Professional Documents
Culture Documents
K U R UM U
T R K T A R H K U R U M U Y A Y I N L A R I
VIIL DZ - Sa. 8C
OSMANLI DEVLETININ
KURULUU
Prof. Dr. F U A D K P R L
4. bask
T R K T A R H K U R U M U B A S I M E V - A N K A R A
19 9 1
Birinci bask : 1959
kinci bask : 1984
nc bask ; 1988
Drdnc bask : 1991
N D E K L E R
N S Z ...................................................................... F u a d K p r l ......................x v
N S Z (F R A N S IZ C A N E R D E K ) . . . S basten C h arl t y . . .x x x
M E L L F H A K K IN D A N O T (SIR P -
H IR V A T A T E R G E M E N N N S Z ).. . N ed im F lpo v ............... x x x
I. BLM
II. BLM
X III. ASIRDA ve XIV. ASRIN LK YARISINDA
ANADOLUNUN SYAS ve TMA TARHNE BAKI
, X I I I . Asr Anadolu tarihinin yalnz siyas deil, tima bakmdan da
byk ehemmiyeti ve xv. asrn ilk yarsnda Osmanl Devletinin kurulu
ve ilerileyiini hazrlayan artlarn, ancak xm , asrn tedkiki sayesinde an
lalabilecei (S, 27-28).
A. G E B E M E (S. 46 -49)
Gebe, daha dorusu yar gebelerin hayat tarzlar.-* Hayvanclk,
muhaceret, asker maksatlarla hudutlara yerletirilenler; l-ba nvanl reis
leri; epnilefva Trabzon mparatorluuma kar muvaffakiyetli mukabeleleri;
x v . asr banda bir seyyahn Trkmen airetleri hakknda mahadeleri; yer
leik halk ile menfaat tezadlar; zaman zaman asayii bozmalar (S* 46-47).
Gebe airetlerin mslmanl anlay tarzlar, Trkmen babalan; Kaykhusrev
II. devrinde Baba isyan ve bunun byk zorluklarla bastrlmas (S. 48).-
Babaler hareketinde, M oollarn ve Seluklu sahasndan kap Antep ve
Halep^ havlisinde bulunan Hwrezmli airetlerin alkalar (S. 49)
III. BLM
IL u l a r d a h a y a t
k ASKER ve DAR TEKLT (S. 73-77)
Seluklularn Uc tekilt; Trkmenler'in U lard ak i mhim rol; Garb
limlerinin uzun mddet uc kelimesini bir Trkmen airetinin ismi sanm alar;
Kk ErmenistanMa, Akdeniz kylarnda, G arb Anadolu'da znik m
paratorluu hudutlarnda Uc tekilt (S. 73-74). Airetlerin bandaki
Uc-beyler ve saltanat merkezinden tyin edilen Uc~emrleri\ ablarn idare
tarzlar; merkez idare ile karlkl mnasebetleri; Trkmen airetlerinin akm-
lar; Bizans'n hudut tekilt; xn. asrn son yarsnda Kom nenler'in Akritler
tekiltn kuvvetlendirmeleri; xm . asrn ilk yarsnda Vatatzes'in Rumeli'den
naklettii hristiyen K om anlar; bu asr sonunda Bizans hudut tekiltnn
ortadan kalkmas (S. 75-76). C/c'lardaki Trk Beylikleri'nin tlhanler'e
kar vazyeti (S. 77)
2 "E d eb iyat tarihim iz hakknda imdiye kadar arkta ve G arpta yazlm pek
mahdut ve um um eserler ve m onografiler, ekseriyetle, lm bir kym etten mahrum olduu
gibi, T rk edebiyatnn um um tekml mes'elesi de ilim lemi iin henz halloluna-
mam bir muammadr. Esasen Hatmur den Gibbe ve eski tezkirecilerim izden bugnk
bz ndir aratrclara kadar, hi kim se, Asya ierilerinden Akdeniz kylarna kadar btn
T rk m illetinin, en az x n - x v . asrlk edeb tekmln bir btn olarak mtalea ve
tedkik lzm geldiini maalesef anlayam amtr. M u h telif T rk ubelerini, birbiriyle al
