You are on page 1of 84

l'lIblkm'jln d a COIII'd h"'a de

ClIlh ll'a d o COlII'l' lIo dI' r Ol'l'm'l,j

P, lde nle da Coml. i<:In


de Cult ur a ;
Don Franosco Gmez Campos

Coord.n.oor d.1 publiu'iOn:


FranoToCO Ro<Eados -Roch"

Po rtada ;
>Muui elra", de x ose M, Barreno Gmez .
NDICE
Px.
SaUda do Alcalde . 4

"forcar..-. de o..noArle<ro 5
. ~. 6

"Temo de Monte1l e lenas veoo\it5" . por AnfOtloO Fragua s F~s _ 8

- "O ponlor" alT1()llftlD", por)(os l ur. Be "8<fO . 11

"Vanas hrstonils que benen htsIon .. por A.-.HIoo Sewlt ... lti

rort:ltflJl, \r&lOS " ...e rsos".por X85S MUflI5 " F. RorItdo5 "Rochi" . . 25

. "0 Casl'lIeoro, a rbore de 1TIOII05 pobos' , por EmeSlo Vi,Mel 40

- "A pnmelf. Eslrad<l", por X05 M. Rivas Tro<Mo . . . 45

"MaflUfll Bamma . memoria viva de Fo<caroi " (omo.."s) . , .... 48


"TltIT8 de Monte s " o S'mbolosmo do$ monl.S", por 1./8n LH.I/ Cabada . 63

"Temo de Mor!le$ Agora ou nunca", por Manvel E$pIl'la , . . 13

"Toponorrq de Forca ' '''", por Fr>mC1SCO Rol/ldos "Roc/ll" 79


Sado do Alcalde
o concello de Pcrcare e a Tena de Montes toda sempre se
caracterizaron, a sonora do "Monasterio de Santa Maria la Real de
Acibeiro", por unha impront a ccu ret que roones veces escenoeu as
propias fronteras Joc.IS para ser testemuiia ooctras culturase civilizacins.
Quen de nos non ten un referente do significado que Avelino Cechateeo,
cenercoe SOut elo, uve en cuades ccrna Buenos Aires, Viena OU New York'
Qun non sabe da relevancia que tivo o pincel de Virxiho BI,mco na
vangarda pictricagalega de pnrnerros de sculo? Qun cosa botar ensaco
roto o que Chano Pieiro legou dnema galego? Poucos cenceos
pequenos poden dieir que tiveron tres peridicos f uncionil ndo na primeira
metade do sculo,casode "rr ua y Lrez'', "Accin sccer ' e "Alborear", que
toron, se nonese-tos todos en roecerer, si todos pertrcpeocs na SU" maiaria
por forcencenses. Esto aortaoos unha esclarecedoraidea do que l cultura
encarnou sempre na nasa terra. Por eso, quero sacdar con eqreoo a
aparicin dunha revista que tea por bandera a divulgacin dos valores
coltur ars ocas e ceseoae que cumpla moitos nmeros de existencia,
aceres de aqraoece-ta sa percopacn a todos aquees que colaboraron
nesteprimeiro nmero.
( 1..,. , 1' ," , .. ' h . ...".; ,~ , ',l,,~ ...., l oi" . ~ . ,, " lId"' , Ilu"";",
.~ ." " ,""Ir"' ''1.0101""'" . I... I.".\'" ~ ..... , ~ . -\ 1",,,. .. ,,, ;. , ..
. .......,, ~ I,,"""- ,.... . t..IiHN.....,

FOKCA K EI
Ca nao '\= "' a rc.... ""~ ~ &ei1a., ""m:) "" <:>110& ~ a pa=o ~n forcar-ei . Na&I""a .....
qu~ ~ na ""Aa "'~n1O<ia. '1uiaitl "' 111OI'a<loe polo pa"" do u "'p<>oull<la pt.a<i<>'J 6 "'~
~u~to. F""", ,;\IO& "" ""'u ",... n.
Cando P,""Ci80 top.. r o "i~ ilc.o<lo d"~n" ""n;;",,,,,toIi U~O '\U~ """", . IJi. P'r
.-..ccn;", a n......'\U~ '1~"''' n"" cil"", ,, ~n <'O c!>ti" , .. _ piU rTne 1,o "' ei... d.. ~ . Pra
""nt i. " ",,"te ""5 noiUl> ,., in""m o en.o"'a' nn ""nt", pr" " pa lpa. " <-alar<lo forno <lop"n
"""'tI'M> .. ouao.... G ~a""' ...

Forca rel ."U ~~'"' ,., no", ,,,, <le ron"" "",nor1<1a<1~. '" vell.... raU5 e 00<lI~""" ';~

""",os hl~1-<>rUI5 por j ~ t.Il,., ~ .... "' Id c", IM lfIo. Ca"" n"",,,. M~ u 5~a ,., Dorinda. QU~ Ipa.

Re~ina . $.00""0. E.a n~~liM. Co&"'~. Gloria. F.. ...-t,o. H~rcu l in Lar.,., ii:OIIin "' .....ino ... po.jen
_ "" """,.,, <1011 ~j~t.Il ~de 4'''' '' ni" wn.,,, por......,Uon...
Fan:;" reI ....,.. M a n~u"" de ~ami ~"" de ~<;pt'.. n...... "'OitM6 veo",", ""n ~

",,,,,'nti" . Mb<i<:o. "' ",~1,0. F""nG1,o. ~ilo;tQ, ",..,,,,..iIs. Pana"'''. \lerlezue\.o. Su iza. ~~on ....
Fa"",,,,i """" "'1""ando cat"Ul ~ ,\ue moit<o~ """"" nun~ .. '*''''l'''''''' p~", nu"",,"
p"r<l~"""' '' ""f"""nz.I"""'l ui"""" 1...06 CorTM po""u~ .... o~""'" '\u~ .I~ n <Ir.. U n 'l."" C~"~&r.
T"" '1"" en",!", .~o. "'~ nOOlO, ""'l' ",nd~me. n""" e d,,initM:> '\"" non ....lJ<OmOll O'\"" . f"' '''
~,\",,~~.:

CAa" " Pi"';"'" 1.99/


o

(l .\1 .1,- maio do: I.'H 1. a pOlleo mi, dun m", da I'melamacin da 2'
RCl'uhlicacn braila_ "ada," hmO"T"; unha puhlic""i"" '1ue ,<calitkahaa si mesma
"n" R~,i'la 'luinccnallitcrariac indq'cnd'''''lc". \-.slare">I"""' "/\ I.Il( l Rl'.AR". e
," ",",us princtpais aniflcc, eran o m",,,,(ru nacional Xu-'; Caldera \bnfa"". da
I'amll.luia de ",lJerada. e" IIN", flin!", """'lucir"",,, V..... ;h" lila,,,,, (j"rridu . ~a
saluta c in e I'rc't :ntacin da ~"ccla habia un <;Iaroimemu de diHllgaClll da cultura e a
"Medo ,,"'u mun"iri" "lCn das fn>ntcirns locais , S"S<'mae setc an", desl''';'. ,"IUOl r;!
I'ublica<:;n. ainda 'lue difcrcllciada cnonncrncnlc na SU" f'Cr;udicida,k, que sera
anual. ICnlat: ser unha h.:r.leira directa da inqwdan;a ,Jaquel,... duus inclih"
!"C,'ona .cs 1'"1,,mundo da ,uhurn e <.la dl\ 'ulg", in .1'" ""lun:" cuhurars do no",' I'uhu
e d~ no,a ,:"man:a. Esta unha das ra....'n' 1",la, que !"Cn....mo" en den"1111l1ala
"('OTAIU:lX)". amil:l0 tOI'':'nll''o do ndeo que Jlhe~a Jeluatm<:nle J eal'ilalidade
do wnedlo, r"mn:do I'a...'u a denominaN.' igu~1 ca o terrnorio munidf"ll.!"Cru "" n
m",I,,, O" hahilanle, 'lu<' aind~ kmhran o '<'u l>rImnlVo chamadorro. O "1\a todalas
'ou""" ou cul><:el'to' que non", usan.pasaron nutuloxla con . Co n e'la I'uhliea ci':'n
<uen.,..,o, rcndcr hon",naxe J ul1 n"me e lamen a unha el"lI.'a na que hlll;~n
I."l"'cialmeme o,," "" a, idea,. ",nvn a rcalidadc ...-cial na nosa Terra de "-1,ltIl<"' . ""mo
tamen ,e amo""ha na I'r<ll'ial'uhlkiJalle inserta en "ALII( IREt\R ", ~unha da' ,a,
I',;\ina" l"oJian,e ollar al1uru;io"de carro empresas de lran'l",rte local (Tr~n'J'Orte'
la Rel'blica. ,!ue ,<,mdlal>a toda unha akg.vr;a politice no "'" anundo. n" 'lile '"
prodamaba " ~1agnir"o cami"" rccientemcmc carrwado'', U [)<"I",rti"o , Set"" kio,k
,.;ajen" ' . ('amin ~umaocia _ a,;"le a todas la, feria' de la e,,mUea -. ~1;o""d
CamJ'O' autodeal<lIikr _).oqlle d ideada enorme " " ",i lidadec aell'il!ade"'lI.'ia l e
~o",imica que acompaiiaha. como decimos. a eS(>ulra inqlledallla J'Ol" mundo da
cultura local. [)e hu e qucro agradecer profundamente a col ahora."in de ",nlleiro,
home"w Terra tk MO" I.", e dus seu, arredo'r.....Coma 1)0" Anlonio FrJg,uas Fmg,ua"
Cnmi,ta Xcrat de Galfcia. qucn Xa coklhorara prologando a <:xhau, ti<a ohra do <ue
fora "",ni'la da Tetra de ~lunl es . [)on Antunio R"d t ig,lIel FraiT"(',nleiTO' e Arti,la,
da Terra d.' M,mle, e Rihe iras 1.1" L.r" ". I",lo "'" escrito 'lue tan <'Tlri<u.""edorc,
dalosarortasohrc anosaconerca: [)On Manucllb rn:ilo (luro. a < ueo dd J<. m" , lanta'
"''''-, irnaxc que forman parte da, m""" lcmhtatl/a'. autor lam,'n d~s 'Iue" l"oJen
ollar no im~rior d~sla ",,'ista: Don A,-elino Scnra Varela, ~minenle cal~dr.i1ico d~
medicina , 1"" e""s r.:ilic~iras narracjns ,la vivencia da sa ncncz n~sta tetra q ue
f"J.k'Temos ler nesta ~,,(j c ion; I><,n l'.mesl(' Viilel Comvo, P r~...;denle da Real
Acad~mia Ciale>!a de Cienci as e oiolo>!o eruditosen I"Iran>!n en mollaseoUsas. pero
solJre todo naquelo que arrodea castilieiro, no que unha autoridade mundi al de

rc-coliecid is;mo pres1i~ io. wmo J'll<leremoscomprobar n" ani!!" que Ie' a a smatura
deste home , tillo ,lun H"io ,le Valiiiaxem;a: I><>n Manuel hpiliaCiamallo, c"en~oe
on ador incansable na defen .... do nos" i,homa , 1"" unhas ' -alio,(sima, ""elas para
q ue perdure esta nosa cultura ameanda; l><m \ l anuel Cabada Ca'tro, caledra lKoo de
fi l,,,ofia e ma gnifIco co~c~dor da alma dos habitantes da T~tT3 de Montes. como
tamn teremos te1llf'" de eonlinnar na 'ua a1llena lecci n '''ore os no"", 1llumes e a.'
, as ~ enl e' : I><m .Xos \-la ria lIarrei", ""me/.pintor de C\quisita pincelada e abano
c"'matlco " """ti\,Oondc o' ha \a. auto, da J'I,nada da publicacin: [)o n X'-"< Man uel
Ri' -a' T",iuiio. quini s a persoe que xuntu con don Ix m A,,:lino Scnra 1llai, 'alba do
no", elre\;" <aitciro de Soutefo, por e..as reflexin.; chcas de nustalxia e amor po la
telTa: Ix ,n Xo.;t [,ois lIam i", Ri\'as . Li<'enciad" en Ciencias P"l ilieas e en Fil" " ,lia e
t.ct ru-. homc de admirable f,," naci n cultural e intelectual. por <">C artigu no que
ah,,1ep" -c,, am<'t1le pintor de 1'T<.' ''l ueiras, Vinilio Blanco, dequen Ialabamos ccuua
corundadnr da lC\'-istll"ALlIOR b \R" . e 1><>0 Xes" Mura, Chamo".., pinl'" rico en
ilnaxinaei"" e plasmador inesgotabl e da n,,,a IUI e da n<Nl pai....se. J'I,las sas
k tm<N I S acuarelas que tan bcn rctrdtan '" f,tu, anrsucos locai,. Toou, ccron posible
que tI"e...: mleemcntu este rcne xu du latir da cultura popular que tenIa se-la
pohli<'aein que t, entre as mn, .

f " <lI" "l{'O Ro~"d".' "R,,,-'hi"


f"/1Id,,'o, .' C"" ...li",,,or </.' COTAR EDO
,
Terra de Monees e t es-ra s v eet a s
Don Antonio Fraguas Fraguas

A .eoglafia conceda a todos CIJO podef aclqUlS1\PVO admirar O a P"'s'''""


maravIllosa estampa que se cceaempra de<1deun punto elevado Damos u nha vota
por AobelfO e contemplamos o mos le'fO, a grandeza derruIda ~a desamortIzaCIn
19.e... de lres naves e moradas sen moradores: da SU" vIda pasada tata Don Antonio
Rodriguez Fra,z. e podemos er: "El P. Yepes recog tendo un capilu lo Gene.al de l
Cister lle vado a cabo en 1134 cce que los eonvefl los de la nueva Orden hablan de
ser emplazados en lugares apartados no frecuentados por los hombres gue
ccevdaeen a puntualidad . observancia y reformac>6n. Pocos como el monas tenoce
Ac.belfO respond,eron en su e mpla z amIent o apartado y sohtano a la auslendad de la
Orden . Alzase eo una O:!J)ca.....da por la gue dlSOJr1'e &Ilneopient. .. io leraz que 'ene
Su Ofogen a unos l res mij metros del cerobo entre las cumbres ms alias de la
prcveca de Pool evedra El Candan y el Chamor qua con al Coco, ",1 coeioa y el
Se "o son los alamos glganles de la Tierra de Montes",
Nos engad HTK)s o moo te Courego cos seus 772 m. de aMude e ten polo
neceme a parroq Uia de coeeccee e polo Sul a da Carballedo . lodo no cercene de
Cotohade Temos estado na base no Courego , as CImas son prOClOSOS miradores e
len na sua base laxas con pelrog l,los e un castro na parroqUIa de careeeeoe onde
es1<\ un petrog lllo Que temos lal aclo n6s elel Esl perto da casa do lugar de Lomba No
castro cerecrabase a Iesta do patrn ela Pa rroq uia de San MIguel Isa rene lan con
pollas. con a lgun eceue tacer "nha lum inaria con IUl IndlvlClual Era costume UOlca
nas testas ce stas parroq u...s ca ndo se botaba o fuego na vispora a comenlos ela
nolte, e pens amos que xa OIngl.'nfa; semeame festa
O ,jo Lrel Que nace perta do mosle lro de AcIbe"o ven pasar pota eeea do
Caurego e sigue o seu rumbo seg",nelo pola hila lIuvlal QueIle fai a baixada no moote
do casteo. que fal a modo de penlnsula separando o Ltel do seu afi"ent", o
Almo frel . Que balxa das parroqu ias de Cotobacle pra bolar as augas no Lrez en
sera. EIGu l esln as duas pontes Que motos apartan de Ponlevedra e suprl Que
estaban elGul en Boea: ecs seguimos creendo como anles. islas son as Pontes ele
Bora. as do ve llo 11merano estn onda as puxeron . esUJn ",n Pont",vedra
No ca nt>g""""O popular est n os lavado;ros da raup a croe un mozo
manllesta os seus ceee eos-
Sempre le encontro lavando
no ro Lerez I,.eoro.
quen me <Jera ser o ro
coce le lavas pnmll,ra

o nome . isle nome da ro sa lerra e da v<!Cn'ia . Terra ce Monles. PiI'sa .e


mootesto de terras octas que pasan dos mil mel ros e quia's por ser 1"9'" d's l"'gu>da
Na sua c,m a esnvo s,tuado un cenlra onde se da ba cuila a Jup' ter C and am,o . que 11M
o seu centro coa correspondenle ar a A c heg ada dos cl un'acenses lra nsl orma o
nu deo mon tao'losoen COlOdo moste,ra de Ac,be,fO e como ta l corceoeue o dre.to de
acerrar o gandO : caba lar. vacuno e oveo de lod os os lugares que rodeaban esie
e_tenso recete .
O nom e de C andll n parece qUll recerc a un cuila paglln que podia ser o de
Jup' ler ceeoeeec. rste culto 11 gr an deza mce ta raz eeota ter un pun lode reuman coa
co<respond enle ara. e v,Slo serrenaete lugar de ecuo paglln os bened lct ,nos
ceterce nses cns t,anlzaron o lugar dando cuila a San B,e'IO. como mora es
poboaoores da mon ta a, e oerce o sculo XII natna unh a peQue na erm ,da , pe qu eno
sanluano onde se celebr ab a un ha gr an rom eri a de lca re ma la r o mos te'fOde Ac'be ,ro
O santua f10foi eoecceo-cc cada dia mars impo P1ancia e non an 11 tes ta do San B,e,to
da serta do Candn os da rerra de Montes S, lam n lan os da s xunsd'CC16ns de
Se"'Ofi n , Oeza . trasceza o cetros lug ares de Ion.e. Tod o a moi bo n peeoccme ru cu
a pele _a, que te casa-ce a gresca . na Que tomaban parle lod os. incluidos rreoes e
Cfl!9OS, lo<lasantremozasde Gra va, Laro. Vllatu xe, La l'neSilleda . ceeeacsea re-a
de Monles. colas e _unsd K:CIn do mosteec de AC'be ira (Be anz . Ouasogles<as ,
Forca re" M,lIar ad a, Pe reua . Soutlllo, Ac'beoro) , Os qu e pro voca ba n os primelfos
trompazos Man o g nlo ce gu err a: A monos larutos! E os de Acibe1ra re spo nd ia n

Larutoo'io si. o son,


ccncese me ben nos dedos
e de apeihdo me chama n
ne to de fe",ecane los

seeeaeotes grescas acab aron coa lesta , q ue de'xoo de celebrarse e como


non necee quen morara pala erm>da, 10; esmo- ecee cc e non queda mll,s q ua un
escom bro de pedeas para ,nd,ca r o luga r
No Se< xo haba un San tuano da V' ....e q ue so v;a den de o men te de
Ponlevedra, segun decla Fr ll' Marti n Sarrruento, e lamen se de ixau o rollo a San ta
Man...a . a t,tular da ca pe la, e lod o so em noou Queda a lembran za do cam,o. Era
motas veces de latrOQnio por xent e en g av,lIa . que un ano rou ba ron a un grupo de
seres de setcreuos cando vlan da sega, e p'egunl a do sue z.. Cmo 101 pos lb~
que os rccbaran se ian lanlos. _Pois e'an cano ou eecc . E respcoo eron . _Po,que
iamos solos Que' ian dec i' co n tal e'p'eSln que non levaban os ga' das de CBmlo
ben enreccs que segun con laban os que pe'coffia n de luga' a luga' o S6< .o,Ioron os
Que de eron hmpoo camio . e pa'ece Que uns fI\OtlCOS de peoras Que hal en cenos
luog ares do cam ll1Q$Of1 humllladOl'OS de manes oeascneces ent,e cantelfOS. ga'das
e lad,oo s
As neves do Candn e mais as do Seo eropcrcooeten a ne ve pros
refrescos en moste.fOS , vilas e ciudades, e pra ISO estaban os reveeos. que eran
p,opl8dade pan>CUla,. con e. clusiva COnceSin, Que prctutaa almacena r a neve na
finca da que era p' oplelano e estaba no fondo da calda do monte. Era aq ueta neve
que mollas V<X:eSva dend e o patn da rosa casa de Insue la,e mla nal dacia: Pu.o o
Se"O ca misa nova . Era tamn mon te de cazado res. pero ende. amais fun de lCB isle
monte , qued"; semp' e en Pena Cade" a e moi poucos e mol pequenos lo' an os dia s
que me senn ca zador, Semp,e d,.en a parodia semellando un nov ecc r Nln SOl
cazar nln son ca zador, Agora a ermid a de Santa Manil a vcveo a ser 'econstruid a e
cu nha nova ca sa da Santa Mafla que se ceieeecu rste ano a testa no die da Santa e
ternes rereeeoca da testa.que fOIunha gran rome,la, poI-ocampo 'deal a a devccn
a Santa m,lag'osa
u
o p intor e mlllo,es pmto,e s d .. Gahc'a-
a.mtm unha ...pec,al curlOs,dad .. pola
E PO' ''8<I

a modelo ..nc:o...enda de RodngU8o F.oi. que

deurabrl a moru pa' enca,yado de "


Po r XOSE LU IS
Pteeque.. . .. p".gunlar por unha mulle,.
BARREIRO RIVAS
ptuna de Vlrx lllo . e sacarlle unba lIo. un

Amda que noa _ ' a da.a.


coodo que b a ~ dt> 1969
cando Anloruo ~ P1au: ....... a
...,.... caaa pal'S Iace<Ile un encargo s
IDM.I P'" A.quM culto Cfego>...ctOl" da
~ < CampO s Crorusta
0b<::w0J < A>rcareI'1'II1.... de MO<ItelI
~ ad""'o naqueles d uos
............ arqu'VOII. esperta, ven...
"""no,,.. s hmp. , mscupe,,,ns
. e pedss do> muago. IIqu.. n . todo pa,.
da' crm uoll . sU. ob . a , ceca,,, a
ma,s me nto" . que . ecoUe e h, slon a
e v,da e .. ob... d"" " os oa amm" e
Cante""" cu"dro que e l. dab,a " ..'da, desde /seia
ro, e".n c sodo "SCOIle, por ... redo, d .. _ nl a " """. cando " mou
pnm,".a _o o nom .. do> Vinrilio poulI.... ca modelo do """raJ e lQVfI

Blan co Corrid o . natu.al d e arlllll&, " c ..: d lllCl" Ro<inqueo Fral2


GulSlUlde. p"rroqwa < s..n MIguooI ""I"S de q .... o punor pe.aar. poi.
dfI PNuel,,,,,. que cahtK:ado ~ ..... da Bellas A't8tI de Madnd .. <w
polo . . . blOg,slo CID "un doII que fUl ... a su a trom"",. -..d>a aa

1 _ _ ..... A "W2I e--. Art-. """ _ __ ~

-
_ . e-...c.ru.-. ... _ ~. _ e - . e - - .

. -ce _ _ .....A e-.Art-. . . . . . ",,101.


