Eski Meksika Tbbnn Gizemleri

Azteklerin Unutulmu
Tedavi Yntemleri

OKYANUS

AZTEKLERN
NTLM
TEDAV YNTEMLER
ESK MEKSKA
TIBBININ GZEMLER

Dr. HENRCH WALLNOFER

Trkesi: Alev KIRIM

OKYANUS

 Heinrich W allnofer /
O kyanus Yaynclk ve Yapm clk Ltd. ti.
1. Basm Tem m uz stanbul, 1998

Trkesi
Alev KIRIM

Yayna Hazrlayan
Ltf BOZKCJRT

Dzelti
Esra BLAL

Kapak Tasarm
Nare EKNC

ISBN - 975 - 7200 - 41 - 7

Ofset Hazrlk, Kapak Bask, Bask ve Cilt:

tZGE Matbaaclk Ltd. ti.
Tel.: (0212) 212 59 57 / 78 / 83 - 647 34 93

OKYANUS YAYINCILIK VE YAPIMCILIK LTD. T.

Ankara Cad. Konak ihan 34/304 3440 C a^alolu/stanbul
Tel: (0 2 1 2 )5 1 3 42 59

NDEKLER
nsan Kurban Kltr
Anlatlar ve Tarih
Eski Kaynaklar
Alakgnll Tarihi, Sahagun
Hernandez ve Monardesin ifal Bitkiler Kitaplar
Toprak Heykellerdeki Kantlar
Rahipler- Doktorlar- Bycler
Eski Okullu Hekimler
St Bezi ltihab Tedavisi
Di Hekimleri
Kozmetik Amal Modem Yntemler
Barsak Hastalklar Uzmanlan
Hamilenin Korunmas
Telkin, Hipnoz ve Bycler
Meksika Astrolojisi
lk Doktorlar
Eski MeksikalIlarn nsan Bedeni Hakkndaki
Bilgileri
Atardamar ve Toplardamarlar
Hoplayan Kalp
Yamur Anlam Tayan Gzyalar
Krmz ve Beyaz: lmn Renkleri
Etimizin Dks

Cinsel Organlarn Anatomisi

Cinsel Yaam ve Fallus Klt
Hormon Etkisi Biliniyor muydu?
Batl nan ve Bilim Arasnda Tedavi
Tedavi in Kullanlan Yzlm nsan Derisi
Dier Tedavi Yntemleri
Lavman, Banyolar (Hamamlar), Masaj
Gnah ve Tanrlarn Cezas
Akl Hastalklar ve Sara
Frengi Lamalardan m Geliyordu?
Uyuturucu Mantarlarn Srr
Ololiuqui ve Piulero etesi - Sonsz
Kaynaka

1920 ylnda doan Dr. Heinrich

Wallnofer Fribaurg, Innsbruck ve
Viyana niversitelerinde tp ders
leri vermitir, bugn Viyanada
Psikoterapist olarak almaktadr.
Avusturya ve Otojen Terapi ve
Psikoterapi Cemiyetinin kurucusu
ve onursal bakamdir. Ayrca ulus
lararas birok bilimsel cemiytinin
de yesidir. Bir ok kitab ve bilim
sel makalesi yaynlanmtr.

nsan Kurban Kltr

Bugn hala, Meksikann turistik caddelerinden

ayrlp yan yollara sapnca rastlayabileceiniz ifac ve bycler, kendilerini Azteklerin ardllar
olarak grrler ve bu tanmlama ksmen doru
dur. Birinci Dnya sava srasnda inanlmaz zu
lmlerle susturulmaya allan Viva Villa! hay
krlarnn yankland bu ulalmaz vadiler, gl
gelerinde pek ok srr saklarlar. Kaynatlm ifa
l otlar sadece tedavi veya esrime durumuna ge
mek iin kullanlmyordu, bunlarla ne para ne de
salkla ilgisi olmadan da insanlar uyuturuluyor
du ve peyote kaktsnn uyuturucu alkaloitleri
dinsel ayinlerinin nemli bir parasyd.
Btn bunlar bir zamanlarn yksek bir uygar
lndan geriye kalanlardr ve bu uygarlk, tbbi
adan da ok artc bilgiler sunmu ve sun
maktadr. Son olarak peyote alkaloitleri modem
tpta izofren aratrmalarnda kullanlmaya ba
lanmtr ve modem farmakoloji - dounun kitap
larndan olduu gibi- bu uygarlktan gnmze
7

kalanlardan da hergn yeni bireyler renmekte

dir.
Hi phesiz dier tm yksek kltrlerle kar
laabileceim iz, byk sanat eserleri ve belli
bir medeniyet dzeyi yaratm olan bu kltrn
rktc bir yn de var. Sradan insann anato
mi bilgisi, zellikle bilinmezin derinlikleriyle ura
an gnmz aratrmaclar iin biraz korkutucu
grnse de ayn zamanda homo sapiensin gro
tesk (gln) bir resmini de iziyor.
Tbbi metinlerin evirisinde sk sk adn duya
camz August Freiherr von Gall, 1550 yllarnda
balayarak gnmze dek devam eden Aztekler
ile ilgili almalarda birok aratrmac ve evir
menin stnde durmadklar nemli bir eksiklii
tespit etmitir. Azteklerin gelenekleri ve hayat

tarzlar hakknda bildiklerimizin ounu borlu ol

duumuz fransiskan rahibi Sahagn, Aztek metin
lerinin anatomi ile ilgili blmlerinin hi birisini spanyolcaya evirmemitir.
Tabii bunun nedeni konunun rahibi utandr
mas deildi, nk Sahagun bu tarz konulardan
ekinseydi Aztek metinlerinin byk bir ksmn
da sansr ederdi. Bunun nedeni rahibin insan
anatomisi hakknda hi bir ey bilmemesiydi; za
ten renmek isteseydi bile bunu yapamazd,
nk fetih ue misyonerliin balamasyla ilk
olarak insan kurban yasaklanmt ue Saha
gn un zamannda artk insan eti yemek sofrala
rndan kalkmt.

ekil 2: Tanr Mictlantectli evinin nnde kurban edilen saue

esirinin yenmesini seyrediyor (Magliabecch kodeksinden)

zellikle Azteklerde imparatorluun bakenti

Tenochtitlan ile ilgili bilgiler arasnda kent p
lerinin toplanmas gibi, modern anlaya olduka
yakn bir temizlik sistemi ve st dzeyde sanat
eserlerinin yansra ok basit anlamda yam yam
l da gryoruz. Kurban edilecekler ise, esir bul
makta zorluk ekmemek ve bu uurda fazla kayp
vermemek iin yaplan iek savalarndan te
min edilmekteydi.
Tenochtitlan- Tetzcoco- Tlacopan (New
Mexiconun bugnk banliys Tacuba) arasnda
kurulan l birliin baka yerleri istila etme ta
lepleri kalmadndan ve can dmanlan Huexotzinco ve Tlaxcala kentleriyle sadece kurban edi
lecek esirleri elde etmek amacyla savatklarn
dan aralarnda bir anlama yaptlar. Daha sonra
ki savalar iin snrlar belli bir blge tespit edildi
ve her iki taraf karlkl olarak birbirlerinin h
kmdarlna ve bamszlna karmayacan
kabul etti. Bylece her iki devlet kurban edilecek
yeterince insan bulurken yksek siyasetleri bu sa
valardan etkilenmedi.

10

Anlatlar ve Tarih

1937 ylnda, o zamanlar Basel Etnoloji Mze

sinde asistan olan Hans Dietschy, Azteklerin ta
rih ncesi ve tarihinin kronolojisini hazrlamt.
Bu kronolojide Arkayik (eski) kltrlerin dnemi,
henz kefedilmemi ilkel bir tarm (msr) dne
minden sonra, yaklak .S. 100-800 yllarnda
balyordu. O zamanlar yaayan halklarn olduka
gelimi bir sanat anlay olduu kabul ediliyor
du. Belgelenebilir ve ispatlanabilir tarih ise .S.
1000 yllarnda Toltek imparatorluunun kmesi
(1064) ve lmeklerin Cholula'dan srlmesiyle
balyordu. O zamanlarki bilgilere gre dalk bl
geden geldikleri dnlen Naua soylar bu tarih
lerde Yucatan Mayalarnn blgesine kadar geldi
ler ve bundan sonraki dnem Maya kltrnn
Ge Dnemi olarak adlandrld. Dietschynin
kaytlar aynen yle devam eder:
Azteklerin, Tolteklerle akraba ama daha ilkel
Naua soyu, uzun bir gten sonra efleri Huitziliuitl ( Huitzilihuitl) nderliinde Meksika glnde
ki Chapultepece geldiler, ama komu kent dev
letlerinin egemenlii altna girdiler\ 1324: Aztek
kenti Tenochtltlan- bugnk New Mexico- kurul
du.
1939-1941 yllarnda balta girmemi ormanlar
da lmeklerin La Venta kltrnn kefedilmesi,
arkeologlarn ve tarih aratrmaclarnn arasnda
byk bir heyecan yaratm olmal. Bu keiften
sonra baz tarihler yeniden gzden geirilmek zo11

runda kald, gnmzde yaplan aratrmalar so

nucunda, burada yaam, .. 1000 yllarna ve
daha ncesine tarihlenen eski bir kltrn varl
kabul edildi. Bu halk, gnmzde bile ancak zel
nakil aralar gerektiren byk bazalt bloklar,
yzlerce kilometreden tayarak, birok yksek
kltrden hi de geri kalmayan yap ve antlar ya
ratmlard.
Bu buluntulardan sonra ok farkl, ounlukla
hayal rn olarak nitelenen, bir soru gndeme
geldi: bu zgn bir kltr myd? lmek sanat
larnn yaratt ba heykellerinin Dou Asya iz
gileri tamas sadece bir rastlant myd?
Bugn Kolomb dnemi ncesinde Avrupa ve
Amerika arasnda ilikilerin olduunu biliyoruz ve
bunlar ksmen ispatlanm durumda. Ancak Asya
ve Orta Amerika arasnda herhangi bir balant
olup olmad henz yant verilemeyen sorular
arasnda.
Her ne olursa olsun kesin gibi grnen Aztek
ve Maya uygarlklarnn kklerinin lmeklerde
aranmasdr. Cortez komutasndaki spanyollarn
karlat bu kltrlerin halklar, takvimi, yazla
rn, yap sanatlarn, yap harc ve kauuun kul
lanmn, dinlerini ve tabii ki tbbi grlerinin te
mellerini La Venta kltrne borluydular.
Bugn bu kltrler hakknda bildiklerimiz veya
tahmin ettiklerimizin ne yazk ki ok az bir ksm,
onlarn yaad dnemden kaynaklanan belgele
re dayanr, nk spanyollar 1519 ylnda Tenochtitlana girdiklerinde fetih seferleri birdenbire
12

bu eytan ii putperest dnyasn yok etmeye y

nelen byk bir harekete dnt. spanyollar,
Aztek dininde- belki de eski dinlerden kaynakla
nan - nemli yer tutan , bar ve cenneti getirecek
beyaz tanrlar olarak selamlayan kral Moctezuma
Ilnin kendi halk tarafndan talanmasndan son
ra, 1521 ylnda zafer kazanldnda, yok edile
bilecek hemen herey yanp kl olmutu.

Eski Kaynaklar
Gnmzde bilim adamlar en eski kltrleri
ikiye ayrrlar, milattan nce gelimi olan eski bir
lmek kltr ve kayna bilinmeyen, ama geri
de braktklar eserlerin radyoaktif karbon lm
lerine gre, .. 2000 veya 3000 yllarna tarihlenen Arkayikler (1). Kuzey Amerikada en eski in
san kalnts gnmzden 10.000 yl nce yaa
m olan Tepechpan (veya Tepexpan) (2) insa
ndr ve ok daha eski kltrler de aratrlmakta
dr. En eski buluntular Kaliforniyadan bildirilmi
tir ve C14 testlerine gre 40.000 yllk olduklar
tespit edilmitir (3) .
Btn bunlar eitli anlatlarla gnmze ge
len, salk konusundaki temel bilgilerin de byk
olaslkla ok eski kltrlerden kaynaklandn
gstermektedir. Kuzeyden gelen gmenler uzun
kafal kzlderililerdi, hikayelerde en ok adlan ge13

en oon ve Kom anilerin akrabalarydlar ve i

lerinde en byk grubu Aztekler oluturuyordu.
Ancak Aztekler hibir zam an kendi zgn kltr
lerini kurup gelitirmediler, onlar istilacydlar ve
ele geirdikleri topraklardaki kltrleri ksmen ol
duu gibi aldlar, ksmen deitirdiler ve daha
primitif (basit, ilkel) biimlerle kartrdlar. Bylece daha sonra szn edeceimiz, bir tanr ad
na veya bir hastann iyilemesi uruna yaplan
nsan kym gnmze kadar ulaabilen Kzlde
rili efsanelerinde, her ne kadar tarihsel olaylarla
aralarnda kesin bir balant ispat edilemese de,
hzla yerini ald. Tehuantepec kstann batsnda
ki dalk blgeden Pasifik kylarna kadar uzanan
geni bir alanda yaayan Zapoteklerin yansra
,Miksteklerin de, Azteklerin dini grlerinde, sa
nat ve tp- by konularndaki bilgilerinde ok
nemli paylan vardr. Miksteklerden elimize I.S.
692 ylna tarihlenen resim yazlar kalmtr (4).
Tehuantepec ksta ortalama 200 kilometrelik
geniliiyle Campeche koyu ve Tehuantepec kr
fezi arasnda uzanr ve Kuzey Amerika ile Orta
Amerikann corafi snrn oluturur.
Kltrel olarak eski uygarlklarla karlatrld
nda Aztekler yukarda deindiimiz gibi ikincil
bir rol oynarlar. Onlar kaba kuvvetle ele geirdik
leri uluslarn miraslarna konmu ve hem kltrel
olarak hem de hijyenik adan sadece bu uygar
lklarn yarattklarn devam ettirmilerdi. Hkm
darlklar yz yldan fazla srmedi. H.D. Disselhoff
onlar yetenekli taklitiler olarak nitelendirmi14

tir. Bunlara ramen Azteklerin yap ve kent dzen

lemesindeki baarlar hayret vericidir. Kat bir di
siplin anlaylar vard ve bugn diktatrlk olarak
adlandrdmz sistemin en acmasz ve sert ek
lini kurmulard.

Alakgnll Tarihi, Sahagun

1697 ylnda biten Fetih seferlerinin balama
sndan on yl sonra, 1529 ylnda, renimini Salamancada tamamlayan fransiskan rahibi Fray Ber
nardino de Sahagun Meksika topraklarna ayak
bast. lk hedefi Meksika vadisinin dini bakenti
Tetzcoco yaknlarnda bir yerdi ve grevi putperest
kavimlerin hristiyanlatrlmasyd. Bu grevini an
cak, inanlarn deitirmeye alt kltrn ge
leneklerini ve aralarnda yaad insanlar daha iyi
tanyarak baarabileceini biliyordu. nce Azteke rendi, daha sonra kltrl asilleri ve yksek
tabakaya mensup kiileri etrafnda toplad ve 1543
ylnda Tetzcoco yaknndaki Tepeopulcoda b
yk eserine balad. Daha sonra Tlatelolcodaki
Santa Cruz Fransiskan okulunda retmenlik yap
t. Latince ve spanyolca yazp konuabilen gen
yerli rencilerinin yardmyla Tepeopulco ve da
ha sonra Tlatelolco'da, bir ok katliama ahit ol
mu, yksek snfa mensup asillerin anlattklar
hereyi kaleme aldrd. Yksek rtbeli devlet me
murlar ve aztek rahipleri bildikleri hereyi anlatt
15

lar. Bu yerli asillerden birisinin spanyolca ad da

verilmitir,Freiherr von Gall onu Senor Don Diego
de Mendoza olarak adlandrr.
Sonraki nesiller Sahagna artk yok olmu bir
halk tantan byk bir tarih eseri borludurlar. Bu
eser, corafi bilgilerin yan sra tarafsz olarak ve
mkemmel bir ekilde o zamann kltr, dini
inanlar ve zellikle hekimlii
hakknda ok
nemli bilgiler verir. Modern aratrmalarda da bir
halk tanmak iin ayn yntem kullanlr. Ancak
Sahagnun adalar ne yazk ki onun kadar
ak fikirli olamamlardr. Toplad bilgilerin te
mize ekilmesi iin istedii yardm hi bir zaman
gelmedi, blge misyonerlii altm yandaki rahi
bin kitaplarn kendi bana rahatlkla yazabileceine karar verdi ve ancak 75 yandan sonra m ad
di destei kabul etti. Ayrca blge kilisesi kitaplannn bir blmn elinden ald ve yllarca geri ver
medi. Baslmalar ise sz konusu bile olamazd, o
zaman iin ok tehlikeli kabul edilen bu dok
manlar Ispanyaya yolland ve eitli arivlerde
kayboldu. Ancak 200 (!) yl sonra Meksikada ilk
basm gerekleti. Meksika tarihininin aratrl
masna nderlik eden Alman bilim adam Alexan
der von Humboldtun bu basmda byk katkla
r vardr.
Sahagn, bilgileri tarafsz ve net bir biimde ve
rebilmek iin kendisini tamamen arka plana al
mt. Tm yazlar bu bilgileri aktaranlarn azn
dan verilmitir, bunlarn arasnda Meksikada ok
iyi isim yapm, tannm sekiz doktor da yer alr.
16

renciler tm kaytlar Aztek dilinde yazmlard

ve Sahagn, bunlarn iinden sadece bir blm
n spanyolcaya evirdi. Baz kitaplar ise hi ter
cme edilmemiti veya ksmen evrilmiti. Bun
dan sonra Sahagn kendi anlad hereyi kapsa
yan bir yorum yazd.
Sahagnun yazlar Madritte Biblioteca del Palacio ve Academia de la Historia, Floransa da
Biblioteca Laurentianada bulunur (7). Yukarda
szn ettiimiz Meksika basks (1829-1830) ise
yanllarla ve tutarszlklarla doludur. lk olarak Al
man aratrmaclar bu yazlar titiz bir almayla
deerlendirdiler. Azteklerin tbbi bilgilerini de ie
ren, ok nemli bir dizi almayla Eduard Seler
bu aratrmaclarn banda gelir, rnein, Fren
ginin kayna zerine bir aratrma (8) ve Eski
Meksika kaynaklarnda czzam hakknda bilgiler
(9) Selerin nemli almalar arasndadr . 1927
ylnda Selerin dul ei, Caecilie Seler, Sachs Ber
lin Etnoloji mzesinden profesr Dr. Walter Lechmann ve Dr. Walter Krickeberg ile beraber Fray
Bernardino de Sahagn'un tarih eserinden baz
blmleri yaynlad.
Sahagn ve yardmclar yllar sren bir al
mann sonunda 12 kitaplk bilgi toplam, temize
ekmi ve dzeltmilerdi (32). Sahagnun rahip
arkadalarndan Alonso Molino bu kitaplardan bir
szlk oluturdu, ancak bu szlk tbbi bilgiler
asndan ok anlaml deildir. Tepeopulco ve
Tlateolco tutanaklarnda ise hekimlik bilgileri b
yk yer kaplar; organos exteriores del cuerpo,
17

organos interiores ve ilalarn tanmlarnn da

yapld hekim lik retisini ieren nomina de las
dolencias y sus rem edios gibi blmleri rnek
olarak verebiliriz. zellikle August Freiherr von
Gallin tercme ettii Tlatelolco-Tenochtitlan el
yazlarndaki 27. B lm tbbi adan nemlidir.
Burada kadn ve erkeklerin i ve d organlarnda
ki bozukluklar tarif edilmitir.
Kellik:
parlak, hassas, ok hassas,
przsz, (dm dz bir tabak), dm dz;
(sasLz, klsz);
harika, muhteem:
ok yal gsterir;parlar, ok parlar, dm dz
bir tabaktr.
Von Gallin tercmesinden alnan yukardak
msralarda grdmz gibi, bu metinleri yazd
ran Azteklerin ince bir mizah anlaylar da vard.

Hernandez ve Monardesin ifal Bitkiler

Kitaplar
Sevillanm hkmet doktoru, o zamanlarn n
l ismi Dr. Nicolas Monardes (1943-1588) (11)
hayat boyunca Amerika ktasna hi gitmedi,
ama yeni dnyadan getirilen tm ifal bitkilere ve
tedavi yntemlerine byk ilgi duyuyordu. Deniz
cilerin ve tccarlarn,askerlerin ve memurlarn ge
tirdikleri tm ilalar denedi, inceledi ve 1565 y
lnda Amerika'nn ifal bitkileri ve ilalar zerine
spanyolca yazd ciltlik kitap yaynland. O
zamanlarn modasna uygun olarak botaniki Ca
rolus Clusius bu kitab bilimin resmi dili kabul
edilen Latinceye evirdi. 1574 ylnda ilk iki cilt
ve 1582 ylnda nc cilt yaynland.
Kral II. Felipenin zel doktoru Dr. Francisco
Hernandez spanyanm sunduu tm olanaklar
yanma alarak Meksikaya gnderildi ve Bat Hin
distanda kralln en st dzey doktoru olarak
24 kitap, 10 resim cildi ve bir hayvan resimlerinin
yer ald kitapta, orada doa tarihi asndan tes
pit edebildii hereyi kayda geirdi. 1628 ylnda
Doktorlarn kullanm iin derlenmi ve ksaltl
m basks Napolili askeri hekim Dr. Leonardo
Antonio Recchi bakanlnda bir ekip tarafndan
hazrland. Bu 24 kitapta yer alan tm bitkilerin
says bugne kadar ayrntl bir almayla ince
lenmemitir, Recchinin basksnda 400 ifal bitki
olduu sylenir. Kitaplarda hem kzlderili dilinde
ki isimleri, hem de o zamanda kullanlan botanik

isimleri verilmitir ve bitkilerin ounun resmi

de yaplmtr. Ayrca her bir otun farmakolojik
tanm ve tedavisinde kullanldklar hastalklar tek
tek saylmtr.
erdii tbbi bilgiler asndan ok nemli bir
kaynak da Badianus kodeksidir. Bu kodeks 1552
ylnda hristiyanlatrlm ad Martin de la Cruz
olan bir yerli doktor tarafndan Santa Cruz okulun
da kaleme alnmtr. Yine yerli olan meslekta
Juan Badiano bu eseri Latinceye evirmi ve ad
n (Badianus kodeksi) onun isminden almtr
( 12).
Sahagn ve Martin de la Cruzun eserlerinden
Azteklerin tbb hakknda geni bilgilere sahip ola
biliyoruz ve bu bilgiler nda eski dnemlere ait
sonular da karabiliyoruz. Ancak ne yazk ki
Mayalarda bu ansmz yok, onlardan geriye ka
lan kodeks sadece astronomi ve dini g e le n e k
lerle ilgili bilgiler ieriyor. Mayalarn tm yazl
kaynaklar Yucatann ikinci piskoposu Diego de
Landa tarafndan 1562 ylnda toplatlarak Ma
ninin ( Yucatann bugnk bakenti Merida ya
knlarnda bir yerleim yeri) meydannda yakl'
mt. Bu inanlmaz barbarca tutumuna ramen
ayn adam bilime, Maya antlar zerindeki sem
bolleri zebilme olanan salamtr. Yalandk
tan sonra Maya kltryle ilgilenmeye balam
sembolleri ve spanyolca anlamlarn kaleme al
mtr.

20

Toprak Heykellerdeki Kantlar

lmeklerin ve Tolteklerin sanatkarlklarn
aka ortaya koyan yeimden yaplm pek ok
heykelcik bulunmutur. Tbbi konularda ise bizi en
ok ilgilendirenler ok daha basit, primitif sayla
bilecek topraktan yaplm olanlardr. Bu heykel
cikler daha ok batda, zellikle bugnk Nayarit
eyaleti snrlar iinde (13), ayrca Michoacan, Gu
anajuato ve Jaliscodan kartlmtr. Daha eski
dnemlerden kaynaklanrlar ve artc ayrntlar
ierirler. Bunlarn ou mezar sunusudur, lenin
veya ailesinin tasvirlerini (hastalklarnn izleriyle
beraber?) tarlar. Dier birok uygarlkta olduu
gibi bu tip sunularn, teki dnyaya yapaca yol
culuk srasnda lene yardmc olacana inanlr
d.
New Yorklu bir kadn hastalklar doktoru olan
Dr. A.J. Weismann, Meksikann spanyol nce
si dnemine ait, tbbi adan nem tayan sanat
eserlerinin en anlaml kolleksiyonuna sahiptir.
Bunlarn arasnda bir heykelcik ok net olarak bir
sezaryen izi tamaktadr. Eski doktorlarn bu m
dahaleyi l kadnlara m yapt veya byle bir
mdahaleden sa kalmay baaran - bu imkans
za yakndr- olup olmadn sylemek ok zordur.
Jrgen Thomwaldin ( Eski Doktorlarn Gc ve
SrlarTt)verdii bilgilere gre Weismann, heykel
cikte ok belirgin ekilde gsterilen gz kapakla
rndaki ilii ekalipsiye balamaktadr. Ekalipsi
genel olarak doumdan nce veya doum srasn21

da ortaya kar, doum sonrasnda ok nadir g

rlr. Bu durumda ocuun len -ya da lmekte
olan?- anneden alnd olasl daha akla yakn
dr.
Hepsi olaanst bir gzlem yeteneinin rn
olan dier toprak heykelciklerde fil hastal (ba
caklardan birindeki ekilsiz ime), bbrek iltihab
nedeniyle su toplanmas, kemirici bir hastalk
(Kanser? Tberkloz?) izlerine rastlanr. Campechede bulunan bir Maya figrnde sol gz uku
runda bir tmr aka farkedilir. Bu heykelciin
yz ifadesinde ekilen zdrap ok belirgin olarak
verilmitir. Hi phe yok ki ocukluklarndaki vi
tamin eksiklii nedeniyle insanlar ac ekmiler
di, bunlarn toprak heykelcikleri de Weismann
kolleksiyonunda yer alr: bacaklarda kemik yap
snn bozuk gelimesi, arpk, O- bacakl figrler
gibi . Bu sessiz tanklarn bazlar banlarla kapl
drlar, bunlarn frengi veya vebadan ya da baka

ekil 3. Weismann koleksiyonundan sezaryen izi tayan heykelcik

22

bir hastalktan (lepra?) m kaynakland biline

miyor (14 a).Gonzales (Jlloann resimledii bir
heykelcik ise imi bir yanak tamaktadr (14 b).

