ENTELEKTELLERN SORUMLULUU

Noam Chomsky
993
Sylei: Nichael Albert

bgst Yaynlan
 bgst Yaymlar-4
Dnce Dizisi-2
Entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomsky
"The Responsibility of Intellectuals"
Z Magazine, ABD (1993)
Trkesi: Nuri Ersoy
Noam Chomsky

Birinci Basm. Kasm 2005

kinci Basm: Haziran 2011
bgst Yaynlar

Yayna Hazrlayan: Ender Abadolu

Trke Dzelti: Sibel Nesliah Hazar
Kapak ve Kitap Tasarm: Rauf Ksemen
Mizanpaj: Meltem Aravi

Bask. Elma Basm

Sefaky / stanbul
0212 697 30 30

ISBN: 978-975-6165-42-3
Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu
Tomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/3
Beyolu / stanbul
0212 25119 21
www.bgst.org
bgstyayinlarisbgst.org
ENTELEKTELLERN SORUMLULUU
Noam Chomsky
*993
Sylei: Michael Albert

Trkesi: Nuri Ersoy

bgst Yaynlan
Noam Chomsky: amzn en nemli muhalif entelektellerinden
birisi olan Noam Chomsky, 1928de Amerika'da dodu. Dilbilim, mate
matik ve felsefe eitimi grd. 1955te Pennsyivania niversitesi'nden
doktorasn ald ve Massachusetts Teknoloji Enstitsnde (MIT) ders
vermeye balad. Halen MIT Dilbilim ve Felsefe blmlerinde Emerits
enstit profesrdr. 1955'te hazrlad doktora tezinin bulgularndan
hareketle 1957de yaymlad S yn ta ctic Strucfured'n Szdizimsel
Yaplar), dilbilim alannda bir devrim yaratt kabul edilmektedir.

Chomsky. insan yaamnn her alanndaki zgrleme sorunlar hak

knda ve zellikle ABD'nin d politikas zerine ok sayda etkili
politik almaya imza atmtr. Trkiyede yaymlanan eserlerinden
bazlar unlardr; K ad er geni (ev. Bahadr Sina ener, letiim
Yaynlar, 1993), D n y a D zeni: C ik i ij/e n i i (ev. Tuncay Birkan ve
Ali akrolu, Metis Yaynlar, 2000), A m erikan M d a h a le c ili i (ev.
Taylan Doan ve Bar Zeren, Aram Yaynclk, 2001), M edya Gerei'
(ev. Osman Aknhay ve Abdullah Ylmaz, Everest Yaynlar, 2002), 11
E y l l ve Sonrai; D n y a Nereye G id iy o r? (ev. Nuri Ersoy, vd.. Aram
Yaynclk, 2002), m a n Doai: ktidara Kar^ Adalet (Michel Foucault
ile tartma, ev. Tuncay Birkan, bgst Yaynlar, 2005), R za n n m a la t
(Edvvard S. Herman ile birlikte, ev. Ender Abadolu, Aram Yaynclk,
2006), Dem okradi ve Eitim (ed. C. P. Otero, ev. Ender Abadolu,
vd., bgst Yaynlar, 2007), Tehlikeli G (ev. Yavuz Alogan, Ithaki
Yaynlar, 2007), M d a h a le le r (ev. Taylan Doan, Nuri Ersoy, bgst
Yaynlar, 2008), Bilgi Soru n lar ve Dil: Managua D erileri (ev. Veysel
Kl, bgst Yaynlar, 2009), ktid ar A n la m a k (ed. Peter R. Mitchell ve
John Schoeffel, ev. Taylan Doan, bgst Yaynlar, 2010).
Michael Albert: Michael Albert 1960 larda, Cambridge'te Massachusetts
Teknoloji Enstitsnde (MIT) okurken radikalizmi benimsedi; bu
dnemde ve sonraki yllarda kampus, cemaat ve ulus dzeyindeki
faaliyetlerde etkin rol ald. South End Press Yaynevi'nin, ZMagazine'in,
(Z Dergisi), Z Media Instituten (Z Medya Enstits), ZNet'in ve halen
almakta olduu ZCommunications'n (www.zcommunications.org)
ortak kurucusu olan Michael Albert, eitli hareketlere katlm ve
ada ilikiler, tarih ve zellikle toplumsal deiim stratejisi ve viz
yonu hakknda ok sayda yaz ve kitap yazmtr. Uzun yllar kapita
lizme alternatif bir vizyon sunabilmek iin "Katlmc Ekonomi zeri
ne almtr. Son yllarda bu vizyonu "Katlmc Toplum" ynnde
geniletmeye almaktadr.

Michael Albert'in Trkiyede yaymlanan kitaplar unlardr Gelecee

Bakm ak: 21. y z y l iin K a tlm c Ckonom i (Robin Hahnel ile birlik
te, ev. Osman Aknhay, Ayrnt Yaynlar, 1994), D e ifim in y o lu (ev.
Orhan Akaln, AramYaynclk, 2002), Katlm c Ckonomi: Kapitalizm den
S o n r a y a ^ a m (ev. Taylan Doan, Aram Yaynclk, 2004), D r n c e
Dkleri: 21. y z y l iin R ad ikal Teori (ev. Aylin Onacak, bgst Yaynlar,
2006), Um udu Geree Dntrm ek: K ap italizm in tesin d eyaam
(ev. Taylan Doan, bgst yaynlar, 2007).
SUNU
Elinizdeki kitap, Michael Albert'in gnmzn en nemli muhalif
entelektellerinden Noam Chomsky ile 1993 yl Ocak aynda yapt
uzun bir syleiden oluuyor. Sylei daha sonra Z M a s a z in e
tarafndan ayn yl iinde yaymland. 1993 gibi grece eski bir tarih
te yaplm olmasna ramen hl gncelliini koruyan bu metin bizi
entelektellerin sorumluluu zerine dnmeye davet ediyor.

Syleide, sosyal bilimlerin gnmzdeki ilevi ve temel bilimlerle

hangi noktalarda farkllat, kltrel kurumlarn nasl muhalif
unsurlar iinde erittii, Vietnam Savandan gnmze Amerikan
solunun tarihi, 6o'larn aktivizminin neleri baard ve hangi nok
talarda baarsz kald, dnyada nc misyonuna dayanan sol
hareketlerin nasl olup da dzenin hiyerarik yapsn kendi hare
ketleri ve devletleri iinde yeniden rettii, aktivist bir etiin ve
zgrlk bir rgtlenmenin nasl olmas gerektii, alternatif bir
eitimin temel elerinin ne olabilecei gibi birok konu ele alnyor
ve bu alanlarda bir bak gelitirmek iin temel ipular tartlyor.

Sylei tarz, zaman zaman okuyucuda burada ele alnan her bir
konunun ok daha etraflca tartlmaya ihtiyac olduu duygusu
uyandryor, ama bu ayn zamanda dnmeyi ve fikir retmeyi
kkrtyor. Aklmzdaki sorulara hazr cevaplar bulmak her zaman
rahat bir itir, ama bu konularda dnmenin, bir bak ve kavray
gelitirmenin, bunlar tartmaya amann, sonuta bir uzlamaya
ya da ortak paydaya varmann entelektel ve aktivist bir etiin
temel esi olmas gerektii zaten syleinin zn oluturuyor.
MICHACL ALBCRT: B ir z a m a n la r "S o ru m lu lu k ve e n te le k t e lle r"
a d l b ir m a k a le y a y m la d n z . Belki b u n u n h a k k n d a b ira z k o n u
la r a k b a n la y a b iliriz . H e r neyden n ce b ir im a n en te le k t e l
y a p a n ney n e d ir ? E n te le k t e l n e d ir ?

NOAM CHOMSKY: Buo kadar da ciddiye aldm bir terim deildir.

Hayatmda tantm ve bildiim entelektel insanlarn ou, ente
lektel meslekler olarak adlandrlan mesleklerden ok uzaktr.
Entelektel iiler olarak adlandrlan, yani elleri ile deil zihinle
ri ile alan insanlarn birou ktiplikten ibaret olan ilerle
uramaktadr. rnein akademik faaliyetlerin nemli bir ksm
esasen bir eit ktiplik iidir.

K e lim e y i o lu m lu a n la m d a k u lla n d m z v a n a y a lm .

Pozitif bir armla, eyler hakknda dnmeye, eyleri anlama

ya, eyleri zmlemeye, belki de bu kavraylarn ak bir ekilde
ifade etmeye ve bakalarna anlatmaya alan kimseler hakknda
konumak isterim. Bu entelektel hayattr.

yleyse bu "neyler" to p lu m o la b ilir, k u a r k la r o la b ilir...

Mzik de olabilir.

S p o r d a o la b ilir. yle yse tem elde h erk esi ils ile n d ir d i i s y le n e

b ilir...

Ama bu bir yana, oumuzun faaliyetlerinin nemli bir ksm tek

dzedir, dikkatli bir dnme sonunda ulalm deildir, bizi ger
 80ST I Drnce Diziii

ekten ilgilendiren problemlere ynelik deildir ve daha derin bir

kavray gelitirmeye ynelik abalar ve hatta frsatlar zerine bile
kurulmu deildir.

yleye h a y a t n bu k i m n a ou k im se a z z a m a n a y r a b iliy o r -
ken. e n te le k t e lle r b ir h a y li z a m a n a y ra b ilm e k te d ir.

stedikleri takdirde, zamanlarnn ve ilerinin ok byk bir ksm

n bu gibi eylere ayrabilme ayrcalna sahip insanlar vardr.
Ancak bunu nadiren yaparlar. Daha ziyade, iin kolayna kap
hamallk trnden tekdze iler yapmay tercih ederler.

y le y se b izim k i gibi bir to p lu m u n , baz insanlara en telekt el

if le r y a p m a k i in d a h a t a z la z a m a n h a rc a m a a y r c a l t a n
d n g z n n e a lrs a k , s a n r m bu b a la m d a f u so ru y u s o r a
b ilir iz : Bu trden bir in s a n n , yani bu zamana s a h ip o la n b ir
in s a n n s o ru m lu lu u n e d ir ?

Bu insanlarn "grevi dediimiz eylerle, ahlaki sorumluluklar

dediimiz eyler arasnda bir ayrm yapmamz gerekiyor. Grevle
ri, yani toplumsal kurumlarn bu insanlara zaman ve olanak sala
masnn nedeni, bu olanaklar kullanarak iktidara ve otoriteye
destek salamalar ve doktriner ynetimi hayata geirmeleridir.
Dier insanlarn dnyay mevcut otorite ve ayrcalklar destekle
yecek ekilde kavramalarn salamak iin alabilirler. Onlarn
grevi budur. Eer grevlerini yerine getirmeyi brakrlarsa kendi
lerini entelektel ilere adama frsatn kaybederler. Dier yandan,
ahlaki sorumluluklar tamamen farkldr ve aslnda bunun tam ter
sidir. Ahlaki sorumluluklar, hakikati anlamaya almak, dnyaya
ilikin bir kavraya ulamak iin bakalaryla birlikte almak,
bunu dier insanlara aktarmaya almak, onlarn da kavramasna
yardm etmek ve yapc eylem iin zemin oluturmaktr. Onlarn
sorumluluu da ite bunlardr. Ancak burada bir atma sz konu
sudur elbette. Eer sorumluluklarnz yerine getirirseniz, entelek
 entelektellerin Sorumluluu Noam Chomiky

tel faaliyetleri srdrmek iin sahip olduunuz ayrcalklar kay

bedebilirsiniz.

Bu olduka aktr ve anlalmas hi de zor deildir. Farz edelim

niversitede okuyan veya gazetecilie balam, hatta ve hatta
drdnc snf rencisi gen bir insansnz ve fazla bamsz bir
zihniniz var. yani sorumluluunuzu yerine getirmeye baladnz.
Sizi bu hatadan saptracak, eer denetim altna alnamyorsanz,
marjinalletirecek ve bertaraf edecek ok eitli yntemler vardr.
Drdnc snfta davran problemleri olan biri olarak grlrs
nz. niversitede sorumsuz ve yoldan km biri olarak grlr ya
da iyi bir renci saylmazsnz. Eer retim yesi olmay becere
bilirseniz "meslektalk" denen eyi, yani meslektalarnzla uyuma
y baaramayan biri olarak grlrsnz. Eer gen bir gazeteci
iseniz ve sizin stnzde ynetim seviyesinde insanlarn, st
kapal ya da ak olarak, peine dlmemesi gerektiini dn
dkleri bir hikyenin peinde kouyorsanz, karakola yollanp bu
ii etraflca dnmediiniz ve uygun tarafszlk standartlarna sahip
olmadnz vs. trnden nasihatler alabilirsiniz. eitli yntemler
vardr. zgr bir toplumda yayoruz, dolaysyla gaz odalarna
yollanmazsnz. Ya da birok lkede olduu gibi ardnzdan lm
mangalar yollanmaz... Bunu grmek iin ok uzaa gitmenize gerek
yok, mesela Meksikaya gitmek yeter. Ancak yine de, doktriner
doruluun ciddi bir ekilde ihlal edilmemesini salayacak olduka
baarl yntemler vardr.

A n c a k ta b ii ki e n te le k t e lle r y a ln z c a sa ze te ciler. e k o n o m M le r.
A iy a ie t b ilim c ile r ve b e n ze rle rin d e n ib a ret d e ild ir. Bu. sa d e c e
so sy a l b ilim le r iin d e k i k sm d r. B u n la rn y a n s r a tem el b ilim
c ile r de v a rd r. B iyo lo glar, jfizik ile r ve ben zerleri. Bu alanlarda
d a h a a z b ir to p lu m sa l d enetim p roblem i v a rm gibi grnyor.
d o la y s y la d a h a d e iik b ir d a v r a n r la k a r r la f a b ilir s in iz . D il-
 BGST I Drnce D izili

h ilim i b l m n d e k i e n te le k t e lle r eko n o m i b l m n d e k ile rle

k a r f ila ^ t m la b ilir m i?

ler eyden nce hakikaten bir toplumsal denetim problemi vardr.

Ancak bunu am olduumuz dorudur. rnein Galileo bununla
yz yze geldi. Eer Batda iki yzyl geriye giderseniz toplumsal
denetim sorunu ok ciddiydi. Galileonun kaderini rendikten
sonra Descartes'n, evren zerine incelemelerinin son cildini, insan
akln ele ald varsaylan cildi imha ettii sylenir. Bu, lm
mangalar gibi bir ey. Engizisyon tam da bunu yapyordu. Evet, bu
gemite kald, en azndan Bat'da byle. Ama her yerde deil.

Neden ge m ite kaldt ? B a fk a b ir deyimle, en a z n d a n bu t rden

b ir bilgi a r a y m gittii y e re k a d a r d rd rm e n in , s zg elim i
M s l m a n b ir to plum da deil de, B a t'd a k i b ir to p lu m d a serbest
olmasn s a la y a n e y n e d ir ?

Bir dizi neden sralanabilir. Bunlardan biri zgrlk ve aydnlan

madaki arttr. Mutiakiyeti zamanlara kyasla daha zgr bir
toplum olduk. Yzyllar boyunca halk mcadeleler zgrlk ala
nn geniletti. Entelektellerin de bu ite rol oldu, rnein Aydn
lanma dneminde engelleri ykp dnce iin daha fazla zgrlk
alan yarattlar. Bu i iin epeyce cesaret ve bir hayli mcadele
gerekti. Ve bugne kadar da devam etti. Ancak baka etmenler de
var. Burada bir faydaclk sz konusudur. Modern bilim ile birlikte
zellikle de son bir ya da iki yzylda, evreni daha derin bir ekilde
kavramann modern ekonomik gelime ve modern g sistemleriy
le kritik neme sahip bir etkileim iinde bulunduu aa kt.
Gerekte bilimin seyri ile askeri giriimlerin seyri ta Arimed zama
nndan beri birbirine ok yakndr. Arimed eninde sonunda aske
ri amalar iin aralar tasarlayan birisiydi. Askeri teknoloji ve
bilimin tarihleri modern zamanlarda, zellikle de 19. yzyln orta-
12 I gnttIekteUerin oruilUuluju | Noam Chomalp

lanndan beri iyice i ie gemitir. Bilimler, snai kalknmaya mad

di olarak bilfiil katkda bulunmaya balamtr. Burada faydac
amalar sz konusudur, ancak bunlar abartmayacam. Bu, szge
limi klelik gibi dier alanlarda da zgrle yol almas trnden
bir sonutur. Ya da 150 yl sonra Amerikan kadnlarnn oy kullan
masna izin verilmesi gibi. Bunun gibi eyler. Bunlar nemlidir.

Konumuza geri dnecek olursak, 17. yzyln byk bilimsel alm

larndan sonra yle bir noktaya gelindi ki, eer temel bilimler
dnda olduka etkin olan doktriner denetimlere maruz kalrsanz,
bilim yapamaz hale gelirsiniz. Bunu yapamazsnz. Newton'un ardn
dan, daha nceki ideolojik fanatiklii esas alan bir fiziki olmak
isterseniz oyunun dnda kalrsnz. lerleme ok byktr. Bu da
ok arpcdr. Burada, Cambrigde'te bunu grebilirsiniz. Neredey
se tm yetikin hayatm burada geti. Burada birbirinden birka
kilometre mesafede iki byk akademik kurum var. Bunlardan biri
bilim ve teknoloji temelli MT (Massachusetts nstitute of Techno
logy). Dierinde, yani Harvard'da da bilim var, ancak temas temel
de beeri bilimler ve sosyal bilimler. Ve atmosferleri tamamen
farkldr.

Gerekte doa bilimlerinde tuhaf bir sorun var. Bu sorun da bir i

atmann olmas. Burada ama, ya da kaba bir ekilde ifade ede
cek olursak, gerekte size maa denmesinin ve frsat salanmas
nn nedeni, evrenin gereklerini bulmaktr. Bunu da doktriner
kstlamalar iinde yapamazsnz. Dolaysyla bir gerilim var. Bir
yanda zgr olmanz gerekir, bamsz dncenin tevik edilmesi
gerekir. Dier yanda, g ve otorite sahipleri bunun kstlanmasn
ister. Bu eliki, doa bilimlerinde, sosyal bilimlerde ya da beeri
bilimlerde olduundan ok daha arpcdr. Sosyal bilimlerde ya da
beeri bilimlerde sonsuza dek yalan syleyebilirsiniz.
 B G ST D f n c e D iz iii \ n

Am a b u r a d a n s o n u k y o r: S o s y a l b ilim le rd e , eko n o m id e
ve b e n ze rle rin d e , k a b a b ir e k ild e iia d e ed ecek o lu rsa k , bu
in s a n la r a m a a f d e n m e sin in n e d e n i gerei b u lm a k d eil de
b a^ka b ir e y d ir...

deolojik hizmetlerini yerine getirdikleri srece rollerini oynam

olurlar. Basitletirecek olursak, rnein serbest pazar ideolojisi
biimindeki modern ekonomik teoriyi ele alalm. dnyasnda ve
hkmette yer alan planlamaclar bu kurallara uyarak zamanlarn
boa harcamazlar. ABD'nin bugn bir demir-elik sanayii varsa
bunun nedeni bu kurallar tamamen ihlal etmi olmasdr. ABD son
on ylda szde serbest pazar doktrini erevesinde, yurtdndan
tm ithalat yasaklayarak, cretleri drebilmek iin ii sendika
larn ezerek, birka gn nce de yabanc elik zerindeki gmrk
vergisini yzde looden fazla artrarak demir-elik sanayiini yeniden
toparlamtr. Bu planlamadr. Dier yandan serbest pazar ideolo
jisi ok yararldr. ABD'de nfusun geneline kar bir silahtr, n
k sosyal harcamalara kar bir silahtr. ABD dnda fakir insanla
ra kar da bir silahtr, nk onlara "bu kurallara uymalsnz" der.
Ekonomistler bu ideoloji iin entelektel bir zemin saladklar
srece ilerini yapyorlar demektir. Gerek planlama iin onlara
kulak asmanza gerek yok. Ama fizikte bunu yapamazsnz.

Bu n a s l o lu y o r ? B u ra d a lis a n s p ro g ra m la rn b itire n ve eko

n o m ist o lm a k iste d i in e k a r a r veren re n c ile rim iz var. D o la
y s y la H a rv a rd veya M IT y e y a d a b a k a b ir ekonom i o k u lu n a
g id iy o rla r. H e rh a ld e b u ra y a g e ld ik le rin d e en a z n d a n b e lli b ir
k s m n n k a t a la r n d a to p lu m a f a y d a l b ir e y y a p m a , h a y a t
d a h a iy i h a le getirm e y a d a b u n a b en zer b ir n o syo n var. M e zu n
o ld u k la rn d a y a k k b ir y k se k o k u ld a retm en lik y a p a c a k
la r y a d a doru d e rsi a lm o la c a k la r. A n c a k h i k im se sn tn n
k a r s n a g e ip de "b u n d a n b yle s e rm a y e n in k a r la r n a h iz
m et e d iy o ru z" dem ez.
< I entelektellerin Scrumlulugu Noam Chomiky

Bu birok ekilde oluyor. Size bir zamanlar Harvard Hukuk Fakl-

tesine gelen ve bir sre burada kalan bir Siyahi haklar savunucu
sundan duyduum bir hikyeyi anlataym. Bir keresinde bir konuma
yapm ve genlerin uzun salar, srt antalar, toplumsal idealle
ri, kamu hizmetleri ve adalet alannda alarak dnyay deitirmek
yolundaki fikirleri ile Harvard Hukuk Fakltesine geldiklerini sy
lemiti. Bu ilk sene. Nisan aynda yaz stajlar iin Wall Street ir
ketlerinden personel alm memurlarnn geldiini sylemiti. Rahat
bir yaz ii bul ve bir sr para kazan. Dolays ile renci yle
dnr; Ne olur ki? Bir gnlne tra olurum, bir ceket giyerim,
bir de kravat takarm. Bu paraya ihtiyacm var, yleyse neden
almayaym? Bir gnlne bir ceket giyerler, bir de kravat takarlar
ve yaz iine girerler. Yazn giderler, sonbaharda geldiklerinde ceket
ve kravat kalmtr, itaatkrlk gelimi ve ideolojide bir kayma
olmutur.

Bu b azen ik i y l a lr.

Bu bazen iki yl alr, ama bu konumuzun dnda. Fakat bu etmenler

ok etkilidir. Hayatm boyunca bunlarla mcadele ettim. Baskn
olan kltrn iine ekilmek ok kolay. ok da ekici. nsanlar da
kt insanlara benzemiyor. Burada oturup da onlar aalamak da
istemiyorsunuz. Arkada olmak istiyorsunuz, oluyorsunuz da. Uyum
gstermeye balyorsunuz, alyorsunuz, keskinliklerinizi trple-
meye balyorsunuz. Harvard gibi bir yerde eitim aslnda byk
lde bu i iin dzenlenmitir. Burada yksek lisans rencisi
idim. Akademi Cemiyeti adl bir organizasyon vard. Yl boyunca
her blmden ikier kii seen bir aratrma grubuydu. almak
iin byk bir frsatt. Harvard'n btn imknlar elinizin altnday
d ve hibir sorumluluunuz yoktu. Tek sorumluluunuz her pazar
tesi akam yemeine katlmakt. Bu yemek, Oxford ve Cambrigde
niversitelerinin onur masas geleneini model alyordu. Akam
 BCST Dince Diziil 1 I5

yemekte kdemli retim yeleri ve dier saygn insanlarla birlikte

geiriyordunuz. Bunun amac esas olarak sosyallemekti. Nasl
Porto arab iileceini ve ciddi konulara deinmeden kibar konuma
larn nasl yrtleceini renmek zorundaydnz, ama elbette
aslnda ciddi konular hakknda konuabileceinizi ama bunu yapa
cak kadar vulgar olmadnz belli ederek. Kibar ve yapmackl
tavrlara tam bir ballk sz konusu idi. 0 gnlerde ngiliz kyafet
lerinin nasl giyileceini renmek zorundaydnz. Uygun olan
yapmack tavr buydu.

Ve b ir k irm e i in tm b u n la r yaptktan onra. b u n la r h a k l-

la f t rm a y a ve "ya. bunlar hakikaten de ok iy i" d iye d n m e
y e b a la m a m a k ok a z r a s t la n a n b ir d u ru m d u r. " B u n la r tam
bana gre deil m i? " d iye d n m e y e ve etk ilen m eye balar...

Bunlar bir ekilde szyor. rnein 1940'larn banda... 1930'larda

olduka byk bir ii sorunu ve ii mcadelesi vard ve bu i
dnyasnn dnyasn karartyordu; nk hakikaten de emek g
leri rgtlenme hakk, hatta yasal zaferler kazanyordu. Bunun
stesinden gelmek iin ok aba harcand. Harvard da zerine den
rol oynad. Bir sendika program balatt ve bu programa ii
hareketi iinde ykselen ve bir sonraki yl yerel bakan olmas
beklenen gen insanlar kabul etti. Bunlar Harvard'a getirildi ve
iletme fakltesinde okuyup yurtlarda kaldlar. Bir sosyalleme
srecinden getiler. Sekinlerin baz deer ve kavraylarn pay
lamak zere getirilmilerdi. Grevlerinin birlikte almak olduu
retildi. Biz hep birlik iindeyiz. ki izgi vardr. Bir izgi, kamuya
dnk olan, birlik iinde olduumuzdur. birlii iindeyiz, ortak
giriimde bulunuyoruz, uyum iindeyiz, vesaire. Tabii ki bu arada
i dnyas te yan;lan da vahi bir snf mcadelesi veriyordu, ancak
bu evrenin baka bir kesinde oluyordu. Sendika aktivistlerini
sosyalletirmeye ve entegre etmeye ynelik bu abann baarsn
> I entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomdky

lmedim, ama baarl olduuna eminim. Bu, Harvard eitim sis

teminde grdm ve tecrbe ettiim ynteme olduka benziyor.
MITde bu doal olarak daha azdr, tam olarak sizin dile getirdiiniz
nedenle-. Burada ynetecek insanlar eitmiyorlar.

Bu b a n a b u n u n 8 o d erece ztt o la n b ir e y i a n m d a ty o r.
g S o 't a r n b a b n d a ue o r t a la r n d a in s a n la r p o litiz e o lm a y a
b a n la d k la r n d a to p lu m u a n la m a y a a l a n e n te le k t e l b ir
b ile e n vard . U zu n s a t a n tu tu n d a y e rd e b ir ilt e z e rin d e
u y u m a y a ve d i e r e it li d a v r a n s a l n ite lik le re dein y a a m
t a rz n a ili k in bir d iz i tutum v a rd . E b e v e y n le rin ou y a a m
farzna ili k in bu t rd en h a re k e tle rin , d ile g e tirile n fik irle rd e n
ok d a h a c a n s k c o ld u u n u a n la y a c a k k a d a r grm g e irm i
idi. n k burada o k k u v v e tli b ir b a llk v a rd r. E e r bu t r
den. y a a m t a rz n a ili k in d a v ra n b iim le rin e , u y u m a b i im
le rin e . b ir b irin i t a n m a ve a y n e y in p a r a s o lm a b i im le rin e
s a h ip o la n b ir c e m a a t in iz v a rsa , a n a a k m d a v r a n lk t a n
daha k o la y k a a b ilir s in iz . G en e l k a b u l gren k u r a lla r aptalca
ya da y a n l b u la b ilir s in iz ve b u n la r s iz e a rtk e k ic i gelm ez.
Bu t g jo 'le r d e n beri kayb o ld u . So lu n , anaakm ve sa a a it genel
h a y a t t a n m la r ile rekab et e d e b ile c e k b ir e y i k a lm a d n
d n y o ru m . D o la y s y la so ld a , b a ta n k a r c e y le ri g r
m ezden g e lm e yi d a h a k o la y h a le ge tire ce k g l b ir y a a m
ta rz ve k im lik yok. d e a lle r in iz var. a n c a k b ir k a r -k im li in iz
yok.

