UNIVERZITET U TUZLI

Rudarsko Geoloko Graevinski Faklutet Tuzla

Odsjek : Graevinski
Usmjerenje: Visokogradnja
POSTDIPLOMSKI STUDIJ
Predmet: Temeljenje inenjerskih objekata

Tuzla, Septembar 2009.

Danijel Rui1
Seminarski rad

FUNDIRANJE OBJEKATA NA IPOVIMA

Saetak:
U radu je prikazana problematika koja se odnosi na pristup proraunu kao i pravilan odabir vrste ipova
kod dimenzioniranja graevinskih objekata. Proraun ipova, ali i nain na koji se odreuju pojedini
parametri takoe su dati u radu.
Kljune rijei:
Armiranobetonski; Duboki temelji; Frenki ipovi;Lebdei ipovi; Metoda Terzaghija; Naglavna
konstrukcija; Oslonjeni ipovi.
Reinforced concrete; Deep foundations; Frenki piles; Hover piles; Terzaghi method; Sleev construction;
Support piles.

Danijel Rui dip.ing.gra., Tehnograd d.o.o. za graevinarstvo i inenjering Tuzla, Turalibegova br.48. Tuzla, mob:061
831 151, e-mail: danijelr@hotmail.com

SADRAJ:
SEMINARSKI ZADATAK: ................................................................................................................................................ 2
1.

UVOD .......................................................................................................................................................................... 3
1.1.

2.

Prikaz problema ................................................................................................................................................. 3

MATERIJALI I METODE ISTRAIVANJA .................................................................................................................... 4

2.1.

3.

Materijali ............................................................................................................................................................ 4

Drveni ipovi .................................................................................................................................................. 4

elini ipovi .................................................................................................................................................. 5

ipovi od armiranog i nearmiranog betona .................................................................................................. 5

2.2.

Metode ............................................................................................................................................................... 7

2.3.

Poloaj i greke kod ipova ............................................................................................................................... 9

PRORAUN NOSIVOSTI IPOVA I REZULTATI........................................................................................................ 13

3.1.
3.1.1.

Odreivanje nosivosti pojedinanog ipa.........................................................................................................14

Odreivanje nosivosti ipa raunskim statikim obrascima ........................................................................14

3.2.

Odreivanje nosivosti ipa u grupi ................................................................................................................... 17

3.3.

Primjer prorauna ipa [3] ................................................................................................................................ 20

4.

ZAKLJUAK ............................................................................................................................................................... 21

5.

LITERATURA............................................................................................................................................................. 22

1

SEMINARSKI ZADATAK:

2

1. UVOD
1.1.

Prikaz problema

Projektovanje fundamenata arhitektonskih objekata predstavlja oblast inenjerskog

konstrukterstva koja zahtijeva jedan multidisciplinaran pristup problemu. Ova oblast graevinarstva
predstavlja nerazdvojivu kombinaciju mehanike tla, mehanike stijena, inenjerske geologije,
konstrukterstva, hidrogeologije i odgovarajue inenjerske prakse. Kombinacija razliitih naunih
disciplina uslovljava usku saradnju inenjera razliitih usmjerenja kako bi problem fundiranja
arhitektonskih objekata mogao biti kvalitetno rjeenje. |1|
Fundament predstavlja dio arhitektonskog objekta koji ima zadatak da prenese optereenje od
objekta na tlo, a da mu pri tome osigura potrebnu stabilnost. Kako je fundament u direktnom
kontaktu sa tlom on izaziva deformaciju tla koja na njega djeluje reaktivnim optereenjem, te i ovdje
mora biti ispunjen uslov da ukupno aktivno optereenje bude jednako reaktivnom. Obzirom da
predstavljaju nerazdvojivu cjelinu koja se zajedniki deformie, pri projektovanju neophodno je
posmatrati uzajamni odnos tla i konstrukcije objekta kako bi se dolo do najpovoljnijeg i
najekonominijeg rjeenja itave konstrukcije.|1|
Duboki temelji se primjenjuju kada na tlo treba prenijeti velike horizontalne sile i momente
savijanja ili ako su otporni slojevi tla male deformabilnosti nalaze na velikoj dubini. Njihova
specifinost je u tome to se optereenje na tlo prenosi i preko kontaktne povrine i preko bonih
strana temelja. Za izradu dubokih temelja uglavnom se koristi nearmirani beton. |1|
U tekim geoloko-morfolokim uslovima, u kojima se nosivo tlo stjenovita geoloka osnova
nalazi na veim dubinama od cca 6,0 m, upotrebljava se duboko temeljenje. U savremenoj praksi za
temeljenje mostova i ininjerskih konstrukcija najvie se primjenjuju bueni ipovi i bunari sa kojima se
doseu dubine i do 40 m. |2|
Temeljenje na buenim ipovima je najraireniji nain dubokog temeljenja. Mogunost
efikasnog ukljuivanja u nosive sisteme konstrukcija i geomorfolokim osobinama temeljnoga tla su
osobine koje se koriste pri izgradnji mostova i ininjerskih konstrukcija. Brza i pouzdana izvedba, koju
omoguava savremena mehanizacija, ukljuuje temeljenje na buenim ipovima u tehnologije koje
zadovoljavaju zahtjevima ekonomine gradnje. Isto tako ovo temeljenje omoguava visoke standarde
u zatiti radnika na izvoenju ima male uticaje na okolinu radi ega se moe uvrstiti u grupu koja
zadovoljava ekoloke zahtjeve. |2|
Fundiranje na ipovima primjenjuje se ako je tlo ispod temelja male otpornosti do znatne
dubine. Takva su pjeskovita tla u rastresitom stanju, glinovita i prainasta tla nepovoljne konzistencije,
a isto tako i vee naslage nasutog tla. |1|
ipovi ispod temelja omoguavaju da se optereenje od objekta prenese na otpornije i manje
deformabilno tlo koje se nalazi na veoj dubini. Primjena ovog naina fundiranja zahtijeva primjenu
specijalne opreme, to umnogome poskupljuje izvoenje radova pa je iz tog razloga neophodno
ekonomski opravdati izvoenje ovakve konstrukcije. |1|
Sam ip predstavlja takvu temeljnu konstrukciju koja optereenje od objekta na tlo prenosi
trenjem izmeu ipa i tla ali i pritiskom na tlo vrha ipa. ip je takva konstrukcija kod koga je duina
3

