ii
AO Hore Be^iimor Be3Hpa 11 npoAp*ni y MeTOxiijy. y to Ao6a je Mel)yTHM IIlKOApa - nama
Beh 6110 koa IlpH^iena cy36iijen oa Typci;e
Bojcne n npiiTeuifBeH y CnaApy. Be.niKii Be3iip
nonHe nperoBapaTii ca BocaHnnMa 11 npHMii
cBe ibirxoBe 3axTeBe. CTora ce BocaHun Bpa re
HaTpar, a Be^iiKii Be3Hp OHAa yAapn Ha ILIitoApananiy 11 caB^iaAa ra cacBHM.
y Bochh je Mel>yTHM Xyceim - KaneTaH
y3eo BesnpcKy B/iacT y cBoje pyKe. Ami cy
3aBiiCT n pa3AOp CTBopn./ni pacnen Mel)y BocaHnnMa 11 oca&6haii cacBHM HapoAHy CHary.
KaAa ce ny./io a& je bc/lihui Be3iip, noiuTO je
caB^iaAao IIInoApa - naniy nonrao Ha Bochy,
ii3at)e npOTHB ibera caMO jeAaH Aeo BocaHana.
Ta 6ocaHCKa Bojcna 6yAe noTyneHa koa BaibCKe (1832 roA.). Xyceim ce noc/ie Tora OAynpe
r

IICTOPHJA BOCHE

II

XEPIJErOBHHE

TypuiiMa join no a CapajeBa, a^ii H H>era caB^a^a

Typcna Bojcna, oco6hto noMofry Aaii - are 113
CTona, Kojri je ca Myc/LOMaHHMa h npaBoc/iaBtiitm noxHTao y noMoh b^ihkom Be3npy npoTiiB
Xyceima. Xyceim noc/ie nopa3a no6erHe y
AycTpnjy, a BocHa h KpaJHHa 6y^y noc./ie rora
caB^iaAaHe. y 3eMM saB^ia^a peaKunja Hac^ie.a.HH hmhobh 6yAy jmmjrvt, a cbh BH^emijii
.by^ii ii^lii no6njeHii hah nporHaHH.
Ka^ iMyhe rodirae 4ot)e y BocHy 3a Be3iipa 4 aB y4" nama 0H none nonyuiTaTii BeanKanniMa, Te y seMJbw one r none XBaTaTH KopeHa
aHapxnja. 36or Hecpet)eHnx npnjinita n totobo
CTa^mnx paTOBa, saB^ia^a^a je y 3eM^bn HecnrypHOCT 6e3Byiamhe je jseAO Maxa a HaJBiime
je 36or cBera Tora naTiMa paja. 3y^iyMn cy
Hanoc^ieTPry ii3a3Ba^n OTiiop. lion JoBnna 113
4epBeHTa ycTao je Ha opyraje npoTiiB Typciie
B^iacTH. Aaii je Taj npBn 03611 jbhhj 11 ycTaHan,
xpnuihaHa y Bochh y6p3o caB.iaAaH n y Kpini
r

yrynieH (1833 roA.).

Met)yTHM oTnop 6ocaHCKHX Be^iHKania, n
noa/ie XyceimoBa nopasa, jom Hnje 6no c.10MnjeH. Yc-Kopo cy oneT ycTa^in MyciOManri
y u,e.ioj Bochh h Kpajunn Ha opyjKJe 3a CBoja
aBTOHOMHa npaBa, a npoTHB pe^>opaMa. MeMe.,4
nama (1835 1840 ro^.) je HCTnna noTynao
ycTaHHKe koa BpaH^yna h Bje-ZbiiHe, a.iH je
6op6a HacTaB.BeHa h 1836 roA. CaAa ce y 6op6n
3a aBTOHOMHa npaBa n npoTiiB pe<popaMa noniiH>e cBe Biime HCTHHaTii Kpajima. MeMeA
namii je iiCTHHa noin.io 3a py-KOM ^a noKopn
KpaJHHy a^iii Ka^ y OK ro6py 1839 ro4. hobii
f

CT.

CTAHOJEBHH

A6aja MeijHA 113,4a TaM3HMaT kojhm je

o6e36ei)eHa cBHMa no^aHHUHMa Typcne

cy^iTaH
6n./ia

iirma h HMOBHa cnrypHocT h je^HaKOCT npe^

3ap;oHOM, n^iaHe y Bochh oneT 6yHa. H^yhe
ro^HHe (1840) caB^a^aHa je p;aKo Tano BocHa,
aAH ce KpajnHa join yBeK ynopHO ^pn^a^ia 11
cy36nja^ia je H^yhnx ro^HHa, hcko./lhp;o nyTa,
nana^aje TypcKe BojcKe.
36or aHapxnje h rpal)aHCKHx paTOBa cTan>e
ce y Bochh y to 406a MHoro noropnia^io. IIo-

yiojKaj

paje nocTajao je CBe

noa/ie

Tenm h HecHocHHJu.

caB^a^aHor ycTaHKa

nona JoBHue

oceha^io ce Mei)y XpnuihaHHMa CTa.iHO KOMeHian>e. KoMemaite Met>y xpnnihaHCKHM CTa-

hobhhhitbom: y Bochh h XepueroBHHH, H3a3Ba./LO

Hanoa/ieTKy HHTepBeHnnjy cTpaHnx cn^ia
Koje cy ce 6oja./ie ycTaHKa. Tano je 1843 ro^.

je

orpamiHeHO
npaBO ynoTpe6e KMeroBa 3a pa^ Ha 6eroBCKHM
HMan>HMa. Aavl Te Hape46e HHje hhko c.iyuiao.
Orora je He3a40BO*/bCTBO h Bpeme Mei)y
xpHHihaHCKHM CTaHOBHHHiTBOM, Koje je 36or
CTa^iHHX paTOBa h aHapxnje HaJBHHie naTHJio,
y3HMa^io CBe BHine Maxa. Ha HHTepBeHHHJy
CTpaHnx CH^ia H34aH je 1848 voa- hob 4>epMaH,
kojhm cy cacBHM yp;HHyTH 6er.iyHH a o6aBese
npeMa 6eroBHMa npeTBOpeHe cy y nope3. Aaii
je no^iojKaj paje nocTao yc/ie^ Tora join tcjkh,
jep je THMe nope3 3HaTHo noBehaH.
KaKO je BocHa h XepneroBHHa 3a noo/ie^HjHX ^Ba^eceT nne r ro^HHa 6n./ia totobo CTa^HO
y ycTaHKy h CTa^Ho o^nja./ia yBot)eBbe peoopaMa, peuieHo je Hanoc/ieTKy 1850 ro^. y
cy^iTaH H3Aao <3>epMaH, no