kas olmayan ayr m illetler sayarak aralarndaki rbta ve mnasebetleri anlamayan, umum
T rk tarihini bir btn eklinde mtaleaya ihtiya grmeyen tedkikcilerin elinde, cihan
tarihinin bu m him paras sonuna kadar bir mmmm eklinde kalacakt. Bereket versin
u son alt-yedi sene zarfnda m em leketim izde mtevzne bir ekilde balayan tarih
tedkikleri, m sterklarn im diye kadar ittb ettikleri bu nokta-i nazarn yanlln
ortaya koyarak, m azim izin tedkik ve ihys iin nasl bir yol tkip edilmesi lzumunu
meydana kard. Bu yeni nokta-i nazarn, T rk tarihine ait btn belerin tedkikinde
ne m him neticeler verecei, istikbalde grlecektir" [Trk Edebiyatnda lk Mutasav
vflar, S. 6, stanbul, 19 x 8 ],
dadr. O zamana kadar, umum ve mphem de olsa, az ok mterek
bir kanaat hlinde srklenip gelen bir telkkiyi kknden ykacak
bir hkm ortaya atyorsunuz; fakat elimizdeki delilleri btn
zenginlii ve kuvveti ile meydana koymak iin ayracak sahife-
leriniz yoktur. te bu kk kitapta benim tliim ok defa bu
ekilde tezahr etmi, en byk kuvvetle mdafaa edebileceim
birok mhim mes eleleri sadece onlara dokunup gemek mecbu
riyetinde brakmtr. Bu arada, evvelce muhtelif vesilelerle iyzah
etmi olduum Osmanl sllesi'nin, byk Ouz kabilelerinden
Kay lara mensup olduu meselesini, Belletenin 28nci saysnda
[S. 2 19 -3 0 3, 1943] kan Osmanl mparatorluu'nun Etnik Mene i
Meseleleri adl makalemde ve yine ayn mecmuann 31'in ci saysn
daki [S. 4 21-4 52 , 1944] Kay Kabilesi Hakknda Yeni Tedkikler adl
ikinci bir yazmda geni ekilde, yni btn teferruat ile iyzah ve
mdafaa imknn buldum.
* *
FUAD K PR L
N S Z *
Prof. Nedim FL P O V
KURULU MESELES
NASIL TEDKK EDLMELDR
I. G B B O N S U N N A Z A R Y Y E S :
H U L S A V E T E N K D
II. M E S E L E N N M A N T IK S U R E T T E
T E D K K N N A R T L A R I
A. K ayn aklar
B. T edk k M etodu
I. Byk S iy a s H d ise l e r
II. E T N K M L L E R
III. T M A V E K T S A D T A R H TA SLA I
A. G ebeler
B. K yller
G. e h r H ayati
IV . F K R S E V Y E
I. O SM A N IN K A B L E S
II. U C L A R D A H A Y A T
C. slmlama
i. G Z L E R ve A L P L A R Ak Paazdenin Gziyn-
Rm , baka, m enbalarm A lp la r , Alp~erenler gibi nvanlar al
tnda zikrettikleri bu zm re, yalnz Anadolu Seluk im para
torluunun kmesi devrinde deil, daha ilk Anadolu ftuhat
esnasnda m evcut bir tim a teekkld. Geri daha slmi
yet'ten evvelki T rklerde kahram an, cengver mnasna
bir lkab olan ve prenslere de verilen A lp n van 29, slm iyet
ten sonra da hatt M slm an T rk devletlerinin resm Un
vanlarnda bile- devam etmidi; fakat Trkler slm iyeti kabul
ettikten sonra, bzen onunla beraber., bzen de yalnz bana
din m ahiyetteki G z lkab kullanlm aa balanmtr. Din
mcahidlerine verilen bu erefli lkabn, Anadoluda Dnimen-
dler sllesinde ve daha sonra birtakm uc beylikleri hkm
darlarnda bir Unvan olarak kullanld grlyor. slm dev
letleri merasna mahsus trl trl lkablar tayan Anadolu
Seluk ricali arasnda ndiren ve uc beylikleri merasnda daha
ok olarak Alp nvanm m istimline rast geliniyor.