Bu ksmen, alternatif yaam tarzlarnn kolayca ticariletirilmi,

anaakm kltre sourulmu, giysi satmak ve benzeri eylere indir
genmi olmasndan kaynaklanyor.

E v et bu i in b ir y a n . K sm en de a lt e r n a t if y a a m ta rz n n h i
b ir z a m a n tasarland gibi h a r ik a o lm a m a s n d a n . P o z itif
o la r a k t a n m la n m a k y e r in e h ep m e v cu t o la n n tersi o la ra k
 B6ST I D f n c e D izi6i | I7

la n m la n d . K o rk u n o la n b ir f e y in tersi h e r z a m a n h a rik a
o lm u yo r. g G o 'la r d a y a f a m ve d a v r a n if b i im im iz in b iro k
g e si.u z u n b ir d nem b o y u n c a b e n im se n e c e k y a f a m ve d a v ra -
n if b i im ie ri o la ra k k a v ra n m a d . B ir d nem if grd, a n c a k
uzun vad ed e y e te rin c e ta tm in e d ic i de ild i.

Sylediiniz kukusuz ki doru. Bunlar ticariletirildi ve ucuzlatld.

Yine de hayat krk yl ncesine gre ok daha kolay. Bugnleri
dndmde, 1960lardan kalan fotoraflara baktmda, her eyin
bu kadar disiplin altna alnm olduuna, otoriteye ait yaplarn
kiisel ilikilerde bile ne kadar derin olduuna, arkadalarnzla
dar ktnzda nasl grndnz ve nasl konutuunuza bile
sindiine inanamyorum. Bunlar ok nemli idi. golarda meyda
na gelenler sonucunda, ok iyi deiimlerin sonra tm topluma
yayldn dnyorum. Belki de kazanmlarn bu ekilde yaylm
olmas, gen muhaliflerin kendilerini tanmlamalarn zorlatryor,
ancak bu ksmen toplumun daha iyiye gitmesi yznden.

A m a bu k sm e n ka^a k a r if t r c ve b ira z d a ra h a t s z e d ici. J /a n i

d o ru d u r, re n c ile rle k o n u ftu u m d a . h e rk e sin a v u k a t la rn
d r s t ve a k s z l o ld u u n u ve ita a t e d ilm e y i h a k e ttik lerin i,
d o kto rla rn insanla yardm etm ek d if in d a b ir d f n c e le r in in
o lm a d n , if a d a m la n n n t k e tic ile ri g zetti in i d f n d
z a m a n la r la , in s a n la r n tm b u n la r h a k k n d a d a h a jja zla b il
g iye s a h ip , a m a p a s if ve b o fv e rm if o ld u u gnmz a r a s n
d a k i fa rk a k ta rm a y a a lifiy o r u m . A n c a k tm bu d e ifim le re
ram en , rgtl, b ilin li, e le ftire l b ir b ilin c e s a h ip so ld a b u n a
p a r a le l b ir d e if im in o lm a m a s k a fa k a r ift r c . B ir y a n d a b ir
s r so l a k tiv is t var. a n c a k u lu s a l a p ta so l t r b ir f ey yok.

Tabii ki size katlyorum. Ancak 1960lardan beri neler olduunu

anlamaya alyorum. Halk iinde, sorumlu entelekteller dnda.
I I entelektellerin Sorumluluu | Nonm Chomiky

yani grevlerini yerine getiren, g yaplar ve bunlarn karlarna

hizmet eden entelekteller dnda, halkn genelinde, ahlaki deerler
de ve kltrel dzeyde, neredeyse devrimci bir dnm meydana
geldi ve bu byk bir ilerlemedir. Bu hibir kurumsal biim almad.
Bir yanda, ideolojik kurumlar liberallerden gericilere kadar ok dar
bir politik yelpazenin elindedir ve ok sk bir ekilde denetim
altnda tutulmaktadr. Bunlarn dnda, tannan hibir bak as
ya da dnce biimi, hatta bir iki istisna dnda dergi bile yoktur.
Varsa bile ok azdr. Dier yandan halkn geneli son derece muha
lif olmu, 6ol yllarda insanlarn urunda mcadele ettii deer
lerin birounu benimsemitir ve bunu hemen hemen her alanda
grebilirsiniz.

A n ca k ekdik o la n u ki. im a n la r d eiim i gerekletirebileceklerini

d n m y o rla r.

Bence bir deiimi gerekletirdiler.

vet. a m a b y k l d e k a z a n a c a k la r n a in a n d k la r ve k a z a
n a c a k la r n a n la d k la r i in . A n c a k b u g n i m a n l a r k a z a n a
c a k la r n a in a n m a m a e ilim in d e le r, d o la y u y la d en em ek i in
d a ik le ri ok az.

Hangi deiimlerin baarldnn farknda olduklarn dnmyo

rum. Aklnza gelebilecek herhangi bir alan ele aln. Bu rk, cinsiyet,
askeri mdahale ya da evre olabilir. Bunlarn tm 60larn ban
da var olmayan ilgi ve bilin alanlardr. Bunlar hakknda dnl
myordu bile. Teslim olduunuzun farknda bile olmadan teslim
oluyordunuz. Kabul ediyordunuz. Artk insanlar bunu kabul etmi
yor. Amerikan tarihinin kkeninde yatan gnah ele alalm; Yerli
halkn bana gelenler. 1960'lara dek kltrmzn bununla hibir
ekilde yzleememi olmas arpc bir gerektir. Kkken arka
dalarmla oyun oynamaya ktmzda kovboyculuk oynardk ve
 BGST I P^nct Diziai | n

Kzlderilileri vururduk. Akademik dnyada da durum aynyd.

1960lara dek, ok nadir istisnalarla, akademik dnya genel olarak
tarihi tahrif ediyor, ne olduuna ilikin gerei bastryordu. Hatta
ldrlen insanlarn says bile tamamen tahrif edilmiti. 1969 gibi
ge bir tarihte bile Birleik Devletlerin nde gelen bir diplomatik
tarih kitabnda yazar Thomas Wally, Devrim'den sonra "kolonici
lerin aalar ve Kzlderilileri bime grevlerine geri dndklerini"
yazabiliyordu. Bugn kimse byle bir ey syleyemez. Bunu W all
Street Jo u m a t'in editr kesinde bile gremezsiniz. Bunlar ger
ekten nemli deiimler.

Ama b azen , b ir z a m a n la r d u y d u u m b ir ta b irle , " b a h a rn n

p e n e le rin d e n y e n ilg iy i k ap tk " gib i g e liy o r b a n a , tn & a n la rd a
h i b ir fe y b a a ra m a d m z y a d a ok az e y b a a rd m z d u y -
g u iu g e liiy o r. In a n la r t k e n m i lik h id ie t m e y e y a d a de erle
rin ve ta a h h tle rin b ir k id m n k o ru d a la r b ile "gerekten de
a rtk m c a d e le edem eyiz, n k b a a ra m y o ru z " d iy e d n
m eye b a ly o rla r. Bu o rtak b ir hid. T a n d m i m a n l a r a r a in -
d a h e r z a m a n d ile g e tirilm e y e n , a n c a k v a r o ld u u n u b ild i im ,
k a in lik le o rtak b ir h i 6 . A n c a k m a e le y e d izin im d i y a p m a y a
a l t n z g ib i o b je k tif o la r a k b a k a rd a n z , d e i im le r in ne
h zd a gereklem ed i gerek ti in e d a ir a b a rt l b ir b a k n z y o k -
da. d e i im le rin a d ln d a o k d ra m a t ik o ld u u n u g r rd n z.
H a n g i m e k a n iz m a la rn , in d a n la r n k en d i e tk ile rin e k a r bu
k a d a r u n u t k a n o lm a la r n a n e d e n o ld u u o k a d a r d a a k
deil.

Bu ksmen, resmi kltrn hibir ekilde size baarl olduunuzu

sylememesindendir. Her zaman baarsz olduunuzu syleyecek
tir. 60'larn resmi gr, bunlarn isterik olduklar ya da Vietnam'a
gitmeye korktuklar iin oradan oraya kouturan, niversiteleri
atee veren ve grlt patrt karan bir avu deli olduuydu. Bu
^0 I Cntelektetterit Scrumtutuu | Noam Chomaly

resmi hikye idi. nsanlarn duyduu buydu. Kendi hayatlarnda

olan bitenin bu olmadn biliyorlar ve tecrbe ediyorlard. Ancak
bir aktivist gruba dahil deillerse bunu onlara kimse sylemiyordu.
Deiimin mmkn olduu ve kazanld, sistemin televizyon, rad
yo, gazeteler, kitaplar ve tarih aracl ile bize aktard bir mesaj
deildi. Sistem sizin kafanza baka bir hikye kazyor. Bu dier
hikye sizin baarsz olduunuz, baarsz olmaya mahkm oldu
unuz, nk bir avu deli olduunuzdur. Ve resmi kltrn bu
gr benimsemesi doaldr. nsanlarn deiimi baarabilecek
lerini anlamalarn istemez. nsanlarn anlamasn istedii en son
eydir bu. Dolaysyla anaakm medyann yayd ey, eer deiim
olmusa bunun, biz elitlerin ok yce gnll olmamz ve deiim
leri gerekletirmemiz sayesinde olduudur.

A n c a k b u n d a ter de ol 6 a b ir d o ru lu k p a y var. T ab ii ki, d evrim

n ite li in d e olmada b ile b ir d e iim n a d il m e y d a n a g e le c e k ?
H em en m e y d a n a gelecek, n k b in e k in b ir d e iim i y a s a ile
d ze n le m e k i in b ir k a r a r verecek. B u karart to p lu m d a l h a re
k e tle rin badkit n e d e n iy le a la c a k la r . A n c a k h a re k e tle rin etk i
dim in k r edecek ve bu y o lla k en d i it ib a r la r m y k d eltm eye
a l a c a k la r .

Ama gerekte baskya boyun emektedirler.

Bu doru, eer t a rih i oku rd an z b u ra d a to plum dal hareketlerd en

gelen b a d k d a n dz edilm ez. B u n u n y e r in e d e k in le rin b ir d o n -
ra k i a d m a tm a k ta k i d e rin b ilg e lik le rin d e n dz ederler.

Klelii sona erdirdik, nk ylesine yce ahsiyetleriz ki kleli

i sevmediimize karar verdik.

Ve bunun gerek n e d e n i gzlerden u z a k tutulur.

Yani kle ayaklanmalar.

 BGST I D r n c e D iz i i \ 21

Cvet. b u ta rih te n k ayb o lm u tu r.

Tabii ki son otuz ylda hi de nemsiz olmayan bir lekte buna

ahit olduk. Ve bana gre ahlaki deerlerdeki ve kltrel dzeyde
ki neredeyse devrimsel deiimlerin bu bileimi, kalc bir kurumsal
deiim olmadan gerekleti.

Fikirlerdeki ve deerlerdeki bu deiimler iin kurumsal bir destek

olmamas, resmi kltrn kendi mesajn szdrmasna izin verdi:
Sizler hibir ie yaramazsnz ve hibir eyi beceremezsiniz; neden
enenizi kapatp evlerinize gitmiyorsunuz? Ve bylece ilerlemenin
dzenli olarak altn oydular.

Bu m e e le le rin b a z la r n a h a re k e tle r z e rin e ve n e y a p lm a n

gerektii ze rin e k o n u u rk e n g irm ek iit iy o ru m . A n c a k im d i,
u e n te le k t e lle r ile ilg ili gen el o ru ya geri d n elim . S o lcu en te
le k t e lle r h a k k n d a n e d iy o n u n u z ? e r b ir en telektel, e y le
ri k a v r a m a y a a l m a k i in z a m a n h a r c a y a n biri& i ide ve
to p lu m cu b ir en telekt el to p lu m u a n la m a y a a lty o rd a . s o lcu
b ir e n telekt el n a s l b ir is id ir ? Byle b ir is i v a r m ?

"Sol" ve "sa" gibi kelimlerden hibir zaman holanmadm, ancak

bunlar geleneksel anlamyla kullanalm. Sosyal bilimlerde sonun
da doru kan ok az sayda ngrden biri de, Bakunin'in bir
yzyldan fazla bir zaman nce modern endstriyel toplumda ente
lektellerin nasl olacana ilikin syledikleridir. Entelektellerin
iki kategoriye ayrlacan sylemiti; Sol entelekteller olacakt.
Bunlar, kitlesel halk hareketlerinin srtnda iktidara ykselmeye
alan ve sonunda iktidar ele geirdiklerinde ise halk itaat etme
ye zorlayan entelektellerdi.

Bu L e n in izm .

Evet, Bakuninin ngrd ey Leninizm idi. Entelekteller bunu

yapamayacaklarn, bunun ok tehlikeli ve maliyetli olduunu anla
22 entelektellerin Sorumluluu J Noam Chomiky

dklarnda ise bugnlerde devlet kapitalizmi olarak adlandrdkla

r eyin hizmetileri olacaklardr. Geri Bakunin, bu tabiri kullan
mamtr. Her iki tip entelektelin de "halk yine halkn sopas ile
dveceini" sylemitir. Yani kendilerini halkn temsilcileri olarak
takdim edeceklerini, bylece halkn sopasn tutacaklarn ve halk
bu sopayla dveceklerini sylemitir. Bu analizi devam ettirme-
mitir, ancak bunun doru ktn dnyorum. Ve analizinden,
bir konumdan dierine gemenin ar derecede kolay olacan
karabilirsiniz. Bugnlerde "baarszla uram Tanr sendromu"
olarak adlandrlan eyi yaamak ok kolay. Kzl brokrasinin bir
paras olacak bir Leninist olarak ie balarsnz. ktidarn yolunun
bu olmadn grrsnz ve ok hzl bir ekilde sac bir ideolog
olursunuz. Hayatnz aydnl henz grememi ve iktidarn gerek
yoluna dnmemi eski yoldalarnzn gnahlarn gn na kar
maya adarsnz. Gerekte bunu gnmzde Sovyetler Birlii'nde
gryoruz. ki yl ncesinin komnist ekiyalar, Stalinist ekiyala-
r gnmzn banka yneticisidirler, serbest pazarcsdrlar ve
Amerikallarn dalkavuklardrlar.

J/e n i ta rz ren m ek i in u z u n b ir d o ktrin a c la m a d n e m in e

ih t iy a yok.

Ve bu krk yldr byle gidiyor. Bir eit aka konusu oldu. "Drst
entelektellerden geriye ne kald? Bunlar genellikle sistemin
dnda yaarlar ve bunun iin de iyi sebepleri vardr. ktidar ve
tahakkm kurumlarnn kendi altlarn oyan insanlara tahamml
etmeleri iin hibir neden yoktur. Tam tersine. Dolaysyla drst
ve ciddi entelektelleri, hakikat, zgrlk, hrriyet ve adalet gibi
aydnlanma deerlerine bal olan insanlar marjinalize etmek iin
byk bir aba harcanmaktadr.

B u n la r k im ?

u trden iler yapan insanlar...

 B G ST I D r n c e D iz id l |

K im ler, h a n g i in a n la r y a d a g r u p la r ?

rnein SNCC aktivistlerini ele alalm. Bunlar ciddi entelektel

lerdi, Dnyada byk bir deiim gerekletirdiler. Sizin kuaktan
insanlar daha nce konutuumuz deiimlere yol aan ileri yap
tlar. Bunu derken, yalnzca caddelerde kouturup pankart salla
may kastetmiyorum. Ayn zamanda eyler hakknda dnp
sorunlarn ne olduunu anlamay da kastediyorum. Bu insanlar bir
deiimi gerekletirdiler. Bunlarn bir ksm kurumlara szd. rne
in bugn niversitelere, gazetelere ya da televizyon kanallarna
bakarsanz hemen hemen her zaman bu deneyimleri yaam ve
onlara sadk kalm insanlar bulursunuz. Ayakta kalabilmek iin
eitli biimlerde davranlarn uyarlamak zorunda kalmlardr.
Ancak ou bunu ok bilinli, ok drst ve hatta ok yapc bir
biimde yapmaktadr. Dolaysyla drst bir entelijansiya diyebi
leceimiz bir kesim vardr; bunun anlam, ne Kzl brokrasi ne de
devlet kapitalistleri eklindeki iktidara komiser olarak hizmet etme
dikleridir. Bu tr insanlar mevcuttur; bazen kurumlarn iindedirler,
ancak ounlukla tamamen nemsiz nedenlerle dndadrlar.
Kurumlar ciddi eletirmenleri tabii ki buyur etmeyecektir. Bu
kurumlar, kendi altn oyacak insanlarn ayakta kalmasn zor ya
da imknsz hale getirecek bir ekilde ina edilmilerdir. Tersi nasl
mmkn olabilir? Tpk militan bir ii aktivistin General Electric
irketinin ynetim kurulu bakan olamayaca gibi. Nasl olsun
ki?
Studen Nonvlolent Coordinaing Commiitee; (iddete Bavurmayan ren
ciler Koordinasyon Komitesi) 1960'da Siyah nfusun youn olduu ABDnin gney
eyaletlerindeki niversitelerde Beyazlarn basksna kar balatlan oturma
eylemlerinin koordine edilmesi iin kurulan komite. Bu rgt daha sonra 6o'l
yllar boyunca Vietnam Sava'ndan kadn haklarna kadar birok sorun karsn
da Siyah rencilerin tepkilerini iddete bavurmadan dile getirdikleri bir platform
oldu. -.n .
i* I entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomiky

Bu b a n a d a o k a k g r n yo r. A n c a k f im d i de "grece d a h a
d ik k a t eken b ir k o n u m a y k e len , b ylece t a n n r h a le gelen
b az 60 e n te le k t e lle r v a r m ? " &oru&una g eliyo ru z. S N C C a k ti-
vi&tleri. a d la r d u y u lm a d a n k a lm ifla rd r, b ir b a k m a toplum dal
o la ra k a n o n im d irle r.

Marjinallemilerdir, ama nemlidirler. Bazlar hl aktiftir ve

nemli iler yapmaktadrlar.

Ancak b ir b a k m a , d ik k a t ekm eyen ve to p lu m sa l o la ra k t a n n

m a y a n ak tiv i t b ir gru p tu r. A n c a k b a z lid e r le r f a r k l o la b ilir.

rnein ldrlen Rosa Luxemburg gibi.

Doru. K e n d isi, ta rih te rn ek o la ra k se e b ile c e im iz in s a n la r

d a n b iris id ir.

ldrld. nemli olan nokta da bu.

Bu ok tip ik b ir durum . Bu d a akta fu so ru yu getiriyor: Byle

rn ekleri y a ln z c a lm f in s a n la r a r a s n d a n m b u la b iliy o r u z ?

Hayr. Her eyden nce tarihe bakacak olursanz...

G n m z e b a k a lm .

Gnmze mi? Her yerde bu tr insanlar bulabilirsiniz, tuz yl

ncesi ile kyaslandnda gnmzde daha az sol aydn olduu
iddia ediliyor. Buna hibir ekilde inanmyorum. 1950'lerin solcu
olarak adlandrlan byk dnrlerine bakalm. Bunlar kimdir?
Akll insanlardr. Ed VVilson akll bir insand, ama solcu bir ente
lektel olduu sylenebilir mi? Ya da Mary McCarthy? Baz ho
romanlar yazm olan zeki bir insan. Ancak solcu bir entelektel
deil. Gerekte bugnk durumda, daha fazla sayda ve ok daha
ciddi aktivistler belli yerlere gelmiler. Her zaman yolculuk yap
 BCST I Drnce DizM 2;

yorum ve eitli yerlerde konumalar yapyorum. 1980ler boyun

ca yaptm yolculuklarda hayretler iinde kalyordum. rnein,
olduka dramatik bir gelime olan Orta Amerika ile dayanma
hareketini ele alalm. Tarihte buna benzer bir ey daha olduunu
zannetmiyorum. Kansas'ta bir kiliseye gidiyorum ya da Montana'da,
VVyomingde kk bir kasabaya veya Alaska'daki Anchorage'a
gidiyorum. Buralarda insanlar, Latin Amerika hakknda ClAden
daha fazla ey biliyorlar. Tamam bu ok zor deil, ama akademik
blmlerde bu konuda dnce reten ve Amerikan politikasn
anlayan insanlardan da daha fazla ey biliyorlar.

Size adlarn bile syleyemem. Bu tr insanlardan ok sayda var.

Hatta "sol" kelimesinin bile bu insanlar iin uygun olup olmadn
dan emin deilim. Bunlarn ou byk olaslkla Hristiyan muha
fazakrlard, ancak bana gre ok radikal insanlard. Bunlar ok
ey anlayan ve ok ey yapan entelektellerdi. Yalnzca ABDnin
zalimliklerini protesto etmekle kalmyorlar, kendilerini gerekten
de kurbanlarn hayatlarna adyorlard. 1960larda hi kimse, ya
maclarn kyde beyaz bir yz grsn de ldrme ve yok etme
kapasiteleri azalsn diye bir Vietnam kyne gitmeyi hayal bile
edemezdi. Bu aklnza bile gelmezdi. Gerekte hi kimse sava
kurbanlarn tarafndan haber yapmaya almak iin oraya gitme
di bile. Bu duyulmam bir eydi, birka "deli" belki gitmiti. Ancak
Bo'li yllarda bu sradan bir ey haline geldi. Ve bunu yapanlar bana
gre ciddi solcu entelektellerdir.

Eer b iri k a r d a , "ot en telekt el c e m a a tin i i b o fa lt lm ift r ,

geriye b ir f e y k a lm a m t r" d e n e gerekte ylem ek itedii.
k e n d ile rin i do lcu o la r a k a d la n d r a n ve g r n r b ir e k ild e ne
k a n k i ile r in i a y n n n a z o ld u u d u r. T ab ii ki d izin a n a liz in iz
e reveain d e bu d u ru m , giderek b y ye n a n c a k y a lt lm o lan ,
k a m u s a l b ir etikete s a h ip o lm a y a n ve k a m u s a l g r n rl
26 I entelektellerin Sorumliiiu$u ] Noam Chomiky

e n g e lle n e n b ir 6 ol en te le k t e l c e m a a t in v a r l n n gtergei
o la ra k d a g r le b ilir..

Bu doru. "Sol" olarak etiketlenen ve kamusal olarak tannan ey

o kadar irkin bir ey ki, insanlar buna kar kmak iin yry
bile dzenleyebilirler. rnein Stalinizm. Fransa'da Stalinist olan
sol entelekteller hakknda kitaplar yazlmakta ve yaymlanmak
tadr. Ve yaptklar irkin eylere bir bakn. Bu trden bir sol ente-
lijansiyann kamusal grnrlk ve hret sahibi olmasna izin
verilmektedir. Bunlara mmkn olduunca fazla bir hret salan
maktadr.

Bu y a r a r ld r .

Ancak sol derken, bar ve zgrlk iin, insan haklar iin, top
lumsal deiim iin, gerek kiisel yaamda gerekse kurumlarda
otorite yaplarnn tasfiyesi iin mcadele eden insanlar kastedi
yorsak, eer sol buysa, hayatm boyunca tandm insanlardan ok
daha fazlas mevcuttur.

So/u bu e k ild e k a v ra m a k u retiyle. s iz k i is e l o la r a k grece

gerek b ir a v a n t a ja ia h ip o lu y o n u n u z . S iz k i iie l o la r a k bu
t a b iiy e t le r le k a r t la t t r ld n d a , ep ey k a m u ia l t a m n r l a ve
k a m u o y u e r it im in e ia h ip iin iz . Bu d a to p lu m u m u z d a g e n it b ir
d in le y ic i k it le ii ze rin d e etkid e b u lu n m a k i in k ritik nem e
ia h ip b ir b ile te n . D i e r i m a n l a r k e n d ile r in i y a lt lm t . e t k iiiz
ve f ik ir le r in i d a h a g e n it d in le y ic i k it le iin e ifa d e etm e k o n u -
iu n d a y e t e n iz h in e d iy o r la r .

Kamusal grnrlk kavram ile at arabaya deil, arabay ata kou

yorsunuz. Kamusal grnrlk sahibi olmamn nedeni etrafta bana
gelip de konuma yapmam ya da yaz yazmam iin istekte bulunan
ok sayda insann, ok sayda grubun bulunmas. Anaakm kurum
larda grnrle sahip deilim.
 BCST D i n c e D iz in 27

A n ca k d izin le o b a h ie tti in iz . O m a h a d a k i, A n ch o ra g e 'd a k i y a

da d i er ye rle rd e k i im a n la r a ra d in d a b ir fa rk o lm a l. Bu insan
lar siz d e n d a h a f a z la f e y b iliy o r, en a z n d a n O rta A m erika
h a k k n d a ok d a h a f a z la f e y b iliy o r, a n c a k k im se o n la rd a n
k o n u lm a y a p m a la r n istem iyo r.

I rkl yaam tarzlarna sahibiz. 60'larn banda MIT'de profesr

oldum. Ancak sava hakknda konumalar yapmaya, vergi vermeme
direnii rgtlemeye, ulusal direni destek gruplarndan oluan
DREN adl rgtn kurulmasnda yer almaya, MIT'de Rosa
l.uxemburg-Demokratik Bir Toplum in renciler adl rgte
danman retim yelii yapmaya baladmda, hibir grnr
lm yoktu. nmde tercihler vard. Grnrlk asndan benim
le ayn statye ve ansa sahip olan yakn arkadalarmdan bazla
r baka bir yol setiler ve yaamlarn rgtlenme ve aktivizme
adadlar. Louis Kampfla eski arkadaz. Birlikte MITde yllarca ders
verdik, bu dersleri siz de yllar nce almtnz. Farkl yollara ynel
dik. O kendisini gerek aktivizme ve rgtlenmeye, gruplar ve
dergileri iler durumda tutmaya adad. Bunu ben de denedim, ancak
bu ite hi de iyi deildim. Dier ilerde ok daha iyi olduumu ve
bu iler iin de bir talep olduunu grdm, dolaysyla bu yola
yneldim. Bu iin sonunda ben grnr oldum. O ise benim gr
nr olduum evrelerden farkl evrelerde grnr oldu. Ancak
bunlar ayn trden sorunlara tepki vermenin farkl biimleridir. Bu
kiiliinize, zel yeteneklerinize, yapabileceiniz ve yapamayaca
nz eylere veya bunun gibi eylere baldr. Grnrlk yzeysel
bir olgudur. Grnrlk aktif ve canl bir solun varlna baldr.
Eer sol olarak bahsettiim ey ortadan kaybolursa, ben de artk
grnr olamam.

y a n i b ir p o litik y o ru m c u o lara k .
^ I Cntetektetlerin Sorumluluu | Noam Chonuky

Evet, hl dilbilim ve felsefe toplantlarnda boy gsteririm, ancak

kesinlikle bir politik yorumcu olarak grnr olamam, nk arka
da evrem dnda azm aabileceim hibir yer olmaz. Oturma
odasnda arkadalarmla konutuum 6o'lara geri dneriz. Budurum
deiti, nk bu eit bir katlm mmkn klan frsatlar olutu,
bu da insanlar grnr klyor. Daha nce SNCCden sz ettik.
Martin Luther King neden grnr oldu? nk Gneyde SNCC
aktivistleri vard. Ve o da boy gsterip onlar nezdinde bir rol ala
bildi.

B a n a yle s e tiy o r ki b u n d a b ir o lu m lu b ir de o lu m s u z y a n var.