KOMe

je

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBKHE

Hapurpa^y, 4a ce oTnop BocaHaua noiiiTO-noTO

caB.ia^a 11 4a ce pe<^opMe uito npe npoBe4y.
y IJapHrpa^y ce mucahao 4a je jeAHHH HOBeK,
Kojii MOJKe Taj sa^aTap; H3BpuiHTH noTypqeitaK
OMep - nama. Ka,zi,a je Met>yTHM OMep - nama,
noqeTKOM aBryc ra CTHrao y Bo-CHy, npoqHTao
<J>epMaH o cbom HMeHOBaiby h o cbojhm 3a4aHHMa 11 Haiviaciio 4a ce pe<f>opMe cBaKaKO
Mopajy cnpoBecTH^ ^iirae ce ije^a BocHa 11
Kpajima Ha opyHtje.
OMep - nania y^apn npBo Ha KpaJHHy 11
caB^a^a oxnop KpaJHiHHHKa. y to ce ycTamiHH
noHHy OKyn^baTH op;o BpaH^yita, a y hcth Max
n^iaHe h He./ia XepueroBHHa. ycTaHHiiH 6y^y
iiCTima no ryqeHH koa Bpan^yKa, a CKeHAep6er pa36nje XepueroBiie 11 yt)e y MocTap. Aaii
ce noqeTKOM 1851 roA. KpajninHHUH oneT AnrHy
11 y3My Jajue.
OMep-nania hx pa36nje 11 ocbojii
jaja^KH rpa^, na hx OH^a noHOBo pa36nje h
27 anpn^ia y3Me Bnxah.
Ila^oM Bnxaha 6n./ia je 6yHa 3aBpuieHa.
O rnop BocaHana 11 XepueroBaua npoTHB pe4>opaMa h 6op6a H>nxoBa 3a aBTOHOMHJy 6n^ia
je Ae^HHHTHBHo caB^a^aHa. Oa Tora BpeMeHa
6ocaHCKii pi xepueroBaqKH Myc/LOMaHCttH Beaiik&uiw nrpajy HesHaTHy y^iory y hctophjh
BocHe h XepueroBHHe. CaMo cy joni je^HOM,
sa BpeMe OKynaiinje, ohh noKa3a.PH 3HaKe jkhBOTa. 3a cao6oaj BocHe h XepiperoBHHe h 3a
CBojy a/Lo6c\4y noqiiH>y ca^a 4a ce 6ope npaBocyiaBHii Cp6n.
;

HO

CT.

CpncKH ycTamju.

Dll

Ka4

CTAHOJEBHTl

Ojviep-naina caB.ia4ao Mya/ioMaHe

oKpeHyo ce npoTim
xpninhaHa. EtoqeTKOM 1852 ro4. Hape^iio je
oh 4a ce noKynii opyraje 04 npaBoaAaBHiix 11
je

y Bochii

ii

Xepu.eroBiiHiij

KaTo^pmKHx Cp6a. Ta Hape46a ii3a3Ba./La je

OTnop ./lyKa ByKaaoBiih 4nrao je y npo.iehe
:

1853 ro^: yc raHaK

KOjii je, HacTaB.beH y qeTOBaH>y

ca m^aum npeKH^HMa, xpajao Biiine
04 nex ro4ima.
r

y iicth Max Ka,4a ce GMep-naina ysa.nv;

Tpy^HO 4a caB^ia^a yc raHaK Ayne ByKa^iOBiiha,
y^apno je oh no Hape46n 113 U,apnrpa4a 11 Ha
;

ropy. UpHoropuH cy a/iaBHo 04611.111

Hana^aj OMep-naniPiH, &aii cy ycKopo Ha iihrepBeHii,HJy Pycnje 11 AycTpiije npeKimyTa

E[pHy
r

HenpHJaTe./bCTBa.

HeMoryhn ymiHrraTH qexe y XepiieroBiimi,

04 npiiTHCKOM Be./inKiix cii.aa, Koje cy pa4H./ie Ha TOMe
4a ce Ma Ha kojh Haqim no6o,BHia c raH.e Cp6a y Bochii ii XepueroBiiHii,
llopxa je XTe^a 4a 3aK0H04aBHiiM nyTeM o.iaKina
no^ojKaj xpHHihaHa. To4. 1854 H34aT je<epMaH
kojhm je paja npe4 cy40BHMa H3Je4HaqeHa ca
Myc^OMaHHMa 11 y 3>e6pyapy 1856 ro4- noTBpa

11

t>eHe cy

3aKOH04aBHe 04pe46e

113

TaHSHMaTa,

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

81

cy Hin^ie y KopHCT xpninhaHa. y cenxeM6py 1859 regime H3,4aH je arpapHH 3at;oH

kojh je TaKot)e Tpe6a.zL0 4a o^iaKina no^o^Kaj
xpunihaHa y Bochh h XepueroBHHH.
A./1H Ce TH 3aKOHH HMCy BpLQH^lH. IIo^ojKaj
paje 6nBao je CBe Tentn, a jkhbot cBe HecHOCHHJ11. ^cthhiih Ayne ByKa.AOBHha cacTa^H cy
ce y cenTeM6py 1857 ro^. 11 penman 4a eHepnnHO HacTaBe 6op6y. y6p3o je iie./ia XepueroBHHa ycTa^ia Ha opyjKJe. Ys npaBOOAaBHe
Cp6e npncTa^iH cy oBora nyTa h Bp^io xpa6po
ce 6opH^iH h MHorn Cp6n Ka ro^H^Ke Bepe.
KHe3 4 aHH ^ j e pa^no 4a H3MHpPi ycTamiKe,
a^iH KaA y npcMehe 1858 ro4. Typun y^ape
Ha Xepnero-BHHy, IljmoropiiH hm nol)y y noMoh
h Ha TpaxoBy, Ha CnacoB-4aH y^pyjKeHH HjmoropiiH h XepiieroBiiH noTyKy 4,0 Hore TypKe.
IToc^ie Te no6eAe Ujrna Fopa 4o6HJe TpaxoBo,
a xepnerc-BawHM n^teMeHHMa 6y4e npn3HaTa
c rapa caMoynpaBa.
KaKO Met)yTHM Typcna B^ia^a HHJe ^pjKa^ia
cBoje o6ehaBbe y nor^e^y caMoynpaBHHX cao-

Koje

604a, ^Lyna Bypta^ioBHhy 3>e6pyapy 1861 ro^. ca

HpaBOC^iaBHHM H KaTO^H^KHM Cp6HMa nOHOBO
ycTaHe Ha opy^Kje. XepiieroBHH pa36njy y BHHie
6iiTap:a TypKe Tano 4a je TypcKa y .zieTO 1861
ro^. noqe^ia nperoBapaTH ca yc raHHiiHMa. Ka^,
cy ce nperoBopn pa36n.AH, Typing y npo^iehe
1862 roA., y^ape Ha U,pHy Topy h XepueroBHHy
a^iH 6y^y 046njeHH. CTora Typiin y ^ieTO 1862
ro4. ciiAone MHp ca Hjdhom TopoM. Ca Ajkom
ByKa.ioBHheM cp^on^beHO je ra^a 6iiao npnMnpje, a Ka^, cy Typun npncTa^iH Ha ya/LOBe
;

HCTOPHJA BOCHE H XEPHErOBJlHE

82

CT.