Rahipler- Doktorlar- Bycler

Gerek bilge doktor gibidir, bir koruyucudur,
yle bir adamdr ki, ona gvenilir ve o gvene la
yktr, ona inanmaya deer/ Sahagnun metnin
den (15,16)alman bu szler ticitl denilen gerek
doktorlara duyulan derin saygy gsteriyor. Bu
doktorlarn becerileri fetih sonrasnda spanyollar
tarafndan da kabul grm ve talep edilmiti. Yi
ne Sahagnun metinlerinden von Gali tercme
siyle doktorlar hakkndaki bilgiler yle:
Doktor; doktor insanlar yiletirendir, hereyi
yiletirendir; iyi bir doktor iini iyi bilendir, d
nerek hareket eder, bilgisi zengindir; otlardan an
lar, talar bilir, aalar tanr, engin tecrbesini
kullanr, zenlidir, dikkatlidir, sr tutar; insanlara
yardm eder, onlar iyiletirir, krklan kklar te
davi eder, mshil verir, kusturucu iirir, ilalar ha
zrlar, kan alr, ameliyat yapar, insanlarn yarala
rn diker, insanlar tekrar ayaa kaldrr, onlar
klle rter(?).
Kt bir doktor zensizdir; batan savma hare
ket eder, insanlar ilalaryla ldrr, kem gzle
zarar verir, hereyi tehlikeye atar, insanlan tehli23

keye atar, bereyi ktletirir, insanlar ktleti

rir, frklk yapar, m sr tanelerini byc
lk iin kullanr,byl szler konuur;bir by
cdr o , kaderi sorgular,fal bakar, iplerle gelece
i grmeye alr, insanlar ilalaryla ldrr, i
leri ktletirir, insanlarn zerine msr taneleri
serper, insanlarn zerine byl szler syler, o
bir bycdr.
Bu blm bize eski Hint tp retmenlerinin
yapt iyi ve kt doktor tanmlarn anmsatyor
(21 ).
yle grnyor ki insanlar doktorlardan sade
ce bilgi ve beceri deil, ayn zamanda rnek ola
cak ahlaki zellikler de tamalarn bekliyorlard,
nk Sahagun metninden anlald gibi sadece
engin tecrbe ye sahip olmak yeterli deil, ayr
ca zenli, dikkatli olmalar ve sr tutmalarda
gerekli. Tm byclk yntemleri bu ciddi mes
lekte kabul edilemez. Sr tutmak ve hastaya zarar
vermemek iin gerekli tm abalarn gsterilmesi
Hipokrat yemininde , ayrca eski Hint ve in tp
kitaplarnda da yer alr.
Toxoxotlaticitl veya tepaliliztli denilen c e r r a h la r
da, sezaryen izi tayan heykelcikte grdmz
gibi, ok bilgili ve becerikli olmalydlar. Ayrca
Sahagnun verdii bilgiler arasnda, savata ko
pan burunlar yerine yapay burun dikilmesi ve du
dak yaralanmalarnda diki atlmasyla ilgili b
lmler de var. Von Gali tercmesinde bu blm
aynen yle:

24

Dudak yarlmalar;
Eer yarlma henz yeniyse bir sa teliy
le dikilir; tuz kartrlm agaue z srlr.
Eer dudak yaralanmas veya yarlmas
nn stnden zaman gemise, eer duda
n her iki kenar yarlmsa veya atete
yanmsa o zaman dudaklar hemen st ste
konulup bir sa teliyle dikilir, zerine tuz ka
rtrlm agave z veya rendelenmi aga
ve srlr (17).
Cerrahlar sadece yaralar ve banlara mer
hemler, taze agave yapraklan, ttn ve dier mal
zemelerle mdahale etmezler veya burunlar dik
mezler ( sa yntemi bugn hala zellikle gz
hastalklar tedavisinde uygulanr) ayn zamanda
banlar obsidian bakla kesip aktrlar, krk ve
kklar destek tahtas ve bandaj kullanarak te
davi ederlerdi. Burada reinenin kullanm, mo
dem yntemlere olduka yakn grnmektedir.
Son zamanlarda artk eski al sarglar yerine da
ha hafif ve rahat olduu iin sentetik maddeler
tercih edilmektedir.
Kemik krklar nce bir reine sargyla sarlrd,
daha sonra zeri ku tyleriyle rtlr ve tahtalar
la desteklenirdi. Bunun iin tahta plakalar kulla
nlr ve kuma eritlerle balanarak sabitlenirdi
(18). Sarg genel olarak 20 gn bekletilirdi. 20
saysnn Meksika halklarnn zaman hesaplarnda
nemli bir rol oynad dnlrse, bu sre de
25

takvimlerine gre belirlenmi olmal.

Birok halkn tedavi yntemlerinde olduu gibi
Azteklerde de idrar, yaralar temizlemek iin ve
ila olarak kullanlrd. Gnmzde renin bu
amaca ok uygun olduu ve salkl insan idrar
nn steril bir sv olduu biliniyor.
Dikkat ekici dier bir konu ise kanamalarn
iecek ve tamponlarla durdurulmaya allmasyd. Bu uygulama modern tpta da yerini hala koru
maktadr.
Cizvit papaz A.Gerste, 1887/88 yllar arasnda
ok ilgi eken yaz dizisinden derledii Notes sur
la medicine et la botanique des anciens Mexicains adl kitabnda Amerikaya yapt yolculukla
r anlatr ve yerli hekimlerin becerileri hakknda
pek ok bilgi verir. Onun yazdklarna gre ok
eitli tedavi yntemleri vard.
Buraya aresiz bir ekilde, iyilemesi mm
kn olmayan hastalklarla ue yaplan konsltas
yon ve ilalar yznden yar l halde gelip yerli
doktorlarn hazrlad ilalarla yeniden hayata
dnen birok saygn Aurupal beyefendi olduu
nu rahatlkla syleyebiliriz.
Eer basit hastalklar sz konusuysa yle nl
bir ifac aramaya hi gerek yoktu. Belirli blge
lerde yaayan hemen hemen herkes o blgedeki
hangi ifal bitkinin kullanlmas gerektiini bilirdi.
Gerste yle bir ansn anlatr; lkenin ilerine
doru yaptklar bir yolculuk srasnda gruptakiler
den birisi ar bir gz hastalna yakalanr. Tesa26

dfen oradan gemekte olan bir yerli hastay

renir ve onlara - eer Gerstenin hafzas yanltm
yorsa- bir avu dolusu taze Yerba De Santa Ma
ria ve yerba dura kaynatmalarn ve souduktan
sonra gzn stne srmelerini syler. Syledikle
rini yaparlar ve hastann btn arlar geer. An
cak ne yazk ki bu bilgilere dayanarak ifal bitkile
ri kesin olarak tespit edebilmek ok zordur (19).
Avrupann tp tarihiyle karlatrldnda,
Amerikann ok farkl olan ynlerinden birisi , Sahagnun zamannda Meksikada tbbi tedavilerin
genellikle kadnlar tarafndan yaplmasdr. Bu o
kadar doal ve sradan bir durumdur ki Azteke
metinlerde Doktorlarn cinsiyeti hi belirtilme
mitir ve spanyolca metinler sadece kadn dok
torlar anlatr (20).

Eski Okullu Hekimler

ifaclar arasnda gerek doktorlar ok azn
lktaydlar. Aztekler ve komularnda ebelerden
byclere kadar uzanan, belirli konulara mda
hale eden bir dizi tabip doktor vard. Hi phe
yok ki o zamanlarda bu aamalar gnmzdeki
kadar belirgin olarak birbirinden ayrlmyordu.
Ama birok tedavici kendi cemiyetlerini
kur
mular, kendi konularn blmlere ayrmlard.
Bu cemiyetler ayrca yeni nesillerin yetitirilmele27

riyle de yakndan ilgileniyorlard. Bunun yansra,

daha yaygn olan dier bir yntem bilgilerin aile
iinde, nesilden nesile aktarlmasyd. Tm bu bil
giler Aztek imparatorluu dnemi iin geerlidir,
ancak mutlaka bir ksmnn eski zamanlardan
kaynakland sylenebilir.
DOA FACILAR1, Tlamatepatlicitl denilen
gruptur. Masaj yaparlar, merhem verirler, azda
ki hastalklara bakarlar, ayrca urup hazrlarlar ve
-daha sonra anlatacamz- banyolarda (hamam
larda) (Temazcal) alrlar.
IKARICILAR, Tetlacuicuilique, bir ara konu
ma sahiptirler.Onlarla ilgili bilgileri eitli olaylar
dan alyoruz: eer birisi hasta olursa veya ban
varsa, o zaman Tetlacuicuilique nce bir ot kar
m iner (Yauhtl). Yauhtl von Gali tarafndan
vermut olarak belirlenmitir, Seler de bunun hak
knda yle yazar: "...inenmi aromatik otlar
dan- uermut bitkisi(yauhtli) denilen ve grne
gre dier yerlerdeki ttnn yerine kullanlan
bir bulamala.... Busch ise Yauhtliyi Tagetes luciva Cav., bir asteraceae cinsi olarak belirtir. Gali
vermut bitkisini bazen Ytzauhyatl , artemisia mexicana.olarak da gsterir. Ancak bu belirlemeler
daha ok botanikileri ve farmakologlar ilgilendi
rir, bizim kitabmz iin ise uygulanan yntemler
daha nceliklidir. inenmi otlar daha sonra
hastaya srlr ve karc bedeni elleriyle yok
lar. Ac veren bir yer bulduu zaman emmeye
balar ( lokal hassasiyet, blgesel tedavi?)ve ya
banc bir cismi, bir obsidian paras veya bir tah
28

ta kym, kartp alr. Hastaya gre , grnte,

zararl maddeden kurtulduu iin, artk iyilemesi
gerekir. Seler karclarn yapt tedaviyi sade
ce bir telkin olarak nitelendirir. Ancak bu grn
doruluundan ben pek emin deilim.
Selerin (23) yazd gibi, karclarn kan ve
irin emmeleri- bunlar, zellikle irinin emilmesi, za
ten bal bana bir tedavidir- sadece Azteklere
zg deildir, baka kltrlerde de grlr, rne
in Hindistanda, yabanc cisimleri kartmakta
uzmanlam doktorlar vardr. Eer karclar irin
emiyorlarsa, inedikleri otlar daha ok kendileri
ni korumak iin olmal, ancak farmakolojik bir et
kiyi de gz nnde bulundurmak gerekli,hem te
davi yntemi ve antibiyotik tesiri asndan, hem
de, bir ihtimalle, hafif bir anestezi etkisi olabilir.
Ayrca bir vermut cinsinin kullanlmas, oun
lukla artemisia tozlarnn yaklmasyla uygulanan
inlilerin moksa tedavisini hatrlatyor.
Azteklerin silahlarnn sert obsidiyan ulu tahta
mzraklar olduunu hatrlarsak,karclann asln
da, batan yabanc cisimleri karan, bir eit ordu
doktoru olmalar daha akla yakn bir olaslk ola
rak grnyor. Byk bir olaslkla, zamanla bu
doktorlar, hastaya sanki batm bir kymk, tahta
paras veya benzeri bir ey kartlyormu gibi
gstermenin iyiletirici bir etki yaptn farkettiler.
Bugn de baz ocuk doktorlar kk hastalarna
-hi phesiz sadece telkin amal-karttklan
batm bir ey gsterir ve artk hereyin yoluna
gireceini sylerler.
29

Sahagn metinlerinde Tetlacuicuilique ile ilgili

bilgiler Kt kadnlardn anlatld blmde yer
alr, bu blm u szlerle balar:
Aadaki onikinci paragrafta kt kadnla
rn, fahielerin adlan verilmitir (24).
kanclarla ilgili olan ksm yledir;
O bir eyleri kartr (hastalktan bedenden eker)
Kim hasta olursa onu arr,
onu (hastal) ekip karsn diye.
nce vermut otu iner (Itzauhyatl)
tkrr, stne srer,
sonra onu (hastay) elleriyle yoklar.
Eer onu actan bir yeri ellerse
o zaman oradan bir ey karr,
mesela bir akmak ta
veya bir obsidiyan ba,
veya bir para kat,
ya da bir kymk,
veya herhangi bir ey.
Ve bunu ekip aldktan sonra ,
kimisi tekrar iyi olur,
kimisi olmaz.

30

St Bezi ltihab Tedavisi

karclarda cinsiyetin belirtilmediine dein
mitik, bu durumda hem kadnlar hem de erkek
ler bu meslei yapyor olabilirlerdi. Ancak imdi
szn edeceimiz grup, Techichinani, sadece
kadnlardan oluuyordu. Aka burada ya bir o
cuun tedavisi ya da bir annenin bakm sz konu
sudur, nk Techichinani eer meme emzirilen
bir ocuk hastalanrsa yine vermut otu ineye
rek, kan ve irin emerdi. Selerin Almanca metnin
den de ocuun mu yoksa annenin mi memesi
emilir ok net belli olmuyor.Benim tahminim, bu
durum kadnlarda sk grlen st bezi iltihab ile il
gilidir. Gnmzde de, en azndan balang aa
masnda, dikkatli bir pompalama (mekanik bir
emmeden baka bir ey deil) ve skmayla genel
likle ameliyata gerek kalmadan iyiletirilebilir.
Pratik olarak tm kltrlerde yerli doktorlar mastite kar ifal ot tamponlar nerirler.
karclarn, Techichinani (yukarda anlatt
mz gibi memetedavicileri veya bebek tedavicileri
olarak adlandrlabilir) ve dier bir kadn tedavici
grubu Teapatiani lerin Sahagnun kitabnda ne
den fahie olarak adlandrldklar dorusu hi
anlalmyor. Sahagnun metni yle devam edi
yor:
Sen bir fahiesin, insanlarn iine karan bir
fahie, ortalkta gezinirsin, senin altn kanr
(Profesr Lehmann evirisinden). unu da unut
mamak gerekir ki banyolarn hretleri, hemen
31

hemen tm eski kltrlerde, pek parlak deildir

ve burada grev alan kadnlar (gnmzde baz
lkelerde hala devam etmektedir) masaj yapma
nn yansra dnyann en eski ve kazanl mesle
ini de icra ederler.
Ormanlarla kapl dalk blgedeki Tzintzuntzanda ( Kolibrilerin yeri), bugnk 1.4 milyo
nun zerindeki nfusuyla Michoacan eyaletinde,
bir zamanlar Michuaque halknn (Balklar olan
insanlar)gl krallar hkm sryordu. spanyollar yanllkla bu insanlar Taraskolar olarak
adlandrdlar. Tarasque yerli dilinde kaynbira
der anlamna geldii iin yerliler fethin ilk za
manlarnda Michuaque kadnlaryla evlenen s
panyollar bu isimle arrlard. Daha sonra tm
blge Michuacan (balklarn yeri) adn ald.
Bu eski krallkta bitkilerden ila yapan doktor
larn (OT DOKTORLARI) olduunu biliyoruz. Bu
doktorlar kraln salyla ilgilenen bir ef dokto
run yardmclarydlar. Kaderleri, yksek rtbeli
bir devlet grevlisinin hayatn kurtaramaynca
lme mahkum edilen inli meslektalarn hatr
latr. Benzer ekilde Kolibrilerin kentinde de bir
kral ld zaman ifaclarn bazlar kral saray
nn nnde yaklan atee atlp ldrlrlerdi. Bu
olayda bynn ne kadar etkisi olduu ve bu ba
sit yntemle krallarna glgeler lkesine giden
yolda doktor elikiler verme inancnn ne kadar
rol oynad bilinemiyor.
KAN ALANLAR bal bana bir meslek grubu
oluturuyorlard. Aslnda hem kan almak (akt32

mak) hem de bedeni keserek yaralamak dini iba

detlerin bir parasyd. Gerekten kan almak ge
rektiren durumlar (yksek tansiyon, akcier
demi) hakknda hi bir bilgilerinin olmad d
nlrse bunlar daha ok dini amaca hikmet
eden grevlilerdi. Kan alclar da obsidiyan bak
kullanrlard (25) ve gnmzde Vatikanda bulu
nan eski bir resimde bedenin kan alnabilecek e
itli blgeleri gsterilmitir (aslnda hastann da
marndan alnmad srece kan almak terimini
kullanmak doru deildir) Resimdeki her bir bl
ge ayn zamanda bir takvim iaretiyle de belirtil
mitir- bu ilemin dini amalarla ilgili olduunu
gsteren baka bir iaret. Hem Aztekler hem de
dier Amerikan halklar arasnda tanrlar ho tut
mak inancyla bedende yaralar amak ok yay
gn bir dini ibadet biimiydi. Bu yaralar dudaklar
da, dilde, kulaklarda, gste ve cinsel organlar
da alrd, Vaticanus kodeksindeki adam figr
nn (bkz. ekil 7) cinsel organ da bir ylan tara
fndan tehdit edilmektedir.
Dier birok resimde, tapmak rlyefinde ve
benzeri eserlerde zellikle rahip ve krallar kendi
bedenlerini, daha ok kulak ve dillerini, yaralaya
rak riyazet (dinsel amal eziyet) ederken tasvir
edilmilerdir. Bir tasvirde rzgar tanrs Quetzalcoatlm (26) bal zerinde, rahiplerin riyazetini
simgeleyen bir kemik haner yer alr, bir kolibri,
ieklerle sembolize edilen kan emer.

33

Di Hekimleri
Aztekier yanl olarak Di eti dileri tutar
inancna sahiptiler. Ancak gzlemleri ok iyiydi.
Diler beyaz, bembeyaz, smkl bcek kabuu
gibi san, koyu mor, siyah, krmz renkli, dar, yu
varlak, sivri ulu, rk, krk, kurtlar yemi gibi
trtkl, iltihapl, kkleri yenmi olabilirler, ayrca
sallanrlar ve derler (26a).
yle grnyor ki di bakm gndelik olaan
iler arasndayd, nk Sahagunun metinlerinde
dileri temizlemek, dileri ykamak, bunlarn yan
sra dilerin boyanmas, gzelletirilmesi ve prz
lerin giderilmesi iin trplenmelerinden bahsedi
lir. Diler bir bezle ve souk suyla temizlenirdi, ay
rca suya tuz eklenirdi ve (hastalklara kar)
Miksteklerin ve Zapoteklerin hint incirinde yaa
yan bitlerde- elde ettikleri bir boya, cochenille ve
nocheztli ile boyanrd.
Di bakmna ok nem verilirdi. Diler arasn
daki et ve dier yiyecek artklarn kartmak iin
tahtadan ubuklar (krdanlar) kullanlrd, s o u k
ieceklerin yava iilmesi nerilir, scak y e m e k
lerde uyarlr, ok inenmesi tavsiye edilirdi, k
saca nerilenler modem di hekimliinin hasta
lklara kar korunmada nerdiklerinden hemen
hemen hi farkl deildir.
Di rnn azteke ad Tlanqualoliztli, en
sk grlen di arlarnn ad ise T la n a to n a u liztlidir. Hem di blgesindeki krklar ta n m a la r ,

34

hem de di tan tamamen ayr bir konu olarak

ele almalar di hakknda olduka geni bilgiye
sahip olduklarn gsterir.
D TAI ,Tlancuicuitlatiliztli, iin di tortusu"
olarak ok yerinde bir tanm kullanlmtr. Di ta
na kar kullanlacak yntemler arasnda idrar
la alkalamak da tavsiye edilirdi. Ayrca vermut
otu ve kabuklar mide rahatszlna kar kullan
lan Chichiquaitl (Gall, Busch ve G.I.Benth.e g
re conifere garrya laurifolia) ila listesinde yer
alan bitkilerdir (27).
D ARILARINA kar uygulanan bir dizi yn
tem vard. Tanmlanmas zor veya ne olduu hi
belli olmayan, rnein Hernandezin frengiye iyi
geldiini belirttii ololtic gibi, birok ifal bitkinin
yan sra zellikle ttn inenmesi neriliyordu.
Ttn ve ttn suyunun di arlarn dindirdiini
hemen hemen tm kltrlerin yerli doktorlar bilir
ler. Ayrca ap da di arlarna kar kullanlyordu.
Badianus kodeksinde di arlarna kar ol
duka karmak bir metod anlatlmaktadr: nce
arya neden olan rk di bir lnn diiyle ka
natlr. Sonra Teonochtli bitkisinin kk tlr
ve bir geyik boynuzuyla beraber yaklr. Dier ta
raftan Ytzacquetzallitztli, parlak deerli bir ta, ue
krmz mercan midyesi kabuu, chichiltic tapachtli biraz un ue tuzla beraber stlr. Tm mal
zeme bir beze sarlr ue bir saat boyunca aryan
rk di zerine bastrhr. Sonra beyaz gnlk
ttss, Xochiocotzotlin meyualarndan elde edi
len bir cins merhemle beraber yaklr ue hasta pa35

muklu bir bez zerinden bu buhar iine e

ker. "(28)
Busch a gre Teonochtli, bir kakts cinsi olan
pachycereus spec., Xochiocotzotl Amerikada ye
tien, sar renkte sakz benzeri reinesi (ambra liquida) olan ve birok iyiletirici, balgam skc
ve uyarc maddeler ieren kara gnlk aac, liquidambar styracifluadr (28 a).
Bir tatula (boru iei) cinsinin, datura ceratocaula jacq.ve aristolochia spec, (ptiehuane), z
suyu da bir ok reetede kullanlr (29). lerideki
blmlerde dier tatula cinsleri hakknda bilgi ve
receiz. ris spec, (cozamalo-xihuitl) (30) bzc
maddeler olarak di eti iltihaplarnda nerilirdi.Da
tura (tatula) cinsleri ve ttn anestezik maddeler
olarak bir yana braklrsa, di arlarnn da dahil
olduu az hastalklarnda bzc, tanen benzeriveya tanen etkisi- zellikler tayan bitkilerin kul
lanld kabul edilebilir.

Kozmetik Amal Modern Yntemler

Aztekler dolgu ve kaplamay biliyorlard. Mineraltozu karmlar ve bir yapkan maddeden olu
an bir cins dolgu harc kullanyorlard. Obsidianla kazman di bir akmak ta veya yine obsidiy^n
yardmyla dzletiriliyordu. Buscha gre dite
yaplan bu deiiklikler daha ok kozmetik veya
36

dini amalyd, nk dolgularn tbbi anlamn bil

miyorlard. Yine Buscha gre bir komplikasyon
olduunu gsteren ok az delil vardr ve sadece
18 yan altndaki bir kiide biimi bozuk tek bir
di tespit edilmitir. Busch, bu mdahaleleri ya
pan kimselerin di anatomisi hakknda hatr say
lr bilgiye sahip olduklarn syler. Ancak, bu bil
gili ve becerikli diilerin hastalkl blgenin, diin
hassas blgesine kadar kaznp- kanal tedavisi ke
sinlikle o zamanlar bilinmiyordu- temizlenerek
doldurulmasyla di arlarnn geeceini fark et
memi olmalar gerekten ok dikkat ekicidir.
Bu hi phesiz ki, dilerin ok belirli bir sistem
iinde, dolgularla ekillerinin deitirilmesi, tedavi
amacyla deil ok daha farkl amalarla yapld
n gsterir.
RNLEMEDE di hekimleri yarklar ayorlar
d- yani fistl az-, daha sonra srgan tohumu ve
kk, yumurta sars ve balla kartrlarak zerine
srlyordu. Baln antibiyotik ve iyiletirici etkisi
ok eski zamanlardan beri bilinir ve Kuzey Ameri
kada da en eski kocakar ilalar arasnda yer alr
(31).
Sahagnun metinlerinde (32) kesildikten son
ra tuzla ovuturmak tavsiye edilir ve sonunda has
ta yarann zerine kk bir para Tlacacaoatl
otundan koymaldr. Bu ot baklagillerden arachis
hypogaea, yani yerfstdr ve spanyolcada ok
eitli isimleri vardr. Bitkilerin tam olarak tespit
edilmesindeki zorluklardan dolay Steinmetz bun
lar sralamtr : mani, cacahuete, pistacho de
37

tierra,avellana americana, mandovi.araquida cac

hue (33).
Eer yaplan tespit doruysa bu bildiimiz yerfstndan baka bir ey deildir ve ifal ot olarak
fazla incelenmemitir, daha ok erez olarak ve
ya retiminde kullanlr.
KT AIZ KOKULARI, foetor ex ore- az
dan gelen koku- olarak isimlendirilir. Her ne kadar
nedenlerini bademcik ve midede aramak gerek
liyse de modern bitki tedavilerinde de vermut k
r ok sevilerek kullanlr ve etkisi byk bir ihti
malle sadece psikolojik olarak kabul edilse de,
baars artcdr. Yauhtli bitkisinin de vermut
olduunu ispat eden dier bir iaret te budur, in
liler de moksa tedavilerinde az kokularna kar
ayn bitkiyi kullanrlard. Bunun yan sra piper
amalago L., veratrum sabadilla retz.ve senecio
carnosus phil. (35) ( Buschun tespitleridir)kullanlrd.
Di hekimliiyle ilgili blm H.B uschun Aztek
doktorluuna k tutan Aztek tbbnda di teda
vileri adl byk bilimsel eserinin zetinin son sa
trlaryla noktalyoruz:
O dnemin Aurupal doktorlarnn tedavileriy
le karlatrrsak, onlarn da dileri kemiren di
kurtlarna inandklann ve di ekmeyi en iyi
davi olarak kabul ettiklerini gryoruz, nk o
zamanlarda bir dolgu tedavisi henz bilinmiyor
du. Azteklerin tedavi uygulamalar o zamann Av
rupa tbbndan ok daha ileriydi ve operatrlkte
de AvrupalIlardan hi geri kalmyorlard. Az
38

hastalklarnn tedavilerinde bugn bile 15 y.y.da

Aztek doktorlarnn yaptklarnn hemen hemen
aynlar uygulanyor

Barsak Hastalklar (Jzmanlar

eitli kaynaklara gre sadece ishal ve benzer
rahatszlklarla uraan ve lavman rngas kulla
nan bu uzmanlar ayr bir meslek grubuydu. Baka
baz kaynaklarda ise di doktorlar sadece di has
talklaryla deil sindirim sistemiyle ilgili hastalk
larla da ilgileniyorlard (36 a). Bu bazlar iin ge
erli olabilir, dolgu ve kaplama yapan, di etini
ameliyat eden nl ve usta diiler ise ilerini
sadece kendi konularyla snrlandrm olmallar.
BTK TOPLAYICILARI (papianipanamacanipananacaca = ila satan) gnmzn eczaclarna
karlk geliyordu. Bugn hala yerliler pazarlarda
eitli otlar satarlar. Frederick Starr (38) Notes
upon ethnography of southern Mexico adl yap
tnda XX. Yzyl balarnda ila satclarnn 200
eitten fazla ila malzemesi, ifal otlar, hayvan
lar ( kertenkele v.s.) ve mineraller sattklarn ya
zyor. Hi phesiz bir zamanlar (ve hala) t ve
ren ve ynlendiren bir nitelikleri de vard, nk
her ot satan hangi hastala hangi bitkinin veril
mesi gerektiini bilmez. Gnmzde de insanlar
ounlukla eczaclara gidip midesi veya baa39

rs iin bir ila isterler ve tercihi eczacya brakrlar.

