EKSPONENCIJALNE FUNKCIJE, JEDNAINE I

NEJEDNAINE

Funkcija zadata formulom:

y = a x . a R, a > 0, a 1

se naziva eksponencijalna funkcija.

Funkcija y = a x je svuda definisana x R

Za x=0 je y = a o = 1 pa funkcija prolazi kroz taku (0,1), tj. tu see y-osu.
Ako je a > 0 funkcija je rastua
Ako je 0 < a < 1 funkcija je opadajua
Finkcija y = a x je uvek pozitivna, tj. grafik je iznad x-ose
Vae osnovna svojstva stepena:

Za nju:

a x+ y = a x a y
ax
a x y =
ay
(a x ) y = a xy
(a b) x = a x b x
x
a ax
=
b bx

gde su a > 0 , b > 0 , x, y R

Primer 1. Nacrtaj grafik funkcije y = 2 x

Reenje: Iskoristiemo tablicu vrednosti uzeemo proizvoljne x-seve i nai vrednost za y

x -3 -2 -1 0 1 2 3
y 1 1 1 1 2 4 8
8 4 2
www.matematiranje.com

1
 Funkcija je definisana za x R
Y-osu see u (0,1)
Poto je a = 2 > 0 rastua je
Uvek je pozitivna, tj. y > 0 za x R

Primer 2: Nacrtaj grafik funkcije

x x
1 1
y = tj. y = y = 2 x
2 2

Reenje:

x -3 -2 -1 0 1 2 3
y 8 4 2 1 1 1 1
2 4 8

Funkcija je definisana za x R
Y-osu see u (0,1)
1
Poto je a = < 0 opadajua je
2
Uvek je pozitivna, y > 0 za x R

www.matematiranje.com

2
Primer 3: Nacrtaj grafik funkcije

y = 2x + 1

I ovde moemo napraviti tablicu vrednosti:

x -3 -2 -1 0 1 2 3
y 9 5 3 2 3 5 9
8 4 2

Ali je lake da razmiljamo ovako:

Nacrtamo grafik y = 2 x pa ga za 1 podignemo po y-osi (vidi kvadratnu funkciju,
slina translacija je i tamo radjena)

Eksponencijalne jednaine

Poto je eksponencijalna funkcija bijektivno preslikavanje (''1-1'' i ''na'') moemo

upotrebljavati:

a f ( x ) = a g ( x ) f ( x) = g ( x)

Ovo znai da kada na obe strane napravimo iste osnove, osnove kao skratimo i
uporedjujemo eksponente.
www.matematiranje.com

3
Evo nekoliko primera:

1) Rei jednaine
x +1
a) 4 x = 2 x
b) 8 x +1 = 16 2 x 2
1 x
v) 16 x = 4 2
2
g) 16 25 x + 2 = 2 x
x +3
1
d) 9 3 x =
27
(
dj) x 2 + 1 )
2 x 3
=1
2
3 x + 5
e) 9 x = 36

Reenja:

a) x +1
4x = 2 x

x +1
(22 ) x = 2 x

x +1
22 x = 2 x x +1
2x =
x
Kad napravimo iste 2x = x + 1
2

osnove njih skratimo! 2x2 x 1 = 0

1 3
x1, 2 =
4
x1 = 1
1
x2 =
2
1
Reenja su x1 = 1 i x2 =
2
b) 8 x +1 = 16 2 x 2
(23 ) x +1 = 2 4 2 x 2
23 x + 3 = 2 4 + x 2
23 x + 3 = 2 x + 2
3x + 3 = x + 2
3x x = 2 3
2 x = 1
1 www.matematiranje.com
x=
2

4
v) 1 x
4
16 x = 4 2 =x
x
1 x
(2 4 ) x = (2 2 ) 2 x2 = 4
4
1
2
x x= 4
2 x
=2 2
x1 = 2
4
2 = 2x
x x 2 = 2

g) 16 25 x + 2 = 2 x 2 x2 = 5x + 6
2 4 25 x + 2 = 2 x
2
x2 5x 6 = 0
2 57
2 4+5 x + 2 = 2 x x1,2 =
2 2
25 x + 6 = 2 x x1 = 6
x2 = 1

d) x +3
1
9 3 x = Pazi: 1 1 6 x = 3x 9
27 = 3 = 3 3
27 3 6 x + 3x = 9
(3 ) = (33 ) x + 3
2 3 x

