SERBIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS

DEPARTMENT OF LANGUAGE AND LITERATURE

THE SERBIAN LANGUAGE IN THE LIGHT OF CURRENT LINGUISTIC THEORY
Book 5

THEOLINGUISTIC STUDIES
OF SLAVIC LANGUAGES

Accepted at the V meeting of the Department of Language

and Literature of 28th May, 2013, on the basis of reviews
presented by Milorad Radovanovi, full member of the Academy,
and Jasmina Grkovi-Major, corresponding member of the Academy

Editors
JASMINA GRKOVI-MAJOR
corresponding member of the Academy
Prof. KSENIJA KONAREVI, PhD

BELGRADE 2013



5

V
28. 2013.

-

-

.

2013


palcic@Eunet.rs

, 2013


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

I.

. . . . 15
M aria Wojta k
O funkcjach modlitwy wotywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
,


XXI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

. . . . . . . . . 71


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

(
). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

. 113

:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129


: . . . . . . . . . . . . . 153

. . . . . . . . . . . . . . . . . 167
6

. . . . . . . . . . . 179


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

. . . . . . . . . . . 211


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227


. . . . . . 235

. . . . . . . . . . . . . . . . . 255

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

. . . . . . . . . . 285


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

o . . . . . 321

II.

. . . . 333


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
 7

-
- -gryh- . . . . . . . 369

. . . . . . . . . . . . 389


: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

: (

. ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439


XIIXX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453

-
M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465


1504. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

. . . . . . . . . . . . . . . . . 503


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523


, -
2006.
-
. -
(2006),
(2008), -
(2008) -
(2010).
-
, -
.
-
.
, ,
, , , ,
, - , , -
., -

(, , , -
). ,
-
( -
, , : , ,
, ).
-
- (1976,
10

1981).
, 1987. -
(The Cambridge Encyclopedia of Language).
90- -
. , -
, , -
70-
, ,
-
, -
.
, -
,
. . -.
,
1999. ,
, -
-
,
.
-
, , , ,
, , , , , -
, , , , .
, 1999. (. . )
2010. ( -
)
-

, ,
54 -
, ( ,
, , ). ,
,
, ,
. , -

,
() 2004.
 11

, -
.

. 2012.


, 45 -
(
, 2008.
, ).



, -
.

(, , ( ), ,
, , ), (, ,
, , , , , , -
, , , ). -

, -
, :
-
. , -
, .

,

.

 811.163.1366.542
8142:271.22

-
-
.

: , ,
, .

-
--
-
.
,
, , -
, , -
.
,
, ,
, .
-

: , --
.
. . ,
, ,
-

( 2001: 36).
,

. , -
.
16

-
, . -
-

, ,
.

/ (
(1992). -
, -
-
.
, -
: , . ,
,
(
1994).
, -
. -
. ,
( ), (-
). , ,
, : ,
(1 . 4, 12) ( 2005: 7).
-
:
1. ( , );
2. .
(-
, ), , , -
, : ,
.
:
1 ( ,
);
2 ;
3 ;
4 (, );
5 ( , -
, ..).
 : 17

. -
:
. ,
, , , ,
, , , ,
.. , ,
,
:
(
); , -
;
( ); -
(
) .. ,
( ) -
.
-
,
-
,
: ,
, , ;
. -
,
: , , , , ,
, ..
-
.
.
: -
, .
,
, -
-
. .
. -
( -
, , ..). -
: / -
: , . -


18

. : , .

. , , -
-
,
(), , ?.
-
: ;
, . , -
, .
-
: ,
(. 1999)1.
,
- .
, , -
, -
.
II
, : -
! ! ,
,
, , ( -
2004: 63). -
. ,
.
(
.: 2006).
, , / .
: , ,
, ; , . -
,
.
-
.
: ( 2005: 637638).
. ,
-
. , , -
, .
1
, 1999 .
 : 19

.
,
. -
.
-,

, -
.
-
. -
. -
,
,
. (
)
- -
. : (-
, ),
( ), ( -
, ). ,
,
-
. : -
, ; , -
(. 2005 .)2.
, -
. -
.
, .
, -
. ,
. -
, .
. -
-
. ,
. -
(
2005: 877878).
2
, 2005 .
20

,
, -
: , .
( )
.
.
-
-
. : -
! !; !
!

, -
.
-
- :
(, 3, , );
(, , , , );
(, , , -
);
(, , );
(-
, , , , , ).
, ,
- -
, : 1.
, -; 2.
; 3. . -
: 1.
( ,
); 2. ( -
); 3. .
-
: , -, -

, -,
, -, -
3

, , : -
, , , , , ..
 : 21

.
.
-
-
. . -
. ,
: !

.
:
: , , , -
, , . -
-
;
: , ,
, .
;
, -
, -
4: ;
.
-
, .
. . , -
,
- ,
(1992:
196). / -
-
. -

.
, -
. -
, ,
-
,
. -
4


, , .
22

5, , ,
,
, . , -
, -
, , , ,
, , , , , , , ,
, .6 -
, -
.


: , ; -
! ; ,
! ( ); : -
, ?. -
: , .
: , , -
, . , !.
, -
: , -
, -
. : ? ? -

.
, , -
-
( ; ,
; -, ), -
(, ; , ), -
.
, -
. , -

: , ;
5
:
(-
), 1998 .; -
, 1999.
6
, -
, .
 : 23

, , , ; ,
, .

. -
. -
. , -

, . -
.

():
, !
:
, ,
, ?
, ,
:
, , ,
?

, ?
, ,
, .
( , 1985)

, .
: , , .
, ,
.
, -
: -
; , -
.
,
, -
: , , -
, .
, -
: !;
!; ! -
24

: , ,
, .
. -
.7 - -
, . ,
: !
, , .
-
: ,
, . :
, , , , .
, -
-
. -
. -
, , -
, ,
.
, ,
, ,
, -
, -
.
-
.

-

. -
,
-
,
. , -
. -
,
,
, -
.
7
,
.
 : 25

, . . - ,
1994.
, . . :
, 1992.
, . j j
( ). : . J
: j j j. j: ,
2006.
, . . :
, 2005.
, . . :
, 2005.
. ():
. . . : , 2004.
: . : ,
2005.
, . .
20 (2001): 9296.

-
.
, , ,
,
.
, , ,

.
:
, .

. .
-

, ., 49,
bugaevaiv@mail.ru
 271.2-534.3

Maria Wojtak

O FUNKCJACH MODLITWY WOTYWNEJ*

Artyku dotyczy funkcji penionych przez teksty modlitewne reprezentujce

odmian indywidualn modlitwy nazywan modlitw wotywn. S to wypowiedzi
adresowane do Matki Boej lub witych i pozostawiane w miejscach szczeglnego
kultu ze wzgldu na obecno cudownego wizerunku adresata modlitwy.
Wprowadzajc perspektyw komunikacyjn i genologiczn, autorka wyodrbnia:
1) funkcje ujawnione w ramach kultu: a) prymarn funkcj nawizania kontaktu ze
sfer sakraln, b) funkcje sekundarne: oddania czci Bogu i Maryi lub okrelonemu
witemu, podzikowania za otrzymane aski, zawierzenia i proby oraz inne funkcje
apelatywne; 2) funkcje przygodne (niezamierzone) przez pierwotnych nadawcw,
czyli funkcja charakteryzowania nadawcy co do pci, wieku, wyksztacenia itd.

Sowa kluczowe: jzyk religijny, tekst, gatunek, modlitwa, modlitwa wotywna,

funkcje tekstw.

Modlitwa wotywna moe by postrzegana jako rodzaj zachowania

kultowego, sprowadzanego niegdy do gestu zoenia wotw w miejscu do-
znanych (wymodlonych) ask (JACKOWSKI 1998: 6; KOWALSKI 1994; WOJTAK
2000a: 381). Obecnie coraz czciej w orodkach kultu, a wic w miejscach,
gdzie znajduje si uznawany za cudowny wizerunek Matki Boej lub ja-
kiego witego, czyli w sanktuariach, w ktrych przejawia si szczegl-
ne dziaanie Boga, wierni zostawiaj wpisane do specjalnych zeszytw lub
zoone na oddzielnych kartkach wypowiedzi modlitewne (KOWALSKI 1994:
195233; MAKUCHOWSKA 1998; WOJTAK 1999: 108111; 2000a: 389395;
2000b: 135140).
Modlitwa wotywna funkcjonuje jako jeden z przejaww kultu maryj-
nego, ktry moe przybiera trzy zasadnicze formy: form kultu liturgicz-
nego, naboestw maryjnych lub spontanicznej pobonoci ludowej (KOPE

* Jest to zmieniona i przeredagowana wersja niepublikowanego do roku 2013 referatu

wygoszonego na konferencji: Funkcje wypowiedzi religijnych zorganizowanej przez Komi-
sj Jzyka Religijnego Rady Jzyka Polskiego w Rychwadzkie k/ywca w dniach 2426 IV
2003 r.
28

1988: 2943; POHORECKI 1988: 314; NAPIRKOWSKI 1998: 124; SROKA 1988:
15; WOJTAK 2000a: 381383).
Bdc przejawem spontanicznej pobonoci modlitwa wotywna staje
si skadnikiem dwufazowego aktu komunikacji. Scenariusz komunikacyj-
ny, organizujcy wotywn praktyk w fazie pierwszej, obejmuje przybycie
do okrelonego sanktuarium (najczciej w ramach pielgrzymki), co oznacza
wykonanie wielu zrytualizowanych gestw i czynnoci, na przykad picie
wody z cudownego rdeka czy obchodzenie na kolanach otarzy (JACKOW-
SKI 1998: 127) i zredagowanie tekstu wotywnego. Proces redagowania jest
wyosobnionym aktem, przybierajcym (zgodnie z oglnymi przekonania-
mi i zamiarami nadawcy) form intymnej rozmowy, w czasie ktrej opo-
wiada si Matce Boej o troskach i kopotach (KOWALSKI 1994: 207216).
W obrbie tak zorganizowanej interakcji Maryja funkcjonuje jako matka,
opiekunka, ordowniczka. Zgodnie z ugruntowanymi przewiadczeniami
wiernych Matka Boa rozumie, czuje i wie wszystko, a skuteczno jej
wstawiennictwa obejmuje wszystkie problemy i potrzeby ludzkie (KOSIAK
1979: 860). Tekst, przygotowany w tej fazie aktu komunikacji, przybiera
ksztat modlitwy do Maryi, czczonej w okrelonym wizerunku. Warto w tym
miejscu odwoa si do spostrzee J. Sroki (1988: 24), ktry zwraca uwag
na konieczno takiej odnowy kultu maryjnego, by uczy on nie tylko mo-
dli si do Maryi, lecz przede wszystkim modli si jak Maryja, a w maryj-
nej postawie dy do tego, by by jak Maryja przed Bogiem wzywajcym
czowieka do Jego uwielbienia przez posuszestwo nakazom Ojca. Jednak
w wielu wypowiedziach wotanci wprost daj wyraz temu, e waciwym
adresatem modlitewnej petycji jest Bg. Proba do Pana Boga, rozmowa z
Matk Bosk stwierdza P. Kowalski (1994: 13) s w istocie i najczciej
gestami dzielenia si z Bogiem doczesnymi zgryzotami. Z Boga czyni si
rozmwc, Innego, wobec ktrego dokonuje si eksterioryzacji podmiotu
mwicego i prbuje zbudowa wsplnot, ktra pomoe przetrwa najdo-
tkliwsze zrzdzenia losu.
Zredagowane przez pielgrzymw modlitwy staj si w kolejnej fazie
komunikacji czci specjalnego naboestwa, w trakcie ktrego nadawca
poredni, czyli kapan odczytuje owe komunikaty w obecnoci wiernych,
wspierajcych swoj modlitw zawarte w nich proby. W przekonaniu wo-
tantw dopiero ta faza komunikacji decyduje o ostatecznym jej powodzeniu.
wiadectwem istnienia wspomnianych przekona jest nastpujca wypo-
wied zoona w sanktuarium maryjnym w Leajsku1:
Ratuj nas o Pani Leajska Matko Boska Pocieszenia przed krzywd i
zwolnieniami grupowymi z Browaru! W Tobie nasza nadzieja. Daj serce i
1
W cytatach zachowuj pisowni oryginaw. W cytowanym przykadzie podkrele-
niem zaznaczam fragmenty, ktre ilustruj omawiane zagadnienie.
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 29
rozum tym dyrektorm i bro naszych praw do godnego ycia. Do kog
pjdziemy po pomoc i ratunek.
[Nie bjcie si Ojcowie odczyta naszej proby skadanej po raz drugi Kto nas
obroni zastraszonych!].

***
Pojcie funkcji wypowiedzi bd w ramach tego opracowania trakto-
wa jako wielowarstwowe i trudne do jednoznacznego dookrelenia (GRZE-
GORCZYKOWA 1991: 1116; 2012: 251255). Zakadam wstpnie, e naley
je wiza z sytuacj komunikacyjn i ujmowa jako komunikacyjn rol
wypowiedzi, zwizan z okrelonym komunikacyjnym scenariuszem, w ob-
rbie ktrego pojawia si wypowied. Dla modlitwy wotywnej bdzie nim
przedstawiony wyej dwufazowy akt komunikacji z wszystkimi uwarunko-
waniami szczegowymi, wynikajcymi z kultowego charakteru zachowa
wotantw.
Ksztat pierwszej fazy komunikacji decyduje o podstawowych funk-
cjach modlitwy wotywnej. Chcc je opisa w miar precyzyjnie, trzeba, jak
sdz, uwzgldni perspektyw genologiczn. Analiza kilku tysicy przy-
kadw, pochodzcych z rnych sanktuariw, pozwala mi wyodrbnia trzy
warianty wzorca gatunkowego modlitwy wotywnej2. Maj one, co wane
take dla omawianej tu problematyki, status wzorcw uzualnych, a wic
ksztatowanych i utrwalanych w praktyce komunikacyjnej (WOJTAK 1999:
105117; 2000a: 381395; 2000b: 135141). Wyrniam zatem: wzorzec
kanoniczny (klasyczny) najbardziej trway i decydujcy o tosamoci ga-
tunku; wzorce alternacyjne, ktre powstaj w wyniku zrnicowanych prze-
ksztace wzorca kanonicznego; wzorce adaptacyjne, a wic mniej lub bar-
dziej wyraziste nawizania do innych gatunkw wypowiedzi.
Wzorzec kanoniczny odznacza si spetryfikowan struktur, co sprzy-
ja standaryzacji sposobw wyraania intencji. Wzorce alternacyjne rozlu-
niaj gorset konwencji, co nie oznacza, e zbir intencji jest wzbogacony
lub urozmaicaj si sposoby wyraania poszczeglnych celw komunika-
cyjnych. We wzorcach adaptacyjnych nastpuje przejmowanie charaktery-
stycznego dla adaptowanego gatunku sposobu wyraania intencji, lecz tylko
w przypadku reprodukcji jego struktury. Gdy struktura owa jest ledwie ewo-
kowana, cele komunikacyjne s realizowane za pomoc rodkw typowych
dla wzorca kanonicznego.
2
Do twej pory charakteryzowaam w kilku artykuach modlitwy pochodzce z sank-
tuariw w Wwolnicy, Leajsku, Uchaniach (modlitwy do witego Antoniego), a take ok.
1000 tekstw, ktre byy adresowane do Matki Boej Nieustajcej Pomocy. Na potrzeby ni-
niejszego opracowania uwzgldniam ponadto ok. 700 tekstw, ktre pochodz z sanktuarium
maryjnego w Kodniu.
30

Skupienie uwagi na wzorcach gatunkowych wypowiedzi modlitew-

nych daje moliwo opisu ich funkcji w kategoriach bliskich genologii lin-
gwistycznej i pragmatyce.
Perspektywa genologiczna pozwala czy pojcie funkcji z intencjo-
nalnoci wypowiedzi, odnosi okrelone funkcje do typu wypowiedzi i wy-
odrbnia wstpnie za Renat Grzegorczykow (1991: 21) funkcje zamie-
rzone (i konwencjonalne) oraz funkcje niezamierzone, lecz nierozerwalnie z
wypowiedzi zwizane. Wspomniana perspektywa daje te moliwo do-
strzegania funkcji zakodowanych w normach gatunkowych i funkcji ujaw-
niajcych si w wypowiedziach, ktre s realizacjami gatunku. Analogicz-
n motywacj ma rozrnienie (znane z prac filologicznych i przyjmowane
przez przedstawicieli innych dyscyplin) obejmujce grup funkcji podsta-
wowych (prymarnych czy dominujcych) i grup funkcji sekundarnych. To
rozrnienie jest szczeglnie istotne dla charakterystyki funkcji wypowiedzi
uywanych w komunikacji wotywnej. Funkcje zamierzone s zakodowane
w normach gatunkowych i aktywizuj si w obu fazach komunikacji. Funk-
cje niezamierzone, a wic funkcja spoecznego charakteryzowania nadawcy
oraz funkcja zdradzania typowego dla poziomu sprawnoci komunikacyj-
nej ujawnia si mog w drugiej fazie komunikacji wotywnej. Ze wzgldu
na scenariusz komunikacyjny, typowy dla tej fazy, w modlitwach wotyw-
nych pojawiaj si formuy szyfrujce, a wypowied peni funkcj utajniania
przed odbiorcami postronnymi treci istotnych z punktu widzenia wotanta.
Przejdmy zatem do charakterystyki funkcji zamierzonych, prymar-
nych i sekundarnych, a wic ujawniajcych si w pierwszej fazie komunika-
cji wotywnej.
Modlitwa wotywna jest bez wtpienia form nawizania kontaktu z
Bogiem (GRZEGORCZYKOWA 2001: 7982). Wymienion funkcj trzeba po-
strzega jako intencj zawart w normach gatunkowych i realizowan za
pomoc wyspecjalizowanych rodkw jzykowych lub dziki wspomaganiu
sytuacyjnemu, czyli funkcjonowaniu wypowiedzi w przedstawionym wyej
dwufazowym akcie komunikacji. Warto w tym miejscu zaznaczy, odwou-
jc si do ustale teologw, e mwic do Boga i rozmawiajc z Bogiem,
czowiek wyraa postaw religijnego oczekiwania (nadziei), religijnego ro-
zumienia (wiary) i religijnego oddania (mioci) (WCAWSKI 1995: 98107).
Postawy te s zakadane (jzykoznawca powie presuponowane) lub wyraa-
ne wprost. Bdc form kontaktu z Bogiem, modlitwa jawi si jako sposb
uwielbienia Boga, gdy nawet wyraane wprost proby czy podzikowania
su podkreleniu Boej mocy, dobroci, mioci.
Model kanoniczny przewiduje i zapewnia wysoki stopie rytualizacji
wysowienia. Normy gatunkowe wyznaczaj nastpujce moliwoci wspo-
mnianych redakcji:
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 31

Matko Boa (Boska) (Kbelska, Kodeska, Leajska, Nieustajcej Po-

mocy...) dzikuj Ci za otrzymane aski (tu moe nastpi ukonkretniajce
wyliczenie) i prosz o dalsze bogosawiestwo dla (okrelenie odnoszce
si do benefaktywnego uczestnika aktu komunikacji) (formua autoadresa-
tywna: Twoja suebnica, czcicielka; Pielgrzym itp.).
Wspomaganie sytuacyjne sprawia, e oprcz przedstawionej wyej re-
dakcji wzorzec kanoniczny dopuszcza ksztat tekstu w niewielkim stopniu
odbiegajcy od zwykych petycji:
Matko Boa... dzikuj Ci za (wyliczenie okrelajce przedmiot po-
dzikowania), prosz o (przedmiot proby), (autoadresatyw).
Funkcja podstawowa modlitwy wotywnej nie odbiega zatem od funk-
cjonalnego obcienia innych tekstw kultowych. Nadawc jest osoba, ktra
pragnie nawiza kontakt z Bogiem. W modlitwie wotywnej ujawniaj si
jednak przede wszystkim (paradoksalnie) funkcje sekundarne, gdy tekst
przybiera form modlitwy do Matki Boej czczonej w konkretnym wize-
runku.
Wzorzec gatunkowy zawiera w obrbie swego skadnika pragmatycz-
nego zbir regu, ktre su dookreleniu modelowej sytuacji komunika-
cyjnej, w tym przypisanego gatunkowi potencjau illokucyjnego (zbioru
intencji) i sposobw jego realizacji w postaci krokw illokucyjnych, ktre,
jak pokazuj moje badania licznych tekstw uytkowych, s cile zwiza-
ne ze struktur (WOJTAK 2001: 3847). We wzorcu kanonicznym intencje
zastygaj w strukturalnej skorupie, zyskujc status obligatoryjnych krokw
illokucyjnych i ksztat aktw bezporednich oraz formuliczn szat sown
(WOJTAK 2001: 42).
Schemat krokw illokucyjnych w odniesieniu do kanonicznego wzor-
ca modlitwy wotywnej przedstawia si nastpujco:
1) intencje fatyczne nawizanie kontaktu z odbiorc i wstpne do-
okrelenie podstawy interakcji, w tym zwaszcza roli illokucyjnej
odbiorcy;
2) intencje dyrektywne (apelatywne, a wic proby, bagania),
3) intencje fatyczne rozwizanie kontaktu, dookrelenie relacji mi-
dzy nadawc i odbiorc, okrelenie roli illokucyjnej nadawcy.
We wzorcu gatunkowym intencje tworz zbir zamknity i pozostaj
w stosunku do siebie w ukadzie koniunkcyjnym, co oznacza, e adna nie
dominuje. Moliwa jest jednak take inna interpretacja. Intencje dyrektywne
uzna mona za dominujce, a blokom intencji fatycznych przypisa rol
grzecznociowej obudowy. O tym, w jakim stopniu wspomniane ukady
mog si zmienia w konkretnych wypowiedziach, a wic jaki moe by
zbir funkcji zrealizowanych, bdzie mowa w dalszej czci artykuu.
32

Intencje fatyczne ukonkretniaj si w formuach adresatywnych i au-

toadresatywnych. Zbir adresatyww wiadczy o postrzeganiu Maryi jako
matki Chrystusa i ludzi. Jest to konceptualizacja dominujca. Znacznie rza-
dziej pielgrzymi zwracaj si do Maryi krlowej, wadczyni. Twrcy mo-
dlitw wotywnych wybieraj zatem formy adresatywne z zasobu okrele
stosowanych w odniesieniu do Matki Boej od wiekw (KUCAA 1988:
133144).
W formuach adresatywnych funkcjonuj wic nie tylko neutralne,
lecz ekspresywne, a w szczeglnoci hipokorystyczne okrelenia: mateka,
mateczka, matuchna, matusia, matunia, a nawet sporadycznie matula.
W wypowiedziach, ktre realizuj wzorzec kanoniczny, przejawia si
tendencja do wprowadzania nazwy otoczonego czci wizerunku jako pod-
stawowej formuy adresatywnej. We wszystkich analizowanych zbiorach
przewaay okrelenia typu: Matko Boa (Boska) Kbelska, Leajska, Ko-
deska; Matko Kbelska, Leajska, Kodeska; Mateko Kbelska, Leajska,
Kodeska. Analogiczn tendencj ilustruj ponadto adresatywy: Matuchno
Boska Kodeska, Matko Najwitsza Kodeska, Najwitsza Matko Boska
Kodeska, O Najwitsza Maryjo Kodeska, Maryjo Matko Kodeska, wi-
ta Mario Kodeska, Najukochasza Matko Kbelska, Cudowna Matko K-
belska...
Trudno tym formuom odmwi funkcji ekspresywnej, a zdarzaj si
te formy bardzo osobiste, definiujce relacje midzy Matk Bo a okre-
lonym wotantem: Matko Moja Najlepsza (K); Maryjo, Matko moja (W);
Kochana i Najlepsza z wszystkich Matek (W)3.
Formuy fatyczne zamykajce kontakt peni te dodatkowo funkcj
informowania o tym, jak nadawca postrzega siebie w relacji wobec odbiorcy
ze sfery sacrum i jak rol illokucyjn sobie przypisuje. Wzorzec gatunko-
wy przewiduje przede wszystkim uycie formy okrelajcej nadawc jako
uczestnika praktyk kultowych. Relacje midzy czowiekiem modlcym si i
Matk Bo s konceptualizowane w kategoriach:
1) osoba wita wyznawca, dlatego najwiksz frekwencj maj
okrelenia: czciciel, czcicielka (twoja czcicielka, wdziczna czcicielka, Two-
ja niegodna czcicielka, czcicielka B. K.), a wic wedug definicji sowniko-
wej kto, kto komu lub czemu oddaje cze, wielbiciel, wyznawca. Nie-
co rzadziej pojawiaj si formy wielbiciel, wielbicielka, twoja wielbicielka,
zrozpaczona Twoja wielbicielka (K); Twoja wielbicielka Wanda z Kielc (W)
bd adoratorka. Warto doda, e wymienione leksemy s zwykle uywane
w komunikacji wieckiej na oznaczenie kogo, kto ubiega si o wzgldy
3
W przypadku koniecznoci lokalizowania rde stosuj nastpujce skrty: L ma-
teriay z Leajska, W teksty z Wwolnicy, K wypowiedzi pochodzce z Kodnia.
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 33

konkretnej osoby i w niektrych sytuacjach uzyskuj dodatkowe ekspre-

sywne zabarwienie, z reguy artobliwe.;
2) pani suga, dlatego nierzadko jest stosowane okrelenie Twoja su-
ebnica, suga bd sporadycznie poddana.
Adresat modlitwy wotywnej jest postrzegany jako osoba, ktra moe
speni prob sama lub by porednikiem midzy czowiekiem a Bogiem.
Sobie twrca modlitwy nadaje za status osoby proszcej we wasnym imie-
niu lub w imieniu innych (najczciej czonkw rodziny). Zbir autoadresa-
tyww wzbogaca si o formuy zawierajce:
1) nazwy stopni pokrewiestwa: matka (stroskana, zrozpaczona, w
rozpaczy...), crka, babcia, dziadkowie, ona, m;
2) okrelenia innych rl, jakie nadawca tekstu peni w danym okresie
swego ycia (zwykle harmonizuj one z podstawowym przedmiotem pro-
by): ucze (klasy...), student, parafianka z..., pielgrzym z...
Teksty zawierajce w podpisie nazw stopnia pokrewiestwa oddaj
porednio stosunek wotanta do benefaktywnego uczestnika aktu komunika-
cji oraz klimat relacji w rodzinie nadawcy tekstu. Porwnajmy nastpujcy
przykad:
Matko Boska, dzikuj Ci za Twoj opiek nad ca nasz rodzin, prosz o
zdrowie i opiek Bo, prosz o pomoc w nauce dzieci i szczliwy powrt
do domu. Babcia Lodzia.
Formuy autoadresatywne peni kilka funkcji. Mog wic by jedynie
sygnaem zamknicia kontaktu. Ta funkcja przypada formuom, ktre jed-
noczenie identyfikuj nadawc, a wic konstrukcjom typu: imi + nazwa
miejscowoci, np.: Edyta z Siemiatycz, Maria z Warszawy, konstrukcjom za-
wierajcym imi i nazwisko lub tylko imi (czsto w formie hipokorystycz-
nej). Konceptualizujc relacje nadawczo-odbiorcze formuy finalne peni
te funkcj ekspresywn i perswazyjn. Su w kadym razie pozyskiwaniu
przychylnoci adresata. Funkcja perswazyjna uwyrania si w komunika-
tach, ktre kocz si formu zawierajc performatyw prosz oraz formu
adresatywn, ktra jest poredni motywacj aktu komunikacji (jak anam-
neza w modlitwie ustalonej). Porwnajmy nastpujce przykady: Prosi Ci
Kochana Matko rwnie mama (K), Prosi matka za swoje dzieci (K), Matko
Boska Kodeska spraw to o co Ci prosz two [sic!] dziecko, Matko Po-
cieszenia prosz o uzdrowienie duszy mojej crki Moniki, ratuj j. Biedna
matka (L).
Analizy pokazuj, e intencjom fatycznym towarzysz intencje uwiel-
bienia, oddania czci adresatowi ze sfery sacrum, a wic intencje ekspresywne.
Intencje apelatywne z kolei, wysowione w segmencie gwnym mo-
dlitwy, przybieraj ksztat aktw bezporednich z performatywami prosz,
bagam i oglnymi bd (czciej!) konkretnymi przedmiotami proby lub
34

bagania. Bardzo czsto intencjom tym towarzyszy akt podzikowania, ktry

jest porednim aktem ekspresywnym i wyraa mio i uwielbienie dla ad-
resatki wypowiedzi. Wszystkie te intencje i sposoby ich wyraania mog si
pojawia w jednej wypowiedzi. Oto stosowne przykady:
Najdrosza Mateko, dzikuj za wszystkie aski wyproszone dla mojej
rodziny, za udan operacj syna, prosz gorco o dalsz opiek, a szczeglnie
o zdrowie dla mojej rodziny, czcicielka z Krakowa (W);
Matko Boa, dzikuj za aski otrzymane i prosz o zgod w rodzinie Hanna
(W).
Rola petenta moe by te wysowiona bezporednio, lecz bez uycia
performatyww, a wic bardziej konkretnie przy pomocy czasownikw w
formie trybu rozkazujcego. Kategoryczno takich form jest wtedy zwykle
osabiana za porednictwem formu adresatywnych, szczeglnie uprzejmych
lub nacechowanych serdecznoci. Porwnajmy dla przykadu nastpujc
wypowied:
Matko Boska Kbelska ratuj mnie. Daj mi si i cierpliwo abym godnie
znosia wszystkie ble i niedogodnoci. Mateko dopom mi, abym nigdy
nie zwtpia i nie poddaa si. Mateko upro swego Syna o zdrowie dla mnie.
Maria (W).
Wielu wotantw stara si wprowadzi do wypowiedzi informacj o
bezgranicznym zaufaniu do Boga i silnej wierze w cud. Oto przykad takiej
postawy:
Matko Boa Kbelska, Matko dobroci i miosierdzia bagam Ci o zdrowie
dla ciko chorego Wojtka. Zanie moj prob przed Boy Tron, bo Syn
Twj Jezus Chrystus jest najwikszym i jedynym lekarzem. Bezgranicznie
ufajca ciocia Wojtka (W).
Jednym ze sposobw zjednywania adresata jest uycie konwencjonal-
nej religijnej formuy, wyraajcej wdziczno. Oto przykady wspomnia-
nych praktyk komunikacyjnych:
O Maryjo Najwitsza bagam Ci obdarz mnie askami, szczciem w mioci
i yciu. Spraw aby to co kocham moje byo Twoja suebnica Bg zapa (W);
Matko Boa prosz Ci o zdrowie i bogosawiestwo Boe dla caej rodziny,
pomoc w nauce dzieciom Rafaowi, Agnieszce i Pawowi. Pom Matko Boa
synowi Pawowi, aby mogy speni si marzenia naukowe. Bg zapa (W).
Tre proby lub podzikowania moe eksponowa perspektyw
wieck z uderzajco konkretnym i szczegowym wyuszczeniem sprawy,
z odwoaniem si do schematu wyliczenia. Jest to porednia informacja o
tym, jakie sprawy dana osoba uznaje za najbardziej dla siebie kopotliwe i
wymagajce nadzwyczajnej interwencji i pomocy lub jakie zjawiska s dla
niej istotn wartoci. Oto wybrane przykady:
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 35
Mamo Kodeska prosz Ci o dobrego ma i o zdrowie dla caej rodziny
Honorata;
Matko Boska prosz Ci o wyjcie moich rodzicw z kopotw finansowych
i eby rzucili papierosy;
Prosz Mateczko eby syn mg odzyska skradzione dokumenty (K);
Matko Kodeska prosz o szybki powrt do zdrowia i eby pomoga mi w
nauce a w szczeglnoci w matematyce tage w innych przedmiotach taki jak
J. Polski, Rosyjski, Histori i geografi i w f (Ania M.);
Matko Boa Kodeska dzikuj Ci:
za zdrowie moje, moich dzieci i ma
za prac
za to, e nie brak nam pienidzy
za to, e dzieci dostay si do szk
za to, e zawsze kiedy Ci o co poprosz Ty mnie wysuchujesz.
Mwic o wieckiej perspektywie w wyraaniu prb, trzeba wspo-
mnie oddzielnie o dwch podstawowych kopotach czy bolczkach: zdro-
wiu i alkoholizmie. Zdrowie jest traktowane jako dar, a proby formuowane
standardowo: prosz o zdrowie dla mnie i caej mojej rodziny. Alkoholizm
dotykajcy z reguy ojca, syna, brata czy te ma przedstawiany jest jako
zniewalajcy nag, z ktrego Matka Boa ma okrelon osob wyrwa czy
te j od naogu wyzwoli: bagam Ci o Pani za moim bratem Jackiem wy-
rwij go z naogu pijastwa i zego towarzystwa; i odwr nag pijastwa;
daj natchnienie, aby mj syn nie pi alkoholu; prosz o ask dla syna Zenona
aby wyzwoli si od alkoholu; prosz o przemian w mojej rodzinie wyrwij z
naogu pijastwa ma itd.
W petycjach realizujcych wzorzec kanoniczny (por. schemat przed-
stawiony na pocztku) moe dominowa perspektywa religijna, gdy wotanci
prosz o ask wiary (umocnienie wiary, powrt wiary), a Maryj traktuj
jako doskona opiekunk. Oto przykady:
Najdrosza Matko polecam Tobie moj rodzin. Jednocz nas wszystkich
w Bogu. Strzesz [sic!] od nieszcz. Uchowaj w zdrowiu. Duchu wity
owiecaj nasze umysy. (K);
Dzikuj Ci Matko Boa Kodeska za bezmiar Twoich ask. Dzikuj Ci e
mogam by u Twoich stp. Dzikuj Ci za crk Ann i opiek nad ni. Bogu
niech bd dziki. O Pani Kodeska miej w opiece mojego ma Zbysawa
chro go przed zem. (Maria).
W ten sposb wyraaj si funkcje sekundarne modlitw wotywnych
realizujcych wzorzec kanoniczny, a wic funkcje fatyczne, ekspresywne i
apelatywne.
***
36

