2

Sado do Alcalde

Saudamos un novo nmero da revista Cotaredo, cando se

cumpren 25 anos dacurtametraxe rodada por un dosnososamigos mis
queridos, aquelaMemasuncn que nos puxo no mapa cinematogrfico
e nos converteu nunhareferencia para os estudosos da stima arte. O
amigo Chano fixo algo que noneradoado naquel tempo, e fOO revirar as
olladas da cidade para o campo, para o noso rural, e desenterrou un
orgullo que tiamos soterrado desde babia moitos anos. Nunca lle
pagaremos suficientemente o que fixo pela ncsa imaxe e pela nosa
cultura. Tampouco He pagaremos nunca suficientemente o esforz que
estn a facer os colaboradores desta revista para que todos teamos un
espello ande miramos, ond.e mirar a nosa identidad.e, da man da
sabedcra e do estudo. Xos Luis Barreiro ap6rtanos semprea frescurae
o punto de vista xusto e preciso sobre a nasa realidade cultural e social.
Xos Manuel Rivas Troitio, Manuel Taboada, Rita Barreiro, Miguel
Anxo Fernndez, XonAcua e BuenaventuraAparicio son cutres dos
colaboradores deste ano, e a todos quero expresar a mia gratitudc e
recoccemcnto polo seulabor, sexa divulgando a figura donoso Chano
(xa patrimonio de Forcarei e de Galicia), sexa a figura do noso cengo
miB popular, Manuel 'Iroitio de Cobas, ou a figura de Suso
Femndez, deportista e amigo, ou tratando outros temas do noso
meirande interese. Reitero a todos o meu agradecemento e o desexo de
que sigan a colaborar en nmeros vindeirce.
Pero este ano hai que lle agradecer sobre todo a Mariluz Montes
a sa xentileza e a sa xenerosidade, como tamn a sa disposicin para
que a figura de Chano sexa sempre recordada e valorada como se
merece, como a dun piar, forte e soador, da nosa identidade, da nosa
cultura de pobo. Para ela quero enviar estas verbas de gratitude e
agarimoporribadetodo.

David Raposeiras Correa

Alcalde do ConceDo de Forcarei
 ,
Presentacin

Este nmero da revista Cotaredo est dedicado, en parte, a

rememorar unha data especialmente relevante da nasa cultura. A
curtametraxe "Mamasuncin", que Chano ex1ra.ctou da sa nenez en
Fcrcarei, cumpre 25 anos. Chano e mais a veUia protagonista xa non
viven" tristemente, pero n6s estamos aqu para que non sexan
csquecidos. Este ano consagrmonos, en parte, a tan especial misin, a
lembranzadun:tito e dun home que se entregou, en corpo e alma,a el.A
visin, nada idealizada por outra parte, do noso rural e da nosa xente,
unha visin na que entropoloxa e arte camian xuntas. Oeste labor
ocupronse, nas see achegas, Xos Luis Barreiro, que nos seduce,
coma todos os anos, ca extenso cofiecemento do que somos, e
concretamente, do que significamos, e do que significa, dentro da nosa
pequena comunidade, a figura de Chano, de quen foi amigo e mentor,
deixando constancia dunha conversa interesantsima que tivera con
Chano despois de rodar "Mamasuncin" e antes de "Sempre Xonxa";
XonAcua, bigrafo de Chano,que nos ilustra sobreo compromiso do
naso cineasta coa sa terra e coa sa lingua; Miguel Anxo Fem.ndez,
critico de cine que nos canta como fui a experiencia de vivir con Chano
algunhas das ocasins histricas para o naso cinema nas que estiveron
xuntos e forxaron unha fonda amizade, e MariluzMontes, amuller que
o foi todona vida de Chane, a sa compaeira, a sa inspiracin e a sa
introdutora no mundo rural no que Chano atopou a materia prima
esencial para rodar "Mamasuncin". A todos eles, e por riba de todo a
Mariluz, queremos agradecer o seu labor e a se xenerosidade para
axudarnos a divulgar a figura do noso eterno tecedor de saoso Para
conmemorar os 25 anos da curtametraxe, tamn gravamos un
documental titulado "M"",lISlUIdlI volve eotree", no que
recoDemos entrevistas coa protagonistas directos da rodaxe e
achegados de Chano. Tamn volvemos, o amigo "Xoque" Carvajal e
mais eu, a Baste para recuperar a visin daquela aldea que substitura
na pantalla Fcroarei da nenez de Chano. Os dous codiriximos este
 ,
Al polo mes de Muo
(Catro preguntas)

Por Mariluz Montes

Al polomes de maio, recibn unba chamada no mbil,

e vin que era do meu amigo Rochi. Unha alegra, porque as
sas chamadas sempre me traen boas novas, e o mis
importante, case quesempre para falar de Chano.
A sa chamada era para informarme de que queran
facer un docwnental sobre "Mamasuncin" para
conmemorar os seus xa25 anos de memoria.
As sas palabras e os seus argumentos
conmovronme, pois sempre est al para recordar e seguir
admirando a Chanoe a sa obra.
Propxome facer unha colaboracin na revista
"Cotaredo", magnifica publicacin gracias cal revivimos
parte da nosa tradicin, da nosa arte, dos nosos costumes, da
nosa cultura, da nosa historia. (gracias, Rochi e
colaboradores, portanpreciadoregalo).
Odia 23 de xuo quedei de ir a Forcarei para facerme
unhas tomas e unhas preguntas sobre Chano. Fun encantada,
volva a Forcarei. Cando chegue, aparquei o coche e o
primeiro que fixen foi comprar das bolas de pan, unha de
trigo e outra de centeo, sgueme sabendoigual de ben que hai
30 anos. Despois fun de Maruja de Digua (M' Jos Guzmn)
e o seu marido Xos Antonio, onde sempre son ben recibida.
Falamos dopasado, contoume quequerianmoito a Chano, do
presente, dos seus fillos, da cantidade de mozos e mozas con
 7

impresin mentres subia as escaleiras deixoume abraiada,

poi. va por todo. lado. algo que me recordaba a Chano. Non
era de extraar, pois as sas paredes estn tapizadas con
vietas e recortes de Cbano. Naquel intre souben certamente
que Forcarei tia moito do meu corazn al prendido. Con
toda esta gratsima sorpresa seguimos falando e, mentres
tanto, fixronme unhas preguntas que en contestei
sinceramente, pero diante dunba cmara, e gustarlame
plasmalas aqu no papel, dun xeito un pouco mis extenso.

1") Preguntronme sobre a perfecta comun ou

simbiose entre o equipo tcnico e o artstico, todo referido
a "Mamasuncin". Esta resposta moi sinxela pois

poderase contestar coa mesma

pregunta sen mis, "a sincrona
perfecta". Como fo posible? Chane
tia unha sensibilidade especial para
tratar e falar coa xente maior; esta
xente que moitas veces sntense
agradecidos, e pola contra Chano
sentia que tian moito que ensearlle, e
sin dbida aprendeu a disfrutar moito
con eles.
Todo esto comezou cando
casamos no ano 1975, a partir de aqu Retrato de Mariluzadolescen1e
iamos con frecuencia rnja aldea
(RubilJn), e pouco a pouco Chane foise namorando desta
xeotia que He contaban historias, falhanlle da Pantallada,
como He chamamos ns (a Santa Compaa), de cmo se
facan as chozas, moi tpicas na rnja aldea, e moi valoradas,
das minas de estao explotadas polos ingleses, onde podan ir
traballar para sacar algn cartio, pois as abundancias non
 ,
Como se la encaixar todo esto?, tendo en canta
ademals que falaban distinto idioma. Chegou o da, habia
nervios, pero moita ilusin, en canto intercambiaron unhas
palabras foron desaparecendo os nervios, e empezou a
respirarse paz e complicidade. Chano empezou a percibir
caras de felicidade, todos quedaron sorprendidos pola
amabilidade,
sinxeleza, nobreza e
colaboracin de todos.
Daban todo a cambio
de nada, o que fixera
falta, nunca ningun
levantou a voz, foi
unha r o d a x e
inesqueeibel. Todos
aqueles nervios que
tian principio
Mariluz con Chano
;;;;;;;;;;.1 desapareceron e
mesturronse todos
como se fosen unha gran familia e se coecesen de anos.
Chano recoeceu que recibiu moito mis do que el poda
chegar a imaxinar. Rodouse unha curtametraxe,
"Mamasuncin", s, pero fraguouse unha amizade tan fonda
que durara sempre.
Esta maria eu penso, e sei, que ten moito que ver para
que en algn momento Chano chegara a dicir que era a sa
obramis querida, a luz dun saa.

2") Falamos do Chano mAIs personal, mls Intimo.

Que Chano era unha persona traballadora, teimuda,
loitadora... xa o comentamos moitas veces, pero quizais moi
poueo que era doce, agarimoso, o mellor compaeiro, que me
 11

imaxe en movemento. Filmaba todo o que atopaba. Gracias a

ela moita xente, algunha que non fora fotografiada nunca,
est recollida nalgunha cinta de super 8; asi como tamn
recolleu festas, costumes, momentos; motos canastros que
hoxe estn cados e en ruinas, e outras moitas cousas,
docomentos todos de gran valor.
Viva a imaxecon tanta pasinque tivo anecesidadede
comprar unha moviola e unha empalmadora para darlle
sentido a todas esta cintas que tamn conservo con orgullo:
para esto serviu a cmara Minolta,

4') A 25 anos de Mamasuncin... Fhose IUStiza

coa figura de Chano?: Quizais non sexa eu quen deba
valorar, pois tampouco sei como se mide a xustiza. longo
destes25 anoshoubo recoecemento, moitos de admiracin e
respecto, como premios, libros, "A luz dun saa" (Xuota de
Galicia), "Chano Pieiro, unha historia do cinema galego"
(Xon Acua), unha biografia de Chano Pietro (Francisco
Rozados "Rochi), "Os amigos de Cha1JO Pietro", "25 anos
de Mamasuncin" (Xuota de Galicia, coordinacin en ambos
de Miguel Anxo
Fernndez). En
todos eles hai frases
que chegan 6
corazn, como
"Lumire de nm",
"admireino sempre
e a dm ir areino
mentres viva", "foi
o estandarte do
cinema galego ....
Mar1111Z na prllB.,tacln do libro ".25 anal de Mamasuncl6n", A todos eles o
no moslelro deAclvelro, o pBSBdo 2<108.
12

meu agradecemento profundo, e !amn penso que foron

merecidos.
Pero o que
eu percibo
realmente que
Chano un
personaxe moi
querido a nivel
popular, entrou no
corazn da xente J
MartlllZ na pl'l!lSl!lntacl6n enVigo da bIografla da Chano
para quedarse. escrita parRachl, entre este e Ana Belln Camba (ano 2003)

A todos eles gracias por estar 6 seu lado, ese o mis

grande homenaxe. Osseusamigos incondicionais que seque

estarn sempre, e quesonmoitose xenerosos.
pobo de Forcarei, queme demostrou quequixeron e
seguen querendo a Chano, admirando como admiran e
valoran atodos os seus artistas, que sonmoitos, quera dicirlle
que sinto un agarimo especial por esa terra e as sas xentes,
que o meu Chano, que tamn voso quedar na historia de

Forcarei para sempre.

 QJ
M,; pJ ~ "'" .Lt \-\"'l ~ , ~ tu, """"" ~
",u.:.. . ~- c:!J.!:, ~ ... .. ,,'1~ R,.et... .

r"'~ a.-, ~~ ~_~

12 ' 9
I
""'-~ ~ ""f p ..{Q.......1t;;'
~ C U <:Ul0 .
._ ['_ \.t..,~ - . . . . . . ~,. . . .
&,o.-\~~ _~ K ' \-ta..u..... a ~;..

<l:? g\,.L~ qo.Q.p!~..->:> ".' ~ J~ " O ", ~.......t1S

c::x.. . "'--...lb ....... ...., .. ~ f" t J s-u-u p...... ~..:.. o-h...~ (1 0.."-"

k=~ a. ~ o.U.-\.-...... ~ __ c ...\ o::u.I,.U

l ~~~\.U-I ~c.l.- ~_ ck l::.::.,.r;...,,-:~ "" '"

~"" s-R- "c....::.r; ~ , !JI 0 r l4-.' ~ l:"_ Fu...~... -
S,...ea.. L' 1 ~ , ~.......: "'""-.1'> ra..G:" J.5 ~o,.
e;.'

" .......... d-. C.' OI.U , J4- """""''l:c- n...t:t , J..l ~., o:o~ .--;: ... l .,J (

J.c \ --~ O ...UV>-t. I d .. u.e.s-, \-l.,'J..{':>..... ~ . (ey-.... S Q..

Q~ <..J..c~ &..> ""'" p-r o: a 1.'") 'P -..~ -e, a., I-e ", ...G)
14

"A MORTE DUNHA NACIN"

Breve apunte para una historia de Chano Pieiro
Xos Lus Barreiro Rivas

A finais de 1985, cando o xito inesperado de "Mamasuncin"

xa estaba plenamente explotado, xunteime a falar con Chano Pieiro,
en tennos Olis polticos que persoais, do futuro do cine galego.
Estivemos paseando toda a tarde polo fermoso campo de restas de
Padrn, c\ beira do Sar, e rematamos ceandc pescada :rebozada na Casa
Rama110. en Res, despois de recorrer camande a estreita e serpeante
estrada que cruza por Extramundi. O meu sentmento, que noutrora
estivera moi prximo ao escepticismo absoluto. aceptaba agora a
posibilidade de crear algo parecido a un "cine galego", E o de Chano,
que levaba xa un ano gozando do xito internacional da sa "humilde"
curtametraxe, estaba agora preocupado por afastarsc dos engados
persoais que a coto se lle ofrecan, para enfrontar un proceso rois
profesional, e mis "patritico" -8 verba sa- que permitira crear
escolae formar actores, guionistas, directores, tcnicos de imaxe e son,
e especialistas en decoracin e efectos, que meran deGalicia un centro
de prodncin para o cineeuropeo.

