AMERK AN ASKERLERNN

EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

seta
RAPOR
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | M a y s 2 0 1 3

AMERKAN ASKERLERNN EKLMESNDEN SONRA

IRAK-RAN LKLER 1

BAYRAM SNKAYA
 S E TA R A P O R

seta
RAPOR
N o : 9 | M ay s 2 0 1 3

AMERKAN ASKERLERNN EKLMESNDEN SONRA

IRAK-RAN LKLER

Bayram Sinkaya

BAYRAM SNKAYA
Lisans derecesini Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Uluslararas likiler Blmnden alan Sinkayann balca akademik ilgi
alan ran siyasetidir. Tahran niversitesi ve Columbia niversitesinde misafir aratrmac olarak bulunan Sinkaya, doktorasn 2011
ylnda ODT Uluslararas likiler Blmnde tamamlamtr. Sinkaya, Yldrm Beyazt niversitesi Uluslararas likiler Blmnde
retim yesidir.

S E TA | N e n a h a t u n C a d d e s i N o : 6 6 G a z i o s m a n p a a / a n k a y a 0 6 7 0 0 A N K A R A T R K Y E
Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 | w w w . s e t a v . o r g | i n f o @ s e t a v . o r g
2
S E TA Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e | 1 0 2 5 C o n n e c t i c u t A v e n u e , N . W. , S u i t e 1 1 0 6 W a s h i n g t o n , D C 2 0 0 3 6 U S A
Te l : + 1 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : + 1 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 | w w w . s e t a d c . o r g | i n f o @ s e t a d c . o r g

2 0 1 3 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

NDEKLER

ZET | 4
1. GR | 6
2. RANIN SADDAM SONRASI IRAK POLTKASININ TEMELLER | 7
3. RANIN IRAKTAK NFUZ UNSURLARI VE POLTKA ARALARI | 10
4. RANIN GAL SONRASI IRAK YNETMLERYLE LKLER | 15
5. AMERKAN ASKERLERNN EKLMES SONRASINDA IRAK-RAN LKLER | 20
6. RAN-IRAK LKLERNN SINIRLARI | 26
7. RAN-IRAK LKLERNN ORTADOUYA VE TRKYEYE YANSIMALARI | 32
8. SONU | 37

3
 S E TA R A P O R

ZET
Amerikann Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi randr. Bu mdahaleyle hem Ba-
datta rana dman olan Baas rejimi yklm, hem de ran ile yakn iliki iindeki ii ve Krt siyasi ha-
reketlerinin Irakta etkisinin artmas beraberinde rann nfuzunun artmasn salamtr. Amerikan
igalinden sonra Irakta tesis edilen yeni ynetimin ran ile yaknlamas blgedeki siyasi dengeleri
deitirmitir. ii ekseninin ykselii tartmalarnn merkezinde ran ile Irak arasndaki yaknlama
yer almtr. ii jeopolitiinin ykselmesiyle ran liderliindeki direni cephesi ile Suudi Arabistann
ban ektii Krfez lkeleri arasnda iddetlenen blgesel gerilimin, Arap Bahar ile birlikte Suri-
ye zerinden rtl atmaya dnt bir zamanda Amerikan askerleri Iraktan ekilmitir. Peki
Iraka girmesiyle hem bu lkedeki hem de blgedeki siyasi dengeleri temelli ekilde deitiren Ame-
rikan askerlerinin Iraktan ekilmesi ran-Irak ilikilerini ve blge siyasetini nasl etkilemitir?

Aralk 2011de Amerikan askerlerinin ekilmesi ran ile Irak arasndaki ilikilerin daha fazla gelime-
sinin nndeki en nemli engelin, yani Iraktaki Amerikan etkisinin azalmasna neden olmutur.
ekilme takviminin netlemesiyle birlikte halihazrda siyasi ve iktisadi alanlarda ilikilerini gelitir-
mi olan Irak ve ran ynetimleri savunma alannda ve blgesel meselelerde ibirlii arayna gir-
mitir. Bu dnemde ykselmi olan blgesel gerilimin Suriye krizi zerinden rtl bir atmaya
dnm olmas ve krizin Iraka yaknl, Badat ynetimini taraf olmaya zorlamtr. Blgesel
meselelerde balangta daha ihtiyatl bir politika benimseyen ve rana kar mesafeli duran Maliki
hkmeti giderek rana yaknlamtr.

ran ile Irak arasndaki yaknlamann temel nedeni vardr. Bunlardan birisi, rann stratejik he-
saplarla destekledii ii ve Krt partilerinin yeni Irak ynetiminde etkili bir rol oynamasdr. ran-
Irak yaknlamasnn ikinci nedeni Irakta ynetimin yeniden inas srecinde siyasi konumlarn
glendirmek ve kazanmlarn korumak isteyen ii ve Krt partilerinin d destek araydr. Blge
lkelerinin ounun iilere ve Krtlere mesafeli duruu ve onlarn kazanmlarndan rahatsz ol-
mas, bu unsurlar ynetimin yeniden tesisi srecine en gl destei veren ran ile iyi geinmeye
zorlamtr. Son olarak, Maliki hkmetinin ieride ve darda karlat problemler karsnda
kendisine destek veren tek blge lkesi ran olmutur. rann bu desteine karlk Babakan Mali-
kinin ynetimindeki Irak, blge siyasetinde rann izgisine doru kaymtr. Irak-ran ilikilerinde

4
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

iiliin rol, ii ekseni oluturulmasna matuf stratejik bir kararn temel objesi olmaktan ziyade, her
iki tarafn milli karlar dorultusunda siyasi ve kltrel etkileimi kolaylatran bir faktr olarak
deerlendirilmelidir.

Son iki yldr Irak siyasetinde ortaya kan hareketlilik ile st ste gelen krizler, Irakta Amerikan
igaliyle balayan gei srecinin henz tamamlanmadn gstermektedir. Hlihazrda ABDnin
Iraka mdahalesinden en karl kan lke ran grnmesine ramen rann kazanmlar tam olarak
garanti altna alnmamtr. Bu sre ierisinde ran rejiminin Irak politikasn endeksledii Maliki
hkmetinin iktidardan dmesi ve ran-Irak ilikilerini snrlayan potansiyel faktrlerin harekete
gemesi, rann Iraktaki kazanmlarn tersine evirebilir.

5
 S E TA R A P O R

AMERKAN ASKERLERNN EKLMESNDEN SONRA

IRAK-RAN LKLER
1. GR
ABDnin Mart 2003te Iraka yapt askeri mdahale ile Saddam Hseyin rejimini devirmesi ve lkeyi igal etmesi sadece
Irak deil btn Ortadou siyasetini derinden etkilemitir. zellikle igalci gcn demokratikletirme siyasetinin bir
sonucu olarak Irakta yaplan seimlerde lke nfusunun ounluunu oluturan iilerin n plana kmas ve ii siyaset-
ilerin etkili olduu hkmetlerin kurulmas, Ortadou siyasi dengelerinde ii jeopolitiini ne karmtr. Bu gelime,
ii jeopolitiinin merkezinde olan rann hem Irak zerindeki nfuzunun artmasna, hem de blgesel gcnn artmas-
na neden olmutur.1

Gerekten de Amerikann Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi, srpriz bir ekilde ran olmutur.2 Sad-
dam Hseyin dneminde hayatlarnn nemli bir ksmn srgn olarak randa geiren ii ve Krt siyasetilerin Irak siya-
setinde etkisinin ykselmesi, rann nfuz artn da beraberinde getirmitir. rann Irakta etkisinin, dolaysyla Ortado-
udaki gcnn artmas dier blgesel gleri rahatsz etmitir. Hatta rann blgesel gcnn ykselmesinden endie
eden Suudi siyasetiler ABDnin Irak altn bir tepsi ierisinde rana hediye ettiini ileri srmtr. Sre ierisinde Ba-
datta iilerin etkili olduu hkmetlerin kurulmasyla Irakn ii Arap devleti eklinde ortaya kt ve rann ii siya-
setiler zerinden Irakta, dolaysyla blgede etkinliini artrd eklindeki deerlendirmeler ii ekseninin ykselmesi
tartmalarna neden olmutur.3 Dier bir tabirle, ii ekseni tartmalarnn merkezinde ran-Irak ilikileri yer almaktadr.
rann blgesel gcnn artmas ve ii ekseninin ykselmesine paralel olarak Ortadouda biri ran merkezli, dieri ran
kart iki rakip blok olumutur. Blgede ortaya kan iki blok arasndaki rekabet, taraflarn blgesel gelimeler karsn-
daki tavrlarnn belirlenmesinde etkili olmutur.

1. Bkz. Vali Nasr, The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future, (New York: W.W. Norton, 2007); Vali Nasr, Regional Implications
of Shia Revival in Iraq, The Washington Quarterly, Cilt 27, No.3, (2004), s.7-21; Juan Cole, A Shite Crescent? The Regional Impact of the Iraq War,
Current History, Cilt 105, No. 693, (2006), s.20-27; F. Gregory Gause III, Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Sectarian
Question, Strategic Insights, Cilt 6, No.2, Mart 2007, ss.1-8; Barry Rubin, Iran: The Rise of a Regional Power, Middle East Review of International Affairs,
Cilt 10, No.1 (2006), s. 142-151; Mehmet ahin, ii Jeopolitii: ran iin Frsatlar ve Engeller, Akademik Ortadou, cilt 1, say1 (2006), s.39-53; Bayram
Sinkaya, ii Ekseni Tartmalar ve ran, Avrasya Dosyas, cilt 13, say 3 (2007), s.37-59; Arif Keskin, ii Jeopolitii ve ran, Avrasya Dosyas, cilt 13, say
3 (2007), s.65-96.
6 2. Richard Javad Heydarian, Iran and Post-Withdrawal Iraq, Foreign Policy in Focus, 3 ubat 2012, (http://www.fpif.org/articles/iran_and_post-
withdrawal_iraq).
3. Nasr, The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future, s.185-227.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Ortadoudaki bu blgesel kutuplama ve gerilim Arap Bahar srecinde daha fazla iddetlenmitir. Byle bir ortamda,
Irak ile ABD arasnda 2008de imzalanan Kuvvetlerin Stats Anlamas erevesinde Amerikan askerleri 2011 ylnn
sonunda Iraktan ekilmitir.4 Bylece Irakta Amerikan askeri varl sona ermitir. Amerikan askerlerinin ekilmesi s-
reciyle egemen statsn yeniden kazanan Irak ynetimi d politikada da normalleerek blge siyasetine dnme
eilimine girmitir. Irakl liderlerin Ortadoudaki kimi gelimelere ilikin yaptklar aklamalar ile Badatn Mart 2012de
Arap Birlii Zirvesine, Mays 2012de de ran ile Altlar arasndaki nkleer mzakerelere ev sahiplii yapmas Irakn blge
siyasetine dn abalarnn ilk admlar olarak grlmektedir.

Jeopolitik konumlar, ekonomik/sosyal yaplar ve siyasi/stratejik tercihleri/balantlar itibariyle Irak ile ran arasndaki
ilikiler Ortadounun siyasal yaps ve uluslararas ilikileri zerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Bu etki Amerikan igali
sonrasnda ii ekseninin ykselmesi tartmalar srasnda net bir ekilde grlmtr. O halde Amerikan askerlerinin
ekilmesi ve egemen Irakn ortaya k bu lkenin ran ile ilikilerini, dolaysyla Ortadou siyasetini nasl etkileyecektir?
Dier bir ifadeyle, geliiyle Ortadou siyasetini kkl biimde deitiren ABDnin Iraktaki askeri varlnn sona ermesi,
blge siyasetini nasl etkileyecektir? Bu soruya cevap bulabilmek iin ran-Irak ilikilerinin ve Irakta Amerikan igaliyle
balayan ve Ortadounun jeopolitik yapsn kkl biimde deitiren srecin zmlenmesi gerekmektedir.

Bu almada Amerika askerlerinin ekilmesinin ran-Irak ilikilerine ve blge siyasetine etkileri tartlmtr. Konunun
anlalmasn kolaylatrmak amacyla ncelikle rann Irak politikasnn temelleri zerinde durulmutur. Ardndan rann
Irak politikasnda etkili olan unsurlar ele alnm ve rann igal sonras kurulan Irak hkmetleriyle ilikileri incelenmitir.
Daha sonra, Amerikan askerlerinin ekilmesinin ardndan ran-Irak ilikilerinde meydana gelen gelimeler deerlendi-
rilmi ve iki lke arasndaki ilikileri olumsuz etkileyen faktrler tartlmtr. alma, ran-Irak ilikilerinin blgeye yan-
smalar ile Trkiye-Irak ve Trkiye-ran ilikilerine etkilerinin tartlmas ve genel deerlendirmelerle sona ermektedir.

2. RANIN SADDAM SONRASI IRAK POLTKASININ

TEMELLER
ABDnin Mart 2003te Irak igal ederek Baas rejimini devirdii srecin sonunda kazanl km grnmesine ramen
Irakn igali ran iin ciddi tehditleri beraberinde getirmi ve gvenlik kayglarna neden olmutu.5 gal sonras Irak ile
ilgili olarak rann iki byk endiesi vard. Bunlardan birincisi Iraktaki Amerikan askeri varlnn ranl yneticilerde
neden olduu gvenlik kayglaryd. Rafsancaninin tabiriyle ran iin Saddam Hseyinin kitle imha silahlarna sahip ol-
masndan daha kts blgedeki Amerikan varl idi.6 Bu yzden rann Irak politikasnn nceliklerinden birisi igalin
sona ermesi ve Amerikan birliklerinin ekilmesi oldu. galin sona ermesi ve egemenliin Irak makamlarna devredilme-
si ynndeki her bir adm, ran makamlarnca memnuniyetle karland. gal sonrasnda kurulan yeni Irak ynetimini
blgede ilk tanyan devlet ran oldu. Iraktaki Amerikan varlndan rahatsz olan ranl yetkililer, yeni Irak ynetimiyle
ilk temaslarndan itibaren igal glerinin ynetimi Irak halkna devrederek bir an nce ekilmesi arsnda bulundu.7

Irakta istikrar ve gvenlik tam olarak salanmadan koalisyon glerinin ekilmesi hem yeni Irak ynetimi hem de Ame-
rikan ynetimi iin kabul edilemezdi. stelik Irakta gvenlik koullarnn ktlemesi ve istikrarszlk ran iin de nemli

4. Bkz. Ufuk Uluta & Furkan Torlak, ekilme Sonras Irakta Dzen Aray, SETA Analiz, say 49, Aralk 2011; ORSAM, ABDnin ekilmesinin
Ardndan Irak Politikasnn Blgesel, Kresel Etkileri ve Trkiyeye Yansmalar, ORSAM Rapor, no.77, Ekim 2011.
5. zzetullah zzeti & Suheyla Naneva, Seyasate Kharejeye Iran ve Chalashaye Feraruye Iran ba Taghyere Sakhtaare Siyasei der Iraq, Daneshnameh,
Bahar 1390, s.139-50 (http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/6006313908007.pdf); Geofrey Kemp, Iran and Iraq: The Shia Connection, Soft Power,
and the Nuclear Factor, USIP Special Report, no.156, Kasm 2005.
6. RFE/RL Iran Report, cilt 6, no.12 (20 Mart 2003).
7. ranl yetkililer Iraktaki gvenlik sorunlarndan da igal glerini sorumlu tuttu. rnein Cumhurbakan Mahmud Ahmedinecad Eyll 2006da 7
Irak Babakan Yardmcs Berham Salih ile grmesinde igal glerinin oradaki varlklarn srdrebilmek iin gvenliksizlie sebep olduunu
ve gvenliksiz durumun rana da zarar verdiini iddia etti. President: Insecurity in Iraq damages Iran, IRNA, 7 Eyll 2006, (http://www.payvand.
com/news/06/sep/1083.html).
 S E TA R A P O R

tehditler arz ediyordu. Irakn paralanmas, snrlarda asayisizlik, lkede ran kart Selefi ve el-Kaideci unsurlarn g-
lenmesi vb. ihtimallere kar ran, aralarndaki husumete ramen Irakta gvenliin salanmas konusunda ABD ile
ibirliine gitti.8 Bu erevede rann yeni Irak ynetiminin kurulmasnda verdii destein yan sra Irakta gvenliin
salanmasna yardmc olmak amacyla 2007de Badatta ran ile ABD arasnda bykeliler dzeyinde bir dizi grme
yapld. Dier bir tabirle aralarndaki hasmane ilikiye ramen ABD ve ran, Irakta ynetimin yeniden tesisine dair zmni
bir mutabakat iinde olmutur. rann hem ynetimin yeniden tesisine destek vermesinin hem de gvenliin salanmas
hususunda ABD ile ibirlii yapmasnn sebebi Irakta istikrarl bir ynetimin tekil edilmesi, bylece Amerika nderli-
indeki koalisyon glerinin buradaki varlk sebebinin bir an nce ortadan kaldrlmas politikasdr. Bu politika, rann
Amerikan askerlerinin ekilmesine kadar Iraka kar izledii stratejinin merkezinde yer almtr.9

Irakta ynetimin tesisi ve istikrarn salanmas hususlarnda

ABD ile mutabk olsa da bu srecin ABD nclnde baarl
bir ekilde tamamlanmas da ran iin rahatsz ediciydi.

Irakta ynetimin tesisi ve istikrarn salanmas hususlarnda ABD ile mutabk olsa da bu srecin ABD nclnde ba-
arl bir ekilde tamamlanmas da ran iin rahatsz ediciydi. Irakta rejim deiikliinin ardndan Badatta baarl bir
ynetim tesis etmesi Amerikan ynetiminin rejim deiiklii politikasna inancn artrabilirdi. stelik Amerikann rejim
deiiklii politikasnn Iraktan sonraki hedefinin ran olduu ileri srlyordu. Dolaysyla, Iraktaki Amerikan gcnn
dengelenmesi ve caydrlmas, rann Irak politikasndaki etkili faktrlerden birisi olmutur.10 Bu yzden rann Irakta bir
taraftan ynetimin tesisine destek verirken, dier taraftan igal kart direniileri destekleyerek kontroll kaos strateji-
si izledii ileri srlmektedir.11 Bu maksatla, Bedr Tugaynn Iraka geiini destekleyen ran daha sonra Mehdi Ordusunu
ve dier ii milis gruplarn desteklemeye balamtr. Hatta baz Snni direniilere bile destek verdii iddia edilmitir.12

gal altndaki Iraka ilikin olarak rann ikinci endiesi ise burada kendisine dman bir rejimin tesis edilmesi ihtima-
liydi. rann en byk hedefi, Irakta siyasi ve askeri adan kendisi iin tehdit arz etmeyecek bir yapnn kurulmasyd.
Bu endie ve hedef, ran ile ABD arasnda Irakta demokratik bir rejim tesis edilmesine dair ikinci bir zmni mutabakata
varlmasna yol amtr. Amerikan ynetimi blgenin demokratikletirilmesi politikas erevesinde bir model tekil
edecei beklentisiyle Irakta demokratik bir rejimin kurulmasna alrken, ran ynetimi bu lkedeki nfusun ounlu-
unun ii olmas nedeniyle demokratik bir rejimde kendisi iin avantajl bir durumun ortaya kaca beklentisiyle Irakta
demokrasinin tesisinden yana olmutur.

Bununla birlikte ran, Iraktaki karlarn kontrolsz bir ekilde bu lkedeki ii ounluk ile burada kurulan demokratik
sisteme havale etmemitir. rann Irak stratejisinin balca unsurlarndan birisi, kendisine yakn iilerin karar alma meka-
nizmalarnda etkili olmasn salamakt. Bu maksatla ran, ncelikle nceki dnemlerde yakn ilikide olduu Irak slam
Devrim Yksek Konseyi (IDYK-SCIRI), Bedr Tugay gibi siyasal rgtlerin Irakta ynetimin yeniden tesisi srecine aktif bir
ekilde katlmasna destek vermitir. ran ynetimleri, geleneksel olarak balantl olduu ii hareketlerin dnda farkl

8. Mahmoud Vaezi, Security building in Iraq, Iranian Diplomacy, 18 Austos 2010, (http://www.irdiplomacy.ir/en/page/2086/
Security+Building+in+Iraq.html).
9. Farhad Atai, R. Ghaderi Kongaveri & Nabiyollah Ebrahimi, Deplomaseye Omoume ve Ghodrate Narm: Iran va Amreka dar Iraqe Jadeed,
Faselnameye Seyaset (Majalleye Daneskedeye Hoghough va Oloume Seyase), cilt 41, no.3 (Gz 1390), s.191.
10. Amin Daylami Maazi, Tahlel ber Estrategeye Iran der Iraq: Shia Tasmem Saz, Paygahe Hawzah, no.209, Haziran 1386, (http://www.hawzah.
net/fa/magazine/magart/3814/4868/40522).
8 11. International Crisis Group, Iran in Iraq: How Much Influence? Middle East Report, no. 38, 21 Mart 2005, s.22-23; M. Eisenstadt, M. Knights & A.
Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, Policy Focus (WINEP), no.111, Nisan 2011.
12. Michael Eisenstadt, Iran and Iraq, The Iran Primer (USIP), Aralk 2010, s.3, (http://iranprimer.usip.org/resource/iran-and-iraq).
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

cenahlarda da olsa btn Irak iileri ile iliki kurma ve onlar etkileme arayna girmitir. Ayrca, iilerin lkedeki etkili
pozisyonlarda sz sahibi olmalarn temin etmek amacyla ii hareketler arasnda birlik oluturmak suretiyle gl bir
blok olarak siyasi arenada yer almas iin almtr.13 Dier bir tabirle ran, iilerin saysal ounluunu siyasi gce tevdi
edebilmek, bu gc de kendi menfaatleri dorultusunda etkileyebilmek ama ve beklentisiyle Irakl ii hareketleri birle-
tirmeye gayret etmitir. rann ii hareketleri birletirme abalar sadece siyasi partiler arasnda ittifak kurulmasyla snrl
kalmam, siyasi hareketler ile dini liderlik arasnda uyumlu bir beraberlik kurulmas iin de almtr. Nitekim ran, ii
partilerin ounun Birleik Irak ttifak adnda koalisyon kurmasnda etkili bir rol oynam ve bu ittifak da Ayetullah Ali
Sistaninin desteini almtr. Bu sayede iiler 2005 seimlerinde gl bir ekilde temsil edilmi, hem Irak anayasasnn
yapmnda hem de Irak Meclisinde etkili olmutur.

