Professional Documents
Culture Documents
İnsanın Anlam Arayışı PDF
İnsanın Anlam Arayışı PDF
aray
VKTOR E. FRANKL
insann anlam
aray
VKTOR E. FRANKL
okuyanjjfus
Psikolog/Psikiyatri 31
ISBN: S71-105-4054-20-6
Bu kitabn yayn haklar Okuyan Us'a aittir. Her hakk sakldr. Tantm in yaplacak ksa
alntlar dijmda yaymann yazl izni olmakszn hibir yolla og alalamaz,
okuyanusBokuyanus.eom.tr
Viktor E. Frankl
okuyanfjpf
indekiler
nsz........................................................................................... 7
73. Baskya nsz -1984 Basmna nsz................................13
1. Blm
Toplama Kamp Deneyimleri............... .....
2. Blm
Genel lkeleriyle Logoterapi........... .111
Anlam lemi
Varolusal Engelleme .......................................................... 114
Nojenik Nevrozlar.............................................................. 115
No-Dinamkler....... 118
Varolusal Boluk 120
Yaamn Anlam . .122
Varoluun z .. .123
Sevginin Anlam . 126
Acnn Anlam........................................................................ .126
Meta-Kilirk Sorunlar........................................................... 130
Bir Logodrama .. 130
Nihai Anlam... 133
Yaamn Geicilii.. 134
Bir Teknik Olarak Logoterapi................................................ .136
Ortak Nevroz .143
Pan-Determinizmnm Eletirisi.. 145
Psikiyatrik Parola 147
Pskyatnnin Yeniden nsani Klnmas
3. Blm
Trajik Bir yimserlik Tanmas ...
L
NSZ
t* Viktor E Frankl
ruta ve iki kere okudum, okurken bir an bile elimden braka
madm. Dr. Frankl, yk yanlandktan sonra kendi logoterap
felsefesini tantmaktadr. Bu felsefeyi metnin ak iinde ylesi
ne incelikle sunmutur k, okur ancak kitab bitirdikten sonra,
bunun toplama kamplanna ilikin bir baka vahet yksnden
ibaret olmadm, byk bir dennlige sahip bir deneme olduu
nu kavramaktadr.
Okur, bu otobiyografi parasndan ok daha fazlasn renir
insann, her eyden yoksun kalm yaamndan baka kaybede
cek hibir eyi olmadm anszn kavrad zaman neler yapt
n grr. Franklin, cokudan ve duygu yitiminden oluan kar
ma ilikin tanm, son derece dikkat ekicidir. lk nce, knn
kendi kaderine ynelik souk ve duygudan arndrlm bir me
rak imdada yetiir, Bunun hemen sonrasnda, yaama ansnn
son derece az olmasna karn, kiinin yaamndan arta kalanlar
korumasna ynelik stratejiler gelir. Sevilen insanlara ilikin sk
skya korunan imgeler, din, keskin bir mizah duygusu, hatta do
ann ifa kayna gzelliklerine (bir aaca, gnbatmma) kaa
mak baklar atmak yoluyla, ala, korkuya ve hakszlk karsn
daki derin fkeye katlanmak mmkn olabilmektedir
Ama bu rahatlatc etkenler, tutuklunun, grnrdeki anlam
sz ve ac verici durumdan, daha byk bir anlam karmasna
yardm edemedii srece yaama istemini oluturmaya yetme
mektedir. te bu noktada varoluuluun ana temasyla kar
karya gelinz: Yaamak ac ekmektir, yaam srdrmek, eki
len bu acda bir anlam bulmaktadr. Eer yaamda bir ama ot
sa, acda ve lmde de bir ama olmaldr Ama hi kimse h;r
nfann An hm Arauy
bakasna bu amacn ne olduunu syleyemez. Herkes bunu
kendi bana bulmak ve bulduu yantn ngrd sorumlulu
u stlenmek zorundadr. Kii bunu baarabildii takdirde, onur
kinci btn rezilliklere karn geliimini srdrecektir Frankl,
Niezschenin u szn anmay ok seviyor: Yaamak iin bir
nedeni olan kii, hemen her nasl a dayanabilir"
Toplama kampndaki anlar, tutuklunun ayaklan altndaki ze
mini eker. Yaamdaki bilinen btn hedefler uup gider. Genye
kalan tek ey, insan zgrlklerinin sonuncusudur, yani kiinin
belli bir durum karsnda kendi tanrn belirleme yesidr. Eski
a stoikieri kadar ada varoluular tarafndan da benimsenen
bu nihai zgrlk, Franki'in yksnde canl bir anlam kazanr.
Toplama kampndaki tutuldular sadece sradan insanlard, ancak
en azndan bazdan, ektikleri acya dediine karar vererek, in
sann, kaderinin stne kma yetisini kantlamtr.
Kukusuz, psikoterapist olarak Dr. Frankl, bu ayrt edici ye
tiyi kazanmas iin insana nasl yardm edebileceini bilmek isti
yor. inde yaad anlar ne kadar rktc olursa olsun, bir
hastada, yaam karsnda sorumlu olduu duygusu nasl uyan-
dnlabilir? Frankl, birlikte yaad tutsaklarla yapt ortak tera
pi almasna ilikin canl bir aklama sunuyor.
Yayncnn talebi zerine Dr. Frankl, kitaba, logoterapinin te
mel ilkelerine ilikin ksa bir sunum ve bir de kaynaka eklemi
tir. imdiye kadar bu nc Viyana Psikoterapi Okulunun
(bundan ncekiler Freudu ve Adlerci okullard) yaynlan, temel
1 zgn erde logoterapiye ilikin 450yl akn kaynaka verilmitir ok (azla yer tul-
mas nedeniyle Trke basma alnmayan bu (ngilizce) kaynaka, zgn eserin
arkasnda bulunabilir. Aynca aratrmaclar bu kaynakay yaynevinden de lemn ede
bilirler, ( N.)
10 Viktor E. Frankl
olarak Almancayd. Bu nedenle okur, Dr. Franklin kiisel met
nini takdirle karlayacaktr.
Avrupal birok varoluudan farkl olarak Dr. Frankl, ka
ramsar olmad gibi dine de kar deildir. Tersine, acnn ve
eytan glerin her yerde bulunduunu gren bin olarak, insa
nn, iinde bulunduu zor durumu ama ve yol gsterici uygun
bir gerek (doru) kefetme becerisi konusunda artc lde
umut verici bir gr savunmaktadr.
Bu kk kitab yrekten tavsiye ediyorum, nk bu, en de
rin insani sorunlara odaklanan dramatik bir hazinedir Edebi ol
duu kadar felsefi bir deere de sahiptir ve gnmzn en an
laml psikoloji hareketi konusunda srkleyici bir sunum sala
maktadr.
GORDON W. ALLPORT
14 Viktor E Frank/
lanmayan bir yan etkisi olarak ya da kiinin kendini baka bir in
sana brakrm bir yan rn olarak olumaldr. Mutluluun
kendiliinden olmas gerekir, ayn ey baan iin de geerlidr
Ona aldr etmeyerek, kendi kendine olmasna izin vermeniz
gerekir. Bilincinizi dinlemenizi ve bilginiz dahilinde bilincinizin
sizden yapmasn istedii eyi yerine getirmek iin elinizden ge
leni yapmanz istiyorum. O zaman, uzun vadede uzun vade
de diyorum! baan sizin peinizden gelecektir, nk baany
dnmey unutmusunuzdur
Bunu izleyen blmler, Auschwitz Toplama Kamp ndan -
kanlacak bir dersi almanz salarsa, sevgili okurum, bu nsz
yazs da amalanmayan bir bestseller kitaptan kanlacak bir
ders verebilir.
Bu yeni basma gelince: Kitabn teorik sonulann gncelle
tirmek amacyla bir blm eklendi. Bat Almanyada Regensburg
niversitesi Byk Amfisinde yaplan nc Dnya Logotera-
p Kongresinin (Haziran 1983) onursal bakam olarak verdiim
bir derse dayanan bu blm, Trajik Bir yimserlik Tanmas"
balyla kitabn 1984 Ekini oluturmaktadr. Bu blmn ko
nusu, gnmz kayglan ve insan varoluunun olanca trajik
yanlanna karn yaama evet demenin" nasl olas olabileceidir
Konu balna dnlecek olursa, trajik gemiimizden kan-
lacak dersten, geleceimize ynelik bir iyimserlik* doabilecei
umut edilmektedir.
V E FRAN KI
Viyam. 1983
18 ViklorE Frankl
olan tek ey, kiinin kendi adnn ve arkadann adnn kurban
lar listesinde atlanmasyd, buna karn herkes, kurtarlan her in
san iin bir baka kurbann bulunmas gerektiini de biliyordu
Her sevkiyatta belli sayda tutuklunun gitmesi gerekiyordu
Kimin gidecei gerekten bir nem arz etmiyordu, nk tutuk-
lulardan her birisi bir numaradan baka bir ey deildi. Toplama
kampna girile nnde btn belgeleri ve btn eya lan alnyor
du (en azndan Auschwitz Toplama Kampndak yntem buy
du). Bu nedenle her tutuklu, sahte bir isim ve meslek uydurma
frsatna sahipti ve eitli nedenlerden tr birou bunu yap
yordu. Yetkililerin ilgilendii tek ey, tutuklulann numaralary
d Bu numaralar ounlukla vcuda dvmeyle yazlyor, aynca
giysilerin zerine de yazlmas gerekiyordu. Bir tutuklu hakkn
da ihbarda bulunmak isteyen bir gardiyann, tutuklunun numa
rasna bakmas yeterliydi (byle baklardan ne kadar korkar
dk!), bu amala kesinlikle tutukluya adn sormazd,
Sevk iin hareket etmek zere olan konvoya dnecek olursak,
kimsenin ahlki sorunlara kafa yormaya ne zaman ne de arzusu
vard. Herkesin dnd tek bir eydi: Evinde kendisini bekle
yen ailesi iin yaamak ve arkadalarn kurtarmak. Bu nedenle bir
baka tutuklunun, bir baka numarann sevkyatta kendi yerm
almas iin elinden geleni yapmakta bir an bile duraksamyordu
Daha nce deindiim gibi Kapo seme ilemi negatif hr ev
di; tutuklular iinde en acmasz, en ha warn olanlar bu iin se
iliyordu (ancak baz mutluluk verici b: imalar da Nanik Ama
SS'ler tarafndan yrtlen Kapo seiminin yan sra, btn tu
tuktular arasnda her zaman sriip giden bir kendinden seilme
22 Viktor FrankI
lerinin evresi aklk kazanr: Kampa almn izleyen dnem.
kamp rutinine ok iyi uyum salad dnem ve serbest brakm
n izleyen dnem.
Birinci evreye tipik olan belini (semptom) ok tepkisidir. Ba
z durumlarda, tutuklunun kampa resmen almndan nce bile
ok ortaya kabilir. Kampa almma ilikin kendi deneyimimi
bir rnek olarak vereceim:
Bin be yz kiiden oluan bir grup, birka gndr trenle ara
lksz seyahat ediyordu: Her vagonda seksen k vard Herkes
kendi bagajnn, gen kalan birka kii de zel eyalarnn zen-
ne uzanmak zorundayd. Vagonlar ylesine tka basa doluydu k,
sabahn ilk klan ancak pencerelerin st ksmlarndan ien s
zabiliyordu. Herkes trenin, cebn igc olarak altrlacamz
bir mhimmat fabnkasna gitmesini bekliyordu. Hl Silesia'da
m olduumuzu yoksa Polonyaya m girdiimizi bilmiyorduk.
Trenin ddnn, yok olua tad umutsuz yk iin havaya
yaylan acma dolu bir imdat lm andran esrarengiz bir sesi
vard. Derken trenin hz kesildi, bir ana istasyona yaklatmz
anlalyordu. Anszn, kaygl yolculann arasndan bir nida yk
seldi: Bir iaret var, Auschwitz!3 O anda herkesin kalb duracak
gibi olmutu. Auschwitz ad, dehet verici olan her eye karlk
geliyordu; Gaz odalar, krematoryumlar (l yakma odalan\
katliamlar. Tren sanki tereddt edercesine, sanki yolcularn o
rktc kavraytan olabildiince uzun bir sre korumak ister
cesine ar ar yoluna devam etti: Auschwiu1
3 Auschwitz. 1940 ylnda Polonya. Krakow ya knlarnda ina edilen w
Yahudllerin oluturduu 4 milyondan fazla tutsan imha edildii rd l.yuf-v-
Kamp. ( N )
Viktor E Frank
atfedilebilecei yanlsamasna kaplr. Biz de umut krntlarna
drt elle sanlmtk ve sonuna kadar, ok kt olmayacana inan
mtk. Bu tutuklularn krmz yanaklarm ve dolgun yzlerim
grmek bile, son derece cesaret vericiydi. O zaman, bu tutuklula-
nn gnden gne istasyona gelenleri karlamakla grevli, zel ola
rak seilmi bir elit grubundan olutuunu bilmiyorduk. Bu zel
tutuldular, yeni gelenlerden ve kymetli eya ile mcevherat da da
hil olmak zere gelenlerin bagajlanndan sorumluydu. Auschwitz,
savan son yllarnda Avrupada zel bir nokta olmal. Sadece dev
depolarda deil, ayrca SS mensuplarnn ellerinde de alm, g
m, platin ve elmaslardan oluan esiz bir hazine olsa gerek.
Olsa olsa iki yz kiiyi alabilecek ekilde ina edilmi bir ba
rakaya bin be yz tutuklu ulatrlmt. yorduk, kammz
at ve uzanmak yle dursun, oturmak iin bile herkese yetecek
yer yoktu. Drt gn boyunca tek yiyeceimiz, yz elli gramlk
bir ekmek parasyd. Ancak barakadan sorumlu kdemli tutsak
larn, gelen partiden birisiyle, platin ve elmaslardan yaplma bir
kravat inesi iin pazarlk yaptklarm duydum. Krrn ou so
nunda ikiye (cin) yamalyordu Neeli bir akam" geirmek ve
gerekli miktarda ikiyi satn almak iin ka bin marka ihtiya ol
duunu hatrlayamyorum, ancak uzun sredir tutuklu olan bu
insanlarn ikiye ihtiya duyduklarn biliyorum. Bu artlar altn
da kendilerini uyuturmaya altklan iin onlar kim ayplaya
bilir ki? Aynca, SS tarafndan neredeyse snrsz miktarlarda iki
salanan bir baka tutuklular grubu vard Bu tutuktular, gaz
odalarnda ve krematoryumlarda alyor ve bir gn yem bir cel
lat grubunun grevlendirilmesi sonucu, cellat rolnden alrup
26 Viktor E Frankl
oldu, daha sonra ellerini omuzlanma koydu. Zeki grnmek iin
elimden geleni yaptm, SS subay beni yava yava saga evirdi,
bylece saa yneldim.
O akam bize parmak oyununun anlamn anlattlar. Bu, ya
amamz ya da yaamamamz konusundaki ilk karar, ilk seim
anlamna geliyordu. Bizimle gelenlerin yaklak yzde 90 gibi
byk bir ounluk iin bu, lm anlamna geliyordu. Bu karar,
sonraki birka saat iinde uygulanmt. Sola gnderilenler istas
yondan doruca krematoryuma gidiyordu. Orada alan birisi
nin anlatt kadaryla, bu binann kaplarnda eitli Avrupa dil
lerinde banyo yazyormu. Binaya girerken her tutukluya bir
para sabun veriliyormu ve daha sonra... bereket versin ki daha
sonra olanlan anlatmam gerekmiyor. Bu tyler rpertici ilem
konusunda birok ey yazld.