Na cabeza de Cbano xa alentaba a idea de rodar unha

longametraxe, causa que non cobrara rea1idade ata a estrea, en 1989,de
"Se:mpre Xonxa", que foi, efectivamente, a primeira longametraxe
rodadaengalego no formato de 3S mm. Eno seumaxn, sempre quente,
agromaba a idea de que ese film. tia que ter caractersticas grandiosas,
ou "fundantes" -estaverba mia-, capaces de arrombar o sempiterno
debate sobre a existencia, ou a mera posibilidade don cine galego. E
sobra dicir que, so falarmos dun "cine galego", os dous eramos
conscientes de estar abordando o problema de calquera cultura, e de
darlle azoa aos que, tendo prcxectc e tesn, non quedan verse
compelidosa instalarse noutra culturapararodar.
 is

Para Chano era evidente que a fortaleza dos grandes cines -o

americano de JoOO Ford, o italiano de Federico Fellini, cu o francs de
Franccis Truffaut- nontianada que ver coa lingua na que se rodaban,
senn coas caractersticas integrais ceas que se producan. E por so
daba por feito que se os galegos puideramos facer un cine bo e
intelxente -mis dunha vez xa dxen que ese cine era para Chano
"Como de cabra"-, non teramos dificultade para exhibilo despoe,
como el mesmo mera con "Mamesuncn", nas pantallas de todo o
mundo. Bu, que daquela andaba ce proceso de normalizacin
lingstica(a Lei fora aprobadaen 1983),xa sabia que as cousaa non an
ser tan doadas, pero tamn tia a suficiente experiencia para saber que
en modo algn estivera
acertado hora de
prognosticar o futuro
daquela curtametraxe
que se rodara case sen
medios, con unha
cmara de 16 mm, e con
actores e colaboradores
de tan pouca escola
dramtica como eran
rnia nai e meu pai, meu
Casa dos BBm!IIro en FOI'CllA!ll, ancle Sl!I criaran irmn Pablo, e antros
Xa luis e a.ana
poucos afeccionados
ms.

Fronte 80 meu abrigado realismo, a Chano f1uianlle na boca

proxectos fermosos e ilusionados, nos que:xa va unha Escala Galega de
Cine, de rango universitario e ubicada en Santiago', unha Filmoteca
Nacional, uns estudios suficientemente dimensionados e tecnificados
para faoer posible calquera rodaxe, e mesmo un fluir de empresarios
que, alentados palas novas perspectivas, derivaban unha parte dos seus
capitais cara o negocio da producin. E por iso senta tanta necesidade
de darlle continuidade a aquela ''Mamasuncin'' que nos puxera o mel

1.- A p1l1lbi1jdeole de CI'fIlIl" as univenida....... VJ.IO eA earuaa. thuk DOD fon C1XJ11omiI" e _ tmla
Wtualidaolcatal989,gugClIlllDdoDolripartito:K"CBididoporGon..uczLaxc.
"
nos beizos pero que non tia fuste -era a sa opinin- para darlle
eontinuidade a algo comoun "cine galego" que ata os mis escpticos
estaban dispostos a considerar. E foi nestas cando sacou do peto un
cademo de tapas verdes e follas miadas en cuadricula na que tia
tomados tdolos seosapuntes.

O que daquela proxectaba Chano era faeer unha longemetraxe

con resonancias tiradas de David W. Griffith, na que quera narrar
-porque tamn Griffith era o pai da narracin cinem.atogrfica- a epopea
trxicadanacingalega, O titulo que Ile tia posto era, por antffrase, "A
morte dunhanacin", e neta pretendaexplicar os efectos perniciosos,
ou abertamente destnltivos, que xogara a emigracin na historia de
Galicia, De todos ben sabido que a emigracin -teln de fondo da
recente historia da Terra de Montes- era para Chano Pieiro unha
obsesin. Dela tratara, con extraordinario acert e realismo, en
"Mamasuncin", onde, con variantes mm ecades linguaxe do cine,
contara a historia -tan tema e dramtica, e tan coecida para os de
Forcarei- da seora Maria Rosa da Rcgueira. E por iac consideraba
unha boa idea utilizar o problema do desarraigo familiar e cultural
abrigado pola
economa para dar ....- - -- - - - -
o salto cara ese /
filme fundante do
cine galego. O
filme po der a
servir ademais,
pensaba Chano,
para incluir algns
tratados colaterais
sobre a psicoloxa,
a lingua, amsicae
a economa deste
pas ao queanda Foto de pandilla ande aparecen Xosil Luis e CIlBno, slnalados.
chamamos Galicia.

Seguindo, poia, OS esquema bsico de Griffitb., que narrara a

Guerra Civil americana e a fundacin dos Estados Unidos de Amrica
 17

do Norte a partir de das historias familiares -unha do Norte federalista

e abolicionista,e outrado Sur, escravistae confederalista-tamn Chano
pretenda contar a emigracin a travs de das familias" galegas,
emigrantes ambas, que vivirn o
- -, - - - . , seu trensplente a Amrica en
circunstancias contrapostas: os
que volveranrcos, e deran lugar a
unha saga familiar de ndustriais e
profesionais que se roran
afastandD das S8S raices galegas
para incorporarse s pequenas
burguesas da capital de
provincia; e os que volvern
fracasados, coa familia rota e
enfrontada por herdanzas
mtserentas, empeados en
Pablo Barreiro, irmn de Xo& Luie, gravando redimir a sa tetra a travs ducha
a mOelea d Mem8luncin
reivindicacin nacionalista que
puxera coto emigracin e librara ao pas da sangra de mocidade e
iniciativa que flua cara o Cono Sur nos vapores e trasatlnticos que
facan escalano porto deVigo.

A pelcula de Chano fa ser, nas sas propias yerbas, "a antitese

de Griffith". Porque mentres a Guerra Civil marcara o rexurdir da
grande Amrica doNorte, a dramtica epopea galega dos anos 20 e 50
marcaba o devecemento definitivo da nosa nacin. e poa un punto de
explicacin a todo o que, segundo Chano, nos estaba pasando, tamn,
nos eplogos da Transicin. E partindo desa antffrase que antes xa
aludn, Chano situbase claramente a favor dos fracasados, coa
esperanza de que a sa reaccin enrabietada sentara as bases dun
rexurdimento "non s literario" que, administrado pela ampla xeracin
de galegcs :xa educados nas universidades e na liberdade que coecan
de novas, puxese os alicercea dunha Galicia-nacin reconciliada
consigo mesma e segura do traxecto marcado pala sa propia historia.

2.- A pdalla "1he Birth afl.Natim", deDavid W.Griffith, eatreauaoe:n 1915, ~,a peaarduerrodadl._
CCIllIe20II da graa. cincma~ mundial, 00lIItitlie UD loferente, ndI. vlida, pan. t.dalalI gunde&
~~I.
13

Aquel cadernio verde, que debe existir e estar nalgn lugar,

estaba cheo de esquemas, borrns, notas ao pe e marxe, e pxinas
brancas intermedias que faltaban por rechear; E nelas contase unha
minuciosa e preciossma anlise do gran filme de Griffith que Chano
visionaba daquela -segundo
me dxo- case a coto. O
director do cinefcrum de
Comillas, Emilio del Rio.
consideraba esta pelcula de
Griffith, xunto con
"Intolerancia", filmada polo
mesmo autor en 1916, o
principio da linguaxe
cinematogrfica e a esencia da
arte do cine. Aa padre Del Ro
gustballe mis, e insista nela
con mis admiracin,
..Intolerancia". E seguindo as
mas charlas, que eu tia na
memoria por admirables, fora
eu quen puxera a Chano na ...""
pista de mbolos dous Cartel da pelfaJla "O I\BCl!lmenltl dunha
nacin", de BrtfftIh
monumentos singulares da
historia do cine. Pero Chano
non seguiu as preferencias de Del Rfo (que en seguin e ainda manteo),
e enmsiasmouse dende o primeiro momento con "The Birth o a
Nation". E por iso non me estraou nada aquela mnucosidade coa que
estaba ccnstrundo a sa anttese galega, ou a epopea dunha nacin
mantida en p poloseusufrimento antes quepela saforteza.

Como obvio, aquel proxecto non foi arriba. Estaba cheo de

imposibles tcnicos e econmicos, e precisaba don guin que non haba
-ocmc tampouco haba o equivalente da novela de Thomas F. Dixon-. E
era evidente que eu tampouco estaba en condicins -nin intelectuais nin
prcfesionais- para abordar o proxecto de historia da emigracin
-daquela epopea "fundante", teramos que dicir- que Cbano me
propofa. E compre lembrar ademais que, polo que eu sei, Chano
" Cando Chano, felizmente, soou un
clsico do cine galego universal:
" Mamasuncin"

Miguel Anxo Fernndez

Mofto teo escrito sobre o amigo ehano Plefro. Mofto e bo

porque marxe de ser gran persoa (que o era) e f1eL amigo (que
tamn o era), tia a virtude da xenerosidade e mais da
honestidade, trazos ambos que no eido do audiovisuaL galega
nin daquela nin de agora, eran valores alza, taL de cafnlta un
sector que se rexe polo principio tan primario como rexeitable
do tontofilmas, tantovales ata que se demostreo contrario.
Cando caecin el Chano xa tia metido no corpo o virus do
cne, e foi precisamente coa estrea da curtametraxe
Mamasundn como tomei da sa amizade, e desde aquela ata o
seu sentido pasamento, rnotas veces tiamos compartido
mesa, mantel, conversas e botadas unhas cantas gargalladas,
porque Chano sabase rir do mundo cun aquel que tia de
Cunqueiro, como algun acertou a dicir nalgunha ocasin e que
tan ben refrexou nos seus escritos, sobre tocio para o xornal
Faro de Vigo, dos que chegou a facer unha escolma no volume
Conversas ca vento.
Asi pos, o noso primeiro sado ten data, o 28 de decembro de
 21

1984 no Centro Cultural Cafxa Vigo, onde presentaba mundo a

Mamasundn. Tamn gardo a triste data da nosa despedida,
igualmente en Vigo, na cafeteria Tres luces, unhas semanas
antes do 21 de marzo de 1995, cando nosdeixou orfos a tocios e
tamn audiovisual galego.
Pero como o amigo Rochi me honra poendo a meu dispor
unhas pxinas desa fermosa aventura que Cotaredo, para que
fale un chisco de Mamosuncin e mais de Chane, renuncio a
perdenne polos moitos parasos da moi agarimosa Terra de
Montes de Chano, que tan ben tomou prestada para a curta, e
comezarei cunha pequena dose de memoria propia. Remataba a
primavera de 1984, cando a Direccin Xeral de Cultura me
invitou a participar da comisin de valoracin para as primeiras
axudas que a nacente Xunta de Galicia promova para
curtametraxes. Transcorreran seis anos desde que asistira no
colexio composteln de La Salle proxeccin de Os paxaros
morren no aire no tan agarimoso como sacrificado fonnato
sper 8, e saira francamente sorprendido do canto vira
naquelasimaxes.
Pese a que Chano visitaba O CarbaUio con frecuencia polo
tempo de vern,
desde o lugar de
Rubllln da sa
benquet1da dona
Mariluz, daquela
anda non o
t r a t a r a
persoalmente Chano e MiguelAnxo na Xocivige
(xomedes de c111E1 e Vrd80 de GlIIIIcIlII) do eno 1985
 "
amigo comn do Carballio, Jos Luis Diz, daquela trabaUador
de banca en Beariz e moto tanto do que aconteda nos sets de
Mamasundn.
O que veu despois fDi a confinnacin do que os membros
daquela comisin xa sospeitabamos, que Chano Pieiro faria
unha curtametraxe non s un referente senn tamn un trunfo
persoal que o levou por numerosos festivais espaois e
internacionais e que o asentou cun lugar propio na historia da
cultura galega desde o aporte dnematogrfico ou si se prefire
audiovisual. Premios e visitas s festivais de Bilbao, Cracovia,
Oberhausen, Edimburgo, Sdney, Clermont-Ferrand.
Melbourne, Clennont-Ferrand, NewcastleJ Uppsala J Toldheim,
Mosc. Gante. Tetun e Viana do Castelo a ande Uven ocasin
de acompaalo a
peticin do propio
Chano, nunha viaxe
que xerou numerosas
e simpticas
ancdotas
acompaados dun
amigo comn, o
tamn director :Le
galego Carlos -t
Chano con L.oIa Yeleiro e Miguel Anxo Femdndez
Pieiro. nasxarnsdu da Xoclvlga do Csrballlllo

Transcorridos 25 anos, a historia imaxinada por Chano da

seora Rosa da Regueira co engadido doutros personaxes
xurdidos das sas lembranzas de neno, segue al, fresca e viva,
como a primeira pelicula galega que viaxou por medio mundo,
 "Mamasuncin": a plena vixencla
"
dun clsico do cinema galego

Por XonAcua (*)

V inte e cinco anos, un cuarto de sculo, toda unha vida para o

cinemagalcgo...
Mamasuncin, entre outras moitas cousas admirables, fOO a primeira
pelculagalega que amosou os doces sons da nosa fala ancestral arreo
do mundo. Amesma linguaque hoxe ten que aturar ataques furibundos
de moitos intolerantes ceas culturas alleaa, detodos aqueles aosquelles
arrepia a diversidade, incluidos tamn, para a nosa vergofia e para a
nosa desgraza como pobo, bastantes galegos afectos dun Iesleixo
suicida, dun complexo de inferioridade que reverten nun triste e
pattico rexeitamento do que nos propio de sculos. E non un tema

banal, senn todo o contrario, porque nesta cuestin da Iingua onde o

seu director, o aoradoChanoPieiro, semprequixo facer fincap.