Wzorce alternacyjne nie musz by dla celw niniejszego opracowania

charakteryzowane bardzo szczegowo, gdy zawieraj zbir intencji tosa-
my ze zbiorem typowym dla wzorca kanonicznego. Jeli alternacja polega na
opuszczeniu skadnika (a moe nim by w zasadzie jedynie skadnik finalny),
to zuboeniu ulega nie liczba funkcji, lecz jej wykadnikw. Zmiana kolejno-
ci skadnikw za oznacza, e wzorzec alternacyjny dopuszcza drobn ko-
rekt w hierarchii intencji, wysuwajc na czoo petycj. Poniewa adresatyw
nie podlega redukcji, wic funkcje fatyczne s przez wypowied speniane, a
wotanci dbaj o to, aby okaza adresatce zaufanie, cze i mio. Ilustracj
przedstawionych spostrzee mog stanowi nastpujce przykady:
Dzikuj Ci Matko Boa Pocieszenia, e czuwasz nade mn i ofiarowujc
swoje cierpienie zadawane mi przez ma pijaka bagam wstaw si u Boga
Ojca za Wadysawem aby sta si normalnym czowiekiem, sprawia w domu
spokj. Ufam Tobie przyjm moj modlitw. (L);
Dzikujemy Ci Matko za powrt do zdrowia Tatusia i prosimy o zdrowie
ciko chorego z wypadku Adasia (W);
Bagam Ci Matko Najwitsza o wiar dla moich dzieci. Prosz o zdrowie
dla caej rodziny, a szczeglnie o zdrowie psychiczne dla Szymona i Izabelki,
by Iza zacza pracowa, by Szymon przesta wcha klej. O zdrowie dla
Henia. Bg zapa (K).

***
Zarwno klimat interakcji, jak intencje podstawowe (intencje proby
lub podzikowania) s wysowione w konwencjach obcych komunikacji reli-
gijnej w tych wypowiedziach wotantw, ktre realizuj reguy wzorcw ada-
ptacyjnych. W niektrych typach wypowiedzi mog si te pojawia nowe,
dodatkowe funkcje i sposoby konceptualizacji roli illokucyjnej adresata. W
ramach niniejszego opracowania mog te problemy jedynie zasygnalizowa
(zob. ponadto: KOWALSKI 1994: 195239; WOJTAK 1999: 109111; 2000a:
391395; 2000b: 138140).
Zacznijmy od przykadw, ktre nawizuj do konwencji urzdowej
skargi (WYRWAS 2002). Nadawca przedstawia w takiej wypowiedzi sw
szczeglnie trudn sytuacj, pragnie by wysuchanym, ma potrzeb wypo-
wiedzenia alu, ale te wyranie da sprawiedliwoci i domaga si ukarania
sprawcy dziaa, ktre petentowi sprawiaj przykro i s przyczyn poczu-
cia krzywdy doznawanej nie od losu, lecz od innego czowieka. Tekst wo-
tywny o ksztacie skargi zawiera wic (czsto drobiazgowy) opis wydarze
oraz wyraon wprost (lub tylko sugerowan) dyrektyw, przedstawiajc
konsekwencje, jakie za swoje czyny powinna ponie osoba, bdca obiek-
tem skargi. W tekstach wotywnych tak uksztatowany segment moe by
powizany z czonem o funkcji modlitewnej (nawizanie kontaktu z osob
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 37

ze sfery sacrum, okazanie jej uwielbienia i wdzicznoci itd.). Odwoajmy

si dla ilustracji do nastpujcych przykadw:
Do Najukochaszej Matuchny Leajskiej podzikowanie za szczliwe
zbiory niwne nie zronite skadamy z moim domem najserdeczniejsze
podzikowanie i za wszystkie aski co mamy od Boga a teraz prosz o ukaranie
wrogw co nam nazo robiu lata i nie ma poprawy i coraz jest gorzej teraz
tak robiu e ucaju acuchy w koniczyn eby si zepsua kosiarka i nam
si urwa bagnet i nie wykosilimy koczyny a tu trzeba byo daleko jecha
do domu wic najukochasza Matuchno prosz Ci ukochanym sercem uka
wrogw jak chcesz od siebie bo adna proba do nich nie dociera albo pacz
robiu co chcu bo tu jest teraz sama wola co kto chce to robi Bagam o gorc
prob biedna suga Boa z dziemi moimi w modlitwach i na ruacu (L);
Proba do Matki Boej Pocieszenia
Prosz o wygranie sprawy. Co przeciwnik nas gryzie oczernia i przekupuje.
Niech moc Boa i Twa aska nas obroni przed przed bandytami co czychaj
na Syna mego ycie. Obro nas Matko! (L);
Proba do Matki Boej Pocieszenia
Prosz o zdrowie i o pomoc Bosk i ludzk. Aby Wicek przesta si mci ze
swym mcicielem. Obro nas o Matko syna mego i mnie przed oszczercami
penymi dumy i zdzierstwa i apownictwa ratuj nas Matko pena litoci i
wspuczucia obro nas. Twoja czcicielka w rozpaczy. (L).
W zbiorze wzorcw adaptowanych na potrzeby komunikacji wotyw-
nej znajduj si te listy. Konwencja epistolarna jest, jak wiadomo, bardzo
przydatna w nawizywaniu dialogu z oddalonym interlokutorem, wyraaniu
odczu, uczu i aktw woli. Adaptacje formy listu w komunikacji wotywnej
s zatem liczne, ale nie zawsze gbokie. Zakres nawiza jest jednak taki,
aby pozwala na wyraanie ekspresji, okazanie uczu, mwienie o Matce
Boej jak o osobie bliskiej, kochanej, ktrej mona si zwierzy z kopotw
i oczekiwa wsparcia:
Kochana Mateczko dzikuj za cud jakiego dowiadczyam. Dzikuj za
ocalenie mnie i mojej creczki z wypadku samochodowego Grayna (K);
Matko Kodeska nie wiem jak mam w sowach wyrazi moj wdziczno za
to co dla mnie uczynia. Mimo i pierwszy raz modl si do Ciebie jako do
Matki Boskiej Kodeskiej to wiec, e bardzo Ci kocham i jestem wdziczna
za uratowanie ycia i e ilekro byem w tarapatach Ty i Twj Syn pan Jezus
pomagalicie mi. Dzikuj;
Ukochana Matko Kodeska Spraw prosz aby matka moich synkw Michaka
i Huberta Magosia wybaczya mi moje winy jej uczynione i abym mg
widywa moje dzieci Ptnik Wojciech.
38

W grupie wypowiedzi realizujcych wzorce adaptacyjne znajduj si

(redagowane sporadycznie) teksty o ksztacie donosu. Maj one poinformo-
wa o czyim niewaciwym postpowaniu (amaniu zasad religijnych). W
komunikacji wotywnej nie s jednak wycznie oskareniem. Osoba zwra-
cajca si do Matki Boej z okrelon informacj wyraa raczej trosk o
dobro blinich, ktrzy zbdzili i, nie zawsze bezporednio wysowiony, apel
o ratunek dla nich. Ilustracj tych spostrzee mog stanowi nastpujce
wypowiedzi:
Pewien karmelita nosi si z zamiarem wystpienia z Zakonu. Proszono nas o
modlitw. (W);
Gorco proszono nas o modlitw w intencji modego maestwa z piciorgiem
dzieci z cznej, gdzie zaangaowali si we wsplnot Zielonowitkowcw.
W konsekwencji chc wypisa syna z Biskupiaka, nie posya dzieci na
katechizacj, mimo e jedno z nich powinno przygotowa si do I Komunii
w. Bg zapa! (W);
Moja 92-letnia teciowa od wielu lat nie przystpuje do Spowiedzi i Komunii
w. Uzdrw Jej dusz. Synowa (K).
Posuenie si wypowiedziami nawizujcymi do obcych modlitwie
konwencji gatunkowych sprawia, e uwyrania si funkcja perswazyjna, a
rola petenta wobec sacrum zyskuje wykadniki typowe dla prywatnej lub ofi-
cjalnej (urzdowej) komunikacji wieckiej. W przypadkach skrajnych kon-
tekst, na ktry skada si konglomerat praktyk wotywnych, nadaje sakralny
wymiar tekstom, ktre swym ksztatem jzykowym mocno tkwi w sferze
profanum. W tym kontekcie warto wymieni wypowiedzi, ktre s jedynie
ladem obecnoci, a wic realizuj konwencj wpisu do ksigi pamitkowej
lub niektre teksty o ksztacie podania (KOWALSKI 1994: 219220; 227228;
WOJTAK 2000a: 392; 2000b: 138139).
Sposb traktowania numinotycznych odbiorcw modlitwy oraz wzgld
na drug faz komunikacji wotywnej, a wic t, w trakcie ktrej zapozna si
mog z tekstem postronne osoby, sprawiaj, e niektre treci s szyfrowa-
ne. Wspomniany zabieg ujawnia kolejne wymiary paradoksw gatunku, w
obrbie ktrego perspektywa religijna przenika si z perspektyw wieck.
Utajniajc niektre treci, wotanci daj wyraz wiary w moc adresatw ze
sfery sacrum. Wspomniana strategia komunikacyjna przypomina jednocze-
nie praktyki stylizacyjne znane z komunikacji potocznej, w ktrej przemil-
cza si wspln wiedz interlokutorw lub czyni jedynie stosowne aluzje do
spraw i faktw im znanych. W modlitwie wotywnej owo szyfrowanie jest
tematyzowane i sygnalizowane za pomoc specjalnych formu: Ty wiesz; Ty
rozumiesz; pewna sprawa; wiadoma Ci sprawa; proby Tobie wiadome itp.
Oto wybrane przykady:
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 39
Matko Boa prosz Ci o pomoc w pewnej sprawie, we to wszystko w swoje
rce oraz dzikuj Ci za otrzymane aski (L);
Mateko Najdrosza i Najcudowniejsza! Dzikuj Ci z caego serca za
wszystko co mi dajesz nieustannie. I nadal Ci prosz bardzo daj mi zdrowie i
pomoc w pracy oraz dopom mi w pewnej bardzo wanej sprawie. (L);
Matko Najwitsza Prosz Cie o uproszenie aby pewna sprawa zostaa
potraktowana agodnie i dzikuj Ci za otrzymane aski i prosz o dalsze
bogosawiestwo. (L);
O pomylne zaatwienie pewnej sprawy (L);
Prosz o pomoc w wytrwaniu w przyrzeczeniu, ktre jest Tobie znane. (K);
Matko prosz Ci o zdrowie, ebym bya dobra w szkole i mj brat, eby
rodzice si nie kcili i oto co prosiam Ci w zeszym roku (K).
W trakcie przygotowa do drugiej fazy komunikacji wypowiedzi mo-
dlitewne mog by korygowane przez osoby duchowne. W odniesieniu do
wspomnianych odbiorcw peni one bowiem funkcj charakteryzowania
nadawcy. Korekta dotyczy zbyt szczegowego i potocznego przedstawiania
petycji lub sposobu wysowienia, ktry jest uznany za przesadnie prywatny,
by nie rzec intymny. Jako przykad niech posu nastpujce wypowiedzi
(fragmenty skrelone podaj w nawiasach, a dopisane wyrniam kursyw):
Matko Boska dzikuj Ci za siy ktre mi daa abym tu przysza z
pielgrzymk. [Prob moj jest to] Prosz eby mj dziadzio i babcia byli
zdrowi i [eby kolega ktry mi si podoba porozmawia ze mn] ebym miaa
dobre koleestwo. (K);
Przyjmij moje podzikowanie za dar ycia [w Twoje wito wniebowstpienia]
skadam Ci owoce mojego macierzystwa Ol i Paul i Maciusia Uczy z
nich narzdzia w subie Bogu. A mnie i mowi daj mdro serca i zdrowie
[pokj] Spokj w rodzinie i [pokj duszy Kazimierza] i szczcie wieczne dla
Kazimierza Maria [nazwisko skrelone] (K);
Prozba do Matki najwitszej o uzdrowienie moich ng dzikczynno bagalna
[na ktrych sabo si chodzi] eby Matka Najwietsza mnie bogosawia i
przywrcia mi normalne nogi oto prosi (imi i nazwisko nadawcy) (K);
Matko Boa Kodeska crka moja miaa bardzo [powan] operacj [stawu
biodrowego], prosz Ci o opiek nad ni [w tej chwili jest na rechablilitacji].
Prosz Ci o zdrowie i szczliwy los dla niej o zdrowie dla caej rodziny.
Prosi matka i o pomoc w wychowaniu dorastajcych synw.
Wrd funkcji niezamierzonych przez nadawc pierwotnego trzeba
wic umieci funkcje, ktre mog peni wszelkie wypowiedzi, a wic
funkcje prezentatywne, poniewa wypowied moe informowa o wieku,
pci, stopniu wyksztacenia czy terytorialnym pochodzeniu swego twrcy,
40

moe go, jak mwi jzykoznawcy, zdradza (GRZEGORCZYKOWA 1991: 15).

W cytowanych ju wypowiedziach dostrzec mona byo liczne usterki, ktre
pokazyway niski poziom sprawnoci komunikacyjnej niektrych nadaw-
cw. Odwoajmy si jeszcze do kilku przykadw, pokazujcych nieporad-
no w sposobie formuowania wypowiedzi (bdy gramatyczne) oraz uster-
ki w formie zapisu (bdy ortograficzne, a take przykad hiperpoprawnoci
w zapisie trzcicielka):
Matko opiekuj si mojemi wnukami Moniko Damianem Karolino i Klaudio
babcia (K);
O aryjo da zdzowie mojm dzieciom i wnukom (K);
Maryjo ze synem swoim mie wopiece wszystkie moje wnuczki zeby nie zeli
na zo droge prosi dziedek miej wopiece Maryjo (K);
Maryjo Kodeska prosz wyschaji moje proby eby mi wicej noga nie
rosa, ebym jeszcze schuda, miaa due powodzenie u chopcw i cay czas
bardzo dobe si uczya. Prosz, ebym nigdy nie kcia si z moj Mam
i ebym miaa pogod ducha. Baga, prosz WYSUCHAJ MNIE jedna z twoich
chrzecijanek (K);
Matuchno Kodeska Z okazji 25-lecia poycia maeskiego dzikuj Ci za
opiek powierzam Ci moje maestwo pod Twoj opiek prowad nas do
swojego Syna Jezusa Chrystusa Twoja trzcicielka.
Modlitwa wotywna jest, jak wida, tekstem, za porednictwem ktrego
do Boga, czy wprost do Matki Boej, zwraca si konkretny czowiek, moe
wic by wypowiedzi niezborn, ale nawet w tej niezbornoci wyjtkowo
i prawdziwie po ludzku ekspresywn. Oto stosowne przykady:
MATKO BOA KODESKA! Polecam Ci cae moje ycie, wszystkie troski,
kopoty, smutki, ale take radoci. Prosz Ci, spraw, eby przewaay jednak
te ostatnie... (Maria ze widnika);
Matko Boa Kodeska Wysuchaj mej proby aby zi przesta pi, Syn eby
dosta prac a ja ebym miaa przyjaciela na dalsz drog ycia;
Matko Kodeska opiekuj si nami Tereso i szeciorga dziemi bo zostalimy
sierotami zmar ojciec oraz m ktry mia 50 lat;
Prosz Ci Matko Kodeska miej w opiece moje wnuczki bo yj 16 lat bez
matki ktra zmara.
Kolejn niezamierzon funkcj modlitw wotywnych jest ujawnianie
postaw w ramach kultu, zwizane z wyborem wzorca wysowienia i sposobu
jego realizacji oraz treci petycji. Niektre przejawy postaw, uznanych za
niepodane, podlegaj, jak pokazywaam, swego rodzaju cenzurze.
***
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 41

Modlitwa wotywna jawi si jzykoznawcy jako wypowied osadzona

na pograniczu sacrum i profanum. Cz wypowiedzi prezentuje perspek-
tyw religijn, cz eksponuje wiecki punkt widzenia. Przewaaj jednak
wpisy wotywne, w ktrych wymienione perspektywy s zderzane, a wte-
dy kontekst, a raczej scenariusz komunikacyjny, pomaga nada im sakralny
wymiar i charakter. Funkcji tego typu tekstu nie da si wic utosamia z
intencjami wypowiedzi. Maj one charakter zoony i niejednorodny status.
Mona je traktowa jako role wpisane w komunikacyjny scenariusz, a take
konfiguracje intencji okrelone przez reguy wzorcw gatunkowych.
Funkcja prymarna i niektre funkcje sekundarne przewidziane s przez
reguy wzorca gatunkowego i jego poszczeglnych wariantw. Scenariusz
komunikacyjny peni rol zbioru czynnikw wspomagajcych procesy ujaw-
niania owych funkcji lub ich modyfikowania. To midzy innymi w ramach
kultu ksztatuje si osobliwy charakter modlitewnej proby i niektre funk-
cje niezamierzone przez pierwotnego nadawc (wotanta).
Oto jak w oglnym zarysie przedstawia si zbir funkcji penionych
przez teksty wotywne:
1) Funkcje ujawnione w ramach kultu i przewidziane przez reguy
okrelonych wariantw wzorca gatunkowego, a wic przez nadawc za-
mierzone. Jest wrd nich funkcja prymarna, ktr peni wszystkie wypo-
wiedzi kultowe, czyli funkcja nawizania kontaktu z Bogiem. Towarzysz
jej funkcje sekundarne (wpisane w normy wzorca kanonicznego i wzorcw
alternacyjnych): oddanie czci Bogu i Maryi lub okrelonemu witemu, po-
dzikowanie za otrzymane aski, a take akty zawierzenia, a wic funkcje
sprawcze, oraz proby o dalsze bogosawiestwo, czyli funkcje apelatywne.
Konwencje, jakie si uksztatoway w ramach kultu wotywnego, do-
puszczaj jednak uycie wzorcw adaptacyjnych, co poszerza zbir funkcji
sekundarnych i zmienia rodzaj ich wykadnikw. Pojawiaj si zatem funk-
cje ekspresywne wyraenie mioci do Boga bd Matki Boej, funkcja
przedstawienia kopotw i wyraenia alu oraz funkcja perswazyjna realizo-
wana w konwencji skargi lub donosu, ktry jest poredni prob o ratunek
dla bdzcych grzesznikw.
2) Funkcje przygodne (niezamierzone) przez pierwotnych nadawcw.
Wrd nich funkcja charakteryzowania nadawcy co do pci, wieku, pocho-
dzenia, stopnia wyksztacenia. Modlitwy peni te funkcj tekstw, ktre
zdradzaj nadawc w tym sensie, e ujawniaj jego postaw w ramach kultu,
sposb postrzegania Matki Boej, system wartoci, stosunek do blinich itd.
W tej grupie trzeba te sytuowa funkcje zwizane z dwufazowoci
aktw kultowych oraz zmianami w obrbie kategorii nadawcy i kategorii
odbiorcw (adresat pozostaje ten sam). Dla wtrnego nadawcy wypowied
jest poredni informacj o nadawcy pierwotnym i moe podlega procesom
42

ponownej redakcji, dostosowujcej jej ksztat do norm kultu wotywnego. W

odniesieniu do odbiorcw wtrnych, uczestnikw naboestwa, wypowied
tego rodzaju peni funkcj dydaktyczn, utrwalajc zarwno reguy kultu,
jak i normy gatunkowe modlitwy wotywnej.
Podstawowa rnica w stosunku do modlitwy ustalonej polega, jak si
wydaje, na tym, e w modlitwie ustalonej dominuje biegun teologiczny
modlitwa mwi do Boga, w indywidualnej za biegun antropologiczny do
Boga mwi okrelony czowiek, dominuje w niej zatem perspektywa ludz-
kiej biedy.

CYTOWANA LITERATURA

GRZEGORCZYKOWA, Renata. Problem funkcji jzyka i tekstu w wietle teorii aktw mowy. Jerzy
Bartmiski, Renata Grzegorczykowa (red.). Jzyk a kultura. T. 4. Funkcje jzyka i
wypowiedzi. Wrocaw: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze Fundacji dla Uniwersytetu
Wrocawskiego, 1991, 1128.
GRZEGORCZYKOWA, Renata. O specyficznych funkcjach wypowiedzi religijnych.
Etnolingwistyka 13 (2001): 7784.
GRZEGORCZYKOWA, Renata. Wypowiedzi religijne jako forma uczestnictwa w sacrum. Renata
Grzegorczykowa. wiat widziany poprzez sowa. Szkice z semantyki leksykalnej.
Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, 251255.
JACKOWSKI, Antoni. Pielgrzymowanie. Wrocaw: Wydawnictwo Dolnolskie, 1998.
KOPE, Jerzy Jzef. Elementy maryjne w polskiej pobonoci ludowej. Ateneum Kapaskie
1 (1988): 2943.
KOSIAK, Pawe. Czstochowska Matka Boa. II. Rozwj kultu. B. Duchowo. Ludomir
Biekowski, Feliks Gryglewicz, Romuald ukaszyk (red.). Encyklopedia katolicka.
T. III. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1979, 860861.
KOWALSKI, Piotr. Proba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych. Wrocaw: Towarzystwo
Przyjaci Polonistyki Wrocawskiej, 1994.
KUCAA, Marian. Od Bogurodzicy do Madonny. Nazywanie Matki Boskiej w historii
polszczyzny. Maria Karpluk, Jadwiga Sambor (red.). O jzyku religijnym. Lublin:
Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1988, 133144.
MAKUCHOWSKA, Marzena. Modlitwa jako gatunek jzyka religijnego. Opole: Wydawnictwo
TiT, 1998.
NAPIRKOWSKI, Stanisaw Celestyn. Matka mojego Pana (problemy poszukiwania
perspektywy). Niepokalanw: Wydawnictwo Ojcw Franciszkanw, 1998.
POHORECKI, Edward. Tradycyjne i wspczesne formy kultu maryjnego. Ateneum Kapaskie
1 (1988): 314.
SROKA, Jzef. Liturgiczna odnowa kultu maryjnego. Ateneum Kapaskie 1 (1988): 1528.
WCAWSKI, Tomasz. Wsplny wiat religii. Krakw: Wydawnictwo Znak, 1995.
WOJTAK, Maria. Wyznaczniki gatunku wypowiedzi na przykadzie tekstw modlitewnych.
Stylistyka VIII (1999): 105117.
WOJTAK, Maria. Modlitwa wotywna jako forma pielgrzymiej rozmowy z Maryj. Ewa
Woniak (red.). Inspiracje chrzecijaskie w kulturze Europy. d: Archidiecezjalne
Wydawnictwo dzkie, 2000a, 381395.
 MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 43
WOJTAK, Maria. Modlitwa jako gatunek wypowiedzi. Wadysawa Ksiek-Bryowa,
Henryk Duda (red.). Jzyk polski. Wspczesno. Historia. Lublin: Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, 2000b, 133141.
WOJTAK, Maria. Pragmatyczne aspekty analiz stylistycznych tekstw uytkowych. Boena
Witosz (red.). Stylistyka i pragmatyka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
lskiego, 2001, 3847.
WYRWAS, Katarzyna. Skarga jako gatunek mowy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
lskiego, 2002.

-
.
, ,
.
.
.
: 1)
: )
, ) : ,
, , .; 2)
(), ,
, , .
: 1)
( ) , 2) ,
. ( ),
, ,
.

Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie

Pl. Marii Curie-Skodowskiej 4A, 20-031 Lublin, Polska
maria.wojtak@neostrada.pl
 81:27-1(477)19/20
811.161.2373:27-1

XXI .

.
,
; ,

() (). ,
,
, , 30-
. , ,
,
, .

: , ,
, , ,
, , .

1. -
.
, -
( 2004a; 2004b; 2005;
GADOMSKI 2005).
(
2006a; 2006b; 2006d; 2006c).
, -
, , , ( 2012:
482495), ( 2012;
2013) . -
:
; -
; , -
() :
46

, ,
.. ( 1997; 1999; 2005; 1991;
2004; 2006; 2006; 2001a; 2000;
2008 .).
, , 30-
.
. , ,
-
, ,
.
-
,
: ,
; ; -
;
() ().

2. , .

:
(.) (.), (.)
(.), (.) (.),
(.) (.), -

(.), (.)
(.), (.)
(.), - -
/ (.) - /
(.), (.) -
(.), - (.) --
(.), (.)
(.), -
- (.), (.)
(.) .
, -
, -
. ( 2005: 2128). -

/
:
1) (.) (.);
 . , . : 47
2) / (.) /
(.);
3) /- (.) /-
- (.);
4) (.) (.);
5) (.)
(.);
6) (.)
(.);
7) - (.) -
(.);
8) (.)
(.);
9) (.) (.)
( 2005: 2728).

. , , -
.
: , -
, , -
, .
, , -
()
.
1) / (.) /
(.);
2) /- (.) /-
- (.);
. (.) (.);
. (.) (.)
..;
3) (.) (.);
. (.) (.):
i. (.)
(.);
ii. (.)
(.);
iii. (.) ..
.. (.);
. (.) (.):
48

i. (.) (.);
ii. (.) ..
(.);
. (.)
(.);
4) (.) (.);
a. (.)
(.):
i. (.) -
(.);
ii. (.)
(.);
iii. (.) -
(.) ..;
. (.) -
(.):
i. (.) -
(.);
ii. (.) -
(.);
. (.)
(.);
5) - (.) - -
(.);
a. - (.) -
(.):
i. - (.) -
- (.);
ii. - (.) -
- (.);
iii. - (.)
- (.)
..;
. (.)
(.):
i. (.) -
(.);
ii. (.)
(.);
 . , . : 49
. - (.)
-
(.);
6. (.) (.):
a. (.) -
(.):
i. (.)
(.);
ii. (.) -
(.);
iii. (.) -
(.) ..;
. (.) -
(.).
-
,
.
.
,
, , , -
, , -
/ (= -
/). ,
,
, -
/ .
:
. , -, -
, , -
,
.
, ,
. , , -
, .
, ,
, -
/ -
/.
.
-
, .
50

3. . -
-
. . . -
, (1997:1125).
. .
(2000: 1824).
. . , . . . . -
, -
, -
, ,
(2006: 2028).
(). . ( -
) , ...