znatno vea od dimenzija poprenog presjeka, razlikujemo vrh ipa koji se nalazi na njegovom donjem
kraju i glavu ipa koja se nalazi na suprotnoj strani. |1|

Slika 1. ematski prikaz ipa |3|

Slika 2. Vrste ipova |3|

Sila od konstrukcije objekta prenosi se na jedan ili vie ipova putem armiranobetonskog
veznog elementa koji se naziva ''jastuk''. Jastuk ima ulogu da prenese silu sa konstrukcije objekta na
ip, ali i da povee ipove ukoliko ih je vie kako bi zajedniki primili optereenje od objekta. |1|
Na slici 2. prikazane su sljedee vrste ipova (a)-drveni, (b)-elini, (c)-armiranobetonski 1, (d)nearmirani i (e)-armiranobetonski 2.
2. MATERIJALI I METODE ISTRAIVANJA
2.1.

Materijali

Za izradu ipova, kao to je ve i spomenuto koriste se razliite vrste materijala.

Drveni ipovi
Drveni ipovi najee se izvode od bora, smreke i jelovog drveta,ije su duine do 20 m, neto
ree se koriste tvrda drva poput hrasta ili bukve a njihove duine su do 15 m. Vrh ipa ojaava se
''kapom'' od elinog lima radi lakeg probijanja u tlo i spreavanja da se zailjeni dio ipa istupi pri
prodiranju u tlo. Glava ipa se ojaava prstenovima od elinih traka kako bi se zatitila od udara
maljem pri pobijanju. |1|
Ovi ipovi se izvode pobijanjem pomou malja i makare. Makara je ureaj koji ip pridrava u
eljenom poloaju dok se pobijanje vri podizanjem i putanjem malja na glavu ipa.
Mana ovih ipova je to je drvo podlono truljenju, jedino ukoliko se moe omoguiti da ovi ipovi
budu konstantno potopljeni pod vodom mogu se koristiti kao dugotrajnija rjeenja u suprotnom
koriste se samo kod privremenih objekata, najee se koriste na umskim terenima. |1|

4

Slika 3. Drveni ip |3|

Slika 4.
4 Pobijanje ipa |3|

elini ipovi
elini ipovi izvode se razliitih poprenih presjeka, duina im je obino do 35 m. Vrh ipa se
izvodi sa zakoenjem kako bi se omoguilo njegovo lake pobijanje u tlo, pri emu se pobijanje vri
pomou malja i makare kao i kod drvenih ipova. Uglavnom se primjenjuju kod privremenih objekata
gdje treba da preuzmu silu do 900 kN. Mana ovih ipova je to su izrazito podloni
podlo koroziji i to im je
cijena neto vea u odnosu na druge vrste ipova. |1|

Slika 5. elini ip |3|

ipovi od armiranog i nearmiranog betona
ipovi koji se izvode od armiranog ili nearmiranog betona najei su u praksi, mogu biti
izvedeni na licu mjesta ili prefabrikovani.
Prefabrikovani ipovi redovno su armirani, duina im se kree do 20 m a najee su
kvadratnog poprenog presjeka, iz razloga to je povrina omotaa kvadratnog presjeka vea od
povrine krunog presjeka. |1|