S ah ag n un eczaclar ile ilgili blmnde bar
sak hastalklar uzm anlan gibi lavman rngas
kullandklar ve idrar yolu (retra) lavman yaptk
lar yazldr (39).
<(la satanlar hasr stne otururlar; ila satan
lar otlardan anlarlar, kkleri tanrlar, otlardaki,
odunlardaki, talardaki ifay satan doktorlardr,
stteki, Tececec bitkisindeki, vermut ve dierlerin
deki, opossum kuyruundaki*, aalicpatli bitki
sindeki ve dierlerindeki iyiletirici gc bilirler;
hasrlarnn stne yaydklar hereyi satarlar
Tececec ya zsuyu bzc etkisine sahip, ayr
ca hemoroid ve dizanteride de kullanlan bir sedum cinsi ( damkoruu) sedum dendroideum, ya
da, her ne kadar metinde bitki olarak tanmlansa
da , ap olabilir. Her ikisi de bzc etkiye sahiptir ve burada da tercih ak braklmtr (39a).
Ba maszleri pazardaki muayenehanelerine
gelen hastalan merhemlerle ovuyorlard. zel ka
uuk tccarlar (40) eitli, bir ksm tts iin
kullanlan (41) reine trlerini sata sunuyorlard.
Bu tccarlar ayn zamanda Azteklerin dini trenle
rinde ok nem tayan top oyununun topunu ya
pyorlard. Tm byk kentlerde zel bir top sa
has (42) bulunurdu. Ayrca seyyar tedaviciler de
vard. Bunlar ounlukla kuzeyin gebe kavim* oppossum : Keseliler takmndan didelphidae familyasn oluturan
66 memeli trnn ortak ad.

40

lerine mensup kimselerdi. Bu soylar Aztekler tarafndan iimekler olarak adlandrlmlard. zel
likle Tamin- iimekler seyyar tccarlar olarak
tm lkeyi dolarlard (43). Doa ifaclarnn ya
n sra bir de, ileri blmlerde sz edeceimiz ,
zel Hamamclar vard.
EBELERE (Ciua temixiuitique ve citl temixixiuitl) ok nem veriliyordu. Hamileliin en ge be
inci ayndan itibaren grevleri balyordu. Ataer
kil sistemde kadna ok nemli bir rol dmese
de- genellikle sadece ocuklarn annesi- doum
yaptran, ebe, savalarla ayn mevkiyi payla
yordu. Doum srasnda ebe sava lklar atar
d! Eer lohusa yatanda bir kadn lrse sava
ta lenlerle ayn saygy gryor ve ruhu sava
larn ruhu gibi gkyzne, gne tanrsna kyor
du.yle grnyor ki, bizim iin fazla uzak bir
gemi olmasa da, Amerikann eski zamanlarn
da, dier birok uygarlklar gibi, anaerki de et
kindi. Bunun en nemli iareti toprak tanralarna
verilen byk nem ve gsterilen saygdr ( CihuacoatI-Quilaztli= toprak - doum tanras) (44).
Bu Laoziyi hatrlatr: esmer kadnn kaps, anla
m gkyz ve yeryznn kk (68).
Ayurveda doktorlar ancak,eer krallar izin ve
rirse, domakta olan ocua mdahale etmeye
cesaret edebilirken, Aztek ebeleri ocuun dou
ma engel olan pozisyonlarn dzeltmeye al
makla kalmayp, eer doum imkanszsa bir obsidiyan bakla bebei ( GalFin belirttii gibi dl yo
lunda deil) rahimde paralayp, paralar temizli41

yorlard (46,47,48).
Doumun zamann hesaplyabiliyorlard ve do
umdan bir sre nce ebe hamile kadnn evine
yerleip onun bakmyla yakndan ilgileniyordu.
Yazlm olan kurallar gnmzde de hamilelere,
ne'yazk ki szl olarak, yaplan uyarlardan fark
l deildir. O zamanlarda bile bilinen koruma ve
davran yntemlerine bugn biraz daha dikkatle
uyarsak, ok daha az dk vakasyla karlaa
camz rahatlkla syleyebiliriz.Scakl ve orta
m hamile kadna gre hazrlanan ham am larda
ebeler bebeklerin rahimdeki pozisyonunu deitir
meye alrlard.
Anne adaynn beslenmesi de iyi ve yeterliydi,
vitamin asndan da zengindi. Kadnlar yorulmamal, ar kaldrmamal, komamal ve btn bun
lar zellikle aybana (regl) yakn zamanlarda ke
sinlikle yapmamalydlar. Hamileliin ilk dnem
lerinde cinsel ilikiye sadece izin verilmiyor, ayn
zamanda neriliyordu ( mukozadan emilen erkek
seks hormonlarnn etkisi mi?) , ancak doum dan
bir sre nce kesinlikle yasaklanyordu.

Hamilenin Korunmas
Aztek kltrnde de bebee zarar verir endie
siyle hamilelerin oktan korunmasna byk
nem veriliyordu, ayrca ateten de uzak durma
lydlar yoksa ocuun yz sakat olurdu. Avru
pa kltrnde de yaygn olan bu tip kurallar uzun
sre batl inan olarak grldler. Bir sre nce,
doutan sakat ocuklar konusunda aratrmalar
yapan Viyanal ocuk doktoru Dr. A. Rett, korku
ile embriyo sakatlklar arasndaki ilikinin yads
namaz olduuna dikkat ekmiti (49). Stres du
rumlarnda bedenin hormon dengesi ve kan ba
sncndaki deiiklikler gz nne alndnda, he
men hemen tm eski kltrlerde var olan bu gz
lemlerin inanlmaz deil aksine ne kadar doru ol
duu ortaya kar.
Azteklerde doum ilalarla da kolaylatrlma
ya allrd. Ne yazk ki bu ilalarn ierii tam
olarak tespit edilememektedir. Gali Kadn ilala
rnn, ciua-patli, composite montanoa tomentosa
ile ayn olduunu tahmin etmektedir, Dietschynin
kaytlarnda ise kadn ilac eriocoma? olarak ya
zlmtr. Opossum kuyruuna da ok nem verilir
di, ve bundan ok kullanldnda cinsel organlarn
ve kaln barsaklarn dar sarkaca sylenirdi .
Azteklerin olaanst gzlem yeteneklerini
tanra akmaktabamn bir resminde de
grebiliriz (52). Tanr Yei tecpatl doururken ve
daha gbek bayla ona balyken tasvir edilmi
tir. Doumun bittiini belirtmek iin gbek e
katlanm ekilde resmedilmitir.

Doum srasnda len annelerin sol alt kolu

(dirsekten aas) ok etkili bir by arac olarak
kabul edilirdi. Byyle uraanlar frsat bulurlarsa 1
l kadnn kolunu almaya alrlard. Bu neden
le ebenin son grevi, hastasnn cesedini bu tip
hrszlklara kar korumakt.
Doum veya hamilelik srasnda len kadnn
kolu mucize yaratan bir g olarak grlr ve hip
notize etmek iin kullanlrd (51). lk sava,
sava tanrs ve gen savalarn temsilcisi tanr
Tezcatlipoca bir resminde sa elinde byle bir kol
tutarken tasvir edilmitir. Doum sahneleri Meksi
ka sanatnda sk kullanlan temalar arasndayd.
Cinsel ibadetler, snnet ve fallus kltyle yakn
dan ilgili olan, ancak Azteklerin tanrlar arasna

ekil 4: Tezcatlipoca , ilk saua", takuim iaretleri ue lohusa yata

nda len bir kadnn koluyla.

44

daha sonra kabul edilen toprak tanras Tlazolteotln (53) tasvirlerinden birinde de doum sahne
si yer alr. Resmin st ksmnda bir ocuk ve tan
raya doru ilerleyen ayak izleri hamile kalmay
betimler, insan derisine sarnm tanrann ba
caklar arasndaki ocuk ise doumu. Baka bir
resminde, Tibet tasvirlerini hatrlatan bir biimde
(51 a), fallus tayan savalar tanrann etrafn
da dans ederler. Bu resim bana ayn zamanda
Tsong-kha-pann kurduu sar bereliler tarikat
nn bir meditasyon resmini anmsatyor.
Dietschye gre tp hekimlerinden saylan di
er bir grup da OCUK DRCLER (KR-

ekil 5: Tlazolteotl insan derisine sannm ^ kJ f ^ " lnc/ kir.

Yukarda ocuun gelii, aada doumu grlmektedir, y
kayak ve ylan yer alr.

45

TAJClLAR)di. Byk olaslkla bitkilerden yapl

m iecekler kullanyorlard. Her ne kadar zor ve
imkansz doumlarda ocuu rahimde paralyor
larsa da, enfeksiyon tehlikesinin ok fazla olmas
nedeniyle dklerde bu mdahaleye cesaret
edebilmeleri mmkn deildi.

Telkin, Hipnoz ve Bycler

Daha ok aklc veya en azndan salam temel
lere dayal tptan by geleneklerine ve kltne
geii, hastalarn ilalarla veya ilasz hipnotize
eden doktorlar oluturuyorlard. Bugn arkayik
uyutma yntemleriyle modern psikoterapi arasn
daki yakn iliki biliniyor (D.Langen)(54), her ne
kadar hala pheyle baklsa da artk hastalara
trans halindeyken hastalnn nedenini itiraf et
tirme denemeleri kmsenmiyor .
Profesr Neuburger Alman doabilimci ve dok
torlar 77. Toplantsndan nce yapt bir konu
mada unlar sylemitir:
Bilimin zmleyemedii yerlerde tehis ko
yabilmek iin Azteklerin bilge doktorlannn gs
terdii yol ok ilgintir ve Aurupal magnetizmac
ve ispritizmaclann* yntemlerini andrr
* ispiritizma: ruhlarn, zellikle bedeni terk etmi insan ruhlarnn
varln, davranlann ve onlann rettiklerini temel alan reti.

46

Belirli maddeler uerilerek hasta kendinden ge

irilir ue uyurgezer durumuna gelir, daha sonra
hastaln ue yerini sylemesi beklenir." (55)
Sahagnun metinlerinde tasvirleri yaplan
Uyutucular, Tepopoxaquauique (l eliyle
dans edenler) belli ki gerek hipnotizma ustala
rydlar. Yukarda anlattmz, doum srasnda
len kadnlarn koluyla evin eiine vururlar ve ev
halk o anda donup hareketsiz kalrd. Bugn bu
olayn gereklemesinin kesinlikle mmkn oldu
unu biliyoruz. Tabii ki hikmet l kolunda de
il, onun telkin etkisinde. Ev halk, kemik fetiin
vurulmasyla donup kalacaklarn biliyorlarddaha dorusu bu onlarn bilinaltna yerlemiti.
Bunun anlam, onlar zaten bu olguyu bekliyorlar
d nk eski kaynaklar ve gelenekler byle
retmiti. Hipnozda olduu gibi bir kendi kendini
telkin etkisi sz konusuydu ve l kolunun ei
e vurulmasyla insanlar hareketsiz kalacaklarna
inanyorlar ve gerekten kalyorlard. Byle bir
deney istenildii zaman yaplabilinir!
l kolu vurucular veya yutucularn asln
da kt mesleklerden saylp saylmad veya
iyiletirici grevleri olup olmad eski kaynaklar
dan aka belli olmuyor. Unutulmamaldr ki Sig
mund Freud zamannda bile hipnotizma ile ilgili
herey hokus pokus olarak kmseniyordu ve
sadece eitimli doktorlardan ok kk bir ev
re gerekte bunun ne anlam tadn biliyordu.
Gnmzdeki aratrmalar ve deneyimler bir
ok eyin mmkn olmadn da gstermitir, r47

nein hipnotizma altndaki bir insan soymak, ona

kiiliiyle badam ayan eyler yaptrmak mm
kn deildir. Ayrca hipnotize olm u birisine, eer
istemiyorsa, tecavz etmek imkanszdr. Tabii bu
gnmzn kltr dzeyi ve sosyal yaps iin geerlidir. Sahagn zamannda Orta Amerika yerli
lerinin cinsel yaam ile ilgili fazla bir bilgimiz yok.
Eer olaylar hristiyan grleriyle sslenmediyse, ki bu Sahagnun ak szllyle bada
maz, kadnlar sk koruma altndaydlar.
Motetequi ve Teuquiquixti, KENDLERN PAR
ALAYANLAR ve TANRILARI ORTAYA IKA
RANLAR gerekten baarl birer telkin ustalary
dlar. Onlarn gsterileri Hintlilerin ip oynatcla
rna ve inlilerin hokkabazlarna benzer. zellikle
Motetequi, Asyallan hatrlatrlar, onlarn sanat in
sanlarn en eski zlemini, ldkten sonra yeniden
dirilmeyi yanstr.
Sahagnun metinlerinde, seyircilerin akn
baklar altnda bir adamn paralanp tekrar bir
lemesi anlatlr. Selerin evirisiyle zgn metin
yledir (57);
kendini paralayan denilen adam
gsterisini eflerin huzurunda da yapar.
Kendisini paralara ayrr; zel olarak belir
lenmi yerlere ellerini, ayaklarn keser, ko
yar;
kendisini paraladktan sonra,
nesi uar nesi yok,
48

tm organlarn kenara koyar.

Sonra onlarn zerini krmz izgili bir pele
rinle rter,
o anda hepsi tekrar canlanr,
sanki hi kesilmemi gibi,
hepsi birleir, btnleir.
Sonra kendini gsterir, selam verir.
Yaptklarnn hepsi sihirbazlktr.
Bu gsteri iin dllendirilir.
Bir taraftan paralanma ayrntlaryla anlatlr
ken, ayrlm yerlere ellerini ve ayaklarn koyar,
dier taraftan birletirme ileminin krmz izgili
bir pelerinin altnda gereklemesi ok ilgintir.
Acaba Motetequi seyirciler zerindeki etkisini, bir
letirmeyi gsterecek kadar uzun bir sre koruya
myor muydu, yoksa hepsi sadece bir hile miydi?
Seyircilerin yorgunluunu veya dikkatlerinin da
lmasn bu pelerinle nlemeye alt daha ak
la yakndr, nk mekanik hileler iin gerekli
aletlerden yoksundu.
Daha ok saraylarda grev alan bu sihirbazla
rn hipnozla ilgili olduklar dier bir isimlerinden,
Teixcuepaniden de belli olur. Birisinin gzn
ters dndren, daha ok bir halsinasyonu a
rtrr (57a).
Teuquiquixti, bo apkalarndan tavan veya
gvercin kartan modem ilzyonistlere karlk
gelen sihirbazlard.Aka kitle hipnozundan ger
ekten anlayan bu bycler zahmetlerinin kar
ln alyorlar myd acaba? Sahagn metinlerin49

de Tanrlar ortaya kartanlarn bir anlamda si-1

hirbaz olduklar yazldr. Elindeki torbay silkele
yip torbann iindekileri" arrd. Byk olas
lkla bunlar kukla olmallar; kk ocuklara

benzeyen kimisi kadn kimisi erkek figrler. Ka

dnlarn ssleri, etekleri ue gmlekleri ok gzel
dir. Erkekler de ok ssldr, kolyeleri, etekleri,
pelerinleri ok gzeldir.". Kukla tarzndaki bu fi
grler hakknda bilgiler verilir ama torbann nce
den bo olup olmadndan hi bahsedilmez. ar

klar sylerler, dans ederler, canlar ne isterse ya

parlar Bunlar yaptktan sonra sihirbaz torbay yi
ne sallar ue hepsi hemen iine doluurlar.
Krickeberg de bunlarn kukla veya yapma be
bekler olduklarn tahmin etmektedir (58).
eitli kaynaklarda(59) sz edilen dier bir
grup ta M1SIRTANES ATICILARIdr. Bir pamuklu
rt zerine 20 Adet msr tanesi atarlar ve tane
lerin dt konuma gre gelecei sylerlerdi.
Orta ksmn bo kalmas ktye iaretti, msr ta
neleri orantl dalrlarsa bunun anlam hastalarn
iyileeceiydi. Eer bir msr tanesi dier birinin
zerinde durursa bunun anlam ok ktyd, n
k o zaman hastaln nedeni sodomiden kaynak
lanyordu! Bu konu frengi ile ilgili blmde ele al
nacaktr.
Eski Meksika kodeksi Magliabecchide (Kolomb sonras yazlmtr) bir resim yer alr; eitli
biimlerde betimlenen (rnein yiyeceklerin ye
rini kefeden karnca olarak)(60) ve burada Rz
gar tanrs olarak kabul edilen Tanr Quetzalco50

uatl'n karsnda bir kadn msr taneleri atarak fal

bakmaktadr. Sahagn ise (Seler tercmesi (61))
olaylar biraz daha farkl anlatr ve burada - her
nekadar mmkn olsa da^- byk olaslkla bir hi
leden daha ok yine telkin szkonusudur. By
cnn pelerini olan pamuklu rt yere serilir ve
byc msr tanelerini zerine atar, (burada say
lar belirtilmemitir, yukarda sz geen 20 say
s ise mutlaka takvimin 20 gn ile ilgilidir) ve o
anda msr taneleri lekelenir, patlar, atlar, srar,
sanki atete kavruluyormu gibi grnrler. Sahagnun anlatclar bu blmde byclerin
gsteri sonunda ykl dl aldklarn anlatrlar,
ancak bu gsterinin hangi amala yapld be
lirtilmemitir.

ekil 6: Rzgar tanrsnn karsnda msr tanesi atan falc

51

Msr tanesi atclaryla ilgili en ayrntl bilgiler

bugn Floransa Ulusal Ktphanesinde bulunan
kodeks Nuttallda (61b) verilmitir. Bunlar sadece
msr tanesi deil, Tzompanquauitl denilen, Bat
Hindistan, tropikal Amerika ve Jam aik ada yeti
en bir Leguminosae cinsinin, mercan aac
erythrina corallodendronn (piscidia erythrina)(61a) krmz meyvalan da kullanlrd. Mercan
aac kabuu farmakolojik adan nemlidir (cor
tex radicis piscidiae erythrina) ve piscidin ile piscidin asidinin yansra kalbi kuvvetlendirdii ve
terletici, idrar skc etkisi olduu sylenen sa
ponin ve reineler de ierir. Jam aikada kabukla
r (veya meyvalan?) balk zehiri olarak kullanlr.
1903 ylnda Dr. Wilhelm Bauer (60 a) msr ta
nesi atclarnn, bugn de hala varolan baka bir
grubu hakknda bilgi vermitir. Burada byc 33
adet msr tanesi atar (batnn etkisi ve yeni bir
byl say?), ayrca tts olarak kopal yakar,
baz dualar mrldanr (daha ok Quetzalcouatl
adna) ve yine msrlarn dt konuma gre
tehisini yapar. Eer msr tanelerinin sivri ksm
douya doru dnkse hasta iyileecektir; ama
eer bir tane ortada duruyorsa ve dierleri etrafn
da halka eklinde dizilmise bu kesin bir lmn
iaretidir.
Tm bu byclk becerileri zellikle Aztekle
rin komularmz dedii Cuexteca ve Huastekler
tarafndan yaplmaktayd. Sahagun onlar hakkn
da iyi eyler syler, ama yanllarm da aktarr;
bu insanlar dilerini kabak ekirdekleri gibi sivri
52

trplerler ve erkekler, her ne kadar yeterince ku

ma varsa da, zerlerine hi bir ey giymezler. Bu
na karn kadnlar kat kat etekler, gmlekler gi
yerler, sk sk sarnp, rtnrler.(62)
DCCM ATICILAR ( MecatlapouhquI) ve SYA
BAKANLAR (Atlan Teittaya) falclarn farkl iki
grubunu oluturuyorlard. Bunlar zellikle, aklc
hekimlerden are bulunamaynca, ilk olarak ba
vurulan, aranlan falclard. Dm atclk (63)
aslnda ok basitti. Falc ipe bir dm atar ve
hafife ekerdi. Eer dm alrsa bu ocuun
durumunun ( daha ok hasta ocuklar iin arl
dklar belli oluyor) iyiye gideceinin iaretiydi..
Eer ektiinde dm zlmez ve ip daha ok
dolanrsa bu ktye alametti.
zellikle bu dm atclar bana, kaderi sorgu
lamaktan ok byc doktorlarn duyarllk,tec
rbe ve sezgi yeteneklerinin tipik bir rnei olarak
grnmektedir, nk iple biraz alma yapan
birisi att dmn ne olacan nceden gayet
iyi bilebilir. Burada bilinmeyen gizli glerden ok
ipi kullanann el becerisi sz konusudur. Bu d
m atclarnn, Macatlapouhqui, hi phesiz be
lirli bir tbbi tecrbeleri ve bilgileri vard, nk
eer tehisleri sk sk yanl ksayd, hi bu ka
dar nemli ve sz edilecek, aranan bycler
olamazlard.
SYA BAKANLAR da benzer ilerle urayor
lard, msr tanelerini ineyip su kabandan ya
plm bir kabn iine tkryorlard. Kabn zeri
rtlp bir sre bekleniyordu. Sonra tanelerin du53

rumuna gre hasta ocuun kaderiyle ilgili bilgi

veriliyordu. Seler olumlu kehanetlerle ilgili yoru
munda tamamen hakldr:

Telkinle iyi bir k yolu gsteren kehanetin

insanlar zerindeki iyiletirici etkisini, hastalklar
da da belirgin bir iyiye dne neden olduun
farketmilerdi.**
Suya bakmann , Atlan Teittani, baka bir bii
mi de, ocuun ruhunun, ansnn kaybolup
kaybolmadn renmek iin yaplrd. Bunun
iin kk hasta suyla dolu bir kabn zerine tutu
lurdu, eer yz suda karanlk grnrse bu, ya
kn zamanda leceini gsterirdi, eer aydnlk
grnrse hastalk tehlikeli deildi. Bu grntle
rin karanlk ve aydnlk tespitini kimin yapt
ok belirgin deildir, byk olaslkla sadece b
yc ( kadn ya da erkek) sudaki yansmaya ba
kp hkm veriyordu. Bu durumda yukarda d
m atclar iin sylediklerimiz bu bycler iin
de geerlidir.

Meksika Astrolojisi
Takvim, tedavi ve falclkta da nemli bir rol
oynuyordu. Takvimin yazlmas ve yorumlanma
syla grevli rahiplerin ad Azteklerde Tonalpouhque idi (64). Krickeberge gre birok aratrma
c, Tonalpohualli denilen 260 gnlk takvim
dneminin hamilelik sresinden tretildiini kabul
etmektedirler. Gnmzde de hamilelik 273 gn
olarak hesap edilir, yasal olarak snrlandrlan s
re ise, ocuun doumundan nceki 181 ile 302
gn arasndadr ve dllenme gnnden tahmini
sre ise son adetten 230 ve 300 gn arasndadr.
Her durumda 20 says (el ve ayak parmaklarnn
toplam says) nemli bir rol oynamaktadr. Ve her
bir 20 gnn ayr bir gn iareti vardr; 1 - tim
sah^- rzgar,3 - ev,4- kertenkele,5- ylan, 6lm,7 - geyik,8 - tavan,9- su, 10 - kpek,llmaymun,12- ot(imen), 13- kam, 14-jaguar, 15kartal, 16-akbaba, 17-hareket, 18-tabak, 19yamur,20 -iek.
Yirmi gn, olduka ilgin sonular veren on
gnlk baka bir dnemle balanyordu.20 gn
romen rakamlaryla yazp altna 13 gn arap ra
kamlaryla sralarsak (I) timsah ve 1 kombinasyo
nu 13 x 20=260 gn sonra oluur. Kutup konstellasyonunu (gnee gre durumunu) gsteren ve
burlar kuana girmeyen fazlalk, Maymun,
Meksika burlar kuana (zodyak) gre dzeltilir
se aadaki tablo (s.57deki tablo) karmza
kar, 0 iaretli olanlar 20 gnlk dnemin ilk gn55

n, iaretlhDanlar ise 13 gnlk dnemin balan

gcn, yani bir zodyak durumunu gstermektedir.
Gne yl, Xihuitl (=Turkuaz) bizim takvimimiz
gibi 365 gnd, 18 cem pohualli(20 gnlk
dnemlerden) ve be artk gnden oluuyordu. Bu
kitapta her bir soyun gerekten karmak ve cevaplandrlamayan sorularla dolu takvimlerini in
celemek istemiyoruz, bizi ilgilendiren takvime g
re tehislerin belirlenmesi, yldzlara danma
dan astrolojik falclk yaplmas. Bu ok farkl bir
durumdur, nk dier tm uygarlklarda astrolo
ji yldzlarn konumlarna baldr. Burada ise do
layldr, nk hi phesiz Eski Meksikada da
eitli takvimler ay, gne yl ve yldzlarn ko
numlaryla ilikiliydi. Bir ocuun doduu gnde
hangi tanr sz sahibiyse kaderi de ona gre belir
lenirdi, hastal ve sal, gc veya zayfl bu
na balyd. Aka grlyor ki eski Meksikal
takvim falclar Avrupal veya inli astrolog mes
lektalar kadar insafsz deillerdi, eer ocuun
doumu uygunsuz, ho olmayan bir gne denk
geliyorsa, ocuun kaderi, vaftiz gnnn kayd
rlmasyla deitiriliyordu. Bugn hala bat dnya
snda yldzlarn kt etkilerini dengelemek iin
kullanlan muskalar hatrlatmyor mu?
Be artk gn baz hastalar iin felaket demek
ti, nk bu gnler kutsald ve bu sre iinde has
taya yardm olabilecek hi bir ey yaplamazd.
Bu be gn herkesin grmemezlikten gelmeye a
lt l zamanlard.
56

III
3

IV

VIII

XIII XIV

XV

: xx

VI

XI

XII

XIII

II

III

IV

XIV

XV

v
*3

R
Ld

f il

Z
XII

Z
m

IV

10

II

12.