Aa contrario que a protagonista case que involuntaria da cinta, a Tia
Suncin Ogando, convertida polo autor de Sempre XOIlXll na
representacin simblica das nosas xentes, da alma e o celme da nosa
terra, ou como el adoitaba dicir, na "Avoa de Todos Ns", en troques,
digo, mentres aqueta muller non tia conciencia de estar
"interpretando" unha pelcula, Chano rodaba-Ioitaba por un ideal no
que tia unha fe cega: facer cine en Galicia no idioma do pas. Para o
director-boticario, iso era posible e sobre todo, deixouno ben claro,
absolutamente necesario para que poidese chegar a existir algo ata
entn utpico chamado "cinema galego". Velai o que Cbano
consideraba que era o verdadeiro cine galego: por riba daquel
simplemente feito en Galicia, ou con capital galego, ou da moma
"transposicin pantalla grande de temas considerados propios deste
recuncho da fisterra atlntica, o cine deste pas debera ter a abriga
inexcusable de amasar o naso xeitc de estarmos no mundo como
galegos, coa lingua como emblema por antonomasia da nasa
personalidade, tantas veces esnaquizada por serm.os fillos dunha terrae
unha nacin milenaria roubada e agachada pala historia oficial. Nin
ruis nin menos. E logo esto apartado estrictamente cinematogrfico,
do que deseguido fa1aremos, que en todo caso resulta indisoluble do
anteditc, anque 86 sexa porque se a lingua propia csmorecesc ata a sa
desaparicin, como vai ca,"m:j:o~e~eo
::m:o::m:m:'t:o:,,~in
:e:l:us:o:;den
:de:o~p~ropio
Goberno g a l e g o, r
parecen empeados na
sadefuncin(econela ,.
probablemente Galicia
enteira GOmO pobo) xa
non teria ningn
sentido un innecesario
cinema galego. Nese
suposto, toda a taita de J
Chano, e dos seus ...._
(anda escasos) - -XOn
Acufia can Ch8na

continuadores actuais nesta tema, teda sido intil.

Durante dez anos, Chano Pieiro e mis en mantivemos unha fonda
amizade, forza intennitente pelas nosas abrigas, el como cineasta e
boticario e o que subscribe como xornalista, que foi rachada
brutalmente co seu pasamento na primavera de 1995. Como xa dcixei
exposto no libro colectivo IIOS amigos de Chano Pieiro", a nosa
amizade consolidouse porque tiamos en comn dende senllas
enfermidades crnicas (a sa mis grave, como por desgraza ben cedo
se demostrou, malia que nunca :fulabamos diso pois Chano era unha
persoa admirable, sempre ledo e positivo por riba de todas as
adversidades) ata unha estraa relacin de amor-odio polo Vigo dos
nosos descontentos e algunhas alegras. Pero sobre todo consolidaba a
nosa cinguida ponte sentimental, como a da rapaza que saa cunha
 Galicia unida polea yerbas
"
de Castelao en OSJHIXfU'OS
1II0JTt:1I 110 aire, a teima
por un pas soberano e
orgulloso de aeu e, claro
est, a afeccin comn s
historias contadas en
celuloide.
Xa que lago, motas
Chane n8 r0d8x8 da SampreXonxa
veces volvamos a
MIlmll&JUU:in. porque en certc modo era a representacin da nceeNai
'Ierra, e un sempre lembra nai nos momentos de desacougo. Como
naquela ocasin candorodabana Estacin Maritima de trasatlnticos a
secuencia de Sempre Xonxa na que apareca o grande fotgrafo
ManuelFerro! (entre tantos cables polo cban, cmaras e figurantes, eu,
pobre de mn, nin sequera me decatei de que aquel borne do mandiln
gris que faca dun dos desaparecidos fotgrafos de alameda, tan tpicos
na mia infancia nos anos sesenta, e sarria con timidez cara a rnja
cmara de xornalista sabichn, era un dos mestres galegos na arte
fctogrfcamis admirados por min, mea culpa tarda agora que xa est
nos ceosa carn de Chanoe Gary Cooper; que diria a tamn :finada Pilar
Mir...). Pois lego da secuencia repetida varias veces e de rastrexar
aquel pIat real (hoxe en parte desaparecido coa construccin dun
abafante centrocomercial adboc)na procura da foto mis axeitada.para
o xornal, sentamos con Miguel Insua, o protagonista do filme, nas
esqueiras por ende subiran tantos paisanos cara os barcos da
emigracin, que Cbano levaba UdS das retratando (neste senso,
maxistra1mente, comologo vimos). Ali demos en falar da seora Maria
Rosa do Regueiro e da fermosa cinta que inspirara aquela dama digna,
narecordanza danenez do director no seu amado Forcarei, que estivera
corenta anos indo oficina de Correos espera dalgunha nova do seu
fi.1lo emigrante, acabando da mesma morrendo na lonxana terra de
Mxico logo do reencontro soado. A cousa era que Chane, como
artista autodidacta e instintivo que era, nada contaminado por modas e
outras andr6menas, estaba convencido de que aquel primeiro e exitoso
filme de seu en formato profesional era case un milagre imposible de
repetir. Con esta longametraxe que agora xa tia preto de rematar, da
que me contaba a cantidade de rodas de mufiio ceas que moitos tentaron
esm.agar o seu soio na longa andaina para levar a bo porto o seu tan
arelado proxecto, tia medo de que poidera mis o aparello teenolxico
e a loita por un orzamento que nunca era dabondo antes e instinto e o
corazn. Logc da estrea para a prensa no maxestoso Garca ambn
(daquela en era adeanais crtico de cine no "Atlntico Diario", polo que
en ningn caso me fa perder o pase do filme) fui doad.o entender a
postura de Chano cando declarou trala proxeccn, feliz pero
abrumadoramente canso,
que a sa intencin
inmediata era "descansar
durante cinco anos":
SempJ'e X01lJtll quitralle
outro lustro de vida.
A vixencia actual das
virtudes cinematogrficas
de MtJIIJtJsuBdn, sen
tratarse tampcuco dunha
obra mestra do cinema Oulra imaxe da rodaxe de Sempre Xonxa
(quen necesita obras
mestras con filmes desta envexable sensibilidade e atemporal frescura,
afnda que sexan mediametraxes) incuestionable. Estivcn tentado de
titular este artigo "Amodemidade dos clsicos", pero son consciente de
que cun titular de revista especializada que pode facerpensar en estudos
adicados amestres do calibre de Foro.Lubitsch, Hitchcock, Vidor, etc.,
algns poderfan racharas vestiduras, especialmente aqueles que nunca
aprezaron de veras a Chano. E me consta que sonmis dos que sepensa,
en realidade, porque neste pas de envexas nunca gustou demasiado que
o noso director-boticario, autodidacta por vocacin, se afastase
voluntariamente dos crculos mis ou menos oficiis da seudo mini-
industria daquela imperante, algns de cuios m.embros nunca quixeron
nin reccecer a Sempn XOnxtl como a primeira longametraxe en
"
fonnato profesional dun cine verdadeiramente galego; e ata semella
que incluso amolou o seu xito a nivel popular, nunca repetido nunha
pelicula pensada, rodada e rematada en galego con todas as
consecuencias, quizais ata a recente Pradolongo, de Ignacio Vilar.
Feita a digresin e voltando a MIJIlUlSIIIICilJ, non quero pasar por alto
que algo semellante tamn se lle achacara trala Ba estrea e o xito
internacional conseguinte (dentro dos parmetros das curtametraxes,
obviamente), amais dalgns comentarios malintencionados, hoxc por
fortuna esquecdos, a canta do
-- '" -- concurso da anci protagonista.
Por outra banda, sabido que
houbo antes, nos anos setenta,
outras curtametraxes en galego
en formato profesional, pero
ningunha coa repercusin e o
impacto na critica, de case que
todos os pases por ande foi
prcxectada, que tivo a cinta de
Chano.Aprensade medio mundo
foi unnime en salientar os
valores cinematogrficos e
'1Iiano humanistas que ares tora
manteen a sa plena vixencia,
p Ie i ro Os nesquecbles primeiros
~.
L. planos dos sucos en relevo da Tia
Portada do libra de Xon Acuna Suncin Ogando (Asuncin
sobre Chano Pifteiro Racamonde, na :lita), como un
smbolo da "terra asoballada" campeaia a piquesde se converter en p
silandeiro, a extraordinaria CODXW1cin de msica e mcotaxe, algn
personaxe que seme1la fuxido dunha pelcula de Fellini, pequenos
detalles de humor retranqueiro non exentos dunha aceda saudade de
fundo ...
En fin, ce seu xito, como salientaba na rnia biogra:liado cineasta,
 31

En resume. MIIIIJ1I31U1ci6n conserva intacta a sa dupla vixencia

ces superar con creces a implacable proba de lurne que o paso do
tempo. Como obra cinematogrfica admirable na sa sinxeleza
narrativa e como unha das trabes mis rexas no edo visual para a
normalizacin da culturapropia de Galcia, a memna que parece incitar
ao desleixoe auto-odio atantos renegadosdo bereerural primixenio, do
que todos algn da formamos parte, tan exeitadamente retratado no
filme. A leccin impartida porChano con estapequena xoia do cinema
galego, coa sa herdanza en boa parte trazoada pero hoxc quizais mis
vixente que nunca, fuina resumir o propio director con estas palabras
inqu.edantemente profticas:
"Eu. non mI!pltmtexo o cml! s como UJJha expnsin es6!tictL Para
""" tlUHM t! dtuJls l'O%, dt!sdl! IJ lHitJ msignfficlUlle posicin. d mitJ
xente. xmte da nosa aldea) das qu.e nmgun coida, das qlle
ningutfn tri caD. Son 1mS IlUJl'Xintulos po/tI cqueirlJ do ''progreso Ir.
A. 3" fllllJ t! de :unte ignol'lmte, "31." culta,.., de unte u:111ttJ, o 3e1l
trllhtlo s senepr. trIIeI' divisllS. unha l'fIZIJ t!JtIinguir. Eu son un
II1dl!dn, paN ben 011.paN IIUIl".
Toda unha declaracin de principios sentimentais e fonda:m.ente
telricos, como no seu momento o foi a sa primeira pelculano plano
ideolxico. Concorde con Chano reclamando a dignidade do termo
"alden" como emblema deste pas de milleiros de aldeas, parroquiase
nomes de lugar habitados dos que procedemos a inmensa maioria de
ns. Concorde con Chano
na urxente reivindicacin
(unha vez mis) da nosa
-
lingua, diglosicamente
demonizada ante, obxecto
de ataques etnocidas e
falsamente bilinges
hoxe, porque el tamn ~\
subscriba as mil '
primaveras mis para o
galego que anceiaba
Ch8l1O e Pablo Barreiro na rodexe de "Esperanza"
 "
BASTE, o OUTRO FORCAREI

FRANCISCO ROZADOS "ROCHI"

