Professional Documents
Culture Documents
Prof. Dr. R E N E M E L IK O F F
UYUR DK UYARDILAR
Alevlik-Bektalik Aratrmalar
Trkesi:
Turan yptekin
cem^
vaynevl V #
NuruosmaniyeCad.
Kardeler Han 3 / 3
Caalolu-stanbul
NSZ
Bir Aratnnann Douu.................................................. 15
I
Bektafler Tarikati ve Hac Bektaa Bal Zmreler:
Probleme Toplu Bak....................................................... 21
n
Alevliin Temelleri.......................................................... 29
m
Kzlba Problemi..............................................................53
IV
Alev detleri zerine Notlar:
Baz Orta-Anadolu Kutlamalar Dolaysyla.....................81
V
Alevlerin Bir deti zerine Aratma:
Mship, hiret Kardei................................... 89
VI
Anadoluda Cemaat D slmlk:
rf-dlk, nan-kanmas, Gnose............................ 101
VII
Bekta'Alev Senkretizmini Meydana Getiren
eler zerine Aratrmalar........... ...............................117
vra
Bulgaristanda Deliorman Kzlba Topluluu...............139
IX
Anadolu Sfliinin Orta Asya Kkenleri...................... 151
X
Ahmed Yesev ve Trk Halk Tasavvufu.......................167
XI
Astar-bdl Fazlullah ve Hurfliin
Azerbaycanda, Anadoluda,
Rumeli de Gelimesi....................................................... 183
XII
lk Osmanllann Sosyal Kkeni......................................199
xn
Bir Koloniletirici Derviler Tarikati: Bektaler
Sosyal Rolleri ve lk Osmanl
Sultanlanyla Balantlar............................................... 213
XIV
1826dan Sonra Bektaler Tarikati............................... 227
SONSZ.........................................................................255
KAYNAKA................................................................. 257
DZN..............................................................................269
SUNU
BU KTABIN YKS
JitiSa z^nmii
Belli gnler vardr hayatmzda, unutamadmz gnler.
Mutluluk duyduumuz, nmzde yeni bir ufkun ald
gnlerdir bunlar. Irne Mlikoffla tantm gn de benim
iin bylesi gnlerdendir ite.
Daha nce, Trkeye evrilen bir-iki incelemesini
okumutum Mlikoffun. zellikle AlevHik-Bektalik konu
sunda dnyann nde gelen Trkologlarndan biri olduunu bi
liyordum. Trkiyeye gelip gittiini de. Ama hi kar
lamamtk. Karlaamyorduk.
Nitekim beni, 1986da Strasbourgda dzenledii Bekta
lik sempozyumuna ardnda da uyamadm arsna.
ary ileten Server Tanilliydi ve Mlikoffun beni mutlaka
sempozyumda grmek istediini yazyordu mektubunda. Ama
olmad, gidemedim. Pasaport verilmeyen sakncallardandm o
sralar.
Irne Mlikoff la tanma frsatn ancak 1990 Martnda
yakaladm. Berlinde dzenlenen bir Alev haftasnda. Kb-
ns saymazsak, ilk kez yurt dna kyordum ve bu ilk
kmda Irne Mlikoffla tanyordum. Nasl sevinmezdim!
Berlindeki o Alev haftasnda unutulmaz gnler ve gece
ler yaand. Berlin dnda, az binen bir Hristiyan mezhebine
bal rahibelerin gzetimindeki harika bir pansiyonda
kalyorduk. zellikle geceleri, sempozyum dn doyumsuz
bir sohbet balyordu. lhan Seluk, Server TaniUi, Kvan
Ertop, brahim Armaan, Nejat Birdoan, Fuat Bozkurt ve
Berlindeki Trk dostlar toplanyorduk kocaman, uzun bir
masann evresinde. Konuuyor, konuuyorduk. Kimi geceler,
hele Arif Sa da gelip katlmsa sazyla, sabahlanyordu.
Irne Hanm, gecenin balangcna katlyor, daha sonra
belli bir saatte gnn yorgunluunu atabilmek iin izin isteyip
ayrlyordu. Sabahlan, insann iini stan glmseyii,
aydk yzyle katlyordu yeniden bize. Rahibelerin zenle
hazrladklar uzun kahvalt masas, onun katlmyla bir bilgi
lenine dnyordu hemen. Ben ilk sigaram yakp
ksnneye baladmda zlyor ve incitmemeye alarak
uyaryordu beni.
Bir sabah, Trkeye evren makalelerinden sz ederken,
evirilerin pek baari olmadndan yaknd. Asl nemsedii
incelemeleri ise evrilmemiti bile. Hemen atldm, bu ii
stlenebilirdim. Makalelerini evirtir, kitap olarak yaym
lanmasn da salayabilirdim.
Bu kitap, dnce olarak o Berlin sabahnda dodu ite.
Irne Mlikoff bir yl sonra, 1991 Aralnda Trkiye Yazar
lar Sendikasnn dzenledii Yunus Emre Sempozyumuna
geldiinde makaleleri evirebilecek kiiyi bulduk: Turan Alp
tekin.
Irne Hanm, eviri bittiinde nce kendisi okudu; bir kez
de benim okumam istedi sonra. Okudum. Turan Alptekin,
gerekten g bir ii baannt. Bunda, edebiyat tarihisi
oluunun, gemi kltrmz iyi tanmasnn etkisi bykt.
Bu nedenle eviri metnini, bir bakma yazm (iml) asndan
gzden geirdim. Yalnz, Timur Leng, sem gibi
szcklerin yaygn olarak kullanlan Timurlenk, semah
biimlerini setim ve kk bir-iki dzeltme yaptm.
Makaleler okunduunda, Irne Mlikoffun, Alevlik-
Bektalik olgusunu derin bir bilgi ve grgyle deer
lendirdii; sahip olunan bir kltrn tarihsel-toplumsal srek
liliini bilimsel verilerle saptad grlecektir. Artk bize
den, onun bu abas nnde saygyla eilmek ve at
yolda almay onu rnek alarak srdnnektir.
IRNE MLIKOFF STNE
Stvfftt ^ aniiU
3(e3(e
Yunussun bu szinden
Sen ma'n anlar isen
Konya minaresini
Gresin bir uvalduz
*
* *
1. Bak. not 19
2. !lk Osmoflarm sosyal kkeni ad yazimiz^not.
3. Kr. kpaazade, Tevrih-i l~i Osman, l yaym, stanbul 1332, s.
204-206; a.g.e., iftiol N. Atsz yayn, Osmanh Tarihleri, I,
stanbul 1949, s. 237-238.
4. Kr. Elvan elebi, Menktbu'l-Kudsiyye f Mensibil-nsiyye (Baba
iys- Horsr ve sllesimn merdiabev ton/), hzr. smail E. Ernsal
ve A. Yaar Ocak, stanbul 1984.
5. Bak. <^Bekta-Ale\> senkretizmim oluturan eler zerine aratrmalar
ve Anadoluda Cemaat-d slmlk: rf-dlk, nanlar-karmas.
Bilin birikimi (Non-coftf<armisme, Syncrtisme, Gnose} konulu
yazlarmz.
6. Abdlbaki Glpnarl ve Pertev N. Boratavn kaynak eseri, Pir Sultan
Abdal, Ankara 1943 (TTK Basmevi), rnek alnmal idi; ne yazk ki
trnde fk eser olarak kald.
7. Kr. Tourkhan Gandjei, I! Canzoniere diah smail Hatayi, Napoli
1959 (Istituto Universitario Orientale). Bu eser, bugne kadar. ah smail
Z>vnn en iyi yaymdr.
