Pametna mrea automatizacija i integracija novih

tehnologija

Zorica Deli
Student drugogog ciklusa studija
Elektrotehniki fakultet
Istono Sarajevo, Bosna i Hercegovina
delic.zorica@gmail.com

SaetakPostojei elektroenergetski sistem suoava se sa velikim
ekolokim, finansijskim i tehnikim izazovima, zbog ega ga je
neophodno modernizovati. Da bi se znaajno poboljala
pouzdanost, energetska efikasnost, sigurnost i kvalitet napajanja
elektrinom energijom, neophodno je izgraditi pametnu
elektrinu mreu (smart grid) koja e integrisati aktivnosti svih
korisnika proizvoaa, potroaa i onih koji su i jedno i drugo.
Pametna mrea primjenjuje informacione tehnologije, alate i
tehnike koji mreu ine efikasnijom i fleksibilnijom, dok
potroai postaju interaktivni primjenom novih tehnologija koje
omoguavaju kontrolu i nadzor nad potronjom elektrine
energije.
Kljune rijei-pametna mrea; distribucija elektrine energije,
pametna brojila; obnovljivi izvori
I. UVOD
Elektroenergetski sistem u Bosni i Hercegovini nije se
znaajno mijenjao proteklih 50 godina, iako jo uvijek
funkcionie dobro, neophodno ga je nadograditi i usavriti.
Tehnoloki napredak uticao je na na nain ivota, poveanje to su:
zagaenosti ivotne sredine, kao i na potronju elektrine
energije, pa tradicionalni pristup izgradnje hidro i
termoelektrana kako bi se zadovoljila potranja za elektrinom
energijom vie ne moe biti jedina opcija [1]. Potrebno je
pronai nain da se zadovolje energetske potrebe potroaa na
nain da se obnovljivi izvori elektrine energije integriu u
postojei elektroenergetski sistem. Osim toga,
implementacijom pametne mree dolo bi do unaprijeenja
infrastrukture prenosne i distributivne mree, obezbijedilo bi se
bezbjedno i besprekidno napajanje elektrinom energijom, kao
i uspjeno upravljanje cjelokupnim elektroenergetskim
sistemom.
U ovom radu je analizirana tehnologija pametne mree,
njene prednosti i mane iz perspektive operatera distributivne
mree kao i iz perspektive potroaa, sa fokusom na
tehnologije koji ovu mreu ine efikasnijom, kao to su
pametna brojila, dvosmjerna komunikacija u realnom vremenu
izmeu potroaa i distributera, distribucija elektrine energije
koja ukljuuje obnovljive izvore i skladitenje energije.
II. PAMETNA MREA (SMART GRID)
Pametna mrea predstavlja jedinstvenu priliku za
elektroenergetsku industriju da postane pouzdanija, dostupnija,
ekonominija i ekoloki prihvatljivija. Ovakav
elektroenergetski sistem se temelji na integraciji dvosmjernih
komunikacionih i informacionih tehnologija, skladitenju
elektrine energije, automatizaciji distributivne mree,
integraciji obnovljivih izvora energije [2].
Postoje mnoge definicije koje objanjavaju ta se krije iza
ideja pametne mree, tako je i EREGEG (European energy
regulators) pametnu mreu definisao kao, elektroenergetsku
mreu koja je u mogunosti da integrie navike i akcije svih
korisnika, ukljuujui proizvoae, distributere i potroae
elektrine energije, kako bi se osigurala uteda elektrine
enegije i ekonomska efikasnost mree sa manjim energetskim
gubicima i redovnim snabdijevanjem potroaa [3]. Ovakav
sistem omoguava praenje, analizu, kontrolu i komunikaciju
unutar elektroenergetske mree i uveden je sa ciljem da se
preovladaju slabosti uobiajenog elektroenergetskog sistema.