O lu m lu y a n tari^ ettin iz: O rta d a p o litik b ir b a la m v a r ve bu,
in s a n la r d e iik b i im le rd e e k iy o r ve in s a n la r d a buna kat
labiliyor. Ancak bana yle g e liy o r ki b u ra d a k i o lu m s u z y a n f u :
M a r t in L u th e r K in g ve k e n d in iz d e n rn e k le r v e rd in iz. B e lli b ir
rg t y a d a b ilg iy i takd im eden ve insanlar buna k a tlm a y a
ik n a etm eye a ld a n b e lli b ir k o n u m a c ih t iy a c var. A n c a k bu
b o k lu k d o ld u ru lm u , d o la y s y la d i e r in s a n la r d a bu b o lu k la
r d o ld u r a n in s a n la r n a r d n a ta k lm a e ilim i var. B ir d iz i
etm en e b a l o la ra k, u zu n b ir s re i in , bu b o lu k la rn s a y s
a r t m a y a b ilir. B u g n lerd e. C le v e la n d 'd a . S a n F r a n c is c o 'd a y a
d a b a k a b ir y e rd e b ir grup. K rfez K rizi s r a s n d a s a v a k a r
t b ir k o n u m a c y a d a d p o litik a h a k k n d a b ir k o n u m a c
iste rs e a k la y a ln z c a b irk a isim geliyor. A n c a k s a n r m h a k l
s n z . im d i ze llik le de bu e tk in lik le rd e d e n e y im li o la n ve bu
i i g re b ilece k o la n d a h a g e n i b ir e v re var. Bu b a n a o k a d a r
d a o lu m lu b ir d in a m ik gib i gelm iyor.

Deil zaten. Bir alm elde etmek kolay deil. Birok i iin gerek
li niteliklere sahip ve bunu yapmaya da istekli olduunu bildiimiz
insanlar var, ancak bir trl eii aamyorlar. tenlikle sylyo
rum ki bunun nedenini bilemiyorum, nk hepimiz bir noktada
 6C ST I D r n c e D iz is i 29

bu eii atk. Bunun nedeni ksmen, bu ie uygun ok sayda insan

olmamasdr. Diyelim ki son on ylda epey bir aktivizm vard, bunun
ou da Latin Amerika ile ilgili idi. Etrafta da gidip bir konuma
yapmaya istekli epey insan vard. Postmodernizm ve sol zerine,
u ya da bu gibi meseleler zerine makaleler yazmaya istekli yete
rince insan var, ancak bir kasabaya gidip de bir toplantda bir
konuma yapmaya istekli ok insan bulamazsnz. Bunlarn da isim
lerini sayabiliriz.

.J/a d a b ild ik le rim iz i ia y a b ilir iz . a n c a k i& im le rin i b ilm e d i im iz

ok d a h a hazla s a y d a in s a n o la b ilir. S o ru n bu.

Son derece nitelikli ve bunu da yapmaktan holanacak ok daha

fazla sayda insan olabilir. Sorumuz, ki bunun yantn bilmiyoruz,
neden bu ii yapmadklardr. Bir kere bu iin o kadar da zor oldu
unu dnmyorum. Holly Sklar gibi ok da iyi bilinmeyen, on be
yl nce hi bilinmeyen insanlar ele aln. Tm lkede eitli yer
lerden olduka fazla sayda davet ald. Grnr oldu. Onun gibi
dierleri de var. Ortadou ile ilgili olarak arkadam Norman Fin-
kelstein ele aln. Olduka fazla sayda konuma daveti ald. Kuram
lardan tamamen dland, ancak isterse grnr olabilmektedir. Bu
yaplabilir. Ancak ok da basit deildir.

B ir e k ild e zor. B u n u e n g e lle y e n b ir d in a m ik o ld u u n u d

n yo ru m .

aret ettiiniz kt dinamik "yldz olma" hikyesidir. Bir halk

hareketi ivme kazandnda insanlarn kp da "tamam ben sizin
liderinizim" demesi standart bir hikyedir. rnein Eugene McCarthy
tipi. Ortada byk bir halk hareketi var. Ben sizin liderinizim. ktidar
bana verin. ktidar bana vermezseniz, o zaman ben de eve gidip
iir yazabilirim, beyzbol hakknda konuabilirim. Bana iktidar
verebilirseniz, sizin lideriniz olurum ve artk bana bakarsnz, eve
>0 I entelektellerin Scrumltluju | Noam Otomiiy

gider ve iktidar benim elime verirsiniz. Bu tandk bir dinamiktir,

politikas ne olursa olsun Bakuninin Kzl brokrasisidir. Sol da
olabilir, sa da. Ancak daha iyi bir dinamik vardr, o da halk hare
ketlerinin devam ederek glenmesidir. ster tuhaflklarndan olsun
ister ayrcalk sahibi olmalarndan, her ne sebepten olursa olsun,
bu harekete entelektel etkinlikleri ile katkda bulunabilecek ve
hareketin bir paras olabilecek insanlar bulunur. Hepsi bu. Bunlar
yldz deildir. Liderde deildir. Yalnzca, bildikleri yoldan katkda
bulunmaktadrlar. Bu daha iyi bir yap olacaktr. Ancak dier yn
de yozlamaya eilimlidir, zellikle de liderlik, yldzlar ve kahra
manlar ile dolu bir imgelem yaratmaya alarak bu insanlarn en
kt eilimlerini glendiren bir kltrde,

V ar& a ya im ki. b ir iii dizi lk e y i d e itirm e n in im k n iz o ld u

u n a , in a n d n z e y le r d z e y in d e ik n a etti. V a n a y a lm ki. i i z
b u g n a h ip o ld u u m u z tem el k u ru m a l y a p la r n , n m z d e
ki ik i y z y l b o y u n ca a y n k a la c a n a ik n a e d ild in iz . T a b ii ki
a d a p t e o la c a k la r, a n c a k tem el y a p la r o ld u u gib i k a ta ca k .
F a rk l d a v r a n r m y d n z ?

Hibir ekilde.

Tam o la r a k a y n e k ild e m i d a v r a n r d n z ?

Ayn ekilde. Gerekte, bunu hipotetik bir durum olarak almayn.

Vietnam Sava kart etkinliklerde ciddi olarak yer aldm zaman,
hibir ey yaplamayacana yzde yz inanmtm ve buna inanmak
iin yeterince neden vard. ok sayda konuma yapyordum, ancak
genellikle oturma odalarnda ve binlerinin bir araya getirdii komu
topluluklarnda. Genellikle olduka dmanca davranyorlard. Ya
da bir kilisede yapacak bir ii olmad iin oraya yolu dm bir
kii, sizi ldrmek isteyen iki kii ve bir organizatrden oluan drt
kiiye konuma yapyordum. 1965 ve 1966'ya doru MIT'de sava
 B G ST I D iijiin c e D iz i n | it

kart bir toplant organize etmek istersek, alt balk birden bul
mamz gerekirdi. Venezealla, ran, Vietnam ve ekmein fiyat
hakknda konualm, belki bylece organizatrlerin saysn aacak
kadar dinleyici buluruz. Bu uzun sre byle devam etti. Hatrlaya
canz gibi, Bostonda dayak yemeden bir toplant dzenlemek
imknszd. mknsz grnrd.

Cer b u n u n io n u z a dek b yle d ev am e d e ce in i b iteyd in iz b ile

devam e d e rd in iz. N ed en b yle o ld u u n u a k la ia n z f a y d a l
olur, d iy e d n y o ru m .

Birka basit nedenden tr. Her eyden nce birisi beni ikna etse
idi, bu tamamen irrasyonel olmam yznden olabilirdi. Bu konu
larda hi kimseyi rasyonel olarak ikna edemezsiniz. ki hafta son
rasnda havann nasl olacan ngremeyiz ve neden ngreme-
diimizi de anlayamayz bile.

Bu hipotetik b ir oru. M o tiv a y o n la rla ils ili. A k t r ki h i b irim iz

b u n a in a n m y o ru z, h i b irim iz b u n u k a n tla y a b ile c e im iz e in a n
m yoruz. H i k im se y i b u n a ra sy o n e l o la r a k in a n d r a m a z s n z .

Bunun hakknda ikna edici hibir ey syleyemezsiniz.

y in e de ou in s a n b u n u a n la m a d i in b azen bu e k ild e h is
s e d iy o r y a d a h iss e tm e e ilim in d e o lu y o r ve zaman z a m a n
i le ri k a ra ry o r. So ru m u : H e r d u ru m d a s a b a h k a lk t n z d a
y a p t n z e y le ri y a p m a n z s a la y a n e y n e d ir ? K k k a z a -
n m la r la ile rle m e k g e re k ti in i d n d n z d e n m i y a d a
b a k a b ir ey m i?

Bu konuda bir i bak gelitirmek zor. Ancak bir i bakla varabil

diim nokta U: Temelde iki seeneiniz var. Biri, en ktsnn
olacan varsaymak, bylece bunun gereklemesini garantilemek.
Dieri, deiim iin bir umut olduu ve eyleme geerek deiime
 I entelektellerin Sorumluluk | Noam Chomaly

yardm edeceiniz. Dolaysyla iki seeneiniz var-. Biri, en kts

nn olmasn garantiliyor. Dieri, ilerin daha iyiye gidebilecei
olasln ak brakyor. ki seenek verildiinde rasyonel bir insan
tereddt etmeyecektir.

S o la r n o r t a n n d a p o litiz e o lu rk en b u n u n h a k k n d a d n
m t m . Bu h ip o tetik o y u n u im d i i iz in o y n a d n z d n
d m d en d a h a d r it b ir e k ild e o y n a m tm . K en d i k en d im e
y le yled im : T am am , v a r s a y a lm ki m esele m lk s a h ip le r i
ile m lk s zle r a ra sn d a . M lk s a h ip le ri ok da hazla deil, birok
in s a n m lk s z. H e r z a m a n i in . H a n g i tarahta y e r a lm a k is t i
y o r s u n ? Bu k o la y b ir so ru d e ild ir. 0 z a m a n la r n e m siz b ir
so ru id i. S o la r d a b e k le n tile r n e o lu r s a o ls u n m lk s z le r t a ra -
hnda o lm a k iste rd in iz. Bu. b y k l d e y a a m ta rz la r, deer
le r ve n e y le zd e le ti in iz ile ils iH id i. D i e r tarah. y a n i m lk
s a h ib i o lm a k e k ic i d e iid i. Bugn bunun ok d a h a zo r b ir so ru
o ld u u n u d n y o r u m . A n c a k b u n u n , in s a n la r n r a d ik a l
o lm a k i in s a h ip o ld u k la r m o tiv a s y o n la rd a n b iri o ld u u n u
d n y o ru m . n s a n la r n r a d ik a l o lm a k i in s a h ip o ld u k la r
m o tiv a s y o n la rd a n b ir d ieri de, y a r n y a d a lm ed en n ce y a
da m a k u l b ir vad ed e k a z a n a c a n z d n m ek . yle g r n y o r
ki ilk m o tiv a syo n b ir b i im d e k in c is in d e n d a h a harkt b ir in s a n
tip i y e titiriy o r. B u n la r, a h la k i o la r a k m o tive o la n , etik o la ra k
m o tive o la n ve b ir e k ild e d i e r e it in s a n la r t a ra h n d a n h o r
g r le n p r is t le r o la r a k a d la n d r ly o r . n k , - o z a m a n la r
h a rk n a v a r m a y a b a la d m d i e r e y de b u y d u - to p lu m sa l
d e iim i g e re kle tirm e y e a i m a k . s o s y a lis t b asketbo l o y n a
m a y a benzem ez. T o p lu m sa l deiimi gerekletirm eye a l rk e n
sk o r n e m lid ir. y i ve a r k a d a a o y n a m a k , a m a kayb etm ek ie
y a r a m a z . B u m o t iv a s y o n la r k o m b in a s y o n u n u n b ir in s a n d a b ir
a r a d a o lm a s - m l k s a h ib i o lm a y k k grm ek, a m a ayn
 BCST I Drnce Dimi | 33

z a m a n d a c id d i b ir fe k ild e k a z a n m a y is t e m e k - o ld u k a zor.

ki olaslktan sz ettiniz. Biri, 6o'larda kendi grubunuzu tasvir

ederken. Hemen yarn byk bir zafer kazanmay beklemiyordunuz.
Baz insanlar unu bekliyordu; Gidip Columbia niversitesi'nde
boykot yapacaz, herkes birbirini sevecek ve bu da iktidarn sonu
olacak. Her ikimiz de gayet iyi biliyoruz ki birok kii buna inand.
Bunun uzun bir mcadele olacan fark eden, ama kltrel deer
lerini, yaam tarzlarn ve dier birok eyi paylatklar ayn kafa
dan dier insanlarla birlik olan insanlar da vard. Bir de nc tip
insanlar vard. Benim gibi. Ben kltrel manzarann bir paras
deildim. Kesinlikle hzl bir zafer beklemiyordum. Eski tarz burju
va yaam tarzm korudum ve bugne kadar deitirmedim. Ve
bunun gibi insanlar da vard. Bakarsak baka birok tipte insan
vardr. Her trden insan katlabilir. Ancak bana yle grnyor ki,
her ey bireysel kararlarda balanyor. Ben ne yapacam? te
benim seeneklerim. Tabii ki benim seeneklerim bu insanlarn
biroundan daha fazladr, nk ben bir ekilde ayrcalkl idim.
Ancak herkesin baz seenekleri vardr. Kendi kendinize soruyor
sunuz: Bu ayrcalklardan bazlarn kullanmayacak mym? Bu
durumda eminim ki ekilen aclar, bask ve ayrmclk devam ede
cektir. Ya da her ne seeneim varsa bunu, bakalaryla birlikte bir
eyleri deitirmek iin kullanabilir miyim? Bu durumda iler daha
iyiye gidebilir. Bana yle geliyor ki, kim olduumuzdan bamsz
olarak her ey burada balanyor. Ve bu seenekler elindeyken,
akl banda bir kii bir tek yne gider. Toplumun ve resmi kltrn,
bu seeneklere sahip olduunuzu anlamanz istememesinin nede
ni tam olarak budur.

Akil babnda b ir k ik in in tek b ir y n e gid ecei doru m u ? d o l a r

da rg t o la n b ir a r k a d a m h a trly o ru m . Sava kart
h a rek eti b irlik te y a a d k . D a h a so n ra i le r b ira z d a h a ile r i g it
j Cntelefcttllerin Sorumluluu | Noam Chomiky

ti ve c e m a a t rg tle n m esi y a p m a k m a h a lle le re g irm ek ve bu

e vre le rd e k i in s a n la r rg tlem ek e ilim i b e lird i. Bu k ii. B o s
t o n d a b ir i i s n f b lgesi o la n D o rch e ste r'd a b ir m a h a lle y e
ta n a c a k t ve rgtlenm e y a p m a y a a la c a k t. S o n u n d a ta n -
mamaya k a r a r verd i ve b u n u n y e r in e y k s e k lis a n s y a p t ve
p s ik iy a t r is t oldu. B u g n de e m in im ki b ir d zeyd e ile r ic i de er
lere s a h ip t ir - k e n d is in i s e n e le r d ir g r m e d im - a n c a k p o litik
fa a liy e tle rd e n e m li b ir d z e yd e y e r alm y o r, y a p t tercih ok
b ilin li id i. e v re sin e bakt ve y le d n d : B en im k i is e l
etkim o k a z o la c a k tr, n k u u n ite lik le re s a h ip d e ilim .
K en d i g r n e gre, b ir d iz i etm en d en d o la y d a h a ok e tk isi
o la b ile c e k b ir k i in in a d n verd i ve v azg em eyi p la n la d e y
den v a zg e m e n in pek de n e m li o lm a d n d n d .

Kimden sz ettiinizi bilmiyorum, ama bunun gibi birok insan

biliyorum. Bu kii belki de, imdi bir yerlerde zengin bir psikiyatrist
olmutur...

B y k o la s lk la o ld u k a iy i d u ru m d a d r.

Yeterince seenei vardr. rnein paras vardr.

H a r v a r d H u k u k F a k lt e s in e gid e ce k t rd en b ir in s a n , y lla r c a
k a z a n d k t a n s o n ra p a ra s ile iy i b ir e y y a p m a o la s l ...

Katlyorum, Ancak bir noktada kendi seenekleri ile yzlememe-

ye karar vermi. Bu seeneklere her zaman sahip. u karara varm
olabilir; imdi bir bakalm, kendi bama yeterince deiim gerek
letiremem nk bu ite iyi deilim, yleyse gidip canmn istedi
ini yapacam ve zengin olacam. Ancak bunu yapsanz bile birok
seeneiniz vardr. Gerekte hareketler varlklarn srdrmektedir,
nk ksmen dier ilerle uraan insanlar bu hareketleri finanse
etmeye hazrlardr. Bu kadar basit bir ey. Bunun ok tesine gide
bilirsiniz, hl kibar bir yaam tarzna sahip olup istediiniz ii
 BGST I Drnce Dizi6i j 3$

yapabilirsiniz. Hayatlarn bu ekilde blen insanlar biliyoruz. Tabii

k bover demek ok kolaydr. Kendimi iktidar ve otorite yaplar
na uyarlayacam ve bu yaplarn iinde elimden gelenin en iyisini
yapacam. Kukusuz ki bunu yapabilirsiniz. Ancak bu, akl banda
bir kii gibi davranmak deildir. Caddede yrrken karnnz acka
bilir. Dondurma yiyen bir ocuk grrsnz, etrafta polis olmad
n fark edersiniz, daha iri olduunuz iin dondurmay kaparsnz
ve yrr gidersiniz. Bunu yapabilirsiniz. Muhtemelen bunu yapan
insanlarda vardr. Bunlara "patolojik" insanlar diyoruz. Dier yan
dan, eer bu ii mevcut toplumsal yaplar dahilinde yapyorlarsa
"normal diyoruz. Ancak bu da ayn ekilde patolojiktir. Bu genel
toplumun patolojisidir. Ve yine sylyorum ki, insanlarn her zaman
seenekleri vardr. Biz zgr insanlarz. Bu patolojiyi kabul etmeye
karar verebilirsiniz, ama bunu drst bir ekilde yapn, eer bir
nebze olsun drstseniz "drst bir ekilde patolojik olacam
deyin. Ya da bunu bir ekilde krmaya aln.

A n c a k b iro k im a n i in tek tercih "ya hep y a h i " gibi grn-

yor. Tek tercih dizin s y le d i in iz gibi n o rm a l-p a to lo jik olm akm tf
gibi g r n yo r. N o rm a l ta y d a ve m a liy e tle ri ile to p lu m u n n o r
m a l b ir y e si olm ak, en a z n d a n m a k u l b ir o rta la m a y tu ttu r
mak. belki de k a b u l e d ile b ilir e lit b ir v a ro lu p s rm ek. D ier
y a n d a ise b ir d i e r "hep si" tercih i, y a n i c o k u lu b ir d e v rim c i
olm ak. B ir p ro te sto cu d a n b ir b ro r a lm a n n y a d a m a li o la ra k
h i de n e m li o lm a y a n b ir b a ta b u lu n m a n n , y a n i c u m a
a k a m d a r d a y e m e k i in h a r c a y a c a k la r p a ra d a n d a h a az
b ir p a ra b a la m a n n y a da m a d d i a d a n n e m siz b ir d i er
eyle m d e b u lu n m a n n b iro k in s a n i in bu k a d a r zo r o lm a s n n
n ed en i, p sik o lo jik o la r a k gerekten g l b ir e t k is in in o lm a s.
Bu etki bence, b ir d zeyde insanlarn m u h a lit d a v ra n m a la r n n
doru o ld u u n u b ilm e le ri ve b ir e k ild e b u n u y a p t k la r n d a
i<> I entelektellerin Sorumluluu | Noam Chom6ky

d a h a h a z la n n n ge le ce in i b ilm e le ri ve a v u n m a c b ir e k ild e
b a ft a n k a p y k a p a tm a la r. m a n la r , to p lu m d a b e lli b ir ta tm in
ile i gren b ir im a n o lm a la r n a iz in veren ve a y n z a m a n d a
to p lu m u d ra m a t ik o la ra k d e itirm e y e k a tk d a b u lu n a b ile c e k
le ri o la i b ir y e r e d in m e y i o k z o r b u lu y o rla r.

Haklsnz. Orta Amerika destek grubuna loo dolar katkda bulun

mak ya da benzer bir ey yapmak bunun doru bir hareket olduu
nu bildiinizi ifade etmektir. Bunun doru bir hareket olduunu bir
kez ifade ettiinizde, bunun milyonlarca katn yapabilecekken nasl
oluyor da yalnzca bu snrl eyi yapyorum, diye dnrsnz.
Bu sorunla hibir zaman yzlemeyeceim demek daha kolaydr.
Bunu tamamen unutacam demek. Ama bu, ocuktan dondurma
sn almak gibidir.

A n c a k bu, ol i in y a d a h a re k e tle r ve rg t le r i in baz ey

ler gstermektedir. U m ut y o k s a , y a d a ok a z u m u t v a r s a ve
n a s l ile rle m e s a la n a c a n a ili k in a k b ir k a v r a y y o k sa ,
in s a n la r n s r a d a n , n o rm a l ve g n d e lik y a a n t la r n d a n p o li
tik d e v rim c ile r, m e s e le le ri p o lit ik te rim le rle g ren in s a n la r
o lm a y a doru k a y a c a k la r n d n m e k b ir l d e m a k u l deil.
C er o rta d a , in s a n la r n y a a m t a r z la r n a z ok k o ru y a ra k i
g re b ilece k le ri r a h a t ve orta y o lc u b ir zm y o k sa , o k s a y d a
insann b ir e y le r y a p y o r o lm a s o la s deil. Bu s r a m a y g e r
e k le tirm e k iin iman s a h ib i o lm a n z lazm .

Ancak gerek u ki orta yolda bir sr seenek var.

A n c a k in s a n la r b u n la r g rm yo rlar.

Ve hepimiz belli seimlerde bulunduk. Hibirimiz Tanr deiliz, en

azndan ben deilim. Evimi ve arabam vermedim, bir kulbede
yaamyorum. Gnde 24 saatimi insan rk iin alarak ya da bunun
 BCST I DinceDiztii I n

gibi bir ey iin geirmiyorum. Zamanmn ve enerjimin byk bir

ksmn...

y a p t n z h e r n e ide. d ilb ilim y a d a b a f ka b ir ^ey, o n u n y z n

den s u lu lu k d a h iss e tm iy o rs u n u z .

Bu o kadar da ak deil. Ancak en azndan, enerji ve etkinliimin

byk bir blmn bilimsel alma gibi yalnzca holandm
eylere harcyorum. Bunu seviyorum. Zevk iin yapyorum. Ve bil
diim herkes...

H u n u y a p m a n n p o litik b ir in s a n o la ra k e t k in li in iz i a r t t r a c a
n d n e re k k e n d in iz i k a n d r y o r m u s u n u z ?

Hayr, bu ok sama. Onun zerinde hibir etkisi yok. Bu nedenle

yapmyorum. Bunu seviyorum. Yani bir hikye uydurup...

B en ce bu. in s a n la r a zo r geliyor. B iro k tnaann p o litik o la ra k

m u h a lif h i b ir f ey y a p m a m a s n n n e d e n i de bu.

Bu doru, ancak hani u grnrle sahip az sayda insana geri

dnecek olursak, her biri bunu yapyor. Her biri.

N ered eyse ta n m gerei.

nk, eer tatminkr bir hayatnz yoksa politik bir aktivist olarak
etkin olamazsnz. Gerekten Tanr olan insanlar da vardr belki.
Ancak varsa bile ben duymadm.

T a n m gerei T a n r d e iller, n k p o litik fa a liy e tte n o k a d a r

tatmin d u y u y o r la r ki k e s in lik le t a n r s a l o la m a z la r.

Politik etkinlikten deil. Belki de politik faaliyet o kadar honut

edici ki, yalnzca bunu yapmak istiyorsunuz ve kendinizi kaptr
yorsunuz. Bu mkemmel bir ey. Tpk dier insanlarn baka ilgi
lerinin olmas gibi. Mzik dinlemek istiyorlar, deniz kenarnda bir
38 I entelektellerin Scnmlulugu | Noam Chomiky

gezintiye kmak istiyorlar. nsan yalnzca bu gibi eylerden tatmin

olamayacak kadar zengin ve karmak. Bir eit dengeye varmal
snz. Seeneklerin hepsi nnzde. Zannediyorum insanlarn
seenekleri olduunu fark etmelerinin psikolojik olarak neden bu
kadar zor olduunu tam olarak belirttiniz. nk seeneklerin
nnzde olduunu bir kez fark ettiinizde u soru ile yz yze
gelirsiniz: Neden daha fazlasn yapmyorum? Ancak bu hayatn
gerekliidir. Eer drst bir insansanz her zaman bu sorular ile
yzleeceksiniz. Ve yapacak daha ok ey var. Gerekte son dne
me dnp bakarsanz, gsterecek ok ey var. Gerekten de,
dndnzde ne kadar ok baarnn olduunu grmek hayret
vericidir. ok az kiinin ilgilendii bir meseleyi ele aln. Dou
Timordaki katliam ele aln. Bununla on be yl nce ilgilenmeye
baladm. nsanlar duymak bile istemiyordu. Sonunda iler ABD
Kongresi'nin Endonezyaya askeri yardm yasaklayaca noktaya
kadar geldi. Bu muazzam bir deiimdir. Bu yolla yz binlerce haya
t kurtarabilirsiniz. Ka kii gemie bakar da yz binlerce hayatn
kurtulmasna yardm ettim diyebilir? Ve bu tek bir kk mesele.

Bu a b a la r d a y e r a la n im a n la r n , m u tlu o lm a k y a d a bakan
lan n e d e n iy le b ir l d e ta tm in o ld u k la rn h id ie t m e k y e rin e ,
b u n u ok a z ^ eyin b a a r ld k o rk u n d erecede u z u n b ir k a m
p a n y a o la r a k g rd k le rin i d n m e k e ilim in d e y im . Bu. b ir
b a rd a k uya b a k p d a y a m n n d o lu o ld u u n u dylem ek y e r i
ne y a r m n n bo o id u u n u ylem ek gib i. O y ia neredeyde ta m a
m en d o lu o ld u u h a ld e b o m u gib i g r yo ru z.

Diyelim ki lm deindesiniz. Ka kii geriye dnp baktnda,

bir kiinin dahi ldrlmesini engellemekte katkm oldu diyebilir?

Size k a tly o ru m . Ben ce h a k in in iz , ok ak. A n c a k b ir e y in s a n

la r n b u n u g rm e sin i e n g elliyo r, belki de k lt r m z.
 6GST Drnce Dfziil 39

Bu konuda ok da ikna olmu deilim. Kabaca ortaya koyacak olur

sak, 6olardaki hareketler ounlukla gen insanlardan oluuyordu,
en insanlarn ok ksa vadeli bir perspektifleri olduu bilinir. Bu
yirmili yalarda olmakla ilgili bir ey. Yarn ne olaca hakknda
dnmyorsunuz. Perspektifiniz ksa vadeli. Gerek u ki, 6o'lar-
daki hareketlerin baskn olarak genlik hareketi olmasnn genel
likle hem iyi hem de kt yanlar vard. Kt yanlarndan biri, eer
abucak baz kazanmlar elde etmezsek, bu ii brakacanz dn
cesidir. Ama tabii ki, deiimler bu yolla olmuyor. rnein, klelie
kar mcadele ok uzun srmtr. Kadn haklar mcadelesi bir
yzyldr devam ediyor. cretli kleliin stesinden gelmek Sanayi
Devrimi'nden beri devam ediyor, ama bir milim yol kat etmedik.
Gerekte, bu meseleleri anlamakta bir yzyl ncesine gre ok daha
geriye gittik. Ama yine de mcadele etmeye devam ediyoruz.