CTAHOJEBHTx

ByKa./LOBHheBe 4a ce xepijeroBanKHM n^ieMeHiiMa BpaTH c rapa caMoynpaBa, ck^ouhjih cy 11

;

XepueroBHii y Mocxapy c TypnHMa Miip (cenreM6pa 1863 ro^.). ./LyKa ByKa^oBHh je Haci;opo noc/ie Tora oc raBHO XepueroBHHy, jep
cy My Typijn o ta&bii pa^HJiH, a 6ojao ce a&
ra H>eroBH ^by^n He H3AaAy, h OTHinao je y
PycHjy, r^e je yMpo (6 jy.zia 1873 roA.).
UocAe xepijeroBaHKO-TypcKor yroBopa y
MocTapy, B^iaAao je y Bochh h XepueroBHHii
CKopo ABaHaecT roAHHa Miip. Aah ce CTaibe
Cp6a xpninhaHa mije nonpaBioo. }Khbot ibhxob
6HBao je H3 4aHa y a&h CBe Temn. HapoA je
6ho y CTa^iHOM BpeH>y, a 4y6oKO He3aAOBo./bctbo 3axBaTii^io je ue./iy 3eM.t>y. Y*to 406a
na^a h paA KHe3a Mnxan^a y Bochh h XepueroBHHii. KHe3 Muxsaiao je noxBaTao 6110
jane Bese h ca Mya/ioMamiMa 11 ca npaBoc^iaBHHMa h ca KaTC/LHHHMa y Bochh h XepueroBHHii h pa^no je ct&aho 11 CMHHLBeHO Ha
oo/io6ol)eifcy BocHe h XepueroBirae. A.111 cy
CMphy H.eroBOM (29 Maja 1868 roA.) npeKHHyTe
Be3e H3Mel)y Cp6nje h 6ocaHCKHX npBaKa. BocaHi^HH XepueroBHH ocTaB^beHii cy 6hau noc.ic
Tora totobo cacBHM caMH ce6H, aok hx 3y^yMii
TypcKH, pl)aBH cyAOBH h arpapHO niiTaifce hiicv
HarHa^ii, 4a ce onei Auray Ha opy^KJe.
y jjaj 1875 roA. n^iaHyo je y HeBecHBby
ycTaHaK, a npBHX AaHa aBrycTa Anivia ce Ha
opyraje h BpCHa. ycTaHHHH cy ii3Aa./iii npor.iac
Ha HapoA, y KOMe cy Aexa^bHO H3He.ni CBOJe
3axTeBe. TypcKa B^ia^a je BiiAe^ia, Aa Hehe
Mohn a&ko h 6p3o caByiaAaxn ycTamiKe, Te je
r

83

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

610a Bo^bHa 4a nonyniTa. YcTaHHHH cy Tpa4a ce y Bochh h XepueroBHHH cnpoBe^y

pe<i>opMe y 4oroBopy ca Hapo4HHM iviaBapHMa,
a no4 ptoHTpo^ioM je^He eBponcKe komhchjc.
Typcna B^ia^a^ HapaBHO, HHJe npncxa^a Ha Te
3ax reBe. TypcKH noKyinaj 4a caB./La4a ycTaHaK,
OGTao je 6e3 ycnexa oco6hto CTora iiito cy 11
Cp6nja h I^pHa Topa h AycTpnja Ha pa3He Haqime noMara^iH ycTaHHKe. Y hcto je BpeMe h
Pycnja pa,4H^ia 3a ibhx 4nn^0Ma rcKHM nyTeM,
TpajKehn y I^apnrpa^y aBTOHOMHJy 3a BocHy
XepueroBHHy.
11
IloTHCHyTa noo/ie nopa3a Ha KeHnrpeuy
(1866 ro4.) H3 MeMa^Ke, AycTpo-YrapcKa je y to
406a Beh eHeprn^HO cnpeMa^ia CBOje npo4Hpaite Ha Ba./iKaHCKO IIo^yocTpBO. AycTpHCKH
MiiHiiCTap HHOCTpaHHx 4e.Aa rpo<& AH4paimi
rvie4ao je 4a cBaKaKO ocyjeTH H3MHpen>e ycTaHiiKa ca HopTOM. 4eueM6py 1875 ro^. oh je
iispa^HO je^Hy Ho ry y kojoj je TpajKno, 4a
KOHu,ecnje,'Koje llopxa y^HHH ycTaHHHHMa, 4ol)y
no^ KOHTpo^iy Be^iHKHX CH^ia. IlopTa je HapaBHo
046n^ia AH^paniHJeBy Ho ry.
Bop6a H3Mel)y ycTamma h Typcite Bojcne HaCTaB^beHa je Met)yTHM h 4a.^>e 11 BolyeHa je Behnhom HecpehHO no Typite. Y TentiM 4a ce noBpaTH
Miip Ha Ba^iKaHy H3pa4H^ie cy BeAwiie cn,ie y
Majy 1876 ro4. y Bep^iHHy MeM0paH4yM y KOMe
cy Tpa?KH^e 4a ce y Bochh h XepHeroBHHH
04Max 3aBe4y pe<opMe, 4a IlopTa yFOBopn npHMHpje ca ycTaHHu;HMa 4a ce xpHinhaHHMa 403BO.ni HOHieH^e opyjKja h 4a Be./LHKe cn.Ae koh.Tpo^iHHiy 4a avl he IlopTa ncnyHHTH OBe yo/iOBe.
jKHyin,

84

CT.

CTAHOJEBHH

Mel)yTHM cy HacTa^iH Aoral)aJH, kojh cy

oHeMoryhn^H H3Bpinett>e OBora MeMopaH^yMa.