Integracijom pametnih mrea pruaju se brojne pogodnosti kao
efikasniji prenos i distribucija elektrine energije i
trenutno prikupljanje podataka sa mree,
trenutno detektovanje kvarova na mrei, te bre
uspostavljanje ponovnog snabdijevanja potroaa
elektrinom energijiom,
smanjenje trokova pri prenosu i distribuciji elektrine
energije, to direktno dovodi do smanjenja trokova
potroaa,
integracija obnovljivih izvora elektrine energije,
(solarni paneli, vjetroelektrane, nuklearne elektrane) u
elektroenergetski sistem,
upotreba hibridnih i elektrinih automobila, pa samim
tim i smanjena emisija tetnih gasova [1], [4].
Iako uoavamo da se pametna mrea smatra kljunom
tehnologijom za razvoj postojeeg elektroenergetskog sistema,
taj proces e biti sloen i dugotrajan jer e modernizacija
trenutne mree uticati na cijelokupan proces proizvodnje,
prenosa i distribucije elektrine energije.
A. Pametne mree i postojei elektroenergetski sistem
Na Sl. 1 prikazana je mrea postojeeg elektroenergetskog
sistema koju karakretie jednosmjerni protok podataka, kao i
jednosmjerni tokovi elektrine energije, od velikih proizvoaa
elektrine energije kao to su elektrane, ka industrijskim
potroaima i domainstvima [5].
Slika 1. Infrastruktura postojeeg elektroenergetskog sistema [5]
Ovakva infrastruktura nije dizajnirana da zadovolji sve
vee zahtjeve potroaa i poveanu potronju elektrine
energije, pa je izloena konstantnom proirenju, finansijski
neefikasnom odravanju postojee infrastrukture i B. Savremene metode upravljanja i automatizacija
mnogobrojnim sigurnosnim prijetnjama [6].
Sa druge strane, na Sl. 2 prikazani su elementi koji su dio
potpuno funkcionalne pametne mree. Infrastrukturu pametne
mree karekterie dvosmjeran protok elektrine energije,
dvosmjerna komunikacija u realnom vremenu, ureaji za
skladitenje elektrine energije, pametni mjerni ureaji [6].
Slika 2. Infrastruktura pametne mree sa svojim osnovnim funkcijama [5]
Pametna mrea i dalje u zavisi od velikih hidro, termo i
nuklearnih elektrana, ali takoe ukljuuje i znaajan broj
ureaja za skladitenje elektrine energije, implementaciju
obnovljivih izvora energije posebno u distributivnim
elektroenergetskim mreama, kao i veu funkcionalnost cijelog
elektroenergetskog sistema i veu primjenu elektrinih
automobila [5], [6]. U ovakvom sistemu posebno mjesto
zauzimaju senzori, kontrolni centri i direktno uee potroaa
u upravljanju energetskim tokovima. Shodno tome dolazi do
poboljanja pouzdanost, sigurnosti, energetske i finansijske
efikasnosti i kvaliteta napajanja, a pri tome je i ekoloki
prihvatljivije.
III. KOMPONENTE PAMETNE MREE
Brojne tehnologije koje se koriste pri izgradnji pametne
mree proimaju itav elektroenergetski sistem od proizvodnje,
do prenosa i distribucije elektrine energije razliitim
potroaima. Pojedine tehnologije su u potpunosti razvijene za
primjenu, dok druge zahtjevaju dalja istraivanja i razvoj. U
potpunosti prilagoen elektroenergetski sitem primjenjivae
navedene tehnologije, ali nije neophodno primjeniti sve da bi
elektroenergetski sistem postao pametniji [7].
A. Interacija informacionih i komunikacionih tehnologija
Pametna mrea se u velikoj mjeri oslanja na prikupljanje
podataka, komunikaciju i nadzor cjelokupnog
elektroenergetskog sistema. Da bi se to postiglo neophodno je
sofisticiranu informacionu tehnologiju integrisati u postojeu
elektroenergetsku infrastrukturu. Beini telekomunikacioni
sistem i radio frekvencija su neke od opcija koje tee da
postanu standard u ovoj vrsti komunikacije [8]. Ovakav sistem
komunikacije bi i dalje koristio optike kablove i mreu, te bi
na taj nain predstavljao mjeavinu postojeeg komercijalnog
naina komuniciranja i novih tehnologija.