.
, -
, .: ,
, , , , , , , -
, , , , , , , ,
(1884: 85).
( III .), . ., -


. -
( ) , -
- , -
(, , , , , ,
, ; , , , , .)
(2000: 62).
(XIVXVII .), . . ,
, -
- .
, , -
-
.
-
, -
, -
(, , ). XVII .
--
, , -
 . , . : 51
--
(2006: 23).
XIVXVII ., -
. ,
(, , , ). -

, , ,
, -
(1989: 82).
( XVII . . XIX .) -
-
. -
- ( 2006: 23).
(30- . XIX . 20- . .) -
- .
( .
, . , .).
(. , . , . --
, . , . , . , . , .
. );
, -
( 2006: 24).
(30- . 80- . .), . ,
, -
, :
-
11-
.. (1993: 60).
( 90- . .) -
,
. ,
. . , -
. , 90-
, -

-
. -
, 20- . 3080 . -
( 1988).
, , ,
-
, ,
52

.
, .

4. -
. . . , ,
(. -
, . , . , . , . ),
. , . , . , .
( 2008: 128).
-
, 30- . -
,
. . . -
(2000) 90- . . .
, . . ,
, 90-
2000- . (2008; 2009).
4.1. 30 80- . . -
.
( -
), II 1934 .
(1934: 3438). -
.

.
3080- -

.
, . . . . . -
, . ( 1934: 3438; 1991: 99146) -

; . ( ) -
,
(1943; 1979; 1982; 1988); . -

(1964), .
, , .
. -
. -
, XVI XVII .
(1961). . . -
 . , . : 53
( 1983). -
. (2005: 23).
. , -
-
. , . , . , . -
, . -, . , . .
, -
,
-
(2005: 21).
-

. (1980).
, -
, . . , ,
(2000: 3239).
4.2. 90- . 2000- .
,
( 2001a; 2008; 2009).
,
- ( 2001a; 2001b).
- -
, -
( 1995; 1981: 3040; 1989: 556; 1992).
-
. . -
. , -
, ,
, -
( 1992: 5961).

( 1998;
2000).
-

. . (2001).
-
. , . . (-
19881989: 577587; 1988: 8389).
54

. . , . . , . .
( 1997; 1999; 2000).

( 1993: 2631; 1998: 305312; -
1998: 287293 .).
. . ,
90-
2000- (2008; 2009).
-
.
( 2000: 165).
-
. ( -
(1998: 178184);

( 2000).
, -
,
- -
. . -
, . . , . . , . . , . ,
. ( 1988: 75; 1991: 337; 1997; 2001:
1824; 2000; 2001a: 277; 1987: 7173;
1989: 7484 .).
. . -
-
, -
(, , ) (
2001a: 277).
, -
, -
(, 1996) -
, 2000 .

. , . , . ( 2000: 3449; 1998:
178183; 1998: 280286).
-
- . . (2004).
3 . ,
, -
 . , . : 55
, -
- ( 2008).

5. .
-
. -

. . (2008: 2128; 2009).
30- . . -
,
:
1) : ,
: , !;
2) : , , ;
3) , (,
): , , , , ,
, ;
4) : , , -
, ;
5) :
, ;
6) (, , -
): , ;
7) : , , -
, ;
8) , -
: , ;
9) , : , -
; , -
, ;
10) : , ,
;
11) : , , , .
. -
(, 1934),
, -
(1934: 4148).
. . -
.
56

. .
XVI -
XVII . ( )
- -
( 1961: 130139), 6 -
( ):
1) - -
(, , , );
2)
(, ,
, , , );
3) , -
(, , ,
, , );
4) , , -
(, ,
, , );
5) -
. -
, -
,
-
(, , h).
6) , , .. (
, , , , );
7) (
).
. , -
,
.
- -
(1961: 139).
. --
:
1) . ,
, , ;
2) , ,
, ;
3) , , ;
4) , , , , ;
 . , . : 57
5) , , , ,
;
6) , , ,
;
7) -
, , , , -
;
8) () , ,
, , , -
, , , ;
9) -
, , ,
, ,
, , , -
;
10)
, , ;
11) ,
, , , -
, ;
12) , -
, -
, , ;
13) ,
, , , ;
14) , , , ,
, ;
15) , , , ,
( 1964: 7899).
,
XVI ., -
(1985).
13 -
, (, ,
, , , ) (40, 499500).
,
,
,

( 1985: 500).
58

. 2000 (2000:
3449) 6 .
1) ,
(, , ,
);
2) :
) (, , , );
) (, , );
) (, , );
) (, , );
3) :
) , -
(, , );
) (, , );
) (, , );
4) (, ,
);
5) , :
) (, , );
) (, );
) , ( , -
, );
) (, ,
);
) , (-
, , );
6) , :
) (, ,
);
) (-
, , , ) (
2000: 3449).
-
. ,

.
1. , , , -
.
2. , .
3. , .
 . , . : 59
4. .
5. ; , ; .
6. , :
1) ,
2) ,
3) - ,
4) - (
2001: 1824).
. -
, :
1) : ,
, , ,
;
2) : , , -
(, ), ,
, , ,
;
3) : ,
, , , , , ,
;
4) : , -
, , , ,
( 2004b: 6062).
,
84 -
. . -
-
:
1) , (, ): -
, ; , , , -
, ; , , ;
, , , ;
2) , ( -
, --
, , ):
, , , , ; ,
, , , , , ;
3) , : , , ,
, , , , , , -
60

; , , , ,
, , , , , .;
4) , ( -
, , ; , -
): ,
; , , , ,
, ; , -
; , , , , , ,
, .. ( 2004b: 110122).
- . .
: - .
1. :
1) -
: , , , , (),
, , , ,
; , , , ,
, , , -, ,
, , , , , -
; ; , , -
, , , ,
;
2) - : ,
, ; , , ( 2006: 4849).
2. - :
1) -
, : , , , -
, , , ;
2) - -
: , , , , , ,
, , , , ;
3) : , ,
, (), , , , ,
() , , ; (), , ,
, , , ;
4) - :
, , , (), ,
, , , ()
, ( ), ;
 . , . : 61
5) : -
, ; , ; , ; ,
, ( 2006: 111).

6. -
. ,
, ( , -
, ), :
, , ..
,
, , ..
-
, .
. .
,
, . . -
, , -

.
,
(1997).
1. --
:
1)
: , -
, , , , , , , ;
2) -
: , , , , ,
, , , , , -
;
3) -
:
. -
: , , , ,
, , ;
. -
: , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , ,
, , ;
62

. -
: ,
, -
, , ,
, , , -
, , , , ,
, , , , , ;
4) -
: , ,
, , , , ,
.
2. :
1)
: , , , -
, , (), (), -
, , ;
2)
: , , , -
(), (),
();
3) -
: , ,
, , , , ( 1997:
34188).
- -
. . (2000).
, -
: -

( 2000: 6263).
, :
1. ;
1) -: , ,
, , ;
2) : , -
, , , , , , ,
, , , , , , , -
, , , ;
3) -
: (); ; , ;
 . , . : 63
4) -
: , (), , ,
;
5) :
, , , (, ), ,
, , , , , ;
6) : (),
, (), , , , ,
, ;
7) ;
. : (); ,
, , ; , , , ;
(, ) ,
, , ;
. : (, ,
, );
. : , -
, , , , , , ,
, , , , , ,
, , , .
8) - : -
, , (), , , ,
, , , , , (),
(), , ,
, (, ) , -
.
2. :
1) : , , ,
, , , , , ,
(), , , , (, ,
), , , , , ,
, , , , , , -
.
2) (,
): , , , -
(), , (, , ),
(, ), , , , -
, , , , , , , ,
, , , , , ,
( 2000: 57170).
64

- -
. . .
- -
, , , -
, , .
--
-
, -
:
1) ;
2) ;
3) ( 2001a: 21).
. . ,
. . (1988: 16),
,
60 80- :
. :
1. : , ,
, , . , ,
.
2. :
) : (), ;
) : (), (), (), -
;
) : (()), , -
;
) : , , (), ();
) : ;
) : ,
( ), (), -
, .
3. : , , , ,
(, ), , ,
.
4. : , , ,
, , , (,
, ), (), ,
, () .
5. : .
 . , . : 65
6. : - ( ),
() (. (), , ), -
(), , , (), ,
, . (()), ,
(-).
. :
1. : , -, -, , ,
, , , , ,
.
2. : , ()
, , .
3. : , , , , , ,
(), , .
4. : , (-
), , , ( ).
5. : , , , , -
, , , () .
6. : ()() () ( 2005:
4447).
-
- , -
, , (.) /
, , , (.),
. . .
:
1) : , , -
, , , ;
2) : , , -
, , , , ,
, , ;
3) : , , -
, , , , ;
4) : , , -
, , , ;
5) : -
, , , , -
, , ;
66

6) : , , , -
, , , , , -
;
7) : , , , -
, , ;
8) : , -
, , , ;
9) , -
: , , , , -
, ( 2008: 4950).
,

,
.
, , ,
,
. ,
-
.
, , -
-
. ,
.
() -
.
.

.
,
, , , -
.
() -
.

, C. ,
( ): ... . . : 10.02.01;
, . K, 1997.
, . . : ,
1993.
 . , . : 67
, . -
: ... . . : 10.02.01;
- . . . . , 1999.
, . 6080-
(- ): ... . . : 10.02.01;
- . . . . , 2005
, .
XVIIXVIII. : , 2008.
, . XVIII .:
. . . . : 10.02.01; , -
. . . , 1995.
, . - .
12 (80)
(2004a): 3338.
, . .
. . 17 (56)/1
(2004b): 6369.
, . : .
. . 18 (57)/1 (2005): 1626.
, . .
11/1 (2006a): 1120.
, . .
7 (2006b): 2441.
, . :
.
. . 19 (58)/2 (2006c): 186193.
, . - .
. . 19
(58)/1 (2006d): 147157.
, .
. 11 (2012): 125140.
, , .
. J. Mdelska, E. Titarenko (red.). Dialog
kultur. Jzyki wschodniosowiaskie w kontakcie z polszczyzn i innymi jzykami
europejskimi. Bydgoszcz: UKW, 2013.
, . - . . (.).
1000- . . ., 1991a, 337.
, . - .
. (.). 1000- . . .,
1991b, 99146.
, . - . . ,
. (.). , 2004a, 5878.
, . - .
. , . (.). , 2004b, 79131.
68

, . XVIII XIX :
... . . : 10.02.01; - .
. , 2006.
, . (
). II Midzynarodowy zjazd slawistw (Filologw sowiaskich) /I
(1934): 3438.
, . . 2 (1934): 4148.
, (.). : 2 . : ,
1998.
, . XVI : . (
). , 1985.
, . XXIV .
. 2.: . -, 1964.
, . -
( .): ... . . : 10.02.01;
- . . , 2006.
, j, : . . .
, . (.). :
. :
, 2012, 482495.
, . . -
. , 1988, 8389.
, . .
. : , 2000, 163165.
, . XIXIII .
.
(1989): 556.
, . . : . ,
1992.
, . : .
1112 (1993): 2631.
, (). . , 1943.
(). - : 3 .
, .1. 1979; .2. 1982; .. 1988.
(). . : ,
1994.
, . - : ... .
. : 10.02.01; . , 2008.
, . - . :
, 2009.
. . 1 (2001): 1824.
, . (-
). :
. , 56 2000 . : - . .
, 2000, 3549.
, .
. :
 . , . : 69
. , 56 2000 . : - . . ,
2000, 238244.
, . :
... . . : 10.02.01; . - . . .
. , 2000.
, . . : ,
1988.
, . :
, . Magister Dixit 4/12 (2012) <http://
md.islu.ru/> 14.03.2012.
, . - (
): ... . . : 10.02.01; -
. , 2001a.
, . - . : , 2001b.
, . .
1000- -. , 19881989, 577587.
(.). : :
, 1983.
, . .
:
. . , 1998, 178184.
:
. . , 1998.
, . . K:
, 1980.
, . (
). : , 1989.
, . -
. :
:
. , 1998, 305312.
, . .
: :
. , 1998, 287293.
: . , 56 2000
. : - . . , 2000.
, . XVI XVII .
( ). : -
, 1961.
, . - - -
.
: :
. , 1998, 280286.
, . - . : , 2004.
, . . -
(1989): 7484.
*
70

GADOMSKI, Aleksander. Lingwistyczne rozwizanie problemu jzyk a religia jako jeden ze

sposobw wspdziaania kultury wysokiej i niskiej. B. Myrdzik, M. Karwatowska
(red.). Relacje midzy kultur wysok a popularn w literaturze, jzyku i edukacji.
Lublin: UMCS, 2005, 8595.

XXI .

.

;
,
() ().

,
. , ,
, ,
.

.
: 1.
() ( ,
, , ,
); 2.
; 3.
,
, ; 4. ()
, .

. . .
-
, ,
akazsimf@mail.ru

.
. .
, ,
halinapl@mail.ru
 81367.62:398.9=163.41

-
.
.
. -
,
,

.

: , , ,
, , .

1. 20. , -
( 2010: 7). , . .
(20073: 6), , .
.
,
. ,
. . -
(2011: 57), + -
, :
, .
-
.
( . 2008: 19).
, , -
. -
, , ,
, .
-
. . , .
,
72

, 1833. ,
:
, -
,
( 1987: 355). . (2006:
89) : ,
, .
,
, , . -

, . , ,

, -
. .
,
, -
. -
-
; , , , ,

( 2011: 46).
. . .
(20073: 82), -
- . -
-
.

2. , -
, , -

. , -
- , . . ,
, ,
, ,
, -
.

.
( ) , -

. , -
, -
 : 73
, - ,

, -
, ,
,
. -
, , ,
.

,
(-
. 2008: 86). -
(. , . 2008: 88)
, -
,
.
( . 2008: 87).
2.1. , , -
- -
, -
-
.
,
,
.
-
. 303 .
(144), , ,
, : (143), (122), (120), (111),
(92), (79), (77), (73) .
,
,
, ,
. -
(-
2012), .

2.2. -
. (2006), -
, -
.
, .
, . -
74

,
,
. 4 . -
, ,
, , , (, -
). , , ,
,
, ,
, , , ,
, , , , , ,
. . (2006: 19) :
, .
.

3. -
-
.

.1 303
, 100 , 2 -
, 6 , 2
3 .
3.1. ? -
, ,
-
-
. -
.
,
. -


. , -
-
, .
1

. .
, ,
, , ,
. , ,
( ) ,
.
 : 75
,
, -
, -
. ( !
! . ),
(, , ,
): : , . ,
. , , ! , , .
? , , , , , , ,
, , , ( .
, , ! , .
. , . .
. .
).
, .
, -
. , (
, () ). , ,
, , , ,
( . -
. ). ,
( ).
, , -
,
( . ,
).
, ,
. . - (2008: 167188) -

-
.2
: , -
, (. 31), ,
, , , . .
, , , -
, , , ,
2
. - (2008: 175), ,

,
.
76

, ,
.
3.2. . -
, (. . 1996; -
2006; 2012) -
. . (2012: 24)
: ,
, . : -
, .
, . (2012: 47)
:
, , ,
, .
.
, , . -
a priori , -
( , ; , . ,
).
(. 2006: 266; 2012).

. , -
, , ,
, . -
.
, , -
. -

. , ,

(, ) (, ).
,
. -
, , , -
?
?

.
3.2.1. , , .
.
,
: . , .
! ! ! , ()
 : 77
. !
!
3.2.1.1. ? -

. :
! ,
: , ! ,
.
: , -
. :
. , .
( ) (), .
, : . -
: . .
,
, :
! .
. .
. . , ,
. .
: .
3.2.1.2. .
, ( -
), .
, : , , , .
, . , . -
,
. ,
, : .
,
: , . ,
. , :
, . -
:
, . .
3.2.2. . -
, ,
, , ,
.
. -
.
78

: . .
. . . ,
. . .
. . ,
. ! . ,
. ! -
. .
3.2.2.1. . -
, ,
, . ,
, ,
, .
, -
: . ,
,
, , .
: .
3.2.2.2. . , -
, ,
: , . ,
, . , .
.
, .

( ), , , -
: .
3.2.2.3. .
, ,
, -
, , .
, , .
, .3
3

:
) , ; ) , ; ) -
, ; ) , ; ) ; )
, ; ) , ; )
; ) , . -
,
. 2, ,
: . -
,
 : 79
: ! !
! !
! ! !
!
: ! !
! ! !
! ! , ! !
. . !
3.2.2.4. . ( -
), ,
, : -
. ,
.
, .
: ?
.
-

.
. -
, :
. , . ,
. , , !
.
, ,
-
, : , . , -
/ .
. , .
. , .
. , .
, , ,
:
! , !
, ! , ! -
!

. ,
,
.
80

,
: !
! ! , , .

,
, .
.
,
.
,
.
, -
. ,
:
.
3.2.2.5. .
, :
( )!
,
: ,
. , .
: , ,
, .
( , , ,
),
:
, .
3.2.3. . -
, -
.
, , . ,
, .
: 1.
( , ), 2. ( ) 3.
( ).
3.2.3.1. . -
. , -
, .

,
: . !
 : 81
, .
! , ,
, -
, ,
. , -
. -
-
, , , .
,
-
, .
3.2.3.2. . ,
: ( ).

,
: , . -
: , .
: , .
3.2.3.3. . , :
, . , , -
: .
. -
, : , . ,
.

: , / ,
. , . ,
. :
, .
3.2.4. .
,

.
, -
.
,
, , , (/ , , , ):
, , ! , , !
, ! , !
, . -
, , , .
82

-
. ,
.
( , , ).
.
, , , -
, ,
( ! ).
. -

(, , ).
,
,
, .
. -
.
. :
, , ! , , !
, , ! ,
: , !
: , , !
: , , , , , -
. , : , ,
!
: , , , . -
: , , . -
,
,
: , , ! , , -
! , : ,
! , ,
. -

: , , !
, , ! , ! ( ,
, , , );
, , ! , !

4. .
-
-
.
 : 83
, .
. (2006)
. -
. -
(2011),
, .
, -
.
.

, -
. , ,

( ), -
( ) (
).
,
. -
, .
.
, -
.
:
, -
; ,

, , , , ,
.
.
, , ,
, , . ,
, , .
. -
. , -
. ,
, , .
-
. , , , .

-
. . -

84

. , ,

. ,
(, ,
)
.
.
. (2006: 2829)
.
. -
,
. -
, , . , ,
, ,
.
, ,
. , ,
, , ,
, , [...]4
.

, . . , -
: , 1987.
: , 1. : ,
1959.

, . . .
, . : Slovo Slavia, 2011.
, . , . . , . . , . . , . . . -
-
. . . -
, : , 2008.

4
.
. . (2006: 29), ,
: [ ], ,
, . -

, .
 : 85
, . . :
, 2010.
, . I, II. :
, 2006.
, .
. (.). -
II. : , 2011, 5767.
, . . , 3- . : -
, 2007.
, . . -
-, 30. 2011. -
, . .
-, . . :
, 2008.
, . , : . . . .
. : , 1987, 353390.
, . . : -
, 2012.
, . . . , -
. : , 1996.

Rajna Dragievi

THE CONCEPT OF GOD IN SERBIAN PROVEBRS

Summary

The noun God is the most frequently used noun in the Serbian paremiological fund.
This paper analyses the concept of God in Serbian proverbs recorded by Vuk Stefanovic
Karadzic. The fragments of the national worldview concerning the relation between man
and God are reconstructed. The conclusions are made based on the meanings of proverbs
containing the noun God or its adjective derivatives, and also based on the most frequent
verbs appearing in those proverbs, the most frequent nouns relating to God, as well as based
on the list of imperative verbs that man uses to address God.

3, 11000 ,
rajnad@yahoo.com
 271.22(497.11):929 Pavle, srpski patrijarh
27-248.3

-
, .
,
,
.

: , , , , , , ,
.

1.
1.1. (: 799800):
() (, , 1914), ... -
... . ... -
1957, 34 . ... 1990. -
1992. ...
, .
1988. .
.... -
, -
-
, ,
.
1.2. , -
,
(
2010: 3768). -

(178006),
,
88

, .
.

2.
2.1. -
,
1996. . :
.
-, , -
, , .
) , :
. -
,
.
? ?
, ,
1. -
, -
, 2. ,
, , ,
,
.
. -
.
) ,
.
1) .

,
. , -
.
-
, .
,
, -
, , ,
.
1
.: 1991: 38 ., 59 .; 1995: 32
. 48 .
2
.: 2001: 265.
 : 89
2) , -
. -
, , -
. ( 2002: 214)
,
3. ,
.
3) , -
, : , -
, , .
, -
(),
. ?
,
. :
-
,
, -
.
, :
-
,
.
2.2.
.
,
. -
:
-

. .
.
,
.
, .

,
,
3
. : 2001: 290291.
90

. , () .
. .
)
.
. ,
,
.
, -
,
, -
. ()
, . -
,
,
. -
,
,
, -
.
) ,
-

: ,
, -
, ,
, .
) ,
-
. , , -
: ...
. ,
() .
. .
1) , , ,
, , ,
. -

. ,
, .
, .
, , -
.
 : 91
2) -
. -
,
, , -
. ,
, -
. :
. ,
, -
, -
.
, . -
, . -
.
. ,
,
,
. ,
, -
. :
,
-
.
2.3. , -
, -
.
,
.
() -
. :
-
, , , -
.
,
.
, , -
, , -
, . , ,
,
; ; -
, .
92

) -
. -
, , -
,
, .
1)
, (),
. -

. . -
, -
, , ,
. -

, -
,
.
2)
-
. -
, -
, :
... .
) , -
. . .
:
, , .
2.4.
.
) , -
, (, , .),
.
) ,

, -
.
.
,
:
.
. -
 : 93
, .
-
, .

, ,
. ,
() .
. .

, , ,
,
.
: ,
, .
) -
-
. . .
: , , -
,
; ;
, .

3.
3.1.
.
3.2. , , -
, ,
, , -
.
3.3. , -
, -
,
. -
,
: -
.

.
3.4.
: -
.
94

3.5. ,
.

. . II. : -
, -, 2010.

: , . -
: , 2008.
, . . :
, 1991.
, . , .
: , 1995.
, . . : , 2001.
, , . III. : , 2002.

Jelena Jovanovi Simi

PARALLELSIMUS UND HNLICHE FIGUREN IM TEXT DER FEIERLICHEN

BOTSCHAFTEN VOM PATRIARCH PAVLE

Zusammenfassung

In dieser Arbeit der Autor unternahm eine Analyse der drei feierlichen Botschaften
vom Patriarch Pavle mit der besonderen Aufmerksamkeit auf dem Parallelismus als der rheto-
rischen Figur. Es wurde klar, dass der Parallelismus ein wichtiges Mittel darstellt, in der Er-
hhung ter Tonlinie und Verstrkung der kommunikativen Kraft der Rede, in erseter Linie
wenn er kombiniert ist mit anderen figurativen formen z. B. mit der Gradation, Kontrast u. .

3, 11000 ,
jelenajo@bitsyu.net
 811.161.1:811.163.4137

( )

, , , :
, .
:
. (. 6,14)

, .
, ,
,
.
,
- , .

.

: , , , ,
, .

1.
, , . ,

, -
. , ,
, ,
... , ,
() , -
( 1997: 7, 22).
, -
, ,
96

1 ,
, (
1995: 357).
,
.2 -

3
-
. .
1.1. ()
-
, , -
,
. . , -
1
XIX XX
( 2010: 21).
( 1993: 8), -
. , , ,
.
2
(,
) ,
, . -
,
.
-
, .
. . ,
, ,
(
1958: 134).
3
,
.
:
. . ( 1994), . . ( 1995; 2006), . .
( 1997), . . ( 1999), . . ( 2002),
. . ( 2003; 2006), . . ( 2006), . .
( 2006), . . ( 2003; 2010), . . ( 2002), . .
( 2007), . . - (1999), . (2007;
2010) . -
. . ,
, ,
. .
, , ,
. ( 2012: 624636).
 : 97
,4
-
( 2008), -
.5

-
, ,
, , -
.6 , , . -
, , . . ,
,
( 1993: 5). , , -
.
1.1.1. , , - ,
. ,
. -
, ,
,
7 ( ) ,
(
4
. , :
, ,
, .

( , . .) ( 2003: 89).
5
,
. . , , , .
, -
, -
( 2007: 11).
6
. . : ,
, , -
. , ,
,
,
, ,
(-
2000: 6).
7

(
1998). ,
( . 2004: 933).
98

. . ( .
1999; 2001).

. -
. :
.
,
( 2012: 12).
- -
.
, ,

,
- (.: 2006: 35).

. , -
, , , .
.
, , ,
( 2000), ( 2001),
.
1.2. K
. ( 2007: 13; 2012: 49).
,
. -

(, , -
, , .) ( 1995:
349, 354; 2003: 85).
,
. . , (-
2006: 34).

1.3.


-

-
. - .

, -
 : 99
. ,
-
(.: 2002: 19).

, -
, ( ).
,
.
2. , ,
: ,
, . ,
, -
.

.

,
: , . IV (),
(); -
, VI ( 1976)
( 2007).
, -
.
: , -, . , , - , , . 1.
(. ). :
, ,
. :
, . , . 2. (.
). , , , .
, , , :
. , .
[:] .
, !
, . || . . . . .:,
-, -. . , .
[:] ,

? . , .
, . ,
. 3. . . , ( ) ,
. ,
100

. . , . , ,
, . ,
. , ! ? .
, . || . , -.
. .
, .
! , . .
, ,
. , . 4. . .
, . ! !
, ! , . [:]
. ! . , . 5. (.
) . .
; ,
. , . ,
,
. , . (: 691).
: , -, . , -, -, . 1. :
, ,
. . .
( , ). . ! ( -.
; .). 2. . ,
. . . . 3. , . .
, (.). .14. -
. ,
(.). .-. .~ . .-.
. -. .--. 5. !
, (.). ,
! * ... (. .) - , ( 3 .).
! (. .) -.
. - : . (: 877).
1976: , - . . 1. . .
,
; , . ()
( ) . . .
2.. , , . ,
! . .
. . .
. . , .
. . . . , .
. . ,
 : 101
. . 3. . ,
, , . , , , .
! . 4. (
) . , , , : ,
. , , , , .
. . ( 1976: 900)
2007: 1. . . ,
n ; ,
: (),
. 2. . , , ,
: , , , .
. , : . . .
, , , :
, () . 3. ( . )
. , , ; : , , ,
. . , , , . .
, , ; ,
.
, . () .
, . , .
~
. () , ~ ,
. ~ , (, )
, . , , ,
. u, u . ~
. ( 2007: 1522).

2.1. (
8),
:
1) ( );
2) ( );
3)

( );
4) -
( );
5) ( ).
8
( ) -
( ), -
: ruscorpora.ru korpus.matf.bg.ac.rs.
102

, .

,
,
, . .
3. -
.
. (2000:
721), . -
. , -

. , -
, , -

, . .
, .
, .
,
( 2000: 1011).
, .
4. ,
-
, .
, -
,
9.
, (
),

,
, ,
,
, ,
9
-
2007
( , ), -

, (
, , . , -
, .), 1976
. ( 2012: 202).
 : 103
. ,

- -
.

5.
-
. , -
,
.
.10
5.1. ,
11:
S.
S .
S .
S Y.
Y .
S .

6. ,
-
, (), (S)
-
.
6.1. (Y) -
. ,
(), (). ,
, ,
, , ,
,
.
1. , , ?
, . (. .)
10

. ,
( 2011).
11
. ,

, ( .
1999).
104

2. ()

, -
. ()
3. , , -
,
. ()
4.


.
(1)
5. , , -
, , -
. (. )
6. . (-
)
6.2. a S -
+ -
/ ( , .
: , ! (.
. )

/ ,
/ , , / , ,
/ , .
, -
. , -
( / ),
, , ,
.

/ , / -
, / .
6.3.
. -
/ , ,
.
(, / ).
,
 : 105
( / ).
:
7. . ...
, , , -
. (1)
8. , , -
. (2)
9.
. (2)
10. ,
,
. (. )

7.
.
, --
. ,

,
12.
11. -
, ,
().
12. , .
, ! , . (RUSCOROPRA)
(
)
, -
12
,
- / -
( ). -
/ :
:
1, 2.
2.
1. . , .
:
1, 2.
2.
2. .: ? , ,
. (KORPUS.MATF) ( 2012, ).
106

:
, ,
,
.
(
. 10 , . 11 ).
,
-
, / .
13. , -
. ()
-
.
( 2003:
565), : ,
, ,
.
7.1. . .
,
,
: 1) ; 2) -
(
2008).
, , ,
, . , -
, -

.
, -
:
(i) ;
(ii) ;
(iii) ;
(iv) ,
, ;
(v) ;
(vi) ;
(vii) , .
 : 107
8. -
, . ,

( S ).
,
, , ,
, , ( 2000: 321).

9. ,
,
, -
,
, -
.
.: , , , , -
, .
.: , , , , ,
, , .

-
. , -
.
14. , : -
, , , -
, , ,
. (RUSCORPORa)
15. , -
, -
. -

. (RUSCORPORA)

10.
, ,
, ,
, .
, ,
,

. ,
: -
108

-
.

. : . -. <http://www.e-reading-lib.org/book.
php?book=1008316>.
. : . . <http://www.e-reading-lib.org/book.
php?book=1008252>.
. . :
. <http://www.svetosavlje.org/molitve/index.php
?akcija=prikazi&kt=0&mlId=51>.
: <http://forum.vidovdan.org/viewtopic.php?f=48&t=14910>.
: <http://100grt.ru/iskusstvo-srednevekovya/vladimirskaya-ikona-bozhiej-materi>.
: <wolsib.ru/ekaterina-i-aleksejj-medvedevy>.
: <www.photokzn.ru/articles/0/46>.
1: <www.logoslovo.ru/forum/all/topic_3746>.
2: <http://www.logoslovo.ru/>.
: . 4- . . . . . , - .
. 4- ., . : . , , 1999.
: . . , . . . . 2-,
. . : , 1995.
1976: , IIII. :
, 19671969. IVVI. : ,
19691976.
2007: (.). . :
, 2007.
. : <http://www.spc.rs/sr/predstavljanje_knjige_sveti_vasilije_ostroski_
cudotvorac_iscelitelj>.
1: <http://blogs.svetosavlje.org/vesti/archives/1483>.
2: < www.svetosavlje.org/biblioteka/DuhovnoUzdizanje/Kazanska.htm >.
: <http://www.serbiancafe.com/cir/diskusije>.
*
RUSCORPORA: <www.ruscorpora.ru>.
KORPUS.MATF: <http://www.korpus.matf.bg.ac.rs/korpus/login.php>.