Qa no^eTKa ycTaHfta y Bochh h XepijeroBHHii
cpncKO jaBHo MBbeBbe., oco6hto y Cp6njii n
I[pHoj TopH, 3axTeBa./LO je ? a& cpncKe ApraaBe
uoMorHy ycTaHHn;HMa h 4a oiviace Typcitoj paT.

npHTHCPty jaBHor MHbeBba Mopa.Aii cy HanocpncKH ApjKaBHHUH nonycTHTii: Cp6iija h Ujma Topa or^iacH^e cy ptpajeM jyHa
1876 toa. TypcKOJ pa r.
IJpHoropuH cy cpehHO BOJeBa^iH, a cpncna
BojcKa Koja je HMa^ia 4a H3Ap}KH r^iaBHH Hana.4
Typana, 6y4e noa/ie HeKo^iHKO Meceua TeuiKe
11 ynopHe 6op6e, no ry^eHa.
Y 4>e6pyapy 1877
ro4. cac ra^ia ce y ijapurpa^y KOH4>epeHUHJa
ee^HKHX cioa., 4a peniaBa o 6a./iKaHCKiiM nn-

rjieTKy

raBbHMa. Y nporpaiviy BejLHKHx cii.ia 611.1a je

h aBTOHOMHJa BocHe h Xepu;eroBHHe. Aaii 36or
OTnopa TypcKe B^a^e, Ta KOH3>epeHD;Hja HHJe
MowaHiiniTa nocTHhH. CTora je y anpn.iy
HCTe rcvurae PycHJa or^acn^ia TypcKOJ paT,
a noc/ie na^a IL/ieBHe ynMa je h Cp6nja nohobo y 6op6y (30 HOBeM(5pa 1877). Y 3>e6pyapy
1878 3ai:^>yqpMa je Pycnja ca TypcKOM Miip

y CaH - Ore<i>aHy y KOMe je 6iia& CTBopeHa

Be^iHKa ByrapcKa. IIo 14 ^yiaHy caH-CTe<i>aHcptor MHpa 6n^a je 04pet)eHa 3a BocHy 11 XepueroBHHy aBTOHOMHJa.
?

Be^HKe cn./ie micy xTe.ie npn3HaTH caH CTe^aHCttH MHp jep cy ce 6oja.ie
(yBHine Be^HKor yrauaja Pycuje Ha Ba.iKaHckom rio^iyocTpBy. Ochm Tora Pycnja je, npe
A./lh

ocTa^ie
-

paTa, HaqHHH./La 6n^ia caAycTpHJo-MTajHuyroBop,

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

y KOMe je HeyTpa.AHOCT Kynn./La npncTaHKOM Ha

aycTpHCKy OKynauHjy BocHe h XepijeroBtme.
Ilo^eTKOM jy^ia 1878 ro4. OTBopeH je y
Bepyiimy KOHrpec Be.iHKHx cn^a, kojh je HMao
4a pemaBa 6a./iKaHCKe CTBapn. Y 4eBeToj ce4hhhh KOHrpeca Bo^n^ia ce 4e6aTa o Bochh h
XepueroBHHH. Y 25 q^iaHy Bep^iHHCKor YroBopa 04pel)eH0 je, 4a AycTpo-YrapcKa MOHapxnja npuBpeMeHO ottynnpa BocHy h XepueroBiiHy 4a 6h TaMO 3aBe./La MHp h pe4.
Ta&c o MaH^aTy 3a OKynauHjy npeHepasno
je iieo cpncKH Hapo4> Heo Hapo4 6ho je yxy^eH
paao^apaH, uito cy OBe 4Be Haj6o^e cpncp:e
ri
noKpajirae, 36or kojhx je Cp6nja BO^H^ia 4Ba
paTa, npe^aTe Ha mh./loct h HeMH^iocT 4pjKaBH
04 Koje ce CpoH c npaBOM HHcy HHKaKBOM
4o6py Ha^a^iH. Ajlh je BecT o oKynauHJH join
7

Biime npeHepa3H^ia h yspyja^a Mya/ioAiaHe. Ha

iviac o oKynanHJH 4hivlh cy ce MyaAOMami y
BOCHH H XepH,erOBHHH UOA BOt)CTBOM XaunAo]e Haopy^Ka^iH cy npaBoa/iaBHe h Ka ro./LHHKe
Cp6e h H34a^iH cy npor^iac Ha Hapo4, y PtOMe
cy HCTaK^iH 4a Hehe 403bo./ihth Tyt)HHy 4a
feiixoBy 0Taii6HHy say3Me.
Met)yTHM cy ce AycTpnjaHHH cnpeMa^n
4a npet)y rpaHHijy h 4a 3ay3My BocHy h XepiieroBHHy. TpHHaecTora jy^ia ynyxno je aycTpnckh Hap npop;./iaMaHHJy Ha Hap 04 y Bochh h
Xepu;eroBHHH y kojoj je Hapo4y 6npaHHM peqiiMa., MHoro o6ehaBao a nocAe nenoAiiKO 4aHa,
npein^ia je aycTpHCKa Bojcna 6ocaHCKy h xepneroBa*iKy rpammy. Aaii cy AycTpnjaHiiH h y
Bochh h XepueroBHHH HaHHUH Ha Heo6nHHO
r

86

CTAHOJEBHR

CT.

KOMe ce micy Ha.4a.ZLH. IIoc./ie BeHanopa h nenoAimo cpaMHiix nopa3a

AycTpnjaHHH cy 7 aBrycTa ca BeyiHKHM jKp rBaMa OCBOJH./LH CapajeBo. CyTpa 4aH cy MHoni
MycAOMaHCKH npBauH ocyi)eHH Ha CMpT h no6njeHH, a y hcth Max je bpxobhh KOMaH^aHT

jan OTnop

.iiiKHX

aycTpncpte BojcKe, reHepa^i 3>H./iHnoBHh ynyTiio

7

HapoAy HOBy npOK./iaManHJy nyHy npeTita n

nyHy o6ehatba.
A.AH na^OM CapajeBa Myc/iOMaHCKii OTnop
join HHJe 6ho caB./ia^aH. 3a ./iel)HMa aycTpricKe
?

BojcKe no^e^ie cy HHiiaTH qeTe Koje cy Biinie

nyTa bi^ao ycneniHo onepnca^ie npoTHB 4a./ieKO
Ha^MohHHJe HenpHJa re^CKe ciue. Ka^a je ay7

CTpncKa B^ia^a BH^e^ia, 4a ca je^miM KopnycoM

H je4HOM 4HBH3HJOM kcmhko je y npBH Max 6n.ia
KpeHy^ia He MOJKe H3BpniHTH oKynauiijy BocHe
h XepueroBHHe, Mo6n^Hca^a je ona joui qeTnpn Kopnyca. KpajeM aBrycTa KpeHy^ia ce xa
BeaHKa aycTpHCita Bojcna Ha Xauii - ^Lojy. To.lHKOj ch.zlh Myc^ioMaHCKH ycTamiiiH micy ce
motah o^ynpeTH. A./lh cy ohh imai: joui mira,Ba ABa Mecei^a ,iaBa./LH OTnop HenpHJare.bckoj bojchh., h AycTpHJa je reK KpajeM oKxo6pa
caB.z1a4a.z1a cacBHM ycxaHHKe 11 H3BpHiH./ia OKyiiaiiHJy BocHe h XepiieroBHHe.
7

IICTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

QnynauHja

1)111

87

aHencnja,

AycTpucKa op;ynan,nja H3a3Ba./ia je BeliHKe

npoMeHe y Bochii h XepiieroBHHii y CBaKOM
noivieAy. floo/ie xaoTn^mora CTaPba, y KOMe
cy ce QBe ABe npoBpmnPije BHine 04 no^ia Bena
Ha^ia3H^e 11 noo/ie 6e3B^ianiha h HecnrypHOCTii
Koja je noc^e^Hbiix AeiieHiija c ra./iHO B^aAa^a,
Aoitua je BocHa 11 XepuieroBima no/i ynpaBy
je^He Mo^epHe ApjKaBe. Ca^a je Tpe6a.A0 mo4epHO ype^HTH 0Be npoBpmniije, Koje cy ? y 406a
Ka^a hx je aycTpncKa Bojcpra OKynnpa^ia, mnBQAe join CaCBHM CpeABbeBeKOBHHM jkpibotom y
?

