Poprawno doboru i montau wodomierzy mieszkaniowych

w budynkach wielorodzinnych
Tomasz Bergel*)

1. Wstp jektanci dysponowali tak dobrym narzdziem, sprawdmy wic

jak z niego korzystali.
Tematyka strat wody spotyka si z coraz wikszym zainteresowa- Celem artykuu jest analiza prawidowego doboru oraz monta-
niem osb zwizanych z gospodark wodno-ciekow i inynieri u wodomierzy mieszkaniowych w trzech wybranych budynkach
sanitarn. Wynika to przede wszystkim z faktu zmniejszenia si dys- wielorodzinnych.
pozycyjnych zasobw wodnych, spadku zuycia wody i wynikaj-
cych z niego zmniejszonych wpyww finansowych przedsibiorstw 2. Charakterystyka obiektw bada
wodocigowych.
Problem strat wody dotkn rwnie administratorw budynkw. Badania przeprowadzono w trzech budynkach wielorodzinnych
Od pocztku lat dziewidziesitych ubiegego wieku notuje si zlokalizowanych na terenie Krakowa. Zostay one oddane do uytko-
spadek zuycia wody, zwizany midzy innymi ze wzrostem licz- wania w latach 20042005, a wic w okresie obowizywania normy
by instalowanych wodomierzy mieszkaniowych przez odbiorcw PN-92/B-01706 [7].
w budynkach wielorodzinnych. Ubocznym skutkiem instalacji wo- W mieszkaniach budynku A, woda ciepa przygotowywana bya
domierzy s rozbienoci pomidzy zuyciem wody wskazanym w podgrzewaczach gazowych zlokalizowanych w azienkach, std
na wodomierzu gwnym a sum wskaza wodomierzy mieszka- cakowite zuycie wody w tych mieszkaniach rejestrowane byo za
niowych. Zarzdca nieruchomoci rozlicza si z dostawc wody na pomoc wodomierzy do wody zimnej. W budynkach B i C z uwagi
podstawie odczytu z wodomierza gwnego, ktrego nie interesuj na fakt, i woda ciepa przygotowywana bya w kotowni osiedlowej,
straty wody w budynku, a ktre mog powstawa w wyniku: prze- wszystkie mieszkania wyposaone byy w dwa wodomierze do
ciekw przez niesprawn armatur czerpaln i przewody, niepra- wody zimnej i ciepej. Krtk charakterystyk analizowanych wodo-
widowego pomiaru zuycia wody czy kradziey wody. Problem mierzy przedstawiono w tab. 1.
rozbienoci wskaza wodomierzowych w budynkach wielorodzin-
nych od wielu lat jest przedmiotem dociekliwych bada i analiz. Tabela 1
Tym dziwniejsze jest wic, e pomimo 24. lat dowiadcze wynika- Charakterystyczne parametry analizowanych wodomierzy
jcych z obowizkowego stosowania wodomierzy na podczeniach
domowych do budynkw wielorodzinnych (w 1988 r. wprowadzono Wodomierze skrzydekowe
taki wymg, ktry po raz pierwszy zosta wprowadzony w 1936 r., Budynek
qn qmax DN
a nastpnie uchylony w 1974 r.), problem nadal istnieje i wcale nie
[m3h-1] [m3h-1] [mm]
zmniejsza swoich rozmiarw [1, 2, 3].
Uwzgldniajc powszechnie uznawany podzia strat wody na A 1,5 3,0 15
rzeczywiste i pozorne naley stwierdzi, i z rodzajem zastoso-
B 2,5 5,0 20
wanej aparatury pomiarowej zwizane s przede wszystkim stra-
ty pozorne [4, 5]. Nie stanowi one faktycznych ubytkw wody C 1,5 3,0 15
z nieszczelnej instalacji, a jedynie wpywaj na warto oblicze-
niowego wskanika strat. Szacowane s one zazwyczaj na ok.
3,55,0% (chocia mog stanowi znacznie wicej) cakowitej Ocen poprawnoci doboru wodomierzy dokonano w odniesie-
objtoci strat i zwizane s z dokadnoci pomiaru zuycia wody niu do wyposaenia mieszka w przybory sanitarne. Dodatkowo,
i niejednoczesnoci odczytw wskaza wodomierzy gwnych dokadno wskaza wodomierzy podparto informacj o sposobie
i mieszkaniowych. Do strat tych zalicza si rwnie kradziee ich zamontowania, ktry zweryfikowano w trakcie wizji lokalnej.
wody, kiedy s one konsekwencj zewntrznej ingerencji w wo-
domierz, a wic wszystkich dziaa majcych na celu zatrzymanie 3. Metodyka bada
lub cofanie liczyda wodomierza.
Jedn z najpowaniejszych przyczyn pozornych strat wody jest Sposb doboru wodomierza w normie PN-92/B-01706 [7] przed-
niewaciwy dobr wodomierza. Naley si spodziewa, e problem stawia si nastpujco:
ten bdzie narasta, bowiem obowizujce obecnie akty prawne [6] ustali przepyw obliczeniowy q [dm3s-1] dla budynku lub cz-
nie podaj jasno sformuowanych zasad doboru wodomierzy. Wielu ci budynku, jeeli przewiduje si wicej ni jedno podczenie
projektantw i instalatorw uwaa, e stara norma PN-92/B-01706 wodocigowe. Dla budynkw mieszkalnych:
[7] bya pod tym wzgldem o wiele lepsza, bowiem zawieraa jasn
procedur okrelania przepyww charakterystycznych na podsta-  q = 0,628 ( qn )
0 , 45
0,14 (1)
wie ktrych dobierany by nastpnie wodomierz. Skoro wic pro-
gdzie:
qn normatywny wypyw z punktu czerpalnego, dm3s-1
ustali umowny przepyw obliczeniowy dla wodomierza qw
*) Dr in. Tomasz Bergel Katedra Inynierii Sanitarnej i Gospodarki
[m3h-1]
Wodnej Uniwersytet Rolniczy w Krakowie  q =2q (2)
w