, (.). . :
: , 2000.
. . . , . . . : ,
2007.
 : 109
, . . 2.
. : , 1995.
, (. .).
. : , 2006.
, (. .). . .
. : , 1993.
, . . : ,
1999.
, (. .).
. . :
, 2001.
, . : .
(.). . :
: , 2000, 320329.
, . . : , 1996.
, , .
. : , 1997.
, . . : ,
1993.
, . . :
, 1999.
, . . :
, 2001.
, . . : ,
2007.
, . .
5/1 (2003): 85105.
, . .
: , 2006.
, , ,
. . :
, 2012.
, . : , , . :
, 2002.
, . . :
, 2003.
, . . :
, 2010.
, . .
.
. III. (2011): 118125.
, . (
).
, , 2023. 2012. (
).
110

. . . -:
, 2007.
, . . (.).
. : ,
2003, 81107
, , . :
. : .
2010.
, . . .
: , 2012.
-, , . .
LV/1 (2011): 197209.
, . .
. . . (. .).
: , 2006, 163238.
, . . .
1 (1993): 39.
, . .
. :
: , 2000, 721.
: . 2- ,
. . . . . :
, 2003.
, . .
<http://www.pravoslavie.ru/smi/36502.htm>.
, , -. . . . :
, 1999.
, . - .
-: -, 2002.
, . . -
: , 2000.
, . :
. : , 2003.
, . . .
: , 2002.
, . , 1. -
: , 1958.
, . (
). : , 1994.
 : 111

( )

,
,
, -
.
,
, -
. ,
,
.

3, 11000 ,
draganakerkez@hotmail.com
 81373.46:2

,
.
,
, .

.

: , , ,
, , .

-
.
, , ,
.
.

, , -
.
, ( .
1974), ( 1996), -

( 1990: 110111).
, -
, -
/ .
90% ,
1020% , -
150200 ( 1985: 58). -
, 1525%
( 1974: 33).
114

: -
. -
, -
(, , .),
:
, , .
,
, : -
(, ), - (-)
- ( 2002: 9798).


.
, .
, ,
,
-
.
,
.
, -
, -
,
, -
.
( ) -

.


,
. -
, ( ,
.), .
, -
.
: -
.
-
, ,

 : 115
, , ,
, .
-
, ,
.
-
, ,
, , -

.
,
-
. : predestination,
divine, paradise, sin, anathema, disciple, reveal. , -
predestination :
The discussion very often touches on the doctrine of predestination
(MEYENDORFF 1982: 98).
, EWED:
predestination, noun:
1. advance decision by God about events: the doctrine holding that
God, a deity, or fate has established in advance everything that is
going to happen and that nothing can change this course of events;
2. Gods decision who goes to Heaven: the doctrine that God decided
at the beginning of time who would go to Heaven after death and
who would not;
3. foreordaining: the divine or human act of deciding the fate of peo-
ple or things beforehand.
:
Theodore answers by referring to the Orthodox doctrine of the hypostatic
union which is based upon the unity of Christs divine hypostasis which is and
remains, even in death, the unifying factor of all the elements composing the
God-man (MEYENDORFF 1982: 98).
divine
(1, 2 3), . ,
EWED:
divine, adjective:
1. RELIGION having godlike nature: being God or a god or goddess;
2. RELIGION relating to God, gods, or goddesses: connected with,
coming from, or caused by God or a god or goddess;
116

3. RELIGION connected with worship: connected with the worship or

service of God or a god or goddess;
4. lovely: pleasing or attractive (informal or humorous).
2001, , -
, , ,
, :
( . 1) , -
;
( . 1) , .
1999 -
:
, , -
(. 1,19) (.
)... ,
( 1999: 208212). -
-
: ... ( :
1999: 293295).

,
: ( ), ( ),
, (), .
(Cross, Church, Resurrection).

, -

,
, .

,
.

: essiahship, Divine Sonship, eschatological
(TARAZI 1999); Baptism, original sin, epiphany, the Holy Chrism, the
patristic age, catechumens (SCHMEMANN 1974); heresy; the Iconoclasts,
the Monothelites; the Logos; trinitarian doctrine; hypostasis; Christology;
hesychast (MEYENDORFF 1982). :
The candidates for Baptism, called catechumens, were progressively
introduced into the life of the Church by special rites which included exorcism,
prayers, explanations of the Holy Scripture, etc. (SCHMEMANN 1974: 15);
 : 117
Theodore is a trained Aristotelian, and he is well aware of all of the refinements
of Byzantine trinitarian doctrine and Christology. (MEYENDORFF 1982: 98);
Indeed, Ezekiels eschatological Jerusalem is the blueprint of Aarons temple
in wilderness (TARAZI 1999: 128);
On the other hand, the lands conquest by Joshua is done in a priestly
manner: it is the Lord who leads Israel in a cultic manner into the land as
though it is his holy of holies, exactly as Ezekiels new Jerusalem is (TARAZI
1999: 128).
holy of holies
; EWED: holy of holies, noun:
1. inner sanctum for Ark: the inner chamber inside the Sanctuary in
the Jewish Temple in Jerusalem, where the Ark of the Covenant
was kept. Also called sanctum sanctorum;
2. sacred place: any place considered to be especially sacred.
: -
, , , ( 1990);
, ( 2001); , -
, ( 2001). -
:
, ,
(= ,
) ( 1990: 11).

,
( 1990: 5).

(= imago Dei),
(= imago Trinitatis) ( 2001: 70).


( 2001: 54).

.
,
,
( 2008: 203).
: . , -
, , , , .; . original
sin, Holy Mysteries, the Holy Spirit, .
118

-
,
. -
.
,
. ,
- ,
. ,
, -
. -
,
EWED :
SCHMEMANN 1974: sacrament (12th century. Via Old French from
Late Latin sacramentum rite, mystery, (gospel) revelation, sacrament
from Latin, soldiers oath of loyalty, solemn obligation); Pascha (Pre-12th
century. From Old French pasches (plural), from, ultimately, Greek paskha,
via Aramaic from Hebrew pesa);
MEYENDORFF 1982: exegesis (Early 17th century. From Greek exgsis,
from exgeisthai to interpret literally to lead or guide out from hgeisthai
to guide); anathema (Early 16th century. Via ecclesiastical Latin, from Greek,
something devoted to evil earlier something devoted variant of anathma
votive offering from anatithenai to set up); hesychast, hypostasis (Early
16th century. Via late Latin from Greek hupostasis sediment, foundation
later essence from huphistasthai to stand under, support from histasthai
to stand);
TARAZI 1999: eschatological: Mid-19th century. Coined from Greek
eskhatos last + -logy); scripture (14th century. From Latin scriptura that
which is written from the past participle of scribere to write).

, : , , ,
, , , , ,
, , , , .
-
,
. ;
.

, :

(=
 : 119
) , , (= )
( 2001: 69).
, :
, ,
(= ,
) ( 1990: 11).

, , -
,
.
--
()
:
:
, , ,
() ( 1990: 6).
:
. ,
, ,
( 1990: 6).
:
(
1990: 6).

-
,
.
. , ,
.
. , -
,
.
. ,
, the Birthgiver of God
, ,
Theotokos.
, , .
,
.
120

, , -
, (
, , .),
. ,
( 1971: 20).
,
, -
, ,
( ):
(
: ) ,

,
( 1990: 8).
,
(, , )
,
, ,
, .

, ,
,
( - --
).
-, -
-
,
.
(:
ad hoc, de facto .), ,
(: ibid,
et al, vs, .).
(
, , , ),

. ,
, ,
, , , -

, .:
 : 121
(= super-church model)

( 2001: 51); ...as the integration into the laos, the people
of God, (SCHMEMANN 1974).
laos .

:
... , ,... ( 2007).
MEYENDORFF 1982 ,
, -
, ,
, :
forerunner of Antichrist ( ) (MEYENDORFF
1982: 90).

, ,
, .:
( ) (
2006: 118);

(687-705)
( 2006: 119).
:
It follows a description of the sect of the (a peculiar deviation
of Christian monasticism) and precedeeds the paragraph on the Iconoclastes
(MEYENDORFF 1982: 92).
.
1990 ( )
,
:
(
: ) ,

,
( 1990: 8).
122

, , ,
, ,
(2 .3,1718) ( 1990: 1415).

, ,
:
,
,

, (
1990: 12).
2001
, :
,
: ( )
() : 1) , 2)
, , ()
( ) ? ( 2001: 43).
:

(divine
person source and not product of nature), , ,
,
-- , -
-,
(
) ( 2001: 44).
2001
, ,
:
(= liberation church)
( 2001: 52).
(= super-church model)

( 2001: 51).
(= relational) (= catholic:
universal) ( 2001: 78).
 : 123
, , , -
, :
, (=
sacrementa; ),
( 2001: 5354).
,
(= ; ;
), (
2001: 53).

(= imago Dei),
(= imago Trinitatis) ( 2001: 70).
,
, ,
,
. , -

, -
.
TARAZI 1999 . gospel
:
This means the first communities of believers began and grew throughout
their first three decades without a written gospel. The only writings
reflecting faith in Jesus as the Messiah and originating from this period are the
letters Paul sent to the Gentile churches he had founded. In these epistles the
word gospel refers not to a written document but to Pauls teaching about
Messiahship (divine Sonship) of Jesus and its significance for both Gentiles
and Jews. The gospel in this context is essentially a synonim for the faith,
as is most obvious in Galatians.3 The agreement reached among Christian
leaders at Jerusalem and described in this letter (2:110) bears witness to the
fact that the lack of interest in a written gospel evident in Pauls epistles is
not unique to him: no one during this early period spoke of a gospel or the
gospel as a written document and thus a part of scripture (TARAZI 1999: 111).

Gentile:
This was no less true among Gentile believers than it was among Jewish ones;
the scripture consisting solely of the Old Testament was considered applicable
equally and directly to all believers, Jews and Gentile alike (though Pauls
opponents interpreted certain portions of it differently than he did). That even
Pauls Gentile converts had to adopt the Old Testament as their own no less
124

than Jews did is clear from the way Pauls epistles assume his Gentile readers
have thoroughly assimilated its content. And the Old Testaments authority
extended even to practical issues in Gentile communities, as can be seen
in 1 Corinthians: even when Paul addresses matters peculiar to the Gentile
nature of those communities matters which would not have been issues at
all among Jews he consistently appeals to the Old Testament writings as a
final authority containing solutions to Gentile problems no less than strictly
Jewish ones (TARAZI 1999: 112).
-
,
. 1990 .
:
:
, ,

,
.
, .
; ;

; ,
,
, , ,
-
( 1990: 17).

-
, -
.
, ; ,
() .
. -
,
-
,
, -
.

.
,
711%, 9%. -
 : 125
, TARAZI 1999 9% , MEYENDORFF
1982 7%, SCHMEMANN 1974 11%.
.
17%
: 2001 15%, 1990 20%,
2001 16%.
, ,

20%: TARAZI 1999 18%, MEYENDORFF 1982 18%,
SCHMEMANN 1974 23%.
30% : 2001
25%, 1990 29%, 2001 36%.
-
, -
. -

.
, -

.
-
, . ,

18% -
(3,5% ): 2001
17% (3% ), 1990 23% (5%
), 2001 14% (2%
).
12% ( 1% ): TARAZI 1999
6% (0,5%
), MEYENDORFF 1982 12% (1% ),
SCHMEMANN 1974 18% (2% ).

, -
, , -
. -
2% :
2001 3%, 1%, 2001
0%. -
.

-
126

.
, .

, . . : , 1990.
, . .
LXV (LIX), 12 (2001): 49105.
, . . :
, 2006.
, . .
. :
, 2001, 4150.
, . : :
. : , 2007.
*
MEYENDORFF, John. The Byzantine Legacy in the Orthodox Church. New York: St Vladimirs
Seminary Press, 1982.
SCHMEMANN, Alexander. Of Water and the Spirit. New York: St Vladimirs Seminary Press,
1974.
TARAZI, Paul Nadim. The New Testament: An Introduction. New York: St Vladimirs Seminary
Press, 1999.

, . . e:
, 1999.
, . . .
. : , 1974.
, . .
IV/1 (1971): 1842.
, . . ( ). : ,
1990.
, . . : . : ,
1985.
, . . . : , 1996.
, . . . : ,
1974.
: (. ). : , 2007.
, , . . :
, 2008.
, . . : , 2002.
 : 127
*
EWED: Microsoft Encarta World English Dictionary (-
).

Ivana Kneevi

NOMENCLATURAL TERMS IN THE ACADEMIC WORKS OF THEOLOGY

S u mma ry

The paper deals with the problems of the nomenclatural terms in the academic,
strictly scientific works of theology in both English and Serbian. The lexical analysis of the
nomenclatural terms is conducted on a certain number of pieces of outstanding theologians,
whereas the statistical analysis of the texts provides additional, more concrete percentage data.
The existence of translations of some English original works in Serbian offers a particular
insight into the translation problems and procedures occurring in the process of translation of
nomenclatural terminology.

11, 11060 ,
ivanaknezevicbg@gmail.com
 811.16/.17:27-1

: *

,
-
,
(
), (
- )
(
).

: , / -
, , , , -
, , -
.

0.1.
. , -
,
, - -
(. 1985; -
2006: 4356),

.
, XVIII
-
, .

*
I :

, ,
( 179078).
130

, -
(
. : 1998: 273309).

0.2. (, -
-
: / lingwistyka religijna,
/ lingwistyka sakralna, -
, / jzykoznawstwo teologiczne,
) -
70- 80-
( ,
-
. 2007;
2009). -
, , -
,
(
. : 2011;
2011; 2012) , , -

.
- -

/ , -
, . -


-
. , -
-
-
.
1. -
-
, -
,
.
1.1. . . ,
, 1999. , 2010.

 : 131

-
, , 54 -

, , ,
, ( 2010: 370).
10 , -
: 1,
2, -
3, 4,
5.
1.2.
-
-
.
-
-
,
, , -

1
, . . :
: . ... . . . ,
2006.
2
, . . -
, ,
: -
: . ... . . . , 2005.
3
, . .
( ): . ... . . .
, 2006.
4
, . .
: . ... . . . , 2005; , . . -
-
: . ... . . . ,
2001; , . : . ... . .
. , 1997; , . . :
. ... . . . , 2003; -, . . -
: . ... . . . ,
2002.; , . . :
: . ... . . . -, 2003.
5
, . , -
: : -
. -, 2000.
132

6, 7, -

8, -
6
Pieciul-Karmiska, E. Jzykowy obaz
Boga i wiata. O przekadzie teologii niemieckiej na jzyk polski, Pozna, 2007,
: , . .
. [ .:] -
. . . . . . VIII. . . . . -
. : , 2005, 8389; , . .
. [ .:] .
. 2- -
, 30- -
6-8 2007. : . , 2008, 135146;
, . . . [ .:]
: . 11. 1. . : -
, 2006, 1120; , . . . [
.:] : : -
, 200- (,
4-6 2004 .): . . . . . : -
. -, 2004, 290296; , . . -
. [ .:] . :
, 2006, 202204; , . :
, : .
. , 11 (95), 2006, 168172; Karpluk, M. O najwaniejszym sownic-
twie chrzecijaskim. [W:] O jzyku religijnym. Zagadnienia wybrane. Red. Karpluk, M., J.
Sambor, Lublin, 1988, 88102; Kucharska, E. Der biblische Wortschatz in katholischen Pre-
digten von heute. Eine Studie ber deutsche und polnische Predigten zum ersten Fastensonn-
tag. In: Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen 1999. Bonn 1999, 225243; Szepliska,
B. O sownictwie polskiego przekadu ekumenicznego Ewangelii w. Mateusza, [w]: Tysic
lat polskiego sownictwa religijnego. Red. B. Kreja, Gdask, 1999, 223233; Winiarska, I.
Protestanckie sownictwo religijne. Prace filologiczne, XLVII, Warszawa, 2002, 419441.
7
, . . . [ .:] :
. , 2007, 1 (11), 3442; , . .
. [ .:]
. XXXI -.
. . 7. -, 2002, 3947; , . .
. [ .:] . :
- , 2000. . 3, 296299; Du-
gosz-Kurczabowa, K. Apelatywizacja biblijnych nazw wasnych w jzyku polskim. Prace ono-
mastyczne, 34, Wrocaw Warszawa Krakw, 1990, 381; Zarba, L. Frazeologia ono-
mastyczna z Bibli i tradycj antyczn. Polsko-francuskie studium porwnawcze. [W:] W.
Chlebda, red. Problemy frazeologii europejskiej, t. 1, Warszawa, 1997, 125131.
8

: , . ,
. [ .:] , .-. . , . .
. : , 2008, 269286; , . . :
 : 133
9. -
,
10.

, , , . [ .:]
. : - , . 1,
1997, 131135; , .
. [ .:] : -
: . . . , 1315 1998 .
: - . . ., 1998, 97103; Kamiska, M. 1993, Ksztatowanie si
polskiej terminologii muzumaskiej, Toru; Karpluk, M. O staropolskiej terminologii chrze-
cijaskiej (inspiracje czeskie). [W]: Tysic lat polskiego sownictwa religijnego, red. B. Kreja,
Gdask, 1999, 2935; apicz, Cz. Z zagadnie przekadu muzumaskiej terminologii religijnej
na jzyk polski i biaoruski. [W:] Dni Adama Mickiewicza na Krymie, 2. Symferopol, 2006,
165179: apicz, Cz. Z zagadnie przekadu muzumaskiej terminologii modlitewnej na j-
zyk polski i biaoruski. [W:] Z przeszoci i teraniejszoci jzyka polskiego. Ksiga pamitko-
wa dedykowana Teresie Friedelwnie, Toru, 2007, 99117.
(
): ) , . . - .
: , 2002; - .
. . . ; , 1998; -, . -
- . : , 2000; , . .
- . : , 2006;
. 2- . : .
, 1992. (. . . 1913); Lewicki, R., Chrzecijastwo. Sownik rosyjsko-
-polski, Warszawa, 2002; Markunas A, T. Uczyciel. Leksykon Chrzecijastwa rosyjsko-polski
i polsko-rosyjski, Pozna, 1999; Markunas E., . Uczyciel. Popularny sownik sakralizmw pol-
skich i ukraiskich, Pozna, 2001; Sztolberg-Bybluk, M. Podrczny sownik rosyjsko-polskich
i polsko-rosyjskich terminw chrzecijaskich, Toru, 1994; ) .,
-- . , i i, 2001.
9
: Chlebda, W. Biblizmy jzyka polskiego, Krakw, Warszawa, 1995;
Koziara, S. Frazeologia biblijna w jzyku polskim, Krakw, 2001; Lewicki, A. M., W. Chleb-
da, red.. Frazeologia a religia, Warszawa, 1997; , . .
(
). [ .:] . : - -
, 1998. . 2, 126131; , . .
. [ .:] . : -
, 1998. . 2, 132136; , .
. - , :
. [ .:] -
: - -
. : , 2002, 2425; , . ., . . . -
. [ .:]
. : - ,
2002. . 4, 352358; Chlebda, W. Frazeologia biblijna w Wielkim sowniku polsko-rosyj-
skim. Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Filologia Rosyjska, XXVIII, Opole, 1991, 2329;
Chlebda, W. Rosyjska frazeologia biblijna dzisiaj. [W:] IX Musica Europae Orientalis, vol.
134

1.3. -
,
11.

2. Acta Slavica, red. A. Bezwiski, Bydgoszcz, 1991, 125135; Chlebda, W.

. [W:] Problemy frazeologii europejskiej, red. A. M. Lewicki, W. Chlebda,
t. 2, Warszawa, 1997, 6775; Oro, T. Y. Skrzydlate sowa pochodzenia biblijnego w jzyku
czeskim i polskim. [W:] Problemy frazeologii europejskiej, t. 2, red. W. Chlebda, Warszawa,
1997, 123129; Topczewska, U. Phraseolexeme in Paulusbriefen und ihre Wiedergabe im
Deutschen und im Polnischen anhand ausgewhlter Bibelbersetzungen. Trier 2004 (FO-
KUS, Linguistisch-Philologische Studien 28); Treder, J. Leksem alleluja w polskiej frazeolo-
gii. [W:] Problemy frazeologii europejskiej, t. 2, red. W. Chlebda, Warszawa, 1997, 331334;
Walczak B. Biblia a jzyk. O warstwie biblijnej w polskiej frazeologii. Zycie i myl, 1985,
1112, 2939; Zarba, L. Frazeologia onomastyczna z Bibli i tradycj antyczn. Polsko-
-francuskie studium porwnawcze. [W:] W. Chlebda (red.). Problemy frazeologii europej-
skiej, t. 1, Warszawa, 1997, 125131.
10
, -
: , . .
. . . -. .7. . .:
. [ ,
]. : -, 2006, 2441; , . .
. . . -
. , 2006, . 19 (58), 4, 1525.
11


(
, ,
, , -
, ,
, -
,
) ( . : , . -
. . : , 2011,
247302), ( :
, ,
;
: - -
. : ,
, 2010; :
. , 8, , 2009, 6576; -
. : . (.). , 1, ,
2010, 403407; . , 9, , 2010, 437447;
. : . (.).
, 2. , 2011, 634642;
-
, , 10, , 2011, 213223), -
( : ,
 : 135
2.

.
2.1. , -
-
( -
, , ,
, , , -
, ,

, -
, , ,
, , , -
, , .).
2.2. -
. -
, , ,
-
, , , , -
,
, , , -
, -
.,

, ; : -
( ). : ,
. 3: (, 2728. 2011), . .
, : 2011, 718728; -
(
). , . ., . (.). . -
. , , 2012, 235261;
-
( ), -, .
(.). . -
, . 1V, : -
2012, 95110, - - ,
: , 2012) -
( e:
, ,
, ;
, :

. , XXXIX/14, , 2008, 3542).
136

(, , , .), -
, , , , ,
, -
(:
, -
- -
, - -
, ).
2.3.
. -
(
, , , ), -
(

, -

. , , ,
, , -
, ,
, , -
), ( -
,

) ( -
).
2.4. -
. -
,
, -


, ,
,
(. -
, , , -
, , , , ,
, -
, ).
2.5. , -
, -

 : 137
- , -
/
.

3. , ,
, . -
.
3.1. ,
, -
,
, ,
, -
.
3.2. -

. -
: ()
; () ;
() () -
-
, .
3.3. -

,

.
3.4. -
, : -
(
, -
, ,
, -
), (
, , - ,
.), , -
() ,
,
, -
-
(, -
138

), -
( , , ,

) (. 1983: 1226).

4. -
tertium comparationis
( -
. -
et al. 1989: 144153).

4.1.
. . ,
,
,
.
4.2. (
. : 2006; 2007)
,
() ,
,

-




- - -

, , , , ,
, :
 : 139
4.3. ter-
tium comparationis ( . .
. 2006; 2006; 2007),
o
( ). -
:
() (
) . -
, . . ,

[], [], -
[], []. [], [e] -
( 1979: 2527).
Maryja / Maria:
[y] y (
, -
, ), [i] i
(,

, . . . -
, . .).
()
-
: . (//), (//), . pastor pasterze (r//
rz), . (//), (//), .
() -
, -
( )
. , -
,
. . , -
86 ( 1985, I: 106107),
- 12.
12
. ( 2007: 76) -
, 220 , 121 , 19
22 .

. () ( 2007),
() ( 2009).
(, , , , a,
.).
140

() -
(, ),
(, ) , : -
(.) Bg (.) (.), (.) spowied (.)
(.), : (.) cerkiewny (.) -
(.), (.) chrzeci si (.)
(.), .
: ,
, . : , , , -
, , : -
, , , . ( 1980:
732733); : , , ,
. :
, nomina propria no-
mina appellativa, ( .
DUGOSZ-KURCZABOWA 1990: 381), : . , -
, . , -
, , .
() -
-
. ,

: (.
, . ,
); ;
(. -
, . , 77).
-
, . :
, (. ,
7 . 1884 .).
() -
- ,
. , -
, , -
, , , , (E 2007:
726),
: () -
; () ; () ;
() ; ()
( , , );
() ; () ; () -
 : 141
; () ; () -
( 2007: 89).
() -
: -
(: . -
, , ,
, . , ,
), (-
) -
(. ,
, , , .
, , ).
4.4. , -

( - ), -
, -
(
. : 1987: 1415).

-
.
5. /
-
. tertium com-
parationis . -
-

.
5.1.1. () -
, -
-
,
, -
, -, -
. ,
-
,
, -

( 2008: 3142; 2010: 1314).
142

5.1.2. -

1998. 2009. -
, -
, , , ,
, (
30 000 ), -
, ,
, ( 2008 : 34)13. -

,
, -

(. 2008: 78205). -
, , -
, -
, ,
( 2008: 4377). . .
( . : 2008: 210215;
2010: 4048) -
, -
: 2008: 78208; 2010: 2133).
-
, , -

( 2010; 2010). -
--
-
, . . (. 2012),
,

, -
.
5.2. ,

tertium comparationis , , -
() -
() .
13
. .
,
.
 : 143
5.2.1. ( -
) -
-
:
1.
, : [], [],
[], []; 2. [] -
() []
, :
[], [], []; 3. [],
[] , , .; 4.
(
): [],
[], []; 5.
-
: , , , ,
( . 2006; 2008: 7890; 2008;
2009). ,
, , , -
,
, ,
,
:

-
. , ,
-
, -, , , -
, .
-
- ,

: -
, .
-
, .
-
: 1.
: , , , , ,
. , , ,
, , ; 2. -
(,
144

, , , , , ,
), (, , -
, ), (-
, ! !) -
, : ?
! , !; , . ; 3.
( -
) (
, , , ,
, . ,
, , , , .).
, ,
, -
, , ,
-
, 1964. 14 (.
2006: 291306). -
. ,
,
, -
, . -
-

,
,
- . -

,
15.
14

1964.
1963. (, .
. , 1963, 7, 259264).

1963-64. (
. 2001: 9394).
15

1916, 1925, .
(. 2006: 297298). ,

60- 70- XIX ,
80- , (. 2006: 292294).
 : 145
5.2.2.
(-

) : 1.

(, , ) : ,
, , :
, , , , ; 2. -
: .
, , , , , . -
, ; , . .
-- / -- -
: , , );
. , , . , , , , ;
, , ,
, / ,
; 3. -
,
: -
: , , , -
:
; . (.
2008: 93108; 2012) -
-
,
,
, -
.

6. -
-
, ,

XXI -
. . ( . 2008:
16
, .
( ). -
, 69, , 2006, 113151;
( ). [ .:]
, . ., . (.), . -
, 2006, 2854; -
. [ .:] , . ., . (.),
146

104153). ,
16, -
: -
, . -
,
,
, -
. ,
, -
:

(. -
) (
-
-
, . , ,

. , 2006, 97120;
. , 4, , 2007,
339370; XIXVII .
. [ .:] , . ., .
(.), : , , ,
, . Warszawa, 2007, 7595;
. , 5, , 2008, 81105; -
. , 8, -
, 2009, 135146; -
. , 6, , 2009, 249268;
-
. [ .:] , . . (.),
2009. . . , 2009, 3749; -
- -
Pax Slavia Orthodoxa. [ .:] , . . (.).
. , 2010, 313; -
Pax Slavia Orthodoxa. , 14, , 2010, 8995;
.
, 36/1, , 2010, 7382;
: -
. , 7, , 2010, 267283; -
.
, 9, , 2010, 189200; XIX XX
. , 15, , 2011, 139148;
. , 10,
, 2011, 195206; -
( ).
, 40/1, , 2011, 493503.
 : 147
, ,
. -
). -



,
(
Pax Slavia Orthodoxa Pax Slavia Latina),
. , --
, ( , .
5.0.52.2.), .

7. , -
(
,
. : 2000: 4753). -
-
-
(

) -
(
, , -
. : 2012). -

-
, -
. -


(
. 2002: 9498), -
, .
(
): 1. :
() - : ,
, , ,
, ( ), , -
, , , , ,
, , , , -
; () - : (
148

) , , (
), , , -
, , , -
, ; () - :
, , -
, , ( .) ,
, , -
; 2. :
() - () :
, , ,
- ,
( ), -
, , ,
, , , , -
(); () -
: , . ,
; ()
: , ,
, , , -
, ; () -
(, )
: , , , ,
, , ( ),
; ; () -
: , ,
, , , , , ; 3. -
-
() : () : ,
, , , -
, (, -
), -
, ,
; () : , , , -
, ; () : ,
, , ; 4. -
:
, , , -
, , , , , , ; 5. -
: () : -
, , , , , , , -
, , , , , ,
() , .; () :
 : 149
(, , ) , -
, , (, ),
() , , -
, (,
), , , , (-
. :
2012).

8. :
8.1.
.
8.2. tertium comparationis -
, - , -

.
8.3. (-
, ) -
-
.

, . . -
. . . , (.). : -
. , . 2. :
, 2006, 7784.
, . .
. . . (.).
, . 1. : , 2007, 635649.
, . . XX XXI . :
. . . , 2008.
, . . . . , . .
(.). . : ,
2008, 6169.
, . . .
. : , 2009.
, . . : , .
. . ... - . . :
. . . , 2010.
, . .
-
. : -
, 2001.
150

, . . . -
: , 11, 1: . : ,
2006, 1120.
, . . . 19 (58) (2006):
1525.
, . . . Prace Filologiczne
LIII (2007): 199 206.
, . . .