" vang a' durta ", d a de de Pan . nos a com p a ou delca unha e asta da
fimo o e ncaIgo. me" pal e aldea. ood.. vlvia. segundo nos d ",o. a
mloio o crego d e C am pai6 pnmada V",,,ho,
e X\enderonse un bo a naco da ta rde A casa ""taba SOla. coa pona
"mhI"ndo a pe r. 08Jid ad e do pmtor e lur .... ameme emomada e unha .astra
a sil" epoca. co n moit as referenc ia s a a be'la de par eo pa . ple..ada .. pombu'las
aquel a , e v iH a A l b o r e .. , ", d e le ..o que flanqueaban O oco, Pero
confund a d a pol o pio.o. de GUlsande de aegu ld a cooectamos con uoha v<lC lI'a
e polo mes!. e de MIllarada do n Xo "e eXlreme"a, que lavaba 6.Ii pl atos oun
Co:ldera Ma nzan o , qu.. la nt Olltrolla s ve,t oo eno d e ped,a "" da hestl a que
d ", tou emre a. Xllol... d a d a Ten" d e d aba csm,,'o. que "OS ",dlcou -con
Mome . e q ue . " Ve " de Impul s o para moltO de lslle. PO' ca rto que a mull e . d a
uo ha opllli6n publica que s e adhu "U c asa Ims bu s ca' un I.uxe de he,ba. .. q ue
e nt us Iasmad a 6a ane.. de hbe rta de .. oon tar dala a o val la , E PO' eso g a rdo a
cu llura levant a dos pol a JI Repilbhca , ma x e v.v .. d aquelll m o de lo de
E 1m PO' e le. que Soubell l a men do bo Presque n "a. toda velluda da 0"11' 0 . con
face r lIt erario .. da profund a v .." pano e mand.l . calzada con zocos... con
poelJca de don Manue l Campo. un le "n. de h..rba. mala ben pequ..ne u o.
Saborldo, daquela c rago de AC1OOtrO. O!l<JU.hb, ado ns cabeza

e racto. d.. MIlla ra d a desp"' a. qu e Dlx mosUe q ue iamos a percu , a


fOfa asiduo co laboul ado . de Blanco .. duo ce d ,o da Vincilio . e p .egunt amos lle
Calde ra " COna IJlui.. "o d os g ra nd es sa nolo podll eose er e s e nos daba
a',actlvos da SU" memorable . e vlsta . ut on ....c i6n pa, a fOlog, ahe lo EIII,

El". poia, a ra.n po la q ue, d e SPOIS de til a . o fe",e no """al , d",o q ue


tre .. d a s mllia tard e, 1I0s s,. "" " se s es e ar un pouqUlo." que no
preseotamos o a Ca s a de d oo Se oe n , lo tr a ia fora pa,a que O \tUamos con boa

cura panoco d e Prasquenu. p"-' a lus E po uco d espolS aparoceu 00 u mbra l

que noa d..s e razo da m ulle . qua da poJtscocadrooa mao

b use abamos .. nos IndI cara a Caoa Er a uo leo sohre te a , a lnda 00

on d.. "'via O e, "IIO no n elit aba na ba lit.d or " ....o ma ,co, ba s lame be n

ectora l. po ,que habia tun .. ral eo coose,va do. e .m p reslonante de veras .

Pa:rd....,... Pe, o""taba a sa ama , que ta nto na sua lacl" , a pumorosa co ma 00


"
:;:gl!l~
:! .. :;J!!'"'" . N. .""
" " ." " ,,".o
.. '" "
,, ,,
. .... " " "

!
l]Oitl= "SlOl"~ g-1""'-1;ltl'S""""i'."
O ~ & .1l "0 Sil'" "' !l!'! ! l : : l . ! .... to .. -:::;-: -e
E;.,~~ '= " <i: ~ l: Il E "' 8. .! 8. ; 'E " "' ~ ~ "' .c::
.. " .. ~wE"
1! - ..~ ~ 1't:0 "="' .. . " j ! . , "
_ '" " ,
~ s
-"',o"
=1Il~
w;>
. .
~J:l."~ .. ~
"20
=C'~ ......
>C
. . . .
"':;"'-O ..cO"' O'E"~~Il;:~""~
""O> lO ." U w " "' Q. _ 9l O'
f!;::Ej., ll:; g.ae .. -0 ";1
-
:;:; .. -g~';;: .. .. ::>1l .. ,.. - ,, ~ ,, -.::: ,,; !
ga!
E~
,
,", ,~ l, !
~ ,,,w-Ol'O_C

.! ~
"" .. "(loo "'"' .... _ "
8.~;~l!l~ ] .. ~s8..'l;l "' 8 ; :; ~ ~ ~ ." ",! o
0 : :;; 3 :; "' g .. <l<le~ ,g"' t::~"' ,,!",!~B
]-o.E5 .. 1l
II> M E ll. j "
.. g~
o""''''''il
j'iC" ;~
'!:" "g&e-,,-
M ..

. .

i
!l~i:"" ,
- 1
-e

j 1
2~1l .... ~ .;]!]-oE a-='tl=~ ~ =: -e ] o .... 'i,
p,""' .. '!l::!!t'3=<;s;-5"a.! 'tl'C~ .. .go .. ", .Q
s
W
o

, .,
s. . . . . .s .. E~;; ~~3,""'1le'; ; !l, ::> <: ~ ] 'E ';
M __ -<>::I 0:
e .. ," ~"
.. .. _
;:,c:lrlj!!N". . . . -o
.. - " "'s o ,
~
o ,
.. w . .
..
~ o
~
"'&"-1.>" . . . .
e .. l<!l 5 S ~
"'lS. .. -- g ..
' 5 " ;; "' E W " ", e ", ; ~
Q.8." i
ll.:>"e
; o 1;l c
.!
o "' tl .. " . . . . . . . . . c"' .. _ .. Q._ .. " ..... a.<ll_ ,o '! ,.
ogo- " .".g>g,,;
.. 5 ,,; .. .. .. ~ 1! ~ ~ ,," o
8~
= ..
o
{:~O"' N" ,e ,, l'
E .. ~ o ~ ~ ; .. .. ~ .. .c:: i Z ,,> i;l .. g ii.. ::.. 'E0.2
.. '"
i ~ S ,. ~
N

.:::e ...... ;cc. c.@=;"c _ N " , , " " '"


- .. 'i ~
.= - '" 1: '3 S .2 ~ '" 52: ~ S s"" 'c ; o -e o '" - "8
o ~ &l~>"1!~ ;:e ! 2 -. ~

; 1!
~""tleOl "~!io=c."
I

"cg!,"&"O~ ;;Qo;Eo, g e
= .. 01 11 -~ "9li c'" a...."
:;,,'tI"
~e~ ..c~c
...."'-
"!o"'S 1
OEOIN:'C
~ .. ~ .. o.l!e"lloe -~
;
! !; 'tl o ., . ~ '" - :: -e! ,~ a~
e '" ~
W ..
e'"..":i!!~si!la
;;~"'IO,"e"
"tl '" " "

O~O<!~~5{:;~~~
;;a"~"'g'tl:Qr
'"

.s~
."
8"::
(

.. ~ ~ -S '"; .2 C & ~
., ;: a. 'C o ts .. C 'j " .. '"
'" '" i!! ~ 0: "
~ .. c _ O.. '.~t l u" ' C
e ,.., ' !
!
~
h~
~C""'_,Q'"
~ ~ 'tl .. " ~S,,QN
~ ~ ~ ~""~ s <;o; a.~::;:"
.....
.. "8ll .. ~
!!g.~~g . g_eN":'"w
~ ~ B ~ -g ..
I
.. &

.uu.unuu
., "
$ o ~
o " '" '".:; 2
~.Q~ ! ~ .
....
f ,~
O" "' 'C C

~ ..'" S !!! E '" '". p..


,,;l.z
i "tl"tl
:"~!;;~''',
..
"<> 8 ;> ,, ,,_ ,,~& .. ..
o
OI'C
..
s s r~:ie'"
e
" ..
sr t
....
~
t r rr r " .e ,

P H H P HI
ll!: i ~ i : ~i'ill
ri~~'l
r r r r rr r r r
; =- 'I:I
r
" '3 . s a r r a s a r
;; ": :!Il;;;:Ii ~!liii
~ e

~_ a !'; S~ll r."'~


' ~- 'a ~ ~~~~:$ i~ r~;;
'
It - !
er5. 3 ~2: r s v s : :Ti' '" It
9" :O: " =.
"" _

~"
l 'i~nHd
.. s r : iJ~ PHP5'
.. .. lO.
~ ; ~ f .ni' ;'; ::c
"' 5..a. o t g :$
;E
lli ::l' =
lI.i"i:'~"<:" !" ~ ~ " O ~ .. " a. . .. :
~",g.g.e- !~ 2 ' -" ~ "' 8 8 ~ .. ": . : ,'

e i =" ~"i s "



1loQ,l:" ~"
lr ll s'",," O i
'a'o
"_ ".
. Z

.~ I ~ J ~ i ~ ~ ~ ~ r l
~ !5~~5: ~ ~ l i ! . r'" ';ll j:; "
1:
, i S 3e_
iO ' j.!"o"!i
"!as'"
!.a;:,,
.IJll ioi"r:~
s,S .!_
;s '2~ag. .2 .. .
IS";:> '1:1

.
~
s
. .uu u: u u n3-un
"'i~ ! !
'
! e r s s r r s o, l i i o..
" . " , , - ,'l
i ' ~'. ii' "8'
. p ' ! a'
f
~ ~ g ,.,-
2 ~ D ! i J O'
.. :s::p . . . . . i . : !" 1 o ~ ; ' . 1
: ~ I ;; : ~ ~ ~ i i ~ ~ j- ~ ; ~ ~ ..~ i ~ e~ ~~~~I~'~
l li' !! c. ~n Q.oB
~
O. 11'l
.:Ol t
. '" ~ ~ _,, ! Il>

!l ~:
i ! "
" i '""
8.'~= !.Cl!!
i'i ..
i= o1;1g-
r""''' ..
~~I:I~
I&'f~lr
: ~ lt n l'~
1 90 s'
i & ij ~ . ' D i 1l.'I;l " .0. -
t : ~ i ;;
O; .. ~
1: 5. ;; IO S '" .$ I'"n "3 .
lo(
><~
1:;2. = :no
!t .. r "
"

gi l ,.i ~_.dHI
f'
O lI.., "

~ ~ g. ~ ~ ~ ; i ~ ~ ~ s ~ ~ g
i ~: "~if, f~;
8' :$ '~ I~~'8
! """"~ g- f ~; I -;:'
" ;:: i' ~ , ..
~ ~: .. Li5 ~. ~ .
"-""'Q. Q, 0. .
- .8. !.Q. ..
'" ill
! !..
8~
HL . ~ ~g.
H
Bla nc o Ga . rldo , a nte todo. un "gramar nov oa IIlIlud,oa e e n'a ,OIl ao bnoO
plOtm Pe.o per xente de mont... a n ta d e Ou, "d e . .emato eata
looUltMm un temPl' . a e ""llT. m e que Ie mbranu voItando o) cedro que meu pllJ

Iol Cuba bb.ar5e <loa ladoa d. .et. alOll Dun ru"lI" de ~lI'" E
pobr._ que Ioi autod1dacla do arte
.. da n:la. qua IlUlUlU tDqUloIOluot. da pensamenlO de Van Hec:k que Co.I.....
hbenade e da Iorta polo ~. gloaou na aua ~ do> _ '
que aol\ou u.nba Oahc>a. nca.. cuJta .. Porque teno par. mUl. I>loa mo perdone.
mode.na. quolt IoItou con _ nada que cando Vinllio BIa.ftCC\ lfIUatau i1 ....
contra e. ., todo; e que. ~ .... pnm" ",nd. non .abia p lOtar E que ..
V>da, lrn roocor'le<:ldo entre a "". x.nl" p .oc\&ament e por ...., polo que O "'"
.. oa "'W1 VttCU'"", PO' se. un home de 1""""'0 .. fef moao e ad ro d .."", ve. a
Upllllu IIbe . aL q ue h xe . a con pr ofunda .110. d o e ll, ota de Monte . ,
...pecla l dlgnlda da o . " lto .ncn ble c.. w.. d o. panoa d a tll<:m ea , hm pe,
que med,. IInU.. o COIIffiopollt. Pa . ;. ",med,e ta .. a", artllleloa . ea pe z d e
doa . . - tr Ulla" sUe aldeana " conectar noa coa V>da . "'.... la e na tuuo!
. lutada Pf"QUO""'" natal. <k>a " ' - dun pobo IIlI~Jmente w.t&rtte .. d .fK:d
~ ~ ,-

Por ... o pUllOf de Preaqueu.....


Ul'l'llaUllaoOa " toado. que _ _un _ ....-. tan qrandll " adm, , _
debodamem.e a aua obr. " .... Porque. CXIIDO _ eaal.lao. Uvo a

.-mor.. Unha ~ que ue lnfIIoIM'lIa arte de ....... aabe. pon"". Ou


quada ahi oa nwne...... ..,.,.. .. porque. en ve.b&a de Heck , "com p." un
moza. astud,acloa que ~ non onmeJUK>talent o pe'.lfMIU8OIIf o talento
..,.,n Oll a aotI.. YlIx,lo. poblan
"IlO" 1"'.". d e Montll. : e t.mlm a Sanuago de Compoa1...la .
tod oo aqu.. I... qu.. , nado. a qul. ? d e . e te mb.o de 1998
nabllllan ....01. nll$ .. mpt... . . " na .
Umftn Ldade . e..pallad aa por INl<1IO
m Wldo E por elo. a ...pe de ......

$ -Qt _ "'II . _ _ deISU


VA R IAS ",ne, e " '''le,m' ''a!>lo, e H U,,,,,,,,,,,
.arn>............ ,... la, e"" l.,.. mlc."lal>a "'"
11I STO ll IAS el \l unclo.' ~ d " <k .IJlU" """,,-, " ...." .
Q UE TI E:\ E:\ e. m,na"d" "''' el eampo con rum"'" P" :"

III STOIU A
<kfi"ido... )
la;all.......
'''''''1''\''''''''''''''''
el horvonlC ....

1' ,, 1a ' en ..... lUaI . k...


"'''''' sahIamo _ la ."Olu., 1
dlar '1"" de la ear'lal .... 1" rano:",- Luo
I k ......~ ...,Iado <iI.' m '~ ..." ....ro.... Mm........ ""1011...... n"""n... padre>. ......... m
al~ ....... h,,..-..-. ac......, ",..:u 'mportan'~ Pana""' .. en \....,""'I~ ~ "....'>.tI'a.' rn;oJr.", m
1'' ' ''' Ilu"'r~u\a~ 1""" la h'~l<.....a de la "Ida <k E"""na eap.--4,..I.. d t.","'.... 1 h ll ..na
Ll h.TJa de ' 1""1<" ) ,.. ~"""'Jahlc ,;ociOOaJ ma,,,a'cal en l. mal la, muJ<........
....
c'~" crla~ 1'10' f..,ma, 1"'1'1,. Ik "",,"II\ '.,,;an 4"" h~n4' ....." ",..,,... ,ml"""''''''''
""..1<10., ) pa. a que "I<un d ,a ulgUlc" I'u,""a ,,>!>re su, h'J"" y""'re 'u' e",a"" h"...",.
'C' " , r1 u,. I , y ~"d u," ,. " u, hk n,, '" "'"""da" a 'one. "es ' . ... a. un
1 ~,;" cumro h"""i a, " \11 ,,uks. par de c""I", y ,,"a d"..,". de ga llina" 1"''''
"untada, dc ,.". "10' 1'' '' .lgu11" .10.- nm n" era "''',hl,' '~ nd .... la k,h.. )' 1,,,"''''''''''
a11'epa....d", " ,,, -.la, 1"" m i "\\'ITI\' ,." l. '" limil.h." la ..enla <l' h..."u,. t"""..
a, ~
,nfanc,a l a I'''''''i''''') c'....1 "ud h" li" i.,. el nu." " "" ,'''1''. el """1"""'"...... ja"', ,
Ik la, m"""" "', .,.. U"" CU('>1 "'" '1"" "'" "i .... ,,-nd'lln .... '< ",,,,,.,, romero l ......
,m", ,,,c m..d .., ~ . en ltodo ca"" . "".hc ......""" ...............ia <k _""'.........." tl< .. ). la J'O',b,lodaol
C\ ' Lor '1'" r"""".,, JIaflc <k mI mundo de reclb'f""'''' "'~ de <:<lA'rahonOO. "'"
""",.",,,,,,1 a .... ,C"l de "'" m.~ ul ) la llamada to.,.... ""'tU"- "" clllmoortdal. en
,_')" aa.. ''''''''m aqu i <;un el en,,,,,,,!,,,, una ."en'.....
...... ....... J ~ <Non ...... .....1"'.. d,I<'...........al 11 m'IT ........,..." ...... """'" de
~, 1 1", ) al rt">lO de 1'1""""-. La ....~ w.... .... ""'...... )' do te>pn>
T de ' l "" "" JR.Iflt' fac 1 Jlf"l"'>' de "'-",K"dad ci'tlu....b. A
d"-..... "' cultura d'ren "') ....p. ... ,...L.u...... p. ~ ....... la ,,,,inciltl lc