A k ad e m i ye n te r h a k k n d a k o n u lu rk e n o y n a d k ta n rol. y a p t k
la r if ve z a m a n la r n n eye h a rc a d k la r h a k k n d a k o n u lu rk e n ,
a r a d a d e in d i in iz b ir k o n u y a geri d n e lim . Sz a r a d in d a
po& tm odem izm k o n u s u n u g n d em e g e tird in iz - b u n u b ilg i a la
n n a b ir a k n y a d a g e ic i b ir heves o la ra k a d la n d r a b ilir s in iz .
B iliy o ru m ki. b y k o la s lk la b iro k ki^ i y a d a en a z n d a n
b a z la r b u n a tep k in izi m era k ediyor, j/in e de z e rin d e d u ra lm .
Bu n ered en g e liy o r ? N ed en b ir k if i m u a zza m b ir eitim e, b ilg i
ye . d e n e y im e ve h a r c a y a c a k z a m a n a s a h ip o lu r d a b u n u a s t
ro lo jiy e y a k n b ir f e y e h a r c a r ?

Genelletirmek istemiyorum. Bu erevede nemli ve kavray dolu

almalar yapldn dnyorum. Bunu anlamak zor, nk basit
ve ilgin olan noktalar anlamaya almak iin aba harcamam
gerekiyor. Ama bu konuda baz eyler var. Bu konuda ilerleme
kaydediyoruz. Ama ok daha genel bir nokta var. Gerek u ki, bu
konuda iyi fikir retmek ok zor. Bu konuyla uraan birka kii
<0 I entelektellerin SorumluluguNoam Chomdtj

var. Eer bilimle urayorsanz, biliyorsunuz ki bazen ok artc

bir sonuca varrsnz. Bu, genellikle bilinen eylerle karlatrld
nda ok kk bir eydir ve gerekten de heyecan duyarsnz.
Doa bilimlerinin dndaki alanlarda bunu bile yapmak ok zordur.
Temel doa bilimlerinin dnda anlalamayacak kadar karmak
bir ey, ok da fazla bir ey yoktur. Geriye kalan her ey ya anla-
lamayacak kadar zordur ya da ok kolaydr.

D iy e lim ki bu a ia n d a a ld a n b ir a k a d e m i y e n o la r a k y ld a
5 0 .0 0 0 d o la r k a za n y o rd u n u z .

Varoluunuzun bir sebebi olmal. Sonuta fikirler ar derecede

karmak bir terminoloji ve ereve ile sslenir. Bir lde bu yal
nzca kariyerizmdir ya da saygnlk yaratma abasdr. rnein
'edebiyat teorisi" denen eyi ele alalm. Edebiyat teorisi diye bir
ey olduunu dnmyorum, tpk kltr teorisi diye bir eyin
olmad gibi.

T ab ii ki bir kitap o k u yu p d a b u n u n h a k k n d a k o n u a b ilird in iz .

Evet, kitap okuyup da bunlar hakknda konuuyorsanz, insanlar...

Bu ite o k iy i o la b ilird in iz .

Bu ite mthi bile olabilirsiniz. rnein Edmund VVilson' ele ala

lm. Mthitir. Ama bir edebiyat teorisi yoktur. Dier yandan kuark-
lar hakknda konuan bir fiziki ile ayn odada bulunmak istiyor
sanz, sizin de hi kimsenin anlayamad karmak bir teoriniz
olmas lazm. Eer onun kimsenin anlayamad bir teorisi varsa
neden benim de kimsenin anlayamad bir teorim olmasn?

I ls in olan ey u ki. fiz ik i bu teori h a k k n d a p o p le r b ir k itap

y a z a c a k t r ve b u n u lah d a la ta d i y a p m a d a n a k la y a c a k t r .
T a m a m e n a k la n a m a y a c a k t r belki, a m a b y k b ir kidm a k
la n a c a k t r .
 BCST I Drnce Diziii | <

Modern ada byk bir fiziki on iki yanda bir ocua verdii
nizde anlayabilecei ve birok ey renebilecei bir kitap yazabi
lir. Gerekte bunu her zaman gryorum.

e d e b iy a t t e o m y e n le r in in bunu y a p m a m a s n n n e d e n i n e d ir ?
O rta d a b ir ^ e y o lm a d n d a n m ?

Benim varsaymm bu. Ya ortada insan zeksnda niteliksel bir

deiim gerektirecek kadar derin bir ey var, ya da hibir ey yok.
Bu, yalnzca edebiyat teorisi iin geerli deil. Eer biri bir tarih
teorisiyle ortaya karsa ayn ey olacak. "Teori" bir eit apaklk
olacaktr. Belki de "zekice fikirler". Birileri zekice fikirlere sahip
olup da unu syleyebilir: Neden snf mcadelesine bakmyorsu
nuz, ilgin bir konu. Ya da neden Anayasa'nn ardnda yatan eko
nomik faktrlere bakmyorsunuz? Konuyu siz sein. Bunlar ilgin
ve zekice fikirler. Ama bunlar bir fikir ortaya koymadan da syle
yebilirsiniz. Doa bilimleri dnda, bir fikir ortaya koymadan sy-
lenemeyen eyler bulmak ok zordur. lgin ve basit fikirler vardr.
Bunlara ulamak genellikle zordur ve baarl bir ekilde zmle
mek ok zordur. rnein modern snai ekonomide gerekte ne
olduunu ve bu ekilde nasl gelitiini anlamaya almak. Bunun
iin ok almanz lazm. Ancak zerinde konumak zere ok
karmak bir ey ortaya kmayacaktr, teori son derece zayf ola
caktr. Teori derken, ilk bakta ak olmayan ilkeleri olan, ama
artc sonular karsayabileceiniz, sonular snayabileceiniz
ve ilkeleri dorulayabileceiniz bir eyi kastediyorsak tabii ki. Bu
trden hibir ey bulamazsnz.

0 h a ld e ik i k t p h a n e o ld u u n u v a r s a y a lm , e d e b iy a t teorisi
k it a p la r, p o stm o d e m izm vb. k it a p la r d a n k u r u lu b ir k t p h a
ne. dieri de a y n binada esas o la ra k M a rk s iz m -L e n in iz m k ita p
la r n ie re n b ir k t p h a n e .
^2 I entelektellerin Sorumluluk I Noam Chom6ky

Bunu da anlamyorum. Diyalektik materyalizm hakknda yazlan

her trl eyi okudum. Ne olduu hakknda en ufak bir fikir edine
medim.

Bu da "p otm od em izm " s ib i b ir kelim e.

En azndan benim iin evet. Bunu ara sra syleilerde syledim ve

insanlardan "anlamyorsunuz, diyalektik materyalizm udur trn
den uzun mektuplar aldm.

A m a y in e de a n la t lm a z b ir te y o la ra k k ald .

Bu ya anlalmaz bir ey ya da doru, ama tamamen aikr. nsan

larn bazlarnda hi mzik kula yoktur, mzii duyamazlar. Belki
de ben bu gibi eyler iin sarm ya da bunun gibi bir ey. Bu alan
larda bulduum her ey ya ok ilgin, ama bir kere grdkten
sonra olduka aikr geliyor ya da belki de gremiyorsunuz da
birisinin size gstermesi gerekiyor. Ama bir kere grdnz m ok
ak geliyor. Ya da konu tamamen anlalmaz oluyor. Dier alan
larda durum tamamen farkl. Eer P h y ic R eviev dergisinin son
saysn elime alrsam bir tek kelime bile anlamam. Ancak iki fark
var. Her eyden nce anlayabilmek iin ne yapmam gerektiini
gayet iyi biliyorum. Baz alanlarda pek de iyi olmadm halde anla
mak iin ne gerekiyorsa onu yaptm. Ama bunu yapabiliyorum.
Dier ey ise daha nce sylediiniz ey; Size bunun ne ile ilgili
olduunu sorabilirim. Fizik blmne gidip de "syleyin bana, bu
konuda herkesi bu kadar heyecanlandran ey nedir?" diye sora
bilirim. Ve buradakiler bana anlayabileceim bir biimde anlatabi
lirler, benim kavray dzeyime uyarlayp bu konuya nasl devam
edebileceimi de sylerler. Dier alanlarda, yani diyalektik mater
yalizm, postmodernizm, edebiyat teorisi gibi alanlarda, bu iki eyi
yapmak olanakszdr, ki bu da beni iki sonuca gtryor: Ya mzik
kula olmayanlar gibi bir genim eksik, ki bu anlalr bir durumdur.
 BGST I Dfnce Dizidi | <3

yn da bu eninde sonunda kariyerist sebeplerle ilgin fikirleri anlal

maz bir ereve iine gizlemenin bir yoludur. nsanlar kariyerist
olduklar iin eletirmek istemiyorum. Bu dnyada hayat zor ve
sayg duyulmak istiyorsunuz. Bu anlalabilir ve hakl grlebilir
bir durum. Birok alanda anlalmas zor eyler varsa bunlarn bizi
at doru kyor.

It u a n la n n to p lu m a n a u l y a k la t k la r n a ve onu n a d il a n la
m a ya a l t k la r n a d a ir b a k a b ir tren d de "kom plo teoridi"
o la ra k a d la n d r la n y a k la m d r . Bununla ta b ii ki h e r ik im iz
de k a r la tk . ze llik le B at S a h ili n d e o ld u k a hazla p o p le rlik
k a z a n d . rn ein K e n n e d y S u ik a ti gibi tekil rn e k le r y a d a
t a rt la n d i e r ko m p lo teo rileri z e rin d e d u rm a y p d a daha
ffeni d n rse k , do ru y o l n e d ir ? T o p lu m d a ne o lu p bittiini
a n la m a n n ve toplumla e tk ile im i in e g irm ek i in h a z r o lm a
n n en k u lla n l ve en etkin y o lu n e d ir ? K u r u m la n ve bunun
s o n u la r n v u rg u la y a n bir yaklam ile k a r la t r ld n d a
ko m plo te o rile rin d e b ir en gel tekil eden, d e itirm e k zere
d n y a y a n la m a m z en g e lle ye n e y n e d ir ?

eylerin nasl ilediine ilikin gerei bulmak istiyoruz. Kukusuz

insanlarn bir araya geldii durumlar vardr. Gerekte her planlama
karar, insanlarn bir araya geldii, bir eyi anlamaya altklar ve
bir sonuca ulamak iin iktidarlarn ya da kullanabilecekleri iktidar
kullandklar bir rnektir. Bunu bir komplo olarak grebilirsiniz.
Bu tanm gerei, meydana gelen her ey bir komplodur. General
Motors irketinin ynetim kurulu bir araya gelip de nmzdeki
yl ne tr Chrysler ya da Ford otomobili reteceklerine karar verir
se, bu bir komplodur. Her i karar, her editrlk karar...

Son kertede in s a n la r ta ra h n d a n v e rile n h e r k a ra r.

 CntelelrtelCTin Sorumluluu | Noam Chomtky

Eer niversitede altm blm bir araya gelip de nmzdeki

yl kimi atayacana karar verirse bu bir komplodur. Bu o kadar da
ilgin bir i deil. Kukusuz ki her karar insanlar tarafndan alnr.
Eer komplo kelimesi mantkl bir anlama sahip olacaksa sormamz
gereken soru, temel kurumlarn dnda, onlar pas geen, onlar
ele geiren, altn oyan ve herhangi bir kurumsal temeli olmayan
dier ynlere saptran gruplarn olup olmaddr.

O zaman bu, ko m p lo te o risi n o s y o n u n u a k la m a k t a d r. Byle

p e y le r o lm a k ta d r, n k to p lu m u n n o rm a l y a p s n n d if in d a
b a z g r u p la r v a r d r ve b yle e y le r y a p m a k ta d r.

nk bu gruplar ya da altgruplar kurumsal iktidar yapsnn dn

da i grmektedir, zel gruplardr ve bunlar komplo olarak adlan
drrz. Ancak tarihe baktmda bunun rneklerini pek fazla gr
myorum. Baz durumlar var, rnein bir noktada Hitler'e suikast
dzenlemeyi dnen Nazi generalleri gibi. Bu komplodur. Ancak
grebildiim kadaryla byle eyler, ekranda ani olarak yanp snen
bir nokta gibidir.

f^ S e rb a z rn e k le r v a rs a , b u n la r a a k a rm a k ta n , g n -
n a k a r m a k t a n ve a n la m a k t a n k a z a n c m z n e o la b ilir ?

Eer birileri, Hitler'den kurtulmann vakti olduunu dnen bir

grup general zerine bir alma yapmak isterse bu bir monografi
iin iyi bir balktr ya da birileri bu konuda bir tez yazabilir. Ancak
bundan dnya hakknda hibir ey renemeyiz. Bu zel koullar
da insanlarn nasl davrandn gsterir. O kadar.

B u n d a n d n y a h a k k n d a h i b ir e y ren em eyece im izi s y l

y o r s u n u z . B u n e re d e y se ta n m gerei byle. B u ra d a k i a n a tikir
b u in s a n la r n d n y a n n n o rm a l i le y i i d n d a d a v ra n d k la r ,
d o la y s y la b u n la r ze rin e a l m a y a p m a n n bu in s a n la r h a k
 BGST Drnce Dizti I

k n d a o k ^ey retecei, a n c a k t a rih in tip ik o la r a k k e n d in i

tekrar eden k a lp la r h a k k n d a b ir fe y retm eyeceidir.

Olaand koullar nedeniyle farkl davranyorlar, tam olarak by

le. Dahas bu General Motorsun ynetim kurulunun ynetici kol
tuklarnda oturup da dzenli olarak karar vermelerinden pek de
farkl deildir. Bundan biraz farkldr, nk olan biten byk iktidar
yaplarnn biraz dna kmaktadr. Ancak dnyann nasl iledi
ine ilikin ok da fazla bir ey retmemektedir, gerekte bir
sonraki durum iin hibir genelletirme yapmamza olanak verme
mektedir. Tarihsel olarak ngrlemeyen ve spesifik bir olaydr.
Eer bu meselelerin ortaya kt modern Amerikan tarihine baka
cak olursanz, bylesi durumlarn neredeyse hi olmamas dikkat
ekicidir. En azndan kaytlardan okuduum kadaryla, hibir ekil
de byle bir ey olmamtr. Ara sra bir ey bulabilirsiniz, rnein
Reaganclarn raftan indirip de uygulamaya soktuklar ykc ve
terrist faaliyetleri. Ancak bu olaan ileyiin dnda bir durumdur.
Bunun ok ksa bir srede ezilmesinin nedeni de kurumlarn buna
msamaha gsteremeyecek kadar gl olmasdr. rnein bir sr
komplonun kayna olduu dnlen ClAyi ele alalm. Bunlar
hakknda bir yn enformasyona sahibiz ve bu enformasyonu oku
yunca bunlarn son derece sadk brokratlar olduklarn ve kendi
lerine sylenenleri yaptklarn reniyoruz. Pentagon izin verdii
srece kendi karlar iin bastracaklardr, gizli servisler de kendi
karlar iin bastracaktr, ancak bunu olduka effaf yollardan
yapacaklardr.

y le y ie bu. kom p lo d e il de d iite m ik b ir ey. k i a r g m a n n z

v a r B ir i eer kom p lo v a r s a b ile, a r a s r a o la n , h a tta s k sk
o la n k o m p lo la r v a rs a bile, b u n la r in ce le m e k a n c a k bu zel
o la y h a k k n d a b ilg i verir. T a rih in n a s l ile d i i h a k k n d a deil.
 Ientelektellerin Sorumitluju I Noam Chomky

k in c i d d ia , d a h a h a ft a n o k a d a r d a o k k o m p lo n u n m evcu t
o lm ad .

Bunlar da byk bir irkette, bir fakltede ya da iinde yer aldnz

herhangi bir yapda bulacaklarnzdr.

Bunun genellikle b ir k u ru m u n if le y if in in n o rm a l b ir s o n u c u
o ld u u n u d f n y o r s u n u z .

Bir kurumun belli bir iktidar yaps vardr. Belli kaynaklar vardr.
Bir otorite yaps vardr. Belli yollarla toplumun geneline uyum
salar ve bu yollarn dna kmaya alrsa alt oyulur ve yok
edilir. Eer General Motors, yardmsever bir kurulu olmaya ve en
dk fiyattan iyi arabalar retmeye ve bunu da en iyi alma
koullar ile yapmaya karar verirse, yarn iflas eder. Aynsn yap
mayan baka bir irket onun altn oyar. Kurumlarn daha byk
bir ereve iinde belli bir ileyie sahip olmalarnn belli neden
leri vardr. rnein Clinton'un bir ryada, gerekten de Britanya
i Partisinin dnd gibi toplumsal bir devrim gerekletire
cek bir devrimci gibi davranmaya baladn varsayalm. Annda
tahvil fiyatlar biraz dmeye balayacaktr. Faizler trmanacaktr.
Ekonomi kmeye balayacaktr ve bu da bu politik programn
sonudur. Olaylarn iinde gelitii belli ereveler vardr.

n k y a ln z c a c a n yle iste d i i i in , b elki de b irk a m t te fi

ki ile birlikte, h e rh a n g i b ir ik t id a r ta b a n o lm a y a n y a lt lm if
b ir b ire y o la r a k d a v ra n a c a k t r: bu. s in ir b o zu cu ve h i b ir y e re
v a r m a y a n b ir ko m p lo o la c a k tr.

Tam olarak byle. Ve iktidar sahibi insanlar yle diyeceklerdir;

Bunu sevmedim, yleyse param Hazine tahvillerinden ekiyorum
ve baka bir yere yatryorum. Bu byle devam edecektir ve bir
tepki oluacaktr. Eer Clinton bunu anlamazsa, bir iki hafta nce
 BGST I Drnce DizUi I 47

W all Street J o u r n a l gazetesinde kan ve ayet birisinin aklna

byle bir fikir gelirse ne olacan basit bir dille anlatan bir yazy
okuyabilir. Ama bunun dile getirilmesi gereksizdir. Bunu herkes
anlar. Toplumda, ekonomide, politik sistemde ve ideolojik sistem
de iktidarn muazzam bir merkezilemesi vardr. Bunlar birok
yoldan birbirine baldr; iktidarn, otoritenin ve hkimiyetin dere
cesi olaanstdr. Eer dinden km herhangi bir grup bunu
krarak dna kmak isterse hemen balar derde girecek ve yol
lar kesilecektir. Bunun zirvede bile meydana geldiini grebilirsi
niz. rnein Nixon ve Watergate skandalim ele aln. VVatergate ok
nemsiz bir olaydr. Hkmetin giritii korkun ilerle kyaslan
dnda VVatergate glp geilecek bir eydir. Bir erezdir. Bunun
la birlikte hangi meselelerin gndeme geldii nemlidir.

Cvet erezd ir, a m a b ir idtid n a ite: S ek in k e sim le r hedefi a ln

m tr.

Sekin kesimler hedef alnmtr. Nixon iktidarn normal ileyiinin

dna kmtr. IBM'den Thomas VVatson'a kfr etmitir. lkede
i dnyasnn iktidarnn yarsn oluturan Demokrat Parti'nin
altn oymaya almtr. Huzura arlm ve hemen kovulmutur.
Ahlaki bir ilkeyi ihlal ettii iin deil. Giritii zalimlikler yznden
de eletirilmemitir. FBI, Gestapo tarz bir cinayetle Fred Hampton'
ofisinde katletmitir. Bu VVatergate srasnda hibir zaman gnde
me gelmedi. En dramatik olaylardan biri olan Kamboya'nn bom
balanmasn ele aln. Bu olay Kamboya'nn gizlice bombalanmas
olarak adlandrld, "gizlice" dendi, nk basn bildii eyleri aktar
mad. Belki de birka yz bin kiiyi ldrdler. Bir kyl toplumu-
nu yerle bir ettiler. Bu gndeme geldi, ama bir yan ile: Kongre'yi
bundan haberdar etmi miydi? Baka bir deyile, iktidar sahipleri
bu hakk ona vermiler miydi? Bu gndeme gelen tek mesele idi.
 Cntelelrtflellein Scrumluluju | Noam Chcm6l^

Birisi azck sistemin dna ktnda ne olduunu gryorsunu/

Hemen kutularna geri konulur, nk birer hizmetidirler. Gerek
iktidar baka bir yerdedir.

O r a d a b ile ik t id a r b ir e y ie r d e d e ild ir . G e n e r a l M o t o n bir

k u r u m d u r ve o n u y n e te n i m a n l a r b ile o k a d a r ik t id a r ia h ib l
d e ild ir.

IBMin bakan kovuldu. Neden? Geen yl yeterince kr edeme

miler. Ya iinizi yaparsnz ya da gidersiniz. ktidar baka bir yer
dedir. Amerikan irket sistemi. Vietnam Savann artk kendisi iin
bir deeri olmadna karar verdiinde, almak istediini aldnda,
Johnson'a Texas'a geri gitmesini syledi. ten atld. Ona tamam
artk bakanla adayln koymuyorsun, geri ekil' dendi. Sonra
baka birisini buldular. Bu ekilde ileyen bir sistem iinde komplo
teorilerinin uydurduuna az ok benzeyen herhangi bir eyin mey
dana gelmesi dikkate deer bir ey olacaktr. Bunlara baktnzda
ktklerini grrsnz ki bu da hi artc deildir.

B e lk i d e tek b ir itid n a iie : M a r t in L u th er K in g 'e s u ik a s t d z e n

le n m e s i.

Bu da ilgintir. Bu, binlerinin onu ldrmek iin olduka iyi sebep

lerinin olduunu dnebileceimiz tek vakadr. Bunun ardnda
gerek, belki de st dzey bir komplo olduunu renmek beni hi
de artmayacaktr.

e r b u n u n FBI'tn b a lk a n H o o ver o ld u u n u v a rsa y a rsa k , m ek a

n iz m a la r o rta d a . a r a la r o rta d a , h e r ^ey m evcut. H k m ette
d e k im s e z lm e y e c e k tir.

Bu konuda nemli bir soruturma yapldn dnmyorum. Eer

varsa bile ben farknda deilim. Ancak bu tek makul vaka. Kesin
likle haklsnz. Herkesin o kadar heyecanland Kennedy Suikastn
da bile hi kimse makul bir neden ne sremedi.
 BOST I D f n c e D iz in [ *v

lil ilg in b ir io r u . K o m p lo te o rile rin i s z n n e a lm a n n t a y -

liA in a inanan ve onu anlamaya a lif a n im a n la r a k u la k ver-
ljm izd e. K en n e d y v a k a n n a m u a zza m b ir e n e rji h a r c a m a la
rn n . oyda King v a k a in a grece d a h a a z b ir e n e rji h a r c a m a
la r n n n ed e n i n e d ir ?

Hu ok dramatik bir tezattr, nk Martin Luther King suikastnn

lk gze arpan vaka olmas ok makuldr. Kennedy vakasnn ilk
:<v/.e arpan vaka olmas kesinlikle makul deildir. Dolaysyla bu,
u sormak istediinize ilikin bir meseledir.

Urlki de o la y la r a ili k in k o m p lo cu b ir y a k la m n z v a r a . b ir
rlay n e k a d a r m a k u l deilde, n o rm a l g id i in n e k a d a r d n d a
I6C. ne k a d a r ko m p lo i e riy o rs a s iz in i in o k a d a r e k ic i h a le
geliyo rd u r. B ile m iyo ru m .

Kennedy vakasn ekici klan komplovari bir eyler var. Bunlardan

biri Camelot'un' prltsdr. Kennedy ynetimi birok ynden Reagan
ynetimine benzemektedir.

C a m e lo t'u n p r lt s k a n lek ele rid ir.

Ancak mesele u ki, Kennedy ynetimi akllca bir i yapt. Ente

lektel snfa bir kmseme ile bakan Reaganclarn tersine onla
r pohpohlad. Sonuta mthi bir imaja sahip oldular. Hibir
ekilde gerek olmasa da, iktidar kitap ve makaleler yazan, filmler
eken ve benzer ilerle uraan insanlarla paylayorlarm grn
ts verdiler. Sonuta Camelot'un gzel bir imaj, ho bir imaj oldu
ve bu imaj korumak iin byk aba harcand. Bir ekilde birok
larnn buna inanmasn saladlar. Gney'de Siyahi insanlarn
yaad fakir ve krsal bir blgeye giderseniz Kennedynin foto
raflarn grrsnz. Gerekte Kennedynin vatandalk haklar
Kral Arhur'un maiyetinin ve Yuvarlak Masa valyelerinin bulunduu efsanevi
kale. -c .n .
^ \ Cntelekteerin Sorumiutugu | Noom Chom^iry

mcadelesindeki rol hi de ho deildir. Ancak bir ekilde gerek

yle olmasa da imaj baarya ulamtr. Son yirmi, yirmi be ylda
ilerin yolunda gitmedii kesinlikle dorudur. Pek ok ey, zerin
de durabileceimiz tamamen bamsz nedenlerle yolunda gitme
mitir. Vatandalk haklar mcadelesi byk baarlar elde etmitir,
ancak biroklarnn bu mcadeleye baladklar umutlar gerek
letirecek kadar ileri gitmemitir. Sava kart hareketin de baa
rlar vardr, ancak sava sona erdirmemitir. Yirmi ylda reel
cretler dmeye devam etmitir. Ho olmayan pek ok ey olmutur.
Bir kahramanmz ve harika bir lkemiz olduu, bu kiinin bizi daha
iyi bir gelecee gtrecei, bir Mesih'imiz olduu ve binlerinin onu
vurduu, o zamandan beri de her eyin gayrimeru olduu inanc
na kaplmak ok kolaydr.

6 o 'la rd a ve o n d a n io n r a d a rg tlen m e y a p a rk e n , rike a t la

c a k daha az ^ey v a r gib i g r n y o n a gerei a a k a r m a n n
d a h a zo r o ld u u n u d n d m h a trly o ru m . m a n la r n
eylem e gem ekte ve p o litik h a re k e tle rd e y e r a lm a k ta k i e k in
g e n li in in a rd n d a y a t a n b ir grte n k s k k ar k a r y a geldim .
Bu g r tem elde in s a n d o a s n n y o z la m , egoist, b e n m e r-
kezci ve a n tis o sy a t olduu ve bunun s o n u c u o la ra k to p lu m d a
h e r z a m a n m lk s a h ip le r i ve m lk s z le rin . b a sk u y g u la y a n la r
ve b a sk a lt n d a o la n la r n , h iy e r a r in in ve bu t rd en e y le rin
v a r o la c a d r. rg tlenm e y a p a r k e n h e r z a m a n b e lli b ir s is t e
m in in s a n lk d i ili i y a d a rn e in savan veya yakn z a m a n
la r d a b a z p o lit ik a la r n h u k u k su z lu u y a d a a d a le t s iz li i z e
rin d e u z la m a s a la y a b ile c e in iz i grd m . A n c a k in s a n la r ,
in s a n d o a s n a y n e lik bu b a k ta n k a y n a k la n a n b ir u m u ts u z
lu k d u y g u su n e d e n iy le bu k o n u la rd a a k tif o im a k ta n e k in iy o r
lar. Bu y a ln z c a b ir b a h a n e y a d a a k tif o lm a y a k a r g e li t irile n
son s a v u n m a hatt o la b ilir, a n c a k y in e de b u n u n la b a a k m a k
 BGST I Drnce Dizili s

i in bu d d ia ze rin d e d u r m a lm n z . D o la y id ty la f u n u m erak
e d iyo ru m ...

