Noam Chomsky _ Medya Denetimi

NOAM CHOMSKY
Noam Chomsky, dnyaca nl bir siyasi aktivist ve yazar kimliinin yan sra
1955 ylndan beri eitim vermekte olduu Massachusetts Teknoloji Enstits'nde
dilbilim profesrdr. Chomsky daha ok dilbilim, felsefe ve siyaset bilimi
konularnda yazm ve ders vermitir. En son kitab 9-11 uluslararas listelerde
en ok satanlar arasndadr. Dier almalar arasnda unlar yer almaktadr:
Yeni Dnya Dzeninde Yalanlar ve Gerekler, Dnya Dzeni: Yeniler Eskiler; (E.S.
Herman'la ortak almas) Deterring Democ-racy; Year 501: The Continues; Halkn
Srtndan Kazan; The New Military Humanism; The Nevv Horizons in the Study
ofLanguage and Mind; Rogue States ve Bat'nn Yeni Standartlar. Chomsky'nin
daha byk bir demokrasi iin verdii uralar, dnya apnda gerekleen bar
ve sosyal adalet hareketleriyle kutlanyor.
NOAM CHOMSKY
Medya Denetimi
Trkesi:
Elif Baki
Siyaset 32
Noam Chomsky - MEDYA DENETM
Kitabn zgn Ad:
Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda Seven Stories Press,
New York, 2002
Kapak tasarm: Utku Lomlu
ngilizce'den eviren: Elif Baki
Dizgi: Bahar Kuru
1991, 1997, 2002 by Noam Chomsky
2004; bu kitabn Trke yayn haklar
Everest Yaynlar'na aittir.
1. Basm: Haziran 2005 2. Basm: ubat 2008

Bask ve Cilt: Melisa Matbaaclk

Tel: (0212) 674 97 23 .
Faks: (0212) 674 97 29
EVEREST YAYINLARI
Ticarethane Sokak No: 53 Caalolu/STANBUL
Tel: (0 212) 513 34 20-21 Faks: (0 212) 512 33 76
Genel Datm: Alfa, Tel: (0 212) 511 53 03 Faks: (0 212) 519 33 00
e-posta: everest@alfakitap.com
www.everestyayinlari.com
Everest, Alfa Yaynlar'nn tescilli markasdr.
Tarayan: Gkhan Aydner
indekiler
Propagandann Erken Dnem Tarihi 1 Seyirci Demokrasisi 3
Halkla likiler 8 Mhendislik Dncesi 13 Gerek Gibi Gsterme 17
Muhalif Kltr 19
. Dmanlarn Geit Treni 22
Algda Seicilik 25
Krfez Sava 30
Marsl Gazeteci 39
Gnmz siyasetinde medyann rol bizi, nasl bir dnyada, nasl bir toplumda
yaamay arzuladmz ve zellikle de bunun ne tr bir demokrasi anlayna
uygun demokratik bir toplum olmasn istediimizi sorgulamaya iter. iki farkl
demokrasi anlaynn kartlklarn gstererek balamak istiyorum. Bu
demokrasi anlaylarndan birine gre, demokratik toplum, halkn kendisini
ilgilendiren konularn ynetiminde gerek anlamda sz hakkna sahip olduu bir
btndr; bu toplumda bilgi edinme yollar serbest ve aktr. Szl ap
demokrasinin anlamna bakarsanz bunun gibi bir tanmla karlarsnz.
Bunun alternatifi olan demokrasi anlayna gre de halk, ynetimden tamamen men
edilmitir; bilgi sk skya ve kati suret-
le kontrol altnda tutulur. Byle bir demokrasi anlay tuhaf gelebilir fakat
bunun, yrrlkte olan hkim demokrasi anlay olduunu kavramak nemlidir.
Aslnda, sadece uygulamada deil teoride de durum uzun zamandr byle. 17.
yzyl ngiltere'sinin erken dnem modern-demokratik devrimlerine kadar uzanan
uzun bir tarih, bu bak asn anlatmaya fazlasyla yeter. Konuya, modern
dnemden kopmadan, bu tr bir demokrasi kavramnn nasl gelitii, bunun yan
sra medya ve yanl bilgi sorununun, neden ve nasl bu balamn iine dahil
olduu stne birka sz syleyerek devam edeceim.
Noam Chomsky
MEDYA DENETM
Propagandann Olaanst Baarlar
PROPAGANDANIN ERKEN DNEM TARH
Modern devletin ilk propaganda operasyonuyla balayalm. Woodrow Wilson hkmeti
zamanyd. Woodrow Wilson, Birinci Dnya Sava'nn tam ortasnda, 1916 ylnda
"Peace Without Victory" (Zafersiz Bar) sloganyla bakan seilmiti. Son
derece pasifist olan halk, bir Avrupa savana dahil olmak iin hibir neden
gremiyordu. Aslnda savaa oktan imza atan Wilson ynetimi, bu konuda bir
eyler yapmak zorundayd. Hkmetin "Creel Komisyonu" adyla kurduu bir
propaganda komisyonu, alt ay iinde etkisini gstererek o barl halk,
histerik bir sava rtkan haline dntrd ve Alman olan her eyi yakp
ykmak, tm Almanlar lime lime etmek, savaa gidip dnyay kurtarmak isteyen
insanlar yaratmay baard. Bu esasl bir baaryd ve ard
sra gelen baarlara da nayak oldu. Tam bu sralarda ve savan hemen
ardndan, ayn yntemler histerik Kzl Korkusu'nu kkrtmak iin
kullanldnda ise sendikal birliklerin tahribi ve siyasi dnce ile basn
zgrl gibi tehlikeli sorunlarn saf d braklmasnda olduka byk baar
salanmt. Bu ii organize eden ve iin ban eken o ok byk g, aslnda
medyadan ve i dnyasndaki byk irketlerden gelen youn destekti ve tam
anlamyla bir baaryd.
Wilson'n savana etkin bir ekilde ve hevesle katlanlarn arasnda, John
Dewey evresinden olan ve ovenist fanatizmin ortaya kmasn salama yoluyla
"gnlsz" halk dehete drerek nasl savaa srklediklerini, o dneme ait
kiisel yazlarnda gururla anlatp bundan "toplumun daha zeki insanlar"
olduklar sonucunu kartan ilerici aydnlar da vard. Saldr yntemlerinin
kullanm alan olduka geniti. rnein, Alman askerlerinin zulm, kollar
koparlm Belikal bebekler ve hl tarih kitaplarnda okuduumuz trl trl
vahet retimi... Bunlarn ou, o dnemin gizli mzakerelerinde "dnyann
dncesini ynetme"yi vaat eden ngiliz Propaganda Bakanl tarafndan icat
edildi. Ancak bundan da nemlisi, o zamanlar bar yanls lkeyi bir sava
zaman histeriine dntrp yoldan kartan propaganday yaygnlatrabilecek
daha zeki Amerikan toplumu bireylerinin dncesini kontrol etmek istemeleriydi.
e yarad; hem de ok. Ve bir ders verdi: Devlet propagandas, eitimli
snflar tarafndan desteklendii ve herhangi bir dneklie izin verilmedii
takdirde, byk bir etki yaratabilir. Hitler ve daha biroundan alnan bu ders,
gnmze dek izlenmitir.
SEYRC DEMOKRASS
Bu baarlardan etkilenen bir dier grup ise liberal demokrat kuramclar ve
medyann nde gelen ahsiyetlerini kapsyordu. rnein, liberal demokrasinin
nde gelen kuramcs ve i/d politika eletirmeni olan, Amerikal
gazetecilerin duayeni Walter Lippmann bunlardan biriydi. Yazlarna bir gz
atarsanz "Liberal Demokrat Dncenin ilerlemeci Kuram" gibi altbalklara
rastlarsnz. Lippmann, bu propaganda komisyonlarna dahil edilenlerden biriydi
ve bu komisyonlarn baarlarnn farkndayd. "Demokrasi sanatnda devrim"
olarak tanmlad eyin "rza retimi" iin, yani propagandann yeni
yntemlerini uygulayarak halkn istemedii bir eyi halka kabul ettirmek iin
kullanlabileceini savunuyordu. Bunun sadece iyi bir fikir deil ayn zamanda
da
bir gereklilik olduunu dnyordu. Gereklilikti; nk "kamuoyunun ortak
karlar tamamen bir kenara attn" ve bunun, ancak sorun zme yetisine
sahip "saduyulu insanlardan" oluan "seilmiler snf" tarafndan anlalp
yrtlebildiini ne sryordu. Bu teori, hepimizi ilgilendiren ortak karlar
ancak Deweyite'lerin bahsettii kk elit, entelektel bir topluluun
anlayabileceini ve yine bu karlarn "halk bir kenara attn" iddia ediyor.
Bu gr yzyllar ncesine dayanr. Bu ayn zamanda tipik bir Leninist
grtr. Aslnda bu, devrimci aydnlardan oluan nc bir grubun devlet gcn
ele geirmelerini, halk devrimlerini devleti ele geirecek bir g olarak
kullanmalarn, sonra da kendileri iin bir gelecek tasarlayamayacak kadar aciz
ve ahmak olan aptal kitleleri ynetmelerini ngren Leninist grle ok yakn
izler tar. Liberal demokrat kuram ile Marksizm-Leninizm, genel ideolojik
varsaymlar asndan birbirine ok yakndr. Sanrm bu, insanlarn yllar
iinde herhangi bir deiim duygusuna kaplmadan bir durumdan dierine bylesine
kolay sapmasnn nedenlerinden biridir. Gcn nerede olduunu tayin etme
sorunudur bu yalnzca. Belki de bir halk devrimi olacak ve bu bizi iktidara
dahil edecektir, ya da belki bu hi olmayacak; ancak her durumda da bizler
sadece gerek gc elinde tutan insanlar iin alyor olacaz; i dnyas
iin. Fakat yine ayn eyi yapacaz: Ahmak kitleleri kendileri iin akl
edemedikleri bir dnyaya tayacaz.
Lippmann bunu, epeyce geniletilmi bir ilerlemeci demokrasi kuramyla
destekledi. Doru ekilde ileyen bir demokraside birbirinden farkl snflar
olduunu iddia etti. ilk olarak, kamuyu ilgilendiren konularda aktif rol almas
gereken yurttalarn snf gelir. Seilmiler snf ite budur. Politik,
ekonomik ve ideolojik sistemlerdeki ileri yrten, icra eden, kararlar alan ve
analiz yapan insanlardan oluur. Bu, nfusun kk bir yzdesini kapsar.
Elbette, tm bu fikirleri ne srenler bahsedilen kk grubun bir parasdr ve
srekli tekilerle ilgili olarak ne ya-
plmas gerektiini konuurlar. Kk grubun dnda kalan tekilerse
Lippmann'n "akn sr" olarak tanmlad byk ounluktan oluur. Kendimizi
"kkreyen ve dzene kar gelen akn srden" korumalyz. O halde
demokrasinin iki "ilevi" var: Saduyulu insanlardan oluan seilmiler
snf, dnmek, planlamak anlamna gelen idari ileri yrtr ve ortak
karlar anlarlar. Sonra akn sr gelir, onlarn da demokraside bir ilevi
vardr. Onlarn ilevi, Lippmann'a gre, aktif katlmc deil "seyirci"
olmaktr. Ancak bundan baka ilevleri de vardr, nk bu bir demokrasidir.
Arada srada nfuzlarn, seilmiler snfnn bu ya da u yesine dn
vermelerine izin verilir. Dier bir deyile, "Sizin liderimiz olmanz
istiyoruz" ya da "Sizin liderimiz olmanz istiyoruz" demelerine izin
verilmitir. Bunun nedeni, devletin totaliter deil, demokratik olmasdr. Bunun
ad seimdir. Ancak nfuzlarn herhangi bir seilmiler snf yesine dn
verdikleri anda, tekrar geldikleri yere dnerek katlmc deil seyirci olmaya
devam etmeleri beklenir onlardan. Bu, doru bir ekilde ileyen demokrasilerde
byledir.
Bunun arkasnda bir mantk vardr. Hatta bir eit zorlayc ahlaki ilkesi bile
vardr. Zorlayc ahlaki ilke, halkn byk ounluunun bir eyleri
kavrayamayacak kadar aptal olmasdr. Eer kendilerini ilgilendiren konularn
ynetiminde sz sahibi olmaya kalkarlarsa, sorun karrlar. Bu nedenle, byle
bir eye izin vermek uygunsuz ve ahlakszca olacaktr. akn sry
evcilletirmemiz gerekir, ki galeyana gelip de her eyi ezip geerek, yok
etmesinler. yandaki ocuun kardan karya yalnz gemesine izin vermenin
ok yanl olacan syleyen mantn ayns neredeyse. yandaki ocua
bylesi bir zgrlk tanmazsnz nk, yandaki ocuk bu zgrlkle baa
kmay bilmez. Ayn ekilde, akn srye aktif katlmc olma hakk da
tanmazsnz. Onlar sadece sorun karrlar.
yleyse, akn sry evcilletirmek iin bir eye ihtiyacmz var ve bu ey de
demokrasi sanatndaki yeni devrim: Rzann re-
timi. Medya, okullar ve popler kltr blnmeli. Siyasi snf ve karar verenler
iin uygun inanlar alamakla ykml olmalarnn yan sra, bo grlebilir
bir gereklik duygusu da salamaldrlar. Dikkat ederseniz burada, tanmlanmam
bir terim sz konusu. Tanmlanmam bu terimin -sorumluluk sahibi insanlar bunu
kendilerinden saklamak zorunda olsalar bile- bu duruma nasl geldikleri ve karar
verme yetkisini nereden aldklar sorusunu cevaplamas gerekiyor. Bunu yapmann
yolu, tabii ki, gerek gce sahip olan insanlara hizmet etmekten geiyor.
Olduka dar bir grup olan gerek gce sahip insanlar, toplumun da sahibidir.
Eer seilmi snf gelip de "ben sizin karlarnz iin hizmete hazrm"
derse, o zaman yneten grubun bir paras haline gelirler. Ancak bunu gizli
tutmalsnz. Bunun anlam, bu zel sektrn karlarna hizmet edecek
iselletirilmi inan ve doktrinlerinin olduudur. Eer bu beceriye sahip
olamazlarsa, seilmi snfn bir paras olamazlar. zel sektrn ve bunu
temsil eden devlet-irket bann deerlerini ve karlarn iselletirmi
olmalar gerekir. Eer bunu baarabilirlerse, o zaman seilmi snfn bir
paras olabilirler. akn srnn geri kalan ksmnn ise sadece oyalanmas
gerekir. Dikkati baka eylere ekilmeli ve beladan uzak tutulmaldr. Arada
srada, aralarndan seecekleri gerek liderlerden birine nfuz salamak dnda
ounlukla seyirci kalmalar salanmaldr.