.. '" ) t.I"' pn."'U.:10" rorn.-..p.""'J~ cl''''lam>cn'o do: Sdior Y <kh.,


...... "" .,,1'" rn.l> (eh"...... mI ......r... '1'" c nd" ...' ."tepon~u d,d..,
' nf.u... 'a ." \ ,la, ' umc...... e...: "" hand" Ira'urni, " , .I~u a 1"'-'"......, .... m. n,,,,,,
,nerc,hlc, h""",", de nu"lr", ",h"" no "'" pa..." e la m"ma ""....,n. y " l.
an... ,a,,,"'. 1'" ",h,c. la gU"ITa <le ( 'UN al p... " ", a "'ay''' ..... allegada" I"',;,"t e '" le
~eli", I' an"' ....u da Cregu. fu " ""rra d" .n" {II-"". i.,
1" d,' l' que lamb;,'n " . "1'1 ,,am. u
1',1I1""u, ul Se"f ("ol1"u n,,,,,, d" V,nh" " . '110 ienes ..." ""I'"ahan ,'ocnl'" nu . .,i
la """'in":","'n <le la fa" ....... linea mu"".. ~ . F" ""~,,tu I'u,hl" ....a lrndi... quc ,"
"" la e... llfaN'....d Seno< Aqu,I",,, l b l"'" a l... JICffl'" '" n.",.",,, .""""- duquc, y
".. ."""',"",,,.U""" a"c"llIra, ,un la U""'...... """" una ikt'"""",i ,da l''ro
\ "Ji de 1" \Iano lo Si~,ro ) .. ohn.- k.. con d ) mIO) ............'..p.>ndkb "''' c...-m,
con'"'''''' ,..,.
<k ..........e"" anl.,..-ado.... ",... "' ''''''ll l''<lt"''''' ,..111'< "i ""ieronmJIllt'"
Iodu el con""""1c ,""",""anu. () laml>Iocn. """'" que no f......., COIIler ) . ladrar. "m
~ m 'IV al", <:<lA m.. _'I!"""
de la emlwgu. \ouIlu ...... c ...q>< ..... en m, c_
'U" '"J~'~p ' "1u ~' U"'J "'IJ"pn.\" "" ,d "" I'url
' "' u J""'.\ " " 1." I' U,1 " JI '." pF'~p ' I " ' I ~ 'U4"' ''' ", " ,," ., "~I" ..., "", d 'l "1 ' 1".'1'
J" W".if' ~nb\!lo Un U~ uJJ.' n~ ul .100 np!Juw "1'''''''' oS :""-'~''' P 'u~,,' ''1''''"' u"4 .'oh
", ~p "1'".10<1..", 'oll-' "J" d " " II~ "Jun, .1"4'''1 '".'~" U '~" I" '''4,nw "p,l\l", ""4 UJq """
"Jud "JJ~" ~ " 1 " U""".l "u~,'of ,~w '''1 "' \' '' 'lu'' l'i .'1' ".lJ~'.1. ulul"" "1' """" wnlo \
,( ' ."",""".1.1 ' 01" ~"" ' U.' JJU' nU UJud ,''u,,.' ,, ,~U, "1 ,~ ' IU"WI''''I:'' ,( " '~" 51 ,,,w<J ln
'~IU"'U " '1 U ~ ~ "J." pu"",~ '" , ,,,,,,( nw " '1 u~ u' tuOI'" n, ~""I Jn r ""''''I'l,uJ
"'1 "'''' ' U1 "~ "'1' U'U"'U" I "JJ~n~ "1 .if' " '1'' "'I'" u"'qn, U' I'''''U' "1'"...><1 :P"'I"" n,
u" " ." d "1Jod J"I'.\ .'1' """"'" '01 "~"'~U"4 " '1 "U'JJ~11-'1' ''',' ' :'''''' [.' ''' "1 J<l<l
' O<Iun~ '( " UI .\ u~.'of ,\nw ".1'''IU'U''''U "P"~ Il '"' ..., oJ ,,'1' ,\ J.'."'-l.'
"4d,p "1 "u .,,,h
~,~ ~ ~ ,( ' l l ~ 1 u.' .' u~,u.pnw ' mJ d " "y nw.' """" "'"1'" u" J'''' "P"II """ 4 "1'''''.'
"I',,,,n:>o "" M'I" ' 1' "JJ.".1 "1 '1' "'.'.'U"JI "4 ''''' w u d ,,,~U "" "''''''''1' "''''111" "'1u,,
u'.'''"'W "1 "1' '~ IU" " ",xl ,,,., "" ulrl U' I'U'"J "J "~" U '1' "'''''''4 UI '1' .' IU"'I 'p'"
" " W"lU l'" "" " 1" 4 ",(n., "'I""' U'"I '1' "' U"ld "u ""d '"1'"''' "~Ij'.'1 U" '" '01"".-\
"1,( UJ.' W", "m, "'''1' '''''''' UOJ." p ' [ JUI!.\ "~U' S UI" "' ." p '("4 JUI'.\ "1' "JI.' II"'ll:)
"1'u,", ul U~ 0'0' " '''I'''I'u:) "1' ~l u"I',' ."}j u "'I"uui "1 ' 1' "u.'nd ul u.' ' ;"4 ~" h "'1""0" "1
"" puw d~ , uu '"Jl""u .' 1' uU .'1 u."" \ " '.".' "" .' 1' "~I' ! ul " "1'" "1' ""w""!l
''''''''-J''V .' 1' I '''t'~ P ,( '" ""'."1'''''.' '"1 .' 1' "U"wn4 '" lU
.' 1' '''J., ", ~<* 1'1' ""I'''' .~ "'1 ".HU'" ",ud!! ,! "1"1' " I"-'.l o, U".> ","U.''''' ,("'." '" """JP.lI-'P
UUJ~ un J" mu ""''''R .I "1''' "4 ,u"'IF" lO <lu", ,,",,, "" ,,"p.I FI '. p!' ~p "",' 11 "1 " W"IU,>
IR] un ~pu"P u., '''1'.11'''.) U~ U~~ LJ" ", J~'PI n, ;; "',n, " ' 1 .'1' "p.'JU l,' U,""" 1'''.\'''
,~"O<I ~nh ''I''II'' d" ' J" !,.-\ ' 1' """II"'-JI ) "1 .'1' I'''IJ~ ",n bl""" "J.><I :U."wr" '1' ""1
["U" !""I'"
"'R.' "1' ~J4W"U I ~ !4R ~p <>plll:><lu J~W "U .'1' I'"I"'H,' " "un J'u", "I~'''U (lU "1'''''.''''-'1
""~IF''l( ) "-'" "1 " '4" uin, 'u~wo, "1 ~p ""'' ''.) "1 "U ,nhunu '''''"''' '' 4 , '" un (1"'''.'
Of'<IIU
u" U~~' I'IU ! Ou" "1' J.,f"m U~IUJ ".) u I~"4V "1 "," "1'" "'''"1 '"1" .' '''''II'''IJ~ un
"" uJ.,, "m ul"nq. ,u. md "1'' '.'1'' '''' I"'U"' m'.' MVI'III\V:I
"1' J"' I' WRj oU" I"4 ""u'''l U"n 1'''11
''''11""1' ." J' \J'" 1" ~l""'.) ' Uill.' p "'[
v rao.rsru V1.I\:OIl V.\: 11
" JL\J." 1" ''' ' '' ''u' "w "u4 ,~"~,,,h,1' .. d,,,d :M\ " I L\ :''ICI VITH\ V:) n
'''l'' 1lJ1IU "p"'~J~]"" "I' U~:Ulu' "un ,,~
"d w"S '''1'"''[1'1'' ~p ."~I~l ul '1' "' Ol''' l "'y~n, '''p,,~u''l'ud , '''pU"I,,,J
~p "LJ~ ' IU "1' "'P" ,o4,nw u.' "UI"I'" "1' "lnJ.I " "I ,, ", w '''"~d " pU"'" ' o,
0.'""-' 1" ''1''' U"4 "".l l"tu'" "1 "1' , u"' I"1 " ,.." d " ".1,'<1 ," pulln.'!l'p "'u", .( '" I"":" ~
'"JI" ~p ,( ' " II"'"!) ~p "1I' d.'"1 "1' ,uI''!1 "1" "1'"""" ' '''''"!4''4 ou "n h"1 "',".'''''''1<1
'"1 " "lIu4 ''I'"P ""4 " " '11 ' ''S "" n "' u." "I'.'S OlJ,l<l I-'nb\! '1' 1'''1"'''4
'"1'' ''' l~ ,,~.' oh.><I "( "'U' U"" I" ~nh ,f" ",,,,:><I u "~ IU ' 1' ".1 4'''''"
1-' "poi " ,.. U~I'U "'" . " '~ml"''''''I'" P "."u"., ." '''' , nh 01'"1' "'1'"'"4.>'' ' U(lJ.>nl
'n' ,( ' .'IU" I'''' '''1 "J"d "l'l uJJ"4" " ,u.-.J ..." 4""''' ""1<' ,,'od,ud '''u U"nal\'
" "lI~n 4 "S 'u" ,' n" lI ", ,( ul ""~u,.-\ '0" "''' "''' ;'1 ' 1'"In 1 "' .1 "( '1' "1'' ''':>''.1 u.' '1".1
"" '~"'~uu, 1 ,,~ "U" I'." "II U~ 'p"p"l'i u, ','U"""".'I' ~I ." "J" ",,,,d "\.J,' " "''' ',,'.u.>d
U "JP,u" a~Jd 'w " '1~"'U' "I"xI .' " >J.'fu"JI' " "'1 '1' " ou,,'.' 1'1' u'"" '''''~jlp "1 ~"l> " 4"'''''
'.'1"""",' 'n' ~I' ",,,n~l" .' 1' ,\ "" ""1\ "n ' 1"'1' ,,"",.,,'"U ' n.l ~nh ''''.''.'1''' ,n,
.' 1' "-li~'.1 ".11"" "U ' 1' ' R1",d,.'p '.'IU"," .' 1'"", u',1"1' "1 '" " ", a'l"IUI "U ,w.><I "" ''4n4
" J~ ti gu,Tru. "nfr"nliI",~,," J~" I',: hg.." de la f amilia Sen'a. ,i"" d Sd i". Ao.u;lin,,_
un;< ",IJ:J<l...".u ,k"nkn,,,la . Al I\cll'" a Ao.",I",,,hiju y ,\ " em,,: d Sei\u, h.n" " "
1',"'1,' Par-ada, el hell1."", "","" le "'n~"''' S;ci",." ("rcgo. Y' I,><lo, 'u , hijos "a",nes'
.."I>r" d ,iu I.~ rc/ . un ",I<!aJu tra nces ,le \ la nud _ h ld mon,. Jo.... ) su hija Sara: d
,'"Ix,I!.',i.. l. "';'Ii> Y ,. ,k'.k,\ a ..u Sei\,.. ha""i",o V,lar. " sa"',e"o. el
pe",:",,,,;,',,,: 1""" 1'''' ." j",.nruJ u!!:,':' mism" y luJ,,, su' hiJOS: Ram" n ,le
''''l''I\ .rI .. Y'1' refugi de",,' del ",di,;" dd In,"' en" i", el s,.;,,, fr. ",:;, .:o Si':,;", Y' 'u,
nI"I",,, ~uc hay muy ,'crea ""I I'''' ''lc. Una hem",,,,,, e hijas. <Ic'
'"' .len,,,, dd c..:." ..II1'~' ,km;. <Id "xl,,-; .. La, h..ja, J e la cameli. "-'lo
"' '' '' cm"I,',~"" a U"'OS cen""","", de '" cara p,,,enn,.,, . ';mh<,I" ,le la inn",nalidaJ. ) 'u,
,Slaro un .ocian c"" de ..u.. f'adr,." ,'TI Jo> co""...has Je 11u'e... (u"a pa,a San
(""<1relO. [),.,pu.: dd """nh", rruJudd" (;"'go'io el 24 J<' JICiembre y "Ir. pa,. San
l'''' el 1'01,; coca,'nI'" '"" ''''lahkd" el Anh",," d J i. 1J ..... Junio . hahlan de 'u
"g ulCnr, di"I,,!!:,,: ren,IiJaJ. 1'''' e....'. e'" un ,imh<,to lk ,Ja )
. r.. J",,; qm'<.Ii a'i''; m ",,.d.. mm lO'" ;n,!,i'a Je.,Jc l. lejan;a 1"'''' con"n"a,
.," '" '' !"'"~''''''' i1~ ..lJ mOfT( ru/io.:a,Jo' uchanJ" "''' un " un,~, mejo' Jc....lc la
,.'il/;,j" {'n-/t 'nI mtJm" UIIIt"'" q ' lri,l"fa Je una ,er.,...;"n "" ,k ...a' ta
"'''1:,,,,/,,,01''. f:,i ,"'"i~", n''''" 1""""""/',-.'- Lac.md,a Je \',Ia' '" hene ," oaJo
'Hlr " " "
pul..., d 1''''''10 Jc ,i",""lo ,le la
,\I"rri. f"'''-''<I , "'''' '-i,;,' u""" emi~r""i',". e,><.",al",enle de la "mi ~ ,,,,,,\n
"".,,, ,..ii'" " I,ii" n'..." ',"',. ,/" n'/m " Je la Tierra Je " 1"",",
,k/,,,,/,.[,,,.,;/u""/'u Una Ta/"O "''' la '1"" me"",o e",
- r.u. /,,,,.. </",,/,,"m ","1 ,,"'lO. "ale~"ria .Ie~ric. es o.ue ta mayo'i. J e Jo,
u!o!,,, ,,,i .." ', ...., I.kci,licw" ".."H"ua, Junh" el emi~'an1es dd a)unlami " nlO de f orca rc)
c.m;n" !'''' la ", ,,,hc. " .. 1",,,,1,, el ri" Lcrc, y i",coallao en V,tar su taTj,1a ""Iu",'1<'''' 1"".
e",plcanJ" , .. \tic"" ~uc ""n",:ian hocn embar<ar. ""ilanJo al S" nr Aqu,hn"
amh<". kan/anJ" la alJc. Jc ("a'I,eI" al Il,,!"",na. a~cnle Je cm"""qu,... y "''''''ha,
"n ta...." .. "",,'> h"no."",,, o.uc aoc l.nlah. el J, nero
1'11" e'><....''''enl la ak~ria Jc I"'Ta ra~a' el I"''''jc en h.",-~,. Su ca," era
e ne~ m 1ra'''' c"n ' u, roadrc, ,...n,nJiJ", en el ,~'mi~ua a la ,amoh. y mi, "",uerJo,Je n;u
fallad" Je una ca", y ..1 e"n la al"~';a oc inelu)"n l., ma~eo", do humhro,
",..k'n,lw'a '" h,,~ar e'",...an,~, 'u lumo. ",ma,I,,,, haJo l. eamd ;.
l .a 'n'a" 'm 'lIlccsa de la Tierr" J e " a ra bahlar cn" el Se"o' Aquilo"o ,
" " nle, dur" un J'a" 0.1", ,, muy","''' mas y J'" , i"lc mc,, 1C ,ca la ull,ma i",.~co
la, '"'''''' , "I,ocron P"'"lO a su "a""e, cm''''i"na"le que ~uanlan oc la Ticrr" Je
hla e'" la h"".. ,a oc la 1,-g'"f,Ja"a \lonle-. J c....k la, ," ""'n ea, ....."'-.:,"I".....n'"
,a md i. de \' ila, <lue ." .;" d P'''' I"'fa "'luell", que nu han ",><l;Ju ...,1,.. m,
"..'emliari" de 1,,, ...,lJa ,I,,, tI'" ne",,", .1,' a ' u Ticrra. El 0"'''',''''1'' ..a em,,,,;,,o. nlC.
,,,,,,.bin . ",... >c' d ,"'Ia ole "O ~ue iba Je""d "", el
!-.slacamelia c"l\I,m!,l" e"m" ca '; ",>de, u nu ",-.ler emigra" lu cual era
"-.1,,, h" '.""'"' ""';,I,,s a 'u '"ni
han ,io"nin", Je e""p'" de t. ham hru".
l,-nid" ~ "e sut,;, 1,,, rig"",-",< lk la em;~'a<j"'n h;'ram"a u 'uf",l. "'''UO,'' a"", "'a',
""m" unmcmiea maIJie;n : no ","1"1,,, de
1-1 ( i.I""In' d< <;"u,d... ",d,"" ca ltm 'c 1""".r.k1a fId'. 40 ,,,Itbdo- en c;od. "
('..:hI"',,,,. d< '1u,,,,, lc"",~' d .h.. h.."." de' e,,,,, y' "" c."". '1"" n......>1."'"...."" ....,,;&ll
........."Jade, hI NaJo., rn""""'~ "" ......,11. In,:<ndiat!;o, . L". 1...... I,."n.., 'IC han reun '
............1cI: y ln-te>- ''<"UmCn'n "" m, (1. . p.oradar WII ~ e"mun, J'C"n' '"
.le- \ ',Iar du l~ "lUCho. ....... Y''''' de la- doc ,.......,.. blfft .1,("""" ... , I~" du> ce, ..
..""~ ""11b '1"" ,,,,,,dude el m mi cuya> ..,_ ........ ahyJ do la ...........
~...u ....... C"o f, ~Ii. I'ahnoi ha,.. la <Joc:<,id"""" ha<....- la a .... oda p.ora-to Oidado....
.....,h.. Y ron fInr de c.n.,:ha el.'fIl cada ""'" la t;urid,.....maron.. p'" "
.le- ... ....la. Lna ..,.m~h......... 1\ Y ... mI o a", la . yuda de .I ,uim. ron ...
~-,
",_ " .""""" """ ""'" ron la ."'" de
1Odo.... lo. ............. '''' _ decorn<n>oa.""
la <;a>.l y. "'" ,,1 ''''', mI< anl""""""'....

L \ '-Hl.'S'IH.-\ IH I:'W.\Slo"l,j obrando.. de ac....-rdo a>n .u "n"cit.....,,,,


''''''ian. J..",Ml ,e"", no ""n"""", ,"" la
m: \'I I..\H POH LOS 11"''IT;l y "" deJa"", n, .ltmenl'" ni .c............
'-H, \ "I,j CES!-:S ~'>n el " .. ul'Oth. "'. '1"c nu",lu ca,. rue
incen diada y' 1". an,m ak-. domo,"C'"
0 1'" h"""ia tk l,.".m";',,, ...... 1 "I"'''' ''ie"," cllln' d "'.i,<le la' linca, 4""
'1"" "'" ha 1I~lIOtl" .. 11'''''':'' de mi .-\hud. hay delan.c de la' .,."",. r a '1"" el "",i,
(.m...... ).'1"" 1........ m"","'''' '-;'0> de "... hdiad r"""" un rulI'<> adecu.do.l . ,n..,iOn J..... '
... d 'n<cnd,.-, do nUC>lu ""'''' m.l'...-na .s.: deocum '<:n' m.l)"Y ..."....... hrc. ........rn'"
Vtl3I'duranl.., .. '"...... delosf~ .~~

( 'uando 'oC hI .....-.:'l,..... WII hll h....,,"'" fam,lw la """"10


..."...,.-.. ,mtralla ..,_m
I<~""" ""'..... romo '"" la ..... ~ y- no '" "'...
m.<onII , . 'poron """'le< """'lU;.,.... ;J> deo un "".,....,,"""n, ""t!'arva. 'In"
halooc< fndo ... ,no:cndM>m el pI'Ido Y..... r-a recordar ... _ , """ ..... Ib JI'UI'Ih'
deo ~ "P' _ ~ de..,arlM.in Nabo L, ~ han lC'n ido un ",....
~_ f'L'lnli<-ada y .., docitb o;onwn'" "limno ,,,......... de la T~ do
"'''-''''''''''''''m la ~"""..,.s.:Ia.., __ ,.>tI \I..... ~ """ m """'lR> , . ........ ~ muy
... rom.. ~b.a t>bJ,;t,.. .Id <liad.. ""'''''' H 1nI , >l(I m",,",.. y !iI<llopamn
""",n<!.... ~" un. ""'....
Vi. ,.n ~" Vila. Ir"" f.n"II ~;J", k. luu rtb """"... . h..

'.."fId".......Lr. I"'1\" cad! una c.." '" ""...h, de Ira""""", y en'O '1"" lo. c'l'-''''',I", "" han
enle".J.-r la "d. cn I m."a"" cn IIn~. '1",. . id.. mil, it"n..." ..... . llt 1"-"donde I"'",,,, n y
'" .""" ..'e~ .,lu"I"",nle C<>II d ""mh,~ de l., ,i no '1u" '" 1.. 1'' ''l1 un.en a ,,,, H" land.."c'
famill 'lo.' ,., ..e ufId ,,",n en e, le , ill!u: '1"" n." oo' an .a"''' ho y ,omo ... el "111"
0"" 11."., '''''1u,h.... y' S.,d'"e,u , 1'''' ...
Ie XVI. C,...,,, '1"" .. ("1+ "'lli """I'ie..d..
...J..""dc.".,..... haJ" ",,,,,h.. harrna",ada. ",... .. hi.o". y
t _"", d,n lO''''
del /"l'<' .... la. eada w" ...., I~ . hu"",,,, h. '1"" n.."
.".... r.-,...... p" \ ',Iar _ >ldad<>. lInCy- ...h idarl,, 'l"" ""I"""L
"""""'_. cabal'" ,,,tahan
ce ...... En la p.'" 11 o r..... a:ntral del
) Ir- Id.m_ 'fU<' ......... dejar Ida a~-..nwn""""de ~OI"C.-.:') no hay OOIlC\a>de
..,n,..... bal. n. ,,,,,,,,,"n',, ronlra ""
fr""''.....' ""''' ... """...,,, ~"" ""'"""O" ....h e.h ,"' Una' O':I" u , .....
............'" ~ ~ I'" n humhr... .Jo: lo m' ,~ ... l ti"" cl de ( ......" Y .... Itt
(.."h. ( ~ ..... \I 'I .,... ..... ......,.., ,Cftll '" "" ' ~ do: Lt""'I~
....,., ..,". (fI la ~U<mII (fI .I ~ ..na.. haull... J .n .,nd" It:" " ...Jad do: .....",l/' "" C.h....
: ..rnda-..,....""~...,'.. n . r adn... V' 1I4~an: .... Cn' ..." ....,.quo:""'...... b .. ", """"'....... It...
<n l. <",,,,,,a lid ri " 1.'11. Y la.. ,h~ .. <n "''''''1'''00 1t.I.( o () ll1nlcla . 1"'''' '<:fIlin. el
"< ,!>I.' Ift" ha1la/l.t"y k, an' " un """1"" .1< la ."Io"a <1...
l.a Of,,",h<in ..... ~ala ~ lIa IlahMlt, Cal" .... k it.,,,,, a l ",,,, had.,, k.
..... ",...""a halal" o:n ""1" ..... "'~lJI1f""''''''''''.l~" h... lK:ria n ultlO')'
"'.,toc."'con lIIC't ,.. """"'" ..>I",,1t> a1 1 .u.J,., la 1 ..,....\;1 do: " >uo:......
~o:n ; ""'" o. ,bktn......' " .. I~ .."'" 'Cftp. do: ... m' ...... tk ( '. 1" "'... el ",,,",,,,, do:
""'Jt ,nr"""'""""'..... ....u lIC""'" ""'noI'" \ I'Ba 1,-rtpmI .... "' do: la " ..."'de ....,
.........."' ....."'""
1'.., "n ."... .Jm,,,;.lram,, ..
1.,\ '11 ~ ,\ n E CA1.VOS: l J!\ A
("" n, 1"" "n. '"'1''''''' l',...m ,"'i(ada. la,
III STORI A I.\ H.\.:I . n~ .: \1 ' Jo: ( . 1" ... ..., han .... ",,""iatlt..........
m do:u., ...,I<I(..-..uik., >" ..lfram"'I; .,n
( '.1"... .:-.. .... ,..>1,.... ""'" 1 '1..... .........,.,. """" "",..>ntrado Cft,11a- . 1
.."nlnIC'fI'" al.....,..,.Jo: Qu ".I(b" .... ".>llr;on'Ioo ""'.. 01.1>1>0 """'...,......
rnN'" ~, It.......", del (fI'm ..... lo 11th) ma.. JUil'_... ~("' ....... It...""""' 1a1.."""...
lta.l' '1"'" 1. 1"''''''' S I1 .....J. <:1 '" "". do: ....1.;1, m.n . I"d .1 """ ranl~. '1"" ,1'11
na,h " .1... al':"" ' ''' Ia h ~U ... . ' I. ai,k " n~ ~k . iki.ta l . .. l., I","a, ,k
"" ..11.. > ,." Y. arnm. 1 m"I"" , la.. ( a. I>o.." 1" ,11",1" 1. \ '<r,n .. Sanl' {'"mm.
( . h.olla'ol( dla..~ > '11lI>o"'a.. Cft el ,..... ,,-...J, "da It... . 11t1aI............... 10..
l.=r. '\ nao: It 1 tiNI .....1'....-.......
Non " _
ao no
) ""n.a.:,."' 1
k >bn:p.a_ el """"'. ...ho ""
'*""
m..- do: ( al 1.. 'fU')a "'" k-pl .....
dm:c Y con .... ~u ... ok '
.... tend.J.a p . k... d"""'''' do: .. m ok
.

.1eUn """"'l Sin ..... h.irlo. ~"'" ........'on (.1"" I"",.. lk l.ta. el " ..1("'I"K' al """11<' de
",.. M"r"'q",~a""'''''mu> "'''''''''... 1. C... uh . <n dn"J" 1'<I.... l'Ian 1'' ''
l. 1",'." ,1.;1 <nll".",,, I"'d,, ;." al ", ..,...,~ut1n a"' l>o" "an,k ''''''.n<l ,...''I''. d...
f" 1 .1 It ~". ln:,nla y m,...,,,,, <k 1<... ., 11 ( i ......... " unJ,.I. "", I"'.a u'O. I" , n l.
< n mi "' ,.,. la (; ...,.... ",,"''',,",'<''''' ""' ) <ll..... p.>'"
( ',..1 ) "'" h ,.. ~ InIM1 ..., " c-. ,.. 'fU' Itt('t 'll"~
,.. o. , d trahajando Cft la> T, ......-ru.) ~'''' """
m,na \1 , e""",. amha tk ( i......... ".... tlui.n .n V,l "", .ban 11 tk
""'..' . "
r"'1'11."
Iun ,.... l. hu"'l l>C'<b tk una.
",I<,II,a. d "" 1 ..... ,.. 'aoo,
'""''''I''''fI''''"' '' P"' '' "'" <Itoallt... ( aI'(I...k..
<1<: ""I fram, .. k" ,uak. ''''Iahan d< ,., 'la. a
l l",.. m..<",,,I>o.. muy " ' 10 " d 0"'''1.1.,. la ( ;ua. d,a ("" ,\ anl<.. ..... 1I, l.ta. al aln,a, "n
( Iaud' ....' ) \ "1\1,10" Vila. lI.l' la s...~..", ( ..fri. d .1"....... 1'"" ,1 )' ,.., bIIn... '"
I'~nna. lraNl.oh.tn 1" afo,....... o:-a iIf'I'I"",,1tahan do: .. _" ........... 1"" k. """
....... Cft10. )' d """ no '''''I''t'i'ar1 al,....... n;a ................ " ' _ . Ik'olcl " ".cr",-
" .Ia f 1al'ut>Ia y (onI" d )-...Iando l ..... n........ """""'" """"... , ""-,
..... ~ Cftel .....1t".. .....1,..,"'''''.. "" .. a\CftlllT3> ) .1...... """'1M""""" '1 "'...
'~p ~",~ "'~~ JPllU"~J" P'OO PJ"IJ",!".' ",d' ud 1'"1" "'1'.1 ' 1'''.'''''''' ,>u,'"
un "1"_'"."'''
"1' P! ."~' '~I U'''.'" ' .' '''P "1 "., " "''''~.'''' '' "P"I""o.1 'Ul" J~ml>l"" " ~
" "~J~ '" 1"'.''''''.''' 1'11I'1 U"P"4 U\".-","''''" J."'1''4 "Jnd gn~" '''1'''''' ''' "1""UIP.4.",>d.."",1
"1 P J~"~u.'lJ:><I "JOO "'l u"Jldw ""4"'4'" !II" .'1' '"UJ"''I"o.1 ''' '141'1>d"n "" ,(
""',,' ',( '"'''''' JO"~ PJotll"" U" """,~.un J"il"<! "'l"UI.".J 'Ou .'nl> "'II'u "'1 ""'M "lU~u"UIJ:>o.I
~nl>" 14" H 'I"J~u n ~ P I' "'1' P"'j""uo"~JdulI u"\,"" "." "U" OJ.' .UIW "1'1' '''11'''.1 '11'"'4 '''0
'~U"pU"14 '"u n ""'lP,""I"" "1 " ""'~I'" ., l' "J:>o.I ~''I'I1 ''UJ.'" "'l"''''' "U 'I\!" .,"""'.,,0.1
",nl>o.'lJM"1 .'1' "'IJ~nlll "'1 "'1'''' "
~lu"."d 'w ""nd u"'.'.'\II1..nf ou, n4 . u" ".J..' """"
,\.l.'n.' "1' " U""" P " 1"'''''''' ''' !I'''J.I''.) "1 u, "1""4\' '''' "1' "',' u.""" d "'1
1"1 '1' '''''''l"1 '"1 u"'l""I"'" ,\ "'J<'~"'D 'OJo.1 U",I'
U"S ~p P'!"'''J''. ) u.' "'IJ' \11".' '" u"".-"',...,," '"1,""4 ''1 """'.' ' ''IU'' ' U\, U.S . ""'''"''J~
"1'"1'.' . , '" 1\1,' '''''''' poI>" u.' 'I""J' I<", U"S "{' P.."~.' ,,1J.....,j P "pU.~OJ 'l)Jmi!." , nI>
u,-"un", .~ "'-'D"'.""" ~p U\"."4 '401d ",nil", '''1''\ ".",:'urJ,{ "pn4\' .."!.,.. ~)~
"1" 'W.",I""p'undu" "IJ~'.' ""n "'l""'""''''' "'U'''-'4U'''4 ''''''4 "U " ~ IO U0I4"'"' ,( ,>d",
.'1 .>"1> '-'4""'u " "u " lJ"il",~ ) ,.'pnlu~'nf "1.'nl>l' ,u.,fni!" un~1" ,,,.'" ~"4 ,"llU "J.>d""d
~p .'JI!"'''U '''Il'''''~Jn' p UM "4"U'''1I uU <l"",i!.'U P .",1> "1 l<>d 'I ~ .,,,1> .. ",.W
'" "nI> "u,.\\,f "{' U\'D"''''''" "un J""" (,uilUI "J.' un" "'''''1'''''".,
''I' "Y'" n,
,.-", ,r,u ',"",
'1'
""" " U "1 "PI"JM "1""1">J<! "11I,,.'" "U'III """ P..( '""'W U.'
"1 "'''''''1\1 "I"'"""'i ( ..",,>d
"1 '1'
"'411I".. "1 "r"4 "''' 01> 'upl'il, u'<w" H "1'1' ' ,'" ,,,;'lJnu, '" """" ',''''4''''' '''''''''''"..I~
J"~"" P 'J"I!.\ '1' "" '." P "," u'.' ,( "1""4" l,' , >tU.' lPl" "1""'i V 11\
.' I"""''' '''' Jo.1III' .'f"u"".'" "" "u"I'I'" u, "!.\I' '"1'"1''''' "J"o.1 "1'"1' ",,,,,,1>
"U