8. Sadeddin Nzhet Ergun, Hatay Divan, ah smail-i Safev, Hayat ve
Nefesleri, stanbul 1956; Azizaga Mamedov, ah smailHatai, Eserle
ri, 2 cilt, Bak 1966; ayn eser, 1975-1976; son olarak, Nejat Birdoan,
Alev1erin Byk Hkmdar ah smail Hatai, stanbul 1991, bir ten-
kidli basm olmadndan, birok yaktrma manzume iermektedir.
9. Bak. 1826dan sonra Bektaler Tarikati konulu yazmz.
10. Kr. Namk Kemalin Bekiailii ve Masonluu Bir ada nc:
Namk Kemal (1888-1988) adl yazmz stanbul 1988, s. 39-48; ayn ma
kale, Tarih ve Toplum, Aralk 1988, s. 17-19 (337-339).
11. Sadeddin Nzhet Ergun, Bektai airleri ve Nefesleri, I-II: 19. asra
kadar, stanbul 1955; Bekta-Kzlba-Alev airleri ve Nefesleri, IH:
19. asrdan beri, stanbul 1956.
12. Kr. Kzlba Problemi adl yazmz.
13. Kr. V. Minorsky, E. I., yeni basl, Ahi-i Hakk maddesi; Notes sur
la secte des Ahl- Haqq, RMM, XL, 1920, s. 20-97; Bak, yukarda, not
12.
14. Kr. Abdlbaki Glpnarl, Menakb- Hac Bekta- Vel (Vilyet-
Nme}, stanbul 1958.
15. Bak. yukarda, not 3.
16. Bak. Aferv detleri zerine notlar: Baz Orta Anadolu kutlamalan
dolaymyle konulu yazmz.
17. Bak. lk Osmanlann sosyal kkeni^ not 17, 18; Alevlerin bir gele
nei zerine aratrma: Musahip (Ahiret kardei)>\ not 8,9,10.
18. Bak. Fazlullah Astarabad ve Azerbaycan, Anadolu ve Rumeli'de
Hurufiliin gelimesi konulu yazmz.
19. Kr. Tourhan Gandjei, a.g.e., s. 233-234 (214. manzume).
20. a.g.e., s. 22, (20. manzume).
21. Bfrnnin metni G, Widengren tarafndan anlmt: Les Religions de
f Iran, Paris 1968, s. 38.
22. Bak. Alev Adetleri zerine Notlar.
23. Kr. lk OsmanlIlarn Sosyal Kkeni, no 14.
24. Ayn inana Ehl-i Hak Kltlerde rastlanr: Bak. Nur Ali-Shah Elahi,
UEsotrisme Kurde, Mohammed Mokrinin eviri, nsz ve notlar ile,
Paris 1966 (Albin Michel), s. 29-32, 127-128 (Alinin Hac Bektada te-
cessm). Ayrca Bak. Mohammed Moki, Lide de lincarnation chez
les ahl- Haqq, Akten des Vierundzwanzigsten Internationalen Orienta-
listen-Kongresses Mnchen, Wiesbaden 1959, s. 496-498.
25. Dervi Ali, hakknda ok az ey bildiimiz, bir XEX. yzyl Kzlba
airidir. Sz edilen nefes, Sadeddin Nzhet Ergun tarafndan
yaynlanmtr: Bekta-Kzlba-Alev airleri ve Nefesleri, s. 202. Bu
nefes, merhum Feyzullah narn repertuarnda da yer alyordu:
l *
i- .
32.
p ij Cr* jl
dr*
C/jM o l j
33. Bu bilgiyi, M. Hossein Beikbaghbann derledii ve tezinde sz konusu
ettii bir szl gelenee borluyuz. Bak.: Not. 24.
34. On be ehl-i hakk Hanedan vardr; bu sorun M. Hossein Beikbaghbann
tezinde aynntlaryle incelenmitir.
35. Cehelten ya da Krklar, ayn anlamda olan bu deyimler, muhtemelen.
Peygamberin gece yolculuu esnasnda arda kurulan, -k i Kzlbalarn
Ayin-i Ceni\ onun yeryzndeki tekrardr-, (Krklar Cen) adndan gel
mektedir. Bu konuya ilerde tekrar dneceiz. Cehelten ya da Krklar,
Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, vb. Bektalerin btn velilerini
tamrlar, ellerinde Bektalerin eserleri bulunur ve niyazlarnda ah
Hatyyi anarlar.
36. Tahranda yaayan, fakat aslen Kermahah'l bir Ehl-i Hakk olan
Yadigr Seyyidin ifadesine bakhrsa. Hac Bekta ve Sultan Sohak
(tshak) ayn olgulardr: Evvel Sultan shak (Sohak) oldu, sonra Hac
Bekta oldu, sonra Baba Yadigr oldu. Sultan shak, Mezheb-i Hakkn
kurucusudur. Baba Yadigr 500 yl nce Kermanahda domutur, ve
Ydigrler hanedannn atasdr.
37. Kr. Sadeddin Nzhet Ergun, Haiy Divan: ah smail Safev,
stanbul 1956, s. 53 (15. manzume).
38. Yukarda, Not 36da anlan kaynamn ifadesine gre, Adam min bir
defa dun be dun dnyaya gelir ve her defa behter gelir. (nsan, trl
grnler altnda, binbir kez dnyaya gelir ve her birinde daha iyi ola
rak gelir.)
39. Bak.: Louis Bazin, Les Calendriers Turcs Anciens et Mdivaux, Lille
1974 (Service de reproduction des thses. Universit de lille III), s. 337,
579,717, 740. Hidir Bayram ile eski Trk yeni yln karlatrma fikri
ni, meslektamz ve dostumuz Louis Bazine borlu bulunuyoruz; bura
dan kendisine teekkrler.
40. Bak.: Marco Polo, La Description du Monde, Louis Hambisnin eviri
ve aklamas ile, Paris 1955, s. 125 vd.
41. Komme (ya da Krne), girde ve Kavud konular iin bak.: H.Z. Koay ve
A. lkcan, Anadolu yemekleri ve Trk mutfa, Ankara 1961, s. 36-
37,107,116,132-133.
42. Bununla birlikte, orjiyak niteliin kalntlarnn varl anlamna gelebile
cek baz ayrntlarn sregeldiini kabul etmek gerekir, veriler ok yeter
siz olsa da, yaknlarda. La Socit Asiatiquede sunacamz Anadolu
Alevlerinde baz kutlamalar zerine bir bildiri ile bu konuya yeniden
dnmeyi dnyoruz.
43. Oniki mam iin on iki yas gnn izleyen ve tarihi 10 muharrem'e gre
belirlenen, Alevlerin aure gnnde, aure denen kutsal bir a
hazrlamak ve datmak dettendir. Bu aure, Kerbel ehitleri iin
hazrlanm ve sunulmu olmaktadr. Ba)ram, karalar giymek, su
imemek, abdest almak iin bile su kullanmamak, bak kullanmay ge
rektiren kat yiyecekler yememek, vb. kurallar ok sert, on iki yas gn
dolaysyladr.
44. Kr. G.P. Badger, The Nestorians and their Rituals: with the Narrative
o f a mission to Mesopotamia and Coordistan'in 1842-1844, 2 cilt,
Londres 1852, I, s. 112 vd., 122-124; Klaus E. Mller, Kultur
historische Studien zurGenese Pseudo-Islamischer Sektengebilde in Vor
derasien, Wiesbaden 1967, s. 132 vd., 216 vd. vb. (ok zengin kaynakl
bu eserden byk bir ihtiyatllkla yararlanmak gerekir).
