Demokratska kontrola vojske i policije u SR Jugoslaviji Miroslav Hadi

vojske i policije
Kontrola se sastoji od pet povezanih elemenata:
(1)Vrilac kontrole, (2) kontrolisani subjekt, (3) predmet kontrole, (4) kontrolna ovlatenja,
(5) cilj kontrole
Kontrola obuhvata tri faze:
(1) uporeivanje predvienog i ostvarenog
(2) ocjena
(3) odgovarajua intervencija
Odnos nadzora i kontrole
Nadzor predstavlja iri pojam, odnosno kontrola je sastavni dio nadzora.Razlikujemo tri vrste
kontrole:
(1) tehnika kontrola
(2) politika kontrola
(3) pravna kontrola
-Pravna kontrola je ona kontrola uprave koja je predviena i regulisana pravnim normama i
kod koje kontrolor ima pravna ovlatenja prema kontrolisanom subjektu u pogledu predmeta
kontrole. -Osnovne naznake o vojsci i policiji:
(1) pojaana subordinacija
(2) impozantna brojnost sastava
(3) materijalno-tehnika opremljenost
(4) standardna hitnost postupanja
(5) upotreba prinude (sile)
(6) diskrecioni prerogativi

-Negativne pojave u vojsci i policiji u sluaju nekontrolisanja njihova rada: (1) pojedinci (i
grupe) se mogu nai na udaru njihovih mjera; (2) problem ideoloke obojenosti (djela) vrha
vojske (takoer i policije)
-Postoje dvije vrste pravne kontrole uprave (takoer i vojske i policije): (1) unutranja pravna
kontrola uprave, (2) spoljna pravna kontrola uprave. Unutranja pravna kontrola uprave, u
pogledu vojske i policije predstavlja necivilnu, strogu unutranju upravnu kontrolu. Spoljna
pravna kontrola uprave se grana u etiri glavna institucionalizovana sektora, a to su:
(1) parlamentarna kontrola (komisije, odbori),
(2) vladina kontrola,
(3) sudska kontrola (redovno, specijalno i ustavno sudstvo),
(4a) specijalni oblici spoljne pravne kontrole uprave (ombudsman),
(4b) javno mnijenje.
-Svrha i znaaj civilne kontrole vojske i policije se oituje u slijedeim takama:(1) ostvarenje
javnih interesa u okvirima pravnog poretka,(2) zatita graana od protivpravnih akcija organa
uprave (u ovom sluaju vojske i policije), (3) naglaena javnost, objektivnost i nepristrasnost,
(4) pojaana zatita zakonitosti

-Tomieva razmatranja:
Upravno-slubenika profesija... podrazumeva odreene moralne standarde rada... strunost,
profesionalnost, depolitizovanost, odgovornost, potenje i ast.

Manjak pretpostavki za demokratsku kontrolu Vojske Jugoslavije Hadi, Miroslav

Izuzetost Vojske Jugoslavije od demokratske civilne kontrole direktan je proizvod naina
utemeljenja i funkcionisanja SR Jugoslavije. Dublji korijeni predstavljaju, civilno-vojno
naslijee jugoslovenskog drutva. Ratna zloupotreba JNA, olakana je decenijskom
izuzetou od civilne demokratske kontrole.

Sistemska izuzetost JNA

Pozicija i djelokrug JNA odreen ustavom SFRJ.
(1) Ustavnim zakonom iz 1953. godine: JNA... titi drutveni i politiki poredak
(2) Ustav SFRJ iz 1963. godine: JNA titi... socijalistiko drutveno i politiko ureenje
(3) Ustav iz 1971:imenovane oruane snage SFRJ, JNA i TO, a zadatak im se sastoji u tome
da brane ustavni poredak.
Mane u definiranju zadataka JNA: (1) nepotpune definicije zatienih sadraja i elemenata
ustavnog poretka (2) naini ugroavanja ustavnog poretka (3) mogunost proizvoljne
upotrebe vojske u unutranjim sukobima.
Institucije polit-komesara i oficira bezbjednosti.Partijski vrh je preko ovih slubi imao punu
politiku kontrolu nad JNA.Dvojna priroda JNA
(1) podsistem koji funkcionie na partijskim principima
(2) relativno nezavisan sistem koji funkcionie po internim i profesionalnim principima.
Iz toga proizilazi, da je monopol JNA (pored vanjske odbrane) bio proiren i na unutranju
odbranu partijskih vrijednosti i ciljeva. Mo JNA dodatno je rasla militarizacijom drutva koja
je poduzeta preko koncepcije ONO i DSZ. Partija je bila instalirana u centar sistema.
(1) Komitet za ONO i DSZ kontrolisao civilne subjekte odbrane
(2) Organizacija SKJ u JNA kontrolisao armijske subjekte odbrane
Sistemska indoktrinacija pripadnika JNA-Sindrom suvorov-Hiperprodukcija visokog
oficirskog kadra-Negativna selekcija i karijerizam-Pseudointelektualizam
Status Vojske Jugoslavije
Miloevi preuzeo cjelokupan instrumentarij i prateu infrastrukturu za reprodukciju line
moi. (1) Potinio je vojni vrh vojske i policije. Mo Miloevia je dodatno proizilazila iz
praznina Ustava SR Jugoslavije (kolidirajui odredbe o odbrani i vojsci).
Viestruka kontrola oruanih snaga u demokratijama: sluaj Holandije Born, Hans

Prema Bornu demokratska kontrola predstavlja irok pojam, odnosno obuhvata slijedee
elemente: (1) civilna premo, (2) parlamentarna kontrola