J"I'..\ 'p P'"14" d "I""'''' "1 " ""mf '11" U';f>( '1' ,.,"d,"p ',,, , J<>d 'j"JlI,w, "..1M
''''1'''1 ' U.' UIP 1-' "'IU" joum'l \1,,,,,11I"1 '\ "w",u' PI'
" "'I'''I"J].>' 1'.'\1'1' !i",u .., .,,,1> '''''I",ul ''''1'1" '"1 "1' 1" ..,u:>tin, "1".' .'1' I' ." u uo u'"
"f.u",,:><I u,ilJ"' 'lu,'''IUI""" u, , 1"'...." ''' JI" , "!"IUJ:>o.I ,,'" ," il' I' ,,-Id ","' . '''~pl'' ""'1
'lu'''4111" un U".".' '""'11I ..".\ ......' u, ." 1" '\'1""" " ." ,0" J." ,,'il.'I"Uo.1 u"
J"ll.\ "'JI,'" U"U.'Ol> ,ml>"uM ""1"'1J"d "-'1 ''''''''',u.'''''1' Jd"4r--l1 "..1M '''''''''''' U""
,"IU.'UM w" l"" "'U ","il'.'1 "..l.''>11"'.) 'U\"""J "u'lU "1", "I'"U PI""" '''''' '.' "f"'-l"JI"" "l ..., "d
"u" U.'"'1""1"'" '''I.'"I'''JU "'1 "'1"" "''''' 1'1' "n ,"u"l'l" .'>p "JI'4 "\ " "1"1'''40 p"pu"uo.1
""", P "'T'"i! U"4T'.J<!,U'" '" "umu'" "uo .. >d ""!U'l ''' II'''"~ ) -' ""1""""0 'J"l' . \'p 'o,,"u
"'pu,..r..;IJ..I"~ ., ,,1> '1" ''''' P "1'," ''I'U'''I'''''' ,( "'~'''u "'1 " " 1"" " '" "' ' -1 "r"4"Jl un lO." '.'1
,( l"U"u,'" "JO U\,""J " ., "1"'''''U''~ ;1 "' I">d .." 1"".' 1" u.' "~j"JlIlIltI '''lu,'''''"'Un,"
1'1' UIUOI III"U''' ""J 1" "4,'''''1' "U' l "'1 .'1' J"il"1 ,,,, ,un p "--l.' "'''1".) .'l' "U'I\
P' M '"'' '' ."d"'l"1l """1'1"'.'JI ' "1"{' pun "1' "1 ",\1,""",' "'1.'\' "1"'... "1'1' u'.,
""''''>.' J." "''' .' lU" P \ln, "" -' m"l"'" '"W "14"U'''"J """"JU .I",'.'J.I"...>d'1'''1''1''''''''.'
"11'01>" "~14 '" .'l''''' '"1\ ''' '''''' W'' U''!,''''' ' J<>d .u' l-\ 01 .'1' "Y'"1' IP "" ' pu", "1 ."
.'1' 01l'IJ"" W" .,p",>d"'lJ".''''',( """'w ' 1' ",,,,"".Jti"1 u., ,,, .'" 'u"J~" m l> u.'ml>" "~"l""
'lU"pO.'"" ,,"UItU " ,um '''l"JO~!1 "J:>o.I ~'''~. l' "'''''' u'''4'! "'1'"'' "" 'I">d ",,,,",,,.,," "' \
""1' P.IU'1 ".\ '''''''''11I
"<lUI "J~ ""1"'1 !II" '"'''t-JJ.'14"' '"IJ~I.lI ' 01 u.' U"'id"'l"JI .' nh
'"rnor "" "11,n'" .i "u' l\ "1 .'1' ,,,mu<>u,,"'1 "'1'"""1'''" " " "!P:>o.ln. "1 ~I""I' "'1""':1''"
un ,"",' '" L",I '1It/>1 '''~" "'1 u l "".>d u.' ""."'HU ."\' :"W' l'" '1"''1' un
"',>U""" JJ .J"~"U "" ., ""'lor"4""'" '1". ).'1' '''UIIU' " .\
U",, "1.'.1 ".~ 1""> l' '''10'04" lIU .'l' U~ 14"'Pl , ',' ''' j u"""'I'u,":>o.I "-' ''l''~ 'l "y"i!,,~
iz
" (c'S1'n~' en dt",dc "" m m ;." 3111-u",,-s (ah.a, y ,...1", 1", j'" enc, .dm"""""",,,, ~ 4ucri.n"."
",eja, ",mlprada, en G,,,,,,, Y' la nlhien el So:d", A4Uili"" de \'cnl"'''. l.l" . $
e,"' ''j''' can do, en h", "'''nle, H'<.',n,,, " n".:lu",,><Iue J" rmi. cn c!l. y el cual 1",
al~im 11"1"" ""rru lamel;"" Que 1''''''1>;" 1'''' d"milll.l'" sc .bu"ia ~ ga"aha d ';eml'" cn
hcl>re I",ra ,-.eh"""",, general"" los mas c"sella""" a los "'" '" 1" , 1"""""" m~lr'"
Ingenuo". se bo"bia';00 y ha,Y sc dcc i. Que de la l.la l~ ri a p, mc ipal; Fidd dc Acd:...'<Io., la
""hian al~una' <_""" dc",,,,,,,,,,Ja , en "'lud pnm."a 1 iclima <k la "" nacuya mu,-n. la"IO
cn"",es para ",,,,,,, y 111,,,,,,, niilu. 1"', el .1"1,,, sc",h", ~ll la e,""",rea y "m,,, , " 1m,
llamad" <-<lnac. T"d", d,'sd!>amo, se, h...'...... , a"'>II, m" "
m.,,,,cs rara !",.k r .. ,t" a 1.s ju"........, ,' e lu a l me nl " 4uedan ' e s tu s
cena, CUY" cach"ndcn Ir,,'Ccnd ia al rehg,,,,,,, ca" 'm,cuno.:,I>IO' y lam l>'cn
H...ind.m. en 1,,,, di siguiente' a '" em" , i"nam O' de lo 4UCfue un di. la I;d"e
cclchr",on. JII> "il" f'llf lu Que SllCc..Ji. all del mel. l. a'; se tlam.bIt ..'n 01. 'g, ,, mm"",.
denl", "no., tamb'en ro ' 1" que se tmmaba . ll ay una "',.,amm. o em,aoJa de la ta1cria
l a Sant a ( '"",1"'''' se "",,,.,jit mUI-hi';"". en pn"",paI4ue en lo, " l" n"" , di.- .Id 'C ran"
aqudl.. , l;emp", y 1,,, ",a- ""hik s lan,. b."ia rue. a un gran c"""o de a"C {ri" .
"'gmd"',.... ,,, fricmn sUs h";"nl,,, y I"'""d as La gak1ia l,~.",- 1"'''''' "aCl' .....,h. y bacia
hrnma,_ 10." si. las ,'en as "sla""" prece dIdas abajo, ."m" lram!,", 4"" es'a".n eub'ena'
dd ra...'u,,;.li.... dd Sa" to 11 ,.....,;... con 1.. dc 1,,1I1a.. "~lualn,,'nlO x-.lndas. y 1" , 1"'"''
cual su IcplidlJ era 1'1.,," y d "","e ""'cn...."n bUM,m;onl" pu' la g(."{-.l,nam,,-a
Il~""" "'~j ldu ~m un homb,. de hien, de IIn ,a""uel" b<>fa,lad" , in 0",,, ,, ,1 ni
h"nrado a eana eal>al, .ospelu",,, ~ crllerioscionu'k" ,. I'.n 1<1 pan o ,ure';o,dcla
'c"><1all<, po, lodo,. "" el fondo e,a un Cura colina ba~' ",ue b,,.. 1"" 0' 4ue ,,'n de 1/, a"
fruslradO. ';o "" pu<'<.le uno ,magina, al ""no p..,md;dad ~' akan,.n ha,la la gak . ia. I'.n
d<,Km mano....4"0 n fues<: haciondo el l>i,'JI 0"0' 1""0' 1"" ""''11 lodo, lo, ano, un",
a""I". I"s<luolo ..,deaban. eu,"n{("1"'''''' <I "t.','a n 1"" all lO l;nes de
Sil fi~u'a .'la "isa "" la n",me do ra,. fu n iu o d'' I'',n il a. ;1/n"... n<lo.' 01gra"e
l"da, la' !",,,,,na, may"'o, de Vila" reli~,o 4ue en,,"e ,,a la colina de ealn,,_ la
Qum,da, y ('a,d l., ~ 'u 0....1 fue d cual IOni a mas dc 23 1"'"'' de ~ra n
aucm",o <'a"no de Vil., en la f,e!>re de la p, o fund,dad y 4a c aelua lmeme "lan
mma,I.,Cah'",. Mlle"",,, mmig....n!c.,q"o mo enm",;ca,ad,,, 1"" el mal",,,,I, re ro "tIuen
one"n','" en " . nom'; 1> en Vene,uela ath d"pU~"'I'" a Iraga"" a a1l.liln ,,,,,a,,, ,, o
..k 'eal"m e"ml"ar l. ca"" .Id S.'!n: y h""'e' imprudente .
alH un auko,ioo C"-" o,, de Vil. en 01 <Iu,
IuIbia,iduel "iojuCa'inod< la mioa. "io fue EL \IO.' .-\STt-:KIO IH:
pos;ble
Ila~ mu.hu, noml>,..." h~a"''' la
..\ C IB EI KO : U ~ A
m,na d<C.I"..: (; " li .. de t"bo/an. ti ducdl> CO Y I'KOn : KSl.-\
de la mina 4"" oun~ a fu< un ,'pl",ad"," de II ISTO KICA
los Irabajad""" ~ eu~odill<,""" p'...edio d~ la
hoilica n ..lidad an~ I,.. ~.m,.na; d S<.""" Tenl.l0<Iue ,ce"",.".. 4"e Ilna de 1.,
C..imiro ('.n d"n de T,. , d u ," o nl' . maj"re, pro,",upacionO' <lile h., I,'",do
e""arg.Jo il"ncral de la mina y gran "'""I>re ,icmpre 'obre la "i""na de la Tierra <k
<kb;en a<luien , ,,'<.li el SdK" A4";]j,,O de MontO' es eo",'(.'C' 1.. ca,,"' "'al" del
Vil... pl"",,'na en l,ana hle y prud" n,o a 4uien ,onniel" 4ue acal> e" n l. e~"lOnda .Id
""1 " u' r "!) "1 ~I' " lo" do.) UO ~I' 0P'~O'" ~I' sou"d '",l" " o.! "11.1",\ "U" ' I' '" , nbnp0l'
,.o.!"' l,~,,,d u~ u',,,_,"u'l"l0"l ~oJ <~lU~l"" ", ,u,><I 01 ""ojl" 'S " 11" "'P"'"" "'1 "'1'"'1
,~'" ""'''''''' '"1 ~P "Un ''''.'!''.lUl''JllO~ ~"'I "'""'" .,ob 01 "l' "lU"~ 1" ~rU(><I,,'\JJ'"
"1 ",.<.1 '~ U"""J ,.,,"., '''l0 ll ' ~ l ' "'.l 'o, " 'OU~I'OU" I \ IV
'''''~!1 -,u,"'I'~V

"1'" "1'"l~~od l~ O'l U"~ "'P 'l~WO~ ""11"'-' ' 1" ~P <~fuOI" <01 ~I' ""I"""U' "1 "o.! '''1'"''''
'''1 "I"'w ''' 1'' "1'"'P' po ""1"" 1\ "I' 1U ~ ' l " 1 "'1'''1 ~ .'.'u,-""d "1' "l,do~ ""Oji" u'
~P "' I U.II~"~ '''1 uo., <~ I'"Jj "'1 "1' ,~u"''"P' ~oh '"l""-"~ <~'" XIX "Ij" l' -,"'u.'W'" 1"
'"I" W"'1 '01"'''''''.1 ~nw ",'U"l'l~ "'0".'""0 "\'I "~ "P"-.I'II'W.11' "",b<W",I"1 u-'1
~. H ""'" P I' "P"~O"''' u,,,, owO.' ~oJ ou .( -1"" 1" ,d,,'
"1";"" '0<.1"',1' "~ "fJ~l,.uo l" P ,\1,'d "U""", ~ "'u"","~ ~I' nU'll 10"'.'" "1'Un",
"~IUO " "I'P.J.J~'l "1 ~I'UOJ~O .1 '" uo u, ury"'''~ ""o.! ~"W "."'M'I""I' "!~Iu"...sf
~""""I""' lu~OI "'IH -'''J.'I'"U'' I\ 1"l''''lu'''J "un ""Id"" '''-1 -" 'I"' '''' P''"'I" ,\04 """"
"'I'!JIU"~!' ,,,,,,-, '"'l"'\1 'U~" ~oh 01 . ' 1"'" """''"1'''''' JlIUI'''''' "-'"d ,( "'4"'" """r"l
'u "'''''l~ l "1 "' lUO,' "I'"u "!U~l ou"U"\! "1,pnJ , ...d",,,, "-.I.d u"'l"'ld"" 01 ""It< ""lO
l:-I -1'"1"1""1 0' u~ "!"'l''r '"' "U~I'''U''I'\i 1" U., "'U"'!'" "'U"!.,",,ud ~ ""!.'lIU."" u,,,
'"'lU~'W '"POI'" ''I'"I'-'ob "~"~ .''''11'1"1.'01> P""'''-''','!Un"l '' "'lWm .,u~ ","'.! U",.",,",""
1""'''''' ~ob ,~'" "~10 ",.,,"d '''~ '''I '' ~ "I'!UOI "1 '1' OJ.1U'P "wud 0' "P"I".ll ""~
"~""' lll~ l~ "11"'( "" 'I,ou"l'II 1"1' " 'llU'>"u, ""1'",1 WJl"'''~ '.".1!.L "1'.1""''1''''''"0.''''1'
"1''''1'''1''1 ".1\1" ,~04 :mI> '" 1'" _'0.1 01'" ,'01> " IU~"'"IOI""q. ""1" <~ ""'''Il~'l".lI"U"
;'1' "'l~",d'- l -ou.'I'""" I\ 1'1' "'.,"'~OJ1'~P "1 L-l ' <ot (] JOd <oP"~ l'u,,'I ' of"" " Jl
:mb,,,,,",,00 ""1 "..d ""' 1'"MO"!~"4 'lU ~ol> .sP ~ -u,,<tOO "I.1P""I<''''''0 P" ""''''011"'
"'"1' ~.1,,,ntl ~ol> ''1'"'''' l"l ~p .....01'" 11l,,",X "1 ;>s '" ,,,~,,I>u "1 ~P '" ,or,'I ",,, ou
"1"" 1"1' I"Ull 1" Ul.~'''''l!' "'1 'Ou'''' O] P .",1> "'1"' "I'uow P "P"l ~ """'''' '"1 ''1'''0'''
'~"' I ",u~",O""J "lUn"l" ~ O'PO"~ ~u~","o.' Jo' 01"'1 -1001."" "1"1< P ".' '11" ~I' "1"1"'
'"' "1'" '~"'H " '''~I''OI\ ~p ""~'1 "1 "1' ""'1 .,,,1> <~I""U''''''' ,,,,,,,,,,"<l .'p O'"'IU,'A'''
Ol'l_'"d P "'1"".' u,-","' p"""U" ,,< SOr"1 ""1 l' m"'-'.' " ~"., ,,~ I"OP" "IU.'''''''''
"r"'\~1I U",",,:ml> u"I''(j"1 "" ~ oU~l"u"l" P U~ '.'lu"l" .'1' ""011 "1 '1' 1""'''.''.1'1'
PP <~l 'l"'uod,." "'1 " ,"ur'l'''-.d """"1"><1 o q."~ l' Or"'~U~~ "~ ~nb " _"'\'I"~
"U ".1IU,",~J<l < ,uo,'o,'u~" '"-, 1101 I< '~" "1 ", "1I~ '1' "." " "ld\u'l~ UO
"'1'l".J.><I";>,),,, '''1''''1 r,,"'.! ,,,1"'.) ,,~~ Ir ~ ' "'" M" u"l'~'"'' ,'" ,"U",,,,," "'1'"1''''''''''''
u.' "l',jI""".,, 'npu.",,""''' U"!""II'I,of ~ob '"1 u_, "'''-1'''.'' "q -. u" I" 4 '" u, ''1''''.'1
'"U.'IUOI ~ P pnpuu.' lUI ""'1'''''U "1' "'l-"P "~ .,,,b ""'U"U,o.!"" "r,," "1 "1'''1' '" ""u,o.!
U"'I "'1"0.1 '"1 '""'''~'''I' lu' "lU~W ~ "'"11''' u~",b 0,\ ,.-"" ,' o,' "U,\ '~I""I\ ~P ....." 1 "1
",,,o.! "o.' '~l""" ""'11 "'l'.'OU " ''1'".'''.'0 '1"'1"'" ""' 1"lO '0.1 "u'I""U"I\ n
U"~ ;'" '~IU~"'"U" J -"'I"IJ.'I"'" '"lOob!, ',u''''!''V ~I' """'"U"I\ 1.'1' "U',, '''
""1 ,,,b "N""UlMU' ,~'" ~ P""'uo",,,.) "1 ", "",u,",,,<I "1 ''''1''''1\ ~P r""_L "1 u,
""O"I';>S"""" ,~'" ,,,,,,,Ilo "1", "-lnll".'"1 , ,,b "1'"'''' I",nll'" p."" "11"l' u, "~"'t"""''''''!'
,,01;IU"~ ~'I"'" ''' '''''I'''V ;>s "!"I'~ UOI\ I"P .q ~ob l"<l"d "uo'U'P'''", I'' 1"P "P"P
o''''''''Uu, ~l "r,,'I "P'''''''' IW."I ''''1'''' 1\ 'P '''1'"'' -'u"d "-'1" Mo.!~ "',"....'1' "''''''''Il""d
"""1 "1 '"'''l'~''''' ,,,b """1""'"'' " ",bl"".) ~ ""'''''uo" u~'q" ...>I!'I """ ~'lu.' ''1'''1' U"'I
'"''.'''""''''' ,,,d,ud l' "P'''''''''.!'' '-'!' ""l"'I -""!'u,>,,,, ""'~ ;>s "~lu.'Il: 'l'-.Id ,\ ""IU.1-\.1,.,
'P <~o<!<'p "'''l'''' '''''l j" "'1 "l' o1fJ"1 "1 "'''1,'1 .' "<,, . ~ nd "l "P"l U~ ~'"'l"".'''~
"P"pU"1" u,,, u~., '" "'HUI ""~'" "'miO.' ~I' "l'-m<I ~nh '''W'''d '"'" "1 .'p "'" ." """'.'
"11''''"' """ U'U"Jq"'''S -"~" ,k r .1I' ,' "'Ol IO!) "1 ~I' '~ l"~" '.'1 "',"'!" V .'!' "U"I'"U"I\
cz
" ..a,,,"" ..., la 1"'1Ta de \ 1"111<" ", ..1", ....... ,,,"mll" que le h,,' le'''O'' un l k ......,.., ole 1..
....po.'T~ .. ," dd \,,,.......,...., d< ... J'f"I". {'''ma....... ole 1\,""""". '11'' ',,"k.bhan t."'" l
'''''''' 1,... I"',,","'k>naloan. I""nl oro .,,_ Icna "",,,"'arg rara ha,:cr.001.. el earho... '1""
"......... H Ji'oia ,~"' pruf""'Jfl." .... Ak ..I;i) e""""mia .... l. f"'Ja; poro cambIO 1......
,.... "W1....."'ll; 1'<'" no 1""''''''''''
1'tM~(ft 4"C' 1'C'p1.1c- k..lo....... e ........-.dur
Ae'......... 1""" p.>h.. ~..
.....ll~....... f.... herradU'h. ele . 'Iue " e u.b. el
"'~ "-'" " ' _ <k .... p" al...-" \1.."a.I""''' y m ..Jluho 'f'l" 1Dha,...... .......
rhl~ f.---.
m _ <k Po" ... Cft,,,,,, ...... el .w. """.... el lraba,., """ el
~ _"" que '1......, okpr"' ..... '''"'''' 'l ,Uiha Y <khut <lo:
... m.-...:nlo''''I'Cf'',..n kroa ... . . - ~ <lo: h.~ .. Ik> el h , ..udo el
La <>Ira rvon okl .>d......~ f"'I"bIo ............... J'l'f la ''''J'l....hllodad <lo: C1Impl.. el
r"" el f"o.'1'TTWIl....." l.">LIdo do nrku.:..... do .'OOlralO y' """"" ' de la j"'loe" "....hu de
k... "lMbd.&n".. Iludo m""h.. 11"" k.. .......,11... lK.... hr do. ..J,,' ......,.1"" ,-\1
1""""'1'..... (1",,,,, Jc ......................1>1"" de la """arar. lo.. friI,lo h.o" , el romo. la'K.
..".... .. mi. d ,, 1 \h' na . ,,,,, ,, 1'1111'''..''" .... .... d,af'o & '1"" ..... h.h'a" pa...w.>; p' ,"o
,nle".""" &.-nln> <le la , eh" o" "ali,I",... ....p,,!,.......... "",di'", "'" 'u f,'d.",i.
. oh,;a ",,, "!,, en d 1'",,1>10 """"'" ,,'" "'''' C ienamenlc ,.".. alr"p,II". "', '"
",,,;nllI .!<' "t ,l><.In/ " al Se"o,)' de ) " "I<' i .1,- han h,.... h" en n.. mf>n:: de 11" .. ~. "', ,., e,l'atlo
h".. .Lo.. raie.... en,, ;ana, y ,,'" ,,,,,"'llI '1 ",. la p"'ri a 1,le..io """"",,"a lomara
I<Im",,;" "''11'"
Jo.."Jc el \I una. '"" " Jc part,,.. P" 1 I"" onl....k.. all'<'I"<II....
,\e,"'",' 1"" . hoJa 1.. f '<:mI de " .... ,,..., h dd M a." Qui, ","""le al..."",II."
J......". ni' 1< "'In maJo., ni I""<IIC"""" ...aha , 1" al ' 1"""la,""" l""'f'I'O"O
.."" el .....1 h..hia 11,:"1" muy buen.>
'l"" ....-mhn>cl ~
l b ) d<"'~"<l\lOC ,I......... boo:n
el mu ""'''' Nlf",. 'Il" de alll""'>' dt
aqu<'U ,nlf\tOo.. ""~ .... nnhoty:o.
aporlan'" ~nh' Canta. f~"-"
i"""'''' ...Ic- la mil.. in'''l'<'1'ahlc
It-r<"", l : "" ....rl<n''I Lo lr,,"""'~": ...<lo: un
...."J,.. ,crbol. <lo: ~iOn .... ,.....,....,iOn.
<lo: U" 11"" ".,urndo .... .. .I&a <lo:
.....nl." 'l ~,.tdol....al : Du'..llI~ .. n """,<lo:
kh..., pa....' p" l...I& a el la""O'.. <lo:
;mpu ll... &1 ' I._ '-len<> d~ A,' ..."" Y
pn:~unlaN rutma n;'m enle .1".
a~ ...e .. I""<"
r". mll' ,h;m .. pa~a' P" rada n"".
y .llle~ar
a una f,,,,,,.
e""" I'I.~a "",,11""
Y 4ue mil' U'
a I"'~"'. l'I I"" ....n.. muy' od ,I"'......., le
''001......'' 4ue un eu.,m", P''''' l. ""J'f'"'lI f"",
.... ..
~i1,,' Lo .... el "'" ..... e....."u., el, ..
.... ,m{'"."'k" 1"' , p" """1'".""01" Yk ,~oO
... ""'. el e""",,, Lo "'....h. "..a que "" le
~.

la .,.,. -.'<:d<U "" .... rlen' <JI


J=0 R CQ R B l/.
"tRaZOS
e
veRSOS

Rocbl
". qu~r" Hr "nh A ~q .. orn. h o m or n

E
nhA vr n d or l,n',.

q ue se c h. m. f o rc:. ft l. unh . ~hon .. '1 .0 ... be n .q.... l n

qu .. o .....n 10"' 1" como .. : unh ,. .orrr A ( u rt ld a po lo. frlO I

In ..u n o . d OI mon'.... . polo " rm or rol do ....' .n .. po lo pilIlOdo le mpo . IrH

JKW " 1010 q u .. .,nlllerllo" 01 m on ln e ...n ftll l ~o .. .. n ~ 1>oa t ier na q ue

naqutlu l e Ir mll "" co .... nlO .. .. c no t.... ' "min .Ir" lrazol d u n ha ",, 11.
qu.. 0 11. poi. fI U Ir4l' como fu '''b.. l e un m or n l n o qu e rl.lIal'1a lla du
nun se r.i n de pr lm. ..u . 'Ir" " , e u d . d lt do I:.rb. l lo e m Al. da pedr . e
co nHU'. . . p r ofund. m l r . d . q UI! I.tl! Ir.lu ~lpebr.. dun eene

,.- " .tlro ,. nso '1ee 'tmtw romil rias d. I. m oc ed.de e m . ll o


lon n o (.linIo d . .... ... fo rc:. rtl e todo 11.0" mollo m a ll . Aqu i b u tbu ll.

IInh. peq .. , n l . ~rt'do q ue e. Qutrtmolil d ord lc. r , mltm orl. dun loo
. ml\l'O '1e e fo l " .. n o or n fcne.',,'" nu n e. se "l.Q u"c:~u d~H f~ ' lo m ~nl r.. .