Slika 6. Prikaz armaturnog koa ipa |2|

5

Slika 7. Armiranobetonski ipovi kvadratnog presjeka |4|

Vilice kod ovih ipova izvode se spiralno, stim da su proguene na vrhu i u glavi ipa zbog
poveanih optereenja koja dijeluju na ove dijelove ipa. Sam vrh ipa ojaan je elinom papuom da
ne bi dolo do oteenja vrha ipa. Ovako prefabrikovani ipovi proraunavaju se za dvije faze:
za prijem aksijalne sile od objekta (faza eksploatacije),
za prijem momenata
omenata savijanja pri vaenju ipa iz kalupa, pri njegovom transportu i
manipulisanju. |1|
Pored klasinih prefabrikovanih ipova imamo jo i tzv. utisnute ipove koji se izrauju u obliku
prefabrikovanih manjih elemenata duine do 50 cm i irine obino 50 cm.

Slika 8. Izgled utisnutog ipa (bokocrt i aksonometrijski prikaz)

Ovakvi elementi se sukcesivno utiskuju u tlo jedan po jedan pomou hidraulike prese sve dok
se ne postigne eljena sila u ipu. Elementi se rade u istim kalupima pri emu sa donje strane imaju
6

ispupenje a sa gornje udubljenje to omoguuje bolje centrisanje ovih elemenata i njihovu bolju
meusobnu vezu. Ova vrsta ipova najee se upotrebljava kod rekonstrukcije objekata, odnosno
kada doe do neeljenih slijeganja objekta koja mogu naruiti i samu stabilnost objekta ali i u
sluajevima kada elimo izvriti nadogradnju objekta pa moramo poveati nosivost temelja.

Slika 9. ematski prikaz ugradnje utisnutih ipova

2.2.

Metode

ipovi se izvode na taj nain to se uz temelj otkopa lic irine ne vee od 1,50 m, presa se
jednom stranom osloni na postojei temelj a drugom utiskuje elemenat u tlo, kada se postigne eljena
sila u ipu lic se zatrpa i prelazi se na novo mjesto. Po zavretku radova ipovi se povezuju armirano
betonskim serklaom. Prilikom izvoenja ove vrste ipova potrebno je obratiti panju na pritisak u
hidraulikoj pumpi kako ne bi dollo do prekoraenja dozvoljenog pritiska to bi dovelo do izdizanja
temelja i zida i dovelo do njihovog oteenja. Ova vrsta ipova u praksi je poznata pod nazivom '' Mega
'' ipovi.
ipovi koji se izrauju na samom terenu mogu biti armirani ili nearmirani a po nainu izvoenja
mogu biti izvedeni postupkom pobijanja u tlo elinih cijevi ili postupkom buenja.
Meu ipovima koji se izvode postupkom pobijanja elinih cijevi u tlo moemo izdvojii
Raymont ipove, Frenki ipove i Ekspres ipove. Sam postupak izvoenja ovih ipova je veoma slian,
vri se pobijanje eline cijevi u tlo pomou malja dok makara slui samo da odri pravilan poloaj
cijevi.

7

Slika 10. Postupak ugradnje pobijenih ipova

Nakon to se postigne eljena dubina ipa vri se izvlaenje cijevi uz istovremeno betoniranje i
sabijanje betona maljem. Na ovaj nain u tlu se formira nepravilno tijelo ipa. Ukoliko je to potrebno
prije poetka betoniranja u elinu cijev se moe ubaciti gotov ko armature, ipovi se obino armiraju
konstruktivno sa 614 i spiralnim vilicama 6/10 cm pri emu su pri vrhu i glavi ipa vilice proguene
na duini od oko 100 cm.
Reymont ipovi predstavljaju najstariji nain izvoenja ipova ove vrste, njihova maksimalna
duina iznosi 11,5 m a oblik im je takav da se suavaju od glave ipa ka vrhu.
Frenki ipovi su najei oblik koji se susree u praksi, najvea postignuta duina ovih ipova je
25 m dok se najee izvode u duinama od 8 12 m. eline cijevi koje se pobijaju u tlo su prenika od
300 600 mm. Prednost ovih ipova je i u tome to se mogu izraivati i pod uglom do 25. Jedina
mana ovih ipova koja se pokazala u praksi je u tome to se puno slijeu.
Ekspres ipovi su veoma slini Frenki ipovima jedina razlika je u epu koji se nalazi na vrhu
cijevi koja se pobija. Mana ove grupe ipova je u tome to se pri pobijanju cijevi maljem stvaraju velike
vibracije u tlu pa nije preporuljivo izvoditi ove ipove u blizini postojeih objekata koji nisu otporni na
horizontalne uticaje, naruito ako se radi o zidanim konstrukcijama koje nisu adekvatno izvedene u
pogledu seizmikih uticaja koje nalau propisi.
Meu ove ipove moemo svrstati i ipove od ljunka koji se izvode na potpuno isti nain samo
to se umjesto betona u tlo nabija ljunak. Ova vrsta ipova se primjenjuje kako bi se poboljale
karakteristike pjeskovitih i prainastih tala, ali i kao drenae u glinovitom tlu kako bi poboljali
konzistenciju tla.
Od ipova koji se izrauju buenjem moemo izdvojiti Benoto ipove. Postupci buenja rupe u
tlu za ipove mogu biti razliiti, meutim principjelno se sastoje iz:
odravanja zidova buotine od uruavanja
kopanje materijala tla
izvlaenja nabuenog materijala iz buotine
Sam postupak betoniranja kod buenih ipova je isti kao i kod ipova izvedenih utiskivanjem.
8

