MARMARA NIVERSTES

LEM'in ALANLARI,KUVVETLER VE MALZEMELER

Ders
renci

: G DNM VE HAREKET DENETM

:

Maida Ascic

renci no : 526215921

stanbul, Kasm 2016

1. LEM'in

ALANLARI,KUVVETLER VE MALZEMELER

Linear elektrik makineler (LEM) direk olarak ilerleme yada salnml hareketi
yapabilen elektromaynetik,elektrostatik ve piezoelektrik kuvvet cihazlardr.
Manyetik,elektrostatik

vb.enerjiyi

depolama

yoluyla

elektrik

enerjiyi

dorusal hareket mekanik enerjiye dnttrler.Elektrikli dner makinalarda

olduu

gibi

motor

elektrikten

mekanik

enerjiye)

veya

onun

ters

ynnde,jeneratr( mekanikten elektrik enerjiye) olarak alabilirler.

LEM elektrikli dner makinalarn karl olarak saylr.
Bu makinalarda mekanik transmisyonun olmamas bir ok yeni topolojinin
icat etmesine yol ayor ve bir balang iin alan,kuvvet,malzeme ve metodlar
hakknda temel bilgilere sahip olmak gerekiyor.
Elektromaynetik cihazlarn itme kuvveti
dk olduu iin

daha yksek ve kayplar daha

dikkatmz onlarn zerinde olacaktr. Btn mekanik iinin

gerekletii yerde ve dorusal hareket ile ayn ynde olan kuvvete itme kuvveti
diyoruz.
Elektromanyetik alanlar elektrik ve manyetik fenomenleri ve dorusal ve
dnme hareketli makinalarda ki uygulamalarn anlatmakta nemli rl alyorlar.
1.1.Elektromanyetik alanlar teorisi
Elektrik
ediliyor.Elektrik
dnmnde
kendimizi

alanlarn

temel

makinalarda
direk

olarak

kanunlar

hareketli
Maxwell

Maxwell

paralar
deklemleri

deklemler

bulunduu

ile
iin

uygulanyor.Bu

ifade
enerji

nedeniyle

Maxwell denklemler ve DEM de ki uygulamalar incelemk ile

snrlyoruz.
Ykl paralar,elektrik ve manyetik alanna koyulduunda

kuvvetler ile

karlanyor.zellikle E elektrik ve B manyetik alannda U hzyla hareket eden q

ykl paraya uygulanan F kuvveti Lorenz kuvvet denklemi ile veriliyor:

Elektrik alann iddet E (V/m)

denklemi ile ifade ediliyor.

U hzyla ve B'ye gre dk ada hareket eden ykl taneye

uygulanan B

manyetik ak younluu FB(vs/m2) kuvveti olarak tanmlanabilir.Manyetik ak

younluunun dier birimi Tesla,adn indksiyon makinay icat eden Tesla'dan
almtr.

dl uzaklkta olan iki nokta arasnda ki dV skalar elektrik potansyel fark

dr
.
Vektr operatr(gradyan) uygulanarak 1.3. denklemi

eklini alyor.
Denklemde ki ux,uy,uz birim vektorler ve x,y,z

ortogonal koordinatlardr.B

manyetik ak younluunu de hesabe alarak,S alann zerinde ki toplam

manyetik ak FI 1.5. denklemi ile veriildi.

Elektromanyetizmann temel kanunu Faradey kanunudur. Faraday kanununa

gre bir devrede indklenen emf , devreden geen manyetik

aknn zamana

gre trevi ile doru orantldr.N sarml bir bobinde oluan emf:

Negatif iaret indklenen gerilimin ynn verir. Leny yasasna gre indklenen
akm yada gerilim

kendisini oluturan indklenmede ki deiime zt bir ynde

olmaldr.Yukarida ki denklemin integral formu 1.7. ile verild :

1.5. ,1.7. ve N=1 sonucunda:

1.8.denklemi hareketsiz bir cisim iin uygulanan Farakey kanunun integral

formudur.Vektr alanlara Stokes kanunu uygulanrsak:

S alan kapal bir patika ile sinirlidir.Alan vektr olarak adlandran E kartezyen
koordinatlar ile verildi:

1.8.e 1.9 denklemi kullanrsak:

Vektor algebra ile rotor vektorunun deiimi 0 olduunu gsterebiliriz:

Bylece div(B)=0:

Kapal devre ve manyetik alan arasnda hareket olmadn dnelim. U ykl

tanenin hz U' ise , alanda U+U' hzyla hareket edecek ve 1.1 denklemi daha
basit halini alyor:

Zaman ile deien ve U hzyla hareket eden E elektrik alan aada ki denklem
ile hesaplyoruz:

1.17 denklemin birinci ifadesi transformatr emf,ikincisi ise hareketli emfnin

karldr.Amper kanunu elektrik akm ve manyetik arasnda ki ba gsteriyor:

H manyetik alann younluu I ise,akm

Stokes kanunu tekrar uygulanrsak:

1.8

ve

1.9

arasnda

uyumsuzluk

olduu

iin

yeni

terimi

ekliyoruz:

Bylece Maxwell denklemreini toparlamak istersek:

Btn resimi tamamlamak iin elektrik geirgenlii olan elektrik iletkene Ohm
kanunu uygulanrsa:

Geirgenlik:

Eleketrik iletkenlik ve geirgenlik izotropik malzemeler iin skalar ama anizotropik

malzemeler iin tensrdr.Son olarak ,LEMde serbest ykl tanelerin olmadn
belirtmek lazm ve Lorenz kuvveti yen eklini alyor:

1.1.1 Poisson,Laplace ve Helmholtz denklemleri

1.14,1.20 ve 1.26 denklemleri ile

tanmlayan elektrostatik

alann

inceleyelim.