. V ( , 30 1 2000 .).
: , 2000, 4753.
, . - -
. . , . . , . . (.). -
. : ,
2007, 6576.
, . .
(- ). Probleme de filologie slav XV (2007): 521532.
, . . -
. : , 2006.
, . : - , , -
. . , (.). : : -
(31. 12 .2. 2008). : -
, 2009, 98109.
, . : -
. 7 (2010):
267283.
, .
. 9 (2010): 189200.
, . . -
67 (2011): 163184.
, . : -
. 8 (2011): 187213.
, . : , -
, . . (.). -
: , . 10. :
, 2012, 145171.
, . -
. . . , . (.). -
: . : -
, , 2012, 102115.
, . -
( - ). 11 (2012):
163176.
, .
. 16 (2012): 102109.
 : 151
, . . : . :
, 1998.
, . .
( ). . . (.).
. : ,
1987, 526.
, . (). -
: XIV/12 (2009): 557583.
, . . : . : , 1979.
, . . . -: ,
2000.
, . . . -
. : , 2008.
, . . , . III. :
, 1985.
, . . : , 2002.
, . . (.). , . III, : , 1980.
, . et al. . . . , . .
(.). , . XXV. -
. : , 1989, 144178.
, . . . -
: . : , 1983, 157207.
, . . . . . ... - . -
. : . . . , 1983.
*
DUGOSZ-KURCZABOWA, K. Apelatywizacja biblijnych nazw wasnych w jzyku polskim. Pra-
ce onomastyczne 34 (1990): 481.
152

-
, -

,
(
), (
- )
( ).

11, 11060 ,
kkoncar@open.telekom.rs
 811.161.1:811.162.1373
81255:27-1

,
.
,

.

: , , , ,
, .

-
. , , -
, , , ; -

,
. -
,
-
. ,
, , -
. -
,
,

, , -
.
, -
. -
, ,
154

, -
.

. , -
, -
, .. .
, (
) (. o , :
LEWICKI 2002b), -
1.
,
.
, . -
,
, , -
: -
, , -
, . -,
,

: -
. ,
. -
-
, ,
, -
.
-
,
. -

() (). -
-
.
,
-
, .
1
, , -
, : SZTOLBERG-BYBLUK 1994; ( .) 2012.
, . -
, ,
- , () .
 : 155
- -
, 2002 (LEWICKI
2002a). , ..
, ,
, ..
. . (2010: 13). -
, -
, , ,
-
.
, , -

(., : 1988: 103107).
, -
-
,
(
., : - 1996: 7690).
-
-
, . -
, , :
) -
;
) -
, .. , (
) , , ..
.

,
,
,
, .
. -

:
, .. ,
, .. ,
,
,
,
156

,
,
.

, .. , (-
: 1990: 175176), -
, -
, ; ,
, -
:
, ? (. -,
)
Czy syszaa, co dzisiaj czytano podczas naboestwa?
, . (. ,
)
Potem znowu naboestwo w cerkwi, a wieczorem gawdy i piewy.
, ,
, . (. ,
)
ciszy rwcy si gos i wwczas rwnolegle ze sowami psalmu popyny
sowa dwu kajcych gosw.
, , . (. ,
)
Natalia Kiriowna zakwita w klasztorze, jak ra o jesieni.
. (. , )
Zosta przydzielony do ojca Nia.
, ,

, :
. (. ,
)
witeczne dzwonienie bez ustanku huczao nad awr.
. (. ,
)
nad gow dzwoniy cerkiewne dzwony.
. (. , )
Wierni szli na jutrzni.
 : 157

: ,
. , , -
, dzwonienie
. ,
.
,
wierni , ..
. -
,
, -
. ,
, -
-
.

, .. ,
,
( 1988: 105106). -

, -
. -
, ,
:
, , -
. (. , )
Wyparli si go uczniowie, wyparli apostoowie, wypary niewiasty, ktre
namaciy ciao jego mirr.
,
. (. , )
W tygodniu witecznym i po witach caymi dniami rozgonie biy
wszystkie dzwony nad miastem.
. (. ,
)
A marzec w krg rozrzuca nieg, tum kalek kruchty obsiad brzeg.
,
.
-
, -
: rozgonie biy;
158

brzeg kruchty,
, .
,
, . ,
( -
),
, , -
:
, , , ,
(. , )
podobnie jak Kitty, stay przed otarzem z mioci, nadziej i obaw w sercu.

, :
, ()
,
(. , )
aby () pokropi je cichaczem wod wicon, ktra () nie psuje si i nie
traci nic ze swej mocy cudownej, jakiej nabiera w wito Zjawienia Paskiego
podczas bogosawiestwa w cerkwi.

, , -
, -
,
2. -
, -

. :
.
Strasznie chciaem trzyma pastora za biskupem.
-
( ), -
: trzyma pastora
.
. (. , )
2
, -
( 2010: 5152) ( 1990: 176177)
, ,
.
 : 159
Po Wielkanocy oczekujemy ostatecznej odpowiedzi.
, -
.
. -
( -
: -
, ).
. (. , )
Niedugo wieczorne naboestwo
( )
(naboestwo e).
-
. -
,
, () -
, .. ,
:
( ), ( ).
, (. ,
)
Nie lkaj si, przyjm moje bogosawiestwo!
.
- -
, -
. (. , )
Moga tu by w dawnych czasach jaka witynia pogaska, gdzie odprawiano
obrzdy i skadano ofiary.
, ,
, . (. , )
matka Tiwierzina, ktra w owych czasach ukoczya wanie szko parafialn,
daa mu kosza.

,

, (., , -
1990: 173174). ,
, . -,

, :
160

, :
. (. , )
Jzyk miele wyrazy, a gowa zajta czym innym. Jakby mi szatan do ucha
szepta.
( ) -
, -
,
, -
, :
. , ,
, , 15 . (. ,
)
Do wielkanocnej spowiedzi chodzili do parafii. Od tych, ktrzy w czasie
Wielkiego Postu nie zdyli odby spowiedzi, pop przy obchodzie chat przed
Wielkanoc bra po pitnacie kopiejek.

(
) , ,
,
, .
-
, -
:
, ,
, . (. , )
Nie okazywa zadowolenia z tego, e eni si tak prdko, w niedziel
przewodni, nie objawia te chci zobaczenia si z narzeczon.
( ) -
, .. ,
(w niedziel przewodni).
, , . (.
, )
kieruj ku Tobie, Boe Wszechwiedzcy i askawy, moje nieustanne mody.
, , , -
Wszechwiedzcy ,
. , -,

.
 : 161

, -
, -
.
.
-
, , . ,
- ?
; , -
, -
. , -

. .
,
. (. , -)
Matka pada na kolana przed witymi obrazami, modlia si i pakaa.
, ,
(. , )
nad caym tym tokiem, gwarem, zgiekiem i skrzypieniem k huczy
odwitne bicie dzwonw
,
. (. , -)
Matce byo nader smutno e nie bdzie na jutrzni.
, . (. ,
)
W cerkwi odprawiano naboestwo, dzwoniono wanie.
. -
,
( 1990: 6566). -
, ,
-: -
, -
, (
):
. (.
, )
Dwaj duchowni wynieli zza ikonostasu ikony Zbawiciela i Matki Boskiej.

-
, -
162

.
,
. :
, , :
, ! ! (. x, )
wszyscy wycigali rce ku ikonie, arliwie wpatrywali si w ni i woali z
paczem: Matko Najwitsza, Obronicielko nasza!
Obronicielk , -
Pocieszycielka, -
.
-
()
. , -
,
. -
( -
):
.
. (. , )
Zamierzali wzi lub w drugim tygodniu wielkopostnym, ale na prob Lary
wesele znw odoono.
, ,
, -
. -
, ,
-
, .
. ,
. (. , )
szpitalny prosektor to zdeklarowany pijak. Licho wie, jak on to robi.

;
: licho wie
, ().
:
.
.
, -
,
 : 163
.
, -
, .
-
,
. -
,
.
,
.

. . // . . . , 1989.
Ajtmatow Cz. Golgota. Prze. A. Woodko. Warszawa, 1991.
.T. -. // .. 4- .
, 1955.
Aksakow S. Lata dziecce. Prze. Cz. Jastrzbiec-Kozowski. Warszawa, 1953.
. A. . // . . 6- . , 1987.
Bunin I. Na razie milcz. Prze. M. Leniewska. [w:] I. Bunin. Ra Jerycha. Opowiadania i
szkice. Warszawa, 1988.
. . // . .
25- . , 19681975.
Gorkij M. Artamonow i synowie. Prze. Stanisaw Strumph-Wojtkiewicz. Warszawa, 1977.
. . . // . . 3- . , 1954.
Kuprin A. Anatema. Prze. S. Pollak. [w:] A. Kuprin. Bransoletka z granatw. Warszawa,
1960.
. . . // . . 3- . , 1954.
Kuprin A. Lestrygonowie. Prze. Z. Fedecki. Utwory wybrane. Warszawa, 1951.
. C. . // . . 11- . , 19561958.
Leskow M. Samodum. Prze. J. Wyszomirski [w:] M. Leskow. Utwory wybrane. Krakw,
1951.
. C. . // . . 11- . , 19561958.
. H. . // . . . , 1974.
Ostrowski A. Burza. Prze. J. Jdrzejewicz. Warszawa, 1951.
. C. . // . . 10-
. , 19621964.
Puszkin A. Crka kapitana. Prze. T. Stpniewski. Warszawa, 1989.
- . E. . // - . .
20- . , 19691974.
Satykow-Szczedrin M., Pastwo Goowlewowie. Prze. T. opalewski. Warszawa, 1950.
. . , 1989.
164

Pasternak B. Doktor ywago. Prze. E. Rojewska-Olejarczuk, wiersze prze. E. Rojewska-

Olejarczuk, S. Pollak, J. Waczkw, A. Pomorski, S. Ulicki, D. Chocielewska, A.
Drawicz. Warszawa, 1990.
. H. p. // . . 10- . ,
19581961.
Tostoj A. Piotr Pierwszy. Prze. A. Stawar. Warszawa, 1986.
. H. . // . . 10- . ,
19581961.
Tostoj A. Zgubny krok. Prze. Aa Sarachanowa. [w:] A. Tostoj. Pikna nieznajoma i inne
opowiadania, t. 1. Krakw, 1975.
. . . // .. 12- . , 19601964.
Czechow . W parowie. Prze. M. Mongirdowa. [w:] A. Czechow. Dziea, Warszawa, 1956
1962.
. . . // . . 12- . , 19601964.
Czechow A. Chopi. Prze. I. Bajkowska. [w:] A. Czechow. Opowiadania i opowieci. Wybr.
Wrocaw, 1989.
. A. . // . . . , 19651969.
Szoochow M. Cichy Don. Prze. W. Rogowicz i A. Stawar. Warszawa, 1962.

, . . ( ). :
, 1990.
, . . : , .
: , 1988.
-, . . . : , 1996.
, . . . : . , 20104.
, . ., . . , . . . . . (. .). -
- . -: , 2012.
*
LEWICKI, Roman. . - . Chrzecijastwo. Sownik
rosyjsko-polski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2002a.
LEWICKI, Roman. Terminologia wschodniego chrzecijastwa w aspekcie przekadalnoci. J.
Lewandowski (red.). Jzyki specjalistyczne. Problemy technolingwistyki. Warszawa:
Uniwersytet Warszawski, 2002b, 181190.
SZTOLBERG-BYBLUK, Mirosawa. Podrczny sownik rosyjsko-polski i polsko-rosyjski terminw
chrzecijaskich. Toru: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, 1994.
 : 165

.

() ().

, -
( , 2002).
,
, ,
(), , , , ,
, .

Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie

Wydzia Humanistyczny
Instytut Filologii Sowiaskiej
Pl. M. Curie-Skodowskiej 4a, PL-20-031 Lublin, Polska
olaro@vp.pl
 811.163.41367.62:27-1

. .
, ,
.
.

.

: , , ,
, , .

1.
( ), -
.
(. 2000; 2000; 2002; 2010),
,

, .1
(. 1988:
124), . , ,
,
.

*

(178009), ,
.

, , 2124. 2012. .
1
. ( 2012: 71).
, , ( . 2007:
2757; 2010: 232234).
168

,
(. 2007: 24).
1.1.
,
,
. , , -
()
, ,
. ,

(, , ).
, ,
,
. , -

( .
), -
( . ).
1.2. ,

(-
2008). ,
-
.
-
,
:
(),
() ().2

2. (2008)

.
, , -
2

.
, : .
( 1999) . (. 2006),
( 2004;
2007; 2012; 2008; 2006).
 : 169
,
.
2.1. , -
, ,
. ,
-
. ,

.

:
.
2.2. , -
, , .
-

. , -
,
,
. , , -
,
.

(. , , --
.),
(. ), ,
. -
, ,
,
,
-
. ( )
, a.
2.3.
-
. , ,
(,
), . ,
, .
, ,
:
170

,
. -
(. 3.1).


, , -
(, .).
,
, ,
,
.
2.4. :
, , ,
? .
, ,
,
, (, , , ,
.).

. (
: ),
. (2,13)
.
.
, -

.

,

.
. 2011. -
( 2011).

( 2002; 2000). ,
.
2.5. , -
, . .
, ,
( : ). -
( ) , ,
 : 171
, . ,
.
,
, . ,
, -,
: , , .
. , : -
. , .
2.6.
.
, , -
. , ,
, .
, , ,
-
( ).
.
2.7. ,
. -
( ) - .
. (2007: 76), -
, 220 , 121
, 19 22 .
-
. (),
(2007), -
. (), (2009).
(, , -
, , , 3, .).
2.8.
. , -
, . ,
, , .
, .
, ,

.
3
. ()
(. 2007).
172

3. ( )
:
I. ,
II. -
.
:
(
). , , :
(), , , , , , ,
.
: (), ,
(), , , (= ),
, , () ( / ), ,
(), , , .


. , ,
,
.
( )

( - )
. -

, .

,
. -
()
.
3.1. ,
/ , , . -
, ,
(. , , , , , , , -
, , , , ., : ,
, , , , , , , -
, , , , , , , -
, ). , -
, ,
.
 : 173
(; ;
)
.
3.2.1. -
, -:4 ,
, , , , , -
, , ( -
: ), , , -
, , ,5 , , -
, , , , -
, , , , , -
, , , (
), , .
: -.
- (.
, ),
.
- : , , ,
, , , , ,
, , , .
: , , . -
: , ,
, , ,
(, ). -
. ,
. : (-
) ( ).6
3.2.2.
, : (),
, , , , , ,
, , ()(), (), -
, , , , , ,
4
, , (. 2003: 190).
-
- -,
: nomina agentis
( 2008: 223).
5
( )
- .
( 2003: 192).
6
( 1999).
174

, , , , -
, , , , , ,
, , , , , -
, , , , , , ()
, , , , .
, ,
.
3.2.3.
,
( )
( ,
).
(13) -.
- - -
, , ,
. - -
: , -
.
3.3.
, : (=
), , , , , ,
, , , , , , ,
, . , ,
, , -, , , ,
.

: , , , , -
, , , .
3.4. (. ) -
. , -
, ( ,
, ,
,
). , (.
). , :
, -
( . = 1. ; 2. ; =
= ). , , , ,
., (. 2007:
104105).
 : 175
3.4.1. ,
, : , , -
, , () ,
, , () -
. ( -
)
()
, -
(. . VII, 9).
: ,
, , .
3.5. . -
, ,
. , ,
( , ). -
, , -
,
.

4. -
, ,
,
, , ,
, ,
()
, , () -
.

, .
-.
. : , 2012, 6178.
, . .
V/12 (2010): 229244.
, . : -
. : . . . , 2007.
, . . . : ,
1999.
, .
.
2526 (2000): 2938.
176

, . - .
. , . . , . . (.).
. : , 2007,
6576.
, . . . :
, 2007.
, . - - . :
, 2004.
, . .
(- ). Probleme de filologie slav XV (2007): 521532.
, . . 62
(2002): 211234.
, . - - . :
, 2007.
, . . :
. :
, 2003.
, , . - -
. : , 2012.
, . .
<http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-7653/2002/0350-76530233123L.pdf>.
, .
. . , 2008, 221230.
, . ().
XIV/12 (2009): 557583.
, . . : , .
2008.
, . . : , 2006.
, . .
: , 1988.
, . . . : ,
2007.
: , IIII. :
, 19671969. IVVI, : , 19691976.
: , I. : ,
, 1959.
: . : , 2007.
, . () .
LVIII (2010): 731.
, .
.
<http://www.dissercat.com/content/khristianskii-teonim-v-strukture-folklornogo-teksta>.
, . . :
, 2006.
 : 177
, . . . :
, 2008, 221225.

. .

, , , .
.

.

36, 11000 ,
ruzica.bajic@isj.sanu.ac.rs
 811.161.1:811.163.41367.625
81:27-1

,
.

: , - , ,
, , .

1. .
- .

,
,
, -
.

( , : -
, , ). -
-
, (-
), .
- -
: 1.
,
, 2.
, 3.
, -
,
.
180

2.
2.1. 1. -
(
): : , -

(); -
, (); :
, , -
, (). -
, ,
: -
, , ,
, , ,
.
-

:
, , . , -
, . ,
, , , ,
.
.
, . -

, -
: , , ,
( 1997: 171172).

:
; ,
-
, , , -
( -
(. .). . . (1887), www.ruscorpora.ru).
-

.
. ,
,
 : 181
( . -
(1896), www.ruscorpora.ru).

: . -
, -
.

(
) ,
, , , , ,
, -
.
, , , (,
, ) ,
(, ,
, -
). -

, -
.
2.2. 2. ,

(, ) ,
, -
. , (,
) -
, ( I: 364),
, (: I, 533).
2.3. 3. , , -
,
, ,
(MIKLOSICH 18621865: 133134; : I, 533), -
, , ,
, (), vereri
, , venerari , -
.

, -
, , , , ,
, , , : , , -
.
182

, 1,
3.
,
() : , , -
; -
: , , (www.ruscorpora.ru).
2.4. 4. , ,
( .) , , -
(: I, 364, 366). -
, ,
( () , ,
: , , , , -).

, , , .
2.5. 5. -
(. : 254): 1. - -
. ? 2. . - ,
( , , -
).
( -
) (. ).
, -
, -
(
), .
, (
: ,
).
2.6. . -

.
(,
):

, ,
.
: , , -
, .
, ,
: , .
 : 183
(-
, , , ):
) ?

: -
, ,
, , .
)
, -
, , -
!
) ?

; , -
, .
) ? ?
, -
.
, -
, ,
, 80 .
) ?
, -
- .
) , :
,
.1

. -

( , ; -
),
(
). -
1
www.ruscorpora.ru.
184

, (
).
2.7. .
: -
, , -
( . ), , -
, . , -
, -
,
( 1993: 126).
, (. : I, 364; -
: 254) -
,
( :
, , , , , ).
-, -.
2.8.
1) , - , -

.
. ( ) . -
, , ,
; -
, , (: I, 569). -
,
( ).
, , ,
, : : -
, (: 201), . -
, . . ().
.
... , .
? ? . ?
.
? . -
? !
.
, , , . .
, ().
, :
, , . -
 : 185
, , -
, : -
, , ( 2000: 347).
: ( 2000:
347).
( ) ,
- (
2012: 85), , .
: ( ),
( ), (
).
, , -
: ,
, .
. . , -
( , ),
-
( ,
, : ,
: ).

2)
: 1. -
, - : ; 2. -
: ,
(: II, 718)
. ,
.
, : ?.. -
?.. , , : ,
. , : , ,
... .
, , ,
. , -
. , -
. , , ...
- . : ,
, , , . --
, : , -
. , ! -
, , ( 2000: 408).
186

-
. ,
, -
,
.
-
.
-
( )
. :
, . ,
-. , . (...)
. , . -
, .
, , ,
. , , ,
, ... , -
( 2000: 237).
, , ( ),
,
( ).
3) -
, :
, , , -
(: IV, 22);
( ) ();
(); -
(.) ().

: , , , (),
: ,
.
(
) :
, . . (...)
, : , , , -
, , , , , .
. -
. (...) .
 : 187
. ,
, ( 2000: 9091).
, ,
. , (www.ruscorpora.ru).
, -
, , , (www.
ruscorpora.ru).
() -
, , , , (: IV, 22; -
).
(2012) -
: ,
. - -
( )
. ,
, -
( , )
( , ). -
-
(. , . , ).
2.9. . . -
: -
, : , -
- -.

,
(. 1).
, -
, -
, ( :
, ; , ) (. SJS: 412;
1994: 686; : I, 94; DANII 1962: 43; MIKLOSICH
18621865: 23).
, ,
, () -.

3. () . , -
, , ,
188

(. SKOK I, 597).2 -
(religiosus) (pietas) (DANI-
I 1962: 213).
, ve-
reri venerari, -
( ) -
: , ,
(. 3,16)
;
, (2 . 3,6)
; ...
(. 2,13) .
,
: (
1966: 849).
.
JAZU (JAZU: 336).
. .
, ( , ) -
, , (: III, 407). ,
., (: I, 515).
:
, ... ()
(: III 407).
` (: III, 407).
. ,
(: I, 515).
-
( ).


,3 -
.


2
, , , -
: , .
3
, ,
(SKOK I, 597).
 : 189
. -
: , .
.
: , -
; ( ) ( III, 407); ,
( I, 515).
, ,
(: III, 407). ... ,
(: I, 515).
. \ , \ -
, \ (. , Santa Maria
della Salute).
, ,
: () , -
( ),
( , , -
) ,
() ( ,
, ).
-
. , .
- (: I, 515).
, -
,
, (-
).
, :
, (: III, 407).
... ? ( -
, 3,30).
, - ( -
, 2, 276).
, , -
( 1982: 156).
(. SKOK:
I, 597) - -
. (: I, 197) -
(
).
190

:
` , (: III, 407).


, , , -
: ( -
, , ...).

4. . -
(SJS: 412).

( ) j : . . hovti -
, , , , hovti si -
, ; . hoviet -., -.,
. howi , , , . -
. goveti (: 7273). . BORI 2007 -
-
.
, -
.
-
(. . fa-
veo, favere , , . ga ,
, . gaumjan , ;
-. goumen , , ),
: *gho-- (: 73; .
I: 423424; SKOK: I, 597; : I, 197). . . -
(2003: 201) *govti --

( *pti,
, ). -
: -
( ),
, .4
4
. , ,
, gu -
, : , -
, (.
1993: 126). (BORI 2007: 200205) -
,
 : 191
5. . , , -
( -
, -) .
, , , , ,
, , , , .
-
,
. -
,
. ,
, ,
: ,
, . -


: . -
, -
, .

: (. . . ). 1- .
-: , 1998. <http://dic.academic.ru/contents.nsf/kuznetsov/>.
: . . : , 1966.
: . (.
), 14. 18801882.
: - (. ).
: , 1993.
, , . - - -
. : , 2012.
: (. . . ). <http://www.slovari.ru/default.
aspx?s=0&p=240>.
, . - . 9 1914 . : --
. . , 1994.
: . , 1982.

( ,
, , , .
, , .). , ,
-
.
-
, , ,
.
192

: , IVI. :
, 1967.
: , 1. :
, 1959.
. ? -
: , 1997.
(. . . ). . 6. : , 1970.
: (. . . . . ). 4- -
, . : . . . -
, 1999.
: . . . - -
, IIII. -:
, 18931912.
: .
. . . . : -
, 1990.
, . . . -
. : , 2003.
: (. . . ). < http://dic.academic.ru/con-
tents.nsf/efremova/>.
: (. . . ). <http://dic.academic.ru/contents.
nsf/ushakov/>.
, . . - , 12.
: , 1994.
, . . . : , . . :
30 . : , 19741982. . 6. [], 1887. .: , 1976, 8286.
<http://feb-web.ru/feb/chekhov/default.asp>.
, . , IIV.
. . ). : , 19641973.
, . . : , 2000.
: . .
. . . . 7. : , 1980.
*
BORI, Wiesaw. Etymologie sowiaskie i polskie. Wybr studiw z okazji 45-lecja pracy na-
ukowej. (Red. W. Sedzika). Warszawa, 2007.
DANII, Dj. Rjenik iz knjievnih starina srpskih, IIII. Graz, 1962.
ESJS: Etymologick slovnk jazyka staroslovnskho. T. 4. Praha: Academia, 1994.
JAZU: Rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika JAZU (br. P. Budmani). Dio III. Zagreb, 1887
1891.
MIKLOSICH: Lexicon palaeoslovenico-graeco-latinum (d. F. Miklosich). Vindobonae: Guilel-
mus Braumueller, 18621865.
SJS: Slovnk jazyka staroslovnskho. . 8. Praha: Nakladatelstv eskoslovensk akademie
vd, 1964.
SKOK: SKOK, Petar. Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, IIV. Zagreb: JAZU,
19711974.
 : 193
SP: Sownik prasowiaski. T. 8: Goda Gya. Wrocaw etc.: Wydawnictvo PAN, 2001.
*
: <www.ruscorpora.ru>.

,
, .
,
(,
, )
.
.

3, 11000 ,
biljanav@mail.ru
 2-534.3
82-291.1

()
, . .
,
.

: , , ,
, .

-
, , , -
,
.
, , (, -
, ) .
.

. (),
,
, ( 1996:
559). . . ( 1997).
, , .. -

( 1993: 642). . . ,
.

( 2004: 54).

, ,
.
. ,
196

, ,
,
. , . . ,
,
( 2000: 5). , -
, ,
, -
, .
, ,
, -
, ,
- .
,
. , -
1)
, , 2)
,
, , ( 1982: 290).
: , -
.
. , -
, -
. .
,
, , . -
,
,
, , ,
. ,
() : -
,
( 1991: 10). -
-.
:
, , -
,
. , -
.
, -
. , -
; (. 176 17). -
.
 : 197

:
, , ,
,
( adorati -
, ad-oro, adoravi, adoratum, are , ; , -
). ,
: , -
( . . , 10: 10). -
, ,
, -, -
: , .

, ,
, -
. , :
(.146), , ,
, ,
( 2004: 150151). -
, , , ,
, ,
, .
: .
, . .
. -
. . ,
,
. , -
: : ,
. , ,
, .
,
.
, .
, ,
. -
, (
), ..,
,
1 (
2010: 8).
-
,
198

. , ,
. , -
.
19 . -
. .
, . . , . .
, .. , ..
. ( 2000).

, -,
: , -
, , -
, , (
2010: 38). -
.

( 1991: 38),
- , -
- .
,
,
. , -
-
: , -
.
, -
, -
. ,
, .
( 2004), -
, , , ,
( ), , -
, , .
-
, -
.
, -
: , , ,
.. , , -
, .
,
. , . ,
 : 199

- , .
-
.
, -
; , -
, - , -
.
, , , , .
, , ,
. (. ).
, , , - -
. , . .
, -
1836 .
, -
,
, .
. -
. ,
.
, -
.
- . , -
:
, ,
,
,
, , .
,
, - ,
, , ,
.
, -
, , -
.
: , -
, , , , , , .. -
. . , .
. , . . , . . -
. :
200

. ,
.
, ,
.
,
, , ,
,
, , .
, ,
.
,
.
, -
: , , , :
, , .
, .
. , -
, ()
: , , ,
, -
( 2000).
. , ,
, .
, , -
, . , . . -
:
,
,
,
,

,
, ,
!
-
. , . .
:
,
,
 : 201

,
.
: -
, .. ,
. -
, :
: !
!
, ,
, ,
, .
-, , .
.
, !
, , .
() ,
, , . . -
(1855), . .
. (1855). , 1817 . .
, , -
,
, :


, ! ().

, , . , . :
,
, , ,
, ,
.

,

.
: -
+ , : . . :
! !
,
202

,
!
, + -
; -
, -
+ ..
. , -
) , )
) .
,

( , , , , , ..),
,
,
(.
), ,
.
, , . ()
(. , . , .
. , . , -
). . . (-
):

.

.
: -
, , , . -
, -
, (
2009: 142).
1 -
-. ,
:
, ,
,
,
.
,
, . -
,
 : 203

. , -
, .
.
:

, , .
,
.

.
,
.

,


.

, ,
1912 .
. .
. -
, :
( ) ( ). -
.
. -
-
: . ,
. . , , -
( , ), ,
. , -
, , , . -
, , , .
, ,
, . ,
,
.

: , -
- ,
.
204

, ,
, :
. . ,

. ,
, :





,


.
:
, -
: / / .
:
. ,
.
. , . -
, ,
, , .
,
.
.
, , ( , -
) ( , ).

,
. - -
.
- : -
, ( ), , (
). ,
, .
, -
: // -
( ). ,

 : 205

: ().
.
, -
, ,
( ). 9-
.
. -
.
2- 9- -
, -
: // . -
, ,
.
-
, , -
: (1- ), ,
(4- ), (5-, 6-
).
4- -
. ,
, -
. -
: , ,
/, , .
, -
, , . , -
- , -
.
,
. -
.

.
,
. ,
. -
, -, -
. ,
, ,
, -.
, , -
: -, ,
206

. -
: 4- :
. ,
. -
, ,
.
.
, ,
.
. , , -
, , . -
, ,
, .
. , -
:
.
, .
, ,
,
. . -
, . , .
, -

, . -
, .
,
, -
. , ,
.. , : -
, , / .
-
, ,

, .

- () .
, , ,
,
. , , -
, , ,
, ,
 : 207

,
.
, - -
: -
- .
,
-
, . -
, . . .
, ,
, , , ..
,
, . ,

. . . , -
, ,
(-
1991: 142). , -
.
: -
, , -
: ! -
,/ , ,/
(. ), , -
, : !
/ , , !/ ,
/ .
, , .
, . -
-
. . -,
: ,
, . -, -
.
.
, . , ,
-- , .. .
, .
(. .
. ). . .
,
-
208

(. -
), , ,
. ,
.
. -
,
- -
, 1 , -
,
, , , , -
. , -
.
, ,
.
,

. -
, :
(,
..), .

, , -
, ( 2006: 26).

, . . 1 : . :
, 2000. , . . . 1. :
, 1996.
, . . 2 . . 2. . : , 1993.
, . . . 2. . : , 2006.
, . . . . : ,
1991.
, . .
. :
, 2004, 3889.
, . ., . . , 1 . : ,
, 2010.
, . . . : VIII
:
(27 2000 ). :
, 2002, 521.
, . . . 5- . :
, 2003.
 : 209

, . . :
, 2004.
. : , 1991.
, . . . :
. . -: , , 2004.
. 4 . . 2, : , 1982.
(). . : , -
- , 2000.
, . . : , 2009.

, , ,
.
, 1 ,
.
,
.
,
, .

.

210015, , ., . 54, . 8,
mvavit@tut.by
 81:27-1

,
, ,
. (...) ,
.
.
(-
, , , ,
). -
,
-
( ),
(-
) , , ,
.