CBaKOM nor^ieAy.
AycTpHJy cy y Bochh h Xepu,eroBiiHii neita^iH MHorn h TeniKH 3aAaD;ii. Ilpe CBera je
rpe6a^io y obhm 3eM./baMa r^e je AeqeroijaMa
B^ia^ao Hepe^, 3aBec ra Mnp 11 pe.4, noBpaTHTH
yivieA ba&ctvl 11 ocnrypaTii .ApmHy h hmobhy
cnrypHOCT; rpe6a./LO je peniiiTH arpapHo nnTatbe h 3aBec rH Mo^epHy aAMPiHiiCTpau,njy 11
npaBocyt)e. O4 cbhx thx sa^aTaKa AycTpiija
je peiniwa caMo Hep;e
3aBe./La je Miip h peA
o6e36eAHyia ^iiimhoct 11 HMOBtmy 04 OTHMaita
11
n.taqptapba h saBe^ia 4,o6po KpiiMHHavmo
npaBOcyi)e. Oc ra^ia nirrapba AycTpiija Hiije
peniii^ia, MHora 04 pbhx Hiije hh nottyuiaBa^ia
r

88

CT.

CTAHOJEBHTv

Aa peniH. Aaii je AycTpiija CTBopHwia Hena HOBa

npiTaPba, p;ojptx ipoa TypiiPPMa HPije 6wao.
aiib.ii

AycTpiija praje

ne-

pempMa TejKaK npo6yieM

Kojn je ^eKao, a& 04 npoBpmiiHJa, y KOJHMa

je basla&ao 6e3B.Aaiirhe p;oje cy opujeHTa^CKii
6iiAe ynpaB^baHe, y PtojpiMa je ba&a&o Hepe^ n
HecnrypHocT, CTBOpii Ky^iTypHe npoBPiHiinje ca
7

Mo^epHHM

ypel)eBbeM.
riouiTo HHje Morula 4a pemii raj bcihkii
pi
TeuiKii npo6yieM AycTpiija ce Mopa.ia 3a,aoBO^bHTii pto./lobhpim if npHBHAHHM MepaMa. Te
no^ioBHe h npHBH^He Mepe pi Kppi3e, Koje cy
r

HeMHHOBHO Mopa^e HacTynnTH jgaqa noKymaja

4a ce BocHa h XepiieroBPma MOAepHPi3iipajy
yHHHH^iii cy 4a je 4y6oKO He3a,40Bo.p>CTBO 3aba&a&ao totobo ne./iOKynHPiM CTaHOBHPiiiPTBOM
OKynnpaHHX npoBPiHiiHJa. IJeo ciiCTeM ayc rpncKe ynpaBe 6pio je CTora ynpaB.teH Ha to,
7

4a ce to He3a40Bo.zbCTBO ymiiiiTH, a noja^aBao

ra je THMe join Biiine.
Tap;o je AycTpiija, Beh KpaTKo BpeMe noo/ie
OKynaiiHJe, HaMimiiia He3a,aoBo p>HPiM totobo CBe
CT&Aeme 11 totobo CBe Bepe y Bochji pi Xept

ueroBPiHPi.
rioa/ie y^iacKa aycTppicpte Bojcp;e
pi

y BocHy

XepiieroBPiHy, aycTppicpte bas^ctii cy ce

npBo

oupeuyAe npoTPiB MyaaoMapia, CTora ippto

cy ce Myc/ioMaHPi 6iiaii HacpMHO o^ynp^Pi ay-

6iiAe

crppicptoj

QKynanHJPi.

Aaii

cy

ce

aycTppiCKPi

y6p3o yBepiwii 4a je 6oja3aH oa Myc.POMaHCPtor noKpeTa HeocHOBapia. Mya/LOMami

cy HCTHHa TejKH^iPi Typcp;oj 11 o^pHcaBa^in cy
p>e3e ca ApraaBOM, rAe je pbitxobo BepcKo cpe-

4pjKaBHPiiiiH

HCTOPIIJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

AiiniTe,

a^iii

89

ohh y iviaBHOM HHcy noKasa^n jan

OTnop npeMa cmynaTOpCKOJ

ho./ihthhh. Taito je

AyCTpnja AOCTa 6p3o ycne^ia 4a pacTpojn Taj

e,ieMeHaT Kora ce y no^eTPty HaJBHine 6oja./ia.
YcAeA Tora, ihto cy ce ko a HMyhHHjera Myc./ioMaHCKor e^eMeHTa CTa^ie paBBHJaTH noTpe6e
h iuto je nocxeneHO noneo npo^npaTH moAepaH ^iyKcy3 6iiaii cy 6eroBH npnMopaHPi 4a
ce sa^yJKyjy. AycTpncPta B^a^a je noMara^ia to
3a^,y}KHBaH>e ,/iaKHM 3aJMOBHMa npeno CTpaHiix
3

6aHaKa. Tano je nonc/io bc/ihko Ma repiija^iHO

npona^atbe cnaxncKe apncTOKpauHJe y je^Hoj
Mo^epHoj ^pjKaBH.
KaTCMHiiH cy ayc rpHCKOM optynaunjoM MHoro
40611.111. Ohh cy 40 aycTpncKe OKynaunje 6waii
6poJHO AOCTa azia6pi h y ko^hko HHcy Ap}Ka./LH
ca npaBoc^iaBHHM Cp6iiMa, eAeMen&T, kojh caM
co6om HHJe HHiuTa 3HaHHO. AycTpHJa hx je o^Max
nocje OKynauHJe none^ia noMaraTH Ha ctee Haqime h y CBiiMa npaBHHMa. 4p jKaBHa B^acT,
y^pyjKeHa ca phmckom nponaraHAOM, Koja je
r

Bochh

II

XepqeroBHHH HauMa Heo6nHHO

3roAHO 3eM^bHHiTe 3a paA noMara^H cy h noMa^Ky p;aTo^iHKe Ha CBaKH HanHH

AHray hm
uiKo^ie h u;pp:Be
noMaJKy hx MaTepuja^iHO,
Hace^baBajy hx y 3eM^>n h t. 4.
;

Harope cy yc/ie^ optynannje nponi^HnpaBOc.aaBHH Cp6n. Kbnx je aycTpncpta B^a^a o^Max

OA no^eTKa none^a bj)ao eHeprHHHO noTHCPtnB.aTH htohhth. Ayc rpHJa ce 6oja/ia 4a he Cp6n
r

y Bochh h XepiieroBHHH, Be3aHH h jesHKOM

11

PtpB.by H TpaAiiHHJaMa 3a Cp6e y c^lo6oahhm cpncp;hm 4p}KaBaMa; re}KHTii h paAiiTH 4a.ce cnoje
r

90

CT.