T arih m enbalarda bzen um um olarak btn M sl
man ordusu efradn ifade iin kullanlan gaziler tabiri, umu
m iyetle daha dar ve daha husus bir m na ifade eder; yni
onunla ordudaki veya byk ehirlerdeki muayyen bir zmre
kasdolunur 30: A nadolu Seluklerinin, Dnimendlerin, daha
evvel Byk Seluklarm ordularnda bu G zler zmresi mevcut
olduu gibi, daha evvel yni Saman O ullar zam annda da
Horasan ve M vernnehir sahalarnda da bu gazilerin b u
Erlass des Kalifen en Nair aus dem Ja.hre, 604(1207), Archiv l'r Orientforschung
(Oppeneim. Festschrift), Berlin I933s s. 52-58.
89 b n B b , Seldjk-nme, (Ayasofya Ktphanesi, nu, 2985).
40 Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 273.
Sofiler diye zikretmekedir; fakat bu, iki asrlk uzun bir din
tekmln neticesidir.
3. B G Y N -1 R M k Paazdenin bahsettii
nc bir tima teekkl Bciyn-t Rm yni kadnlar tekil
tdr. Baka hibir m enbada zikredilm eyen byle bir zmrenin
m evcudiyeti, mdekkiklere hakl olarak o kadar garib grn
mtr ki, bir istinsah hatas olmak ihtimalini dnerek ve
m uhtelif yazm a farklarm da gznne alarak bunun y Hci-
yn- Rm yni Anadolu haclar, yahud da M ool devrin
den kalm bir bakyye olarak Bahyn- Rm olmas fikrini
ileri srm lerdir47. x v nc asrda A nadoludan hacca gi
denlerin epeyi mhim bir kalabalk tekil ettiklerini biliyorsak
da, bunlarn byle husus bir teekklleri olmas, slm dnya
snda hi ei olm ayan bir garibedir ve byle bir ihtim l asl va~
rid deildir. x v nc asrda lhnler saraynda daha ziyade
U ygur ve M ool yazlarn bilen ktip mnasna kullanlan
45 Geo\gios Gemistos Plethon, Der slm, Band xvur, Heft 3/4, 1929,
s. 236-243.
46 A. A . V a s i l i e v , Histoire de l empire Byzantin , vol. II, p. 328-329.
47 F. T a e s c h n e r , Fluwwa~Studien) slamica, vol. V, fasc. 3, s. 294-295.
ve daha eski zam anlarda rulan-sihirbaz- halk airi mnalarn
ifade eden Bah kelimesine gelince, Anadoluda bunlarn byle
ehemmiyetli bir snf tekil etmi olmalar, tarih bakmdan,
en uzak bir ihtim al olarak bile kabl edilemez. u halde, ister
istemez, bunun Bciyn diye okunmas lzumu zarurdir.
Btn bu m lhazalar olmasa bile, bu metinde bu ismi t
kib eden cmle, bunun bir kadnlar tekilt olduunu katiye le
gstermekte, hatt Bektlarm piri Hac Bekt V e lnin bunlar
la mnasebetini anlatmaktadr. Bektai ananesinde, tarikatten
olan kadnlara umumiyetle bac lkabnn verilmesi de bunun
la alkal olsa gerektir. A cab a bu isim., zas kadnlardan mrek-
keb bir sof zmresinin mi ismidir? Geri Memlkler zamannda
M srda kadnlara mahsus tekke olduunu, Seluk devrinde
K o n y a da kadnlarn eyhlere intisab ettiklerini ve rtl
olarak eyhlerin meclisinde bulunduklarn biliyoruz. Fakat A n a
doluda byle husus bir teekkln mevcudiyetinden hi m al
matmz yoktur. Bertrandon de la Broquiere, x v inci asr ban
da D hul-kadr beyliinin msellah otuzbin erkek ve yzbin ka
dndan bir yerde yzbin yerine otuzbin d iyo r48 miirekkeb
bir Trkmen kuvvetine m lik olduunu sylyor. A caba k
Paazde, Bciyn- Rm ismi altnda uc beyliklerindeki T rk
men kabilelerinin msellh ve cengver kadnlarn m kasde-
diyor? imdilik, akla en yakn gelen tevil bu grnyor.