*3

1
4

IO

II

VI

VII

VIII

bl

VII

VIII

IX

xvm XIX
1
13
IX

IX IZ

XX
z

7
X

f7)
ul

XI

XII

13

.T

XI

II

xx (Tl

11

XII XIII

XVI XVII XVIII XIX

6

X
10

*3

>
X
M
>
X

XIV XV

IX

XI

13

rn

IV

T.

xz

XVI

XVII

XII XIII XIV XV

il

II

III

IV

VI

Vil

VII

10

4 5
xm XIV XV
z 3 4

XVI XVII XVIII XIX

bu biimde devam ederek 13 dnem sonunda XX

olur.
13
Takvim falclarna ayrca belirli baz eylemlerin
ne zaman yaplmas gerektii de sorulurdu, rne
in iyileen bir hastann hangi gn kurban sunma
s gerektiini takvim falcs belirlerdi. II. Moctezuma (1502-1520) bile, tm iyi beklentileri boa
karan zorba spanyollarn hakkndan gelemeyince
bu falclara bavurmutu.
57

lk Doktorlar
Selerin de yal insanlar olarak belirttii lk
bycler (65) yan tanr Oxomoco ve Cipactonal sadece takvimin bulucular deil ayn zaman
da ilk doktorlar olarak da nitelendirilmilerdir.
Oxomoco ve CipactonaFin msr atarak fal bakar
ken ve dm atarken tasvir edilmi bir resmi var-

Sekil 7: Azteklerde insan bedeninden kan alnabilecek yerleri gste

ren figr- her bir yer takvim iaretleriyle belirtilmitir.

58

dr. Ayrca Borbonicus kodeksinde yer alan bir re

simde zellikle vurgulanan, Selerin yorumuna g
re her ikisinin de elindeki bir geyik kafasyla ssl
aletler belki de ilk ameliyat gereleriydi, nk
ilk falclar doal olarak ilk doktorlard.
Sahagnun yazlarnda karclar gibi d
m atclar ve dierlerinin, hi bir neden belirtil
meksizin kt kadnlar, fahieler blmnde
anlatldn daha nce belirtmitik. Baldr yiyici
ler, Tecutzquani veya Teyoloquani, Kalp yiyi
ciler (Galle gre Toyolla =ka!p,Teyolita= canl
tutan, yollotli toyollo= kalp, kalbimiz)(66) ise ta
mamen farklydlar.Bunlar birisinden nefret eder
ler ve ondan bireyler isterlerdi. Kurbanlarnn bal
drlar yerlerdi ve yine kurbanlar tarafndan- bu
yemek ilemi belli bir uzaklktan by yoluyla
yaplrd- yardma arlrlard. i kemirilen kur
ban yeniden iyileebilmek iin tm servetini onla
ra vermeye raz olurdu.
Agzllkten deil de sadece nefret yznden
yiyenlerin yaptklar bizim nazar olarak adlan
drdmz olayla karlatrlabilir (67):
" ue eer birisinden nefret ederse;
belki onu azarlad iin
belki ona kt davrand iin;
neden ne olursa olsun onun baldrn yer,
nefret ettii adam lsn diye.
Ayrca Birisinin Kalbini Yiyen denilenler de
ite bu ismi geenlerle ayndr. "
59

Son ve daha yksek bir byc snfn olutu

ran Naualli ile ilgili bilgiler son blm de verilecek
tir.

Eski MeksikalIlarn nsan Bedeni

Hakkmdaki Bilgileri
Azteklerin ve dier Meksika halklarnn bir ks
mnn anatomi bilgileri hakkndaki en nemli kay
nak yine rahip Bernardino de Sahagnun eserle
ridir, nkl doktor kitaplar denilen- Tici-amatlyine onun olaanst gayretleri ve alkanlyla
kaleme alnmtr. tutanak Sahagn hayattay
ken temize ekilmi ve dzeltilmitir ve tpla ilgili
blmleri Profesr Dr. August Freiherr von Gall
tarafndan Almancaya tercme edilmi, 1940 y
lnda, savan ortasnda baslmtr. Anatomi ile il
gili metinler incelendiinde yaplan doru gz
lemler ve tespitler hayret vericidir. nsan kurban
ve gndelik anatomi mutlaka bu bilgilerin top
lanmasna yardmc olmutu. Ancak byle bir ola
na deerlendirmek iin mutlaka bizim gerek
aratrmac ruh dediimiz zellie sahip olunmas
gerekli, yoksa tm yamyamlar ve insan kurban
eden dier tm halklarn da (hemen hemen tm
kltrlerin belirli evrelerinde insan kurban gele
nei vardr) az ok insan bedeninin yaps ve i
levlerine ait bilgileri olmas gerekirdi.
60

Tepeopulco el yazmalarnda organos exteriores del cuerpo blmnde dtan grnd

kadar etimize ait olanlarn isimleri verilir.
Organ ve beden blmleri tanmlarnda biro
unun yanna, belirli eylemler de belirtilmitir, r
nein etimiz (etten yaplyz), bamz (hayr der
ken kafamz sallarz) gibi. Bu eklemeler daha
aklayc olmalar iin ikinci elden yazlmtr.
Sahagnun anlatclarnn halklarnn bilgisinden
gurur duyduklar aka grlmektedir ve mm
kn olduu kadar bunu gstermeye almlardr.
Sadece dil, salar, ba ve dier organlarn isimle
rini deil ne ie yaradklarn da, boyun omurlar
( bamz onlarn sayesinde eeriz), kaburgalar,
bedenimiz, ayak tabanlar ve trnaklarna kadar
hepsini gryoruz.
Tlatelolco-Tenochtitlan el yazlarnn X. kitap,
27. Blmnde herey ayrntlaryla belirtilmitir.
lk paragraf erkein ve kadnn derisiyle balar ve
deride meydana gelebilecek tm deimeler tas
vir edilir;
deri, derimiz, d derimiz;
beyaz, kpkrmz, biber krmzs,
ok ok krmz, ok biber krmzs;
uerm u t rengi, verm u t kah uerengisi;
kirli, pis, ok kirli;
siyah, kauuk rengi;
tebeir beyaz, kl grisi;
lk, scak;
61

sok, ok souk;
buz gibi souk, buzdan souk;
przl, prtkl;
girintili kntl, yamr yumru;
nemli, msr lapas gibi yapkan, slak;
kuru, kupkuru;
kaba, sert, kaln,
tahta gibi sert;
krk, kr buru, yallktan kllanm;
souktan rengi umu ue solgun;
krmzdr, biber krmzsdr,
beyazdr, hastalktan yeil olur;
soukta beyazlar;
gzeldir, durudur, g e n tir(69 a)

Atardamar ve Toplardamarlar
Bunu, snnet derisinin de (Xipintli) dahil oldu
u derinin eitli blgelerinin tasvirleri takip eder.
Ayrca bu kitapta etimiz anlatlr ve bu blmde
karmza atardamarlar ve toplardamarlar, sinirler
ve klcal damarlar kar. Hastalk belirtileri de ta\ mmlanmtr:
\ Yonga yeil, hastalktan yeil olmu, r m
\nsra benzer, mavimsidir, nemlidir, kuru, irinlilir, hastalktan yeerir, kan toplar, yaldr, kirliot pelte gibidir. Veya : "...tahta gibi kurudur,

pul pul olur, paralanr, ikin, kabarktr, su top

lar, irinlidir, rktr,... oyuktur,... buruur, halka
halka olur, kat kat sarkar...", bunlar gibi, modern
deri ve kas hastalklar derslerinde grebilecei
miz pek ok ayrntl gzlem belirtilmitir.
Belli ki nabz da biliniyordu, nk atardamar
lar hakknda yle yazlmt:

...esnektirler, ok titrerler, hzla atarlar, hzlanr

yavalarlar, iddetlenip hafiflerler..." Toplar da
marlarn cidarlarnn ince olduu biliniyordu; "...

arlar, darlar, ok skklar."

Ancak baz blmlerde toplardamarlar iin
sylenenleri aklamak g;
...taze, sert, tombul; tazeler, semizler, tombul
yaparlar.
Toplardamarlar ve daha doru olarak tanmla
nan atardamarlar gibi sinirler de tanmlanmt;
"...beyaz, ip gibi, maguey lifi gibi, tel gibi, beyaz
grnl. Maguey agave americanamn (Ame
rikan agavesi american sisal)spanyolcasdr. Lenf
damarlar, sinirlerden ayr tutulmutur, kat gibi
beyaz, dolgun, ince"dirler ve- ok doru bir tespit
olarak- zlrler(paralanrlar) beyazdr, para
lanr, erir.
Kafa, salar, kellik tasvir edilmitir, ama zel
likle ban derbeder bakmsz olmasn kt ola
rak nitelendirmeyi de unutmamlardr. Bit ve bit
sirkesi sada olur ve san bakm iin tra edil
mesi, taranmas, fralanmas gereklidir ve boyanmaldr. Bada aln krklklar ve GZLER, g63

zelletirilmesi gereken kalar bulunur, kalar g

zellik verir, gzel yapar, kiilik belirtir, karakteris

tiktir, yz, gzleri, aln arpc yapar.

Gz kapaklan, konjonktiva ile, biberkrmzs

ve gzyan atan, gz kapa tmsei tek tek
belirtilir. Gallin Gz ya olarak tercme ettii
kelime (Ix Cuiltlatl) Ixtencuilchilli olarak geer,
cuichilli makat demektir, Ixtenli ise i gz kapa,
yani gz pislii, apak anlamndadr. Gz kapa
tmseiyle salg bezlerinin mi yoksa alt gz ka
panda ( plak gzle de rahatlkla grlebilen,
ounlukla krmz renkte ve ortasnda ok kk
bir delik bulunan) gzya kanallarnn m kaste
dildii belirgin deildir.
Gzdeki Beyaz (Ak) ve Siyah, gz bebei
de yuvarlak ve ince olarak tanmlanmtr. As
lnda bu metinleri ok ayrntya girerek ve arka
snda ok fazla anlam arayarak incelemek doru
deil, Gallin de rnek olarak gsterdii gibi bir
aratrmac tanmlarda gzdeki yallk halkasn
(senil, yallkta grlebilen ama mutlaka olmas
gerekmeyen birikim) tanmlandn iddia etmiti.
Sonuta gzbebei byk anlam tayordu ve
Yzmzn tanrs adn almt.
Burunda ise smk ve smk kartma ta
nmlanmt ; smk; sert ve yapkan, uzar; di
ken gibi sivri,... Sertlemi,... Gallin tespitlerine
gre burun ile ilgili aklamalardan burun solunu64

mu ( gerekli olmayan), az solunumuna tercih

edilirdi. Tanmlamalar Tlatelolco- Tenochtitlan el
yazlarnn X. kitabnn 27 ve 28. blmlerinde
saysz paragraf ve alt ksmlar halinde devam
eder ve gerekten hayret edilecek derecede do
ru ve hassastrlar.

Hoplayan Kalp
Hemen hemen tm organlar ounlukla ok
yerinde tespitlerle anlatlmtr, kalp, karacier,
safra, mesane, barsaklar, idrar yollar ve saire.
Kalp hakkmdaki bilgiler yledir;

kalp, kalbimiz;
top gibi yuvarlak, scak;
onunla yaam buluruz, hayattr, can verir,
yaam verir;
yaar, atar, hoplar, ok vurur;
kalbim hereyi tanr;
kalbimde huzursuz olurum, baylrm
(tam anlam kalbimde lrm)
kalbimde mutlu olurum;
kalbim hereyi bilir;...
Burada Azteklein sadece kalbin ilevleri hak
kndaki mthi gzlemleri deil ayn zamanda ru

65

ve kalp arasndaki ilikiyi de bildikleri ortaya k

maktadr, yoksa kalbimde huzursuz olurum ve
ya kalpte mutlanmak cmleleri olmazd.
Esirler ve dier kurbanlar iin kalp o kadar
mutlu olunacak bir organ deildi tabii ki. Atan,
arpan kalp birok halk tarafndan yaamn mer
kezi ve ruhu barndran yer olarak kabul edilmi
tir, inlilerin inancna gre ruh Tan Yan, Balan
gcn iksiri,kalptedir (70), Aztekler ise bu orga
n, Tolteklerden aldklar inanlmaz
bir kltn
oda haline getirdiler. Kurbanlarn kalbi eitli
tanrlara g veya gnee yeni kan verirdi- o
unluk bu ama iin kurban edilmitir-. Sz konu
su gne ve yaamn devamll olduu iin, kur
ban edilmek de bir onurdu, ve kurban edilmek
ten kamay baarabilen esirler kendi halklar ta
rafndan acmaszca ldrlrd.
En acmasz ve korkun ibadetler yamur tannlar adna yaplanlardr. Yln ilk bayram olan
Quauitl euada- aalar ykseliyorlar( veya yola
kyorlar)(72) ocuklar kurban edilirdi. ocuk
larn bir anatomik zellii onlarn kaderini belirli
yordu ; balarnda iki perem olmas gerekliydi,
ayrca iyi iaretler veren bir tarihte domu ol
malydlar. Bu tip ocuklar her yerde aranr ve iyi
para karl satn alnrlard, nk yamur tan
rlar kurbanlar memnuniyetle kabul eder ve kar
ln verirdi. Kurban edilen ocuklar, ilk kurban
yerinin isrinden dolay Quauhtepetl (Kartal da
) ,( Tlatelolco da bir tepe) olarak adlandrlrlar
d. Aynca baka yerlere gre de isim alrlard,
66

ama Tepetzincodaki kurban yerinde can veren

kz ocuklarna Quetzalxoch (Quetzalcoatl= rz
gar ve yamur tanrs) denirdi. Tm kurban edi
lenlerin kalbine Kartaln deerli kakts meyvas- Quauhnochtli, ad verilirdi.

Yamur Anlam Tayan Gzyalar

Gsterilen insanca tepkiler olduka gariptir.
Sahagun metinlerinde yln ilk kurban bayram ile
ilgili anlatlanlar yledir:
onlar,kurban edilecek yerde bulunan
quetzal tyleriyle kapl
tahtrevanlar zerinde tarlar
ue onlar iin m zik alarlar.
ok ackldr,
herkes onlar iin alar,
herkes hngr hngr alar;
herkesi kedere boarlar,
insanlar onlar iin zlrler. "(72 a)
Tyleriyle kurbanlar ssledikleri quetzal kuu
(trogon splendens) ok deerliydi, altn ve deer
li talarla e tutulurdu. Kuyruunda iki veya en
Sok drt tane yeil ty vardr. Gnmzde Viyana
srgilenen ve zerinde hala 459 adet qu67

etzal ty bulunan nl ty tan ana ssyd.(73)

Balang seremonilerinden sonra doal ola
rak- her ne kadar ocuklar balarna gelecei
kavrayamasalar da hissederlerdi- alarlard ve bu
iyiye iaret olarak yorumlanrd;

ocuklar alarlar,
gzyalar hzla szlr,
eer gzyalar kirpiklerine taklp kalrsa,
o zaman denir ki;
Yamur yaacak
onlarn gzyalar yamur demektir
Ve acmaszca devam eder:

herkes buna ok sevinir, herkes mutlu olur

denir ki;
yamur yamaya balayacak,
ok yaknda yamura kavuacaz

68

Krmz ve Beyaz: lm n Renkleri

Renkler tm uygarlklarda nemli roller oyna
mlardr. Azteklerde kurban edilmeden nce o
cuklar drt kere insanlara gsterilirdi; birincisinde
krmz sslerle (kattan elbiseler), kincisinde be
yaz, ncsnde yine krmz ve drdncsnde
beyaz. Son yaklatnda bir kere daha ocuklar
ieri gtrrlerdi;

onlar artk son kez ssleniyor,

son kez hediyelerini alyorlar,
son kez giysilerini giyiyorlar,
artk bu sslerle aln yazlar gerekleecek
artk bu sslerle ldrlecekler
bu giysilerle son nefeslerini verecekler
bunlarla kesilecekler
son giyecekleri giysiler krmzdr, bir daha
onu deitirmeyecekler.
Sadece ocuklar kurban edilmezdi. Sahagn
metinlerinde yamur tanrlar iin kurban edilen
ocuklar anlatlrken birden bire esir alman sava
lardan bahsedilmeye balanmas ok dikkat e
kicidir. Sonuta kurban edilen insanlarn says
anormaldi ve anatomik aratrma olanaklarnn
ne kadar byk olduunu da gsterir. Birok bilgi
abartlm olabilir, 1487 ylnda kral Ahuitzothn
'korkun su hayvam(1486- 1502, Tenochtitlan'daki byk bir sel felaketinde saraynda bo
69

ularak ld) (74), ina ettirdii ana tapnak kut

lamalar iin drt gn iinde 20.000 insan kur
ban ettirdiinin sylenmesi de abartl olabilir.
Cortezin adamlarndan iki subay Tenochtitlan
ana tapna nndeki kafatas ananda
136.000 (!) kafatas saydklarn belirtmilerdi.
Kurban edilenlerin cesedi, kalpleri hari, bir du
vardan aa atlr ve oradan savalarn orba
larna katlmak zere gtrlrd, kafalar ise ka
fatas anana konurdu. Bu nedenle, abart olsa
bile, saylardaki tahminlerin ok da fazla yanl ol
duu sylenemez. Ykcln her tr ktdr, b
tn cinayetler insanlk ddr, her ne olursa olsun
Azteklerin kurban ettiklerinin says, spanyollarn
yaptklar zulm ve iledikleri suun zr olarak
kabul edilemez.
Kurban konusuna geri dnersek, saysz resim
ler ve rlyefler insanlarn nasl kesildiini gster
mektedir. Kurbanlar kurban tana srklenerek
gtrlrlerdi. Kendi iradesiyle, ark syleyerek
Yeim tamagiden cesur savalar bu nedenle
lkelerinde kahraman saylrlard. Bu tan biimi,
zerine yatrlan insann gsn ne kartacak
ekildeydi bombeliydi. Kollar ve bacaklar dk
derecedeki rahipler tarafndan aaya doru e
kilirdi ve ba rahip akmak tandan yaplm bir
bakla gs kaburgalarn altndan yarar, yar
byk olaslkla ne doru uzatarak henz arp
makta olan kalbi dar karrd. Tatan yaplm
Kartal anana konarak akan kanlaryla beraber,
kurban kabul etmesi ve onunla beslenmesi iin
70

gnee, Turkuaz prense, gen Ate tanrsna

doru kaldrlrd. O dnem e ait resimlerde gne
tanrsn,

kurban edilenin kalbinden kann ier

ken gsteren tasvirler de vardr (75).

nce kurbs,Tt*<!a'n-a *urban treni. Rahip, yardmclar ve daha

an edm'S Usava esiri grlyor.

Kurban edilecek yetikinler de, ocuklarda ol

duu gibi sslerle bezeniyorlard, bazen ellerine si
lah ta veriliyordu. Bu silahlarla stn bir gce
kar sava gsterisi yapyor ve daima yeniliyor
du. Ayrca yldz tanrlar gibi boyanyorlard, yz
leri siyaha boyanp stne beyaz daireler iziliyor-1
du, bedenleri ise krmz ve beyaz izgilerle boya
nyor, beyaz giysiler giyiyorlard.
Krickeberg yle yazar;
Onlar insan kurbanna iten, iddete kar do
utan gelen bir eilim deil, insanln en yce
greuinin gnein srekliliini salamak olduu
na dair duyduklar fanatik inant.(76)
Aslnda insanlar, temel olarak iddete kar
eilimli doarlar, ancak ben, doutan iddet
olmakszn bylesine bir fanatik inancn nasl
olutuundan kuku duyuyorum. Eer ocuklar
kurban ediliyorlarsa, insann en ilkel igds,
annelik duygulan hakknda sz etmek bile yersiz.
Ayrca , kitabn banda da belirttiimiz gibi, sade
ce kurban esiri almak iin yaplan soukkanl i
ek savalar da bu gerek inanca ok keskin
bir k tutmaktadr.

Etimizin Dks
Aztek tp kitaplarndaki birok tasvirin anlam
henz tam olarak aklanamamtr, bu durumlar
da sadece baz tahminler ileri srlebilmektedir.
Boaltm sisteminde dier halklarda da bilinen
durumun (kaka, idrar, gz yalar) yansra dier
lerini de tanyorlard.
Orta Amerika ifaclan da baz tehislerini
kakann durumuna gre yapyorlar veya destekli
yorlard. Sarlkta grlen beyaz kaka, kakada
kan ve benzer durumlar tanmlanmt (77). Gali
beyaz kaka ile ilgili blmlerde birok kez dk
sosisi tanmn kullanmtr ve u notu eklemitir;

cuitlaolotl tanmnn, msr koan anlamna

gelen son ksmn sosis olarak tercme ediyo
rum
Ancak Gali burada yanlmtr, nk spastik
kabzlk durumunda kakann bir biimi msr ko
anna ok benzer. Kanmca Azteklerin gzlemle
ri ok dorudur ve bu blm, Gali ve Seler gibi
birok aratrmacnn iinin ne denli zor olduunu
bir kez daha gstermektedir. Yukarda sz geen
durumda olay, kaka iin kullanlan kelimenin cuitlatl- bizim dilimizde ifrazat kelimesine kar
lk gelmesiyle de biraz daha karmaklar. drar,
aka, smk, tkrk gibi boaltm maddeleri iin
altm veya salg kelimesini kullanrz.
^4.paragraf, bedenimizin iinde, karnmzn
*nde cmlesiyle balayarak, cuitlatlm, yani
73

kakann, ishal de dahil olmak zere, eitli biqim

terinin anlatlmasyla devam eder. Bir sonraki pa
ragraf ise lxcuitlatl baln tar, Gali bunu gz
ya, yani gzkapa bezlerinin salgs olarak e
virmitir. Bu, konjonktivit hastalarnda sabahlar
grlen sarms salg da olabilir. Ancak ncelikle
normal ifrazatlarn tanmlanmas bunun daha ok
sradan apaklarla ilgili olduunu dndrr,
nk bir sonraki blmler kulak kiri ve burun s
m olarak devam eder. Bunlardan sonra du
dak pislii, di pislii tanmlar y aplm , ayrca
ifrazatn farkl bir ekli dil kumu adyla anlatl
mtr.
Burada da tbbi aklama ok belirgin ve uy
gun deildir. Eer Gali tencuicuilatl kelimesini
dudak pislii olarak evirirken, iltihapl dudak
yaras kastetmise o zaman tanm doru olabilir
Ancak anlatlanlar belki yksek ateten o l u a n bir
uuk , belki de mdahale edilmedii zaman irin
toplayan atlak dudaklarla ilgili de olabilir. Tlan
cuitlatl tlancuicuitlatl tanmn ise Gali, yine inn 1
di rn dnerek Di pislii olarak evir
mitir, ama burada daha ok iyi t e m i z l e n m e d i i
zaman bizim dilerimizde de rahatlkla o l u a b i e
kefeki (di ta) sz konusudur. Di hastalklarl
blmnde de di rklerinden, T l a n q u a l i t z
bahsedilir.
Dil kumuyla aka, kumla kapl gibi bir grU
n veren pasl dil kastediliyor. Bu tahmin, bizrT1
anatomi kitaplarmzda da kumlu olarak tanm a
nan smegma (snnet derisinin ifrazatn) ve ka
74

qenital organlarnn ifrazatnn da kum " olarak

tasvir edilmesiyle de desteklenmektedir; nenepiltextli = dil kum u, tepolquatextli= erkek cinsel or
gannda kum, tepiltetextli= kadn cinsel organnda
kum. Kadnlarda m antar hastal kum pislii tepiltetexcuitlatl, yani kum kakas olarak tanmlanmtr. Gali yle belirtir,

bu bir nceki olgunun belli bir derecesidir

(kadn cinsel organnda kum ).
Bu konulardaki yorumlar, eitli ifrazat ekille
riyle de glendirilir, ter (yz, beden, el, ayak, k a
sk, vulva dudaklar), kabuk, irin ve koku bezleri
nin salglar olduka ayrntl olarak eklenmitir.

Bundan sonra keskin bir koku veren, kllarla

ilgili de olan pis kokulu ifrazatlar anlatlmakta
d r Gali 78)
ok belirgin olmamakla beraber, byk bir
olaslkla sarlkta idrarn tipik bir rengi olduu bi
linmekteydi. Bilindii gibi koyu renkte, bira ren
ginde olur ve salkl idrarn beyaz kpne kar,r, sarlk idrarnda sarms kahverengi bir kpk
oluur(79). Mutlaka biraz daha pheci olmak ve
esin yorumlardan kanmak gerekliyse de, eer
anl ve irinli idrar tanmlandktan sonra sarlk
ra**1 ^ an^an Azteke kelimeyle belirtilmi bir id
rar^ J nC,en SZ bilm ise, sarlk hastalnda idsov?
b*r karakteristii olduunu bildiklerini
d e m e m iz ok da yanl saylmaz.