Bu bak as, baka pek ok kii tarafndan gelitirilmitir. Aslnda, olduka
da gelenekseldir. rnein, George Kennan'n ve Kennedy aydnlarnn gurusu, nde
gelen bir ilahiyat ve d siyaset eletirmeni olan, bazen de "kadrolu
ilahiyat" diye adlandrlan Reinhold Niebuhr, akln, snrlar ok daraltlm
bir yeti olduunu ileri srer. Ancak ok az sayda insan ona sahiptir. ou
insan duygu ve drtleriyle hareket eder. Akla sahip olanlarmz, saf budalalar
az ok yola sokabilmek iin "gerekli yanlsamalar" ve duygusal younluklu
"basitletirmeler" yaratmaldr. Bu, ada siyaset biliminin temel paras
haline geldi. 1920'ler-
de ve 30'larn balarnda, modern iletiim biliminin kurucusu ve nde gelen
Amerikal siyaset bilimcilerden biri olan Harold Lass-well, "insann kiisel
karlar iin en iyi yargcn yine kendisi olduunu syleyen demokratik
dogmatizme" teslim olmamalyz diyordu. nk, onlar byle deildir. Toplum
karlarnn en iyi yargc bizleriz. Bu yzden, sradan ahlaki deerlere gre
de onlarn, kendi yanl kararlarna dayanarak harekete gemelerine frsat
tanmamalyz. Gnmzde, totaliter ya da askeri rejim olarak tanmlanan
ynetimlerde bu olduka basittir. Kafalarnn stnde bir copu hazr
bekletirsiniz ve yoldan ktklar takdirde onu kafalarnda paralarsnz. Ama
toplum, daha zgr ve demokratik bir hale dnmse bu gc kaybedersiniz. Bu
nedenle artk propaganda tekniklerine ynelmek zorundasnz. Mantk ok ak.
Totaliter devlette cop neyse demokraside de propaganda odur. Bu bilgecedir ve
iyidir; nk yine, akn sr ortak karlar bir kenara atar. Onlar
anlayamazlar.
HALKLA LKLER
Halkla ilikiler endstrisine Birleik Devletler nclk etmitir. Liderlerinin
tanmlad gibi bu endstrinin amac "halkn akln denetlemek"ti. Creel
Komisyonu'nun "Kzl Korku"yu yaratma baarlarndan ve bunun sonularndan ok
ey rendiler. Halkla ilikiler endstrisi o gnlerde ok byk bir yaylma
dnemine girdi. Bir sre iin, 1920'lerde halkn i dnyasnn kurallarna
neredeyse tamamen boyun emesini salad. Bu, o kadar radikal bir gelimeydi ki
1930lara gelindiinde parlamento komiteleri tarafndan incelemeye alnd. Bu
konudaki bilgilerimizin ou buradan gelir.
Halkla ilikiler dev bir endstridir. u an iin ylda yaklak bir milyar dolar
harcanyor. En bandan beri hedefi halkn akln
denetlemekti. 1930'larda, Birinci Dnya Sava srasnda yaananlara benzer
byk sorunlar yeniden ba gsterdi. Esasl bir ii rgtlenmesi ve ok byk
bir ekonomik bunalm sz konusuydu. Gerek u ki, iiler ilk yasal zaferleri
olan rgtlenme hakkn 1935 ylnda Wagner Yasas'yla kazanmlard. Bu, iki
ciddi soruna neden oldu. ilk olarak, demokrasi yanl iliyordu. akn sr,
gerekten yasal zaferler elde ediyordu fakat demokrasinin byle ilemesi deildi
beklenen. Dier bir sorun ise, insanlarn rgtlenmesinin mmkn hale geliiydi.
Oysa insanlarn ayrtrlmas, ayrmlandrlmas ve yalnz olmas gerekiyordu.
rgtlenmemeliydiler; nk bylece olaylara seyirci olmann tesinde bir konuma
gelebilirlerdi. Kstl olanaklara sahip pek ok insann, siyaset arenasna
girmek iin, bir araya gelmesi durumunda aktif katlmc olma olaslklar
doard. Bu gerekten ok rktc, iverenler tarafndan, bunun, iilerin son
yasal zaferi ve halk rgtlenmesindeki demokratik sapmann sonunun balangc
olduuna herkesin emin olmas iin byk bir karlk verildi. e yarad. Bu
iilerin son yasal zaferiydi. Bu noktadan sonra -kinci Dnya Sava srasnda
sendikal insan says bir sre iin ykselse de bu say savatan sonra dmeye
balad- sendika yoluyla hareket etme gc gittike azald. Bu rastlant
deildi. imdi, tonlarca para ve enerji harcayarak btn bu sorunlarla halkla
ilikiler endstrisi, Ulusal reticiler Birlii ya da adamlar Birlii gibi
dier organizasyonlar yoluyla nasl baa kacaklarn dnen i leminden sz
ediyoruz. Bu demokratik sapmalara kar koyacak bir yol bulmak iin derhal ie
koyuldular.
ilk duruma bir yl sonra, yani 1937'de yapld. Bat Pennsylvania'da
Johnstovm'da elik iileri byk bir grev yapt. verenler, ii direniini
kran ve epey ie yarayan yeni bir yntem denedi. Hem de fedai mangalarna ve
iddete bavurmadan. Bu kaba yntem artk ie yaramyordu; fakat propagandann
daha etkili ve zarif yollar vard. Parlak fikir, halk, grevcilerin topluma ve
ortak karlara zarar veren bozguncular olduuna inandrmann
yollarn bularak onlarn aleyhine dndrmekti. Ortak karlar "hepimizin"dir;
iinin, iverenin, ev hanmnn. "Hepimiz" buyuz. Hepimiz uyum iinde
Amerika'ya yrekten ballmzla yaamak ve almak istiyoruz. O halde u
darda grdkleriniz ykc, baa bela, uyumu bozan ve Amerika'ya ihanet eden
kt grevcilerden bakas deildir. Ancak onlar durdurabilirsek hep birlikte
yaamaya devam edebiliriz. irket yneticisi ya da yerleri temizleyen adam; her
kim olursa olsun, hepimizin karlar ayn. Hep beraber, birbirimizi severek
Amerika iin uyum iinde alabiliriz. Mesajn z buydu ve kabul edilmesi iin
ok byk aba harcand. Ne de olsa i dnyasyd; tm medya ve dier kitlesel
aralar ellerindeydi. e yarad; hem de ok etkili bir biimde. Sonradan da
"Mohawk Valley Yntemi" adn alarak grevlerin krlmasnda defalarca
kullanld. "Grev krmann bilimsel yollar" adn verdikleri yntemin bu kadar
etkili almasnn srr, toplum dncesinin Amerikanclk gibi bo ve
sevimsiz kavramlarn esareti altna alnmasyd. Kim buna ya da uyuma kar
olabilir ki? Veya Krfez Sava'nda duyduumuz "Birliklerimizi destekleyin"
sloganna kim kar olabilir? Ya da karantina eritlerine kim kar olabilir?
Batan aa aptallk.
Size biri gelip de "lowa'daki insanlar destekliyor musunuz?" diye sorsayd,
"evet, destekliyorum" ya da "hayr, desteklemiyorum," diyebilir miydiniz? Bu bir
soru bile deil. Hibir anlam ifade etmiyor. te ama bu. "Birliklerimizi
destekleyin" gibi halkla ilikiler sloganlarnn amac bu; hibir anlam ifade
etmemeleri. Iowa'daki insanlar destekleyip desteklemediiniz ne kadar anlam
ifade ediyorsa bu sloganlarn da o kadar anlam var. Tabii ki bir soru vard.
Soru, "politikamz destekliyor musunuz?" idi. Ancak insanlarn bu soruyu
dnmesini istemezsiniz. yi propagandann pf noktas ite budur. Hi kimsenin
kar olamayaca ve herkesin kendini feda edebilecei bir slogan yaratmak
istersiniz. Hi kimse ne anlama geldiini bilmez nk anlam yoktur. Can alc
nemi ise, dikkatinizi anlam olan bir sorudan ba-
10
ka yne ekmesidir. "Politikamz destekliyor musun?" Hakknda konumanza izin
verilmeyen soru budur. Bylece, birlikleri desteklemek stne tartan insanlar
elde edersiniz. "Tabii ki onlar desteklememeyi desteklemiyorum." O halde
kazandnz. te Amerikanclk ve uyum bu. Hepimiz birlikteyiz; bo
sloganlarmz var; haydi katlalm; snf mcadelesinden, haklardan ve benzeri
eylerden bahsederek bizim uyumumuzu bozmaya alan bu kt insanlardan
arndmzdan emin olalm.
Tm bunlar ok etkileyici. Gnmzde de hzla artarak devam ediyor ve tabii ki
ok dikkatlice tasarlanyor. Halkla ilikiler endstrisindeki insanlar, bu iin
elencesi iin orada deiller, ilerini yapyorlar. Doru deerleri alamaya
alyorlar. Aslnda, demokrasinin ne olmas gerektii hakknda bir fikirleri
var: Demokrasi, seilmi snfn, toplumun sahibi olan efendilerinin hizmetinde
almak zere eitildii bir sistem olmaldr. Nfusun geri kalan blm, her
eit rgtlenmeden yoksun braklmaldr, nk rgtlenmek sadece baa bela
olur. Onlar, yalnz balarna televizyon karsnda oturarak, hayattaki en
nemli eyin mal mlk edinmek ya da u izlediiniz iyi halli, orta snf aileler
gibi yaamak ve Amerikanclk, uyum gibi iyi deerleri elde tutmak olduunu
syleyen mesaj kafalarna kazmaldr. Hayat bundan ibarettir. Hayatta bundan
daha fazlasnn olabileceini geirebilirsiniz aklnzdan; ama o kanal tek
banza izlerken her ey orada olup bittiine gre kendinizin delinin teki
olduunu zannedersiniz. Ve bir rgtlenmeye izin verilmedii iin -ki bu
kesinlikle ok nemli- asla deli olup olmadnz renme yolunuz yoktur; bu
yzden sadece zannedersiniz, nk byle zannetmek doal bir eydir.
te, ideal olan budur. Bu ideali gerekletirmek iin byk bir aba sarf
edilir. Arkasnda belli bir kavramn yatt aktr. Kastettiim ey demokrasi
kavramdr. akn sr bir sorundur. Onlarn kkremesini ve dzene kar
gelmesini engellemeliyiz. Onlar baka eylerle oyalamalyz. Onlar, sper lig
malarn, televizyon dizilerini ya da iddet filmlerini izlemeli. Arada srada
yanlarna
11
urayp, "Birliklerimizi destekleyin" gibi sloganlara elik etmelerini
istersiniz. Onlar srekli korku halinde tutmalsnz, nk ieriden,
dardan, her yerden gelip onlar mahvedecek eytanlardan adamakll korkmazlar
ve dehete dmezlerse, dnmeye balarlar ki bu, dnme yetisinden yasal
anlamda mahrum olduklar iin, ok tehlikeli olabilir. Bu nedenle, dikkatlerini
baka ynlere ekmek ve olaylarn merkezinden uzaklatrmak nemlidir.
Bu da bir demokrasi anlay. dnyasna dnmek gerekirse, iilerin son yasal
zaferi, gerekten de 1935 Wagner Yasas'yd. Sava kapya dayannca, sendikalar,
kendileriyle btnlemi ok zengin bir ii snf kltryle birlikte yitip
gitti. Yok edildi. Dikkat ekici ekilde bir ticarethane toplumuna dntk. Bu,
kendisiyle karlatrlabilir toplumlarla kyaslandnda, sradan sosyal
gvenceleri dahi salamayan tek kapitalist endstriyel devlet toplumu. Sanrm,
Gney Afrika dnda, ulusal salk hizmeti olmayan tek endstri toplumu.
Nfusun, sistem kurallarn takip edemeyen ve bireysel olarak kendi kendine
kazanamayan kesimlerine, asgari yaam koullarn bile salayacak toplumsal bir
taahht yok. Sendikalar fiili varlklarn yitirmi. Halk yaplarnn dier
modelleri fiili varlklarn yitirmi. Siyasi partiler ve rgtlenmeler yok.
deal olana en azndan yapsal olarak ulamak iin daha ok yol var. Medya desen
kurumsal bir tekel. Hepsi ayn bak asna sahip. Var olan iki parti de ticari
partinin iki taraf. Nfusun byk kesimi oy vermeyi kafasna takmyor bile
nk hibir anlam yok. Olaylarn merkezinden uzaklatrlm ve dikkatleri
baka ynlere ekilmi. Sonuta hedef budur. Halkla ilikiler endstrisinin nde
gelen ismi olan Edward Bernays, Creel Komisyonu'ndan gelmedir. Onun bir
parasyken reneceini rendikten sonra, "raz etme mhendislii" dedii ve
"demokrasinin z" diye tanmlad eyi gelitirmeye devam etti. Raz etmenin
mhendisliini yapabilecek olanlar, kaynaklara ve bunu yapabilecek gce sahip
olan -i dnyasna ait- insanlardr; yani hizmetinde olduunuz insanlar.
12 :
MHENDSLK DNCES
Halk, yurtd maceralar yoluyla kkrtmak da gerekir. Halk, aynen Birinci
Dnya Sava'nda olduu gibi genellikle pasifisttir. Kym ve ikence gibi
yurtd maceralara girmek istemez. Bu nedenle kkrtlmalar arttr. Ve
onlar kkrtmak iin korkutmanz gerekir. Bernays, bu balamda ok nemli bir
baarya imza atmtr. 1954 ylnda, Birleik Devletler Guatemala'nn kapita-
list-demokrat hkmetini devirmek iin harekete geerek, onun ? yerine, faydasz
demokrasi sapmalarndan daha iyi korunmak iin o zamandan bu zamana varln
ABD'nin srekli para akyla salayan lm timine dntrlm toplumu baa
getirdiinde, Bernays United Fruit irketi'nin halkla ilikiler kampanyasn
yrtyordu. Halkn kar kt yerel politikalar devaml
13
surette pekitirmek gerekir nk halkn, kendisine zarar verecek yerel
politikalardan yana olmasnda bir mantk yoktur. Tabii ki bu da geni bir
propaganday gerektirir. Son on yl boyunca bunlardan ok fazla grdk.
Reagan'n programlar hibir ekilde ilgi grmezdi. Neredeyse, Reagan'n te
ikilik oy ounluuyla sonulanan 1984 seimlerinde semenler, onun
politikalarnn icraata sokulmamasn umdular. Silahlanma, sosyal harcamalarn
kstlanmas gibi programlara bakarsanz, neredeyse hepsinin halkn iddetle
kar kt eyler olduunu grrsnz. Ancak olaylarn merkezinden
uzaklatrlarak dikkatleri baka yne evrilen insanlarn, rgtlenmek,
dncelerini zgrce sylemek iin ans olmad ve hatta kendileri gibi
dnenlerin olup olmadn bilmedii srece, sosyal harcamalar askeri
harcamalara tercih eden ve bunu anketlerde ortaya koyan insanlarn her biri, bu
sama dncenin sadece kendi kafasnda dolatn zanneder. Bunu baka hibir
yerde duymamlardr. Kimsenin bunu dnmesini beklemezler. Bu yzden eer
byle dnyorsanz, bunun cevabn bir ankette verdiyseniz, tuhaf biri
olduunuzu zannedersiniz. Bu dnceyi paylaan, destekleyen ve bunu aka
anlatmanza yardmc olabilecek baka insanlarla bir araya gelemediiniz iin de
kendinizi tuhaf ve acayip hissedersiniz. Bylece, bir kede oturup, olan
bitenle ilgilenmezsiniz. Sper lig malar ya da benzer bir eylere ylece bakar
kalrsnz.
