You are on page 1of 11

BASITA PARIBASA

Soroh Paribasa/pralambang luire:


I. Sesonggan (pepatah)
II. Sesawangan (perumpamaan)
III. Sesenggakan (ibarat)
IV. Bebladbadan (methapora)
V. Wewangsalan (tamsil)
VI. Cecangkitan (olok-olokan)
VII. Rawos ngempelin (lelucon)
VIII. Cecimpedan (teka-teki)
1. SESONGGAN (pepatah)
Puniki wenten mekudang-kudang sesonggan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Abias pasih, suksemanipun: nenten keni antuk wilangin
katahipun.
2) Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur
dana, irika janten
akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.
3) Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti
ala wiadin ayu,
sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.
4) Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane
pecak tiwas, kasuen
raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu
ring timpal miwah
nyama braya.
5) Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih
utawi asil anake,
janten ageng taler penelasipun.
6) Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake
sane pradnyan tur
sampun weruh ring makudang-kudang basa.
7) Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane
marasa ring
dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune
punika, mawinan ipun
kimud tur kabilbil.
8) Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane
degag, ring genahe
suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten
yening sampun wenten
musuh ipun ajerih, makiles mlaib.
9) Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane
mamusuh-musuhan
raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados
rebat/uyut/iyeg.
10) Payuk prungpung misi berem; suksemanipun:
pakantenan umah ipune
brengbeng, kawenten sejeroning umahipune bersih tur bek
madaging barangbarang
sane becik-becik (disisine jelek ditengahne lung)
2. SESENGGAKAN(pepatah)
puniki wenten mekudang-kudang sesenggakan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Buka makpak tebune, ampsne kutang, suksmanipun :
Sakadi anake sane
makurenan, ring kantun pangantenan, kalih sasuenne
kantun bajang kasayangang
tur kajungjung, risampune tua tan mampuh kakutang.
2) Buka gowake ngadanin ibane : sekadi anak corah sane
nuturang kacorahan
padidi
3) Buka naar krupuke, gedenan kroakan, suksmanipun :
Sakadi anake sane
ngaku wanen kalih jaga muputuang karya, sakewanten
nenten wenten buktinipun
nglaksanayang.
4) Buka ngenjekin ikut cicinge, mabalik nyaplok,
suksmanipun : Sakadi i bapa
ngenken i pianak ngrereh napi-napi, raris i pianak mabalik
ngenken bapanipune
ngerereh punika. Buka payane disisi maukir, ditengahne
masumbe : sekadi anak
matiosan laksana teken munyine
5) Buka lindunge uyahin, blangsah, suksmanipun : Sakadi
anake sane uyang
paling nenten uning-uning nongos.Buka katake matindik
salah genah : sekadi
anake ngangge pepayasan tan nganutin dewek ipun.
6) Buka macane, nakutin lawat, suksmanipun : Sakadi anake
sane marasa ring
dewekipune iwang wiadin corah, setata ipun mrasa congah
wiadin takut tur
kabilbil.Buka sumangahe ngugut kanti mati : anake sane
nganutin manah ipun,
yadiastun ipun padem
7) Buka macane (mionge), ngengkebang kuku,
suksmanipun : Sakadi anake sane
pradnyan (wikan), ngengkebang kepradnyanan (kawikanan).
8) Buka bukite ejohin, katon ngrawit; suksemanipun : sakadi
anake pakantenan
ipun saking doh jegeg utawi bagus, kewanten wawu tampek
tlektekang ipun bodo,
muanipune burik.
9) Buka cicinge ngongkong, tuara pingenan nyegut;
suksemanipun : sakadi
jadmane sane degag ngaku wanen, kewanten jatinpune
getap.
10) Buka goake, ngadanin ibane; suksemanipun: sakadi
anake sane corah raris
nuturang maling (maling teriak maling).