Gaz odasndan kurtulan ve gelenlerin ok kk bir ksmm
oluturan bizler, gerei akam rendik. Bir sredir orada bu
lunan tutsaklara, meslektam ve arkadam Pnin nereye gnde
rilmi olabileceini sordum.
Sol tarafa m gnderildi?
Evet, diye cevap verdim.
O zaman onu orada grebilirsin," dedi birisi.
Nerede? Bir el, Polonyann gri gkyzne alev saan, bir
ka yz metre tedeki bir bacay gsterdi. Bacadan uursuz bir
duman bulutu ykseliyordu.
ite arkadan orada, cennete ykseliyor," diye cevap verdi
birisi. Ama ak seik anlatlana kadar gerei anlayamamtm
Olaylan ok ksa anlatyorum. Psikolojik bir bak asndan, s-
Insamn An tm Arayp
tasyonda afan skmesinden kamptaki ilk gecemize kadar n
mzde ok uzun bir yol vard.
Silahl SS gardiyanlarnn eliinde istasyondan karldk,
kamp boyunca uzanan elektrikli dikenli telleri geip ykama is
tasyonuna geldik: lk elemeyi geenler iin bu gerek bir ban
yoydu. Burada da, affedilme yanlsamamz tam bir canllk ka
zand. SS mensuplan neredeyse cana yakn grnyordu. ok
gemeden nedenim anladk. Bileklerimizdeki saatleri grdkle
rinden, kendilerine vermemiz iin yumuak bir ses tonuyla bizi
ikna edebildiklen srece nazik davranyorlard. yle veya by
le btn eyalarmz vermek zorunda kalmayacak mydk? Ve
neden, nispeten daha nazik olan u insan saati almasn ki? Belki
bir gn karlnda bir iyilikte bulunurdu.
Dezenfekte odasna alan bir araya benzeyen bir blmede
bekledik. SS grevlileri btn eyalarmz, saatlerimizi ve m
cevherlerimizi brakmamz iin yere battaniyeler serdiler. Yar
dmc olmak zere orada bulunan daha eski tutuklulann alayl
baklar arasnda, bir nikh yzn, bir madalyay ya da bir
uur parasn kendilerine alkoyup koyamayacaklarn soran saf
insanlar vard. Her eyin alnacan hi kimse henz kavrayama
mt.
Eski tutuklulardan birisinin gvenim kazanmaya altm.
Sinsice yanma yaklaarak, paltomun i cebindeki kt tomann
iaret ettim ve Bakn, bu, bilimsel bir kitabn el yazmas. Ne di
yeceinizi biliyorum; yaadm iin minnet duymam gerektii
ni, kaderden sadece bunu bekleyebileceimi syleyeceksiniz.
Ama yapamam. Bu kitab ne pahasna olursa olsun korumam ge-
28 VklarE FrankI
rek; bu benim hayatmn almas. Anlyor musunuz?"
Evet, anlamaya balamt. nce acyarak, derken alayc ve ya
ralayc bir havayla sntt ve kamp sakinlerinin daarcnda kesin
likle bulunmayan bir kelimeyle cevap verdi: Bok! O anda ak
gerei grdm ve ruhsal tepkimin ilk evresinin doruk noktas
olan eyi yaadm: Gemiimin tamamn danda brakmtm.
Anszn, solgun, korkulu yzlerle aresizce tanan yeni ge
lenler arasnda bir kaynama oldu. Bouk bir sesle venlen ko-
mutlan tekrar duyduk. Tekme tokatla, banyoya alan blmeye
srldk. Bir SS grevlisi, unlan syledi: ki dakikanz var. Bu
iki dakika iinde tamamen soyunmu ve her eyinizi olduunuz
yere brakm olacaksnz. Ayakkablannzm, kemerlennzn ve
ya asklanmzm ve olanlar im kuaklann dnda yannza hibir
ey almayacaksnz. imdi!
Tutuklular, akl almaz bir telala zerlerindekileri yrtarcas-
na karmaya balad. Sre azaldka sinirleri gerilen tutuklular,
i amarlann, kaylarn ve ayakkab balarn kopanrcasna
kardlar. Ve ilk kam seslen duyulmaya balad: plak beden
lere inip kalkan deri kaylar.
Daha sonra tra edilmek zere bir baka odaya srklendik
Sadece kafalarmz tra edilmedi; vcudumuzda tek bir ty bile
kalmamt. Derken dulara geldik, tekrar sraya girdik. Bubin-
mizi g bela tanr hale gelmitik; ancak baslannz, dulardan
gerek suyun aktn farketmiti.
Du iin sra beklerken, plaklmz lklenmtzde duyumsa-
mtk: Ank plak vcutlarmzdan baka gerekten hibir evi
miz kalmamt; tymz bile yoktu; sahip olduumuz tek e>.
nsann Anlam
kelimenin tam anlamyla plak varoluumuzdu. nceki yaam
mzla aramzda gen kalan maddi bir ba var myd? Benim iin,
gzlklerim ve kemerim vard k bu kemen daha sonra bir par
a ekmekle deitirecektim. Kuaklan olan insanlar iin, fazla
dan biraz daha heyecan sz konusuydu
Akam olunca, barakamzdan sorumlu olan kdemli tutuklu
bizi karlayarak, kuanda para ya da kymetli ta saklayanlan
u kirie" (kn gstererek) bizzat asacana erefi zenne ye
min ettii bir konuma yapt Kibirli bir endamla, kdemli oldu
u iin kamp yasalarnn kendisine bu hakk tandn syledi.
Ayakkablanmzn durumunda iler biraz daha karkt Ya
nmza alabileceimizin sylenmesine karn ayakkablan gzel
olanlar bunlardan vazgemek zorundayd, bunlann yenne uy
durma ayakkablar veriliyordu. Kdemli muklulann grnrde
iyi niyetli tlerini tutup, bekleme odasnda izmelerinin st
ksmn kesip, sabotaj gizlemek iin kesilen yerlere sabun sren
tutuklular, gerek bir problemle kar karyayd. SS grevlileri
sanki bunu bekliyordu. Bu suu ilediinden kukulanlan her
kesin, bitiikteki kk bir odaya gitmesi gerekli. Bir sre sonra,
kay sesleri ve ikence edilen msanlann glklan tekrar duyul
maya balad. Bu kez biraz daha uzun srmt.
Bylece, bazlarmzn hl koruduu yanlsamalar da birer
birer yok oldu, daha sonra beklenmedik bir ekilde, oumuzu
keskin bir mizah duygusu sard. Aptalca plak yaammzdan
baka kaybedecek hibir eyimiz olmadn biliyorduk. Dular
dan su akmaya balaynca, hem kendimizle, hem de birbirimiz
le dalga geerek elenmeye altk. Ne olursa olsun, dulardan
gerek su akyordu!
Garip bir mizahn yan sra, bir baka duygu daha benliimi
zi sard: Merak. Daha ncesinde bu tr bir merak, baz ganp du
rumlara kar temel bir tepki olarak hissetmitim. Bir trmanma
kazasnda hayati bir tehlikeye girince, o anda tek bir duyguya ka
plmtm: Kazadan sag m kurtulacam, yoksa kafatas para
lanm vs. ekilde yaralanm olarak m kacam konusunda
youn bir merak.
Auschwitz lm kampnda bile souk merak hkm sr
yor, adeta evresini nesnel olarak deerlendiren zihni, bu evre
den koparyordu. O dnemde zihnin bu durumu, bir koruma
arac olarak gelitiriliyordu. Bir sonraki anda ne olacam ve r
nein gz sonunun dondurucu souunda, dutan yem km
ve nlplak bir ekilde ak havada durmamzn sonularnn
ne olacan bilme konusunda kayglydk. Birka gn iinde
merakmz bir srprize dnt: tmemitk.
Yeni gelenleri benzer birok srpriz bekliyordu. Aramzda tp
mesleinden olanlarn ilk rendii ey buydu: "Kitaplar yalan
sylyor!" nsann, u kadar saat uyumakszn yaayamayaca
sylenirdi. Kesinlikle yanl! Kesinlikle yapamayacam evler ol
duuna inanrdm: unsuz uyuyamam ya da ununla veya bu
nunla yaayamam. Auschwitz kampndaki ilk gece yattmz ya
laklar, ranzalar halinde dzenlenmiti, lk-k buuk metre kadar
olan her bir ranzada, kuru tahtann zerinde dokuz k yatm
tk. Her dokuz kii iin iki battaniye verilmiti Elbette skklk
tan tr srt srta, st ste yatyorduk, bu da ac souk nedeniy
le avantajl bir durumdu. Ranzalara ka olmas yasaklanm vc
% VtktorE Frankl
olan cesede yaklat. Binsi, patates ezmesinden arta kalan lan
kapt; bir dieri tahta takunyalanmn kendisininkinden daha iyi
olduuna karar verip deitirdi. nc bir tutuklu lnn pal
tosuna el koydu, bir dieri de gerek kaytan bulmaktan (bir d
nn!) memnunluk duymutu.
Btn bunlan kaytszca izledim. Sonunda hemire"ye cese
di kaldrmasn syledim. Hemire cesede yaklat, ayaklarndan
kavrad, elli tifsl hastaya yatak hizmeti gren iki sra tahtann
arasndaki dar koridora paldr kldr indirdi ve cesedi, tmsek
ti toprak taban zennde srye srye kapya doru grrd
Danya alan kapnn nndeki iki basamak, bizim iin bir so
run oluyordu, nk kronik bir gdaszlktan bitkin dmtk.
Kamptaki ilk birka aydan sonra, kendimizi yu kan ekmek iin
kap tokmana dayanmakszn, her biri on be santim kadar
olan bu basamaklar kamyorduk.
Cesedi srkleyen adam basamaklara yaklat. nce bezgin
bir tavrla kendini yukar ekti. Daha sonra da cesedi: lk nce
ayaklan, daha sonra gvdesi ve nihayet kafas -uursuz bir tkr
tyla- iki basaman zennden yukan ekildi.
Benim yerim, barakann kar tarafnda, tabana yakn bir nok
tadan alan kk, tek pencerenin yanndayd. ven ellerim
le itahla yudumladm scak orba ksesine sarlrken, pencere
den dan bakacak oldum Az nce dan srklenen ceset, par
layan gzleriyle bana bakyordu. O insanla iki saat nce konu
mutum. orbam yudumlamaya devam ettim
Orada yaadm duygu yokluu mesleki adan hem an
m olmasayd, imdi bu olay anmsamazdm, nk o
38 Viktor E Frank
ekilde anmsatan bu figr tek kelime sylemeye, hatta kfre-
meye bile deer grmemiti. Bunun yerine, ovun oynarcasna,
yerden bir ta alp zerime att. Bu bana, cezalandrlmaya bile ge
rek duymayacak kadar az ortak eye sahip olunan bir yaratn,
bir yabani hayvann dikkatini ekmek ya da evcil bir hayvan ii
ne dndrmek iin bavurulan bir yntem gibi geldi.
Dayak olaylannn en ac verici ksm, artrdklar onur ki
nci eylerdi. Bir keresinde, buzlu, kaygan raylar zerinde, uzun
ve ar kinler tamamz gerekmiti. Birisi kayacak olduu tak
dirde, sadece kendisini deil, ayn kirii tayan dier herkesi de
tehlikeye sokmu oluyordu. Eski bir arkadamn doutan kal
a kkl vard. Buna karn alabilecek durumda olmaktan
memnundu, nk fiziksel sakatl olanlarn bir eleme annda
gaz odasna gnderilmesine neredeyse mutlak gzyle baklyor
du. Aksak ayayla, ar bir krn altna girmiti ve bir an dp
digerlenn de srkleyecek gibi olmutu. O srada kiri tam
yordum, bu nedenle yardm etmek iin dnmeksizin ilen aul-
dm. O anda arkadan bir tekme yedim, sen bir dille azarlandm
ve yenme dnme emn aldm. Beni tekmeleyen gardiyan, birka
dakika ncesinde aalayc bit edayla, biz domuzlar'm volda-
lk ruhuna sahip olmadn sylemiti.
Bir baka sefennde, su borular demek iin, ormanda, eksi
on yedi derece soukta donan sertlemi topra kazmaya bala
mtk. O gn gelinceye kadar, fiziksel olarak epeyce zayflam-
tim. Yanma tombul, pembe yanakl bir usta geldi Yz bana
akas domuz kafasn artryordu Ac soukla, ok gzel,
scak, eldivenler giymiti. Bir srt sessizce beni izledi Btr sorun
nsann An hm Annift
olduunu hissettim, nk nmdeki toprak birikintisi, ne ka
dar altm kesin olarak gsteriyordu.
Barmaya balad: 'Seni domuz! Bunca zamandr seni izliyo
rum! Sana nasl allacam gstereceim! Pislii dilennle ka
zyana kadar bekle. Bir hayvan gibi gebereceksin! ki gnde iini
bitireceim! Hayatnda elim ie srmemisin. Nesin sen? Bir do
muz? adam?"
Aldrmadm. Ama bent ldrme tehdidini ciddiye almak zo
rundaydm, bu nedenle dorulup doruca gzlerine baktm.
Uzman doktordum," dedim.
Ne? Doktor mu? Bahse girerim k bu iten ykn tutmu-
sundur."
'Genelde olduu gibi, iimin ounu yoksullara hizmet veren
kliniklerde yaptm," diye karlk verdim. Ama bu kez fazla ko
numutum. Delilmiesine stme atlp beni yere vurdu ve ba
rmaya balad. Ne diye bardn artk hatrlamyorum.