rann igal sonras Iraktan kaynaklanan gvenlik eksenli iki byk endiesi, Amerikan askeri varl ile Badatta rana
dman yeni bir rejimin tesisi, Irak politikasnn ekillenmesinde gvenlik kurumlarnn ne kmasna neden olmutur.
slam Devrimi Muhafzlar Ordusuna (DMO) bal fakat d operasyonlardan sorumlu olan Kuds Ordusunun rann
Irak politikasnn belirlenmesinde ve yrtlmesinde en etkili kurum olduu iddia edilmitir. Hatta Washington Postta
Haziran 2008de yaynlanan yazda rann Irak politikasn belirleyen kiinin Kuds Ordusu Komutan Kasm Sleymani
olduu ileri srlmtr.14 Bu iddia abartl bulunabilirse de Sleymaninin rann Irak politikasnn belirlenmesinde et-
kili figrlerden birisi olduu yaygn olarak kabul edilmektedir.15 Sleymaninin 2005 ylnda Irak hkmetinin kurulmas
srecindeki mzakerelerde nemli bir rol oynad, 2007de IDYK ile Mehdi Ordusu arasnda, 2008de Mehdi Ordusu ile
Irak hkmeti arasnda arabuluculuk yapt belirtilmektedir. rann bu dnemde Badata gnderdii iki bykelinin
ikisinin de Kuds Ordusunda grev yapm olmas bu iddiay desteklemektedir. Amerikal yetkililer Kuds Ordusunun
Irakl direniilerin finansman, eitimi ve silahlanmasna dorudan katkda bulunduunu iddia etmitir. Kuds subayla-
rnn diplomat, iadam veya turist kisvesiyle Irakta faaliyet gsterdii ileri srlmtr.16

Gvenlik merkezli yaklam nedeniyle ran, Badatta, Irakn paralanmasn ve istikrarszla srklenmesini nleyecek
kadar gl, ama rana hibir surette tehdit arz etmeyecek kadar zayf bir hkmet tercih etmektedir. Btn yetkilerin
ran etkisinden bamsz hareket edebilen tek bir merkezde ve gl bir liderde toplanmas ihtimali ranl yetkililer iin
olduka rktcdr. Bu nedenle ran, adem-i merkeziyeti ve federalizm esas zerine bina edilmi mevcut Irak anaya-
sasnn devamndan yanadr. Nitekim anayasa yapm srecinde rana yakn siyasi hareketlerin olaanst etkili olmas,
rann mevcut Irak anayasasnn yapmnda etkili olduu karmlarna neden olmutur.17

Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesiyle birlikte rann buradaki Amerikan askeri varlndan duyduu kayglar yerini
bu lkedeki rann nfuzunun pekitirilmesi ve Batl lkeler ile dier blgesel glerin Irakta nfuz kazanmasnn nlen-
mesi abalarna brakmtr. Amerikan askeri varlnn sona ermesi ve zayf ama rana dost bir hkmetin tesis edilmesi
suretiyle ran iin tehdit olmaktan karlmasnn ardndan Badat, rann blge politikasndaki stratejik yerlerden birisi
olmutur. Kimi gzlemcilerin ifadesiyle ran, doal nfuz sahas olarak grd Irakta etkinliini artrarak buray blge-
sel g projeksiyonu iin bir sse dntrmek istemitir.18

13. Maazi, Tahlel ber Estrategeye Iran der Iraq: Shia Tasmem Saz.
14. David Ignatius, At the tip of Irans Spear, The Washington Post, 8 Haziran 2008. ABD Merkez Kuvvetler Komutan Orgeneral David H.
Petraus Ocak 2010da yapt bir konumada ok Uluslu G-Irakn komutanln yapt dnemde st dzey Irakl bir liderin kendisine Nisan
2008de Kuds Ordusu Komutan Sleymaniden mesaj getirdiini syledi. Petraeusun aktardna gre mesajda Sleymani yle demitir;
General Petraeus, bilmelisin ki ben Kasm Sleymani, rann Irak, Lbnan, Gazze ve Afganistandaki politikalarn kontrol ediyorum. Aslnda
Badattaki Bykeli Kuds Ordusunun bir yesidir. Onun yerine gelecek kii de Kuds Ordusu mensubudur. CENTCOM in 2010: Views from
General David H. Petraus, Institute for the Study of War, 25 Ocak 2010, (http://www.understandingwar.org/press-media/webcast/centcom-
2010-views-general-david-h-petraeus).
15. Farideh Farhi, Who is making Tehrans Iraq policy? NIAC, 13 Haziran 2008, (http://www.payvand.com/news/08/jun/1108.html).
16. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.6-7; Dore Gold, The Rise of Nuclear
Iran: How Tehran Defies the West, Washington DC., Regnery Publishing, 2009, s.226-32.
17. Reidar Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? The Century Foundation Report, Mart 2009, s.12.
Vissere gre, Amerikan ynetiminin IDYKye verdii nem ve Snnilerin Ocak 2005teki seimleri boykot etmesi nedeniyle ran yanls bu hareket,
Anayasa yapm srecinde ve Mecliste Irak halk arasnda temsil kabiliyetinin ok tesinde etkinlik kazanmtr.
9
18. Yoel Guzansky, Iraq and the Arabs Following the Withdrawal, Strategic Assessment, cilt 15, no.3 (Ekim 2012), s.39; F.W.Kagan, A.K. Majidyar,
D. Pletka & M.C.Sullivan, Iranian Influence in the Levant, Egypt, Iraq, and Afghanistan, The American Enterprise Institute & The Institute fort he Study
of War, Mays 2012, s.62-63.
 S E TA R A P O R

3. RANIN IRAKTAK NFUZ UNSURLARI VE POLTKA

ARALARI
ranl yetkililere gre Baas sonras Irakn tehdit eklinde ortaya kmasn nlemenin en emin yolu yeni Irak ynetimi
zerinde etkili olmakt. rann Badatta yeni ynetimin oluturulmasna verdii destek bu erevede anlalmaldr. Yeni
Badat ynetimi zerinde etkili olabilmek amacyla ran, halihazrda ilikide olduu hareketlerin siyasi srece katlmala-
rn tevik etmi ve yumuak g kullanmak suretiyle Irak halk zerindeki etkisini artrmaya almtr.19

rann Iraktaki nfuz unsurlar tartlrken ne kan ilk husus iilerdir. Irak nfusunun yaklak yzde altmn oluturan
iilerin ran ile balantlar tarih boyunca nemli tartma konularndan birisi olmu ve bu konuda iki farkl duru ortaya
kmtr. Bir yaklam Irak iilerinin ran ile ortak balar zerinde dururken, dieri Irak iilerinin Arap kimliinin altn
izmektedir.20 Modern Irak tarihine bakldnda ii ulema arasndaki ulusar (transnasyonel) balara karn iilerin ge-
nel olarak Badata sadk olduklar grlmektedir. Ancak ran devriminden sonra, Tahran ynetiminin Saddam kart ii
siyasi hareketlere destek vermesiyle ran ile Irak iileri arasnda siyasi balar kurulabilmitir. Yalnz bu balar btn Irak
iilerini kapsamam, rana snan ve ran rejimiyle ibirlii yapan kimi hareketlerle snrl kalmtr.

ii hareketlerin Baas rejiminin yklmasndan sonra ran ile kurduklar ilikilerin iki boyutu vardr. Birincisi, Irak iindeki ik-
tidar mcadelesinde sair gruplara kar iilerin dardan destek araydr. Irakta siyasetin yeniden yaplanma srecinde
iilerin asli kaygs iktidarda nemli bir yer edinmek ve bu yeri kurumsallatrmak olmutur. Irak iileri, ii olmalar dola-
ysyla Arap dnyasnda farkl bir yere sahiptir. Baas rejimi, ranl olmakla ii olmak arasnda dorudan bir iliki olduu
varsaymndan hareketle Irak iilerini marjinalize etmi ve bask altna almt. Blgedeki dier Arap lkeleri de mtema-
diyen iilerin zayflatlmasn ve kontrol altna alnmasn istemitir. Nitekim Irakn baz Arap komular Baas rejiminin
yklmasndan sonra iilerin glenmesinden rahatsz olmutur. te bu tarihi tecrbe ile son birka yllk deneyim Irak
iilerine, ierideki mcadelelerinde blgedeki Arap lkelerinden destek alamayacaklarn retmitir.21 Buna mukabil
ran, Irak iilerini hem Baas dneminde desteklemi, hem de iilerin nfus ounluunu siyasi etkiye evirebilecekleri
demokratik sisteme gei srecini desteklemitir. Bu artlar altnda, Irakta mezhep eksenli gerginliklerin artmas ve bl-
ge lkelerinin iilerin glenmesinden rahatszl iilerin rana daha bir olumlu bakmasna neden olmutur. Yani, Irak
iilerinin rana bak taraflar arasndaki tarihsel ve ideolojik balarn yan sra Irak iindeki iktidar mcadelesinde d
destek edinme ihtiyac tarafndan ekillendirilmitir.

ii hareketlerin ran ile ilikilerinin ikinci boyutu ise rann karlar ve politikalar ile ilgilidir. Irakn bir tehdit olmaktan
kartlarak rann blge siyasetinin dayanak noktalarndan birisine dntrlmesi eklindeki stratejik emeli, iileri Tah-
rann doal mttefiki haline getirmitir. rana kar mesafeli bir durua sahip olan laik ve milliyeti gruplara nispeten
slamc ii gruplarn rana daha yakn durmas ve iilerin yeni Irak jeopolitiindeki gl konumu Tahran ynetiminin
ilgilsinin Irak iilerine odaklanmasna neden olmutur.22 Dier bir tabirle, ideolojik deerleri milli menfaatleri dorultu-
sunda arasallatran ran ynetimi Irak iilerine stratejik ilikileri ve hedefleri erevesinde yaklamtr.23 Nitekim Irak
iileri ile ibirlii yapmak ve onlar zerinde etki sahibi olmak rann Iraktaki menfaatlerinin korunmasn salam ve
blgesel g dengelerini deitirerek ran d politikasnda yeni frsatlar yaratmtr.

19. Mahmoud Ketabi & Ahmad Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandeh der Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, Faselnameye
Tahgheghate Seyasi ve Beynalmeleli, no.3 (Gz 1388), p.27-28.
20. Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord?, s.3-4.
21. Mahmoud Vaezi, Rouyekarde Gorohhaaye Dakhele Iraq be Iran va Amreka, Markaze Tahgheghate Estrategic, Tir 1387, (http://www.csr.ir/
departments.aspx?lng=fa&abtid=07&depid=44&semid=1464).
22. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.3. Irakiyye gibi laik ve milliyeti
gruplar ok sayda Arap milliyetisini ve Baas destekilerini saflarnda barndrd iin tabiatyla rana mesafeliydi.
10
23. Bkz. Kayhan Barzegar, Iran, Iraqe Jadeed va Nezame Amniyate Menteghaye Khaleje Fars, Markaze Tahgheghate Estrategic, Dey 1385, (http://
www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=07&&depid=44&semid=510); Kayhan Barzegar, The Shia Factor in Irans Foreign Policy, Center for
Strategic Research, Kasm 2008, (http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=en&abtid=07&&depid=74&semid=1421).
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Bununla birlikte Irak ii hareketlerinin ran ile ilikileri eitli dzeylerde farkllklar arz etmektedir.24 Irak iileri arasnda
rana en yakn duran siyasi hareket kurucusundan dolay el-Hekim grubu olarak da anlan Irak Yksek slam Konseyidir
(IYK-ISCI). IYKin ncl olan IDYK, rana snan ii siyasilerin ran ynetiminin himayesinde ve Ayetullah Muhammed
Bakr el-Hekim liderliinde 1982de Tahranda kuruldu. Devrim Muhafzlar IDYKye bal milis gc olarak Bedr Tuga-
ynn kurulmas, eitimi ve rgtlenmesinde etkili oldu. Dorudan ran etkisinde kalan IDYKnin ran rejiminin ideolojik
temelini oluturan velayet-i fakih prensibine ball ve Bedr Tugaynn ran-Irak savanda ran saflarnda yer almas
rgtn rann nfuz ajan olarak grlmesine neden oldu.

2003te Iraka dnmesinin ardndan IDYK Irak halk arasnda destek bulabilmek iin sylemlerinde deiiklie gitti.
randan bamsz olduunu vurgulayan IDYK liderleri Irakl kimlii ve Irak egemenlii zerinde durmaya balad. Ve-
layet-i fakih tarznn, kendine zgn artlar nedeniyle Irakta uygulanamayaca dile getirildi. Nihayet 2007de rgtn
ran etkisini artran isminde deiiklik yapld ve Irak Yksek slam Konseyi (IYK) ismi benimsendi. Btn bu deiik-
liklere ramen ran ile IYK liderleri arasndaki kritik dnemlerdeki grmelerin devam etmesi hareketin ran ile balarn
koruduunu gstermektedir.25

deolojik deerleri milli menfaatleri dorultusunda

arasallatran ran ynetimi Irak iilerine stratejik ilikileri ve
hedefleri erevesinde yaklamtr.

rann nfuz ajan olarak grlen IYKin Baas sonras Irakta karlat sorunlardan birisi de liderlik meselesi oldu. IDYK
lideri Ayetullah Bakr Hekim Austos 2003te suikaste kurban gitti. Onun yerini alan Abdullaziz Hekim ise 2009da kanser
tedavisi grd Tahranda ld. Abdullaziz Hekimin yerini ise gen lider Ammar el-Hekim ald. Art arda gelen lider de-
iiklikleri ile nihayet tecrbesiz ve gen bir ismin liderlie ykselmesi IYKin giderek zayflamasna neden oldu. Hatta bir
zamanlar grubun milis gc olan Bedr Tugay, her liderlik deiiminden sonra IYK liderliinden daha bamsz hareket
etmeye balad.26 Baas rejiminin kmesinden sonra Irakn gneyinde gvenlik salanmas amacyla Iraka giren Bedr
Tugaynn birok yesi Irak gvenlik glerine, zellikle orduya ve ileri Bakanlna bal istihbarat ve zel kuvvetler
birimlerine katld. Tugay ise Hadi el-Amiri liderliinde ve Bedr rgt ad altnda tamamen siyasi bir harekete dnt.27

slami Dava Partisinin de rana kar olumlu bir bak olmasna ramen rana yaknl IYKya gre daha azdr. Baas
rejiminin Dava kart kampanyas zerine 1980lerin banda rana geen Davaclarn bir ksm rann Irak muhalefetini
IDYK emsiyesi altnda birletirmesinden rahatsz oldu ve Suriyeye geti. Bu tarihten sonra Dava, Londra kolu, am kolu
ve ran etkisinde kalan ran kolu olmak zere e blnd. Davann ran etkisinde kalan ksm igalin hemen ncesinde
Abdulkerim el-Anazi ve Shirwan el-Waeli liderliinde Tanzim al-Irak partisini kurdu. Tanzim, Baas rejiminin dmesinden
sonra Badata ilk dnen siyasi partilerden birisi oldu.28 Dier Davaclarn da Iraka dnmesinin ardndan parti btn lke
sathnda yeniden rgtlendi ve Irak siyasetinde etkili bir yer edindi. Parti nderlerinden brahim Caferi Nisan 2005te,
Nuri Maliki Mays 2006da Irak Babakan oldu. Maliki Nisan 2007de slami Dava Partisinin Genel Sekreteri seildi.

24. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.

25. Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.13-15.
26. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.5.
27. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.5.
28. Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlords.15-21. Tanzim liderlerinden Shirwan al-Waeli hem Caferi hem 11
de Maliki hkmetlerinde grev ald ve ulusal gvenlikten sorumlu devlet bakan olarak Irakn yeni gvenlik tekilatlarnn kurulmasnda etkili
oldu. Tanzim zerindeki ran etkisine ramen onun duruu IDYK ile tamamen farkl idi. IDYK, ABD ile diyalog ve federalizmi savunup mezhepilik
yaparken Tanzim, ABD ile diyaloa kar kt ve milliyeti-merkeziyeti bir yaklam benimsedi.
 S E TA R A P O R

Sadr grubu ve onun milis gc Mehdi Ordusu, Baas rejiminin devrilmesinden sonra sokak siyasetinde etkili bir g olarak
ortaya kt. Iraktan hi ayrlmam olan Sadr grubu balangta hem rana, hem de ran etkisinde olduu dnlen
IYK ve Dava Partisine kar olduka mesafeliydi. Fakat koalisyon ve hkmet glerinin Sadr grubu zerindeki baskla-
rn artrmas zerine bu grup rana yanat. Grubun gen lideri Mukteda Sadr dini eitimine younlamak zere Kuma
giderken, ran gvenlik unsurlar Sadr hareketinin igal kart mcadelesine destek verdi. Sadr ile rann pozisyonu her
ikisinin de Amerikan askerlerinin belirli bir takvim erevesinde, geride bir askeri s brakmakszn tamamen ekilmesi
hususunda rtt. Sadrn Amerikaya ayrcalklar verecek bir anlamaya kar kmas milliyeti lider imajn glendirdi
ve sonraki seimlerde gcn artrd. 2010 seimlerinden sonra Mecliste 40a yakn milletvekiliyle yer alan Sadr grubu
(Ahrar Partisi) Irak siyasetinin kilit oyuncusu haline geldi.29

Tahran ynetimi, Irakta ii siyasi hareketlerin yan sra direni gleri ile de iliki kurmutur. Irakta igale kar direniin
balad ilk gnlerden itibaren Amerikal yetkililer ran, direniileri eitli ekillerde desteklemekle itham etmitir.30
Dnemin Amerikan Bykelisi James Jeffrey Amerikan askeri kayplarnn yaklak drtte birinin ran destekli milis ve
direniilerin elinden olduunu sylemitir. rann milisleri hem Amerikan askerlerini zor durumda brakmak, hem de
Irak hkmetine kar karlarn korumak zere bask yapmak amacyla destekledii iddia edilmitir.31 ran taraf ise m-
temadiyen direnii ven beyanatlar vermesine karn Irakl gruplara yardmc olduu iddialarn reddetmitir.32 Hatta
ranl yetkililer Irakta artan iddetten blgedeki askeri varln merulatrmak ve varlk sresini uzatmak isteyen igal
glerinin sorumlu olduunu ileri srmtr.33

Tahran ynetimi, Irakta ii siyasi hareketlerin yan sra direni

gleri ile de iliki kurmutur.

Iraktaki dinamik gelimeler nedeniyle hem milis gruplar ve direniiler, hem de rann milisler/direniiler arasndaki
mttefikleri zamanla deimitir. Irakl milisleri maddi olarak destekledii iddialarn reddetmesine ramen rann g-
venlik birimlerinin Bedr Tugay ile yakn ilikileri malumdur. Bedr Tugaynn milis faaliyetlerinden vazgeerek siyasi sre-
ce katlmas zerine Abu Mustafa al-Sheibani, Abu Mahdi al-Muhandis gibi radikaller, iddiaya gre rann tevik ve deste-
i ile Bedrden ayrlarak silahl faaliyetlerini srdrmlerdir. Keza rann Amerikan kuvvetleri ve Irak hkmet glerine
kar mcadelelerinde Sadr grubuna bal Mehdi Ordusuna lojistik, askeri ve mali destek verdii ve bylece bu grup
zerinde etkisini artrd belirtilmektedir. Sadrn 2007de rana gitmesinden sonra Mehdi Ordusu iinde blnmeler or-
taya kt ve nihayet Nisan 2008de hkmet gleriyle iddetli atmalardan sonra Sadr, disiplinli kk bir grup dnda

29. Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.18-19; Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq:
Countering Tehrans Whole-of- Government Approach,s.5-6; Babak Rahimi, Irans about face on the Status of Forces Agreement, NIAC Memo, 26
Kasm 2008, (http://www.payvand.com/news/08/nov/1257.html).
30. Bkz. Bush: Syria, Iran harboring terrorists, CNN, 21 Temmuz 2003, (http://edition.cnn.com/2003/US/07/21/bush.terror/); Raymond Tanter,
Irans Threat to Coalition Forces in Iraq, Policy Watch (WINEP), no.827, 15 Ocak 2004, (http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/
irans-threat-to-coalition-forces-in-iraq).
31. Kenneth Katzman, Iran-Iraq Relations, Congressional Research Service, 13 Austos 2010; Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq:
Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.8-11.
32. Iraktaki direni faaliyetleri ile ran devleti arasnda ilk balant itiraf, iddiaya gre 2005 sonlarnda gereklemitir. Bu iddiaya gre, kdemli
ngiliz diplomat Sir John Sawers ile gren ran heyetleri nkleer programn serbest braklmasna karlk Iraktaki ngiliz askerlerine kar
saldrlarn durdurulmasn teklif etmitir. Gold, The Rise of Nuclear Iran: How Tehran Defies the West, s.200-01; Julian Boger, Iran offered to end
attacks on British troops in Iraq, claims diplomat, The Guardian, 20 ubat 2009.
33. Kathleen Ridolfo, Iran/Iraq: Tensions linger beneath Iranian FMs visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005; Iran ready to help Iraq establish
12
security: Supreme Leader, Mehr News Agency (MNA), 26 Haziran 2007, (http://www.payvand.com/news/07/jun/1266.html). Irak Cumhurbakan
Talabani ile Haziran 2007de gren Rehber Ayetullah Hamanei, Amerikan ve Siyonist istihbarat servisleri ile onlarn mttefiklerinin Iraktaki
gvenlik meseleleri ile ilenen crmlerin balca sorumlusu olduunu syledi.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Mehdi Ordusu milislerinin silahszlandrlmasna karar verdi.34 Amerikan askerlerinin ekilmesinin arefesinde rann nde
gelen ii milis rgtn aktif bir ekilde destekledii kabul edilmektedir.35 Bu gruplardan birisi, Sadra bal sava-
lardan oluan ve Mehdi Ordusunun yerini alan Kyamet Tugaylardr. Bir dier rgt ise bir zamanlar Sadrn szcs
olan Qais al-Khazalinin liderliindeki Asaib Ehlelhaktr. Dier bir grup da Abu Mahdi al-Muhandis liderliindeki Kataib
Hizbullahtr. Bu gruplardan Asaib, Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra silahl faaliyetlere son vererek siyasi srece
dahil olacan ilan etti.

ran, ii siyasi hareketler ve direni gruplarnn yan sra Irakl din adamlar ile ilikilerine zel bir nem verdi. Irakn igali
srecinde ne kan tartma konularndan birisi Necef hovzesinin (dini eitim merkezi) rana rakip olarak kaca ve
bylece ran rejiminin meruiyetine meydan okuyaca senaryosuydu. ran ynetimi, bu senaryonun geree dnme-
mesi iin Irak ulemas ile iyi ilikiler kurma arayna girdi. ranl yetkililer Irakl muhataplaryla grmelerinde ulemann
rehberliinin nemini vurgulad. rnein Mays 2005te Badata yapt tarihi ziyarette ran Dileri Bakan Kemal Har-
razi, Irakta gl bir hkmetin ancak siyasi partiler ile dini liderlerin ibirlii sayesinde kurulabileceini syledi.36 Buna
karlk velayet-i fakih doktrinini tasvip etmemesine ramen Irak ulemas, ran yabanclatrmamak adna ran ulemas
ile ynetimini karsna almaktan saknd. Bu yzden Amerikal diplomatlarla grmeyi reddeden Ayetullah Sistani ranl
yetkilileri kabul ediyordu.37 ran rejimini aka eletirmekten kanan Sistani, siyasete yapt nadir mdahalelerde de
dolayl olarak rann karlarna hizmet etti.38

rann iileri ve ii ulemay desteklemesi, Kum ile Necef arasnda ortaya kmas beklenen rekabetin yumuamasna ne-
den oldu.39 Bununla beraber, bu rekabetin ileride bir zamanda iddetlenmesi ihtimaline kar rann Necef ve Kerbela
hovzelerinde etkisini artrmaya alt ileri srlmektedir. Bu erevede rann, Sistaniden sonras iin Irak asll Aye-
tullah ahrudiyi hazrlad iddias oka tartlan hususlardan biridir.40 ahrudinin Ekim 2011de Necefte ofis amas,
rann Necef hovzesini etki altna alma abasnn yansmas olarak grlmektedir. Ayetullah Fadlallahn 2010da l-
mnden sonra Dava yelerinin ahrudiyi yeni taklid mercii olarak kabul ettiklerine dair haberler kmtr. Bu haberlerle
birlikte Malikinin Nisan 2012de ran ziyareti srasnda ahrudi ile de grmesi Sistaniden sonras iin ahrudinin hazr-
land speklasyonlarn glendirmitir.41