3. WEWANGSALAN (tamsil)
puniki wenten mekudang-kudang wewangsalan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji
kau
2) Clebingkah beten biu, suksmanipun = gumi linggah ajak
liu
3) Delemk sangut merdah tualen, suksmanipun = medem
bangun ngamah dogen
4) Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara
ngasen
5) Bangbang dadua ken ceburin, suksmanipun = bajang
dadua ken anggurin
6) Bedeg majemuh bangsing di banjar, suksmanipun = jegeg
buin lemuh
langsing lanjar
7) Baju gadang potongan gantut, suksmanipun = tuyuh
magadang tuara maan
entut
8) Gamongan kladi jae, suksmanipun = omongan dadi gae
9) Gonda godeg bakat kukur, suksmanipun = goba jegeg
baan pupur
10) Idup kedele mati kacang, suksmanipun = idup jele mati
sayang
4. PEPARIKAN (pantun)
puniki wenten mekudang-kudang peparikan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Meli gabus duang kranjang lamben bodag sing ngenyakin
yadin bagus mata
kranjang enyen kodag mangenyakin.
2) Kaden poh kuning-kuning
Anak manas ko mepelut
Kaden boh kenying-kenying
Anak rengas buin celut
3) Ngalap wani ngaba bawang
Ngalap manggis empes-empesin
Anak jani tuara tawang
Ulat manis mamanesin
4) Bangsing di banjar
Bedeg mejemuh di baleran
Langsing buin lanjar
Jegeg buin lemuh maguleran
5) Clebingkah beten biu
Blahan pane blahan paso
Gumi linggah ajak liu
Ada kene ada keto
6) Be curik mabasa manis
Bungkung pendok sedeng di tujuh
Bajang cerik kenyungne manis
Selat tembok mekita nyujuh
7) Ngalap wani ngaba kemong
Dara lanang suba mati
Anak jani liunan omong
Mara sekenang tan pabukti
8) Be taluh pejang jumah
Kakuane ampel-ampelang
Kaden aluh ngalih somah
Di tuane maselselan
9) Kedis curik mawadah kranjang
Godel kidang jumahan meten
Uling cerik metandang bajang
Tonden bajang suba nganten
10) Doyan liang ngandong kanji depang tiang ngaba pitu yan
tiang ngelong janji
apang tiang kena tantu.
5. SLOKA (bidal)
Puniki wenten mekudang-kudang Sloka, rauhin suksmanipun
luire:
1) Buka slokane, aji keteng mudah, aji dadua mael,
suksmanipun : kaucapang
ring anake sane neten uning ngajinin pitresnan kalih
paweweh anak lianan
(timpal).
2) Buka sloka, ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia,
suksmanipune : sakadi
anake sane beog ajum, pamuput ipun pacang pocol wiadin
sengkala.
3) Buka slokane, apa ane pamula, keto ane kapupu,
sulsmanipun : napi sane
kakaryanin, sapunika taelr pikolehipun; yening melaksana
kaon, sinah sengkala
sane jagi kapanggih.
4) Buka sloka, bani mabak jepun, eda takut kena getahne,
suksmanipun :
yening purun ngambil pakaryan sane ageng tur abot,
sampunang ajerih pacang
manggihin pakeweh utawi kabean ageng.
5) Buka slokane, bantang busuk badingang, apa tuara misi,
suksmanipun :
kiwangane san elintang, yening mangkin malih medalang
wiadin raosang, janten
ngakehang kanten kaiwangan ipun.
6) Buka slokane, tusing ada bangke mapilih sema;
suksmanipun: nenten wenten
maling (dusta) pacing ngitung anak, kalih nyama braya
genah ipune memaling,
asal ipun sampun polih.
7) Buka slokane, kasur ceburin, dui langkahin;
suksemanipun; sekancan
pakaryan sane mapikolih becik patut marginin (karyanin),
yening pakaryane sane
mapikolih kaon patut impasin.
8) Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun :
kaucapang ring anake sane
kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.
9) "Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun
: sakadi anake
sane nantangin musuh sane sampun nengil.
10) "Skadi slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar,
suksmanipun : wiakti
sukeh pisan anake dados klian jaga ngladenin anak akeh
(rakyat).