CandoChanoconsderou aposibilidadede levar cine

a historia que tanto o impresionara na sa infancia, a historia
de Mara Rosa da Regueira e a sateimosa, indo un da tras
doutro correo durante corenta anos para ter novas do seu
filio emigrado, Forcarei, aquel Forcarei que vemos nas
fotograflas sepia de Manuel Barreiro dos anos 40, xa non era
a aldea que fora cando tivera lugar a verdadeira historia de
Mamasuncin, Por iso tivo quebotar roan dunha aldea na que
o lempo non transcorrera tan s prsas, na que o tempo se
tivese conxelado para que
aparentase que a xente
viva nunha sociedade
mis tradicional, ande a

evolucin se notase un
chisto menos, ou, a ser
posible, nada. Esa aldea
tia xa un Deo no maxn t--.
espelido e nostlxico de
Chane, e chambase '-C~h'-"'-'~R- ""''''lnQ X8ntar dQ PorqUI"O de 1992.
Baste.
Baste unha aldea do concello ourensn de Avin
onde semella que o tempo se conxelou ha lempo (poderlase
dicir que anda hoxe, non sendo pequenos pormenores
infraestruturais, ofrece esa maxe que Chano pretenda
34

transmitir
espectador).
Agora sabemos que
"Mamasunci6n" un

conto triste e, a un
tempo, un documento
etnogrfico e
antropolxico no que a
propia aldea se torna
'" un
un personaxe mais,
Rodax do documental "Mam8Iuncin voIve ~.,
en Bstste personaxe lentsimo,
caseanacrnico.
En Baste, cada bufarda unha testemua muda deste
tempo conxelado; cada pedra un gran no celero da nosa
fermosa intrahistoria e cada casa un saudoso museo ptreo
ande dormen o seu sono eterno as ausencias de tantos e tantos
emigrados. Baste, agora revestido desa eternidade lenta na
que o lempo levita sobre a aldea, o perfecto trasunto de
Forcarei, de igual xeito que o imaxinario e pieirano
Trasdomonte o arremedo de toda a Galicia do interior

montaoso.
A un tempo, se:m.ella un soo escarmentado por unha
lucidez gravosa, unha realidade con algo de quimera, unha
litografla amarelada que miramos cos anteollos do pasado.
Parece escribir no seu diario de pedra para combater a
soidade. A sahistoria est escrita palas mans dos canteiros,
que falaban a fala das pedras, que gobernaban co seu tacto
sabio os seus tamaos e calidades ata convertelas en fitos
atemporas.
Baste sereno, breve e melanclico ata parecer

exentode si mesmo. Toounha xeometraintestinale unha cor

de cinzaanmina, sosegadae envorcadanunhararaharmonla
de tristezas. Hai, detrs do seu bosque de pedras espidas,
unhahistoria mida de dores e traballose de escurastardes de
"
invema, con recantos onde deixaron a sa pegada o tempo e
o po. Maishai, tamn, unha lemura que vn do propio lempo
en que as aldeas briucaban e bullan nos solpores de vern,
tempo aquel desconxelado e compasado coas xentes que as
poboaban.
Baste anda garda, coma unha nai vella, as infancias
de todos os que nela foran nenas, e parcenos que nela anda
permanece tamn a presencia de Chano, nena grande de
saas claros,
rebulindo pala ,,, "
aldea.
Balste
entrganos a sa
tristeza e a sa
inocencia, tamn
de neno, ..,
embebida dun "- . .- '-'.MBIIluz _. . .uxta
- . -Blanco
(1
... con RDchI, n8 presantacl6n
p e r f u m e da slla blClgr&fla de Chano, en Pon1BItedra, no ano 2003

misterioso e tranquilo, coma un orballo de silencios que nos

ollan incrdulos desde o seu corazn vedrao e venerable,
abeiro do paso do tempo e ignorante do seu ma, cun
indefinible sabor a ausencia. A forza de bicar o tempo -que
diria Cortzar-, Balste sacraliza a repeticin dos dlas e das
horasno seu eternoacougo depedra e sombra.
A chuvia cae en Balste cunha goteira de lembranza e
ontra de esquecemento, alternando en mano descenso palas
paredes rancias e vetostas dunha aldea de ensao, dunha
aldeaconeco decanseirana sa catacumbade sculas.
Cando se me ocorreo a idea de faceralgo para celebrar
os 25 anos da curtametraxe mis sonada do noso pas, o
primeiro que fixen foi ir a Baste, por ver como a tratara o
tempo. O que atopei confirmoume que o lempo pasara mis
"de vagar que noutros vilares, e que al a prsa non tia lugar.
Despois, fomos varios das para rodar planos e mis planos
que nos pennitisen escoller mellor cales seran os id6neos
para o que final foi "Mamasuncin voIve correo", ese
documental-recordo daquela rodaxe que Chano enfrontara
cun equipo de xentes ilusionadas por participaren no
nacemento do cine galego, comaquen di; pioneiros do soo e
irmns na escaseza demedios, pero cunha enorme vontade de
sar adiante e de facer o que eles non saban que estaban a
facer: historia de pas. Hoxe sabmolo, e agradecmolo
moito, porque de non seren aqueles adiantados, o naso
cinemaseguirlapracticamente en cueiros. Cain naconta dso,
principalmente, cando se proxectou a curtametraxe no Brasil
(embaixada
cultural na cidade
de Niteroi, ande
fomos convidados
pola Secretaria de
Cultura, no ano
2006). AH, a xente
..
que a c u d i u
proxeccion, amais
.
da historia que a
conmoveu Proxeccion de 't.4amasunCin", subtitulada PortuguS,
en Niteroi (Brasil). no ano 2<106.
profundamente,
valorou a enorme calidade que desprendan aquelasi m a x e s
rodadas haba 22 anos, nuntempo no queo cine galego era un
perfecto descoecido, non s6 aln do Atlntico, mis tamn
dentro das nosaspropiasfronteiras.
Cando eu tia catro anos, en 1967, e asista escola de
Forcarei, lembro que un da dona Carmen Cubela, a mesma
mestra que antes ensinara as primeiras letras a Chano, nos
levou de "excursin" ( un dicr) para coecer as beiras de
Forcarei. Na ra Regueira habla unha casa soa, enfronte
"
enln cuartelda garda civil, ondevivia MariaRosa. Lmbroa
porta da casa tentando vendemos s parvulios, por unha
peseta, mazs das Sa8 maceiras. S teo esa lembranza dela
e,para ser sincero, non recordo como era o seurostro. Nonsei
se se pareca que despois tivo na ficcin, todo enrugado e
escuro, encamada pola tia Suncin Ogando de Baste, pero
congratlome de tela visto anda que fose tan s unha vez na
vida,porquefoi a fonte de onde salu o que logocoileceriamos
coma fito e pedra angular do
noso modesto cinema. Podo
dcr outro tanto de Paco
Farria,o outro protagonista da
historia, de quen conservo
tamn unha nica imaxe no
recordo, <liante da serreraque
Outro Instan1El da pI'OX8CC!6n na Brasil.
antes se emprazaba no cruce
da ra Das Igrexas. Pero del,
alomenos, consegun tres fotograas que mo traen mis a
midoe misfiel memoria.
Chana conqueriu, con "Mamasuncin", que
volvesemos a vista s nosas aldeas, As nosas xentes - nosa
paisaxe e nosa paisanaxe-, que retomasemos a ferramenta
do amor propio. Porque Chano foi un tecedor de soos, un
fomecedor de fantasias, un amaliador de invencins (un
Caladio do noso cine), mais tamn foi un artista
preocupado, comprometido e concienciado coa realidade
galega e, sobre todo, como digo, coa paisaxe e a vecanza
rural. ''Mamasuncin'' o xeito de contar a aldea como a

contarla un alden de corazn ("eu, para mal ou para ben,

son un alden", diria o propio Chano), e niso xogou un papel
fundamental a aldeadeBaste,o outroForcarei.
33

~ ~@)~m:~
m:~~ffii1~)Q)ffii1~
)Q)ffii1 ~@) ~Ifffii1lrJ[ITffii1
 "

Chano en distintos momentos da sa infancia en Forcarei

40

Na foto de riba, montado na moto do mdico Francisco Rando, e abaixo en

das instantneas, diante da casa de Manuel Ba.rreiro e coa bici na ra
Progreso
 41

Arriba, Cbeao na neve, s e con Secundno.

Abaixo, can Secundno na ra Das Igrexes, tempo de "rockeros"
42

Gravando dobraxe na casa de Berrero, en Sorribas (Chano, Pico, Manuel

Lourenzo e rcardo lvarez "Indio''). Abaxo, ceas xenree de Baiste na rodaxe
de "Mamasuncin"
 .

A ra Progreso, coa xente a car6n da vella C888 consistorial.

Abaixo, desfile do "Frente de Juventudes" pele mesma ra.
As dea fotograflas foron tomadas nos anos 40.
44

Odas imaxes da familia Torreiro de Castrelc de merenda

na Festa dos Dolores de Forcarei, nos anos 50

..
. .",
':
. . 4
. ""'(:. .!'

 .

Familia de Caetrelc nos anos 30

.

Familia de Pepe Rei de Filloi, nun xantar famjliar. Abaxo, soldados no

servizo militar, entre eles Pepe Rei e Ramiro de Muras
 47

Arriba, familia Rei de Filloi de xantarno dia 8 de Acivero (anos SO)

Abaixo, familia Cambade xaotar no da 8 de Aciveiro (ano 2007)
.
,

.1 .. , ,
C"'o_
1,'1' '' .

Fotografia deAlicia Darriba, de rabaderas, no curso escolar58-59.
Abaixo, pmoquins de Quintilln de visita na Catedral de Santiago,
nos anos 60.

,
 .

Foto de grupo dos escolares de Castrelc coa sa mestra, nos anos 50

Abaixo, caza e exhibicin do lobo en Castrelo de abaixo.

"

Procesin daa Fc:staa de Pcrcare nos anol 80

 y "

Arriba. a Volta Ciclista a Espaa baixando a ra Progreso no ano 1967.

Abaixo, a Volt.a Ciclista subiDdo a ra Progreso 40 anos despois (2-IX-2001)
 OUTRA VOLTA CO RELATO DO ABANDONO
DOS VELLOS

BUENAVENTURAAPARICIQ CASADO
(Doctor en Historie, Antroplogo)

Para o meu filio Daniel.

INTRODUCIN

Retomamos un tema ac que xa fixemoa unha primeira

aproximacin (B. Aparicio Casado, 2002: 127-130). Nesta ocasin a
materia prima da que partimos soncatrerelatos queinciden no tema do
abandono dos vellos.
A metodoloxIa que imos aplicar parte da deconstrucin dos
textos, coa finalidade de seleccionar os sernas con mis carga
ideolxica 80S que someteremos a unha anlise crtica para eliminar a
ganga que os recubre. Posteriormente, tentaremos establecer as
relacins que hai entre eles -interconexins- para rematar cunha
reconstru.cin nunha sintese explicativa que ao:final do tnel nos deixe
ver a luz. Como se dun cadrc se tratase, as pinceladas soltas deben
obedecer a un plan, a unha idea, para que culminen nunha obra dotada
de certacoherencia.

OS RELATOS

1 - "03 vellos que non podion traballar a terra porque eran

vellos dabondo e daba maita traballo coidalos, e non cobraban pagas
comocobran agora, e 08 que cobraban era molpouco para poder vivir
naquela miseria que haba, e motos vellos desaparecan, e fOl'On
collendo moito medode sair das .1'as casas e que vieran por eles. que
os chamaban os verdes. e que os levasen pro monte e que os deixaban a
morreralsen habitantespolo redor":
(Relatora:Aurora Migu.ez Gutirrez,vecia de Quintelas (Das
Igrexas), tia 82 anos en 1994. Recolleu: Natalia Barreira Parente, de
Freixeira,Caehafeiro, alumna do e.M.R. de Fcrcareinese mesmoano).
"
cadrase.
Un horne levou 6 pai e levou unha mantapro que seabrighase e
se deitaseneta. e dxolle el: n01l meufilo, leva ti pro casaque che ha de
cumprircando veas ti pro aquf. E dxolle ofi/lo: Al! e logho eu teo
quevirpra aqutamn. E dxolleopai: tes, meufilio.
E logho el colleu a manta e vello evouno pro casa e as
acabouse e30 cousade levar s vellos monte".
(Relatora: Herminia Senra Cortizo, vecia de Fix, Millerada,
no ano 1994. RecoUeu: Susana Lpez Caehafeiro, alumna do e.M.H.
de Forcarei nese mesmo ano).

Deeonstruei6n

Semas causais:
-Amanta.
- Perspicacia do pai.
Semas conclusivos:
- Ningun escarmenta en cabeza allea.

A morte por depauperamento

un proceso de longa duracin. Un se --~
marre S poneos. Incruento pero
desapiadado. Para atemperar a agona o
:fi11o leva unha manta, coa intencin de
que o vello "se abrigase e se deitase"
entrementres espera a chegada da Parca.
Unha nota de compaixn en medio da
crueae.
O razoamento do pai que fui
desistir ao fillo da sa intencin de
deixalo abandonado todo un exemplo
de sagacidade, da lxicacomo elemento
constitutivo desa sabedorfa que se
adquire despois don dilatado camiar
polos oarreircs davida.
A conclusin unha leccin de
 "
periodo, non pasarla
desapercibida a un
historiador como
Estrabn. desexoso
de xustifica-Ia
dureza da conquista
romana polo suposto
estado de
salvaxismo dos
pobos do NO de
Hispania.
Curiosamente, na sa Xeograa, o cronista de Amasia deixa caer un
comentario que, ma ben, suxire todo o contrario: consideracin e
respecto polos ancns.
"Toman as SD& comidas sentados en bancos construidos
arredor das paredes. situndose segundo a idade e a dignidade; a
comida vaisepasando en rodal' (Estrabn, ID, 3, 7).
Coa chegada do cristianismo tampouco atopamos a menor
alusin a esta cuestin na documentacin aportada por concilios e
snodos, feto impensable serealmente rivera acontecido.
Sen embargo, neutras latitudes si se ten constatado esta
prctica, que perviviu ata tempos recentes. Era propio dalgns pobos
nmades -indios da pradeira norteamericana, esquimas, etc.-
abandonar aos vellos cando xa non eran tiles e consuman parte dos
escasos recursos. Este abandono, con todo o que conleva -na vertente
pragmtica, a Hberacion dunha carga-, temas que inserilo nunha
ccsmcvisin cuxo credo principal considera que a terra a nai nutricia
que sustenta unha cadea cuxos eles -todos os seres vivos- estn
entrelazados, son interdependentes, conformando un circulo. O
percorrido vital dos seres humanos un continuo detraer, mais cando se
achega o final hai que devolverlle o corpo natureza para que sexa
fermento de nova vida.