U osnovi navedene komunikacione infrastrukture,
neophodno je obezbijediti dvosmjerni protok podataka izmeu
proizvoaa i potroaa elektrine energije, kao i tokom
prekida napajanja, da bi se obezbijedilo to efikasniji rad
elektroenergetskog sistema [7].
distributivne mree
Elektrodistributivni sistem je skup meusobno povezanih
elektroenergetskih mrea ija je funkcija da unutar pripadne
teritorije omogue distribuciju elektrine energije od napojnih
taaka sistema (transformatorske stanice na granici
prenos/distribucija) do praga pojedinanih ili grupnih
potroaa. Sve vie preduzea koja se bave distribucijom
elektrine energije nadograuje svoje elektroenergetske
sisteme pametnim tehnologijama, sa ciljem da osiguraju
kvalitet elektrine energije i pouzdanost rada. Automatizacija
distribucije (Distribution Automation) uglavnom se povezuje
sa daljinskim nadzorom i upravljanjem srednjenaponskih
postrojenja. Meutim, radi se o sloenom skupu funkcija koje
se realizuju ugradnjom sklopne i programske opreme u
postrojenjima i nadzornim centrima [9]. Ove funkcije sa
svojim podfunkcijama prikazane su na Sl. 3.
Slika 3. Automatizacija distribucije opseg funkcija i podfunkcija [9]
 Upravljanje podacima u realnom vremenu, prikaz
komponenti i performansi elektroenergetskog sistema sa
velikog geografskog podruja, pomae operaterima da
optimizuju i shvate sve dijelove elektroenergetskog sistema.
Raunarski algoritami prikupljaju podatke za analizu i prate
sve bitne komponente pametne mree [7]. Ovakve metode
upravljanja osim automatizacije distribucije elektrine energije
ukljuuju, modelovanje elektroenergetske mree i
vizualizaciju cjelokupnog sistema. Na ovaj nain dolazi do
smanjenja broja dugoronih prekida napajanja, olakava se
interakcija sa obnovljivim izvorima elektrine energije i
poboljava pouzdanost cjelokupnog elektroenergetskog
sistema [8].

C. Skladitenje elektrine energije

Mogunost skladitenja elektrine energije prua veliku
fleksibilnost u radu elektroenergetske mree i odreen stepen
autonomije izmeu proizvodnje i potronje. Energija se
skladiti kada proizvodnja nadmauje potronju, a rezerve se
koriste kad je potronja vea od proizvodnje. Na ovaj nain se
proizvodnja elektrine energije ne treba drastino poveavati i
smanjivati prema zahtjevima potronje nego se odrava
ravnomjernom. Ovo moe biti naroito korisno u sluaju
obnovljivih izvora, kao to su solarni paneli ili vjetroelektrane,
koji proizvode elektrinu energiju uz odreene prekide [8].
Neke od metoda za skladitenje elektrine energije su:
velike baterije sa tenim metalom, kao i natrijum-
sumporne baterije,
kompresovanje vazduha pomou vika elektrine
energije,
super kondenzatori razvijena je nova vrsta
kondenzatora koji mogu da skladite i oslobaaju
velike koliine elektrine energije,
zamajci rotirajui diskovi koji skladite viak
kinetike energije [8].
Odreene mogunosti za skladitenje elektrine energije su
ve dostupne, dok su mnoge jo uvijek u razvoju, a njihova
ira upotreba bi dovela do smanjenja trokova.
D. Pametna brojila
Pametno brojilo je izraz koji se koristi da bi se opisali novi
elektronski ureaji za mjerenje elektrine energije, koji e
veoma brzo zamjeniti stara elektromehanika brojila. Pametna
brojila uspostavljaju dvosmjerni protok podataka izmeu
potroaa i distributera elektrine energije i to tako da se
podaci alju komunikacijskom mreom, koja moe ukljuivati
elektroenergetske vodove, radio veze ili veze mobilne
telefonije [10]. Nakon ugradnje pametnih brojila, distributeri
lake mogu odrediti mjesta prekida napajanja, nemaju vie
potrebu slati osoblje radi oitanja elektrine energije ili
ukljuenja i iskljuenja potroaa sa mree.