Grnrde nemsiz olan bu ykyle, katlam gibi gzken
bir tutukluda bile ierlemenin alevlendirebldii durumlar oldu
unu anlatmak istedim; bu, acmaszln ya da fiziksel acnn
deil, bunlarla birleen aalamann yaratt bir ierlemedin Bu
olayda kan beynime sramt, nk yaamm konusunda hi
bir fkn olmayan (itiraf etmem gerek: Olaydan sonra arkadala-
nma sylediim bu szler bana ocuksu bir rahatlama vermiti),
hastanemdeki hemirenin bekleme odasna bile kabul etmeye
cei kadar kaba ve hayvanca grnen" bir adamn, yaamm yar
gladn dinlemek zorunda kalmtm,
Bereket versin ki, alma grubumdaki Kapo bana borluydu;
40 Vtktor E Frankl
benden holanmaya balamt, nk iyerine yaptmz uzun
yrylerde anlata anlata bitiremedii ak hikyelerini ve evlilik
sorunlanm dinliyordum. Kiilii konusundaki tehisimle ve ps-
koterapk tlerimle onu etkilemitim. Bu nedenle bana minnet
duyuyordu, bu da benim iin deerli bir eydi. Daha ncesinde
birka kere beni, genellikle iki yz seksen kiiden oluan grubu
muzun ilk sralarnda, kendisine yakn bir yere almt. Hava he
nz aydnlanmadan, sabahn erken saatlerinde sraya girmemiz
gerekiyordu. Herkes, ge kalmaktan ve arka sralara dmekten
korkuyordu. Tatsz ve hoa gitmeyen iler olduu zaman, kdem
li Kapo ihtiya duyulan iileri genellikle arka sralardan seiyor
du. Seilen bu tutuldular, ganp gardiyanlann denetiminde, zel
likle korkulan trden ilere gidiyordu. Bu tr ilerde kdemli Ka
po, akgz davrananlar yakalamak iin, bazen k sralardan da
ii seiyordu. Btn itirazlar ve yalvanp yakarmalar amacna
ulaan birka tekme tokatla susturuluyor ve seilen kurbanlar ko
mut ve dayak eliinde belirlenen yere srlyordu
Ne var ki, benim Kapo iini dkme ihtiyac duyduu srece
bama byle bir ey gelmezdi. Onun yannda garantili bir onur
sal yere sahiptim. Ama bunun bir baka avantaj daha vard
Kamp sakinlerinin hemen hepsinde olduu gibi, ben de dem
den ikyetiydim. Bacaklanm ylesine imi ve ikin yerlerin
derisi ylesine gerilmiti ki, dizlerimi kramyordum ien arak
lanma olmad iin, ayakkablanm basz giyiyordum orap
bulunsa bile giymek olanakszd. Bu nedenle yan plak ayakla
nm hep slakt ve ayakkablanm hep karla dolu olurdu Br en ,
bette souk snna ve ikinlie neden oluyordu Bviv
42 VktorE Frankl
saat kesintisiz bir lm tehdidi altnda olmad anlatld za
man, anlyorlard. Hatta bir keresinde nezaket sahibi bir ustaya,
Benim bu yol iini senden rendiim kadar ksa bir sre iin
de, bir beyin ameliyatnn nasl yapldn, renebilirsen, sana
derinden sayg duyanm," deme cesaretim bile gstermitim D
da glmseyerek karlk vermiti.
kinci evrenin temel semptomu (belirtisi) olan duygu yitimi,
gerekli bir kendini savunma mekanizmasyd. Gereklik belirsiz
lemi ve btn abalar, btn duygular bir konu zerinde top
lanmt: Kendi yaamn ve yoldalarnn yaamn korumak
Akam olunca iyerlerinden kampa dnen tutuklulann, gei
rerek Bir gn daha geti," dediklerim duymak, tipik btr olayd
Hayatta kalma meselesi zerinde odaklanmaya ynelik kesin
tisiz zorunluluk eliindeki byies bir gerilimin, tutuklulan, i
sel yaamlann ilkel bir dzeye indirmeye zorlad, kolayca an
lalabilir. Psikanaliz eitimi alan ve kampta bulunan baz mes
lektalarm, sk sk, kamp sakinlerindeki geriieme"den (daha il
kel bir ruhsal yaama genlemeden) sz ediyordu. Tutuklulann
arzulan ryalannda aklk kazanyordu.
Kamp sakinlerinin ryalannda en ok grlen ey neydi? Ek
mek, pasta, sigara ve lk banyo. Bu basit arzulann gdenlmeme-
s, arzu gidenc (wishfulfilling) ryalann grlmesine neden olu
yordu. Bu ryalann ie yarayp yaramad ayn bir konudur, r
yay gren, kamp yaamnn gerekliine ve bununla ryasnda
ki yanlsamalar arasndaki korkun ztla uyanmak zorundavd
Korkun bir kbus grd anlalan ve yatanda kvranan
bir tutuklunun iniltisiyle uyandm bir geceyi hi unutma
gm. Korkutucu ryalardan ya da hezeyanlardan mustarip insan
lar iin zellikle her zaman znt duymam nedeniyle, zavall
adam ryasndan uyandrmak istedim. Anszn, yapmak zere
olduum eyden rkp, adam sarsmaya hazr olan elimi geri
ektim. O anda, ne kadar dehet verici olursa olsun hibir rya
nn, bizi evreleyen ve kendisini sarstm takdirde adamm uya
naca kampn gereklerinden daha kt olmadnn, youn bir
ekilde bilincine vardm.
Tutuklulann yaad ar gdaszlk sorunu nedeniyle, yiye
cek arzusunun, ruhsal yasamn odaklatg temel ilkel igd ol
mas doald. Tutuklular, birbirlerine yakn alkkn ve yakn
dan gz hapsinde bulunduralmadklan zaman, hemen yemekle
re ilikin tanmalara gnyorlard. Tutuklulardan birisi, hendek
te yaranda alan bir bakasna en sevdii yemekleri soruyordu.
Derken birbirlerine yemek tarifi veriyor ve tekrar bir araya gele
ceklen gn (zgrlklerine kavuup evlerine dnecekleri uzak
gelecekteki bir tarih) iin mn hazrlyorlard. Bu konumalar,
en ince ayrntlara kadar iniyor ve genellikle bir parola veya say
ile verilen ani bu ikaz iaretine kadar devam ediyordu: "Gardi
yan geliyor!
Yemeklere ilikin tartmalar hep tehlikeli bulmuumdur.
Son derece yetersiz taynlara ve kalonlere kendim uyarlamay
yle veya byle baaran bir organizmay bylesine aynntl ve
etkili leziz yemek tablolanyla uyarmak yanl deil midir? Bu,
ruhsal adan anlk rahatlama salayabilir, ama fizyolojik adan
tehlike ierdii ak olan bir yanlsamadr.
Tutsaklmzn sonraki dnemlennde gnlk taynmz,
Viktor E. Frankl
gnde bir kere verilen, su gibi bir tas orbadan ve her zamanki
gibi kk bir para ekmekten oluuyordu. Buna ek olarak,
ekstra tayn" denilen ve gnne gre yirmi be gram margarin
den, kalitesiz bir dilim sosisten, bir para peynirden, bir para
sentetik baldan ya da bir kak reelden oluan bir tayn veriyor
lard. Kalori olarak dnldnde, zellikle kas gc isteyen
ar iler ve yetersiz giysiyle srekli maruz kaldmz souk a
sndan, bu diyet kesinlikle yetersizdi, zel bakm altnda olan,
yani i iin kamptan aynlmayp da barakada kalmasna izin veri
len tutuklulann durumu daha da ktyd.
Den altnn son ya tabakalan da enyip zerine deri ve paav
ra geirilerek gizlenen birer iskelete dnnce, vcudumuzun
kendi kendini nasl yediim gzleyebiliyorduk. Organizma ken
di proteinini sindiriyordu, kaslarmz yok olmutu. Bylece v
cudun hibir direnme gc kalmyordu. Barakamzdaki kk
toplumun yeleri birbiri ardna lyordu. Her birimiz, bir sonra
kimin leceini de kendi sonumuzun ne zaman geleceini de he
saplayabiliyorduk. Yaptmz birok gzlem nedeniyle, semp
tomlar (belirtileri) ok iyi renmitik, bu da tahminlerimizin
doru olmasn salyordu. Birbirimize, Bu fazla yaamaz ya
da Sra bunda... diye fsldyor ve akamlan gnlk bit aykla-
ymz srasnda, kendi plak bedenlerimizi grerek, yle d
nyorduk: te bu vcut, benim vcudum, bir cesetten baka
bir ey deil. Bana ne oldu? u byk insan kulesinin dikenli
tellerin arkasnda, birka toprak barakaya tklan, cansz olmas
nedeniyle her gn belli bir blm rmeye balayan bu kule
nin elinin bir paras olmaktan te bir ey deilim
46 Viktor E FrankI
lar gelitiriyordu. Sonunda ben de ikinci gruba katldm.
Yirmi dn saatlik kamp yaamnn en can skc yan, henz
gece vakti, keskin ddk seslerinin, bizi denn uykumuzdan ve
dlerimizdeki zlemlerden acmaszca kopanp ald kalk saa
tiydi. Kalktktan sonra, demden tr ikinleen ayaklarmz
g bela sdrdmz slak ayakkablanmzla cebelleiyorduk.
Bunu, ayakkab balanmn yerine kullanlan tellerle uramak gi
bi kk sorunlarla ilgili, her zamanki sylenmeler izliyordu. Bir
keresinde, cesur ve onurlu birisi olarak tandm bir tutuklu-
nun, ayakkablanmn giyilemeyecek kadar ekmesi nedeniyle so
nunda karda yalnayak yrmek zorunda kald iin ocuk gibi
aladn duydum. Bu can skc anlarda bir avuntu krnts bu
luyordum: Cebimden kardm kk bir ekmek parasn
kendimden geercesine bir hazla iniyordum.
Yetersiz beslenme, zihnin srekli olarak yiyeceklerle megul
olmasna yol amasnn yan sra, cinsel drtnn genellikle bu
lunmaynn da aklamas olabilir, ilk ok etkisinin dnda, bu,
btn erkek kamplarndaki bir psikologun mutlaka gzlemleye
cei olgunun tek aklamas gibi gzkmektedir: Kla gibi sade
ce erkeklerin bulunduu dier kurulularla kartlk iinde, top
lama kamplarnda cinsel sapmaya pek rastlanmyordu Ryalar
da, engellenen cokularn ve daha yce duygularn belirgin bir
biimde davurumasna karn, tutuklular ryalarda bile cinsel
likle lglenmiyormu gibi grnyordu.
Tutuklulann ounda, ilkel yaam, kendi postunu kurtarma
meselesine younlama zorunluluu, bu amaca hizmet etmeyen
her eyin tamamen bir yana itilmesine yol am ve tutuklular:
48 Viktor E. fnrnkl
Genel olarak kampta bir de kltrel anlamda k uykusu"
sz konusuydu. Bunun iki istisnas vard: Politika ve din Kam
pn her yerinde ve neredeyse kesintisiz olarak politika konuulu
yordu; tartmalar temel olarak, birbiri ardna hzla yaylan sy
lentilere dayanyordu. Askeri durum konusundaki sylentiler
genellikle elikiliydi. Bir sylentinin arkasndan hemen bir ba
kas geliyor ve tutuklulann tamamnn zihnindeki sinir savana
katkda bulunmaktan te bir ie yaramyordu. ou zaman,
iyimser sylentilerin alevlendirdii, savan abucak bitecei
umutlan suya dyordu. Bazlan umutlarn hepten yitirmiti,
ancak en can skc olanlar, uslanmaz iyimserlerdi
Tutuklulann dinsel ilgileri, gelitii andan itibaren, dn-
lebilen en iten ilgi oluyordu. Dinsel inancn derinlii ve gc,
sk sk, yeni gelenleri amyor ve derinden etkiliyordu. Bu ba
lamda en etkileyici olan da barakann bir kesinde ya da yor
gun, a ve pejmrde giysilerimizin iinde souktan donmu bir
vaziyette, uzak bir iyerinden dnlerde, kilitli vagonun karan
lk bir kesinde dua okuyan ya da ibadet eden tutuklulard.
1945 baharnda, hemen hemen btn tutuklulann hepsine
bulaan bir tifs patlamas olmutu Olabildiince alr durum
da kalmak zorunda olan zayf dm tutuklular arasndaki
lm oram ok yksekti. Hasta kogulan son derece yetersizdi
pratik anlamda hi ila yoktu, refakati bulunmuyordu Hastal
n semptomlanndan bazlan son derece nahotu. Bir yemek k-
nntsnda bile ba gsteren ve bastrlmayan bir tiksinti (.bu. ya
am iin ek bir tehlike olutunyordu) ve korkun hezeyan no
betleri. Bu hezeyan nbetlerinden en ktsn yasa van da o;
50 Vlktor E Frank!
ilkellie zorlanmasna karn, tinsel (manevi) yaamn derinle-
mesi olasyd. Zengin bir entelektel yaama alm olan duyar
l insanlar daha ok ac ekmi olabilirler (bu insanlar ounluk
la hassas bir yapya sahipti), ancak i zlerinin (benliklerinin)
maruz kald hasar daha az olmutur. Bu insanlar, evrelerinde
ki dehet verici dnyadan kopup, isel zenginlikten ve tinsel z
grlkten oluan bir dnyaya ekilebimlerdir. Daha zayf bir
bnyesi olan baz tutuklulann, kamp yaamna, daha salam ya
pl olanlardan daha iyi dayanabilmesi gibi, grnrdeki bir e
liki ancak bu yolla aklanabilir. Sylediklerime aklk kazan
drmak iin, kiisel deneyimlerime dnme gerei duyuyorum.
yerine ulamak iin yrye koyulduumuz sabahn erken sa
atlerinde olanlan anlatmama izin verin.
Komutlarla yryorduk: Blk, ileri, mar! Sol-2-3-4! Sol-2-
3-4! Sol-2-3-4! Sol-2-3-4! Bataki sol, sol sol, sol! Kep kar1' Bu
szler imdi bile kulaklanmda nlyor Kep kar!" komutuyla
birlikte, kampn kapsndan kyorduk ve tarama klan zeri
mizde gezinmeye balyordu. Ustaca yryemeyen bir tekme yi
yordu. Daha da ktsn, ac souk yznden, kepim izin venl-
meden nce kulaklanna ekenler yayordu.
Karanlkta, yol boyunca, byk talara, tmseklere taklp t
kezliyor, su birikintilerine batyorduk. Bize elik eden gardiyan
lar srekli baryor ve bizi dipik darbeleriyle yrtyordu.
Ayaklan yara olanlar yanndakilere yaslanyordu. Kolay kolay
tek kelime edilmiyordu; dondurucu souk konumaya enge
oluyordu. Yanmda yryen adam azn paltosunun kalkk vli
kasna gizleyerek, anszn yle fsldad: Kanlarmz imdi h:
52 Viktor E Frankl
mini kavradm.
nmdeki birisi tkezledi ve arkasndakiler zen ne yld.
zerlerine adayan gardiyan, denleri kamlamaya balad. By-
lece dncelerime birka dakika ara verdim. Ama hemen sonra
ruhum, tutuklunun varoluundan bir baka dnyaya yneldi ve
sevdiim insanla yaptm konumaya dndm; ona sorular sor
dum, yantlad; karlk olarak o bana sordu, ben yantladm.
Dur!" yerimize varmtk. yi bir alet bulma umuduyla her
kes karanlk barakaya dald. Her tutuklu, bir krek veya kazma
alyordu.
Acele edin, domuzlar!" Derhal hendekte nceki gn brakt
mz konuma getik. Buzlanan toprak, kazmalann sivn ulary
la atrdamaya, kvlcmlar samaya balad. alanlar sessiz, be
yinleri donuktu.
Zihnim hl kanmn hayaliyle meguld. Zihnimi bir dn
ce kurcalyordu: Hl hayatta olup olmadm bile bilmiyordum
O ana kadar ok iyi rendiim tek eyi biliyordum: Sevgi, en
len insann fiziksel varlnn ok ok tesine geer. Sevgi en de
rin anlamn, knn tinsel varlnda, i benliinde bulur. en
len kiinin gerekte orada olup olmamas, yaayp yaamamas,
bir anlamda nemli olmaktan kyor
Kanmn hayatta olup olmadm bilmiyordum ve bunu anla
mann hibir yolu da yoktu (tutuklu kaldm sre boyunca hi
bir posta hizmeti venlmemiti); ama o anda bu, nemli olmak
tan kmt. Bilmeye ihtiyacm yoktu; sevgimin, dncelenmr.
ve sevgilimin hayalinin gcne hibir ey dokunamazd O ra
man kanmn lm olduunu biliyor olsaydm, sanrm bunda v.
54 Viktor E Frankt
vana Ormanndaki dev, gizli mhimmat tesisinin inasnda kul
landmz agalann arasndan (Drer in nl suluboyasnda ol
duu gibi) parlayan gnbatmnn gzel grnmne ekebil-
yordu. Bir akam, lesiye yorgun, orba kseleri elimizde, bara
kamzn zemininde dinlenirken, tutuklulardan birisi ieri dald
ve toplanma alanna gidip harika gnbatmn grmemizi istedi.