3 x = 9
3 6 x = 3 3 x 9
x=3

(
) x 2 + 1 =1 )2 x 3

Poto znamo da je a o = 1 , jedno reenje e nam dati

2x 3 = 0
2x = 3
3
x=
2
Drugo reenje e biti ako je
x2 +1 = 1 x2 = 0 x = 0
jer vai a f ( x ) = b f ( x ) a = b
tj. ( x 2 + 1) 2 x 3 = 12 x 3
pa je x 2 + 1 = 1

e) 9 x 2 3 x +5 = 36
2
3 x + 5
(32 ) x = 36
2
6 x +10
32 x = 36 www.matematiranje.com

5
 2 x 2 6 x + 10 = 6
2x2 6x + 4 = 0 / : 2
x 2 3x + 2 = 0
3 1
x1, 2 =
2
x1 = 2
x2 = 1

2) Reiti jednaine:

a) 2 x +3 7 2 x 16 = 0
b) 3 x 1 4 3 x + 33 = 0
v) 2 3 x +1 4 3 x 2 = 450
g) 23 x 2 23 x 3 23 x 4 = 16
d) 2 x 1 2 x 3 = 3 x 2 3 x 3

Reenja:

Ovde emo koristiti pravila za stepene:

a m+n = a m a n
am
a m n =
an
(a ) m n
= a m n

a) 2 x +3 7 2 x 16 = 0
2 x 23 7 2 x 16 = 0 Najbolje da uzmemo smenu 2 x = t
t 8 7 t 16 = 0
8t 7t = 16
t = 16 Vratimo se u smenu
2 x = 16
2 x = 24
x=4

b) 3 x 1 4 3 x + 33 = 0
3x
4 3 x + 33 = 0 Smena 3 x = t
3
www.matematiranje.com

6
 t
4t + 33 = 0 Pomnoimo sve sa 3
3
t 12t + 99 = 0
11t = 99
t =9
3x = 9
3 x = 32
x=2

v) 2 3 x +1 4 3 x 2 = 450
3x
2 3 x 31 4 2 = 450 Smena 3 x = t
3
t
6 t 4 = 450
9
4t
6t = 450 Pomnoimo sve sa 9
9
54t 4t = 4050
50t = 4050
4050
t=
50
t = 81
3 x = 81 pazi 81=3333= 34
3 x = 34
x=4

g) 23 x 2 23 x 3 23 x 4 = 16
23 x 23 x 23 x
2
3 4 = 16 smena 23 x = t
2 2 2
t t t
= 16 sve pomnoimo sa 16
4 8 16
4t 2t t = 256
t = 256
2 3 x = 28
3x = 8
8
x=
3

d) 2 x 1 2 x 3 = 3 x 2 3 x 3
2 x 2 x 3x 3x
=
2 2 3 32 33

7
 2 x 2 x 3x 3x
= zajedniki za levu stranu je 8 a za desnu 27
2 8 9 27
4 2 x 2 x 3 3x 3x
=
8 27
3 2 x
23 x
= Pomnoimo unakrsno
8 27
3 2 x 27 = 2 3 x 8

2 x 81 = 3 x 16 / podelimo sa 3 x i sa 81
2 x 16
=
3 x 81
x 4
2 2
=
3 3
x=4

A mogli smo da razmiljamo i ovako:

2 x 81 = 3 x 16
2 x 34 = 3 x 2 4

Oigledno je x = 4

3) Rei jednaine:

a) 4 x 5 2 x + 4 = 0
4 x 5 2 x + 4 = 0 Poto je 4 x = (2 2 ) x = 2 2 x uzeemo smenu 2 x = t pa e onda biti
t 2 5t + 4 = 0 4x = t 2
53
t1,2 =
2
t1 = 4
t2 = 1

Vratimo se sad u smenu:

2x = 4
2x = 1
2 x = 2 2 ili
x=0
x=2

www.matematiranje.com

8
b) 16 x 4 x 2 = 0 smena je 4 x = t pa je 16 x = 4 2 x = t 2
t2 t 2 = 0
1 3
t1, 2 =
2
t1 = 2
t 2 = 1
4 =2
x

2 2 x = 21
2x = 1 ili 4 x = 1 ovde nema reenja jer je y = a x uvek pozitivna!!!
1
x=
2

v) 5 x 53 x = 20
53
5 x x = 20 smena 5 x = t
5
125
t = 20 celu jednainu pomnoimo sa t
t
t 2 125 = 20t
t 2 20t 125 = 0
20 30
t1, 2 =
2
t1 = 25
t 2 = 5

Pa je 5 x = 25 ili 5 x = 5 Nema reenja

5 x = 52
x=2

g) 52 x 3 = 2 5 x 2 + 3
52 x 5x
= 2 + 3 smena 5 x = t
53 52
t2 2t
= + 3 sve pomnoimo sa 125
125 25
www.matematiranje.com