B=rotA=0 olduu iin :

Yukarida verilen Poisson denklemi oluyor. A vektorune laplas lecini uygulanrsak:

Eer akm younluk vektr J sadece bir aksen zerinde hareket ediyorsa 1.31
denklemi daha basit oluyor.Bu denklem Poison denklemi ve A'y manyetik vetr
potansyeli olarak adlandryoruz.

Eer manyetik vetr potansyeli sfr ise 1.30 aada ki eklini alyor:

ve yle Helmholtz denklemi kartyoruz.

Bu denklem elektromanyetik sonlu elemanlar iin nemli olan durumlar temsil
ediyor ve onlar balayan genel bir denklem kartmak istersek:

Dnmesiz elektrostatik alanlar iin rotE=0,=V ise ,bu durumda 1.23 ve 1.24
denklemlerden

sonucu kartabiliriz.

1.1.2 Snr koular

'nin snrl bir alanda ki davranlarn snr koular olarak

adnaldryoruz.Karmza en ok kan koullar

ve bunlara Drchlet koular diyoruz.

Yukardakiler ise Newmann koulardr.

1.1.3 Enerji ilikileri

Elektrostatik alannda ki toplam enerji:

Elektromanyetik alannda :

Ayrca,g younluu Poynting vetr ile verildi:

1.1.4 Diren.bobin ve kapasitr

Elektrik iletkenlii e ,uzunluu lc,kesidi ac ve I akm reten doru akm

gerilimi Vdc olan bir
konduktr inceliyoruz.1.3 ve 1.14 denklemleri kullanrsak :

N sarml bobin iinde toplam ak ba :

Bir mknats ekirdei B=H ise, L endktansn tantmn yapabiliriz:

Rm manyetik drenci olarak adlandryor ve eneltrik drencine ok benziyor ve

ylece elektrik ve manyetik devrelerin arasnda bir ba kurmu oluyoruz.Ayn
ekilde

,kapasite veya dier adyla sa, bir cismin elektrik yk depo etme

yeteneidir. Elektrikle yklenebilen her cisim sa barndrmaktadr. Enerji

depolama aracnn en yaygn formu paralel levhal salardr. Paralel levhal
sata, sa iletken levhann yzey alanyla doru orantldr ve levhalar
arasndaki uzakln ayrmyla da ters orantldr.

Homojen bir insulatrde geirgenlik sabittir ve dzlemsel sacn elektrik alann

izgileri dz ve paraleldir.

10

Elektrik ak kanunundan ( le sa arasnda ki uzaklk):

Grdmz gibi bu denklem diren ve bobin denklemlere ok benziyor ve

de Maxwell denklemlerinden karld.
Depolanan elektrik enerji We:

1.2 LEM elektromanyetik alannda k kuvvetler

Linear veya salnan hareketi gerekletirmek iin

enerji

tasarruf

preseplerinden

veya

direk

olarak

kuvvet gereklidir.Onlar
Maxwell

gereyinden

edinebiliriz.LEMi daha iyi anlatmak iin,her iki hareket iin kullanan metodlar
anlatacaz.
LEM paralel sarmal bobin ve sac inceliyoruz:
Giri enerji = Yaplan mekanik i + Depolanan enerji art
veya

11

Faradey kanununa gre:

Byle bir sistemde ,x ve y serbest deigenler olarak seebiliriz:

F kuvveti di'ye bal olmayan ekilde:

12

Hareket olmayan durumda,depolanan enerji sisteme giren enerjiye eittir.

Manyetik devre lineer deilse WmWm' .Tmler enerji fonksiyonu kullanrsak Fem
kuvveti 1.60 denklem ile ifade ediyoruz.

Edeer kapasitr Ce iki paralel kapasitrden oluuyor:

Elektromanyetik LEM iin :

Manyetik bir devrenin ierdii permanent mknatslarda g t=2g + hPM + g

coil

aralnda BPM akm retiliyor. g radial hava araln, h PM radial kalnln,h

bobinin radial kalnln ifade ediyor.Bobinin aktif ksmna Lorenz kanununu
uygulanrsak:

13

hava
coil

Elektrik akmnn polaritesi deitiinde,ayn zamanda kuvvetin yn de

deiiyor. BPM ve bobininin iinde ki akm deimiyorsa Fem kuvvet iin
taycnn hareketine bal olmadn syleyebiliriz.

rnek 1.1 1.5 resimde solenoid piston gsterildi. N=1000 turns/coil ise devre ve
kuvvet denklemlerini yazdktan sonra x=2 ve x=4 iin kuvveti hesaplaynz.

Fark edebebiliriz ki bu sistem iin basit bir elektrik devre izebiliriz.

Gerilim denklemi :

Hareket denklemi :

14

Ayn ekilde x=4 ise,kuvvet 4 kat azalyor,yani 3.14/4N.Gerek hesab yapmak

istiyorsak, 1.70 ve 1.72 denklemleri beraber kullanarak x ve U hz
hesaplayacaz.

rnek 1.2 1.4c resimde ki bobinli Lemin hava aralnda ki ak younluu

B=0.55T

ve

doplam

dn

says

N=14,aktif

dn

says

N a=Nc

Ncore/

Ncoil=140/14=10,ortalama ap D=20 mm.tme kuvvet 1 N ise,elektrik akmn

itme kuvvetinin sabit kalmas iin gereken maksimum uzunluk deiimini
hesaplaynz.

15