Dan knca, batda parldayan netameli bulutlan, elik mavi
sinden kan krmzsna her an deien renk ve ekilleriyle bu bu
lutlan banndran canl gkyzn grdk. Virane, gri renkli
toprak barakalar keskin bir kontrast olutururken, amurlu top
raktaki su birikintileri yan gkyzn yanstyordu Dakika
larca sren ve insan derinden etkileyen bir sessizlikten sonra,
tutuklulardan birisi dierine, Dnya ne kadar gzel olabilirdi1"
dedi.
Bir baka seferinde, bir hendekte alyorduk. Bizi evrele
yen afak gnydi; stmzdeki gkyz gnydi; afan solgun
klan almdaki kar griydi, yoldatan m zn zenndek giysiler
ve yzleri gnydi Yine sessizce kanmla konuuyordum ya da bel
ki de aclanmn, yava yava lyor oluumun nedenim bulma
mcadelesi venyordum. Eli kulandaki lmn umutsuzluuna
kar son bir iddetli isyan annda, ruhumun, beni evrelrvcn
karartc hzn paraladn hissettim. Bunun bu mutsuz, an
lamsz dnyay atn hissettim ve nihai amacn varlna ilikin
soruma bir yerlerden gelen evet" yantn duydum O anda. Ba
vanada alan mutsuz grisinin ortasnda, ufuku resmedilmi^
sine duran uzaktaki bir iftlik evinin yand. 'Et lux m i-ncb
ris lucet" (ve karanlkta bir k parladri Saatlerce bur tui^-u;
hum*
\
56 Vklor E Frankl
zevk alyorduk; arkc ise kazann dibinden (bu, bezelye ianele
ri anlamna geliyordu) ekstra orbayla dllendiriliyordu.
Kampla sadece elence iin deil, aynca alk iin de dl ve
riliyordu. rnein ben, hakl olarak Katil Kapo" namyla bilinen
kampn en ok korkulan Kaposunun korumasn kazanablm-
tm (ne iyi ki, buna hibir zaman ihtiya duymayacak kadar ans
lydm!). yle bir ey olmutu: Bir akam, ruh arma seansnn
yapld odaya tekrar anlmakla onurlandnldm. Bahekimin
ayn yakn arkadatan toplanmt ve ok ganptr, shhiye bl
nn gediklisi de yine gizlice onlara katlmt. ans esen odaya
giren Katil Kapodan, kampta nlenen (ya da nszlenen) irle-
nnden birisini okumas istendi, ikinci kez istenmesine gerek
duymakszn, abucak bir tr gnlk kard ve sanatndan r
nekler icra etmeye balad. Ak iirlerinden birisini okurken, gl
memek iin canm yanana kadar dudaklarm srdm, byk bir
olaslkla bu da hayatm kurtard, Aynca alklama konusunda
da cmert davrandm iin, bir gnlne katldm (bu bir
gn bana yetmiti) alma grubuna dsem bile, hayatm kuru-
racakt. yle ya da byle. Katil Kapo tarafndan iyi tannmakta
yarar vard Bu nedenle olabildiince ok alkladm.
Genel anlamda konuulacak olursa, kamptaki bir sanat al
mas elbette byk lde garipti. Sanalla ilgili herhangi bir e
yin yaratt gerek izlenimin, yaplan sanalla virane kamp yaa-
mnn gen cephesi arasndaki hayaleti andran tezattan kapak
landm syleyebilirim Autschwitzdeki ikinci gecemde denn
uykumdan nasl uyandnldm (mzikle) hi unutmam Bara
kann kdemli muhafz barakann giriine yakn olan kendi xia
/*
/nu Anlam Aauf
snda bir tr kutlama yapyormu. akrkeyif seslerle baz beylik
arklar syleniyordu. Anszn, ortal bir sessizlik kaplad ve ge
cenin iinden, sk sk alnarak eskitilmemi, allmam, umut-
suzcasma hznl bir tango duyuldu. Keman alyor, bir par
am da onunla birlikte alyordu, nk ayn gn birisinin yir
mi drdnc ya gn vard. O bns de Auschwitz kampnn,
belki de benden sadece birka yz metre tede, yine de ulaama
yacam bir yerindeyd. O birisi benim kanmd
Bir toplama kampnda sanata benzer bir eyin olduunu ke
fetmek, dandan birisi iin yeterince artcdr, ama kampta
bir de mizah duygusu olduunu grmek ok daha artc ola
caktr; elbette bu, mizahn ancak solgun bir knnts olabiliyor ve
sadece birka saniye veya dakika sryordu Mizah, kendini ko
ruma savanda, ruhun bir baka silahyd. Mizahn, insan yap
sndaki dier her eyden ok, birka saniyeliine de olsa, uzak
laarak bir durumun almasn salayabildii, ok iyi bilinmek
tedir. tnaat sahasnda yanmda alan bir arkadam, mizah
duygusu kazanmas iin pratik olarak eittim. Ona, birbirimize,
zgrlmze kavutuktan sonra olabilecek eyler hakknda
her gn en az bir elenceli yk anlatma sz vermemizi syle
dim. Kendisi cerraht ve byk bir hastanenin kadrosunda asis
tan olarak almt. Bu nedenle, eski iine dnd zaman
kamp yaamnn alkanlklarn kaybetmemesinin nasl bir ey
olacam anlatarak gldrmeye altm, inaat sahasnda (zel
likle gzetimci kefe geldii zaman) usta, Action! Action'"4 diye
bararak bizi daha hzli almaya zendiriyordu. Arkadama,
4 Ynelmenin film ekimini balatmak iin kameramana verdii komut, Motor1" ( N.)
58 Viktor E Frtmkl
Bir gn, ameliyat salonunda byk bir mide amelyau yapyor
olacaksn, dedim. Anszn ieri bir emir eri girer ve Action!
Action!" diye bararak kdemli cerrahn geldiini bildirir"
Bazen dier tutuklular gelecee ilikin elenceli hayaller ku
ruyorlard; rnein gelecekteki bir len yemeinde orba servi
si yaplrken, kendini unutup garsona dipten kepelemesT iin
yalvarmak gibi.
Mizah duygusu gelitirme ve olaylan mizahi bir k altnda
grme abas, yaama sanatnda ustalarken renilen bir hile
dir. Ama her an her yerde ac bulunmasna karn, bir toplama
kampnda bile yaama sanatm uygulamak olasdr. Bir benzetme
yapacak olursak, bir insann ac ekmesi, bo bir odadaki garn
davranna benzer. Bo bir odaya belli bir miktarda gaz verildi
i zaman, oda ne kadar byk olursa olsun, gaz odann tamam
na yaylr. Ne kadar kk ya da byk olursa olsun, ac da in
sann ruhuna ve bilincine tamamen yaylr. Dolaysyla insann
ektii acnn bykl" kesinlikle greceldir.
Aynca ok nemsiz bir aynnt bile sevinlerin en byn
yaratabilir, rnein Auschwitzden Dachauya bal olan kampa
gidiimizi ele alalm. Hepimiz sevkiyatm Mauthausen kampna
yaplmasndan korkuyorduk. Deneyimli yol arkadalanmzn
ifadesine gre, Mauthausene gitmek iin trenin gemesi gereken
Tuna zerindeki kprye yaklatka, yaadmz gcnim de gi
derek trmanyordu. Benzer bir ey yaamayanlar trenin bu kp
rden gemek yerine sadece Dachau ya yneldiim gren tu-
tuklulann vagonda yaptklar sevin danslarn belki de havai bi
le edemez.
60 Viktor E Frankl
mutlu olan yaamlarna imrendik. Dzenli banyo yapma frsatla
r olduunu zntyle dndk. Her binsnin kendine ait d
fras, elbise fras, iltesi vard; akrabalannn yaamlarna ya da
en azndan hayatta olup olmadklarna ilikin haber getiren aylk
postalan vard. Btn bunlan uzun zaman nce yitirmitik.
Bir fabrikaya girip de korunakl bir odada alma frsat bu
lan arkadalanmza ne kadar da imrenirdik! Herkes, yaam kur-
tanc deere sahip byle bir yerde almay arzuluyordu. Gre
celi ans lei daha da ileri gidiyordu. Kamp dndaki gruplar
arasnda bile (bunlardan birisinin yesiydim) durumu dierle
rinden daha kt olarak deerlendirilen birimler vard. nsan,
kk bir demiryolunun boru lan n boaltmak iin gnde on iki
saat denn, killi amurda, eimli arazide yrmek zorunda kal
mayan birisine imrenebiliyordu. ounlukla ldrc olan gn
lk kazalann ou, bu ilerde oluyordu.
Dier alma gruplannda ustalar, grnrde yerel bir dayak
geleneini srdryorlard; bu da onlann emn altnda olmamak,
belki de geici olarak emirlerinde almak gibi greceli bir ans
tan sz etmemize neden oluyordu. Talihsizlik sonucu bir kere
sinde bu gruplardan birisine katlmtm. ki saadk almadan
sonra (ki bu sre iinde usta benimle zellikle ilgiler ii
lerin yeniden gruplandrl masn gerektiren bir hava saldrs
alarm ie ara verdirmeseyd, sanrm kampa, len va da bitkin
likten lmek zere olan tuuklulan tayan kzaklardan binsen
zerinde dnerdim. Byle bir durumda siren sesinin ver.
hatlamay, raundun bittiini gsteren zili duyan ve h\ *. n
anda nakavt olmaktan kurtulan bir boksr de dahil h\ - -
Invmn Anlam
hayal edemez.
En kk bir merhamet karsnda bile minnet duyuyorduk.
Tavandan buz paralarnn sarkt stmasz bir barakada plak
durmak anlamna geldiinden kendi iinde haz verici olmasa da,
yataa gitmeden nce bitlerimizi ayklamak iin zaman bulduu
muzda memnun oluyorduk. Ama bunu yaparken hava saldrs
alarm verilmedii ve klar kapatlmad zaman da minnet du
yuyorduk. nk bu ii gereince yapmadmz takdirde gece
nin yansm uyank geiriyorduk.
Kamp yaamnn ender bulunur hazlan, bir tr negatif mut
luluk -ichopenhauerin dedii gibi acdan kurtulu- salyor,
ama bu bile nsbi kalyordu. Gerekten pozitif mutluluk ise ok
azd. Bir gn, bir tr haz bilanosu kardm ve geen onca
hafta iinde sadece iki haz deneyimi yaama frsat bulduumu
anmsyorum Bunlardan birisi, i dnnde uzun bir bekleyi
ten sonra yemekhaneye kabul edildiim ve tutuklu a Fnin
orba datt sraya dtm gnd. Bu a, dev kazanlardan
birisinin arkasnda duruyor ve hzl hzl geen tutuklulann uzat
t kselere orba dolduruyordu. Kselerini doldurduu insan
larn yzne bakmayan; alana bal olmakszn orbay eit da
tan ve patatesleri tandklarna, kazann stnden alnan sulu
orbay da dierlerine datarak kendi zel arkadalarn ve yurt
talarm kayrmayan tek a oydu.
Ama kendi halkn baka herkesten stn tutan tutuklulan
yarglamak bana dmez. Er ya da ge, bu bir lm kalm soru
nu olduu zaman, o koullar altnda kendi arkadalann kayran
bir insan kim talayabilir ki? Benzer bir durumda ayn eyi ya-
62 Viktor E Frank/
pp yapmayacan kendine mulak bir drstlkle sormad
srece hi kimsenin yarglamamas gerekir.
Normal yaama dndkten uzun bir sre sonra (bu da kamp
tan kurtuluumdan uzun sre sonra anlamna gelir), birisi bana,
ranzalarn zenne uzanm, gelen ziyaretiye bo bo bakan mis
kin tutuklulann fotoraflar bulunan, resimli bir haftalk maga
zin dergisi gstermiti. Korkun deil mi? rkm, bo bo ba
kan yzler, hepsi bu.
Neden? diye sordum, nk samimi olarak anlamamtm.
O anda onca eyi yemden anmsadm: Saat sabahn bei, dars
hl karanlk. Toprak barakada bakma alnan yetmi kiiyle
birlikte kuru tahtaya uzanmtm. Hastaydk ve i iin kamptan
ayrlmamz, talime katlmamz gerekmiyordu. Btn gn bara
kadaki kk kemizde yatabilir, kestirebilir ve gnlk ekmek
datmn (hastalar iin elbette miktan azaltlyordu) ve gnlk
orbamz (yine sulandrlm ve miktan azaltlm) bekleyebilir
dik. Ama ne kadar memnunduk; her eye karn mutluyduk. Biz.
gereksiz yere memek iin birbirimize sokulmu vaziyette
uzanp, gereksiz yere parmamz bile oynatmayacak kadar tem
bel ve ilgisizce yatarken, iten dnen gece vardiyasnn yoklama
iin topland alandan gelen tiz slk ve komut seslenn duru
yorduk. O arada kap sonuna kadar ald, ien kar frtnas h
cum etti. st ba kar iinde, bitkin dm bir yolda, birka
dakika oturmak iin ieri dald. Ama kdemli muhafz yakalnvp
tekrar dan kard Yoklama yaplrken bir yabancy ien ai
mak kesinlikle yasakt. O vatanda iin ne kadar zlmn ve
o anda onun yerme hasta olduum ve hasta kouunda uvuva
64 Viktor E Frankl
minin deerini ve insan onurunu tanmayan, kiiyi iradeden
yoksun brakan ve (fiziksel kaynaklarndan son krntsna kadar
planl olarak yararlandktan sonra) imha eden bir dnyann etki
si altnda, kiisel ego sonunda deenni kaybediyordu. Toplama
kampndaki bir insan, zsaygsn kurtarmak iin btn bunlar
la sonuna kadar mcadele etmedii takdirde, bir birey, kendine
ait bir akl, i zgrl ve kiisel deerleri olan bir varlk olma
duygusunu yitiriyordu. Bu durumda kendini dev bir insan kule
sinin sadece bir paras olarak; varoluunu da hayvan yaamnn
dzeyine inmi birisi olarak hissediyordu. nsanlar, kendine ait
bir dncesi ya da iradesi olmayan bir koyun srs gibi, bir
yerden dierine, bazen birlikte, bazen ayn ayn gdlyordu.
kence ve sadizm yntemlerinde ustalam, kk ama tehlikeli
bir birlik, her yanmz kuatmt. Bu birlik, srsn, biran ara
vermeksizin komutlarla, tekme ve dipikle bir ilen bir gen g
dyordu, biz koyunlarsa sadece iki ey dnyorduk: Kt k
peklerden nasl kanacamz ve bir para yiyecei nasl bula
camz.
Tpk korkuyla srnn ortasna kaan bir koyun gibi, her bi
rimiz de insan ygnlannn ortasna girmeye alyorduk Bu bi
ze, srann n, arka ve yanlannda yryen gardiyan nn darbe
lerinden daha iyi kanma ans veriyordu. Onslarda olmann
ac rzgra kar korunak salamas gibi ck bir avantaj daha var
d. Bu nedenle kalabaln iine dalma abasnn, knn kendi
postunu kurtarmaya almas gibi bir anlam vard Toplanma
larda bu otomatik olarak yaplyordu Ama dier zaman'.mu d?
bu, kampn en vazgeilmez yasalarndan birisine -gre arpma
66 Vtktor E. Frankl
talan ziyaret ediyor, nabzlarn dinliyor, durumu ar olanlara
yanm tablet aspirin venyordum. Ama durumu umutsuz olanla-
ra ila verilmiyordu. Bunun bir yaran olmuyordu ve ayrca, he
nz durumu mitli olan hastalan ilatan yoksun brakyordu
Durumu hafif olanlar iin, belki de birka yreklendinci szn
dnda yapacak bir eyim yoktu. Bylelikle, ciddi bir tifs nbe
tinden tr zaten zayf ve bitkin dm olmama karn, bir
hastadan tekine kouyordum. Daha sonra, su kuyusunun ahap
kapann yanndaki inziva yerime ekiliyordum.