Aralarndaki diyaloa ramen ran ynetiminin Irak ulemasnn bykleri zerinde dorudan nfuz kurduu sylene-
mez. Fakat militan gen din adamlarna verdii destek sayesinde rann Irak ierisinde Hizbullahvari oluumlar yaratt
iddia edilmektedir. Yava yava ran etkisine giren militan din adamlar hem Necef hovzesinin siyasete mesafeli duruuna
meydan okumakta hem de rana yeni nfuz alanlar amaktadr. Mukteda Sadr ve Qais al-Khazali gibi gen liderler Irakn
Nasrallah olmaya aday grnmektedir.

rann Irak siyasetinin vazgeilmez unsurlarndan birisi de Krtlerle ilikileridir. Gemi dnemlerde Saddam ynetimine
kar desteklemek, snr gvenliini salamak ve Irakn kuzeyinde etkinlik kurmak amacyla zellikle Celal Talabaninin

34. Bkz. Marisa Cochrane, The Fragmentation of Sadrist Movement, Institute fort he Study of War, Iraq Report, no.12, Haziran 2009.
35. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.9-10; Reidar Visser, Religious
Allegiances among Pro-Iranian Special Groups in Iraq, Combatting Terrorism Center, 26 Eyll 2011, (http://www.ctc.usma.edu/posts/religious-
allegiances-among-pro-iranian-special-groups-in-iraq).
36. Iraqi FM says his country to promote all-out relations with Iran, IRNA, 18 Mays 2005, http://www.payvand.com/news/05/may/1138.html
37. Geofrey Kemp, Iran and Iraq: The Shia Connection, Soft Power, and the Nuclear Factor, USIP Special Report, no.156, (Kasm 2005), p.2-3.
Sistaninin ran eletirmekten kanmasnn muhtemel bir sebebi Kumdaki ofisi araclyla mukallidlerine ulamas, homs ve zekat toplamasdr.
Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.14.
38. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach,s.14.
39. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.
40. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Influence in the Levant, Egypt, Iraq, and Afghanistan, s.73-74. 13
41. Reidar Visser, Malikis meeting with Shahrudi in Iran, 24 Nisan 2012, (http://gulfanalysis.wordpress.com/2012/04/24/malikis-meeting-with-
shahrudi-in-iran/).
 S E TA R A P O R

liderliindeki Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB) ile iyi ilikiler kuran ran, Baas rejiminin yklmasndan sonra da Krtlerle
iyi ilikilerini srdrmeye almtr. Bu sayede Irak Krtleri zerinde etkili olarak hem kendi snr gvenliinin salan-
masnda hem de Badattaki karlarnn gzetilmesinde Irak siyasetinde bir denge unsuru olan Krtlerden yararlanmak
istemitir. Baas rejiminin yklmasndan sonra kurulan Krdistan Blgesel Hkmetine (KBH) kar Trkiyenin balang-
taki mesafeli tutumu ve Iraktaki i sava Irak Krtlerini uluslararas pazarlara ulamak iin rana yaklatrmtr.42 rann
yakn gemiteki desteini ve gcn hatrda tutan Krtler, bir KYB yetkilisinin tabiriyle ne ran gz ard edebilir, ne
de onunla dman olmay gze alabilirdi.43 PJAKla mcadelesi srasnda ran askeri glerinin snr tesi mdahaleleri
zaman zaman Krtlerle ran arasnda gerilime neden olsa da ran ynetimi, Erbil merkezli KBH ile yakn ilikiler kurmu ve
srdrmtr.44 Erbil ve Sleymaniyede konsolosluk aan ran, Irak Krtlerinin zerklik mcadelesine destek vermi ve
blgesel ynetim ile ticari ilikilerin gelitirilmesi iin almtr. Krtler iin zerklii kabul etmekle birlikte ran ynetimi
Irakn tamamen paralanmasndan endielenmi ve bu nedenle Krtlerin Badattaki merkezi hkmete katlmalarn
tevik etmitir. Irakta ynetimin yeniden yaplanmas srecinde Snnilerin Arap milliyetisi ve Baas eilimlerinden
kuku duyan ran, Irakn paralanmasn nlemek iin iiler ile Krtler arasnda ittifak kurulmas iin almtr.45

iiler, direniiler, ulema ve Krtlerle ilikilerin yan sra ran ynetimi, Irak ile ekonomik ilikileri gelitirmek ve karlkl
bamllk yaratmak suretiyle Irak zerinde yeni bir etki arac kurmaya almtr.46 Nitekim, sava, igal ve i atmalar
nedeniyle ekonomik altyaps ken Irak, temel ihtiyalarnn karlanmas iin darya baml hale gelmitir. Bu husus-
ta abucak devreye giren ran, hlihazrda Irakn Trkiyeden sonraki en byk ticaret orta olmutur. Iraktan petrol
rnleri, slfr ve demir ithal eden ran, Iraka taze meyve-sebze, ilenmi gda, ucuz tketim malzemeleri, araba, inaat
malzemeleri vs. ihra etmektedir. ran irketleri ile ranl mteahhitler zellikle Krt blgesi ile iilerin ounlukta yaa-
d yerlerde altyap ve konut sektrnde aktiftir. Irakta Bank Melli dhil be ran bankas faaliyet gstermektedir. ran
hkmeti, ii ranllara vermek ve ran ekipmann kullanmak artyla Baat ynetimine kredi amaktadr. ran, Irakn
elektrik ihtiyacnn ortalama yzde onunu karlamaktadr; bu oran snr blgelerinde daha da artmaktadr.

Siyasi ve ekonomik gc ile yeni Irak ynetimi zerinde etki kurmaya alan ran, zellikle iilerin youn olarak yaad-
blgelerde yrtt sosyal hizmetler, kltrel aktiviteler ve yardm faaliyetleriyle Irak halknn sempatisini kazanmaya
almaktadr. ran vakflar birok hastane, klinik, okul ve alt yap tesisinin inasna destek vermitir. Bu abalar bir taraftan
bu blgelerin kalknmasna yardmc olma, dier taraftan rann, Irakn gneyindeki halkn desteini kazanma stratejisinin
bir paras olarak grlmtr.47 rann IYK ile balantl ehid el-Mihrab Vakf gibi kurumlarn ekonomik ve sosyal yardm
faaliyetleri araclyla da Irakta hem nfuz satn ald, hem de taraftarlarna i ve mesken salad ileri srlmektedir.48

ran ynetimi Irak halkna dorudan ulamak amacyla basn-yayn faaliyetlerine ve propaganda almalarna nem
vermitir. Irakn igalinden hemen nce kurulan ve Arapa yayn yapan Al-Alam televizyonu bu erevede byk bir rol
oynamtr. Al-Alam televizyonuna ksa sre ierisinde ran destekli Arapa yayn yapan baka televizyon ve radyo kanal-
lar (IYK ile balantl al-Forat, Sadr grubu ile balantl Az-Zahra vb.) gazete ve dergiler ile internet siteleri elik etmitir.49

42. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach,s.6.
43. International Crisis Group, Iran in Iraq: How Much Influence? Middle East Report No. 38, 21 Mart 2005, s.19-20.
44. Mohammad Akrami Niya, Geopolitike Iraqe Jadid ve Tasere an ber hemgeraye ba Iran, (http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.
asp?p=pages&ID=734&Sub=179).
45. ran Cumhurbakan Hatemi Eyll 2004te KDP lideri Mesut Barzaniyi Tahranda kabul etti. rann lkesinde bar ve gvenliin salanmasndaki
yapc roln takdir eden Barzani btn Irakl yetkililerin ran ile iyi iliki gelitirmek hususunda istekli olduklarn belirtti. galin sona ereceini
syleyen Barzani Krtler ile ii Mslmanlarn Irakn yeniden inasnda birlikte alacaklarn syledi.Iranian President receives Iraqi KDP leader,
Payvand, 26 Eyll 2004, (http://www.payvand.com/news/04/sep/1227.html).
46. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.12-14.
47. Atai, vd., Deplomaseye omoume ve ghodrate narm: Iran va amreeka dar Irake jaded, s.191.
48. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.7.
14
49. Atai, vd., Deplomaseye omoume ve ghodrate narm: Iran va amreeka dar Irake jaded, s.191; Ketabi & Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandeh
der Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, s.27-28. Ayrca bkz. Benjamin Isakhan, Manufacturing Consent in Iraq: Interference in
the Post-Saddam Media Sector, International Journal of Contemporary Iraqi Studies, cilt 3, no.1 (2009).
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

4. RANIN GAL SONRASI IRAK YNETMLERYLE

LKLER
Irakn komular arasnda ran, Koalisyon Geici Ynetimi tarafndan Temmuz 2003te belirlenen Irak Ynetim Konseyini
tanyan ve Badatta bykeliliini yeniden aan ilk lke oldu.50 yeleri etnik kken, mezhep ve dini kimlik esasna gre
belirlenmi olan Konseyin ii ve Krt yeleri rann hem Saddam dneminde muhalefete verdii destei hem de Irakta
ynetimin yeniden tesisi srecinde verdii destei takdir ediyordu. Irak Ynetim Konseyinin aylk-dnemsel bakanln
stlenen Celal Talabaninin Kasm 2003te Tahrana ziyaretiyle yeni Irak ynetimi ve ran hkmeti arasndaki ilk ilikiler
balad.51 Irakl yeni muhataplaryla ilk temaslarnn ardndan ranl yetkililer, bir an nce bir hkmet kurulmas gereini
ifade etti ve igalin srmesinin lkede gvenlik sorunlarn artrdn ileri srerek ynetimin bir an nce tamamen Irak
halkna braklmas gerektiini syledi.52

Haziran 2004te Irak Ynetim Konseyinin yerini alan yad Allavi babakanlndaki Geici Irak Hkmeti dneminde Irak
ile ran arasndaki ilikiler sorunlu seyretti. Irakta direniin younlat bu dnemde hem Amerikal yetkililer, hem de
Geici Hkmet yetkilileri Amerikan glerini zor durumda brakmak ve Iraktaki etkinliini artrmak amacyla ran di-
reniileri desteklemek ve Irakn iilerine karmakla itham etti. rana ynelik en sert eletiriler Savunma Bakan Hazim
Shaalandan geldi. Shaalan The Washington Posta verdii bir mlakatta, terristlerin Iraka szmasna yardmc olmak,
ajanlarn lkeye gndermek ve hkmete szmaya almakla itham ettii rann hala Irakn bir numaral dman
olduunu syledi.53

Badatta ii arlkl bir hkmetin kurulmasyla rann

Irakta kendisine dman bir rejim tesis edilmesi ynndeki
kayglar byk lde yatt ve yeni Irak ynetimiyle ilikileri
gelitirmek iin almaya balad.

Ocak 2005te yaplan Geici Ulusal Meclis seimlerinin ardndan brahim Caferi babakanlnda kurulan Irak Gei Hkme-
tinin rana bak Geici Hkmetin bakndan olduka farklyd. Badatta ii arlkl bir hkmetin kurulmasyla rann
Irakta kendisine dman bir rejim tesis edilmesi ynndeki kayglar byk lde yatt ve yeni Irak ynetimiyle ilikileri
gelitirmek iin almaya balad. Gei Hkmetinin kurulmasndan ksa bir sre sonra ran Dileri Bakan Kemal Harrazi
Mays 2005te Badat ziyaret etti. Saddam ynetiminin devrilmesinden sonra Irakn komular arasnda Badata yaplan
ilk ve en yksek dzeyli ziyaret olan bu ziyaret ran-Irak ilikileri asndan nemli bir dnm noktas oldu.54 Ziyaretin en
nemli sonucu, iki lke adna yaynlanan ortak bildiride devrik Irak lideri Saddam Hseyinin ran-Irak savann sorumlusu
olmakla sulanmas oldu.55 Bylece Caferi hkmeti, Irak savan saldrgan taraf olarak kabul etmi oldu. Bu ziyaret ayn za-

50. Bkz. Pnar Arkan, ABDnin Iraka Mdahalesi ve rann Tutumu, M. ahin & M.Tatekin (der.), II. Krfez Sava, Ankara, Platin, 2006, s.161-180.
51. Iran offers political aid to Iraqi Governing Council, The Daily Star, 20 Kasm 2003, (http://www.thedailystar.net/2003/11/20/d31120130394.
htm).
52. Iran, Iraq review expansion of cooperation, removal of barriers, IRNA, 14 Mart 2004, (http://www.payvand.com/news/04/mar/1102.html).
53. Doug Struck, Official warns of Iranian infiltration, The Washington Post, 26 Temmuz 2004, (http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/
articles/A13981-2004Jul25.html).
54. Golnaz Esfandiari, Iran: Foreign Minister Makes Landmark Visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005.
55. Iraq blames Saddam for Iran war, The New York Times, 20 Mays 2005. Bildiride, Taraflar, Iraktaki nceki rejimin liderlerinin ilemi olduklar 15
sava sular, insanla kar sular ile Irak halk, Iran ve Kuveyte kar askeri saldrlarndan dolay adil bir mahkemede yarglanmas gerektiini teyit
eder. denildi. Iraq, Iran blame Saddam for 80s war, 90 Kuwait invasion, USA Today, 20 Mays 2005. (http://usatoday30.usatoday.com/news/world/
iraq/2005-05-20-iran-statement_x.htm).
 S E TA R A P O R

manda taraflar arasnda Allavi hkmeti dneminde gerilen ilikilerin onarlmas iin frsat salad. Harrazi ile grmesinde
Irak Dileri Bakan Hoyar Zebari, sava sonrasnda kurulan Geici Hkmetin kimi yetkilileri tarafndan yaplan aklama-
larn Irak hkmetinin rana bakn gstermediini ifade etti. ran snrndan szmalarn olduunu belirten Zebari, bu sz-
malarn ran hkmetinin onayyla olduunun sylenemeyeceini belirtti. rann birleik ve istikrarl bir Irak desteklediini
ifade eden Harrazi, rann iki yldr snrdaki durumu iyiletirmek iin altn syledi ve rann Irakn iilerine kart ve
terristlerin Irak topraklarna gemesine yardmc olduu iddialarn reddetti. Harrazi, Irak snrndaki gvenlii rann g-
venlii olarak grdklerini syledi.56 Ziyaret srasnda Irak Babakan ve ran Cumhurbakan Birinci Yardmcsnn bakanlk
edecei ran-Irak Ortak Yksek Komisyonu kurulmas konusunda anlamaya varld.

Harrazinin ziyaretinden sonra Irak Savunma Bakan Sadun al-Duleymi ve Babakan Caferi Temmuz 2005te Tahran ziya-
ret etti. Kasm 2005de Cumhurbakan Celal Talabani, ran devriminden sonra Tahran ziyaret eden ilk Irak devlet bakan
oldu. Bu ziyaretler srasnda iki lke arasnda deiik alanlarda ibirliinin temelleri atld.

Aralk 2005 seimlerinden sonra Mecliste en gl grubu oluturan (ii) Birleik Irak ttifak, Geici Babakan Caferiyi tekrar
babakanla aday gsterdi. Fakat hem ieride Snni ve Krt politikaclar, hem de Amerikan ynetimi tarafndan Irakta
istikrarszln artt bir dnemde kararl bir liderlik sergileyememek ve mezhepilikle eletirilen Caferiye ynelik tepkilerin
artmas zerine ii ittifak babakanlk iin yeni bir isim nerdi; Nuri Maliki.57 Dnemin Badattaki Amerikan Bykelisi
Zalmay Khalilzadn randan bamsz, Irak milliyetisi ve Arap eklinde nitelendirdii ve destekledii Malikinin Irakta
ibana gelmesi, Caferinin rana yaklamndan bir hayli memnun olan Tahran ynetiminin kayglarn tekrar artrd.58

Maliki, iktidarn srdrebilmek iin ranla iyi ilikileri olan dier

siyasi partilerin desteine ihtiya duyuyordu. Dier taraftan
sava ve i atmalar srecinde ekonomik altyaps ken
Irakn, lkenin yeniden imar iin d destee ihtiyac vard.

Nisan 2006da babakanl stlenen Maliki, Tahrann endielerini yattrmak ve ran ynetiminin desteini kazanmak iin
ran ile ilikileri srdrd. Nitekim rann lkesi zerindeki etkisini dikkate alan Maliki, iktidarn srdrebilmek iin ranla
iyi ilikileri olan dier siyasi partilerin desteine ihtiya duyuyordu. Dier taraftan sava ve i atmalar srecinde ekono-
mik altyaps ken Irakn, lkenin yeniden imar iin d destee ihtiyac vard. Irakl yetkililerin gvenliin salanmas
ve Irakn yeniden imarna katkda bulunmas iin rana yapt arya ranl yetkililer olumlu cevap verdi.59 Eyll 2006da
rana ilk resmi ziyaretini gerekletiren Maliki, iktidarda olduu hemen her yl rana en az bir resmi ziyarette bulundu. Bu
ziyaretlerde ranl yetkililer Irakn toprak btnl ve egemenliinin korunmas ile lkede bar ve istikrarn salanmasnn
ran d politikasnn ncelii olduu sylemini yinelerken, Maliki lkesindeki gvenlik ve istikrarn salanmasndaki katk-
sndan dolay rana teekkr etti.60 Malikiye ok sayda bakann elik ettii bu ziyaretlerde, taraflar arasnda birok ibirlii
anlamas imzaland. ran Cumhurbakan Ahmedinecadn Mart 2008de Irak ziyaret etmesi, Badat ziyaret eden ilk ran
cumhurbakan ve ilk blge lideri olmas hasebiyle iki lke ilikilerindeki dnm noktalarndan birisi oldu.

56. Kathleen Ridolfo, Iran/Iraq: Tensions linger beneath Iranian FMs visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005.
57. US envoy calls for new Iraqi PM, BBC News, 28 Mart 2006, (http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4855210.stm).
58. David Ignatius, In Iraqs Choice, A Chance for Unity, The Washington Post, 26 Nisan 2006,
59. Iran ready to help Iraq establish security: Supreme Leader, MNA, 26 Haziran 2007, (http://www.payvand.com/news/07/jun/1266.html).
16 Haziran 2007de ran ziyaret eden Talabaniyi kabulnde Rehber Hamenei rann istikrarn salanmas amacyla Irak hkmetine her tr yardm
yapmaya hazr olduunu syledi.
60. Iran, Iraq urge expansion of all-out ties, IRNA, 8 Haziran 2008, (http://www.payvand.com/news/08/jun/1058.html)
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Irakta gvenlik durumunun iyiletirilmesi amacyla Maliki hkmeti ABD ve ran arasnda dorudan grmelerin yapl-
masn talep etti. Taraflarn bu talebe olumlu yaklamas zerine Badattaki Amerikal ve ranl yetkililer arasnda 2007de
tur grme yapld. Badat grmelerinde ran taraf, gvenliin tpk refah ve eitim gibi hkmetlerin mesu-
liyetlerinden olduunu belirterek Amerikallarn gvenlik dosyasn bir an nce Irak hkmetine devretmesini istedi.
ran-ABD grmeleri 2007den sonra kesildi.61 ranllara gre Irakta bulunan ABD nderliindeki okuluslu Gn
yetkisinin 2008 sonunda dolacak olmas nedeniyle Amerikan glerinin yetkileri ortadan kalkaca iin ABD ile yaplan
grmeler anlamn yitirmiti.

Malikinin babakanl dneminde iki lke ilikilerinde iki husus ne kt. Bunlardan birincisi Irak ile ABD arasnda m-
zakere edilen gvenlik anlamasyd. BM Gvenlik Konseyi Aralk 2007de Irak hkmetinin talebi zerine bu lkedeki
okuluslu Gn yetkisini son kez olmak zere bir yl daha, yani 2008 sonuna kadar uzatma karar ald. Bu karar zerine
ABD ile Irak arasnda 2008 sonrasnda lkede kalmaya devam edecek Amerikan askeri varlnn stats ve Irak-ABD
savunma ibirlii hakknda mzakereler balad. Iraka ynelik politikas Amerikan glerinin bir an nce Iraktan ekil-
mesinin salanmas zerine bina edilmi olmasna ramen ranl yetkililer Irak-ABD gvenlik anlamas grmelerine
tereddtle yaklat. Amerikallarn Irakta srekli s talepleri, bu slerde kalacak Amerikan askerlerinin Irak yargsndan
muaf tutulmas talebi ve geri ekilmenin net bir takvime balanmas konusundaki isteksizlii rann gvenlik kayglarn
depretiriyordu.62 Bu nedenle ranl yetkililer ikili grmelerde Irakl muhataplarna Amerikan askeri varlnn tamamen
sona ermesi hususunda bask yapmaya balad.

Irak-ABD mzakereleri, Malikinin Haziran 2008de Tahrana yapt ziyaretin balca gndem maddelerinden birisi idi.
ranl yetkililer mzakerelerde ne kan Amerikan taleplerine kar tepkilerini ifade ederken Maliki, lkesinin ran dahil
komu lkelerin gvenliine zarar veren bir s olmasna izin vermeyeceklerini syledi.63 Bu ziyaretten sonra Maliki, Ame-
rikan taleplerine kar aka meydan okumaya balad.

Uzun sren mzakereler sonucunda lkede gvenliin aamal olarak Irak gvenlik birimlerine devredilmesi ve 2011
sonuna kadar Amerikan askerlerinin Iraktan tamamen ekilmesi karara baland. Fakat, Irak hkmeti isterse bu srenin
bitiminden sonra da Amerikan askerlerinin lkede kalmasn isteyebilirdi. Irak topraklarnn baka lkelere saldrmak iin
kullanlmayaca hkmnn anlamaya yerletirilmesine64 ramen Amerikan askerlerinin 2011den sonra da Irakta kal-
mas ihtimalinin ak olmas nedeniyle ran, Irak-ABD anlamasna kar kmaya devam etti.65 Hatta ran Meclis Bakan
Ali Laricani, Irak Ulusal Meclisine Irakllar uzun bir sre Amerikallara uymaya zorlayacak bir illzyon eklinde tanm-
lad anlamann aldatc ve Irakn egemenliini zedeleyen maddeleri hususunda uyank olmas arsnda bulundu.66
rann tepkilerine ramen anlama Sadr grubu dnda, IYK ve Dava Partisi dahil hemen hemen btn siyasi gruplar
tarafndan desteklendi. Irak Meclisi gvenlik anlamasn Kasm 2008de onaylad.

