Batina sjeveroistone Bosne VIII

Mr. sc Zijad Halilovi

Steci na lokalitetu Mramorje i Strane (Veliko brdo) u Bulatovcima, Kalesija

Abstrakt:

Ovim radom tretirana su dva srednjovjekovna lokaliteta sa stecima u Bulatovcima, kod

Kalesije. S obzirom na veoma mali broj srednjovjekovnih historijiskih podataka o Kalesiji, u
ranofeudalnoj upskoj organizaciji, teritorija ove optine je bila u sastavu upe Gornja Sprea,
koja je u kasnijem periodu kao manja teritorijalna jedinica bila u sastavu upe Soli. Na podruju
optine Kalesije registrovano je 38 lokaliteta sa ukupno 428 steaka.
Kljune rijei: steci, Mramorje, Strane (Veliko brdo), Bulatovci, Kalesija

Geografski poloaj

Na podruju optine Kalesija do 1980. godine bilo je registrovano 20 lokaliteta sa ukupno

251 stekom.1 Kasnijim istraivanjima taj broj se poveao na 38 lokaliteta sa ukupno 428
steaka. Korisno je spomenuti da je potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine
od dijela optine Kalesija, na prostoru entiteta Republika Srpska, formirana optina Osmaci na
ijem podruju je registrovano je 8 lokaliteta sa ukupno 97 steaka.2
Selo Bulatovci se nalazi u istonom dijelu optine Kalesija, od ijeg centra je udaljeno
oko 6 km zrane linije. U njemu su evidentirana etiri lokaliteta sa stecima: Mramorje, Strane
(Veliko brdo), Stanovi i Djedova Baa.

Lokalitet Mramorje

Na uzvienju iznad naselja Bulatovci u pravcu sjeveroistoka na nadmorskoj visini od 321

m te geografske irine N 4425'24.76" i geografske duine E 1856'54.15"3 nalazi se lokalitet sa
stecima nazvan u narodu, a i u literaturi Mramorje. Steci su rasporeeni u dvije grupe (I
grupa 11 steaka, II grupa 8 steaka, Sl. 1.).

1
Grupa autora, Prostorni plan Bosne i Hercegovine, faza b valorizacija, prirodne i kulturno-historijske vrijednosti,
Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu i Urbanistiki zavod za
Bosnu i Hercegovinu Sarajevo, Sarajevo 1980. str. 51.
2
Halilovi, Samir, Novootkrivene nekropole steaka u Kalesiji, u: Didaktiki putokazi, asopis za nastavnu teoriju i
praksu, broj 48, Zenica, 2008. str. 77.
3
www.google earth.com (02. 08. 2013.)

139
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Sl. 1. Plan lokaliteta Mramorje

Prva grupa steaka od 11 primjeraka (1 ploa, 1 sanduk i 9 sljemenjaka) rasporeena je na

k.. 2156 i 568/1, k. o. Memii. Sa sjeverne i zapadne strane omeeni su umom visokog rastinja,
preteno hrast. I sa istone, sjeverne i zapadne strane steci su ograeni manjom drvenom
ogradom, u zapadnom dijelu postavljene su dvije klupe, do kojih vodi ureena staza nasuta
ljunkom tucanik i omeena manjim kamenjem. Uklonjen je sloj zemlje u koju su steci
utonuli, da bi se izvrilo njihovo nivelisanje. Steci su poredani u nizove od sjevera ka jugu, a
orijentisani su u pravcu zapad istok. Ukraen je steak broj 7. Aktivnosti na ureenju I grupe
steaka uz podrku Federalnog ministarstva kulture i sporta, Vlade Tuzlanskog kantona, Zavoda
za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog nasljea Tuzlanskog kantona, Optine
Kalesija, MZ Bulatovci i O Memii, provelo je Udruenje za zatitu kulturno-historijskih
spomenika ORNAMENT Kalesija u jesen 2008. godine u sklopu projekta Ureenje nekropola
steaka na podruju Kalesije (Sl. 2.).4

4
Halilovi, Samir, Ureenje nekropole steaka na podruju Kalesije. JU Zavod za zatitu i koritenje kulturno-
historijskog i prirodnog naslijea Tuzlanskog kantona, Batina broj 1, 2008, Tuzla, 2010. str. 216. 217.