O halde, bu ideal belli bir lde gerekletirilmitir; ancak asla tamamen
deil. Halen tahrip edilmesi imknsz olan kurumlar var. rnein kiliseler hl
ayakta. Birleik Devletler'de kart gr eylemlerinin byk bir blm, sadece
var olduklar iin kiliselerden kyor. Eer bir Avrupa lkesine gidip siyasi
konuma yaparsanz, kendinizi bir sendikann toplant salonundaym gibi
hissedersiniz. Burada ise byle olmamasnn nedeni, sendikalarn gbela var
olmalar ve var oluyorlarsa da siyasi bir rgt olmamalardr. Fakat kiliseler
gerekten vardr ve bu nedenle de sk sk kiliselerde konuma yaparsnz. Orta
Amerika'daki daya-
14
nma almas ounlukla kiliselerden kar; ounlukla, nk kiliseler
gerekten vardr.
akn sr asla adamakll evcillemeyecei iin bu, srekli bir mcadeledir.
1930'larda yeniden ayaklanp sindirilmilerdi. 1960'larda yeni bir muhalefet
dalgas olutu. Bunun bir ad da vard. Seilmiler snf buna, "demokrasi
krizi" dedi. Demokrasinin 1960'larda krize girdii varsaylmt. Kriz, nfusun
geni bir blmnn eyleme geerek rgtlenmesi ve siyaset arenasnn
katlmcs haline gelmeye almasyd. Bu noktada, iki ayr demokrasi
anlayna geri dnyoruz. Szlkteki anlamna bakarsak bu, demokraside bir
avantaj. Hkim olan anlaya gre ise bir sorun, stesinden gelinmesi gereken
bir kriz. Halkn, kendisi iin uygun olan kaytszlk, itaat ve pasifist
durumuna geri pskrtlmesi arttr. Bizler, bu yzden, krizin stesinden gelmek
iin bir eyler yapmalyz. Bunu baarmak iin aba gsterildi, ie yaramad.
Demokrasi krizi hl var ve neyse ki iyi de durumda; ancak siyaseti
deitirmekte pek etkili deil. Fakat, birok insann inandnn aksine,
dnceyi deitirmekte etkili. 1960'lardan sonra, bu hastal yok ederek
stesinden gelebilmek iin ok aba harcand. Hastaln bir yznn gerekten
teknik bir ismi var aslnda: "Vietnam Sendromu". 1970'li yllarda kullanlmaya
balayan "Vietnam Sendromu" terimi, ihtiya duyulduka tanmland. Reagan
yanls aydn Norman Podhoretz onu, "askeri gcn kullanmna kar olan
hastalkl tutum" olarak tanmlad. Geni bir halk kitlesi tarafndan iddete
kar gsterilen hastalkl tepkilerdi bunlar. Halk, neden etrafta ikence
yaparak, insanlar ldrerek ve oray buray youn bombardmana tutarak
dolamamz gerektiini anlamad. Goebbels'in de tespit ettii gibi, bir toplumun
bylesi hastalkl tutumlara yenik dmesi ok tehlikelidir, nk o zaman
yurtd maceralarn bir snr olur. Krfez Sava histerisi esnasnda
Washington Post'un da, daha ok iftiharla vurgulad gibi, insanlara "sava
deerleri'ne saygl olmay alamak gerekir. Bu nemlidir. Yerel ynetimlerin
ileyii-
15
ni alaa etmeyi baarmak iin dnyay kaba kuvvet kullanarak bir utan bir uca
gezen bir iddet toplumuna sahip olmak istiyorsanz, btn bu iddet kart
hastalkl tutumlardan uzak durup, savan sahip olduu deerlerin takdir
edilmesi gerekir. Demek ki asl hakkndan gelinmesi gereken ey Vietnam
Sendromu'ymu.
16
GEREK GB GSTERME
Tarihi de tamamyla arptmak gerekir. Bu, hastalkl tutumlar alt etmenin bir
baka yoludur; bylece, saldr dzenleyip birilerini yok ettiimizde, olaylarn
baka trl grnmesini salayabilir; kendimizi baz gerek saldrganlara ve
canavarlara kar savunduumuzu syleyebiliriz. Vietnam Sava'ndan beri tarihin
bu ksmnn yeniden inas iin muazzam bir aba sarf edildi. Bir sr asker
dahil, bar hareketine katlan pek ok gen ve daha birok insan gerekte ne
olup bittiini anlamaya balamt. Bu ok ktyd. Bu kt dncelerin yeniden
dzenlenmesi ve bir tr dncenin yeniden oluturulmas gerekiyordu, yani "biz
ne yaparsak doru ve asildir" cmlesine boyun emeyi retmek art olmutu. Eer
Gney Vietnam' bombalyorsak bu, Gney Vietnam' birilerinden, orada baka
kimse olmadna gre Gney Vi-
17
etnamllardan koruduumuz iindir. Kennedy yanls aydnlarn Gney Vietnam'da
"i saldrlar"a kar savunma dedikleri ey budur. Bu, Adlai Stevenson ve
dierleri tarafndan kullanlm bir ifadeydi. Onu, iyi zmsenmi ve resmi bir
tablo haline getirmek gerekirdi. ok da ie yarad. Eer medya ve eitim sistemi
stnde tam hkimiyete sahipseniz, bilim adamlar da konformist ise bunu
baarabilirsiniz. Massachusetts niversitesi'nde son Krfez kriziyle ilgili
davranlar stne yaplan -televizyon izlemeyle ilgili dnce ve davranlar
aratran- bir almayla bu ortaya konuldu. almada sorulan sorulardan biri
yleydi: Vietnam Sava srasnda sizce tahminen ka Vietnaml lmtr? Bugn
Amerikallar tarafndan verilen ortalama rakam yz bin. Resmi rakamlar ise iki
milyon diyor. Gerek say byk olaslkla -drt milyon aras. almay
yrtenler yerinde bir soru kartyorlar ortaya: Bugn Almanya'da insanlara,
"Yahudi soykrmnda sizce tahminen ka insan ld?" sorusunu ynelttiinizde
alacanz ortalama yant yz bin olsayd, Alman siyasi ahlak hakknda ne
dnrdnz? Bu bize Alman siyasi kltr hakknda nasl bir fikir verirdi?
Onlar soruyu yantsz brakyorlar ama siz devam ettirebilirsiniz. Bu bizim
kltrmz hakknda nasl bir fikir veriyor? Epeyce bir fikir veriyor. Askeri
gcn kullanmna ve dier demokratik sapmalara kar olan hastalkl tutumlarn
stesinden gelinmeli. Bu zel durumda ie yarad. Her konu bal iin de
geerli. stediiniz konu baln seebilirsiniz: Ortadou, uluslararas
terr, Orta Amerika; her ne olursa olsun, halka gsterilen dnya tablosunun
gerekle ilgisi yok. Olayn gerei, yalanlar stne kurulu grkemli binalarn
altnda gml. Demokrasi tehdidinin yldrlmas asndan tm bunlarn zgr
koullar altnda yaplmas ok byk bir baardr. Bu baarlar, totaliter
rejimlerde olduu gibi g kullanlarak deil, zgr koullarda elde ediliyor.
Eer kendi toplumumuzu anlamak istiyorsak, bu olaylar hakknda dnmeliyiz.
Bunlar nemli gerekler, zellikle de nasl bir toplumda yaadn nemseyenler
iin.
18
MUHALF KLTR
Tm bunlara karn, muhalif kltr varln korudu. 1960'lardan itibaren
olduka byyen bu kltr, 1960'larda ar derecede yava bir geliim hzna
sahipti. yle ki, Birleik Devletler Gney Vietnam' bombalamaya baladktan
yllar sonrasna kadar kimse inhindi Sava'm protesto etmemiti. Bu kltr
bymeye baladnda ise ounluu rencilerden ve gen insanlardan oluan,
ok dar bir muhalif hareketti. 70'lere gelindiinde bu durum epey deiti.
Balca toplumsal hareketler geliti: evresel hareketler, feminist hareketler,
nkleer kart hareketler ve dierleri. 1980'lerde ise dayanma hareketlerinde
yaylma oldu ki bu, en azndan Amerikan, belki de tm dnya muhaliflerinin
tarihi asndan ok yeni ve nemliydi. Yalnzca protesto etmek-
19
le kalmayp kendilerini, baka yerlerde ac eken insanlarn yaamlarna
samimiyetle soktular. Bundan o kadar ok ey rendiler ki Amerika'daki ana
eilime, medenilemek adna epey katk saladlar. Tm bunlar byk bir deiimi
beraberinde getirdi. Yllar boyunca benzeri eylemlere katlan herkes bunu fark
etmi olmal. Kendimden biliyorum. Bugn lkenin en tutucu yerlerinde
-Georgia'nm merkezinde, Kentucky'nin tarasnda, vb.-yaptm konumalar, o
zamanlarn en ateli bar eylemlerinde, en aktif katlmclara yapamayacam
trden. imdi bu konumalar her yerde yapabilirsiniz. nsanlar size katlr ya
da katlmaz ama en azndan neden bahsettiinizi anlarlar ve hi deilse
izleyebileceiniz ortak bir payda vardr.
Bunlarn hepsi, her trl propagandaya, btn rza retimine ve dnceyi
hkimiyet altna almak iin sarf edilen abalara ramen var olan medenileme
etkenlerinin belirtileridir. Ayn zamanda insanlar, dnerek bir eylerden
sonu karmak iin gerekli olan yetiyi ve istei kazanyorlar, iktidara kar
duyulan pheler byd ve birok konuda sergilenen tutumlar deiti. Bu
deiimler, bir buzdann erimesi kadar yava ilerlese de olduka
hissedilebilir ve nemlidir. Ancak bunun, dnyada olup bitenlerle ilgili dikkate
deer bir deiim yaratmaya yetecek kadar hzl olup olmad baka bir soru.
Bilindik bir rnek verebiliriz buna: u mehur cinsiyet ayrm. 1960larda kadn
ve erkein, "sava deerleri" gibi konularla ilgili dnceleri ve askeri g
kullanmna kar aldklar hastalkl tutumlar aa yukar aynyd. 60larn
balarnda kimse, ne kadnlar ne de erkekler, byle hastalkl tutumlara
bulamamt. Tepkiler aynyd. Herkes, oralardaki insanlarn bastrlmas iin
iddet kullanmann kesinlikle doru olduunu dnyordu. Yllar getike bu
deiti. Tm gruplarda, hastalkl tutumlar iyice geliti. Ancak bu arada bir
ayrm da gitgide byyerek bugn olduka belirgin bir hale geldi. Yaplan
anketlere gre bu oran yzde yirmi be civarnda. Ne olmutu ki? Olan uydu:
Kadnlarn oluturduu, en
20
azndan yar-rgtl toplumsal bir hareket vard: feminist hareket. rgt, kendi
etkilerini iinde tar. Bu, yalnz olmadnz kefetmeniz anlamna gelir.
Dierleri de sizinle ayn dncelere sahiptir. Dncelerinizi
kuvvetlendirebilir, inandnz ve dndnz ey hakknda da&" fazlasn
renebilirsiniz. Bunlar olduka gayri resmi hareketlerdir, yani insanlar
arasnda karlkl etkileimi gerektiren sendikal rgtlenmeler gibi deildir.
ok gze arpan bir etkisi vardr. Demokrasi tehlikesidir bu: Eer rgtlenmeler
geliebiliyor, insanlar yalnzca koltuklarna yapm halde aptal kutusuna
bakp kalmyorlarsa, akllarna, askeri g kullanmna kar gsterdikleri
hastalkl tutumlara benzer bylesi komik dncelerin ve daha nicelerinin
gelmesi mmkndr. Bunun stesinden gelinmeli ama henz gelinmedi.
GET TREN
Son sava yerine bir sonraki savatan bahsetmek istiyorum, nk baz
durumlarda, tepki gstermek yerine hazrlkl olmak daha faydaldr. u sralar
Birleik Devletler'de ok tipik bir gelime sz konusu. Dnyada bunu yapan ilk
lke o deil, iilerinde gitgide byyen toplumsal ve ekonomik sorunlar, hatta
belki felaketler kendini gstermekte. ktidardaki hi kimse, bunlarla ilgili bir
ey yapma niyetinde deil. Geen on yln hkmetlerinin -Demokrat muhalifler de
buna dahil- iileri programlarna baktnzda, salk, eitim, evsizlik,
isizlik, artan su oran, hapishaneler, varolardaki bozulma gibi ciddi
sorunlar ynyla ilgili bir zm nerisine rastlayamazsnz. Gittike
ktleen bu sorunlarn farkndasnz. Yalnzca George Bush'un iktidarda ol-
22
duu bu iki yl iinde, milyon ocuk daha alk snrn at, borlar hzla
artt, eitim standartlar dyor, reel cret nfusun birou iin 1950
sonlarndaki seviyesine geriledi ve kimse bunun iin kln kprdatmyor. Byle
durumlarda, akn srnn dikkatini baka taraflara ekmeniz gerekir, nk
eer olan biteni fark ederlerse, kendileri madur olduklar iin bu durumdan
holanmayabilirler. Yalnzca sper lig malarn ve televizyon dizilerini
izlemesini salamak yeterli olmayabilir. Onlar dman korkusuyla krklemeniz
gerekir. 1930'larda Hitler, ingene ve Yahudi korkusuyla krklemiti sry.