CTAHOJEBHR

ca Cp6njoM h IJ^phom TopoM. y Toie c rpaxy

AycTpHJa je CTa^iHO TpajKH^a h Ha,ia3H./La Be.ieH34aJHHqp;y aKHHJy y Bochh h XepijeroBHim 11
roHH^ia je npaBoc^iaBHe Cp6e Kao e^ieMeHaT
Kojn remii 3a npeBpaTOM.
KaKO je rviaBHa opraHH3aiiHJa cpncKora
r

Hapo^a y Bochh h XepueroBHHH 6n^ia y H/pKBii,

Te^KH^ia je aycTpHCKa B^ia^a a& npaBoa/LaBHy
u,pKBy CTaBH noA CBojy ba&ct ii CBojy p;ohTpo^iy.

IIo KOHBeHu,HJH ca

napiirpaACKOM na-

Map ra 1880 roA-) AaTo je

aycTpHGKOM iiapy npaBO a& nocTaBe/ta MirrponojiHTe y Bochh h XepueroBHHH. 3a npBor
MHTpono^iHTa noc raB^beH je ncTHHa no JKe^bii
HapoAHOJ apXHMaHApHT CaBa KocaHOBiih (29
MapTa 1881 roA.), &^h na^a je MHTpono^LiiT
KocaHOBHh OTBopeHO yc rao npoxiiB piiMcne
nponaraHAe y Bochh h XepueroBHHH, no.ioraaj
je H>eroB koa B^iaAe 6ho no./by^aH. Ya/ieA noKpe ra Mel)y Cp6HMa, kojh ce jaBno npn npBOM
perpyTOBaiby BoJHHKa y Bochh h XepiieroBUHH
h yaieA eHepniHHe 0A6paHe npaBoo/iaB.Ba n
TpHJapiiHijoM

(16

npaBoa/iaBHor jKHB^Ba, no^ontaj

MHTpouo.iirra
C rora je
oh 14 jyHa 1885 toa- noAHeo CBojy oc raBKy
inipnrpaACKOJ naTpHJapuiiiJH. OcTaBKy My je
yBajKH^ia Ap^aBHa B^iacT 10 HOBeM6pa ncxe
roAHHe h HOCTaBH^ia 3a MHTpono.niTa (23 acueM6pa) apxHMaHApHTa HnKO^iajeBiiha. Mirrpouoawp HHPto^iajeBHh joui ce Morao Ap>Ka ni y
6op6n npoTHB Ap^aBHe B^iacTH, Koja je iinr.ia
3a thm Aa npaBoc/iaBHy HpKBy h cBeuiTeHCTBO
pac rpoJH c/LOMiije h HaTepa a^ paAH y npaBuy

KocaHOBHha noc rao

r

je

joui tcjkh.

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

ikemix Te}KH>n

oH^a Ka^a cy

91

re Te^Kite y
ca Hapo^HHM iiHTepecuMa.
IloC^e CMpTH MHTpOIKMHTa HiiKO.ZLajeBiiha
ApJKaBHoj B^iacTii je
(8 <i>e6pyapa 1896 ro^.)
to noni^io 3a pyKOM. y Hapo^y ce oH^a jaB^a
11

onpeii.ii

jaKa aKuiija npOTHB ijpKBemix norviaBima., kojh

cy noMewH yTiiuajy ApHtaBHHX BJiacTH. IIoKpeT raj 6no je oco6hto jaK y CapajeBy h
MocTapy, r^e cy ce npaBoc/iaBHii Cp6n 6m.au
totobo oaaj^hah 04 n,pKBe.
r

Ta^a je HacTa^ia 6op6a npaBoo/iaBHiix Cp6a

y Bochh 11 Xepi^eroBHHH 3a u,pKBeiiy aBTOHoMiijy. Bop 6a ra none^ia je 36or Heypet)eHnx
u;pKBeHHX o^HOca y oniiiTe, kojh cy ^aBa^n
Maxa ^pjKaBHHM B^iacTHMa a& H34ajy ype,zi,6e
11 Hape46e
Koje cy ce KocwAe ca aBTOHOMHMM
npaBiiMa 11 AyxoM npaBoc/iaBHe u,pKBe. Tai:o
r

ApjKaBHa B^iacT roHH^ia h yitH^a^ia BeponcnoBe^He ujKo^ie^ 3a6paH>HBa./La npoc/iaBy Cb.

CaBe 11 pa^naa ciiCTeMaTCKH Ha TOMe, 4a
CTBOpn cboj CBeiiJTeHHnKii Ka^ap., kojh he 61ITII

je

ibeHO noc/iyiimo opyl)e.

3aBpeMe Te 6op6e npeACTaBHHHH cpucKora
Hapo^a niica.m cy npe^CTaBKe h" MenopaH^yMe
11 Tpa}Kii^n cy noMohn
04 uapurpa^cite naTpn-

Hanoc^eTKy je, noa/ie totobo A^ceT

ro^HHa 6op6e, CKAonA^eu KOMnpoMHc H3Mel)y
cpncKiix npe^CTaBHiiKa h ApjKaBHe B^iacTH. Pesy^iTaT Tor itoMnpoMHca 6ho je upKBeHH ycTaB
niTO cy ra A061L/IH Cp6n 6 aBryc ra 1905 toa4ok je iiHTafee cpncne upKBe KaKO-Taito

japuinje.

penieHo, n,pt;BeHO nirraibe Myc/iOMaHCKiix Cp6a

oc ra^io je 11 40 AaHac jom HepemeHO. Ayr

92

CT.