Irak-ABD gvenlik anlamasnn onaylanmasndan ksa bir sre sonra Maliki, Ocak 2009da Tahrana bir sefer daha yapt.
Malikinin ardndan da Cumhurbakan Talabani Tahran ziyaret etti. Bu ziyaretler srasnda Irakl yetkililer, ranl muhatap-
larn gvenlik anlamasnn ran olumsuz etkilemeyeceine dair ikna etmeye alt. Talabani ile grmesinde Cum-

61. Safeere Sabegh dar Iraq; Az Sherayete Ateshbes Kharej Shodeem, Khabar Online, 9 Mehr 1390, (http://www.khabaronline.ir/detail/175952/);
Katzman, Iran-Iraq Relations, s.5.
62. Babak Rahimi, Irans about face on the Status of Forces Agreement, NIAC Memo, 26 Kasm 2008, http://www.payvand.com/news/08/
nov/1257.html.
63. Iran, Iraq urge expansion of all-out ties, IRNA, 8 Haziran 2008, http://www.payvand.com/news/08/jun/1058.html
64. Agreement between United States of America and the Republic of Iraq on the Withdrawal of United States Forces from Iraq and the
Organization of Their Activities during Their Temporary Presences in Iraq (SOFA), 17 Kasm 2008, Madde 27/3, (http://www.state.gov/documents/
organization/122074.pdf).
65. Rahimi, Irans about face on the Status of Forces Agreement. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Influence in the Levant, Egypt, Iraq, and Afghanistan, 17
s.69.
66. Larijani warns Iraq against US pact, Press TV, 25 Kasm 2008.
 S E TA R A P O R

hurbakan Ahmedinecad, Irak hkmetinin gvenlik ve kalknma ynnde st ste nemli admlar atmasn takdir etti
ve iki lke arasndaki ilikilerin genilemesinin nnde hi bir snr olmadn syledi.67

Bu dnemde iki lke ilikilerinde ne kan hususlardan ikincisi, Mart 2010 parlamento seimlerinden sonra rann, yeni
Irak hkmetinin kurulmasnda oynad roldr.68 rann Irak politikasnn temellerinden birisi iilerin seimlerde birlikte
hareket etmesini temin ederek seim sonras lke siyasetinde etkili pozisyonlar kazanmalarn salamakt. Fakat byk
ii partilerin tek bir liste halinde girdii nceki seimlerin aksine Irakl iiler 2009 yerel seimlerine ayr ayr listelerle girdi.
Bu seimlere Dava Partisi ile birlikte kk Snni, Trkmen ve Krt partilerinden oluan Kanun Devleti Koalisyonu adyla
giren Babakan Maliki byk bir baar elde ederken, rana en yakn duran IYK g kaybna urad. Bunun zerine ii
hareketler, IYK, Bedr, Sadr grubu, Tanzim ile Davadan ayrlarak Reform Partisini kuran Caferi, rann desteiyle Mart 2010
Meclis seimlerine giden srete Irak Ulusal ttifak adnda bir koalisyon kurarak ii ittifakn yeniden canlandrd.69 Dier
ii partilerden ayr olarak girdii yerel seimlerde byk bir baar salayan Babakan Maliki, Meclis seimlerine de ayr
listeyle girme karar ald. Malikinn bu seimlerdeki en gl rakibi yad Allavinin liderliinde Tahrana mesafeli sekler
iiler ile Snnilerden oluan Irakiye bloku (Irak Milli Hareketi) idi.70 Nitekim seimlerin sonunda Irakiye, 325 sandalyeli
Mecliste 91 sandalye kazanrken, Malikinin Kanun Devleti Koalisyonu 89 sandalye kazanabildi.

Seimlerden ksa bir sre sonra Irak Ulusal ttifak ile Kanun Devleti arasnda grmeler balaynca baz gzlemciler-
de ve Irakiye cephesinde rann seimden nce bir araya getiremedii ii partileri imdi bir araya getirmeye alt
ynnde bir alg olutu. Irakiye lideri Allavi, Tahran aka hkmet kurma almalarna mdahale etmekle sulad.71
Bu sulamalara karlk, dnemin Badattaki ran Bykelisi Kazimi Qumi baarl bir koalisyon hkmetinin Allavinin
Irakiye listesine yer vermesi gerektiini syledi ve Allavinin Tahran ziyaret edeceini aklad.72 Allavinin kendisi deil
ama Irakiyeden Rafi al-Isaawi bakanlndaki bir heyet Nisan 2010da Tahrana giderek Dileri Bakan Menuehr Mutte-
ki, Meclis Bakan Laricani ve Yksek Milli Gvenlik Konseyi (YMGK) Sekreteri Said Celili ile grt. Grmelerde ranl
yetkililer btn siyasi gruplarn siyasi temsil gleri lsnde hkmette temsil edilmeleri gerektii mesajn verdi.73

Allaviye gnderilen pozitif mesajlara karn Irakiye ile balantl olduu dnlen eski Baaslarn hkmette etkili yer-
lere gelmesi ihtimali Irakl iiler kadar ranl yetkilileri de endielendiriyordu. Nitekim, Baasszlatrma politikasnn en b-
yk destekilerinden olan ran, seimlerden nce ok sayda Snni liderin Baas ile balantl olduu iddiasyla seimlere
katlmasnn nlenmesini desteklemiti. Allavinin babakanlndaki Gei Hkmeti dneminde de iki lke arasndaki
ilikiler olduka sorunluydu. O yzden Allavinin babakanl ran iin kabul edilemezdi. Irakiyenin seimlerden gl
bir ekilde kmas Tahrann ii partileri birlikte koalisyon hkmeti kurmaya ikna etmesini kolaylatrd.74 Fakat gcn
rakipleri aleyhine her geen gn biraz daha artran Malikinin daha fazla glenmesinden endielenen ii rakipleri, Mali-
kinin babakan olarak kalaca bir koalisyona scak bakmyordu. O yzden uzun bir sre hkmet kurulamad.

Koalisyon almalarnn dm ancak Ekim (2010) aynda zlebildi. Mecliste 40 sandalye ile temsil edilen ve Irak
siyasetinin kilit partisi haline gelen Sadr grubu lideri Mukteda Sadrn Malikiye destek vereceini aklamasnn ardndan

67. Ahmadinejad: No limit for Tehran-Baghdad cooperation expansion, IRNA, 27 ubat 2009, (http://www.payvand.com/news/09/feb/1336.
html)
68. 2010 Parlamento seimleri hakknda bkz. Mete ubuku & Taha zhan, gal Altnda stikrar Araylar: 2010 Irak Seimleri, SETA Analiz, say
20, Nisan 2010.
69. Reidar Visser, After Sadr-Badr Compromise in Tehran, the Iraqi National Alliance is Declared, Historiae, 24 Austos 2009, (http://www.historiae.
org/ina.asp); Katzman, Iran-Iraq Relations, s.7-8.
70. International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition: The Rise and Decline of Al-Iraqiya, Middle East Report, no 27, Temmuz 2012, s.20.
71. Allawi accuses Tehran of interfering in Iraq, The Wall Street Journal, 31 Mart 2010.
72. Rod Nordland, Iran wants Sunnis in Iraqi Politics, The New York Times, 10 Nisan 2010,
18 73. Farhad Pouladi, Aides to Iraqs Allawi in Tehran for post-election talks, AFP, 14 Nisan 2010, (http://www.google.com/hostednews/afp/article/
ALeqM5i-cRxzT5CoH9DjH1fanp41KiNBnw).
74. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Influence in the Levant, Egypt, Iraq, and Afghanistan, s.70-71.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

dier gruplar da Malikinin babakanln kabul etmeye balad. Sadrn tavrnn deimesinde rann basksnn etkili
olduu iddia edilmektedir. ddiaya gre ran, Malikinin ikinci dnem babakanl iin yalnzca Sadr ikna etmekle kal-
mad, Suriye, Hizbullah ve kdemli ii ulemann da Malikiye destek vermesini salad.75

Bylece yeni bir hkmet kurabilmek iin ieride yeterli destek salayan Maliki, blge lkelerinden de destek almak
amacyla tura kt ve bu erevede 18 Ekim 2010da Tahrana gitti. Malikiyi kabulnde Hamanei, btn Irakl siyasetilere
birlik hkmetinin bir an nce kurulmas iin allmas arsnda bulundu.76 Babakan olma ansn kaybeden Allavi ise
bir kez daha ran meclisteki ii partilerin Malikinin ittifakn desteklemelerini salamak suretiyle Irak siyasetine mda-
hale etmekle ve btn Ortadouyu istikrarszlatrmakla sulad.77 Nihayet Kasm 2010de Irakiye dahil Mecliste grubu
bulunan btn partilerin/listelerin temsilcileri KBH Bakan Mesut Barzaninin ev sahipliinde Erbilde bir araya geldi ve
birlik hkmeti kurulmas konusunda anlamaya vard.78

Baasszlatrma politikasnn en byk destekilerinden

olan ran, seimlerden nce ok sayda Snni liderin Baas
ile balantl olduu iddiasyla seimlere katlmasnn
nlenmesini desteklemiti.

Irakta yeni hkmetin kurulmas srecinde rann rolne ska atf yaplmakla birlikte Malikinin ikinci dnem babakan-
la gelmesi rann izledii siyasetin dorudan bir sonucu deildir. Bir kere Maliki, seimlerden nce milliyeti ve mez-
heplerst bir profil sergilemi ve ran ile yakndan ilikili partilerin kurduu ittifaka katlmamt. ran da seim srecinde
bu ittifak desteklemiti.79 Yani Maliki, rann ilk tercihi deildi. kincisi, Irakiyenin seimlerden gl bir ekilde kmas,
dier ii partilerin istemeyerek de olsa Malikinin babakanln desteklemesine neden olmutur. Son olarak, balang-
taki tereddtl tutumunun ardndan sadece ran deil, Amerikan ynetimi de Allaviye hkmette etkili bir pozisyon ve-
rilmesi karlnda Irak ynetebilecek tek lider olarak grd Malikinin ikinci dnem babakanln desteklemitir.80

Malikinin ikinci babakanl dneminde Irakn ran ile ilikileri ivme kazand. ki lke arasnda ekonomik alanda ve
enerji alannda ibirliine hz verildi. Bu dnemde Badat ile Tahran arasnda eitli alanlarda imzalanan ibirlii anla-
malarnn says 200 at.81 yle ki Cumhurbakan Birinci Yardmcs Muhammed Rza Rahiminin Temmuz 2011de Ba-

75. Martin Chulov, Iran brokers behind-the-scene deal for pro-Tehran government n Iraq, The Guardian, 17 Ekim 2010. Malikinin bu srete
kendisini desteklemelerine karlk zellikle Sadr grubu ve rana lkedeki Amerikan askeri varlnn 2011den sonra uzatlmayaca garantisini
verdii ileri srlmektedir. Nitekim Maliki, hkmetin kurulmasndan ksa bir sre sonra, 28 Aralk 2010da, ABD ile gvenlik anlamasnn
deitirilmeyeceini ve uzatlmayacan ilan etti. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government
Approach, s.19.
76. Irans Supreme Leader calls for swift formation of new government in Iraq, Press TV, 18 Ekim 2010.
77. Iran destablizing entire Middle East: Former Iraq PM Allawi, Gulfnews, 18 Ekim 2010.
78. Reidar Visser, Parliament approves the Second Maliki Government, Historiae, 21 Aralk 2010, http://historiae.org/Maliki-second.asp;
International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition: The Rise and Decline of Al-Iraqiya,, s.21. Kabinede bakanlklarn dengeli dalm kaydyla
Irakiye de, Malikinin ikinci dnem babakanln kabul etti ve hkmete katld. Anlamaya gre Tark Haimi Cumhurbakan yardmcs, Salih
Mutlak Babakan yardmcs, Usame Nuceifi Meclis Bakan, Allavi de yeni kurulacak Stratejik Politika Konseyinin bakan olacakt.
79. David Ignatius, In Iraqs election, a defeat for Tehran, The Washington Post, 27 Mart 2010; Simon Tisdall, Iran could be the big winner in Iraqs
election, The Guardian, 10 Mays 2010.
80. Assad Abboud, US and Iran favour Maliki as Iraq PM six after polss, AFP, 7 Eyll 2010, (http://www.google.com/hostednews/afp/article/
ALeqM5gJeg99XqjhrF-YvVu5xyGWU85_Yw); Ned Parker, The Iraq We Left Behind, Foreign Affairs, Mart-Nisan 2012. 19
81. Safere Sabeghe Iran: Amneyate Mentegha dar dastane Iran ve Iraq ast, Asre Iran, 5 Ordisbehest 1391, (http://www.asriran.com/fa/
print/211270).
 S E TA R A P O R

dat ziyareti srasnda Tahran-Badat ilikilerinin komulararas ilikilerde bir model olabilecei ifade edildi.82 ki lke
arasndaki ekonomik ilikilerin gelimesine yardmc olmak iin ran-Irak ktisadi likilerini Gelitirme Merkezi kuruldu ve
genel sekreterliine rann eski Irak bykelisi Hasan Kazimi Qumi getirildi. Tahran ile Badat arasnda yaanan bu ya-
knlama, ieride ekonomik durgunluktan darda ise yaptrmlardan bunalan rann Iraktaki iktisadi varln artrmas
iin imkan salad. Irakta elektrik santrali projelerini stlenen ran, Badatn kuzeyinde iki elektrik santralinin be yllk
yakt ihtiyacn karlamak iin Irak ile doal gaz anlamas imzalad.83 Hatta ran doalgaznn Irak zerinden Suriyeye,
oradan da Avrupaya ulatrlmas hususu mzakere edilmeye baland.

5. AMERKAN ASKERLERNN EKLMES SONRASINDA

IRAK-RAN LKLER
Gvenlik anlamasnda Amerikan askerlerinin ekilmesi iin bir takvim ngrlmse de ran son ana kadar Amerikallarn
2011den sonra da belirli sayda asker tutmak ve srekli s edinmek amacyla Irak hkmetine bask yapmasndan endie-
lendi.84 Gerekten de hem Amerikan ynetimi hem de baz Irakl yetkililer gerek Irak asker ve polisinin eitiminin tamamlan-
mas, gerekse Irakn gvenliine destek olmak zere snrl sayda (10 bin civarnda) Amerikan askerini Irakta tutmak istiyor-
du. Amerikan ynetimi Eyll 2011de yapt bir aklamada Aralk 2011den sonra Amerikan askerlerinin Irakta kalmas iin
grmeler yapldn dorulad. Amerikan askerlerinin eitim amacyla Irakta kalmas hususunda mutabakata varld
halde Irak hkmeti, Amerikan ynetiminin lkede kalacak Amerikan askerlerinin Irak yargsndan muaf tutulmas talebini
kabul etmedi. Amerikan askerlerinin hukuki stats hakknda anlamaya varlamadndan mzakereler Ekim 2011de sona
erdi.85 Mzakerelerden sonu alamayan Amerikan ynetimi askerlerin Iraktan tamamen ekilmesine karar verdi.

Amerikan askerlerinin ekilmesi, Irak iinde ve dnda kimi

evrelerde rann nfuzunun artaca endiesine yol at.

Bakan Obamann 21 Ekimde, Amerikan askerlerinin 2011 yl sonuna kadar tamamen ekileceini aklamas randa mem-
nuniyetle karland. Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesini ABDnin baarszl ve zayflnn iareti olarak deerlendi-
ren Rehber Hamanei86 30 Ekimde Irak KBY Bakan Mesut Barzaniyi kabulnde yle dedi: Irakl btn halklarn ve dinlerin
Amerikan basksna direnmesi ve igal ordusuna yarg ayrcal tannmasna kar kmas nihayet Amerikay Irak terk
etmeye zorlad bu lkenin tarihindeki altn sayfalardan birisidir ... Irakta mevcut istikrar slam Cumhuriyeti iin mutluluk
kaynadr ve Irakn btn etnik ve dini gruplar el ele vererek yeni bir Irak ina etmek iin almaldr.87

82. Iran-Iraq strong ties will serve regional security: Maliki, MNA, 7 Temmuz 2011, (http://www.payvand.com/news/11/jul/1068.html); Bu ziyaret
srasnda Rahimi lkesinin Irak ile ilikilerinin gelitirilmesine zel nem verdiini belirtti ve ekonomik ilikilerin nemine deindi. Babakan Maliki
ise, Iran-Irak savandani znt verici diye bahsetti ve lkesinin o gnleri geride brakarak aralarndaki balar glendirmek iin somut admlar
atmak niyetinde olduklarn syledi. Ziyaretin ilk gnnde 6 ibirlii anlamas imzaland. Iran: Iraq ra Shareke Avvale Tejareeman Mekoneem,
BBC Persian, 15 Tir 1390, (http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/07/110706_l23_iraq_iran_relations_rahimi_maleki.shtml).
83. Iraq, Iran sign power deal, Iranian Diplomacy, 24 Mays 2011.
84. Nasser Saghafi Ameri, The Middle East after U.S. Troops Withdrawal from Iraq, Iran Review, 28 Aralk 2011; A. Mausner vd., The Outcome of
Invasion: US and Iranian Strategic Competition in Iraq, CSIS, Mart 2012, s.23-24.
85. Iraq Withdrawal: US Abandoning Plans to Keep Troops in Country, Huffington Post, 15 Ekim 2011.
20 86. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal from Iraq, Irantracker, 14 Kasm 2011, (http://www.irantracker.org/analysis/fulton-zarif-reactions-us-
iraq-withdrawal-november-4-2011).
87. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal from Iraq.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Amerikan askerlerinin ekilmesi, Irak iinde ve dnda kimi evrelerde rann nfuzunun artaca endiesine yol at. Nite-
kim Cumhurbakan Ahmedinecad birka yl nceki bir konumasnda igalci glerin siyasi glerinin zayflamasndan
dolay yaknda blgede bir g boluu oluacan ve rann bu boluu doldurmaya hazr olduunu sylemiti.88 Bu
nedenle Amerikal yetkililer askerlerin ekilmesinin kesinlemesinden sonra art arda yaptklar aklamalarda Irakl yet-
kilileri ran etkisine kar uyardlar ve rana gzda vermeye altlar. Bakan Obama, Malikinin rann grmek istedii
ekilde deil Irak iin en iyisi olduunu dnd ekilde hareket ettiinden phesi olmadn ve ran ile problem
karacak olsa bile Malikinin Irak milliyetiliinin menfaatleri dorultusunda sert kararlar alabildiini gsterdiini sy-
ledi.89 Dileri Bakan Clinton ise ran Amerikan askerlerinin ekilmesini Irakta etkisini artrmak iin bir frsat olarak
grmemesi hususunda uyard ve ABDnin Iraka kar taahhtlerinin devam ettiini syledi. Clinton, Irakta Amerikan
askeri kalmamasna ramen blgedeki sler sayesinde Amerikan askeri varlnn gl kalacan vurgulad.90 Babakan
Maliki dahi Aralk 2011de The Wall Street Journala verdii mlakatta Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra rann
lkesinin ilerine mdahalesine hibir surette izin vermeyeceini syledi.91

Amerikan askerlerinin ekilmesinin tamamland 31 Aralk 2011, Babakan Maliki tarafndan Irak gn ilan edildi. ran
Dileri Bakanl 1 Ocak 2012de yaynlad bildiride Amerikan askerlerinin ekilmesini memnuniyetle karlad ve bu
olay Irak halknn, hkmetinin ve dini otoritelerin byk bir zaferi ve baars eklinde nitelendirdi.92

Amerikan askerlerinin ekilmesinin ran ile Irak arasndaki ilikileri nasl etkileyecei sorulduunda Cumhurbakan Ah-
medinecad, Irak ile halhazrda kurmu olduklar zel iliki nedeniyle herhangi bir deiiklik olacan dnmediini
sylemiti.93 Gerekten de yukarda deinildii zere iki lke arasndaki ilikilerde, bilhassa siyasi ve iktisadi ilikiler ala-
nnda Amerikan askerleri daha Iraktan ekilmeden bir hayli yol alnmt. Taraflar arasnda ok sayda ekonomik ibirlii
anlamas imzalanm ve 2011 ylnn sonu itibariyle iki lke arasndaki ticaret hacmi 8 milyar dolarn zerine kmt.
Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra da Tahran ile Badat arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler ayn younlukta
devam etti. Bu yeni dnemde iki lke arasndaki ekonomik ilikilerde en dikkat eken gelime Temmuz 2011de Irak, ran
ve Suriye arasnda imzalanan doalgaz anlamas erevesinde boru hatt inaatnn balamas oldu.94

ki lke arasnda nceki yllarda temelleri atlan iyi ilikiler olmakla birlikte Amerikan askerlerinin ekilmesi ran-Irak ili-
kilerinin gelimesine ivme kazandrd. 2012 yl randa heyecan uyandran bir gelime ile balad. Amerikan askerlerinin
ekilmesinin ardndan Irak hkmeti Halkn Mcahitleri rgtnn (Mojahedin-i Khalq Orgnanization, MKO) tasfiyesine
balad. MKOnun Iraktan karlmas meselesi Saddam sonras ran-Irak ilikilerinin rutin meselelerinden birisi olmutu.
1980lerde randa terrist eylemlere girien MKO, sava srasnda Iraka yerlemi ve Saddam Hseyin ile ibirlii yapm-
t. Amerikan ynetimi tarafndan da 1997te terrist rgt ilan edilen MKOnun yaklak 3400 militan, igalin ardndan
silahszlandrlm halde Badat yaknlarndaki Eref Kampnda barnmaya devam etmiti. rann igal sonras Irak h-
kmetlerinden istedii eylerden birisi MKOnun tasfiyesi idi. MKOyu hem terrist rgt hem de Saddamn ibirlikisi
olarak gren Irakn yeni siyasi elitleri MKOnun lkelerinde barnmasna izin vermeyeceklerini sylemiler, ama Amerikan

88. Mark Tran, Ahmadinejad: Iran ready to fill Iraq power vacuum, The Guardian, 28 Austos 2007, (http://www.guardian.co.uk/world/2007/
aug/28/usa.iraq ).
89. Remarks by President Obama and Prime Minister al-Maliki of Iraq in a Point Press Conference, The White House, 12 Aralk 2011, (http://www.
whitehouse.gov/the-press-office/2011/12/12/remarks-president-obama-and-prime-minister-al-maliki-iraq-joint-press-co ).
90. Clinton warns Iran against moving into Iraq, CNN, 24 Ekim 2011, (http://edition.cnn.com/2011/10/23/world/meast/us-iran-iraq). Savunma
Bakan Leon Panetta Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra rann Irakn ilerine mdahale etmekten saknmas gerektiini syledi. Buna
karlk ran Savunma Bakan Vahidi, bu mdahaleci szler, onlarn Amerikallarn- iki milleti birlemi grmekten duyduklar derin korkudan
kaynaklanyor dedi. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal from Iraq, Irantracker, 14 Kasm 2011.
91. Exercpts: Nouri al-Maliki, The Wall Street Journal, 12 Aralk 2011, (http://online.wsj.com/article/SB100014240529702034304045770925128
21791908.html).
92. Iran hails withdrawal of US forces as a great achievement for Iraqi people, Fars News Agency (FNA), 1 Ocak 2012.
93. Interview with Iranian President Mahmoud Ahmadinejad, CNN, 23 Ekim 2011, (http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/1110/23/fzgps.01. 21
html).
94. Iran starts construction of Iran-Iraq-Syria gas pipeline, FNA, 19 Kasm 2012.
 S E TA R A P O R

askeri varl Irak hkmetinin bu hususta etkili tedbir almasn nlemiti. Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesi MKO
zerindeki koruyucu rtnn kalkmasn salad.
ran ile iyi ilikiler kurmak ve Saddamn yaratt sorunlar zmek istediini syleyen Babakan Maliki, Ocak 2012de
yapt bir aklamada terrist MKOnun lkeden atlmas iin kararl olduunu syledi ve 120 MKO yesi hakknda tu-
tuklama karar karldn duyurdu.95 Irak hkmeti uluslararas basklar nedeniyle MKOnun Irak topraklarndan derhal
karlmasn salayamad. Fakat, BM Mlteciler Yksek Komiserlii ile yapt anlama erevesinde MKO mensuplarnn
iltica (ve tasfiye) srelerinin hzlandrlmas amacyla Ereften karlp nceden Amerikan askerlerinin kulland Camp
Libertyye sevk edilmesini salad.96