140
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Sl. 2. Mramorje, I grupa steaka, pogled sa zapadne strane

Sa june strane I grupe steaka je prostrana livada, na kojoj se vre poljoprivredne

aktivnosti (koenje trave i sl.). Sa istone strane je ograda koja razgraniava parcele k.. 2156 i
2155/1, tik do nekropole na parceli k.. 2155/1, k.o. Memii, nalazi se manji objekat drvene
konstrukcije predvien za zatvaranje stoke (ovaca) od kojeg je na udaljenosti do 30 m u pravcu
sjeveroistoka smjetena II grupa steaka od 7 sljemenjaka rasporeena na parceli k.. 2155/1,
k.o. Memii.

Na parceli se
provode poljoprivredne
aktivnosti (koenje
trave, sijanje itarica
penica i sl.). Kao i
steci prve grupe i steci
na drugoj grupi su
poredani u nizove od
sjevera ka jugu, a
orijentisani su u pravcu
zapad istok (Sl. 3.). Sl. 3. Mramorje, II grupa steaka, pogled sa sjeveroistone strane

141
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Ukraeni su steci br. 6. i 7. Tako su od ukupnog broja steaka ukraena tri primjerka.
Njihovi ukrasni motivi su: jednostavna, pravolinijska bordura, tordirana vrpca, biljna stilizacija sa
spiralama i grozdovima, biljna stilizacija sa spiralama (S-spirale) rozetama i grozdovima, cik-cak
vrpca sa dvostrukim spiralama i rozetom izmeu vrpce, predstava krova sa indrom to je
izrazita karakteristika za nekropole u istonoj i sjevernoj Bosni.

Katalog ukraenih steaka; grupa I

Steak br. 7. sljemenjak sa postoljem i ukrasom, fino klesan, obrastao mahovinom i liajevima,
orijentisan u pravcu zapad istok,
o dimenzije steka su: 173x70x59 cm,
o dimenzije postolja su: 182x82x18 cm
Na obje eone strane nalazi se
motiv biljne stilizacije sa spiralama i
grozdovima (Sl. 4.). Ukras je raen
tehnikom reljefnog ispupenja.
Hrbatom i ivicama krovnih ploha
prua se jednostavna, pravolinijska
bordura, koja ima ulogu da naznai
postojanje krova (Sl. 5.). Ukras je
raen tehnikom reljefnog ispupenja i
udubljenja.

Sl. 4: Mramorje, I grupa steaka,

steak br. 7 zapadna eona strana

Sl. 5. Mramorje, I grupa steaka,

steak br. 7 istona eona strane

Katalog ukraenih steaka; grupa II

142
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Steak br. 6. sljemenjak sa ukrasom, dijelom utonuo, oteen sa obje eone strane, njegove
bone strane se od krovnih ploha suavaju prema postolju, obrastao mahovinom i liajevima,
orijentisan u pravcu zapad istok,
o dimenzije steka su: 220 x 126 gornja irina; 98 donja irina x 123 cm,

Na obje eone strane nalaze se identini

ukrasi; biljna stilizacija sa spiralama (S-
spirale) rozetama i grozdovima (Sl. 6.). Na
obje bone strane takoe su identini
ukrasi; cik-cak vrpca sa dvostrukim
spiralama i rozetom izmeu vrpce (Sl. 7.).
Na krovnim plohama nalazi se predstava
krova sa indrom (Sl. 8.). Ukrasi su raeni
kombinaciojm tehnike reljefnog ispupenja
Sl. 6. Mramorje, II grupa steaka,
i udubljenja.
steak br. 6 zapadna eona strana

Sl. 7. Mramorje, II grupa steaka, Sl. 8. Mramorje, Il grupa steaka,

steak br. 6 juna bona strana steak br. 6 juna bona strana,
predstava krova sa indrom na
krovnoj plohi sa sjeverne strane

143
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Steak br. 7. sljemenjak sa ukrasom, prevrnut na bonu junu stranu i prekriven niskim
rastinjem, oteen sa istone eone strane,5 obrastao mahovinom i liajevima, orijentisan u pravcu
zapad istok,
o dimenzije steka su: 212x103x53 cm,
Na bonoj sjevernoj strani ivicom krovne
plohe prua se tordirana vrpca (Sl. 9.). Na
steku se nalazi jo nekoliko ukrasa, koje nije
mogue vidjeti bez prethodnog uspravljanja i
stavljanja steka u izvorni poloaj. Vidljivi
ukras je raen tehnikom reljefnog ispupenja.