46 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LUTY 2012

 dobra wodomierz, porwnujc umowny przepyw obliczenio- 4. Analiza wynikw bada
wy qw z maksymalnym strumieniem objtoci qmax podanym
4.1. Poprawno doboru wodomierza
przez producenta wodomierza;
dobr wodomierza uzna za prawidowy, jeeli speniony jest Analiza poprawnoci doboru wodomierzy pokazaa, e w przypad-
warunek: ku budynku A aden z analizowanych wodomierzy nie spenia wa-
q runku przepyww (tab. 2), poniewa przepyw obliczeniowy q by
 q max oraz DN d (3) wikszy od przepywu nominalnego qn zainstalowanego wodomierza.
2
gdzie: Z kolei w budynkach B i C warunek przepyww speniay wszystkie
qmax przepyw maksymalny dobranego wodomierza, m3h-1 wodomierze. Naley w tym miejscu jednak zaznaczy, i w budynku
DN nominalna rednica dobranego wodomierza, mm B wodomierze te zostay przewymiarowane (tab. 3). Uwzgldniajc
d rednica przewodu, na ktrym wodomierz ma by zainstalowa- sum wypyww normatywnych z poszczeglnych punktw czer-
ny, mm.

Tabela 2
Sprawdzenie poprawnoci doboru wodomierzy do wody zimnej w budynku A

Przybory sanitarne [szt.]

Nr mieszkania

miska ustpowa

Warunek
zlewozmywak

q qmax/2
[dm3s-1]

[dm3s-1]

[m3h-1]

[m3h-1]

[m3h-1]
umywalka

zmywarka

qn

qmax
prysznic

qw
q

q
wanna

pralka
bidet

1 1 1 1 1 1 0,96 0,48 1,73 3,46 3,0 nie speniony

2 1 1 1 1 1 1 1,11 0,52 1,87 3,74 3,0 nie speniony

3 1 1 1 1 1 0,96 0,48 1,73 3,46 3,0 nie speniony

4 1 1 1 1 1 1 1 1,24 0,55 1,98 3,96 3,0 nie speniony

5 1 1 1 1 1 0,96 0,48 1,73 3,46 3,0 nie speniony

6 1 1 1 1 1 0,96 0,48 1,73 3,46 3,0 nie speniony

7 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 3,0 nie speniony

8 1 1 1 1 1 0,96 0,48 1,73 3,46 3,0 nie speniony

Tabela 3
Sprawdzenie poprawnoci doboru wodomierzy do wody zimnej w budynku B

Przybory sanitarne [szt.]