Bu dnemde Irakta meydana gelen siyasi olaylar iki lke arasndaki ilikileri dorudan etkilemeye devam etti ve Maliki
hkmetinin rana daha fazla yaknlamasna neden oldu. Tahran ve Badat arasndaki yaknlama iki lkenin blge
meselelerinde ortak tavr almalarna ve savunma ibirliini gelitirmelerine neden oldu. Bu erevede ran, Irakn blge
meselelerinde daha aktif olmasn istedi ve destekledi.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden ksa bir sre sonra Irakta Haimi krizi ortaya kt.97 Cumhurbakan Yardmcs
Tark Haimi hakknda baz terr eylemlerinin planlaycs olmak sulamasyla tutuklama karar karld. Bu karar, Er-
bil Anlamasna uymadn iddia ettikleri Malikinin muhalefeti marjinalize etmek iin att siyasi bir adm olarak de-
erlendiren Snni ve Krt gruplar Malikiye sert tepki gsterdi. Haimi krizinin ortaya kmasndan sonra Irakta iddet
olaylar ve bombal saldrlar tekrar trmana geti. Tutuklanmaktan kaan Haiminin nce KBYye, ardndan Trkiyeye
snmasndan sonra Trkiye, Suudi Arabistan ve Katarn Haimiyi destekleyen ve Malikiyi eletiren bir tavr almas so-
runun ksa srede blgesellemesine neden oldu.98

Gelimelerin byk bir siyasi krize dnmesinin ve kontrolden kmasnn Iraktaki karlarn tehlikeye atmasndan en-
dielenen rann duruma mdahil olduuna dair iki farkl iddia ortaya atld.99 Yerel medyada (al-Nakhil) yer alan bir
iddiaya gre Irakiye ittifak sorunun zme kavumas iin rann arabulucu olmasn istemek amacyla letiim Bakan
Muhammed Tevfik Allaviyi Tahrana gnderdi. Irakiye liderlerinden Salih Mutlakn da ayn amala rana gitmek istedii
ama rann bu talebi reddettii ileri srld. Dier iddiaya gre ise ran, Kuds Ordusu Komutan Yardmcs Serdar Mecidi
bakanlnda bir heyeti Irakiye listesinin liderleri ve Haimi ile grerek sorunun zmnde arabuluculuk yapmak
zere Iraka gnderdi.100

ran tarafndan yaplan resmi aklamada Haimi meselesinin Irakn i meselesi olduu ve rann bu meseleye karma-
yaca belirtildi. rann Badat Bykelisi Hasan Danayifer baz Irakl yetkililerin randan soruna arabulucu olmasn is-
tediine dair iddialar yalanlad ve rann, Haimiye ynelik sulamalarn Irak yarg makamlar tarafndan tahkik edilmesi
gerektii grnde olduunu syledi.101

95. Iraq issue warrants for 120 MKO members, MNA, 19 Ocak 2012, (http://www.payvand.com/news/12/jan/1207.html).
96. Americans want to keep the MEK in Iraq, (Interview with Hassan Danaeifar) Iranian Diplomacy, 22 ubat 2012; US wellcomes UN, Iraqi deal
on Ashrafs Iran Exiles, RFE/RL, 26 Aralk 2011.
97. The Al-Hashimi Crisis: Position Wars between the Iraqi Forces, Al Jazeera Center for Studies, 16 Ocak 2012. Haimiden ksa bir sre nce de
Malikiyi ykc bir diktatr olmakla itham eden Salih Mutlak Babakan yardmclndan alnd. International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition:
The Rise and Decline of Al-Iraqiya, s.3. Malikinin hamlelerine bir tepki olarak Iraqiya Meclis ve Kabine toplantlarn boykot etmeye balad. Fakat
Iraqiya mensuplarnn yokluunda da hkmet almaya devam etti. Gruptan kopmalar balamas zerine boykot bir ey kazanlamadan 29
Ocakta sona erdi.
98. Kayhan Barzegar, Regional Importance of Malikis Visit to Iran, Iran Review, 23 Nisan 2012.
99. In Iraq, Sunni-Shia Conflict Poses a Challenge for Iran, Stratfor, 22 Ocak 2012.
100. Ammar Karim, Iraq blocs talking to Iran over deadlock, AFP, 27 Aralk 2011; Iran Seeking to Help Settle Political Feud in Neighboring
Iraq, FNA, 29 Aralk 2011. ddiaya gre Mecidinin btn gruplarla Erbilde toplant yaplmas talebi Maliki tarafndan, Badatta toplant giriimi
de Barzani tarafndan reddedildi. Bylece ran, Amerikann ekilmesinden sonra btn Irak partilerine ayn mesafede olduunu ve Maliki ile bu
22 meselede ayn fikirde olmadn gstermi oldu. Bu davranyla ran, Malikiye de Amerikallarla ittifak ilikisinde ok teye giderse ondan destei
ekebileceini ima etmi oldu. The Al-Hashimi Crisis: Position Wars between the Iraqi Forces, Al Jazeera Center for Studies, s.4.
101. Iraq asks for Irans mediation in Hashimis case, FNA, 2 Ocak 2012.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Haimi krizinden sonra Irak siyasetinde sular durulmad. Malikinin birlik hkmetinin temelinin atld Erbil Anlama-
sna uymadn iddia eden Irakiye bloku, Krtler ve Snnilerden oluan muhalifler, Malikiyi mezhepi politikalar izle-
mek, iktidar tekelinde toplamak ve rakiplerini deiik ekillerde saf d brakmaya almakla sulad. Maliki kart koro-
ya ksa bir sre sonra ii rakipleri de katld. IYK lideri Ammar el-Hekim, Irakl gruplar arasndaki sorunlarn ancak diyalog
ve grme yoluyla zlebileceini syledi. Hekim, Malikinin ynetim tarzn eletirerek lke iin uygun olmadn ve
baz deiiklikler yapmak gerektiini ileri srd.102 Mukteda Sadr ve destekileri Malikiyi diktatr olmakla itham etti ve
ekonomik sorunlarn stesinden gelememekle eletirdi. Nisan ve Mays (2012) aylarnda muhalefet liderleri, ii muhalif-
lerin de katlmyla Erbil ve Necefte toplantlar yapt.103 ii liderlerin Maliki kart cepheye katlmas, muhalefet liderlerini
gensoru yoluyla Malikiyi iktidardan drme giriimi iin cesaretlendirdi. Haziran 2012de gensoru nerisi verildikten
sonra Sadr, Malikiye seslenerek doru olan yapmas ve istifa etmesi arsnda bulundu.104

Arap Birlii rgt Zirvesinin 27-29 Mart 2012de Badatta

toplanmas ve Irakn Arap Birlii Dnem Bakanln
stlenmesi, 1990dan beri Badatta toplanan ilk zirve olmas
nedeniyle Irakn Arap dnyasna dnnn sembol oldu.

Iraktaki gelimeleri yakndan izleyen ran105 Maliki hkmetinin drlmesi ihtimali belirince krize mdahil oldu.106 Bir
zamanlar Mukteda Sadrn dini rehberi olarak bilinen ve yllardr randa yaayan Ayetullah Kazm Hairi, Sadr Irak iilerini
siyasi meselelerde blmekten kanmas iin uyard. stelik bir fetva yaynlayarak takipilerinin Irak ynetiminde sekler
siyasetilere destek vermesini yasaklad. Sadr Irak toplumunun etnik ve dini yaps nedeniyle Hairinin fetvasn kabul
etmediini syledi; ama Malikiye istifa ars yaptktan ok ksa bir sre sonra grmeler yapmak iin Tahrana gitti.
Sadrn Maliki kart tavr ran dnnde biraz yumuad. Bir basn toplants dzenleyen Sadr, esas taleplerinin reform
yaplmas olduunu syledi fakat yaplmasn istedii reformlarn ieriinden bahsetmedi. Malikinin ii, Krt ve Snni
bloklarn anlamas sayesinde babakan olduu halde imdi bu gruplara saldrmasnn doru olmadn syleyen Sadr,
reform yaplmazsa ve muhalefet gensoruda 124 oya eriirse, Irak meclisinde kendisine bal 40 milletvekilinin muhale-
fetle ayn ynde oy kullanacan syledi.107 Fakat bu sre zarfnda baz Irakiye milletvekillerinin saf deitirerek Malikiye
destek vermesi ve Sadr dndaki ii gruplarn Malikinin arkasnda durmas gensoru teklifini riske soktu.

Dier taraftan Cumhurbakan Talabani siyasi istikrarszl nleme gerekesiyle gensoru talebini ileme koymak iste-
medi. Talabani, ancak muhalefetin 163 oya ulatn ispatlamas ve Malikinin yerini alacak babakan aday konusunda
anlamas durumunda gensoru talebini ileme koyacan syledi. Talabaninin bu tutumunda, Sadr zerinde istedii
etkiyi kuramayan rann basksnn etkili olduu ileri srld. stelik Malikinin partisinden kimliini aklamadan konu-

102. Ammar Hakim: Talks only way to settle Differences among the Iraqi groups, FNA, 8 Nisan 2012.
103. Siyamak Behrami, Chalashaye Maliki dar tadavome dovlate etelaf der Iraq, Markaze Pajouheshaye Elmee va Motalaate Estrategic
Khvarmeyane, 7 Khordad 1391 (http://fa.merc.ir/default.aspx?tabid=127&ArticleId=1669).
104. Sadr and secular bloc push for Iraq PM to quit, AFP, 4 Haziran 2012.
105. Iran stresses negotiated solution, FNA, 29 Mays 2012.
106. Iran moves to bolster Iraqs beleagured Premier Maliki, Tehranbureau, 6 Haziran 2012; Iran rallies to salvage Iraqs al-Maliki government,
The Huffington Post, 6 Haziran 2012; Stephen Wicken, Sadrs Balancing Act on Maliki, Institute fort he Study of War, 18 Haziran 2012, (http://www.
understandingwar.org/backgrounder/sadrs-balancing-act-maliki).
23
107. Hkmetin gemsoru yoluyla drlebilmesi iin meclisteki toplam 325 milletvekilinin yarsndan fazlasnn (163) olumsus oy kullanmas
gerkiyordu. Iraks Sadr demands reforms for support of PM, Reuters, 24 Haziran 2012, (http://www.reuters.com/article/2012/06/24/us-iraq-sadr-
idUSBRE85N0N020120624); Wicken, Sadrs Balancing Act on Maliki.
 S E TA R A P O R

an - bir milletvekilinin rann gensoru nerisini meclise sevk etmemesi ve Malikiyi desteklemesi iin Talabaniye bask
yapt iddias medyada geni yer buldu.108

Malikinin ikinci defa babakan olarak hkmet kurmasndaki katksndan sonra gl bir muhalefetle karlatnda
rann verdii destek, onun nceki mesafeli yaklamn terk ederek Tahrana daha fazla yaknlamasna neden oldu.
Malikinin giderek Tahrana yaknlamasna karlk olarak ran, Maliki hkmetini her alanda ve frsatta destekledi.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Irak hkmetinin gvenliin salanmasnda ve ekonomik kalknma husu-
sunda gsterecei performans, yabanc askerlerinin varlnn hakszln gstermesi asndan ran iin nemliydi.109
Bu nedenle ranl yetkililer Irak ynetiminin lkede gvenliin salanmasndaki baarlarndan vgyle sz etmeye ba-
lad. ranl yetkililer Haimi krizinin ortaya kmasndan sonra Irakta yeniden ykselen iddet dalgasndan, saldrlardan
ve siyasi krizlerden ise yabanclar sorumlu tutmaya balad. Ocak 2012 balarnda iileri hedef alan bir dizi bombalama
eylemi zerine ran Meclis Bakan Laricani Amerikann mezhep atmas karmaya altn ve baz blge lkelerinin
de Amerikan senaryosuna dahil olduunu ileri srd.110 Keza, BM Irak zel Temsilcisi Martin Kobler ile 9 Mays 2012de
Tahranda gren Laricani Tahrann Irakta istikrar desteklemekte kararl olduunu syledi ve BMye yabanc glerin
Irakn ulusal gvenliinin altn oymalarn engellemesi arsnda bulundu.111 rann eski Badat Bykelisi Kazimi
Qumi, blgede gvenliin salanmas iin Batl lkelerin askeri varlna ihtiya olmadnn altn izdi ve Amerikan as-
kerlerinin ekilmesinden sonra Badatn lkenin idaresinde ve emniyetin salanmasnda [etkili olmaya] ve blgesel
ve uluslararas meselelerde [aktif ] rol oynamaya baladna iaret etti.112

Suriyedeki gelimeler bata olmak zere blgesel meseleleri

ortak grleri ve stratejik ilikileri olan lkelerle grmek
iin Austos 2012de blge turuna kan ran Yksek Milli
Gvenlik Konseyi (YMGK) Sekreteri Celili, Beyrut ve am
ziyaretlerinin ardndan Badata gitti.

Gerekten de Arap Birlii rgt Zirvesinin 27-29 Mart 2012de Badatta toplanmas ve Irakn Arap Birlii Dnem
Bakanln stlenmesi, 1990dan beri Badatta toplanan ilk zirve olmas nedeniyle Irakn Arap dnyasna dnnn
sembol oldu. Irakn blgesel profilinin ykselmesine katkda bulunmak amacyla Tahran ynetimi, nkleer program
nedeniyle ran ile Altlar (5+1 grubu) arasnda srdrlen mzakerelerin ikinci turunun Badatta yaplmasn nerdi ve
destekledi.113

108. Talabani rebuffs move to unseat PM, Hurriyet Daily News, 1 Haziran 2012.
109. Sayyid Hossein Mousavi, Iraq beh naqshe Iran beraye gozaar az bohrane seyasee neyaz daarad, Markaze Pajouheshaye Elmee va Motalaate
Estrategic Khvarmeyane, 3 Bahman 1390, (http://fa.merc.ir/default.aspx?tabid=127&ArticleId=1471).
110. Iranian Speaker Blames Washington for Insecurities in Iraq, Syria, FNA, 8 Ocak 2012.
111. Majlis Speaker calls on UN to support stability in Iraq, Press TV, 10 Mays 2012.
112. Safere Sabeghe Iran: Amneyate Mentegha dar dastane Iran ve Iraq ast.
113. Amerikal ve Trk yetkililer Mart ay sonlarnda yaptklar aklamalarda mzakerelerin 13-14 Nisanda stanbulda yaplacan duyurmutu.
Ama Maslahat Konseyi Genel Sekreteri Muhsi Rezainin ban ektii bir grup ranl siyaseti, stanbulun 1 Nisanda Suriyenin Dostlar Konferansna
ev sahiplii yapmas nedeniyle mzakerelerin Trkiyeden baka bir yerde yaplmasn istedi. Bu dnemde Irakta temaslarda bulunan bir ran heyeti
mzakerelerin Badatta yaplmasn nerince Irak hkmeti mzakerelere ev sahiplii yapmaya hazr olduunu ilan etti. Iraq voices readiness
to host Iran-Powers talks, FNA, 4 Nisan 2012; Iran prefers Iraq as venue for talks with P5+1, Press TV, 4 Nisan 2012. Altlarn ve Trkiyenin tepkisi
zerine mzakerelerin ikinci turu 13 Nisanda nceden ilan edildii zere stanbulda yapld. Badat ise13 Maysta mzakerelerin nc turuna
24
ev sahiplii yapt. Altlarn karlkl adm adm gven artrc nlemler paketi sunduu mzakerelerin Moskovada devam etmesi kararlatrld.
Siyamak Behrami, Bazghaste Iraq beh arsaye naqshesazeye mentaqaye, Markaze Pajouheshaye Elmee va Motalaate Estrategic Khvarmeyane, 30
Farvardin 1391, (http://fa.merc.ir/default.aspx?tabid=127&ArticleId=1627).
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Babakan Malikinin Nisan 2012de Tahrana yapt ziyaret iki lke arasnda Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonraki
dnemde gerekleen en yksek dzeyli temas oldu. Malikiyi kabulnde Hamanei, Irakn Arap dnyasnda ve blgede
artan gcn ve etkisini rann memnuniyetle karladn syledi. Hamanei, Irak halk ve hkmetinin mtemadiyen
direnmesi neticesinde Amerikan askerlerinin ekilmesini ve baz Arap yetkililerin kar kmasna karn Arap Birlii zirve-
sinin Badatta yaplmasnn, Irakn Arap dnyasnda gcnn arttn gsterdiini syledi.114

Suriyedeki gelimeler bata olmak zere blgesel meseleleri ortak grleri ve stratejik ilikileri olan lkelerle grmek
iin Austos 2012de blge turuna kan ran Yksek Milli Gvenlik Konseyi (YMGK) Sekreteri Celili, Beyrut ve am ziyaret-
lerinin ardndan Badata gitti.115 Iraktaki temaslarndan bir hafta sonra Celili, bu defa Tahranda Irak Babakan Yardmcs
Ruz Nuri aveys ile grt.116 Shaways, Tahrandaki temaslar srasnda Meclis Bakan Laricani ile Cumhurbakan Ahmedi-
necadn uluslararas ilikilerden sorumlu yardmcs Ali Saidlu ile de grt. Bu ziyaretler Badatn artk rann Ortadou
politikasnda artk zel bir yer edindiini gstermektedir. Nitekim aveys ile Tahranda gren Laricani, rann her zaman
Irakn sair blgesel ve uluslararas alanlarda etkili roln desteklediini ifade etti.117 Saidlu ise Irak hkmetinin deiik
sahalarda ran ile ibirlii yapma arzusunu ve blgesel meselelere hakimiyetini takdir ederek iki lkenin birlikte btn bl-
gesel gelimelerde ok nemli roller oynayabileceini syledi.118 Celilinin Austostaki blge turuna benzer ekilde, bu
defa Laricani Kasm 2012de Suriye, Lbnan ve Trkiyeyi kapsayan blge turunun ardndan Iraka drt gnlk ziyaret yapt.
Laricani Irakn blgede nemli bir rol oynamak iin byk potansiyeli olduunun altn izdi.119

ran-Irak ilikilerinde en ok dikkat eken gelimelerden birisi Savunma Bakan Ahmed Vahidinin Ekim 2012de Badata
yapt ziyaret oldu. ki lke ilikilerinde bir ilk olan bu ziyaret srasnda savunma ibirliine dair bir mutabakat zapt imza-
land.120 Bu zamana kadar iki lke arasndaki ilikiler iktisadi ve siyasi alardan deerlendiriliyordu ama Vahidinin ziyareti
ile birlikte savunma ibirlii de Irak-ran ilikilerinin gndeminde n sralarda yer almaya balad.121

Aslnda iki lke arasndaki savunma ibirliinin temelleri daha Amerikan askerleri ekilmesini tamamlamadan balamt.
Irak Genel Kurmay Bakan General Babek Zebari 15 Kasm 2011de Tahranda temaslarda bulunmu ve slam Devrim
Muhafzlar Ordusu (DMO) Komutan Muhammed Caferi, DMO Kara Kuvvetleri Komutan Muhammed Pakpur ile g-
rmt. Grmelerin gndeminde snr gvenlii, eitim, ortak tatbikat ve tecrbe paylam ve sair alanlarda askeri
ibirlii imkanlar vard. Hatta bu grmeler srasnda taraflar arasnda birka mutabakat zapt imzalanmt. Caferi,
iki lke arasndaki snrn uzunluundan dolay ran ile Irak arasnda yaplacak savunma ve askeri ibirliinin bu alanda-
ki en byk ibirlii rneklerinden birisi olacan syledi. Ayrca, ran ve Irakn blgeden ya da blge dndan ortak
dmanlarna kar gl bir ibirlii yapabileceini sylemiti. Caferi, sz konusu ibirliinin gvenlik, eitim, ortak
tatbikat ve tecrbe paylam alanlarnda olabileceine iaret etmiti.122 ABD ve sraili Irak ile rann gerek dmanlar
eklinde tanmlayan Caferi, btn gayretlerine ramen dmanlarn iki millet, iki lke ve iki silahl kuvvetler arasnda
duvar rmekte baarsz olduunu sylemiti.123 Amerikan askerlerinin ekilmesi zerine ran Genel Kurmay Bakan
Hasan Firuzabadi, Irak Savunma Bakan Vekili Sadun Duleymi ile Genel Kurmay Bakan Zebariye ayr ayr mesaj gn-

114. Supreme Leader: Iran Pleased to see Iraqs Growing Power, FNA, 23 Nisan 2012.
115. Iranian Official in Baghdad to Discuss Syria with Iraqi Officials, FNA, 8 Austos 2012.
116. Iraqi Deputy PM Hails Irans support for Baghdad, FNA, 16 Austos 2012.
117. Speaker Stresses Necessity for Removing All Obstacles to Iran-Iraq Ties, FNA, 16 Austos 2012.
118. VP: Iran-Iraq Strong Ties Beneficial to Region, FNA, 15 Austos 2012.
119. Iranian Speaker: Iraq Enjoys Great Potentials for Playing Key Role in Region, FNA, 29 Kasm 2012.
120. Irans Ahmadinejad may visit Iraq soon, Tehran Times, 9 Ekim 2012.
121. Iran Resorts to Offense-Based Diplomacy in Iraq: An Interview with Hossein Rooyvaran, Irandiplomacy, 6 Ekim 2012.
122. Chief of Staff of Iran Armed Forces felicitates Iraq on US withdrawal, FNA, 26 Aralk 2012. 25
123. U.S. failed to establish a puppet regime in Iraq: IRGC Chief, MNA, 15 Kasm 2012, (http://www.mehrnews.com/en/newsdetail.
aspx?NewsID=1460789).
 S E TA R A P O R

dererek Amerikan askerlerinin ekilmesinden duyduu memnuniyeti ifade etmi ve rann askeri, savunma ve gvenlik
ibirliine hazr olduunu ilan etmiti.124

Badatta Duleymi ile birlikte ortak basn toplants dzenleyen Vahidi, iki lke arasnda savunma ibirliinin nnde hi-
bir engel olmadn syledi. ran ve Irakn blgede ortak dmannn olduunu syleyen Vahidi, iki lkenin ibirliinin
blge bar iin ok nemli olduunu belirtti. Duleymi de, Irakn, komu lkeler iin dman kaynaklarna ve dman
ssne dnmeyeceini teyit ederek, blge gvenlii blge lkelerinin katlm ile salanr. Blge d gler, blgenin
gvenliinin salayamazlar diye konutu.125 Vahidiyi kabul eden Babakan Maliki de, Tahran ile Badat arasnda savun-
ma ilikilerinin ilerletilmesinin blgede bar ve istikrar iin gerekli esas faktr olduunu syledi.126

Malikinin giderek rana yaklamas Amerikan ynetiminin tepkisini ekmesine ramen Obama ynetimi Maliki ile ak-
a kar karya gelmekten kand. The New York Timesa deme veren baz Amerikal yetkililer Irakn, rana uygulanan
yaptrmlar ihlal eden baz mali eylemlerde bulunduunu, ran hesabna petrol sattn ve kaakla gz yumduunu
ileri srd. Irak Merkez Bankasnn Elaf slam Bankas araclyla rana dviz aktard iddia edildi.127 Malikinin szcs
Ali Musavi iddialar genel olarak yalanlad, fakat KBY blgesinden bir miktar petrol kaakl yapldn dorulad ve
bunun sadece yaptrmlar ihlal etmediini, Irakn egemenliine de zarar verdiini syledi.128

Amerikan ynetiminin ran-Irak ilikileri ekseninde tepki gsterdii bir baka husus ise rann Irak hava sahas zerin-
den Suriyeye silah ve mhimmat tad iddialar oldu.129 Bu iddialar zerine Amerikan makamlar ranair, Mahanair ve
Yasaira ait 117 uan Suriyeye insani yardm ad altnda rejime askeri destek verdiini iddia ederek ad geen irketleri
yaptrm kapsamna almt. Bununla birlikte bu yolla Suriyeye silah sevkiyatn nlemek isteyen Amerikan ynetimi Irak
hkmetinden hava sahasn kullanan ran uaklarnn yklerinin denetlenmesini istedi. Amerikan ynetiminden gelen
basklar zerine Irak Dileri Bakan Zebari, ran uaklarna rastgele denetleme yaplacan ilan etti. Fakat bu erevede
yalnzca birisi Suriyeye ykn brakp Tahrana dnen bir uak olmak zere iki ran ua indirildi ve arand. ran
bu durumdan rahatszln Badattaki bykelisi Hasan Danayifer araclyla kamuoyuna duyurdu. Danayifer, yapt
aklamada bu gelimenin iki lke havayolu irketleri arasndaki anlama ve teamllere uygun olmadn syledi ve
mit ederim tekrar etmez dedi.130 Amerikan ynetiminin iddialarnn aksine Irakl yetkililer ran kargolarnn insani yar-
dmdan ibaret olduunu savundu ve Amerikan iddialarnn mesnetsiz olduunu ileri srd. Malikinin szcs Musavi,
Konu hakknda nyargl olduklar iin btn uaklar kontrol etsek bile [Amerikallar] ikna edemeyiz dedi.