As oriIa date relato

Dende oprincipio quedou expostaanosaopininde que o relato

unha fabulacin, unha inventario de probable orixe medieval ou
moderna e, polo seu carctermoralizante. de raizame eclesistica.
53

Non debemos esquecer que os

relatos oraissonun totum revolutum. no
quesemesturan cuestns moidiversas.
E, s veces, como xadeixamos entrever,
os que Be levan aos vellos son os
integrantes dunha especie de milicia
inquisitorial, un corpo de preeiros que,
en tempos de penurias, elimina todo O
quenon til.
Fermin Bouza-Brey foi o

primeiro autor que, entre ns, den a
coecer este relato (F. Bouza-Brey
Trillo, 1940). Menciona este eto6grafo
0-" que xaF. Martins Sannento constatara a
sa existencia na tradicin oral do pas
mioto a finais do sculo XIX.
En Galicia, esta narracin se atopa moi espallada. Relata
Bouza-Brey que na zona de Bande (Ourense) contaban que 80S vellos
levbanos ao cima dun monte e os deixaban quedar al. Unha cantiga
recolle o costume:

A roifia muller vella,

de vella non pode andar:
heina de levar ao monte
l-heina de deixar quedar.
As interrelacinl

Todo relato, para ser ben comprendido. ten que ser situado no
seu contexto. E no casoao que nos estamos a referir este contexto esta
conformado por tres vectores intimamente relacionados entre si.
Falamos dun tipo determinado de sociedade, dun mecanismo de
herdanza -8 manda oumellora- ede certa visinda vellez.

A sociedade tradicional galega. Entre lusco e rusco

A nivel popular goza de certo predicamento unha imaxe
idealizada do mundo campeeio tradicional, dos tempcs idos. Non
obstante, unha anlise antropolxica medianamente seria axia pon de
manifest o errneo de tal
"
apreciacin. As visins idlicas do
rural cadran ben na poesa, mais estn
fra de lugar cando nos achegamos a
cuestins de tipo sociolxico. AB
cousas non adoitan seren brancas ou
negras. Hai gradacins, matices, cuxa
correcta valoracin a que dota de
finura e outorga credibilidade a
anlise realizada.
No caso galego a vertebracin
do territorio nunha interminable
sucesinde vales e montaas da lugar
a espazos moi compartimentados,
empurrados -como temos dito- case
dun xeito natural autarqufa. O
horizonte pechado e mailominifundio
propician UD. dialogo Intimo e permanente coa natureza, na que as
rachas, as correntes de auga, as rbores...cobran vida propia. Peroesta
conexin tan estreita coa tetra -verdadeiramene enriquecedora e causa
ltima dese fenmeno tan galego que chamamos saudade- ten a sa
contrapartida na xnese dunha mentalidade tamn "minifundistati e
individualista, na que cada qu.en mira polo seu, e o interese xeral, o
comn, como moi acertadamente expresa un estudioso "apareca como
unlJa cuestin de segundo rango: o que do comn, non de ningn"
(X. Castro, 2007: 387).
Asociedaderural compn unretablo moi complexo, con luces e
sombras, no que xunto a fenmenos como as "axudas" ou a disolucin
do dclorpolaperda dun ser querido nocolectivo vecial, ambos os dous
reveladores da existencia dun forte sentimento comunitario, agroman
outros como a precariaounulavaloracin do pblico en contraposicin
sobrevaloracinqueseDe outorgaao particular eprivado.
Unha organizacin peculiar fai da casa un microcosmos, un
omphalos, ande de porta para dentro se desenvolve un complexo
entramado de relacins non exento de conflitos ''por culpa de
combinaren a herdanza coa permanencia na casa" (X. Chao Rego,
1988 : 32). Nesta conformacin social, con pouca terra e motos
aspirantes a ela, o altruismo per se est fra de lugar.
.
A manda ou roeDora. Un arma con d9bre fiQ

Nas sociedades estructuradas como a galega tradicional, a

vellez sepresentacomo un mar proceloso, envolto en tebras, a non ser
que, previsoramente, se artelle unha serie de mecanismos
salvagardadores.
A manda ou mellora unha especie de seguro de vellez que
establecenos pais para que un dosfillcs 08 atendanodevalo dasavida
(C. LisD Tolosana, 1983 : 225). Ordinariamente, a mellara acostuma a
ser dun tercio Olis un quinto da herdama, e maila caga, para o fillc que
ha quedar a cargo dela.
A manda, como as estatuas bifrontes, ten d.a.s facanas, unha
benfica e outra perversa. Os favorecidos son os vellos e o filIo
mellorado. Non infrecuente que os pais utilicen a manda como
estratexia para recibiren mellor atencin: Ha mellora reversible e o
petruca pode brandirata ltima hora a herdanza como manipulacin
para obter un ptimo coidado e cario por parle do mellorado. pois a
,ra designacin, ainda sendo habitualmente a prol do filio maiot; non
estabsolutamente establecida H (X. ChaoRego, 1988 ; 68).
E, no repartimento da herdanza,
" t a m n hai perdedores. Os
. ~ prexudicados son os tillos non
mellorados, quen 00 que :reciben tern
-ags excepcins- a sa subsistencia
bastante complicada, o que conlevar,
entre outras cousas, que a posibilidade
de quedaren clibes medre
considerablemente.
A casa -como conxunto de
persoas e bcns- funcionaba como
unha estructura xerarquizada "todos
os s eus integrantes deban
comportarse subm'isamente diante da
S'a autoridade [do petrucio]" (X.
Castro, 2007: 355).
O cabo da casa leva o goberno
con man firme, ata o punto de que
 "
homes casados deban pedrlle dieiro
para ir festa (1. A. Femndez de Rota y
Monter,1989: 94)
Estas actitudes derivbanse, en
ltima instancia, do carcter que tian as
relacins pais-fillos, baseada ruis no
temor filial que na confianza e o amor (X.
Ca,tro,ZOO?: 141).
E, finalmente, para completar
este mosaico, est un tpico que, s veces,
se menciona expresamente nos relatos
orais: a ruindade dos vellos. A asociacin
da vellez co egosmo e a mesquindade
non un axioma. pero....en ocasins,
dse. E cando xermola, se nos presenta
GOmO unha caractersticaparticularmente
odiosa.

Os vellos como problema

A economa de subsistencia se relaciona, case inevitablemente,

cos sociedades carenciais nas que os elementos non productivos son
contemplados como unha rmora, como unha carga, alomenoa no
inconsciente.
Os relatos insisten, teimudamente, no problema que supoen os
vellos candochegan etapa final, de case total inactividade. Problema
derivado de varias circunstancias: non aportan ingresos -non cobraban
paga-, non traballaban -80 contrario, "daban traballo-, mandan e
argallan na casae. porltimo, consumen recursos dosque a familia non
anda sobrada..
O refraneiro farase eco deste estado de opinin, deste
pensamento enclavenegativa sobre a ancianidade:
110vello hai quemantelo".
"Santo vello non fai milagree".
"Auga e vento, que caa na casa do vello".
"Bertavella, bota1a s toxos"
(X. Ferro Ruibal, 1987 : 578-580).
Os pensamentos e os sentimentos non son inocuos. Adoitan
"
traducirse en fetos. E na cuestin que estamos a tratar conducen
directamentea unha conclusin: non se pode perder demasiado tempo
naquelas "cousas" que levan o selo da iuutilidade. Consecuencia: ata
tempos recentes, moitos ancins morrian sen coecemento do mdico
(C. Lisn Tolosana, 1983 : 227). A COUBa comezou a cambiar
cando... empezaron acobrar o subsidio.
Os vellos perciban claramente a sa situacin e poiiian todo da
Ba parte para seren tiles ata o ltimo momento. botando unha m.an
naquelo que podan: "levarn as vacas a alindar e elas [as vellas]
coidarn e mudarn aos pequenos e vtxiarn o Iume, ande se cocio. a
comida, mentres eles [os vellos] debulJan espigas de millo" (J. A.
FemndezdcRotayMonler, 1987 :40).

REFLEXIN SOBRE A VEIJEZ

Os relatos erais, ainda que As veces tean unha orixe culta, co

tempo son fagocitados, dixeridos e instrumentalizados polo pobo, que
aproveita que o Lrez pasa por Pontevedra para artellar un discurso
polidrico e ricaz no que teiien cabida esperanzas e desacougos,
inxenuidadee e cruezas. Da ilusin por
darlle unha patada no traseiro pobreza
-ashistorias dos tesauros encantados-
inhumanidade de deixar abandonados
aos vellos no monte. Do rosa ao
_ _ marelo.
Aparentemente. hoxe as cousase
os cantos son distintos. E dicimos
aparentemente porque se remexemos
un pouco nesta sooiedade nasa. tan
"fetn", de contado afloran os
"desaxustes". De tica non andamos
moi sobrados; en diettica tampouco a
cousa est para botar foguetes -
demasiada obeeidade- e soamente en
esttica fabricamos a gran ilusin:
todos e todas, os membros e as
membras, eternamente xoves e
 e
UNHA SEGA ANTES DE TEMPO.
( Carta abarla a Hugo Jass J.