CTAHOJEBHTY

CTpHCKa ba&asl pa^ioa je CTa^iHO Ha TOMe

4a h Mel)y Myc^iOMaHHMa, Hapo^HTO Mer)y CBeniTeHCTBOM^ H3a3dBe pas^op 11 4a 11 K04 Bbiix
CTBopn cboj CBeinTeHnqKH Ka^ap. B^ia^a je
HCTHHa Bp^io qecTO h 4yro nperoBapa^a ca myO/LOMaHHMa 36or EbHXOBHX UpKBeHHX 04HOCa
?

a^iH je cTa./iHo cy36nja./La

noKpeT 3a

BaKy<i>CKO-

MeapMCPty aBTOHOMnjy, CTaB^bajyhn npe^CTaBHHiiHMa MycioMaHa ya/ioBe Ha Koje ohh hhcy

HHKaKO moivlh npncTaTH.
7

AycTpnja

^aK^e noo/ie OKynaiinje ctboXepueroBHHH K04 npaBoaaBHHX 11 MycioMaHa BepcKO niiTaiBe, Kora
no4 TypcKOM B^iainhy HHJe 6hao. Beh to hiiTaBbe H3a3HBa^io je 11 H3a3HBa KpH3e 11 TpsaBHiie. A</lh je join BHiiie KpH3a h Tp3aBHua nsa3HBa^io h H3a3HBa HanHOHa./iHO nHTaHoe, Kora
40 OKynauHJe y Bochh HHJe 6h.ao. 4 ayc rpHCKe
oKynaunje Hnje ce y Bochh h XepijeroBiran
3Ha^io 3a 4pyry Hapo^nocT 40 3a cpncKy. A^n
je ay CTpHCKa B./La4a CTpenehn 04 Cp6a 11 cpncitora HMeHa, 04Max nocie OKynaunje no^e.ia y
Bochh h XepneroBHHH CTBapaTH XpBaTe h npoTejKnpaTH hx Ha CBe HaHHHe. y TOMe npaBHY
pai)eHO je oco6hto Met)y KaTO^HHHMa, a HajBHHie HOMohy HacTaBe Koja je, oco6hto y cpe4h>hm HiKo^aMa, totobo CBa 4aTa 40Hi.taij;iiMa
XpBaTHMa. 4 a He 6h Mel)yTHM hii XpBaTiiMa 4a^ia
cyBHuie Maxa 4a oja^ajy, aycTpiicica B.ia4a je
CTBOpH./ia
60CaHCKH IMH ))3eMa,BCKII jesHK.
4ot: je AycTpnja Ha Taj Hanim CTBOpH.ia
4Ba HOBa nHTaiba, BepcKO h HaHHOHa.4HO, OHa
pn^ia

je

y Bochh

11

'

ct

t(

))

HHTaH>a

p;oja je 3aTeK./ia

11

Koje je Tpe.6a.10 pe-

HCTOPHJA BOCHE H XEPIJErOBHHE

93

ihhth, Hiije peiuiua. ArpapHo niiTaKbe, Koje je

y XIX Beny H3a3HBa./LO HaJBHine nortpeTe cpn-

CKora Hapo^a, octs^ao je h 40 4aHac HepeineHO.

4eceTaK, kojh je no4 TypuHMa 4aBaH y npon.3B04HMa no^e^a je AycTpnja Han^iahnBaTH
y hobhj h to BehHHOM npeMa HenpaBe^Hoj
;

npoHeHii. Cnyna a4MHHHCTpaH,iija Tpa^KH./ia je

Be^iHKe H34aTKe Te cy 4pjKaBHH HaMexn mopa^iH pacTH. IIo./bonpiiBpe^a h cro^apcTBO 3aHeMapemi cy h npona^iH totobo cacBHM., a
inyMe ce Hepau;HOHa./iHo eKcn^ioaTHiiiy.
Myc/iOMaHii h npaBoc/iaBHH Cp6n eKOHOMHo
7

Haryio npona^ajy. IIpHTHcaK CTpaHor KannTa^ia

oceha ce jarto y ue./ioj 3eM^>H. IIpaBoa/LaBHH

11
Myc^ioMaHHH He MOJKe 4a Hanpe^yje hh Kao
KMeT (360-r HepeiueHor arpapHor nHTaiba h HenpaBH^iHor nopecKOF cncTeMa)., hh Kao 3aHaT./iHJa
(36or 4>a6pH^Ke yTaKMHue)., hh Kao TproBau;
(36or Tora hito cy H3B03Ha TproBHHa, Ha6aBKe
3a 4p>KaBy h t. 4. MOHono^ncaHe 04 CTpaHaua).
JacHO ce onajKa TejKita aycTpncKe ba^as, 4a
npaBoo/iaBHe h Mya/ioMaHe 04pmi Ha HHBoy
hhjkhx 4pyniTBeHHX c^iojeBa, re 4a nocrraHy
Hecnoco6HH Ma 3a KaKBy no^iHTH^Ky aKunjy.
36or MaTepHJa^mor npona4aH>a a 4e./iHMnue h s6or BepCKor roiteKba, ce^ie ce npaBoc^iaBHH h Myo/ioMaHH y Be^iHKHM MacaMa H3
3eM.be. IIpopet)eHO c raHOBHHHiTBO nonyibaBa
ce KO^OHH3au,HJOM CTpaHor e^ieMeHTa y npBOM
pe4y HeMaua. TaKo cy HHK^ie Ha MHoro MecTa
y Bochh h XepueroBHHH HeMa*n%e KO.AOHHJe
Koje cy npe4CTaBHHHH ay.cTpncKe 4p^aBHe
B^iacTH 11 nponaraTOpH KaTo^Hii,H3Ma.
?

94

CT.

CTAHOJEBHT.

Uo.ahhhckh Ha^HH ynpaBe, ihto ra je Ay3aBe./La y Bochh h XepueroBHHii, 40Heo

je co6om Hacn^sa ^pjKaBHHX opraHa y pa3HHM
cTpHJa

ripaBHHMa. JferpeAH BojcKe, kojh cy ce neuihe

caMO cy yMHOJKaBa^H Hesa^oBO.BCTBO.
3a ^HHOBHHKe cy MaxoM nocTaB^baHH CTpaHini,
kojh He 3Hajy je3HK h He no3Hajy npiLiiiKe
y Hapo^y. Bojcpta h nc/LHunja ^pjKe CBy ba&ct
y cbojhm pyKaMa.
H3 CTpaxa 04 ycTaHita 11 04 Ma KaKBe
aptunje ca CTpaHe, no^nrHyTa cy y 3eM.bii CH.ma
yTBp^eita. 4py M0BH H JKe^e3mme micy no^ii-

jaB./ba./LH ;

npeMa eKOHOMHHM Hero npena qncro

CTpaTerncitHM no rpe6aMa.
HepeineHO arpapHO nHTan>e 11 cy36iijaibe
40Mahe npon3B04H>e noMaraite CTpaHora e.ieMeH ra y 4p}KaBHoj GAjm6^ h y TproBHHii,
TejKH^a 4a ce cy36nje npaBoc^iaBHH 11 MyaioMaHCitu e./ieMeHaT a 4a ce Auray KaTo^Hnn,
Heypel)eHH ijpKBeHH o^hoch h K04 npaBociaBhhx h K04 Myc^iOMaHa, TejKaK npHTiicaK no./iiicBe to 3ajeAHO H3a3HBa^io je
HHCKor pejKHMa,
CTa^iHO He3a40Bo^bCTBO y Macn CTaHOBHiiiHTBa.
IIpaBoc^aBHH h Myc^ioMaHCKii Cp6n CBe cy jaqe
3aHH