Slika 11. Postupak ugradnje bueni ipova

Pri izradi ove vrste ipova uz istovremeno buenje i izvlaenje materijala vri se ubacivanje
eline cijevi koja se okree lijevo desno a slui da sprijei uruavanje zidova buotine.
Kod Benoto ipova prenici se kreu od 80 120 cm, pri emu se pri izradi mora ui u dobro
nosivi sloj za 1,5d, gdje je d prenik ipa, a betoniranje se vri kroz lijevak kako ne bi dolo do
segregacije betona. Najee se koriste za izradu dijafragmi u obliku pilota izradom niza ipova jedan
do drugog.
U ovu grupu ipova moemo svrstati i posebne ipove koji se izrauju od elinih punih i upljih
cijevi koje na vrhu imaju svrdlo. Prenici svrdla pri vrhu ipa mogu biti i do 1,0 m pa ovi ipovi mogu
primiti velike sile.
2.3.

Poloaj i greke kod ipova

Sam poloaj ipova najvie zavisi od konstrukcije objekta koja se nalazi iznad temelja. Osnovni
princip kod odabira poloaja ipova je da se optereenja sa temelja to ravnomjernije prenese na
ipova i tei se da ipovi ni u kom sluaju ne budu ekscentrino optereeni. ipovi se obino postavljaju
u grupe koje su meusobno povezane jastukom, ako se radi o temelju stuba. Veza ipa sa jastukom
najvie zavisi od vrste ipa, na sledeim slikama dati su neki od primjera veze ipa sa naglavnom
konstrukcijom i temeljom:

DRVENI IP OPTERECEN NA PRITISAK

BETONSKI IP OPTERECEN NA PRITISAK

min.NVP

9

ARMIRANOBETONSKI IP OPTERECEN
NA PRITISAK

ARMIRANOBETONSKI IP OPTERECEN
NA ZATEZANJE

30-40 cm

Slika 12.
12 Veza ipova sa naglavnom konstrukcijom
Ispravno funkcionisanje ipa, odnosno pravilno prenoenje optereenja na dublje slojeve bolje
nosivog tla umnogome e zavisiti od veze ipa sa naglavnom konstrukcijom.
Sam oblik naglavne konstrukcije (jastuka) zavisiti e od broja ipova i njihovog rasporeda. Pri
odabiru rasporeda ipova mora se imati u vidu konstrukcija objekta koja se nalazi iznad temelja jer e
od nje najvie i zavisitii raspored ipova.

Slika 13. Nain postavljanja ipova u grapama

10

ipovi rijetko postavljati direktno ispod stubova ve se vri njihovo smicanje ali tako da prenos
optereenja iz stuba na ipove opet bude ravnomjeran i isti u svakom ipu, a ukoliko se radi o
temeljnim trakama na koje su oslonjeni zidovi ili temeljnoj ploi poloaj ipova ne smije biti direktno
ispod samog zida.

Slika 14. Poloaj i raspored ipova u osnovi

Oblik naglavne konstrukcije (jastuka) umnogome e zavisiti od samog oblika temeljne
konstrukcije i konstrukcije objekta iznad temelja, odnosno od mogueg rasporeda ipova. Naglavna
konstrukcija proraunava se na momente savijanja i da preuzme glavne napone zatezanja. Ukoliko se
ipovima moraju prenijeti vei momenti savijanja ili vee horizontalne sile koje nije mogue preuzeti
samo vertikalnim ipovima izvode se kosi ipovi. Kosi ipovi se uglavnom izvode u kombinaciji
kombi
sa
vertikalnim ipovima.

Slika 15. Prenos optereenja na naglavnu konstrukciju ipa

11

Pri proraunu ovako izvedenih ipova zbog nejasne preraspodjele optereenja obino se uzima
predpostavka da kosi ipovi preuzimaju itavu h
horizontalnu
orizontalnu komponentu optereenja a vertikalni
primaju samo vertikalno optereenje, to nije u potpunosti tano ali pojednostavljuje proraun.