Kendinizi korumak iin onlar yok etmek zorundaydnz. Bizim de yntemlerimiz
var. Son on yl boyunca, her iki ylda bir, hatta her yl, kendimizi onlardan
korumamz gerektii sylenen baz esasl canavarlar yaratld. lerinden
zellikle bir tanesi her zaman kullanma hazrd: Ruslar. Kendinizi her zaman
Ruslara kar koruyabilirsiniz Fakat bir dman olarak ekiciliklerini kaybetmek
zereler ve kullanm gittike zorlayor; bu yzden yenilerinin yaratlmas
art. Aslna bakarsanz insanlar George Bush'u, bize gerekten neyin
saldrdn anlatamamas ya da aka syleyememesi konusunda haksz ekilde
eletirdiler. Bu cidden hakszlk. 1980 ortalarndan nce, radyodan u szleri
ninni gibi dinleyerek uyurdunuz: Ruslar yaklayor. Fakat, Bush bu ans yitirdi
ve aynen Reagan dnemi halkla ilikiler takmnn 1980'lerde yapt gibi, onun
da yeni dmanlar bulmas gerekti. Tam da bu nedenle uluslararas terristler,
uyuturucu kaaklar, ldrm Araplar ve dnyay ele geirecek olan yeni
Hitler, Saddam Hseyin yaratld. Birbiri ardna gelmeyi srdrmek
zorundaydlar. Halk rktr, terrize eder, ona gzda verirsiniz; o da yle
bir siner ki seyahat edemeyecek kadar korkar. te o zaman, ne olduklarna bakma
zahmetine bile girmeden alt edebileceiniz -ki cidden byledir- Grenada, Panama
ya da baka korunmasz nc dnya lke ordularna kar muhteem zaferler
kazanrsnz. iniz rahatlar. Oh be! Son anda kurtulmuuz. Bu, akn
23
sry kontrol altnda tutma ve etrafnda gerekten olan bitenle
ilgilenmesindense dikkatini baka ynlere evirmenin yollarndan biridir. Dier
bir yaklaan tehlike ise, byk olaslkla, Kba olacaktr. Bu, yasad
ekonomik sava halinin devamlln ve muhtemelen srad bir uluslararas
terrizmin yeniden canlandrlmasn gerektirir. u ana kadar uygulanan en
esasl uluslararas terrizm, Kennedy hkmetinin Mongoose Harekat ve
sonrasnda Kba'ya yaplanlardr. Bir ihtimal Nikaragua'ya alan sava dnda
-eer bunu terrizm olarak nitelendirirseniz- hibir ey bununla uzaktan
yakndan kyaslanamaz. Uluslararas Adalet Divan bunu, daha ok, saldr
snfnda deerlendirdi. Daima, hayali bir canavarlar ehri yaratan ve sonra da
onu yakp ykmak iin mcadele eden bir ideolojik saldr vardr. Eer
direnebilirlerse, o ehre giremezsiniz. Bu ok daha tehlikelidir. Fakat eer yok
edilebileceklerinden eminseniz, onlar bir vuruta darmadan edip, bir kez daha
derin derin oh ekebiliriz.
ALGIDA SECLK
24
Olduka uzun sredir devam etmekte olan bir ey var: 1986 Mays'nda, tahliye
edilmi Kbal mahkm Armando Vallada-res'in anlar yaymland ve medyada hemen
sansasyon yaratt. Size birka alnt yapacam. Medya, bu adamn aklamalarn
yle tanmlad: "Castro'nun, siyasi muhalifleri cezalandrp yok ettii byk
ikence ve hapis sisteminin belgelenmesi." Bu, "barbarca hapishanelerin,"
insanlk d ikencelerin ve en sonunda bahsi geen kitaptan rendiimiz,
yzyln bir baka toplu katliamcsnn kontrolndeki devlet iddetinin "yeni
bir despotizm yaratarak ikenceyi nasl sosyal denetim mekanizmas olarak
[Valladares'in de yaad] cehennem Kba'da kurumsallatrd"nn "ibret
verici ve unutulmaz bir dkm" idi. Washington
25 ? ? '
Postun ve New York Times'n tekrarlad yazlar. Castro, "diktatr bir
kundak" olarak tanmlanmt. Gaddarlklar, kitapta ylesine inandrc bir
ekilde gzler nne serilmiti ki "ancak en budala ve soukkanl Batl
entelekteller bu zalimin tarafn tutabilir" demiti Washington Post. Unutmayn
ki tm bunlar, tek bir adamn bana gelenlerin ortaya k. Hadi diyelim ki
hepsi doru, ikenceye maruz kaldn syleyen bir adamn bana gelenler
hakknda sorgulama yapmayalm. Valladares, Kbal kanl gaddarn dehet ve
ikencelerine katlanmakta gsterdii cesaret sebebiyle Ronald Reaan tarafndan
nsan Haklar Gn'nde Beyaz Saray'da dzenlenen protokole arlmt. Sonra
da, Salvador ve Guatemala hkmetlerini ABD'nin saldrlarna ve kendi bana
gelenleri solda sfr brakacak kitlesel vahetlere kar korumak iin ihbar
hizmeti verebilecei Birlemi Milletler insan Haklar Komisyonu'nun Birleik
Devletler temsilcisi olarak atand, iler byle yryor ite.
1986 yl Mays'nda olmutu bunlar. ok ilginti; insana, rza retimiyle
ilgili biraz fikir veriyor. Ayn ay, liderleri ldrlen El Salvador nsan
Haklar grubunun hayatta kalan yeleri, yneticisi olan Herbert Anaya da dahil,
tutuklanarak ikence grd La Esperanza (Umut) Hapishanesi'ne gnderildiler.
Hapisteyken de insan haklar mcadelelerini srdrdler ve avukat olduklar iin
yeminli beyan toplamaya devam ettiler. Bu hapishanede drt yz otuz iki mahkm
vard. Bu mahkmlarn drt yz otuzunun, kendilerine elektrikle ve dier
yntemlerle yaplan ikenceleri anlatt yeminli beyanlarndan biri, Kuzey
Amerikal niformal bir Birleik Devletler binbasnn yapt ikencelerin de
olduka ayrntl bir anlatmn kapsyor. Bu, az rastlanlr bir aklkla
ortaya konulan kapsaml tanklk, bir ikence odasnda ne olup bittiini
anlatanlar iinde, ayrntlar nedeniyle, byk olaslkla esizdir. Mahkmlarn
yz altm sayfalk yeminli tanklk raporu, insanlarn ikence grmeleriyle
ilgili tanklk yaptklarn gsteren video kasetiyle beraber hapis-
26
haneden darya szdrld. Marin Eyaleti inanlar Aras ibirlii Grubu
tarafndan datld. Yerel gazeteler bunu basmay reddetti. Televizyon
kanallar yaynlamay reddetti. Marin Eyaleti'nin yerel gazetesi San Francisco
Examiner'da bir makale yaymland; sanrm hepsi bu kadard. Baka kimse de bu
konuya dokunmayacakt Devir, etrafta bir sr "budala, soukkanl Batl
aydnn" Jose Napoleon Duarte ve Ronald Reagan'a vgler yadrarak kol gezdii
devirdi. Anaya ise hibir vgnn muhatab deildi. nsan Haklar Gn'ne davet
edilmedi. Hibir yere atanmad. Bir mahkm deiimi srasnda tahliye edildi ve
sonra da, byk olaslkla Birleik Devletler destekli gvenlik gleri
tarafndan katledildi. Bununla ilgili ok az bilgi kt ortaya. Medya ise,
gaddarlklar hasr alt ederek susturmak yerine aa karma yolunu seseydi,
Anaya'nn hayatn kurtarabilir miydi diye kendi kendini asla sorgulamad.
Bu bize, iyi ileyen bir rza retimi sisteminin alma yntemi hakknda bir
eyler sylyor. Herbert Anaya'nn El Salvador'da olanlarla ilgili yapt
aklamalarla kyaslandnda Valladares'in anlar incir ekirdeini bile
doldurmaz. Fakat herkes iini yapmak zorunda. Bu, bizi, gelecek savaa gtrr.
Sanrm bir sonraki harekta kadar bunlardan daha ok duyacaz.
Sonuncusuyla ilgili birka yorum daha. Son olarak buna dnelim. Daha nce de
bahsettiim Massachusetts niversitesi'nin yapt u aratrmadan balamak
istiyorum. Bu almann baz ilgin sonular oldu. Aratrmada insanlara,
Birleik Devletler'in yasad igali ya da ciddi insan haklar ihlallerini
engellemek iin askeri g kullanarak mdahale etmeli mi, etmemeli mi diye
soruldu. Neredeyse her iki kiiden biri etmeliyiz diye dnyordu. Yasad
toprak igalleri ve ar insan haklar ihlali durumunda askeri g
kullanmalymz. Eer Birleik Devletler bu neriyi dinleyecekse, o halde El
Salvador'u, Guatemala'y, Endonezya'y, Tel Aviv'i, Capetown', Trkiye'yi,
Washington'! ve dier btn devletleri bombalamalyz. Bunlarn tm
yasad igaller, saldr ve ar insan haklar ihlali kapsamna giriyor. Eer
rneklerin genilii hakkndaki gerekleri biliyorsanz, Saddam Hseyin'in
saldrlar ve gaddarlklarnn da bu alann iine girdiini pekl
biliyorsunuzdur. Yani onunkiler en uta olan deil. Neden kimse bu sonuca
varmyor? Nedeni, kimsenin bunu bilmemesi, iyi ileyen bir propaganda
sisteminde, bu rnekleri listelediimde kimse neden bahsettiimi anlamaz. Eer
zahmet edip de bakarsanz, bu rneklerin ok da yerinde olduunu anlarsnz.
Krfez Sava srasnda, meum bir biimde nerdeyse fark edilecek olan u rnei
ele alalm. ubat aynda, bombardman seferberliinin tam ortasnda, Lbnan
hkmeti srail'den, Lbnan topraklarndan hemen ve koulsuz olarak
ekilmesini taahht eden B.M. Gvenlik Konseyi'nin ald 425 no'lu karara
uymasn talep etti. Bu karar 1978 Mart'ndan kalmayd. O . zamandan bu yana,
srail'in Lbnan topraklarndan ekilmesini art koan art arda iki karar daha
kt. Tabii ki bu onu balamyor, nk Birleik Devletler, srail igaline
arka kyor. Bu srada da Gney Lbnan yldrlyor. inde dehet verici
eylerin olup bittii byk ikence odalar var orada. Gney Lbnan, lkenin
dier blmlerine saldr iin s olarak kullanlyor. Lbnan 1978'den beri
igal altndayd; Beyrut bombaland; yaklak yirmi bin insan ldrld,
bunlardan yaklak yzde sekseni sivillerden oluuyordu; hastaneler tahrip
edildi; daha ok terr, yama ve hrszlk boy gsterdi. Her ey yolunda,
Birleik Devletler bunu destekliyor. Bu, rneklerden yalnzca biri. Medyada
bununla ilgili ya da srail ve Birleik Devletler'in uymas gereken B.M.
Gvenlik Konseyi'nin 425 no'lu kararyla veya dier kararlarla ilgili bir ey
duymadnz, yahut nfusun te ikisinin kabul ettii prensiplere karn kimse
Tel Aviv'in bombalanmasn talep etmedi. Sonuta, bu da yasad igal ve ar
insan haklar ihlali. Bu, rneklerden yalnzca biri. ok daha berbat olanlar
var. Endonezya'nn Dou Timor'u istilas iki
28
yz bin kiinin ldrlmesiyle sonuland. Dierleri bunun yannda nemsiz
grnyor. Bu da Birleik Devletler tarafndan kuvvetle desteklenmiti ve halen
Birleik Devletler'in byk diplomatik ve askeri desteiyle devam etmekte. Bu
rnekler sralamakla bitmez.
29
KRFEZ SAVAI
Bu size, iyi ileyen bir propaganda dzeninin nasl altn anlatr. Biz
Irak'a, Kuveyt'e saldrdysak, insanlar bunu yasad igalin ve insan haklar
ihlalinin iddet gsterilerek engellenmesi gerektii kuralna gerekten
uyduumuz iin yaptmza inanabilirler. Eer bu kurallar, Birleik Devletlerin
tavrna kar uygulansa, durumun ne olacan akllarna getirmezler, ite bu
gerekten, olaanst bir propagandann baarsdr.
Gelin baka bir rnee gz atalm. 1990 Austos'undan beri yaplan sava
haberlerine dikkatle bakarsanz, birka arpc ifadenin noksan olduunu
grrsnz. rnein, "Irak'taki demokrat muhalefet" denilen ey aslnda, oradaki
ok cesur ve tam anlamyla gerek demokrat muhalefettir. Ve tabii ki, Irak'ta
daha
30
fazla barnamad iin srgnde i grr. Esasen Avrupa'dadr. Bankac,
mhendis ve mimar gibi mesleklerden insanlar kapsar bu muhalefet. Onlar
dncelerini aka dile getirebilen, sesi olup konuabilenlerdir. Geen ubat,
Saddam Hseyin halen George Bush'un en iyi arkada ve ticari ortayken, Irak
demokrat muhalefetinin kaynaklarna gre, bu insanlar Irak'ta parlamenter
demokrasi kurulmasnn talep edilmesi ynnde onlarn desteini almak iin
bizzat Washington'a gelmilerdi. iddetle reddedilmilerdi, nk Birleik
Devletler bunlarla ilgilenmiyordu. Kamusal alandan ise buna tepki gelmedi.
Austostan itibaren bu muhalefetin varln inkr etmek biraz daha zorlat.
Saddam Hseyin'i destekleyerek geirdiimiz yllardan sonra, austos aynda
birdenbire ona dman kesildik. Burada, konu hakknda fikri olmas gereken bir
Irak demokrat muhalefeti vard. i bitmi ve parampara olmu bir Saddam
Hseyin grmekten mutluluk duyard. Saddam, onlarn erkek kardelerini ldrm,
kz kardelerine ikence yapm ve kendilerini de lke dna srmt. Ronald
Reagan ve George Bush Saddam' beslerken bu insanlar ona kar mcadele
veriyorlard. Peki ya sesleri? Ulusal medyaya bir gz atn; bakalm 1990
Austos'undan 1991 Mart'nn sonuna kadar Irak demokrat muhalefetiyle ilgili ne
kadar haber bulabilirsiniz? Tek bir kelime bile bulamazsnz. Bu, onlarn
seslerini karmam olmasndan kaynaklanmyor. Bu insanlarn iddialar,
nerileri, arlar ve talepleri var. Bunlara bakarsanz, Amerikan bar
hareketinden neredeyse ayrt edilemez olduklarn grrsnz. Onlar, Saddam
Hseyin'e de rak'a alan savaa da karlar. lkelerinin yaklp yklmasn
istemiyorlar. stedikleri ey barl bir zm ve bunun baarlabilir olduunu
ok iyi biliyorlar. Bu yanl bak as yznden sistemin dndalar ya zaten.
Irak demokrat muhalefetiyle ilgili tek kelime duymuyoruz. Eer onlardan haberdar
olmak istiyorsanz, Alman ya da ngiliz basnn takip edin. Geri onlar da ok
fazla bilgi vermezler ama en azndan bizim olduumuzdan
31
daha az denetim altnda tutulduklar iin birka ey syleyebiliyorlar.
Propagandann olaanst baars budur. nce, Irakl demokratlarn sesi tamamen
darda braklr ve sonra da kimse bunu fark etmez. Bu da ok ilgin. yle ki,
iyice beyni ykanm bu halk, Irakl demokrat muhaliflerin sesini duymadn
fark edip de kendine "Neden?" diye sorup u aikr cevab bulamyor: nk,
Irakl demokratlarn kendilerine ait dnceleri var; uluslararas bar
hareketiyle ayn fikirleri paylayorlar ve bu nedenle de darda
braklmlar.
Gelin bir de savan nedenleri sorusunu ele alalm. Sava iin eitli nedenler
ne srld. Bu nedenler unlard: Saldrganlar dllendirilmemeli ve igale
iddet yoluyla derhal son verilmeli. Savan nedeni buydu. Temelde, gelitirilen
baka bir neden yoktu. Bunun sava nedeni olmas olas m? Birleik Devletler,
saldrganlarn dllendirilmemesi ve igale iddet yoluyla derhal son verilmesi
prensiplerine mi uyuyor? Bu gerekleri art arda dizerek zeknz aalamak
deil niyetim, ancak gerek u ki bu iddialar ergenlik andaki okuryazar bir
gen tarafndan iki dakika iinde rtlebilir. Ancak, asla rtlmedi.