Bu iddia bir bakma doru. Kesinlikle bir ey var... nsan doas, bu

hepimizde var. Her eyden nce, bu hakknda ok da fazla bilgi
sahibi olmadmz bir ey. Kukusuz ki zengin ve karmak bir insan
doas vardr ve kukusuz ki her ey gibi byk lde genetik ola
rak belirlenmitir. Ancak bunun ne olduunu bilmiyoruz. Yine de,
bunun bahsettiiniz eylerle tutarl olduuna ilikin, tarihten ve
deneyimlerden gelen yeterince delil mevcuttur.

D o la y i iy la bu o lg u la r varda, ta b ii ki in a n do^adinnyan dira

v a r lk la r n d rd re b ilirle r.

Bundan daha da fazlas. nsan doasnn, ki bu sizin ve benim doa

mz da ierir, insanlar kolaylkla etkin ikenceciler, kitle katilleri,
kle tacirleri vb. haline getireceini biliyoruz. Bunu biliyoruz. ok
da uzaa gitmenize gerek yok. Bu ne anlama geliyor? yleyse iken
ceyi durdurmaya almamal myz? Eer birisi bir ocuu ldre
siye dvyorsa "pekiyi, tamam bu insan doasdr" m demeliyiz?
Bu, gerekte insan doas ile belli basklarn ve koullarn bir bilei
minden doan bir davrantr. nsanlarn bu ekilde davranmala
rna neden olan koullar kukusuz ki vardr. Ancak dile getirdiiniz
nermenin doru kt olsa da, bir lde dorudur da, bunun
konumuzla alkas yoktur. nsan doasnn ayn zamanda, bireyci
likten uzaklama, ibirlii, fedakrlk, birbirini destekleme, daya
nma trnden daha bir ok ey iin de kapasitesi vardr.

B ir v a r o lu f b i im in in indann p o ta n d iy e lin i gerekletirm ed i ve

gelim ed i ile d a h a tu ta rl o ld u u , b a k a b ir v a ro lu b i im in in
ide b u n a k a r o ld u u n u d y le y e b ilir m iy iz ? D e e rle r nered en
k a y n a k la n m a k t a d r ?
52 I nte(ekreUenn Sorumluluu , Noam Chomd/cy

Deerler nereden kaynaklanmaktadr? Bu ilgin bir soru. Verece

imiz her yant, ok snrl bir kavraya dayanacaktr, dolaysyla
sylenenler ok da ciddi eyler deildir. Yalnzca ahlaki yarg koul
larndan hareket etsek bile, bana yle geliyor ki ahlaki deerlerin
kklerinin esas olarak doamzda yattnn doru olmas gerekir.
Bu nerme nasl olup da yanl olabilir anlamyorum. Bunu syle
memin nedeni olduka basit. Kukusuz ki eylere bakma, yarglama
ve deerlendirme biimimizde nemli ve dikkate deer bir kltrel
faktr vardr. Ancak bunun yan sra tamamen yeni bir durumla
karlatmzda ahlaki yarglamalar ve deerlendirmeler yapma
kapasitesine de sahibiz. Bunu her zaman yapyoruz. Srekli yeni
durumlarla kar karya kalyoruz. Bunlar bilinli olarak deer-
lendiremeyebiliriz, ancak en azndan st kapal bir ekilde bunu
yapyoruz. Bu, eyleme geerken yaptmz tercihin temelini olutu
ruyor. Dolaysyla yeni eyler ve yeni durumlar hakknda, ahlaki
olsun, estetik olsun, her trden yarglama yapyoruz. Bunu ya ras
gele, bir torbadan tombala eker gibi yapyoruz, ki bu kesinlikle
doruymu gibi grnmyor, ya da bir ibak ve gzlemle veya
aklmzda olan ve her yeni durumla karlatmzda bir ekilde
yantlar veren ya da en azndan ksmi yantlar veren belli bir ahla
ki sistem temelinde yapyoruz. Kimse bu sistemin ne olduunu
bilmiyor. Bunu hibir ekilde anlamyoruz. Ancak bu, pek ok yeni
duruma snrsz bir ekilde uygulanabilecek kadar zengin ve kar
mak gibi grnyor. Bu nasl oluyor?

B ylei b in i t e m i k a ra k te rize eden n e d ir ?

Belki de bu aksiyomatik bir sistem. Bunun yanl olduuna eminim.

Bunun saylar teorisindeki aksiyomlar gibi olduunu dnebilir
siniz. Bu sonular karsayabileceiniz bir dizi aksiyom olabilir.
Bylece bu eylem ununla karlatrldnda tercih edilir diyebi
lirsiniz. Bunu ciddi bir neri olarak ne srmyorum, ancak by-
lesi bir sistem buna benzer bir ey olabilir. Ya da dil gibi olabilir.
 BGST I Dtnee Diz4i_[ 53

C id d i b ir neri g e t ire b ilir m id in iz ?

Ciddi bir neri, daha ziyade dil hakknda bildiklerimize benzeyebi

lir. Bu konuda birok ey bilinmektedir: rnein deimez olan
temel ilkeler, bunlar doamzda sabittir. Bu ilkeler btn diller iin
geerlidir. Bunlar belli bir miktar uyarlamaya izin verir ve bu uyar
lamalar ilk deneyimlerimizden gelir. Eer varyasyonlara ilikin
seenekler sabitse, ileyen bir sisteme sahip oluruz. Bu da tam
olarak sizin ve benim yaptmz eyleri yapmamza, yani yeni ey
ler sylememize, yeni eyleri anlamamza, daha nce kimsenin
duymad yeni ifadeleri yorumlamamza olanak verir. Kabaca ifa
de edecek olursak, ahlaki yarglama sistemi buna benzer. Dolay
syla benzer bir temeli olmas anlalr bir eydir. Ancak yant
bulmalyz. Yalnzca tahmin yrterek olmaz. unun iin de ayn
eyi syleyebilirsiniz...

Bu b iit b ir ^ey otam az, a k ki "ean a k y m a m a lid in z " t r n

den b ir ^ey o lam az.

Hayr, nk verdiimiz karar bu deildir. Bundan ok daha kar

mak kararlar veriyoruz. yleyse bu kararlar nedir? Gerekte
dierleri tarafndan anlalan ve takdir edilen grece tutarl yarg
lamalar yapabildiimizden, bylesi kararlarn var olduunu dn
mek iin iyi nedenlerimiz var. Bazen yaptmz yarglamalara
insanlar katlmyor, bu durumda ahlaki bir tartmaya girersiniz.
Ve bu sistem yeni koullar altnda ve yeni sorunlarla karlat
mzda da byle ilemektedir. Eer melek deilsek, bu sistem de
organizmamza dier karmak eylerin girdii yoldan, yani byk
olaslkla ilk deneyimlerle biraz uyarlanan genetik olarak belirlen
mi bir ereve yoluyla girmektedir. Bu bir ahlaki sistemdir. By
lesi bir ahlaki sistemde ne kadar eitleme olabilir? Bir kavray
gelitirmeden bunu bilemeyiz. Dillerde ne kadar eitleme olabilir?
Bir kavray gelitirmeden bunu da bilemeyiz.
I entelektellerin Sorumluluu I Noam ChomAO'

eitlem e derken b ir b ire yd en d i e rin e o la n e itle m e y i m i kaa-

te d iy o ra u n u z ?

Ya da bir kltrden dierine. Makul bir tahminle ok fazla varyas

yon olmadn syleyebiliriz. Bunun nedeni ok basittir. Sistem
karmak ve belirleyici gibi grnyor ve bu sistemi belirleyen iki
faktr olabilir: Biri sabit i doamz, dieri de deneyimler. Biliyoruz
ki deneyimler ok zayf dmtr. Bize ok sayda yn gstermez.
yle bir soru sorulduunu varsayalm: Neden ocuklar belli bir
yata ergenlie eriir? Aslnda kimse bunun yantn bilmiyor, dola-
ys ile bilinmeyen bir konu zerinde konuuyoruz. Ancak bu ite
iki faktr var: Biri ergenlie girmenize yol aan ergenlik ncesi
deneyimdir, bir eit evresel etki, akran basks, birisinin size
ergenlie girmenin iyi bir ey olduunu sylemesi ya da bunun gibi
bir ey. Dieri de belli bir olgunlua eriince u ya da bu hormon
larla ergenlie eriecek ekilde tasarlanm olmanzdr. Herkes
hibir ey bilmeden ikinci seenein doru olduunu varsayyor.
Eer biri kalkar da ergenliin nedeninin akran basks olduunu,
nk dier insanlarn bunu yaptn grdnz ve onlar gibi
olmak istediinizi sylerse bu konuda hibir ey bilmeseniz bile
gler geersiniz. Glmenizin nedeni ok basittir. evre son derece
zel olan bu deiimi belirleyecek kadar zel ve zengin deildir. Bu
mantk, byme ve gelime ile ilgili neredeyse her ey iin geer-
lidir. Bunun nedeni, insanlarn farknda olmadan unu varsayma-
lardr: Bir embriyo besine gereksinim duysa da ald besin nede
niyle deil, doas gerei tavua ya da insana dnr. Besin, son
derece zel olan bu deiime neden olacak kadar enformasyon
iermemektedir. Ve ahlaki yarg trnden eyler de bu karaktere
sahipmi gibi grnyor.

D ilin k u r a lla r , b atta b elki de k a v r a m ia r gib i m i d iy o r a u n u z ?

 BCSr Dfnce Dizili si

Evet, dilin kurallar ve kavramlar iin, zellikle de dilin kurallar

iin konu epeyce kavranmtr. Gerekte bu, insan zeksnn en ok
anlalan alandr. Ama her ey az ya da ok ayn manta sahiptir.
Daha nce de dediim gibi bu, embriyolojik gelimenin mantndan
farkl deildir. Gerekte buna bir lde benzerdir. Bu noktada
varlacak makul bir yarg ahlaki deerlendirme gibi eylerin de
benzer olduudur. Bu argman destekleyecek bir ey de, ahlaki
bir syleme sahip olabilmemiz gereidir. nsanlarn gerekten
blnd bir meseleyi ele aln. rnein klelik. Eer klelik ze
rine yaplan bir tartmaya bakarsanz bunun, bir lde yalnzca
entelektel bir tartma olmad aktr. Bir mcadeleydi. Ancak
bu entelektel bir tartma olduu kadaryla, ki ksmen yleydi,
burada ortak bir ahlaki zemin vard. Ve gerekte kle sahiplerinin
argmanlar o kadar da kolay yantlanacak trden deildi. Gerek
te bazlar geerliydi, st rtl bir sr anlam vard ve bu arg
manlar 19. yzyln sonuna doru Amerikan iileri tarafndan
ciddiye alnyordu.

ger b ir kleye i a h ip ie n iz o n a d a h a iy i b a k m a n z la z m ...

Tam olarak yle. Eer bir arabaya sahipseniz ona daha iyi bakarsnz,
yleyse bir iiye sahipseniz ona kiraladnz bir iiden daha iyi
bakarsnz. Dolaysyla klelik yardmsever bir eydir. Ve serbest
pazar ahlaki olarak zalimcedir. Eer literatre bakarsanz, 19. yz
yln sonlarnda Emein valyeleri ve dier ii rgtlerinde rgt-

' Emein valyeleri (Knights o f Labor) (1869). Uriah S. Stephens tarafndan

kurulan bu ii rgtnn ye says 1880lerde yoo.oooe ulamtr. Erkekler,
kadnlar. Siyahlar. Beyazlar, yabanclar, eitimli kiiler, eitimsizler, nitelikli ii
ler. tarm iileri, sanayi iileri, her kesimden alanlar bu rgte bal 6000'den
fazla yerel sendika iinde rgtlenmilerdi. rgtn politik amalar arasnda
daha yksek cret, daha az alma saatleri ve alma koullarnn iyiletirilme
si gibi geleneksel taleplerin yan sra, kademeli gelir vergisi, ocuk emeinin
yasaklanmas, kooperatifler kurulmas gibi talepler de vard. ok heterojen bir
yapya sahipti ve sk bir birlikten yoksundu. 886'da Boston'daki Haymarket
^ entelektellerin Sorumiuiuifu ] Noam Chomdk3*

lenen iiler iinde bir damarn klelii kabul ettirmek iin deil,
sona erdirmek iin savatklarn sylediklerini grrsnz.

yleye y a p t n z e y i p a ra k a rg l y a p a n z bile, b a v u r a
c a n z d n d n z a h la k i ilk e le r y a d a b u n a b e n ze r b ir
e y o lm a l.

Gerekte bir SSsubaynn ya da bir ikencecinin "bakn, bu ii yap

yorum, nk aalk bir adam olmay seviyorum demesi ok
enderdir. Herkes hayatnda kt eyler yapar, ama geriye dnp
de dndnzde "bunu yapyorum, nk bu ii sevdiimi d
nyorum" dediiniz ok enderdir.

B u n u n b ile e n le r in i y e n id e n y o r u m la d n z , yleyde...

yleyse bu, dier insanlarla paylatnz ahlaki deerlere uyar.

Ahlaki deerlerin tek biimli olduunu sylemek istemiyorum. Eer
kltrlere bakarsanz baz farklar bulursunuz. Eer farkl dillere
bakarsanz da radikal farkllklar bulursunuz. Ancak bu farkllklar
gerekten byk olsayd, bir dil renmek imknsz olurdu, dola
ysyla bunlar yzeysel olmaldr. Burada sorulacak bilimsel soru,
durumun mant gerei neyin doru olduudur. Ayn eylerin
ahlaki yarg iin de doru olduunu dnyorum. Bataki sorunu
za dnecek olursak, ahlaki deerlerin doamzdan kaynaklandn
dan kuku duyamayacamz dnyorum.

A m a bu doruyla... B en im i in in d a n im gedi b e lli ih t iy a la r ,

i&tekleri. p o t a m iy e lle r i ve y e te n e k le ri o la n b ir y a r a t k t r ve
b u n la r n g ereklem ed i to p lu m a ld r ve b u n la r n g e re k le m e
di d i e r in d a n la r ezm eyi, d i e r in d a n la r n z e rin e b ad m ay.
d i er in d a n la r n k a y b n d a n kazan dalamay gerektirmez. Bu

ayaklanmas sonrasnda devletin her trl rgtl emee kar gsterdii haksz
ve iddetli tepki sonucunda bu rgt de dald, -.n .
 BGST I Djncc DlzM | 57

do ruya, y a n i in s a n la r bu o rtak d e le r le r k m e s in e sa h ip se ,
n eden h e r ^ eyin bu k a d a r yoz. h iy e r a r ik ve s a v a d o lu o ld u
u n u a k la m a k z o ru n d a s n z .

Her eyden nce, neden baka bir soru sormuyorsunuz? Nasl oluyor
da bu kadar sempati, zen, sevgi ve dayanma var? Bu da doru.

liu tam tersi. Ben de bu so ru y u h e r z a m a n a y n b i im d e y a n t

la rm .

"Neden bu kadar ok u var, bu kadar ok bu var" diye bir ey yok.

Ne varsa o var. Var olan her ey, hi kukusuz belli bir toplumsal,
kltrel, hatta fiziksel balamda empoze edilen ve halihazrda
mevcut olan frsatlar ve tercihler tarafndan belirlenmektedir.

Btn bunlarn ne anlama s ild i in i a k l a k a v u t u rm a k iin ,

b ir in in k a lk p d a tra m p a ve t a k a sn insani b ir e y olduunu
s y le d i in i d n e lim .

Biri bunu syleyebilir, ama buna inanmamz iin hibir sebep

yok.

Neden in a n m a m z i in h i b ir sebep y o k ? Bu a h s n a rg m a n
u o la b ilir : E t r a f n z a b a k n h e r y e rd e tra m p a ve ta k a s var.

Kyl toplamlarna bakarsanz trampa ve takas olmadan binlerce

yl yaamlardr. Bir aileye bakn. Burada insanlar akam yemein
de ne kadar yiyeceklerine dair bir trampa ve takas m yapyorlar?
Kukusuz ki bir aile normal bir toplumsal yapdr. O olmadan var
olamazsnz. Ve burada trampa ve takas yoktur. Trampa ve takasn
tarihine bakacak olursanz, modern kapitalizmin tarihine bakacak
olursanz, bu konuda ok ey biliyoruz. Her eyden nce kyller
g ve iddet kullanarak emek sistemine srlmlerdir. Bunu iste
miyorlard. Daha sonra gereksinim yaratmak iin ciddi abalar
olmutur. Gereksinimlerin yaratlmasna ilikin koskoca bir literatr
5 I CnttlglrttUtrin Scrumluluju | Noam Chom6ky

var. Bu, kapitalizmin evriminde uzun vadede gereklemitir, ancak

klelik sona erdirildiinde bunun zet bir ekilde ierildiini grr
snz. Bu rneklere bakmak dramatik bir tecrbedir.

Bunu h e r z a m a n te le v izy o n d a s reb iliy o ru z .

Gereksinim yaratmak. Evet. Ancak ben gereksinim yaratmak ihti

yacna ilikin bilinli bir tartmadan bahsediyorum. 1930'larm
banda Jamaikada byk bir kle ayaklanmas olmutur. Bu Bri
tanya'nn klelii brakmaya karar vermesine yol aan olaylardan
birisidir, nk klelik artk kazanl olmaktan kmtr. Birka yl
iinde kle ekonomisinden, szde "serbest ekonomiye" gemek
zorunda kaldlar. Ekonominin ayn ekilde kalmasn istiyorlard.
Bunu anladlar. Parlamentoda yaplan tartmalara bir bakn. Her
eyi olduu gibi korumak konusunda son derece bilinliydiler.
Efendiler mlk sahibi oldular. Kleler mutlu iiler oldular. Bunu
bir ekilde halletmeleri gerekiyordu.

Z e n g in li i ve ik t id a r k o ru y a lm , k le lik ilif k i in i la ved elim .

Evet, resmi klelik dnda her eyi olduu gibi korumak istediler,
ancak sorun bunun nasl yaplacayd. Jamaika'da bir sr bo
toprak vard. Eer kleleri zgr brakrsanz, bu topraklara gidip
yerleecekler ve eker plantasyonlarnda almayacaklard. Onla
r plantasyonlarda almaya nasl zorlayacaktk? ki eye karar
verildi. Bu dnem, herkesin serbest ticaretin ne kadar harika bir
ey olduu, hkmetin mdahale etmesine izin verilemeyecei, on
yl nce rlandada yaanan alk srasnda insanlara yardm edi
lemeyecei ve benzeri eylerden sz ettii bir dnemdi. Ancak
Jamaikada iler biraz farkl idi. Orada insanlarn yerlemesini
engellemek iin topraklar kapatmak zere devlet kuvveti kullan
laca sylendi. Ve tm bu iiler gerekten de ok fazla bir ey
istemiyorlar, yalnzca gereksinimlerini karlayacaklar, ki bu da
 BGST I P^nce Dzi6i | 59

tropikal bir iklimde ok kolaydr, yleyse gereksinim yaratmamz

lazm. yleyse bir dizi gereksinim yaratmamz lazm ki imdi iste
medikleri eyleri istemeye balasnlar. Ve bu isteklerine ulamala
r iin tek yol bunlar satn almak zere cretli emek gc olarak
almalardr. Dolaysyla tam olarak televizyonda grdnz eyi
yapmak iin bilinli bir tartma, hatta kapsaml bir aba vard;
Gereksinim yaratn ki insanlar kendi kendilerine istemedikleri hal
de cretli emek toplumuna itilsinler. Bu kalp, kapitalizmin tarihi
boyunca defalarca tekrarlanmtr. Gerekte tm kapitalizm tari
hinin gsterdii ey, insanlarn imdi kendi doalar olduunu iddia
ettiimiz durumlara srklenmek zorunda brakldklardr. ayet
tarih bize bir ey gsteriyorsa bu, bu durumlarn insanlarn doas
olmaddr.

Ancak ta b ii ki ta rih i iile rd e n iz , d e lille r i y o k ed erden iz ve 3/al-

m z ca bugnn b ir fo to ra fm ekerdeniz, b u n u n d o al b ir ey
olduu tu ta rl b ir hip o tez h a lin e gelir. Bu z o ru n lu b ir m e ru iy e t
h a lin e gelir.

Tabii ki. Yine bu argmanla klelii hakl kartabilirsiniz. Kle

toplumunun bir fotorafn ekerseniz, byk olaslkla klelerin
ou yalnzca bunu kabul etmekle kalmayacak, ayn zamanda olduk
lar gibi kalmak isteyeceklerdir. Bu, hayatta kalabildikleri tek yoldur.
Kendilerini korumas iin efendilerine bel balarlar. Bundan vaz
gemek istemezler. Feodal toplumlar iin de ayn eyi syleyebili
riz. Mutlakiyet iin de. Belki hapishaneler iin de.

yleyde y a a d m z to p lu m d a y a n l o la n e y in z n e d ir ?
Neden k u rtu lm a m z la z m ?

Bence otoritenin, hkimiyetin ve hiyerarinin her trls kendisi

ni hakl karmak zorundadr. A p rio ri bir hakllk yoktur. Hakl
olduunu kantlamak zorundadr.
M I entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomiky

Ne t r o to riter y a p ?

Her trden.

B ir iniann d i e rin d e n d a h a g l o lm ad gib i m i?

Evet. rnein yandaki ocuunuzu caddeyi gemeye alrken

durdurursunuz. Bu otoriter bir durumdur. Hakl karlabilir. Tamam,
bu durumda bunun iin hakl bir neden sunabilirsiniz. Kant getir
me zorunluluu, deimez bir ekilde otoriteyi uygulayan kiinin
omuzlarndadr. Baktnzda, ou durumda bu yaplarn hibir
hakl nedeni yoktur. Hiyeraride alt basamaklarda yer alan insan
larn ya da dier insanlarn, evrenin, gelecein, toplumun ya da
baka bir eyin bu hakl karmadan bir kar yoktur. Bunlar, tepe-
dekilerin karna olan belli iktidar ve hkimiyet yaplarn korumak
iin vardr. Ve bununla karlatnz her durumda, meru olma
dn ve deitirilmesi gerektiini grrsnz. Ve bunu her yerde
bulabiliriz. Her trden insan ilikilerinde buluruz, zellikle de her
hangi bir toplumun nasl ilediini belirleyen merkez olan ekonomik
ilikilerde. Neyin retildiinde, neyin tketildiinde, neyin datl
dnda, hangi kararlarn alndnda. Bu gibi eyler, dier tm
eylerin iinde meydana geldii ereveyi olutururlar. Ve bunlar
tamamen hiyerarik ve otoriterdir.

n s a n la r n e v le rin d e n a s l y a la d k la r n n , b ir b ir le r in i n a s l
s a y d k la r n n a l m a h a y a t n b ile e tk ileyen b ir e re v e o lu
tu rd u u da doru. Tm b u n la r k a r lk l o la ra k e tk ile im i in
de birbirini etkiliyo r.

Ve baktnz bu ilikilerin tmnde otorite ve hkimiyet ile ilgili

srekli olarak sorulmas gereken sorular vardr ve bunlarn ok
ender olarak tatmin edici yantlar vardr. Bazen vardr, ancak
bunun gsterilmesi gerekir. Gerekte ayn soruyu hayvanlarla
 8CST I Dfnce Dlzi I 6i

ilikilerinize ilikin olarak da sorabilirsiniz. Bu sorular burada da

sorulabilir ve gerekte sorulmaktadr da.
Siz b ir h a y v a n h a k la r a k t iv iit i m id in iz ?
Bence bu ciddi bir soru. Hayvanlara ikence etmeye ne hakkmz
var? Bu sorunun sorulmas ok iyi bir ey.
la k e n c e ?

Hayvanlar zerinde yaplan deneyler onlara ikence etmektir. Tam

olarak budur. yleyse kendi iyiliimiz iin hayvanlara ikence
etmeye ne hakkmz var? Bence bu hi de nemsiz bir soru deil.
,)/a o n la r y e m e y e n e d iy o r d u n u z ?
Ayn sorun.
Siz b ir ve je te rya n m id in iz ?

Deilim, ama bunun ciddi bir soru olduunu dnyorum. Eer

bir tahminde bulunmam isterseniz, tahminim...
H ir y z y l do nra herked v ejeteryan o la ca k .

Yz yl sonra m bilmiyorum, ama yle grnyor ki tarih devam

edecek olursa, -bu hi de o kadar aikr deil, ancak devam ede
cektir- toplum bu zaman iinde grdmz dorultuda bir felake
te gitmeden gelimeye devam edecek olursa, vejeteryan l ve
hayvan haklarnn korunmasn benimsemesi hi de artc olma
yacaktr. Gerekte-zalimlikler, terr vb. asndan en kt yzyl
lardan biri olan 20. yzylda iyimserlii korumak zor olsa da- 20.
yzyl da dahil olmak zere, yllar iinde ahlaki alann genilediini
grdk. Bu durum, bizlerin ahlaki failler olarak grdmz birey
lerden oluan daha geni topluluklar bir araya getirmektedir.
Tem elim izi o lu tu ra n , d o am zd a o lan , bize zsu o la n bu k a ra k
tere h i b ir e y o la m a z. Bu deiem ez.
tz I CntetefcteUgrin Sorumluluk | Noam Chom6ky

Hayr, hatta bu giderek daha fazla gerekleebilir. Bunu giderek

daha iyi anlayabiliriz. Bizler bilinli varlklarz. Kaya deiliz. Kendi
doamz giderek daha iyi anlarz ve bu onun hakknda bir kitap
okumakla olmaz. Kitaplarn size syleyecek bir eyi yoktur, nk
bu konuda kimse bir ey bilmiyor. Bunu yalnzca deneyim ile re
nebiliriz. Bu deneyim tarihsel deneyimleri de kapsar, tarihsel
deneyimler ise kiisel deneyimlerimizin bir parasdr, nk iin
de doduumuz kltre yerlemitir.

yley&e v e je te ry a n la rn . hayvan h a k la n a k tiv i t le rin in ve bu

t rd en d i e r a k tiv id tle rin bu konunun a y r d n a v a rm a k ta b iz
den b irk a a d m n d e o lm a n a k la y a t k n .

Bu mmkn. Kesinlikle bu konuya dikkat edeceim. Bunun nasl

doru olabileceini anlayabilirsiniz. Bu bizim iin kesinlikle olduk
a anlalr bir fikir. Buradaki ahlaki itkiyi grebilirsiniz. Hayvan
lara gereksiz yere ikence edilmesinin rneklerini bulmak iin ok
da gerilere gitmenize gerek yok. rnein Kartezyen felsefede u
varsaylmtr; Kartezyenler, insanlarn aklnn olduu ve dnyada
geriye kalan her eyin makine olduunu kantladn dnmtr.
Dolaysyla diyelim ki bir kedi ile bir saat arasnda hibir fark yok
tur. Bir kedi sadece biraz daha karmaktr. 17. yzylda kraln
mahiyetine bakacak olursanz, tm bu yazlanlar okumu ve anla
dklarn dnm olan o akll byk adamlar spor olsun diye,
leydi bilmem kimin en sevdii kpeini tekmeleyerek ldryor-
larm ve bunun bir tan yere dmesi gibi bir ey olduunu sy
leyip kahkahalarla glyorlarm, sonra da "bu aptal leydi en son
felsefe akmlarndan anlamyor" diyorlarm. Bu gereksiz yere hay
vanlara ikence etmektir. Bu mesele bir ta parasna ikence
edilip edilemeyecei gibi alglanmtr. Bunu yapamazsnz. Hibir
ekilde bir ta parasna ikence edemezsiniz. Ahlaki alan bu anlam
 BGST I Dfnce Diziii \ 63

da kesinlikle deiti. Hayvanlara gereksiz yere ikence etmek artk

meru olarak grlmyor.

B elki de a lt ta y a t a n a h la k i d e e rle r y e r in e b ir h a y v a n n ne
o ld u u n a ili k in k a v ra y p deiti.