Bu kuyu, kaza eseri tutuklunun hayatm kurtarmt z
grlmze kavumadan ksa bir sre nce, Dachauya gitmek
zere bir kitle evki dzenlenmi ve bu tutuklu, zekice bir
planla bu evkten kanmaya almt. Kuyuya inmi ve gardi
yanlardan saklanmlard. Kapan zerinde, masum gzkmeye
alarak, dikenli tellere akl ta atmaktan ibaret ocuka bir
oyun oynayarak, soukkanllkla oturmutum Bern izleyen gar
diyanlar bir an duraksam, ancak geip gitmilerdi. Hemen son
ra, kuyudaki tutukluya tehlikelerin en ktsnn getiim
syleyebilmitim.
Kampta insan yaamna ne kadar az deer verildiini kavra
mak, dandan birisi iin ok zordur. Kamp sakinlen katlam
t, ama hasta tutuldular iin hasta konvoyu dzenlendii zaman,
insan varoluuna ynelik bu toptan saygszln belki de daha
ok bilincine vanlyordu. Bir deri bir kemik kalm olan hastalar
iki tekerlekli arabalann zerine bir eya gibi frlatlp atlyor, bu
arabalar da tutuklular tarafndan bir sonraki kampa kadar ou
kez kar frtnasnda, kilometrelerce ekiliyordu Hastalardan b
68 Viktor E Frank!
az insanca yapyordu.
Auschwitz kampnda, kendime, ie yarad kantlanan ve da
ha sonra yoldalarmn ounluu tarafndan uyulan bir kural
koymutum. Genellikle her soruya doru yant veriyordum
Ama aka sorulmayan eyler konusunda sessiz kalyordum. Ya
m sorulduunda sylyordum. Mesleim sorulduunda, dok
tor yantm veriyor, ama ayrntya girmiyordum. Auschwuzde-
ki ilk sabahmzda gsteri alamna bir SS subay geldi eitli
gruplara aynlmamz gerekiyordu: Krknn stnde, krkn m al
tnda, metal iilen, makineciler vs. Daha sonra, kmk kk mu
ayenesi yapld ve baz tutuklulann yeni bir grup oluturmas ge
rekti. inde bulunduum grup, bir baka barakaya gtrld,
orada tekrar sraya girdik. Bir kere daha sorgulanp yama ve
mesleime ilikin sorulan yantladktan sonra, bir baka kk
gruba gnderildim. Bir kere daha baka bir barakaya gtrldk
ve farkl ekillerde gruplandmldk. Bu, bir sre byle devam, et
ti ve kendimi, anlayamadm dilleri konuan yabanclarn ara
snda bulup mutsuzlua kapldm. Derken son bir seme yap idi
ve kendimi, ilk barakada birlikte olduumuz grubun iinde bul
dum. Geen zaman iinde o barakadan bu barakaya tanp dur
duumu farketmemilerd bile. Ama ben, bu birka dakika iin
de, kaderimin birka kere yn deitirdiinin faikndaydm
Dinlenme kampfna gidecek hastalar iin sevkyat dzenle
mesi yaplnca, benim adm (yani numaram) da listeve alnmt
nk birka doktora ihtiya vard. Ama sevkn gereklen de bu
dinlenme kampna yaplacana kimse inanmyordu. Birka bat
ta nce de ayn sevk hazrlanmt. O zaman da herkes sc\ Mn t*:
Humn Anlam
frnlarna yaplacan dnmt. Korkulan gece vardiyasna
gnll olanlarn, sevk listesinden karlaca duyurulunca,
seksen iki tutuklu zaman yitirmeksizin gnll olmutu. Bir ey
rek sat sonra sevk iptal edilmi, ama bu seksen iki kii gece var
diyas listesinde kalmt. Bunlarn ounluu iin bu, on be
gn iinde lmek anlamna geliyordu.
Dinlenme kampna yaplacak sevkyat imdi ikinci kez d
zenlenmiti. Yine bunun da hasta insanlardan, iki haftalna da
olsa, son i krntlarn koparmak iin dzenlenen bir tezgh m
olduunu, yoksa gaz frnlarna veya gerek bir dinlenme kamp
na gidecek bir sevk mi olduunu kimse bilmiyordu. Bir akam,
saat ona eyrek kala, benden holanmaya balayan bahekim,
gizlice yle dedi: Emir eri odasnda, adn listeden karabile
ceini bildirdim; saat ona kadar bunu yapabilirsin.
Bunun bana gre olmadn; son szn kadere ait olduunu
rendiimi syledim. Arkadalarmla kalabilirim, dedim.
Gzlerinde sanki bir eyler biliyormuasna bir acma vard
Yaam iin deil, yaama veda edercesine elimi skt. Ar adm
larla barakama dndm. yi bir arkadamn beni beklediini
grdm.
Gerekten onlarla gitmek m istiyorsunuz? diye sordu
zntyle.
Evet, gidiyorum."
Gzleri sulanan arkadam teselli etmeye altm. Yaplacak
bir ey daha vard, vasiyetimi vermek:
Dinle Otto. Evime, kanma bir daha kavuamazsam ve sen
onu tekrar grecek olursan, ona, her gn, her saat onu konutu-
rc VlktorE Frank I
umu syle. Unutma. kincisi, onu baka her eyden ok sev
dim. nes, onunla evli olduum o ksack zaman, baka her
eyden, hatta burada yaadmz onca eyden ok daha nemli'
Otto imdi neredesin7 Hayatta msn? Birlikte olduumuz o
son saatten sonra bana neler geldi? Karn tekrar bulabildin m7
Ve gzlerindeki ocuksu yalara karn, yrekten sana verdiim
vasiyetimi -kelimesi kelimesine- anmsyor musun7
Ertesi sabah kampan ayrldm. Bu kez bir tezgh deildi. Gaz
odalarna gitmiyorduk, gerekten de bir dinlenme kampna git
tik. Bana acyanlar, yeni kampmzdan ok daha ar bir ktln
ba gsterdii bir kampta kaldlar. Kendilenm kurtarmaya al
tlar, ama sadece kendi sonlarn yazdlar. zgrlmze ka
vutuktan aylar sonra, eski kampan bir arkadaa rastladm
Kamp polisi olarak, ceset ynlarnn arasnda, bir para insan
eti arandn anlatt. Atein zerinde bir kazanda grd nsar
etine el koymu. Kampta yamyamlk balam. Tam zamannda
aynlmm.
Bu da insana Tahrandaki Azrail yksn anmsatmyor mu7
Zengin ve gl bir lranl, bir keresinde hizmetilerinden birisiy
le bahede geziniyormu. Hizmeti, az nce kendisini lmle
tehdit eden Azrail ile karlatn alayarak anlatm. Efendisi
ne, abuk yol almas halinde ayn akam varabilecei Tahran a
kamak iin en hrzl atm vermesi iin yalvarm. Efendisi raz ol
mu ve hizmeti doludizgin yola koyulmu Efendi eve dnerken
kendisi de Azraile rastlam ve sormu Neden hzmckJnrr
korkutup tehdit ediyorsun7" Azrail yantlam Onu rhdn c:
medim; sadece, onunla bu gece Tahranda bulunuv piakt
72 Vkfor E- Frank!
nkt; birok kadnn gerekli tedariki yapp kat akt Baraka
da paavralar, saman, rk yiyecekler ve krk mlek parala
n vard. Kaplardan bazlar iimize yarayacak kadar iyi durum
dayd. Ama yanmza almamaya karar verdik. Durum umusu bir
hal alnca bu kaplarn sadece yemek iin deil, aynca ykanma
kab ve lazmlk olarak da kullanldn biliyorduk (barakada
her ne trden olursa olsun, kap bulundurulmamas konusunda
kesin olarak uyulan bir kural vard. Ancak yardmla bile dan
gidemeyecek kadar zayf olan tfsl hastalar bata olmak zere,
baz luluklular bu kural inemeye zorlanyordu). Ben gzclk
ederken arkadam ien girdi ve ksa bir sre sonra paltosunun
altna gizledii bir srt antasyla dnd. ende, benim alabile
ceim bir baka anta daha grm. Yerlerimizi deurdk ve
ben ieri girdim, dkntleri kurcalarken bir sn antas, hatta
bir de di fras buldum. Anszn, geride braklan eylenn ara
snda bir kadnn gvdesini grdm.
Eyalanm toplamak iin kendi barakama dndm, yemek
kabm, len bir tifsl hastadan "miras kalan bir ift yrtk par
maksz eldiven ve ksa ksa notlarla dolu (daha nce de deindi
im gibi, Auschwitz toplama kampnda kaybettiim kitabm ye
niden yazmaya baladm) birka kt paras. Barskalann her
iki tarafnda bulunan rk tahta sralann zerine rastgele uzan
m hastalarm son kez ve abucak ziyaret ettim, lmek zere
olan ve durumuna ramen hayatn kunarmak iin rpndm
tek yurttamn yanna gittim. Kama niyetimi kendime sakla
mam gerekiyordu ama yoldam bir eyler olduunu sezmi orv
gzkyordu (belki de biraz tedirginlik gstermitim! Bitkin hu
74 Vik/orE Frank!
dik- Dier hemen herkes, hl kullanlmakta olan birka baraka
da, ate ve hezeyandan mecalsiz dm halde yatyordu. Plan
mz yapmtk. lk cesetle birlikte, tabut olarak kullanlan eski
banyo kvetine saklayarak, arkadamn srt antasn karacak
tk. kinci cesedi alrken benim srt antam da karacak ve
nc cesedi tarken kaacaktk. lk iki ceset plana gre tan
d. Dndmzde, ormanda geireceimiz birka gn boyunca
yiyecek bir eylerimiz olsun diye arkadam bir para ekmek
ararken ben de onu bekledim. Bekliyordum. Dakikalar geiyor
du. Arkadamn dnmemesi nedeniyle her an biraz daha sabr
szlanyordum. yllk esaretten sonra nee iinde zgrl
dnyor, ate hattna doru komann ne kadar harika olaca
n hayal ediyordum.
Tam arkadam dnd anda kamp kaps sonuna kadar
ald. zerinde byk bir Kzlha iareti bulunan, gsterili,
alminyum renkli bir araba ar ar gsteri alanna geldi. Ce
nevredeki Uluslararas Kzlha rgt'nden bir delege gelmi
kamp ve sakinlerim kendi korumas altna almt. Delege, acil
durumlarda kampa her an yakn olabilmek iin, bitiikteki bir
iftlik evine yerlemiti. Artk kamaya kim aldn ederdi ki?
Arabadan kutular dolusu ila indirildi, sigaralar datld, foto
raflarmz ekildi ve ortala bir sevin havas egemen oldu. Ar
tk ate hattna doru kaarak riske girmemize gerek yoktu
Heyecandan, nc cesedi unutmutuk, bu nedenle dan
kp, ceset iin kazdmz dar mezara ncy de braktk
Bize elik eden ve nispeten daha zararsz olan gardiyan, bu
denbire bize kar olduka nazikleil. Durumun aleyhine gelie
Viktor E Frankl
gnn ve saatin heyecanndan bitkin dm bir halde, terk edi
len gardiyan odasndaki ikelere uzandk, yolculua hazr olmak
amacyla ayakkablarmzla ve giysilerimizle uyuduk
Top ve tfek sesleriyle uyandk; aydnlatma fiekleri ve silah
sesleri barakaya ulat. Bahekim ieri dald ve yere yatmamz
syledi. Tutuklulardan birisi, ayakkablaryla, zerimizdeki ya
taktan kammn zerine atlad. Bu da beni yeterince uyandrd!
Derken olan biteni kavradk: Ate hatt bize ulamt! Silah ses
leri azald ve afak skt. Kamp kapsnn dndaki direkle, be
yaz bir bayrak rzgrda dalgalanyordu
Haftalarca sonra, son saatlerde bile, kaderin gende kalan biz
birka tutukluyla nasl oynadn anladk. nsan kararlarnn,
zellikle de lm-kalm konularnda ne kadar belirsiz olduunu
grdk. Bizimkinden pek de uzak olmayan kk bir kamptan
alman fotoraflan grdm. O gece zgrle gittiini dnen
arkadalanmz bu kampta kamyonlardan indirilip barakalara ka
patlm ve barakalarla birlikte atee verilmi Fotorafta, ksmen
kmr olan vcutlan seebiliyorduk. Tekrar Tahrandaki Azrail
yksn dndm.
Turuklulann iinde bulunduu duygu yitimi, bir savunma
mekanizmas olarak oynad roln yan sra, dier etkenlenn de
bir sonucuydu. Alk ve uykusuzluk (normal yaamda olduu
gibi), buna ve tutuklulann ruhsal durumlarnn bir baka tipik
zellii olan genel sinirlilie katkda bulunuyordu. Uykusuzlu
un nedeni ksmen, genel salk koullarnn kt olmas nede
niyle an lde kalabalk olan barakalan saran hacrevd w
kotin ve kafein olmamas da cokusal duyarszlk ve snrllk du
78 Vlkt or E Frank
yak sahnelerine tank olduu iin, iddet drts younlayor
du. A ve bitkin olmama karn, kzdm zaman hnla yumruk
larm sktm hissediyordum. Genellikle ok yorgun oluyor
dum, nk gecelen, fsl hastalar iin barakamzda bulun
durmamza izm verilen sobaya kmr atmak zorundaydk. Buna
karlk geirdiim en huzurlu saatlerden birka dier herkesin
hezeyanl veya uykuda olduu bir gece yansyd Sobann nne
uzanm, alm odunkmrnden yaktmz atete, ime aln
t birka patates kzleyebilmittm Ama ertesi gn kendimi ok
daha yorgun, duyarsz ve snrl hissetmitim
Tifs blounda doktor olarak alrken, hasta olan kdemli
blok muhaizmn yenn almak zorunda kalmtm. B nedenle
kamp idaresine kar, barakay temiz -byle bir durumu anlat
mak iin "temiz" denilebilirse- tutmakla sorumluydum. Kampn
sk sk tbi olduu denetlemeler, salktan ok ikence amacna
hizmet eden bir gsteriti. Biraz daha fazla yemek ve bir para
ila durumu dzeltebilirdi, ama mfettilenn tek derdi, otta ko
ridorda bir para saman kalp kalmad veya krl, yrtk pruk
ve haere yuvasn andran hasta battaniyelerinin, derli toplu bir
ekilde ayak ulanna konmu olup olmadyd. Kamp sakinle
rinin kaderi ise onlan hi mi hi ilgilendirmiyordu Tutuklu ke
pimi tral bamdan kanp becerikli bir edayla topuklum
vurarak, "Baraka numaras VI/952 hasta k shhiye emir en ve
brdokor," diye rapor verebildiim takdirde, bunu yeterli bulu
yorlard. Daha sonra da ekip gidiyorlard Aim nitllettl o :
ne kadar -sk sk bildirilenden saatlerce sonra geliyorlar, hazer
de hi gelmiyorlard- battaniyeleri dzeltmekten ranza: ivdi-
/n*rn 4x
dklen samanlar toplamaktan ve yataklarnda dnp olanca
dzenlilik ve temizlilik abalarm tehlikeye sokan zavall hasta
lara barmaktan canm kyordu. Ateli hastalarda duygu yitimi
zellikle artyordu, bu nedenle kendilerine banlmad zaman
hi tepki vermiyorlard. Zaman zaman bu bile ie yaramyor, bu
durumda da onlara vurmamak iin korkun bir zdenetim gere
kiyordu. nk kiinin kendi sinirlilii, bir bakasnn duygu
yitimi, zellikle de tehlike karsnda (yani yaklaan tefti) dev
boyutlara ulayordu.