6. BEBLABADAN (permainan bunyi)
puniki wenten mekudang-kudang beblabadan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Mabunga layu = mayang, arti paribasane = sayang
2) Mabawang putih = kesuna, arti paribasane = pisuna
3) Majempong bebek= jambul, arti paribasane = ngambul
4) Macarang nyuh = papah, arti paribasane = ngepah
5) Madasar nasi = entip, arti paribasane = ngintip
6) Madamar langit = bulan, arti paribasane = bulanan
7) Madamar bangke = angenan, arti paribasane =
mapangenan
8) Madamar di carik = kunang-kunang, arti paribasane =
tunangan
9) Madon jaka = ron, arti paribasane = makaronan
10) Madakin kuping = tilu, arti paribasane = uling liu
7.SESAWANGAN (perumpamaan)
puniki wenten mekudang-kudang sesawangan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Batisne lantang kadi batis cangak
2) Romanne selem kadi manggis
3) Bokne gading kadi bok jagung
4) Matane ngonjol kadi mata kidang
5) Alisne nyurarit kadi don intaran
6) Muane kadi bulan purnama
7) Bangkiangne acekel gonad layu
8) Nyonyone kadi nyuh gading kembar
9) Seledetanne kadi tatit
10) Raosne galak kadi cicing borosan
8. PEPINDAN(pengumpamaan)
puniki wenten mekudang-kudang pepindan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne maombak-
ombakan.
2) Betekan batise meling padi, tegesipun: sekadi beling
padi.
3) Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi bungan
pudake sungsang.
4) Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib caling
kidang.
5) Cecingakane natit, tegesipun: sledat-sledet manis.
6) Gigine matun sumangka, tegesipun: mirib batun
sumangka.
7) Jerijine musuh bakung, tegesipun: rurus ngancan mirib
pusuh bakung.
8) Kupinge nyanggar sekar, tegasipun: karnane becik
sumpangin sekar.
9) Kukune memapah biu, tegesipun: kukune mirip papah biu,
sada lengkung.
10) Lambene barak ngatirah, tegesipun: lambene mirip buah
katirah barak.
9. CECIMPEDAN (Teka-Teki)
puniki wenten mekudang-kudang cecimpedan, rauhin
suksmanipun luire:
1) Apeke, krek-krek ngejohang? (anak nyampat)
2) Ape sabilang cingak ngejohang? (kuping)
3) Apa lelipi gadang pesu andus? (ubat legu)
4) Apa dituunne mekelo, dimenekne enggal? (tenges)
5) Apa tai belek megantung? (juwet)
6) Apa anak cenik maid cacing? (benang)
7) Apa krik-kirik di duur gununge? (anak macukur)
8) Apa anak cenik ngemu getih? (klepon)
9) Apa ngamah cepok, betek sai-sai? (galeng)
10) Apa sabilang pecuk kajengit? (ceretan)
10. CECANGKRIMAN (syair Teka-Teki)
puniki wenten mekudang-kudang cecangkriman, rauhin
suksmanipun luire:
1) Bapa Pucung, Indeng-indeng di alas gunung, Panake
koryak-koryak, Di
kayune ya padingkrik,
Basang pelung, Tendase majajambulan.
2) Berag landung, Ngelah panak cenik liu, Memene
slelegang,
Panak ne jekjek enjekin, Menek tuun, Mememne gelut
gisiang.
3) Jalan buntu, Tan masepak nolor terus, Nyen makeneh
mentas, Apang elahang
agigis, Musti blenggu, Majalan ditu magaang.
4) Ia majujuk, Katumbak enu majujuk, Ane numbak ebah,
Laut ngandang
ngulintik, Bes kadurus, Pangencele mametelang.
5) Kaki Pucung, Awak bunter maretungtung, Basange
anginan, Sing paek ye
ninjakin, Uber kepung, I kaki incang-incangang.
6) Dratdat-drutdut
Bingah-binguh liwat inguh
Nyumbil sisin pagehan padidi sing dadi ngranjung
Nene catur
Nyamane suba di tengah
7) Meme ayu
Mekamen sitsit a kencrung
A kencrung
Ada manyeropen
Ada ngemaang nyilih
Jani payu
Mengigel jitney ngenah
8) Bapa ketut
Matapa di kayu lusuh
Wilis parupana
Uling cerik kayang mangkin
Tekek ngelut
Tera keles-keles mangisinin.
9) Kumu bungut
Duur bungut gidat jantuk ejit lan baonga
Malih bibih muah ejit
Lambe narung
Silit maka dados pucak
10) Bintang along
Kapaid lalipi laut
Katututin pandan
Enyen taen manepukin
Buka bau
Ceningke ajak makejang
11. CECANGKITAN (olok-olokan)
puniki wenten mekudang-kudang cecangkriman, rauhin
suksmanipun luire:
1) Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun: 1. Yening
dengdenge gorreng
sinah jaen, 2. Yening tain cicinge sinah nenten dados
goreng.