Bu rnek de byk olaslkla yle, nk Kartezyen gr hayvan

lara gereksiz yere ikence etmemenizi syleyen geleneksel grten
bir uzaklamayd. Dier yandan hayvanlara gereksiz yere ikence
edilen kltrler vardr, rnein tilki avnn ya da aylara kpekler
le saldrmann bir spor olarak grld aristokratik kltrler.
Bunu nasl deerlendirdiimiz ilgintir. rnein horozlarn birbir
lerini parampara ettikleri horoz dvn ele aln. Kltrmz
bunu barbarca bulmaktadr. Dier yandan insanlar birbirlerini
parampara etmesi iin eitiyoruz. Dolaysyla fakir insanlar iin
izin verdiimiz eyleri horozlarn yapmasna izin vermiyoruz. Bu,
boks msabakas olarak adlandrlr ve barbarca olduu kabul edil
mez. Burada tuhaf deerler iin iindedir.

vet. tu hat. A m a ta b ii ki bo ks rlere c m erte p a ra derken

h o ro z la ra p a ra d em iyo ru z. B o k s rle rin a c e k tik ie rin i k a b u l
ed iyo ru z.

Ama herkes bilir ki zengin ailelerden profesyonel boksu kmaz.

Bu size hemen bir fikir veriyor.

0 h a ld e, b u ra d a z a n l olan o to riter y a p la r s a ve b u n la r y k l
m a s gereken e y le rs e b u n la r n v cu t b u ld u u k u r u m la r n e le r
d ir ? G a lib a zel m lk iy e t b u n la r d a n biri.

zel mlkiyet en ak olandr. Ataerkil ilikiler dieri. Irk ayrmc

l ve bask dierleri.

J/a p a z a r la r ?
 entelektellerin Scrumlulujfu | Noam Chomky

Pazarlar, mantklar gerei, rettikleri eitsizlikler yznden abu

cak baskc ilikilere neden olurlar.

P a za r, a d a le t ve e itli in otorite t a ra fn d a n fe ih e d ild i i y e r

le rd ir. H a k l k a r lm a k l&tenen e y de budur.

Otorite ve adaletin birbirleriyle badaamayacan dnyorum,

otoritenin hakl gsterilebilecei ender durumlar dnda. Belki
bazen badaabilirler. rnein ocuk bakm gibi. Bu durumda oto
rite hakl karlabilir. Ya da diyelim ki bir felakete maruz kaldk.
Varsayalm ki buray bir kasrga silip sprd ve bir iki kii kp da
bir ekilde bask ile denetimi ele geirdi ve bize unu yapn, bunu
yapn diye buyurmaya balad. Onlara uyarm. Ne yaplacan ben
bilemem. Eer onlar ne yaplacam biliyor grnyorsa, acil bir
durumda abuk karar verip eyleme geiyorlarsa, durumu biraz
kavryorlarsa, yle zannediyorum ki onlara kendimi yeterli hisset
mediim kararlar alma otoritesini tanrm, onlarn bu kararlar
almasn tercih ederim. Dolaysyla bunu yapma otoritesini onlara
veririm. Bu otoritenin gerekli olduu bir durumdur. Ve bu otorite
ye uyarz.

D iy e lim ki b ir iii k a lk p d a gerekte a l a n la r n o u n u n , d e n e

y im le r i. b ilg ile ri, y e te n e k le ri o lm a d , y k m l l k ve io r u m -
lu lu k a lm a k iite m e d ik le ri i in iv e re n le rin e ve p a t r o n la r n a
o to riteyi v e rd i in i dyledi.

Ayn soruyu mahkmlar iin de syleyebiliriz. Varsayalm ki birisi

kalkp da mahkmlarn gnll olarak otoriteyi gardiyanlara ver
diini syledi. Buna ancak kantland zaman inanrm. Kant
ykmll yine otoritenin hakl gsterilebileceini syleyen
kiinin omuzlarndadr. Bence bu, temel bir ahlaki ilkedir.

T ab ii ki. a m a b ir k a r a rg m a n ne d recek o lu n a k ...

 BGST I DfnceDtziii | 6S

Bu O kadar da kolay olmayabilir. Gerekte kolay deildir. Daha

realist dnelim. Gnmzde, modern tarih boyunca da doru
olan baz gerekler var. nsanlar hayatta kalmak iin hapse girme
yi seiyorlar. Eer darda alktan lyorsanz, donarak lyor
sanz, byle durumlar olabilir, gidip bir pencere krp da beni
hapse atn diyebilirsiniz. Bu durumda gardiyanlar tarafndan itilip
kaklmay seiyorsunuz demektir.

n k bu d i e r k o rk u n d u r u m la r d a n d a h a iy id ir.

Bir bakma doru.

Ba^ka b ir deenek o lm a d i in im a n la r n k e n d ile r in i i m -

recek i v e r e n le r i in a l t k la r d a doru.

ilerin ellerinde yalnzca nesnel olarak mevcut olan seeneklere

deil, znel olarak mevcut olan seeneklere de bakmanz lazm.
Nasl dnmelerine izin veriliyor? Nasl dnebiliyorlar? Bunlar
bize kapatlm dnme biimleridir, yalnzca byle dnmek
konusunda aciz olduumuz iin deil, bunlar hakknda dnme
mizi engellemek zere gelitirilen ve empoze edilen eitli engeller
yznden. Aslnda, doktrin alama dediimiz ey budur. Birinin
size ders vermesi deildir. Televizyondaki komedi programlar,
seyrettiiniz spor programlar. Kltrn her yn rtk olarak
uygun bir yaamn ve uygun bir deerler kmesinin ne olduu hak
knda ifadeler ierir. Bu tamamen doktrin alamadr ve seenek
leri kapatr. Ve ou zaman da dorudan iddet yoluyla. Eer
insanlar etkileim ile kendi deerlerinin ne olduunu bulamyor
larsa, yapmanz gereken onlar yaltmaktr. Bu da politik teori
olarak adlandrlr, burada pek de teori yoktur, yalnzca apaklk
lar vardr. Ancak yzyllardr politik teorinin sahip olduu fikirler
den biri de, mutlak denetimi korumak iin insanlar yaltmanz
gerektiidir, ki bugn bunu totaliter toplumlar olarak adlandnyo-
 Cntglefctellerin Sorumluluju I Noam Chomsky

ruz. nsanlarn denetim altnda tutulabilmesi iin yaltlmalar

gerekir. Ve bir kere yaltldklarnda kolayca denetim altnda tutu
labilirler, nk ne dndklerini bile bilmezler. Bir odada tek
banza oturursunuz ve ne dndnz bile bilmezsiniz. Bilim
de de bu ok olaan bir eydir. Birlikte alrsnz. almann baka
yolu yoktur. Fikirlere ya da bir kavraya sahip olabilmek iin bun
lar baka insanlara aktarrsnz ve tepkilerinin ne olduunu grp
buradan bir eyler renirsiniz. Bundan deerlerinizin, ilgi alanla
rnzn ve daha birok eyin ne olduunu bile bulursunuz. nsanla
r yaltlm bir ekilde tutarsanz nesnel seeneklere sahip olsalar
bile znel seenekleri olmaz. Ve gerek znel olarak gerekse somut
olarak bu seeneklerin n almazsa, yani intihara srklenmeden
ya da ac ekmeden insanlar bir eyler yapamyorlarsa, bask altn
da olmay setiklerini iddia etmek tamamen anlamszdr. Bunu
baka seenein olmad koullarda seersiniz.
D iyelim ki b ir iii bu gibi s zle m le rin y u k a r la r d a n b ir yerlerd en
y a p ld n dyledi. Kim o lu yo rd u n u z da b a n k a la rn n y a p t
ie im le rin kmtlandna karar veriyordunuz? Kim olu yo rd u n u z
da k a r a r a ly o rd u n u z ? B ir kere b u n u y a p m a y a b a n lad n zd a...

Karar verecek kiiler onlardr. Katlyorum. Kararlar verecek olan

lar insanlarn kendileridir. Ancak dikkat ekmek istediim nokta
insanlara etraflca dnerek bir seim yapmalar iin bir frsat,
yani seenekler zerinde dnme frsat verilmelidir. rnein
geenlerde, birka yl nce Nobel dl kazanm Msrl bir roman
cnn Kahiredeki hayat ile ilgili yazd bir roman okuyordum.
Sanrm 1920'lerde geiyordu. Merkezi hikye, kocasnn demirden
tahakkm altnda yaayan bir kadnd. Bu kadn tam bir kleydi.
Byk bir trajedi ierisinde ve bir kural ihlal ettii iin evden at
lyordu. Hayat mahvolmutu, nk kle olmay seviyordu. Evle
megul oluyordu, evin iiyle snrl olsa da kendi blgesi vard, ama
 BCSr Dfnce Dizlii 67

bu onun iin kabul edilebilir bir eydi, nk kocas bir tanr idi.
Gerisini tahmin edebilirsiniz. O bunu semi miydi? Bunun toplu
mun doru bir tasvirini verip vermediini bilmiyorum. Olabilir.
Gerekte baz toplumlarn byle olduuna eminim. Bu kadn bunu
seiyor muydu? Bir bakma evet. yleyse bu durum bu kadnn
doas mdr? Bu soruya yant bulmak iin ayn kiiyi baka koul
lar iine yerletirmelisiniz.

In a n la r n i in d e b u lu n d u k la r d u ru m ne o lu rs a o ls u n e lle r in
den s e le n in en iy is in i y a p m a k o n u su n d a o la a n s t b ir y e te
n e k le ri var. A m a a y n z a m a n d a bu z e llik b a f k a k o f u lla r
a lt n d a elde e d e b ile c e k le rin d e n ok d a h a kt k o f u lla r i in d e
s k if ip k a lm a la r n a n eden oluyor.

Bu yaltlma ile ilgili belirttiim nokta. nsanlarn etraflca dn

melerini ve nlerinde olan frsatlar kavramalarn engelleyin. ler
nasl gidiyorsa onlar yapmaya devam etmekten baka seenek
brakmayn.
V a rs a y a lm ki in s a n la r n zg r o lm a la r n n ve k e n d ile rin i ger-
e k le ft irm e le rin in n n d e k i e n g elleri k a ld rd k . Bu n e anlama
g e lm e k te d ir? Bu n a s l b ir to p lu m d u r ? A k t r ki b u n a y lla r d r
b ir etiket v e r ilm if ve s o s y a iiz m d e n m if. A n c a k g n m z d e
in s a n la r b u n u n b a f a r s z l a u ra d n , b ir f e y le r in y a n lif
g itti in i id d ia ediyor.

Her eyden nce yanl giden bir ey bilmiyorum. Belki bunun iin
hazr olmayabiliriz. Ancak tarihte de klelii sona erdirmeye hazr
olmadmz bir dnem oldu. nsanlk tarihinde, znel olanlar da
dahil olmak zere, koullarn klelii sona erdirmeye olanak tan
mad bir dnem oldu. Bunu iddia edebilirsiniz, ancak ben katl
myorum. En azndan gnmze dek tarih boyunca koullarn,
ihtiyalarmzn temini iin kapitalist iletmeler gibi totaliter kurum-
 I entelektellerin Sorumluluu Noam Chonuky

larda var olan hiyerari ve tahakkm derecesini gerektirdirdigini

de iddia edebilirsiniz.

M erk ezi p la n la m a y a d a d ik ta t rl k ile b irlik te...

Bu tartmaldr. Buna hibir ekilde inanmyorum. Ancak nemli

olan u ki birileri bunu iddia etmek zorunda. Eer gerekte ne
olduuna bakarsanz, kaba kuvvet ve iddetin bu ekilde merkezi
lemesi, belli sonular garantiye alacak ekilde gereklemitir.
Bu sonular, szgelimi ortak ii denetimi yolunda henz bala
makta olan abalar yok etti. Yzyllardr bu yolda belli abalar
vard. Bunlar dzenli olarak kaba kuvvet ile ezildi. Bolevikler
mkemmel bir rnektir. Bolevik Devrimine giden aamalarda.
Ekim 1917'ye kadar, ii konseyleri gibi henz balang aamasn
da olan sosyalist kurumlar vard. Bunlar belli bir sre hayatta
kaldlar, ancak bu ok uzun srmedi. Bunun hakl gsterilebilece
ini iddia edebilirsiniz, ancak ortada olan gerek bunlarn arabuk
bertaraf edildikleridir. Baz insanlar bunu hakl gstermek iste
milerdir. En ok dile getirilen neden, LeninveTrokinini savan
ve lm kalm meselesinin beklenmedik gereksinimleri nedeniyle
bunu yapmak zorunda kaldklardr.

B u n u h a k l s term eye a ln a n la r , b yle y a p lm a d a y d y iy e c e k

b u lu n a m a y a c a n s y l y o rla r.

Doru. Bu belki de ahlaki olarak varlabilecek tek hakl neden. Bu

otoritenin verebilecei tek hakl neden. Bakn, buna ihtiyacmz
var. Bu kasrga rnei gibidir. Acil durumlarda otoriteyi kabul ede
bilirsiniz.

G erekten de tam o la ra k k a s rg a rn e in e ben ziyo r.

Tam olarak benziyor. Burada sorulmas gereken soru bunun doru

olup olmaddr. Burada tarihsel gereklere bakmalsnz. Bunun
 BGST I Drnce Dtz(i 69

doru olduunu dnmyorum. Gerekte, bu yaplarn daha nce

tasfiye edildiini dnyorum.

vet. doru. L e n in ve Troki gerekten de b ir ka& rga u r a n n d a

io k a k la r d a k o k u tu ru p d a insanlara yardm e d e n le r gibi m i
d a v r a n y o r la r d y o k s a k e n d i s e rv e tle rin i, ik t id a r la r n ve s t a
t le rin i m i p e k i t ir iy o r la r d ? y o k s a bu ik is i de a y n e y m i?

Bence bu ayn ey. Bu kadar nemli bir konuda tarafsz kalamayz.

Bu tarihsel gereklere, insanlarn gerekte neye benzediklerine ve
ne dndklerine ilikin bir sorundur. Ancak Lenin ve Troki'nin
kendi yazdklarn okuduumda hissiyatm, ne yaptklarn bildik
leri, bunun anlalabilir olduu ve hatta bunun ardnda bir teorinin
yattdr. Bu hem ahlaki bir teoridir hem de sosyo-ekonomik bir
teoridir. Her eyden nce bunlar iyi birer Ortodoks Marksist olarak,
duraan ve geri bir kyl toplumu olan Rusya'da sosyalist bir dev
rimin olabileceine gerekten de inanmyorlard. Dolaysyla ken
dilerini bir ekilde geri ekip tarihin demir yasalarnn, Almanya'da
gereklemesi varsaylan devrimi dourmasn bekliyorlard. Tari
hi benden daha iyi biliyorsunuz. Tarihsel zorunluluk nedeniyle
olmas beklenen ey bu idi, dolaysyla bu gerekleene kadar bek
leyeceklerdi ve Rusya o gn olduundan daha da geriye gidecekti.
Devrim Almanyada olmad. Rusya gibi, orada burada kk kapi
talist blgeler dnda, temelde prekapitalist bir nc Dnya
toplumunda, insanlar dve dve kalknmak gerektiini dndler.
Zora dayal kalknmay yrtmek zere Troki'nin "ii ordusu"
dedii eye bavurdular. Bu, Rusyay kapitalizm ve sanayilemenin
ilk evrelerinden geirecek ve tarihin demir yasalarnn ilemeye
balad bir noktaya getirecekti, nk ustalar yle buyurmutu.
Dolaysyla bunun arkasnda bir teori ve bir ahlaki ilke vard. ler
bir sre sonra yoluna girecekti.
70 I CntelekteUerin Sotumlttiig | Noam Chomky

B u n la r a n la la b ilir , h a tta d r t h a t a la r o la b ilir y a d a o la -

a n t zeki b irk a k i in in ile ri y r tm e s i gerektiini s yleyen
b ir d n y a g r n n d o al s o n u la r o la b ilir.

Bakunin'in ngrs buydu, Rus devriminden yaklak yarm yzyl

nce tam olarak bunun olacan ngrd. O zaman Marksistler
hakknda konuuyordu. Budaha Lenin domadan nce idi. Bakunin'in
ngrs, modern sanayi toplumunda bir oluum olarak entelijan-
siyann doasnn ynetici olmalarna elverdii idi. Ancak ynetici
olmalarnn nedeni sermaye sahibi olmalar deildi. Ynetici ola
caklard, nk bir yn silahlar vard. Ynetici olacaklard, nk
bilgi denen eyi denetliyor, rgtlyor ve ynlendiriyorlard.

B ilg iye, b e lli b e ce rile re ve k a r a r a lm a s re le r in e e riim o la

n a k la r n a sa h ip tile r.

Bakunin, bunlarn Kzl brokrasiyi oluturacaklarn syledi, n

k karlar buradadr. Bunun insanlarn doas olduunu syleme
di. Bunu ne kadar etraflca dndn bilmiyorum. Ancak Baku
nin'in yazdklarn okuduunuzda, entelijansiyann doas byle
olduu iin byle davranacan syleyemeyiz. Byle davranma
yanlar bir kenara itilecekti. Byle davrananlar yolunu bulacakt.
Byle davranacak kadar deersiz, merhametsiz ve sert olanlar bu
trden bir sistem iinde ayakta kalanlar olacakt. Halk rgtleri ile
yollarn birletirenler, insanlara rgtlenmeleri iin bizzat yardm
edenler ve insanlara hizmet edenler bu iktidar koullarnda ayak
ta kalamayacaklard.

V a r s a y a lm ki e n fo rm a sy o n ve b ilg i k o n u s u n d a g reli b ir a v a n
t a jn z var. B u n u k e n d in iz e n a s l a k la r s n z ? Bu ok b y k
b ir servete, m a d d i servete s a h ip o lm a k ta n pek de f a r k l d e ild ir
d iy e b ilir m iy iz ? Bu m a d d i servete y a d a b ilg iye, d a h a iyi koul
lara sahip o ld u u n u z i in y a d a h i d e a d il olmayan b ir e k il-
 BGST I Drnce Oiziil | 7i

de h a k e tti in izd e n d a h a h a z la in a ia h ip o ld u u n u z i in u la k
m o la b ilir in iz . D i e rle rin d e n d a h a iy i o ld u u n u z i in b u n u n
b yle o ld u u n u v a r a y m a k i^in k o la y y o lu .

Neden daha "iyi"?

n k ba^ ekiyo rd u n u z.

Ancak herkes bir konuda daha iyidir. Sokaktaki herhangi bir insan
dan daha iyi olduumu dndm eyler vardr. Sokaktaki bu
insann da benden daha iyi olduu eyler vardr. Kim daha iyidir?

B e lli b ir d u ru m k ar^td in d a d a lk l b ir b a k n z var. A m a diye

lim ki b e lli b ir d u ru m k a r id in d a d a lk l o lm a y a n b ir b a k n z
da v a r ve bu dize u n u dylyor. a r a b a y a ve b y k b ir eve
d a h ip o lm a m n n e d e n i b en im b ak a t rd e n b ir in d a n olm am .
Ben d a h a d tn m . Ir k l deviyorum. tabii ki d eri rengi i in
i in d e o lm a d drece...

Herkes belli bir zellik kombinasyonuna sahiptir. Baz eylerde

daha iyi olabilirsiniz, dier baz eylerde de daha kt. Birisi iyi bir
kemanc olabilir. Baka birisinin mzik kula olmayabilir. Ancak o
da mekanik eylerden anlar ve onlar tamir edebilir. Dieri bunu
yapamaz. Eer bu sylediim doru olmasayd, gidip intihar eder
dim. Klonlarn' igal ettii bir toplumda yaamak lmekten daha
kt. Eer herkes birbirine benzeseydi bu hayat ekilmezdi. Ger
ekte baka birisinin benim yapamadklarm yapmas bir takdir
sebebidir. Baka biri gibi keman alamyorsam kendimi kt his
setmem. Eer baka biri gibi bir fizik problemini zemiyorsam
bunda sorun yoktur. Bu beni mutlu klar. Ne yapabiliyorsanz onu
yaparsnz. aret ettiiniz noktaya geri dnecek olursak, ksmen
doam yznden, ksmen de hayatta sahip olduum ok sayda
Klon: Ayn canldan eeysiz olarak reyen ve redii canlyla ayn genetik
zelliklere sahip olan canl, -.n .
^ I gntelekteerin Sorumluluu | fJoom Chom^io'

avantaj yznden belli zelliklere sahibim. arabas olan kiinin

de belli zellikleri, art ans vardr. Bu zellikler, kt niyetlilik,
saldrganlk, bakalarnn altn oymak ya da bu zellikler kombi
nasyonu her ne ise bunlar, belli toplumsal dzenlemeler dahilinde
deer gren ve desteklenen zelliklerdir. Dolaysyla bir mafya
babas belli toplumsal durumlarda dllendirilen zelliklere sahip
tir. Hitler bu toplumsal durumlarda dllendirilen zelliklere
sahipti. Bu bakmdan sylediklerim dorudur. Ancak bu, sz konu
su zelliklerin daha iyi olduklar anlamna gelmez. ne kmak iin,
belli koullar altnda bu zelliklerin daha kolay benimsenebilecegi
anlamna gelir.

Bu k o n u m d a k i in s a n , d u ru m u s iz in a n la t t n z gibi k a v r a y a
b ilir. d u ru m u n tem eld e b ir h r s z lk o ld u u n u k a v r a y a b ilir y a
da d u ru m u s t n b ir v a r lk o la n b iri i in u y s u n b ir d l o la ra k
k a v ra y a b ilir.

nsanlar genellikle sonuncusunu seerler.

Doru. B e n im i a re t ettiim n okta d a bu. A n c a k en so n k k

se e rse n iz, eer Len in . Troki y a d a b a k a b iri ise n iz , i in d e n
g e ld i in iz to p lu m d a k i k a v r a y b u n u yanstmaya eilimli o la
cak tr. D o la y s y la k e n d in iz in m erkezi b ir aktr, h a tta k u r t a r
c o ld u u n u d n e ce k s in iz . O rta d a k a srg a y o k k en k a s r g a n n
g e ld i in i, d o la y s ile h erk esi b u n d a n k u rta rm a n z g erek ti in i
d n e c e k s in iz . H e r d u ru m d a z m insanlarn k e n d ile r in i
k u r t a r m a la r d r, bunu y a p m a k i in a r a la r o n la r n e lin d e n
a lm a n z deil. B u n u n y e r in e gerek b ir d e m o k ra si ve gerek
k a tlm o la s l v a rd r. A n c a k s iz b ir k a s rg a g r y o rsu n u z ,
n k o y n a m a k is te d i in iz rol k u r t a r c ro l d r.

Ve burada da daha nce sylediim noktaya geri dnyoruz. Kant

ykmll otorite hakkn iddia eden insann omuzlarndadr.
 BGST I D f n c e D iz iii | 7?

yleyse bir kasrgann geldiini gryorsanz bunu kantlayn. Beni

bir kasrgann geldiine ve sizin de insanlar ynlendirmek iin
doru kii olduunuza ikna edebilirseniz, tamam olabilir. Ancak
bunu kantlamak zorundasnz. Ben bunun aksini kantlamak zorun
da deilim. Yalnzca bunu kantlamadnz demem yeter. Ve tartma
y ben kazanrm.

Ve dizi ikna olana k a d a r d v p , tm ip le ri e lim d e tu ta r ve k im -

d e n in o y n a m a in a iz in vermez&em bu ta b ii ki k a n t d e ild ir,
zo r k u lla n m a k tr.

Evet, bu anlamda kant ykmll, otoritenin meruluunu iddia

edenin omuzlarndadr. Bu ister bir fabrika, ister bir aile olsun her
toplumsal dzenleme iin dorudur. Bu ykmlln ok ender
olarak yerine getirilebildiini dnyorum. Bana yle geliyor ki,
gerek bir eitim almamza izin verilecekse bunun bir paras insan
larn erken yata kant ykmllnn kimin omuzlarnda oldu
unu anlamalarn salamaktr. Bunu insanlara retmeye alma
nz bile gerekmez. Bence bunu biliyorlar. Bunun kafalarndan
kaznmasn engellemeniz lazm. Ve bu kafalarndan kaznyor. Yal
nzca eitim sisteminin yaps bile bunun ok gen yalarda kafa
larndan kaznmasn salyor.

ok fazla bamsz davranan ocuklar hemencecik balarn derde

sokarlar ve hizaya ekilmeleri gerekir. Bu konuda itenliksiz olmak
istemeyiz. Burada da kant ykmll ocuun denetim altna
alnmas gerektiini iddia edenin omuzlarndadr. Belki de ocuk
bamsz davranmaktadr ve bu konuda tevik edilmelidir. Bu yal
nzca kiisel bir deneyim. Ben ocukken Temple niversitesi tara
fndan iletilen ve Deweyci bir izgide eitim yapan deneysel bir

John Dewey (18S9-19S2) Amerikal eitim felsefecisi. Dewey deneyime eitim

srecinde zel bir nem vermitir. Bilgi de deneyim biimlerinden birisidir. nsan
lar doann tm ile srekli bir dei toku (tr a n d a c tio n ) iindedirler ve doay
I Cntelektelierin Sorumluluu | Afoam Chom6ky

okula gitme ansna sahip oldum. Buras bamszlk, yaratclk gibi

eylerin tevik edildii ok zgr ve bamsz bir yerdi. ok yapc
bir ortam vard. Daha sonra da, toplumsal statlerini ykseltmeye
abalayan ve byk niversitelere gidecek ocuklarn okuduu City
Academic High School adl liseye gittiimde ve eitim yaplarnda
otoritenin gerekte ne olduunu burada kefettiimde, bu benim
iin tam anlamyla ok oldu. Bununla daha nce hi karlama
mtm. Bu durum kesinlikle hakl bir neden ne srmeyi gerekti
riyordu ve bu hakl neden birok durumda ne de srlebilirdi.
Eitimin aptalca yanlarnn ounun bile toplumsal bir ilevi vardr
ve bu ilev, bamszl engellemektir. Orta sonda baz aptalca
devler verirler ve itaat etseniz iyi olur.

K am u okul item inin y a ln z c a ita a t k r o lm a y deil, c a n ik n -

tid in a k a tla n m a y , o tu ru p a a te b a k m a y ve inftan k a m a -
m a y da rettiin i fa r k ettim . Bu, tam o la r a k b ir k a p ita lid t
firk e tte a ln rk e n a h ip o lm a n z gereken b ir beceri.

Dakiklik. 15yalarndayken Dou Avrupadan Amerikaya g eden

ok eski bir arkadam, bir zamanlar bana, New Yorkta parlak
ocuklar iin bir okula gittiini sylemiti. Daha nce ald eitim
ile karlatrldnda onun dikkatini eken eylerden birinin, bir
snavda ortalama bir not aldnzda buna kimsenin aldrmad,
sistematik bir sorgulama ile kavrarlar. Dewey iin bilgi tefekkrden (c o n te m p la -
tion) daha ziyade tecrbe ( e x p e r im e n ta tio n ) ile edinilir. Dewey bilgi edinmede
en baarl olduumuz yollar inceleme ilevi gren arasal ya da "deneysel' bir
mantk gelitirmitir. Burada balang ilkeleri yoktur, ama bilgi yine de rasyonel
dir, nk kendi kendini dzelten bir sre ile ilerler. Savlarmz srekli olarak
dierlerinin savlar le snar ve gzden geiririz. Devvey. ocuklar bilginin pasif
alclar olarak gren 19. yzyl Amerikan eitim sistemine eletirel bir bak
gelitirmitir. Ayn zamanda ocuklarn ne renmek istediklerine zin verilmesi
gerekliini iddia eden eilim teorilerini de, bu yaklamn ocuun deneyimlerinin
olgun olmamasn grmezden geldii iin eletirmitir. Dewey ocuklarn doal
olarak merakl ve kefedici olduklarn ve "yaparak renmeleri" gerekliini
dnmtr, -.n .
 BGST I Dfijncf PU6 | 7S

ama snfa iki dakika ge kalrsanz mdrn odasna agrlp fra

yemeniz olduunu sylemiti. Bunun anlam, bir montaj hattnda
almak iin uysal, itaatkr ve dakik olmak zere eitilmekte oldu-
unuzdur,

M IT'de b ile eitim b y k l d e #u e k ild e d ir. H o ca dimta gelir,

d e n k it a p la r n ta h ta y a a k ta rr, y a p t i in y a r a t c y n le r i
ze rin e h i k o n u m a z y a d a b u n u h iilen d iz in le b irlik te y a p a
ra k p a y la m a z , h e rh a n g i b ir z a m a n g id ip d e b ir y e rd e n o k u
y a b ile c e in iz e y le r i ta h ta y a k o p ya eder. B u n u g r n c e o k
o lm u tu m .