Bu psikolojik sunuda ve bir toplama kamp sakininin tipik
zelliklerine ilikin psikopatolojik aklama giriiminde, insann,
tamamen ve kanlmaz olarak evresinin etkisi altnda olduu
izlenimini verebilirim (elimizdeki olayda evre, tutukluyu, ken
d yaam biimini belli bir yapya uydurmaya zorlayan kendine
zg kamp yaamdr). Peki ya insan zgrl? Belli bir ortama
ynelik davran ve tepkiler balamnda tinsel bir zgrlk yok
mu? nsann, birok koullanmann ve evresel -ister biyolojik,
ister ruhsal ya da toplumsal yapda olsun- etkenin bir rn ol
duuna inanmamz isteyen teori doru mudur? nsan, bunlann
sadece kazara bir rn olmann tesinde bir ey deil midir?
Dahas, tutuklulann, toplama kampnn tekil dnyasna ynelik
tepkileri, insann, evresinin etkilerinden kaamayacan kant
lar m? nsan, bu koullar karstnda hibir eylem seeneine sa
hip deil midir?
Bu sorulara, ilke temelinde olduu kadar deneyim temelinde
de yant verebiliriz. Kamp deneyimleri, insann bir eylem seene
ine sahip olduunu gstermektedir Birok durumda kahra-
80 VlkorE. FrankI
manca olan ve duygu yitiminin stesinden gelinebileceini, si
nirliliin baarlabileceini gsteren yetennce rnek vardr n
san, bylesine korkun, ruhsal ve fiziksel stres koullan alanda
bile, ruhsal zgrln ve zihinsel bamszln az da olsa ko
ruyabilmektedir.
Toplama kamplannda yaayan bzler, o kamptan bu kampa
koan, ellerindeki son ekmek knntlann vererek bakalanm te
selli etmeye alan insanlan anmsayabiliriz. Saylan az olabilir,
ama bu bile, bir insandan bir eyin dnda her eyin alnabilece
ini yeterince gsterir: nsan zgrlklennin sonuncusu, yani,
belli koullar alanda insann kendi tutumunu belirlemesi, kendi
yolunu semesi.
Ve kampta yaplacak bir tercih her zaman vard. Her gn. her
saat, insan kendi znden, isel zgrlnden yoksun brak
makla tehdit eden glere boyun eip emeyeceimizi, zgrlk
ve onurdan vazgeerek tipik bir kamp sakini kalbna girmemizi
salayacak ekilde koullann bir oyunca olup olmayacamz
belirleyen kararlan verme frsat salyordu.
Bu adan bakldnda, toplama kamp sakinlennm ruhsal
tepkilerinin, belli fiziksel ve toplumsal koullann yalm K:r da
vurumunun tesinde bir ey olduu anlalmaldr Uykusuzluk
yetersiz beslenme ve eitli ruhsal stresle^ gibi koullar, kamp sa
kinlerinin mutlaka belli yollardan tepki vereceini dndrsc
de, son zmlemede bir tutuklunun nasl bir insan olacann,
tek bana kampn etkileriyle deil, isel bir karann vnuc
olarak ortaya kt aklk kazanr Polavsyh bu tr koullar
altnda bile, temelde insan ne olacana -ruhsal ve tinse!
Vikor E. Frankl
zeyine inebilir. Burada, insann, zor bir durumun sunduu ahl
ki deerlere ulama frsatlanndan yararlanma ya da vazgeme
arasndaki seimi yatmaktadr. Bu da, o insann aclanna deip
demediini belirler.
Bu varsaymlann, dnyalk ve gerek yaamdan ok uzak ol
duunu dnmeyin. Ancak az sayda insann bylesine yksek
ahlki standartlara ulama yetisine sahip olduu dorudur. On-
ca tutukludan sadece birka isel zgrlklerini tamamen koru
yabilmi ve aclarnn salad deerlere ulaabilmitir, ama bu
trden bir rnek bile, insann isel gcnn, onu dsal kaderi
nin stne karabileceini kantlamaya yeterlidir. Bu insanlar
sadece toplama kamplarnda grlmez. nsan, kendi aclan yo
luyla bir eye ulama ansyla birlikte, her yerde kaderle kar
karyadr.
Hastalann -zellikle de iyilemesi olanaksz olanlarn- kaderi
ni ele aln. Bir keresinde, sakat bir gencin yazd bir mektubu
okumutum; bir arkadana, uzun sre yaamayacan, ameliya
tn bile bir yaran olmayacam anlatm. Aynca, lm yiite ve
onurla bekleyen bir insan tablosu izen bir filmi grdn yaz
m. Gen, lm bylesine gzel karlamann byk bir baa-
n olduunu dnm. Artk -diye yazyor- kader ona benzer
bir frsat tanyordu.
Yllar nce Resurrection adl filmi grenlerimiz -Tolstoy'un
bir kitabndan alnma- benzer eyler dnm olabilir Filmde
byk kaderler ve byk insanlar vard, O zamanlar bizim m
byk bir kader sz konusu deildi; bylesine bir bykle
ulama ansmz yoktu. Filmi izledikten sonra, en yakn katcye
wr Hrvifi
namn AnU
gitmi, bi fincan kahveden ve bir sandviten sonra, bir an iin
zihinlerimize saplanan ganp metafizik dnceleri unutmutuk.
Ama kendimiz byk bir kaderle kar karya gelip de, bunu e
deerde bir tinsel byklkle gsleme karann verme duru
munda kalnca, yllar ncesinin genlik kokan kararlarn unut
mu ve baansz olmutuk.
Belki de bazlarmzn ayn filmi tekrar grecei ya da benzer
bir filmi grecei gnler gelir. Ama o gne kadar baka filmler
kendiliinden insanm gzlerinin nnden geebilir; yaamlarn
da, duygusal bir filmin gsterebileceinden ok daha fazlasna
ulaan insanlann grntlerini bir film eridi gibi izleyebiliriz.
Bir toplama kampnda lmne tanklk ettiim gen bir kadnn
yks gibi, belli bir insann isel byklnn baz ayrntla
r aklmza gelebilir. Szn ettiim basit Dir ykdr Anlatacak
pek bir ey yok ve sanki uydurmuum gibi gelebilir; ama bu y
k bana bir iir gibi geliyor.
Bu gen hanm, birka gn iinde leceini biliyordu. Ama
bunu bilmesine karn, olduka neeliydi Kaderin beni bylesi-
ne ar bir ekilde ezmesine minnettarm" dedi. Daha nce -
mank bir insandm ve tinsel baary ciddiye almyordum.' Bara
kann penceresinden dary gstererek, u aa, yalnzlm
paylaan tek dostum, dedi. Pencereden, bir kestane aacnn sa
dece bir dalm grebiliyordu; daln zerinde iki iek amt.
Bu aala sk sk konuuyorum," dedi. ardm ve szlerini ne
ye yormam gerektiini bilemedim. Hezeyan m yayordu? Ara
sra halusinasyon (yanlsama) m geiriyordu? Kaygyla, aacn
kendisine karlk venp vermediini sordum. 'Evet," dedi. Ona
84 Viktor E Frank!
ne sylyordu? Gen bayan yantlad: Bana, 'Buradaym Bura
daym, Ben yaamm, sonsuz yaam, dedi"
Bir lutuklunun isel znn (benliinin) durumunun nihai
sorumlusunun, sralanan ruhsal-fzksel nedenlerden ok, zgr
bir karar olduunu sylemitik. Tutuldular zerindeki psikolo
jik gzlemler, sadece ahlki ve tinsel zlerine ynelik isel ba
larn:: zayflamasna gz yumanlann, sonunda kampn yozlat-
nc etklennn kurban olduunu gstermitir Dolaysyla onaya
kan soru udur: Bu ba" oluturan ey ne olabilir ya da ne
olmaldr?
Eski tutuldular, deneyimlerim yazarken ya da anlatrken, en
can skc etkinin, bir tutuklunun, tutukluluunun ne kadar s
receim bilmemesi olduunu kabul etmektedir. Serbest brakla
ca gn iin bir tarih verilmemitir (bizim kampta bu konuda
konumak bile anlamszd). Aslna baklrsa tutukluluk sresi,
belirsizliinin yan sra snrszd da. nl bir aratrmac psiko
log, toplama kampndaki yaamn, geici bir varolu" olarak ad-
landnlableceine dikkati ekmiti. Bunu, snn bilinmeyen ge
ici bir varolu olarak tanmlayp geniletebiliriz.
Yeni gelenler kamptaki koullar konusunda genellikle hibir
ey bilmiyordu. Dier kamplardan geri dnenler, enelerini tut
mak zorundayd, baz kamplarda ise gen donen olmuyordu
Kampa girenlerin dncelennde bir degne oluyordu Belirsiz
liin sonuyla birlikte, sonun belirsizlii ortaya kyordu. Bu va
rolu biiminin bilip bitmeyeceini ya da bilecekse ne zaman bv
tecegn kestirmek olanakszd
Latince finis kelimesinin iki anlam vardr son vu d. l": m
06 Viklor E FrankI
nda olan her ey uzakt, ulalamayacak bir yerdeydi ve bir an
lamda gerekdyd. Dardaki olaylar, insanlar, normal yaam,
tutuklu iin hayaleti andran bir yap kazanyordu. Dardaki ya
am, yani grebildii kadan, neredeyse baka bir dnyadan ba
kan l bir insana grnd gibi grnyordu ona
Gelecekte bir hedef gremedii iin kendim ke brakan
bir insan, kendini gemie ynelik dncelere dalm buluyor
du. Farkl bir balamda, gemie ialnaya, olanca dehetiyle bu
gn daha az gerek klmaya ynelik eilimden sz etmitik.
Ama bugn gerekliinden koparmann belli bir tehlikesi var
dr. Kamp yaamnda olumlu bir eyler yaratmaya olanak tan
yan frsatlan gzden karmak kolayd. Geici varoluumuzu
gerekd bir ey olarak deerlendirmek, tutuklulann yaamla
olan balarn yitirmesinde kendi iinde nemli bir etkendi; her
ey bir ekilde anlamszlayordu. Bu insanlar, istisna derecesin
deki zor dsal koullarn, sk sk insana kendi tesinde tinsel ge
lime frsat tandn unutuyordu. Kampn glklerim kendi
isel glerine ynelik bir snav olarak almak yerme, yaamlar
n ciddiye almyor ve anlamsz bir eymi gibi kmsyorlard
Gzlerini kapayp gemite yaamay tercih ediyorlard' Bu in
sanlar iin yaam anlamszlaman.
Doaldr ki ancak az sayda insan byk ;:nsel yceliklere
ulaabilecek durumdayd. Ama bazlan da grnrdeki dnyasal
baanszlklan ve mlen vastasyla insanca bir bykle
ulama frsat yakalamtr; bu, sradan artlarda asla ulaamaya
caklan bir baandr. Gnlsz ve sradan olanlarmz m ise Bs-
marckn u szleri geerli olabilir; Yaam, bir diiye gtmevt
99 Vtktor E Franhl
labilirdim? Her zamanki alma grubuma kailmak iin yenne
zamannda varabilecek miydim, yoksa acmasz bir ustas olan
bir baka gruba katlmak zorunda m kalacaktm? Her gn insa
n canndan bezdiren bu uzun yrylen yapmak yenne kamp
ta almam salayabilecek olan Kapoyla iyi geinmek iin ne
yapabilirdim?
Her gn, her saat, beni byleine nemsiz konulan dnme
ye zorlayan bu ilerden tiksiniyordum. Dncelenm baka bir
konuya younlatrmaya altm. Birdenbire, kendimi aydnlk,
scak ve ho bir snfta, krsde buldum. nmde konforlu, d
emeli sralarda oturan dikkatli bir dinleyici topluluu vard
Toplama kamp psikolojisi konusunda bir ders veriyordum! Bi
limsel bir bak asyla tanmlannca, bana o anda sknt veren
her ey nesnel bir yap kazand. Bu yolla bir ekilde, durumun,
o ann aclarnn stne kmay baardm ve bunlan, sanki artk
gemite kalmasna gzlemledim, Hem kendim hem de so-
runlanm, kendi yrttm ilgin bir psikolojik aratrmann
nesnesi oldu. Spinozann Etika'da dedii gibi: AfFectus, qui
passio est, desinit esse passio simulaique eius claram el dstnc-
tum formamus deam." Yani, ac duygusu, buna ilikin nef e ke
sin bir tablo oluturduumuz an, ac olmaktan kar
Gelecee -kendi geleceine- inancn yir uk an sonu
geliyordu. Gelecee olan inancn yinnu rr .cm)ba
n da yitiriyordu; kendi kne, ruhsal _.ksel kne
gz yumuyordu. Bu da genellikle, deneyimli kamp sakinlerinin
belirilenni bildirdii bir kriz halinde, birdenbire ortava s-.k:wr-
du. O anda hepimiz -kendimiz iin deil, nk bu anlamsz
90 Vtktor E FrankI
pek de olas olmadm gsteriyordu. 29 Mart gn F., anszn
hastaland ve atei ok ykseldi. Kehanetinin, savan ve aclarn
kendisi iin biteceini syledii 30 Man gn hezeyana girdi ve
bilincini yitirdi. 31 Mart gn lmt. Dandan bakldnda
lm nedeni tifst.
Bir insann ryhsal durumuyla -cesareti ve umudu ya da bun-
lann bulunmay- vcudunun baklk durumu arasnda ne
kadar yakn bir iliki olduunu bilenler, umut ve cesaretin bir
denbire yitirilmesinin ldrc bir etkisi olabileceim anlaya
caktr. Arkadamn lmnn nihai nedeni, bekledii zgrl
n gelmemesi ve ar bir hayl krkl yaamasyd Bu, vcu
dunun uykuda olan tifs salgnna kar direncini birdenbire d
rmt. Gelecee olan inanc ve yaama istemi felce uram
ve bedeni hastala yenik dmt; bylece ryasndaki ses
hakl kmt.
Bu olaya ilikin gzlemler ve bunlardan karlan sonular,
bulunduumuz toplama kampnn bahekiminin dikkatimi ek
tii bir olguyla uygunluk iindedir. 1944n son haftasyla
1945in ilk gnleri arasndaki Noel dneminde kamptaki lm
oran, nceki deneyimlerin ok ok tesinde bir art gstermi
Ona gre bu artn aklamas, ar alma artla' yiyecek
kaynaklarnn bozulmasnda, hava artb^ > delmesinde va
da yeni bir salgnda yatmyordu. Bunun ksaca, tutuku-
lann ounun, ylbana kadar tekrar cvle. de olaca yolunda
safa bir umutla yaam olmalanvdt Yem yl vaklatka eeicn
haberler cesaret verici olmad im, tutuktular cesaretlerini vi
tirmi ve hayal krklna yenik dmlerdi Bu da Jirrmw
92 Viktor EFrank!
Bu grevler ve bu nedenle, yaamn anlam, insandan insana
ve an be an deiir. Bu nedenle yaamn anlamn genel terimler-
le tanmlamak olanakszdr. Yaamn anlamna ilikin sorular,
genel ifadelerle yantlanamaz. Tpk yaamdaki ilerin son dere
ce gerek ve somut oluu gibi, yaam da bulank bir ey deil,
son derece gerek, son derece somut bir ey anlamna gelir. Bun
lar, her bireyde farkl ve esiz olan kaderi oluturur. Hibir insan
ve hibir kader, bir baka insanla ya da kaderle kyaslanamaz.