9
 t 2 = 10t + 375
t 2 10t 375 = 0
10 40
t1, 2 =
2
t1 = 25
t 2 = 15

Vratimo se u smenu:

5 x = 25
5 x = 52 ili 5 x = 15 nema reenja ,jer je 5 x > 0
x=2

d) (11x 11) 2 = 11x + 99 Ovde emo odmah uzeti smenu 11x = t

(t 11) 2 = t + 99
t 2 22t + 121 t 99 = 0
t 2 23t + 22 = 0
23 21
t1, 2 =
2
t1 = 22
t2 = 1

Vratimo se u smenu:

11x = 22 11x = 1
ili
x = log11 22 x=0

4) Reiti jednaine:

x2 x2
a) 4 + 16 = 10 2
x 1+ x 2 2
x 2 2
b) 4 x + 5* 2 =6
x x
v) 2 + 3 + 2 3 = 4

Reenja

a) Najpre odredimo oblast definisanosti, poto je u zadatku data korena funkcija, to

je x 2 0 x 2
www.matematiranje.com

10
 x2 x 2
Uzeemo smenu 2 =t4 = t2

t 2 + 16 = 10t
t 2 10t + 16 = 0
10 6
t1, 2 =
2
t1 = 8
t2 = 2

Vratimo se u smenu

x2 x2
2 =8 2 =2
ili
x2
2 = 23 x 2 =1
x 2 = 3 kvadriramo x 2 =1
x2=9 x=3
x = 11

Kako za oba reenja vai x 2 , to su oba reenja dobra

b) x2 2 x 1+ x 2 2
4 x+ 52 =6
x + x 2 2 1
x2 2
(22 ) x + 5 2 =6
x + x 2 2

2( x + x 2 2 ) 2
2 5 =6
21
x2 2
Smena 2 x + =t

5t
t2 = 6 pomnoimo sa 2
2
2t 2 5t 12 = 0
5 121 5 11
t1, 2 = =
4 4
t1 = 4
6 3
t2 = =
4 2

Vratimo se u smenu:
www.matematiranje.com

11
 x 2 2
2 x+ =4
2
2 x+ x 2
= 22
x + x2 2 = 2
x 2 2 = 2 x uslovi 2 x 0 pa je x 2 tj x 2 i x2 2 0
x 2 2 = (2 x) 2 x ( , 2) ( 2, )
x2 2 = 4 4x + x2
4x = 4 + 2
4x = 6
6 3
x= = = 1,5
4 2
x = 1,5 Zadovoljava uslove

x x
b) 2 + 3 + 2 3 = 4

pogledajmo prvo jednu stvar:
2
2 3 2 + 3 22 3 43 1
2 3 = = = =
1 2+ 3 2+ 3 2+ 3 2+ 3
Dakle, zadatak moemo zapisati i ovako:

( )+
x
1
2+ 3 =4
( )
x
2+ 3
x
smena 2 + 3 = t
1
t + = 4 pomnoimo sve sa t
t
t + 1 = 4t
2

t 2 4t + 1 = 0

t1, 2 =
4 12 4 2 3 4 3 2 2 3
= = = = 2 3
( )
2 2 2 2
t1 = 2 + 3
t2 = 2 3

Vratimo se u smenu:

x
2 + 3 = t , dakle
x x
2 + 3 = 2 + 3 ili 2+ 3 = 2 3
www.matematiranje.com

12
 n x

Kako vai m
a n = a m tj. 2
ax = a2

(2 + 3 )
x
1
=
(2 + 3 ) = (2 + 3 )
x 2
1
2 2+ 3

(2 + 3 ) = (2 + 3 )
x 1
x
=1 2
2
x
x=2 = 1
2
x = 2

5) Rei jednaine:

a) 20 x 6 5 x + 10 x = 0
b) 6 9 x 13 6 x + 6 4 x = 0

a) 20 x 6 5 x + 10 x = 0 iskoristiemo da je (a b) n = a n b n
(5 4) x 6 5 x + (5 2) x = 0
5 x 4 x 6 5 x + 5 x 2 x = 0 izvucimo 5 x kao zajedniki!!!
5 x (4 x 6 + 2 x ) = 0
5x = 0 4x + 2x 6 = 0
t2 + t 6 = 0
1 5
t1, 2 =
2
t1 = 2
t 2 = 3

2x = 2
pa je 2 x = 3 nema reenja
x =1

b) 6 9 x 13 6 x + 6 4 x = 0
6 32 x 13 3 x 2 x + 6 2 2 x = 0 celu jednainu podelimo sa 2 2 x
32 x 3x
6 2 x 13 x + 6 = 0
2 2
2x x
3 3
6 13 + 6 = 0
2 2
x
3
Smena: = t
2
www.matematiranje.com