Nr mieszkania

miska ustpowa
zlewozmywak

Warunek
q qmax/2
[dm3s-1]

[dm3s-1]

[m3h-1]

[m3h-1]

[m3h-1]
umywalka

zmywarka

qmax
prysznic

qn

qw
q

q
wanna

pralka
bidet

6 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

7 1 1 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 5,0 speniony

14 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

15 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

19 1 1 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 5,0 speniony

28 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

31 1 1 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 5,0 speniony

38 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

39 1 1 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 5,0 speniony

40 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

45 1 1 1 1 1 1 0,82 0,43 1,55 3,10 5,0 speniony

58 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

59 1 1 1 1 1 0,67 0,38 1,37 2,74 5,0 speniony

GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LUTY 2012 47

palnych oraz biorc pod uwag fakt, i najwiksza ilo przepyww
przez wodomierz odbywa si na poziomie pomidzy qmin a qn, nalea-
oby w tym budynku zainstalowa wodomierze o qn = 1,5 m3h-1.
Oceny poprawnoci doboru wodomierzy do wody ciepej doko-
nano w odniesieniu do budynku B i C. Stwierdzono, podobnie jak
w przypadku wodomierzy do wody zimnej, e w obu budynkach
warunek przepyww zosta speniony. We wszystkich przypadkach
przepyw obliczeniowy q wynosi 0,79 m3h-1 i by znacznie mniej-
szy od przepywu qn zainstalowanych wodomierzy. Szczeglnie jest
to widoczne ponownie w przypadku wodomierzy w budynku B,
ktrych qn = 2,5 m3h-1, ale rwnie w budynku C, w ktrym zain-
stalowano wodomierze o qn = 1,5 m3h-1. Fakt ten pozwala postawi
diagnoz o przewymiarowaniu jednych i drugich wodomierzy.
Warunek dotyczcy rednic wodomierzy i przewodw, na kt-
rych byy one montowane, zosta speniony we wszystkich analizo-
wanych przypadkach wodomierzy do wody zimnej i ciepej.
4.2. Poprawno montau wodomierza
Pozycja zabudowy wodomierza skrzydekowego ma duy wpyw
na dokadno pomiaru wykonywanego przez urzdzenie. Jeeli o
wirnika jest ustawiona pionowo w polu grawitacji ziemskiej to
dokadno pomiaru jest najwiksza. Jeeli o wirnika wodomierza
jest ustawiona poziomo to rosn opory obrotu wirnika w oy-
skach i dokadno pomiaru maleje. Dlatego te ten sam wodomierz
moe mie dwie klasy miernicze:
klas A jeeli zostanie zamontowany pionowo (wertykalnie
V) tzn. tak, e o wirnika znajduje si w poziomie,
klas B jeeli zostanie zamontowany pionowo (horyzontalnie
H) o jest wwczas w pozycji pionowej.
Poniewa na dokadno wskaza wodomierza mog mie
wpyw zakcenia przepywu wystpujce przed lub za wodomie-
rzem, spowodowane obecnoci kolanek, zaworw lub pomp, in-
stalacja wodocigowa powinna by wyposaona w proste odcinki
rurocigu, o takich dugociach, aby bdy wskaza wodomierzy
mieciy si w zakresie bdw granicznych dopuszczalnych. Jeeli [1] Bonetyski K., Widomski M. 2003. O przyczynach niezgodnoci wskaza
s wymagane odcinki proste, to s one zazwyczaj nastpujce:
przed wodomierzem odcinek o dugoci co najmniej 5 DN
(DN rednica nominalna wodomierza);