Sl. 9. Mramorje, II grupa steaka,

steak br. 7 tordirana vrpca prua se
ivicom krovne plohe sa bone sjeverne strane

Lokalitet Strane (Veliko brdo) problem ubikacije

U svom radu pod nazivom Novootkrivene nekropole steaka u Kalesiji, Samir Halilovi
za lokalitet Strane (Veliko brdo) koristi naziv Stan, utvren na osnovi katastarskog naziva
lokaliteta iz austrougarskog premjera iz 1884. godine.6

Meutim, kod lokalnog stanovnitva za ovaj lokalitet uvrijeen je naziv Strane, dok se u
katastarskim podacima novog premjera koristi naziv Veliko brdo.

5
Prema rijeima geometra Mehdina Subaia, oteenja sa istone strane steka naino je stanoviti Juso Dugonji
(odavno preminuo), u nekom periodu od prije 30-40 godina. Za svoj rad J. Dugonji je osuen na 3 mjeseca zatvora.
Ovo se navodi, konstatacije radi, da se ukae na injenicu efikasnosti dravnog sistema na polju zatite kulturno-
istorijskog nasljea. Izjava uzeta dana 07. oktobar 2013. godine.
6
Halilovi, Samir, Novootkrivene nekropole steaka u Kalesiji, u: Didaktiki putokazi, asopis za nastavnu teoriju i
praksu, broj 48, Zenica, 2008. str. 78., fusnota 12.

144
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Naziv Stan u uem smislu se odnosi na parcele oznaene kao k.. broj 2105 i 2107, k.o.
Memii i udaljen je od lokaliteta Strane (Veliko brdo) 550 m zrane linije u pravcu sjevera, to
potvruje katastarska podloga novog premjera (Sl. 10.). Na ovom lokalitetu nije zabiljeeno
postojanje srednjovjekovnih nadgrobnika steaka.

Sl. 10. Kopija katastarskog plana novog premjera K.O. Memii

145
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Naziv Stanovi lokalno stanovnitvo poistovjeuje sa ve postojeim lokalitetom na

drugom kraju sela. Udaljen je od lokaliteta Strane (Veliko brdo) u rasponu od cca 200 do 550 m
zrane linije u pravcu sjeverozapada, to potvruje i katastarska podloga starog premjera (Sl.
11.). Na ovom lokalitetu Drago Vidovi je evidentirao 5 steaka7, dok su Samir Halilovi i Mujo
Zuli na ovom lokalitetu evidentirali 4 steka.8 Na osnovi uvida u katastarske podloge novog
premjera, naziv Stanovi se koristi za vei dio parcela i to: 2108, 2109, 2177, 2180, 2181/1, 2,
2182, 2183/ 1, 2, 3, 4, 5, 2184, 2191/1, 2, 2193/1, 2, 2194, 2213, 2215, k.o. Memii.

Sl. 11. Kopija katastarskog plana starog premjera K.O Bulatovci

7
Vidovi, Drago, Srednjevjekovni nadgrobni spomenici u okolini Zvornika, Nae starine III, Godinjak Zemaljskog
zavoda za zatitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Narodne Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1956,
str. 233, 236.
8
Halilovi, Samir, i Zuli, Mujo, Kalesija crtice iz kulturno-historijske prolosti. JU Gradska biblioteka Kalesija,
Preporod Kalesija i Bonjaka zajednica kulture: Kalesija, 2003, str. 40, 41.

146
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Lokalitet Strane (Veliko brdo) je od lokaliteta Mramorje udaljen cca 260 m zrane linije u
pravcu sjeveroistoka. Smjeten je na 327 m nv, geografske irine N 4425'27.21" i geografske
duine E 1857'5.57".9 Lokalitet se nalazi na dijelu k. . 1835, k.o. Memii (Sl. 12.), na podruju
koje je obraslo niskom i visokom gustom grabovom umom, gdje je evidentirano 10 steaka: 3
ploe, 5 sljemenjaka, 1 stela i 1 stub (Sl. 13.). Steci su ouvani, obrasli mahovinom i liajevima,
dijelom utonuli u zemlju. Stela i stub su oboreni na zemlju, a ispod steka broj 9. vreno je
kopanje, tako da je nagnut na eonu jugoistonu stranu.

Sl. 12. Poloaj steaka na lokalitetu Mramorje i Strane (Veliko brdo)

9
www.google earth.com (09. 10. 2013.)