Rita Barreiro

Foi en pleno outono de 2006 cando decidiches petar na

porta pedindo permiso, cun par de tortes contraccins, para
entrar a formar parte do club dos que aqu seguimos.
Totalmente alleo desgraza familiar, porque o dama
quixo tinguir de IDito a ta benvida, chegaches como unha
bendicin para paliar a anguria e a tristeza que xestaron xunto
contigo, al quentilio, no ventre de tila nai. Unha nal con carilia
de anxo, cun corazn triste pero torta como un carbello
centenario e cunhavontadede ferro difrcil de superar.
Querido Hugo
Jess: Meu
pequenio ... ,
~~~~~2 cando chegue o
,. "'_
.,. ;,,;'-.. " da que poidas ler
~

. esta carta xa ters

aprendidosobre os
costumes da nosa
tarra; que polo San
Hugo JesUs na eira da Parad.
.......:1 Martio chegan os
" magostos, as adegas
arrecenden a vio novo B

os porquios ... i
Malpocado51,
encomndanse santo.
Que 6 pasar o San Xos
botanss as patacas B que
no vern, cando mis
aparta a calor, c:hegan as
segas da herba; unha
harba enxoita e longa que
xa rematou o seu ciclo na
natureza e que, grazas s
f1rimeira Comui'itl de Suso e 8 . irme Mari Pez causas da modernidade,
xa non precisa da gadaa que tantas dores de cadrfs lIas deu a
teus avs nos pradosda Paradela e das Maleitas .
cando chegue ese dla, meu repollo, xa che tern
contado que a pantasma daquela gadas, maldita e traizoeira,
quixo vingarse dos ingratos que soterraron tantos anos de
humilde servizo; dos que a condenaron a unha marte lenta pero
segura, confinndoa no esquecemento, cuberta de ferruxe e
pendurada nun recuncho doalpendre.
Entn, decidiu que xa era hora de recupera-la sa
dignidade e, semellando unha alma que abandoa o corpo do
recentemente finado, o espectro da ferramenta fuxiu daquel
recuncho convertido nun verdugo con ansias furiosas de face-Io
 67
seu "labor", nunhatardia de mediados de setembro.
E o destino quixo, meu parrulifio, que as gadoupas
espedrais daquela gadaa se botaran rabiosamente enriba de
Suso; o benxarnrn de cinco irmns que ta avos Lola criou,
compaxinando tal proeza C05 labores do campo e coa ausencia
dunmarido emigrado.
Suso fol aquel mozo
encantador que vin
medrar pretio de min ; de
carpo e alma tan grandes
coma un dra sen pan I que
levaba a nabraza parella
seu soertso e que semellaba
san e torte como un buxo no
mellor davida.
A pantasma non lIe
importou a dar que ia
causar no teu entorno
cando decidiu pasar o seu
Suso no SfII"v'IZD militar o, ben afiado, por diante
daquel camin. Non lIe importou que Suso e mailo seu menio
xamais se cruzaran pala senda dos mortais porque cando ti
subiches tren da vida, l via de apearse na estacin anterior
para coller outro que o levara a unha viaxe definitiva; a un lugar
moi tranquilo al enriba, onde seica reciben s ben nacidos cun
cartelque anuncia "entrar sen chamar JI
empapados pala suor e tamn con algunha que outra
.
rabuadura ; froitodas trasnadasdos queadoitaban ter as unllas
igualiass dun capn.
Anos despois, cada Noitevella e xusto despois das
badaladas, Susio (que as era como eu lIe chamaba), era o
primeiro en entrar na mia casa ca seu traxe impecable para as
felicitacins de rigore para. tomara primeira copiado ano.
Tamn forrnou parte da vida dos seus ntimos e
inseparables amigos, Alfredo e Agustn, que xuntos, polos
camavais, sempre daban a nota cuns disfraces tan autnticos
que eran capaces de arrincargargalladas al onde fan de troula.
Cantas cousas mis che podera contar, meu cuco... !, entre
elas, pois quexa vai para tres anos queteu pai comparte parcela
con vecif'ios ta ilustres como Perseo, Orin ou Pegaso e que os
que tivemos a sorte de tela preto de ns quedmonos tristes,
abatidos e cun ~ruxe-ruxe contrnuo nas nasas mentes que nos

Atltico Forcarei no ano 2004. Suso eet ainalado cun Circulo.

 71

D. Manuel Troitio (1909-1994),

un cannigo de la Terra de Montes al
servicio de las personas y de la Iglesia

Jos ManuelRivasTroitio

El 13 de septiembre de 1909naci en CobasManuel Troitio

Mario, quinto y ltimo hijo del matrimonio de Manuel Troitio
Rascado y EsperanzaMarilo Lpcz, al que la gripe de 1918atac tan
duroqueelmdico dejfirmado el certificado dedefuncin.
La muertele llegarlaell8 de enero de 1994, siendo chantre de
la Catedral de Santiago, despus de una vida al servicio de las
personas, de la Iglesia y del derecho de los ms dbiles, reconocida
con una asistencia multitudinaria a su funeral en la baslica
compostelana y a su entierro en el cementerio de Forcarei.
Nio travieso y espabilado, por lo que 61 contaba, convirti al
caballo familiar "Cuco" en compaero de andanzas con el que,
aseguraba, hubiera ganado cualquier concurso hpico. Los reflejos
parece que no fueron siempre los adecuados al galope, porque en una
carballeira cercadcl muio do Granxeo tropez conunaramayestuvo
inconsciente varias horas en el suelo. Pero yaseveque eraresistente.
Antes que l haban nacido Jess, que morirla en pleno
servicio militar; Secundino, que lo sobrevivira; Concepcin y
Edelmiro.

Superviviente a la gripe de 1918 yaventurero

La epidemia de gripe de 191810 atac tambin a l. El mdico,

de la Casa de Hermosende, lo vio tan mal que apost porque el nio
morira. Y como tenia que visitar muchos enfermos y tenia plena
confianza en Manuel Troitio padre, que haba venido da Portela de
Mil1ernda, le dej firmado el certificado de defuncin del nio, al que
nicamente deberla aadir lahora del bito.
No fue la nica vez que sobrevivi o que anduvo cerca del
"
peligro. Sequed con ganas de ir ala luna, pero
cuando pocos viajaban por conocer gente y
tierras, l prcticamente dio la vuelta al mundo
en el paquebote portugus "Santa Maria",
secuestrado por Galvao en el viaje siguiente al
ltimo de mi to (permtaBem.e que hable de mi
to, en lugar de D. Manuel, porque no podra
hacerlo de otro modo. Era mi to abuelo, en
tanto que hermano de mi abuelo Secundino,
padre de mi madre, Edelmira). El ltimo largo
viaje juntos 10 hicimos a Houston, invitados
Fotogrqfla 6U carnd. por "el gallego de la Nasa", Benjamn Surez
sr1lldUm1e JsDe:rsdlD (J~4) Estvez. Y todava hizo otro, ya octogenario, a
Mxico para investigar en Cu.ernavaca la
estanciadel obispoAguiar y Sexes, a quien haba dedicado un amplio
estudio enlarevistade la Universidadde Santiago.
Abierto al mundo y a sus posibilidades, fue el protagonista de
un documental, M"ua en Compostela. dirigido por la actriz Ana
Mariscal. Mont 1103 tmbola de Caridsd ca la Alameda de Santiago
en la que dej su voz pero gan el apelativo de "Troity Deglan" (por
comparacin con el ms famoso locutor de entonces, Bobby
Deglan).
Yecumenista mucho antes del Vaticano Il, puso sus cuerdas
vocales en las manos del cirujanojudio argentino Len Elk:in, a quien
le ayudarla para adoptar un hijo en la Casa Cuna deA Corua, del que
seriapadrino.
Porque crea en Dios pero, sobre todo, en el prjimo como
rostro de Dios y persona.
Tuvo tiempo para convertir protestantes al catolicismo; ser
capelln del equipo de ftbol Compostela; practicar la hospitalidad
con parientes, vecinos y desconocidos; impulsar la construccin de
carreteras.
Estuvo a punto de ser nombrado obispo y fiscal general del
Tribunal de la Rota pero, en este caso, cuando iba a hacerse pblico el
nombramientotom el Talgopara Santiago, donde estaba su hermano
Edelmiro, beneficiado de la Catedral, con quien haba vivido siempre
y sigui hacindolo hasta su muerte, el 17 de febrerode 1977.
Edelmiro, que haba nacido en 1904, le precedi en el
74

Santo Toms de Vilario y Luc, en las cercanas de Santiago, una

zona humilde con IIl'UCha uva que le siguieron llevando a casa en el
otoo hasta sus ltimos das. Alli haba habido un prroco, un
franciscano exclaustrado cuando la desamortizacin de Mendizbal,
que quiso sentirse convecino y jugaba a las cartas en la taberna. Un
da, unoqueperda lanz unaexpresin blasfema, y el fraile reaccion
con un putletazo. Consecuencias: medio pueblo se pas al
protestantismo.
Ocho de los fieles abjuraron del protestantismoyvolvieron a la
Iglesia Catlica, de la mano de mi to. Tambin consigui que
devolvieran a la Iglesia dos fincas de que se haban apoderado unos
vecinos. Y arreg161aiglesia parroquial.
Noes mal resultado, teniendo encuenta queestuvo 14meses, ya
que el 1 de julio de 1938 :fue nombrado ecnomo de San Jorge de
Codeseda. Ah fund el Catecismo, y soy testigo de que nias ynios
de esa poca siguieron visitndole y hacindole participe de su vida
siempre. Algunos llegaron a sacerdotes, como Manuel Ramos Prez,
ahijado de misa. En alguna aldea de Codeseda conoci la extrema
pobreza de algunas familias. Recordaba cmo babia ido a dar la
extremauncin a alguien a travs del monte en un da invernal., con el
caballo nervioso porque senta la presencia del lobo, y cmo, al llegar
a la humilde casa vio sobre el pecho
del moribundo lo que dedujo que era
un chinche verde, que nunca antes
haba visto. Muchas veces 10
recordaba al pasar por la carretera
desde Santiago a Cobas, porque la
aldea eravisible desde la calzada.

En Santiago, desde 1940.

Maestro, abogado, doctor

En noviembre de 1940 le fue

asignado un nuevo destino. Dej
Codeseda para tener su primer
nombramiento en la ciudad del
Apstol: coadjutor de San Fructuoso,
director del catecismo de San Con el tnlje de gala de ...nlMgo (1954)
 77

Actory tan6nigo
En 1954 demostrara su aceptacin de losnuevos tiempos y de
las nuevas posibilidades. Si haba recorrido la mayor parte de las
parroquias de Galicia pronunciando sermones, y haba buscado
frmulas innovadoras como la Tmbola, no poda negarse a un
fenmeno queempezaba y quealgunos consideraban sptimo arte. La
actrizAna Mariscal, tambin directora de cine, dirigi un documental
titulado Mba en Compostela, en que el protagonista, evidentemente
un sacerdote que celebra misa en la catedral compostelana, no poda
ser otro que D. Manuel TroitifLo. La pelcula fue proyectada muchas
veces, sobre todo en
Semana Santa, enTVE.
Ese mismo ao
habfa ganado la
canonja, entonces por
oposicin. Ser
cannigo era lo
mximo a que poda
aspirarunsacerdote por
oposicin. El paso
siguiente ya no
Un 13 de ICp1icmbrc. Flam Maria. RiVllll Annclto dependa de uno, y era
tira 1Ie 1aII oreja a 1U padre, Xos Malmcl Riva& Ttoitifio. ser obispo. Al parecer,
y a su tlo-bi&ahudo, Man1Id Troitifto, amboll de mmp1caftoa.
tambin estuvo a punto
de serlo, en concreto de Mondoedo. Las oposiciones acannigo eran
duras, en especial en un Cabildo como el de Santiago que se supona
era apetitoso, y las oposiciones eran abiertas a sacerdotes de toda
Espaa al menos. Ttc Manuel gan las oposiciones en 1954, Ao
Santo, como secretario del Cabildo. En el Boletn de la Archicofrada
del Apstol se le ve ya ese ao en una foto, con ornamento de
cannigo, al lado de los cardenales Quiroga. Pelt (de Parls)YRoncalli,
que despus serlaJuanXXIII, en una peregrinacin a Santiago.
y fue cannigo hasta el :fin de sus das. Su vida cotidiana
empezaba con la misa de coro en la catedral y segua en el Palacio
Arzobispal, pero el servicio a la Catedral fue constante en su vida.
Prepar el primer convenio colectivo para los empleados, que lo
agradecieron tocando la campana a muerte cuando fue su tumo, 10 que
hasta entonces estaba reservado nicamente para el arzobispo y
 79

Atendi tambin el mundo de la cultura. Public comentarios

sobre asuntosjurldicos o de actualidaden los peridicos de entonces:
"La virgen de Chanteiro" (El Correo Gallego,l947) o "El voto de
Ferrol a Chanteiro,juridicamenteconsiderado". "El matrimoniode la
princesa Ana de Borbn a la luz del derecho cannico" (El Ideal
Gallego, 13.6.1948. La revista Criterio, de Madrid, que defendi un
criterio distinto sobre la validez de aquel matrimonio entre personas
dedistintareli.gi6n celebrado entonces. rectific al mes siguiente para
decirquela tesiscorrectaerala deD. Manuel Troitilio).
En E'Ultreya, que era el6rgano de laArchicofradia delAp6stol
Santiago, fue colaborador de la seccin cannica, donde public en
todos las ediciones. Y en el Faro de Vigo el Lde agosto de 1950
public "El prroco y sus feligreses", para sumarse al homenaje por
las bodasde oro del entonces prroco de La Estrada.
Libro importante', frute de una larga investigacin, fue la
"Vida del Dm Sr. D Francisco de Aguiar y Seixas", publicado por la
revista de la Universidad de Santiago, 5-56 de enero-die de 1950.
Retom la beatificacinde este obispo, natural de Betanzos, que fue
arzobispo en Mxico. Volveremos sobre l porque el prlogo es muy
sugerente.
Su ltimo viaje al extranjero lo hizo precisamente a
Cuemavaca para investigar sobreAguiar. Antes haba estado en medio
mundo. En concreto,
durante cinco aos fue
capelln sustituto del
paquebote portugus Santa
Maria. con el que lleg a
Veoczuela, Cuba, Curazao
Y muchos puntos. AlH
public en el diario de a
bordo las impresiones que
le producan lugares como
la babia de La Habana, que
Entre lIJa primeros actos como caatlligo, a.compaiI. al . 1 . la m
canknaI Ronca11i, qUA: 1cr/a el ~ J\Il1D XXIII, SIempre e paree! s
yal cardmIaJ. gallego D. Fernando Quiroga, armbilipO hermosa del mundo, junto
de 8aatiago (1954) con la de Npoles. Su
' TraIlIrla Mar1tla, Manual: Vida dalllma. str. D. Francisco daAgulary Babeas. RavIsta dala
Universidad da Santlago, 5-S6 de fII'I.-o - die. da 1950
 "
Diego Antonio Cernadas y Castro,
conocido como el cura de Fruime, a
quien reivindico permanentemente
paraque noseaolvidado este precursor
del Galleguismo y primer periodista
gallego.El libro' con su biografa y una
antologa de textos del primer escritor
en gallego del XVIII y autor de obras
publicadas pstumamente en siete
tomos est dedicado a los dos
hermanos, Edelmiro y Manuel,porque
fueron sus inspiradores).
Dedicacin a la Camilla
No seda justo si en esta
semblanza no aludiera a su dedicacin
Lo. hermanOiM8IlIIC1 y Edclmiro mil: y entrega a la familia, aunque por
el altar de la Iglesia de Forcarci
pudor pareciera que eso pertenece a la
vida privada. Convivi siempre con su hermano Edelmiro, pero su
familia fuimos tambin sus padres, hermanos y sobrinos. Ambos
hermanos acogieron en su casa de Pitelos a todos tos sobrinos que
quisimos estudiar, porque en la 'Ierra de Montes no haba entonces
oportunidades. Se volcaron con todos, pero para mi, que tengo la
suerte de tener todava padre y madre, :fueron a la vez padre y madre y
tos y abuelos y hermanos y amigos. Impulsaron mis estudios y mi
educacin en un contexto privilegiado. Tio Manuel, que era ms
viajero, me llev a Comillas y, ms tarde, a Madrid. Y siempre estuvo