Medyaya bir bakn; u medyaya, liberal yorumculara ve eletirmenlere, Kongre'de
yemin eden insanlara bir bakn ve birilerinin, bu ilkelerin Birleik Devletler
tarafndan savunulduu varsaymn sorgulayp sorgulamadn grn. Birleik
Devletler, Panama'da bulunan kendi igal kuvvetlerine kar koyup bu durumu
engellemek iin Washington' bombalamaya kalkt m? Gney Afrika'nn
Nambiya'y igali 1969 ylnda yasad ilan edildiinde, Birleik Devletler
gda ve ilaca ambargo koydu mu? Savaa gitti mi? Capetown' bombalad m? Hayr,
yirmi yl boyunca "sessiz diplomasi" yrtt. Bu yirmi yl boyunca durum pek ho
deildi. Reagan-Bush ynetimi dneminde, Gney Afrika'nn sadece evre lkelerde
ldrd insan says bir buuk milyondu. Gney Afrika'da ve Nambiya'da
olanlar bo verin. Her nedense, bu bizim hassas y-
32
reimizi dalamad. Biz "sessiz diplomasi"yle yolumuza devam ettik ve
igalcilere bol bol dl vererek iimizi bitirdik, igalcilere gvenlik
kayglarn hesaba katarak birok avantaj salanp, Nambiya'nn ana liman
verildi. Hani bizim tutunduumuz ilke, nerede? Bunlarn kesinlikle sava nedeni
olamayacan aklamak ocuk oyuncadr, nk bizler bu ilkeleri
sahiplenmiyoruz. Zaten kimse de aklamad; nemli olan da bu. Ve hi kimse
bundan kan u sonucu gstermek iin kln kprdatmad: Hibir neden savaa
girmeye yetmez. Hem de hi. Ergenlik anda, okuryazar bir gen tarafndan
yaklak iki dakika iinde rtlemeyecek tek bir sava nedeni yoktur. te bu
da totaliter bir kltrn damgas. Bizi korkutmak, yle derinden
totaliterletirmelidir ki, hibir sebep olmadan savaa srklenebilmeli ve
Lbnan'n arsn, lmlln fark etmeyecek hale gelmeliyiz. Bu ok arpc
bir gerek.
Bombardman balamadan hemen nce, ocak ortalarnda, geni apl bir Washington
Post-ABC aratrmas ilgin bir ey kartt ortaya. nsanlara, "Eer Irak,
Arap-Israil atmasnn Gvenlik Konseyi tarafndan ele alnmas artyla
Kuveyt'ten ekilme karar alsayd bunu olumlu karlar mydnz?" sorusu
yneltildi. Neredeyse te iki orannda halk buna olumlu bakyordu. Irak
demokrat muhalifleri dahil olmak zere, btn dnya da yle bakyordu. Amerikan
halknn te ikisinin bunu destekledii bildirildi. Tahminen, buna olumlu
bakanlarn her biri, dnyada byle dnen tek insann kendisi olduunu
zannetmitir. Elbette, basndan kimse bunun asla iyi bir fikir olduunu
sylemedi. Ama Washington'dan gelen emirler yleydi; bizim "balant"ya yani
uluslararas siyasete kar olmamz bekleniyordu ve bu yzden emri alr almaz
herkes uygun adma geerek diplomasiye kar oldu. Basnda bir yorum bulmaya
alrsanz, Alex Cockburn'un, Los Angeles Times'da, bunun iyi bir fikir
olduunu savunan ke yazsna rastlayabilirsiniz. Bu soruya cevap veren
insanlarn, yalnz olduklarn dndklerini sylemitim ama
33
bu sadece benim fikrim. Farz edin ki insanlar, yalnz olmadklarn, tpk
Irakl demokrat muhalifler gibi dierlerinin de byle dnebileceini
biliyordu. Farz edin ki, Irak'n ynelttii bu artl teklif bir varsaym deil,
tam anlamyla gerekti. Bundan daha sekiz gn nce, Birleik Devletler st dzey
yetkilileri tarafndan kamuoyuna duyurulmutu. 2 Ocak gn bu yetkililer, Arap-
lsrail atmasnn ve toplu imha silahlar sorununun Gvenlik Konseyi
tarafndan ele alnmas karlnda Irak'n Kuveyt'ten tamamen ekilme
teklifini basna aklamt. Birleik Devletler ise, Kuveyt'e girilmesi
ncesinde bu konuyu grmeyi reddediyordu. Farz edin ki halk, teklifin
gerekten masaya yatrldndan, ounluk tarafndan desteklendiinden ve
aslnda bunun, igalin nlenmesini istediimiz dier nadir durumlarda olduu
gibi, bar nemseyen, akl banda her insann onaylayabilecei trden bir
teklif olduundan haberdard. Farz edin ki bunlarn tm biliniyordu. Sizin
fikrinizi bilmem ama bence bylesi bir durumda, u te ikilik oran, yzde
doksan sekize ykselirdi. te size propagandann mthi baarlar. Byk
olaslkla, ankete katlan insanlardan bir teki bile az nce bahsettiim
eylerden haberdar deildi. nsanlar yalnz olduklarn dndler. Bu yzden
de, hi muhalefetle karlalmadan sava politikalarna devam etmek olasyd.
Ambargolarn ie yarayp yaramayaca konusunda bir hayli tartma yaand. CIA
bakannn ortaya kp bunlar tarttn grdk. Ancak, ok daha belirgin
bir sorunun tartmas yaplmyordu: Ambargolar ie daha imdiden mi yarad?
Cevap evet'ti, yani grnte ie yaramlard; ya austosun sonlarnda ya da
daha byk ihtimalle aralk sonunda. Irak'tan gelen, onaylanm ve baz
durumlarda Birleik Devletler'in st dzey yetkilileri tarafndan "ciddi ve
zerinde konuulup anlalabilir" bulunarak kamuoyuna aklanan ekilme teklifi
iin baka bir sebep dnmek gerekten ok zor. yleyse gerek soru u:
Ambargolar imdiden ie mi yarad? Bir kar yol var myd? Nfusun geneli,
34
dnyann byk ounluu ve demokrat Irak muhalifleri iin kabul edilebilir bir
kar yol olabilir miydi? Bu sorular tartlmamt; zaten iyi ileyen bir
propaganda sisteminde bunlarn tartlmamas ok nemlidir. Bylece, Ulusal
Cumhuriyeti Komite bakannn yle sylemesine olanak tannr: "Eer
bakanlkta tek bir Demokrat dahi olsayd, bugn Kuveyt kurtarlamayacakt." Bunu
syler ve sonrasnda hibir Demokrat kalkp da "Eer ben bakan olsaydm bugn
deil, ta alt ay nce kurtarlacakt, nk o zamanlar, ele geirmek iin
uraacam baz frsatlar vard; bylece Kuveyt, on binlerce insan
ldrlmeden, evresel felaketlere neden olunmadan kurtarlacakt," demez.
Hibir Demokrat sylemez, nk hibirinin fikri bu deildir. Henry Gonzalez ve
Barbara Boxer byle dnen insanlardandr, ancak saylar o kadar azdr ki
neredeyse yok gibidir. Hemen hemen hibir Demokrat'n bunu dile getirmeyecei
gereinin farknda olan Clayton Yeutter ise dncelerini beyan etmekte
zgrdr. Scud fzeleri srail'i vurduunda, basnda kimse bunu alklamad. Bu
da iyi ileyen propaganda sistemine ilikin ilgin bir olaydr. Neden
alklanmad diye sorabiliriz. Ne de olsa, Saddam Hseyin'in iddialar en az
Bush'unkiler kadar iyiydi. Peki neydi bu iddialar? Lbnan' ele alalm rnein.
Saddam Hseyin, ilhaka dayanamadn sylyor. srail'in, Gvenlik Konseyi'nde
oybirliiyle alnan karara kar gelerek Suriye'deki Golan Tepeleri'ni ve Dou
Kuds' ilhak etmesine izin vermeyeceini sylyor. lhaka tahamml yok. gale
tahamml yok. srail, uymay reddettii Gvenlik Konseyi kararlarn ihlal
ederek Gney Lbnan' 1978'den beri igal altnda tutuyor. Bu sre boyunca,
btn Lbnan'a saldrd ve halen de Lbnan'n ou kesimini bombalamakta.
Saddam, bu duruma dayanamyor. srail'in Bat eria'daki zulmleri stne
hazrlanan Uluslararas Af Raporu'nu okumu olsa gerek. Yrei kanyor;
dayanamyor. Ambargolar ie yarayamaz, nk Birleik Devletler tarafndan veto
ediliyor. Mzakereler sonu veremez, nk Birleik Devletler tarafndan
35
engelleniyor. iddet dnda ne kalyor geriye? Saddam Hseyin yllardan beri
beklemekte. Lbnan meselesi iin on yl, Bat eria iin yirmi yl. Ayn
iddiay daha nce de duydunuz. Bununla, nceden duyduunuz iddia arasndaki tek
fark, ambargolarn ve mzakerelerin Birleik Devletler tarafndan engellenmesi
nedeniyle ie yaramayacan Saddam Hseyin'in samimiyetle sylemesidir. te
yandan George Bush bunu syleyemedi, nk ambargolar szde ie yarad ve
mzakerelerin de byle olacana inanmamak iin hibir neden yoktu; tabii
mzakere yoluna gidilmeyeceini aka ve kararlca beyan etmesi dnda. Buna
dikkat eken birine rastladnz m basnda? Hayr. nemsiz bir ey. Ergenlik
anda, okuryazar bir gen tarafndan bir dakika iinde anlalabilecek
eylerden biri daha. Fakat, hi kimse, hibir yorumcu, hibir ke yazar buna
dikkat ekmedi. te bu da iyi iletilen totaliter bir kltrn iaretlerinden
biri. Rza retiminin ie yaradnn gstergesi.
Ve bunun stne son yorum. Anlatmaya devam ettike daha birok rnek
verebiliriz. Saddam Hseyin'in -Amerika'da geni apta, ciddiyetle inanld
gibi- dnyay ele geirmek isteyen bir canavar olduu fikrini ele alalm,
insanlarn kafasna st ste kaznan bir dnce: O, her eyi almak zere. Onu
durdurmalyz. Nasl bu kadar glendi? Endstriyel altyaps olmayan kk bir
nc dnya lkesi alt st Irak sekiz yldan beri iran'la savayor. Yani u,
ynetici snfnn ve askeri gcnn byk bir blmn tasfiye eden devrim
sonras Iranla. Bu savata, Irak az da olsa destek alyordu. Sovyetler Birlii,
Birleik Devletler, Avrupa, belli bal Arap lkeleri ve Arap petrol reticileri
ona arka kyordu. Gel gr ki iran' yenemedi. Ama her an btn dnyay ele
geirmek iin hazr bekliyor. Buna dikkat eken birini grdnz m peki? Aslnda
en bata, kyl ordusu olan bir nc dnya lkesiydi. imdilerde ise istihkm,
kimyasal silahlar vb. gibi konularda bir ton yanl istihbarat topland itiraf
ediliyor. Buna dikkat eken biri oldu mu? Hayr. Hemen hemen kimseyi
36
gremedik. Bu tipiktir. Dikkatinizi ekerim, bu olay, Manuel Noriega'ya tam da
ayns yapldktan bir yl sonra gereklemiti. George Bush'un dostu Saddam
Hseyin'le veya Pekin'deki dier arkadalaryla, hatta Bush'un kendisiyle
kyaslandnda nemsiz bir hayduttur Manuel Noriega. Ktdr fakat u
altmz trden dnya standartlarnda bir haydut deildir. Dnyaya
samayacak kadar byk bir canavara dntrlmt. Uyuturucu tacirlerini
yneterek bizi yok edecekti. Bir an nce harekete geip, yzlerce hatta belki
binlerce insan ldrerek, kck, yaklak yzde sekizlik beyaz oligariyi
yeniden glendirerek ve Birleik Devletler'in askeri yneticilerinin kontroln
siyasi sistemin her aamasnda etkin hale getirerek onu yok etmeliyiz. Ya
kendimizi kurtarmak iin bunu yapmalyz ya da bu canavar tarafndan yok
edilmeye hazrlkl olmalyz. Bir yl sonra ayn ey Saddam Hseyin tarafndan
yapld. Kimse buna dikkat ekti mi? Kimse neyin niin olduundan bahsetti mi?
Bunu bulmak iin ok uramanz gerekir.
Dikkat ederseniz bunun, bar yanls bir halk Belikal bebeklerin kollarn
koparan Alman askerlerinden kendisini korumak iin Alman olan her eyi yok etmek
isteyen gz dnm histerik bir topluma dntren Creel Komisyonu'nun
yaptndan bir fark yok. Teknikler, televizyonun ve aktlan bir yn parann
sayesinde daha gelimi olabilir, ama yine de tam anlamyla geleneksel.
Asl yorumuma geri dnmek gerekirse, sanrm sorun sadece yanl bilgi edinme ve
Krfez Krizi deil. ok daha geni. Asl sorun, zgr bir toplumda m, yoksa bir
eit kabullenilmi totalitarizm altnda olaylarn merkezinden uzaklatrlm
akn sr olarak bir yerlere srlen, dehete drlen, vatansever sloganlar
bas bas baran, hayatlar iin srekli korku duyan, huu ile kendilerini yok
olmaktan kurtaran liderlerine hayran olan; eitimli snflarnsa bir emirle
uygun adma geerek kendilerinden beklenilen sloganlar tekrar ettii ve evinde
deerlerini kaybede-
37
rek gerileyen bir toplumda paymza deni mi yaamak istediimiz. Dnyay
mahvetmemiz iin tekilerin bize deme yapacan umarak parayla zoraki itaat
salayan bir devlet olmaktan vazgemeliyiz. Bu bir seimdir. Yzlemek zorunda
olduumuz bir seim. Bylesi sorularn cevab aslnda byk lde senin benim
gibi insanlarn elinde.
38
Marsl Gazeteci
"Terre Kar Sava"n Nasl Aktarlmas Gerektii stne
Bu metin, 22 Ocak 2002 tarihinde "Habercilikte Doruluk ve Tarafszlk" adl
mesleki sivil toplum kuruluunun on beinci yldnmn dolaysyla New York
Belediye Binas'nda verilen konumadan derlenmitir. .
Sanrm byle bir frsatta tartmaya sunulacak en uygun konunun ne olduu ok
ak: Medya, son aylarn en nemli hikyesini, nam- dier "terre kar sava"
sorununu zellikle slam dnyas ekseninde nasl ele ald? Bu arada aklma
gelmiken, burada medya derken yorum, analiz ve fikir dergilerini, yani aslnda
genel olarak entelektel kltr de kapsayan olduka geni bir kavram
kastediyorum.
Bu gerekten nemli bir tartma konusu. Dierleri iinde, ADALET kavram
tarafndan dzenli olarak ele alnan tek konu bu. Ayn zamanda da, stne
konuma yapmak iin ok da uygun bir konu deil; nedeni ise oka ayrntl
analiz gerektirmesi. Bu yzden de yapmak istediim ey biraz deiik bir
yaklam-
41
la devam ederek hikyenin tarafszlk, doruluk, uygunluk gibi rehber olarak
kabul gren genel ilkelerle badaacak biimde nasl ele alnmas gerektii
sorusunu sormak.