npOTHB aycTpncKe B./iacTii. Onosimnja

itHXOBa KpeTa^ia ce y npBH Max y miTaibiiMa
oko ypei)eHa HpttBeHe aBTOHOMHJe. Aah ce
npBHX ro^HHa OBora Bena none^a cbc jaqe
HCTHHaTH, H K04 npaBOC/iaBHHX H MyC./lOMaHCKHX
Cp6a, Te}KH>a 3a hhcto nojurrnqKOM aKHHJOM.
Pa^, y TOMe npaBijy Ha^a3iio je sro^Hor 3eM,/bHiHTa y ,4pjKaBO-npaBHHM o^HociiMa BocHe 11
XepueroBHHe Te Be noKpajime join yBeK cy
ycxaja^iH

IICTOPHJA BOCHE H XEPHErOBHHE

95

npiina zi,a./ie TypcKOJ h y ibHMa je join npaBHO

6n./ia npii3HaBaHa 04 ue./Le EBpone cyBepeHa
r

B.iacT cy./LTaHOBa.

Pa4 y TOMe npaBu,y noMorHyT CHajKHHM Ha7

uoagtom, p:ojh ce jaBiio y Cp6njii rotobo y hcto 406a, h H4ejoM o Ky^iTypHoj HaiinoHa^iHoj 3aje4HHiiH Koja je o6yxBa rH./La totobo
CBe o/iojeBe, jaubslaii cy ayc rpHCKHM 4p>KaBmiiiHMa c rpax 04 Berime 3aje4HHHKe aKunje.
Ka/i,a cy npaBOc^aBHii Cp6n y Bochh nXepu,eroBHHH, capajeBCKOM pe30./iyiiHJ0M none./iH
hhcto no^LHTimpty aKiinjy, TparaehH ycxaBHe cao6o4e 11 Ha npBoj crtyniHTHHH (y CapajeBy 26 op;to6pa 1907 ro4.) oprami30Ba./iH ce Kao no./iHTHHKa
CTpamca, CMa rpa./iH cy aycTpncKii 4pjKaBHHiiH 4a
je ue./ia xa aKunja ynpaB^beHa npOTHB^pjKaBHHX
iiHTepeca 11 nperviH cy 4a HacH^iHHM cpe^CTBHMa
(oco6iito y CapajeBy, MocTapy h BaEba-./LyiiH)
yHiiurre npaBoc^aBHy h Myc./iOMaHCKy Hapo^Hy
opraHHsaiiHJy 11 4a cy36njy HaHHOHayiHy cBeci\
OH4,a je H3MHiiL/beHa Tano 3BaHa Be^iHKOcpncKa
nponaraH^a, 11 MHorn Bnt)eHH Cp6n y Bochh h
XepueroBHHii rotbeHii cy h ocyl)HBaHH.
Ka4,a je 11 jy^a 1908 ro^HHe y Typci:oj
nporviaiHeH yc raB, yBft#e-AB cy aycTpHCKH 4pjKaBHimn 4a he 6hth npniviopaHH, 4a h Bochh
h XepneroBHHH a^AJ Hei;e ycTaBHe a/Lo6o4e.
Aau cy ce ohh 6oja./ni 4a he Hapo4 y Bochh
h Xepi^eroBHHH ynoTpe6iiTH ry cao&oav 4a
JKiirome KopyriHHJy aycTpucptora pe^KHMa h 4a
he, oc^iaH>ajyhH ce Ha 4p>KaBO-npaBHe 04H0ce
BocHe h Xepu,eroBHHe npeMa Typcnoj, no^era
pa4 Ha ouen.BeiBy 04 AycTpnje.
DiiiOHa^iHiiM

96

CTAHOJEBUll

CT.

CBe to AaBa^o je, no MHiiL/teBby aycTpiickhx 4p>KaBHHp;a ^obo^bho pa3./iora h noB04a

AycTpnJH 4a ocTBapn CBojy 4aBHaniEby mejby:
4a nporviacii aHeKcnjy BocHe h XepneroBirae.
Tpn^eceT ro^HHa HaBpuin^io ce 04 Kano je
AycTpnja OKyrmpa./ia BocHy 11 XepneroBHHy
aycTpiiCKH cy apjKaBHHiiH CMaTpajui, 4a je
11
rpH4eceT ro4HHa oKynauiije 40BO^taH pa3^or 4a
AycxpHJa re 3eM.te cacBHM npiiCBOJH. EBponn
je ii3HeT Kao pa3./ior 3a aHeKcnjy pa4 bcihrocpncKe nponaraH4e Koja npeTH oiiCTaHKy moHapxrije. ripaBH pastor je, Mef)y niM 6110 CTpax
04 yc raBHor jKHBO ra ptojti je Mopao y Bochh
HacTaTH, h noa/Le4Hiia HberoBirx.
4a He 6h TypCKa, ya/Le4 HacHymor othMaKba 4Be npoBirauHJe, npe4y3e^ia KaKBy at;unjy, AycTpo-YrapcKa je H3BpiiiH./ia aHeKcnjy
BocHe y 4oroBopy ca ByrapcKOM: 22 cenTen6pa
1908 ro4. npoiviaiiieHa je Byrapcua He3aBHO
hoct, a 24 cen reM6pa 1908 ro4. nporviacH./ia
je AycTpuja aHeticujy BocHe 11 XepueroBime.
Ha rviac o aHeKCHJH BocHe h XepueroBiiHe
4iirao ce u.eo Hapo4 y Cp6nJH h H,pHOJ Topn
3a CBOJa 4p^aBHa h HaiiHOHa./iHa npaBa a npotiib HacHviHe OTHMaqime. Bpetbe je y Cp6njn
h I^pHoj Topn y3e^io Be^iHKe pasMepe 11 o6e
cpncKe 4p}KaBe no^e^e cy ce JKypHO cnpeMaTH
3a paT. EHeprn^HHM pa40M 3a cBoja 4p>KaBHa
H Hap04Ha npaBa noa/ie nporviaca aHeKCiije,
noiiMo je Cp6nJH 11 B[pHoj Topn 3a pyKOM 4a
npe4 EBpony nocTaBe CpncKO IlHTaBbe.
;

DR

na

Popovic, Dorde
Crne Gore

P6

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIVERSITY

FROM

THIS

OF TORONTO

POCKET

LIBRARY