45. Kaynamz Yezid bir aileden, geliyordu, fakat sonradan Snnlii be
nimsemiti. Onun ifadesiyle; Melek Tavusa Horoz diyorlar.; bu ifade,
B. Nikitinein, Yezdlerde Tavus'a Horoz dennektedir, tanklna
uygun dmektedir: Kr. Les Kurdes, Etudes Socicdogique et Histori
que, Paris 1956, s. 226
46. G.P. Badger, a.g.e., I, s. 124 ve 127de buna ait reprodksiyonlar buluna
caktr.
47. Ehl-i Hakklarda Ahiret kardei, Atebagilerde krar kardei denen ve
YezdSlerde de bulunan, Anadolu Alevlerinin bu Musahip deti, sras
gelince ele alnacak ehemmiyettedir ayr bir incelemeyi gerektirir.
slmlam gelenee gre,' bu dnyada Muhammed ve Ali, Arda
Cebril ve Adem, k musahip'le olmulardr. Bu adetin Ahilerin lonca
larna bal olmas mmkndr: kardelik balar ile balan merasi
minden sonra, Adem, Cebraile Ah diyerek hitap etmektedir.
48. V. Cuinet (Kr. La Turquie dAsie, I, Paris 1892, s. 619 vd.),
JCulbalarda Horozun Byk Melek Cebrailin bir timsali olarak
grldne ve bir kurban hayvan olduuna, daha nce iaret etmiti.
'ite bir Alev Dede'tn szl tankl: Horoz Cebraildir; ilk musahip
tutulduunda kurban olarak Horoz (yani Cebrail) kesilir ve onun ismine
(Cebrail) denir. Fakat bu da, aynca incelemeye deer baka bir proble
mi ortaya koymaktadr: Yedlerin Melek Tusu ve Alevlerin Cebra
ili arasnda ortak noktalar bulunmaktadr ve biri Aatan, br
Tahtdan, her ikisi de Tanr tarandan indirilmitir.
49. Bu kitap gnmz iin ok kymetlidir: Cafer-i Sdk Buyruu, ad
altnda satlan br kitaplar, ancak Snn islmha ait ilmihallerdir ve
gerek Buyrukla hibir ilgileri yoktur.
50. Sz konusu, Alevlerin merasimlerinde sekin bir rol olan Selmn-
Frs ya da Selmn- Pk ile onun, yukanda geen. Krklar Cemindeki
yeridir. Cem balamadan nce, merasimi yneten Dede, hazr bulunanlar
iinden, Selmn- Ferr grevini yerine getirecek olan kiiyi seer; bu
Oniki Hizmetden biridir ve phesiz en mhimmidir. Selmn- F r ya
da Selmn- Pkin meslek loncalarnn pni oluu aynca ilgiye deer.
51. Sz konusu ocuklar, slk iin gelen ocuklandr. '
52. Bu yazmaya ait minyatrler, aadaki eserde, yaymlanarak sanat tarihi
asmdan incelenmi bulunuyon M.. Ipirolu ve S. Eybolu, Ftih
Albmne Bak (Ftih Albm zerine), stanbul Edebiyat Fakltesi
Yayn; tarih kayd bulunmamaktadr.
53. Mircnmemn ..el yazma nshas, Paris, Bibliothque Nationale
(Suppl. Turc 190)de korunmaktadr; Uygur harfleriyle yazlmtr ve
1513 tarihlidir; yaprak 11 r de, Peygamberin mirac srasnda
karlat byk horozu canlandran bir minyatr vardr (Kr. Tablo 5);
Peygamber, Burakn zerindedir, Cebrail onun nnde durmaktadr.
Minyatre u aklama konmu bulunmaktadr Resl aleyhi es-selm-
sem-i evvelye vsl oldukda ^ ^ d a b ir ak horoz grdi ki ba ar altnda
ayaklan yer yznde. Mslman gelenee gre Tannnn taht dibinde^
'ak bir horoz durur; gnn ve gecenin saatlerini sayar, sabah namaz vakti
gelince, btn yeryz horozlarnn kendisiyle birlikte syledii br^
arkya balar. Yahudi gelenekte de bulunan bu horoz, Mazdeen
kkenlidir, Avestada gemektedir (Vendidad, Farg. XVIII, 15; Bak.;
Elannesteter, E, s. 245; lE, s. 12J; ldkten sonra diriliin (bas bad-el-
mevt) ve ebed yaamtn timsali, gne-ku, horoz, mithra inanna
(culte) bal grnyor. Kr. Franz Cumont, Le coq blanc des
Mazdens et les Pythagoriciens, Compte-rendus des sances de
lAcadmie des Inscription et belles-Lettres, yil 1942, s. 283-300; Erwin
R. Goodenough, Jewish Symbols in the Greco-Roman Period, VIII,
New York, 1958, s. 59-70 (bilhassa, s. 61).
54. Sz konusu kii Atebagilerin Ehl-i Hak mezhebini kunnu olandr;
bak.; Not 34.
55. Bu, Jean Cantacuzne tarafndan daha nce belirtildi; P.G., CLIV, 512;
Kr. S. Vryonis, The Decline o f Medieval Hellenism in Asia Minor and
the Process o f Islamization from the Eleventh through the F'fteenth Cen
tury, University of California Press, Berkeley - Los Angeles - London
1971,8.485.
56. Kr. J.K. Birge, The Bektashi order o f Dervishes, London 1937, s. 39,
not 3.
57. St. Serge de ayn ekilde Hzr Eyasla kaynam olmaldr; Kr. G.P.
Badger, a.g.e., s. 237. Baka rnekler iin bak.; S. Vryonis, a.g.e., s. 485
vd.
58. Kr. Hbschmann, Armenische Grammatik, I, Leipzig 1897, s. 354,
Not 169.
59. Bak.: Not. 52.
ALEV DETLER ZERNE NOTLAR:^
BAZI ORTA-ANADOLU KUTLAMALARI
DOLAYISIYLA
* *
2Q7
gre, Hac Bektan kardei Minta, Baba yasa Sivasta
katld ve muhtemel olarak mridi !le birlikte lme mahkm
oldu ya da sava alannda ldrld. Fakat Hac Bekta
Krehir ve Kayseri yrelerinde idi ve eylemlere katlmamt.
eyh Ede Blnin Baba evresine bal oluu ve Hac
Bekta ile balantlan, Bektaler tarikati ve ilk OsmanlIlar
arasndaki ilikilerin inceleniinde mhim elerdir. XIV.
yzyldan balayarak, bilhassa ad Yenierilerin Pri olduktan
sonra. Hac Bektan ulat ehemmiyete yol aan da,
phesiz, onlarn korumalar olmutur.
lk Osmanllann ilgisi dolaysyladr ki, Bektaler tarikati
imparatorluk iindeki stn yerini alm ve st derecede bir
halk tarikati olarak benimsenebilmitir. B dnemde,
Bektalerin retileri, ilerde, Hurflik Bektalikle kayna
tnda, ve bilhassa, ilk Safavlerin propagandalanndan sonra
grlebilecei gibi, henz an i sapmalarla bozulmu
deildi. Bu an fikirler, ne Hac Bekta Vilyemme'sMt,
ne de Abdal Ms ve Kaygusuz Abdal gibi, ilk Bekta
airlerde vardr. Hibir eski kaynak, bunlardan sz etmez.
Eflk, bize. Hac Bektan, Peygamberin snnetine harfi har
fine uymamakla ve be vakit namazn dzenli klmamakla
birlikte, fazla kuralc olmayan bir slm yaay ile, iyi bir
Mslman olduunu sylyor.^^ Fakat ayn ey, dnemin
btn babalan iin sz konusudur. Bir vel n bulunum,
Ahmed Yesev, kadnlarla erkeklerin yanyana katldklan ve
alkoll ikiler itikleri meclisleri ynetiyordu.