Gelin buna bir eit dnce deneyi yaparak balayalm. Marsl zeki bir adam
canlandrn gznzde ("adam" dememin nedeni genelde Marsllarn erkek olduunun
varsaylmas). Bu Marsl, Harvard ve Columbia niversitelerinin Gazetecilik
fakltelerinde okudu ve orada tm yce deerleri renerek onlara yrekten
inand. Bu Marsl byle bir hikyeyi nasl ele alrd?
Bence, Mars gazetesine gnderecei baz geree dayal gzlemlerle balard ie.
Geree dayal ilk gzlem, terrizmle savan 11 Eyllde deil, aslnda ondan
yirmi yl nce ayn sylemin kullanlmasyla ilan edildiidir. Reagan Hkmeti,
eminim hepiniz biliyorsunuzdur, bakann "korkun terr felaketi" diye
tanmlad durumu lanetleyip, terrizmle savan ABD d siyasetinin esas
olacan ilan ederek ynetime geldi.* Asl nokta, slam dnyasnda ve o
zamanlar Orta Amerika'da da var olan devlet destekli uluslararas terrizmdi.
Uluslararas terrizm, "modern zamanda barbarizme bir geri dn", "medeniyetin
ahlaksz dmanlar"*" tarafndan yaylan bir veba olarak tanmlanmt. Aslnda
devlet bakan George Shultz'dan alnt yapyorum.
Reagan'dan alntladm cmle Ortadou terryle ilintiliydi ve 1985 ylna
aitti. Bu dnemde, blgedeki uluslararas terrizm her yl yaplan Associated
Press anketinde editrler tarafndan yln nde gelen hikyesi seilmiti. Bu
durumda, u bizim Marslnn belirtmesi gereken ilk nokta terre kar savan
2001 ylnda ikinci kez ilan edildii ve yln en nemli hikyesi haline
geldii, yani terrizmle savan ilk kez deil, daha nce de sk sk yapld
gibi, yeniden ilan edildiidir.
stelik, ok arpc bir gereklik sz konusudur, ki bu da hep
New York Times, 18 Ekim 1985. Washington Post, 26 Ekim 1984.
42
ayn insanlarn "yol gsteren" konumunda olmasdr. Terrizme kar savan
ikinci raundunun askeri ayan srdren Donald Rumsfeld, doruktaki yl 1985 de
iinde olmak zere, ilk rauntta da Reagan'n zel Ortadou delegesiydi. Savan
Birlemi Milletler'deki diplomatik ayan yrtmek zere daha birka ay nce
atanan kii, terre kar savan ilk raundunda Birleik Devletler'in ana ss
olan Honduras'taki operasyonlarn idare eden John Negroponte'un ta kendisidir.
G Unsurunun Kullanlmas
1985 ylnn nde gelen hikyesi Ortadou'daki terrd, fakat Orta Amerika'daki
terrizm de gnn hikyelerinde ikinci sray alyordu. Hatta Shultz bunu, Orta
Amerika'daki vebann en dehet verici belirtisi olarak tanmlyordu. Anlattna
gre asl sorun, "bizim yarkremize yerleen kanser"di;* onu kesip atmak
istiyorduk, ki bunun abucak yaplmas artt, nk bu kanser Hitler'in
Kavgam'daki amalarn ortaya koyuyordu ve neredeyse dnyaya hkim olmak
zereydi. Bu gerekten tehlikeliydi. Tehlike o kadar ciddiydi ki 1985 ylnn
Adalet Gn'nde bakan, ulusal skynetim ilan etti, nk dediine gre bu
kanser, "ulusal gvenlie ve Birleik Devletler'in d siyasetine allmadk ve
olaanst bir tehdit" yneltiyordu. (Adalet Gn, ne tesadf ki, dnyann geri
kalan ksmnda Amerikal iilerin mcadelelerine omuz verilmesi ansna
kutlanan bir gndr. Birleik Devletler'de ise ovenist bir bayramdr 1 Mays.)
Kanser en sonunda skp atlana kadar skynetim ylda bir kez yenilendi.
Devlet Bakan Shultz, tehlikenin o kadar rktc olduundan bahsediyordu ki, bu
artlarda lml yollara devam etmeyi srdremezdiniz; yani kendi deyimiyle
"Eer pazar-
Jack Spence ve Eldon Kenworthy'nin makalelerini incelemek iin bkz: ed. Wal-ker,
Thomas; Reagan vs. the Sandinistas; Boulder: Westview,1987.
43
lk masasna gcn glgesi dmezse mzakereler yalnzca kapitlasyon kazanm
iin bir dzmecedir" (14 Nisan 1986). Shultz, "Eitlikteki g unsurunu hesaba
katmay reddeden Birlemi Milletler, Uluslararas Mahkeme vb. d arabulucular
kullanmak gibi yasal, topist yol" arayanlar suluyordu.
Aslna bakarsanz Birleik Devletler eitliin g unsurunu, Uluslararas
Mahkeme, Latin Amerika lkeleri ve tabii ki dnyay fethetmeyi aklna koymu
kanserin yasal ve topist bir yol arayna baaryla engel olan John Negroponte
kumandasnda Honduras'ta s kuran cretli askeri birlikler yoluyla kullanyordu.
Medya bu konuda hemfikir oldu. Gerekten ortaya kan tek sorun taktiklerdi. Her
zamanki gibi sava ahinleri ve bar gvercinleri arasnda bir ekime sz
konusuydu. Sava yanllarnn durumu, The New Republic'in editrleri tarafndan
gayet iyi aklanmt (4 Nisan 1984). Kendi deyimleriyle, "ka tanesinin
katledildiine bakmakszn Latin tr faistlere" askeri yardm gndermeye
devam etmek gerektiini sylediler nk, "Salvador'daki ve hatta blgenin
dier herhangi bir yerindeki insan haklarndan daha nemli olan Amerikan
ncelikleri" vard. Sava ahinleri ite byleydi.
te yandan bar yanllar, yasal yollarn tam anlamyla ie yarayamayacan
iddia ederek Nikaragua'y, yani kanseri, "Orta Amerika tarz"na dntrmek ve
ona "blgesel standartlar" kabul ettirmek iin baz yeni alternatif yollar
nerdiler. Washington Post'dan (14-19 Mart 1986) alnt yapyorum. Orta Amerika
tarz ve blgesel standartlardan kast, o dnemde soykrmlar, ikenceler
yaparak tasvir edilemeyecek ekilde ortal yakp ykan El Salvador ve
Guatemala terr devletleriydi. Yani bar gvercinlerine gre, Nikaragua'y da
Orta Amerika tarzna evirmemiz artt.
Ulusal basndaki editrler ve ke yazarlar, gvercin ve ahin taraflar
arasnda neredeyse yzde elli-elli dalmt, istisnalar
44
tabii ki vard, ama kelimenin tam anlamyla istatistiksel bir hatann
iindeydiler. Bu konu stne baslm bir sr kaynak var; hatta uzun zamandr
var, eer bir gz atmak isterseniz.* O zamanlar vebann ortal kasp kavurduu
baka bir nemli blgede, Ortadou'da, terrdeki istikrar ok daha radikaldi.
Sava Ayn, Hedefler Farkl
Demek ki, bizim zeki Marsl yakn tarihe ilikin bu dikkat ekici sreklilie
kesinlikle nem vermeliymi; yani Mars'taki manetler terre kar bahsi geen
savan, ayn hedeflere karym gibi grnen, fakat -Marsl muhabirimizin de
zel olarak belirtecei gibi- asla tam anlamyla ayn olmayan hedeflere kar
duran insanlar tarafndan tekrar ilan edildiini yazmalym.
1980'in CIA ve ibirlikileri tarafndan rgtlenmi ve silahlandrlm
zgrlk savalar, eitildikleri zel gler tarafndan u sralar Afganistan
maaralarnda aranan ahlaksz medeniyet dmanlarnn ta kendisidir. Onlar,
terre kar ilk savan nemli bir bileeniydi ve bu savan iindeki dier
bileenlerle tamamen ayn ekilde hareket etmiti.
ok nceden, tam olarak 1981'de Msr Babakan'na dzenlenen suikastla balayp
bugne kadar uzanan terrist amalarn saklamadlar. Bu maddelerin iinde,
Rusya'ya dzenlenecek terrist saldrlar o kadar ard ki, bir noktada fiilen
Pakistan'la da bir savaa girdiler. Ruslar, 1989'da Afganistan'dan ekilerek
perian olmu lkeyi Birleik Devletlerin en gzde toplu katliamclarnn,
tecavzclerinin ve terristlerinin eline braktnda Afganistan, tarihinin en
kt dnemi olarak tanmlanan srece girmiti. ABD'nin gzdeleri, imdi de Kabil
snrlar dnda i banda. Bu sabahki Wall Street Journal' a (22 Ocak 2001)
gre, bl-
Baz yorum ve kaynaklar iin Bkz: Chomsky, Noam, Medya Gerei, Everest Yay.,
Ekim 2002.
45
gedeki en nemli diktatrlerden ikisi, byk bir savan patlamasna neden
olacak bir bahanenin izini sryorlarm. Umarz baaramazlar.
te bunlarn tm Mars basnnn manetlerini oluturuyor; tabii ki sivil halka
ifade ettikleriyle birlikte aktarlyor; nk sivil halk kavram, drt ay
ncesinden kullanlmaya hazr olduu halde, koullar yznden datlmayan gda
ve dier ihtiyalardan hl aresizce mahrum braklan ok byk bir insan
topluluunu kapsyor.
Bunun sonularn bilmiyoruz ve asla bilmeyeceiz de. nk entelektel kltrde
bir ilke vardr ki buna gre, dmann sularn bir lazer keskinliiyle
soruturursunuz, ama asla dnp kendinize bakmazsnz, -bu nokta ok nemlidir-
bylece, Vietnam'da, Salvador'da ya da baka yerlerde ardnzda braktnz
cesetlerin says hakknda olduka mulak tahminlerde bulunursunuz.
Ahlaki Denkliin Sapknl
Daha nce de sylediim gibi, Mars'taki manet bu olacak, iyi bir Marsl
muhabir, birka temel dnceyi aklamak isteyecektir. Her eyden nce,
terrizmin tam olarak ne olduunu; sonra da buna verilecek uygun tepkinin ne
olduunu renmek ister, ikinci sorunun cevab her ne olursa olsun, verilecek
uygun tepki, doruluu kabul edilmi baz ahlaki nermeleri tatmin etmek
durumundadr ve Marsl da bu nermelerin neler olduunu kolayca kefedebilir; en
azndan terre kar kendi kendini ilan eden savan liderleri tarafndan nasl
anlaldn ortaya kartabilir; nk bize hi durmadan ne denli dindar
Hristiyanlar olduklarndan, "ikiyzl" kelimesinin, ok hrmet ettikleri Kutsal
Kitap'ta nemle verilmi tanmn ezbere bildiklerinden bahsedenler o
liderlerdir. yle ki, "ikiyzl," kendisine uygun bulmad koullar bakasna
uygun grendir.
46
O zaman Marsl, asgari ahlak seviyesine ulaabilmek iin stnde karara
varlmas hatta srarla durulmas gereken bir ey olduunu anlar: Eer
yaptmz bir hareket bizim iin doruysa dierleri iin de dorudur ve eer
dierleri yaptnda yanlsa, o zaman, biz yaptmzda da yanltr. imdi,
ahlaki nermenin bu en temel bilgisini anladktan sonra Marsl, tasn taran
toplayp Mars'a geri dnebilir. nk aratrma grevi artk bitmitir.
Terrizme kar sava stne yaplan geni yaynlarn ya da yorumlarn
hibirinde bu asgari dzeye biraz olsun yaklamay baaran bir cmle, tek bir
cmle bulma ans yoktur. Benim lafma bakmayn siz, kendiniz de bir deneyin.
Abartmak istemiyorum; yani byk olaslkla belki imdi, belki baka zaman sayfa
kenarlarnda nadir de olsa bir cmle bulabilirsiniz.
Bununla beraber, bu ahlaki nerme ana gr snrlar iinde tannr. Son derece
tehlikeli bir sapknlk olarak kabul edilir ve bu yzden de, kimse onu aa
vurmadan, karsna geit vermez duvarlar rlmelidir. Aslnda, sayg duyuyormu
gibi yaptmz ahlaki nermelere uymayp da sapknla tutulmaya, ona tabi
olmaya kalkacak birilerinin olmas durumunda kullanma hazr teknik bir szck
de var. Bu sulular "ahlaki grecelik" -bu, kendimize uygun grdmz koullar
bakalarna da uygun gryoruz nermesiyle ayn anlama geliyor- denilen bir
eyden suludur ya da "ahlaki denklik" ten. Sanrm bu terim, birilerinin de
bizim sularmza bakmaya cesaret edebilecei tehlikesini bertaraf etmek iin
Jeane Kirkpatrick tarafndan icat edilmiti.
Ya da onlar, Amerika'ya ynelik ar bir eletiri suu iliyorlardr; belki de
Amerika kartdrlar. ok ilgin bir kavram. Bu terim, sadece totaliter
rejimlerde, rnein Rusya'nn eski gnlerinde yani "anti-Sovyetizm"in en byk
su olduu dnemlerinde kullanlmt. Eer biri kalkp da talya'da Anti-
talyan adyla bir kitap yaymlarsa, buna Milano ve Roma sokaklarnda verilen
tepkinin nasl olabileceini hayal edebilirsiniz; zaten zgrlk ve demokrasinin
ciddiye alnd her lkede bu geerlidir.
47
levsiz Bir Tanm
Fakat biz Marslnn, nlenemez azarlayc sert szlerle, iftira yagmuruyla
caydrlamadn ve en temel ahlaki nermelere bal kalmakta inat ettiini
varsayalm. Daha nce de belirttiim gibi, eer bunu yaparsa evine geri
dnebilir; ancak onun srf merak yznden kalp biraz daha inceleme yapmak
istediini farz edelim. Peki sonra ne olacak? Dosdoru, nemli bir soruya,
"Terrizm nedir?" sorusuna dn yaplacak.
Bunun cevabn bulmak iin ciddi bir Marsl muhabirin izleyecei uygun bir yn
var: Terrizme kar sava deklare eden insanlarn terrizm tanmna bak; bu
yeterince adil olur. Ve aslna bakarsanz, Birleik Devletler kanunlarnda,
askeri yasalarda ve daha baka yerlerde terrizmin resmi bir tanm vardr. Ne
olduu ksaca anlatlmtr. Alnt yapmak gerekirse terrizm, "k noktas
gerei siyasi, dini ve ideolojik olan amalara bask, gzda verme ve korku
telkin etme yoluyla ulamak iin planlanm iddet kullanm ve vahet
tehlikesi"dir. Olduka basit geliyor kulaa; grebildiim kadaryla ok da
uygun. Ancak srekli olarak, terrizmi tanmlama sorununun ne denli can skc
ve karmak olduunu okuyup duruyoruz ve doal olarak bizim Marsl da bunun
neden byle olduunu merak edebilir. Bir cevab var. Resmi tanm ilevsizdir.