4. A B D L N -1 R M k Paazdenin bahsettii dr
dnc zmre Abdln- Rm yni Anadolunun Heterodoxe der
vileridir. Bz tarih m enbalarda Horasan Erenleri namiyle de
zikredilen bu zmrenin, bilhassa x v nc asrda mhim bir
din-ictim a rol oynad, Osm anl devletinin bu asrna ait btn
m enbalarda A bdal veya Baba lkabn tayan ve ilk Osmanl
bkm darlariyle beraber harblere itirak eden tahta kll,
cezbeli birtakm dervilerden bahsedilmesiyle de anlalr. A ca
ba Anadolu Abdallar muayyen bir serser derviler tarikati
nin mi ismidir? Yoksa, bu isim altnda, esasen biribirine yabanc
olm ayan m uhtelif Heterodoxe tarikatlere mensub dervilerin
hepsi mi kasdolunuyor? imdiye kadar cevaplar verilmemi
III. O S M A N L I D E V L E T N N B A L A N G IC I
A. T arih V k ialar
H I
K Iazvnl, 60
Kefersud, 48
I.ll Ahm ed (Nideli), 17, 100. 101 K em al al-dn, 73
ICd Burhan al-dn, 17 Khalkokondyle, 60
.afkaslar, 44, 65, 71 Khalvatye, 95, 96
KharHta, 76 (Bk., Akritai)
Kahle (P.), 87
K hta, 38 K harput, 60
Kala, 41 Khaff, 77, 109
Kalender, 99 K hatir O ullan, 35
Kalenderye, 98, 99, 101 K hidr Bey, 100, 107
Kangl, 42, 68 Khorsn, 49, 50, 72, 84, 86, 99
Khorsn Abdallar, 94. Latinlik, 78
Khorsn Erenleri, 99 Laurent (J.), 79
Khvvrezm, 3, 98, Lidya, 36, 44
Khwrezm Kabileleri, 32, 42, 49 Likiya, 37
Khwrezmh mparatorluu, 42 Lokman, 8
Khazar Denizi, 40, 68, 69, 71 Luluva (Louln), 100
Kbrs, 54 Ltf Paa (Bk., Trih)
Knk , 41, 69
Krm , 31, 78, 89 M
Krehir, 60, 97
pak, 4.1, 42
M acd al-dn shk, 88
Kzlba, 100
M hn, 72
Kzlrm ak, 59
M ahm ud Gaznev, 7
Kilikya, 7 r
Kirm an, 35 Makedonya, 104, 107
Kilb zey*ul akhbr, 85 M alatya, 34, 48
K obdlye, 48 M alazgird, 9, 40
Kocaeli, 103 Maltepe, 103
Koman (veya Kuman), 76 Manisa, 89
Komnen, 29, 30, 70, 75, 76, 80 Mar'a, 48
Konev (B k ., Trih) M arco Polo, 44, 54
Konya, 30, 35, 38, 43, 46, 48, 49, 54, Marm ara, 44
55 > 57 6o>73 >75 ) 89 = 9 9 1, 94 M arquardt (J,), 70, 72
Koova, 104 Masalk al-Abr, 77
Koyunhisar, 103 Mas-Latrie, 44, 54
Kseda, 32 Massignon (L.), 87, 92
Kse M ikhal (M ihal), 11 (Bk., M ver'-i Hazar, 71
M ikhal Oullar) Mvernnehr, 84 - 86, 98
Kramers (J. H.), 2, 12, 69 M ayyafrkin, 31
Kronoloji Mecmualar, 20 Mzendern, 71
Kfe, 57 Mehd, 79
Kum ral Abdal, 101 Mehd bekleme, 97
Kur an, 6, 8 Mehmed Bey (Aydn Olu), 107
Kub al-dn Haydar, 99 Mehmed Bey (Gz), 74
Kk-Asya, 42, 65, 70, 76, Mehmed L , 82
Kk Ermenistan, 28, 30, 31, 53, Mekke, 97
59 , 74 Melmetiye, 36, 99
Ktahya, 35, 43, 77, 97 Melikh, 40
Memlkler, 12, 28, 33, 34, 94, 100,
110
Menakb al-Arifin (Les Saint des
Ladik, 36, 89 Derviches Tourneurs), 18
Langer (W. L.), 3 Menderes havlisi, 41, 74.