Slika 16. Tok pritisnutih i zateuih dijelova u naglavnoj konstrukciji ipa

Greke koje se javljaju pri izradi ipova mogu biti razliite i imati veliki uticaj na konstrukciju
tokom eksploatacije. Greke koje se javljaju prilikom izvoenja prefabrikovanih ipova obino su
vezane za oteenje gotovih ipova pri njihovom transportu i skladitenju, tako da je prije ugradnje
neophodno pregledati sve ipove i odstraniti one koji su oteeni. Ova vrsta ipova moe se otetiti i
prilikom pobijanja ako se upotrijebi malj vee teine od dozvoljene, ako malj ekscentrino udara po
glavi ipa ili pak ako se puta sa vee visine nego to je propisano, sve navedeno moe dovesti do
pucanja glave ili pak vrha ipa.
Pogreke koje se javljaju pri ugradnji moraju se odmah i otkloniti kako ne bi dovele do
naknadnog slijeganja ipova. Greke koje se javljaju pri izvoenju ipova na licu mjesta jo su vee i
opasnije. Najee do greaka dolazi kada se cijev koja slui kao obloga zidovima buotine izvlai
prebrzo pri betoniranju ipa. Ovo ima za poslijedicu da dolazi do prekida kontinuiteta tijela ipa,
ipa
odnosno betona gdje je dio ipa ispunjen materijalom koji ssee uruio od zidova buotine, to moe
dovesti do znatnih slijeganja. Takoe je neophodno izvriti dobro nabijanje betona pri betoniranju jer
se jedino na taj nain moe osigurati potrebna nosivos
nosivost ipa. Da bi se ove greke izbjegle neophodno
se pridravati sledeih uputstava pri izvoenju:
oblona cijev ne smije biti deformisana i prije upotrebe ove cijevi moraju se dobro
oistiti,
beton mora biti dobre plastinosti sa slijeganjem konusa od 12 cm, te mora sadravati
aditive za usporavanje vezivanja betona,
betona
svaku betonsku mjeavinu koja ne ispunjava navedene uslove treba odbaciti
odbaciti,
12

oblone cijevi se moraju izvlaiti najmanje 2 sata nakon mjeanja betona.

betona

Slika 17. Primarna armature na zatezanje u uobianjenim naglavnicama

Slika 18. Izvlaenje oplate ipa iz sredine zasiene podzemnom vodom

3. PRORAUN NOSIVOSTI IPOVA I REZULTATI
Kada se nosivo tlo nalazi na veoj dubini, tako da je fundiranje u povrinskom sloju tla
nemogue ili neracionalno u pogledu dimenzija temelja pribjegava se prenoenju optereenja preko
ipova. ipovi mogu biti lebdei ili oslonjeni koji se jo zovu i stojei ipovi.

Slika 19. Oslonjeni ipovi; (a)

a) nosivo tlo na manjoj udaljenosti, (b) nosivo tlo na veoj udaljenosti
13

Oslonjeni ipovi primjenjuju se kada se ispod povrinskog sloja male nosivosti i srazmjerno
male debljine nalazi nosivi sloj, na koji se ip moe osloniti. U tom sluaju optereenje od temelja
prenosi se na nosivo tlo. Da bi ip mogao da ispuni u potpunosti svoju funkciju on mora zai u dobro
nosivo tlo najmanje 3,0 m ukoliko se radi o sloju dobro zbijenog pijeska i ljunka, ukoliko se radi o
vrstom nosivom sloju ova dubina moe biti i manja a ako je u pitanju vrsta stijena dovoljno je da se
ip samo osloni na nju.

Slika 20. Lebdei ipovi

Lebdei ipovi primjenjuju se u sluajevim kada je debljina slabo nosivog sloja velika pa ipovi
ne mogu doi do bolje nosivog sloja. U ovom sluaju optereenje od objekta ip prenosi trenjem
izmeu omota ipa i okolnog tla koje stvara pritisak na omot ipa.
U stvarnosti ipovi optereenje prenose trenjem omotaa i preko vrha ipa, samo to u prvom
sluaju vei dio optereenja se prenosi vrhom a u drugom trenjem omotaa. Prema tome ukupna
nosivost ipa biti e jednaka:
Q = Ro + Rv
gdje je:
R0 - otpor omotaa ipa,
Rv - otpor vrha ipa.

3.1.