2) Padange tusing dadi arit, tegesipun: 1. Padange sinah
nenten sida dados arit,
2. Yening padange abas antuk arit janten dados.
3) Anake negen tumbak tusing dadi, tegesipun: 1. Yening
anake rikala negen
napi-napi raris tumbak, janten nenten dados, 2. Kewanten
yening anak makta
tumbak tegena punika dados.
4) Rumus hitungane makejang sukeh, nanging jalanne
makejang
tawang,tegesipun: 1. Yening rumus hitungane wiakti sulit
(tan kauningin),
kewanten jalanne (rurunge) sami kauningin, yening jalan
hitungane nenten
kauningin.
5) Kapal melabuh madelod, ngenah badajanne, tegesipun: 1.
Yening cingakin
kapale saking kaler, sinah sisin kapale balerne sane kanten.
6) Ia gelem antudne tusing dadai jalananga, tegesipun: 1.
Yening entude sinah
nenten dados jalanang, sane kajalanang batis, boya ja
entud.
7) Tiang suba lepas uli sekolah, tegesipun: 1. Ipun nglepasin
sekolah artine
nenten masekolah.
8) Kompek matali gandek, tegesipun: 1. Yening kompeke
sane matali nika
mawasta gandek.
9) Beh, kakolongane tusing dadi gelekang, tegesipun: 1.
Kakolongane sinah
nenten dados gelekang, kewanten yening ajeng-ajengan
janten dados gelekang.
10) Awak suba bajang enu masih manyonyo, tegesipun: 1.
Makasami anake
madue nyonyo, boya ja nyeseo nyonyo sakadi anak rare.
12. RAOS NGEMPELIN (ungkapan pelawak)
puniki wenten mekudang-kudang raos ngempelin, rauhin
suksmanipun luire:
1) Lamun payu motonan, beli nyelengin. Tegesnipun: I.
nyelengin = lakar maang
celeng: II. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.
2) Benang kamene, jaka di pangkunge, tegesipun: 1. Kamen
antuk benang, jaka
mentik di pangkunge, 2. Benang kamenen, ajaka di
pangkunge.
3) Yang nguangun arja, tiang ngaluhin, tegesipun: 1. Dadi
galuh, 2. Ngaluhin +
juru aluh (nongos).
4) Damar bedauh, mati kanginan, tegesipun: 1. Kanginan =
genah ipun
medangin, 2. kanginan = tempuh angin.
5) Mamula kacang badaja, mentikne nglodlodang, tegesipun:
1. Nglodlodang =
entikipun madlodlod, 2. Nglodlodang = sayan ngelodang.
6) Ring dija palungane mangkin?, tegesipun: 1. Palungane =
jaga lunga, 2.
Palungane = pangamahan bawi.
7) Napi kalih ditu?, tegesipun: 1. Kalih = dadua, 2. Kalih = ka
alih.
8) Ia madagang kamulanne suba telah, tegesipun: 1.
Kamulane telah = sanggah
kamulane kedas, 2. Kamulane telah = pokok dagangene
sampun telas (rugi).
9) Ida dimatuke simpang di pura, tegesipun: 1. Dimantuke =
dawegne mantuk
(budal), 2. Dimantuke = diman tuke.
10) Madaarsanan malu dini, tegesipun: 1. Daar sanan =
pesan madaar dini, 2.
daar sanan = naar sanan.
13. SESIMBING (sindiran)
Puniki wenten mekudang-kudang raos sesimbing, rauhin
suksmanipun luire:
1) Be di pongerangan baang ngeleb; tegesipun : Sakadi
anake ngambil anak istri
bajang, sampun kakeniang, rikala ipun lenge, anak istri
punika malaib.
2) Bas tegeh baan negak, dilabuhe baonge elung;
tegesipun :Sakadi anake polih
pangkat tegeh, raris nyeled
pipis utawi korupsi, ipun katara raris kausanayang makarya
tur ipun salah
maukum.