a :mi lado, para orientarme, para ayudarme, para felicitarme, para
educarme. Fue un perfecto padre de familia, aunque su paternidad. no
fuera biolgica. En sus ltimos aos cuando sus ocupaciones eran
menos intensas, ejerci con alegria de to-bisabuelo con los gemelos
de su sobrina Milagros, a la que ayudaba a darles el bibern en
Santiago, o a los que entretenacuando su madre tena otras tareas que
atender. Porque siempre fue muy niero mi hija lo adoraba, porque el
saludo siempre era con una enorme sonrisa: a ver. mi reina- y
comprensivocon los adolescentes. Para muchos de sus antiguosnios
de catecismo o hijos de sus feligreses o vecinos, fue tambin un poco
RIvas TrnItW'to, Jo MlIIMlI: Dlago Anb:Inlo 2emadas y Caslra, un FftICUSClI' dllI GalI~
Sa1lIaga de~, Puto ed., 1978
 .
o CAMBIO DE ESCENARIO TEATRAL DO NOSO
RURAL GALEGO.

TABOADA DOVAL, MANUEL

':Jl careta cansa e aJoBa"

Ramn Otero Pedrayo.
O que se busca nas seguintes pxinas e que se ven a
simplificar nas verbas anteriores un sentimento de aoranza
pala antiga forma de vivir e de sentir comunitaria do rural galego;
estas maneiras de vivir no sanso oteriano 'teatralmente"
romperanse fundamentalmente ca paso do paisano 6 burgus,
aqu en esta forma de aparentar do burgus ou de
transformacin do paisano onde se introduce a careta de tal
maneira que est a levar total desaparicin das nosas raices
ms profundas.
Seguindo as ideas de Ramn Otero Pedrayo inscribome
na Iinguaxe labrega da que l nos talaba. Esta Iinguaxe, como
moitos dos lectores vos percataredes, est domifiada pala
metfora. O uso contino da metfora no mundo labrego ten a
sua explicacin, seguindo o gran mestre Otero Pedrayo, na
influencia que a Eirexa tivo no labrego, creando o seu espntu
"retabular".
Seguindo en esta Iinguaxe metafrica, compara o antigo
e idealizado mundo alden con unha especie de teatro en donde
a aldea terra o papel de un fondo calmo e o alden terra o papel
do coro conformista nas relaci6ns cos seortos e coas vilas.
.
Este nico teatro exemplar ( marcado en palabras do
autor... 8 travs do decorrer das badaladas das ca.mps." )
estaba marcado pala Eirexa; quen foi capaz de xerarquizar o
antigo pantersmo pagn. Ce paso
dos sculos todo o mundo da
aldea quedou organizado
segundo a Isi do "retbulo" e para
asegurar o comprimento de este
destino retabular a vida labrega
en tanto obra escenificada rixeuse
por constantes paitos, (de sr a
importancia dos santios, incluso
tamn do dema) dentro dos cales
nas causas sacras incluso
mandaba mis a ausencia que a
Dan Ramn Otero Pedrayo
presencia.
No caso concreto das aldeas da parroquia de Aciveiro,
que me conste gracias s pesquisas arais que estiven tacendo,
non contribueu pauco en esta imposicin da lei do "retbulo" a
forma en que estaba organizada a vida en estas nosas aldeas.
Todos os anos cando chegaba a poca de Cuaresma (sele
semanas despois do Entroido) a realidade na quese inmiscua a
vida cotivese resumida no seguinterefrn:

"Adios marles de Entroido,

nunca te houbera no mundo,
por unha naife de chea,
sete semanas de ano".
lO

"cruzar" e que Bar se mi para a emigracin ata ouiras situaci6ns

nas que o cura era mle benvolo. por exemplo: contan que
habla un grupo de mozas que lego de vir de sachar nas tsrras
vinen cantando:

Seorcul8 de Aciveiro 8 doutrine non IIasei,

pdame unhacantguela que eu l/a repenicare-

Foi tal a causa que non se sabe cmo as coplas acabaron

nos aldas do cura, entn alnda que nun primeiro momento non
as quena ~cruzar", finalmenteacabou porperdoarlle.
mesmo tempo, cada familia levaban por parexa unha
docena de VOS, no caso de unha muller quedar vlOva levaba
docenae media, unha pereta eoutra polos pala.
Con todo o dlto, queda clara a Importancia da Elrexa que
por outra parte pn de manifeslo
mol adecuadamente Xos
Ramn Barreiro Femndez na
sa obra -Historia de Galiaa
Contempornea- e mls en
concreto no apartado edicado
ideoloxra e cultura.
Nesta. lenguaxe metafrica
podemos Incluir gran Chane
PiflBiro: a qun IIe tocou refrexar
segulndo a expresin de otero
Pedrayo unha nova etapa
dominada polo "teatro de
o ~mo do L.d!1lIlP.
mscaras". da V8IIlntrn l.8m8II C8IvBJ&I
"
Regueira. Achei na reslidada a Tfa Suncin. Mesturei a
realidade co maxfn e empecer a cavilar na peUcula..."; esta
forma de construir estes persoaxes est moi en relacin co que
faera Castelao; para qun a memoria 118 brindaba motivos de
inspiracin (no caso de
Chano a historia da Sra.
M8 Rosa do Regueiro) e
a imaxinacin levvao a
incidir persistentemente
nasformas previamente
observadas (no caso de
Chano a comparacin
da anterior coa Tia
Sundn).
Ca cal queda claro que Chano Pieiro non deba
descoecer certas formas de pensar de Castelaocomo a que se
pode entresacar das sas yerbas: ...hai retrincos en carne viva
quepoden amostrarsetal como se conservan namemoria.".
Para rematar, gustariame facer unha breve reflexin da
posibilidade de volvera ese ideal mundo da pera rural. Xa Max
Weber comprobou que coa cada do Imperio Romano se
producu un abandono das ciudades e a conseguinte
ruralizacin da sociedade. Dende fins da Idade Media no mundo
occidental asistimos a un continuo crecemento dos ncleos
urbanos, o cal unido sabido de que a historia non unha Iilia
recta abre a posibilidade no porvir de unha volta 6 campo e asr
cumplir o expresado no libro "Axuda Mutua- de Piotr Kropotkin
en tanto ver a aldea como o elemento que penniteu 6s seres
.
DAS MALETAS CON SOBREDOSE DE
HERONA.

Rita BarreirG

o 23 de decembro de 1974 unha data que permanecer na mifia

memoria mentres esta nonme castigue coa traizn. Dende moi cedo
ese da estivo marcado polos nervios, lego pala incerteza., mis tarde
pola sorpresa e finalmente por unha intensa emocin que, debido
mia curta idade naque! intre, non cheguei a experim.enta1a coma os
que xa tian uso de razn.
Nervios, porque recibiramcs unha chamada dende Lausanne (
Suiza), das mias inns-Estrella e 'Ieresa-, al emigradas dende haba
dous anos para
pedirlles s meus
p a rs que se
a ch e g ar an
a er opo rto da
Lavacclla, o dia
en cuestin, para
recoller das
maletas que tiftan
""~~~~~=~=== p r e v i s t o
Na partflsuperlorTerf1118. ti malll Estrella, de eumpreal10ll envrarnos
na familia BarnJiro
.
tan longo que He
chegaba ata os cadrs.
A outra, pela contra,
lucia un cabelo
dourado que non lle
pasaba dos ombreiros,
tan rizado que
semellaba unha
fermosa tempestade na
inmensidade do
ocano. mbalas d1las
vestan moda con
pantalns "pata de
elefante", camisas
estampadas coe celos
tan estarricados coma
os que lucia naquela Estrella e Teresa nos anos 7Q
poca o famoso Tom Jones; e UDS zapatos de plataformas que,
esaxerando un pouco, nada tian que envexarlle a unha "Drag-
queen".

De speto, decateime de que papperderaa cor natural do seu

rostro. Pxose esbrancuxado comaa cera , ces ollos vidrosos... como
se viese de ver unhapantasma. Amam.l\ foille peor... botan as mans
cabeza, comezou a chorar, a respirar moi forte e despois caeuno chan
esvaecida, porque unha sobred.ose de emocin tan repentina deixouna
senforzas.
 "
Os pequenos non entendiamos nada do que estaba a acontecer.
Eu miraba para David e l para rain, preguntndonos con aquelas
miradas reciprocas e senpronunciarpalabra:

E logo...Porqu choramam?

Quellep....p.p1.
Entn fui cando ela recuperou a consciencia e comezou a
-,
saicucar... "i A ' - fillif
smmea I
mas .... ji As'- filli ti ..
mm8Slnas.....
Ali houbo un barullo tremendo de apertas, bicos, choreiras e
lamentos entre aquelas descoecidas e os meus pas. Pero David e
- - -- - - ..... mais Cl1 seguiamos sen
entender por qu choraban
tanto, cando supostamente
debanrir.

Pois a1i estaban... as

El5trllIIla nrtocando o traxe de Papa NoeI
rnjas heronas. Unhas
heronas que a primeira
vistanon recoecn porque
cando elas collern a
maleta, dous anos atrs,
con destino dispora eu
non tia mis de cinco
anos e, polo tanto, cando
vin aquelas mocas 86
puiden imaxin.alas coma
das estrelas de cine que
.
non me coecian de nada e que pasaran meu cern sen mis... ,ata
que me levantaron no aire, apertroome con forza e, chorando mbalas
das, dronme tantos bicos que quedei coa caria feita un uoxc pola
misturaconcentrada de mequillaxes,bgoas, C811DllS e perfumes.
Heronas, porque estando a dous mil quilmetros da casa nunca
se esqueceron de nos. Grazas s seus esforzos e sa inmensa e
inesgotable xenerosidade, nunca me faltou roupa de moda, zapatos de
charol, traxes e zapatillas homologadas para a mia ximneaia escolar.
Cada Noiteboa e fin de ano, independentemente de se llea cadraba de
estar connosco ou non sempre babia bengalas e fognetes mxicoa
cunha mechia que
estourar enchan a cocifia de
sombreiros de papel
antefaces, cintas de ocres e
lnguas de sogra (aspelculas ,
que hai na casa fetas por
pap, ainda que mudas, son a
mellar testemufia daqu.eles
momentos tan divertidos e
inesquecibles).
Tamn enviaban
caixaa de bombns que vi:ftan
recheos de crema de limn,
amorodo ou de licor; libras
de 400 gramos de chocolate
que median preto do medio T8resB (lO pental6n dEl camp Ilplca do!Il!I'IO!I 70
Nace Luciano Manuel Pieiro Martnez s Bautzao o cura Don
Secundino na Igrexa Pasa a so infancia en Forcarei, nun piso
O: 05 do dt:J 12 de outubro de 1 954, no alugado seor Manuel Barreiro, home
Parroquial de San Martio

desaparecido sonotorlo de San Lourenzo, en

que ter moito que ver na obra de Chono,
Santiago, Seu pai, Manuel Pieiro Landeiro ,
o boticario de Forcarei

No ano 1958 comeza Segundo o propio Chono,

senta que os dern is nenes
a ir escolc de
o rnorxlnobon porque el
p rwnos de dona
fal aba ca stel n (deta Ile
Carme Cubela, onde curioso en quen , andando o
so nai o fai estar ata ternpo, sera o autntico
os cez anos, para que val edor e p ion eiro do cin ema Dos 4 6

non pasara onda outro en galego) anos descobre o

mestre a quen os
rapaces alcumaban
e:.
o .,.

,-=-....' ~
J'
y;

-I1,l
I ;.f'"~

''";
"O-'(
r):, ,_'''
o ~ ......." ,
mundo mxico da fotog'ala'na
propi a casa do seor Ma nuel, que
era fotgrafq reoxeiro e carteiro
"t-atacoxa', que era .'! V. ~
I~i..,....-4:.." "
(hab k1 ser, co pe so d os a nos, o
algo "tixem: de manS'
carteiro de "Mamasuncirf', tanto
cos cati VOs. , '.',J
--- '
o
na ficcin coma na historia real),
 Descobre tamn o cinema no Das experienciasda sa nenez en
desaparecido cine "Cofrr de Forcarei tirar Chano molles secuencias
Forcarei, ande so pagaba unha da s o in esqu eci ble film agrafia, TIa unha
peseta para ~r, sobre todo, teim a esp ecia I c os n om es d a s xe ntes,
peljculcs mexicanas e as dos que lago utilizar para denominar os seus
nenas mima dos do ci ne do personaxes:
rxime, Mansol e Joselito,
~k?J r;0J\y7i.r ....
~Ar~,~~
Os seus compaeiros de xogos son
@':ff1 ~ [J, : r.~~'~.-
os flllos do carteiro: Isabel, Manolo,
Xos Luis e, sobre todo, Pablo Barreiro,
case da mesma idade ca el.

Nestes anos infants vol intuldo,

trala dura realidade social, unho S d ez an os p cha se e sto eta pa
Ga Iici a e tern a, unha id ent ida de que tan fondo pauso deixara na
cultural rural que o a marcar sa personalidade, esa cuarta
para sempre; o propio Chano dira parte da sa \>ida, das corredolros
m is tarde: "A cattura da que eu e carballeiras, da prozo do pobo,
fafo a que ten as soos ro ices na en tomo cal se artellaba a \>ida
roite dos terncos. Ms somos, de Forcarei, das testes dos Dolores,
queirmofo ou non, o resultado cos seus xi ga ntes na procesin e as
dos nosos costumes, que fan de
scs verbencs de v1la acolledora e
Ga licia un cobo diferente e tranquila,
universaF.

En Marn praclica con asiduidade o
deporte que naquel entn "prato
nico" na di sclpiina escol ar: o ftb 01, e
chega a ser o capitn do e,qUipo do
colexo San Narciso, lamen neses
anos que van desde o 64 68 traba
amizade co conserxe do colexo, o
vello seor AAtonio, outra fonte de
coecementos da cultura popular..
Man uel Barrei ro,
oorteiro de Forcarei, Chano vose convertendo nun
que ccntou a Chono homio traballador e responsable
a historia de \: con motrjculo en conducta e
Mamasundn
op lica ci n, como ma is tard e el
di ra, na qu elas a signatura s que
"non son de ctencias" (com o
podemos xa intur, non estudiar
Farmacia polos scs inq ued anzas
cie nt1icas, senn ca se obrig ad o
polo tradicin familiar, que se
remontaba seu ov ],
,..Que, moito despos, conlinuara as
scs \o1sitas familia de Chano en
_X;;.;:.:.;l~"'!l'""I 1-. Forcare, sen faltar un ano. Chano
~:
" ,
declarase "un reaccionario deaosetc
\j ~ educacin teuxosa e do espiritu
raciorar.
No ano 69 ct pcse estudiando "Pteu" no
colexo "La sane: de Santiafo,
experiencia que tampouco Ile gustou nada
futuro cineasta.
 o ono 71 ten unho
lrnportonc!o cruolol no so ..--~~~ . .>~ I
Ese mesmo
f-f- l
., N

vide . O esforz que he de ...! ~' / _ ,,:..r ano conece a

fece~ pe~e scce~ ediente o _.-..-- -.. 'S:;: ~ . ,.-' que sera a
prrnelro curso de .71,.. 2
..,.~:. :~
J
so dona,
Fe~mecie fci melle no so \ _::;::~~ ..;.J-'---- ' ~, .
MaMluz
so de: detcoselle o mel "~_./ .. . _" Monte~
de Crohn. onho .-[' // . ~ nunha testa de
enterrnldcde rorstmo pero . . 1 (: -r - , ~~~~-- l!a li 1\ 'i.~~..r- /_( _._, A.lgasanta~
d unhe recorren de el evo de. ! ,1 '-
que levc~b e Cheno e : Aprimeira destos . en Cotob ad e, a

..
constones operocns de operacins realizaraselle terra do
exf rpo don pe rolo I de lntestln o. con 1 8 an os Can de Pou
~~~~~~~~~==- , ,(~.
r\l1 criluz foi a cama primordial de que
Chano camelase a focer cine, e tamn
de que camelase oreclsornente por un
f po de cine c omprometdo coa cuItura
rural com a o qu e represen tar a
"Mam05Un(;n~, Ela foi quen Ile
r~alou a cncro de super-8 que o ~Xl)
pensar en facer a so primeira
curtrametraxe, e foi tam n quen
remat ou de introduci lo na cu Itura
du nh a al de o mortificada poi a Foron dez anos
emig-ocin masiva, con toda a carga de en cada pobo
contrastes e choques frontais de das De teitq nunca
maneiras de ~vir. Esa aldea ct1ammase perdeu o contacto
Rubilln. con ningn dos tres.
E, no que toca a Imprescindibles. naquel entn
Forcarei, os. que van (Yes.terday, Let it Be, Michelle)
desde o 72: 75 son
e tamn as.
anos. fructferos. nos. primeircs lecci ns
que a cu rloslc ad e do sob re Ca s.tel a o e
c neosto atopa o sau Marcos. da portela,
mellar interloc utor mesfurocos sen
no filio do carteirq prexuzo coso
Xos Luis Barreiro, filsofos.rn ls en
que Ile levaba cinco Con Xos Luis. aprende Chano a boga daquela:
anos.. defenderse coa guitarra para scste, Heidegger
atarear os ccnc ns dos.Beafles. ou Jean Cou,