Hibir durum kendini tekrarlamaz ve her bir durum farkl bir
tepki gerektirir. Bazen insann kendini iinde bulduu bir du
rum, eylem yoluyla kendi kaderim ekillendirmesini gerektirebi
lir. Dier zamanlarda kiinin, dncelerini younlatrma frsat
larndan yararlanp bu yolla deerlerim gerekletirmesi daha
avantajldr. Bazen insann sadece kaderini kabul etmesi, kendi
talihsizliine katlanmas gerekebilir. Her durum, kendi esizli
iyle ayrdedilir ve eldeki durumun getirdii soruna her zaman
iin sadece tek bir doru yant vardr
Bir insan, ac ekmenin kaderi olduunu grd zaman, ac
sn kendi grevi olarak kabul etmek zorunda kalacaktr; bu
onun tek ve esiz grevidir (iidir). Ac ekerken bile evrende e
siz ve yalnz olduu gereini kabullenmek zorunda kalacaktr
Hi kimse onu acdan kurtaramaz ya erine ac eke
mez. Esiz frsat, tad yke katlanma \ da yaratmaktadr
Biz tutuklular iin bu dnceler gerek kten uzak speklas
yonlar deildi. Bunlar, bize yaran olabilecek tek dncelerdi
Bunlar, hayatta kalma ansmz asla yokmu gibi grnd za
manlarda bile bizi umutsuzluktan korumutur Yaam, deeri-
94 Vlkor E FrankI
harlarn nlenmesiyle ilgiliydi. ok kat olan bir kamp karan, in
tihara kalkan birisini kurtarmaya ynelik abalan kesinlikle ya
saklamt. rnein kendim asmaya alan birisini kurtarmak
yasakt. Bu nedenle bu giriimlenn ortaya kmasn nlemek da
ha da nem kazanyordu.
ntiharla sonulanabilecek olan ve belirgin bir benzerlik gs
teren iki olay anmsyorum. Her iki adam da intihar niyetinden
sz etmiti. Her ikisi de ayn tipik argman kullanyordu: Ya
amdan bekleyebilecek hibir eyleri yoktu. Her iki olayda da so
run, yaamn onlardan hl bir eyler bekledii, gelecekte kendi-
lennden bir eyler beklendii, kavramlarn salamakt. Aslnda,
adamlardan birisinin, ok sevdii ve yabanc bir lkede onu bek
leyen bir ocuu olduunu anladm. Dierinde ise onu bekleyen
bir insan deil, bir eydi. Kendisi bir bilimciydi ve henz tamam
lanmay bekleyen bir dizi kitap yazmt. Tpk bir ocuun duy
gularnda hi kimsenin babasnn yerini alamamas gibi, onun
iim de ondan baka kimse yapamazd.
Her bireyi ayrdeden ve varoluuna anlam veren bu esizlik
ve teklik durumu, insan sevgisi zerinde olduu kadar yarana
alma zerinde de bir etkiye sahiptir. Bir insann yerine bir ba
kasnn konulmasnn olanakszl kavrand zaman, bu kii
nin, o insann varoluuna ynelik sorumlu"'*-ir. olas klar.
Kendisini sevecenlikle bekleyen bir ina atamamlanma
m bir ie ynelik sorumluluunun bilinen. an k, yaam
n kesinlikle bir yana ilemeyecektir. Varoluunun nedeni'm b
lecek ve hemen her nasDa dayanabilecektir.
Kampta toplu psikoterapi frsat doal olarak kstlyd CV-v
ru bir rnek, szcklerden ok daha etkili olacaktr. Yetkililerin
tarafn tutmayan kdemli bir blok muhafz, adil ve yreklendi
rici davranlaryla, ynetimi altndaki insanlar zerinde ok ge
ni kapsaml bir moral etkisi yapabilecek binlerce frsata sahipti.
Davranlarn annda ortaya kan etkisi, her zaman iin, szler
den ok daha etkilidir. Ama d koullann zihinsel duyarll
younlatrd zamanlarda, bir kelime bile etkili oluyordu. Belli
bir dsal durumun duyarllklarn younlatrmas nedeniyle,
komple bir barakann sakinleri zerinde psikoterapi almas
yapma frsat oluan bir olay anmsyorum.
Kt bir gnd. Toplanma alannda, o andan itibaren sabotaj
olarak deerlendirilecek ve bu nedenle aslmak suretiyle derhal
cezalandrlacak olan birok hareket konusunda bir duyuru ya
plmt. Bunlar arasnda, eski battaniyelerimizden kk eritler
kesmek (topuk ba yapmak iin) ve ok kk hrszlk olay
lar" gibi sular vard. Birka gn ncesinde alktan lme dere
cesine gelen bir tutuklu bir miktar patates almak iin patates
deposuna girmiti. Hrszlk ortaya karlm ve baz tutuklular
hrsz" tanmt. Kamp yetkilileri bunu duyunca sulunun
kendilerine verilmesi, aks takdirde kampn tamamnn bir gn
a braklaca talimatn vermiti. Doal olarak 2500 kii oru
tutmay tercih etti.
Bu oru gnnn akamnda, toprak barakalarmza, moral
lerimiz kk bir halde uzandk. ok az konuuluyordu ve sy
lenen her ey sinir bozucu geliyordu, Derken, klarn snme
siyle durum daha da ktye gitti. Sinirler son haddine gelmiti.
Ama kdemli blok muhafzmz bilge bir insand. O anda akl-
VlktorE Frankl
mzda olan bir konuda doalama bir konuma yapu. Son birka
gn iinde, hastalktan ya da intihar ederek len birok yolda
tan sz etti. Ama aynca lmlerinin gerek nedeni olabilecek bir
eye de deindi: Umudun yitirilmesi. Gelecekteki olas kurban-
lann bu an duruma ulamasna engel olmann bir yolu olmas
gerektiini savundu. Ve beni gstererek, bu iin bana dtn
syledi.
Tann bilir ya, psikolojik aklamalar yapacak ya da vaaz vere
cek -yoldalanma ruhlan iin bir tr tbbi bakm salayacak- du
rumda deildim yordum, kamm at, sinirli ve yorgundum,
ama aba gstermem ve bu esiz frsat deerlendirmem gereki
yordu. imdi cesarete her zamankinden daha ok ihtiya vard.
lk nce, sze rahatlatc ama yzeysel bir eyler syleyerek
baladm, kinci Dnya Savanm altnc knda, Avrupa da bi
le, durumumuzun dnebileceimiz en berbat durum olmad
n syledim. Hepimizin, o ana kadar yaanan yerine konulmaz
kayplarn ne olduunu, kendi kendine sormas gereknm an
lattm. Birou iin bu kayplarn gerekten az olduunu ne
srdm. Hal hayatta olanlarn umutlanmak im nedeni vard
Salk, aile, mutluluk, mesleki yetenekler, talih, toplumdaki ko
num. Btn bunlar tekrar kazanlabilecek ya da eski durumuna
getirilebilecek eylerdi. Her ey bir yana, kemikle : hla ver
il yerindeydi. Yaadmz eyler, gelece1 iin bir dee^
olabilirdi. Nietzscheden alnt yapm mch m<hr um
bringt, mach midi starker * ("Beni ld \vn ev. beni d-h.c
da gl klar.")
Derken gelecekten sz ettim Tarafsz bns iin gekvefi'r
98 Viktor E Frank!
sonsuz anlamnn, ac ekmeyi ve lmeyi, yoksunluu ve lm
de kapsadn anlattm. Barakalarn karanlnda beni dikkatle
dinleyen zavall yaratklardan, durumumuzun ciddiyetini gs
lemelerini istedim. Umutlarn yitirmemeleri, mcadelenin umut
suzluunun, bu mcadeleyi anlamszlatrmadgndan emin ola
rak cesur olmay srdrmeleri gerekiyordu. Zor anlarda birisinin
-bir dost, e, yaayan ya da lm birisi ya da Tann- her birimizi
gzlediini ve bizden kendisini hayal knklma uratmamz
beklemediini syledim. O binsi bizi, sefilce deil, nasl lnece
ini bilerek gururla, ac ekerken grmeyi umut edecektir
Son olarak, her durumda anlaml olan zveriden sz ettim.
Bu zverinin normal dnyada, nesnel baan dnyasnda anlam
sz gzkmesi bunun doasndayd. Ama gerekte zverimizin
bir anlam vard. Aramzda dinsel inanc olanlann, bunu kolay
ca anlayabileceini ak yreklilikle syledim. Kampa varnda,
ekecei aclarn ve lmn, sevdii insan ac bir sondan kur
tarmas gerektii yolunda, Tannyla bir antlama yapmaya al
an bir yolda anlattm. O adam iin ac ve lm anlamlyd
onunkisi en derin anlama sahip bir zveriydi. Hi ugnna lmek
istemiyordu. Hibirimiz bunu istemiyorduk.
Szlerimin amac, o anda ve orada, o barakada ve pratik an
lamda umutsuz olan o durumda yaamamza tam bir anlam bul
makt. abalarmn baanl olduunu grdm Elektrik lambas
tekrar yannca, acnas halde olan arkadalarmn, gzyalar
iinde teekkr etmek iin topallayarak bana doru geldiklerim
grdm. Ama burada, ac eken arkadalarmla iliki kuracak iv
sel gc ancak ender olarak bulabildiimi ve bunu yapabilire
fns*nn Anl.m , 4 5
w< i
birok frsat karm olabileceimi itiraf etmem gerek.
Bylece, tutuklulann rahsal tepkilerinin nc evresine gel
mi bulunuyoruz; zgrle kavutuktan sonra bir tutuklunun
iinde bulunduu ruhsal durum Ama bundan nce, zellikle bu
konularda kiisel deneyimi olan bir psikologun sk sk karlat
bir soruyu ele alacaz. Kamp gardiyanlannn ruhsal yaplan
konusunda neler syleyebilirsiniz? Etten kemikten oluan bir in
sann, birok tutuklunun anlatt gibi, bakalarna byle davra
nabilmesi olas m? Bu aklamalan duyduktan ve anlatlanlann
gerek olduuna inandktan sonra, insan, ruhsal adan bunlann
nasl olabileceini mutlaka soruyor. Fazla aynntya girmeden bu
na yant vermek iin birka eye dikkati ekmek gerek:
Her eyden nce, gardiyanlar arasnda, klinik anlamyla sa
dist olanlar vard.
kincisi, gerekten kat bir gardiyanlar grubuna ihtiya duyul
duu zaman mutlaka bu sadistler seiliyordu.
Dondurucu ayazda k saat altktan sonra, iyerinde, dal ve
aa kabuklanyla beslenen kk bir sobann banda birka da
kika snmamza izin verildii zaman byk bir sevin yayor
duk. Ama her zaman, bu rahatlama frsatn elimizden almay
byk bir zevk arac yapan bir usu bulunuyordu. Orada durma
mz yasaklamalan yetmiyormu gibi, sobay ters evirip iinde
ki scack atei kara buladklar anda yzlennin yanstt haz y
lesine akt ki! SS grevlileri, bir adamdan holanmamaya ba
ladklar zaman, emirlennde, sadiste ikenceye tutkulu ve bu
konuda olduka uzman olan zel birisi mutlaka bulunuyor ve bu
talihsiz tutuklu onun yanma gnderiliyordu.
5 Bu SS komutanyla ilgili ilgin bir olay, onun denetimi altndaki baz Yahudi tutuklu-
lann kendisine ynelik tulumlarna dairdi. Savan sonunda Amenkan birlikleri
kampmzdaki tutuklulan serbest braknca, Macansanl gen Yahudi, bu komutam
Bavaria ormanla rnda saklam Daha sonra bu SS komutann yakala mao hevesli olan
Amenkan Kuvvctleri'nn komuLanna gitmi vc SS komutannn verm bildiklerini ancak
baz anlarla syleyebileceklerini anlamlar Amerikal komuta n bu dama komiik
le zarar verilmeyeceine sz vermesi gerekiyormu Rir sre sonra Amenkab komurar
gen Yahudlere, yakaland takdirde bu SS ko amr vcnlmcMoenc "V
vermi Amerikal subay szn tumakla kalmam, . bu toplanu kaw^tmr rsk
SS komutan, bir anlamda eski grevine dnm, nk yaknlardaki Ravin* o
lerinden giysi nplanmosma ve bunlann, demiryolu istasyonuna vmn varmaz dcyruc caz
odasna gndenldklcn iin bizim kadar talihti olmayan dgrr Auscfanz ^ke
lerinden miras kalan giysiler iinde olan bizlere dallmasn* gfectmcbu. etmii
fm :*m Anim
k
uzun bir sreyle bylesine ar bir ruhsal bask altnda olan bir
insann, zellikle basknn birdenbire kalkmas nedeniyle, zgr
lnden sonra doal olarak tehlikede olduunu dikkate almak
zorundayz. Bu tehlike (ruh sal anlamnda), vurgunun (dal
g hastalnn) ruhsal karldr. Tpk ok byk bir atmos
fer basnc altnda bulunduu dalg hcresinden birdenbire ay
rlmas halinde, dalgcn fiziksel salnn tehlikeye girmesi gibi,
ruhsal baskdan birdenbire kurtulan bir insann, ahlki ve ruhsal
sal da hasar grebilir.
Bu ruhsal evrede, daha ilkel bir kiilik yapma sahip olanla
rn, kamp yaamnda kendilerini evreleyen acmaszlklarn et
kisinden kaamadklar gzlenmitir. Artk zgr olduklan iin,
zgrlklerini saygszca ve acmaszca kullanabileceklerim d
ndler. Onlar iin deien tek ey, eskisi gibi bask altnda ol
mak yerine imdi artk baskc olmalaryd. Kastl g ve adalet
sizliin nesneleri deil, tahrikileri olmulard. Kendi davranla
rn, yine kendi yaadklar korkun deneyimlerle hakl karma
yoluna gitmilerdi. Bu da sk sk nemsiz olaylarda ortaya k
yordu. Bir arkadamla birlikte, tarlalarn arasndan kampa do
ru yryorduk, nmze yeil bir tarla kt. Otomatik olarak
tarlaya girmekten kandm, ama arkadam kolumu kavrayp
beni ekili tarlaya soktu. Henz yeermekte olan ekini ineme
memiz gerektii konusunda bir eyler kekeledim. Cam skld,
fkeyle bana bakt ve bard: Konuma! Bizden yeterince ey
alnmad m? Kanm ve ocuum gaz odasnda ld -baka
eyleri anmama gerek yok- ve sen birka yulaf sapm inememi
yasaklayacaksn!
ANLAM STEM
tn itinin Aninin.
meye bile hazr olduklar bir ey ya da bir insan bulunduu yo
lunda szler sylemitir. Bu aratrmay Vyanadaki hastane b
lmnde hem hastalara hem de personele uyguladm; elde edilen
sonu, Fransa'da taranan binlerce insandan alman sonula pratik
anlamda aynyd, aradaki tek fark, sadece yzde 2lik bir farkt.
Bir baka istatistiksel aratrma da krk sekiz niversitede,
7948 renci zerinde, Johns Hopkins niversitesinden sosyal
bilimciler taralndan yrtlmtr. Hazrladktan n rapor.
Ulusal Ruh Sal Enstits adna yaplan iki yllk bir aratr
mann bir parasdr. Kendileri iin neyin ok nemli" olduu
sorulduunda, rencilerin yzde 16s ok para kazanmak",
buna karlk yzde 78i yaammda bir ama ve anlam bulmak
kkn iaretlemitir.