147
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Sl. 13. Plan lokaliteta Strane (Veliko brdo)

Katalog interesantnih steaka;

Steak br. 4. stela, oborena na jugozapadnu stranu i

dijelom utonula, obrasla mahovinom i liajevima,
orijentisan u pravcu jugozapad sjeveroistok,
o dimenzije steka su: duina 100x irina 50x
debljina 18 cm (Sl. 14.),

Sl. 14. Strane (Veliko brdo),

steak br. 4 stela
148
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Steak br. 5. stub, prevrnut na

bonu jugoistonu stranu i dijelom
utonuo, obrastao mahovinom i
liajevima, orijentisan u pravcu
sjeverozapad jugoistok,
o dimenzije steka su: duina
113x irina 41x debljina 25 cm
(Sl. 15.),

Sl. 15. Strane (Veliko brdo),

steak br. 5 stub

Steak br. 9. sljemenjak sa postoljem, dijelom utonuo sa eone jugoistone strane,10 obrastao
mahovinom i liajevima, orijentisan u pravcu sjeverozapad jugoistok,
o dimenzije steka su: 133x70x37 cm (Sl. 16.),

Sl. 16. Strane (Veliko brdo), steci br. 9 i 10

10
Prema rijeima geometra Mehdina Subaia ne znaju se tano imena ljudi, ali se zna da su neki ljudi ispod ovoga
steka traili zlato pa je zbog toga i nagnut na eonu jugoistonu stranu i utonuo. Izjava uzeta dana 07. oktobar 2013.
godine.

149
 Batina sjeveroistone Bosne VIII

Steak br. 10. sljemenjak sa postoljem, dijelom utonuo i nagnut na eonu jugoistonu stranu,
obrastao mahovinom i liajevima, orijentisan u pravcu sjeverozapad jugoistok,
o dimenzije steka su: 144x52x46 cm; dimenzije postolja su: 152x68x8 cm.
Saetak rada;
Na lokalitetu Mramorje i Strane ukupno je evidentirano 28 steaka: 4 ploe, 1 sanduk, 21
sljemenjak, 1 stela i 1 stub. Ukraena su 3 sljemenjaka, iji su ukrasni motivi: jednostavna,
pravolinijska bordura, tordirana vrpca, biljna stilizacija sa spiralama i grozdovima, biljna
stilizacija sa spiralama (S-spirale) rozetama i grozdovima, cik-cak vrpca sa dvostrukim spiralama
i rozetom izmeu vrpce, predstava krova sa indrom. Ukrasi su raeni tehnikom reljefnog
ispupenja (visoki i plitki) i tehnikom urezivanja. Analiza nadgrobnika na lokalitetu Mramorje i
Strane, omoguila je prikupljanje osnovnih podataka o spomenicima. Oblik nadgrobnika i
zastupljenost ukrasa najee ovise od vremena u kojem je on nastao. Tako se na osnovi
zastupljenih formi steaka, preteno sljemenjaci, nadgrobnici mogu datirati u razvijeni srednji
vijek (XIV. i XV. stoljee). Posebnost lokaliteta Mramorje se ogleda u masivnosti steaka,
preteno sljemenjaka, zastupljenosti razliitih oblika te njihovih ukrasnih motiva predstava
krova sa indrom je izrazita karakteristika za nekropole u istonoj i sjevernoj Bosni.
Koriena literatura
1956. Vidovi, Drago, Srednjevjekovni nadgrobni spomenici u okolini Zvornika.
Sarajevo: Nae starine III, 1956.
1980. Grupa autora, Prostorni plan Bosne i Hercegovine, faza b valorizacija, prirodne
i kulturno-historijske vrijednosti, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno
planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu i Urbanistiki zavod za Bosnu i
Hercegovinu Sarajevo, Sarajevo 1980.
2003. Halilovi, Samir, i Zuli, Mujo, Kalesija crtice iz kulturno-historijske prolosti.
JU Gradska biblioteka Kalesija, Preporod Kalesija i Bonjaka zajednica kulture:
Kalesija, 2003.
2008. Halilovi, Samir, Novootkrivene nekropole steaka u Kalesiji, u: Didaktiki
putokazi, asopis za nastavnu teoriju i praksu, broj 48, Zenica, 2008.
2010. Halilovi, Samir, Ureenje nekropole steaka na podruju Kalesije. JU Zavod za
zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea Tuzlanskog kantona,
Batina broj 1, 2008, Tuzla, 2010.

150