za wodomierzem odcinek o dugoci co najmniej 3 DN.
W kadym przypadku kierunek strzaki umieszczonej na korpu-
sie wodomierza musi by zgodny z kierunkiem przepywu wody
przez wodomierz.
Pod ktem spenienia powyszych wymaga przeprowadzono
ocen zamontowania analizowanych wodomierzy mieszkaniowych.
W wyniku przeprowadzonych bada stwierdzono nastpujce fakty:
wszystkie wodomierze w budynku A zostay zamontowane piono-
wo (kl. A), co w poczeniu z nieprawidowym doborem, bardzo
znaczco zmniejsza wiarygodno wskaza tych wodomierzy,
wszystkie wodomierze w budynku B zostay zamontowane
zgodnie z wymaganiami dla kl. B (pozycja pozioma), jednak
ich przewymiarowanie przy wystpowaniu maych przepyww
moe powodowa znaczne bdy pomiaru,
w przeciwiestwie do wodomierzy do wody zimnej w budynku
C, ktre zostay zamontowane w pozycji pionowej, poprawnie
w tym budynku zainstalowano wodomierze do wody ciepej,
jednak przewymiarowanie jednych i drugich moe powodowa
wskazania obarczone wikszym bdem ni dopuszczalny,
we wszystkich analizowanych budynkach wodomierze zain-
stalowane byy z zachowaniem odcinkw prostych przed i za
urzdzeniem, a kierunek strzaki umieszczonej na korpusie wo-
domierza by zgodny z kierunkiem przepywu wody przez wo-
domierz.
5. Podsumowanie
Przeprowadzona analiza poprawnoci doboru oraz montau wo-
domierzy mieszkaniowych w trzech budynkach wielorodzinnych
dowioda, i pomimo dysponowania przez projektantw i instalato-
rw jasno okrelonymi w normie PN-92/B-01706 zasadami doboru
wodomierzy oraz oglnie znan zalenoci klasy metrologicznej
wodomierza od pozycji ich montau, byy jednak w tym zakresie
popeniane bdy. W trakcie bada zaobserwowano nastpujce nie-
prawidowoci:
instalacja w jednym budynku zbyt maych (pod wzgldem prze-
pywu) wodomierzy do wody zimnej, a w drugim zbyt duych
wodomierzy do wody zimnej i ciepej,
monta wodomierzy klasy B w pozycji pionowej, powodujcy
ich spadek do niszej klasy metrologicznej A, obserwowany
w przypadku wodomierzy do wody zimnej w dwch budynkach.
PIMIENNICTWO
zuycia wody wodomierza domowego i sumy wskaza wodomierzy miesz-
kaniowych. Gaz, Woda i Technika Sanitarna 5/2003, 7274.
[2] Tuz P. K., Krlikowski A. 2005. Wskazania wodomierzy domowych
i mieszkaniowych przyczyny rozbienoci i metody ich bilansowania.
Gaz, Woda i Technika Sanitarna 2/2005, 917.
[3] Koral W. 2008. Przyczyny rozbienoci bilansu zuycia wody. Wodocigi
Kanalizacja 12(58)/2008, 3638.
[4] Paweek J., Bergel T. 2008. Opomiarowanie zuycia wody w aspekcie ogra-
niczenia jej strat. Wodocigi Kanalizacja 12(58)/2008, 3235.
[5] Bergel T., Bugajski P. 2008. Stosowanie nowoczesnej aparatury pomiaro-
wej w wodocigach moda czy konieczno? Infrastruktura i Ekologia
Terenw Wiejskich 2/2008, PAN Krakw, s. 247258.
[6] Czeszczewik D., Tuz P. K. 2009. Dobr i eksploatacja wodomierzy. Stan
prawny (cz. 1). Rynek Instalacyjny 5/2009, 3538.
[7] Norma PN-92/B-01706 Instalacje wodocigowe Wymagania w projektowaniu.

Szanowni Pastwo! Zapraszamy i zachcamy do prenumeraty czasopisma

gaz, WODA I TECHNIKA SANITARNA
Zakad Kolportau tel./fax 22 840-35-89, 22 840-59-49, 22 840-30-86, e-mail: kolportaz@sigma-not.pl

48 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LUTY 2012