"" " " <h' ". P' ~ ~

RO(h l
r,llluy tl~,.t f~//r; "m~(j;

!'.u/n" n f",ny!/
0,/" "j~ OUlr,lJ f'r~ U tI.I// ,~..n l ,.I" f',.I/ .1 1) f'r.l/ N.lf".JJo1l '
0/f"./ " f'rn " ,.I/ f'r.l" ' I l "!" dn h ".11 I.ltln/ 'Jnh nj.l
'f'r.l ,,,rd ' " f'J.I" ".11.1 -'.11 ' n' InllJ'~nr,) ' Ol .nll1/"l U!'f'
/.1" '.11 .10/ .1.''' IJ /.1'/" n -J " , f.l,/ '.IJ )JrH Ul ~JIJh d.I'/.If".J/.I'
/.I~j r ,.I.I/.If'l'.l' IX'.JJJ I' l/.l/JI IJI (.1/ 1'." nlJ/.I o
JHII(.IJ 0l " '~!!/ "/ /.11 '.1.1"..1" -,)1/.I",.u lI) f.lj .l" IU Uf.lJ ' f'r.l;' .'"
f',n ,K" f'r. l -,) f'o1l 'J" l r /.lr n OJ r n '.IJ " !.I.IJ/.II ,n 11 -,n u r.l,/
o nf".)J''' ' /.1" /.1'" ",/" 11"/ " ,O/ JO/ JI U /.I",'.lJ 01 " I~

/ ,.lITJI!.Jj /'u /J..lI'() ~J rf~)

o/.ll r ll lJ ,.l1
,n I h tr~,' oOJjfV " ..1 / Jn bu /.I/ I ,.Ir -(.11',1 l f1f' J.Il.lf'l u,
11 1' "..1/1 f.l} .'/ r J / d t)-(.I/ Y<.ll l ' 1111 ,.1/1 ' .111'/ 11 / ,) ,JlI " "
/n.l/l! ".~/II /.11111 I..IJ,nl '.#J,JI I O' l/.ly n JII '.llI h /" :lt
o MOSTE1RO D EACIBEIRO
Pedra decana da (erra de men tes,
sacras ruinas do vello rnosreiro,
pretc do Lrez que baixa das [entes:
Fonres do Rego e do [ornc Telleiro.

Quera que fin desee sculo contes


como nac iches da man do can reiro,
ta l como xorde n cruce iros e pontes,
pedras irms no destino senlleiro.

Folla do olvido, dos fondos queixumes,


anos de g loria, das de prant o,
muros fe-idos e ftidos lumes.

Cmame hist orias dos (roldes, do santo,


t que repousas esp idc entre cumes,
fragas e prados eend endc o se u ma nto.

Rochi
TORRE DE ALARMA DE CASTRE LO

Q u agardas t, vella torre [erida,


en tempos alleos,
en d as perigosos e distantes
de tempos ba leiros,
con homes que destren el beleza,
en tem pos [eros,
torre de C as trelo, coraz n de vixfa,
ag ulla dos vences]

Rochi
PONTE VELLADEAND N

Ro l.sez, no alto Acibeiro


esgoraches, perdrche-lo son,
baixando serec e s ila ndeiro
6 chega res Ponte de Andn,

Vella " pont e de infindos cami os"


onde a s augas sanan as doen za s,
corta ndo de fion llo tres ramios
e agardando que o mal esvaeza.

Roch i
o C RUCEIRO DA VELLA IGREXA
Vesrixio truncado e solitario,
noutrora gardin da vella igrexa,
boxe, nostalxia dourros das,
aga rdas esquecido trol la ald ea .

Se puideras mcrrer coma os humanos


cesara a dor amarga qu e t e creba
e a l riba, no ceo dos canteiros
Que ben repa usara a ra ped-al

Rochi
."
A PONTE COMAIL

Pedra viva, vella tesremu a,


case human a el forza de bica -lo tempo
irm das rbores,
pr rico do ven to .
Cantas pegadas gardas,
cantas lembranzas den tro,
sempre lom e do m undo
se mpre da a lma prero!

Roch i
FORCAREI

F crea re], tetra de mentes


O bradcirc de canteiros
R os don dos, ledas pcntes
e rayados tes mil cruceiros
A ncro me no te u seo
R epouso da mia andan za
E spe llo verde do ceo
I 11.1 no mar da in queda nza

Rochi
'/
-.. . "/ //
/

/ ~ . /
I
; / l ' / /
. / '-;"
""- / / -' -
ofASIlEIRO, " RROREDE
/'fOlIOS POROS
ER:\E~T 0 \ 'IEITEZ 1.

o castieiro un ha viu a monos desastres do pasado ,


roore mo i anliga , moilo mars c6 ainda que no caso do casneno
x nero Horno . O casti eiro amer icano, Cas/anea denta /a,
crrerencouse dos cetenos e c -ecncemerne desapare ceu
das tatas que (am n son da sea recemernente arrasado pala
familia . as Cupulferas. fai uns 43 ente rrmceoe do "cenero" do
mlllns de anos e o Horno soio 2- casneuc. cons iderada com o
3mil16ns. unha das mats uestrucnvas
O xenerc Casta- sufrid a polO mund o O
nea. o caeueeec . exsnc arrefnaoo do Clima. moti-
antigamenle e n rexins de vado palas glaci aci6ns,
Amrica seten tnonar. de obrigou 6 cesteeec a se
o n de d e sap are ceu . Iacer mate merid ion al .
Atopo use na s rexina refuxindose naq ue la s
rticas de Europa e Asia, zonas da conca meonena-
un pouoo o norte da sua nea na que non fDides tru-
actual rea de dispersin do na poca glacial. O final
xeogrftea. do perodo Cuatemano. 6 se lace -
Entre os fsiles da flora lo Clima mats favorable . o caslll'iei-
rtica de Gec nlandra seteomona r ro recuperou unha parte da s a
d e Ataska . pertencentes 6 primitiva rea poten cia l. pero
Te rcia rio med io. no Eoceno, ha i dunha mane ira moi lenta. debido
presencia de restos d e castiei- a que o peso das castaas non
ros . t: un dos fsiles mis fre- permteu a sa diseminacin a
cuentes que apareceron no grandes ceeteoces. 56 cescoe
parque nacional de Yellowstone de Iongos anos logrou chegar ata
(EEUU): ande acorten aparecer os seus actuers limites setentnc-
lroncos de casteros petnca- nais, ro inferiores 6s que ua
dos . me sauraoo s con cutres de antes das glaCiacins.
magnolias , lour eiro s e m tase- O x n e r o c ast ane a .
quota s. t: un xnero que sobrev- actualmente at6pase en Amrica
se ten trional , Euro pa . As ia zona litoral coma na media e no
setentrional, China, Corea e interior,
Xapn . Procede de especies N o It i ne ra r i o e
cunh a rea de dispersin , Costumbres de Espaa que a
durante o Terciario, que era mor principios do sculo XVI escribiu
grande ; mene rnaior ca que Fernando Coln , sanentase a
actualmente presenta o cesu- existencia de grandes reas de
eno no mundo. casta ee no litoral galego e que
No mundo hai trece amplamente se estendlan por
especies de caseircs. que toda a rexin galaica . A mediados
teen un porte mor variable. O do sculo XVIII, o.catastm.oe
meirande de todos o castieiro Ense;;lda permite deducir que no
americano (Cas/an ea de ntata ), litoral deixaran de abunda -las
unha imponente more.capaz masa s de casneiros. a pesar de
de supera-los 35 m . de Bouhier (1979) estimas e
altura e 2m. de dimetro. que haba un 62% das
D e sg ra c i ada me nte a parroqu ias con soutos,
ooencra do cancro casi mis ben de pequenas
que aca bcu con es te ext ensins. Esta falta de
castmeiro. O segun do en coi ncidencia nos datos
porte o nosocaselrc, o cocerra ser interpretada
eu ropeo (Castanea no sentido de que xa
saliva) que pode achegar- comenzara a regresin do
se s 25 m . Algo menores ca sti ei ro en Ganeta.
son os castiei ros chi neses Suxermoo como posibles causas
(Cast anea mollisima) e o xepo- oeste fenmeno a enfermidade
nes (Castanea crana ta), Tamn da "tinta" . Non faltou a accin do
hainos que son matos (Casta- heme. que ante o temor a que os
nea alnifolia). seus castieiros morresen, unido
cauce foi e tena de alto prezo da sua madeira . non
casueeos . En tempos pasa- dubidaria en cortaros.
dos, o casneiro era un campo- O casuero ro a rbcre
ente importante do bosque emblem tica por excelencia de
planocaducifolio . En toda Norte Amrica ; ande loi conside-
Galicia o cas tieiro tor moi rada como "a rbo re de tdolos
abundan te e tormacns pecha- ameri cano s", A rbc r e q ue
das eran frecuentes tanto na produce "gran ou cerears". para
se referir as sas castaas como Internacional de Arboricultura ,
alimento . ou o rer do bosque Previamen te foron seleccio nados
planocaducifolio americano tan 42 x nero s por 8 16 arborfllos
vasto coma variado Foi a rbor e represen tantes de 38 estados . O
nacion al dos Estados Unidos casunenc c bnvo 355 vo tos .
O reinado do cesueee o segu ido do pir'ielro con 75 votos e
amenca no rematou uns corenta en tercero lugar, o acer e a
anos eescos de que , no ano seq ooie respecnvame nte .
1904 , fose in trod uci da nos En tdolos paise s da sa
Estados Unidos a enfermidade r ea Keogr flca o cesne ec
do "ce nero" do casnero. produ- sempre gozou da srmpatia Keral
cido por un fungo estanco . dos pobos . Foi e segue a ser unha
Cr'ph onectria parasitica que aroore moi querida , formand o
pene trou naquel pers. levado parte de rendas e trao.crns desde
cuns casueros xepone- tempos mrremorrars. Os
ses importados de Asia seus froitos roren alimento
Abondaron 4-5 dcadas da humanidade desde o
pa ra que aquel fungo cateo uuc c . ts a ta s e
acabase co reinado do Hcmero e xarta n a casta a
casuetrc cesoc ts de A cas taa aparece na
protagon iza, la me ter histona do horne europeo,
traxeoa foresta l de toco- a quen acompa i'lou nas
lOS tempos roa cestroc- rmq rac. ns do perted c
ci n de 3)go mis de glaciar, A reliKin venera
400 ,OOOkm cecasnercs . cesnseec xuntc co caroauo. A
O pobo norteamericano castaa foi o pan das lobos
non se resigoou a deixar sen rei prermmanas . O leKoo ano roma -
6s seus bosqu es. No 1990 ehxiu no lev aba no seu boma l o'bunore"
o carbano como digno sucesor . especie de pan rene de faria de
do casliei ro . Dinam os que foi castaas. que lle serv a de ali-
unha suces in oemccretcemen - mento e que levaron a tcooros
te levada a cabo . A eleccin do paises do vasto imperio romano
carnanc como rbcre nacional Na guerra das Ga lias tarase do
dos Estados Unidos uve lugar no "arbus panis' para se refenr
1990, nunha reunin celebrada casuenc como productor de
en Columbia, polo Com it da alimen tos .
rbore , da s c c te e e ee En China lOi consider ado
como arbore sagrada. A poesia a moos paises do noso continen- "
recneo como rbore vinculada te, que forman a sea rea de
e pobo, e igual ca historia e mano distribucin xecqeaca do cesu-
folclore da China milenaria . eiro. Escribiuse meno sobre a
Desde hai rnis de seis mil anos dbida que suscita a respcsta a
a castaa forma parte da cecee esta pregunta. Non semella fcil
oeste pets: hai rnrs de dous mil atcpar unha resposta que satisfa-
anos, as diferentes dinastias ga a toooios estudiosos do cesu-
reinantes promoveron o cultivo elro.
do castieiro, facendo grandes Elorrieta (1949) considera
plantacns. Os chineses comen que moo antes da fundacin
castaas desde que a horne do Imperio Romano eran cor ee-
prehistrico entrou en China. 1:: o dos os casta ete de Grecia, Italia
pr imeiro pa is productor de e das rexins norte e noroeste de
castaas do mundo. Espaa e non explica
A pesar da gran facilmenle que con ante-
vinculacin do casuero rior idade se po toera
coa cultura galega, coa difundi-Io castieiro por
mesma Galicia, xurdiron cultivo arti ficial en tan
db idas sobre o seu grande escala. Considera
carcter autctono nesta que as castaas, polo seu
rexin . Casuerrc e carb a- venere e dificil conserva-
1I0s, hinnandados taxono- ci n, non pod an se r
mi camen le , pa re cen ex po rtad as a grandes
separarse cando se considera o distancias en boas ccndicins
ca rc te r autct on o destas para a sementes-a . nas longas
a-tores. Non parece exisli-Ia vlaxes a que obligaban daqueta
menor dbida de que os carba- as dificultades e os medios de
nos son indixenas na nasa te-re : transporte en uso.
n-entres que para o castieiro Distinguir entre a rea
surxen dbidas sobre o seu primitiva da castieiro en Europa
carcter autctono, Dbidas que e a actual non fcil. O inlenso
se producen na maorta dos cultivo a que foi sometido o casu-
paises europeos desta arocre . eiro complicou moito a resposta.
O castieiro europeo Non hai a menor dbida de
indixena ou to introducido polo que o castiei ro procede de
home? 1:: unha pregunta comn Oriente Prximo, concretamente
de r ra ns ca ucas a . sendo posibilidades de erro ainda que
primeiro os gregos e os roma- tcnicamente a enaree polinice
nos despots . os que contribu- fose irreprochable, como afirma
ron grand emente expansin Erdtman, que un dos pas cesta
do castieiro, particularme nte a tecnoloxia
t ra v s d o vasto Im pr io tembremos que na illa
Romano, Faroe atoparon polen de biduei-
Hai quen admite que a ros, abeneiros. tilos , e tc.. que
expansin da vide supuxo a do nunca exisliron na mesma .
casnefro e para cutuvato Admiteuse que o polen atopado
cumprian oaos ou estacas de na illa Faroe procedia de
madeira cesta e-ocre . Foi Escocia, a 420 Km., ou de
durante a Idade Media cando se Islandia , a 430 Km. O polen da
produciron grandes plantacins Pecea chega ata 700-1 .000 Km.
de cas tiei ros, nas dende a sa orixe. No
rex t ns vtnrcotas de castiei ro a polinizacin e
Fr ancia e Italia . Sen bsicamente feita po r
embargo, a existencia de insectos, senda moi
exemprares mil en arios reducida a sea disper-
anteriores poca roma- sin,
na. o tamc so ca serro de
Sant'Alfi (Catania) pode-
ria ser un destes exern-
eros. coa sua lonxevidade de
3000 0u mis anos contradicen
aqueta teor ta.
Son moitos os autores que
consideran o castieiro como
au tc tono en Ita lia, Sui za,
Francia e a mesma Espaa,
concretamente en Asturias e a
parte oriental de Galicia. A
defensa do carcter introducido
do cast ieiro en Galicia, ten na
anlise do polen a sa base .
Pero non hai que esq uecer que
esta unha proba con moitas
,.hlla- "''''''''' Iw d,;!.....,," r..II."" """"
A 'q<a<la. " .... f ...
P~IHWYI t.n ......00 .... '1"" con"" alFU"ha
.......h fann. na "",na du """, ( ;." " " " de
E5T~I)A ... ...,d". R."",>rtlt. '1"". de ".m,i\u ;, ( '110 .....;,
"n d" ",guhan he"", ", "'n,,,,,,. hal>i. 'lu"
"""" 1'"la I'"nl" d" ( . an. " ,. '1"" .,nda
, .. 1", a e,lb.- c
c..... ,~, '1"" fur"" A po..,le """ lI,g ",,>lCfXk'" po..~"
Icrq .... """In. _ ... ~ ~ 1aJ" e m,n.. br.... diu""", qI'C ., m ...
~..t.o.'I"",""p&oria. ...... _'a l""f'Il "'*'.. . po....t>n<k""""' .... opv ..
C"ul"""", ~ .. 1"'''''''''
da "'~ l<'rnI po."""" hobio m"l"""'"
po.... un. 1I... e... de mulle
Lo, """ .,Iwnohotn
mal., ou 110.......... d"
............ulllmo......., "" '1"" me loca' ""
I""'e. ,;"'" n"n a' u, la a nmgll<in. "",.., <Jaquel. "' ," '"
("...<1.. p,rc.. , ....' " u ' a _ lid . ha ma;,qu" "" mOO.",:. "'''I' ('''''"I'<'"a...
onf""", ..
Nnob.,,, ''', ...... ""....,..,...", CUl'>lru""'"
"'... k . . . . . romod~ pdo f .... .,..... <1"""" ....., oI"; e...", ti ri<~
dnur'" """,, ~ poi&> m ~. ",..r o cando _ .. do.'J'tl'I' Ion ... Ud,," """ as
........."T"rlt>f1aunh;ol........ <!''''nUl.'' ~ onul"""" mala...... fio", "cnianso: en "nona>
.., '.ur ola .n"~.:.c.L&.o ,...... ,..,lrar "" I'<'IOI C""'..... ",,,,"n """( "'.... "'1.....11..... """
...." '"I.. \ \ L "',n ",;a "'" ""'1"". fU",>aha ra n " da "ul 'ura
......,kknlal
' '' I''''~i", da I .",,~da Richa.4.
'1.... u,(O. h....~ .... I"''''''''''iu .., 1'171>. l:n d", a""nlee,menl .. ,. sen
.n,1Udo ~ .u~ fun ,'fJI1CO ~ qll( mon ...... me r.... """orme
.s..-.cnbtr qu<' .-a.b. .qu;" ... ...,.. ......., '"oC(,..Jocmc <k ""'I!!f"'t> 1",
.... .....-..,.., .,am "'..' .. iln ... "''''''note;'''' da ......lrada """ ...., da " .....1 .....
"""... do: t"'P"""na, ru.. 1 ""11'" <k \c<' I.ug... "'....... .",,,ba d..
11 .. , ,,. a(.. ' tunda m" nl': par. <"-.:hal... " ... " J"t'" po." " I", a. ("" ha, .
\ la ll>" ",,,. Mdl ada. 11" ",,,. I) u"' ld a, .
lu.l ' '1"'" tOril 'crib<k duranl(
\,luu\o .._.J'If'l t"n ld..
ni'" de dn"........ ",lo. 1:. ><na
parv<k..a. -.a.,.;_ kdupor ...... f u ""'" ,,in I ""...... noa;..... da
.-\ m11\1 mfa...,,. ni ( '<>bo... .......rada ..... ' ........ e dcbi.Ilcf "'" ...." e_...
p.m>ql"" lk t on:arel..... dondo: ..In .... po."'I"" u me ~laf'Iln un'" bM;1(1t:too 'i.<1 """
'''-'':u "'... 1"'''' a.:c,'\k.,. mu nd.. ,la m..... 11.. \ lan ud . """"~, de ""nll'l.I"" 110"""
,"" llura. 1,,, '.I memo: (d" , Sm w l.""''' lC 'lue f1 '" canln I'mk' ra ra ud., i" ,."",,',,' " ;,
nal..",l. A" I.. , <n ,ida .......... " ",....,,,, ,,, laha .. rgu l~"" o.k ,<..
""n"'~u,d.o "...
N' "'1f\1IC t"n n,,,e l o!.:"""'............ i.I '"
e"lendem". libth d" fumn d.
lllpln.
"'''1'' '"lt'"" ....i Iia-e na
'lInda " . . . .
m ront<' que as 'Kas; "'" "n Coa mcnlalKbdc """.-.- "".....
"' ,,1n nln ~ .... <k,~ e..., '''''''''' ".......,..." ...... ;, ....... . ""It.'. m.. II." rd>c
a,..""",. a,nda 'l"" 'l"" ............, '... ,'n "" ~m,," '" ;a andanok, l, """d..",,, dunlla
bo'U,. I""'l"" 1 ~",pn!J"'m.., altlUJIha '(11'I. l"~nac"In""""">"'" i> s..nIU 1:I.....'n"..e'"
~ ul\an '''''' n,n fa l... '1"" lb faeia 'lue "'''''''''1'''' ha"a"" ," au..""'" de P..,.. ...
..l, 'nel....,. el"'pruoll f;alar do: ........ ~ "" , ..... "-/UCb. .-....a.. l"JRlUI' """ I"d...
do: ....,... lio>..l"-.qu.:~"'" ~ uan he. e
"""'''''''',
~ '1'" hlN'aa:- o "'" 1"'''''''''' ~ a,,,.a ",'n ha, <>ndc "1'3'''.'
..........,.... (""'ilIria, ... .., ,crda&:m, "..... ",,1. "da
l :nha da. 4..... n.. i ~ I"'JI,"'la . " n f..i . rul1l l.... I,nUe. ,"""uN de ra""'" e '.l""a~

,'u."....m,,"'''. a1""""". en hcn"n.-ia,.. ,~, ,a...l" ,ha""" "'''''~ '."''' ,', ' ''' 'n'c. " nd, 'M~'
"am:I,".: "'m,,", una I"'m. " un 1111" . 'l"" hal>, a "'~'~lImi~nl" ~ ,'",<1<, q"" laml"'"""
.u e""lI.anle "" \'....." .... Ia e ,,""'" a pa_ onal<la.k.nndc ''''' ,;'" ,,0\1 un .h",,<Io.I""4""
un~ dil~. le,,'una "O u e"",h" a fI;I<...b """"''''1'''''''''''".... un." llan ,ak...
Pt.. l<\cdra. llo:ndo: cmo. m,"" ",,,.0\1 Ila.u a "">r!<.'. """ IOdo, " ...
bmd...- w .<:am.'f<:fa, dc>.,...,.... r............ panc ........Ia~>I.. do
o 'I'K' "" qucria k-mIor.-....... ...da 'I'K' fun adou,nno.ln en ( 'oluo." roman:a
~ . cnn ;00 1"''1'0Cf ~ I"m. """ "" 1'."'" ,ona. .... q... "',,~ alCrTUl " k. Ia~
, ...." fk.. ian ,.., ",,'.ndI., cal la.1a.I""'l"". ....'11"" .elano.lo., na~ ~._ ...""on"" ""'n un,
pau 'l""" iN I . enle "''' ". ..... ' ,....,.. "" mahon " h"IC" rara huira,,,, da ">lone ~ ''''
fa.-i'''a~ m"",""'''I'' '''' p"'l'i,,,, " .... i"'-.. , a"""lIa''", .uf,i.n en " I.""io, 1,. d">I",i ~.
....n "'" '" .., pallaNn ,m", ,,,,,,,,. I"'R> he"". de a l, unlla. ", .. Ik.,.,~ .~""ada~ '"
n...L& ,"""'lal ..... UJI ,amiOn C a l". do: a13iMk.... ""'" '1" a anda...... <krItlo: '" akk. " c"
malcr ... l. O 1"""'110 """ .... "'","' h flin"lro (> k......... a,a. que fun. .1,1 ~

.......... rnbK""kl.llpobpcqu......... toa .. ~. que """"t:a.\O ia " ... carrodo, .. a- ,


'lue ~ ...,...-1<... ,.,.
nn:u.. e ( "nll.t, ""lro~ di "IlH.~
.......do....... hcn que C.'n dende o .1... dun Icrnhrarua- .....ucl mundo> que lo,,,.. """h..
""""" toalaolo."""toa da ('Cdra do ".Ilada. ",elu"" on,ona.,~k. ""ro ....... ."almen.e
T"lal. '1"" mm l''" un hnI...." ""'~lf ll