75

Cinsel Organlarn Anatomisi

Azteklerin ifaclar ok iyi gzlemler yapm
lar, Sahagunun evresinde toplanan doktorlar da
ok iyi anlatmlard. Tanmlarda, bizde Latin
cede olduu gibi, farkl halklar,dilleri ve dialektleri birletirebilecek bir ortak dilleri yoktu. Ayrca
Mayalarnki veya inlilerin tretilmi resim yazla
r gibi, o dil bilinmese de, sembollerin anlamnn
zlebilecei bir yaz veya sembol biimi de yok
tu. Bu nedenle Sahagnun metinlerinden bir ok
konuyu tam olarak tanmlayabilmek bazen ok
zorlar, rnein barsaktan sz edildiini ylan
kelimesinin kullanlmasyla anlyoruz.
Nefes borular gibi idrar yollarna da Cocotli de
nilir ve yle devam eder kamlar, kamlar

mz, boru, borumuz; uzun, geni, delii kk

Anatomik olarak tanmlama gayet doru; idrar
yollar uzundur, genitir, bunun anlam, y u v a r la k
deildir ve (erkeklerde) delii ince bir yarktr. Bu
rada, ok farkl bir konuda karmza yine insan
kurbannn kmas ok ilgintir. Kamlar iin
kullanlan Piaztli kelimesinin a n la m , kurban edi
lenin kalbindeki kan imek iin kullanlan kam
tr.
Kadn cinsel organnn tanm lanm asnda vajina
iin bbrekler kelimesinin- yoyomoctli- kullanl
m as bize in tbbini hatrlatr. Eski inde de
doktorlar yaam kaps dedikleri erkeklerin sa
bbreini sperm deposu olarak kabul etmiler
di ilerinden bazlar sadece sol bbrei idrarla

76

iliskilendirmilerdi (80).Kad,nda sa bbrek a n

nelikle ilgili olarak gsterilmiti. inliler de ureter,
sidik, idrar borusunun ne ie yaradn bileme
milerdi. S ahagnun elimize ulaan metinlerinde
de idrar kanalyla (ureter,sidik torbas ve bbrek
ler arasndaki balant) ilgili hi bilgi yoktur. nlilerinki gibi Aztek tbbnda da bbrekler cinsel ya
amla yakndan ilgilidir:
Bbrekler:
Bbrekler:
Bbrekler: (burada Yoyomocotli olarak)
mutluluk, ehvet, ehvetimiz;
sevindirir, mutlu eder (mutluluk duyar;
ehveti bilirler;)
zevk verir, suyumuz akar,
zevki bilirler. (81)
Gali, yoyomoctli ile kesinlikle bbreklerin kasedildiini belirtir, nk Alfonso M olinann szl
nde de (1570) los rinones olarak geer. Bunr aha nce sylediimiz gibi eski in tasavvurbhf ^
^er. Ancak Gallin zevk ile,
vulm^ glgesindeki kantyla, bir rahatlk duyj
Selinde, cinsel olmayan bir rahatlama^ 2elliklU etmes*
uygun grnmemektedir.
kcine K- Suyumuz a k a r. tanmlamas daha
i im izSe*h* ^ e^ emi ^aret etmektedir. Ayrca bilylQ
* 1 ^ahagun tam bir bilim adam anlayFeyi lduu gibi aktarm ve mstehcen
77

olsun, olmasn hi bir ekilde tanmlar deitir

memitir. Gallin tercmesiyle erkeklik organ
hakkndaki blm yledir:

erkein organ,
snnet derisi,
ku,
delikanl,
rahip,
damzlk,
bizim fahie avcmz,
organ dar, sert, uzundur,
bir aa kt,
bir aygr,
onunla insan yaplr,
kzl bozar, bakirelii bozar,
dllerini aktr, dller
onunla dllenilir,
onunla ocuk yaplr,
snnet derisi geri ekilir,
(yere su boaltlr, ienir, su dker)/ (82)
Snnet derisi ile ilgili blm ise yle;
A

78

"snnet derisi:
ince, hassas,
hassastr, incedir
snnet derimizin ba:
top gibi yuvarlak,

snnet derimizin ucundaki yuvarlaklk

....... (
dmdz przszdr,
gdklanr, gdklanmaktan lr.
Galle gre, spanyolcada kulian.lan ifadeden
anlaldna gre B m.sras. glans penis (penis
ba) ile ilgili olmal. Bana gre zaten d u m d u z ve
przsz ifadesi penisin ba ile ilgili o ld u u n u
aka gstermektedir.
Snnet byk olaslkla yaygn deildi, n k
ilikide snnet derisinin geri ekildii belirtiliyor.
Krickeberg, gnmzde de Pueblonun kuzeyinde
yaayan Totonaklar ile ilgili olarak, eski z a m a n
larda erkek ocuklar dou m d an bir ay kadar
sonra snnet ettiklerini syler.
Tabii burada gerek anlam da, penis bann ta
mamen ortaya kartld bir snnet sz konusu
olamaz, daha ok dini amal, daha sonra szn
edeceimiz riyazetlerle balantl bir olgu olm as
akla yakndr.
oimT? - Sern ne olduu hakknda pek bilgilerinin
olmad grnyor.
Bununla ilgili sadece unlar belirtilmitir:

as # b r er StUn Qb UUarlak 9l, ta parburadan

bence bira7 'k

kullanlmasyla, spermlerin
Edikleri sonucunu kartmak

Kadn
br tahmn olurolduu gib^htm '-^f 01 da klsmen erkek organnda

* organ hem de i yaps ola

79

rak tasvir edilmitir. Byk ve kk vulva du

daklar olarak ayrt ediyorlard, cinsel ilikide va
jinaya ksaltlm olarak bebecik" diyorlard ve
penis gibi vulva dudaklarnn uyarld zaman itiini biliyorlard.
Kzlk zar hakknda bilgiler ise yle:
Kzlk zar, kadnn kzlk zar,
ince, zayf; ok zayf;
kzlk zar kadnn cann actr,
kzlk zar actr. (82 a)
Rahimi bildikleri gibi, doumun tehlikelerini ve
adet kanamalarn da biliyorlard. Aadaki bl
m n Eyub kitab II blm , 12. Msrasna benzeyip
benzemedii konusunda Gallin ne kadar hakl ol
duu bana kalrsa yoruma aktr. Eyub kitab
yle der:
beni st gibi iinden aktm adn m ve sanki

kaymak balarm gibi katlamam

s a la m a d n

m ?"
Sahagun metini ise yledir:

"Rahim;
geni, scak,
k o y u la trp katlatrr), aknt yapar,
tar,meyuay tar,

Adet k a n a m a sn tam olarak bilen, fa c la rn

adet k a n a m a s n n bitimi iin "kanamalann bitme80

n irin

hie bir ila yoktur, kadnlk doas-

* % & % * "* * *

* * *
Z ve birok blmde kan p.ht.lamasmdan soz
edebilen bir kltrn, spermin koyulamasy a
dllenmeyi kastettiklerini dnmek bana olanakz gibi geliyor.
Spermlerin koyulamas gzlem i tabii k doru,
nk belli bir sre sonra kvam lan deiir, a m a
bunun yan sra kan phtlam as biliniyordu ve
ayrca adet kanamas da (kendi iinde phtlam a
eilimi daha azdr) ounlukla phtlam to p a k
lar halinde olur.
Bir nceki sayfada da belirtildii gibi kzlk zar
ve bakireliin bozulmas biliniyordu. Glans penisveya snnet derisinin gdklanmas, g d k la n m a k
tan lmesine karn, kadnlarn gdklayan yerle
rinden deil de- klitoris, suri, geni, genitir, kli

torisin ba, kadnn klitorisinin ba siuri, siuridir"

vajinadan orgazma erimesinin bilinmesi cinsel
Pakoloj asndan olduka ilgintir.Vajina haknda unlar sylenir:
" vajina;

fcarfn kad,n ziyaret edir orada mutlu olunur;

m mutlu otur, zevklenir,
dna zevk orada verilir."
' ' j n a ' ' b Imde ise ?unlar kaydedilmitir:

81

zevk, oku, m utluluk;

kzr, ( ok kzr, kamir)
kadn m thi kandrr,
zeuk duyar, zeuki tanr. (83)
Teslislerin ilevini bildiklerine dair hi bir kav,t
k a n a T T ken a a "'e 9"
Z
kanamalarnn ilikisi hi phesiz biliniyordu.
Bunun delili olarak Gallin ciuatl kelimesinin sade
ce adn deil, ayn zam anda yumurtalk anlamna da kullanlmasn gstermesi (kadnlk doas
nn lmesi m srasnda ciuatl kadnlk olarak ev
rilmitir.) benim grme gre yeterli deildir.
Ancak her ne olursa olsun yumurtalklar bilinen
organlar arasndayd ve bir ekilde bunlarn cinsel
yaamla ilgisi biliniyordu.
kincil cinsel zellikler de ok ayrntl olarak
tasvir edilmitir. Gzlem yeteneklerinin ne kadar
iyi olduu, hamilelik srasnda m emelerin siyah
ularn belirtmelerinden de anlalmaktadr. o
unlukla gebeliin ilk iaretlerinden birisi bu bl
gedeki rengin koyulamasdr!
Erkeklerin meme ba ise horlayan bir ifadeyi
tanmlanmtr:

Erkek memesi;
erkeklerin memeleri bir aa m e m e s id ir
sadece ona aittir,
(kadn memesi bir meyua to m u r c u u d u r ,
meyua gibidir, bir meyua gibi s e rttir)
82

ocuk memesi, gen memesi sadece bir u

tur;
(delikanl memesi sadece bir utur, kz me
mesi bir gonca)
gen kadn memesi (ocuk memesi, kz me
mesi, gen kz memesi) meyva gibidir, ekir
dekli bir megua gibi serttir;
hamilelerin memesinin ucu siyahtr;
(uzundur), serttir, st uerir. (83 a)
Hindistan ve Msrda canra figrleri arasnda allagelen gzellik anlaynn aksine- uzun ve
dolgun memeli tasvirler vardr. Kzlderili kad n la
rnn memesi konik eklindeydi, iyi olan, yani
ocuun beslenmesinde ok nemli olan m em e,
uzun , hem de olduka uzun olmalyd. Temel
olarak meme, dier birok kltrn aksine cinsel1 ve gzellik zellii asndan ok az bir rol oy-

nuyordu, nk memeleri olan tanra veya kadn

dikkat^' ldukca azdlr ve memeli olanlarda da
denilen^'0'
ntelikleri yoku*r. Dii ylan" da
heykellerind wTn(;aS1 Cihuacoatl-Aztek oprak
Ve qocuflun rf
nda bir ocukla tasvir edilirdi
'arak tasvir
Qb m e m e le r' ok kk
duran iek" h ' '^tlTanr|a Xochiquetzal, dik
leri yle bir , ey e' llerinde de tanrann meme< >' Tanrca - i * akrinde ar sari,
nce S0zn ett'imiz tasviyer tanras
memelerle gsterilmiti. Aztek
Coatl,cue ( Ylan etekli") ise konik
83

ve kk memelerle betimlenmitir (87} mpw ,,

vadisinde kartlan,daha k i arkayik kal *
dep gelen b,r ana tanra figrnde ise gobek *
uy uklan ok belirgin gsterilirken, memeleri hi
yoktur, omuzlarnda al benzeri bir rt vardr (87
a). St veren hayvanlarn olmad ve bebekle
rin yapay olarak dardan beslenmesinin hemen
hemen mmkn olmad bir kltrde- bu konuy
la ilgili ne Sahagnun metinlerinde ne de baka
kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunamamtrmemelerin bu kadar az vurgulanmas olduka dik
kat ekicidir.

Cinsel Yaam ve Fallus Klt

A k ve fahielerin tanras yukarda ad geen
yer tanralarndan birisi olan Xochiquetza
Cortez za m an ,n d a baS,m .,z bi,_ devle. Tl
ca la 'd a kabile tanns, adna k u t la n a n ,y
^
nnd e tanra iin buyuk k r d n j , c|njd
elez kurban edilirdi (85).
lerin de bir
^

^ e B;. r

" " 'd o u r a n

Y a lg
h
84

t nnas, Tlazolte
h|
ayyd. <

^ S n a b la r n .

in

P " ^ *

e Yin gibi rkk ^ ^ n

,

i s i '

l ediliyordu. ocuklarn ruhlar bu ikisinin mistik

birlemesiyle aaya damlyordu" ve dier bir
isimleri de kiliin beyi ve hanm d. Ayrca Aztek inanlarna gre evren gneten n c e de v a r
d, gne ancak insanlarn kurban e d ilm e sin d e n
sonra olutu.

Hi phesiz sadist ve, az ok gnll olarak

kurban edilmeye gidenlerde, mazoist eilimler
byk bir rol oynamaktayd.Bahar bayramlarnda
Aztekler tarafndan gerekletirilen bir klt dramasmda,bir esir Tanr Xipe'nin bir eit temsilcisi
olarak seilir ve gs yarlarak ldrldkten
sonra sadece, Kuzey Amerika kjzlderiliJerinin
yapt& gki, kafa derisi deil, bedenin tm derisi
yuzulurdu. Sonra bu deriyi bir rahip zerine giyer,

eki/
U g.

t
^ r K a s , yel -

bylece toprak da yeni derisine t

rtsne kavuur (86).

I yeil bitki

Buna bal olarak- ve bu bi7i H=,h

a 'b a jW v l S ~

k <!>

n tahta bir iskeleye balanarak oklarla

tobmd7 bu kult ^dramasmn
kSika kllr"
ri takk'" ek*litabnda
Miksteklerdeki
m anlatr. Burada esirlerden birisinin ortas delik
taa balanma ekli gbek ban andrr. Tm bu
seremoninin topra yarmak ve okla ldrmenin
topra dllemek olarak isimlendirilmesi bana
nemli grnmektedir, nk burada by yoluy
la cinsel bir birleme amalanyordu, ok, dier
baz (veya tm ?) kltrlerde olduu gibi fallusu
sembolize ediyordu.
Hasat bayram larndaki gsterilerde ise bu daha
belirgindir. Bu kez tanra Tlazolteotl (Huasteklerden alnmtr) adna seilen kadn kurbann deri
si bir rahip tarafndan yzlrd. Burada dllen
m e daha realist bir ekilde tasvir edilir ve sahne
byk bir fallusa balanm danslarla daha a
vurgulanrd. Bat Meksikada, bugnk Nayan
eyaletinde yaayan Huichol halk benzer bir ntUg
halen srdrmektedir. Doal olarak kan dk rn^
den yaplan iftleme treninde kadnlar er
temsil ederler ve sembolik olarak fallus tajy,cl
r tarafndan dllenirler ( 88 ).
.
Toxcatl bayramnda ise zellikle seilen, 5
lkl, yakkl bir delikanlya bir yl boyunca
86

et edilir, her istedii yaplr, ona gen kzlar s u

nulur ve sava tanrs T ezcatlipocann ke ndisiy
mi gibi davranlrd.Sonra dini trenle veda eder,
Tezcatlipocann tapnandaki suyun yanna getirilerek kurban edilirdi.
Sahagun metinlerinde byle bir delikanlda o l
mas gereken zellikler ayrntlaryla ve liste h a lin
de yazlmtr;

Seilen ue dierlerinden ayrlanlar yle ol

mal;
yakkl olanlar,
ahlakl,
bedeni ar,

bambu kam gibi, stun gibi,

ince uzun,
riyan ue iman olm ayan

ne ksa boylu, ne de ok uzun... (88a)

li mazoist rc9anl|arda yaP1>n tm riyazetler iddetsembolLrMe

" ta,r Resimler ve rlyefler fallus
zellikle r^ uyazf t,er hakk,nda bilgi verirler.
- s a n l f c S o r 9?eyndeki vad'de yaalard.
msel yanlarnda riyazet yapyorrak seilen asM ^ P|oteklennde, rahip aday olaP'rr'eklerin kum t e e!n <ocul<lan hadm edilirdi.
bartra rlyefierinH^1 heykellerinde ve alak kayeflennde yetikin, sal.kl erkeklerin
87

yan sra, cinsel organlar sakatlanm veya hi 0|

mayan plak figrler de yer alr. Bunlarn bir tan
n adna kendilerini idi etmi olduklar veya he
nz ocukken hadm edildikleri tahmin edilmekte
dir (89). Burada tbbi konularda ne kadar bilgili
olduklar grlyor, nk usulne uygun yapl
mayan hadm etme, ounlukla lmle son bulur.
Maya kroniklerinin birinde E.H. Thompsonun
almas, (Krickebergden alnt) yle bir blm
vardr:
Yrekleri gnahla y k a n d , ehvet iinde ld
ler. Gnahlar yayanlar batakilerdi; Nacxit Xuchit (= Nacxitl Xochitl, K u k u lc a n n* dier bir ismi)
arkadalarnn, iki gnlk hkmdarlarn,
dt cinsel gnaha derler... Onlar g e c e gn
dz ehvete denlerdir, dnyann ahlakszlar.
Balann evirirler, gzlerini
azlarndan
salya akar... (91)
k

r p a r l a r ,

tin s e l sefahat yle grnyor ki zellikle yk

sek dzeydekiler arasnda yaygnd. Gnah konu
suna Gnah karma krleri blmnde yem er
dneceiz.
,|p
Aztek kanunlarna gre zinada sadece a
cezalandrlyordu (92). Bu gerek bir ataerki _
teminin hakim olduunu gsteren tipik bir o
^
tir. Azteklerde evlenmeden nce gen
eit aklama yaplyordu. Bu seremonlve an_
gmleklerinden birbirlerine balanyord
__________ ._______ -
. lkesinde*"*
* K u kulcan : Ce A cati
srlen ve d a ha sonra m it o lo ji zellikler alan

88

kra

w, dtler verildikten, dini grevler yerin sruy0rdu,

cak, gerekli og
ne getirildikten sonra

k du

a rW e sahip ?
evlfkadn sadece zengin adamlarla beraber ola
bilirlerdi. Saylar olduka fazla olan ve P lum<*a
belli bir yer edinmi fahielerin varln d an d a h a
nce de sz etmitik. S ah ag n m etinlerinde a y r
ca einsellerden de sz edilir, d aha o k k a d n sa l
taraf stlenenler anlatlmtr;

"kadnlar taklit ederler ve k a d n g ib i k o n u u r

la r
Ancak baz gsterilerde kadnlar tem sil eden
rahipler de aynen bu ekilde davranrlard. Lezbiyenlik hakknda herhangi bir kayt b u lu n m a m a k
tadr.
Zapoteklerde az ya da ok ritel saylabilecek
b!r iftleme seremonisi, baz bayram larda B
yk kahin ija Tao ile kraln kzlarndan birisi
lerTer 9 ^ erc*ek,e$lrdi- Bu ilikiden m e y d a n a ge-

yce nh r T VCe rahbn ard,llarl '- d u . En

le onun sarav 9UqlU b'r konumdayd ve kral bi(93).
yma ancak arka kapdan girebilirdi

Hormon Etkisi Biliniyor muydu?

Cinsel havatla ilni
I

oanagun

metinlerinin Tlatelolco-Tenochtitlan el yazmalarnda 12. Paragraf, 15. ksm Omicetl, erkek to

humlar (spermler) hakknda yle der:
Kadn gzelletirir, mkemmelletirir,
onu gl yapar, genletirir,
onu hamile brakr... (94)
Birok kadnn hamilelik srasnda g e li ti i, g
zelletii bilinir ve kadn zellikle b u dnemde bir
halk iin deerli, nem li o l u r . Ama A zteklerin
o la a n st gzlemleri gz nne a ln d n d a ,
onu glendirir, genletirir m s r a s y la h a m ile
likten baka, m enopoz dnemindeki cinsel ilikide
de ortaya kan bir olguyu dndkleri inkar edi
lemez. Spermlerin genlemeyi salad aslrv
da birok halk tarafndan gzlenmitir ve sperrn
kadnlarn beenerek kullandklar baz eski, g
__Ao. A n o m l i h ir m a l z e m e s id ir .

90

 m ia* eklemler (kem iklerim izin krld

yer^ve tavan duda, b y k ben, albino, c ce lik
ve parmak sakatlklar, gibi eitli a n o m alile rin b i
lindii birok yerde belirtilmitir ve artc s a y l
maz. Bat Meksikada S iy a m ikizlerini gsteren,
yaklak .S. 1000 yllarna tarihilenen,dini a n la m
tayan bir heykelcik b ulunm utur. (9 5 a)

Batl nan ve Bilim A rasnda Tedavi

Daha nce ad geen Dr. Nicolas M onardes s a
dece ifal bitkileri tantm akla k a lm a m , tatan
yaplm muskalarn etkilerini de belirtm itir.A n
lattna gre hastalarndan birisi, bbrek talar
iin verdii muskay, idrar sktrc etkisi o k ra
hatsz ettii iin geri vermitir. M onardesin k a n a
c a ar m denedii baka bir m uska ise etkisiz olmutur.

^ r : f , muskaiara ok nem veriiirdi ve -

S S S T JaS,kgog
kUHam
l,rdl-Beyaz
zer*ne konulunca

st oluumun

k r s s r r ^ yeu beyaz benekif b-

sadece yuvarltlar w9' blqmler verilerek veya

kullanlrd.
9
bbrek rahatszlklarnda
^ N V 5M d i''b da M' kslka'd W * " d?an bir sa lg n ^ kan t UFUn kanamaIar|yla arla9 9 kan ta?lrn" ok etkili ve baar91

!' sonu|ar Verdiini yazar. DietschvV krmz benekli koyu renk bir yeim !,9 b">!
natura rerum) ve toz haline getM p v a f (S's'
rak da kullanlmtr. Muskalarn telkin J ? - '
M r t nKe, tl" m a k b " e inan an haslal ' i? e.

di - kabu etsek bile, ,a tozlarnn fizik i, d

fektan etkileri olabilecei reddedilemez

Talarn etkileri K och un bir almasn hatrlatr, hipnoz altnda hastaya, aslnda bo olan bir
bardak su imesi sylenir, daha sonra hastadan
alman idrar itiini zannettii sv miktarna karlk gelm ektedir.
B u n u n yansra bbrek ta olan hastalar ge
nellikle day an lm az idrar zoru hissederler. Byk
olaslkla M onardesin hastas da rahatszlndan,
hastalarn o u n u n duyumlarn kullandklar ila
lara b a la m a s gibi, verilen muskay sorumlu tut
m utu.
G ali, T epeopulco el yazmalarnda sz geen
kan ta ile ilgili olarak u bilgileri verir;
...Sahagnun kendisinin de denemi olduu

gibi burun kanamalarna iyi geliyordu. Bu

rumda, bir kire ta olan bu ta adet ^nen} ^
deki iddetli kanamalarda kullanlm o
(97)

Tedavi in Kullanlan Yzlm nsan Derisi

Derisi yzlm efendimiz" Tanr Xipe, zel
likle Zapotekler arasnda itibar grrd. Onun cilt
hastalklar, gnderdii sylenirdi ve bu nedenle,
insan derisi yzlen bayramda, iyilemek iin yuzlen deri giyilirdi.
Koarlar, kovalarlar,
meydana inenlerin says ok fazladr
ya damlayan kan akan deriyi
zerlerinde tarlar,
her taraflarna bular
onlar seyredenler korkarlar.
Bu kadnlar iin de geerlidir. Ayn blm de
Sahagun yle der:
Eer bir kadn banl bir hastala
ya da bir gz hastalna yakalanrsa
yle der
deri yzlen bayram da
Xipeye kurban vereceim

tar2()n llkbKahar b ay ra m n da y z l rd ve hasta- .

9eirirleUfT yUnca ^ er sat)ah bu deriyi zerlerine
dklan
m ritlerinin nasl bir k o k u y a y -

Tedavi ^
t3hmn ed,ebilir!
kr^u V| ar^ acyla insan derisi y zlm esinin en
ara 1 kunun kurban henz can lyke n ya93

plmasyd. Kan akan deriyi zerlerinde taS,rU"

msras. bunu aka gstermektedir, nk l in
sann yzlen derisinden kan akmaz (99).