Ad geen btn bu kaynaklar incelendiinde. Hac
Bektan balangda, birinci derecede bir kiilik olmad da
grlmektedir. O, Babafler hareketine bal birok Trkmen
Bahadan biri idi. Eflk ve kpaazde de ona, ikinci
srada bir yer vermilerdir. Vilyetnmede, Hac Bektam
mridlei arasnda anlan Yunus Emrenin iirlerinde, Tapduk
Emre, Barak Baba, Geyikli Baba ve Sar Saltukun adlan
getii halde, Hac Bektan adna hi rastlanmay da ayn
anlama gelmektedir. Bununla birlikte, Osmanl mparator
luunun en mhim halk tarikatinin kuruluunda onun ad yer
alr. Bu baarnn yorumu, Bektafler tarikati ile Sultan
Ohann kardei Ali Paa arasnda bir ilikinin yer ald
Oru tarihinde bulunabilir. Orua gre, Ali Paa, bir dewi
yaam srmek ve meyih saflarna katlmak iin btn
ynetim yetkisini kardeine brakm, ve ona, yeni kurulmu
bulunan Yenieri ocan Hac Bektan koruyuculuuna
balamasn tleyerek: Ey Karde! Btn askerin kzl brk
giysinler. Sen ak brk giy. Sana ait kullar da ak brk giysin
ler. Bu da leme nian olsun. demiti, Orhan Gazi bu sz
kabul edip adam gnderdi. Am a^a'da Horsanl Hac
Bektadan izin alp ak brk getirtti.
Muhtemel olarak XIII. yzyln ikinci yansnda (gelenee
gre 1271) ld gz nne alnrsa. Hac Bektan burada
ki bizzat varl pheli olmak gerekir; fakat bmmla birlikte,
yenieri ordusunun Bektafler Tarikatine balanm olduu ke
sindir.
Oruun anlattklarnda dikkati eken bir nokta daha
vardr; o da, Bektaflerin merkezi Krehir yaknndaki Soluca
Kara ykde bulunduu halde, burada Amasya adnn
gemi olmasdr. Amasya, Baba Ayan hareket merkezi idi;
zavryesinin bulunduu at, Amasya yaknndadr; ve Amasya
eyhin lme mahkm olduu yerdir.^^ Oru bu satrlan
yazd srada, Hac Bekta ile Baba Aya arasndaki
ilikilerin ansnn henz canl olduu anlalyor.
Velnin makamna, OsmanlIlarn gsterdikleri ilgi de bi
linmektedir. Vilyetnmeye gre^^ trbe, byk atas Gazi
Osman ile yaknlklarndan dolay Hac Bektan ansna iten
bal olan I. Murad tarafndan Yanko Madyan adl bir mimara
yaptmlmt.^ Ak OsmanlIlar, bu trbeye gsterdikleri ilgiyi
hi kesmediler. II. Murad, trbe aleminin yaldz iin bin alt
yz kle altn dktrd; n. Bayezid dergh ziyaret et; ve
Vyetnne'ye gre kubbesini kurunla kaplatt. Bu balar
II. Bayezidden sonra durdu?^
Gazi Osmann yaamnda ilk planda bir rol oynayan
eyh Ede Bl ile Hac Bekta arasndaki iliki Baba lyas-
Horasan menkabesinden de anlald zere ilk Bektaerin
tarih asndan ok nemlidir. Bu ilikileri Gazi Ohann
kardei Ali Paa ile Bektaler Tarikat! arasndaki yaknl
gsteren Oruun ifadesi de dorulamaktadr.
Baz yazarlar Oruun ifadesine dayanarak Ali Paann
Bekta olabileceini ileri srdler.^^ Zaten Oruu okurken
akla gelen de budur.
Temel nitelii olan dahice bir sezile mteveffa Louis
Massignon Osman Gazinin tpk Bayezid gibi adn bir
Bekta velye borlu olabileceini dnmti^^
Bununla birlikte eyh Ede Blnin Hac Bektan
yannda anl ve eski Osmanl vekayinnelerinin taukl;
bizi Bektalerde henz Trkmen airetlerinin eski
inanlanna yakn iyi zmsenmemi bir slmlk ortaya koyan
ve halk kitlelerini ynetimin bayra altnda toplamak zere
OsmanlI sultanlannn giriimiyle doldurulmu bir silah
grmeye gtryor. Bektaer ilk zamanlar Osmanl sultan-
lanmn hizmetinde, Ahmed Yesev iin amda San Saltuk
Dede iin Balkanlarda olduu gibi Trk kltrnn ve slm
inann yayc ve reticileri kolonici derviler ehresi
olutunnuladr.
Ancak srekli temasta bulunduklan Hristiyan nfusun
ve yabanc din sapmalann etkisi altnda bu yaylmac roln
Uk kurbanlan olan Bektaler yzyllar boyu aka cemaat
d (h6trodoxe) fakat serbest dnceli dinler st rf d
(non-confonniste) hogl ve hatta bazen bakaldrc olu
verdiler.
NOTLAR
1. KAYNAKLAR
1959-1961 (TTK).
Aflki, Les Saints des Derviches Tourneurs (Manaqib ul-rifn),
Franszca tercmesi Clment Huart, 2 cilt, Paris 1918.
kpaazde, Tevarih-i l-i Osman, nereden: l, Istanbul 1332.
kpaazde, Tevcrih-i l-i Osman; Osmanli Tarihleri I, nereden:
iftiolu N. Atsz, Istanbul 1949.
Buyruk, nereden: Aytekin (Sefer), Ankara 1958.
Buyruk, nereden: Bozkurt (Fuat), (Aytekininkinden faikh),
stanbul 1982.
Elvan elebi, Menldbul-Kudsiyye f i Mensibi' l-nsiyye (Baba
lyas- Horasan ve sllesinin menkabevi tarihi),
hazrlayanlar: smail E. Ernsal ve A. Yaar Ocak, stanbul
1984.
Hac Bekta-i Veli, Maklt, hazrlayan: Coan (Esad), Ankara
1986.
Manakb- Hac Bekta- Veli Vilyet-Nme, hazrlayan: Glpmarl
(Abdlbaki), stanbul 1958.
2. Bektai Nefesleri
Atalay (Besim), Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1340 (1924).
Atalay (Besim), Bektailik ve Edebiyat (Osmanlcadan eviri:
Vedat Atila), stanbul 1991.
Ergun (Sadeddin Nzhet), Bektai airleri ve Nefesleri; cilt 1-2: 19.
asra kadar, stanbul 1955 (2. bask).
Ergun (Sadeddin Nzhet), Bektai'-Kzlba-Alevi airleri: cilt 3: 19.
asrdan beri, stanbul 1956 (ikinci bask).
Glpnarl (Abdlbki),A/ev?>Be/:m^fiVe/e5/mVlstanbul 1963.
zkrml (Atilla), Alevilik-Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1985.
ztelli (Cahit), Bektai Glleri: Alevi^Bektai iirleri Antolojisi,
stanbul 1973.
3. klarn Divanlar
Harabi (Edip Harabi), Hayat ve D eyileri, Ankara 1959; yeni bask:
Ankara 1991.
Hatay: Minorsky (V.), The poetry of Shah fsmati / , BSOAS, X,
1939-1942, s. 1007a-1053a.
Ergun (Sadeddin Nzhet), Haty Divan: ah ismail-i Safe-
vi: Hayat ve Nefesleri stanbul 1956.
Gandjei (Tourkhan), l Canzoniere di Sah sm*il Hatm, Na
poli 1959 (Hatayt nin en salam neriyat).