Pametna brojila pomau i pri smanjenju krae elektrine
energije. U ugradnji pametnih brojila u Evropi prednjai
Italija, ija je elektroprivredna kompanija Enel od 2001.
godine ugradila vie od 30 miliona pametnih brojila kod svojih
potroaa [11]. Integracija pametnih brojila u pametnu
elektroenergetsku mreu prikazana je na Sl. 4.
Slika 4. Integracija pametnih brojila u elektroenergetski sistem
Osim vee kontrole pametna brojila distributerima
elektrine energije omoguavaju i veu fleksibilnost, pa tako
tokom dana mogu mijenjati cijenu elektrine energije u
odnosu na potronju, to bi potroae podstaklo da elektrine
aparate koriste u vrijeme pada potronje i cijene elektrine
energije. Istraivanja su pokazala da na ovaj nain dolazi do
smanjenja potronje elektrine energije priblino za 7%, a
tokom vrne potronje za 15%. Smatra se da bi tako potroai
smanjili svoje raune do 10% na godinjem nivou, dok bi
distributerima smanjenje potronje tokom vremena vrne
potronje omoguilo veu stabilnost elektroenergetskog
sistema.
E. Sigurnosne norme i privatnost korisnika
Pametna mrea suoena je sa ozbiljnim izazovima koji
proizilaze iz sloenosti samog sistema. Ovakav sistem
zahtjeva sve vei razvoj i primjenu raunarske i
komunikacione infrastrukture, to omoguava preciznije
upravljanje i kontrolu cjelokupnim sistemom, to je
neophodno da bi se podrale neke od osnovnih funkcija
pametne mree, kao to su prikupljanje mjernih podataka sa
velikog podruja, skladitenje i automatizacija distribucije
elektrine energije [12]. Svaki sloeni sistem ima svoje
slabosti i izazove, pa ni pametna mrea nije izuzetak. Kako se
elektroenergetski sistem sve vie oslanja na komunikaciju
pomou raunarskih mrea i interneta, sigurnosni sistem sve
vie e zavisiti od njihove bezbjednosti i ljudskog faktora.
Neke od tih izazova rezmotriemo u nastavku.
Kada govorimo o automatizaciji sistema, neohodno je
definisati povjerenje izmeu potroaa i distributera, tako da
svaki korisnik pristupa preciznim podacima u odgovarajuem
vrijemenskom periodu, a da pri tome podaci nisu izmjenjeni.
U ovakvom elektroenegetskom sistemu pametna brojila su
veoma este mete hakera, zbog mogunosti manipulisanja
trokovima elektrine energije, kao i koliinom energije koja
je predata u elektroenergetski sistem [6], [12].
 Zbog upotrebe pametnih brojila dovodi se u pitanje i
privatnost potroaa. Ustaljeni obrasci potronje elektrine
energije odreenog potroaa, mogu dovesti do otkrivanja ne
samo koliko elektrine energije troe, ve i kada su kod kue,
na posli ili na putu. Takoe ugroavanjem HAN (Home Area
Network) i AMR (Automatic Meter Reading) mree bi bilo
mogue otkriti koje vrste elektrinih aparata i ureaja
potroai koriste [12]. Kada se radi o privatnosti industrijskih
potroaa, informacije o iznenadnom poveanju ili smanjenju
potronje elektrine energije, koje mogu sugerisati na
promjene u poslovanju, usled hakerskog napada mogle bi biti
izloene konkurentskim kompanijama.