Irakn uular denetlemekteki isteksizlii Obama ynetiminin Maliki hkmeti zerindeki nfuzunun snrlarn gsterir-
ken, baz uaklarn indirilip denetlenmesi de Irakran ilikilerindeki derinlemeye karn Irak zerinde rann etkisinin snrl
olduunu gstermitir.131 Ne ilgintir ki ran uann zorla indirildii ayn gn ran Savunma Bakan Ahmed Vahidi Iraka
hareket etmi ve bu ziyaret devrimden bu yana bir ran savunma bakannn Badata ilk ziyareti olarak kaytlara gemitir.

124. Chief of Staff of Iran Armed Forces felicitates Iraq on US withdrawal.

125. ran ve Irak savunma bakanlar basn toplants, MNA, 4 Ekim 2012, (http://www.mehrnews.com/tr/NewsDetail.aspx?NewsID=1712200).
126. Iran-Iraq defense ties boost regional peace, Press TV, 3 Ekim 2012.
127. James Risen & Duraid Adnan, U.S. says Iraqis are helping Iran to skirt sanctions, The New York Times, 18 Austos 2012.
128. Iraq denies helping Iran avoid sanctions, Iranian Diplomacy, 20 Austos 2012.
129. Michael R. Gordon, Iran Supplying Syrian Military via Iraqi Airspace, The New York Times, 4 Eyll 2012.
130. Ebraze Naredzayetee Iran az Bazraseye Havapeymayee Barbaree Irani tevassote Iraq, BBC Farsi, 12 Mehr 1391, (http://www.bbc.co.uk/
26 persian/iran/2012/10/121003_l23_iran_iraq_iranair.shtml).
131. Flow of Arms to Syria through Iraq Persists, to U.S. dismay, The New York Times, 1 Aralk 2012; Telaashe Nouri Maliki beraye ejade tevaazon
der revabete Iran va Amreka, Asr-e Iran, 11 Mehr 1391.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

6. RAN-IRAK LKLERNN SINIRLARI

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Badat ile Tahran arasndaki ilikilerin derinliinin giderek artmasna ramen
iki lke arasndaki bu yaknlamay Irakn ran rejiminin kontrolne girmesi eklinde deerlendirmek yanltc olacaktr.
Zira rann Irak zerindeki etkisini snrlayan ve iki lke ilikilerini olumsuz etkileyen bir ksm potansiyel, bir ksm faal
olan siyasi, sosyolojik ve stratejik baz engeller vardr.132
ranIrak ilikilerini snrlayan faktrlerin ilki Amerikan etkisidir. Baas rejiminin devrilmesinden sonra Irakta iktidar byk
lde kontrolne alan iiler, rann maddi ve manevi desteklerini takdir etmekle birlikte iktidara gelmelerini salayan
esas gcn ABD olduunun farkndadr. Askerlerinin ekilmi olmasna ramen uluslararas sahalarda ve i siyasette
Amerikan ynetiminin sunduu diplomatik ve siyasi destek, mali yardmlar ve savunma sistemlerinin temini Irak zerin-
de Amerikan nfuzunun devam etmesini salamaktadr.

Dier taraftan Maliki hkmeti ve iiler ran ile iyi geinmeleri gerektiini dnmektedir. Zira, iilerin Iraktaki kazanm-
larnn en byk destekisi olan ran 2010da farkl siyasi partileri Malikinin ikinci dnem babakanlna ikna etmitir.
Keza, Maliki muhalefetin gensoru giriiminden rann destei sayesinde kurtulmutur. Dolaysyla Irakta Maliki hk-
meti ve iilerin iktidar taban tabana zt iki d g zerinde ykselmektedir ki bu gler arasnda dengenin bozulmas
Malikinin iktidarn tehlikeye atabilir.133 ABD, mttefiklerinden birisi olarak grd Irakn blge meselelerinde kendi
yannda yer almasn beklemektedir. ran ynetimi ise Irakn yeniden kendisine tehdit olmasn engellemek adna bu l-
kedeki Amerikan nfuzunu krmaya ve Badat hkmetini blge meselelerinde kendi yanna ekmeye almaktadr.134
Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra ranl ile Irakl yetkililer arasnda vuku bulan blgesel meseleler ile gvenlik
ibriliinin gndeme geldii karlkl ziyaretleri bu minvalde deerlendirmek gerekir.

Her iki gcn de Irak zerindeki nfuzunun ve kayglarnn

farknda olan Irak liderleri eitli dahili ve blgesel meselelerde
her iki devlet arasnda denge kurmaya almaktadr.

Her iki gcn de Irak zerindeki nfuzunun ve kayglarnn farknda olan Irak liderleri eitli dahili ve blgesel meseleler-
de her iki devlet arasnda denge kurmaya almaktadr. Bu denge Amerikan ve ran karlarnn/politikalarnn rtt
durumlarda kolaylkla salanabilirken, her iki devletin zt pozisyonlarda konumland meselelerde karar almak, ran
uaklarnn Amerikan basksyla indirilmesi rneinde olduu gibi, Irakl liderler iin etrefil hale gelmektedir.135

Irak ile ran lke arasndaki ilikileri ve Irakn geleceini tehdit eden balca unsurlardan birisi de mezhepilik ve mez-
hep eksenli atmalardr. Geri mezhep taassubunun yaygnlamas balangta Irak iileri ile rann dayanma iine
girmesinden dolay Tahrann ii gruplar zerinde etkisinin artmasna katkda bulunmutur. Fakat mezhepiliin iddet-
lenmesi sadece Snniler arasnda deil sekler iiler arasnda da rana kar tepki duyulmasna neden olmaktadr. Snni
gruplarn rana baklar, onlarn iilerle rekabeti ve iilerin ran ile ilikilerinin tesirinde kalmaktadr. iilerin bir ksm
ise sekler ve/veya Arap milliyetisi olmalar itibariyle rann baz Irakl ii hareketlerle kurduu yakn ilikiden rahatsz

132. Sadegh Zibakalam, Iran watches the new Iraq cautiously, Bitterlemons, 24 ubat 2011, (http://www.bitterlemons-international.org/inside.
php?id=1350).
133. Telaashe Nouri Maliki beraye ejade tevaazon der revabete Iran va Amreka.; zzeti & Naneva, Seyasate Kharejeye Iran ve Chalashaye
Feraruye Iran ba taghyere Sakhtare Siyase der Iraq, s.145.
134. Ali Akbar Asadi, Iraq and the Challenge of Balancing Iran, US Relations, Iran Review, 23 Ekim 2012.
135. Irak zerindeki Amerikan ve ran ilgisi ve nfuzu, Irak hkmetine belirli bir alan kazandrmaktadr. Badat hkmeti, ranllarn taleplerini 27
Amerikan basksn gereke gstererek, Amerikan taleplerini de ran basksn gereke gstererek geri evirebilmektedir. Irans post-U.S. influence
in Iraq: Interview with Ambassador Jim Jeffrey, The Iran Primer, 15 Kasm 2012, http://iranprimer.usip.org/blog/2012/nov/15/iran%E2%80%99s-
post-us-influence-iraq
 S E TA R A P O R

olmaktadr. Irakta toplumsal yapnn etnik ve dini temeller zerinden paraland ve ii partilerin yeknesak olmad
vb. Hususlar dikkate alndnda rann sadece belirli ii siyasi partilere dayanmasnn Iraktaki karlarnn korunmas iin
yeterli ve uygun olmad grlmektedir. Bu nedenle ran ynetimi Irakta faal btn siyasi gruplarla iliki iine girmeye
almaktadr. Hal byle iken Tahrann siyasal slamc iilerle girdii yakn iliki ve mezhep atmasnda oynad d-
nlen rol nedeniyle Irak halk arasnda ran kart tepkinin ykselmesi hem rann bu lkedeki karlarn hem de iki lke
arasndaki ilikilerin geleceini tehdit etmektedir.136

Devlet aygtnn dna itilen Snnilerin direni potansiyeli ve

blge lkelerinin desteini almas, Tahran ynetiminin Maliki
hkmeti ve iilerin ounluu (ve Krtler) ile iyi ilikiler
kurmu olmasna ramen yan banda dost ve istikrarl Irak
beklentisinin tehdit altnda olduunu gstermitir.

Irakn igalinden sonra selefi ve el-Kaideci gruplarn Iraka akn etmesi rann Irak zerindeki etkisini snrlayan bir geli-
me olmutur. Zira bu gruplarn emeli igalci glerin def edilmesiyle snrl deildi. Bu gruplar, Irakta ynetimin tesisine
rann destek vermesini kafirle ibirlii eklinde addetmi, sapkn olarak niteledikleri iilerin kontrolnde bir hkmet
kurulmasn da Irakn rafizi iilerin eline gemesi eklinde deerlendirmitir. Bu deerlendirmelerden hareketle el-Kai-
denin Iraktaki lideri Ebu Musab el-Zarkavi, iileri en nemli dmanlardan birisi ilan etmi ve iilerle mcadeleyi Ha-
llarla mcadeleye tercih edeceini sylemitir.137 Selefilerin hem yeni Irak ynetimini hem de ii varln tehdit etmesi
ve mezhep savan kkrtmas rann Baas sonras Irakta karlat en byk zorluklardan birisi olmutur. Zira mezhep
eksenli atmalarn iddetlenmesi ve rann bu atmada Irak iilerini desteklemesi, rann blgesel itibarna ve ideolo-
jik iddialarna ciddi bir darbe vurmutur.138

Irakta 2005-2007 yllarnda mezhep atmalar younlamt. Mezhep atmalarnn ykselmesi ile birlikte sekler,
merkeziyeti ve milliyeti partilerin poplaritesi azalmt. Ama bu dnemde Snni ve ii blgelerde gc elinde bu-
lunduran partiler, Tevafuk ve IYK, hem i savataki rollerinden dolay, hem de yozlama ve kamu hizmetlerindeki baa-
rszlklarndan dolay eletirilerin hedefinde kald. Asker saysnn artrlmas ve Snnilerin de siyasi srece dahil olma-
syla atmalarn grece kontrol altna alnmasyla birlikte mezhepler-st ve merkeziyeti Irak milliyetilii gelimeye
balamt. Bu nedenle milliyeti ve merkeziyeti partilerin, yani hem Malikinin Kanun Devleti koalisyonunun, hem de
Allavinin Irakiye koalisyonunun gc ve halk arasndaki destei artt.139

Fakat Mart 2010 parlamento seimleri ncesinde rana yakn olduu iddia edilen ii politikaclar Ahmed elebi ve Ali
el-Laminin kontrolndeki Sorumluluk ve Adalet Komisyonunun (Baasszlatrma Komitesinin halefi) ok sayda Sn-

136. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.

137. Sayyid Baqer Sayyidnejad, Salafigeraye der Iraq ve Tasere an ber Jomhoureye Eslameye Iran, Faselnameye Motalaate Rahbordy, cilt 13, no.1
(Bahar 1389), s. 104.
138. Sayyidnejad, Salafigeraye der Iraq ve Tasere an ber Jomhoureye Eslameye Iran, s.112-119.
139. International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition: The Rise and Decline of Al-Iraqiya, s.8. Bu trend 2009 yerel seimleri srasnda aka
grlmtr. ii partilerin ayr ayr girdii bu seimlerde mezhep d, sekler, merkeziyeti ve milliyeti bir dil kullanan Malikinin Kanun Devleti
listesi merkezi ve gney vilayetlerinde greceli olarak baarl iken tantanal ve iyi rgtlenmi kampanyasna ramen IYK neredeyse kt. Bu
hezimette rakiplerinin kendilerini yzde yz Irakl diye niteleyerek IYKin ran ile balarna iaret etmesi etkili olmutur. Bu nedenle ran, meclis
seimlerinin arefesinde ii ittifakn yeniden canlandrmak iin almtr. rann gayretlerine ramen Malikinin ii ittifakna katlmamas kendisini
ran etkisinden kurtarma abas eklinde deerlendirilmitir. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of-
28
Government Approach, s.4. Malikinin bu dnem ran etkisinden uzaklat iddiasn desteklemek iin ne srlen bir baka gelime ise Malikinin
Saddam Hseyin dneminde ran-Irak sava ansna yaplan zafer antnn yklmasna kar kmasdr. Bkz. Babak Rahimi, Irans Declining
Influence in Iraq, The Washington Quarterly, cilt 35, no.1 (2012), s.36-37.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

ni siyasetinin Baas olduu iddiasyla adayln engellemesi bu trendi tersine evirdi.140 Ekim 2011de Baas olduu
iddiasyla yzlerce kiinin tutuklanmas Irakta mezhep eksenli gerilimlerin tekrar trmanmasna neden oldu. Bu sre
tutuklamalardan dolay Malikiyi diktatr olmakla itham eden Babakan yardmcs Salih Mutlakn grevden alnmas
ve Tark Haimi hakknda tutuklama karar verilmesiyle devam etti. Son olarak Aralk 2012de Maliye Bakan (Snni) Rafi
el-ssavinin korumalar tutukland. Bu defa gerilimin hkmetin att admlardan kaynaklanmas nedeniyle Babakan
Maliki mezhepilikle itham edilmeye baland. Hkmet aleyhine dzenlenen protesto gsterilerinin hedefinde sadece
Maliki yoktu; onun en byk destekisi ran da protestocularn hedefi oldu. Snni politikaclarn Malikiyi rana hizmet
etmekle suladklar gsterilerde ran dar! sloganlar atld ve ran bayraklar yakld.141

Bu gelimelerle birlikte devlet aygtnn dna itilen Snnilerin direni potansiyeli ve blge lkelerinin desteini al-
mas, Tahran ynetiminin Maliki hkmeti ve iilerin ounluu (ve Krtler) ile iyi ilikiler kurmu olmasna ramen
yan banda dost ve istikrarl Irak beklentisinin tehdit altnda olduunu gstermitir.142 Nitekim, Amerikan askerlerinin
ekilmesinden sonra silahlarn brakmayan direniiler fkelerini rana yneltmitir.143 rann ve onun destekledii Irak
hkmeti ile siyasi partilerin dorudan iddetin hedefi olmas dnda mezhep atmasnn iddetlenmesi, iileri marji-
nalletirecei iin rann blgesel karlarna zarar vermektedir. Hatta bu gidiatn randa yaayan Snnileri de etkileme
ihtimali ran ynetimini zor durumda brakabilir.144

rann gvenliini ve Iraktaki karlarn tehdit eden bir baka unsur da Irak Krtleri ile merkezi hkmet arasndaki geri-
limdir. Krtler, rann Irak politikasnda nemli bir yere sahiptir. Bir kere jeopolitik konumu itibariuyle Irak Krtlerinin baka
lkelerin etkisi altna girmesi rann gvenlii asndan telafisi imkansz zararlar dourabilir.145 kincisi, rann Badat ze-
rinde etki kurabilmesi Irakn tamam zerinde etkili olmas anlamna gelmemektedir. Nitekim, Badatn kuzeydeki Krt
federal blgesi zerinde kontrol olduka snrldr. Dolaysyla Iraktaki karlarn korumak isteyen ran, Badat hkmeti
ile ilikilerini ilerletirken Krdistan Blgesel Ynetimi (KBY) ile de yakndan ilgilenmek zorunda kalmtr. Son olarak siyase-
tin etnik ve mezhep temellerinde paraland Irakta iilerin tek balarna hkmet kurmalar kabul edilemeyeceinden
ve rann Snnilere ulamasndaki zorluklardan dolay yeni ynetimin inasnda Krtlerin destei nemli olmutur.

Merkezi ynetim ile KBY arasndaki anlamazlklar rann Irak politikasn iki ekilde etkilemektedir. Birincisi, sz konusu
gerginlikler Krtler ile iilerin ibirliini olumsuz etkiledii lde, Badatta rann istedii ekilde istikrarl ve dost bir
hkmet kurulmas zorlamakta, dolaysyla rann karlarn tehdit etmektedir. kincisi Krtler ile merkezi ynetim arasn-
daki atma ran taraflardan birisini semeye zorlayabilir. Nitekim Haimi kriziyle balayan srete KBY lideri Barzaninin
Maliki hkmetine kar muhaliflerin yannda yer almas, ran ile KBY arasndaki ilikilerinin gerilmesine neden olmutur.

rann Iraktaki stratejik hedeflerini mezhep eksenli yada etnik temelli blgesel atmalardan belki daha olumsuz etki-
leyen bir husus ise iilerin kendi aralarndaki rekabettir. Temel nceliklerinden birisinin iilerin birliinin salanmas ve
siyasi kazanmlarnn korunmas olduu hatrlanrsa iiler arasndaki gerek ideolojik ve doktrinel ayrmalarn, gerekse
siyasi rekabetin rann Irak politikasn riske att sylenebilir.146 ii liderler arasnda nemli meseleler hakknda farkl,

140. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Influence in Iraq: Countering Tehrans Whole-of- Government Approach, s.6.
141. Aymenn Jawad al-Tamimi, Iraq: Playing the Sectarian Crisis Card, The American Spectator, 2 Ocak 2013, (http://spectator.org/
archives/2013/01/02/maliki-vs-issawi-a-sectarian-c).
142. In Iraq, Sunni-Shia Conflict Poses a Challenge for Iran, Stratfor, 22 Ocak 2012.
143. Suadad al-Salhy, Iraq Sunni insurgents keep fighting after U.S. pullout, Reuters, 29 ubat 2012. (http://uk.reuters.com/article/2012/02/29/
uk-iraq-insurgents-idUKTRE81S0YI20120229); Mohamad Ali Harissi, Iraq Sunni insurgents have new target: Iran, Middle East Online, 12 Nisan
2012, (http://www.middle-east-online.com/english/?id=51681). 2010da 17 direnii grubun bir araya gelmesiyle kurulan Irak slami Grubu
bir bildiride Kardeleriyle, Amerikallarla savatmz ayn gle rana kar savaacaz dedi. Web sitelerinde de Amerika Irak daha kt bir
igalciye, agzl Fars korkaklarna brakmak zorunda kald ifadeleri yer ald.
144. Ketabi & Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandeh der Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, s.24.
145. Sadegh Zebakalam & Mohammad Reza Abdollahpour, Barraseye Naqshe Hamkaareye Kordha ve Sheeyane Iraq dar Movaffaqeyate 29
Seyasatghozaarehaye Amneyete Iran dar ghabale Iraq, Faselnameye Seyasat, cilt 39, no.4, K 1388, s.50.
146. Ketabi & Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandeh der Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, s.24.
 S E TA R A P O R

hatta zt grler ve eilimlerin varl ii ittifakn tehdit etmektedir.147 rann arabuluculuu ile bir araya gelen ii par-
tiler bir taraftan ittifak kurarak ortak olmusa da ayn zamanda Irak siyasi arenasndaki rekabetlerini srdrmektedir. Bu
rekabetin yer yer atmaya dnmesi hem ii ittifakn tehlikeye atmakta hem de atan taraflarn arasn bulmaya
alan ran uratrmaktadr.148

Bir kere ran yanls grlen iki byk ve eski parti, yani slami Dava ve IYK arasnda ok ciddi gr ayrlklar vardr. Bu
iki parti arasndaki fikir ayrlklar ve rekabetin balangc 1980lerin ortalarna kadar gitmektedir. IYKnn ncl IDYK
ran ynetim modelini benimsemenin tesinde ran liderliine tabi olurken Davann bir ok yesi rann kontrol altna
girmeyi kabul etmemitir. IYK taraftarlar taklid mercisi olarak Ayetullah Hamaneiyi tanrken, Dava mensuplar Ayetullah
Fadlallah taklid mercii kabul etmiti.149 stelik, srgnde yaayan IDYK ile Davann aksine Irakta kalm ve Irak milli-
yetiliini kendine iar edinmi olan Sadr grubu ran ile balantlar dolaysyla bu iki partiye, zellikle IDYKye adeta
dman kesilmitir.150 IYK Badatn gneyinde iilerin ounlukta yaad blgede zerk blge talep ederken, Dava
Partisi ve Sadr grubu zerklie kar kmakta ve gl bir merkezi ynetim istemektedir.151