Odreivanje nosivosti pojedinanog ipa

Nosivost pojedinanog ipa moe se odrediti na vie naina i to:

Raunskim, statikim obrascima,
dinamikim obrascima na osnovu pobijanja,
opitom statike penetracije,
probnim optereenjem ipa.
3.1.1. Odreivanje nosivosti ipa raunskim statikim obrascima
Ovaj nain odreivanja nosivosti ipa zasniva se na uslovima ravnotee izmeu graninog
optereenja ipa i nosivosti tla, izraenoj elementima otpora kohezije i trenja tla, u koje se ip pobija ili
14

uvre. Postoji vie metoda odreivanja nosivosti ipa raunskim statikim obrascima od kojih su
najpoznatije metode Terzaghi-a, Mayerhof-ova i Brinch Hansen-a.
a)

Metoda Terzaghi-a

Po ovoj metodi, ako centrino optereenje P ipa dostigne graninu nosivost tla, pojavljuju se u
tlu klizne povrine, po kojima tlo ispod vrha ipa tei da se istisne navie prema povrini terena. Ovoj
sili istiskivanja suprostavlja se teina D gornjih slojeva iznad nivoa vrha ipa do povrine terena i otpor
omota noseeg tla. Nosivost ipa odreuje se po obrascu:
N = q f Aq + f s A p

gdje je:
qf - granino optereenje tla u nivou vrha ipa,
Aq - povrina presjeka ipa u nivou vrha ipa,
fs - specifini otpor adhezije i trenja omotaa ipa u noseem sloju,
Ap - povrina omotaa ipa u noseem sloju.

Slika 21. Proraun graninog optereenja ipa

Granino optereenje ipa pravougaonog presjeka irina B, pobijenog na dubinu D po ovoj
metodi je:
q f = c N c + D N q + 0,5 B N

gdje je:
c - kohezija tla u nivou vrha ipa,
- zapreminska teina tla u koje je ip pobijen,
15

Nc , Nq , N - faktori nosivosti tla u nivou vrha ipa, zavisni od ugla unutranjeg trenja , a
dobijaju se iz dijagrama na slici, a obzirom na predpostavku o kliznoj povri,
Fs - specifini otpor adhezije i trenja omotaa ipa zavistan je od vrste tla i konzistencije
pojedinih slojeva u koje se ip pobija.
Tabela 1. Specifini otpor adhezije
Vrsta tla

Fs (kN/m2)

Mekana glina i praina

10 30

Tvrda glina

40 100

Pjeskovita glina

21 50

Zbijeni pijesak

35 70

Zbijeni ljunak

50 - 100

Za odreivanje dozvoljenog optereenja ipa, po naim propisima, proraun se vri sa

dozvoljenim mobilisanim uglom unutranjeg trenja tla m i dozvoljenom kohezijom cm, koji se dobiju
primjenom parcijalnih koeficijenata sigurnosti po obrascima:

tg m =

tg
;
F

cm =

c
Fc

gdje su:
i c - ugao unutranjeg trenja odnosno kohezija, odreeni metodama geomehanikog
ispitivanja;
F - faktor sigurnosti za ugao unutranjeg trenja tla, usvaja od 1,2 1,8;
Fc - faktor sigurnosti za koheziju, usvaja se od 2,0 3,0 .
Dozvoljeno optereenje po Terzaghi-ju je:

N = (c m N c + D N q + 0,5 B N ) Aq + O f s l
gdje su:
O - obim, za kvadratni presjek O=4B;
l - duina ipa u nosivom tlu specifinog otpora fs.
Nedostatak ove metode je predpostavka, da se klizne povrine, koje se pri graninom optereenju
pojavljuju pri vrhu ipa, zavravaju na horizontalnoj ravni u nivou vrha ipa. Modelska ispitivanja i opiti
statike penetracije '' in situ '' pokazali su da je nosivost ipova vea nego to se dobije po ovoj metodi.
Na osnovu izvrenih ispitivanja usvojena je predpostavka da se klizne povrine produe navie i skrenu
prema ipu ( slika 5.3.b ).

16

Slika 22.
22 Dijagram za odreivanje faktora nosivosti
Ostale metode nee biti obraivane u ovom radu.
3.2.

Odreivanje nosivosti ipa u grupi

Optereenje objekta prenosi se na tlo preko vie ipova, koji obrazuju grupu ipova. Opitima je
utvreno, da nsivost ipa u grupi nije jednaka nosivosti pojedinanog ipa, ve da u mnogim
sluajevima ona moe biti manja, to zavisi od rastojanja izmeu ipova.
ipova. Meutim, ova razlika u
nosivosti moe postojati samo kod lebdeih ipova, dok kod stojeih ona praktino ne postoji.
Kod stojeih ipova optereenje ipova prenosi se na vrsto tlo kao to je stijena, ljunak

i pjesak na
veoj dubini.