Bunu sylediinize ardm.

Lian re n ci iyk e n o ld u bu.

Lisansst eitim kesinlikle byle deildir. Gerekte lisansst

eitim bir tr raklk gibidir. Birlikte alrsnz.

A k ki makul olan eitim b i im i bu. y in e de "ufa" ve "ra k"

gibi k e lim e le r b a n a k o rk u n geliyor. A m a g e re k lik ok ilg in .

nk bir sanat reniyorsunuz. raklk, illa da emirlere uymak

demek deildir. Katkda bulunabilirsiniz, kendi fikirleriniz vardr
ve ayn zamanda da renirsiniz. Doru drst bilim yapmak re
tebileceiniz bir ey deildir. Kimse bunun nasl retileceini
bilemez. Bu fikri bir ekilde edinirsiniz. Bu, bisiklet kullanmay ya
da bir masa yapmay renmeye benzer. Fikri renmenin yolu,
bir ekilde bu fikre sahip olan insanlarla almaktr. Onlardan bir
eyler alrsnz ve bilimde kesinlikle onlara katkda bulunursunuz.
Bilimde birok iyi fikrin gen insanlardan ktn herkes bilir. Bu
olaan bir eydir.

B t n f ik ir le r in iz re n c ile rin iz d e n gelir.

76 I entelektellerin SorumltltijFu I Noam Chom6ky

Bu konuda kuku yok. Bunu verili kabul edersiniz.

yleye fik ir le r i re n c ile rin iz d e n a lr u n z . H i b ir o to riten in

o lm a d d u ru m d a d rt n ered en g e le c e k ? M o m en tu m nereden
g ele ce k ? Sizi ilerleten ve y e titire n badk n ered en g e le ce k ? B u n la r
h e rh a ld e bu t a rt m a n n b az im a n la r d a u y a n d rd dorular.

Her eyden nce "ilerleme basksnn tam olarak ne anlama gel

diini sormalsnz. Daha fazla retme basksn kastediyorsanz
bunu kim ister? Bu illa da yaplacak doru ey midir? Bu o kadar
da ak deil. Birok alanda bu belki de yanl bir eydir.

Dolaysyla b u derece zg r o lm a n n bu t rd en b ir b a s k y orta

d a n k a ld rd h i de a n la m l b ir e le tiri o lm u yo r. Bu b ir ilt i
fattr.

nsanlarn gdlmek zorunda olduu zamanlara geri dnelim. Bugn

bile byledir. nsanlarn belli gereksinimlere sahip olmalar iin
gdlmeleri gerekir. Neden? Neden onlar rahat brakmyorsunuz
ki mutlu olsunlar ve baka eyler yapsnlar? Buradaki tek gd isel
olmak zorundadr. ocuklara bakn. Ne kadar yaratcdrlar. Kefe
derler. Her eyi kefetmek, yeni eyler denemek isterler. Bir ocuk
neden yrr?

o c u k la rn ok fa z la e n e rjisi, m erak, a rz u s u v ard r, a n c a k l p

d e n e k a d a r a l m a k istem ezler.

Bir ocuk neden yrr? Diyelim ki bir yanda bir ocuunuz var.
Gayet iyi emekliyor. Odada istedii her yere hzla gidebilir, o kadar
hzl gider ki, anne babas ortal krp dkmesin diye arkasndan
koturur. Birdenbire ayaa kalkar ve yrmeye balar. Yrmekte
korkun beceriksizdir. Bir adm atar ve yzst der. Eer gerek
ten de bir yere gitmek istiyorsa srnerek gidebilir. yleyse neden
ocuk yrmeye balar? Yeni eyler yapmak iin. Byle yaratlmz.
 BCST I Drnce Dizii | 77

VtTimli olmasa da, zararl olsa da, hatta canmz yansa da yeni
jcyler yapmak iin yaratlmz. Bunun sona ereceini zannetmi
yorum. Kefetmek istiyorsunuz. Snrlarnz zorlamak istiyorsunuz.
Yapabileceklerinizi takdir etmek istiyorsunuz. ok az insan, bu bir
eyler yaratma oyununu tecrbe edebilecei koullara sahip olur.
Sanatlar bu koullara sahiptir. Zanaatkarlar da. Bilim insanlar
(la. Toplumumuzda insanlarn ou bu frsata sahip deildir. Ancak
bu frsata sahip olacak kadar anslysanz, bunun ok iyi bir dene
yim olduunu bilirsiniz. Bunun iin Einsteinn grelilik teorisini
kefetmenize gerek yok.

H u nu o k d e iik b ir b i im d e ijjad e ettin iz. M IT d e b ir fiz ik i

h a trly o ru m . A d ia k l k a lu n . B u f iz ik i y a r a t c l n verd i i
zevk ile 3U b y k b ir k o n u m a y a p t ve b u n u tecrb e etm e
ve ze v k in i ta tm a k a p a ite sin e & ahip olmayan b iro k im a n n .
nfusun yzde g g 'u n u n . bu k a p a s ite y e s a h ip o la b ile c e in i
s yled i. Bu k a p a site y e s a h ip o lm a d k la r n a gre en azndan
o n la ra y e n i b ir f ik ir b u ld u u n d a tatt zevk i a n la t m a y a a l
a c a n s y le m iti.

Bence bu fiziki dnmek istemiyor. Her kimse, gayet iyi biliyor

ki herkes bu zevki tadabilir ve bu kii hayat boyunca birok defa
dier insanlarn yaptklarna bakarak bu zevki tatmtr.

B u n u ok e it li d ze y lerd e de t a d a b ilir s in iz .

Bir ispat okuduunuzda ve sonunda anladnzda, bu heyecan

vericidir.

Bu P isa o r teorem i de o la b ilir, k u a n tu m m e k a n i i de...

Heyecan vericidir. Tanrm, bunu daha nce hi anlamamm. Bu

yaratclktr, birisi bunu 2000 yl nce ispatlam bile olsa. Her
fiziki birok defa bunu yaamtr. Kefettiiniz eydeki mucizeler
78_I entelektellerin So ru m lu lu k I Noom Chomiky

karsnda arp kalrsnz ve baka biri oktan bunu kefettii

halde siz de kefedersiniz. Ve orasna burasna ufak tefek eyler
ekleyebilirseniz bu heyecan vericidir. Fizikinin sylediklerine inan
mam iin ortada bir sebep yok. Ayn ey bir gemi ina eden bir insan
iin de geerlidir. Temelde ne fark var? Bir fark gremiyorum.

j/a r a t c lk ve b a a r m a n n v erd i i zevk z ko n u u o ld u u n d a

pek de b ir ^ark g r n m y o r, ta b ii ki b u n a b ir de i in d o ru m lu -
tuu e k le n m itir.

Keke bunu yapabilseydim, bunu yapabileceimi hayal bile edemi

yorum.

A n c a k ik i i a r a n n d a b ir b a k m a ta rk var. k t id a r o lu tu ra n
e y le m le rle yle o lm a y a n la r a r a s n d a b ir ^ a r k var. B ir gem i in a
etm ek i in gereken b ecerilerle, s zgelim i b ir toplanty y netm ek
i in gereken b e c e rile r b irb irin d e n fa rk l. Bu anlamda en a z n
d a n ou to p lu m d a , s zse l o la r a k z o r la y c olm ak, s zgelim i
h z l k o m a k ta n ok d a h a fa rk l.

Ama dlleri ve iktidar oluturan becerilerden biri iddettir ve...

lla da kt to p la m la r k astetm iyo ru m . y i b ir to p lu m d a b ile bu

byle. y i b ir to p lu m d a b ir s a v o rtaya k o y a b ilen ve k e n d in i iy i
ifa d e ed eb ilen b ir kii, d u ru m b ir e k ild e e itle n m e z se d a h a
e tk ili o la ca k tr. B u n u n grece e itle n d i in i v a r s a y s a k bile, h zl
k o a n a n c a k h i b ir h ita b e t y e te n e i o lm a y a n k i i n a s l o lu r
d a . .. ?

Bunun doru olduunu dnmyorum. Doru sav ne srdm,

bundan da emin olduum, ancak kimseyi ikna edemediim durum
lar oldu, eminim ki size de olmutur. nk insanlar baka bir ey
yapmaya karar vermilerdi. Bu her zaman olur. Bu kiisel hayat
nzda, aile ii tartmalarda, toplumsal durumlarda, her zaman olur.
 BGST I Dfnce DizUi I 79

Belki de bu durumu seyreden bir Marsl, falanca kii bu tartmay

kazand diyebilir. Ancak o falanca kii, bunu hayata geirecek g
ten yoksunsa bunun bir nemi yoktur.

Fa rz ed elim ki b ir gru p y a d a b ir e^it o rg a n iza d yo n . zgelim i

h e rh a n g i t rd en b ir irk e t i in d e a ln y o rd u n u z ve en azndan
Ijormel o la ra k k a r a r alma a s n d a n b ir l d e b ir e it lik ve
a d a le t de var. B ir a r a y a g e lip k a r a r a ly o r s u n u z ve tm in let
m e n in noi/ in led i i b ilg is in e b ir y a d a iki kini s a h ip v e e lle r in
de n e o lu p b itti in e ilin k in b ir y n e n fo rm a s y o n ve olgu var.
ayn zamanda h ita b e t y e te n e k le ri de var. D i e r in s a n la r n d a
retim e y n e lik b e ce risi ve inletm e ile ilg ili d i e r b ir ok b ece
r is i var. a m a e lle rin d e bu e n fo rm a sy o n yok. Bu d u ru m d a k im in
kazanacana h i kunku yok.

Neyi kazanacana?

P o litik a k a r a r la r n .

Politika kararlarn. Peki neyin hayata geirileceine ilikin karar

lar kim kazanacak? retime ynelik becerileri olanlar.

H a y r. lla d a b yle o lm a k z o ru n d a deil.

Neden? Eitliin olduu bir toplumda kararlar hayata geirecek

insanlar bunlar. Eitliin olduu bir toplum olduunu varsayyoruz.
Kimse iktidara sahip deil. Yalnzca herkes farkl yeteneklere
sahip.

H erk esin b ir o yu var.

Tamam, rasyonel bir ileyi olduunu varsayarsak, daha ikna edici

argmanlar ne srenler dierlerini ikna edebilirler. Ama daha
sonra bu kararlar hayata geirenler ii kendi bildikleri yoldan
yaparlar.
80 I entelektellerin Sorumluluu | Noam Oomalry

A k t r ki h e rk e i b e lli b ir zgven ve b e lli b e c e rile rle b ir k a ra ra

v a r m a ok d a h a iy i o la c a k tr, ki b u d a k a tlm ile a y n k a p y a
k a r.

Bu ikna olmak ile ayn anlama gelir. Bir eyin, yaplmas doru olan
ey olduuna karar verirseniz, baka birinin bu fikri ortaya atmas
ile sizin atmanz arasnda bir fark olmaz. Eit derecede ikna olmusu
nuz demektir. Siz ikna olmamsanz, bir eyler yanl gitmitir.
Dolaysyla bu, bir iktidar durumu oluturur ve eyleri etraflca
dnme yetenei ile ilgili bir mesele deildir.

j/u g o d la v y a 'd a p a z a r idtem i i in d e b ir f ir k e t i ele alalm, /filer

bir y n e t ic i ta y in ederler. Bu y n e t ic i. Ford firk e tin d e k i b ir
y n e t ic in in a ld k a r a r la a y n k a r a r la r a lr. ile r de y n e
t ic in in k a r a r la r n n m a k u l o ld u u ve h a y a t a s e ir ilm e ii gerek
ti in d e h e m fik ir o lu rla r. Z o ru n lu o la ra k k e n d ile ri k a r a r a l a
m a z la r. n k o lg u la ra e ri im le ri yo k tu r, y in e de bu d u ru m
o ld u k a m id e b u la n d r c ...

Burada iktidar asndan bir farklln olduu bir durum sz konu

su. Burada iktidar u anlama geliyor...

y a ik t id a r fo rm el o la r a k i ile r d e id e ?

Burada nceden bir ey farz ediyoruz: Ynetici daha fazla enfor

masyona sahiptir, nk iktidara sahip olduu iin bu enformas
yonu elde etmitir. Yoksa daha fazla enformasyona sahip olmaya
cakt.

y n e t ic in in i i tm bu e n fo r m a iy o n u y n e tm e k ve i le r i d z e
n e k oym aktr.

Ama bu ekilde bir iblmne gittiinizde iktidar ilikilerini empo

ze ediyorsunuz.
 BGST I Drnce Dizi6i \ a

Tam o la ra k yle. Ben de bu n o k ta y a geliyo ru m .

Ama durumdan iktidar ilikisini ekip aldmzda bu doru olma

yacak. Herkes enformasyona ayn derecede eriim olanana sahip
se, bir ekilde ynetici olmu kii en iyi fikir ile ortaya kar ve
dierleri de bunun en iyi fikir olduunu kabul ederse, burada bir
sorun yok. Bunun srekli olarak byle olmayacan biliyoruz. nsan
hayatnda bildiim tek bir alan eitliki bir duruma yakn der.
Tam olarak eitliki deildir, ama buna ok yakn der. Bu bilimsel
laboratuvardr, bilimsel teebbstr, burada Nobel dl kazanm
bir profesr, bir lisans rencisi, bir laboratuvar teknisyeni, vb.
vardr. Buras gerekten de iyi iliyorsa, youn bir ibirlii vardr.
Ve bunu grebilirsiniz. En ok basl eseri olan kiinin her zaman
tm yantlar bulmas hibir ekilde sz konusu deildir. Tabii ki
birlikte alyorlar ve bir eyleri baarmaya alyorlarsa.

y le y ie bu b ir k o le k t iit ir y a da bunun gibi b ir peydir. C er k a r a r

a lm a g c n d e y a d a g n d em o lu tu rm a k ve k o n u m a tm a k i in
e n io r m a iy o n a e riim k o n u tu n d a y a p n a l o la ra k em poze ed ile n
a r k llk la r y o k ta bu iy i b ir eyd ir.

Nobel dl alm kii iyi bir fikir ne srebilir. Sremeyebilir de.

Gerekte, bu gibi durumlarda bu pek de sk grlen bir ey deildir.
Genelde iyi fikir lisansst rencisinden gelir.

Nobel d l alanlar bu d l a ld k la r n d a za te n o k ta n ih t i-
y a r la m la r d r .

Belki de. Ya da kendi bildikleri yola ok saplanmlardr. Ancak,

kdemli profesrn salayaca esiz bir katk vardr: deneyim.
Binlerinin drt yl nce yapt ancak kimsenin duymad bir eyi
hatrlayacaktr. nsanlarn kolektif kararlara katkda bulunmasnn
ok deiik yollar vardr. Bir fabrikada alnan bir kararn ileri bir
>2 I CntelefcteUerin Sorumluluu | Nonm Chomaly

bilimsel aratrmadan ok daha karmak olduuna, bu nedenle de

tek bir kiinin her zaman doru fikirlere sahip olduuna inanmamz
iin ortada hibir sebep yok. Bu olamaz. Eer bu oluyorsa, iktidar
dan kaynaklanan farkllklar yzndendir.

K a r a r a lm a d relerin e ve e n h o rm a iyo n a e r ilim d e y a d a b u n la r

i in k ritik nem e dahip becerilerd eki b ir d e n s e s iz lik y z n d e n .

yleyse baladmz noktaya geri dndk-. ktidardan kaynaklanan

farkllklar yok edin ya da yok etmeye abalayn.

im d i b ir d a k ik a i in k o n u y u d e itirm em e iz in verin . H a y v a n
h a k la r io r u n u n a ve i m a n i d e erlerin d a h a d e rin b ir e k ild e
k a v r a n m a s n a geri d n elim . K rta j k o n u su n d a k i ta rtm a h a k
k n d a n e d n y o r s u n u z ?

Bu ok zor bir soru. Busoruya verilecek yantlarn da basit olduunu

dnmyorum. Bu durum, gerekten de elien deerlerin olduu
bir durum. nsanlarn iinde bulunduklar durumlarn ounda, ki
her zaman kendimizi byle durumlar iinde buluyoruz, ak ve basit
bir yantn olduu rnekler ok azdr. Bazen verilen yantlar ok
karanlktr, nk deiik deerlere sahibiz ve bunlar birbiriyle
elimektedir. En azndan kendi ahlaki deerlerimizi kavraymz,
tek bir yantn olduu ve baka yantlarn olmad aksiyomatik bir
sistem gibi deildir. Burada birbiriyle eliiyor gibi grnen deer
ler sz konusudur ve bu deerler deiik yantlar verir. Belki bu
deerleri tam olarak anlayamadmzdan, belki de gerekten
elitikleri iin... Krtaj rneinde ciddi elikiler sz konusudur.
Bir gre gre belli bir zamana kadar bir ocuk annesinin vcudunun
bir parasdr. Annenin ne yapacana ilikin karar verme hakk
olmaldr. Ve bu dorudur da. Baka bir bak asna gre, bu
organizma potansiyel bir insandr ve belli haklar vardr. Ve bu iki
gr eliki halindedir. Tandm bir biyolog, bir kadnn ellerini
 BCSr I Drnce Diziii \ 83

ykamas durumunda da ayn eyin sylenebileceini belirtmiti.

Bir kadn ellerini ykadnda, ok sayda hcre dklr ve ilkesel
olarak bu hcreler bir insana ait genetik bilgi iermektedir. Gelecek
te bir teknolojinin bu hcreleri alp da onlardan bir insan yarattn
hayal edebilirsiniz. Bu biyolog burada re d u ctio a d a b iu r d u m ' bir
argman gelitiriyordu, ancak bu hi de astrolojiye benzer bir ey
sylememektedir. Syledii ey dorudur.

B u n a b en zer ve b a^a k m a n zo r b ir a r g m a n la k a r la tm .
D iy e lim ki b e lli b ir h a d t a l ted a v i ed e b ilece k b e ce rile re 6 a h ip
tek b ir do kto r var. Bu h a d ta lk a n i b ir e k ild e d a lg n h a lin e
geliyor. T e d a v i i in n e y a p lm a n g e r e k iy o n a d iy e lim ki be
d a k ik a i in d e y a p lm a d la z m , a n c a k b u n u b ir tek bu do kto r
y a p a b iliy o r . Bu d u ru m d a bu h a d ta l a yakalanan ok d a y d a
in d a n o ld u u i in , d o kto ru n n n d e b ir m o n ta j h a tt o lu
tu ru y o rla r. Bu doktor, tu valete, y e m e k y e m e y e y a da b a k a b ir
y e re giderde, bu a r a d a d a h a ok in d a n lecektir. Bu do kto r ne
y a p m a l?

Bu bir triyaj durumudur. Bu kii alternatifler arasndan imknsz

bir seim yapacaktr. Durumu bu ekilde tasvir etmek daha kolay.
Bu, felsefe seminerlerinde her zaman yaplan eydir. kenceye
karyz. Bir felsefeci, Neu<Mi;eekdergisinde art niyeti srailin Arap-
lara ikence yapt iin eletirilmemesi fikri olan bir yaz yazd.
ne srd argman balang seviyesindeki bir felsefe dersindeki
gibiydi. nsanlar ikencenin kt olduunu sylyor. Ama gerek-
reductio ad absrdm-. Bir nermenin doruluunu, bu nermenin tersinin
ak bir yanllk ve eliki ierdiini gstererek kantlamak ya da bir nermeyi
mmkn olamayacak ya da sama sonulara yol atn gstererek yanllamak.
-.n .
Sava alanlarnda ve acil servislerde vakann aciliyeti, hayatta kalma ans
gibi etmenlere dayanarak tbbi mdahale nceliklerini belirleme sistemi, -.n .
M I entelektellerin Sonmluluju | Noam Chomiky

ten de kt m? Diyelim ki devreye girdiinde dnyay havaya

uuracak bir kyamet makinesi var. Bunun nasl durdurulacan
bilen bir kii var, ama bunu bize sylemiyor. Ondan bu bilgiyi
almann tek yolu ona ikence yapmak. Bu artlar altnda ikence
kabul edilebilir mi? Siz de 'bu artlar altnda evet" dersiniz. yi, ama
bu durumda ikenceye kar deilsiniz! Biraz ilerleyelim. Burada
"kaygan zemin argman" dediimiz bir eyin iinde bulursunuz
kendinizi. Bu oyunu her zaman oynayabilirsiniz. Genelde birbiriy-
le elien deerlerin, baka koullar iinde normalde gln olan
sonulara yol at durumlar uydurabilirsiniz. Ancak sorun u ki,
hayat da bazen nmze byle durumlar getirir. Bunlar uydurmanz
gerekmez. Krtaj meselesi hayatn nmze buna benzer seimler
getirdii durumlardan birisidir.

y a n i b u ra d a k i ie im in t e t i n b ir im a n o lu p o lm a d ile ilg ili

o lm a d n m d n y o r d u n u z ? Tem elde b u n u n p o t a m iy e l b ir
in d a n o ld u u n u , b ir o rg a n o lm a d n k a b u l etm elid in iz.

Bir insann ne olduuna ilikin ak bir fikriniz olmayabilir. Burada

makul bir neri, fetsn kendi bana yaayabilecek olan bir canl
olduunda bir organdan bir insana doru deiim gsterdiidir.
Ancak bu tartmaldr ve bunun ne zaman olduu ok da ak deil
dir. te bu nedenden tr biyolog arkadam bunun teknolojinin
durumuna bal olarak kadnn ellerini ykad an olabileceine
iaret etti. Ancak hayat byle. elien deerlerle ilgili zor kararlar
la yz yze gelirsiniz.

B a k a b ir k o n u y a g e iy o r u m :y e n i S o T d a n gnmze don otuz

y l ele a la lm ve b u n u A B D 'd e p o litik a k tiv iz m in b ir d nem i
o la ra k d e e rle n d ire lim . S o lc u la r, g reb ild i im k a d a r y la b u n u
ok dik y a p m y o rla r. B u n u y a p m a y d e n e y e lim ve b u r a d a n ne
d e r d le r k a r a b i l e c e im iz i g r e lim . B a a r d k la r m z .
 BCST I Dfnce D M S5

b a a r a b ile e e s im iz in en iy i i m id ir ? A k t iv iit le r b e k le n e n in en
iyiiini m i y a p y o r la rd yokda k o rk u n h a t a la r m v a r d ? B u ra d a ,
y e t e rin c e d ik k a te a ln m a y a n , z e rin d e d n m e d i im iz , ele
a lm a d m z e n g e lle r m i v a r d ? Bu e n g e lle rle b a a k ia y d k
d a h a iy is in i y a p a b ilir m iy d ik ? J/a d a b a k a b ir d e y ile , bu
dnem i n a s l d e e rle n d iriy o rsu n u z? K u k u su z ki benim k u a m
d a n in s a n la r n ou b u g n b ir h a y a l k rk l y a y o r. yle
d n y o rla r: "Otuz y l n ce bu s e im i y a p tm . A ra d a n otuz
y l geti ve i le r d n d m e k ild e gitm ed i. "

Her eyden nce insanlarn ilerin gidiatna ilikin dnceleri hi

de realist deildi. Bence otuz ylda ne olduuna bakarsanz, her ey
eskisine gre ok daha iyi. Vietnam Sava srasnda birok ey
balatld. deolojik dzeyde savaa kar kanlarmzn thi
anaakm kurumlardaki mcadeleyi tamamen kaybettik. Buradaki
soru, VietnamlIlarn bize kar iledikleri sular tazmin etmek iin
ne yaptklaryd. Gazetelerde, dergilerde ya da kitaplarda zerinde
tartlmasna izin verilen tek soru buydu. Eitimli ve sekin kl
trn bir paras olmak istiyorsanz ortaya atabileceiniz tek soru
buydu. Aslnda srf merak yznden gazeteleri taradm. Sava tut
saklar meselesi de buna benzer. George Bush kalkp da, Vietnam
lIlar onlara kar kalc bir kin beslemediimizi anlamallardr, diyor.
Bize yaptklarnn bedelini onlara detmeyeceiz. Gerei teslim
edip tm hayatlarn ve sahip olduklar tm kaynaklar, vahice
havaya uurduklar insanlarmzn kalntlarn aramaya adarlarsa,
belki uygar dnyaya girmelerine izin veririz. Ve tek bir editr ya da
ke yazar kalkp da, bunlar Nazilerden bile beter, demiyor. Ger
ekten de Nazilerden de beterdirler. Sanki tek mesele bize kar
iledikleri sular affedip affetmeyeceimiz. Bu seviyede tm tar
tmay kaybettik. Dier yandan, nfusun geneline bakalm. Bugn,
sonu gelmeyen, hi affetmeyen ve en ufak bir tepkiye bile taham-
6 I entelektellerin Soruwlulugu | A/oom

ml gstermeyen bu propaganda ile geen 25 yldan sonra bile

halkn yzde 70'i sekin kltrle ayn fikirde deil. Bu durum, bu
seviyede bir zafer kazandmz gsteriyor. Tm bu beyin ykamadan
sonra 1990 gibi ge bir tarihte bile halkn yzde 70'i savan bir hata
deil temelden yanl ve ahlakd olduunu sylyorsa, bir eyler
anlatabilmiiz demektir.
K e iin lik le . Ve bu b ize a lt -y e d i y llk b ir a k tiv iz m in , in a n la r n
k atld b ir a k tiv izm in u z u n e rim li m u a zza m b ire tk i i o ld u u n u
gdteriyor. A n c a k y in e de. bu otuz y ln a r d n d a n rg tle rim izin
a p , rg tl m u h a le fe tin derecei. yeni k riz le r o rta y a k t n
da y e n i h a re k e tle r o lu tu rm a yetenei, h a tta ok d a h a n em lii
m e v c u t k u ru m d a l y a p la r a d a rb e le r v u ra n id tik ra rl h a re k e tle r
o lu tu rm a yetenei gibi ek&enlerde im a n la r n k a y g la rn a y a n t
o lu tu rm u y o r.

Bence bu tarihi doru bir ekilde okumamaktan kaynaklanyor. Bu

durumda tam tersi olduunu dnyorum. Bu derece byk en
son kriz Krfez Sava idi. Burada solcu ve aktivist olanlar da dahil,
arkadalarmn pek ou ile ayn grte deildim. Olan biteni sol
iin bir felaket ve az nce sylediklerinizin bir kant olarak deer
lendirdiler. Bense tam tersi olarak deerlendirdim. Bu, byk
gsterilerin savatan nce baladn bildiim ilk rnek. Vietnam
Sava'na bir bakn. Kennedy, Gney Vietnam' 1961-1962 yllarnda
bombalamaya balad. nemli bir muhalefet ancak yllar sonra
olutu.