Memraedov (Aziz Aga), ah tsmajyl Katai, eserleri, birinci
cilt. Bak 1966 (Arap harfleriyle); ikinci cilt. Bak 1973
(Arap harfleriyle.) Kiril harfleriyle: birinci cilt. Bak 1975;
ikinci cilt. Bak 1976.
Birdoan (Nejat), Alevilerin Byk Hkmdar: ah smail
Hatai, stanbul 1991.
Hilmi Dede: Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Divan, eviren ve
hazrlayan: Bedri Noyan, stanbul 1990.
Pir Sultan Abdal: G lpnarl (A bdlbaki) ve B o ra ta v (P e rte v N aili),
P ir Sultan Abdal, Ankara 1943 (TTK).
5. Trke almalar
Ahmet Refik, On altnc asrda R a fzlik ve B ektailik, stanbul
1932.
Atalay (Besim), B ektailik ve E debiyat, stanbul 1340 (1924); yeni
bask: stanbul 1990.
Barkan (mer Ltfi), O sm anl im paratorluunda b ir iskn ve kolo-
nizasyon m etodu olarak V akflar ve T em likler I: is tila d e v ir
lerinin kolonizatr Trk d e rvileri ve zaviyeler, Vakflar
Dergisi V, s. 279-386, (1942).
Bayram (Mikil), A hi E vren ve A h i Tekiltnm K uruluu, Konya
1991.
Benekay (Yahya), Yaayan A levlik-R portaj-K tztIbalar A rasnda,
stanbul 1967.
Birdoan (Nejat), A na d o lu nun G izli K ltr, A levilik, Hamburg
1990 (Alevi Kltr Merkezi).
Bozkurt (F vai),A leviliin Toplum sal B oyutlar, stanbul 1990.
aatay (Neet), f/r T rk K urum u O larak A hilik, Ankara 1974.
amurolu (Reha), Tr/T, H eterodoksi ve B abailer.htatA uA 1990.
Erien (Ihsan Mesut) ve Samancgil (Kemal), H a c B ekta Veli-
B e k ta ilik ve A levilik TanT/.lstanbul 1966.
Al, 38
Abdal Musa, 21, 36, 56, 109, 205, 208, 216, 218
abdal, 193, 205
Abdal- Rum, 153, 160, 175, 205, 207
Abdllar, 57
Abdul Msa, 36
Abdl-Hlk Gcdvn, 168, 169, 171, 176
Abdlaziz, 234
Abdulhak Hamid, 233
Abdllatif Efendi, 235
Abdlmecid, 229
Abhar, 59
dem, 39, 44, 48, 64, 94, 110, 122, 175, 187
Afganistan, 126
Aa Denizi, 143
Ah Ana, 218
Ah, 37, 38, 48, 91, 94, 96, 98, 153, 204, 224
Ahiler, 23, 57, 207
Ahyn- Rm, 160, 205
Ahiret kardei, 45, 48, 89
Ahmed Ms, 65
Ahmed Vefik Paa, 231
Ahmet Refik, 55, 192
Ahmet Yesev, 25, 35, 127, 151, 153, 155, 157, 158, 159, 160,
162, 167, 169, 170, 171, 177, 208, 210, 217, 236
Akdeniz, 90
Akkoyunlu, 59, 154
Akyazli Baba, 140, 192, 193
M, 37, 104, 126, 152
l-i Peygamber, 203
Alaaddin Keykubad, 199
* Dizine yalnz makalelerde geen zel adlar ve terimler alnm,
hemen her sayfada karlalan Alev, Bekta, slm terimleri-
alnmamtr.
Alamut, 59
Alanya, 154
Alberia, 140,193
alem, 159
Alncak, 186,191
Ali, 23, 24, 25, 30, 33, 39, 40, 41, 44, 45, 46, 47, 48, 53, 54,
55, 57, 59, 60, 61, 62, 64, 65, 83, 92, 94, 95,102, 103,
109, 110, 111, 113, 120, 120, 121, 124, 127, 131, 144,
148, 152, 153, 154, 156, 157, 159, 168, 169, 175, 177,
178, 183, 187, 194, 195, 204, 235, 236, 241, 242
Ali Celleddin Efendi, 235, 238
Ali Al, 185
Ali Efendi, 235
Ali Er Rza, 156, 159, 169, 177
Ali Paa, 209, 210, 219, 222
Alillh, 34, 39, 59, 61, 63, 65, 102, 194
Altay, 167
Amasya, 209, 221
Amiable Louis, 230, 232
Anadolu, 34, 35, 36, 37, 38, 55, 57, 63, 64, 81, 90, 91, 98,
101, 112, 128, 130, 132, 133, 144, 145, 147, 148, 151,
161,167, 174, 178, 188,191,202
anda, 90,98
Ankara, 38
Antalya, 47
Arnavutluk, 22, 34,108,132
Arslan Baba, 170, 171, 173
Arnme, 192
Astar-bd, 184, 186
a, 236
Ak Paa, 103, 203
Akpaazde, 21,24, 32, 36, 56, 107, 143, 146, 152,153,154,
155, 168, 175, 178, 203, 205, 206, 207, 208, 215, 216,
217,218,219, 221
Ak, 189
Aure, 44, 63, 81
Ataa Baba, 238
Atatrk, 231
Ataullah Efendi, 231
Atebagi, 35,60, 61,66, 92,125
Attr, 190
Augustin Saint, 129, 130
Avesta, 91, 23, 40, 45, 46, 47, 68, 82, 89, 90, 93, 105, 106,
113, 126, 144, 145, 147, 158
Azerbaycan, 22, 85, 119, 153, 155, 161, 170, 183, 185, 195,
204
Azrail, 177
Baba yas, 21, 24, 32, 36, 56, 107, 146, 152, 153, 154, 155,
156, 168, 178, 201, 203, 204, 206, 207, 208, 209, 210, 216,
218, 220, 221, 228
Babashak, 56, 152, 154, 157, 168, 221
Baba Resul, 152, 157, 221, 168
Baba, 31, 140, 144, 151, 168, 170, 205
Babada, 140
Baba, 21, 22, 24, 32, 56, 145, 146, 152, 153, 155, 201, 205,
206, 207, 208, 216, 217, 218, 221
Babek, 191
Babek el-Hurrem, 183
Bacyn- Rm, 160, 205, 218
Badat, 188
Bakrgan, 173
Bakrgan kitab, 173
Baku, 38, 185, 188, 189
Bal Efendi, 228
Balm Sultan, 22, 55, 194, 236, 237
Balkan, 43, 23, 90, 108, 132
Bar Hebraeus, 221
Barak Baba, 201, 202, 208,219
Barkan mer Ltfi, 218, 223
Barthold, 173
Bababa, 144
Batova, 140, 193
Bayezid, 210, 240
Baykara Hseyin, 156, 175
Bayramolu Fuat, 234
Bedri Bey, 231
Behram Mirza, 65
Beikbaghnban Hossein, 61
Bekta Efendi, 235, 236
Belh, 205
Benningsen A., 22
Beretnme, 192
Brr, 85
Bilge Kaan, 128
Brge, 132
biste, 48, 90, 98
Bizans, 107, 132
Bosna, 132
Bretagne, 102
Brezilya, 102
Budha, 129
Budhac, 119, 128, 178
Budhaclk, 31, 43, 106, 125, 128, 200
Buhara, 168, 171
Bulgaristan, 34, 139, 192
Bursa, 201