Dier Tedavi Yntemleri

Sahagnun tp kitaplarnda cilt hastalklar iin

daha aklc ilalar verilmitir. rnein taze tere
menti ruhu, yaklm olgun msr koan, ve Cococtlacotl kk. Yanm msrn kmr ideal bir
dezenfektan ve absorban maddedir (kokular iin
de), Cococtlacotl kk ise Galle gre papaveraceae (gelincikgiller) familyasndan bocconia arborea veya frutescens olabilir, Sahagn baka bir
blmde bunun liken hastalna iyi geldiini sy
ler.
KEPEK iin sa tam am en tra edilir ve idrarla
sabunlanr. Saponin ieren bitkilerden y a p la n sa
bunlar severek kullanlrd. Ayrca v e r m u t kl ve
avocado aacndan bir merhem de neri
Avocado aacnn (persea gratissima siv e a m
cana (102) zellikle mey vasi ve k o z m ik am
larla ya kullanlrd. Sahagna g o r e a
aacnn etli ksmndan (meyva .
d ve palli, m lek amuru - biz m ^ ^ Ra.
(kaplca am uru) dediimize karlk gel
? Yara kabuklar ve uyuz iin ayr reeteler uyg
94

i
, adar yine tra edilir, avocado aacn
lan' is. ve sc a k vermut otu (otlardan bir kompS o n u lu r d u . Bataki banlarn tedavisi iin k.IcL yan, sra ttn de ifal amurla kartrlarak
kullanlrd. Eer bu iyiletirmezse o zaman ,
e
lebek eklinde kesilirdi (irinin aktlmas iin uy
gulanan,tam anlamyla cerrahi bir mdahale)ve
idrarla temizlenirdi.
YZDEK DKNTLER: y a tm a d a n n c e yz
scak idrarla ykanr ve zerine sar biber s r
lrd, hastann gece tekrar kalkp y zn idrarla
ykamas gerekliydi (102). drar sk c ve m s h il
ilalar da ek olarak verilirdi; arap, eki ve yal
yiyecekler yasakt.
700 biber cinsinden hangisinin kastedildii ak
deildir. Belki asker otu denilen, yapraklan matiko olarak bilinen piper angustifolium (artanthe
elongata, piper elongatum( 103,104)). Yapraklar
idrar yollarnda kanama durdurucu, idrar sktr-

Ve, ,antisePtik

etkilidir. Ayrca M atiko

maPkrL a n ,PerUda bel so9ukluuna kar kullanl

an tohijH
de de Lu' tz deniIen bir biber cinsi^zvaH^171-90 C,lt hasta,lk,ar tedavisinde ve Malr.
^ ^ er ar9Yrtes klleri salar iin kullan-

Kanser(?) ve Dier banlar

Kanser hakknda ok ksa olarak unlar denir:
yarlr, yoapatli, ttn kire srlr.
Bunlar hakknda pek ok tahmin yrtlebilir
zellikle kirecin asitlenme iin kullanlp kullanl
m ad belli deildir (tenextli= kire, Sahagn
m e tn in d e Tenexyo= hidroksitli kire kelimesi kul
la n lm tr.)A n c a k bu ksa msrada gerekten kan
serden sz edilip edilm edii hi ak deildir ve
eviri A lonso M olinann (1570) szlne gre
yapld iin herhangi bir tehis koymak kesinlik

le doru olmaz.
Hi phesiz G allin k a n se r olarak tercme et
tii Q u alo catl kelimesiyle bir ban tanmlanyor
du, n k T epeopulco el yazm alarnda ayn ad
tay an b l m d e eitli ban cinsleri sralanr:
ka n ban. ur( belki hemeroit), tmr (?) ve pe

kanseri aeg, u* w
^
(tunga penetrans) sebep olduu ba

96

tanmlar

r .. ,n bir y n te m d ir.

ekten de ie Ya
Meksjka dn iei, kulakHemoroid|er *^n
nerilir (109 b). Kulak
^

T
^
gbanyla ney

istendii a.k deildir,

biliniyor muydu? Belki

ACabaHrale qerektiren rahatszlk ile bir kulak

kanban (iitme yolunda? Kulak kepesi?) kastedilmitir. A n c a k a a d a k i m e t in d e n o t it is m e dia"mn bilindiini k a b u l e d ebiliriz:
"Kulak ars;
ilac: coyoxochitl (biberli) gnde kez
lk olarak kulamza damlatlr,
gece de ayn ilem devam eder;
bu, iinden smk veya irin akm asn sa
lar..."
*
Kulak iltihab;

birazkauWk-sukarm
arnlaMarnlakulakiineaktlr...
!n birn yledir:
0zamanTerem,a/C

Krie x
^

d l?ta y sa

menti ruh e
1 kartrhr...v s (JQ9 c)
..

rPtn a s , n a b i ^ S'nJ Ve a k m a s n a ' V'd-

^CPsicum ann
^oktu kolit ise spanyol
m annuum, var. longum ) ite teda97

vi edilirdi. Chilo Sahagnda baharat ( 1 ,o\T

opulco el yazmalarnda Chilli o la ^ ,
B usch c h il.y l

' ,TePe-

. byk

p o ly g o n u m h y dro piper.l,, su biberi o l a ' l t

rak kUr ki Merk S ik a 'd a > " " * v a bahara,X

rak kullanlr. Coyoxochitl, aniegi, Galle
b o m e re a hrtella (ra m .), bir amaryllaceae (nergis
giller) veya te c o m a pentaphylla (loes.), bir bignoniaceaedir. Steinmetz sonuncusunun spanyolca
adn Tecomaxochitl olarak vermitir.Kullanlanlar
Herba Tronadorae (tecoma= acemborusu, acemsarma, boruiei) ve flores tronadoraedir.
Birincisi eker hastalnda etkilidir ve bir ate d
rcdr, iekleri ise bzdrc, kanama dur

durucu ve tenya, erit drcdr (115)..

A n o rm a l ereksiyonda Ololiuqui nerilirdi. Bir
u y u tu ru cu o ld u u iin etkisi hemen grlyor ol
m al. D ier taraftan cinsel fantazileri uyarma
a m a c y la da kullanlrd.
^
Nezle iin verilen reeteler ok ynlu^d^ ,ar,
sr istifra, kusm a ile nlemeye e' .

zellikle dikkat ekicidir. GnumuZ j iien hlaha (uragoga ipecacuanha) dan e e e ^ |gn|.
salar gibi k u stu ru cu maddelerin, az
Aztek
minin balgam sktrc o ugu
kar03*4,
reetelerinde kusturucu olarak dam g
0.
biber suyu veya pulque
H^
unlukla elle tutulabilir yntemi
jn> gey'k
taya diyet olarak tavuk,
sU ve b*
ve kzarm(l) ekmek verilirdi. S 9
m ade
yasakb. Hem tedavi hem de diyet
g
98

-rak kullanlan bronit tedavisini hatrlat-

2
L
nemli bir rol oynamas, ve s.cak
banyolarda buhar inhalasyonu verilmes, de paralellii kuvvetlendirir.
_
Ar
hastalklarnn neden o ld u u k ro
a k c i e r

nik ksrk saf Axin, ile tedavi edilirdi. M e rh e m

benzeri bir madde olan bu ila coccus axin cinsi
kabuklu bitlerden elde edilirdi. E u p h o rb ia c e a e
(stleengiller) Jatropha Curcas bitkisinde y a a
yan bitler gnmzde de ila retim i iin y e titi
rilmektedirler. Eski reetelerde ayrca k o p a l de
tavsiye edilirdi. Gali azteke Copalli ke lim e sini
kopal olarak evirmitir ve yle yazar:
Copalli ok sert kokan
ya olan, eitli
elaphrium cinslerinin (zellikle elaphrium simaru-

addr. (113). Elaphrium= Bursera, yurdu Or: ^

a' Zf " kle Meksikada an bu bitkinin
tarVda da l
er Vardlr A a ve Dou Hindisra cinsi kere'stp^9'^ 36" familyasnm Commiphomirra) ila* UtfU yapm,ndareinesi (mrnhalasyon iin V ok k-^a ku" anllr ^ *4).
ineleri (han
^
paralara" ^falanpUfadan da anla, d?9' ^ ? C" S?) k u lla "'l'rd.

p I

Atr h?,,yordu

qok uqucu y a b ir <

4 s ^ k ko k a n t ;

5'-

h en z te sPit e d ilm e -

? yap,l,^d, r n e in ,

drtadet t09esinde hem o ra i ^ " a k c e rd e v e y a

99

y n te m o lu p

mel.

ar<^1edlme-

Lavman, Banyolar (Hamamlar), Masaj

Floransa da bulunan Sahagun el yazmalarnda,
bir kadn doktoru hastasna lavman yaparken
gsteren bir resim vardr. Kadn Aztek modasna
uygun giyinmiken, erkek, istilaclarn emri uya
rnca, pantolonludur. Gali bunun hakknda yle
yazar:
Kullanlan lavman Avrupa mal olamaz, sade
ce basit bir borudur."
Tplar, resimde gerek bir lavmann m yok
sa, g n m zd e de gazlarn kmasn kolaylatr
m a k am acy la kullanlan tp m o l d u u n u soraDi-

lirler. Her ne olursa olsun lavman Mnyo_ u,

likle mikrolavman. Viyana Tp Tan
M zesinde . m k so yl.n

bu

kzlderililerine ait bir lavman enj

enjektr ,nce Nr kn 5
le rin in i i botur) ve b r kau
m a k ta d r. U yuturucu ilalar
verilmesinde k u H a n .lr n a k ^ M l

barsak|ara
grU;
>
tedaVI

nyorki kakan.n .kart.lmas.n

amacyla lavman,ya^ , s r a r n irinli ve kanl 9el
Mesane iltihabnda
100

diibir mesa

r.^ h astaliq i- n c e lik le y o u n b ir s v

kahn b a rs a k la ra enjekte
-b

< a" T av!ca idrar yolu da s.v.yla doldu,u5 5 S ? m . tatl patatesten (Ipomoea balataConvolvulus batatas), azteke Cacamotc, elde
ediliyordu.

Tatl patates sarmak bir bitkidir ve meyvalar

uzun sre dayanmaz. Tbbi adan yumru kklerin
etinden elde edilen niasta kullanlr. Yumru kk
leri ayrca reine, eker ve protein trevleri ierir.
Halk arasnda tatl patatesin cinsel gc arttrd
ve uyarc olduu sylenir. Bizim durumumuzda
elde edilen youn sv mukozay rahatlatc etki
yapyordu. Ayrca lavmann besleyici zellii de
vard (117).
Avrupada ilk kauuk lavm an enje k trnn
resmi 1743 ylnda grnd. B ununla ilgili ilk b il
gileri veren gezgin bir doktor olan Fransz Pierre
arrere idi ve byk olaslkla k a u u u n faydalabenr anlarV,tK Ancak 50 V'1 sonra ngilterede
(118). enj torler lmal edil'P sata su n u ld u
itlftvulTvrn-ede^ " dier_ del'klerinden de eknda bilnj VJ ly0r, U* Kula a dam latlanlar hakmuza sk sk

Mmcddr."

klskllklarnda, "burnu-

Ueya ky ulatrlm bal ak-

9in yzdeki \ikn \er 'J'n banyolar neriiird, rneJakl yaralar, burun J r
yumrular>dudaklaren ^nede st azh, c .anryalar-ksrk, emzi9 . banlar, uyuz ve ayak ter101

lemes gibi. Banyonun zellikleri h

uyarlanrd, ayrca halka ak bantol

3 9re

r hastala'/ I burda tedavi e d l I i S 9* "

Orta Amerika saunalar snhe^i? k ,
ka Kzlderililerinin de bildii hamamlardT Ba ,
hasta veya sadece banyo yapm ak isteyen, hizmet
eden kadnlarn yardmyla stten yaplm bir
sepet iine girerdi. Kor halindeki talar scakl
salard, dklen sudan oluan buharla banyo ya
panm tm gzeneklerinden ter fkrrd ve sonunda
banyo yapan var gcyle koarak yakndaki bir su
kaynana, bu bir dere veya kk bir gl olurdu,
kendini atard. iek hastal iin bile nerilen bu
banyolar , kan dolamnn bozulmas nedeniyle
pek ok hastann canna mal olmutur (119).
A zteklerin M eksikasnda, Romallarn hipoka-

ustlarm* hatrlatan hamamlarn ad Temazcall

idi. Bunlar daha ok hamilelerin kullanm iin ya
plmt, ama doum sonras iin de nerilirdi. Do
um olayna verdikleri byk nem, hamamla
giri kaps zerine
rak Tonantzin (anneciimiz
"
nesi Teteo Innann r a i n i n as,masndan ^
m aktadr. Tanr
tercm e edilm esinin

dm W,mstr Teteo Innan

limciierin yorumuna b r a M m ^ geer ve Colhuu zaman ate tannas

gd|y|a yceltil*
a

f l B

.........................

i r

ra yaral askerler, zehirli hayvanlar tarafndan sr,lanlar, ateli hastal ve lumbago hastas olanlar
tarafndan da kullanlrd (121). Genel salk bakmndan banyolara ne kadar n e m verdikleri, b u n
larn sadece kent ve kylerde deil t m y e rle im
yerlerinde bulunm asndan da a n la lm a k ta d r .
Gerste Temazcalliyi, tulalardan r lm , y u v a r
lak ve kemerli bir cins frn olarak tasvir e tm itir.
Zemin hafif dbkeydir ve yerin biraz a ltn d a k a
lr. Hasta ieriye dar bir kapdan srn e re k v e y a
dizlerinin zerinde emekleyerek girer. N uttal kodeksnde, daha nce de deindiim iz ta n ra
amakta bann d o u m u n u a n la ta n resim ,

srnerek dUmdan sonra ^ y le bir ham am a

srnerek girmesini de gsterir
-- X T . uS
1
: 5k! ? r dW
talar9zenekli volkanik t 7 T ? finn bolm vardr,
r,ye 9irmeden nce d.
faunada olduu a ib ^

yaP" m b if
1
u nV y a p a ca k o la n ie-

1 ^ " ate5,e s,tird'r S,kl s,kl kapathr

r -

ds

S L l,kl

i r

" suda >umu-

s s s -

B y le bir te d av in in ok fazla t ,
le tn c , k a n d o la .m .n arttrc e t k i ^ f Ve iyi'

ra h a tl.k la inanabiliriz (120). Ayrca hamilde!i"in

girii ve o d a s d a h a geni ham am larda vard. L
n u k e sin lik le belirtm ek gerekir ki hamamlar Azte k le rin

b u lu u

deildir, uzun gleri srasnda

b a k a kltrlerden renmilerdi. Tzintzuntzanda

yaayan T araskolarda hamamlarn koruyucusu
ay tanras X aratanga idi. Banyolar, Kuzey Ame
rikadan O rta ve G ney Amerikann uzak kesim
lerine kadar yaylm eski bir klttr, ancak dini
anlam en fazla Orta A m erikada vurgulanmtr.

Fin hamamlaryla (tahtadan yaplrlar) aralarnd a h e rh a n g i bir balant (Vikinglerin etkisi?) tespit
edilmemitir. Hi phesiz insanlar aynndonem

zamanlarda gerekle
Deforme edilmi ve a
a ,h a <;<* o -

tur. Totonaklar ve u
la n n . zel ilemlerle - b u ^

ksaca

edilmi kafatasla
jk .da bulunm u
oiasI,kla estet

Ha basn yapay olarak d e fo rm e edil^ 't k a s r f P

T k le r

3Se

k a s t e d ilm e d i a g k d e ild ir Hu-

aynca burunlar, da delerler ve arasm Ha Arara ty bulunan bir sopa g e irir

terdiTaVenta'da lm e k m ezar sunular, a ra s n d a

ba abartl ekilde deform e e d ilm i, p a

o ura

bir erkek heykeli bulunm utur (1 2 6 ).

Meksikada olduu gibi, rn e in O a x a c a d a bulunan tedavi edilmi, (ilem g r m ) k e m ik le r g i
bi, Peruda da arkayik kltrlerden beri trepanasyon (kafatasnn alm as) bir tedavi y n te m i o la
rak biliniyordu. Bulunan kem ikler h astalarn o u
nun byle bir m dahaleden getiini g s te r m e k
tedir! Her ne kadar G allin tercm e ettii S a h a g u n

hamam,. Temasa/ (Temazcam)

105

bu konuda byle b f m d a S n ^
teren bir kayt yoktur.
mn yapldl9'n gs-

Arlarn Dindirilmesi
lm e gitmeden nce, kurban olarak seilen
lerin zerine vermut srlrd, bylece daha az
ac duyacaklarna ve kendilerini iyi hissedecekle
rine inanlrd. Ololiuqui ve Teonanacatl mantar
da benzer amalarla kullanlrd. Gonzales Cllloa
esrar kullanmndan da sz eder, ancak hintkenev irin in M e k s ik a ya ne zam an geldii bilinmemek
tedir. L a v m a n n narkotik maddelerle yapJ9'"a
d a h a n c e deinm itik, ayrca

M a g u e y agI

s in d e n y a p ,la n pulquo do
te k bir bitkinin ieklerinden 500 litreye

ki elde edilirdi!

Gnah ve Tanrlar.n Cezas

Azteklerde gnah, balca hastalk neden, ola
r a k

Grlyordu. zellikle cinsel sapmalar ishalle

rin, idrar ve e itli mukoza hastalklarnn nede

niydi ve tanrlar bunlar gnahkara ceza olarak
vermilerdi. Metinlerden anlaldna gre, Aztekler, tanrlarn sadece gnahlar c e z a la n d r m a k
iin deil bazen de hi nedensiz, canlar iste d i i
iin insanlara hastalk gnderdiklerine in a n rla rd .

Tanra TlazolteotPn rahiplerinin, zina ileyen

lerin gnahlarn dinleyip affettiklerinden daha n
ce sz etmitik. Azteklerde dier gnahlardan da
arnmak ve iyilemek iin gnah kartmak gererd, inanlarna gre, ancak bu yolla hastalk
teTST*-,611" 3 karm ZaPteklerde her biri iin
du (127)
9end bf gnahlarn affl sz konusuyrahiSrden'lfokt k.aVUmak *^in hasta>sadece
nahkarma kQrtoh nn,
k ntro1
bir g d,' uyuturucularn e^kfsVv^93' 3erekiyordu-Als Ve bunlardan armm
u
sular'n itiraf etmeten

g e r e k le iy o ^ '

niy rd u - ve h ^ i k a -

Akl Hastalklar ve Sara

Sahagunun anlatclar akl hastaln vle
tasvir ederler:
?y

cin arpm, akl bozuk olan,

hibirey anlamaz,
hibirey grmez,
hibirey duymaz,
eitimsiz,
terbiyesiz,
idare edilm ez (bir ueli tarafndan korunmaz ve
yetitirilm ez),
Sen hibirey anlam azsn,
hibirey grmezsin,
hibirey duym azsn,
eitilm ezsin,
sen terbiyesiz bir barbarsnf
delisin, hibireyi doru yapm azsn,
aptalsn,
senin ban dum anlanm ,
hep sarhosun,
ban sallarsn,
ban titretirsin,
sen zavall bir adam sn,
hep elence peinde koarsn,
b y k bir ayyasn,

108

 A * M *

i ' C

b m^

tanralar, hanm efendiler,

bunlar cindir,
be ekilleri (tasvirleri) vardr.
Onlar iin denir ki;
insanlar

saralyaparlar, kovalarlar, onlarla

oynarlar,

kim onlarn eline derse,

kaslp kalr,
yz gz arplr, alar ( gzleri dner),
kollarna fel iner,
ayaklar kak gib i o y u k tu r;
elleriyle dvnrler,
azlarndan salya a k a r (129).

K W ruW v o T r T
bir taSVri
inanlarmz hat
avaklarnda y a a m a s, bizim
r Avrupa etkisinH
A caba S a h ag n anlatclaaklar tm insanla/
'miardl y ksa yol kavmdr?
Kn br uursuzluk se m b o l
| ^re ediiemeZ^ 0S1tala" nm ' ^ ^ m s i z , terbiyesiz,
klarda ^
T

Her * kadar n

,kel
h

^ _ ^ o n e m

b a s d r .

de psikozu nevrQzdan

109

ayrtedebilmeleri beklenemezse de h.
arasnda belli bir temel bilginin varl., S?t,Har
maz. Dahas tasvirdeki Hep Nanacatl viv ^ '
sine benzemek gnmzde izofreninin ned "'
nnin aydnlatlmasnda yardmc olmutur

Frengi Lamalardan m Geliyor?

Belli bir blgede ilk defa ortaya kan hastalk
lar genellikle buraya gelen ziyaretilerden veya
sava esirlerinden kaynaklanr ve bir halkn mah
v o lm asn a neden olabilir. Bizim iin zararsz olan
kzam k tropikal adalarn yerlileri iin bir felaket
a n la m n tayordu, tberkloz ve dier enfeksi
yonlar iin de benzer eyler sylenebilir. Ameri
k a nn kefi veya daha doru olarak yeniden ke
finden sonra frengi, Aztek metinlerindeki adyla
zevk hastal, ilk defa Avrupada ortaya kt.
Y aplan t m aratrmalarda hastaln bu dnem
den n ce Avrupa'da lm e sebep olduuna dair
bir kant bulunam ad. O n m rd e hastalklara ne
den olan virslerin "karakterlerini de9H
lerini biliyoruz, yksek dodu'
lemlerle hastalk yapc ze
zayflyabiliyor. 1955 ylm^ a '
spiroket bakterisinin neden o r a a
ne bir spiroketten ileri ge en
rika frambezi hastalndan
10

^ " .

ma grUbu,

frenginin, y'Qney Ameteorisini orta-

r ,,30) CJzun sre Azteklerde hailgi keli-

a L k anlamda frengiyi tanmlad ve

S L S n Sahagun zamannda frengiye am
hir tehis koyup koyam adklar kesin olarak

tes
pit edilemedi. O dnemde frambezi, veba ve d,ger
baz hastalklar olduka yaygnd.
Sahagun metinlerinde rn e in b a s u r m e m e le
ri birok blmde hem m ak atta h e m de
olarak tanmlanmtr, b ununla

byk

ie rd e
o la s lk la

vulvadaki bezeler belirtilmeye allm tr. A y rc a

erkek cinsel organ evresinde

ye rle m i

k a

uuk benzeri banlar - ki b e n im ta h m in im b u r a

da frengi kastedilmektedir- ve d a h a o k a ln d a
oluan corona syphilitica, e g za m a ta n m la n m
tr- Egzamann tedavi edilm esi, b u g n de bildii-

: 2

a b e , l eakSt: h
dr

ama te5his * *
n U n a ? 0 3 ,d a k i m e t '

"?mi suratlar,

yzlerinde lekeler
emer M rci,r;
d'9a gsterir <7 3 ;as,') hastaln tekrarlan-

yum ruiar ya da

111

hyarck* hastalnn, dk tabakaya mensup

olanlarda ve beyefendi veya tccar hyarc gi
bi eitli tipleri de tanmlanmt, lkede srekli
yolculuk yapan tccarlar st tabakadan saylrlar
d ve zellikle zhrevi hastalklara yakalanmak
iin fazlasyla frsatlar vard.
Basur memeleri daha ok makatta tanmlan
mlard ve bu nedenle hemoroid olarak tercme
edilmilerdi.

ekil 11: Tanra (Cin) Ouafeeo

hastalktan gnderirdi (bu hastalklarn a

H y arc.K : K a s k le n f bezlerini* ' ltlhap1 ^ k ,n " '

112

tar)

T r o ili

"geyik

s m

o la -

Gal1 Ma? > n Cfrengi tedavisinde kullanlan bir

rakisimlendirilen, fre 9 ^ . , ^
ilacn - bir Nan

hanahua=freng.-

- )e j|gj|i olduunu belir-

9Wunku
Ckr S
3 Kk Sy
tir,
hibir

3 S tedavjde
^
brkullanlan,
i,a" ,a

SnJbTAekilde elde edilmi bir serum olduunu dnmektedir.

Aztek kaynaklarndan kartlan bir teoriyle de

burtmektedir. Azteklere gre zhrevi hastalk

lar gnah ileyenlere tanrlar tarafndan verilen ce
zadr, rnein iek bayram Xochilhuitl ncesi
cinsel ilikiye giren iftlere verilen ceza gibi. X o c
hilhuitl bayram iki tanrya ( aslnda bir tanrnn iki
tasvirine) adanmt, iekler prensi Xochipilli
ve Be iek , Nacuilxochitl. Bu b a y r a m d a n nartt'^mh ^

'eren Slkl bir Perhiz y a p lm a s

L u * Z S
dnlrd.

"T "'

cinsel or

meydana 3e]en hastalklarla c e za la n -

|a 9rile" "ap nTkiyd[ n nden de h a y v a nlar-

S * bu a^a, t r kul?

Uk!e eSk Peru,u'ar

2 s ,b r ka ^

d,r va o n **

v t T yla da ' le n m t r f k i ? 5t,rmalaPozitife * ancelotti frenni

aratrrnac

yap"=
umugn
Qjes,"

sen Cilt ve Zhrevi Hastalklar KlinininH

^meinden alman sonular gibi he a n
suz neticeler elde edilmitir: norma
lum
ten hayvanlara ok zor bulasan f
artlarda za.
lamalarda tamamen etkisiz olduT ortayat.r

m tr (1 3 2 ).

ortaya karl-

Gne Ve Ayn Olumas

M eksika efsanelerinde frengi olduka nemli
bir rol oynar. S a h ag u n anlatlarndan birisinde tan
rlar, henz dnyaya karanln hakim olduu za
m an lard a, T eotihuacanda toplanrlar. Byk ola
slkla T otonaklarn atalar tarafndan ina edilen
bu kentin altn ca birok eski Meksika efsane
sinde yer alr ve Aztekler buraya geldiklerinde
kentteki iki dev piram ide Gne ve Ay piramidi
adn vermilerdi. Toplanan tanrlar dnyay nas
aydnlatacaklarn tartrlar. Tanrlar iin bile o d u ka tehlikeli olan bu greve kimse gonulluo m a k istemez. Sonunda hor grlen ye; hep 9
p landa kalan sessiz bir tanr NanauatZ ' [ ev iin
frengili) dier tanrlar taraf,nda"
ej er ve hatevik edilir. Hi itiraz etme en
^
tutulur,
zrhklara balar. Drt gun boy
kurban
Ay tanrs altn, yeim i ^n kulpderken
Nanauatzn
ryaz
.^cttr ot
vurnakl3
ederken1 nan3U
an,y|a .slatt
ot y
bitki
saplarn,
kan
y
lanlan

114

 maguey yapraklar,n,. tts yerine de yarala-

nnn kabuklarn sunar.

Drt gnlk orutan sonra buyuk an gelir. G u n

ve qecenin sembol olmak iin her iki tanrnn da

atee atlamas gereklidir. Ay tanrs drt kez dener
ve baaramaz. Nanauatzin ise gzlerini yumar ve
kendisini atee atar, yanar, ge ykselir. Onun
bu cesareti Ay tanrsna da g verir, o da atee
atlar. O gnden sonra iki tanr gne ve ay olarak
gkyzndeki yerlerini alrlar (133).
Bu efsane ayrca eski Meksika kltrnde, g
ne veya toprak tanras adna y aam larna d a
yanlmaz aclarla son vermeye hazr baz sava
ve fahielerle ilgili olanlar saym azsak, bakalarnn iyilii iin, kendi isteiyle yaam n kurban e t
meyi anlatan az saydaki rneklerden birisidir.

haqrnmltted,aVSnde Pek k la kullanlrd. Sa4n"

^ " le r d e n

Clematis vitalba (adffflb'

,dl ' Ca nin adl Seer,
vardr. j ose Ram dl,fllbahar) 9 'bi m shil etkisi de

kan,n ifal otlaryla'^! 1.^.1^.yllnda kan MeksiPena, ve medica ( ikinr

solid

9 er) cinsi sm ilax ja-

einsi ^Com SaPamad'r *> ay ^ a

sin iit h rnexicana ve vetutPstae- asteraceae)

thapianm
, t^ tjna verilmitir. Peni-

P'W W
ij-

Bt Q!* 0h|agt ' ds l a^ 0las"'kl^ baklagillerden

Leguminosea Poinciana kastedilmektedir

v ..
tam olarak tespit edilmesindeki b
yuk zorluklar nedeniyle kitapta, ilgilenenlere
vermek am aay la sadece baz, isimler verilmiti
S a h a n m
__
,
Sahagn metinlerinde en nemli frengi ilac olarak
gsterilen ve latince olarak ayrntl bir tasviri bile
o la n T letlem aitrin ne olduu halen tespit edileme
m itir. T letlem aitl tlr ve suyla kartrlarak
kullanlrd. G ali dilbilimsel verilere dayanarak, bu
b itk in in bir E uphorbiaceae (baklagiller) cinsi ol
d u u n u ta h m in etmektedir. Tletlemaitl ayrca
b a n y o la r iin de nerilirdi. Kabaca tespit edilebi
len, dier bir ila ise ebegmecigillerden (Malva
ceae) p a m u k tu r (Gossypium ), kullanlan cinsleri
G o s s y p iu m hirsutum (134) ve mexicanum. Ka
b uklar yara tedavilerinde ok iyi sonular veren
Kapok aacnn (Pochotl) tohumlar daokkesm
olmamakla beraber, frengi ilac olarak M ,a
mtr. Ayrca organn bakr talayla ovulmas

frengide bir tedavi yntemiydi.