(3) legalan ustavni okvir, (4)

transparentnost odbrambene i sigurnosne politike, (5) profesionalan oficirski kadar (6) podjela
rada (vojno, politiko rukovodstvo), (7) civilno drutvo, (8) nevladine institucije iz domene
odbrane i sigurnosti.
Civilno-vojni paradoks
Kako jedna nedemokratska organizacija kao to je vojska moe braniti demokratsko
drutvo? Dva modela politiko-vojnih odnosa pomou kojih se rjeava paradoks: (1)
divergentni model objektivna civilna kontrola (2) konvergentni model vojska treba da
bude integrisana u drutvo i politiku.
OSNOVNE ZNAAJKE O DRUTVENO-POLITIKOM UREENJU HOLANDIJE
Politiko-vojni odnosi u Holandiji datiraju jo od 1579. godine. Od 1813. godine
parlamentarna demokratija na ijem je elu monarh.
Odnos parlamenta i vlade: Vlada ima izvrnu vlast ali je zakonodavna vlast povjerena i vladi i
parlamentu. Odnos se zasniva na tri principa: (1) princip odgovornosti (2) princip povjerenja
(3) princip izbora nove vlade/parlamenta
Kontrolni instrumenti parlamenta Holandije:
(1) sasluanja,
(2) nacionalna reviziona kancelarija.
Vlada ima ulogu vrhovne komande OS. Operativnu komandu nad OS povjerena naelniku
taba odbrane. Parlament proglaava ratno stanje. Vojnici oruanih snaga Holandije imaju
pravo na:
(1) udruivanje i pravo sindikalne aktivnosti,
(2) na trajk (pod odreenim okolnostima),
(3) na proteste.
Viestruka kontrola oruanih snaga

Postoje slijedei oblici demokratske kontrole, a to su:(1) Vertikalna demokratska kontrola, (2)
Horizontalna demokratska kontrola, (3) Samokontrola.
Vertikalna demokratska kontrola
Predstavlja demokratsku kontrolu parlamenta i vlade nad oruanim snagama, koja se sprovodi
od vrha nadole. Postoji est naina sprovoenja ove kontrole:(1) budetska kontrola, (2)
zakonodavstvo, (3) mikro-menadment, (4) imenovanja, (5) istrage, (6) sukob interesa u OS
Horizontalna demokratska kontrola
Predstavlja vid demokratske kontrole u kojoj drutvene institucije vre nadzor nad OS i na taj
nain utiu na njihov rad. Drutvene institucije koje vre nadzor mogu biti slijedee: (1)
mediji, (2) nevladine organizacije koje se bave domenom odbrane i sigurnosti, (3) vjerske
organizacije zastupljene u vojsci, (4) istraivaki instituti,(5) sistem vojnog zakonodavstva
(vojno-civilni sudovi)
Samokontrola
Predstavlja interiorizaciju drutvenih vrijednosti u vojnoj organizaciji. (autonomija i
samodisciplina)
Civilno-vojni odnosi u Sloveniji problemi i perspektive Malei, Marjan
Iskustva Slovenije kao nezavisne drave. Problemi civilno-vojnih odnosas u Sloveniji.

-HANTINGTON ( DIVERGENTNI MODEL) U svom klasinom djelu Vojnik I

drava, Hantington objektivnu civilnu kontrolu vidi kao jedini ispravan vid demokratske
kontrole. Cilj ovog vida kontrole je da se, razdvajanjem politikog I vojnog procesa donoenja
odluka, dosegne najvii mogui stepen profesionalizma u vojsci. Politiki lideri formuliu
ciljeve I neke osnovne uslove za vojne operacije, dok vojni komandanti izvravaju naloene
vojne operacije. Politiko rukovodstvo se ne mijea u vojne operacije, a vojni komandanti ne
utiu na politiku. Zbog navedenog razdvajanja ovaj model politiko-vojnih odnosa nazivamo
DIVERGENTNIM MODELOM. Hantington odbacuje subjektivnu civilnu kontrolu oruanih
snaga. Cilj subjektivne kontrole jeste dosezanje najvieg mogueg stepenamoi politike
partije koja je na vlasti. Hantington odrie vrijednost subjektivnoj kontroli zbog njene
tendencije da derogira profesionalni kvalitet oruanih snaga.

Viestruka kontrola oruanih snaga

Hans Born- tri vrste kontrole oruanih snaga:
1

Vertikalna kontrola- kontrola od vrha na nie tj parlament i vlada kontroliu oruane

snage

Horizontalna kontrola- vre instrumenti drutva (mediji, udruenja, istraivaki

instrumenti)

Samokontrola- interiorizacija drutvenih vrijednosti u vojnoj organizaciji

-Vertikalna kontrola se moe provoditi na 6 naina:

budetska kontrola
zakonodavstvo
mikro menadment
imenovanja
istrage
sukob interesa u okviru oruanih snaga
-Horizontalna demokratska kontrola Predstavlja vid demokratske kontrole u kojoj drutvene institucije vre nadzor nad OS i na taj
nain utiu na njihov rad. Drutvene institucije koje vre nadzor mogu biti slijedee: (1)
mediji, (2) nevladine organizacije koje se bave domenom odbrane i sigurnosti, (3) vjerske
organizacije zastupljene u vojsci, (4) istraivaki instituti,(5) sistem vojnog zakonodavstva
(vojno-civilni sudovi)
Samokontrola
Predstavlja interiorizaciju drutvenih vrijednosti u vojnoj organizaciji. (autonomija i
samodisciplina)