De segu ido, coa oxuda dos

dous grupos Ditea e Mscara
No 77 escribe o entre os que figuraban
seu primeiro guin Xos M. 01 veiro "cd', e
cinematogrfico: AA tn Casal. o futu ro
"Os Pasaros "Paco Farra" de
marren no aire", "Mamas.mcln', ponse a
boseodo libremente recolo. sendo estreada en
na obra de Castelao febreiro do 78. obteno,
"semtxe en entre cutres os premios
Galizif "AIm de Oro" do
Ministerio de Cultura e
mellor guin no VI
Certame de Cine
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ de V1lagarca.
 Aseguinte peljculo de ... E tcnico de son e msica,
Chano, a s o primeira Pablo Barreiro, equipados
longametraxe, "Eu, o Tolo", cu n p roxe ctor, un
ira tamn en formato preamplificador, un
super-8. Rodouna no 79, amplificador e dous
pouco despos de rematar a ottoforontes, dedcanse a
carreira e traballando nunha percorrer pobos, vlos e
tenda de fotogra(Kl . Non se ci d ad es para am osar a sa
estreara ata o 12 de marzo peljculo a un pblico que
de 1982, no Centro cultural sempre os anima a seguir
Cidade de \oigo. Nese lo itando e reiv1ndacando
escozo de tempq chano e un cinema galega
mos o seu amigo...

No ano 1984 da o salto s 35 mm .,

E funda a productora "Pieiro 5.A"
(Que lago se transformara en
Bubela S. L.), E roda"Mamasunciri',
curtametraxe c lave na so v1da e na
do cinema galego. Nela recupera a
historia que \liv1ra en Forcarei senda
nena, a da Seora Mara Rosa da
Regue ira, que levaba 40 anos
acudindo a coto a recibir unha carta
que nunca chegaba.
Establcese con Mariluz en \oIgq
rexentando untla botica na ra Torrecedeira.
"1\40ma suncirf tn a
forza evocadora das .
casas vella s con
solono, das ercs
comunais, dos muros
cubertos de brin e
das propias xentes da
aldea, en fermoso Est rodada
comunin coa terra na nas aldeas de
que vven e pala que " Baste e
\11 ven , , en si mesma, . Rubulln, a
un tratado de terra de
autropolo:4:J. Mariluz

Obtn unha acollida clida e unnime o 85 UrI bo ario Chano dira ese mesmo ano:
cl ande se presenta", para Charlo, En m ai o
"Yacer dne en Gafida '
.' ~
L.irw " ~' :"'- ' '':- ''::='ii ' . .~~/t;>J
:-.- eOrledeselle o Premi o
~ . ,. ,' . ,,1

Q~i;'
:"-
" 7

l-jJ, da Cr ti ca Gal iei a r10

flsi6re. yacer cne en
ga{ego nece.sario'J. t. ~ ~
\ .' '.:'-);,.:;:': '.,'.'.-:' " "- "":':,'?:,.:.::;. /j/'':/ifi.1..2.=:- "
;.J..... / ' '- '- .J ;1''''''' ~ ~~ . . ...- eido das Prtes O 25 de . . ,--__ __ _- ,:o" ) l~- J .fJ'~ \ .
't
7
'.t ;/' . .....
,., I
J!: \I{,\'~
. ' ''':I"'~' r ''' r: ' .Y/.'/0/:)" ~"I').~ '
:::? t i'I
/'
.1 ,'..'
l
,.- ;1'
xullo de 1985, da da --'- -_.. ---- ~-..=----- ., .. '1

'.:,/ . . /I/.'/. .'IV'"'' . ;: " " .~y trI,

)~ ' . .f' 1l.'. -'- . :-!'/ Y" II;I'r~:~"
. .. "(.
I ... ...-:...
.)
... u ,I/ ! o'
' / J.' )
ri/1 Patria Galega, a pelcula E tamn, e nesto lembra a
postura comprometida que
" \ ~.~ '1 I
J.t "~}
'4
.I
-u !JI:
'; J' :-:
1/ "~.~ ...,' "
escollida para irlaugurar
, ..... ':.P-t.JI , ~=. .. ..., "Jo. as emisitlS da 1el e\'ist1
Picosso tlvero coa arte:
/ .:0-- ';, ~.:.~
de Galieia, preclsomente "J.RJ n. ?l1e jantex.::J o cine CO?l1a unrUi-~
..,e queda xa coma fito e pedra angular )
( exyesi n.esttka ~. Para min. t amn.
do cinema galegq que ter un antes e a Iaureada "Mamasuncn~ / dar{[e 'VO z ma ::wnte. Tu ~m un.
un despoisde "1\4omasuncirf 1, arde n, p..ra ven. OU p..ra maf'
 o ano no que falece o seu
admirado Orson Welle~
coincidiran nas Xornadas
o ano no que tamn
de Cine e ~deo de Galicia
escribe o guin de
do Carballio dos grandes
. '.'.'., "tsceroaza', unha
flguras, na homenaxe ~~ . _ " - .1' ' .

Pechando un ano pletrico, curtametraxe de

primei ra d elas: Carlos
Chano resulta elixido un dos carcter didctico no
'klo, pioneiro galego do
"Oroe Galegos de Hale", xunto que reclicte as fondas
c inem a; e d outra b an da I
co seu am ig o e veco Xos pegadas familiares e
Chano Pieiro, pioneiro do
Luis Barreiro e Camilo Jos socols do alcolismo
cinema galego.
Cela, entre ouros, o da 28 de nos barrios marxinais.
outubro

." e ste re sp o n d e p ro du cl n d o
intgrornente a pelcula, solu el ono ndo
as o prob lerno do nonclcrnento,
MtS d recllzolo, oslse durcnta rn ls
d dcus meses a trapias d grup d
olcucos Entn, ponse rnons obro co
seu equipo habitual, co sernpre lil Pabl
Barri ro no son na msica, en Xs
Manul Olveiro "Picd' Rsa PJvarz
nos papis protoqoristos destc hlstorio
recllsto, cunha esflcc d llberdornente
fsta.
A rodaxe da primeira longametraxe galega, "Sempre Sonxa",
comeza no 88, dun guin que escribira no 85 e que resulta
conlinuamente revsodo langa destes tres anos. Ser a
prtmeira vez que se filme unha pelcula en 35 mm. Cos
actores e tcnicos principais galegos.

~-
<' - .As a top ou a a ctriz que
debuxara os intensos
perfis da muller
protagonista

A pelcula, que por mor do argumento (di\ldido en estcc ns

paradelas evolucin dos personoxes) ters que durar un mal
que tera que durar un ano, durou, debido a lagoas no
financiamento e falta de respostos dos organismos vencelledaos
cinema nacional, ano e medio.
 "Sempre xDn)(fJ' narra, chea de vtvezo e
humanidade, a 1raxedia da emigracin
galega, Encerra tamn un canto fortaleza
da muller galega, que houbo ser,
resignada, nai e poi a un tempo nos fogares
de Galicia rural. Foi rodada en Santa Olaia
(Petn - Ourense), Bustelo de Fisteus
( Lu g o ) , As M d u I a s e C o m pi u do
(Ponferradaf Estrase o 1 9 de xaneiro do
ano 90 e acada un xito rotundo en toda
Galicia, algo que non se rep ite nas salas
comercicis do resto de Espaa,
No vern do 90, Chano regresa seu
Forcarei, para exercer de pregoeiro nas
festcs dos Dolores, e son proxectodos
para t dos os seus orgullosos vecinos
"Mamsunciri' e "Sempre XDnxri'
aire libre na praza da Igrexa ,..
Pero no estrcn xeiro, "Sempre Xon)(fJ'
c cnvrte se en abandeirada do
incipiente cinema galego, e as voxo
s festivais de Ccnnes, Montreal e La
Habana, onde Chano coece e traba
fonda amizade con XOs neira \ollas.
Mesmo falan, entre outros cousos, de
levor pantalla as "Memorias dun
Neno tabre qo", obra que tanto
encandeara a Chano na s o mocidade.
Por outra parte, e xa crebadiza
soce de Chano vose resentnco
ruis e rnis co traxn e as
continuas \I1axes e proxectos
en1re os que saca tempo para
~~I I com ezar a serie de arti gos que
publicorjo cada semana no Faro
de Vigo, as famosas "Coiteersas
co Vento".
...nunha entraable velada na
que tamn acta o grupo "A
Qllenlta", do seu amigo "Mini"
 No ano 93, a Sociedade de Chano oproveitor a ocasin para \l1r Estrearase, co
Xestin do Plan Xacobeo rodar algunhas escenas sc querida ttulo de "O
encrgalle unha Terra de Montes (a da Rapa das Beslos Camino das
mediometraxe de diwlgacin, de Sabucedo) Est re tas", nun
na que o cineasta plasmar, fermoso e
nun fresco alegrico e multitudinario
fabulador, o irmandamento acto que ter
entre o mundo rural e o ms \~
.;;:; lugar no Monte
avanzado, e tamn entre a .'('.
~\ : do Gozo o da
montaa e o mar, 25 de xullo do
personccccs no lobishome e ano 93, o Da
mc s a sereo protagonistas. da Patria Ga lega.

NoNadd dS
ano publica unha
Nese mesmo ano, saca folgos para se
recompocn das
adicar tamn pintura, outra das scs
poix ns na nn da s o v1da. premiado pola s as "Conversas co
Fundacin San Mar~o da Estrada, polo Vento". No pr lego
uso e defensa do galego na so obra. No do mesno, o
94, Chanq animado polo experiencia do 'hE
xornalista Pnxel
M onte do Gozo, remexe Roma con Vnce d1inoo
San~ago e organiza outro mocro-fesjvol votve fun cion ar a m axia, e a roma "un ser cunqueiriono
de cine no auditorio aire libre do Parque

xente disfruta, nunha pantalla doque/o poca incerto e feliz
xi gante de 1 80 metros
de Costrelos, en 'rIga no que os homes gordobon
cuorodos de clsicos coma
no foiodo miolos de sol, retois
"Cidadn uame" ou "A tet do
de \/ento e onocos de soos",
Snenctc".

A comeros do 95 xa a so soce .._ _
moi feble, e vese obrigado a
acudir constantemente hospital.
Na historia do cinema mund ial, a
data do :2:2 de marro dese ano
ficar coma a do Centenario
daquela primeira proxeccin dos
Lumire coa "Soda dos otxeiros
da Fbrica", Na do noso c inema,
quixo a fatalidade, coma aquela
data na que os xomos galegos
traan, na primeira pxnc, o
falecemento de Chano Pieiro, o
home que foi quen de levor a stmo
arte de Galicia sa maiora de
occe. O di:J :27, o seu grande amigo
Xos Luis Barreiro publica unha
entraable e cormovedoro elexa
titu la da "A Chano Pineiro en
prosa", A tftulo pstumo foille
concedida a medalla de Galicia, e
dado o seu nome a unha ra do
Concello de \fgo e outra do
Concello de Forcarei.
=
-
------------.q No ano 99, Xoan Acua, artella, nun
ben documentado libro, a bre~ hlstorlo
do c inema galego en tomo flgura
emblemtica de Chano
O home con alma de neno que
dixera "o cine ten que entrar nos
cotesos e nos institutos" non p uid o
ver, tamn nese ano 99, como o
propio instituto da terra onde naceu
era bautizado co seu nome: ''l.E5.
Chano Pieiro de Forca re, na
ltima h omen a xe d un pob o
No rnesmo ano, puojcbose "A
agradecido figura de quen levou
Luz dun Soro e catres texcs de
polo mundo ad iante, e xungu iu xa
Cine", recollendo reflexins do
para sernpre outros culturas " seu
propio Chano sobre o c inema e a
v1da en xeral.
totccuer.