13
 6t 2 13t + 6 = 0
13 5
t1, 2 =
12
18 3
t1 = =
12 2
8 2
t2 = =
12 3
x x
3 3 3 2
= ili =
2 2 2 3
x =1 x
3 3
1

=
2 2
x = 1

6) Grafiki reiti sledee jednaine

x x
a) 2 x 5 + = 0 b) 3 x 8 = 0
2 2

a) Najpre emo razdvojiti funkcije, eksponencijalnu na levu a ostalo na desnu stranu:

x
2x = 5
2

x
Nacrtaemo funkcije y = 2 x i y = + 5 i njihov presek e nam dati reenje.
2

y = 2x
x -3 -2 -1 0 1 2 3
y 1 1 1 1 2 4 8
8 4 2

x
y = +5
2
x 0 10 2
y 5 0 4

Na grafiku bi to izgledalo ovako:

www.matematiranje.com

14
Reenje je x = 2

x
b) 3 x 8 = 0
2

x
3x = +8
2

y = 3x
x -3 -2 -1 0 1 2 3
y 1 1 1 1 3 9 27
27 9 3

x
y= +8
2
x 0 -16 2
y 8 0 9

Na grafiku bi bilo:

www.matematiranje.com

15
Dakle, reenje je x = 2 . Da li ovde ima jo jedno reenje? DA, Ali njega teko moemo
nai ba precizno....(nauiemo kasnije i to)

Eksponencijalne nejednaine

Na osnovu monotonosti (raenje i opadanje) za eksponencijalne funkcije vai:

1) za a > 1 je a f ( x ) > a g ( x ) f ( x) > g ( x)

2) za 0 < a < 1 je a f ( x ) > a g ( x ) f ( x) < g ( x)

Znai, kad je osnova vea od jedan znak nejednakosti prepisujemo, a ako je osnova
izmedju 0 i 1 znak se okree.

Primeri:

1. Reiti nejednaine:

a) 57 x + 3 > 53
b) 0,35 x 1 < 0,352 x + 2
2
c) 2 x 3 > 2
d) 2 x < 7 x

16
a) 57 x +3 > 5 3 poto je osnova 5 > 1 znak prepisujemo!!!
7 x + 3 > 3
7 x > 3 3
7 x > 6
6
x<
7

b) 0,35 x 1 < 0,352 x + 2 pazi osnova je 0,35 a 0 < 0,35 < 1 , pa okreemo znak!!!
x 1 > 2x + 2
x 2x > 2 +1
x>3
x < 3

v) 2 x 2 3 > 2
2
3
2x > 21
x2 3 > 1
x2 4 > 0
02
x1, 2 =
2
x1 = 2
x 2 = 2
g) 2 x < 7 x
2x
<1
7x
x
2
<1
7
x o
2 2
< poto je osnova izmedju 0 i 1 znak se okree
7 7
x >0

2) Reiti nejednaine:
a) 5 2 x +1 > 5 x + 4
b) 25 x < 6 5 x 5
v) 9 x 3 x + 2 > 3x 9
www.matematiranje.com

17
a) 52 x +1 > 5 x + 4
52 x 51 5 x 4 > 0 smena 5 x = t
t2 5 t 4 > 0
5t 2 t 4 = 0
1 9
t1,2 =
10
t1 = 1
4
t2 =
5

4
t (, ) (1, )
5

vratimo se u smenu:

4 5x = 1
5x = ili
5
x = 0 x (0, )
nema reenja

sad se interval t (1, ) transformie u x (0, )

b) 25 x < 6 5 x 5
52 x 6 5 x + 5 < 0 smena 5 x = t
t 2 6t + 5 < 0
64
t1, 2 =
2
t1 = 5
t2 = 1

Znai t (1,5), vratimo se u smenu

5x = 1 5x = 1
ili
x=0 x =1

Tako da je sada konano reenje x (0,1)

www.matematiranje.com

18
v) 9 x 3 x 32 > 3 x 9
32 x 3 x 9 > 3x 9 smena 3 x = t
t 2 9t > t 9 (vidi iracionalne nejednaine)

[t 2
9t 0 t 9 < 0 ] [t 2
9t (t 9) 2 t 9 0 ]
99
t1, 2 = t 2 9t > t 2 18t + 81
2
9t + 18t > 81
t1 = 0 t <9 t 9
9t > 81
t2 = 9
t >9
Znai t > 9
3x > 9
t ( ,0] [9, ) 3x > 32
Ova dva uslova daju x>2
t ( ,0] Konano reenje
ovaj interval ne radi jer je
3x = t

www.matematiranje.com

19