B e n im iz le n im im de bu old u. K rfez S a v a n a k a r k a n b ir
h a re k e tin k e n d in i bu k a d a r h z l b ir e k ild e h ia e t t ir m e in e
in a n a m a d m .

nanlmazd. Hatrlamamz gereken ey, iktidar sahiplerinin bunu

gayet iyi bildiidir. Bizim bilmemizi istemezler, ancak kendileri bilir.
 gGST I Drnce Diziii I a?

Bu, ne yaptklarnda olduu kadar kendi belgelerinde de ak bir

ekilde grlebilir. Krfez Sava nda kara muharebesinin balad
gn ok nemli bir belge basna szdrlmt. Bu belge bir ekilde
gazetelerdeki yazlarn iinde kaybolmutu ve ou insan bunu
gzden kard. Bir makalenin son paragraf gibi bir eydi. nc
Dnya'ya yaplacak mdahalelere ilikin Bush ynetimine ait bir
planlama belgesini basna szdrdlar. Orada sylenen uydu, ki bu
hl geerlidir; ok daha zayf dmanlarla -yani savaa girmek
istediimiz herkes ile- kar karya gelilerde dman yenmek
yetmez, bunu kararl ve hzl bir ekilde yapmalyz, nk bunun
dndaki her durum, politik destei kaybettirecektir. Bu sol iin
muazzam bir zaferdir. Ynetimdekiler, tamamen savunmasz dman
lar karsnda onlar eytanlatrdktan sonra, kimse fark etmeden
hzl ve kesin zaferler kazanmadmz srece mdahale seenek
lerinin olmadn anladlar.

V e rile n t e p k in in h z ve l e i k o n u d u n d a d ize t a m a m e n
k a tly o ru m . Bu k o n u d a a r k a d a la r n z n ou ile ta rt m a k
zo ru n d a k a ld n z yled in iz. Ben de b u n a b en zer baz d u ru m
la r la k ar karya kaldm. B ir h areket y a d a b ir im a n to p lu lu u
o la ra k k en d i etki g c m z k a v r a y a m y o r d u ru m d a o lm a m z
a r p c b ir d u ru m .

Tabii ki bunun farkna varmamz istemiyorlar. Bunu alglayabilmek

iin herkesin -televizyonlar, radyolar, kitaplar vb.- size dnyann
dz olduunu syledii bir dnyada yaadnz dnn. 1984
romanndaki \Vinston Smith gibi. O, iki kere ikinin drt ettii gereine
tutunmak istiyordu. Herkes iki kere ikinin be ettiini sylyordu. 0
ise iten ie iki kere ikinin drt ettiini hatrlyordu. Bu geree
tutunmak zordur. zellikle de yaltlm bir durumdaysanz.

B u ra d a k i ir n e d ir ?
M I Entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomiky

Sr yaltlmamakta. Winston Smith gibi yaltlm iseniz, er ya da

ge zleceksinizdir, o da sonunda zld. Bu totalitarizm
geleneidir: nsanlar yaltlm bir durumda tutun, bylece her
eye inanmalarn salayabilirsiniz. Amerikan demokrasisinin dehas,
popler mcadeleler sonunda kazanlan formel zgrlklere
msamaha gsterirken, insanlar evrelerinden yaltarak bunlarn
iini boaltmaktr, insanlar da yaltlm durumdadr. Televizyonun
nnde mhlanp kalmlardr. Hibir rgtllkleri yoktur. Sen
dikalardan kurtulmann bu kadar hararetli bir ekilde istenmesinin
ardnda yatan neden budur. Sendikalar sradan insanlarn bir araya
geldikleri doal yollardan biridir -ama tek yol deildir. yleyse
bunlar yok etmeniz lazm. Gerek anlamda hibir politik partiye
sahip olmamamzn bu kadar nemli olmasnn nedeni de budur,
burada insanlar bir araya gelip bir eyler yapabilirler.

A m a b u r a d a n k a lk a ra k u n u y le y e b iliriz: B ir k lt r y a r a t a n .
gerekten de b irlik te aln m a, a rk a d a olm a, d i erleri ile iletiim
i in d e o lm a o la n a k la r y a r a t a n d o lun bu b a& kd an daha az
etkilenm edi gerekir. Bugn ile otuz y l n ced in i k a r la t r d m
da. g n m z d e in d a n la r n otuz y l n ce o ld u u n d a n o k d a h a
a to m ize o lm a la r n n , en tem el d e i ik lik o ld u u duyguduna
kaplyorum . Indantann a r k a d a la n y o t In d a n la n n gvenebilecek
leri, a rk a d a o la b ile ce k le ri, d z e n li ve d rek li o la r a k e tk ileim
i in d e o la b ile ce k le ri h i k im d eleri yok. Belki h i yok. d iy e m e y iz
a m a otuz y l nce o ld u u n d a n ok d a h a az.

Daha az olduundan emin deilim. Belki de daha ok var, ama fark

l evrelerde. rnein son yllarn byk hareketlerini ele aln...

H areketlerden dz etm iyorum . Sra d an , g n d elik h a y a tta n dz edi

yo ru m . Ailem , ark a d a la rm , tand m in d a n la rn tm nden.
 BGST Drnce Dizi6i \ 69

rnein, Bar Tanklan grubundaki insanlar nasl aklamal?

Bunlar kilise tabanl bir gruptur, arkadalar ve rgtllkleri
kiliselere, hatta fundamentalist kiliselere dayanr. Ancak gerek
arkadalar ve rgtllkleri vardr ve birlikte alrlar.

Bu o k u ru m la rd a n b ir tanei...

Ancak bu gibi eyler ok sayda insan bir araya getiriyor. te bu

nedenle, aktivizmin farkl evrelere kaydn sylyorum. Gerek
te nfusun farkl kesimlerine kaymtr, ok daha anaakm bir
mecraya kaymtr. Altml yllar boyunca bylesi bir rgtlle
ve nemli lde politik aktivizme sahip olanlar niversitelerdeki
ocuklard. ok vard. Belki sadece niversitedeki ocuklar deildi
bu ilerle uraanlar, ama nemli bir kesimini oluturuyorlard.
Burada aktivizmin inie getii dorudur, ancak toplumun dier
kesimlerinde artm ve derinlemitir.

Sol a d ln d a b yle b ir e y i h i n erm ed i. K o m n iit P a rti b ir

z a m a n la r b u n u y a p t . A n c a k y e n i So t'dan gnmze k a d a r
m o d em sol. y r y le r ve g ste rile r rg tled i. E itim to p la n -
t la r y a p t . K o n u m a la r organize etti. A n c a k b u n u h i b ir z a m a n
nerm edi.

Kilise tabanl bu Orta Amerika dayanma gruplarn nasl tanm

larsnz? Bunlar "sol" olarak saylabilir mi? Bence bunlar sol olarak
tanmlanabilir.

B elki de s o lu n n e rd ik le rin d e n ok d a h a iy i b ir m odel o rta y a

k o yu yo rlar.

Bence bunlar o kadar da ayr dmyorlar. Bunlarn ou, altml

yllarn her eyi etkileyen deneyimlerini yaad. Bu deneyimler tm
kltrmz yaygn bir biimde etkiledi. Kiliselerden bu kadar ok
eyin kmasnn nedeni, burann tahrip edilmemi organik bir kurum
'W I Entelektellerin SorunUulugu | Noam Chomiky

olmas. Bu insanlar lkedeki ii sendikalarndan gelmemilerdir,

nk sendikal deillerdir. Avrupada bir konuma yapacak olur
sam, yakn zamana kadar bunun mekn bir sendika binas olurdu.
Bunlara katlanlar illa da ii gruplar deildir, yalnzca cemaat
yeleridir. ABD'de ise byle bir ey yaptm hi hatrlamyorum.
Genellikle bir kilisede konuuyorum. Kilise, mevcut olan ve yok
edilmeyen tek kurumdur. Bu nedenle tm hareketlerin brolar bir
kilisenin bodrum katindadr. Bunlar her yerde var.

Bu h e r z a m a n i in doru.

nk var olan tek ey bu. Ancak bundan baka trl insanlar

kyor. Kendilerini Marksist-Leninist olarak adlandrmyorlar, bu
konuda tek bir kitap bile okumamlar ve bu umurlarnda bile deil.
Belki de geldikleri arkaplan zgrlk teolojisi. Bence bu bizim
hareketimizin bir parasdr ya da en azndan ben hep yle deer
lendirdim. Ve ayn insanlar daha birok eyle de ilgileniyorlar.

K e n d in iz i ne d erecede M a rk d i& t-L en in i tlerle a y n h a re k e tin b ir

p a r a d i o la r a k d e e rle n d iriy o rd u n u z ?

Kiisel arkadalarm ve temaslarm var, ancak buna kar ok da

duygudalk besleyemiyorum. Her eyden nce bunu ok da
anlamyorum. Anladm kadarndan da genellikle holanmadm.
Onlardan hibir ey renmediimi ya da kiisel ilikilerimi srdr
mediimi syleyemem; gerekte benim holandm eyleri yapan
gruplar destekledim ve desteklemeye de devam edeceim. Belli
bir yaknlk hissediyorum, ancak kilise tabanl gruplar bana ok
daha anlalr geliyor, onlarla resmi sol gruplarla hissetmediim
belli bir duygudalk hissediyorum.

B ir b a k m a o n la r y a n n z d a g rm eyi i&tiyor&unuz.

Evet. Mesela Nikaraguaya gittiimde ve bir Cizvit evinde kaldm

 BGST DfnceDizili I 9i

da bunu hissettim. Burada ne iim var, diye dnyordum. Ancak

orada kendimi evimde hissettim.

e tik in a n la r.

Belli ortak deerlere sahibiz. Benim iin kiisel deneyimlerim

nedeniyle bu biraz tuhaf bir durumdu, nk Philadelphiada oun
lukla rlandalI ve Alman Katoliklerin yaad bir blgede bydm.
Civardaki tek Yahudi aile bizdik. Katoliklere kar iten bir korku
ile bydm. Okula giderken Katoliklerden dayak yerdik. Dolaysy
la alt sokaktaki Cizvit okulundan kanlarn lgn antisemitistler
olduunu biliyordum. ocukluk hatralarn amak zaman alyor.

K iti e le r i m a n la n n k o n u la b ile c e i, tiik irler g e litire b ile c e i,

g n d e m le r o lu tu ra b ile c e i o lad i m e k n la r h a lin e geld i. Ancak
k ili e le rin to p lu m al d e iim in n n d e b ir engel o lu tu rm a d in a
n e d iy o r u n u z ?

Tarih boyunca genellikle byle idi. Son otuz-krk yldr dikkat eken
ey Katolik Kilisesi'nin radikal bir deiim geirmesidir ve bu pek
ok Protestan kilisesinde de grlmektedir. Byk bir deiim var.
ABDnin Orta Amerika'da terrist bir sava balatmasnn nedeni
bunu yok etmek istemesidir. nsanlar bugn en byk dmann
Islami fundamentalizm olduundan sz ediyorlar. Ancak bir eyi
unutuyorlar. Son otuz yldr byk dman Katolik Kilisesi'dir,
Islami fundamentalizmden daha byk bir dmandr. Bunu yok
etmeleri gerekir. A m e r ic a i W ateh adl rgt, 1980'lerde durum
deerlendirmesi almasn yaptnda, 1980'de bir piskoposun ve
1989'da alt Cizvit aydnnn ldrlmesinin bu yllara damgasn
vurduunu belirtmitir. Bu kazara olmamtr. Saldrnn ana hedefi
Kilise idi, nk Kilise'nin belki tm deil, ama bir ksm kendisini
fakirlerin kurtuluuna adad. Kilisenin belli kesimleri ok bilinli
bir ekilde tercihlerini fakirlerden yana kullandlar. Kilisenin yz
>2 I Cntelefctfltllerin Sonmluluju | Noam Chomsky

yllar boyunca zenginlerin ve zalimlerin kilisesi olduunun farkna

vardlar. Fakirlere "bu sizin kaderiniz, bunu kabul edin" deniyordu.
Kilise'nin nemli bir kesimi, Latin Amerika'nn nde gelen papaz
larn da dahil edecek kadar nemli bir blm, deiim gsterdi,
bu da seksenli yllar boyunca grdmz ve ABD'nin de gayretle
katld zalimlikleri balatt.

Bu d e ifim ta rih in b ir te ia d b m d r ?

Bunu aklamak iin i dinamiklerini yeterince bilmiyorum.

S izce d in n e d ir ?

Aktr ki insanlar iin ok ey ifade ediyor. Benim iin deil. Dini
anlamyorum. Biraz anlyorum, ancak duygudalk hissetmiyorum.
Bana gre, bu da baka bir irrasyonel inanlar btn. Dine
inanabilirsiniz, tabii isterseniz. nsanlarn neden irrasyonel inan
lara gereksinim duyduunu anlamyorum. Grnd kadaryla
birok insan bunda epeyce tatmin buluyor.

Buna b iro k bilim im a n da d a h il, y a k n z a m a n d a , tm bu

f iz ik ile r in , k im y a c la r n ve b iy o lo g la rn d in e in a n d n gr
d m d e o ld u k a f a f ir m if t m .

nann ki, bunlar okuduumda olduka kukucu yaklayorum.

Bu im a n la r la y a p la n y le f ile r in b a z la r fo k ed ici.

Einstein'n yakn alma arkadalarndan birinin bana yar aka

yar ciddi unu sylediini hatrlyorum... Einstein her zaman nl
laflar ederdi.

H e r z a m a n T a n r h a k k n d a k o n u lu rd u .

Einstein'n bu arkada, Einstein'n Tanr dediinde aslnda "ben"

demek istediini syledi. "Tanr evrenle kumar oynamaz" dediin
 BST I Drnce D iz iii | 93

de "tm bunlara inanmyorum" demek istediini syledi. Bilim

insanlar Tann'dan sz ettiklerinde bu bana biraz Oppenheimern
Fars iiri hakknda sylediklerini hatrlatyor. Bilim insanlarnn
yle olmasalar bile uygar insanlar olduklarn gstermelerinin yol
larndan biri, derin bir anlam olduunu dndkleri eyler yap
malardr. Fars iiri okursunuz, Buda hakknda dnrsnz ya da
bunun gibi bir ey. Bir hastalk olarak dndm bu ey beni her
zaman artmtr. Tanr hakknda bu eit konumalarn modern
bilimin altn dneminde Bohr, Plank, Max Born ve Einstein kuan
dan bilim insanlarnda pek rastlanmamas artcdr. Bu yoktur.
Bu dnemde gerek bir kltr ve uygarlk dzeyi vardr, 20. yzyl
Amerikas'nda bu tekrar grlmemitir. Bence bu birok adan
hakiki idi. rnein bu kuaktan insanlar, F in n e g a n 'n Uyanm 'm
okuduklar iin ne kadar akll olduklarn gstermek zere bulduk
lar bir paraca "kuark" adn vermezlerdi. Herkese ne kadar
akll olduklarn gsterme ihtiyac duymazlard. Akll, kltrl ve
eitimli idiler. Herkese F in n e s a n 'n U yan^t'n okuduklarn hatr
latmalar gerekmezdi.

M u r r a y G ell M a n n da o ld u k a a k ll idi.

"Akll ve "kltrl" olmak ayn ey deildir. Ve bu, kiilerle ilgili

bir mesele de deildir. Bu, tm entelektel kltr ile ilgili bir
meseledir. Bu, Orta Avrupann entelektel kltrdr.

Bu a y n z a m a n d a n e y in deteklendii ve n e y in dedteklenm edii

ile de ilg ili-

Finnegan'n Uyan: James Joyce'un (1882-1941) bilin ak ve i monologlar

kullanarak yazd bir eser (1939). -.n .
Murray Gell Mann (1929-) Kuark' adl atom alt paracfn isim babas Amerikal
fiziki. Atom alt paracklarla lgili almalar nedeniyle 1969 ylnda Nobel Fizik
dl almtr, -.n .
I Entelektellerin Scrumluiuju | Noam Chomat^y

Bu nsanlarn ounun iinde yetitii Orta Avrupa'nn entelektel

kltr, 20. yzyl Amerika'sndan niteliksel olarak farkldr.

y a k n z a m a n d a Nobel dl & ahibi ok p a rla k b ir fiz ik i o la n

Steven V /einb erg'in b ir k it a b n okudum . O ld u k a e tk ile y ic i. Bu
k ita p zo r fik irle ri a n la t lr k lm a k la k a lm y o rd u , a y n z a m a n d a
o ld u k a d z b ir d ille ve ok d o la m b a d z b ir e k ild e y a z lm t .
ok a k llc a ve z a r ii o ld u u duygusu v eriyo rd u .

MITde iken kendisini tandm, ben de bu duyguya kapldm.

Bu f iz ik ile r in t m b yle e y le r y a z a b iliy o r , a m a b yle e y le r

s o s y a l b ilim le rd e n k m yo r.

Bu doru. Her eyden nce syleyebilecekleri fazla bir eyleri yok.

Bu kesinlikle doru. Dier yandan bir romandan bahsediyorsunuz,
bu ilahi bir temaya evriliyor ve Byk Patlama'nn bize Yaradan
hakknda bir eyler syleyip sylemediini soruyor. Bunun bilimde
olduka yeni bir eilim olduunu dnyorum. Bu olduka sk
rastlanan bir ey. Gnmzde birok kii bilim hakknda popler
kitaplar yazyor. Byle eyler sylemeleri gerektiini dnyorlar.
Krk yl nce bilim insanlar byle eyler sylemeleri gerektiini
dnmyorlard. Bu kltrel bir deiimdir.

Kavramsal devrim asndan bu, hi de erken dnem kuantum

teorisine benzer bir ey deil.

H a y r deil.

Tamam, yleyse neden bunu sylemiyorlar? nk eskiden bilim

insanlar szde "byk fikirlerle" uraabildiklerini gstermek zorun
da deillerdi, nk gerekten de byk fikirlerle urayorlard.

te bu A m e rik a !
 SCSI I Drnce Dizin

Evet, bence de bu 20. yzyl Amerika's, teknolojik bir uygarlk.

Bu lk e n in bu k a d a r d in d a r o lm ad d ik k a t e k ic i b ir olgu.

nanlmaz. Yalnzca din deil. Karlatrmal aratrmalara bakar

sanz, dinsel inanlar hakknda bir yn karlatrmal aratrma
var. ABD bu konuda srad. Sanki mahvolmu bir kyl toplumu
gibi.

T e le v izy o n d a bir por programn ie y re d e rd e n iz . m s a b a k a la r

d a n s o n ra s p o r c u la r la s yled i y a p t k la n n d a in lile r le ilg ili
y a k a la n d u y a r s in z : "M ao 'yu o ku d u m ve b a n a a t la m a k t a y a r -
dm oldu, n a s l y k se k a tla m a y a p la c a im retti ve O lim p iy a t
m s a b a k a s n k a za n d m ." Fa k a t A m e r ik a lla r d a byle konudur.
B u ra d a M a c y e r in e T a n r geer. A z la rn d a n k a n ilk e y T a n
r y a k r le r o ls u n " lah d r.

Bu ok artcdr. Aratrmalara bakn, ok ilgintir. Yakn zaman

da Andrevv Greeleynin bir apraz-kltr almasna bakyordum.
rnein Amerikallarn yzde 75'inin gerekten de dini mucizelere
inand ortaya kyor. Bunu baka bir yerde bulamazsnz.

B u n u n a n la m n e d ir ? D a h a d a tesi, so ka k ta b ir is in e b u n u
s o r s a n z ve a ld n z y a n t "ben de bu y z d e 75 i in d e y im "
o lu rsa b u n u n a n la m n e d ir ?

Ya yalnzca bunu sylemek zorunda hissettikleri ya da gerekten

buna inandklar anlamna geliyor. Her ikisi de ayn kapya kyor.
Bu Amerikan toplumunun dier sanayi toplumlarna gre srad
olduunu gsteriyor. Bunun u duygu ile ilgili olabileceini
dnyorum... Baka arpc eyler de var. Her eyin insanlara
kar duyarsz olduu duygusu giderek artyor. Kurumlar hibir
ekilde insanlar iin almyor. Gerekte byle dnenlerin oran
yldan yla artyor. Byle dnenlerin oran nfusun te ikisini
% ' Entelektellerin Sorumlulu$u I Noam fhom(ry

buluyor, ki bu hayret verici. Nfusun yzde 83 u ekonomik sistemin

adil olmadn dnyor.
A n ca k iki f c y b ir a ra d a gidiyor. Ekonom ik iiit e m in a d il o lm ad
d n l yo r, a y n za m a n d a bu konuda h ib ir ey y a p la m a y a ca
d n l y o r.

te bu nedenle bu ikisi birbirine bal.

D in ...

te bu nedenle Amerika'nn mahvolmu bir kyl toplumu olduunu

syledim. nsanlarn hibir eyin yaplamayacan dnd
toplumlarda doast eylere bel balarsnz. u anda Orta
Amerikada olan da bu. Evanjelik kiliseler u hikyeyle karnza
kar: "Bu sefil halinizden kayg duymayn. Nasl olsa fark etmez.
Her ey gelecekte daha iyi olacak." Bu, toplumsal reform hareket
lerinin canice yok edilmesinden sonra nemli bir baar kazand.

B u n u n b ir a n la m var. E e r bu k o u lla r a lt n d a y a y o n a n z
ve b u n la r n deim ed i ih t im a l d a h ilin d e d e ilse ve k t k a n a a t
g e in e re k y a a m a y d a k a b u l e tm iy o rsa n z , bu t rd e n e y lere
in a n m a k doal.

Belki de. Bu olgular zerine uzun sredir aratrmalar yaplyor.

Walter Vernon on, on be yl nce bu konuda aratrmalar yapan
toplumbilimcilerden biri idi. 19. yzylda ABDde bir yanda ii
rgtlerinin ve dier popler rgtlerin, siyasi farkllamann ve
siyasi ideallerin mevcut olmamas ile kendini dine adamln
yaygn olmas arasnda artc derecede bir korelasyon olduunu
yazd. Bu ikisinin birbiriyle ilikili olmas muhtemeldir. Gemie

* Evanjelik kiliseler: man yoluyla kurtulua vurgu yapan Hristiyan tarikatlar,

-.n .
 BGST I Drnce Dizili I 7

bakarsanz aratrlacak baka eyler de var. Kilise iindeki Zekeriyac

eler, milenyum tarikatlar, kyamet gnnn yakn olduunu,
Mesihin geldiini, Mesih gelene kadar beklemek gerektiini sy
leyenler genellikle toplumsal mcadele dnemlerinde ya da top
lumsal mcadelelerin kt dnemlerde ykselir ve bu mcadeleler
tarafndan kkrtlr.

Bu b ir b a ik .

Bunun gibi bir ey. E. P. Thompson 19. yzyl banda /ngiliz If i

S m tiTu n O lu c u m u adl kitabnda bundan sz eder. Bu 19. yzylda
ABD'de de devam eder. Gerekte i evreleri hibir zaman evanjelik
vaizleri desteklemeyi brakmaz. Gerekte bunu imdi slamdnyasn
da da grebilirsiniz. srail'den snrd edilen 415 Hamas yesi
rneini ele aln. srail kendisini gerekten rahatsz eden sekler
milliyetileri dengelemek iin ak bir ekilde bu Islami fundamen-
talist hareketi desteklemitir. Uzlama nerileri getiren sekler
milliyetilikten korkuyorlard, bu meselelerle siyasi olarak baa
kmak zorundaydlar ve bunu istemiyorlard. yle bir noktaya
geldiler ki Bat eria'da sekler milliyeti rencilerin boykotunu
krmak iin resmen Islami fundamentalist genleri buraya aktar
dlar. stediklerini de elde ettiler. slamc fundamentalizm. Bu tm
Arap dnyasnda hayata gemektedir. Islami fundamentalizm yk
selmektedir. nsanlar kanmz donduran bu korkun eyden sz
etmektedir. Bu, ksmen sekler milliyetiliin kne verilen bir
tepkidir. Bukn belli nedenleri vardr ve bunlardan biri Bat'nn
buna dmanldr. Tabii ki insanlarn umutlarn ellerinden alr
sanz baka bir eye yneleceklerdir.

Bir kurtarcnn geleceine inanan, -.n .

" Milenyum tarikatlar: Isa'nn doumunun bininci ylnda Mesih olarak yery
zne gen dneceine inanan tarikatlar, -.n .
 j entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomiky

B ir d a h a b ir a r a y a s ild i im iz d e b elki d e bu n o k ta d a n d evam

etm eliyiz. Um ut b a la y a c a k n e k ald , a m a c m z n edir, bu a m a
la a r a m z d a n e gibi y a p la r var. ne t r b ir a k tiv iz m ve rg t
le n m e b u e n g e lle rin dte& inden g e le b ilir ve b iz i a m a c m z a
u la t r a b ilir , bu k o n u la r d a d a h a .a y r n t l k o n u a b iliriz . A m a
im d ilik teekk r ederim .
DZN

din 47, 92, 95-96

ahlaki deerler 8, 21, 52, 56, 63, 82
akademisyenler 39-40
eitim 14,16, 73-75
aktivizm 7, 27, 29, 84, 86, 89, 98
Einstein, Albert 77, 92-93
Arimed 11
Emein valyeleri 55
aydnlanma 22
entelijansiya 23, 26, 70
Evanjelik kiliseler 96
B
Bakunin, Mikhail 21-22, 30,70
Bat eria 97
Finkelstein, Norman 29
Bohr, Niels 93
Bolevik Devrimi 68
Bolevikler 68 Gney Vietnam 86
Born, Max 93
Bush, George 85, 87 H
Hamas 97
C
CIA 25, 45 /
Clinton, Bili 46 iktidar 35, 44-48, 60, 70, 80-81, 86
insan doas 50- 51
slam dnyas 97
devlet kapitalizmi 22 slam! fundamentalizm 91, 97
Dewey, John 73-74 srail 83, 97
100 I rntelekteUorln Sorumluiujtu | ^/oo^^ ChomAg/

Johnson. Lyndon B. 48 Naziler 85

Nevvton, SIr Isaac 12
Nikaragua 90
Kampf, Louis 27
Nixon, Richard 47
kamusal grnrlk 25-26
Katolik Kilisesi 91
Kennedy. John F. 43, 48-49, 86
Oppenheimer, J. Robert 93
Kennedy Suikasti 43, 48
Orta Amerika 25, 27, 36, 89, 91, 96
King. Martin Luther 28, 48-49
otorite 9,12, 26, 35, 46, 60, 64, 72
Kzl brokrasi 22-23, }o. 7
klelik 12. 55. 58
komplo teorileri 43-44, 48-49
Plank, Max 93
Krfez Sava 86- 87
postmodernizm 39, 41-42
krtaj 82, 84
Protestan kilisesi 91

Latin Amerika 25, 29, 92

Reagan, Ronald 49
Leninist 22, 90
Leninizm 21, 41
Lenin, Vladimir liyi 68-70,72
Sovyetler Birlii 22
Luxemburg Rosa 24, 27
Stalinist 22, 26
M Stalinizm 26
Mann, Murray Celi 93
Marksist 69
Marksist-Leninist 90 Thompson, E. P. 97
Marksizm-Leninizm 41 Troki, Leon 68-69, 7^
McCarthy, Eugene 29
McCarthy, Mary 24
merkezi planlama 68 niversiteler 14,19, 23, 74. 89
 BG5T I Drnce Dtzli | lo

Vernon, Walter 96
Vietnam 19, 25, 31, 86
Vietnam Sava 7, 23, 30, 48, 85-86

Wally, Thomas i9
Watergate skandali 47
Weinberg, Steven 94
Wilson, Ed 24
Wilson. Edmund 40