: , , , ,
.

1. -
, , , -
homo religiosus,
( ) ,
. (JAKOBSON 1966: 289; BRIGHT 1992: 66
67, 337) ,
, , -
.
XXI 84% -
, 32% (PW FORUM 2012).
, a
.
, ,
212

, -
.
-
, ,

.
(
), , , -
- , ,
(.

, -
, , , .).


( , -
, . 2003: 81).
-
, ,
, , -
-
( ,
, )
. -
-
,
,


.
-

,

.1

2.
? (. 24,32).
.
1
.
: 2012: 59,
. . : 2006; 2009; 2011.
 : 213
-
,
. , ,
,
, , ,
,
-
,
. (
. , . 2006:
. 2, 243), ,
(. 1,18), ,
.
. -
, ,
.

, -
, , , -
. -
,
,
,
, ( / -
. . . ), -
( ,
. . 12,37).
,
, -
, ,
.
-
.

3. (. 28,3).
, , -
, , , ,
, ,
, ,
, ,
, . , . -
. -
214

, . , . (. 3,15),
(. . . 17,5).
.
., :
, . .
, , ,
, .
, .
, . -
, . :
? : ,
.
, , . ;
.
.
, -
(. 6). .
(II . 3). (I .
18). . .
, (IV
. 16).
. , -
. .
.
.
, . ( 2001: 11.10; 742) 2
, -
, , ,
:
, -
. (. 1,3), (2. . 32,3233; .
316; . 4,3; . 3,5; 17,8; 20,12 ), -
, (. 2,17).
, , -
, ,
, -
, , -
2
,
,
(. ),
.
 : 215
. ,
.
,
, .
! (. 28,9), ... (. 28,10)
-
. , , -
, ,
, (
,
; . 2009), -
,
. ,
- ,
,
, , ,
.
-
(.
: , , , , -
, , 2001: 19.5; 350). ,
, ,
-
.3 ,
, ,
, , .
,
: ,
2012: 22. 9).
3
, -
(. . ,
, ),
. , , . (
. . 11,13),
(6. ), . ().
, -
, , . ( 2012:
9.10). , -
, . , II -
.
, .
216

. -
: , ,
, , ,
. ( 2001: 19.5; 350),
, . . : -
. (. 8,8).

(
, . -
2001: 27.12; 949),4 , ,
: .
! (. 1,38), . ,
... (. 1,46),
(. . 2,3; 2,5).

, .
-
:
,
, -
. ( 2001: 6.10).
, -
, , ,
, . ( . -
) .
, , -
, ,
, , ,
.
, ,
(. 8,2), , , . -
, ,
.
, , ,
,
, .

4
: , , ,
. . (-
2001: 27.3; 949).
 : 217
. (. 13,14),
( 2012).
-
, -
, -
,
, -
(. 4,8), -
(. .
2001: 7.10; 729) ( 2006: . 2: 179),
, ,

.
-
, ,
, , ,
, , .
, ,
, (), -
, ,
( 2007).

4. -
, , ,
, , , .
,
, ,
, , ,
, , .
, ,
, -
. , -
, ,
.
, , , -
, ,
,
, -
; , . -
, ,
.
218

,
, , , -
, ,
. ,
, -
, ,
,
( , .
(. 20,15),
-
(. 24,17), (. 24,32), -
,
(. 21,114) .,
( , ) -
(, ); -
, . , ,
, ,
.

, ,
,
, ,
( -
), .
, , -
, ,
, . ,
, , ,
, . (I . 16,17), -
. , . ( 2001:
5.9; 639) ,
,
, . -
,5 .6
5
: ,
, . -
.
( 2001: 28. 12; 951)
6
: (VI . 22), :
;
; , -
. ( 2001: 18.7; 508)
 : 219
,
, , , -

-

, -
,
.

5. , ,
, , .
, , , ,
, ,

(
. . 4,11). ,
,
, , , .
-
(. , , , ,
, ...), -
. , ,
,
, , , ,
-
,
.
, ,
,
, ,

, -
, ,

, , -
, , , (
), (
)7 .
7
: , -
. .
, (. 2,39),
220

,
. -
, , ,
,
,
. -
, , , ,
, -
, , .
, ( ) -
, -
,
:
, -

,8 ,
, -
..., ,

, , .
( 2001: 19. 11; 845), -
,
.

6. , . (. 8,52).
, , -
(SERL 1991)
, -
.
, .
(JAKOBSON 1967: 292),
. -
, , -
, , , -

, , (. 2,14). ( 2001:
26.12; 945)
8
: . ,
, . -
, .
: , .
, , ,
. ( 2001: 27.12; 948)
 : 221
, . ( 2007), -
, ,
.
, , ,
. , , , , -
, ,
, , ...
-
, .9
, ,
, -
. ,
,
: -
. (2. . 1,21);10 ,
-
,
; ,
,
.

( ,
,
-
),
-
(
9
. ( 2001: 23.4), . (-
2001: 30.4), . ( 2001: 2.6), . ,
( 2001: 10.6), . ( 2001: 14.6), . , -
( 2001: 20.6), . ( 2001: 29.7), .
( 2001: 6.7), . ( 2001: 19.7), . (
2001: 20.7), . ( 2001: 25.8), . . (-
2001: 12.10), . , ( 2001: 7.12), .
, . ( 2001: 12.12), . ( 21.1),
. , ( 2001:28.1), . (-
2001: 1.3), ( 2001: 14.3) .
10
. -
,
. ( 2001: 11.5; 330).
222

, 11),
( -
, ,
. 2001: 13.8;
579).12
.13
(OSTIN 1995)
, (. :
. . 38,2),
(
, . . 3,2; . 2001:
18.10; 761; 2006, . 3:24, 87, 146, 214, 387388).
.
, -
-
, ,
, , -
, . . ( 2001: 3.12; 883); . -
( 2001: 7.12; 894); . (
2001: 18.7; 507) .,
, . , ( 2001: 22.11;
853), 100 .
,
, ( 1996; 1999), -
(. -
2002, 2002; 2002).
.
, ,
,
,
.
11
: ;
, , ,
. (. 20,9).
12
, .
[...] ,
. ( 2001:
27.2; 142).
13
. (. 24,11);
. ( 2001: 21.7; 517). .
, ,
... ( 2001: 31.5; 378).
 : 223
-
. :
, -
, . -
, , -
.
!
; ; -
. ,
, , -
. .
( 2001: 29.12; 955)
,
, -
, XVI o
, ? (, 19.5).
, -
.
,
-
, , ,
. -
, -
: . -
. , ,
:
.

7. -
, , -
,

. -
,
, -
.
, ,
, , -
, ,

.
224

-
, ,
:
( ,
, ), -
.
.
, , ,
, , , ,
( -
), ,
, -
.
, je .
, -
,

, , (
,
. 2005: 650659. -
(
) ,
. , , , , , , -
, , , , , , ,
, , ., ,
,
( ,
) ( 2012).
-
, -
, , ,

.
, -
,
,
-
.
,

, -
,
 : 225
(
) -
, -
, , -
, ,
.
, -
, -
, , -

()
, , ,
(. 21,6).

, // .
http://pravoslavlje.spc.rs/broj/950/tekst/blazeniavgustinhiponski/ <28.12.2012>.
, .
. .: (.), 2012: 91102.
, , (.) : -
. : ,
, 2012.
. . . http://www.svetosavlje.
org/biblioteka/avajustin/zitijasvetih/zitijasvetih.htm <28.12.2012>.
, (.). : .
, , , , .
: :
, 2005.
, . . . . 11, . 43/44 (2002):
79.
, . :
. : , 2006.
, . : - , ,
. : :
(31. 12 .2. 2008). : 2009,
98109.
, . .
LXVII (2011): 163184.
: , : . 14.
. : , 2006.
, . . . . 11, . 43/44 (2002): 56.
, (.). : . 2002, . 4344.
226

, . . .
. CDVIII, 23 (2007): 73107.
, . . ,
25 (2009): 7190.
, . . .:
, . :
, 1996, 187221.
. , . : , 2001.
, . :
. : :
, 2003.
*
BRIGHT, William (ed.). International Encyclopedia of Linguistics. Vol. 4. New York Oxford:
Oxford University Press, 1992.
JAKOBSON, Roman. Lingvistika i poetika. Beograd: Nolit, 1966.
OSTIN, D. L. ako delovati reima: Predavanja na Harvardu 1955. godine. Preveo Milorad
Radovanovi. Ur. D. O. Armson i M. Zbisa. Novi Sad: Matica srpska, 1994.
PEW FORUM on Religion & Public Life http://www.pewforum.org/ <28. 12.2012>.
ROKOSZOWA, Jolanta. Jezyk, czas, milczenie. Krakw: Wydawnictwo Oddziau Polskiej
Akademii Nauk, 1999.
SERL, Don, Govorni inovi: gled iz filozofije jezika. Beograd: Nolit, 1991.

(, , , ).

.
,

. ,
, ,
, ,
,
.

3, 11000 ,
piperm@eunet.rs
 272-475.2

-
, ,
.

: , , -
, , , ,
, .

-
, -
,
, , -
, -
(. 2007; 2007; 1999; 2002; 2007; -
2003 .).

-
, , , ,

.
, . . (1965; 1987),
-
, , -
, . -

,
.
*
-
, 13-04-00386.
228

, , -

( ).
,

, , ..
-
, .
, ,
.
( , -
, ) -
,
. :
/ / ... ...
/...; ... / / /...

, -
. , -
, , -
-
,
(1 ., 4:8):
... / / /
/ ... / //
/ / /...

, -
, -
: (., 10:30).

, -
. -
:
, -
,
.
,
-
.
 : 229
, -
.

, -

.
-
,
, -
, - .
-
. -
,
,
-
-
, , .
-
II:
... / / /
/ / / / / /
/ / /
/ / / /
/ / / / /
-// / / / /
/ / / /
/ /...

... ... -
, .

-
.

-, -
.
-
. -
-
.
230

,
() , -
(
-
):
[8] ... /
[4] /
[4] /
[8] /...
-
(), (
) -
, -
. .:
[3] ... /
[1] /
[9] /
[4] /
[7] /
[4] /...
-
. , ,
() -
,
6 8 . :
[6] ... /
[14] /
[13] /
[4] /
[6] /
[8] /
[6] /
[8] /...;

-
:
[6] ... /
[5] ... //
[2] /
[6] /
[5] /
[3] /...
 : 231

, -
-6 -
-1 -2 .
[1] [2] -
():
[1] ... (6) 1/ (6) 2/
(6) 1/...;
[2] ... (6) 1/ (6) 1/
(6) 1/ (6) 1/...

-
-6 -1 ( -2) -
, , , -
[1]
() [2] -
():
[1] ...6 / 2 / (6) 1/...;
[2] ... 6/ 1/ (6) 1/...
-
,
-6 -1 . , -
, -
II -
(-1)
(-6) :
...- 1/ 6/ 6
/ 1 /...
, -
(-1 + -6 + -6 +
-1),
.
-

: -
, ,
.
232

. -
():
... 6 / (6) 1/ (6) -
- 1/ (6) 1/...
,
-
,

.
,
, -
, . -

. -
,
, -
, -
.

.
:
6, 1, 2 ();
(6) ;
/ ;
[1] .

II.
().
().
().
II.
().
().
().
.
- .
().
.
 : 233

, . . : , , (
). : , 2007.
, . . . . .
. . : , 2007.
, . . . . . . :
3 . : , 1987, . 1, 261654.
, . . .
: . . 70- . . .
: , 1965, 418422.
, . .
. : , 1999.
, . . -
. 4 (2002): 335351.
, . . .
5 (2007): 349367.
, . . : .
: . : ,
2003, 341363.

. ,
,
, ,

.

400062, , 100,
12_09@mail.ru
 272:811.163.41373

, -
, , /

.
-
, , ,
, ,
, -
.

: , , , ,
, , , .

-
,
, , , , -
,1 , ,
, , , .
, , .,
-
, -
.

(178021), ,
.
1

.
236

: >
( ) (-
2006). -
(...), , , , -
, . (
) () -
( 2004: 10).
.
, -
-
, -
( . 2013: 9) -

( . 2013: 5).
-
(-
)
, .
,
,
(-
2011: 10).
, -
( 2009: 31), -

, ,
( 2009: 29). ,
,
( 2003: 138). , -
, .
(2006: 34) -


.

-
. , , -
, , ,
, .
-
, -
-,
 : 237

- - -
. , , -
, . ,
, ,
, .
-
, .
, ,


( 1996: 132).

(-
, ) ( 120)
, ,
.
,
. 50 , -
, ,2 -
. -

, -
.3

-
15 : , , , , ,
, , , , , , , , , . -
-
( 2010),

( . 2005) -
, -
,
.4
2
,
.
3
-
(. 2010: 44),
, , .
4

238

,
-
,
-
,

( 2010: 5).

, ,
, , , , , -
(. 2006;
2006).
, ,
. 29
() 53 ()
, 32 () 60 ()
. (, , ) -
.
(33 50)
. -
.

,

,
-
-
( 2010: 86). ,
, 11
( 4 14 -
),
. 3 -
29 , ,

, ,
(),
( ,
), -
( ;
)
, -
, , .
 : 239

. -
, (-
) -
( 2005: 37).
, -
, ., , , ,
.
, . ,
, (. -
). , -
, (.
2003: 143),
-
. , (31)
, , 19
, 5 6 , -
2 , ,
, , , , ,
, -
.
(41), (
) ,
. ,
. , ,
(15)
, , 7 -
, 5 , (. 1,1)
, , 4 .,
.
, 40
, , , ., 6
5
, (. 1,4). -
(2001: 14) : ,
: , , , , , , .
, -
(...) ,
. ,

,
.
6
, ,
240

je -
.

(
), , ,
() . ,

, , -
( ,
, , , ,
. , .).

, ,
, . -

(

) ,
, .
-
( 5, )
. ,
,
(48) ,
20 ( 50% ),
-
, (13), (11), (6). -
, , ,
, (13), (9), (7) .,
. , ,
.
: . -
, . (2001: 263).
-
( 2004: 302). , ,
. -
( 1996: 30).
,

, . -
, homo sapiens, , homo politicus, -
, , , homo religiosus,
( 1994: 218219).
 : 241
( 1996: 53).7
.
: .
, (PIRJAVEC 1979: 80).
, , - -

.
35 7 -
, 26 -
, 22, 10
.
-
. , (
)
,
. , -
, ,
.
, , , , ,

. ( 1956, 4: 241).
,

( 2005: 109) . (2004:
41) ,
, . -

:
e, , ,
( 2010: 290).
-
, -
, , ,
.8
7
, . . (1987: 48) :
, . , -
.
8
, , , 865. -
, .
( 2001: 93), 114
, ,
; ;
242

. ,
,
, -
( 2012). -
( ,
35 , -
, -
), -
, .
, ,
:
( ),
() , .
, -
. , , , , ,
, .
, . ,
(2004: 75).
,
, ,

. , -
,
-
, ,
. ,
-
, -
. --
, , -
( ), , , , .,
, , ,
, , ,
, , . , , ,
, , , , , . -
, ,
( )
, , 47
-

. ( 2001: 9394).
 : 243
.
( 2010: 39)
. -

, , -
, , ,
.

-
. -
,

.
( 18 ) -
,
.
. ,
, -
, -
, , ,
( 2010: 39).
-
( 2006: 2122).
( 1998: 4)
, , -
-
. , ,
,
( 2012: 130), ,
( 2012: 131). , , ,
, , , , ,
. ,
( 2001: 258). (
) .
, ,
. ,
(DOLTO 1996: 278).
(DOLTO 1996: 279).
-

(. 2013: 81). -
, . ,
244

, , , . (2013: 80). ,

(2013: 82).
-
, -
, ,
. , , -
. , , -
, .
-
,

-
( 2010: 39). -
,

.

,

.
-
.9
. -
,
,
. , -
. a, ,
-
. -
-
9
, , -
,
, . (2010: 196)
. ,
()
...
, ,
, ,
, . ().
,
.
 : 245

, -
( 2010: 45). , ,

, , , ,
., .
, ,
,
, ,
, -

.
.
10 -
( 1996: 243). ,
: - -
,
(245). -
, -
,
,
, : -
.
: 1) -

-
, 2) ,
, -
-
( 1980: 129), 3) -
-
( , , -
) ( 1998: 35).
-
, . , ,
,
( ) (-
) ( 1996: 114), -
10
. -
(...) , (-
1996: 236).
246

. ,
,
.

( -
. -
.)
(120):
([8]; 19; 18; , 9; , 6; 4;
, , , , , 2; , , , -
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , , -
, , , , , 1)
([5]; , 19; 13; 10; 6; 4; ,
, 3; , 2; , , , , , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , , , , ,
, , , , 1)
([3]; 41; 15; 9; 7; 6; 5;
, , 3; , 2; , , , , , -
, , , , (light), , , , ,
, , , , , , 1)
([10]; 17; 16; , 7; , ,
, , , , 3; , 2; ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , -
, , , , , , , , -
, , , , , , , 1)
([5]; 19; 14; 9; , , 5;
, , , , 3; , , 2; -
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , -
, , 1)
([5]; 31; 23; 8; 5; , , ,
4; , 3; , 2; , , , -
 : 247
, , , , , , , -
, , , , , , , , , ,
, 1)
([14]; 16; , , 5; 4; , , -
, , , 3; , , , , , , , -
, , , , 2; , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , 1)
([29]; 15; 11; , , , ,
4; , , 3; , 2; ,
, , , , , , , , -
, , , , , , , , , , -
, , , , , , , !, ,
, , , 1)
([3]; 27; 10; 9; 7; , 5; , -
, 3; , , , , , 2; , -
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , 1)
([20]; 25; 15; 6; , 4; -
, 3; , , , 2; , . ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , , , , , , -
, , 1)
([6]; 15; 10; 9; 8; , ,
5; , , , 3; , 2; -
, , , , , -, , , , ,
, , , , , , -
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , 1)
([10]; , 11; , , , 6; ,
5; , 3; , , , , , ,
, 2; , , , , -
, , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
248

, , , , , , , , , -
, 1)
([9]; 12; 10; 9; 8; 6; ,
, , , 4; , , 3; ,
2; , , , ,
, , , !; , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , -
, !, , 1)
([9]; 10; 9; , 7; , , , -
4; , , , , , , , -
, 2; , , , , , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , . , , , , ,
, , -, , , , , ,
, , , , . , , . ,
, , . 1)
([16]; 15; 12; 8; , 6; ,
4; , 3; , , , 2; , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , -
1)

(120):
([4]; 19 [ 15, - 4]; , 7; , ,
, , 5; , , , 4; 3; -
, 2; , , , , , , ,
, , , , , , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , 1)
( 48; 20; , 9; 7; , ,
2; , , , , , , , , , -
, , , , , , , ,
, , , 1)
( 31; 19; 11; 7; , ,
6; 4; , , , 2; , , , ,
, , , , , , , , , -
 : 249
, , , , , , , , , ,
1)
([8]; 17; 13; , , 5; , 4;
, , , 3; , , , ,
, , 2; , , , , , -
, , , , , , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , , ,
, 1)
( 19; 9; , , 6; , -
, , , 5; , , 3; , -
, 2; , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , 1)
([6]; 35; 14; , 9; 6; ,
5; 3; , , 2; , , , -
, , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, 1)
([9]; 15; , 9; , 4; , ,
, , , , 3; , , , , ,
, , 2; , , ,
, , , , , , , , -
, , , , , , , , , , -
, , -, , , , , , -
, , , 1)
([14]; 17; 13; 9; , , 4;
, 3; , , , , , , -
, 2; , , , , , , ,
, , , , , , 7 ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , , -
1)
( 24; 10; , , 7; , 6; ,
4; , 3; , , , , 2; , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , 1)
250

([10]; 22; 14; 8; , , , -

, , 4; , , , 2;
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , , , ,
, , , , , , , , , 1)
([5]; 22; 17; 11; 7; 6; ,
, , 3; , , , , ,
2; , , , , , , , , , ,
,, , , , , ,
, , , , , , , -
, 1)
([6]; 29; 13; 11; , 6; ,
4; , , , 3; , , , -
, , , 2; , , (), , ,
, , , , , , , ,
, 1)
([5]; 15; , - 10; , 9; , 6;
, , , 4; 3; , , 2;
, , , , , , , , -
, , , , , , , , ,
, , , , , , 1)
([5]; , 13; 9; 7; , , ,
5; 3; , , , , , , -
, , , 2; , , , , , ,
, , , . , , , , ,
, . , , , , , ,
, , . , , . , , . ,
, 1)
([13]; 13; , , 10; , , , -
5; 3; , , , 2; , ,
, , , , , , , -
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , -
, , , , , , 1)

, (50):
([1]; 10; 7; 4; 3; , , -
, 2; , , , , , , , ,
 : 251
, , , , , , , -
, 1)
( 12; 6; 4; , 3; ,
2; , , , , , , , ,
, , , , , , . , , ,
1)
( 9; 6; , , , ,
3; , 2; , , , , ,
, , , , , , , , 1)
( 8; 7; 5; , 3; , , -
2; , , , , , , , ,
, , , , , , , , -
1)
( 8; . , , 5; 3; , ,
, , , , 2; , , -
, , , 7 , , , , 1
( 15; 4; 3; , , , , 2; -
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , 1)
([1]; () 12; 5; , , 3; ,
, 2; , , , , , , , -
, , , , , , , ,
, 1)
([3]; 8; 5; , 4; 3; -
, , 2; , , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
1)
([2]; 9; , 7; 4; , 3;
, 2; , , , , , -
, , , , , 1)
( 16; 4; , , 3; , -
, , . , -2; , , , -
, , , , , , , ,
, . 1)
( 8; 6; , 4; , 3;
, , , , 2; , , ,
, , , , , , , , 1)
252

( 12; 10; , 5; 3; , -
2; , , , , , , , ,
, , 1)
( () 8; 5; , , 3; -
, , 2; , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , 1)
([2]; , 4; , 3; , , , -
, . 2; , , , , , ,
, , , , , , , , . -
, , , , , , , , -
, 1)
([2]; 9; , 5; 4; , , 3;
, 2; , , , , , -
, , , , , , 1)

. . , 1996.
, . . : , .
. ... - . . :
. . . , 2010.
, . . : , 1987.
, . . <http://pravoslavni-odgovor.com/Crkva-Hrist-
ova/Crkveni_um.htm> 8.12.2012.
, . . - . . .
(). : , 1996.
-, . (
). .
: , 2006, 481491 <http://www.ff.uns.ac.rs/stara/elpub/ susret
kultura/46.pdf > 15.10.2012.
, . . :
, 1956.
, . . :
, 2010.
, . . . : , 1980.
, . ., . . , . . .
: . <www.phil63.ru/files/002%20
vest-12.doc> 10.01.2013.
, . . : . ,
1994.
 : 253
, . . . <http://www. lib.csu.
ru/vch/098/70.pdf> 5.01.2013.
, . :
. : , 2006.
, . : . :
, 2004.
, .
( ). . ... . . .
: , 2011.
, . :
I.
14 (2010): 280298.
, . . : , 2004.
, . . : , 1998.
, . : .
XIII/12 (1996): 129138.
, . II - - .
XIII/12 (1996): 104114.
, . . : , 2003.
, , , .
. : , 2005.
, . : .
. 30 . 1112.
: : , 2001.
, . .
. .
2. 5 (2006): 1926.
, .
.
( ).
. (. -). :
, 2005.
, . .
. 2005, 2355.
. . ,
2004.
, . . : , 2001.
, . . :
, ? :
, 2004.
, . . : , , ,
. <http://research-journal.org/featured/languages/k-voprosu-o-teolingv-
istike-cel-yadachi-obekt-metody-i osnovnye-napravlenya> 3.11.2012.
*
254

DOLTO, F. Jevanelje pred opasnou od psihoanalize. Beograd Valjevo: Gutenbergova

galaksija, 1996.
MEJE, Antoan. Kako rei menjaju znaenje. Beograd: Slubeni glasnik, 2009.
PIRJAVEC, Duan. Braa Karamazovi i pitanje o Bogu. Trei program Radio-Beograd, br.
42III1979.

,
,
/
, ,
. ,
- , ,
.
, ,
.

. , 38220 ,
hvostanskazemlja@gmail.com
 8142:27-1

-
,

, . A
,
, , ,
, , ,
,

.
,
.

: , , ,
, , .

1. A

. -
-
(),

.1 , ,
, ,

(178009), ,
.
1
. , ,
, , 1) -
(); 2) ; 3)
; 4) ; 5) ; 6)
256

, ,
(.
2011: 47), .
1.1.
: (-
), ( )
( ). -
,
2012 -
(),
, -
, .2

- ,
--
-
,
.
, , -
,
.
1.2. -
-
, ,3 -
4

; 7) (
). (2011: 38),
,
, , .
,
2
2012
/ ,
, () /
, , ,
.
3
: ,
, , (. : 3940,
222224).
4
, ,
. . ,
, , ,
. 15
 : 257
,
, -
.

2. ,
,
( ,
7 ). ,
,
, -
. ,
:
() : , ,
. ( 9,61)
. ( 20,10)
. ( 11,14)
. (
20,20) ;
(1 1,16). ,
, ;
. (1 5,4)
: , ?
, , ? ( 13,27) ( ): :
;
. ( 7,1) , ,
. ( 34,30).
, a ,
,
: , , , ; ,
. , -
, , , ,
, -
: ,
, -
, :

, 69 ,
,
.
. (1996) 110 103.
( 1 ), , 32,
286 (: 9 , 3 ).
258

() : ?
, . ( 16,2)
, .
(1 3,4).

, , -
, , , ,
,
, , ,
. -
:5
, , , ,
, . ( 2,5),
, ,
():
, .
( : 114). , ,
(. : 115).

:
,
? .
( : 115).
-
: , ,
, :
.
, , ( :
286). ,
, ,
(. : 287).

:
5
,
: , ( 2007: 38),
aa,
,
, ( 2007: 113).
 : 259

( : 150),
, -
, .
2.1. ,
() ,
-
, ,
:
.
( : 115).
, ,
( : 197).
! (. : 202).
, . ,
(. : 206207).

2.2. ,
,
, , : )
, ) , :
, , , , , , , -
; ) -
; ) ,
, , , ,
(:
61); ) ; )
(: 61,
).

, , -
.
, -
( ); -
, , , ,
. ,
, -
( , , , -
, ), ,
( ). -

260

(: 61), ,
:
: ! ( 10,5)

. ( 5,42)
,
. ( 10,2) , :
, . (
16,15).

3. , ,

.6 , ,
(), , -
, :
( ): ,
. ( 45,2) ;
, , . ( 16,31)
, ,
. ( 20,2) ():
! ( 10,6) :
( 6,4)7.
, ,
, ,

, -
6

:
, ,

(, ),
, ,
, (.
2012). , ,
, ,
.
7
:
; () (: 252).
 : 261
, 8,
,9 -
.
3.1. , ,
:
( ) ,


. ( 8,3) : , ,
,
? ( 15,2) ,
. (
22,10)
. ( 32,18)
, ,
; . ( 12,19)
,
: ,
? ( 18,14) ,
; , .
( 10,13) ,
, . ( 2,46)

. ( 5,42) ,
: ,
. ( 16,15)
, ,
, .
, , ,
-
, ,
8
.
,
, , ,
.
/ , , ,
* , * , * ( 2012).
9
,

(. 2011: 238
240, . 20 21).
262

(. . 2.1 2.2.): ) ,
(. 2.2.1), -
(, , , ); -
( ); -
: )
( ,
, ); )
( ); ) , (-
, );
( ).10
3.2. ,
, , :
( )
. ( 12,7)
,
, .
(1 28,11) ;
, . ( 2,15)
: ,
, . ( 16,26) :
, ,
, . ( 6,11)
,
. ( 4,19) ,
. ( 1,17) ,
, ,
. ( 17,22) ,
. ( 35,9)
, , ,
. ( 3,15)
, ? ( 1,4).

: ) ( ); )
10
,
/ , ,
: ( ) ,
. ( 2,9)
. ( 23,38) ,
, , . (1 5,13)
,
. (2 3,6).
 : 263
( , / );
) ,
( , ,
; , ); )
(, , , , , ); )
( , , , ,
); ) , ( ,
,
), , (); ) -
( , ); (
, , ).

4.
-
(. -
2011: 32), -

, -
,

(. . 6). , .
4.1.
, -
,11
:
, ,
?
, , ,
,
. , .
, , (
2002: 217);
11

, ;
, , . ,
, ,
, (2007: 150),

(
),
,
(2007: 12).
264

, :
.
( : 341).

4.2. / -
, , , , -
, , ,
, , ,
/
, , , :
,
; ( 2002: 30).
( ). ,
, .
( 18,26)
. ( 15,13) () , ,
, . (
2,19) .
. ,
( : 83).
, , (. : 83).
-
: , , -
, ,
,
, .

5. ,
, ,
2012,
, ,
-
. , -
, , ,
( ), . -
/ -
, ;
, , , , .
, ( -
 : 265
), .
:
( ) , ;
. ( 17, 13)

, .
,
. ,
, , -
, , , -
.
, ,
, -
, ,
, , , -
(. . 4.1). -
,
, , .
5.1.
, :
/ / :
() ,
, .
( 12,4) : : ;
. ( 21,13)
: : ?
. ( 11,17)
, . ( 4,15).

( ),
:
, : .
-
.
5.2. , .
(2002), ,
,
, -
266

- -
, .
[ ] , ,
(44).
(23).
,
(51).
,
,
,
: , , ,
, . (46).
: ?
, .
. ,
? ,
, ? (52).
. , , (53).
,
(53).
: , ,
, ;
,
(56). ,
, ,
(57).
:
? ,
? (57). , , ,
(58).
/ :
, ;
,
(61).
/ : ,
? (59).
 : 267
,
, ( ),
:
, ,
. .
, , .
,
,
, ,
. ,
, ,
, (
2001: 336).

5.3. , ,
/ :
( ): , : !
, . ( 28,17) :
. (1
22,1) ;
,
, . ( 43,12)
(): , . (
4,22)
. ( 20,1).

,
,
, ( : 236).

