Ratni zarobljenici - rudari u Miljevini

16.06.2014 10:05 | Silvana Vukovi

Nasuprot iroko uvrijeenom miljenju da su u poslijeratnoj obnovi

Jugoslavije prednjaili sovjetski strunjaci, stoji injenica da su se po
brojnosti angaovanih visokoobrazovanih strunjaka znaajno
izdvajali Nijemci.
Najvei broj doskoranjih neprijatelja regrutovan je iz zarobljenikih logora irom bive nam
domovine, a nije zanemarljiv ni broj onih koji su stizali iz svih krajeva Rajha, ija razorena
privreda nije mogla da ih svrsishodno angauje. Sve u svemu, rije je o preko 10.000
angaovanih njemakih strunjaka.

Intenzivna eksploatacija uglja bila je od neprocjenjivog znaaja za poslijeratni razvoj privrede

u Bosni i Hercegovini. Rudnik mrkog uglja Miljevina poeo je sa radom 1. avgusta 1947. U
novembru i decembru iste godine iz Komande 256 Zarobljenikog logora na Palama na rad u
rudnik Miljevina upueni su prvi ratni zarobljenici. Planska komisija Vlade NRBiH je
povjerljivim aktom br. 1788/47 od 1. septembra 1947. stavila Glavnoj direkciji za ugalj i
nemetale na raspolaganje 46 ratnih zarobljenika, s tim da ih rasporedi po preduzeima.
Inenjer Ervin Porn, direktor Glavne direkcije za ugalj i nemetale, obratio se Odsjeku za
ratne zarobljenike MUP-a molbom da se ratni zarobljenici rasporede u dravne rudnike uglja
u Mostaru, Banjaluci, Ugljeviku i Miljevini.
Potvrde o prijemu ratnih zarobljenika potpisivao je direktor rudnika Stjepan Konsolari.
Potvrdom se rudnik obavezivao da e se brinuti o obezbjeenju zarobljenika, da e im
kretanje obezbijediti samo uz pratnju sprovodnika, da e prema njima postupati korektno, kao
i da e snositi odgovornost u sluaju njihovog bjekstva. Komanda logora 256 zadravala je
pravo da u sluaju krenja preuzetih obaveza oduzme zarobljenike.

Ratni zarobljenici koji su preduzeima dodijeljeni kao oferi, mogli su da upravljaju

motornim vozilima na osnovu dozvole nadlenog organa unutranjih poslova. Da bi se ratnom
zarobljeniku izdala dozvola za upravljanje motornim vozilima, morao je da se podvrgne
polaganju ispita, pri emu nije priznavana vozaka isprava zemlje njihovog porijekla. Ispit se
polagao pred komisijama koje su obrazovali nadleni organi unutranjih poslova.

Odsjek za ratne zarobljenike je povjerljivim aktom br. 1575 od 31. avgusta 1947. naredio
obezbjeenje adekvatnog smjetaja, obue i odjee za zarobljenike u zimskom periodu. Za
sluaj da se potrebne mjere ne preduzmu, te "zima zadesi zarobljenike sa slabim smjetajem",
odgovornost su snosili rukovodioci preduzea, koji su bili duni da Fondu obnove nadoknade
pretrpljenu tetu. Rudnik Miljevina je obezbijedio potrebne uslove za zimovanje ratnih
zarobljenika, smjestivi ih u obnovljenoj zidanoj zgradi na kojoj su obnovljeni prozori, tavan i
krovite. Odjea i obua je krpljena i prepravljana u radionicama Sreskog narodnog odbora u
Foi, dok su gumeni opanci nabavljani u foanskoj prodavnici Jugoslovenskog kombinata
gume i obue "Borovo".

Njemaki ratni zarobljenici su prehranjivani prema tablicama kojima su, tano u gram, bile
odreene dnevne koliine i vrste hrane. Postojale su odvojene tablice za zdrave, za one koji su
bili na lijeenju, te za bolesne i ranjene.

Ratni zarobljenici su plaani prema Rjeenju i uputstvu za obraunavanje zarobljenikih

nadnica, br. 5611 od 12. juna 1946. i Rjeenju o osloboenju i plaanju zarobljenika na radu
za MNO, br. 12394 od 17. decembra 1946. godine, koje je donio Privredni savjet FNRJ.
Nadnica se obraunavala prema njihovim kvalifikacijama i obavljenom poslu, s tim to su
odbijani trokovi izdravanja. Obraunata razlika je uplaivana u korist Fonda za obnovu
zemlje i pomo stradalim krajevima. Od zarade ostvarene prekovremenim radom ratnim
zarobljenicima pripadalo je 50%, dok je druga polovina uplaivana u korist Fonda za obnovu.
Za naroito zalaganje i uspjeh u radu ratnim zarobljenicima mogle su se davati novane i
materijalne nagrade, s tim da nisu mogli ponijeti poasno zvanje udarnika. Komanda
Zarobljenikog logora je obrazovala komisiju koja je nagraivala zarobljenike koji su u toku
mjeseca radili "udarniki", omoguavajui im nabavku predmeta za linu potronju ili
cigareta. Sve je bilo propraeno prigodnim govorom koji je trebalo da i ostale zarobljenike
podstakne na bolji rad.

Prema sauvanim spiskovima, u rudniku Miljevina radili su sljedei ratni zarobljenici

njemake nacionalnosti: Hans Brener, Karl Rothut, Valter Hanse, Valter Hanse, Ernest
Bebersted, Stanislav Kolinski, Erih Mole, Konrad Bagnijevski, Franc Kiveter, Karl Zarocki,
Volfgang Dul, Hans Remus, Fric Baureht, Gerhard Rajnperger, Vili Gerlah, Albert ab,
Martin ajbner, Artur Horter, vajctajn Hajnrih, Verner Nelc, Oto Pacvald i Herman Mitman.

Porunik Boko Vasili, komandant Zarobljenikog logora 256 na Palama, skrenuo je panju
preduzeima da povedu rauna o kretanju ratnih zarobljenika, jer se deava da ovi odlaze na
igranke i priredbe, gdje moe doi do konflikta izmeu njih i civila.
Krajem 1948. Planska grupa Ministarstva industrije i rudarstva NRBiH obavijestila je Glavnu
direkciju za ugalj i nemetale o otputanju ratnih zarobljenika. Da bi ih zadrali kao
kvalifikovane ili priuene radnike, mnoga preduzea su im ponudila sklapanje ugovora o
radu. Nakon to je od Republike uprave za radnu snagu pribavljena potrebna saglasnost, koja
je vaila do 27. oktobra 1950. godine, sa rudnikom Miljevina ugovore su zakljuili voza
Artur Horter i kopai Konrad Bagnijevski, Karl Rothut i Hans Brener.

Pitanje njemakih ratnih zarobljenika u Jugoslaviji konano je rijeeno 23. marta 1953, kada
je posljednjih 11 ratnih zloinaca osloboeno daljeg izdravanja kazne.

Silvana Vukovi, arhivista Arhiv Republike Srpske Foa