Elbette bireyin deerlere ynelik ilgisinin gerekte gizli i a-
tmalan iin bir kamuflaj olduu durumlar bulunabilir, ama
byle bile olsa, bunlar, kural olmaktan ok, istisnaya karlk gel
mektedir. Bu tr durumlarda gerekte sahte deerlerle uramak
zorundayz; bu sahte deerlerin ortaya kanlmas (maskesinin
drlmesi) gerekir. Bu noktada durulmadg takdirde maske
dren psikologun" gerekte maskesini drd tek ey, ken
di gizli gds" olur, yani insanda gerek olan, gerekten insan
ca olan eylere ynelik kendi bilinsiz kmseme ihtiyac.
VAROLUSAL ENGELLENME
M klor E Frank!
lusal terimi ekilde kullanlabilir: 1. Kendisini, yan zelik
le insan olma durumunu anlatmak iin, 2. Varoluun anlam iin
ve 3. Kiisel varoluta somut bir anlam bulmaya ynelik aray,
yani anlam istemi anlamnda.
Varolusal engellenme de nevroza yol aabilir. Bu up nevroz
lar iin logoterapi, geleneksel anlamdaki, yan ruhsal kkenli
(psikojenik) nevrozlara kartlk iinde, nojenik nevrozlar te
rimini kullanmaktadr. Nojenik nevrozlarn kkeni, insan olu
unun ruhsal boyutunda deil, nojenik" (Yunanca zihin anla
mna gelen noos szcnden) boyutunda yatmaktadr. Bu,
zellikle insan boyutuyla ilgili herhangi bir eyi gsteren bir ba
ka logoterapi terimidir.
NOJENK NEVROZLAR
humuAxl,m
Hastann kanyerinden honut olmad ve Amerikann d poli
tikasna uymay zor bulduu ortaya kt. Ne var ki, analisti ona,
babasyla uzlamas gerektiim tekrar tekrar anlatp durmu;
nk ona gre ABD Hkmeti gibi diplomatn stleri de birer
baba imajndan baka bir ey deildir, dolaysyla iinden
memnun olmamasnn nedeni blindtnda babasna kar bes
ledii nefrettir. Be yl sren analz boyunca hasta, sembollerden
ve imgelerden oluan aalara bakmaktan, gereklik ormann
gremeyecek duruma gelinceye kadar, analistinin yorumlarn
kabul etmeye zorlanm. Birka grmeden sonra, mesleinin,
anlam istemini engelledii ve gerekte baka bir ile uramay
zledii aklk kazand. Mesleim brakp bir baka i tutmama
s iin hibir neden yoktu, o da bunu yapt ve son derece doyu
rucu sonular ald. Son gnlerde bildirdii kadaryla, bunu izle
yen son be yl iinde yeni iinden memnun kalm. Bu olayda
bir nevrozla kar karya olduum konusunda kukuluyum, bu
nedenle sz konusu adamn ne pskoterapiye ne de logoterapiye
ihtiya duyduunu dnmtm; bunun, onun gerekte bir
hasta olmamas gibi basit bir nedeni vard. Her atma zorunlu
luk gerei nevrotik deildir; bir lde atma normal ve salk
ldr. Benzer bir ekilde ac ekmek her zaman iin patolojik bir
olgu deildir; ac, nevrotik bir semptom (belirti) olmaktan ok,
zellikle varolusal engellenmeden kaynaklanyorsa, insanca bir
baan da olabilir. nsann kendi varoluuna anlam bulma aray
nn, hatta buna ynelik kukusunun, her durumda bir hasta
lktan kaynaklandm ya da byle bir hastala yol atm ke
sinlikle reddediyorum. Varolusal engellenme kendi iinde pato-
18 Viktor E Frankf
Bu nedenle ruh salnn, belli bir genlim lsne, knn
ulam olduu eyle ulamas gereken arasndaki ya da o anda
ne olduuyla olmas gereken arasndaki genlme dayand gr
lebilir. Bu tr bir gerilim insanda yapsaldr ve bu nedenle ruh
salnda vazgeilmezdir. O halde insana, kendi yaamna bir
anlam vermesi konusunda meydan okumakta tereddt etmeme
miz gerek. Ancak bu yolla, insann anlam istemini uyku (gizlilik)
durumundan uyandrabiliriz. Ruh sal konusunda insann her
eyden nce dengeye ya da psikolojideki deyile homeostass'e
yani, gerilimsiz bir duruma ihtiya duyduunu varsaymann,
tehlikeli bir sonulandrma olduunu dnyorum, lnsanm
gerekte ihtiya duyduu ey, gerilimsiz bir durum deil, daha
ok, uruna aba gstermeye deer bir hedef, zgrce seilen bir
ama iin uramak ve mcadele etmektir. htiya duyduu ey.
her ne pahasna olursa olsun gerilimi boaltmak deil, onun ta
rafndan yerine getirilmeyi bekleyen potansiyel bir anlamn a
rsdr. lnsanm ihtiya duyduu ey, homeostats deil, benim
no-dinamikler dediim eylerdir. Yan kutbun binnn ykle
necek anlamla, dierinin de anlam verecek kiiyle temsil edildi
i ift kutuplu bir gerilim alanndaki varolusal dinamiklerdir
Bunun, sadece normal koullar iin geerli olduu dnlme
melidir; bu, nevrotik bireylerde ok daha fazla geerhdr Bir mi
mar eski bir kemeri glendirmek istedii zaman kemenn ze
rindeki yk arttracaktr, nk bylece paralar daha salam
bir ekilde birleir. Bu nedenle terapistler, hastalarnn ruh sal
gn glendirmek istedikleri takdirde, knn kendi yaamnn
anlam dorultusunda, yeniden yneli yoluyla belli llerde
tnuimn Anla"i A
gerilim yaratmaktan korkmamaldr.
Anlam yneliinin yararl etkisini bylece gsterdikten sonra,
bugn birok hastann ikyeti olduu bir duygunun, yani, ya
amlarnn hepten ve nihai anlamszl duygusunun zararl etki
lerine gemek istiyorum. Bu hastalar, uruna yaamaya deer bir
anlam bilincinden yoksundurlar. Kendi ilerindeki bir boluk
duygusunun altnda ezilmektedirler. Benim varolusa! boluk
(vakum) dediim bir duruma yakalanmlardr.
VAROLUSAL BOLUK
YAAMIN ANLAMI
VAROLUUN Z
ACININ ANLAMI
META-KLNK SORUNLAR
BR LOGODRAMA
fnunm Ww I'/
zum gerekleti; oullarmdan biri ld, ancak dieri de sakatt.
Ben bakmasaydm onu bir kuruma gnderirlerdi. Sakat ve aresiz
de olsa, o, benim olum. Bu nedenle onun iin olas olduu ka-
danyla, dolu dolu bir hayat verdim ona; olumdan daha iyi bir
insan yarattm." O anda gzyalarna gmld ve hkra hkra
devam etti: Kendi adma huzur iinde geri dnp bakabilirim;
nk yaammn anlamla dolu olduunu ve bu anlam kazan
mak iin ok altm, elimden geleni yaptm syleyebilirim;
olum iin elimden geleni yaptm. Yaamm bir baanszlk deil
di! Sanki lm deindeymiesine geri dnp yaamna bakt
nda, anszn bunun bir anlam olduunu, ektii onca acy bi
le kapsayan bir anlam olduunu grebildi. Ayn sebeple, rnein
len olununki gibi ksa bir yaamn bile, coku ve sevgi asn
dan ylesine zengin olabilecei, seksen yl sren bir yaamdan
ok daha anlaml olabilecei aklk kazand.
Bir sre sonra, bu grubun tamamna hitaben bir baka soru
sordum. Sorum, polilmiyelitis serumu gelitirmek iin kullanlan
ve bu nedenle oras buras delik deik edilen bir maymunun,
ektii acnn anlamn kavrayp kavrayamayacayla ilgiliydi.
Gruptaki herkes, elbette kavrayamayacan syledi; snrl zek
syla maymun, acnn anlamnn anlalabild tek dnya olan
insanlann dnyasna giremezdi. Bunun zerine aadaki soruyu
ortaya attm: Peki ya insann, kozmosun evrimindeki biti nok
tas olduundan emin misiniz? Baka bir boyutun daha olduu,
baka bir dnyann, insan acsnn nihai bir anlam bulaca bir
dnyann olduu dnlemez mi?
YAAMIN GECL
ORTAK NEVROZ
PSKYATRK PAROLA
34 The Place of Logotherapy in the World Today, The International Forum Jor
Logotherapy, Vol 1, No. 3 (I960), Sf 3-7
35 W H. Sledge, J A Boydsun ve A J. Rabe, Self-Concept Changes Related to War
Captivity." Arch. Gen Psychiatry, 37 (1980), sf. 430-443
58 Viktor E Frank/
nek vermek gerekirse Jerry Long, logoterapde insan ruhunun
asi gc"36 denilen eyin yaanan bir tandr. Texarkana Ga-
zette'den alnt yapacak olursak, Jerry Long: yit nce geirdi
i bir dal kazasndan ben boynundan aas felli Kaza geir
diinde 17 yandayd. Bugn Long, az ubuunu yaz yazmak
iin kullanabiliyor, zel bir telefon araclyla. Community Col-
legede venlen iki derse devam ediyor.1 Telefon balants
Longun hem snftaki tartmalan dinlemesine, hem de bunlara
katlmasna olanak veriyor, Aynca bo zamanlarn okuyarak, te
levizyon izleyerek ve yazarak geiriyor, Long'dan aldm bu
mektupta yle yazyor: Yaamm anlamla ve amala dopdolu
gryorum. Kadenmi belirleyen o gn benimsediim tutum, ya
am parolam oldu: Belimi krd ama beni kramad. Fakltedeki
ilk psikoloji dersime kayt yaptrdm. Sakatlmn, bakalarna
yardm etme becerimi gelitireceine inanyorum. ektiim ac
lar olmakszn, ulatm geliim dzeyinin olanaksz olacam
biliyorum.
Bu, anlamn kefedilmesi iin acnn vazgeilmez olduu an
lamna m geliyor? Kesinlikle hayr. Ben sadece, bu kitabn ikin
ci blmnde de belirtildii gibi, acnn kanlmaz olmas kou
luyla acya karn -hatta ac vastasyla- anlam bulunabileceim
vurgulamak istiyorum. Eer acdan kamlablyorsa, vaplacak
anlaml ey nedenim ortadan kaldrmaktr, nk gereksiz wrc
ac ekmek, kahramanca deil, mazoiste bir tutumdur te
yandan eer kii ac ekmesine neden olan durumu der.renr
38 Bkz Joseph B Fabry, Hie Pursuit oj Meaning, Ncvs York H*rpct and R
39 Bkz Victor E Frankl, Duyulmayan Anlam jlj sf 4: <3
40Ayncabkz Victor E Frankl Psvdol hr rap and VVv~k t
Schuser, 1967
bardm: Onca katil, kurbanlarnn kamm deip ldrmek
iin kullandktan sonra nasl hl bak kullanabiliyorsunuz?
Sonu olarak Almanca kitap yazmama itiraz etmeyi brakt.
Trajik lnn nc yan lmle ilgilidir. Ama ayn za
manda yaamla da ilgilidir, nk yaam oluturan anlann hep
si lmektedir, yaanan bir an asla geri gelmeyecektir. Yaamm
zn her ann olabilecek en iyi ekilde deerlendirmemizi anm
satan da bu geicilik deil mi? Elbette yle; dolaysyla benim
vazgeilmez ilkeme kaynaklk eden de bu: kinci defa yayor-
muasna ve ilk kez imdi yapmak zere olduunuz gibi hatal
hareket etmiesine yaayn.
Aslnda, uygun davranta bulunma frsatlar, bir anlam bul
ma potansiyelleri, yaammzn gen dndrlemez oluu tarafn
dan etkilenmektedir. Ama aynca potansiyeller de bu ekilde et
kilenmektedir. nk biT frsat kullandmz ve potansiyel bir
anlam gerekletirdiimiz zaman, sonsuza dek yapm oluruz,
geri dn olmaz. Bu anlam bulup gemite tutarak, onu ora
da emin bir ekilde saklarz. Gemiteki hibir ey tekrar eriil
meyecek ekilde kaybedilmez, tersine, her ey geri dnlmez bir
ekilde saklanr. Elbette insanlar sadece geiciliin anz tarlasn
dikkate almaya, ama yaamlarnn hasadn doldurduklar ge
miin zahire ambarn -yaplan iler, sevgiler ve bir bu kadar
nemlisi, cesurca ve onurla yaanan aclar- grmezlikten gelme
ye eilim gstermektedir.
Bundan dolay, yal insanlara acmak iin ortada hibir ne
den olmad anlalabilir. Bunun yerine, genlerin onlara imren
mesi gerekir. Yallarn gelecekte hibir frsat, olasl olmad
SANAT
1* Dtscn m Demeen mi7 Cem Mumcu. Yldrm B Doan. Desenler SeiA Demire!
2- Artrlt ve Sanat. Kolektif
3- ocuk ve Sanat Kolektif
* Bedava Gergedan, Orhan Cem etin
5- Orson Welles, Andr* Bazin ev. Senem Deniz
$- Sinema Ketelerinde. Ilhan Mimarolu
EDEBYAT
ROMAN
1- Planmz Katliam. Haldun Aydngn
2- 7, Cem Aka}
3- Altn, Blaise Cendrars - ev. Nuriye Yiitler
4- Bir Kuzgun Yaz, Mehmet Llnver
5- Marella, Ma* Gallo - ev. Asena Sarvan
4- Math ilde. Max Gallo - ev. Il Brcan
7* Sarah. Max Gallo - ev. Asena Sarvan
I- Ziyaretiler, Giovanni Scognamlllo
*- Salta Dur, Semra Topal
10- Put, Mehmet nver
II- Kentlerin Kraliesi, Hakan Senbr
12- Cowrie, Cathie Dunsford - ev Funda Tatar
13- SelkleTerin arks, Cathle Dunsford - ev Funda Tatar
14- stifa, Aka Zeynep
15- Acayip Hisli, Kate Atkinson, ev. Devrim Kler Yarangmel
IS- Makber, Cem Mumcu
17- Kt l, Erkut Deral
IS- Bojlukta Sallanan Adam, Saul Bellow - ev. Nete Olcaytu
1*- Tuhaf Bir Kadn, Leyi* Erbil
20- Hazdan Kaan Kadnlar, Fidan Terzlolu
21- Kurban, Saul Bellow, ev. Perran Fgen zik
22- Hey Nostradamus, Douglas Coupland. ev. rem Ba>aran
23- Kseden Hise, Tlbor Fischer, ev. Duygu Gnkut
24- Getrude 2'ye nasl blnd?, ule nc
25- O Batl Ejderha, Leyl Erbil
YK
1- Beyolu Kbuslar ve Dier ykler, Giovanni ScognamHo
2- Bir Gamze-Br Kfly Yastk, Glseren Tucu Karabulut
3- nc Sayfa Gzeli / Bnblr nsan Masallar , Cem Mumcu
4- nsel ykler, Kolektif - Editr Cem Mumcu
5- Hepimiz Gogol'un Palto sundan ktk, Sreyyya Evren
6- Muallkta. Araf'ta ve Dzerde t Bnbr nsan Masallan-li. Cem Mumcu
7- r. Cem Aka
i- Ak ykler, Kolektif - Editr Sevengi Snmez
9- Deli ykler, Kolektif - Editr Cem Mumcu