Buyruk, 64, 66, 94, 97
Cafer el-Sdk, 64, 92, 93, 184
Cbir ibn Hayyn, 184
Cferler, 143
Cathare, 105
Cavid Bey, 231
Cvidan-nme, 183, 185, 191, 194
Cebrail, 23, 46, 48, 61, 64, 65, 93, 94, 120, 122, 123, 169, 177,
236
Cefr, 184, 187
Cehelten, 34, 61, 62
Celli syanlan, 33, 191
Cem (bk. yin-i Cem), 65, 82, 95, 96, 147
Cemal Paa, 231
Cengiz Han, 205
Cihanah, 189
Cneyd, 130, 161
Cvetkova Bistra, 139
aldran, 58
at, 209
elebi, 58, 238, 239
epni, 201
era, 159, 175
erac, 46
in, 110, 127, 127
Damat ll^ahim Paa, 229
Danielin Kitab, 183
Davey Richard, 232
Davud, 120
Dede Baba, 239
Dede Kokut, 31, 170
Dede, 45,46, 58,90, 95,96,97, 126, 144,145,151,154; 158
Deliorman, 22, 25,45, 47,139,140, 144, 206
Deliormanda Bir Macera, 140
Demir Baba, 140, 145, 146, 206
Demir Baba tekkesi, 142
Demir Baba vilyetnmesi, 147
Demirta Nevzat, 147
Dervi Ali, 111
Dervi Dur<U, 215
Dervi Turgut, 203, 215
deyilear, 144
Dvan- Hikmet, 172
Divan- Lgat-it Trk, 48,90,130
D iakov^, 34
Didymotik, 194
Didymotikon, 140
Dimetoka, 140
Dionizyak, 106
Dipsiz Gl, 145
Diyr- Rm, 109, 159
Dobruca, 31, 143,144, 200
Dobru, 140
Dorul Hac, 127, 159, 160
Dou Anadolu, 170
Dolu, 147
Drt Kap, 129
drt e, 187
Dumont Paul, 230
Durzler, 224
Dndar, 205
dknlk, 68
dvazdeh, 40, 47
Ebbekir, 168, 170, 177
Eb Muhammed Haan el-andak, 176
Eb Muhammed Tebrz, 184
Ebul-Hasan- Ak, 176
Ebuzziya Tevfik, 229
Ede Bl, 24, 32, 107, 203, 207, 208, 210, 215, 216, 221, 222,
224
Edime, 193
Eflk, 56, 156, 158, 207, 208, 217, 218
Ege, 112
Ehl-i Hakk, 23, 34, 35, 60, 62, 63, 64, 83, 92, 119, 120, 121,
122, 123, 124, 131, 145, 234
ekmeki, 236
ekta, 207
El-Birn (Bk. Birn), 43
El-Cefr (Bk. Cefr), 184
Elbistan, 64, 84
Elmal, 147
Elvan elebi, 32, 107, 146, 153, 201, 203, 207, 216, 220, 235,
237
Elvan Efendi, 235, 237
EnebHakk, 191
Erdebil, 130, 156, 161
Erdebil Sfleri, 154
Eretna (Bk. ertena), 128
Ergun Sadeddin Nzhet, 33, 53, 237
Ermeni, 59, 67, 84, 85
Ermenistan, 84
Ertena, 44, 200
Erturul, 205
Erzen ovas, 120
erzincan, 132
Eskiehir, 207
Evliya elebi, 142, 143
Far-Masonluk, 26, 229, 230, 231
Far-Mason, 108, 117, 228, 232. 233
Faroqhi Suraia, 234
Farra, 45
Ftmatzzehr, 94
Fatih Sultan Mehmet, 193
Fazl Bey, 108, 232
Fziletnme, 39
Fziletnme, 194
Fazlullah Astarbd, 38, 153
Fazlullah, 183, 189
Ferite-oglu, 192, 193
Feyzullah Efendi, 228, 235, 238, 239, 241
Filibe, 192
Fransa, 102
Frdddrick de Jong, 89
Fuzul, 39, 193
Ftvvet, 91
Ftvvetnme, 37, 204
Gagauzlar, 31, 200
Galata, 240
Garagoyun, 58, 63, 66, 67, 82, 84,
Garapapah, 59, 102
Garibnme, 103
Gaziler, 57
Gaziyn- Rm, 160, 205
Gennme, 192
Gen Kalender Efendi, 236
Gen OsmanlIlar, 103, 230
Georges Aziz, 62
Georges Saint, 144
Geyikli Baba, 56, 201, 208, 216, 219
Gyaseddin Keyhsrev, 200
Gilan, 202
Gnostik, 105
Gk-Tengri (Bk. Kk-Tengri), 30, 31, 39, 44, 152,
Gkalp Ziya, 231
Glpnarl Abdlbaki, 156, 158, 176
gren, 59
grmek, 147
grmek, 148
Gzc, 45
Grek, 67, 84, 85
Glbank, 96, 219
Gndz, 205
gne, 30, 127, 133
gvercin, 127, 157, 159, 175, 185
Hb-nme, 185, 193
Habb Efendi, 237
Hce Ali, 161
Hac Bac, 218
Hac Bekta, 21, 22, 24, 25, 29, 32, 33, 34, 35, 36, 40, 44, 54,
56, 58, 107, 109, 110, 119, 120, 127, 139, 145, 146, 148,
152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 168, 169,
174, 175, 176, 177, 178, 202, 203, 205, 206, 208, 209,
210, 216, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 227, 228, 234,
235, 236, 237, 238, 241
Hacbekta, 21, 57, 107, 146, 175, 217
Hac Fatma, 218
Hac smail, 214
Hac Zul-fikar Efendi, 235
Hcm Sultan Vilyetnmesi, 175
hdim, 236
Haftamal, 43, 82, 85
hakikat, 92, 129
Hakim Ata, 173
Halep, 190
Hamdullah Efendi, 235, 236, 238, 238
H^uizav, 239
Hrezmahlar, 169, 199, 200
Hrezm, 91, 155, 169, 171, 173, 185
Hann, 94
Hasffli, 94, 96, 234
Hasm bin Hseyn el-anda-k, 171
Haan Efendi, 236
Haan el-asker, 187
Hasib Baba, 234, 235
Haskova, 140
Hasluck, 132
Haty, 23, 30, 32, 39,40, 44, 47, 56, 57, 64, 66, 92, 96, 193
Htn Ana, 36, 218
Havva, 94
Haydar, 33, 54, 130, 154
Hayda, 206
Hazarlar, 200
Hzr Lle Sultan, 236
Hemedn Ysuf, 176, 177
Herat, 175
Hdrellez, 43,62,67, 83, 145
Hristiyan, 23, 31, 43,66,68, 108,110,112, 145, 199
hrka, 159, 175
Hzr, 23, 37, 43, 61, 63, 82, 83, 84, 152
Hzr Bal, 237
Hzr Bayram, 126
Hzr llyas Bayram, 144
Hzr Neb, 124
Hilmi Dede Baba, 39, 111, 204, 239, 241, 242
Horasan, 36, 109, 155, 156, 169, 185, 191, 199, 217, 218
Horasan Erenleri, 36,155,157, 158, 159, 160, 175
horoz, 64, 65, 67, 93,122, 123
Hoy, 34, 59, 66
Hoy-Rezaye, 63
Humbarac Ahmed Paa, 230
Hundi Hac Hatun, 218
Hurf, 38, 132, 178, 183, 185, 186, 188, 189, 190, 191, 192,
193, 194, 195, 204, 208
Hseyn, 45, 94, 95, 96, 156, 177, 186, 234
Hseyn, 188
Hseyin elebi, 237
Hseyin Efendi, 235
I. Keyhusrev, 218
I. Murad, 206, 209, 220, 222, 223