S.,r, dd ,...1 ,.... m I'......... I'"l.~


"...""',,,. ",,,,,e,..,,,,'. p",,, ,1"4""la '"
h"hia amhul . ll.. ...... aoi'l ue I ~ "a"," "'" ,........
"''''''a h""",n,a. "" "h lhu ~'" ~
'"""llk......."tnurnCflIUCfW'l"''''''''''
,Ctn<> non .ala"'l . ,... a
rn<Um<rl..... da> m~ ..... d<.u
>cmI' O. dom'''F'''' ia ~ ,oItaha"
m'....
~on:a .'" andando................ ahO. e o Icrnl'"
........" '" me pa"", ia 1"""'''. 1""'1"" " ....in,
, .."he 4u~ ra""ha era ,,<1<, 1""'"
A. feira>. .. ....... I,>do, de S"ulcl" .
Nunha pl.>Cil de tal saluraCIll de ,maxes coma a Que v....mos &e1""I"",nte
quiza ls va,a lltfldo senltdo un titula do esco tOf cataln Terenco Mo .. que rezaba . " Un
univefSO Que aba ndono u as ideas para empadroarse na fubl'dade da ,ma xe" Sen
embargo. d ,ante desta reporta xe-anloloxia de Manuel Berrerru un non pode por menos
que pensar que cada unha das fotografias. escnase caque fa que se escolla, librase
categOnca"",nle dese adxe<;j,vo sm lslro . N'ngunha fotog rnfla das 22 que M"nu~ Barrelro
1..00 nalgun momento dos 26 anos que abarca a sene nos parece fullt , polo con trano.
semHannos todas dunha ,mporlane,a pa ralela a un estuco antropol.oco. Considerodun
valOf e xuao rd,narm fotos coma a de" Don Ben,lo , o crego da Pon te" , retrato de toda unha
poca . CO vogor dunha p,ntura de ccsturne. cu a das " f'ar>delras" , com po siCl6n dogna.
salvando as d'slanoas, dun cuadro de Velz quez e dun "'luis lmo val anlro pol .. ce e
el nogrf'CO , lestemui'lo pal en te dun tempo non dem as,ado Ion. ano en que a especie
hum ana lo"a oolro conlacto <:osense res cot,ns e en tre er. un lempo mil iSpaus ado e mil iS
vivencial A" malla na eir a de Sidro" a " batid a do lobo" o" emerrc do neno" cu " rornarla
en Caslfelo" teflen outro tanlO valOf aoeuncc. posto que a travs delescapla o fotQrafo
est ampas que resumen per iodos enle"os , 5ef1 menoscabo da esteuca . qu e en n,ngun
caso de,.a de 18<10 un horne que eoemars de fotQrafo. como nos de.. oo escr,lo Don
Anton;o Rod riguez Fra iz no seu libro " Can te,ros e art,sl as de Terra de Montes e R,be ,ras
do Lrez" foi" oo .sallCl'l5tn, labfego, mus'co tambon le'ro, carplnle"o , certeec urbn e
ralo xe'fO. facando lodo ben" , senda, por tanto Un anesao no sennoo rnll's amplo da
palabra El mesmo. obra a parte , repeeseota unha porta por onde talquera se pod e
aoenl'a r na h,stona de Forca'e, en cantos momentos a Mision a de Forca'e, tovaalgo que
ddr, POl'Ia mos ues exe mplo s. O pnme,fO . comccente coa sa . uvenlude . len que ver ce
plemoooolorgado pola Deputacin de Pon levedra pola con fllCClfl dun leloxo de bu xo ( ce
cal podemos ollalo na pnme"a foto da roportaxe l, e len que ve< lamn coa ' elacoOn que
mant,vo cun dos fundadores do Pa rtido Galegulsta e deputado en cortes AnlOn Alonso
R;os, cot'Iecido en FOfCarei coma o Sil'\of Afranio no lampo da Guerra C,vi1 O segundo
abarca OOus tempos . tempo de ' eereeee .. le mpo de ftccin para qu en fpj nos dous o
carte iro a quen acudia sempro a seece a Ma ria Rosa. a verdade " a " Mam asunCln" de
Cnano P,fle'ro. p1Ofl1l1ra na ma'Ofi a de idall e do e,nema galego . O lerca,ro len qu e ver coa
sua cond'cin de p.aide qu en prolagonizou de pn me"a man momentos Cfuc,a,s da mstcna
v,va recente do naso p.ais, Xos Lu's Ba 're,fO R,vas . Polo tanto, coido que non so os
fOfcal1CllrS8S eslamos en dbeda con el. ceeo que mesmo o est a hlslona m,uda de
Galda , polo menos nun recantit'lo dos seus eeeee .

Rodli
Manuel s.w-o, dtanI8 do 18G%O COI'! mecanosmo dlt madeIt's que SIIIIIJIabIJ a
honI da.!I ptIfIQINJtS csrpora.s do mundo. ., que lIfI ~ o ptttmIO da Depufaon de
Pooltthedra
Adatadesralolo. ado 12dlttnalOdlt 193 1
Don &nllo. o (;rego da ponle . no ano 1948
Ano I.PU 0$ ~ , "son Manuel d& Amede . Danod&
Ventura . Gor8d'Io fI BaSlllD d& A1bona
Maree/mo de Gil )(;n Falo do ano 1.944

~ ." _ _ _ . " . 0. , J _r ' ~ oo .".o...~'",


h< o ,. r~ ' ... ~, c "". c.' <lO c.,. 0 -. o. c """ <lO
So'Q.'''' S,,,",,oo . . _." Soll" G.",o. C"",.n" A "'- . . , _ _o
~ o.. ..._ l _ C -
A proceSIn dos Do/cItws no mesmo ano. .. aII..a da ~ Casa
c.."...""'"
Cabalgata de Reis de 1967, Na venl do camlfl vese a Manuel
Blea . a se/e anos dfJser por pnmalfa ver AIcB/de de FOfC;a re,

Nunha bat,de lobo do ano l ,g70, Ca/adloo e Alfredo de


Oum/elas
A rua ReguBlra no ano 1.960, CO cuartB vallo en pnme>ropla no

Os B:t<-combfllflnlasda Gua"a no 25 aniversanodoSflu ramare (1.964) No


cemro O Alcalde naQuel enlM, Franc,sca Filgufllras . O cuarto pala deffllla na pnmfllra
IPla de pe e Manuel Ba"elfO, o (oragrafo
A PrtJla da /re", e ... f 94J. ti 1m .,. (/os 50 e en 1 995
DUas_ .es ben .semoIantes cun SlIItO no /tm1)O Clott 209nO$ . Os rapactlS.
os .~sdosDolores..wJOS1.95Oe 1 970
_,
, At.wCo_.O .......... ...
B.......,,_ ' g~r
~, ~ ... _.J->o_.. __._

,.
, .
>7l .
r.'
' f'.

T",1o 'll"'8I" da consrfUCOtl da ponte de Fufldouta'ro. noallO I 944 Entr" oulros.


es /IIn Pace Cstames, D9rIode Ve""",e. Gc<vcho, Ba$!lio de Ai~m", T,ro Pa..on, Manuel de
A_ " Paco F" ",,,
et

J
- .......

----
E
"""""'" Com<,...",en 1 947 F.gu' 9I1ll'<lff9OUr,as. Jul na
8II",,1IU, LoII'Ia<1BP,e",,, MII' IJJIf do G""U",oe Xonx a

Psscpor Forcare, da VoJIa Oc/Is la a Espafla, ano , 967


.
" I

Proce$llf cns ~$ dO ano 1 961 O Captan Chamosa non faIIou 8 01'8


Defr5 del, Xos& LUIlIi e lhoueI Barrerro. fiIo$ do folografo
" TElillA DE MONTES "
E O SIMIlOL/SMO DOS
MONTES
illlfi l,,jo ",In
Se algo ternos os da teee de montes. cmpre atender (1 sogmfJcado
Mon tes ISO. monles A ina que profundo da pa,sue e O sec venc:elIit .
P"J'Plll"I8"le non que \el'Iamos menlo coa persoa ho.lmana
montes Ma., berI . os montes t/\en Poos ben. enooI da pa'$il xe . e
nos a nOs VlVlITlOS neles Son 1) llO$O concretamente da VMlnoa galega da
eran , 1) noso honzonle e ata parte do parsa ee. sempre me ctl amou a atenc>On
oosc ceo Cad a parroquia ou cad a ce ne pol mica ou d,scusl6n entre 1)
lugar lan oseu monlefamlllare tulelar mrcc e pSiqu iatra (e b6 pensador
mars preto ou mere tense No medio tamn ). nado en Lugo . ch amado xoan
da tena de Montes. nos seus termos. Rof Carballo. e o tam n menee e
constltu indo 1) seu hon zOl'1 le, erguen p e nsad or tur o len se . Pedr o Laln
a sUB esta e a sa PJOPla f,gura , En tralgo Coma home ben conscente
montes. montaas ou pocoulos . OS da s seas ralcel ras galeg as, do seu
que a tradlCl6n ees ten posto dende vencellamento esenoal e na tura l roa
tempos onmemona>s 1) secs nomes sa teera. que lama . eee . rtlore.
Montoulo. Conla . Baiul;as. seeo. montaa . e espinlO na persoa que VIve
Suido. Pa raflo. Candn E lamn Os mergullado neIa . Rol Carbalo non oo..a
AguIllOns. Pedra do Fama. CaYelI'OS , de sahentar . en pnmetrO lugar. a !onda e
Coulo da Costa. Ou\eln) de Couto. necesana reIaoOn entre home e patSa-
M3fc0fatl, Porto dos Boos. Morole de
Valll'las.Colo veeoe modos malS ."
"Tan to coma a reIacoOn Intemu-
MatS. quen pod e ler ainda mana preosa o home -eocs Rol a
hoxe alas pa ra fala' dos montes? No rela66n roa s cousas ,"enes e (;OS seres
monte -ast 1) parece- non se atopa un VIVOS. ro mund o animal e ve .etal. Tanto
mal' Que con ioxos. ou _agora_, se como o aganmo tutelar precisa parsa -
ceo-e. rnesmo con vacas bravas Que ses Esa parsaxe que formou co home
cotan.. Para achegMmonos unha uooace na sa mtanca. esa cune
simbolismo vrvencer dos nosos parte de res mesmos. da que . para ter

1" 80lI ~ don: ~ q<JIJllqUi se tan ~ no dJfo Pl" lfWI en


Cetdedo,..,1IIgUr>& ano& (o 0014 de ago9o de '992)'" . utIf. .za da ASOCJaClff de
' A1rloooe: de r-.. de /JonfM '
Que vivir, ecs ternos VlSto preceeoos a pa is ax e a q u. f ai 6 ho me . A p.ai....
a desve nc:ella m o s como dunha l aioas moilo a nt es d. que se -amos
hbranza nutnl' "." Un home ...prosegue ea~.s de pensa r . mesm o de qlHl

ainda Rot'. que medra sen o ( .)am- s amos ea~es de ver~ '
bIeole non hu mM . sen eoetecto ceas Se n podrmonos e eter n a
co usas. sen eeie cn co mundo fuodameol acin b,ol x,ca e psicoloxlca
ve xelal e anima l. ece sernpre con Que tar Rol careenc oeste tese . tmpre
algo inhuman centre del Por 1$0 ro polo m800s alUodl' a unha Que pcoeoe-
l'Iom e conlempol"aneo. nado na mos chamar fundamenla06n "blogtaf!
Cldade. mooas Yel;e'!Ii con pouca ca " ou VlV'et"IOaI da mesma
inbmodade (:OS cceectos , sen case
Cando hal aooslia eu estas hfla s
con tacto coa p8l sa xe , COS 5ef8S VIVOS do libro de Rol . non pcoen e eoce de me
que a coceen. nar sempre un pengo ~mbfar tam o do meu prenetm enccn-
de deshumanizacin . de parda do Iro coa meseta caetetana de Palen cia ,
mars enlrallable mlOlo do huma n"' . cando aind a non lllIa once anos e la tca r
Ora ben.cal I"IeSta nbma all de slipeto durante un cursoenle<ro e
reIao6n. noma e p8lsaxe. o pnmetrO vanos ml$ despoIs ainda A molla
dos OOus?O home ou a p8lsaxe? E Vt\I8l"lCI8 Ioi ITIOI semellanle a que
velaq u. na res pos ta sobre todo a de$Cl1be Rol Carballo oeste ..8110:
esta cuesn n. onde se van poner de l mbrome agora da m ll'i a
Iron te Rof caroanc
e l a in Enl ralgo pnmera salda de GallCla Era un tren
Porque este ulllmo considera lento. lentiSlmo, que Iras ITlOItas horas
que a paisa xe (para el, claro. a dura e de ....axe tru.zaba cara 6 al'lOlle<:el" a
nda persa xe caslelana l sempte frorIlewa galaoco-leone5a e me depo$lta-
algo exlenor a persoa que a conlem- ba no medIO das sombras nocturnas
p1a. laln chega a dlClfque o home para facer trasbordo en Venta de Bal'los
mesmc o que cre a a palsa xe . Esta Ali atop.bame eu so coa milla maleM a
ven a ser para el unha espec ie de no medio da mrrensa ptan cra ca etetana .
constructo Inteledual ou pcncc do somebdo a uo dos mals Impor1anl es
cambIOs que pode e..penmenla -Io
"""'" N ad a m a ls con t rario a
ma netra de ve-tes cousas do gaJe90
home Non se trataba dun SIm ple
cambIO de pe lSBxe , como eu e calquera
Ro( Carballo. A tese l unda men tal Vlaxe<ro pode expenmentar fIO curso de
des te . el ec! lvamente , a seg ulole , breves ntres nun avin ou nuohas
ben sulilla da po r el: -Nc n o h om e o cou ces hor as de ferroca rril. Era algo
que c rea .. p.aisa x. , u no n o r. vs , mOlto m alS impoftaole . mal!; een

2 - RoI~. J . EI /Iom bt'e >mO _ .....UV (.Y.oD>ll 1973}. 193 $ Cf 6355

3 .RoICwbaIo,J_ , o_~~200 V8fp 1865


semename a ese ca mb io pro fundo ser coa patsaxe, radique tamn a "
[.1que se produce cando cruz amos sec reta rau da nasa sauda de . da nasa
[..1 dun pars a c utre l...) Non s6 morrina, que sen d bida. unna
.

cam biamos de pa.sa xe. seocn gue mane ira journa e especial de "mo rrer".
estamos a ca m bia r du mundo a Com o nos d i tamn Rol CartJallo noutro
o ul ro mund o Un ho me ga lego nca lugar, en Galld a a Terr a non algo 6
de sccetc depositad o no medio da qu e se lIe roce cu lto, sern algo que
planura castetana E com a un peixe 6 es t ioeonncao c con nos bastra formar
que se ue tira de spetc do seu unha unidade que, .:> se crecer. ece. tal
elemento . O oorreeo que se lIe com a un ha es pecie de marte da ialma,
aco rre que no n se pode ~i~iras i . sen enlorma de m orri na"
rtores. sen reque.rcs. sen veces Pero Rof Ca rballo crnos alnd a
verdes, sen vexetacin, sen o mar algo que para ece . os da terra de
rmsteeoso. sen penedos abruptos , Montes . mor Importante. Resu lta que
sen doces outeiros. teto. sen a ' Irma de menerra parucutar nos. OS que
parsaxe ' ". ~ivlmos na monta a. os que terne-ra

A razn mi s landa oeste ~iven da dela dende o mesmo mtre no


mtemo desacougo , do que tata Rof , que nacemos . os que habitamo s en
que everncs dentro de oes mes mo s mon tanas, nas que atnc e o t-orne non
en reaucace, sen case nos oecatar - pux c mo te a sua ma n, somos polo visto
mas , a paisa xe maternal galega os verdadei ros de po srtano s da sau dade
(quizais por lec " paisa xe" en ou moml'ia galega , daqulk) precrsarnen-
galego, 6 rev s do castetn. de te que parece se-lo ml S consntutrvo
xeoe ro leminino). E sta pa isaxe oeete curru ncho do sopor do ve llo
cc oemue-os e atr encs co ma un co ntrnente. que Galicia "A nos tal xia. a
imn csm ico e danos acouq o . luga r saudade I...J. a morria ga lega son
e or ientaci6n. Cando esa paisaxe sennmentos de pobos montaosos,
rana,nce un 56, desfondado edesola- ricos en bocambeiras , en ene.res i en
do . E para un galego naturalmente ertos pi nca ros dende os que sempre se
non tia cesexe se non hai formas , pode ece soner en toda a s a pureza un
diferencias , pluralidade de ~ida e de bo nzonte no que scor ence an . ennQbre-
rores E q ue son os montes senon c ecs. os elementos da paeaxe. entre
xustamente o con xunto de todo lso ? es as serta s e cac eas mon taosas
E qu izais no orto. orcr.
no azuleando na lo nxan ,a 'trat as e tarrn
fond o vencellamento de lod o o naso du n sennmeoto de pobos qu e tra brtan
paises verdes e nomccs. nos que a

4.-Ra' Carballo. J., o.c., 196

S. Ro' Carballo. J" MilO 11 , ...idad" dll _ ' 11 ""i(VIgO. 195 7). 63
natureza emstrase. l'\Orl no sec A mon tal'la da esteeee e orrece
erlCOlro XeolX lCO , senn en le llada perspectiva respecto das rea lidad es,
coa rou pa~ e vexetat, non coma un dos espac;ios e dos cooxumos das
remo (le penedos e cos tas . (le sta e cec ees: ca ra ebauo pdese ve-lo val . o
formas tnIneralS, senn coma un verde da s vetgas, as onflndas rores
mu ndo (le COle revestldo polo verd e vexeta-s. cara amba o azul 00 ceo OU0$
mtIagre da voc:1a Pn:l. ademalS. lSle nubefros da IrebOilda OIonxe ata o mar
mundo veroe ha oonservill, pra ser entre nboas En reallC1acle a pillsa
seooceo. o ca rllller da natureza ; o montaosa un verdadetro moomenkl a
ca lco 00 horne , a ,mpronta 00 xard .. etereoca. non a .fIa recta e honzQrltal
I'leoro OU00 hoftel<l han ser escasas de cesteie.senon a veoeceee e plural..
Somenles asi ala sobre f15 en dada . A nasa pillsax e aprfldenos a
rarma sagrada [.. .l. trasmll indonos sermos as dese o mesmo comezo da
arreo un oculto ceene Que pon en ncsa vida e Introdocese as no noso
comunicaciOn o noso sangue coa Intenof,
vida vexeta l Que nos arr od ea tetas Por ISO co ido Que nos atm xe 11
das ccnecens -concle Rol -, -pars ns qurzers rm\is ca outros galegos
mon tar'loso e presen cia da nalureza (haM anl es lI telfa cha ou de aoe ncs
na sa pnm'tlva esencia, pouco horizontes a bell a do mar) o que
modifICada pola man do heme - Castelao eeeee en Sem p re en Gal iza
semellan IllClIspe nsa bles pra Que de ldoIos ga legos 0 galego home
lUfdaasaudade"" (le matees" E o preosamenle en
E como esta lma~e_ grande medida pela sa oe ceooeece
poboada (le monles e (le nal ureza, nll ma dunha palsa>.. Que non unlfor
o ambfto matenal e asemade 8$pWIo me non rec:tJlinea Por ISO Caslel.ao vla
tuaI no que xorde a lTIOrTJl\a ou a xustamente nesla paosa.e a ga rlllltia
saudade, que algo oonsl,lullV'O da malS s6hda da nasa ma netra de ser , da
nasa maIl81ra (le ser. poi' ISO 0$ Que nosa OiICIOO3bdade O Que non pocha
viven , os Que vivimos nos mon les, na marrar -lI1(lIca Castelao- era a Ten'a
palsa.e montaesa. somos en xeral Sino permanente de nacin- , porq ue por
xentes -contra o Que ouirce pulderan mollo poder Que o Estado centralista
erer-, l'\Orl dura s, irtas OIJ rspidas . evese . se mpre resurtarfa Impotente para
eeon ben lenes e sua vee.cc nc es- convertir o noso terri torio en planura
ceocerses ceas me ne-ra s diferentes casteln E qoeoaoooocs a Terra non
de ser, atentes es div ersos planos e nos mataban a posl ~ l+dade de re VIVIr,
nivel' das cousas e dos prt,lblema , porque a re-a a fonle da vICIa Ela

15,- Rol earo..IIo , J _ Mrro. 'Nhd#de ' . 40s


fa.1105 SUa seo-enanza. con letra.
padra e auga. que son carne, oso e
anota : ' passa mos ade la nl e por
aq uellas montat\as , toda5 pobladas de
"
sangue do rosoCOfpO. ~roc:os" E O chegar a Sanllago
A paosaxe monta/\os.a coma C8tro d ias de polS,lmbrase o Vla xeoro
unha pene.ra que 1105 escereee a do seu ca mlOO dende Ou rense ala
lodos en mortcs e pequenos nlH,;leos Sannaqc nesres termos : "En lodo el
de coececco. que son a nosa perro- camino de oeeose a Sancbaqo
qUI8 ou o noso lugar de na<:emenlO, escoce- desde lo alto de los monles se
pequeno e enb'aflable mbolo de descubren mui largos i esoecosos
ledooas e rn3goa$. de llusoOns e v alles con ,nfln ltas h~s todas
esperanzas, de voda e de mor1e Ha. ce:adas i muchos kJga rcicos que
moolos, sobre de todo do fra oe hazen hefmosisslma vIsta i muchos
Gallci a . que ai!'\da non se deron de alTOJOS i nos que cruz an i arboled as .
ecrua do que sign ifica. no plano E can do sube xa , de voea para a sua
human e cscoeseo. o fll1lo, case letra. ca ra O cume do Cebrelro, vove
onc:nbIe, de que arredor do Clncoenta a'nda a anotar: "Todas las quatro
por cene dos pobos de Espat\a estn leguas que a l de SIe rr a desde
en GalocIa EISO por mor fundamental- T. aca stel hasta Zetwero estan llenas
mente ea nosa xeog rafa de monles. de lugaf"Clcos de d e e. doze. velnle i
devellae ancestral mon tal'la eemta cocees mas o menos como es
Nun eano -ocerca cc har un la corroeoae de la nene gue llenen
par de anos por pnmelra vez- &scnto para labrar "
por un coengo de Crdoba, chamada Asl era daquela e asi segue a
Bernardo xose e
de Alrete, que e o ser, ma lS OU rnetIO$. ainda haxe
dl8l'1O dunha VI1lxe , Ida e vo/Ia , alombo GaIoa O roso modo montafloso de
de mula dende Crdoba a Santlal;1O de nacer e de v.....r. acoslumada peque-
Composlela en tre xan elro e marz o do na co nv iVe nCia e a rreda d o dos
ano 1612 . o seu aut or, que 56 co/'leei a grandes enxarmos de xente , ace nta
os pobos grandes e entre si etesreoos por cena part e a nasa S6f1slbibdade
da sa letra . arTlSase unha e outra con respecto a propI8 Wllenondade , a
vez abr3aadO ca multltUde de pobos ondlVldualodade pef'S01lI e a llbet'dade
Pequenos, que atClpil entrar na grupal. E qUlZalS se xa esta unha das
montat\a galega razOnS da eoeecoa e apa l.onada
Cando cheg a Os po rtos do oe tensa da sUa e nasa tetra por parte
Pado melo e da Canda o 19 de tebretro dos nosos dev ancelfOS. a!'\da neotan
Ion. anos , de 'lerra ele Montes Todos