Hem de iki nemli nedenle ilevsizdir. Birincisi bunun, resmi siyasetin tanmna
yakn hatta ok yakn bir yorum olmas. Ancak i resmi siyasete gelince
terrizmin ad, dk younluklu atma ya da terr kart sava olur.
Sras gelmiken belirteyim, bu sadece Birleik Devletler'e zg deildir.
Gzlemlediim kadaryla bu uygulama evrensel. rnek vermek gerekirse, 1960'larn
ortalarnda daha ok Pentagon'la balantl bir aratrma kurumu olan Rand
irketi, Japonya'nn 1930'larda Manurya'ya ve Kuzey in'e dzenledii
saldrlar konu alan ilgin bir Japon "isyan bastrma klavuzu" serisi bast.
Olduka ilgimi ekmiti ve bu klavuzla hemen hemen ay-
48
ns olan Birleik Devletlerin Gney Vietnam klavuzunu karlatran bir makale
yazmtm o zamanlar.* Ancak belirtmeliyim ki makale o kadar da zekice deildi.
Her neyse, bu bir gerek ve hatta bildiim kadaryla evrensel bir gerek. O
halde, resmi tanm kullanamamamzn birinci nedeni buymu. kinci neden ise
bundan ok daha basit: Terristlerin kim olduklarna dair btn yanl
cevaplar, temelden yanl cevaplar vermesi. yleyse, resmi tanmn tamamen
terk edilmesi gerekir ve bu yzden size doru cevaplar verecek bir eit
gelimi tanm bulmanz art olur ki bu zordur. Terrizmin tanmnn ne kadar
zorlayc bir tartma konusu olduu ve byk beyinlerin onunla mcadele verdii
vb. eyler duyuyor olmanzn nedeni de ite budur.
Neyse ki bir zm var. zm terrizmi, onlarn bize -biz her kim olursak
olalm- kar uyguladklar terrizm olarak tanmlamak. Bildiim kadaryla bu
evrenseldir; gazetecilikte, bilimde. Ve sanrm tarihsel bir olgudur da; yani ne
de olsa bu uygulamalar takip etmemi bir lkeyle hi karlamadm. O halde,
yine de sorundan bir k yolu var. Terrizmin bu ie yarar tanmyla her zaman
okuduunuz klasik sonular kartabiliriz: yle ki, bizler ve bizim
mttefiklerimiz terrizmin asl kurban ve terrizm ise gszn silah.
Elbette, resmi anlamda terrizm de dier silahlar gibi glnn silah; fakat
bir kere "terrizm"i bize kar uygulanan terr olarak algladysanz o, tanm
gerei, gszn silahdr. Demek ki tanm gerei, terrizmin gszn silah
olduu dorudur. O halde, srekli olarak gazetelerde veya dergilerde bununla
ilgili yazanlar ve yazdklar da dorudur; gereksiz tekrarlar; kural gerei.
Liberation, Eyll-Ekim 1967. Yeniden Basm: Chomsky, Noam; American Power and
The New Mandarins; New York: Pantheon, 1969.
49
Tipik Terrizm " -
Bizim Marsl'nn, bu grnte evrensel olan kurallara meydan okumaya devam
ettiini ve tekrar tekrar sz edilen ahlaki nermelerin yan sra terrizmin,
Birleik Devletler tarafndan yaplm resmi tanmn da gerekten kabul
ettiini varsayalm. Yalnz unu sylemeliyim ki, imdiye kadar oktan uzayda
yol almaya balard ama hadi biz yine de varsaymaya devam edelim. Eer Marsl bu
kadar ileriye giderse, hi phesiz orada terrizmin ok belirgin resimleriyle
karlar. rnein 11 Eyll, terrist vahetin zellikle ok edici bir
rneidir. Dier bir belirgin rnekse, ingiliz savunma kurmaylarnn bakan
olan Amiral Michael Boyce tarafndan ilan edilen ve ekim sonlarnda (28 Ekim
2001) New York Times'n ba sayfa haberi olarak yaymlanan ABD-Ingiliz kar
saldrsdr. Amiral, Afganistan halkna "liderini deitirinceye kadar"
Amerikan ve ngiliz ordularnn onlara kar dzenledii saldrlara devam
edeceini bildirmiti.
Dikkat ederseniz resmi tanma gre bu, uluslararas terrizmin tipik bir resmi;
okumasn tekrar yapmayacam fakat bunun stne dnrseniz kesinlikle
kusursuz bir rnek olduunu grrsnz.
Bu aklamadan iki hafta nce George Bush Afganlara, daha dorusu Afganistan
halkna, aranlan zanllar teslim edilinceye kadar saldrlarn devam edeceini
bildirmiti. Hatrlatrm ki Taliban rejiminin devrilmesi dncesi akllara,
-aslnda bunu kendi karlar iin kullanarak, savan ne denli hakl olduunu
yazacak olan entelektellerin aklna- bombalamadan birka hafta sonra gelmiti.
Elbette bu da tipik terrizmdi: Teslim etmenizi istediimiz baz insanlar bize
verene kadar sizi bombalamaya devam edeceiz. Taliban rejimi baz deliller
gstermesini istediyse de Birleik Devletler srekli olarak bu istei grmezden
geldi. Ayn Birleik
50
Devletler, tam da o dnemde gelen sulular iade tekliflerini dikkate almay
bile dpedz reddetti; bu tekliflerin ne kadar ciddi olup olmadn bilemiyoruz
nk geri evrildi.
phesiz Marsl bunlarn hepsini belgeleyecektir ve biraz ev devi yaptysa olan
bitenin nedenlerini, baka bir sr rnek de bularak, abucak
aklayabilecektir. Nedenler ok basit: Dnyay ynetenler bir eyi akla
kavuturmak zorundadr ki bu da baka hibir otoriteye boyun emedikleridir. Bu
sebeple delil sunmak durumunda olduklar fikrini kabul etmez, sulularn
kendilerine iadesini talep yoluyla halletmeyi uygun grmezler; nitekim,
Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'nin yetkisini de aka reddederler. ABD
anlam ak ve net olan yetkiyi kolayca, hibir nedene ihtiya duymadan ele
geirebilirdi. Fakat bu seenei geri evirdi.
Ve bu olduka anlaml. Nitekim uluslararas ilikilerde ve diplomaside bunun
iin kullanlan bir terim de var. Gvenilirlik salama deniyor buna. Baka bir
ifadeyle, "biz terrist bir devletiz ve eer yolumuza karsanz bunun
sonularna katlanrsnz" cmlesinin ilan edilmesidir. Tabii bu ancak
"terrizm"i resmi anlamda yani Birleik Devletler yasalarnda ve dierlerinde
tanmland anlamda kullanyorsak geerlidir ve daha nce deindiim sebeplerle
de kabul edilemezdir,
Tartlamaz Olaylar
Gelin ahlaki nermelere geri dnelim. Neredeyse evrensel olarak kabul grmesinin
yan sra adil, takdire ayan ve kesinlikle doru diye tanmlanan resmi retiye
gre Birleik Devletler'in -ta ki Afganllar, kant sunmay ve sulular iade
talebi yapmay reddeden ABD'ye, zanllar teslim edene kadar ya da Boyce'un daha
sonra syledii gibi, liderlerini deitirinceye kadar- onlara kar terrist
bir sava srdrmesine izin verildi. Yani, Kutsal Kitabn aklad anlamda
ikiyzl olmayan bir kimse annda u
51
sonuca varacaktr: Birleik Devletler, be bin lmn drt bininden sorumlu olan
bir terrist birliin lideri olmaktan sulu bulunan katil Emmanuel Constant'
teslim edene kadar Haiti'nin ABD'ye kar byk apl terrist bir saldr
yrtmesine izin verilmitir.
Bu olayda kantlar ortadayd hi phesiz. En sonuncusu 30 Eyll 2001'de -yani
pheli terristleri teslim etmedii takdirde Afganistan'n terre tabi
tutulaca stne tm o konumalarn yapld srada- olmak zere Haiti, tekrar
tekrar Emmanuel Constant'n iadesi talebinde bulunmutu. Elbette sadece drt ya
da be bin siyah insann lm olmas nedeniyle sanrm ok ciddiye alnmad.
Bu durumda belki de, Birleik Devletler'de kitlesel terr balatmallar.
Bombalayamadklarna gre, biyo-terr ya da ne bileyim, baka bir ynteme
bavurmalar gerekir; ABD, on ikinci yzyldan bu yana Haiti halkna kar
korkun sulardan sorumlu olan ynetimini deitirene kadar.
Ya da ahlaki nermelere bal kalmak gerekirse, Nikaragua'nn da, sras
gelmiken, terrizme kar alan sava yeniden ilan eden liderleri, yani yine
ayn insanlar hedef alarak bahsedilen yntemlere bavurmasna mutlaka izin
verilmitir. Nikaragua'ya dzenlenen terrist saldrnn 11 Eyll'den bile daha
amansz olduunu anmsayn; on binlerce insan ldrlm, lke belki bir daha
asla telafi edilemeyecek derecede harap dmt.
Bu da tartlamaz rneklerden biri olduu iin stnde durmak zorunda deiliz.
Tartlamaz olmasnn nedeni Uluslararas Mahkeme'nin, btn lkelerin
uluslararas yasalara uymas gerektii ynndeki -kimsenin adn sylemeyen ama
kimi ima ettii aka belli olan- ancak ABD tarafndan veto edilen ve
ngiltere'nin ekimser oy kulland Gvenlik Konseyi kararna dayanarak
Birleik Devletleri, uluslararas terrizmden sulu bulan hkmdr. Ya da Genel
Kurul kararnn yine ayn eyi onayla-
52
yan, fakat Birleik Devletler ve bir-iki mvekkil devlet tarafndan kar
klan hkm de tartlmaz olmasnn bir nedenidir. Uluslararas Mahkeme,
Birleik Devletler'e uluslararas terrizm suuna hemen bir son vererek ykl
tazminatlar demesini emretti. Birleik Devletler saldrlar hemen kztrmak
amacyla iki yanl bir kararla cevabn verdi; medyann tepkisini daha nce
anlatmtm. Tm bunlar, kanser yok edilinceye dek srd ve hl da devam
ediyor.
Bylece, terrizmle savan tam ortasnda, Kasm 2001'de, Nikaragua'da seimler
oldu ve ABD seimlere kknden mdahale etti. Yanl sonular kabul etmeyecei
ynnde Nikaragua'y uyard; hatta nedenini bile syledi. Dileri Bakanl,
1980'lerdeki uluslararas terrizmde Nikaragua'nn -Birleik Devletler'in en
yksek uluslararas merciler tarafndan sulu bulunmasna neden olan terrizme
direnerek- oynad role gz yumamayacamz aklad. Kendini tutkuyla
terrizme ve ikiyzlle adam entelektel kltrde, bunlara dair hibir yorum
yapmadan geilir ama sanrm Mars basnnn manetlerinde bir yer bulabilir.
Burada ise nasl ele alndna bakn ve grn. Sras gelmiken bir de, bu
tartlmaz olaydaki en gzde "adil sava" teorinizi oluturmaya aln.
ounluun Ehliletirilmesi
Nikaragua'nn, terrle sava bahanesiyle kendisine ABD tarafndan yneltilen
uluslararas terrizme kar elbette bir savunmas vard. yle ki,
Nikaragua'nn bir ordusu vard. Dier Orta Amerika lkelerinde ordu, Birleik
Devletler ve dier uydu devletleri tarafndan silahlandrlarak eitilen
terrist glerden oluuyordu ve doal olarak terrist gaddarlklar ok daha
ktyd. Bar yanllarnn, Nikaragua kanserini Orta Amerika tarzna
dntrmeliyiz dedikleri buydu. Fakat bu durumda, kurban bir devlet olmuyordu
ve bu yzden de Uluslararas Mahkeme'ye ya
53
da Gvenlik Konseyi'ne bavurular reddediliyor, -belki Mars dnda- tarihin
p tenekesini boyluyordu.
Bu terrn etkileri uzun solukluydu. Burada, Birleik Devletler'de, 11 Eyll
terrist vahetinin geni apl etkileriyle ilgili -zaten gerektii gibi-
olduka ok kayg duyuluyor. Bu nedenle, rnein, New York Times'daki (22 Ocak
2002) bir bamakalede, yaadklar trajedi nedeniyle karn tesine geen
insanlardan sz ediliyordu. Tabii ki ayn ey ok daha kt terr sularnn
kurbanlar iin de geerli ancak bu yalnzca Mars'ta haber olabilir.
Bu yzden, diyelim, birka yl nce Salvador Cizvitleri tarafndan bir mzakere
yapldn syleyen bir haber bulmaya alabilirsiniz. Cizvitlerin, Birleik
Devletler uluslararas terrizmi altnda yaadklar tyler rperticiydi.
Mzakere raporu,* "terrizm kltr" diye tanmlanan eyin, ardnda brakt
etkiler stnde durmutu. Bu kltr, egemen terrist devletin ve onun yerel
temsilcilerinin emirlerine boyun emesi gerektiini ya da devlet destekli
uluslararas terrizmin doruklarda olduu seksenlerde, bar yanllarnn
tavsiye ettii gibi, yeniden Orta Amerika tarzna dndrleceklerini fark eden
ounluun emellerini ehliletirir. Tabii yaadmz yerde bundan sz edilmese
de belki Mars'ta manet olabilir.
stekli Ortaklar
Dorusu Marsl, savan birinci ve ikinci dnemleri arasndaki dier ilgin
benzerliklerin de farkna varabilir. 2001 ylnda, aklnza gelebilecek
neredeyse btn terrist devletler byk bir evkle terrizme kar oluturulan
koalisyona katlyordu ve bunun nedeni hi de gizli deildi.
rnein, Ruslarn neden bu denli istekli olduklarn hepimiz
Envio, Mart 1994.
54
biliyoruz: eenya'daki korkun terrist faaliyetlerine Birleik Devletler onay
almak istedikleri iin.
Trkiye de zellikle istekliydi. Asker gnderme nerisini getiren ilk devletti
ve babakan bunu yle aklad: Trkiye'nin en kt terrist zulmden
kurtulabilmesi ve 1990'larn etnik sorunlarn bir an evvel halledebilmesi iin
ona g vermek amacyla yalnzca Birleik Devletler'in asker -Clinton dneminde
ordunun yzde seksenini- yma teklifinde bulunmasna duyulan minnetti bunun
nedeni. Minneti o kadar bykt ki terrizme kar alan bu yeni savata asker
gndermeyi teklif etmilerdi. Unutmayn ki bunlar yapan biz olduumuz iin,
kural gerei, yaplann ad terrizm olmuyor. Listenin devam iin de ayn ey
geerli olduu iin sralamaya devam etmeyeceim.
Ayn ey, sras gelmiken ekleyeyim, savan ilk dnemi iin de geerliydi.