3) Yadin amunapi tegeh pakeber badudane, diulungne masih
ka taine;
tegesipun : Yadin amunapi ageng anake polih kabagian,
yening sampun ganti
surud kasadianipun, taler ipun mawali tiwas sakadi kuna.
4) Semunne nyukcuk langit; tegsipun : Kaucapang ring
anake sane sombong.
5) Sadueg-dued semale makecos, pasti taen ulung;
tegesipune : Asapunapi je
ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.
6) Conto sasimbing sane mawangun tembang (Geguritan
Sampik Ingtay):
Aduh beli to kenkenang, uh ban ento ene danda juang beli,
sang ja nganggeh nyang
adauh, ya I Babah nampi danda, ya I Nyonyah masasimbing
saking saru,
"Cangkeme tempuh timbungan, sikep galak desek pitik".
7) Dadi beler tong nyak ngamah, jeneng jelma betek malu
layah duri, amonto ya
raris pesu, ka kantor padidian, bane keweh makita pacang
mabanyu, yan majujuk
meh katara, yan nyongkok awake pelih.
8) Yan beli kadi ring ayam, kalu bojog mati tegil, mua wanci
tembuyukan, ikute
regreg carungcung, pantes tongosang di teba, rebut muring,
matane bengul
pilaran.
14. SESAPAN (doa)
Puniki wenten mekudang-kudang raos sesimbing, rauhin
suksmanipun luire:
1) Sesapan ngebah taru : "Ratu Betara Sangkara, titiang
nglungsur taru druene,
mangda titiang nenten tulah."
2) Sesapan suara kedis caak : "Kakasang ngengsut di
ambune."
3) Sesapan si jabang bayi : "Ratu Paduka Betara Brahma,
icenin raren titiange
pasikepan mangda ipun setata rahayu."
4) Sesapan sabeh bales : "Kaki-kaki bentuyung sampunang
kasiabange titiang,
tiang cucun kakine."
5) Sesapan ngentasin genah tenget : "Jero sane nuenang
genahe/margine, tiang
nyelang genahe icen tiang karahajengan."
6) Sesapan ri kala sungkan, wenten dongkan mamunyi : "Ih,
apa not iba yening
ada anak makeneh rahayu, mai, sakewala yening tusing
rahayu bakal cotot
matane apang kanti buta."
7) Sesapan ri kala mireng suaran paksi tuhu-tuhu : "Buncul
agung sepit
semprong tuara bakatanga."
8) Sesapan mabebaosan, masuara cek-ceke : "Sidi
Saraswati."
9) Sesapan angin baret, angin nglinus : "Ratu Betara Bayu
sampunang nglintangi
riki, santukan titiang akeh madue anak alit."
10) Sesapan ri kala ngadol ingon-ingon utawi wewalungan :
"Ratu Sang Hyang
Rare Angon, ingon-ingon I Ratu adol titiang nglungsur
karahajengan."
15. TETINGKESAN
1) Mai medaar ka-paon kangguang nasi ken uyah keres!
2) Kanggoang singgah polos nah, sing maan ngidih ape!
3) Lugrayang titiiang nunas ampura riantuk genah titiange
kaon pisan!
4) Kanggoang nah umah uwug, tongos negak sing je ada!
5) Ampura ratu titian kamulan panjak kaliantang tambet!
6) Aksamang ukudan bapane, bapa belog anggon cening
rerama!
7) Amone ke ngelah rerama, kadi rasa liwat jlinjingan sing je
taena.
8) Dini luh ngayahin I Beli Made, kanggoang metapa lacur.
16. SESAWEN
1) Ngenahang patakut marupa jatma ring carik, kaanggen
sarana ngulah kedis.
2) Ngantung pongpongan mabolong tiga ring duwur jelanan
kandang ayam, sane
matetujun nulakin grubug ayam.
3) Kulit endog ayam katusuk antuk lidi raris muncuk nyane
kadagingin tabia.
4) Puniki ciri mederbe pitik, saha matetujon mangda pitike
nenten kesander
kilat.
5) Wenten anak nandur kelapa saha ngandong anak alit
tetiga.
6) Puniki matetuek mangda entik kelapane kuat saha pacang
mawoh nged.
7) Anak istri kepura mapusung gonjer.
8) Puniki sesawen anake istri punika kari bajang.

You might also like