8 - Casts/;oo, o.c. 46

51 a G.w! .Jmnez. Pe<1fo. UII v;' de CnfoOe. Composhttl ... fefl.- CnlnIc.
Nova 18 f f9llOJPP4OJ. 40:1. ,f{)1
ss
eles. pobo. cregos e ecets popula res das rel lxlns e culturas simbolo da
arnceroose afoutos e t erts. regando transcendencia e da dlvll1ldade. Do
co seu sangu e esta re rra de Montes, monte, do que o cume parease as
sob re todo na vua de r orcare', por mor veces entre as nubes . pcoese drcrr
da libe racin da ncsa terra da invasin que esta tempo na tena e mars 00
napolenica. al polos meses de ceo. Os estudiosos da histona e
rebrerc a abril do ano 1809. lenomenoloxla das rexcns. sobre
Pero ha; ainda un eimbosmo todo o rumano M,rcea Eliade , dll1 que
milis rondo na patsaxe monta esa. os montes amosan heme a estabih-
baseado naturalmente nunha e xpe- nade e inmu tablhdade de Oeus ou dos
eeoca humana moi real. Os que oeoses e veen a ser as coma o luga r
vivimos nos montes sabe mos acrece- do mutuo eoccotrc da tena e rnars do
los seus emcs puros e csoeneoos. ceo AsI omonteOli mpo, por exampc.
Que crean hberdade no espinlo e no era para os gregos o lugar oooe Vivan
corpo, e mall as auga s Iimpas gue son os deuses Pero tamen os montes do
a delicia das trollas xnes e fUJ(ld,as. xucasmo e do cnsuaoenc nveron
Das entraas dos ncsos montes unea Importante func in retooosa,
tearonos reieo-creoos cante-rescesta coma ocorra no caso dos montes
Ierra a peora ben tra ballada das Horeb, 516n, labor, annn, Carm elo ,
nasas casas. A peora xunto coa auga o monte das Oliv elras . o dos Caveuas
son case a mellor materia pnma dos (o Glgota) e monos roae . Os montes
noscs montes Porque nos montes eran o lugar preferido de oracin do
estn tamn as boas lontes e netas Mesias. E 6 querer edifica-la sa
encela n o seu curso ros e reaoeeoe igre xa sobre o seu aps tolo Simn ,
Os cernes dos roses mont es chu zan teralle que camb ia r a este o neme e
na s nube s, e dei tan a sa chuva como cnarnarc c an para eorente ca nome de
pinga s de auga ou felerpo s oe neve Al "Ce las" , que que re diClr en arameo
esta o pai Candan, que ergue a se "rocha" ou "penedo Por ISO os
testa por emib a dos mil metros, pa de "Pedros son en rearcece "penados"
Iontes, regueiros e nos. coma o dos montes . E cando os cnenana
troi teiro Lrez. Esta graodeza , paterm- empezan a construir as igre xas de
uaoe e xene roscace dos mon tes e pedr a. non estn renes esas Igrexas
unna das raz ona fuodamentalS do coa maleria poma do monte, o gran ito,
coneccc Simbol ismo reuoosc dos e non semean , a fin e 6 cabo, sen6n
montes. As montaas, os montes son, pequenas montaas de pedra . nas
efect ivamente, para a mesanoa parte que os cum es son as torres? ASI o via

10.- Cabada Vzquez, XQs Manuel, Vaga lum es (SanMgo. 1931). p.;>9;
o coeia de ccceseee. meu lo xcs e oe use s. monos e vaoaocs . con nomo
Ma nue l Cabada vaecoee. cando e funcin pI'OPIa e especstca cada un
desc;flb;a a ca ledral compostelana deles Cando se alQpa cos ccstcrres
deste xe no. renaoece dos celtiberos e dos Que
~'Yen (1 rlOfle deles . describeos
dlCllldo que veneran a un eu5 "sen
"Unha montafla e pedra
noma" (1 gua lIe lan Ie!lita durante toda
con ebuxos ca pnchosOS. a IlQIle . nas IlQItes 08 la coee
ondeoacochados. se gatdan Re flli ndose oeste COtllexlO a1 mesmo
....a preoabfes tesauros"" 6s galegos ()I que se con la deles que
son -atecs ' " A razn Gesta lfl terpr e-
tecen Que lal dos nasos evancell'O$
E no mtenor mesmo das Estrabn non somenles o fe'to de
igre xas. Que son os "alia res" sanan que os 9a legol somos acc oc c
"al ias ceo-es.
mon tes en m inia tura . rese rvad os encol das llOsas crenzas e
nos Que se ofrece a Oeu s en eecenco. dos nosos secretos pensarrentos.
es e Deus 1) QUO os nasos anlergos se-en QUB Estra b n 110'1 tlj'ia tam POll-
preCflsllll ns, sen cheqar a caftecelo . ca ca tegor as axe.tadas para eoteoce-
ofrec ian nas romes dos monles os la nasa mane,ra de vlV\o'la natueeza no
seus sacnfocio$ ntua;s? seu fondn tran$(;endente e rell XlO!liO
Que os gal egos e!litamol Porque a nat .....eza e os montes son o
acostun'ladosdesde hallTIOIlOtempo a amboto I'luman e rehxooso. no Que o
ve-lo naso Oeus a lrav5 da nalureza galego vivi e moma. alopando al! o
ou na nat .....eza. coma simbOlo ou eec acougo de/lrnlJYO Nos mon les
espalo do mesmo. e COU!lia ben Quena tamn. xa gue lago. Que
sa .... estrvese O seu sarlego. porgue desa
No sculo I11 despors08 Cn!lito manerra esteea malS preto dos
M. Xl,lflIitnO XuSlJno talnes un extrac10 eeuses De ai os reslO5 que Quedan
nas S8S Hist orias Fil p c as da obra anda 08 tantas mamoas sepulcra,s
perdida do his tooador do sculo polos nosos mon lM
pfl me .ro an tes de C ri sto . Trogo Se neste sensc Estra bn peca
pom pee. Flase al! de canee no jbrc por defecto -coe IISI ocnc-. (1 Intrepre-
XLI V e mse ner Que o monte pera 05 tar s ga lego s co mo xente Que non ere
galegos era "sace r" "sag rado . Por e n Deus. peca por exceso , pala OtJlra
Iso O xeg rafo grego Estrabn a tec- banda . San Marl lflo Oum lense. na sa
base tamn aband o desnorlado . De con_ctio"". ru sl corum , xa no
cando falaba de l1S El estaba sculo VI da nasa era , canda dl Que os
acosturnado 1) panten dos seus galegos adoramos montes, Ionles.

ff ._ CI Sfr3bonoS a.ogr. ~. B(1 C. ....... . F!J<ibner (~ 1853) 136. 21-25


zu
a- ceres e outr as caus as m.s antropol x o<:a rundamenlaL Ouesna-
Tampouco o bo Martl flo Du m!90S8, Iosmonles . en ce noecco. q ueen a e-
nado e formado II1telectual e cul tural- nos a ns mesmos. dado o fondo
mente lOra de Galeaxa gue Vll'Iera 8 vencellamento entre a nalu re.za e a
ceeca dende Centroeuropafoj capaz perece. enlJe os mont~ e a Vlvenoa
de en ~ergaliI l unc lOn SImblIC a intllTla e persoal de ns mes.mm.
rellxlO$l. que. xunto con ou lras Neste sanso non nos deberia paeecee
reeeoeoes semelIanles. posuian para tan dura. senOn antropolou;amenle
os galego$ os montes ",os nosos cohefenle e ~le . a thamada
_'M 'postura' do mel@val AIl0ns0 X o
Sabio. cando l1aba a segUlnl e ore
Parece que . a pesar da leoma
do b.spo Nartll'\o Durmense por Terra de San tiago: 'mando que
'oom xlr" OS nosos "nisl lCDS" devan- nengun non ponga fuego pa ra quemaf
cetros. iI querencia deles SegUIU los montes. el a los que gelo fallafe n
' anclo. nembarqantes. ver a Deus na receeec . qcel ech en dentro .." Bola r
unaxe e na vveooa das oetes. das no lume que e ptaeta non mrs qve
en oucuaoas. dos montes, e le. Po is levar a cabo . de mane Ira vlolen la . o
h,lI cons tan cia. por ex emoc. de que que o mcendeec en realKlade esta a
en vanos etrcoos . celebrados en tacer. sen se eece ter coeunarse a so
teces galegas ou fronleiriZas do mesmo O lempo que el quem'lil o
_ te
actual Portugal. se Res prohibe 05
c:regos"oeIebraf ITIlsas nos campos e Sen souberon expresar os
6s ps das iIrbores" . .. en romana 05 poetas esta vrvenoa humana de fonda
mon tes. ele ." unoncoa nalure.za qve berceocolo e
Dada Isla intIma relaCl"l derradelro acougodo VIYll" humiln. Un
vwenoaI entre os montes e a auto- seoIIelfO poeta ea nosa Tarra de
comprensoOn do home - que VIve no Mont~ . Xos Otero Espasa nd in .

seu mbito. eeteooese ben o respeioe nado no cornero desle sculo XX en


eceecc que IIes debemos ler Os San ta oiee de Castro. case a un IIro
montes. s nosos montes. O tema. de ped ra do meu pobo nalal de
por exempe. dos mceoncs OU do S a bucedo. sOuboo expresar de
lume nos montes deste seito algo mane ira msuperabkl lon xe da sea
que len non somantas unh a Im portan- ter-e . desde os Eslados Unidos. o
cia meramente econmica ou ecoe. 00 50 poeta non pode menos de se
ca , sen6n tamn unha releva nc ia jemorer, con fonda oonmociOn exe-

12 Cf ~s Caslro . ~. El espacio del c/fHivo ... (hlic;' : Anuano de


EShIdJos Medoe\Iales 18 (19B8) 232: Id . C.rK~ZKil)n de q rehgIrI pop<JIv En
U ~ popular {CIn1 e JJv_z 5ar!flll" outros}. 'obf ' Anrropolog':' .
His toN (8araIIonlI, 1989) 4 7"

13 CI S~ Hj".num /1tIInd 11l81.1962J l. 3M. n. "'


teneiat, do se u monte natal . o seu
monte de Castro. ainda que tamn dos
monnoos os ceicencs polo vento "
As toes curm ans. a cceie e a Baea
mon tes da Conla. da eaoce e do
de amba aeeoc Vi!'Slan de amarelo
se oc Como ce seu fermoso e
seoece poema . Pico d. CUI,od iz.
me atopo Iotalmente identIfICado. Ma " aba lll o de Doma e Pontevedra .
qoerodet lartle aelaspalabras flnal$ poIa hr\a en que 0$ $or'\os bnncan da
!elT1I ao ceo .
Cas trodll . ca stro arlllQO non seo SI Vln o mar ou o SOl'\et.
en teces de Cerd eoo . subido, caseeoe. _ teus hombfet.
Naein a ta vetl"a. res
SOl'Ii c:oas llla s land as sendo na no (Mar de Marin, mar de Marin .
recenoo de sal e Iaranllelrosl .. l
Ergufl lto sin fachenda,
no vran e no Invern o . Di, vello castro : ce no

escoiercc no Lrez que cando todos darmen

que ba lll a entre ceoeocs eo son do canto ces reguelfOS.

o ca nto scseqeoo. ouces o son do mar ,


penso en u. Castrodll. OS rezos do teu veCll\ o o Selll O?
pastor de ceroceoaocs a Iuc:etros
DI, vello padmo dos meus scecs.
Vinta pan'OQUIa$ scaen a I l"IOINIn se cando cala o merlo
ao redor leu . mentras que !l. antergo e 0$ carnpanano$ dos contamos .
caseooe. r'lO mar SOl\as a naotll\a. chaman polos Iabregos.
e coma er ecremaste nos numa rO$ do parlas ce seoo moucho
ceo. e rezas polos mortos en seqeeoo

Nacin no teu regazo casuooe. rexc cas tro de celt as


e a u subin a ver o mar. mo cedo , en te-ras de ceeeoo.
unha mafian de ma lO. que ouces caotar o Lrez
lola de laceecas voaban 0$ centeos cando valva da teea de Soot elo
dunha ladetra a outra so/'Iando eunha naoVI da mano'i.a.
ecrdome de ti, dos teus ceoeoos
cubetos de nques e de soos,
oeste terra sin ca stros mn cruceecs .
coce os nenes non sc ao
nin ledos cooics c eroe o Tempo
s in presas mn vag ares
reesto- de marnoaa en tenas de Cerdedo'

Proocbe. ceevcou. dende esta terra


enveecua nova , metro e medio
de chan pra cando mor ra
so ar ces en xamros dos venceuos ,
ca fror do toxo , ca g roria das recercas
e a brancere das neves de tebrejrc ."

E para rematar, non deb erla ser obrigado para os da Terra de Monl es
mtenta-io trasrac o dos restos de Ote ro Espa sandin a sea terra natal. p do seu
monte de Castrodtz. para ali recibi-lo seu aoceeoc " metro e medio de cnen" e
desde ali exercer oe eoreoo vixi a ecantor dos nasos mon tes, da mes ma manetre
que os restes do poeta x c se Man uel Cabada vazcue z tceon trasladados ha; xe
varias dcadas desde tenas andaluzas l sa pa rroquia natal de Cod eseda?

~
MAN U ~ASTRO

15.- el, Femandez d8I Riego, F , PIHISl G'''flgl. Do po smod emismo aos novOs
(Vigo, 1980) 131$$
T EIlIlA DE Asl .Ka no 674!O1 donado poi' Alfonso 111 a "
dl60ne de lna
MONTES : Por lilnl o .co n la nlos reslos
a rqueolO.ocos. 0& arqueOlogo$ e dem<Io"
AGOItAOU m V8shgadof8 s le!'len malanal para
NUNCA " aballa. mollos ano s PerO,tamn m.
historiadores poden descob nr motld"
Manuel Espia Gamallo
cousas de N'1terese E ~ dUbIdd. o mal"
notable que a lIa .mportanoa non .....,
Tr laSe duoha comarca de de -.quezas ~Ul'-.. '""" da bOr'Id.adol do
GaIlOa que conla c;:unha espeaal e seu cli ma. nln poi unna si tuaCIn
Importa nte ~llllade hlSt6nca ti estratxca especial.senon poIa grande
humana,Pof rso.oo mo f,1I0 uesta personahdade dos seus hllbltantes E ISto
lerra,quero oIla1o iSQU pa!lado e o se u constl!lle un orgullo e la men un 'o to pa' a
prese nte,para eeecee C81 &er o seu 05 acIuar5 lillos cesta terra
""""'. o PASADO . O pnmero que
E se nwamos O pasado maos
pr u ....o. por e. emplo 0$ UI!Jmo$ cn::o
a<nOf.tra aUa anbg~,que lB scuIoS. 'f8fT'm ainda con m,1l1Of forza a
nota Ka polos seus """,lOS caseee ti grandeza dos nasos an tepasados Nla !>C
numerosas mmoea : ti Incluso poi Incluso nas goorr as O le~anlamentos nOS
a1gns nomes,comao de Fores,e; no QIilI lomaron parte ASl,desdo 17 00
Que atopamos un eIemeIllO gtICO ou ~ de 1496. dala na que os
5ulllwQ.Algunh as e .pIolaclns d e chamados R_ Callloos rnandafOn a
nIal'lo poIda que se ...... da idl8 de lpeZ de Aro que en"""s.e pen$ de
GallClil.OS a~ ordena ron Ieva!lo 00
"""'" Tamfl o demostra a l a mozos de 'rerre de Monte!lo. pa'a mtllfVIf
proeta evan_tllllacin. Asi, porcarer
de beu ser Cfl$lIanizado por un O$ nas gUllfTas con'" Port.
nas guerras do poder cent' al, sob'e lodo
dos scu los

_V
saMOS MartN'lo. anque as pam)QUI8S
non d'>egal'ian ala comenxos do

Oe$pOr5 .algo Que igua lmente


XVlleXVIll
E non SO leva ron
toda dasede vi _
~. -.on

e de HfYOOS. mmo
rer.e1o . froola s. ll"anspor1ese .unta s de bOIs
aparece co n suma clandade a sue toS seus cerroe El cod ecores . para 11
im po rta nci a Eslo vese palas aten06n das t,opas c:olocadllS Iongo 110
donaCins de que loo ce xecto ti mA.. rlo '-111\0 (\urante case todo un scOO

pos es.On entr e 8.


pokxi enfronlamenlO$ para l sUa

autondades edeSlAshcas e 0";5


m alo. e s
Ata na loIta dos francesM.OS
soIdaoS de Napolen ptestan:Wl espeoal
" atencin a nosa Torra de Montes e unl, 16dolos trabal'OS de labtega s coa
realIzaron nela unha loola feroz 1'105 terewa de na,s aganmosas ou a ;nlel.. e n-
rreses de FebfflIro a AbtiI lI 1809 . c e . valenlia e r8sponsab,hdade dos seus
destacaro n na de fe n sa moucs. homes Todos deben !oiIOeI' que os home5
lteCIl'Io& de I6da Ias aldeas a .udados de r eee de Montesfoton dos pnmeorosen
pok)s MuS ~ , lI"QU8 houbo crear mooIOS ofICIOS leanteoros. _ .
mI$ dun lnIIeoro de n1Of1OS Asi . 10 eartloetro$. borfllll'05. e; ) para venaHo
nos dias 29 e lO de AbnI foton rogar do clima e a dureza da lemI e onduso
e .ectJtadoll no iJdro de FOICitreI m;!u" para Ieva-los a outr" partes
Pero. IOdos deben saber que fo, a
do 200 """"""'"
,Can tos nscs ilustres de Terra xenle mars hum.le do noso pobo. e ICW.
de MoI'1I<l'S pod<amos CItar, iloObre todo Idolos Iabf agos e manetros de Gahaa .
na h,s lona 00$ ,Jlllmos CinCO sCulo$' os q ue reali zaron a xe s te ma,.
Sen emba rgo para mln, o m'5 transcendenla l da ncsa h,slona , despoos
importante 11 tran scendente lO! o da , m~anlilcirl do cnsnacerrc. que loi a
conducta ce todo o pobo, ante lodo da co nservacin da nas a hn9u a E sla
. ente m,s humilde , que fOl a Inmensa eceserveeee . coodlClfl ompre5and' ble
ma lOl'l a para a 5Upe<VI'o"ll'f'IOl do noso pobo.
E specaaI meno6n ..-ecen debodo as graVOSlff\lls d,1lcuI\ades dos
as mu~8'S desta teoa Es ~ por facer l l,mos emeeeemes ano s . l o , un
a hoslOna do malnareadG en Galooa e 'I'llf'dadetro mIlagre
(!un .ftItO espeoai en TemI de Monle$ E 01 nDSOI ee-eeceeee de T8lTa
Certamen le. aqul a mulIer chegou de Mo nl e l re.h Zlron a relenda
Ier na la....... o rnesmo papel central eonservao6n da lIngua galega coa mos
C8notempodos~ elas. ~ completa lIu1en loC>dllll . iI pesar das
da educacon ti cnanla dos flllos ti da mootas dofJcullaes e de non conta r con
admIflIStraa6n do foga<. rea lIZaron n'ngunha a . uda E por rsc non ha '
lOOIos t.aballos dos tab<egos . onduso xusl"lCaOrl posible para a SJluaco6rl do
0$ q...., soa manle lan os homes lempo actual ,que paso a analIZar
nau lras pan es de Galicia e de O PRESENTE, A s>lua c,On
Esp lI l'ia Te eee presen te que a qu l os actua l, meaoa a vrste de pesare e coa
hom es Btn'll'a ron fn()I a.,,'la ti a eles superflcialK!ade tnunlallsta da malQl"ia dos
cbese a construccin dos mellore. nosos pohbCOl, par8C8 moi poslbva . case
rnosl&"'O$ ti de case I6da las ca ledrillS es !UperI(la ()I,I llIaI.cando en realodade
deEspal\a lTlOl grave _. A topamonos de VlII'dade
Non sel que admirar maoa. se nunha encruoIIada .....10nc3 transcenoen-
a grandeza dMtas rnuIIeres en Iloaber tal ptriI o Muro do noso pais. porQue.
debido que agora se v,ve la .... de presa He ens'nan 6s seus f,II,(los a la lar en
que qu,....ce anos poden ser mis ca cestern ou castr apo. anoue enlre eles e
e.... ccc eotcs de a....l es , podemos cos vececs flll en sempre en galego . E, 11
asegurar que lemos ai . xa valla da este paso, dentro de oues eeraccos . o
esquna. ce as altemahvasca da morl e galego non ser Iingua materna para
e a da vIda, a da supervivenca e a da ning un e pasa ra a ser unha hngua mona,
desap aricin do eosc pobo como tal corna o latn. anque se siga esrcererec
Sen se; que maltas. mellor nas escal as e se eeten menos libros en
ene, tdolos que pract'ca .... esa mIrada galego
superoat. pensa.... que a mil'la VIS'n Alguns curas rurais, querer
esta ocemnaoa por u n pesm usrro celebra! m,sas en galego . atOpanse coa
i....curable ou unha cequetra otet. E protesta dos lregueses e oanne como
dor .... que hoX9 a ncsa ti.... gua ccnta razn pnncipal que iso darlle a eles
cu nha est,ma e proteccon corno .... 0 n menos categolia ca es das cidao es Son
tova enoexamers. Ce rtamente, est intelixenl es e oecetaose de que os
reccrecea ....0 aso Estatuto como potcos. os s,nd,callslas. os locutores de
cccncet, tarase o Parlame....lo , coot a Radm e de TV. ete . usan o galego s6 por
cI.mha te'evs.o n e unha radio para ela , obrigitCin. pero sen a secerosc e. amor e
estceese nos ccreoos . oficial ....as valentia, por exemplo dos cesarans pota
nas as tres ueuversidades , canse sualingua
axudas econmicas e libros e as E resutta ben tnste que pase todo
revistas escritos neta, tarase na isla cunha Imgua co' a que tantos galegos
ma,aria dos aClOScult ura's. ala a usan deron a sea v,da ou padece-e .... cacea e
alq.... scuras ....abtrxra. etc. etc . persecucin Pero. aroda le mas ouua
Todo eso verdade . anque reandace non menos nocva e humillante.
tam.... certo que a macna dos como o le,to dos que semen vergOOa dos
pouccs e profesores (incluso os de carentes que tan ee Ialan ga lego e non
galegoj,qu e usan a nasa hngua no saben o eastern, que eles COnsideran a
exercco da sea profesin . pasa.... hngua f,.... a e c"'ta . Por ta.... to. habla que
inmed iatame nte 6 c es teten .... 11 neerar a esta xente da escrevuuee destes
cetetene . ....11 ra e no.... digamos na complexos de inferiond ade 11 da incultura
sea fam'lia . E asi. a pesar de todoisto. E non se consegu ir ment-es sOgan vendo
esta desaparecendo das casas da tan malos exemp los por parte das
nasa xente humilde . que Ioi a que ,xo mximas autonoades e dos seontos en
o mila gre da s a co nserv llci6.... xe rat.
erecnve rre ....le. son mis cac e dla os Mais ,abonda xa co drtc COn
pais de fam,lia das reses aldeas , que 'elacl6n 6 rlOSO presente. para que
poidamo s alb,scar como ser o noso se son ga legos ou espat'lolS 01.1 europeos
futuro. o 'uluro da l"IOSIl tena de 01.1 cid ad ns do mundo E IStO pode d>egar
Mooltes par a e le s a srooccune graves e
'lTeparablesallRS8O.JeOCl3.
o Na SO FUTURO Se o Que acontece ho.e nos paISeS
g;'lIegO ese_a de se-la lIngua do noso OlIS neos do fTVIdo (Eu ropa, EEUU e
pobo. est e quedou sen II soJa lIIlmlI e Xaon)? .Que o lUOdIO 11 a pnnopaI
pPtdeu 11sua lIIdI e a sOa ldenlldade causa de mone dos mazos E a causa
E 011 WUlI hab<!anles pefden as sUas mlS repe lida que .ent,ron un
l'llices e . como as 1o'as do
$8C3$ aoummentoquese IIe's fi_olflSOP(lrtable E
Dt.J1Ono. ser3n movidos e aml.lJ8dos os ~ derTw;l$lran Que a