Slika 23.. Prenos optereenja po dubini u sloju ljunka

Uticaj gustine stojeih ipova je gotovo neznatan, jer superpozicija pritisaka ispod ipova nema
veeg znaaja, poto je nosivost sloja na kome se ip fundira velika i moe prenijeti superioran
superio
pritisak.
Prema tome, kod stojeih ipova, na vrstoj osnovi nosivost grupe ipova jednaka je zbiru nosivosti
pojedinanih ipova. Slijeganje grupe ipova u ovom sluaju jednako je slijeganju pojedinanog ipa,
pod predpostavkom da je slijeganje nosivo
nosivog
g sloja neznatno pod dejstvom optereenja grupe ipova.
17

Radi toga potrebno je da nosivi sloj ima dovoljnu debljinu da moe izdrati optereenje cijele grupe
ipova to je potrebno ispitati sondiranjem.
Kod lebdeih ipova optereenje ipova prenosi se du cijelog omotaa na okolno tlo.
Ako su ipovi gusto pobijeni, njihove izobare se presjecaju, nastaje superpozicija pritiska, uslijed
ega je tlo male nosivosti vie napregnuto nego u sluaju pojedinanog ipa. Zbog toga moe doi do
znatnih slijeganja i deformacija objekta.

Slika 24. Prenos optereenja kod lebdeih ipova

vedska ispitivanja nosivosti lebdeih ipova duine L= 15 m, prenika 15 30 cm i to pojedinanih i
u grupama na odstojanju 0,70 i 1,20 m, pokazala su, da je uticaj gustine pobijenih ipova vrlo znatan.
Dobijeni rezultati su sledei:
rastojanje izmeu ipova a= 0,70 m .............................................
rastojanje izmeu ipova a= 1,20 m .............................................
pojedinani ip............................................................................

nosivost ipa je 120 kN

nosivost ipa je 185 kN
nosivost ipa je 192 kN

Kod rastojanja a= L/10, praktino prestaje uticaj superpozicije pritisaka na nosivost lebdeih
ipova, dok se jo uvijek moe oekivati neto vee slijeganje grupe ipova od pojedinanog.
Za odreivanje smanjenja nosivosti pojedinanog ipa u grupi ipova postoji vie metoda, od kojih
moemo izdvojiti '' metodu Los Angeles ''. Po ovoj metodi uvodi se koeficijent efikasnosti f
d
1
f =1
m (n 1) + n (m 1) + 2 (m 1) (n 1)
a mn

18

gdje su:
d - prenik ipa,
a - rastojanje izmeu ipova u istom redu,
n - broj ipova u svakom redu,
m - broj redova.
Terzaghi-jeva ispitivanja u cilju utvrivanja cjelishodnosti fundiranja na lebdeim ipovima
pokazala su sledee rezultate. Kod irokih temelja, prenoenje pritisaka u dubinu tla je skoro isto kod
fundiranja na ipovima duine 6,0 m kao i kod ravnog fundiranja bez ipova.

Slika 25. Prenoenje pritiska tla (a)iroki temelji, (b) uski temelji
Kod uskih temelja prenoenje optereenja ipova iste duine povoljnije je nego kod povrinskog
fundiranja, jer se ipovima optereenje prenosi na dojnje slojeve vee zbijenosti i nosivosti ( slika
5.19.b ). Iz ovih opita izveden je zakljuak, da fundiranje
na lebdeim ipovima moe biti racionalno samo ako je duina ipova L vea od irine temeljne
stope b. Prenoenje optereenja na dublje slojeve je tada povoljnije i slijeganje je manje kod fundiranja
na ipovima, pod uslovom da duina ipova ne bude suvie velika. Ukoliko je odnos L/b>1, utoliko je
prenoenje optereenja ipovima na veu dubinu, a slijeganje manje.
Probno optereenje grupe ipova je obiman posao, koji zahtijeva materijalna sredstva i utroak
vremena. Zbog toga se redovno primjenjuje probno optereenje pojedinanog ipa, na osnovu kojeg
se utvruje nosivost grupe ipova. Ako je tlo neravnomjernog sastava, vri se probno optereenje dva
ipa, te se usvaja dobijena nosivost izmeu njih.
U rastresitom nevezanom tlu vee debljine sloja, pobijanjem grupe ipova vri se zgunjavanje tla i
poveava njegova zbijenost. U takvom sluaju nosivost ipa u grupi je vea nego pojedinanog.
Meutim, sa poveanjem nosivosti ipa uslijed zgunjavanja tla moe se raunati samo onda, ako je
postignuta trajna zbijenost tla, jer se moe desiti da se pri pobijanju ipova tlo izdie, i tada je bolje ne
19

raunati sa poveanjem nosivosti. Tlo koje se izdie pri pobijanju ipova kasnije se slijee kao nasuto
tlo i moe, ak, da se odvoji od donje povrine temeljne stope.
U izvjesnim sluajevima pobija se grupa ipova samo radi zgunjavanja tla. U tim sluajevima,
ipovi ne slue za prenoenje optereenja temeljne konstrukcije na nie slojeve, ve samo za
poboljanje fizikih i mehanikih osobina tla, tako da cijelo optereenje temelja prima poboljano tlo.
3.3.