5.4. -
,
, : /
. ,
, / ,
: :
:
( :) ,
, , . (2 5, 1);
268

, , :
(2001):
;
.
.
;
.
?
. , .
.
, , ,
, ,
. .
(233). ,

(234).
5.5. /
/
:
,
(2001): , (. 2,19).
,
,
. .
, ,
. ,
,
,
... ,
(216).
5.6. ,
. (2002)
:

, , .
,
(6162). ,
(62).
, : ! (64).
 : 269
6. -
. , -
, (229230),
.

-
. ,
, -
, , , , -
(2001):
,
,
,
(32).

6.1. ,
, . ,
,
, , ,
, ,
, ,
, -
( , , ,
, , ,
),
/ :
,
,
,
,
, ,

, ,
( 2002: 204205).

6.2. , -
,
, , .
,
,
, ( 2002:
7173).
270

, , ... ,
, ,
... ,
, ...
... ...
... . ,
(73). ,
. ,
- ...
, ,
. ... (74).
,
... .
.
,
; ,
(75).12

7. , -
, -
- ,
/ ( ),
/ :
...
, , ( : 83).

, (2001):
, .
. ... ,
, , . ,
, .
,
12
, , .
(2002) ,
: ,
(219) ... [ ]
... ... , ...
, , :
, ,
! ,
? (220).
 : 271
, .
, ?
? , .
, ,
... , .
...
, . .
, , .
: .
, ,
, . , (30).
, , -
,
, , / .

,
, , -
,
(. 2012).13


, ,
,

. , ,

. (2002):
, , ,
(29). ,
,
(30).
.
, : , (30).

8. , ,
, ,
13
,
,

, (.
2011: 243).
272

,
: --
, (), , ,
,
( 2011: 5657).
,
, -
, .
, , : , , ,
, (), , , , , , (
, , ), , . -
-

, ,
, :
( ): : ,
? ( 21,28)
. ,
, . ( 13,22);
:
[] ...
, ... (
2002: 20),
,
(2001), :
14,11: ,
. ,
. ...
,
...
, , ,
... ?
: , ...
,
(373);
:
...
... ,
, , , ( :
 : 273
152). :
.
, (.
: 187). , ;
.
, (. : 190).

9.
, , :
( ) .
( 7,27) .
( 8,14).

, ,
: , ;
.14
( ):
. ( 17,1) ;
. ( 19,14)15
. ( 24, 3)
. ( 10,18)16.

10. ,
- ,
: 1) , -
, ,
, -
: ; 2) ,
,
, , , -
; 3) ,
,
,
14
. 2012.

15

, ( 2007: 52).
16

; ,
( 2007: 51), (
2007: 127).
274

,
: , , , , -
, , , , -
; 4)

,
; 5)
,
;
5) , ,
.

, . .
. : , 2002.
: ,
, .
. <http://www.pouke.org/svetopismo/>
. . : , 2001.
: . . :
, , 2008.
. .
. : ,
, 2005.
: (). :
. . <http://www.pouke.org/
svetopismo/>.
. .
. :
, 2004.

, . . . . .
. 1. : , 2343. <http://publishing-vak.ru/archive/
philology-2011-1-alefirenko.htm>.
, . . . . . .
: Slovo Slavia, 2011.
, . . . .
1. : , 1996.
, , . . VI Konferencj w ramach
konwersatorium EUROJOS na temat: Koncepty: DOM, EUROPA, WOLNO, PRACA,
HONOR w aksjosferze Sowian i ich ssiadw (2123. 10. 2012), Instytut Slawistyki
Polskiej Akademii Nauk, Instytut Filologii Polskiej UMCS w Lublinie, Komisja
 : 275
Etnolingwistyczna przy Midzynarodowym Komitecie Slawistw, Fundacja
Slawistyczna ( ).
, . .
42 ( ).
: . IV (1966)
XI (1981). : .
: . . .
: , 1969.
, . . : , 14, 2007.

Stana Risti

THE CONCEPT OF HOME IN RELIGIOUS DISCOURSE

Summary

In this paper we use the cognitive and ethnolinguistic approach to investigate the
concept of HOME in religious discourse, using the electronic version of the Serbian translation
of the Old and the New Testament, the Lexicon, as well as texts written by various authors
as the language corpus. We have established that the conceptualization of HOME in religious
discourse, as well as in the worldview of the speakers of contemporary Serbian, is realized
as a multi-faceted notion, determined by physical, functional, social, axiological and emotive
parameters, but that the concept itself functions not as a cultural, but as a spiritual model,
widening the conceptual scope by incorporating the values from religious and spiritual
spheres. The profiling of HOME in religious discourse is primarily based upon these values,
which is at a general linguistic level conducive to the universality of its stereotype in the
naive worldview.

36, 11000 ,
stana.ristic@isj.sanu.ac.rs
 271.22(497.11):929 Pavle, srpski patrijarh

.
.
-
.

: , , , , , , -
, , , , .

1.
1.1.
.
-
, -
.
.
,
. -
, ,
. -

,
.
1.2. (2010) -

1992. 2009. -
.
,
.
, -
,
,
278

. , -
,
.

2.
2.1. -
, .

.
,
.
) 1992.
. -
.

, -
.
-
.
, -
, .
) 1993. , -
.
.
;
. .
, , -
,
, -
.
, .
, .
, ,
! ,
, , -
, , !
 : 279
) 1994. -
.

, , ,
, .
,
,
.
, 1994. ,
, -
. ,
400- ,
.
500- ,
,
-
...

2.2. -
. , -
,
; -
.
) -
. -
.
1992. ,
, , -

.
, 1993. ,
.
, :
1993. ,

.
, .
:
280

, , -
. ,
;
.
1994. ,
.
-
.

,
...

)
, -
. 1992. :
, -
, -
, -
, 1992.
.
1994.
, , -
, ... ,
,
. , -
.
, 1994. -
.

2.3.

.
,
, . ,
,
-
:
, .
 : 281
. -

.
1995. :
, .
, , ,
, .
,
. ,
, .
, , ,
...
, , ,
;
; ; -
.
, ,
.

3.
3.1.
, . -
. ,

, . -
, , ,
.
. ,
.
. .
3.2. .
( . 1-).
, , .
, , , , ,
.
) :
.
;
. .
282

, .
.
, . ,
-
. ? ? -
. ,
.
. : -
. ,
, : .
, -
.
,
.
, -
. , ,
. -
, .
. .
: -

.
...,
: , , ,
. -
, ,
.
, .
, -
.
, , :
.
. :
.
.
) :
, , -
,
, -
.
, .
 : 283
, .
, .
. :
. -
, -
, ,
.
. -
:
: . -

.
) , -
. , :
1996. .
-
, . -
, -
, .
. :
1996. . , , -
.

,
. , -

, .
, , -
. ,
.

,
.
: ,
, .

4.
4.1. , -
.

284

-
.
4.2. ,
, -

.

. . II. : -
, -, 2010.

: , . -
: , 2008.
, . . : , 2001.

Radoje Simi

BER HIRTENBOTSCHAFTEN VOM PATRIARCH PAVLE

Zusammenfassung

Der Autor hat in dieser Arbeit einen Versuch unternommen, die sprachlichen
und stilistishen Mittel zu untersuchen, die der Patriarch in den Hirtenworten seiner
Weihnachtsbotschaften benutzt hat. Im Laufe der Analyse wurde es klar, dass im auf
erstem Blick einfachen Redewendungen verschiedene stilistische Mechanismem zu Worte
kommen. Die werden sichtlich in erster Lineie beim Variieren der quantitativen Seite des
Ausdrucks, beim Benutzen des Parallelismus usw. Bei der besonders gnstigen Anreihung
der lexikalischen Einheiten, auf solchem Hintergrund entstehen Kontrast und andere hnliche
Figuren, die den Erzhlton sichtlich erhhen und verstrken die kommunikative Krafte der
Rede. Das Endresultat von alledem ist eigentlich ein heiliger Unterton, der aus der Tiefe des
Ausdruks leise ertnt.

3, 11000 ,
jelenajo@bitsyu.net
 811.163.4137:27-1

. -

. -
.

, , -
, .

: , , -
, , .

1. .
, -
( ., 19941998/2002),
.
1
()
-
, -
.2
- ,
,

(178002),
, .
1

, -
.
2
, -
, .
. (2005: 60).
286

-
(. 1999: 80101).

()
, , , , , , -
, . -
3 -

-
. , -
(), ,
-
.


, . -
-
,4
.
( 2011: 100), -

. -
-

, .
( . .).
, ,
,5

-
3
( ), -
24,15% ,
22,01%, 13,40%, 10,44%, 8,08%,
6,67%, 6,04%. a -
-
12 15 , 10 4 ,
1 (. 2011: 127).
.
4
. 2010: 6367.
5

.
 : 287
.6 , -

,
,7
-
-
.

-
8 -
.
, , .9
( -
)

.
2. : .
, , 1.
, , ; 2. ; 3.
, , ; 4. .
.
,
. 10
6
- . -
1999.
. -
7

( )
.

8

.
9
.
: 148, 144, 115, 69, 33, 26, -
10

16, 11, , , 9, , 6, ,
5, , , , , , , , 4, , ,
, , , , 3, , , , ,
, , , , , , , , . ,
, , , 2, , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , -
, , , , , -, , , , , ,
, , , , , , , , -
288

146 , 99 .
( ) .
-
, -
:
1. : 462 (57,96% )
: -
11 ( 144, 33, 6, ,
), ( 69, 2,
2, , . , , )
( 3, 2, , , )
( 9, 6, 3, 2, ,
, ).
, ( 115, 16,
3, , 2, , , , , 12,
, , , , ).
( 9, , , , ,
-, , , ),
(, , ).
2. , , : 246 (30,86% )
( 4, 2, , , ) -
(, 4, , ,
). ( 148,
9, , , 2, , ).
( 11, , 4, 3, , , , ,
). ( 5, 4,
3, , , , ).
, (. 2, , ).
(, , ).
( 2).
(, , ).

, , , , , , , , ., ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , . , -
, , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, 1.
.
11
.
-
12

.
 : 289
3. : 43 (5,39% )
( 26, ,
)
( 4, , 2, , ) -
( 2, , , ).
4. : 15 (1,88% -
)
(, ) -
( 4, 3, ,
) (, , ,
).
5. : 10 (1,25%
)
( 2, , , -
) (, ., ).
6. : 7 (0,87%
)
( 5,
2).
-
, ( 3,
, , , , , , , 11,
1,38%),
(, , , , , , 7, 0,87%).
().13
,
, , -
:



1. : 57,96%
, ,
2. , , : 30,86%
3. , : 5,39%
,
4. : 1,88%

13
.
290

5. -
: 1,25%
6. -
: 0,87%

(185 -
, 23,21% ), -
(144 , 18,06% ).14
,
:
: 40,04%, 32,03%,
: 16,66%,
: : 4,97%,
3,67%,
: :
1,73%, : 0,64%.
, , -
, -
(149, 18,69%
). (13, 1,63%
). :
: 67,07%,
:
10,97%,
: 6,50%, 3,65%, -
4,47%,
: 1,62%, -
1,21%,
1,21%, 0,81%.

(26, 60,46%),
.
:
: 65,11%,
: 23,25%,

, -
14

, .

.
 : 291
: 11,62%.
-
-
15% ,
10%, 1% (. . 2;
., , 2012: 4345). -

,
.
562 15
70,51%
:
377 -
, , , 159,
26. -
.
,

,
. -
5,
.
1056 -
56 .16 -
,

. , -
-
.
:
1. : 179; 166; 104; -
82; 64; 50; 47;
13; 9; , 3, , , 2,
15
. . 11.
16
: 179; 166; 152; 104; 82; -
64; 57; 50; 47; 41; 16;
13; 9; 8; 7; , , , 3; ,
, , , , , , , 2; , -
, , , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , 1.
292

, , , , , , ,
734 ;
2. , , : 152; 57; 41; -
8; 7; 2, , , , 271
;
3. : 16, 3, 2,
, , , , 26 ;
4. : 3,
2, , , , , , 11
;
5. : , 2, -
5 ;
6. : 2, , , 5 .
-
, -
,

, -
-

. ,
,17 .
,
, :




( 800 (

) )
741 179 (24,15%) 545 (73,54%) 0
792 64 (8,08%) 548 (69,19%) 68 (8,58%)
797 2 (0,25%)
776 104 (13,40%) 411 (52,96%) 10 (1,28%)
778 47 (6,04%) 406 (52,18%) 10 (1,28%)
785 82 (10,44%) 313 (39,87%) 5 (0,63%)
754 166 (22,01%) 319 (42,30%) 0
749 50 (6,67%) 135 (18,02%) 0

3. . -
: -
(99,62%) (99%), -
17
.
 : 293
95%.
8% ,18
-
.19 , -
,
(. ),
,
, , , -
,
, .

: . (I ; ).
, , . :
, 2005.
: (II ;
). , , . :
, 2011.
: , IIII. :
, 19671969. IVVI, : , 19691976.

, . . :
, 2010.
, . .
. (I ; ). ,
, . :
, 2005: 5680.
, . . . : ,
1993.
, . . - . :
, 1999.
, . ., . . .
. Saarbrcken: Lambert Academic Publishing, 2011.
, . . :
, 2012.

18
-
.
19
-
.
294

.
: ;
, ; ; ; ,
; ,
. ,
.

.

2, 21000 ,
majazrenj@yahoo.ca
 27-299.7 Velimirovi, N.
821.163.41-97.09 Velimirovi, N.

,
, .
( , XL 2008: 72)

- -
. -
,
(),
,
.

: , , .

1. . (
) ( ,
) .
, -
,
.
, ,
,
,
, ,
( 1919: 9).
. -

,

* : ,
(178004),
, .
296

. ,
, , ,
, , ,
.... .
, .
, , -
, ,
, , ...
( 1990: 157158). -
. -
, , :
,
....1
, , -
. , -
, .
, ,2
, , (
), , ,
. .
-
( ),
.
, -
-
, -
(RADOJKOVI MILETI 2005: 55).
,
, -
.3 ,
1
http://pravoslavlje.spc.rs/broj/1058
2
, -
, , , ,
(http://www.svetosavlje.org/biblioteka/DuhovnoUzdizanje/Pou-
keSvSerafimaSarovskog.htm).
3

.
/ : ,
, (). :
() .
, . : -
, , . (RADOJKOVI MILETI 2005: 55).
 : 297

, , -
(RADOJKOVI MILETI 2005: 33).
,
-
.4
, -
. ,
, () .
-
.
RKT -
,
[...] (1984: 450).5
. : -
, , -
, , -
(RKT 1986: 450).6
.
-
(1980: 83). -

, , , -
. -

, , ,
, , -
.

4
, ,
.
5
. -,
, ,
, , .
(KATNI-BAKARI 1999: 23).
6
. ,
, ,
. (, ) , -
, , .
,
(http://kapija.narod.
ru/Authors/Ajdacic/ajd01_blagoslovi.htm).
298

,
, -
.7
, -
:
.
, -
,
: , - . ;
. ;
. ,
, , .

2. . -
, ,

, ,
, ,

,
.8

, -
;
, ,
,
. , , ,
, , -

, ,
, (, , ).9
-
, .
: (ineffabilis);
7
, , , ,
.
.
, , , (-
2004: 152).
8
: : .
9
Ibid.
 : 299
. , , ;
() ()
().10
, , -
,
(-
-
). , -
: , , ,
, , .
(, ), -
.
, -
-
.
-
, , -
( 2007: 90).
-
, . .
( , ,
, ., , , (KLIKOVAC 2004: 19).

- -
.

, , ,
:
,

,
( 1919: 10). . ,
, , , -
, -
, (RADOJKOVI MILETI
2005: 33).

3. -
. -
. ,
10
Ibid.
300

, ,
, (-
1975: 161163).
-
. , -
.11

-
: -
.
-
-
.
: ; ,

.
-
. -
( 1999)
: (. , . Deus, Dominus deus
(), ). ,
,
, -
(. 2,9).12
11
1. . . -
: . . :
. 2.. , ; , ; . .
, . 3. , . -

. , -
: 1. -
; ,
; . . . 1) , ;
. 2) , . 3)
. 4) ,
.
, . ) -
; ) ; ) , ; ) , .
12

, ,
,
, (. -
, XV, 2) ( 1999).
 : 301
,
: , .
. -
() .
( 2002: 32)
. , -
, -
, .


.
.

4. . -
(. )
(. 3,14).
; . -
,
, , .
, ( 1999).

,
. ,
, , -
, , , , , , ,
, , , ; , ,
(LALEVI 1974: 62).
(2008: 62) .13
-
. ,
, : ) -
, 14 )
13
. -
: , , -
, , ,
.
14
,
, , . -
.
302

, 15.
. -

.16 -
. -
-
, , .17

-
.
.
, ( ).
; ,
( ); . : , .
.
,
: ~
, ~ , ~ . ,
.
-
~ . .
; , -
; ,
~ . ,
, .
.
, -

, .

,
,
; , ; , ,
.

15
(
), ; , ,
. , .
16

. , , -

(BLAEVAC VAJS 1999: 49).
17
, , .
 : 303
:
18 .

. . , -
-
. Stvaranje takvih sinonima omoguuje
znaenjska rastezljivost rijei. Sinonimiju je loginije smatrati produktom
ljudske interakcije s lingvistikim znakovima, nego li obiljejem samih tih
znakova. Sinonimija se ostvaruje u jezinom prenoenju znaenja i davanju
smisla, kao i u prihvaanju, tj. razumijevanju znaenja (ARI 2011: 314).

, -

.

, -
, , .19

5. .
-
()
(, , , ).20 ,
-
, . -
18
. -
, -
. , -,
, .
.
19
.
.
. -
(2007: 255256).
20

,
( 2000: 77).
: , , []
( , ); / [ ]
/ ? ( , ); , [ ]
/ ( , ); ...

[ ] ( , -
); [ ] ( , Ex ponto) (2000: 84).
304

, . , , .
( 2000: 85).
5.1. -
.
-
, ,
,
. ,
(RKT 1986: 39). , , -
-
, , , .
,
. -
, , ,
: , !
, , ! (LALEVI 1974: 62). Velikoj biblijskoj
konkordanciji (BK) ,
-
, .
:
,
, .
(X 2008: 2324).

. -
:
. ,
.
, , ,
.
?
(XCII 2008: 176177).

5.2. -
-

. , ,
, , , , ,
, ,
 : 305
.21 -
.
-
, , , -
, ( 4. 451.
). -

( ) ( ).

,
. -
22 -
23 , .
.
, , -
, , -
( ).

, , !
, -
!
, , ,
. (XCIX 2008: 194)
*
,
.
, -
.
,

.
, , .
(XLVII 2008: 87)
*

21
BK.
22
, , -
: (LALEVI 1974:
62).
23
,
, ,
(LALEVI 1974: 62).
306

, .
, .
. -
. ,
, ? (LXXXI 2008:
153)
*
, . ,
, . (LXVIII 2008:
123)
. , ,

, . (VIII 2008: 20)
*
, , -
. ,
. , .
. . (XLIII 2008: 79)
*
,
, . (XXIX 2008: 54)

.
.
...
, ,
.
, , .
,
. (XXX 2008: 56)
*
. .
...
; .
, . -
. (XCV 2008: 183)
*
?
? , ,
, , .
, .
,
. , ,
.
. , ,
. (LXXXI 2008: 154)
 : 307

, , ,
.
, . -
.
,
. (LXXXIX 2008: 171172)
, . , -
, .
, , , ,
.
(XXXIII 2008: 61)
,
.
, .
...
,
, . ( XXVI 2008: 4950)
, -
. -
, , .
, , ,
.
, ,
. : , ?
, !
!
, ,
, .
, . .
,
. (LXXXVIII 2008: 170)
, , , -
. , , ,
. (LXXXI 2008: 154)
, , -
.
;
, .
.
, .
. (LXXXVIII 2008: 168169)
308

, -
. ,
, .
, , ,
, .
, . , ,
. (XIX 2008: 37)
*
,
, .
, , -
.
, ,
. (LXXXV 2008: 163164)
*
, .
, ,
.
, , -
. .(XCV 2008:
184)
*
, ,
. ,
.
, , ,
. (XCVIII 2008: 189190)
*
, ; ,
.
, ; ,
:
,
! . (LXXXV 2008: 164)
*
, -
. .
, ,
. (XIX 2008: 37)

, -
, ,
, , .
, , ,
, , . (VI 2008: 17)
*
 : 309
, ,
. .
. ,
? -
? ,
? (VI 2008: 18)

5.3. -
= ,
, . -

+ + + ([-]),
. -
-

.
-
24 . ,
, BK,
.

, -
. , -
, -
. (LXIV 2008: 120)
*
, , -
.
, .
,
, . (LXIII 2008: 119)
-
.
. ,
.
, .
.

24
, .
-
- . ,
() ( -
).
310

, ,
, .
, .
: -
, . (LXXXII 2008: 156)
,
.
, .
,
. (XXVI 2008: 4950)

, -
. -
, ,
, . ,
, (. 43, 24), (. 9,14), (5 Mojc. 11, 17),
, (. 37, 16). ,
? ?
. , ,
, ().
5.4. -
-
.
, -
.

, , -
.
, ? ,
, .
, .
,
. (XI 2008: 25)
*
,
. .
, , -
.
, -
. (XIX 2008: 38)
 : 311

, -
. (XIX 2008: 38)
, ,
, . (XXIX
2008: 53)
, , -
.
, .
,
, . (LXIII 2008: 119)
*
, ; .
, . . ...
, , :
, ! (XIII 2008: 28)
-
, .
, .
,
. (LXXXIII 2008: 157)
*
, ,
.
, , -
.
, -
.
, , ,
? (LXXIII 2008: 136137)
, , . ...
, -
, . (XCVII 2008: 187)
*
, ! (XIII 2008: 28)
, , -
(, , .
) , ,
. (XXVIII 2008: 51)
*
, .
.
, ,
. (XXXII 2008: 58)
312

, , -
, . ,
() .
, , ,
. (LXXVI 2008: 143)
*
, , :
, ! , !
(XIII 2008: 28)

-
,

-
-
, , , , .
5.5. -
, -
,
(Adj + N [ /], ),
.
-

( ), , -
, , -
.
(Adj + N N + Adj).

Adj + N (/ )
, ,
. , -
. .
(XX 2008: 40)
, .
,
. ,
. (LXXXVI 2008: 164165)
, -
. .
, ,
. (XX 2008: 40)
 : 313
, ,
.
, ,
. (LXXVIII 2008: 147)
, -
,
, -
. (XCVIII 2008: 191)
, .
?
,
. (LXXX 2008: 150)
,
.
,
. , -
,
. (XXVII 2008: 50)
N (/) + Adj
, -
, . (XCII
2008: 177)
,
.
,
. (XCII 2008: 178)
,
;
, -
.
. (LXXXII
2008: 156)
, , -
. ... ;
. -
,
. , :
. (XLVIII 2008: 8889)
,
.
! ... , ;
, . (LXXXV 2008: 164)
, , ,
,
. (XCVIII 2008: 191)
314

, , -
, .
?
, :
, . (XCVII 2008: 189)
, -
, ,
, .
, , -
. (LXXVII 2008: 145)
, -
.
, ,
.
! (L 2008: 91)
,
.
, , ,
. -
. (LXXXIII)

-
. -
, -
(RKT 1986: 273).
5.6.
, , , -
.
,
(
) (1999: 85). -
(. -
, ).
-
,
. ,
-
-
. minornog konstituenta imenike sintag-
me pridjev postaje njenim nositeljem koji mora sam predati obavjest cijele
sintagme (HUDEEK 1992: 57).
. .
, ono o emu je rije opisuje se svojom temeljnom, najmarkantni-
 : 315
jom osobinom, .
,
-
, .
, ,
(1999: 86).

.
BK, ,25 -
.

,
, .
, , -
, , -
? (LXXX VIII 2008: 169)
26 , , .
, -
! (VI 2008: 17)
, ,
,
,

! (LXI 2008: 115)

, ,
. .
. ,
?
?
.
(VI 2008: 18)

25
BK Ez 31.11 predadoh ga u ruke najmonijem od svih
naroda; Ezr 7.28 i svih najmonijih kraljevskih inovnika; najsvetiji se javlja kao atribut uz
imenice sa prostornim znaenjem (Ez 43.12 sav prostor naokolo, bit e najsvetija svetinja; Ez
48.12 pripasti dio od toga najsvetijeg podruja zemlje), uz imence hram ili svetinja (2. Mak
5.15 se drznuo ui Hram najsvetiji na svem svijetu).
26
BK -
(Mudr 7.25 dah sile Boje, i ist od-
vir slave Svemogueg; Job 27.13 ovo batini silnik od Svemogueg),
(2. Mak 3.22 su s jedne strane sve-
mogueg Gospoda da).
316

, ?
, ?
, ?
, ?
, ?
, ? (XCIX 2008:
193)
, , ,
! (LXXVI 2008: 143)

,
, -
.

.
(HUDEEK 1992: 61).

, , ,
, -
, , , , ,
, ,
(LALEVI 1974: 62).



,
, .
: -
, , , , , , ,
, , , , , ,
, , ,... ...
() , , . -
: ,
, -
().

6. . -

. -
,
, . -
,
 : 317
, -
.
, , ,
() .
, -
-
.
-
-
-
. -


, .

.

: ) )
.
-
().
-
(, , , , , -
, , , , , ),
(, , ), -
, ( ,
, , , , , , , )

.
- -
,
:
(, , , , , ,
, , , , , -
).
.

, ,
, ,
,

.
318

, . . <http://kapija.
narod.ru/Authors/Ajdacic/ajd01_blagoslovi.htm>.
, . . :
, 1980.
, . . ().
, 1999.
: . . T I.
<http://www.svetosavlje.org/biblioteka/AvaJustin/DogmatikaPravoslavneCrkve/
DogmatikaPravoslavneCrkve14.htm>.
, . . : , 2007.
, . . : -
, 2000.
, . .
. I/1 (2004): 145157.
, .
. . :
, 1919.
, . . <http://pravoslavlje.spc.rs/broj/1058/tekst/
zivot-je-podviznistvo/print/lat>.
, . . : , 2002.
: , IIII. :
, 19671969; IVVI. : , 19711976.
: . I ().
: , , 1959.
: . : , 2007.
, . . :
, 1990.
, . . : Kornet, 2008.
: . .
2 (*bez *bratr). . . . :
, 1975.
*
BK: Tadej Vonovi, Velika biblijska konkordancija, III. Zagreb: Kranska sadanjost
Novi Sad: Dobra vest, 1991.
BLAEVAC, Kreimir, Nada VAJS. Sinonimija i jednojezini rjenik. Rasprave Instituta za
hrvatski jezik i jezikoslovlje 25 (1999): 4776.
HUDEEK, Lana. Poimenieni pridjevi u imenikoj slubi u Hrvojevu misalu. Rasprave
Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 18 (1992): 5766.
KATNI-BAKARI, Marina. Lingvistika stilistika. Electronic Publishing Program. Budapest:
Open Society Institute, 1999.
KLIKOVAC, Duka. Metafore u miljenju i jeziku. Beograd: Biblioteka XX vek, 2004.
LALEVI, Miodrag. Sinonimi i srodne rei srpskohrvatskoga jezika. Beograd: Leksikografski
zavod Sveznanje, 1974.
 : 319
RADOJKOVI, Miroljub, Mirko MILETI. Komuniciranje, mediji i drutvo. Novi Sad: Stylos, 2005.
RKT: Renik knjievnih termina. Beograd: Nolit, 1986.
ARI, Ljiljana. Kognitivna lingvistika i sinonimija: teorija i leksikografska praksa. Croatica
et Slavica Iadertina 7/2 (2011): 305325.

(18811956) -
, .
, , ,
,

- .

- ,
,
, ,
.


, , , .
: )
) .
( ), ,
,
.

()
- :
1) :
) (,
. );
) (,
, , , , ,
, , ).
2) , -

( ; ).
,
, ,
, , , ,
320

,
.

2, 21000 ,
gordanastasni@yahoo.com
 821.161.1.09 Bunin, I. A.
811.161.1373:27-1

. .

-
. . .

: , , .

-
-
. :
,
, . -
. -
( 1973; 1986), . ( 1994) .

,
.
-
,

. 1998 .
. . . -
-
. . 1918 1953 .
,
. . : pro et contra . . -
.
-
, ,
, . . (1992; 2000), -
,
. . (2001) . . (2006).
322

,
, -
, , . -
, , -, -
-. . . : -
, :
; , 1950 ; -
(
2000: 5).
-

,
, ,
.
,
,
, ( 1995:
64),
,
( 1995: 16).
, -
( 1996;
2003; 1995; 2005; 2009), -

.
-
, ,
, -
(), -
.

, , -

, -
, -
( 1999: 113), -
: ,
, ,
,
.
 : o 323

, 16
1924 ., :
, .
, -
, -
, , (
2000: 149).
.
-
, , -
. , -
, , , -
, :
, ,
( 1992: 65). -
, ,
, , , ,
: , : ,
, :
, ..
( 1992: 9394).
, , -
, , ( ) .
, , ,
, -
, ( 2000: 164).
, -

.
-
,
.
, ,
( 2000: 153). ,
, , ,
, ,
( 1994: 397).
, -
,
, . -
. ,
, , -
324

, :
, : , , , , , , ,
.. ,
, , ,
, . -
, : , , , -
, , , -
. ,
,
: ,
,
( 1953: 165).
-
: ,
.
. ! <>
; -
, -
.
: , , .
.
( 2000: 155).

, -
: (), (-
), ( ), (), (),
( , ), (), (
: ), ( :
), -, () ,
( ), , -
, , (, ),
(), (), (, ),
(), (, ), (
), () ( 2000: 378).
, -
. , -
-
, 23 1944 .. :
,
( ).
, ,
, : , ,
 : o 325

. !.
,
, , , , -
. , ,
: , ,
, ( ) : ,
, ? ( 1994: 397).
, -
.
( , ),
- - , -
,

( 2000: 152).
- , -
, , ,
: -
-, - --
-.