Laskaris (Theodore 1.), 29^31 Mengu, 28
Laskaris (Theodore 11.), 30 Mentee Oullar, 38, 100, 106, 107
Latin, 54, 55, 106 Menzel (Th.), 65
Mesnevi, 65 Niksar, 60
Mes'ud Bey, 100 Nogay, 34
Mevn, 100 (Bk., Call al-dn Rm) Nldeke (Th.), 5
Mevlevye, 95, 96 Nbvviye% 86
Meynard (B.), 73
Msr, 2 i, 28, 33- 35 : 37 , 38, 53 > O
78, 94, 100, 110
Msr-Suriye Memlkleri, 15, 28,
34, 100, n o Ouz (An anesi), 7, 8; Ouz (Kabile),
Mihal, 71 40, 41, 57, 68, 69, 71, 74
Mihal - Oullar, 110 O uz Khan, 69
Milas, 89 O m ar, 104
Misiya, 36 Omont (H .j. 56
Moollar, 3, 9, 10, 28, 30-33, 39-44.
Orhan, n , 13, 75, 81, 104, 110
49-52, 54, 55, 57, 65, 70-72, 76-78,
Orhan (ehir), 77, 103
86, 93, 96, 100
Orhan ili, 71
Mudurnu, 8g
Muhammed (Mustafa, Peygamber) Orta-Asya, 40, 43, 50, 54, 59, 98,
8, 70 99, 106
Muhammed Nzm, 85 Oru Bey (Bk., Trih)
Mu*n al-dn Pervane, 33, 35, 77 Osman, 3, 4, 6, 8-13, 68-71, 73, 88,
Mukaddes Cihad, 78 103, 105, n o
Mukta aclar, 62 Osman n Kabilesi, 4, 6, 9, 13, 68-73
Murad I., 1, 4, 13, 104, 107, 110
Osmanl, 5
M urad II., 68, 69, 82, 109
Osmanl Lehesi, 72
Muralt, 103
Mutattawia, 86 Osman Oullar (mparatorluk),
Muzalon, 103 2 -r, 18, 23, 38, 39, 45, 51, 52,
Mneccim-Ba (Bk., Trih) 64, 67-75, 81-83, 92-110
Mna t, 18
Mrid, 88
0
Mridiye, 96 (Bk., Kzarnlye, Isha~
kye)
Mrvvet, 86 demi, 71
Msmara t al~akhbr, 16
Mslmanlar, 3, 9, 77 - 82 P
Fondation Foundation 1 13
Yenieri Yenieri 4 38
dokumantation documentation 15 9
tenkiydiz tenkidsiz 16 21
ubh al-a' ubh al-a' 57 37
xiii iinc x ,nci 49 22
Bruvxelles Bruxelles 16 24
brokrat brokrat 61 39
(metier) lererbabnm (metier) 1er erbabnn 63 1
detn destn 69 30
Abka A b ak a 77 7
ZainuH akhbr ^eyrCul akhbr 85 33
Peloponess'de Peloponese'de 93 17
zur sur 96 33
O rdry Ordres 96 34
Heterodoxe Heterodoxe 99 31