Primjer prorauna ipa [3]

Za dobijene rezultate, odrediti nosivost Frenki

ipa.
D f = 3,0 m

ipa = 50 cm
f = 1,50 m
o 2 = 0,12 MPa

h1 = 8,00 m, 1 = 18,00 kN m 3 , t1 = 0,02 MPa

h2 = 4,00 m, 2 = 19,50 kN m 3 , t 2 = 0,03 MPa

Prvo se odredi vrijednost g:

g = 19,50 4,00 + 18,00 (8,00 + 3,00 2,00) = 240,0 kN
Doputeni napon na koti vrha ipa iznosi:
V = 0,12 + 1,50 240,0 10 3 = 0,48 MPa
Tako da je nosivost vrha ipa:

0,50 2
0,48 = 0,188 MN ,
SV = 2 3,14
4

A obim ipa je:

O = 0,50 3,14 = 1,57 m
Nosivost ipa po omotau je:
S o = 1,2 (1,57 8,0 0,02 + 1,57 4,00 0,03) = 0,528 MN
Ukupna nosivost ipa je:
S = SV + S o = 0,188 + 0,528 = 0,716 MN

20

4. ZAKLJUAK
U okviru analize isplativosti izvoenja pojedinih graevinskih objekata esto se rade kalkulacije o
izvoenju temeljenja na ipovima. Potreba za dubokim temeljenjem naroito je izraena na
movarnim podrujima, i podrujima gdje vladaju izrazito loi geomorfoloki uslovi. Takvo podruje je
i podruje Tuzle. Vrlo esto smo dovodeni u situaciju da moramo izvriti ekonomsku analizu
isplativosti izvoenja temeljne konstrukcije, a samim tim i izvriti pravilan odabir konstrukcije sa
konstrukterske strane. Uzimajui u obzir sve aspekte kod dubokog fundiranja, ali uporeujui cijenu
kotanja temeljenja na ipovima i neku drugu vrstu temeljenja (obino je to zamjena tla ispod plitkih
temelja), moe lako doi do zakljuka da smo vrlo esto skloni izbjegavanju temeljenja na ipovima
pod izgovorom ekonomske neisplativosti. Ovakvi postupci esto nisu opravdani, i stoga se temeljenje
na ipovima izbjegava. U prolom stoljeu viestruko (barem na naem podruju) je koriteno
temljenje na ipovima i kao dokaz ispravnosti moe posluiti da su svi ti objekti i dan danas u
eksploataciji.
ipovi, kao oblik dubokog fundiranja, predstavljaju znaajan pomak u pogledu stabilnosti i
trajnosti objekata jo od davnih vremena pa na ovamo. Sa promjenom tehnologije graenja i
uvoenjem novih maina u rad, izrada ipova je unaprijeena i ubrzana, to doprinosi broj dinamici
izvoenja radova.
Prikazani naini fundiranja sa ipovima daju jasniju sliku o rjeavanju problema temeljenja, ali
uvode osnovne parametre koje treba uzeti u proraunu. Osnova za taan i kvalitetan proraun ipa
jesu geoloke i geomehanike podloge. Bez tanih graninih uslova ne mogu se pravilno projektovati
ipovi, a samim tim dolazi do velike razlike u kotanj izmeu ipova i nekog drugog oblika temelja. Na
kraju, tu je i kratki primjer prorauna jednog Frenki ipa.
Preostaje na u daljnim ekspertizama i radovima da analiziraju uticaje koji se javljaju usljed
neadekvatnih graninih uslova (tj. kod nedovoljnog broja buotina, nedovoljnog broja geolokih
profila, i sl.), ali i uticaje graninih stanja trajnosti na ipove.

21

5. LITERATURA

[1.] Ibrahimbegovi A. ; diplomski rad; Univerzitet u Tuzli RGGF Graevinski odsjek

predmet Temeljenje, 2007. ; 585-591;
[2.] Fakultet Graevinarstva i geodezije u Ljubljani; Smjernice za projektovanje, graenje,
odravanje i nadzor nad putevima Knjiga 1: Projektovanje Dio 3: Projektovanje
konstrukcija na putevima; Direkcija cesta Federacije BiH, Sarajevo, 2005.; 5-43;
[3.] Glii M. ; Fundiranje Arhitektonskih objekata betonske konstrukcije prvo poglavlje;
Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2004.; 15-73;
[4.] Day W. Robert. ; Foundation Engineering Handbook ; McGraww - Hill books; 2004;
[5.] Selimovi M. ; Mehanika tla i temeljenje dio II Temeljenje; Univerzitet Demal
Bijedi Graevinski fakultet u Mostaru; Mostar; 2000;
[6.] Nonveiller E. ; Mehanika tla i temeljenje graevina; kolska knjiga Zagreb;1979;
[7.] Thasnanipan N., Maung A. W. and Tanseng P.; Problems of Pile Foundations
Building; The sixth international conference on problems of pile foundations building;
Russia; September 14-18, 1998;
[8.] Verruijt A.; Soil Mehanics; Delf University of Technology; 2001, 2006.

22