I. Selim, 161, 207, 214, 219, 223, 224,240
II. Abdlhamid. 34, 231
II. Bayezid, 22, 57, 210, 223, 237
II. Mahmud, 33
II. Murad, 209, 220, 223
III. Selim, 230
Ilh, 34
Irak, 185, 190
Ik, 192
Iknme, 193
Ivanow, 119, 121, 123, 133
lyd-i Hdr Neb, 83
lyd-i Sersale, 43, 85
bn Arab, 187
bn Battuta, 37, 154
bn-i Bb, 221
brahim Baba, 193
brahim Ethem Paa, 230
brahim Mteferrika, 229
ikrar kardei, 92
Uya, 110
Immeddn Nesm (Bk. Nesim), 185
imam Ali er-Rz, 177
mam Cafer Buyruu (Bk. Buyruk), 92
imamet, 187, 191
ran, 53, 63, 65, 67, 85, 102, 107, 125, 126, 154, 161, 169, 183
ran Azerbaycan, 22, 23, 34, 55, 60, 61, 67, 82, 84, 92, 101,
130, 145
ran Hind, 91
ran Krdistan, 119
Iran-Hind, 98
sa, 110
sfahan, 185
skender, 236, 237
Isml, 185, 187, 203, 224
Isperih, 140, 145
srafil, 177
Istivnme, 192
Ivan Vasov, 141
Japon, 110
Jn Trkler, 33, 108, 233
Kad Bayezid, 185
Kadnck Ana (Bk. Hatun Ana), 21, 56, 205, 218, 237, 238
Kfirler Perembesi, 145
Kagant, 43, 67, 82, 84
Kalender Sultan, 153, 193, 202, 206, 237
Kalenderiye, 156
Kalenderolu ayaklanmas, 237
kam-ozan, 31, 32,106, 151, 154, 157, 170, 202
Kamber, 64
Kamber, 110
Kapadokya, 112, 125, 132
Kara Da, 59
Kara Kilise, 59, 67
Kara Koyunlu, 35, 101, 125, 190
Karaca Ahmed, 159, 160
K arad^, 60
Karadeniz, 140, 191
Karahanllar, 169, 170
Karaitler, 31
Kars, 146
Karyad dergh, 227, 238
Kasm Efendi, 236
Kgarh Mahmud, 104, 128,130
Katolik, 102
kavud, 62, 84
Kaygusuz abdal, 56, 208
Kay, 205
Kayseri, 208
Kayseri, 208, 218
Kazakistan, 35
Kazaklar, 167,174
Kazan, 173
Kazvin, 59
Keecizde Fuad Paa, 231
kelm, 60, 61, 61, 187
Kerbel, 44, 45, 47, 55, 57, 81, 82, 96, 144, 148, 186, 203
Krcali, 140, 194
Krgzlar, 167, 174
Krklar, 22, 23, 34, 61, 62, 65, 83, 84, 125
Krklar Bezmi, 113, 120, 121
Krklar Meclisi, 46, 65,
Krklar Sofras, 68
Krehir, 203, 208, 209, 217, 218, 218
Kzl Deli, 140, 145, 194
Kzl Deli tekkesi, 140
Kilikya, 67, 84,112, 125, 132
Kitb el-Mzn, 184
Kokn, 104
Kore, 110
Korkut Ata, 170
Kowalski Tadeusz, 144
Kk-Tengri, 24, 203, 204
krne, 62
krae, 84
Kprl Fuat, 25, 33, 57, 125, 151, 153, 155, 171, 174, 175,
176,177, 213, 228
Ky BektaHeri, 25
Krisztina Kehl-Bodarogi, 89
Ksanti, 140
Kubrat, 140, 145
Kul Himmet, 39, 193
Kumanlar, 200
Kumral Dede, 215
Kungrad, 173
Kuran, 121, 131, 187, 188, 191
Kurmanc, 104
Ku tnanlan, 125
KutbckSn Hayd, 177
Kbr Necmeddn, 171
Kvviyye, 171
Kk Asya, 161, 190, 192
lHistoire Secrte des Mongols, 90
Larende, 214
Lemercier Quelquejay Ch., 22
Logos, 187
Lokman Perende, 156
Lord Stratford Cannig, 229
Louis Massignon, 190
Louis Massignon, 210, 222
Lupercus enlikleri, 106
M. M (*ri,60
Badrevo, 143
Mahdurazde, 189
Mahrad al-Kgar, 48, 90,91,152
Mahmud Efendi, 236
Makedonya, 132
Makriz, 185
Maktelgh, 186, 191
Mku Hoy Rezye, 58,59, 82, 125
Malya, 221
Manicilik, 31, 81, 106, 118, 125, 128, 129, 130, 200
Mansur Ata, 173
Mansr el-HalIc, 184, 190, 191
Maran ah, 191
Mra, 84,93,
marifet, 129
Marifet, 92
Mver-y Kafkas, 43, 83, 85, 125, 126
Mvernnehir, 155, 173
Mazdeizm, 123
Mehdi, 187
Mehmed Ali Paa, 231
Mekke, 185, 191
Meksika, 102
Melik Dnimend Menkabesi, 200
Meik Tus, 23, 64, 67, 93, 122, 123
Memad DinM, 177
Mentfcb-nme-i Baba liys- Horasan, 107, 201, 207, 220,
221, 222
Menkbul-Arifn, 56, 217
Merdivenky, 111
Merdivenky, 240
Merdivenky, 241
Merv, 171
Mevln, 56, 103, 128, 199, 217
Mr Ali el-Aia, 38, 192
Mr Nizr, 239
Mr erif, 191
Miracnme, 65,122
Michel Paleolog, 200
Midaht Paa, 231
Miftah el-Cefr el-cmi, 184
mihmandar, 236
Mikail, 177
Minorsky, 35, 125
Minta, 21, 32, 107, 146, 155, 217, 218
Mira, 46, 113, 121
Miraclama, 23
Miraclama, 46
Miranah, 186
Mithrachk, 123
Mool, 35, 48, 98, 155, 171, 199, 205
Mohl-i Aggoyun, 59
Mohl-i Garagoyun, 34, 59
Mokri, 119
Mokri, 121
Muhammed, 46, 65,68,92,94, 95, 103, 113, 120, 177, 187
Muhammed Ali, 160
Muhammed el Yaman, 184
Muhammed el-Hanef, 156, 236
Muhammed Hanef, 177
muharrem, 63
Muhteem Sleyman, 193, 237
Muhyddin el-rab, 184, 189, 199
mum snd, 26, 58
Musa Kazm Efendi, 231, 233, 236
Ms, 94, 110
musahip, 45, 48, 64, 89, 124, 152
Musevlik, 31, 106
Mustafa Fazl Paa, 229, 230, 231, 232
Meyyed, 191
Mller, 132
Mrsel Babd, 227, 237
Mrsel Bal Efendi, 236
Mrsel Bal Sultan, 236
Nfi Baba, 227, 228
Hahvan, 22, 186
Nakibend, 155, 167, 168, 171, 174, 176, 177, 178, 179, 227,
239
Nalband Mehmed Efendi, 227
Namk Kemal, 33, 231, 232, 233
Nsr- Husrev, 184
Neb Bayram, 62
Necmeddin Kbr, 176
nefes, 23, 25, 32,40,41, 44, 47,92,105, 148,178,194
Nesm, 38, 39, 188, 189,190, 191, 192, 193, 204
Nestr, 31, 125, 132, 200
Ner, 143, 203, 207, 215
Nevruz, 43, 62. 82, 127
Niabur, 156
Noktatl Beyn, 39,194
Noyan Bedri, 147
Nur Baba, 217, 242
Nre Sf, 107, 221
Nusayr, 26, 34, 194
Nbvvet, 187, 191
ocak, 145, 148
Ouz, 199
Ouznme, 48
On Makam, 92