Bu hususta oka dikkat ekilen noktalardan birisi de iki lkede ulemann siyaset karsndaki duruunun farkl olmas-
dr. Dier bir tabirle Necef ve Kum-Tahran mektepleri arasndaki gr ayrl ve rekabetin ranIrak ilikilerini olumsuz
etkilemesi beklenmektedir. ran hovzelerinde ulemann ynetme hakkn/grevini savunan velayet-i fakih teorisinin yay-
gnlna ve bu teorinin ran rejiminin temelini oluturmasna karlk Irak ulemasnn byk bir ksm siyasete mesafeli
durmaktadr. Bu nedenle Irak ulemasnn alternatif duruunun hem ran rejiminin meruiyetine hem de rann ii dnya-
snn merkezi olma iddiasna zarar verebilecei dnlmektedir. Gerekten de Necefte yaayan Byk Ayetullahlar (Ali
Sistani, Muhammed Said el-Hekim, Beir Hseyin el-Necefi, Muhammed shak el-Feyyaz, Muhammed Taki el-Muderrisi)
velayeti fakih teorisini tasvip etmemitir. Ama bu onlarn apolitik yada siyasetten uzak olmalar anlamna gelmemektedir.
Ulemann dorudan ynetimini reddeden bu alimler siyasetilere yol gstermeyi grevleri arasnda saymakta ve nemli
meselelerde kendileriyle istiare edilmesini beklemektedir.152 Bununla beraber bamszlklarn korumak hususunda
hassas olan bu liderlerin hovzelere ran mdahalesi konusunda teyakkuzda olduu ifade edilmektedir.153 ranl siyasilerle
iyi iliki iinde olduu kabul edilen Sistaninin bile rana mesafeli durmak amacyla tbbi tedavi iin bile Tahrana gitmeyi
reddettii ve Irak ziyaret eden Ahmedinecad kabul etmedii ileri srlmektedir.154

Gnmzde etkili bir faktr gibi grnmese de tarih iki lke ilikilerini olumsuz etkileme potansiyeline sahiptir. ran/
Farslar ile Irak/Araplar arasndaki ezeli rekabeti aklama iddiasndaki kltrc ve indirgemeci yaklamlar bir yana mo-
dern tarih, iki lke ilikileri zerinde kt bir miras brakmtr.155 Gemi dnemlerde blgesel rekabet iinde olan iki
lke daha yakn zamanda sekiz yl sren bir savaa girmiti. Koalisyon kuvvetleri 2003te Irak igal ederken Tahran ile

147. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka

148. Michael Eisenstadt, Iran and Iraq, s.5.
149. Visser, Religious Allegiances among Pro-Iranian Special Groups in Iraq. Ayetullah Fadlallahn lmnden sonra Dava taraftarlarnn
Ayetullah ahrudiyi taklid etmeye baladna dair haberler kmtr.
150. Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.9-11. Keza Irakn gneyindeki ii Arap airetleri rana
kar mesafeli durmaktadr ve Badat hkmeti zerinde artan ran etkisinden rahatszlklarn zaman zaman dile getirmitir.
151. Hossein Talashan, Dour nemayei jeopoleteke Shia dar Iraq, Shiashenase, cilt 8, no.31(1389), s.114.
152. Augustus Richard Norton, Al-Najaf: Its Resurgence as a Religious and University Center, Middle East Policy, cilt 18, no.1 (Bahar 2011), s.137-
38; Visser, Irans Role in Post-Occupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.8.
153. Norton, Al-Najaf: Its Resurgence as a Religious and University Center, s.143. Bu hususta ayrca bkz. Fehim Tatekin, Mollalar hem Maliki
hem randan rahatsz, Radikal, 13 Kasm 2012.
154. Rahimi, Irans about face on the Status of Forces Agreement. Bu konuda ska dile getirilen iddialardan birisi de Ayetullah Sistaninin ran
rejiminin szmasn nlemek iin Necef hovzesine ranl rencilerin kaydn engelledii iddiasdr. Bkz. US Embassy Cables: Iraqi Shia Muslims
Resist Iranian Influence, The Guardian, 28 Kasm 2010, (http://www.guardian.co.uk/world/us-embassy-cables-documents/239665) ; Hayder al-
Khoei, Ayatollah Sistani is Iraqs Bulwark against Iran, Informed Comment, 2 Aralk 2010, (http://www.juancole.com/2010/12/al-khoei-ayatollah-
30 sistani-is-iraqs-bulwark-against-iran-wikileaks.html).
155. Bu konuda bkz. Fred Halliday, A Contemporary Confrontaton: The Conflict of Arabs and Persians, Nation and Religion in the Middle East,
Colorado: Lynne Rienner, 2000, blm 6.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Badat arasnda henz bir bar anlamas yaplmamt ve iki lke ilikilerinin gndeminde esir deiimi, kayplar, sa-
van sorumlusunun belirlenmesi, snrn yeniden belirlenmesi ve sava tazminat gibi etrefil konular vard.156 gal son-
rasnda Irakta kurulan ynetimle ran arasndaki ilikilerin gelimesi tarihin getirdii olumsuz bagajn bir lde geride
braklmasn salad. ki lke arasnda ilikiler, rann eski Badat Bykelisi Quminin tabiriyle atekes durumunun ok
tesine geti.157

Kayp askerler sorununun zmnde ibirliine giden ran ve Irak ynetimleri snrn dzeltilmesi konusunda da adm
atmtr. Her iki taraf da snr iin prensip olarak 1975 Cezayir Anlamasn kabul etmi olsa da gerek sava srasndaki
atmalar nedeniyle, gerekse doal olaylar sonucunda snr iaretlerinin bozulmas ve kaybolmas iki lke arasndaki
nemli meselelerden birisi olmutur. gal sonrasnda kurulan Irak ynetimleri ile ran ynetimleri bu hususta ibirliine
gitmi, Cezayir Anlamasn tekit ve teyit eden sekiz belge imzalanmtr. Bu erevede kara snrlar ve attl Arap neh-
ri zerindeki snrn belirlenmesi iin 2008 ylnda alma komiteleri oluturulmutur. Bu komiteler almalarna hala
devam etmektedir.158 Snr meselesiyle balantl bir baka potansiyel sorun ise snr blgelerinde bulunan mterek
petrol sahalardr. Bu durumda yaklak 23 sahann olduu sylenmektedir. ki lke arasnda iyi ilikilerin tesis edilmesi
bu hususta da ibirliinin nn amtr ve halihazrda bu sahalardan nasl yararlanlabileceine dair ortak almalar
yaplmaktadr.159 Snr meselesinin zmnde ksmen mesafe kat edilmi olsa da sava tazminat konusunda adm
atlmamtr. Hem BM Genel Sekreteri Javier Perez de Cuellar savaan taraflar arasnda atekesin temelini oluturan 598
sayl BM Gvenlik Konseyi karar uyarnca 1991de hazrlad raporda, hem de 2005te brahim Caferinin Geici Hk-
metinin ran hkmeti ile yaynlad ortak bildiride Irak saldrgan ve savan balatcs ilan etmiti. ranl yetkililere gre
bu tespitler Irakn rana sava tazminat demesini gerektirmektedir ve tazminat ran halknn vazgeilmez hakkdr.160
Gerek tazminat meselesinin gndeme gelmesi, gerekse snr dzeltimindeki muhtemel anlamazlklar iki lke arasndaki
ilikileri olumsuz etkileme kapasitesine sahiptir. Nitekim, ran askerlerinin Aralk 2009da Fakka petrol kuyularn geici
bir sre igal etmesi bu tarihi bagajn tekrar ne kma ihtimalinin o kadar da uzak olmadn gstermitir.161

rann komusu zerindeki etkisini snrlayan potansiyel

engellerden birisi de Irak milliyetiliidir. Gerek Saddamn
basks gerekse mezhep atmalar nedeniyle bir lde
zayflam olsa da ii liderler arasnda Irakl ve Arap kimliinin
hala gl olduu dnlmektedir.

rann komusu zerindeki etkisini snrlayan potansiyel engellerden birisi de Irak milliyetiliidir. Gerek Saddamn
basks gerekse mezhep atmalar nedeniyle bir lde zayflam olsa da ii liderler arasnda Irakl ve Arap kimliinin
hala gl olduu dnlmektedir.162 2008 ylnda Irakta yaplan bir ankette katlmclarn yzde 70e yakn ilk kimlik
olarak Irakl olduunu belirtmitir.163 2010 seimleri de Irak milliyetiliinin ykseldiini gstermitir.164 Dier taraftan,

156. Bkz. Ashgar Jaffari Veldani, Iran-Iraq Relations in 1988-2003, Iran Review (Special on Iraq Issues), Tehran, TISRI, 2003, s.9-30.
157. Safeere Sabegh dar Iraq; Az Sherayete Ateshbes Kharej Shodeem.
158. Iran reaffirms validity of Iran-Iraq 1975 Accord, IRNA, 9 Ocak 2008, (http://www.payvand.com/news/08/jan/1091.html).
159. Safeere Sabegh dar Iraq; Az Sherayete Ateshbes Kharej Shodeem.
160. Safeere Sabegh dar Iraq; Az Sherayete Ateshbes Kharej Shodeem.
161. Timothy Williams & Duraid Adnan, Iraq-Iran Standoff Over Oil Field Ends, The New York Times, 20 Aralk 2009; Reidar Visser, Reactions to the
Occupation of Fakka: A Barometer of Pro-Iranian Sentiment in Iraq? Iraq and Gulf Analysis, 20 Aralk 2009.
162. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.; Three reasons Iran cannot dominate Iraq, CNN, 27 Ocak 2012, (http://
globalpublicsquare.blogs.cnn.com/2012/01/27/why-iran-cannot-dominate-iraq/). 31
163. Mausner vd., The Outcome of Invasion: US and Iranian Strategic Competition in Iraq, s.53.
164. Siros Bornal Boldaji, Border disputes and the rising Iraqi nationalism, Iranian Diplomacy, 18 Austos 2010.
 S E TA R A P O R

rann Irakta artan nfuzu gerek Irak/Arap milliyetiliinin tesiri, gerekse ran-Irak savann mirasnn olumsuz etkisiyle
kendi muhalefetini yaratmaktadr. Mezhep atmalarnda rana nispet edilen rol, Fakkann igali, rann ekonomik gc,
direniilerle ilikileri ve siyasi nfuzunu Badata bask yapmak iin kulland algs ve Irak piyasasndaki (zellikle ta-
rm rnleri ve dini turizm alanlarnda) dominant rol ran kartln glendirmektedir.165 Nitekim deiik zamanlarda
yaplan kamuoyu anketleri Irak halknn ounun (iiler dahil) rann Iraktaki faaliyetlerinden rahatsz olduunu ortaya
koymutur.166

ran etkisini dengeleyebilecek en byk g olan ABDnin

Irak zerindeki nfuzu devam etse de Maliki hkmetini her
zaman istedii gibi ynlendiremedii grlmektedir.

Bahse sz konusu olan potansiyel ve fiili engeller Irakn bir btn olarak ran ynetimine altn bir tepsi iinde sunulma-
m olduuna iaret etmektedir. Halihazrda Irakta siyasi g paralanm durumdadr ve rann etkisi Maliki hkmetiy-
le snrl grnmektedir. ran etkisini dengeleyebilecek en byk g olan ABDnin Irak zerindeki nfuzu devam etse de
Maliki hkmetini her zaman istedii gibi ynlendiremedii grlmektedir. Irak hkmetinin ran yaptrmlarn uygu-
lamaktaki isteksizlii bunu aka ortaya koymutur. Buna mukabil ran ynetimi Irakn tamam zerinde istedii etkiyi
kuramamtr ama i meselelerde dardan destek arayndaki Maliki hkmeti zerindeki etkisini giderek artrmtr.
Bu sayededir ki ran Cumhurbakan Ahmedinecad iki lke ilikilerinin her alanda gelimesinin nnde hi bir engel ve
snr kalmadn ifade etmitir.167 DMO Komutan Caferinin Irak Genel Kurmay Bakan ile grmesinde Amerika ve
sraili iki lkenin gerek dmanlar ilan etmesi ve bu ifadeye hibir itiraz gelmemesi rann Maliki hkmeti zerindeki
etkisinin ne denli arttnn bir baka gstergesidir.168

7. RAN-IRAK LKLERNN ORTADOUYA VE

TRKYEYE YANSIMALARI
Amerikan igaliyle birlikte Badatta merkezi otoritenin kmesinin ardndan Irakn btn komular kendi karlar dorul-
tusunda lkede nfuz ina etme yarna girdi.169 Eski Amerikan Bykelisi Christopher R. Hillin tabiriyle Mezopotamyada-
ki Byk Oyunda btn komular farkl ekillerde de olsa Irakn iilerine karyordu.170 Irakn komular lkedeki etnik,
dini ve siyasi farkllklar birbirlerinin nfuzunu krmak ve kendi karlarn maksimize etmek iin maniple ediyordu. Fakat
Amerikan askerleri Iraktan ekilmeye hazrlanrken rann Iraktaki etkisi btn dier yabanc etkilerini amt.171

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra lkesi zerinde tam egemenlie kavuan Badat hkmeti blge mese-
lelerinde de aktif bir rol arayna girdi. Fakat Irakn blge siyasetine dn problemli bir dn olmutur. Her eyden
nce Amerikan askerlerinin ekilmesiyle birlikte Irakta siyasi krizin patlak vermesi, etnik ve mezhep temelli gerilimlerin

165. Eisenstadt, Iran and Iraq, s.4.

166. David Pollock & Ahmad Ali, Iran Gets Negative Reviews in Iraq: Even from Shiites, Policywatch, no.1653, 4 Mays 2010; Iraq: the War, its
Consequences & the Future, Zogby International, Aralk 2011, (http://aai.3cdn.net/2212d2d41f760d327e_fxm6vtlg7.pdf).
167. Ahmadinejad: No obstacle to expansion of All-out ties with Iraq, FNA, 23 Nisan 2012.
168. U.S. failed to establish a puppet regime in Iraq: IRGC Chief, MNA, 15 Kasm 2012.
32 169. Bkz.Toby Dodge, Chapter Six: From Bully to Target: Iraqs Changing role in the Middle East, Adelphi Series, 2012, no.181-198.
170. Michael Gordon, Meddling Neighbors undercut Iraq stability, The New York Times, 5 Aralk 2010.
171. Yoel Guzansky, Made in Iran: The Iranian Involvement in Iraq, Strategic Assessment, cilt 13, no.4 (Ocak 2011), s.86.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

yeniden ykselmesi ve komularn mdahaleleri nedeniyle d politikada milli bir duru gelitirilememitir. Maliki hk-
meti/iiler, Snniler ve Krtler arasndaki iddetli fikir ayrlklar bu glerin farkl d politika ajandalar benimsemelerine
neden olmutur. Blge siyasetinin Suriye krizi zerinden kutuplat bu dnemde ierideki rekabetlerinde dardan
destek araynda olan farkl Irakl siyasi aktrler rakip blgesel bloklara yaklamlardr. Snnilerin ounluu ve Irakiye
Suudi Arabistan-Katar blokuna yaklarken Maliki hkmeti ran-Suriye bloku ile ilikilerini glendirmitir.172

Bu dnemde birbirleriyle balantl faktr Irakn blge lkeleri ile ilikilerinin belirlenmesinde etkili olmutur. Bu
faktrlerden birincisi, Irak ynetiminde iilerin arlnn artmasdr. galin ardndan kurulan yeni Irak ynetiminde i-
ilerin gl bir yer edinmesi, Irakn ran dndaki komular tarafndan kaygyla izleniyordu. Irakta iilerin devletin tm
kurumlarnda nemli yerleri tutmas ve iilerin ounlukla yerletii corafi blgelerin zengin enerji kaynaklarna sahip
olmas ii jeopolitiinin blgedeki arln artryordu.173 Blgesel bir ii uyanndan (dolaysyla iilerin hamisi ve
doal mttefiki grlen rann etkisinin glenmesinden), rdn Kral Abdullahn tabiriyle ii Hilalinin ykselmesin-
den endielenen muhafazakar Arap devletleri, Krfez lkeleri ve rdn, yeni Irak ynetimine pheyle bakt. Blge
lkeleri uzunca bir sre rann bir uzants olarak grdkleri ii-kontrolndeki Maliki hkmetini tanmak istemedi. Suudi
Arabistan, Bahreyn ve BAE hala Irakla diplomatik ilikilerini tam olarak tesis etmi deil. Irakn 2007de Riyaddak b-
ykeliliini amasna ramen Suudi Arabistan Badata henz bykeli gndermedi. Suudi Kral Abdullah, ran ajan
olarak grd ve gvenmedii Maliki ile grmeyi reddetti.174 Dier taraftan Irak iilerinin durumunun glenmesi
ran iin yeni frsatlarn kapsn aralad ve blgesel statsnn ykselmesini salad.175

Irakn blge lkeleri ile ilikilerini belirleyen ikinci faktr, ynetimde iilerin arlnn artmasna paralel olarak Badat
ynetiminin ran ile ilikilerini gelitirmesidir. deolojik ve jeopolitik kayglarla rann blgede glenmesini kendilerine
tehdit olarak alglayan Krfez lkeleri ve Suudi Arabistan iin en kt senaryo Irakn ran ile ittifak ilikisine girmesiydi.
Zira Krfez blgesinde en youn nfuslu ve zengin enerji kaynaklarna sahip olan bu iki lkenin ittifak blgedeki g
dengesini temelli deitirebilecek bir gelimedir.176 Bu yzden Amerikan askeri varlna ramen Irak hkmetinin ran
ile ilikilerini gnbegn gelitirmesini bu lkeler tedirginlikle izlemitir. kili ilikilerde kaydedilen gelimenin yan sra
Maliki hkmetinin d politikada att admlarn rann blge politikasna yakn bir izgide grlmesi, Arap lkelerinin
Badata mesafeli kalmasna neden olmutur.

Gerekten de Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Maliki hkmeti zerindeki etkisini artran ran, yukarda de-
inildii zere blge meselelerinde daha aktif rol almas ve tabi ki rann yannda durmas iin Irak ynetimi zerindeki
basksn artrd. ki lke arasndaki yakn ibirlii sadece rann blgesel gcnn artmasyla snrl kalmayacak, sahip
olduklar petrol ve doalgaz rezervleri dikkate alndnda Badat ve Tahran, aralarnda uyum ve ibirlii salanmas du-
rumunda uluslararas petrol endstrisini etkileyecek gce ulaabilecekti.177 ABDnin eski Irak Bykelisi James Jeffreyin
ifadesiyle rann Maliki ynetimi zerindeki etkisini kullanarak Irak blge meselelerinde yanna ekmeye almas
blge lkelerinin tepkisini ekmitir.178 Nitekim, Malikinin d politikadaki ilk hamlelerinden birisi Arap Bahar srecinde
Bahreynde kan ayaklanmalarn bastrlmas iin Suudi Arabistann yapt mdahaleyi eletirmek oldu.179 Buna karlk
Krfez birlii Konseyi Haimi krizinin ortaya kmasndan sonra Aralk 2011deki toplantsnda Maliki hkmetini knad.
st dzey Arap yetkililer Malikiyi Irak bir ii lkesine, dolaysyla potansiyel bir tehdide dntrmekle sulad.180

172. Behrami, Bazghaste Iraq beh arsaye naqshesazeye mentaqaye.

173. Talashan, Dour nemayei jeopoleteke Shia dar Iraq, s.126.
174. Hossein Kebriaeizadeh, Review of Iraqs Diplomatic Moves, Iran Review, 29 Ekim 2012.
175. Akrami Niya, Geopolitike Iraqe Jadid ve Tasere an ber hemgeraye ba Iran.
176. Saghafi Ameri, The Middle East after U.S. Troops Withdrawal from Iraq.
177. Akrami Niya, Geopolitike Iraqe Jadid ve Tasere an ber hemgeraye ba Iran.
178. Irans post-U.S. influence in Iraq: Interview with Ambassador Jim Jeffrey. 33
179. Iraq criticises Bahrain intervention, Sadrists march, Reuters, 16 Mart 2011.
180. Mausner vd., The Outcome of Invasion: US and Iranian Strategic Competition in Iraq, s.31.
 S E TA R A P O R

Irakn blge lkeleriyle ilikilerinin ekillenmesinde etkili olan nc faktr ise Suriyedeki gelimelerdir. Amerikan as-
kerlerinin ekilmesinden sonra blge siyasetine dnen, nemli dzeyde Snni Arap ve Krt aznlk barndran ii oun-
luklu Irak, Suriyedeki gelimeler zerinden blgesel dzeyde ykselen kutuplamann ve ii-Snni gerginliinin orta-
snda kald.181 Esad ynetiminin dmesinin lkesini olumsuz etkilemesinden endielenen Maliki, balangta Suriyeye
kar dengeci bir tutum izlemeye alt.182 Arap Birliinin Esad ynetimi aleyhine ald sert kararlara katlmad ve Suriye
rejiminin reform yapabileceini savundu. Dier taraftan stanbulda dzenlenen Suriyenin Dostlar Konferansna tem-
silci gnderdi. Irak bu dengeci tutumunu Badattaki Arap zirvesi srasnda da korudu; bir yandan sivillerin ldrlmesini
knayp iktidar deiiklii arsnda bulunurken dier yandan muhalefetin silahlandrlmasna ve yabanc mdahalesine
kar kt.183 Bununla beraber Irakn bu tutumu muhalifleri aka desteklemedii iin birok evrede ran ile ayn izgi-
deymi gibi deerlendirildi.184

Irakn Suriye krizi karsndaki tutumunun belirlenmesinde rann basksnn etkili olduu iddia edilmektedir. Zira, Suriye
krizi ile birlikte amdaki mttefikinin durumunun tehlikeye girmesi, rann blge siyaseti asndan Irakn duruunu kri-
tik hale getirmitir. Fakat Irakn Suriye politikasnn sadece ran etkisine dayandrlmas, Maliki ynetiminin Suriye rejimi-
ni desteklemek iin kendine zg nedenlerinin ihmal edilmesi anlamna gelmektedir. Bir kere Suriye rejiminin dmesi
Irakta istikrarszla neden olabilir. kincisi, Esad rejiminin dmesinden sonra kurulmas muhtemel Snni merkezli bir
ynetim, Suriyeyi Badata kar muhalefetin merkezi haline getirebilir.185 Gerek ran basksnn tesirinde, gerekse kendine
zgn nedenlerden kaynaklansn Irak ynetiminin Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra att diplomatik admlar,
zellikle Suriye krizinde ran ve Rusya ile benzer izgide olmas ve bu iki lkeyle askeri ibirlii iine girmesi, Maliki hk-
metinin blgedeki Batc eksene kar Moskova-Tahran-Badat ekseninde durmas eklinde deerlendirilmitir.186

Maliki hkmetinin gerek ran ile girdii yakn ilikiler, gerekse Suriye krizi karsnda taknd ran yanls tutum ne-
deniyle Irakn blge siyasetine dnmesi pek ho karlanmad. Mart 2012de Badatta yaplan Arap Birlii Zirvesine
rgtn 22 yesinden sadece 10u devlet bakan dzeyinde katld. Krfez lkelerinden yalnzca Kuveyt, Zirvede devlet
bakan dzeyinde temsil edildi.187

Blge lkelerinin tepkisine ramen Maliki hkmeti Suriye konusunda ranla benzer izgideki duruunu srdrd.
Zirveden ksa bir sre sonra Maliki, Nisan 2012de ran bir kez daha ziyaret etti. Irak ynetiminin Suriye krizine bak
ve bu konudaki sylemi zamanla ran ile aynlat. ran YMGK sekreteri Celili ile Austos 2012de Badatta gren Irak
Cumhurbakan Yardmcs Hudeyr Musa Cafer Abbas el-Huzai Suriyedeki krizin, dmanlarn lkede etnik ve mezhep
kavgas yaratmak iin kurduu tezgahlarn bir sonucu olduunu ileri srd.188 Celili, Iraktaki temaslarn srdrrken
Irakn Tahrandaki Bykelisi Macid el-eyh, Suriye krizi ile ilgili bir konferans srasnda Irakn Suriye konusunda ran ile
ayn grte olduunu syledi.189

181. Irans post-U.S. influence in Iraq: Interview with Ambassador Jim Jeffrey.
182. Guzansky, Iraq and the Arabs Following the Withdrawal, s.43.
183. Maria Fantappie, Iraqs Foreign Policy Future Rests with Syria, Carnegie Endowment, 8 Mays 2012, (http://carnegieendowment.
org/2012/05/08/iraq-s-foreign-policy-future-rests-with-syria/ar1i).
184. Irak hkmeti bir taraftan rann Suriyeye silah ve mhimmat transferlerine gz yummakla itham edildi, ama dier taraftan BM Genel
Kurulda Austos 2012de yaplan oylamada Suriye rejiminin knanmas ynnde oy kulland. Bkz. General Assembly, in resolution, demands all
in Syria immediately and visibly commit to ending violence, UN General Assembly, 3 Austos 2012, (http://www.un.org/News/Press/docs/2012/
ga11266.doc.htm ).
185. Telaashe Nouri Maliki beraye ejade tevaazon der revabete Iran va Amreka, Asr-e Iran, 11 Mehr 1391; Dodge, s.193.
186. Kebriaeizadeh, Review of Iraqs Diplomatic Moves.
187. Guzansky, Iraq and the Arabs Following the Withdrawal, s.46.
34 188. Iraqi official terms Syrian crisis plot to stir strife in region, FNA, 11 Austos 2012.
189. Envoy: Iraq shares Irans view on Syria, FNA, 9 Austos 2012. Sheikh Suriye halknn reform istediini ama bu reformlarn dardan empoze
edilmemesi gerektiini ve lkesinin yabanc glerin Suriyeye mdahalesine kar olduunu syledi.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

Maliki hkmetinin Suriye krizi konusunda ran ile benzer tavr almasnn yannda Katar ve Suudi Arabistann Suriye
politikasn aka eletirmesi, Irakn blgede yeni ortaya kan kutuplamada rann yannda durduunu gstermitir.
Maliki Nisan 2012de, Arap Zirvesinden ksa bir sre sonra yapt aklamada, blgede daha byk krizler yarataca
gerekesiyle Suriyeli isyanclarn silahlandrlmasna ve Esad ynetiminin zorla devrilmesine kar olduklarn belirtti. Ma-
liki, ayn aklamasnda, atei sndrmek iin almak yerine silah gnderme ars yapan Katar ve Suudi Arabistann
davranlarnn ok tuhaf olduunu syledi.190

Trkiyenin son yllarda hem blgede daha aktif bir politika

izlemesi, hem de Krfez lkeleri ile ilikilerini gelitirmesi
ranllara gre Arap dnyasnn Trkiyeyi rana kar
dengeleyici bir g grmesinin sonucudur.