Frengiye Kar. Kobrf*

t.Har hiivene byk nem verilse de

hastahklara kar,, bizim bildiSimi;= aniam* herhangi bir korunma yaprlmyordu. Hantal,kw koruyucu tek nlem bir kolibri yenmen,yd,.
bylece insan ks.rlard! Bu neri ayn zamanda,
benim eriebildiim btn kaynaklarda, doum
kontroln ima eden tek blm dr. Y a p t m a r a
trmalarda Azteklerin cinsel iliki ve zhrevi h a s ta
lklar arasndaki balanty kesin olarak bildiklerini
gsterebilecek herhangi bir kayt b u la m a d m . O n
lar iin cinsel organlarn olduu blgelerdeki h a s
talklar tanrlar tarafndan gnahkarlara ceza o la
rak gnderilirdi. By veya m itolojik olarak bile
bir birleme teorisi tespit edilememitir.
Bel soukluu Aztek ncesi za m a n la rd a n beri
Emmekteydi. Bunun en nem li k a m tla n n d a n bi-

tipi'k z S t nrinfekSy0nUndan bels ^ lu u n u n

rneu,
b! r^
k^ Sahagn
se mi yoksa bek n * "V 'lt,haplanmas ile bir apdi' b'irgin deilir d S ^ v ' 'T " *
kastedi|nedeniyle idraryollan d;, y
an be|soukluu

S T

i idrarzor

engel olan,

c,ns

s r-

*** parlakrenknyaka?k32o

bize zarar veren neden

ersuyunun atlmas olabilir,
ya da (PS irin, p i s l i k r,
(surekh pislik aktan kauuk benzen apseler)'
ve:
Tzontecomaxochltl kklerinden,
ve bunlarn suyu veya iki bakr paras
ir ineyle nden ieriye ak tlr ( 135)
idrar yollan lavm an iin Rubiaceae Bowardia
triphylla (136) suyu da kullanlrd. Ayrca eczac
lar ( bitki toplayclar, ila satclar) da lavman
yaparlard.
n e m li problemlerden birisi de kask bitiydi.
Bit, kaznarak temizlenir ve potasyum nitrat s
rlrd. Kask bitleri salar hari, bedenin dier
t m ty l blgelerine yerleebilirler (kalar dahil)
Bu nedenle benim kanm ca, Galle tm gzle ilgi
li blm lerde yardm eden Profesr Ad. Jess in,
biim leri kask bitlerine ok benzeyen, s a y d a m ta
b a k a (kornea) banlar hakkmdaki de^
n
meleri doru deildir. Bu bolum a" a nmektegz evresine yerlemi bitler e g j
narak
di,. Saydam .abaka evresinde y.pte ,J > "

temizleme" . . p o t t a n

118

I A**/JA

nem
bula
natili,
e d ile n

byk olaslkla tam olarak grmede

Kask biti adndaki bir gz hastalndan

bahsedilse de, o zamanlarn doktorlarnn konjonktivit ve gz evresindeki - kirpiklere bile yerleebilen-bitlere kar mdahalelerinde potasyum

nitratn kullanlamayacan bildikleri ve bunun

yerine bcek ldrc bir kk suyunu kullandk
lar kabul edilebilir. Sahagun metinlerinde bunun
la ilgili baka bir blm yledir:
"eer kurtuk ueya kask b iti
gzdeyse,
dizkapandaysa
bir kkle kaznr ( 137)

Uyuturucu Mantarlarn Srr

durTu p

den Profesr Viktor A R e Z , T >S>yeleri"kan Yenidnyan.n Sihirli Zehirleri

y'l,nda
Esrtici Maddeler kimli l * u
Uyuturucu ve
nm 123. Sayfasmda unlar'UTdn ^

'baSk'S"

larcaTu Sh n l0jde ? dUU 9b baz hatalarn <*U

yunca, hi aratrlmaya ue dzeltilme-

Ue gayret gsterilmeksizin, yazardanyazara de

vamettirilmesi okdikkatekicidir.
Ayn yazarn kitabnn ikinci basksnn nsz
ise yledir:

Botanik terminoloji kuzenim Dr. B.P.Reko ta

rafndan dzeltilmi ue en yeni ekline uyarlan
mtr. Bu alma iin kendisine teekkr bor
bilirim.

A.Cerlettinin (138) 1959 ylnn Aralk aynda

b a s la n Teonanacatl ve psilosibin* zerine yapt
o k ilg in ve ayrntl almada unlar yazhd^
...Meksika asll
R ekonun 1 9 2 0 li yllarda ue/ ^ t e n
ey
, Sihirli
Yirmi
lerinuar olduu tezinin
ihiru mantarlar de

srd

bir
mantarf ^nlam
9yoktur....

y ,l nce ^ mar,ySRf ko a Teonanacar,

ilgili kitabnda Reko,
mexicana ve
locybe mexicana
maddeler

120

ehirli bir mantar olarak gstermitir.

n )

V-A -

Rekonun yu k ard a ad . g e e n k it a b n d a
- Sbask.) o n u n cu b l m M a n a n c a t l...

var. m ex.(?).Agaric- b .
tar. Ancak detaylar verildikten sonra yle devam eder:
Nanacatln botanik tanmnn genel olarak
Amanita muscaria,var: mexicana olarak k ab u l
edilmesi de bana olduka pheli grnmektedir.
Nanatcateler arasnda mutlaka uyuturucu m a n
tarlarda vard, ama Nanacatl ismiyle adlandrlan
tm mantarlar uyuturucu mantarlar grubuna
girmezler.
Bu durumda u sonulara varabiliriz:
1. Meksika asll AvusturyalI doktor B ias B a b lo

O l o l Z t ? l k0' T
kitabnn kaynakasnda
tiniJ
almas yer alr) belli ki Cerletdir. ^ mas,nda adl geen kitabn yazan deil^r
ekoya*"t q p 3
'f n 1713s1nda kuzeni
yanlii^a ok zehn b t
Ren T e o n a n a c a tl',
S ' * * * bu ko; u S r c7 dadntarO arak g s te rm e
m i ve -byk olashkla' d?Upheleri b u u n u

'nek mantar olarak ta biljjj

*n*>

121

delerindeki psiik etkiler ok uzun zamandr nce

lenmektedir. Sandoz laboratuarlarnda psilocybe
cinsleri ve D-Liserjik asit dietilamit (LSD) ile bir
likte yaplan almalar izofren aratrmalarnda
nemli katklar salamlardr.
Asl meslei bankaclk olan,G.R. Wasson m a
ceraperest bir gezgin ve aratrmacyd.
1953,1955 ve 1956 yllarnda Meksikaya yapt
seyahatlerinde yerlilerden psilocybe mantar cins
lerini Teonanacatl olarak almt ve yerlilerin bu ,
mantar cinslerinden elde ettikleri hlasalarn kul
lanld dini ayinlere katlmt. Bu bize, deiik
mantarlarn kullanldn ve avdarmahmuzualkoloitlerine yakn olan LSD ile psilocybe cinslerin
den elde edilen psilosibin arasndaki yakn kimya
sal akrabal da gstermektedir. ok eitli man
tar trnde ruh durumuna etki eden ve deitire
bilen maddeler bulunduu aktr. Ayrca V.A.Rekonun anlatt ve tp tarihi asndan olduka il
gin olan aadaki vakann gvenilmez olarak
nitelendirilmesini anlyamyorum:
Aztek bir aileden gelen kzlderili gen bir kz
sayklama ve m anik halleri nedeniyle 1926 y
lnda Mixcoac Castanedada gzlem altna aln
mt. Haftalarca sessiz sakin yatt. Akraba ziya
retleri baladktan sonra kzda alkol sarholuuna
benzer davranlar grlmeye baland. CJzunca
bir sre sonra nedeni ortaya kt, gnmzde de
hala sk diyet verilen hastalara ziyaretilerinin ye
mek getirmesi gibi, kzn akrabalar da kk
122

kaplar iinde "kurutulmu, siyah, deriye benzer bir

maddenin paralarm getiriyorlard. Biyoloji Ens
titsnn laboratuarlarnda incelenen paralarn
Amanita mexicana mantarnn kurutulmu balan
olduu tespit edidi.
Pima Kzlderililerinin* de taze zehirli mantarla
rn balarn bir iki yapmnda kullanmalar uy
durma deildir. Tekrar genletiren ve daha iyi
grmeyi ve duymay ve daha zevkli ak yapmay
salayan bu ikinin tam tarifinin de verilmesi
(kk mantarlar, scak kl stnde stlan, ke
sinlikle kaynatlmayan stn iinde bir sre bek
letilir, mantarlar ekince ayn oranda agave ara
byla kartrlr) bilgilerin doruluunu ortaya ko
yar.
Bu durum bize hem zehirli m antarlarn hem de
psilocybe cinslerinin kullanlm olabileceini gs
termektedir. Bu sorun daha geni aratrmalarla
akla kavuacaktr, ama bir bilm ece zlrken
baka bir tanesi ortaya kmaktadr.
CJyuturucu zehirlerle ilgili bilgiler hakknda az
ok daha da gelitirilebilecek varsaymlar bence,
pozitif bilimler erevesi iinde bile tutarl olarak
kalabilmenin ne kadar zor olduunu gstermekte
dir. Bu nedenle kimyasal ilalarla ilgili aktarlan
tm bilgilere biraz temkinli yaklamakta yarar
vardr. LSDnin tpta aratrma ilac olarak kullaP im a la r : A rizonan.n gneyinde ve Sonora *n.n (M eksika)
kuzeyinde yaayan ve bir uto-aztek dil. konuan K uey A m erika
yerlileri (Byk Larousse)

123

nlmas gibi, uyuturucu zehirler her zaman gncel

bir konu olmutur (140), Profesr Dr. Ehrhardt gi
bi birok tannm psikiyatristler bu ilalarn, bizim
toplumumuz iin de kesinlikle kmsenmeyecek
tehlikeler ierdiklerini grmlerdir. Yenidnyadan gelen uyuturucular her zaman yeninin
ekiciliini tamlardr.
Teonanacatl kelimesini teo= tanrsal, nacatl=
etli,sfat ykselterek, na-nacatl= ok etli, olarak
blebiliriz, zaten bu mantara tanrsal mantar de
niliyordu. Sahagunun kt bycler arasnda
sayd, Krickeberge gre ise sadece byc olan
Naualliler rahip snfndan da saylabiliyorlard,
bu bycler trans haline geebilmek iin ttn
haplar yutuyorlar ve Teonanacatl ile dier narko
tik maddeleri de alyorlard.
Sahagun iimekler hakknda u bilgileri verir:
Peyote yediklerinde bu insanlar,
pey teyi arap
ya da zehirli mantar zannediyorlard'1
lerleyen blmlerinde, ertesi gn mthi bir
vicdan azabna kaplarak aladklar, ok ala
dklar anlatlr (142). Sahagunda belirtilen ok
dikkat ekici bir nokta ise, insanlarn mantar ye
dikten sonra kendilerini lrken grmeleri" dir
nk bu durum kiilik blnmesinin ilk belirtisini
gstermektedir.
Psikomimetik (ruh halini psikoza dndren

124

ilalar) aratrmalarnn en nemli nclerinden

birisi olan svireli Albert Hoffmann bir tp dergi
sinde yaynlanan aratrmasnda Wasson ve arka
dalarnn Teonanacatl uyuturucusu ile yaadk
lar deneyimi anlatmtr ( \43).Saraylar; zafer ara
balar ve masal kahramanlan gren Wasson y
le devam eder:
lk nce geometrik, renkli desenler daha sonra
mimari karakterler aldlar. Sonra muhteem stnlu salonlar, doast bir parltyla, deerli ta
larla kapl saraylar kt ortaya, sadece mitolojik
masal kahramanlarnn e k t i i zafer arabalar ge
ti.
Albert Hoffm annin laboratuar artlarnda hazr
lad ve 2.5 gram kurutulmu mantar yutarak
yapt deneyin sonrasnda yazd raporda kendi
deneyimini yle anlatmtr.

Herey Meksika karakteri ald, irademin renk

leri ve biimlen eski formlarna dntrmek iin
tm abalar bounayd
Hipnozda olduu gibi zaman kavram da orta

netenlerin ona
etmesi iin ya
mt.
-un bir kakts olduunu belirttii PeSahagnun

yote veya Peyotl ile ilgili ilk aratrma 1886 yln

da Alman farmakolog Ludwig Lewin tarafndan
yaplmtr. Lewin ve Jaensch, Havelock Ellis ve
Weir Mitchell gibi tannm psikologlar Anhalonium Lewinii nin etkili z ile ilgili ok nemli de
neyler yapmlardr. 1954 ylnda Aldous Huxleyin, daha sonra ok nlenen kitab Sezgi Kap
lar- Meskalinle deneyimlerim basld. Meskalin
peyote kaktsnn balca alkoloitidir ve lmcl
olabilir (146).
K .Beringerin bir tp dergisinde yaynlanan de
neyinin zeti yledir:
(denek bir doktordur) Sonra karanlk bir oda.
Fantastik biimdeki resimler tekrar stme gelme
ye baladlar. Sonu olmayan geitler, herey ak
yordu, canl resimler garip ekillere dnyordu.
Sonra hepsi yavalad sakinleti ue birdenbire
sanki ortadan ikiye ayrlm iki byk kozmik sis
tem olutu. Derinliklerinden srekli rengarenk
klar kp yaylyordu... Bedenimdeki tm kas
lar tek tek koparp kartabilirdim (147).
Etnolog Dr. Vincente Petrulla The Diabolic
Root, Chicago 1934, adl kitabnda, dini ayinle
rinde meskalin uyuturucusu kullanan yeni bir di
ni hareketin lideri byk ef Domuz derisi hak
knda bilgi verir. Meksika eyaleti Coahuilann ku
zey kesiminde San Jesus Peyote adnda bir ky
vardr ve 1692 ylnda kurulmu bir Katolik mis
yonunun kalntlar hala devam ettirilmektedir.
V.A. Reko'ya gre Peyote kltrnn merkezi
olan bu yerde halen byk miktarlarda peyote

.126

yetitirilmektedir ve en byk alcs Gney Dakotadaki Hristiyan Peyote Kilisesidir. Bu kilisede

kudas ayininde inananlara hostia (kutsal ekmek)
yerine bir peyote paras verilmektedir ve Kzlde
rililer arasnda gn getike daha ok taraftar bu
lan Amerikan lusal Peyote Kiliselerinden birisidir
(149).
Sahagn iimekeJer iin yle der:
lk nce bu insanlar peyote denileni buldu
lar^ 48).

Ololiuqui ve Piulero etesi - Sonsz

kinci dnya savandan sonra MeksikalI gene
ral Brenann ordusundan bir grup asker Piulero
etesi ad altnda gsteriler yapmaya balad. As
kerlerden bazlar sarho edici etkisi olan Piule
ilacnn srlarn biliyorlard. B u ilala insan hipnoz
benzeri bir duruma gerilebiliniyor. Baz yanllk
lardan sonra- rnein Schenk bunun bir boruiei cinsi Datura meteioides (150)olduunu syle
miti, Steinmetze gre ise ad (151) Tunica de
Christo idi, Gonzales Ulloa datura stramonium
olarak (151 c), baka bir kaynak ise meskalin ie
ren bir kakts cinsi olarak tanmlamt- gnmzde piule'nin bir Rivea corymbosa (eanlam!,s=turbina corymbosa. kahkahaK eg,gllerden
(c o n v o lv u la e e a e ) ipomoea sidaefol.a) oldugu ke-

sin olarak biliniyor. Burada da benzer etkili baka

bitkiler kullanlmtr.
Bunlar sarlc bir bitki olan Coatl- Xoxouhqui
(yeil ylann) Ololiuqui (= yuvarlak) denilen to
humlardr. Ololiuquiyi lpomoea sidaefolia to
humlar olarak doru tanmlayan Gallin CoatlXoxouhqui bitkisini Hernandezin kitabnda da ad
geen ban tedavisinde kullanlan Coatly-Xoxouh bitkisiyle ayn kabul etmesi olduka dikkat e
kicidir (151 a). Sahagun bir blmde unlar sy
ler:
Coatl Xoxouhqui (yeil ylan ) adnda bir bitki
vardr. Bunun Ololiuqui adndaki tohumlar sar
ho eder ue delirtir. Onu yutanlar hayaller ve ok
korkun eyler grrler. (151 b)
1961 ylnda haftalk Alman Tp Dergisinde
(no. 18, sayfa 88) Ololiuqui bilmecesinin z
m alt bal ile yaynlanan bir almada bu
tohumlarn kimyas ayrntl bir ekilde verilmitir.
Burada da mantarlardan ( avdarmahmuzu ve
muhtelif Meksika mantarlarndan v.s.) elde edilen,
ruhsal durum zerinde etkili olan ilalarla yakn
kimyasal akrabalk ortaya kmaktadr.
Yukarda ad geen Piuleros etesi ve bugn de
grevlerine devam eden ardllar bu ilala ger
ekleri gn na kartabildiklerini iddia ederler.
Onlara gre, insanlar iradeleri dnda sorguya
ekebilir, rnein hrszlara aldklar mallan nere
ye sakladklarn itiraf ettirebilirler. Piule etkisi altmdakilerin yalan sylemesi zaten beklenemez.
Dr. B.P.Reko bu konuda u bilgileri verir (152):
128

" Tm sylenenlere bakldnda narkotik deil

daha ok hipnotik bir etki olarak grnmektedir,
ayrca iddia edilen halsinsyonlar da daha ok
hayale benzemektedir. Bu gr ncelikle telkin
etkisinin arlkta olduu dini trenler ue bir l
de Piuleroslarn bal bana bir meslek olarak var
l desteklemektedir. Ama bu profesyonel Piuleros ou zaman insanlar istenilen duruma getir
mekte baarl olamyorlard. "
V.A.Reko ise unlar ekler:
Gerek bir hipnozla son bulan bir sarholuk
durumu olarak kabul etmek yanl olmaz, bunun
anlam; yar uyku etkisi yaratan ilala denek Piulero tarafndan daha kolaylkla hipnotize edilebiliyor.
Bu ilalarn etkisi belki psikoterapi iin mit
verici olabilir. Ancak bu durum hipnoz deil tam a
m en bir sanr hali de olabilir, nk modern hip
noz aratrmaclarnn hepsi saysz deneyler sonu
cunda hipnoz altndaki bir insana iradesi dnda
hibir ey yaptrlamayac an ispat etmilerdir.
Bu nedenle kimyasal bir gevetici ile hipnoz bir
tutulamaz, hipnoz doktorlar istisnai durumlar d
nda ila kullanmazlar (155).
Btn bu bilgilere ramen, Avrupa laboratuar
larnda, Kzlderili d e n e y i m l e r i n d e n habersiz, pskomimetiklerin ana maddeleri tesP^ e 1 L
sonralar Yeni dnya nm kimyasal a any a

arndaki yak.n akrabai'Mar ortaya .^ ^

daha

adan Yenidnyann tsk *

eski tecrbelere sahip olduu gor
129

ember tamamland, insan deneyimleri en ina

nlmaz gibi grnen bilgilerin bile inanlabilir oldu
unu ispatlad. Ancak ruhsal duruma kimyasal
olarak yaplacak mdahalelerin insanln geli
mesine nasl bir etki yapacan kestirmek m m
kn deil. Bir yandan Gepke (144) ve Aldous
Huxley gibi bilim adamlar dier yanda ise Dnya
Salk rgt (WHO) temsilcileri ile birok tann
m psikoloun kart fikirleri pekok problemi

D O L I L I V H I , ftu pUncaciirhiftdrlum fvlxtrum.

LU.XVHQVI ><)**m Cm x 'wm I,

fn* licfbam Scrpcmisaij vocanc,

volubilis hcrba e fl, folia viridia fcrcns, tcnuia,cordis figun. cables teretcs/v'iridcs.to
nucfqi fioresalbos, ficlongiufcuios. fcmcn
rotundum firmleComiidro.vnde nomen.
radiccs fibrn (ixniles. caida quarto online
plantacft.iucm Gallicaracurat. dolorcs c
frigore ottos ftdar. Haium, ac prafier natu
ram tumorcs dtfcudc . puiuis rrf;na mixtu$
frigus. luxatis aiicfffcShsoffibitt, &
lumbU fcrminarum hxis,a&&o robore mirum auxtiiatur in modum.S minis etiatti*
eft v{u5 in oiccucina, quod triturac deuoraum, iimrrKj, capi, & tronti, cum latte
& C lnlii, fertur merbis otuorum mederi.
dcuoratum vo , venetem exr . Aca eft
faporc, a? temper i t , vcluci Se pUtu eius,
im pem tcalid. Indoturo faafoicum vi4eri volcb^iu vcrfai t uru Suprs,ac refpoa accipcrc ab eis,ca vcfccbimr plama^r dcnprrettf, millet*, phautannata,& darr.on obuersarium efl^iesarcumfce&ateat. qua n rc Solano roaniaco Diolcoridis finulis forraffe alcui videri pofHe,

ekil 12: Francisco Hernadezin kitabnda Oioiiuqui tanm

130

ak brakmaktadr. Eski Meksika kltrlerinin

ksmen damgalarn vurduklar ve insann
doasnda gizli pekok tehlike yava yava uyan
makta.
Doktorlarn birinci ilkelerinin- unil nocere,
zarar verme!- dier tm insanlar iin de manevi
olarak zorunlu bir sorumluluk olaca ve doktor
larn uygarlklar zerindeki etkilerinin gerekten
yapc olaca gnler daha ok uzakta grnse
bile; eer iyi bir doktorsa hastalarnn aclarn
dindirebilen Aztek doktorlarndan, gnmz ara
trmaclarna ve darda hastalklara kar n cep
hede mcadele veren doktorlara kadar uzanan
izginin ortak bir ad vardr: nsanlk ve gelecek
nesillere kar duyulan sorumluluk.

Kaynaklar:

Genel olarak kullanlan kaynak kitaplar alfabe

tik srayla verilmitir. Kitapta ( ) olarak verilen
numaralar ise, konuyla ilgili olanlarn kaynak ki
tap isimlerine daha kolay ulaabilmesi amacyla
verilmi ve ayrca sralanmtr.
Anhr.
BH
Su

~ Hcbcrcr ct al., A n tltro p o bg ie

rr Winkler H: Ite tsm ii& tt llilj& u c b
Busd, H.: D ie Zjhnbrifk.uttde. . .

Di*

Dietsehv, H .: D ie M ed izin der Azteken . .