Amiral Boyce'dan alntladm aklama, srail'in nl devlet adamlarndan biri
olan Abba Eban'n 1981'deki szlerinin benzer bir yorumuydu. Terrizme kar
savan ilan edilmesinden hemen sonrayd. Eban, srail'in Lbnan'daki vahetiyle
ilgili gerekten korkun itiraflar yle syleyerek meru klmaya alyordu:
"Etki altndaki halklarn, arpmalar durdurmak iin bask uygulayaca
ynnde mantkl bir olaslk vard"* Dikkatinizi ekerim; bu, resmi anlamdaki
uluslararas terrizmin dier bir tipik resmi.
Bahsettii arpmalar Israil-Lbnan snrnda meydana gelen arpmalard.
Ezici younlukla srail kaynakl olan ve genellikle bahane bile bulmadan
kartlan bu arpmalar, Birleik Devletler tarafndan desteklendii iin,
kural gerei, ne terrizm saylyordu ne de terrizm tarihinin bir paras O
zamanlar, ABD'nin kararl desteiyle srail, planlanm bir istila iin baz
bahaneler bulmak amacyla Lbnan'a saldrlar dzenliyor, oray bombalyor ve
daha birok zulme bavuruyordu. Dorusu, bahane bula-
Jerusalem Post, 16 Austos 1981.
55
masa da her koulda, on sekiz bin insan ldrerek istilay baard ve
sonrasnda daha birok vahete imza atarak yirmi yl boyunca Gney Lbnan'
igali gerekletirdi; ancak bunlarn tm kayt dyd nk Birleik
Devletler'in azimli destei arkasndayd.
dll Zulmler
Tm bunlar -82 sonras saldrlarn ba gsterdii- 1985'te zirveye ulat; bu
ayn zamanda, "Demir Yumruk Operasyonlar" denilen ABD-Israil zulmlerinin Gney
Lbnan'da dorua ulat yld; bu operasyonlarda, bakumandanln "terrist
kyller" diye tanmlad insanlarn ok byk bir blm katledilmi, bir
ksm da srgne gnderilmiti. Babakan imon Perez'in emrinde yryen bu
operasyonlar, terrizmin en nde gelen hikye olduu zirve yl 1985'in en
berbat uluslararas suu dlne adayd.
Baka rakipler de vard. Onlardan biri, yine 1985'in balarnda Beyrut'ta
meydana gelen araba bombalama olayyd. Bir caminin hemen dnda bulunan
arabadaki bombann patlayaca zaman yle bir ayarlanmt ki, olabilecek en
fazla ceset saysn garanti etmek iin, insanlarn camiden kt an
seilmiti. Olayn tyler rpertici bilanosunu ortaya koyan Washington Post'a*
gre, bomba seksen kiiyi ldrm ve iki yz elliden fazla insann
yaralanmasna neden olmutu. Bunlardan ou kadnlar ve kz ocuklaryd; bomba
o kadar ar ve kuvvetliydi ki yatandaki bebekleri ldrd. Ve zulmn daha
baka halleri... Geri bu da saylmaz, nk CIA ve ngiliz istihbarat
tarafndan dzenlenmiti ve bu yzden de terrizm deildi. yleyse dl iin
gerek bir aday olamazd.
O halde, zirve yl 1985'te mmkn olan tek rakip srail'in,
Washington Post Weekly, 14 Mart 1988
56
yetmi be insan ldren Tunus bombalamasyd; srail basnndaki gvenilir
muhabirlerin verdii baz tyler rpertici bilanolar vard ABD de bu zulme
Tunuslu mttefiklerini, bombaclarn yolda olduu konusunda uyarmay ihmal
ederek ortak oldu. Dileri Bakan George Shultz hemen srail Babakan Yitzhak
Shamir'i ararak Birleik Devletler'in bu olaya sonuna kadar sempati duyduunu
anlatt. Ancak, Gvenlik Konseyi oybirliiyle -tabii ki ABD'nin ekimserliiyle-
olay silahl saldr eylemi olmaktan sulu bulunca Shultz, uluslararas
terrizmden ald ak destei korku iinde geri evirdi.
Gelin Washington'a ve uydularna, Nikaragua olaynda olduu gibi, lehte dnme
hakk verelim ve gelin farz edelim ki su, Gvenlik Konseyi'nin tanmlad gibi
ok daha ciddi bir su olan saldr deil, yalnzca uluslararas terrizm
suuydu. Eer bu bir saldrysa ve eer ahlaki nermelere uygun ilerleyeceksek,
o halde, Nuremburg davalaryla devam etmek gerekir.
Bunlar, 1985 zirve ylnda bu dzeyin yaknnda bir yerlere ulaabilen yegne
davadr. Tunus'un bombalanmasndan birka hafta sonra Babakan Peres
Washington'a gelerek, Ronald Reagan'n Ortadou'daki "korkun terr felaketi"
stne yapt aklamaya katld. Bunlardan hibiri tek kelime yorum
iermiyordu ve doruydu da, nk kural gerei, yine hibiri terrizm deildi.
Kural hatrlayn: Bu, yalnzca bize yaplrsa terrizmdir. Biz tekilere bunun
kat kat ktsn de yapsak, bu, terrizm olmaz. te yine evrensel ilke. Her ne
kadar bizim yaadmz yerde tartlamaz' olsa da belki Marsl onun farkna
varabilir.
Birka yl nce bununla ilgili bir yaz yazdmda tarihteki en iyi eletiriyle
karlatm. (18 Eyll 1988) Washington Post'a, Ortadou muhabiri tarafndan
yazlan bu iki kelimelik eletiride makalem, "nefes kesecek kadar kafa
kartrc" diye tasvir ediliyordu. Bunu sevdim. Bana kalrsa "nefes kesecek
kadar" demekte yanlyordu -makaleyi okursanz olduka arbal olduunu
57
grrsnz- fakat "kafa kartrc" sznde haklyd. Yani, temel ahlaki
nermeleri kabul etmek ve anlatlmamas gereken gerekleri anlatmak iin kafann
karm olmas gerekir.
Aalk Bahaneler
imdi Marsl'ya geri dnelim. Medeniyetin ahlaksz dmanlar diye tanmlanan
Ortadou'daki uluslararas terr tarafndan yaadmz zamann barbarizme
dntrlmesinin zirve ylnn neden 1985 olduu sorusuyla akna dnm
olabilir. Byle hissetmi olabilir, nk blgede uluslararas terrizmin neden
olduu en kt durumlar hafza kuyusunu boylamt; aynen Orta Amerika'daki
uluslararas terrizm ve daha baka birok olay gibi. Gncel olanlar, zellikle.
Yine de 1985'deki baz olaylar hatrlanyor; iyi ve doru hatrlanyor nk
onlar terrizmdir. Yln terrizmi resmi dl, Ac-hille Lauro'nun uak
karmasna ve ktrm bir Amerikal olan Leon Klinghoffer'n ldrlmesine
veriliyor. Bu olay herkes bilir. Tam anlamyla bir vahetti. Elbette sonra, bu
vahetin failleri eylemlerini, bir hafta nce Tunus'a dzenlenen bombardmana
misilleme olarak yaptklarn akladlar ki bu bombardman uluslararas
terrizmin ok daha kt bir kantyd; fakat hakl olarak bizler, bu faillerin
ne srd bahaneyi, hak ettii gibi aalayarak, kabul etmeyi reddettik.
Kendini dlek ve ikiyzl olarak tanmlamayan herkes, iddet yoluyla yaplan
dier tm misillemeler sz konusu olduunda bu prensip sahibi tavr
taknacaktr. rnein bu misillemelere, hani u milyonlarca insan alk
snrnn eiine getirecei ak ve net olarak beklenen Afganistan'daki sava
da dahil. Sylediim gibi, asla bilemeyeceiz, ilkesel sebepler yznden...
Ya da u anda srail igali altndaki blgelerde yaanan daha dk iddetli
vahetler her zamanki gibi Birleik Devletler destekli olduu iin tabii ki
terrizm deil. Marsl, Birleik Devlet-
58
ler'in u sralarda bir kez daha terre kar sava, terrizmi korumak ve en
nemli uydu devletindeki terrizmi trmandrmak iin bahane olarak kulland
haberini hi phesiz birinci sayfadan verirdi.
Bunun en son aamas 1 Ekim 2000'de balad. 1 Ekim'den itibaren yani halen
srmekte olan ntifada baladktan sonraki ilk gnlerde, srail helikopterleri
roketleriyle silahsz Filistinlilere saldrmaya balad; dzinelercesi yaraland
ve ldrld. Kendini savunmak iin bahanesi yoktu. [Ek yorum: "srail
helikopterleri" ifadesi okunduunda, bunun gerekli eitimle donatlm srailli
pilotlarn kulland, Birleik Devletler helikopterleri anlamna geldii
anlalmaldr.]
Clinton annda bu vahete yant verdi. 3 Ekim'de, yani iki gn sonra, eyll
ortasnda gnderilen Apachi saldr helikopterlerinin yedek paralaryla
birlikte onlu gruplar halindeki en byk askeri helikopter naklini yapmak iin
ie koyuldu. Basn, ibirlii yaparak bunu yaymlamay reddetti; bakn reddetti
diyorum, beceremedi deil. Yani hepsi olan bitenden haberdard.
Geen ay Mars basn, oradaki terr emberinin daha ok kzmasn
abuklatrmak iin Washington'n nasl mdahale ettiini kesinlikle manet
yapard. 14 Aralk'ta ABD, Gvenlik Konseyi'nin Mitchell nergelerinin yrrle
konmas ve iddetin azaltlmasnn ne kadar gerekletirildiini kontrol edecek
uluslararas gzlemcilerin yollanmas ynndeki kararn veto etti. Bu karar
derhal genel kurula gnderildi ancak orada Birleik Devletler'in ve bir de
srail'in itirazyla karlanca kayplara kart. Basnda kan haberleri
kontrol edebilirsiniz.
Bir hafta ncesinde Cenevre'de, resmi anlamalar tarafndan kongreyi yrtmek
zere ykml klnan Drdnc Cenevre Szlemesi taraflarnn bir kongresi
vard. Bu szleme, bilindii gibi, kinci Dnya Sava'ndan sonra Nazilerin
zulmn yarglamak amacyla kurulmutu. Camp David mzakereleri srasnda,
Clinton ve Barak sayesinde srekli ykselen Birleik Devletler'in
59
tam desteiyle kurulmu ve gelitirilmi yerleim yerleri de dahil, igal edilen
tm blgelerde ABD ve srail ne yapsa bu konvansiyon tarafndan fiilen
engelleniyordu. srail bu yorumu reddediyor.
Konu, Ekim 2000'de Gvenlik Konseyi'ne geldiinde ABD, yasalarnn artlarndan
haberdar olduu uluslararas hukukun nemli ilkelerini ihlal konusunda, bylesi
ak bir duru sergilemek istemeyerek ekimser kald. Gvenlik Konseyi bylece,
on drde sfr oyla srail'den yine aka ihlal ettii konvansiyonu
onaylamasn talep etti. Clinton ncesinde Birleik Devletler de dier yelerle
birlikte, Konvansiyonu "aka ihlal" etmesi nedeniyle srail'in sulu olduu
ynnde oy kulland. Bu, uluslararas hukuku ve Birlemi Milletler'in srail-
Filistin stne ald erken dnemdeki kararlarn, uygulamada yrrlkten
kaldran Clinton yntemine uygundu.
Medya bize Araplarn, Szleme'nin baka devletin hkimiyeti altndaki blgelere
uygulandna inandn sylyor ki bu, biraz ihmaller yaplm olsa da
dorudur. 5 Aralk 2001'de yaplan ve tm Avrupa Birlii'ni kapsayan toplantda
konvansiyonun baka devletlerin hkimiyeti altndaki blgelere
uygulanabilirlii, smrgeletirmenin yasadl tekrar onayland ve srail
-yani ABD ve srail- uluslararas hukuka riayet etmeye arld. Birleik
Devletler, toplanty boykot etme suretiyle etkisiz hale getirdi. Basnda kan
haberleri yine kontrol edebilirsiniz.
Bu hareketler yeniden blgedeki terrizmin, en berbat unsuru da dahil,
gerginlemesine katkda bulundu ve medya onu, alldk biimde aktard.
Terrizme Cevaplar
En sonunda Marsl aratrmacya katldmz ve kurallardan kesin olarak
saptmz farz edelim. Ahlaki nermeyi kabul ettik diyelim. Eer bu dzeye
ulaabilirsek, ancak o zaman, terrist
60
sulara nasl karlk verilmesi gerektii sorusu samimiyetle ortaya kar.
Buna verilecek bir yant, yasaya uyan devletlerin rnein Nikaragua'nn
uygulamalarn takip etmektir. Elbette oradaki uygulama baarsz oldu nk
dnyann kanunla deil gle ynetildii gereinin dikine gittiler; ancak ayn
ey Birleik Devletler iin bir baarszlk olmazd. Buna karn aka gz
ard edildi. Ben u son birka ayn o youn yayn aknda hu uygulamayla ilgili
en ufak bir cmle dahi gremedim.
Baka bir yantsa Bush ve Boyce tarafndan verilmiti fakat bunu derhal geri
evirdik, nk kimse Haiti'nin, Nikaragua'nn, Kba'nn ya da bu listenin dnya
apndaki geri kalan uzun blmnn, Birleik Devletler'e ve onun uydularna
veya dier zengin ve gl devletlere kitlesel terrist saldr dzenlemeye
hakk olmadn dnyordu.
Vatikan da dahil birok kaynaktan gelen daha makul bir yant, deerli Anglo-
Amerikan askeri tarihisi Michael Howard tarafndan geen ekimde kaleme alnd.
Aslnda, nde gelen bir dergi olan Foreign Affairs'n son saysnda (Ocak-ubat
2002) basld. imdi Howard, yksek prestijinin yannda btn uygun referanslara
da sahip; Britanya mparatorluu'nun byk bir hayran, hatta daha abartl
haliyle onun, kresel hkimiyetteki varisi, bu yzden ahlaki grecelik ve
benzeri sularla itham edile-
mez.
Howard, 11 Eyll'e gnderme yaparak, suikast timine kar dzenlenecek bir polis
operasyonu nermiti. Tim yelerinin yakalanp adilce yarglanabilecekleri ve
sulu bulunmalar halinde uygun bir cezaya arptrlabilecekleri uluslararas
bir mahkemeye karlmasn nermiti. Bu tasarlanm bir ey deildi ama bana
olduka aklc grnd. Eer aklcysa, ok daha kt sular iin de
uygulanmalyd. rnein, Birleik Devletler'in Nikaragua'ya dzenledii
uluslararas terrist saldr ya da yaknlarda ve baka herhangi bir yerde
balayp bugne uzanan daha kt sal-
61
drlar iin. Kart sebepler olmasayd bu tavsiye asla akla gelmezdi.
Demek ki drstlk, bir ikilemle karlanca bizi terk ediyormu. Basit cevap,
kurallara uygun ikiyzllkte. Dier bir seenekse, drstlmzle itiraf
ettiimiz ilkelere uyan Marsl dostumuz tarafndan benimsenmi olandr. Eer
dnyann daha kt felaketlerden saknlmas gerekiyorsa bu, gze almas daha
zor, ancak yaplmas gereken bir seimdir.
62