Irak ile Suudi Arabistan arasndaki ilikiler 2012 yaz aylarnda daha fazla gerildi. Maliki ynetimi, hkmete kar devam
eden tepkiden ve Irakta artan iddet olaylarndan Suudi Arabistan ve Katar sorumlu tuttu. Maliki Austos 2012de Lb-
nan merkezli al-Mayadeen televizyonuna verdii mlakatta Suriye hkmetini devirmek iin alan Suudi Arabistan ile
Katar imdi Irak rejimini devirmek iin ayn ekilde mdahale ediyor dedi.191 Irak hkmet kaynaklarindan daha sonra
gelen aklamalarda Suudi Arabistann Snni direniileri/terristleri harekete geirip parasal destek ve silah salamak
suretiyle Irakta zgr Suriye Ordusu benzeri bir yap kurmaya alt iddia edildi.192

Irakta ssavinin korumalarnn tutuklanmasndan sonra iyice byyen siyasi kriz Aralk ve Ocak (2013) aylarnda Anbar,
Selahaddin, Musul gibi Snni blgelerden balayarak birok ehre yaylan hkmet kart gsterilerin yaygn bir ekilde
ortaya kmasna neden oldu. Bu gsterilerde SO sembollerinin tanmas, eski Irak bayraklarnn ve Trkiye Babakan
Tayyip Erdoann posterlerinin almas Maliki ynetimine ve rana gre Suriyedeki isyan senaryosunun Irakta tekrar
edildiinin somut gstergeleriydi.193 Bu bak acsna gre, ran-Irak ilikilerinin gelimesine paralel olarak rann bl-
gesel gc ile ii jepolitii ykselirken Amerikan ynetiminin Ortadouya olan ilgisinin azalmas, bu deiimden en
ok rahatsz olan Suudi Arabistan ve Krfez lkelerini ran dengeleme arayna itmitir. Bu erevede Suudi Arabistann
stratejisi rann d destek kaynaklarnn kesilmesi, blgedeki ii aznlklarn zayf tutulmas, yeni bir blgesel g ile
rann dengelenmesi, rann ve mttefiklerinin istikrarszlatrlmas zerine kurulmutur.194

Trkiyenin son yllarda hem blgede daha aktif bir politika izlemesi, hem de Krfez lkeleri ile ilikilerini gelitirmesi
ranllara gre Arap dnyasnn Trkiyeyi rana kar dengeleyici bir g grmesinin sonucudur. zellikle Arap baharn-
dan sonra blgede Trkiye modelinin cazibesinin artmas, Ankarann Tahrana kar dengeleyici g potansiyelini g-
lendirmitir.195 Trkiye ile rann kar karya gelmesini ngren bu yaklamn yan sra kimilerine gre tarihi nedenler-
den kimilerine gre stratejik nedenlerden dolay iki lkenin Irak zerinden ciddi bir rekabet iinde olduu ve Amerikan
askerlerinin ekilmesinden sonra bu rekabetin iddetlenecei iddialar olduka yaygnlk kazanmtr.196

Trkiye ile rann Irakta yaran karlar nedeniyle rekabet iinde olduunu iddia eden yaklamlara karn, Arap bahar
ncesinde ran-Trkiye ilikilerindeki olumlu hava nedeniyle ne Maliki hkmetinin ran ile yaknlamas Ankarada bir ra-

190. Iraq slams Qatar, S.Arabia for Arming Syrian Rebels, FNA, 3 Nisan 2012.
191. Iraqi PM Accuses Riyadh, Doha of Plotting against Baghdads Govt, FNA, 16 Haziran 2012.
192. US Trying to spread Syrian crisis to Iraq through Arab allies, FNA, 4 Eyll 2012.
193. Hossein Kebriaeizadeh, Syria developments, a Model for Iraq Unrest Scenario, Iran Review, 11 Ocak 2013.
194. Ahmad Mahdi al-Yaseri, Iraqs role in the nuclear dispute betwen Iran and the West, Iranian Diplomacy, 18 Austos 2010. 35
195. Saghafi Ameri, The Middle East after U.S. Troops Withdrawal from Iraq.
196. rnein bkz. Sean Kane, The Coming Turkish-Iranian Competition in Iraq, USIP, Haziran 2011.
 S E TA R A P O R

hatszla neden olmu, ne de (son bir ka yla kadar) TrkiyeIrak ilikilerinde kaydedilen ilerleme Tahranda rahatszla
neden olmutur. Hatta Ocak 2009da Irak Cumhurbakan Talabani ile Tahranda gren Cumhurbakan Ahmedinecad,
ran, Irak, Trkiye ve Suriye arasnda drtl ibirliinin son derece nemli ve srdrlebilir gvenlik ile kardeliin g-
lendirilmesinin temel unsuru olduunu sylemitir.197

Tark Haiminin Trkiyeye snmasyla blgeselleen Iraktaki siyasi kriz dahi Trkiye ile ran dorudan kar karya
getirmek bir yana iki lke arasnda grlecek gndem maddelerinden birisi olmutur. Ocak 2012de Tahran ziyaret
eden Dileri Bakan Davutolu hi bir taraf sulamadan blgede Irak, Suriye ve Lbnan hattnda mezhep eksenli souk
sava kma belirtilerinin olduunu ve krklenen mezhep geriliminden kayg duyduunu dile getirdi. Hem Suriyede
hem de Irakta mezhep temelli gerilim iaretleri olduunu syleyen Davutolu, bu sorunlarn demokrasi ile zlebi-
leceini ifade etti.198

ABDnin Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi

ran olmutur. Hem yllardr rann ban artan dman bir
rejim yklm, hem de rann tesirine ak bir ynetim ina
edilmitir.

Haiminin Trkiyeye snmasyla birlikte sadece Irak siyasi krizi blgesel bir hal almad, ayn zamanda Trkiye-Irak ili-
kilerinin hzla bozulmasna sebep oldu. Irakl yetkililer, Suriye rejimine kar mcadele eden muhalifleri aktif ekilde des-
tekleyen Trkiyenin bu defa Maliki hkmetine kar muhalefetin sponsorluunu yapmasndan endielenmeye balad.
Ayn dnemde Trkiye ile Irak Krdistan Blgesel Ynetimi arasndaki ilikilerin Badattan bamsz ekilde gelimesi
(zellikle Trkiye ile KBY arasndaki enerji ibirlii anlamalar) ve Irakl farkl siyasi liderlerle grmeleri Maliki hk-
metinin Trkiyeye kar sert tepki gstermesine neden oldu. Trk yetkilileri Irak ynetimini otoriterlik ve mezhepilik
yapmakla itham ederken Maliki hkmeti Trkiyeyi iilerine mdahale etmekle sulad.199

Trkiye-Irak ilikilerindeki bu bozulmann Trkiye ile ran ilikilerinin gerildii bir dneme denk gelmesi, iki gelime ara-
snda balant kurulmasna sebep olmutur.200 Malikinin ranla giderek yaknlamasna karlk Trkiyenin muhalefetin
yannda durmas, tpk Suriyede olduu gibi Irak i siyaseti zerinden Trkiye ile rann kar karya gelmesi eklinde
deerlendirilmitir. Bu karlama, sadece iki lkenin karlarnn, politikalarnn ve Irakl ortaklarnn deil, ayn zamanda
blge vizyonlarnn attn gstermitir. Trkiyenin liberal dnm, ekonomik btnleme ve istikrara dayal bl-
gesel vizyonu ile rann ABD/srail kartl ve direni ekseni zerine kurulan blgesel stratejisi kar karya gelmitir.
ki lkenin blgesel vizyonlarnn Irak zelinde kar karya gelmesi bir yandan Trkiye-ran ilikilerinin daha fazla bo-
zulmasna, dier yandan muhalefetin szclne soyunan Trkiye ile giderek ran etkisine giren Maliki hkmetinin
ilikilerinin olumsuz etkilenmesine neden olmutur.

Bununla birlikte, Ankara ve Tahran hkmetleri ikili ilikilerini nc taraflarla (Irak) ilikilerinden ayr tutmaya zen gs-
termitir. Birbirlerinin izledikleri blgesel politikalardan rahatsz olmalarna ve rahatszlklarn aka ifade etmelerine
ramen Trk ve ranl yetkililer dorudan kar karya gelmemeye alm ve siyasi istiare mekanizmalarn ayakta tut-

197. Ahmadinejad: No limit for Tehran-Baghdad cooperation expansion IRNA, 27 ubat 2009, (http://www.payvand.com/news/09/feb/1336.
html).
36 198. Trkiye-ran likileri, 2012de Trkiye, SETA Analiz, 2012, s.106.
199. Soner aaptay & Tyler Evans, Turkeys Changing Relations with Iraq, Policy Focus, no.122, Ekim 2012.
200. Gkhan Back, Iraq after the US Withdrawal: Al Maliki Against Turkey, GMF on Turkey, 30 Ocak 2012.
 AMERK AN ASKERLERNN
EKLMESNDEN SONRA
IRAK-RAN LKLER

mutur. Mesela, Aralk 2012de ssavinin korumalarnn tutuklanmasyla biraz daha gerilen ortamda Irak Meclis Bakan
Usame Nuceyfi, Trkiyeye krizin zlebilmesi iin ilgili taraflarla grmesi arsnda bulunmutur. Nuceyfinin ars
zerine devreye giren Dileri Bakan Davutolu, ran Dileri Bakan Salihiyi telefonla arayarak kayglarn aktarm ve
Malikinin politikalarnn lkedeki mezhep gerilimini artrdna iaret ederek sorunun zm iin rann Maliki zerin-
deki etkisini kullanmasn istemitir.201

Trkiye ve ran hkmetlerinin ikili ilikilerini blgesel gelimelerden ayr tutma ynndeki gayretlerine ramen Orta-
doudaki gelimeler iki lke arasndaki ilikileri olumsuz etkilemeye devam etmitir. Nitekim Ankara-Tahran ilikilerinde
son yllarda gzlemlenen soumann bir sebebi Trkiyenin fze savunma sistemi kapsamnda NATO/Amerikan radarla-
rna ev sahiplii yapma karar ise dier nedeni Suriye zerinden kar karya gelmi olmalardr. Taraflarn blgesel geli-
melere kar ald tedbirler de, Trkiyenin NATOdan patriot fzeleri talep ederek gney snrlarna konulandrmasnda
olduu gibi Ankara-Tahran ilikilerini olumsuz etkilemektedir. Dolaysyla Trkiyenin Irak muhalefeti ve KBY ile rann ise
Maliki hkmeti ile yakn ilikileri dikkate alndnda, Ankara-Badat ilikilerindeki gerilimi, Ankara-Tahran ilikilerindeki
gerginlikten bamsz okumak imkansz hale gelmektedir.

Sonu olarak, Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra rann Irak zerindeki etkisinin artmas ve Irakn blge mese-
lelerinde rana yakn durmas blgesel kutuplamann ve gerilimin daha fazla iddetlenmesine neden olmutur. Irakn
ran etkisine girmesiyle rann blgesel gcnn ykselii, rakip gleri ran dengeleme arayna itmitir. Bu erevede
bir taraftan ran etkisine girdii dnlen Badat hkmeti Arap dnyasndan izole edilmeye allm, dier taraftan
Irak Tahrann etkisine aan Maliki hkmetine kar muhalefet rtl ve ak ekillerde desteklenmitir. Bylece blge-
sel gler arasndaki gerilim, zaten nazik dengeler zerinde kurulmu olan Irak siyasetinin daha fazla paralanmasna
ve gerilmesine neden olmutur. Dier bir tabirle, kendisini blgesel kutuplamann ortasnda bulan Irak siyaseti ve de-
mokrasisi bu gerilimden bir hayli olumsuz etkilenmitir. Byle bir atmosferde blgesel vizyonlar atan ran ve Trkiye,
blgesel gerilim ve bu gerilimin Irak siyasetine yansmalar neticesinde Suriyeden sonra Irakta da kar karya gelmitir.
Bu karlama hem AnkaraBadat, hem de AnkaraTahran ilikilerinin giderek bozulmasna neden olmutur.

8. SONU
ABDnin Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi ran olmutur. Hem yllardr rann ban artan dman
bir rejim yklm, hem de rann tesirine ak bir ynetim ina edilmitir. Bu mdahaleden rann kazanl kmasnn ba-
lca iki sebebi vardr. Birincisi, rann yllarca ev sahiplii yapt ve destekledii Saddam kart ii ve Krt partiler yeni y-
netimin tesisi srecinde barollerde yer almtr. Baas rejiminin yklmasndan sonra Iraka dnen bu partiler beraberinde
ran nfuzunu da getirmitir. Bu sreten rann kazanl kmasn salayan ikinci faktr ise federal, istikrarl bir rejimin
tesisi hususunda rann ve ABDnin karlarnn rtm olmasdr. Bu sayede Iraktaki Amerikan askeri varlna ramen
Tahran ile Badat arasnda iyi ilikiler tesis edilmi, bilhassa siyasi ve iktisadi ilikilerde byk bir ilerleme kaydedilmitir.

Aralk 2011de Amerikan askerlerinin ekilmesi ran ile Irak arasndaki ilikilerin daha fazla gelimesini engelleyen nemli
bir faktrn, yani Iraktaki Amerikan etkisinin azalmasna neden olmutur. ekilme takviminin netlemesinden sonra, ha-
lihazrda siyasi ve iktisadi alanlarda ilikilerini gelitirmi olan Irak ve ran ynetimlerinin ibirlii ajandasna iki yeni husus
daha girmitir. Bunlardan birisi savunma ve gvenlik alannda ibirliinin gelitirilmesidir. Mevcut durumda iki lkenin
askeri birimleri ve Savunma Bakanlklar arasnda temas kurulmu; savunma ve gvenlik alannda ibirliinin gelitiril-
mesi iin ortak irade beyan edilmitir. ran-Irak ilikilerinin gndemine giren ikinci husus blgesel dzeyde ibirliidir.
Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Irak, blge siyasetinde yeniden aktif bir rol arayna girmitir. Bu dnemde
blgesel glerin Suriye krizi zerinden bir tarafta muhalefeti savunan Suudi Arabistan, Katar ve Trkiye, dier tarafta 37

201. Turkey talks to Iran, US to pres Iraqi PM, Hurriyet Daily News, 25 Aralk 2012.
 S E TA R A P O R

Esad ynetimine destek veren ran ve Hizbullah olmak zere kutuplam olmas ve Suriye krizinin Iraka yaknl Badat
ynetimini taraf olmaya zorlamtr. Blgesel meselelerde balangta daha ihtiyatl bir politika benimseyen Maliki hk-
meti giderek rann izgisine kaymtr.

Irakn blge politikasnda ran ile ayn izgide bulumas, yaygn bir ekilde, ii ekseni iinde yer almasna ve ii jeo-
politiine dayandrlmaktadr. Oysa iiliin iki lke ilikileri zerinde hem olumlu (ortak deerler ve inanlar) hem de
olumsuz etkileri (ii okullar arasndaki farkllklar, Irak iilerinin Arap kimlii vb. nedenlerle) vardr. Unutulmamaldr ki ii
jeopolitiinin glenmesini ve blgesel bir faktr olarak ortaya kmasn salayan ey rann byk stratejileri deil,
Amerikann Iraka mdahalesidir. stelik zellikle ii jeopolitii zerinden siyaset yapmak ksa vadede rann stratejik
karlarna hizmet edebilir fakat orta vadede rann daha geni slam dnyasndan izole edilmesine ve kuatlmasna
neden olacandan tehlikelidir. Dolaysyla Irak-ran ilikilerinde iiliin rol, ii ekseni oluturulmasna matuf stratejik bir
kararn temel objesi olmaktan ziyade, her iki tarafn milli karlar dorultusunda siyasi ve kltrel etkileimi kolaylatran
bir faktr olarak deerlendirilmelidir.

ran ile Irak arasndaki yaknlamann temel nedeni vardr. Bunlardan birisi, yukarda bahsedildii zere, rann ortak
deerlerden ziyade siyasi sebeplerle destekledii ii ve Krt partilerinin yeni Irak ynetiminde etkili bir rol oynamasdr.
ran-Irak yaknlamasnn ikinci nedeni Irakta ynetimin yeniden inas srecinde siyasi konumlarn glendirmek ve
kazanmlarn korumak isteyen ii ve Krt partilerinin d destek araydr. Blge lkelerinin ounun iilere ve Krtlere
mesafeli duruu ve onlarn kazanmlarndan rahatsz olmas, bu unsurlar ynetimin yeniden tesisi srecine en gl
destei veren ran ile iyi geinmeye zorlamtr. Son olarak, Maliki hkmetinin ieride ve darda karlat problemler
karsnda kendisine destek veren tek blge lkesi ran olmutur. rann bu desteine karlk Malikinin ynetimindeki
Irak, blge siyasetinde rann izgisine doru kaymtr. Bununla beraber Irak siyasetinin karmak denklemleri arasnda
rann Irak politikasnn giderek ve eski mttefiklerinin bir ksmn (Krtleri) yabanclatrmak pahasna Babakan Mali-
kiye endekslenmesi, Tahran ynetiminin Iraktaki etki sahasnn ve oyun alannn daralmasna neden olmaktadr.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Irak siyasetinde ortaya kan hareketlilik ile st ste gelen siyasi krizler, Irakta
Amerikan igaliyle balayan gei srecinin henz tamamlanmadn gstermektedir. Hlihazrda Amerikann Iraka
mdahalesinden en karl kan lke ran grnmektedir; fakat rann kazanmlar henz tam olarak garanti altna aln-
m deildir. Bu sre ierisinde ran rejiminin Irak politikasn endeksledii Maliki hkmetinin iktidardan dmesi ve
ran-Irak ilikilerini snrlayan potansiyel faktrlerin (Irak milliyetiliinin ykselmesi, snr anlamazlklarnn gn yzne
kmas vs.) harekete gemesi, rann Irak zerindeki kazanmlarn tersine evirebilir. Gei srecindeki Irakta ynetimin
deimesi ve mstakbel ynetimlerin stratejik tercihlerindeki muhtemel deiiklikler ran ile Irak arasndaki ilikilerin
eklinin deimesine neden olabilir.

38
 S E TA R A P O R

Amerikann Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi randr.

Bu mdahaleyle hem Badatta rana dman olan Baas rejimi yklm,
hem de ran ile yakn iliki iindeki ii ve Krt siyasi hareketlerinin etkisi
artmtr. Amerikan igalinden sonra Irakta tesis edilen yeni ynetimin ran
ile yaknlamas blgedeki siyasi dengeleri deitirmitir. ii jeopolitiinin
ykselmesiyle ran liderliindeki direni cephesi ile ran kart lkeler arasnda
iddetlenen blgesel gerilimin, Arap Bahar ile birlikte Suriye zerinden rtl
atmaya dnt bir zamanda Amerikan askerleri Iraktan ekilmitir. Peki
Iraka girmesiyle hem bu lkedeki hem de blgedeki siyasi dengeleri temelli
ekilde deitiren Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesi ran-Irak ilikilerini
ve blge siyasetini nasl etkilemitir?
Aralk 2011de Amerikan askerlerinin ekilmesiyle blgesel meselelerde
balangta daha ihtiyatl bir politika benimseyen ve rana kar mesafeli duran
Maliki hkmeti giderek rana yaknlamtr. Son iki yldr Irak siyasetinde
ortaya kan hareketlilik ile st ste gelen krizler, Irakta Amerikan igaliyle
balayan gei srecinin henz tamamlanmadn gstermektedir. Hlihazrda
ABDnin Iraka mdahalesinden en karl kan lke ran grnmesine ramen
rann kazanmlar tam olarak garanti altna alnmamtr. Bu sre ierisinde
ran rejiminin Irak politikasn endeksledii Maliki hkmetinin iktidardan
dmesi ve ran-Irak ilikilerini snrlayan potansiyel faktrlerin harekete
gemesi, rann Iraktaki kazanmlarn tersine evirebilir.

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I
Nenehatun Caddesi No: 66
GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE
Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0
www.setav.org | info@setav.org

S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e
1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington, DC 20036 USA
Te l : + 1 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : + 1 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9
40 www.setadc.org | info@setadc.org