Kompleksnost i obim budueg elektroenergetskog sistema
postavie mnoge sigurnosne izazove, pa je u cilju zatite
elektroenergetske infrastrukture od navedenih prijetnji,
potrebno obezbijediti nekoliko nivoa sigurnosti, paljivo
dizajnirati i omoguiti nadogradnju programa u pametnoj
mrei, edukovati potroae, transparentno ulagati u dalji
razvoj i zatititi potroae od neovlatenog dijeljenja njihovih
podataka [4]. Na taj nain bi se smanjio rizik od neovlatenog
pristupa podacima usljed kvara bilo kog sigurnosnog nivoa i
omoguio bezbjedan rad cijelokupnog sistema. Takoe je
neophodno zakonski definisati ko bi imao pristup prikupljenim
podacima i nain na koji bi se sankcionisalo eventualno
izlaganje podataka. Upotreba ovakvog sigurnosnog sistema
uzrokovala bi eksponencijalno poveanje trokova, ali bi u
mnogome smanjila mogunost hakerskih napada [13].
IV. TREND RAZVOJA U EVROPI I SVIJETU
Finansiranje mnogobrojnih projekata u oblasti pametnih
mrea, kao i niz direktiva potvruju da je Evropska Unija
orjentisana ka razvoju pametne elektroenergetske mree.
Izvjetaj Instituta za energiju i transport JRC-a Evropske
komisije iz 2015. godine potvruje da je u tom momentu bilo
aktivno 459 istraivakih, razvojnih i demonstrativnih
projekata iz oblasti pametnih mrea [14]. Najskuplji projekat
finansiran od strane Evropske Unije, u vrijednosti od 54
miliona evra, je Grid4EU. Cilj projekta je istraivanje
mogunosti integracije odnovljivih izvora i elektrinih vozila
u postojei elektroenergetski sistem, skladitenje elektrine
energije, automatizacija sistema i poboljanje energetske
efikasnosti. Projekat je voen od strane 6 operatora
distributivnih sistema koji pokrivaju 50% potroaa elektrine
energije u Evropi (ERDF, Enel Distribuzione, Iberdrola, CEZ
Distribuce, Vattenfall Eldistribution i RWE).
Veoma interesantan eksperiment iz ove oblasti sprovode
kompanija Siemens i lokalna elektroprivreda AW u malom
gradu Wildpoldsried na jugu Njemake [15]. Ovaj gradi sa
2600 stanovnika primjenjujuu tehnologije pametne mree i
proizvodi 500% vie elektrine energije nego to je potrebno
potroaima, a viak prodaje u elektroenergetsku mreu.
Uz Evropsku Uniju veliki pokreta razvoja tehnologija
pametnih mrea jeste i SAD. IntelliGrid je projekat pokrenut
od strane EPRI (Electric Power Research Institute) da bi se
obezbijedila metodologija, neophodni softverski alati i
tehnika podrka, te preporuke za budue standarde u
energetici [16]. Nekoliko vodeih SAD kompanija iz oblasti
energetike (Southern California Edison, Long Island Power
Authority, Salt River Project i TXU Electric Delivery) ve su
ukljueni u ovaj projekat.
Jedan od vodeih projekata u svijetu iz ove oblasti
pokrenut je od strane amerike vlade, kao paket mjera za
izlazak iz recesije (American Recovery and Reinvestment Act
of 2009 - ARRA) [14], [16]. Ovaj projekat zahtjeva
sufinansiranje lokalnih elekterprivreda, te je na taj nain do
sada uloeno vie od 9 milijardi amerikih dolara [16].
Procjenjuje se da je u sklopu ARRA prijekta do kraja 2015.
godine ugraeno 65 mliliona pametnih brojila, to predstavlja
vie od treine potroaa u SAD [14], [16].
Kina i Indija kao najmnogoljudnije zemlje polako dostiu
zapadne zemlje i u podruju razvoja pametnih
elektroenergetskih mrea. Kina je do kraja 2015. godine
ugradila oko 500 miliona pametnih brojila, dok Indija
prednjai u integraciji obnovljivih izvora energije u postojei
elektroenergetski sistem [14].