Oniki Hizmet, 45
Oniki imam, 26,48, 59, 102,103, 130, 131, 144, 243
Orhan, 22, 36,56, 201, 202, 206, 209, 219, 222
Orhon, 128, 130
Orta Anadolu, 81
Orta Asya, 30, 31, 43, 98, 104, 106, 125, 126, 133, 151, 155,
167,172, 173, 174, 178, 185, 191, 192,199, 200
Oru, 207, 209, 210. 217, 219, 222
Osman Gazi, 24, 32, 107, 117, 203, 205, 207, 209, 210, 215,
222
OsmanlIlar, 202
otacij 236
Otman Baba, 140, 193
merPaa, 203
zbekler, 167, 170, 173
zbekistan, 174
panteizm, 186
Paulicien, 132,133
Peev, 237
perende, 158
pervne, 66
pr, 90
Pr Sultan Abdal, 39, 47, 92, 109, 156, 157, 193, 241
Polo Marco, 37, 62, 83, 83, 152
Preveze, 192
Ramsaur E., 232, 233
Razgard, 140, 143
Ref, 38,192, 192
Rehber, 96
Resul Bal Sultan, 236
Resul elebi, 237
Resul Efendi, 236
Reiddddin, 48
RzaTevfk,231,233
Romanya, 22, 140
Rm Erenleri, 158, 159, 160
Rum Seluklular, 152, 155, 199
Rm, 159, 160, 161, 175
Rumeli, 34, 38, 43, 167, 174, 188, 193, 194, 204
Rusuk, 140
Sadreddin Konev, 154
Sadullah Paa, 231
Safav, 25, 26, 33, 54, 55, 57, 63, 61, 66, 82, 103, 125, 121,
130, 131, 153, 155, 156, 160, 161, 204, 208
Sar Hatun, 218
Said Said Halim Paa, 230
Saint Georges, 43
Saint-Jean Atei, 106, 118
sk, 45, 47, 147
Saltukname, 217
Smh, 169
Sar Saltuk, 31, 143, 145,201, 208, 210, 219
Sankam, 146
Sarubali, 205
Satuk Bura Han, 169
Sayran, 170, 171
Schuyler, 174
seccade, 159, 175
seccade-nin, 236
Seluklu, 32, 103,107, 128, 153, 154, 170
Selmn- Frs, 23, 38, 45, 47, 64, 94, 204, 207
Selmn- Pk, %, 120
semah, 24,48, 65, 105, 127, 148
Semerkand, 185
Serez, 146
Seyyid Baba, 227
Seyitgazi, 145, 155, 192
Seyid Ali Sultan, 194
Seyyid battal, 207
Seyyid, 144
Seyyid, 33
Shaw, 174
Sibirya, 31, 106, 200
Silistre, 140, 146
Siraavna Kadsiolu, 154
Simon de Saint Quentin, 221
Sir-derya, 170, 170
Sivas, 67, 84, 85, 92, 109, 123, 124, 208
Sivas-Erzincan-Divrii, 112
Siyah eme, 58
Sliven, 140
sofra, 159, 175
Sohrab, 175
Soluca Kara yk, 21, 24, 32, 57, 107, 146, 153, 160, 175,
209, 216, 217, 222
St, 205
St, Charalambos, 67
St. Georges, 67
St. Serge, 67
Sfyn- Rm, 161
Sultan shak, 61
Sume Bac, 218
Suriye, 26, 34, 125, 190
Sleyman ah, 205
slk merasimi, 26, 38,45, 64, 129
srek, 145
ah, 40
ah, 41
ah, 47
ah- Merdan, 40
ah smail, 33,41, 54, 55, 60, 61, 64, 65, 125, 131, 223, 240
ah Kulu Sultan, 227, 239, 240, 241
ahin, 127, 160
ahseven, 59
am, 202
aman, 31, 106, 125, 129, 157, 170, 200, 201
ehid Abdlkadir Efendi, 235
ehsuvarolu Halk Y., 227
ehsvarolu Bedi N., 229,230
emh, 185, 188
ems-i Tebriz, 156, 158
eriat, 92, 129
eyh Bedreddin, 143, 146, 147, 148, 191, 206
eyh Cneyd, 33, 152, 153, 154
eyh Feyzullah, 234, 235, 236, 237, 238
eyh Haydar, 152
eyh brahim, 171
eyh Lokmn- Serahs, 156
eyh Osman, 203
eyh Sadreddin Musa, 156
eyh Sfeddin, 61
eyh Safiyddin Ishak, 156
eyh ibl, 188
eytan, 63, 67, 122, 123
imr, 45, 186
inas, 231, 232
irvan, 38, 185, 186, 188
ubat Kutlamalar, 37
caattin Vel, 145, 147, 148
tac, 159, 175
Tacikler, 167
Tahir baba, 227
Tahtac, 47, 125, 147, 148
Talat Paa, 231, 233
talib, 140
Tocu, 128
Tapduk Emre, 208, 219
Targovite, 140
Ta^*i Olcaytu, 201
tarkat, 92, 129
Tatar Pazar, 192
Tazekent, 60
tebenr, 131, 203
Tebriz, 34, 59, 83, 84, 185, 190
tecell, 54, 109, 217
tensh, 54, 109, 123, 178, 217
teslim ta, 235
tevell, 131
Tevfik Baba, 240
tevhd, 47
Timurlenk, 351, 38, 161, 185, 173
Tire, 193
Tokat, 202
Tonyukuk, 128
Tork-i Siyah, 59
Trakya Alevler], 148
Tunuslu Hayreddin Paa, 231
turna, 24,47, 110, 127, 157, 178
Turnalar semah, 127
trbedar, 236
Trk-Mool, 90, 106
Trkistan, 35, 157, 159, 160, 170
Trkmen, 30
Trkmenistan, 171, 174
ulhiyet, 187
ryanlar semah, 146
Uygur, 31, 43, 104, 127, 129, 130, 151, 178
Mhr, 129
Mhr, 130
Snnet, 92
tamga, 130
rgen, 171
V. Murad, 231
Vahdet-i Vcd, 187, 189, 194, 199
Varna, 192
Vasiyeme, 188
Vef, 206
Velidfn Efendi, 235, 238
V pvqqpvtp Piiil ^4^
Vilyetome, 24, 25, 35, 56, 119, 120, 152, 156, 157, 158, 160,
175, 208, 210, 217, 218, 219, 220, 222
Virn, 39, 193, 194
Vodu, 102
Volga Tatarlan, 126
Volga Trkleri, 167, 173, 174
Voltaire, 108, 232
Vryonis, 132
Walpurgis Gecesi, 106, 118
Yahudi, 112, 199
Yahudi-Hristiyan, 119, 132
Yakn Dou, 168
Yaar Baba, 238
Yedi Farz, 92
Yemn, 39, 193, 194
Yeni Eflatuncu, 119
Yeni OsmanlIlar, 33, 233
Yeni Platoncu, 131
Yeni Pythagorcu, 184
Yesev (Bk. Ahmed Yesev), 178, 206
Yesevlik, 155, 156, 176
Yesi, 35, 170, 173
Yezd. 44 45 47 186
Yezidi 23, 60, 64, 67, 92, 93, 121, 122, 123, 124, 125, 131,
133
Yirmisekiz Mehmed elebizde Said, 229
Yugoslavya, 34
Yunanistan, 140,194
Yunus Emre, 42, 167, 208, 219
Yusuf Bal Efendi, 236
Yusuf elebi, 230
Yusuf Efendi, 235
Yusuf Hemedn, 171
zkir, 144
Zavet tepesi, 145
zikr, 177
zikr-i cehil, 177
zikr-i erre, 172, 177
zikr-i haf, 168, 171, 177
Ziya Paa, 231