CB
Cardens B ulletin
Ct
* Cicrstc, A.: N o ttf tur fo m td ia n e . . .
Kri
Krickcbcrfc* V-: Atm etcikanisdte K uU uren . . ,
NcuNcuhurcf, M.: ber die M edizrn der a iten M tx ik a n e r . . .
Sa
!c1er, E.; Fmy Bernardino de S ah a^in . . .
Se
~ SdcrtE.< Ce sam m elte Ahbandtungen . . .
Sdta
ScHadcv^kit H.r A ltm exikaniidte HeHkunde
Sttin
Scimmct, p.. F.; Code* vegetabith
Thor
* Tborodd, J,: Maeftt ttnd C eheim nis , . .
Wa-Wi

Wa-R

VPUn&fet,H.: W iisrn vvnt lart$<rrt Isb c n

WaUfet~Rouaucfec;: Der & 4den* Schat der chin. M edizi

"Wcike und Afcbandlungen in alphabescher Reihcnlolgc:

Baas, H.: Die esdtM ieb* Em m M uxz des $rztihm Standef, Berlin 8y6
Becgmark, M .: Lttsl nd Leid aus Drogcn, Stm tgn
Bcfiager, K.; Der M^c.inraHSch, Berlin, 19x7
Boot, de Mf. Psilocybin, Fine neue psychotmpc Sufetaju. Dttch. med. Wschr. 84:

jz, 1*59

Sittcfc, M.: O u Zthribttikutd* w U der at<hs<U*, M+din, D itt. Dwd

dorf
Bdam G. Cfrer Mtdiunztuber tmd Heitkunst . U b m der Vlker. Berlin
Ccrkm , A.- Tronsttjcjtl u*d l*sti<Kybin, D&A, tntd W uhr. 5u >? ff t 5*
ConK^sc, L.: L
y l*H Aziekk j* - Ei ReMavuador f t t ^ e u n c o
Anno L, Barcckma. Nr. 17-5S r*?1
D tfffa ,
G+iib*d>te der M *d*r. Bd r. Berin *94*
Disvthotf, I t IX: Ge<htJar d*r Mtmrxik*mtch*n Kultutm. Baden Baden 06c
Detsdy. H.: the
H*rf des G*scttmde*en, Cba
z. w
DtctsAy. H Diz Medntn det Azttkrst, Ciba 2 %chrft. 4: ^
*
Emruart, E. V . Lo/uremaff the Dadumus mamnkript. An A<k Herbal ol
B
a
i
u
X55X
Ftcrev F A.: lizUOf** d< la mrdian* em
Mcx<ko $St^8s

132

Gail Frh. V., A ' Mtdt&Mh* Bucher det alter Antken, b : Quelfcn unJ Stucfan
au bdiiihu" det N*ttwM*nKtoaftta and dex M ediiia, Band 7, He# 4 um r

CarJcns Bullets,

The. Vol. V I. i ? a ? ~ 5, Repeated i960

Celple. R; Vcttt Raxah im Orient und OkzUcnl, Srutrgarf 1966

Cen.it, A-: Ntfte* sw Id median* et Is fivtamqut des Jnaeas mextcams, Rowe,
1910
Conzaies Uiloa, M .: La Mediant en Mexico, Mtxcc* o .). {ttfii?)
Guma, R; BrhfiagralU dt la M ilcria M c d ic J mexutna, Mexico, xyjo
iiartw ich, V .: D ie B edeutm g det E rJdedcung von A m erika f r die Drogenkunde,
Berlin, 18 9 a

Hcbcrcr, G.; ct a) ' Anil*ropoiogie, Yrankturt ixi> M ain ^959

Hcraander, F.r Kewm M zdicarum Nova? Hispetmae Thesaurus, Rorsa 1649
H ofm ann, A ,r C zzlctti, A.:

D ie Wirkstofi* der dritUn azttkiuhen laubtrro^t,

Dth, arcd. Wschr. iS :

83$ ff

Hxfcy, A.t D/e //orfw* dcr Wahtrrehtmmg. Mncfsen 19 <4 (ewf*d von F Her
liwcbka)
Kricktrberg, W ,; A k m e x ik afliid ie Kuliuren, Berlin, 155^
Krickcbcrg. W.r SlM(ntvehunZ und htxiige Kasteiwtg bei den amenkamsdfen
Indianerti. CUm Z*dirft. jx $, z.71 ft, 1 9 jH
Kwts-Chctaax (Mrsgb.), A. W Naturae M edidru, Yefhw Spnags, Ohio 19 !)
La Bar?j W.: Thu Peyote, London 1^58
Lactgcn, D.; A rehaiscke Fkftaxe und asiaiiscbe Meditation, Stuttgart 196)
Mcsahtt <A. Aucnr),: Ciba Zscfcrft. Fri^beanrvroznm g, i? 35-^ 3r %
MolfUa, A.: Vol. I. VooJhul<jrrio is* Uengua CistcUar.J y M exicans, Vol. - Yoca-

bulario e?t l^cngtM Sicxhana y CasteUsnA, Mexico 117

Ne^burgr, M ,; Vber die Medizin der aiten Mexikttter, Wr. med. Prme 4^.

}^5

Fo?hk, K.. Vafnfer, M.: D^r A Itf flausarzi, sdaburg-MnAca

Reki% V. A .:

G//>. S tagaLt, 1949

SafifojKl, W. H.: Identification of TtO*m *u*! c f the aziecs u * k t*e Marcot* ^

{/Gpkopfrora ivilitimjii and an dccowni of its use in am-ent 0

iintes. Botauc^3 Socicty, WsuhkgMo D. C 1915

ihagun, c, B.: Sichc b d , F..
.. ._
Strfcr, F.: Frsry BemJtdim> dr Szha&in. Liaige K*pi*t au* ^
wcjk, worvReft^u us Jem Axrcki*dwu ^rtrs^en.

Scicr, E.: G a m e t t e Abhandfur&H

l 9f ' ^ , Ah*,turns

S p r^

kunde, n. Rand, G rjr.

Heiflmnde uni Gdsstrdr,

S*bentk,J, TOO. W.: Krankbeii A foige der $**&> H r^n d r ana

W . r, Hannover 1^50
, w {f lf& Mj5 <f
Sdta^ewAbk, H .: AiimexikuwsdfcTiet^t^*
Schek, G -D j 5 <t*
Gi/.v, Berfi,
SdKu)., J. H-. HypnoseUeMt, Stcngaw
Siemmm, E- t.i Lodcx tptfbWs,
Nc Vorfc,
SwkviSyH. (t), tangm , R- l^rb u e k d e r ttvr* ^ gkirf^ d M a g k . ^ 'P *'5

Stoil, O.: Sggtstio* nd

T W ^ d , J.: A t > ^

W,Ufe*t H F ^ c r ^ ^

^^ibeu

MsvKhcft-Zrid

a' ^ Z Z t Z * J
^

' '

133

Wafe&fer, H.: W s s vsw

IWws Dcf A m m <kr todis&tn Kuitur',

Stvttsart

Wafini&r, H , Rcttaoschtr, A.; f k r go&iews 5 W der dtim $ i$ dtcn M e tin im

Staogrt, t $5$

Weinann, A., j -fniw^mbfaw

ningerOink, Yol. joN. t, *9^6

^ c m a y i^

Bulletin oi the Mtm-

Winkler, R : BoteJresrihf* htlfsbur tr fflsxzfr vr, Wi.nar jm .

WjHvdm, R.: Ltoise, Tao te kin g , D&sekiori-Koi, i f r j
{t ) Kri 496. (t) Anthr. ^ *75, (5) An&r. 274.4 Kri x$, ( 5) Kri 2.3 (6) Die
1445, {7) S YlT, (8) Sc 94, ;$} ehenda, (10 i Ga 87, ( u ) Sda 7. Die 1444, (tz) F.mm&rt, 5. Ut.-V., {15) Kn 506, Thor refi, {14} W&-Wi 43, (14 a) Weismann, A.

Pre-Cotumbm artifacts {5. Lit.}, (14 b} Gonaks Ufo {s. Ll} S. t, (15* Kri 155,
(t6) Ga &, (17) Ga 132, (rS) N a 11 , U9) Gc 53 I, (ao) Gs 716, (ir) Wa-Wi xt,
so, (ii) Hiihorr, F.: D it cbintsiu&t Medzz tu Beginn dsi XX. }zhrkudefis
und ikr EnUvidlun%$sng. Asia Major Leipzig 1929, U 3) Se S> (04) & >64 f,
(15) Die 1453 (**) Kri t?6v (2* a) Eu 15, (17 ) Ca to 3, (S ) Bu i$ , (i i) Srctn 665.

(29) Bu 26, 4 ), (jc) Bu 4i, v jt (31) Jarris, D. C : s * -*

/*&*, Bern o. ].

105 ff. (3i) SHaga Band 3., L ik 10, tS, ? S (Sahagn gc$3mmcte Werke), (33}

Stem 116,(54} Wa-Ro 14s, (35) Bu 29, (36) Die (40} Die 144?, (41) Kri 219 {4a'

Kri 163, *93 , {43) Ebe * 449, (445 K>* .9 5 - U5)

4-> UQ ^ a aSt, {47} Sc&rSariwt, C : hraumleben itn K eiS e <Ur Aztekm, 1919, s ff> (4S) Sdba ax,
(49) Rett. A.; Vortrag is Meran, (50) Ga a?, Comcngc (s. Lit.) Nr. iS, {51} Schz.
iy , is t a} hitdifjuontbiid det Gelhmezatukte, Samslmg HJPallnftf&f ud
Markcrt, G.: Buddhas - Goiter 4 Dwhomm. Mache-Hatnovcr, ^5 6 , (52.?
S d u ta , Abb, 9, Die 14*?, ( 53) Kri 131, {54} Laagca, D. (s. Lit.). (35)
Neu 9, (36) Wa-Wi 66, {57) Sa 3^t, (37 a} Kri 53* (58) efcenda, (59) D antel T. W.:

Handbucb dtt prikoiuptbiamtcben Kulsurm in Lateitumenkii, Hambuig o.

J. nadv Sda o uad Die 1451, {60} Kri i&S, >95, (60 ) Dtvitsdie Zeitung von
Mexiko, XI* ? v. i j . V. 03, <61) Sa j6 i, Sc $4, (<r a) Stein 854, (6z b)
N u ta i, L -bach Kri 177, 59s (6a) Sa 4x5, (65) Sc Sc?, Die 1453, Sa >6$, (64}
Kri *6?, (64 3} Wa-Ro 33, {65) Kri 185, Sc 8a, (6$) Ga 93, 796,(67) Sa 358*
(68) W ilhelm, R-; F<aow <v Lit.} S. 46, (6<?) Ga 90, (6^ a) Ga 119, (70) Wa-Ro S6,
(71} Kri iz% {71} Sa 54 if, (7a a} Sa 57 L (73) Kri 123, (74) Kri 6 f, {75) Codex
Selden A fiach Kri 124, {76) Kri as * {77} Ga x ij, (7*) Ga 114, (79) Polbk-Wallni^er, (>t, l^ir.) Farbhild 494 Seke 549, c) Wa-Ro 94. {81} Ga 184, $82} Ga 17<$>
(8z a> Ga /??, (83) Ga 180, 198, (83 a) Ga 165, (84) Kn >3, zz*,, (85) Kri ac>6,
<8<) Kri 130, Sa 59, (87) Kri r99, (87 a) Kri 53i, (SS> Kn aja, (38 a) Ga 91, {89;
Kri 49a, 537, (90} Thompson. E. H.: The High Pritits $ .' Cbicen Itza, FubHcarion of tK field Mu&eum of Natural Hbtory, AntKmp<>gieai Series X X V II1.
Chicago, (97) Kri 198, {92} Kri 90, (S3) Kri 41?, (94> Ga T95. {95) Ga 197 (95 a)
Gonaakss Ulloa (t. lit. 77), (96) Die 1444, 14*S, 197) Ga ica, (98) Sa 19, (99}
Sdha to, (100} Werner Koch, MwrcK Med. Wsdir. 1958/16 {S. 644 g), {101} Ga
aas, (xoi) Seit 814, {103) Scan 847 (xatf Kuts-Chttiux (s. Lit.} S. 185, {105)
BH m , (ioS) GB 110, {107} GB Scirc 247, (c*) 5a 149, (109) Ga 148, 1x09 n)
Kocg^, A.: Zaonten, Baid 1951.
fI!9 b} Ga tc j, *109 c} Ga m , {rto}
H% (11*) Ga xoi, (tt) Ga 241, (113} Ga *5** (114) BH 203* 9^3, (il5 ) Stla

134

r .

( t i) O . *$. (> 7) O k .4*4. O t ><l. BH

J i

- SomvtU
^TTfrlir.)
( , ) tT a lin o frr,H j '
MK
u^ muU, ^ .

(W5). ('M)

,A

. . . .

,,J| ,

GJ t6, f, ;t} tknundct opera

W *> '" M . . ! * * M- BH j ; S

VO mMadnj, *790, *54

m

5 i w .c *> * *

l,

:;

M 5) Dr. M

Xcw

' * ;

Wrkstoffe der nztxikaU d'( 7.s*b*TpiU*. C k u n u

*= U U ^

< * * . A,

r,LnichC*J \ . r A

York * x . (m Eirb*rdc. H ,
Mcdizin*. Stuttart iy?> {X4*} $a 4=>, fM>
ftr tftU

* * " > 5 . <UI

> >'*** <***' Pnl ' 4U

s 9
, K n Uf. ( u < 0 M S.
*
o C,,.nk*UB**

'

a. d. A k a d c m ic d W i t t < a * 9 fccn m P r i & (M <- C

^ ^
*

*
(

3 - ,
, ^ k , .

>5>. (M7J ***. K-: (W . * ^ * g f ( >

. Lit.) 77. ;<?>) s > W>. tr 11 * (U S ; y V

Ulh ($. MO S. .? d Ssfford, s.

owclitcrawr h Svokvjs-Lanscn (v L*l ), {i54/ ^

ffiiut IfytH rtft* Mortchc:> T ^ / * o
( S 5 0 t e s i T , (M unhf imlichen

i?5SCdor*-Wirn

M it t c U n g 'F o a i.

"

,-...) ,u ,t v h r l,J * H >V

K W(B

t, ,

j rt ) s

U ) , 1c m anipdiert* SecU.
^
* "* * > *

Aztek Efsaneleri
T o 11 t k

Ef s a n e l e r i

Ink a ve Maya
Ef s a

W . l t e r

Krlcltaberg

Trke> Alev Krn

Bu efsaneler 15. yy. bolarnda gelimesinin en gr

kemli dnemindeyken Ispanyol fetihileri tarafndan
yok edilmi bir Uygarln, Azteklerin ve onlarn da
nclleri diyebileceimiz Tolfeklerin efsaneleridir.
Geleneksel onlafloro gre nohuolt dilini konuan Aztekler, kk bir kabile ikenkendilerinden nceki Uy
garlklarn kltrlerini zmseyip, kibarlkla barbarl
n, duyarllkla fanatikliin, dinle devletin iriceoldu
u bir uygarlk kurmulardr. Bu devasa Uygarla ait
sylenceler 16. ve 17. yy. larda merakl Ispanyol se
rvenciler, oskerler vekeiler tarofndan toplanmaya
balanm vedaha sonra yarya aktarlmtr.
'Okyanus Yaynclk' olarak Efsaneleredayal bu kl
tr izlencemizin ilk kitabnda, lkemizde ok az bili
nen bir uygarln bu allmadk gzellikteki sylem
lerini okurlarmzn deerlendirmesinesunmaktanb
yk bir kvan duymaktayz.

n el eri

W 11 r Kri c k t b e r g
Tk(c Ai ev Krn

Bu kitapla, iki byk Uygarln Inka v Maya

halklarnn efsaneleri bulunmakladr
Mayalar, 3yy. balarndan 9. yy otlolarna kadar
Yucatan blgesinde kurduklar grkemli kent devlet
teriyle gnmzde dahi adndan sz ettiren bir halk
Mayo halk, karmak bir hiyeroglif yoz ve matematik
sel numaralomodizgesini bulmu, akordiyon biimli kilo
plarda kendi tarihini yazm, kesin astronomik gzlemler

yapm, ok doru bir gne takvimi gelitirmi ve

duvarclksanallarnda byk ustalk gstermilerdir
Inkolar ise 16. yy. bahnno kadar And'lar blgesinde
hkm srm ve gnee tapnma diyebile ceimiz bir
dinle devlet ynetiminin iiceolduu ok iyi rgtlenmi,
merkezi sisteme sahip devasa bir imparatorluk
kurmulardr. yz yI boyunca hkm srdkleri
topraklarda Inkolor ukrm kolaylolmok iin yollar ve
kprler no etmiler, terasyntemi ile tarmyapmlar,
tl sanatlarnda altn ve gm yapmnda
ustalamlordr. 16. yy.o doru imparatorluk iinde
karklk yosonmaya boslanm, bu kanilik Isponyol
felihfilerin iini koloyioirm ve devasa uygorhk bir
avu fetihi tarafndan talan edilmitir

a m
Azteklerin ve M ayalarn
D i n l e r i

W alter Krickeberg
TttVcB AlevKItIM.
Eski Amerikan Halklarnn dinlerinin tantld kltr izlencemizin ilk
kitabnda iki byk uygarln Azteklerin ve onlarn da ncleri olan Mayala
rn dinsel inanlar ve bu dinsel inanlarn temelinde yatan kendine zg kl
trler anlatlmaktadr.
Gnm zde corafi konumu nedeniyle Orta Amerika olarak adlandralan blgede Kolomb ncesi Amerikan kltrn oluturan eski Meksika ve
Maya lkelerinde gelien dinler hakkmdaki bilgilerimiz, yaklak 1920li yllar
da balayan arkeolojik kazlarla elde edilmitir. Bu zamana kadar aratrmaclann elinde birka yap ve ant ile kzlderili resim yazlan ve spanyollar tara
fndan yazlm kaynaklar vard. Kazlar baladktan sonra bilim adamlar bir
anda, topran neredeyse ikibin yl boyunca insan elinin ykclndan titizlik
le koruduu, byk bir ksm hi bilinmeyen ve ok ynl bir uygarlk buldu
lar kar lan nda. Buluntular sadece gnlk yaam ve el sanatlarnn deil ayn
zamanda eski Amerika nn lk zamanlarnda gelien dini gr ve gelenekle
rin de etkileyici tarzn ortaya koyuyordu.
Binlerce yl d dnyaya kapal kalm, eski kta dinlerinin etkilerinden
uzakta gelimi ve eski ktann kurtana dinleriyle kltrleri Avrupal Fetihiler tarafndan ldrlp yok edildikten sonra tanm eski Amerikan halklannn dinsel InanJannn anlatld bu betii okuyuculann deerlendirmesine
sunuyoruz.

n k a la r m D in i

*\j2 S5m f-w ' T .

'

r-

. - *'.,: : *' * &.

..

' V-* ~

Herman Trim b o n
Trke d: Alev K IR IM

OKYANUS

Guatemala Efsaneleri
Ona t ema la S y l e n c e l e r i

l a p o n Efsaneleri
Japon

S y l e n e e l e rT

M tg o ! A a g l A t n i n

.7

A. Otn^u fui

F ( | U l e n

C h l l . . .

Trke Er.y Cnfec,k

O KYANUS
OKYANUS

Sonu gelmeyen tmceler. a w tarrnnoym bir dqGootemolo Efsaneleri.

j j v e r ia i. P sio lo ji i e biyoiopnin tesinde, do9 a Yw cha oeienn kkereel ynom safcgdr oktanlmok istenen okurc. Kzgm do ata bir tr korh
n fe . K o rm a i bir b itb rts, oior tesinden

Efsone ve sylencelere doyoh kltr izlencemizin

drdnckrtobmdo, AvnpoveAsyo'y rkten ekonomik
gcyle, geleneksel yoom biprriyle, politik yopsylo.
bat dncesine tere gelen dnce sistemiyle dnyay
bir ukrsun, Japonlonn. efsoneve sylencelen butomoktak
^
olon deiik non ve
W ^tento^sine ohp kendi devler ynetim sistemine

gefen y e ri byten, 'S o lam o n co ' hmstiyanhjron

kendi geleneksel yoom bicknmi ve

Bu krtopa brorayo getirilen m-

d e l dgndebirhinneIconon 'ya n a tlo Q " tut

kusu. ratip lej, hahe kafok o d a n , deer btim ez

* * * * > Konfcys ahb-

mcevterienn dkkancs, TUrtsoi Efendinin pepoon sunilen r dokuma tezgohlcnnm ve sAnn deenni oQretmek iin kyten doksan byc detm en-

aZLZLSS 4" "*** m **

Astwics'in gntnn tm faizmyle kleme a ld ^ bu

r a

L.

otantik

sylenceleri okurken, okAro yeamtn

i i iap gemin w gelecein g e m le rin i S6Z0fl

bir aman olduunuzu duyumsayocoksmo imizde...

Gwwn

T4. !
f * * *

te s s S S s a x *

CHAMAL
Y t'R E N Y O U '
And SAmanUmun Bilgelik rflsl

. Luis Espinoza

svlrtrcACengizai*r

OKYANUS

bilgelik retileri ada uygarlk yaa-

Yoomdok omocnn insannakl veduygulonnokk safm oton inor ve grleri temelden dejjimsk, yoomlarorazo (orkl tr pk tutmok. dunyoyo yen iw bok ops gslermek oWugurw syleyen 6. IvooovKt
Gurdjeff rerioc J.6. Bcmett 1963 yazndo Londrado
iif konteronsverdi. Bennert, Sun^effin yaam, orehsi ve Orto Asyo gelenaklen k bomft* ynfemlen hoikmao konuobfeak pek j kiiden bindir
1877de Itosyo'iw imn snn ydurandok AlexondropoTdednycyogden Guripe#doktoriufc* rahlknHneemm grm vesonraki 20 yi boyunOrtoAsyo
veOrtoDou'dob* kenfler Sgenre
vo olan,
one tim derinin koyittlduuna uvn bir tAjyt b
maknddo$nvir. 1913 yrindo
t
yc'do retmen betan**, 1922 de ftns lointonrio
TOTIffl MimltJ &fc.T*S S*W* .%im vfk* ?M9
yfcnfc ite Gur^eff veo^refc takisnoo istetopakjot

minin

oban bu idop

CHAMAL
Y R E N Y O L U
And aman U nnn Bilgelik retisi

Altn hrsna kaplm beyazlarn

gasp ve istila etmelerinden nce Peru

daki yksek tepelerde akn bk uygarlk

y a a n y o r d u .

Onlardan bugn bize

Hine

wselllSlmlzl

!>

k a la n

ol->"
<* kuri esln

k p y o a ln e sp reen

w U o n . refts y w t o t a n k a n * cok i a M f i Mr
ksynok

olacaktr...

k a w p o a ia m fo

jorm dtmesm ka t

a*mo

M o ktxs^w kw i

CJeliimmTAO'su

Utangal Yenmek
ekingen v Sklgpnbf lgn II KftaM

I,GHATlT-C.H

A*JULl*-T.nTl*<
vkHtJtKtdUCkK
M
ET

fbMi
fkilteli
L E T M N

T A O S U

Dnyamz bilgi oQno geken bizte de ofl yokolomoya okal

kenbnbnmzie soQkkli iletiim kuomamonm, bkbinmuk konu

momomnoasm yoyom. evemueylet g6 atMJnwdc. ne
kadar oknsannkonum
aklonoklotNJm, yargtodflm. konu-
may bi yanmo ve atmaya dntnlQntahotWdogebSriz
Syoselpmzden sanalmuo. dokttmmuzdon tpmize, vkodme
mzdan veenmae koda hemen hemen hepimiz ayn davon
zeBgm gstoebfoyouz e bunu dogol bi dovon otaok kobul
edryoruz Ve bylete dnyamn. sokakkmmu, i y e to ro i ve
hepsinden kfilfc yw obm ui bntryoruz
Bnbwmzlesofilikli lefcm bflm nfeaKdon dolay evde, sokak
o, ite yo katm yada henzhiduyulmam kimbh ne ko
da ok dme vodi yopomodgmuz bu konumak. anlolo
modtymz bu duntele mmlmcyotV koda heyetonb w g6z
komahiKi okhln
Bu kitap tesiyle, dostuyla, mtslektayta yo do mkodolonyta
komuiken dknlklgno ulam yo do inanm ok heke iin
yodmt* Hepero eirthrrardo gdgm: soktog, adon
ve ohmoo konumak** stemden gelebil ve yw dntele
n bubnmule poytomanm mulktugunu yaoyabtoz. Bylece ki
isel Uenmui dlet<ebi. gndelik yaammzda ve b yayjmnudo kutonomodgmu yorotKilgmc. gelWeb*, b A *
maden b*yl jereek, bibirima* w k ve defle veteblre.

Bn basil ye en yaygn sosyal kayg tr

olan utangalk, kiinin kendisini bakalarnn
annda rahat hissedemem*sidr liangalk.
knn kendim swsmem esinin bir anlamda te
meldr ve bu yzden de tanmas ok w>r bir
yktr
liangalk yaamn her ynn .etkileye
bilir. (/A hafif derecede bk* olsa i. e hatla
arkada seimimizi dkler. Itanga insanlar,
korkularnn yaamlarn kontrol altna almas
na tein verirler Bu korkular bir topluluk orta
snda konumaktan. snasa girme korkusuna
ya da birisim arkadalk teklif etme\c kadar
ok s-n bir yetyazry jerr Utanga, ekin
LH-n kiiler reKU olarak bakalarnn kendile
rini nasl ir{i<Tirtuivrekleri konusunda endi
drnr \ e sonuta anlaml ilikiler kurma, yem
eyler tgronfn ve kendilerim gelitirme ans
n k<nhederler
Bt. k p uiaoca vp e k m e n kiiler iin
X3TOI olmakla b.rlke ,*ikologlar. dan
m anlar. efeumoler i n ^ n .1,skileri 0apniH, call.
an k .*ler m d a , h,r kaynak kiap olma
oA'llCn in iy o r .
*

Gndelik Yaamda

Zen

Taze Biilmi
Cimen Kokusu
Yry
Meditasyonuna

Girls

Adelhed Meutes &Judith Bossert

Cevren Seda Toiooy

Thlch NhSt Hanh

avdan StoTo*ioy

OKYANUS

Gndelik Y a am da Zen

Gnn binndebirkeiZenOstosJoshu'yosorma? 'Zenne

dir? Ltfen ret bono' 'Kahvalt ettin mi?' (fiyesormu
Joshu "Evet, Usta" demi kei.
yleyse' demi Joshu 'git anoflm y*o'. Zen zel bir
evdeildir Zensizindininizdir,benmdinimdir. Japonlonn
dinidir. Zen kzldenllern, islom'n dinidir. Bir felsefedir
Bedenimdir Zen. Bedenimizin duruu, bedenmzmoltmasdr Bilgsoyonn tularnda gezinen pormoklonmzd.
Zen Bisikletebinerkenki ben'dir. GulmzdurZen, olay m , nefretimiz, sevgimiz, yosmmk. Zendavranmz
ve dowonmi2in

jikbohar, yaz, gz ve

yoBor izlemekzo

taknrken koarken, danseder-

ite bu ktoptobunun

yoz^-

Taze Biilmi imen Kokusu,

her zaman yaptmz ancak ou
zaman farknda bile olmadmz bir
edimimizi, yrymz, nasl
medicasyon uygulamasna
dntrebileceimizi, bunun bizde
yarataca isel dnm, huzuru,
sevinci anlatan basit, ancak
grkemli bir kitaptr
iddete kar olmas ve bar
yanls tulumuyla nlenmi bir Zen
ustas olan Thich \ht Hanh in
bu kitab yalnzca Zen \e
Meditasyon konusuyla ilgilenen
kiiler iin deil, dnyann gzellik
leriyle. doayla, yaamla ie
olmak isleyen, iddete kar, bar
yanls olan herkese k
t utacak niteliktedir.

Tedavi Yntemleri nde

gemite gelimi bir uygarlk kurmu
olan Azteklerin, eitli hastalklara nasl
tehis koyup nasl tedavi ettikleri
anlatlmaktadr.
lk elden kaynaklara dayanlarak
aktarlan bu bilgiler, tbbi adan
bakldnda dikkat ekicidir.

ISBN 975 - 7200 -41 - 7