V. ZAKLJUAK
Postojei elektroenergestski sistem susree se sa sve vie
izazova, kao to su poveena potronja elektrine energije i
sve manje zalihe fosilnih goriva. Zbog toga ga je neophodno
poboljati realizacijom koncepta pametnih mrea i na taj nain
rijeiti veinu sadanjih energetskih pitanja i problema.
Pametna mrea je veoma efikasan nain da se premosti jaz
izmeu proizvodnje i potranje elektrine energije, kao i za
poboljanje elektroenergetske efikasnosti. Na taj nain nee se
omoguiti samo kvalitetnije snabdijevanje i uteda elektrine
energije, ve e se podsticati prihvatanje svih oblika zelenih
tehnologija, ukljuujui vjetroelektrane, solarni paneli,
elektrina vozila i pametna brojila.
ZAHVALNICA
Zahvaljujem se prof. dr Stevanu Stankovskom pod ijim
mentorstvom je nastao ovaj rad u okviru predmeta
Metodologija naunog rada, na drugom ciklusu studija
Elektrotehnikog fakulteta u Istonom Sarajevu, kao i mr
Aleksandru Mastiloviu na korisnim sugestijama i savjetima
prilikom izrade rada.
LITERATURA
[1] http://www.whatissmartgrid.org/
[2] A. Shukla, N.Kharat, R.Sakhare, A Study on Power System: Smart
Grid International Journal of Advanced Research in Electrical,
Electronics and Instrumentation Engineering, vol. 4, pp. 77327737,
septembar 2015.
[3] F. Skopik, P. Smith, Smart Grid Security: Innovative Solutions for a
Modernized Grid Elsevier 2015.
[4] S. Succar, R. Cavanagh, The Promise of the Smart Grid: Goals,
Policies, and Measurement Must Support Sustainability Benefits
NRDC Issue Brief, oktobar 2012.
[5] G. Horst, M. McGranaghan, P. Myrda, Estimating the Costs and
Benefits of the Smart Grid - A Preliminary Estimate of the Investment
Requirements and the Resultant Benefits of a Fully Functioning Smart
Grid, Electric Power Research Institute (EPRI), mart 2011.
[6] K. Al Wannan, Enhancement of Distribution Networks through
utilization of Smart Grid, Dubai electricity & Water Authority (DEWA)
[7] International Energy Agency, Technology Roadmap Smart Grids,
2011.
[8] http://www.myfloridahomeenergy.com/help/library/energy-
services/smart-grid/#sthash.51u8di8K.O8LmQaUp.dpbs
[9] D. Micek, D. Runji, D. Majeri, Automatizacija distributivne mree
juer, danas,sutra, HO CIRED maj 2008.
[10] Health and safety aspects of electricity smart meters, New Zealands
Centre of Excellence for Power Engineering, maj 2012.
[11] https://www.scribd.com/document/28231867/Pametne-elekrine-mree
[12] https://www.scribd.com/document/30654525/Smart-Grid
[13] S. Massoud Amin and Anthony M. Giacomoni, Smart GridSafe,
Secure, Self-Healing, IEEE power and energy magazine, februar 2012.
[14] . Zeljkovi, P. Mri, . Leki, Trendovi implementacije inteligentnih
elektroenergetskih mrea, ENEF 2015, Banja Luka, septembar 2015.
[15] http://www.obnovljivi.com/svijet/3170-mali-grad-u-njemackoj-postao-
podrucje-za-testiranje-pametne-mreze
[16] https://www.smartgrid.gov/document/progress_and_results_arra_smart_
grid_programs.html
ABSTRACT
Today's grids confront serious environmental, financial,
technical and operational challenges, and because that it must
be modernized. In order to significantly improve reliability,
efficiency, safety and quality of power supply, it is necessary to
build a smart power grid, which will integrate the activities of
all users who are connected to it - producers, consumers and
those that are both. Smart grid applied information technology,
tools and techniques that make the network more efficient,
while consumers are becoming interactive by using smart
electric meters, which allow control and monitoring of power
consumption.
SMART GRID AUTOMATIZATION AND
INTEGRATION OF NEW TECHNOLOGIES
Zorica Deli