..
polos ven tos de l6doIos ma ni pulado-
'
Con este cescreec do galego . os
causa pnr1Clpal dese abummento 01.1 .alta
de ~uSJn por Vlvrr unna falta de
idenlKlade 01.1 de encemacon nunha
nasos vellll\o$ da aldea d>&gan a cultura e tam n a falla de senuco
alflsKlerarlla como un mobl e In\ll ll. un lrll r'lscendenle 01.1 de le neulra vida .
euaoco que avergot1Ul OS fll las e OS o.slrutaron de lOO e xa nada nes a trae e
ootos que VIve<l NI coeoe e h fOnse iluslorla rlesas soe>edades de ta mo
seI'\ol1tos e lalan lI caslel8n . MI . 0Dn5UlTl/SlTlO e que todo o toIernne todo o
aigUns chegan a SUICidafH e a tnvIlIlaZan ,
maoona desexan a morte como unha Que pasar denlTO de 1501.1 20
1lbe<aci6n para os seus lar'n*aret e anos oos ..,.. mozos de Terra de
indu'so par a eles por flloCl'Wlle Montes? . Serrl os .-..os que agora
onsopoftabIe esa lIltuacin aprenden a fallir lI en caslelrl e DI; que
E os mazos rul'llO$ gaieogoI seus paos non lle$ _ a coecer e
deosta x",aon pasada lam8n se ama-la sOa lefTa e menos aonda ;amar e
suICIdaron , anque eles con SUIClCIIll senb rw amados por Oeus . Por tanlO.
mor al. re xlllta ndo todo canlo IIes 'ale atoparnse sen ralCllS e sen IOn seotoo
de aldea e Imllando en lodo (veslidos. transcendente . Non se serll"n rlln
diveffl iOr'ts 'ala , ele.) ee mozos das galegos run espal'loos r un europeos e ca nte
cidades. anque lagan o ridl cul o ante s dlsfrulerl de lodo mis aXIM sufmn
mollas veces ese necee abumme rllo rre rrer., Ma,e.
Que pasar oon eeiee nenos da pen so que a lllda es lamos 8 lem po de
GallCla rura l que agora .oon dou. eVItar ese futuro desgraci;,do e por eso
ano/los. estan apronendo a lalar lI
en ca steln? ... Que non te ran
....,...
pa so a pl'opoIIer unnas cor>dUSlnll

idf!on\Idae propoa Non sabern def,rw


n
CO NCl US10 NS l OXICAS E blB.xa que as tradlClns e forma s de
URXENTES . CrllO que abonda 1<8 c:o expresiOn de cada pobo conshllln a !iiI
que leYamos doto para sacar unhas manetra malS lograda de estar presente
oondusoOns I6xicas e uncenl " nomunoo".
1) Non podemOs delxamos atraer No n pe,m.tades. po's . que
e menos ~ ou matMpUIar por esta c:olonoten es -.:l5 f1IOs. aIoganD a
sociedad e liberal cap'lallSl a e 'lOSa tuItuta seo.Ilar cunha cultura aUea e
c:onaumlS ta. que valora as pen;oas polo pedidelle que cumplan. polo menos. o
que let\en e non polo que son. e que que mandan as IeIS sobre o uso da ""Qua
agora ee-re queren vende r como galaga. por exempla , no estcoro da
scceceee de be-e star. Esumemos as asignal ura de Soc ia
per$OO s polo Que son e thag aramos a 3) Ped ldelle lamn '9.ex..
de SQlOO' c:mO un dos nosos velhOOll da c.alOlItil que cumpla a .a m.sln como
aldea El m.t" s pnoa e m8ts cuno ca algn Deus IIe manda. encamaodo a le na
dou\oI llr"II'illBltano; e dncubomentos cultura . c:orno ben exploc:ou o papa Xoan
como este end'Ien de aallslilC06n pat*) U: A cultura e aquela tonna
Por tanlo. non lotNemos 5 que pecukar coa que 01 homo!ts expresan e
petill'ldlln mete-lo eapIlaIIsmo nos nosos deMnrolan as sas ,e!ac.KlnS coa
campos. boIando OS labregos para as c:reaaon. entre .... meamos e con Deus .
tIdadn. non Os que c:onfunCI.... a tu/tUla lonnando un conxunto de valores que
gil lega c:o foldonsmo bereto. nln Os que carac\enzan a un pobo e 01 trazos que o
fomen lan escc'es de msica. carcas de defInen. A cultura ten unha importanCIa
gallel/ OS e coros. sen preocu parse de que fundamenlal para a vida das nacins e
lOdolos seue mambros. polo menos, fale n para o cultNO dos valores humanos mls

".,. autnhco s' ,


21 PIdamos OS <::ole xlOS de Tarra E ~ ecoec: Toda cunura El un
de MonIeS que respel.... e Iomenl.... a eslorzo de rellenon SObre o fT1I!,leIlO do
nasa tuIlura rora! . Que lef\an SllfT1P"I mundo e , en partltular do home El unha
pres.ente o que (bo UNESCO M$ manella de expresa-la dImensIn
c:ondusIns do seu c:ongrtt!IO lIltf!fTlaC:M)- t.anscendenle da vida humana O
naI sobre a idenbc:lade dos pobos : "No oorazn de cada tuIlura est constItuido
seu senlKlo ma.s ampla a cultura pode polo seu acercamento 6 ITIl!'IIiInde dos
conslClMarse como o conxunlo dos ne ece mlStenos- o m.slellO de Deus".
dlstlnllv os.esplnlual s e ma tenars.mtetec- E ececrue: "A smtese entre
lua.s B afectivos que cer actenzan unha cultura e fe non 16 unna esneroe da
sccedeoe ou grupo &OOaL . Representa cullu ra,san6n tame n da fe, porque u..ha
un con _unto de valores nICOe IrlSUstllu!- le Que non se fai cul lu,a unha le non
" acolloda plenamente , non en le"i1menle Con razOO escnbu Pauto VI
pensada, non flfllmente ....Vlda . este texto . Que o papa ectuer repite
Comoeal6licos lede-Io dere'lO e recu as veces 0 que enpcrta
ma.s o deber de le pedll' S 'o'O$OS curas evan_e1lza-las cultutasO Reono que
o

de Terrade Montes ' que cumpfanoque anunaa o evanulO 'o'Mdo rxw homes
lIet manou o ConcIIoo PiI5loriII de profundamente vInculados a unha
Gahoa. reaklado para aplicar aqu o cultura E a construe:oOn do ReIno non
ConaIo \la1lCllnO U, de que ll3S I'IOW$ pode po, menos de Forma IOS

ga._
<lIdeas Idalas mesas se ceIebten en
5ef esteo pnrneoro paso~
evan~ellZaaon (la nosa cultura , na
elementos das (:UIturas humaoas
ruptura entre evan_eo e culU"a sen
dUblda. oorama donoso tempo.
A

evan ..elizaan da cultura Crtt;IO En eonduSln . eu penso que


mesmo o que acta a travs da sa nos atopamos nun momento eeceivo
Igro ...., xa Que coa sa EncamllClf1 para o futuro da nasa Patna. Galicia.
entra na CUI1 "ra e trae para cada cul tura como pais DOpobo ore renceoo, es l na
tnsteca o don da punficaciOn e da encrucruaee m;i,s radical da sua
p1en'lude hlstDr1a Tratase da lila consolodilCl6n
Per o . ante lodo. vivamos defini ll va ou da Illa mor te e
0050ulr05 es las verd ades e ils l desapanaOn romo paill con KlenIJdalHl
daremos e.emplo. que o ma.s propoa E na Gahoa rural , eo-e ee eesc
neal$MIO en lOdoIos lempOS Para da nosa Te,ra de Montes. este
I$IO.c;:onvet\l8mQnos de que s aquel encruciIlada veradelramente cruoaI
que len e.peneoaa do MlSI8nO e$e a Podemos. poI$. ICIl" que AGORA OU
sce conr-guraaon CUltural . desde iI aa NUNCA Edependedenas
cultura . poder leO' un ledo e feliz
portador de matlIfeslOCl6n$ cnstls de
comUl'ln. Pola ccoua. lIQueies que non
S1nlan a lorza da comufln dos monles
da nosa lerra . dos penUoos e dos "altls.
dos Iios. das fon tas e dos carballos .. e
da IlIlgua Qalaga,,, non ccoerao ser
Cflsll;!ns 9<118906... Poderan eumpror
coa s .ag.as rel, xlOSils, pero non sefn
cnSbns galegos ... SO aqueles pa ra os
que relt .on etecene enculturada da
fe poden Vlv,r uoha .elixl()$iade
ennque<::edora . iKXJU9iI"le e liberadora
TOPONIMIA DE FORCAREI
fraoasco Rolados +RCICtlI-

U
nna das (helplinas ",,'s veces. segunc;looeoxa vet
fermosat, de estudio 11 Mora leJO Laeso . con
toponII'r'Ioa . pol'QI,.Ie nos fala ECIFERUS . que ven de
d"ectamente da retaciOn que o home EQUUS FERUS e que
len co seu medl(). ce medIO no Que darla normalmente
d,anamtm te 58 desenvolve. /lInda que eZ eB ROIZEBRO un dos casos nos
h O~B e sa r e l a c i n e et e a q...e al terll an tanto as gr aflas le
menosca bada 00 deterior ada pelas (acebol8Clbol coma a bIv (acebolacellOj
QI"O.Irn,l<Incias do de_ e do progreso O vocablo procede do nome Ial'no do
humano. O tlorne sente desde o a Cl v r o ou acevo . q ...e El ILEX
momenl(l en que posa unha supe<1lae AOUIFOllUM. de onoe oenvaria. no Ial,n
11 flIlC1I.l$IOade de dartle neme a Ioo vulga., ACIFOllU e . nun estadIO
aquejo que o rode a . e ella inlermedoo da evoluan . graliariase coma
c"cunSlanCia deuse desde os AZIVETO Unha casualldade certamen'e
pnmllIfOS motTIO!lfllOS d a evoluciOn, C\l1'lOSa q...e AClVEIRO SJ9'l,r.ca o
preo5amente poi' esa convenl6ncia mllSlTlO q ue HOLLYWOOD , po ste qlllll.
de cenncer e denomlnala pil isa xe , conlr arollmenle 6 qua mo.la xeet e pansa. o
como dlria o experto e tlmoneole nome da mee do c-e non sognlfica
IIlYes logador E h lO RlVilIS. "es<Xll ta l1do "bosQlle sagrado" , len ongls sagrado
aledas da allT\Sl", Segundo el . en HOt.V. non HOt.LVI senOn "bosque de
. .. rlll . 0$ nomes prerromanos ace_- 0ll1To lDp6nomo cargado de
rel'irense ti nal....zll pntnana. montes onodenaas AGRELA, en MoIleraa. mal
e corr&n!es de llUgiI Os nomes graflado por separado como A GRELA
IIt,n05 mostran o avance da este ...n top6nomo que se replle morIO en
agrw::ullura e adoIlan a estar ainda Galicla NadlIlen q.... vet. a,nda QllIII pooda
a va lad o s po ta fa la co ll a Os cerecec. cunha finca ou pred' o planta do
"" ' mil'neos son. case sen e xcepc n. de grelos, senon Q...e, atend endo Il sua
antro p ni mo s po s uid or e s (ss te verdade ora forma un d'mm ...hvo de
Mlmella se -se caso do lopoc"mo AGRA . perlectamente eeee-erueoo en
FOR CAREI). Na IOponlfTlla da nosa calQllll<lI doc:oonano. prooeden te do Iahn
terra aparecen l'IOmeS $I,Ixerenles e AGERlAGRt. "campo" O s.eu sogrwltc8do
vanee. Un eIes ACrvEI RQ , que se de pequena agra ou pequeno Ierreo
POde illOpar en dl$lJl'llos ~1lOS OJIbvado!amn exploca000 topnimo .
l a m n com a A,CI BEIRO e polo tanlo. AGRELA ...n noma de lugar.
ACEBE-lRO Provn da me sma rajz que se tomamos coma A GRELA tllra....,
que " C E BE DO . AC IVRE IRA , falso art~. en rea hdade a pruneorasil aba
ACEVEIRA ACeVEIRO , ACIVEIRAL da pa la bra teto con f,g u ra como
e ACE VRA L. EXiste confusin as ve.dade,ra a forma AGR ELA , en troq... es
eo
do falso A GRElA, como post ula G. et'moloxla da "pedra", CO poSible culto a
sacac Rodr iguez. Out-e topnimo Xptte r cene am c . De este c uila
mte-esaete o de BARCIELA . na quedaran testemuees prev i as
parroquia de casuec. Esta mo s oeste coosuuccn da erma de San Ben,lo,
caso, segundo Fernando Cabe za parece.- eosceca sob re unha anl'ga ara
Ouile s. ente un topnimo orogr fICO romana consagr ada a tal deus (era moi
oeneeoe das ~a lgadas ou ceoreso ns ccrrente que os altares paganos fosen
fiuy,a,s sotx e as Que se atopa. lago recon vertidos cuila coeteo). Ocrra
suxerlndono-Ia palabra BARCO un das advocecons do mesmn deus poder a
primeiro sognif'tado de ccecavc eoe s-la onxe do topn imo AND N, en
na superfic ie da larra Que logo debeu Ac berro, que proced era do xe nrnvo de
tecerse e d ens,ble a inSlrum8f110S Xplter (lovlsl e seria IOVIS ANDERO . o
desa fOll1la Provi ria cun ea base mesmo que pod erla ter sido a on xe tamn
quu ars cltica BAR C ou BAR G da deno minacin do Ilnaxe ANDRADE ,
(aslmesmo provenientes de BAR ), amda que non pasa de ser unha h,plese
qua uebeu 5lgmhca - la idea de Cu tros topnimos que se repiten
"co nc avrd ad e , al tu ra . cos t a " , rronc en loda Galtia SOf1 GRANXA e
Relacionad os oon este llmo estn GRA NA. Soamente en rcrce-euerrce xa
l am n BAR C O , BAR C IA (e o os lopmmos A GRANXA. en Pererra e
aqu;va lenle fuso v A RZE A) e BARXA Meabia. TRA S DA GRANXA, en Meabia.
M8nndez Pidal derivaa do Ibero GRANA DE CABANELAS. en Qumlllln.
BAIKA ou "beira do .10", J. Piel d : "voz GRANA DE UMIA, en Meabia . CAMPO
de mllm fesla ongem pro/a'ma, con DA GRANA, en Qumtillim e GRAN A. en
grande probabiHdadfJ celIa ", Para Madalena Tanto GRANXA coma GRAA
Moraleja Lasso cr ecetnca ou son moi numerosas , como ce-ros. por
paracltlca Elixlo R,vas opna que todo o pas, e fan re ferencia eXlstencla
prelat lna ,dun ha fonna BAR K ENA , de antlgas fundacins eciesasncas de
e pre senta unha doble evolucin rango inlerior s rrcsreecs e prior atos
partmuc da me sma base : Segundo Hipllto de s ea case tdolos
1)BAR - K - ENA ,. BARCENA mos te.ros algo Importantes loMn as sas
,. BAR CEA . BARCIA. granxas ou gral'ias que , tendo fTonte un
II) BAR . KE NA" BARYE NA mon xe labrego ou mes!re, se ocuparlan
,. BARZEA " BARX1A, BARXA de subministrar productos agro -gandeoros
E Isidoro M,lln me smo a 6s seus respectivos cenobios, A sa am e
retacrona con VE IGA . tam n de ha i que buscara nunha forma autctona
BA IKA, seg undo el un vocabuto Igual 0lJ Similar a GRANlA, na grafla
pectovas co . med,eval. que vlria sce vez de GRANUM
Outr o nome , este de mis (gran do cere all .
altura. o ornlmo CANDAN est Non menos abund an te o
rata eron ac o ad e m a s de coa topnimo MAM OA. do que tamn ternes
Pfesancia como topni mo mel10l e Para rem atar prestar mos lle "'
malOt en cercare Este vn do al encin i1I prop,a donomlnacin do
pareodo do propoo montCulo que M conceIlo. Irllereu.nle por ema<S debodo i1Is
Iomlou arredof do tUmulo megalibco, numerosas con . eturas que sobre o
normalmente cuberto de ve.etaon e loprwno se Ieo'on Ieoto AJgoque si por6Ce
tena, CO peItO ou mama /emonInll . no dar'o e que a on . e e . ermanoca. cumpIIodo
latln M ...MM U L .... Outra da s a regla case . eraI f'IeSIa subdIvosoOn
denom,naclf)ns das mamoas e lo pon lmoca de ser un antropn imo
MEOORRA. que Ielia a soJa on.e NI posuodOr. esto e, que pruwn ee pertenl'a a
SIf'Nlrtude do dolmen eunha columna un determonado set\or ou dono , pertenza
c:nlca . que as romanos chamaban que lIe darla nome 5eo)undo deo.ou
META Unha hlpOtese que se podefla escreo o N6Iogo ISIdoro Mollan procedena
ba ... llar, lund ada na posoble relao6n dun oe n," ~o de poSUldor KermanlCO
do ~oci1lbulo co a den o m,"a C I<~n (FOlCAREOI), do que o Pfecornpoo\onte
medlll~lIl ee Terra de Mootes. que sala unne ~ oz conce ou sue~ a analaga a
aparece nos uocumenos insen lll VOLK. Q'Ja tan o mesmo significado ca o
COfTlll MON TES META que a lIclual FOLK ingls, d,dr, POBO
seg und a parte de ste lopni mo conlorme a es to . v.namcs a obter
poderia t-Ia lllI on. e no le'lo de que probablemente uoha aoepcIfl an.,fI3NI
. a NI &poc.lI do megahbsmo hlIllla de "POBO perter'lCef1ta a un tal MEO". o
cuanllas ambulantes de canllllfO' que pode casar lXl8 anbgil denomIn;:oQ()n
que se oc upa ban de ergueles do nUdeo de patIolK:IOn de Forcarlll ,
m1moas, polo que META poderia s- COTAREDO. q..... SoaI'ia -CO TO ARED"
la ~ dunha ~ de Outra hoplesa con nwlos pwalelol;rnas no
espeaaIlIbundanoa de canteoros (na campo da lopQnmIa a que delEIf>lle o
epoca Sue~a denomlnar'ase ourensn padfe Crespo. segundo o cal
MEn ...CIOS . como se pode oIar nun seria palabra botamatlca tanIn de ano.,
documento dO Cor'aolIo 11 de Bragano gboo. A pnmeora parle denYana dogboo
que se OUtorgll ba tlII temtono , . unto FRAUJA. que IIllnllocarla CAUDILLO ou
con CeIIlgOS. Morrlllos e Salns SEOR A sa Irarl'-fonnaCJ6n sena como
brepc de Ir;a) . Non del . a , sen "'9~

embll rgo. do ser unba mera h,ptese . . F RAUJA de~n F ROJA


KlIQue onormlll que a palabra META -FROJA mce ese en FORJA por meatese
l ose lI copl llda s in ul llm en te a (cambio da arde dun son no inlenor dunna
MON TES como suc edo noul ros palabra)
topnimos de a5OOllCJfl, caso de .FORJA pasa a FORCA (cambio
CAM PO DA MEDA ou PICO DA dunsongutural -J poroutro -C - .)
MEDA. que sonatan esa semellan.za O segundo eiemenlo, o sur.. o
"SICiI do monte coa META l"Of'I\lW\a ou
"""""" ......
REl , ~ do gbCo -REOS. que
SIgfIffocaCONSELLO PodenamO&tradua-
ea
lo senbdo. enln. coma CONSELLO DO do terrazado \eI'Ia esta rne5ll'a 0r,. e .
SEOR ou CONSELlO DO CAUDILLO ca nto S1grwflcado de "B IFURCA CIN"
e XISte outr.I lOterpretaoOn proce<lenIe Caberia pen$3l' que O complocado
d.ll "GEOGRAFIA GENE RAL DEl bra Srl fose no sec d.' IINmnado por
REINO DE GAlletA, do ilfIO 1.936. na algUn clngo erudrto (algun retacoonado
que Gerardo lv arel Leneses combina a ro e-osieeo de Acive,ro , por e_emplo ),
explicacIn da simbolo xla do escudo Y8f5ildo en elm'OOloxlas , e de al o
munICIPal CO POSlble SlgMiclIdo ou caracter par1ll1'1te dos seus emblemas
etn1oloxia do top(Inomo Segundo d i, o Por Ulbmo. eece tamrl lembrilf
le..e de espogas QUII BIOpaITlOS coma que a lena de Forear el b denonw>ada
emblema m.nopIl pode inI~ n un lempo A BORRE IRA , cere
coma de centeo. gramiroea de tuRIIIO abundanoa de peroo8$ oeste aflOO. os
e,duslvtI IradOClOlla l da zona al a a cceeirce. que se ded,caban a exnae-ia
Introduccin do CU ~IVO do millo, Tilm n a cere e por.ela en eceeecne de ser
presencI<I en Forc:a'e1 do lifIO e de lraba llada polos t:ef8,ros Como se pode
i!bundanlu gal"ldetia 0\'I00i xusl lflca a ol;lsefvar no catastro do Mafqus de La
ftgura que aparece no lIanc:o SIIIISlro . E nsenada . do ano 1752 . $O na
que estima un fuso OU remilte de roca . p;lffOqUIoiI de Das !gre.as estanan
peza que poderia d.lI ~ seu nome censados 119. ma.s. da matada da sua
municipio , . a que no s.eu trmmo poboaciOn ~l\al. Na mesma parrequra
ulli'zabase un npc de mea para a lan es taban asentados tamn a metade dos
rem atada en tre s pas . Amb as cere'ros da reee de Montes, pero esta
repr esenu,e:u)ns o bed ec a rl a n s unha malena que le dedlCal"en'IO$
lOterpretaoOn$ populares da 1op6rwno, fTIlWs Iempo en posIenOte$edoa6ns
coma se derNase de "'FORCA', ben no
sentido de FEIXe" . ben no ce peza
a lad a de '"'" peas en que rema taba o
luso , chamada en galego "FORCA" ou
"FO RCADQ". QuiZ1IS a representacin

f onte l
-C.beza Q u iln, F. (1.992): Os nomas de Lugar, EdOCOOns XeratS de Galoeoa
-Moril lej o Lu , o , A. {1 .9 77): Topotllm,a Gallega yLeonosa Ed!ClOl'lEls pcc secee
op. Sa rmiento : ceecece de voces y frases gallegas, eoc . J L. Pensao
UnlYersldaddesalamanca (1.9 70)
oRjv.s Quinl , E. (1979); TopommI8de Marin Ana. o 18 de vertla UrwerWadde
" '-
'Sacau Rodrig .... :r. G . (' .996 ): Os nemes dll Terra de Vtgo. EstudIO E/lmo*bco
IInst,de EsludlO5 Vogue$e'$
CANT O D E ARADA
t .... A_ c..-
o val un nino quen te As nubens ence tan comba
onde de espaldas a igrexa coa corda do ArCO da vena
por deeuo de pernada e por-e monte os carrnros
casase o arado coa terra. fuxen ce medo das labra s.

Seme nlias de mule-ros o Sol cara Mil larada


e mon tanas cacha pudas .. vai sega ndo na ferran
Tarra brava de Sou telo! coa sua fou ce dour ada .

o sol val gUIando as nubens En nngla poI-o hounzonle


coa sua agulllada lpeda. coaa ceroeraee acesas
coree como un cha faris ventaba a mor1e do d ia
o cantar d'unha tabe rca . a compaa d as esu eias.

Rube coi-e encos ta o vento Xa saiu a l ua choca


levando rexes de nubens levando o lato dos pitos
acareo de Sanguiiedo enriba de Paroesoa

Ceo e terra estn ispidos EncoI da Terra de Montes


como OU\fO(a Adn e Eva , funga o Sol como unha abeua
loi a mazan do pecado deix ando vecn as de mel
unha nuben vcienoera. esccencc poi- as tenas .

Na caeira de Vilario o vento cago relouca


ao cheg al- a primaveira viudo de d oche les e aroores
lai a brterna o seu nio . no casal de Vilapouea

L
- _ e.- _ _ "' _ O o.. _ ~ ~ " l l1Bl _ "
_0_2 ""-" ' 90' __
_O""_o
E _~ _ . l
_ ._ '"- . _ . ~k>Oi .o

-o..no oe _ .' , ' - - - ...- oe a<Ul. -'Ilu" """'"


"_ ~ ( A..oronode N _ _l"p\oCO.
10tl0U0 1i--.08. 8IC ) "'" "V.;.o G.>I"'I/."" PUt>io<x>J ~ conlOl de

_._0_._"' ' ' ' ' __ ,/


~j . - . . . . . . " ,. _ _ <lo_ .. - . . . . """"" >n>f\>n<lD _ -.lar En ':' .-::
--..._ IirIol ..
. uIIO <lo ...., , 9 21 _ <lo ~ o .... _~ J
___._ "'_ 0_ " ' 926_ 0_ "'_ "
Ens..- ..... oo ,-
" O ~.otwa _ _ DOf'\O"O ......... ou ..
"C.>ntoOO _ oe ' 911. _ ... . - -
\ I ll i fl< '~ la (::ullalla .>l., ( :n '!!(,. " 11 ~1 1 '''l I, 'in ' 11-, ,ro"a n' )

UJIIT
o' ~A "~" D
CO"ISELl.ERiA ce CULTURA
COOOUNlCAC'OH SOCIALe TUR'50,00
OIRECCIONXERAL DE TUR'SMO

+ =
~ ~ Gd;) ~
~ g.lB ~

'b~I .u DE T\1~ '"


PATRONATO
CO NCEllO EXCMA. DEPU TACIN PROV INCIAL
DE FORCAREI DE PONTEV EDRA DE TURISMO
RIAS BAJAS

You might also like