, -

( 1924).
,
, -
. ,
, ,
! , -
, ...
, : . -
? , -
,
!, ( 1992: 126).
, -

: , ,
,
, -
, , ,
( 2000: 150151).
,
, -
326

:
,
, , , -
,
,
, -
, ( 2000: 153). -
, ,
, , ,
( 2000: 151).
, -

. , ,
, (26: 2; 28: 22) :
, , ,
, ( 2000: 153).
, -
.
.
, -
, , , , , -

.
, , -
.
, , , -
. , -
, ( . . ).
,
, .
.
-
:
1) -, -
: ( , ,
, , , ,
, , ,
), ( -
, . 19; 2428), ( -
, .
; ,
, -
 : o 327

( III, 1, . XXV, 22, I, 910, .

XXVI, 2 .) (. X, 19, LI, 13 . . XI, 21, .
XXVII, 3) ,
; -
, . (VIII, 7); -
(. III, 418, . XXV, 1738,
. VIII, 2124), ( , -
: (.2:8; 1014), ( , -
; -
, ,
(. II, 3, . XII, 22, . XIV, 1)) ..;
2) - ( ,
, , -
, ): , (
), ( , -
-
), (
) ( ), ( ),
, , , .;
3) ,
(, );
4) , -
(, , ) ,
(, , , ),
(, );
5) , ,
(, , , , -
, , , , ..), -
( ), ,
( ),
(- );
6) , -
(, , , , ..);
7) - : (.
16:2122), (. 22,53), (. 8,11),
(. 5,37), (. 28,37), -
(. 26,33), (. 5,13),
(. 26,15);
8) -: , (
8:13);
9) ( , );
10) .
328

, , -
. -
, (
), , : -
,
( 2000: 24).
, ,
,
.
:
, , , ,
, , ,
. , -
! , , -
, , ,
, -, -
?
, ? ! , ?
, ,
( 2000: 24).
- -.
3- -
, . -

(34:13, 14):
, ;
, ;
,
( 2000: 25). ,
: .
( 2000: 27), -
(, 60:2)
..
, -
, . -

-
.
-
(, (6:3)
).
 : o 329

, -
: 1) ,
,
; 2)
,
, , , -
; 3) -
( . , . ,
. .); 4) -
.

, . : , , , . :
. . -, 1992.
, . 19181953 . : , , 2000.

, . . - . . :
. ... . . . , 2009.
. : -, 2005.
, . . Pro et contra: .
. -:
, 2001.
, . . . . 1. ., . . . . :
, 2004.
, . . . . 2. ., . . . . :
, 2010.
: . 1174 (1924): 1.
, . . . : 30 .. 27 : , , , . .
. : , 1953.
, . . 6- . . V. :
, 2003.
, . . . .: 10 . .6. .1: .
. . : , 1996.
, . .
. . . . (.).
. -:
, 1995, 6476.
, . . . . . :
-, 2005.
, . . . . . .
. ... . . ,
1993.
330

, . . (.). , . .
. , , .
(): , 1986.
, . . (.). .
. (): , 1973.
, . . -- : , 1994.
, . . (.). , . .
: , , , . : . .
, 1992, 516.
, . . (.). . .
19181953 . : , , 2000, 520.
, . . . . , 1918
1953 . ... . . , 2001
, . . . (.). -
. , 1997, 1113.
, . . -
. . 19171923 : , . ...
. . . , 2006.
< http://allbible.info/lexicon/1/> 23.08.2012.
, . . .
6 (1995): 1729.

. .

. . . .
.
:
, ,
,
, .
,
.
, ,
, , ,
.

. . .

. , 2, ,
yablon@rambler.ru
 II

 821.163.41-97"13/14":81-2

-
. ,
(XIVXV) . ,
-
. -
,
. -
-
.
( ) -
.

- .

: , , , , -
, , , ,
.

1. -
. (libri poeni-
tentiales) -
(JAGI 1874: 127151).
-
-
( 2009: 265; 2012: 164).
XIV
XVII , -

* ,
: ,
(. . 177032).
334

, ,
( 2001/03: 200, 201; 2005: 3132; 2009: 265).
, ,
, ,
318 . , -
. .1
-
,
(
),
( 2005/07: 299314). -
( )
-
( 2009: 264; 2012: 174177),2 , ,
. ,

.

.3 -
(1923) -
, a
a
.
.
1
:
318,
. . -
45, 6, 7 (JAGI 1874: 127, 133, 147;
2009: 262). ,
325. , . ,
. .
2
318 (JAGI 1874: 129) ,
,
. -
. PAVERD 2006.
3
libri poenitentiales
,
OAKLEY 1940: 210223; MCNEILL GAMER 19902: 2350; GUREVI 1987: 130173; DELIMO
1986: 293309. , -
,
,
, A New History of
Penance 2008.
 : 335
. -
( 1930: 35
75; SOLOVJEV 1953: 1103; 1961: 200207; 1989/95:
159165).4
( 2001/03; 2004; 2005; 2008)
-

. ,
,

( 2009). -
,
,
, , .5
-
,
, -
(. 1911: 19, 104114). -

,
, . ,

, , (-
) (. 1911: 1012, 104114, 178185).
, , ,
-
.6 ,
,
4
. , -
o -
. (1930: 37), -
, (1953: 36) .
5

. -

.
-
, (. 31) -
, , , 4897.
6
,
, :
(1987: 233).
336

, -
. .

, -
,
.
,
-
-
.

2. :
-
Sqbrahq vasq popovqq koEgo/do sela i vsyhq poou;ihq
izvystno w svytemq crqkovnymq zakwny (JAGI 1874: 147) -
.

, () ,
,
(, , ). , ,

-
(JAGI 1874: 147150).


,
.
,
-
.7 -
. , -

(JAGI 1874: 144).

, -
.
, : svydite
popove kto prihoditq vq crqkovq, kto li ne prihoditq vq crykovq (JAGI 1874: 147).
, (vqpra[aite ego)
,
7
80. , I, 464.
 : 337
(to idi Emou vq domq).
(da pokaEt' se i molitq
boga za gryhQ svoE), ,
(a{e Estq bogatq, zarou;i Emou da dastq zadou[iE im'/e mo/etq),
(JAGI 1874: 147).
, -
.
, -
.
. , , -
, (prqvoE poka/i Ego ]ko wtqcq Cedo).
,
(pakQ poka/i Ego slovomq bo/iEmq
prydq trqmi ;lovykQ), ,
, , -
(posrami Ego prydq mnogQmi,
JAGI 1874: 147), .

3. T . -

(. 18: 1517). -
,

-
, . -
,
:
.8 , -
-
.

. 24.
(XIII )
,
:
, .9 -

8
-
.
. 1911: 7.
9
I, 550553.
24. -
338

-
, -
. (. 5) -
(da ne proklina})
(sqgry[eniE douhovno), ,
(i da ga wbli;i), (da wtlou;it se).10

, -
, (
1911: 65, 10; 1926: 85; 1983: 2324; . III, s.v.
, 1688). -
-
.
(. ), ,
, 11
24. .

, -
. ,
,
.
, . (1 5:20)
: -
, .12

.
-
, .
(rek'[e vq sbory) (-
)
,13
: (da boud<e>tq wt<q>

, , , 552553.
. 1952: 81.
10
, 44, 90.
11
I, 553.
12
sgry[a}{e /e pryd vsymi wbli;ai. da i pro;ii strahq imoutq, ,
149r. . 1911: 10, 112.
13
, . 1911: 190
206; II, s.v. , 274279 (. ); I, s.v. 2, 4950.
 : 339
tebe wt<q>vrq/enq).14 ,
,
-
. -
, togo wtrini
wtq crqkve (JAGI 1874: 147). ,
. -
,
.

, .

( , -
) , , -
. -
, ,
, , -
.
-
, ,
proklqni Ego prydq l}dmi (JAGI 1874: 150).
, , -

.
,15

: da ga bi}tq i wstrIgoutq i da se
proda vq carinou (JAGI 1874: 150).


, ,
.
. ,
(ne
ispravitq Ego), , (ne
sraml]E se ego), , (JAGI 1874: 146). -

, .
14
I, 553.
15
. 109, , 64, 120; . 1980:
266267.
340

,

.16
, -

. , -
. . ,
.17

, , :
, ,
, ; (
1912: 116; 1923: 37).

,
. ,
.
,
. , -
: -
.18

4. : -
.
, , ,
(. 15,58). -
,
, , .
, -
-
, (.
1926: 7985; ERICKSON 1977: 191206; III, s.v.
, 16881699; XVI, s.v. , 418420).
, -
,
16
(.
GUREVI 1987: 132).
17
(1931: 41) XV
,
( XIX ), -
.
18
24. , I, 553.
 : 341
: ;edo ne stidi se lica ;lov=;qska...,
ne sraml]i se mene houdago..., .19
, -
.
, --
, -
-
.
, , -
,
, -
. ,
, ,
,
. ,

, -

(sve/etq sq gnyvomq Clovyka ili krqvq prolyEtq, JAGI 1874: 137).
-
,
,
, -
.20

5. . -

, .
-
. , , ,
, -
.
, ,
19
, XIV , 67, . 41, 43; .
XIV (-
2012: 262275).
20
, -
: , ,
(JAGI 1874: 137). ( 27. 52.
5. ) , ,
, ( -
), I, 127, 140, 172.
342

. , -
, ,
. ,
, : medveda
ego bogq nareCetq Pa go bogq nareCetq, ]ko mrqtavq Estq, ]ko mrqcina
Estq nepriEtqnq (JAGI 1874: 132, 150). -
,
,
. -
,
.21 ,
-
,
-
.22
, -
.23
,

, ,
. ,

.24

.
-
. , ,
:
21
. , , 603604.
22

( 10: 23),
, .
(.
1998: 450451).
23

318, -
. , ,
,
(JAGI 1874: 132).
24
. 95. : , ,
, ..., , 61, 116; . -
1931: 91; 1980: 254255.
 : 343
() .
,
, , (
)
.25

6. : .
,
,
. -

,
.

-
. -
(wbrokq
roditelEmq Ego ne blagoslovi, JAGI 1874: 147).
,
, i a{e Umretq ne pogrebi ego (JAGI 1874: 147). -

, ,
. , .
-
: i po tomq da vyste, ]ko mnozi pomenout' se
(JAGI 1874: 147).

. , -
,
-
(JAGI 1874: 148).

, , -
,
.
, -
, , -
: egda kako pomenout' se (JAGI 1874: 147).
25
(-
, 50, 55, 111; 1931: 9092), -

- , , s.v. , 603 (. ).
344

,
. ,
, ,
.
,
.26
,
,
( ). -
-
,

.

7. . -
, .
24. -
, -
.27 ,
.28

da Estq prokletq da Estq anaTema (JAGI 1874: 141,
143, 150).
, -
. , ,

.
, , -
, -
, (ERICKSON 1977:
200201; 1983: 28; XVIII, s.v. , 533535). ,
,
,
. ,
, ,
26
-

(PATTISON 20032: 5455).
27
I, 553.
28
, -
, . 1911: 199208.
 : 345
. , -
,
,
. -
.

, ,
.
, -
, ,
. , -
, -
, , -

.
-
,
, , , -

( 2012: 177179, 181).
, -
-
.

8. : . -
, ,
.
,
. -
,
,
. ,
,
, -
: bogq vsa zlaa navedetq na nq.
, a{e li se pomenetq, , -
,
() , ,
(JAGI 1874: 149).
-
, -
, , -
346

, :
.29 ,
,
, . -
, ,
,
.
-,
.
,
,
(donde/e pomynUt se),
. , -
, ,
.30
, /
, .
,
. -

, -
.
, -
.
-
(2 9;
1).
, -
(. ).
()
(ide/e soutq zli ;lovyci) (NOVAKOVI 1884: 92).
29
zakonq g=a na[ego Is=u hs=a. Sxstavlenq Iwvannw+m zlatwoustw+m. zapovydq w vsakw+m gryse.
-
-, 53 ( 1460-
) 29 XVI (
). , , -
XV XVI ,
1879: 2728, 32 (= 1713). ,
, - (2011).
30
3:1: i egda /e oumretq
d=[e i=h idoutq vx rouce b=/Ji. i ne imatq prikosnUti se kx nEi dJavo=l, 29, . 52.
 : 347
-
XV .


, 1443. -
,
.31

9. :
. , -
-
,

.
, , -
,
. ,
. ,
( ), -
, -
()32
,33 -
, 34
, .35
, , -

31
Statvta civitatis Cathari II, 468470; . 2011: 322, 325 -
. -
,
, . DELIMO 1986: 647656.
32
: -
, , ,
.
, , 117133; , 377475, 499524.
33
. (1895: 33113).
34
() .
, -
. , . 1998: 227236.
, -
35

, cf. LEES 1985: 129151; 2011: 317318. -

( ) ,
, (2006: 465516).
348

,
, , ,
. , -
(cf.
GUREVI 1987: 184). ,
. ,

.
.
,
, ispoveda} vqsymq i/e slQ[a=h i vQdyhq,
, ( 1998: 245).36 -
,

.37
-

,

. -

, -
. ,

,
, .38

10.
. -

.39 -
36
, , 458.
37
, ,
,
, 25. , , , 458.
38

, ,
, ,
, -
, 466, 469, 470.
39
,

 : 349
, -
, , -
, .


, ,
.40 ,
,

,
, . -
,
-
. -

( , 1988: 161) -
( , 1995: 105),
.41 ,

.
, -

(. 1978: 193204;
1975: . XLIVXLVIII; 1995: 207,
. 1517).42 , -
-

(GUREVI 1987: 174238). -

(1978: 193204).
40
-
. MILOEVI 1963; . MILJKOVI,
2006: 177183.
41
cf. NERSESSIAN
1975: 331332; 1988: 161.
42
-
,
, (1987: 226228) . -
/ ,
, ,
, ( 16:22; 23:43 25:3146).
350

,
.
-
,
, (1953:
170).
, -
.

.
( -
),
-
. ,
,
,
, .

11.
.
,
.

,
( 1975: . XLVIII).

.
() ,
,

.
: ,
! (w gore tomU ;l=vkU i bole bJ
bQlo ne rodJti se).43

?
-
. -

43
( -
) (T 1863: 31; , 397;
, . NOVAKOVI 1884: 92; POLVKA 1890: 204).
 : 351
, . -
,
. -
, , , -
, -
.

12. .
,
, . -
,
, .

, , -
,
, . ,

,
. , -
, , ,

( ),

.
-
-
,
() , -
.
, -


.
-
-
, .
, , -
, -
. -
, ,
, -
352

,
.

, XIV , 67.
, XVI , 29.

, . . :
, 2005.
, . . :
, 2005.
1349. 1354, . . :
, 1960.
I, .
-. : , 2005.
, . . , . 2. :
, 1981.
, .
. . , . -
(.). .
40- . e. :
, 1998, 237257.
, . . .
- . XXIX (1895)
33113.
, . . : ,
1912.
T, . II. , 1863.
-, . XVXVI (
. 32, ). : .
, 2011.
-, , . XIV .
. : .
, 2012.
*
JAGI, Vatroslav. Sitna gradja za crkveno pravo. Starine JAZU VI (1874): 112156.
NOVAKOVI, Stojan. Apokrifi kijevskoga rukopisa. Starine JAZU XVI (1884): 8996.
POLVKA, Gj. Opisi i izvodi iz nekoliko jugoslavenskih rukopisa u Pragu. Starine JAZU XXII
(1890): 195220.
Statvta civitatis Cathari Statut grada Kotora IIII. Kotor: Dravni arhiv Crne Gore, 2009.
 : 353

. .
XLII (1961): 200207.
, . ( XII XV
). : , 2005.
, . : K .
(.). . . :
, 2008, 1136.
, . . (.).
. : , 2011,
307335.
, . .
, (.).
, 1921.
2009. : , 2009, 261283.
, . 68 69.
. - (.). .
: 2012, 163181.
, .
. VIII/3 (2001), 2003, 179204.
, . .
-, (.).
. : Clio, 2004, 246279.
. . . . . , 1879.
, . . , 1923
( 1922. ).
, A. . . (.).
. . : , 1995, 191212.
: , IIII. :
.., 2002.
, . .
. . 40
. . : ,
1998, 227236.
, . .
2627 (2006): 465516.
, . . .
.
28. 30. 1989.
: , 1995, 159165.
: , . . , . . :
Knowledge, 1999.
, . .
(XIIIXIV .).
. 22. 24.
354

2005. . :
, , 2007,
299314.
, . . :
, 1911.
, .
, 2. ( ), .
. . , 1926.
-, . , . : , 1975.
:
II. , . II (2003); . XVI (2007); XVIII (2008).
, .
. 2 (1953): 159178 (=
). : 1965, 94115).
, . . XLII/12
(1983): 2331.
, . XII XV
. : , 1950.
, . .
40 (1931): 141.
, . . :
, 1998 ( 1928).
, . 1349. 1354. . :
, 1980.
, . . II:
. : , 1931.
, . . . : : ,
1988.
, . . : , 1995.
, . .
14 (1978): 193204.
, . ( ).
CII (1952): 1114.
*
A New History of Penance. d. Abigail Firey. Brills Companions to the Christian Tradition.
A series of handbooks and reference works on the intellectual and religious life of
Europe, 5001700. Leiden Boston: Brill, 2008.
DELIMO, an. Greh i strah. Stvaranje oseanja krivice na Zapadu od XIV do XVIII veka, III
(preveo Zoran Stojanovi). Novi Sad: Knjievna zajednica Novog Sada Dnevnik, 1986.
ERICKSON, John H. Penitential Discipline in the Orthodox Canonical Tradition. St. Vladimirs
Theological Quarterly 21/4 (1977): 191206.
GUREVI, Aron. Problem narodne kulture u srednjem veku (prevod Lidija Subotin). Beograd:
Grafos, 1987.
LEES, Clare A. The Sunday Letter and the Sunday Lists. Anglo-Saxon England 14 (1985):
129151.
 : 355
MCNEILL, John, T, Helena M. GAMER. Medieval Handbooks of Penance: A Translation of the
Principal libri poenitentiales and Selection from Related Documents. New York:
Columbia University Press 19902 (the first edition 1938).
MILOEVI, Desanka. Das Jngste Gericht (Aus dem Serbischen bersetzt von Hans Thurn).
Recklinghausen: Verlag Aurel Bongers, 1963.
MILJKOVI, Bojan. La Seconda Venuta di Cristo nella pittura murale medioevale serba.
Valentino Pace, Marcello Angheben (ed.). Alfa e Omega: Il Giudizio Universale tra
Oriente e Occidente. Milano: Ultreya, Castel Bolognese: Itacalibri, 2006, 177183.
NERSESSIAN, Sirarpie Der. Program and Iconography of the Frescoes of the Parecclesion. Paul
A. Underwood (ed.). The Kariye Djami, Vol. 4: Studies in the Art of the Kariye Djami
and Its Intellectual Background. London: Routledge & Kegan Paul 1975, 303350.
OAKLEY, Thomas P. The Penitentials as Sources for Mediaeval History. Speculum XV/2
(1940): 210223.
PATTISON, Stephen. Shame: Theory, Therapy, Theology. Cambridge: University Press 20032
(the first edition 2000).
PAVERD, Frans van de. The Kanonarion by John, Monk and Deacon and Didascalia Patrum.
Kanonika 12. Roma: Pontificio Istituto Orientale, 2006.
SOLOVJEV Aleksandar. Svedoanstva pravoslavnih izvora o bogomilstvu na Balkanu. Godinjak
Istorijskog drutva Bosne i Hercegovine 5 (1953): 1103.

Stanoje Bojanin

THE LANGUAGE OF THREAT IN THE MEDIEVAL PENITENTIALS

Summary

This paper deals with the language of threat which is used in three penitentials written
in the Serbian Church Slavonic and published by Jagi 1874 ( 45, 6, 7). The texts were
generally copied together in Trebniks from the 14th and 15th centuries and a significant number
of copies points to their importance for studying the medieval society in Southeast Europe.
One of these texts Commandments of Our Holy Father John Chrysostom on the Law of the
Church contains pastoral instructions to parish priests on a model for lecturing a disobedient
believer who fails to come to church on Sundays. This model is based on three levels of
warnings and reprimands which are taken from the New Testament (Matthew 18: 1517).
The primary concern is not so much saving the soul of the sinner as the need to point out the
most effective ways of demonstrating and preserving priestly authority, which was constantly
questioned among the laity of the Mediaeval parish.
The language of threat in the penitentials is discussed in the context of its socio-
cultural function during that period. It was deeply rooted in the wider understanding of sin and
repentance, as well as punishment and reward, of ordinary people in the Middle Ages. Such
language was most probably seen as a useful tool in the hands of the clergy when conveying
to their parishioners messages about the Day of Judgment after death and Gods wrath in
life. These messages were closely related to the apocryphal literature regarding otherworldly
visions, as well as Church art regarding the Last Judgment, where the hellish torments of
sinners was shown in great detail.
356

In the final stages of the three-level model that is presented in the penitential texts, the
language of threats was to be used openly by parish priests, either through verbal or non-verbal
means of expression, such as public insults, shame, curses and expressions of anathema, or
refusal to conduct religious services relating to burying sinners or praying for their deceased
parents. In this way, the language of threats used by parish priests successfully took its place
within social public space, imposing itself as part of widely-accepted social norms.

35, 11000 ,
sbojanin@gmail.com
 821.163.41.0912/13:27-1

13. 14.
(, , )
.
, , ,
.

: , , , , , .

: -
, , -
.
, , , ,
.
.
, -
. ,
, , -
. , ,
.
,
(, ) .
?
, -
( ).
? , -
, .
, , -
. , ,
. -
? , -
,
358

, -
. , ,
,
. ,

-
.
? : -
? ,
.
(
).
.
: ,
(. 4,4) , (
) ,
. , -
.
, ,

.
( 2006: 19).
,
. ,
, . -
:
, (. 4,6). -
, , ,
. , -
, , -
.
.
, , -
.
-
, ,
. -
, -
.
, , -

.
 : 359
(,
, ), -
. ,
.

.
,
,
:
-
;
,
, , -

, ,
,
( 1988: 165).
, -
, ,
:
... -
,
, -
...
( 1988: 231).
()
:
... -
, ,
( 1988: 172).
-
:
1) :
, -
, ... (
1988: 216).
2)
: ; -
, -
-
( 1988: 211).
360

-
,
, -
.
-
.
( ). -
, , -
,
, .
-
, ( 2009: 12).
, , -
, ,
(. 119,103. . :
16,24). :

,
(, 16,20).
,
: ,
(. 4,4). ,
, .
: -
, -
. ,
.

.

,
1237. .
. -
, ,
, ( 1982: 225).
, -
,
:
1) ...,
2) .

, -
 : 361
,
, -
, (
2009: 87).
-
.
, .
,
.1
, , -
, : ,
, .
(. 17,13). .
(. 3,17),
, -
,
( 2007: 89). ,
, , , ,
( 1988: 252).
, ,
, .
, , -
. ,
.
(. 2,6).
,
. -
(. . 102,4).
. -
:
, ,
,
( 1988: 169). (
)
, , , -
(. 13,54):
? , (. 3,8),
: , , .
1

.
.
362

, (. 4,7),
:
(
1988: 208).
-
. , -
(. . 45,1): ,
,
, : -
, ,
, , -
; -
,
, ( 1989: 111).
-
, , -
.
.2 , ,
, .
,
.
, .3
:
, , -
, , , -
, ,
, ( 1988: 45).
2
. -
, , .
,
, , , . , ,
, ,
.
, - . -
,
, , ,
( 1976: 13).
3

, :
,
, ,

( 1989: 27).
 : 363
, , -
, , , -
, , : , , ,
( 1982: 223229).4
, -
-
, .
, ,
, -
:
1) ,
2) ,
3) .

.
:
, ,
, -
, ...
( 1988: 45).
:
, , . ,
; , .
, -
, -
( 1988: 110).
,
, : ,
( 35, 9). -
, , .
,
, , -
.5 , , -
4
.: 2009: 580.
5
( 2,40 2,52) -
(1 1,30). IV -
.
. -
. - .
13. 14. .
.: 1965: 7693. -
364

,
.6
.
:
,
, -
, (
1988: 156). -
.7
, ,
.
,
. :
, , -
:
, . ( -
1988: 87). 8
,9 .
. , -
, , :
, ,
, ,
, -
, -
(
1988: 169).
: ,
, , ,
( 1964: 123).

: ,
, ,
... (

,
. .: 1965: 128135.
6
-
(.: . 8,6).
7
(
1982: 225).
8
, (. 95,1).
9
, , , , , ( 24,13).
 : 365
1988: 169).
, -
, .10
-
: , ,
,
, ,
( 1988: 97).11

, , , -

.
. ,
, , -
.
,
.12
.
,
: ,
, -
. , ,
( 1988: 193).

: -
-
,
. () , , -
( 1988: 183).
.
,
(.: . 4,16). .
10
-
. .: 1954: 260263.
11
-
:
....
:
, .
12
.: 1991.
366

.
-
. -
, , ,
. -
: , , .

.

. -
, , .
, (-
, ), ,
.
(), sacra lingua ( 1998:
263).
, , -

. ,
,
.

. . ,
. :
, 1988.
: , ,
, . :
, 1989.
. ,
. : , 1988.
. , . :
, 1988.
. , , -.
: , 1988.

, . . . : , 1991.
, . . : :
, 2009.
 : 367
. . .
( ). :
, 2007, 8695.
. . , , ,
, , . :
, 1964, 121130.
, . . : , 2006.
, . . . : , 1998.
, . . .
: , 2009.
, . II .
, , XX/34 (1954): 260263.
, . . : , 1965.
, . , 19331978. :
: , 1982.
, . II. , . IX, . 33
(1976): 371.

,
, , ,
, . ,
,
.
, .

2, 18000 ,
bodra@ptt.rs
 811.163.137(091)

- -gryh-*

- () -gryh-:
,

.
, :
.

: , , ,
, -gryh-.

1. .
,
, -
.
.
.
(GEL: 5), (. ,
SEPTUAGINTA: 2:7), ,
, (),
.1 ,

, ,
(GLRB: 63).
:
, -
(. -

* O (.
178001), , -
. -
(. 1996: 33).
1
. . : 13 (NESTLE ALAND).
370

2008).
(, , ., . GINGRICH 1954).
-
. ( )
-
,

. -
, ,


.
, slovo (), douhx
(), mirx () . ( 1997: 4041),
, -
. , -
IX , , -
, .
-
gryhx - ()
, :
. ,
. *grx-
, . ,
,2 -gryh- : ) -
( ,
,
), ) (, ,
).

2. . *GRX
2.1. . *grx ( < *groi-so-) -
(ESJS 4: 202). *grx *grti
(: I, 456) RJA (III, 427), SKOK (I:
617) (7: 116), : -
>
.
, .
*grx ( 7: 116),
() . :
2
.
 -: - -gryh- 371
( )
, ,
, *grx- -
(. - 2007: 347363).
; .
.-. RJA (III, 427) : vaa da je isprva znaee
bilo: to zlo, krivo, ovjek uini ne ba zlom namjerom nego nehotice, ili
jer se u svom sudu prevari (isporedi grijeka, pogreka).
(gre Fehlschlage,
SKOK 1: 617).
. *grx- *griti (s),
, , ,
:
(1) . (.: 183)
, () ,
(2) . (.: 62)
, , .
2.2. . *grx

,
, ,
, .
, ,
,
,
, , ,
.
, gryhx ,
, -
, gryhx -
(, , , .),
culpa, peccatum, excessus . (: 179; : 378).
(
), , , . Snde Verschulden ( 1:
442).
(. 1: 456; 7: 114), MIKLOSICH 1977:
147. , gryhx
: , , . ,

,
372

, -
, .
. ,
gryhq -
, ;
; (; , ; ,
1996: 134).
gryhx -
(
: ., : .),
, e
( 2005: 4).3
(NESTLE ALAND) gryhx
. :4
(3) i vx grysy va[emx oumqrete 8:21,5

.6
. *grx > . gryhx
. ,
, (AUTENRIETH 1987: 1819; GEL: 77),
, , -
, , , (GEL: 77),
e, (GELNT: 43). -
,
, (DSE: 730; SCHEPETOVA 2000: 88).
e , -
: gry[qnx, gry[qnikx, gry[qnica : :
(4) drougx mxitaremx i gry[xnikomx 7:34,

.
3

.
, .
( 1999: 149).
4
4:12 (otxpoustAtx
sA imx grysi : ), . ,
bez gryha : I/e vasx bez
gr y ha estx 8:7 ( ), .
5
.
6
.
 -: - -gryh- 373
. -gryh- sxgry[eniE
prygry[eniE ( 11:26),7
( 3:28).
( ) -
:
(5) i otcx va[x nbs=kX otxpoustitx vamx sxgry[eniy va[a 11:25,

.
.
sxgry[iti sxgry[ati:
(6) kxto sxgry[i . sq li ili roditely ego 9:2,
,
, .

(. 2002: 205):
(7) otx;e sxgry[ihx na nebo i prydx tobo| 15:18,
,
, .
sxgry[iti .
potpuno izvrenu radnju (SKOK: III, 179),

.
sxgry[iti sxgry[ati, gry[iti -
(. . (1), (2)).8
. -
,
, -gryh-,
. (gryhx)
(sxgry[eniE, prygry[eniE)9
7
sxgry[eniE, prygry[eniE
. prygry[eniE sxgry[eniE .
. . 11:25: . sxgry[eni] : . prygry[eni].
8

(. ).
9
. .
(. 2:1).
,
( ): i vQ sou{e mrtvQ p r ygr y[ e n iE m q i gryhQ.
prygry[eniEmq prestoupleniemq (: 336).
374

(vina).10
,
, -

.
2.3. -
. . . : gryhx
, , . (: 101), -
sxgry[eniE () prygry[eniE
, ,
, (: 535, 647). , -
sxgry[eniE , (., ., 1994:
458459; 647). : . -
, gryhq,
sxgry[eniE, prygry[eniE, nepravqda, lynostx .,
gryhx, gryhxpadenie, pryst\plenie, sxblaznq . (: 38, 355),
gryhx 15 ,
crimen, impietas, delictum (RCJH 14: 228229).
,
. bezgry[qnq (: 79)
bez gryha (. . 4). : a) prygry[iti (.
, : 535 . .) (:
delinquo); ) pogry[iti (. , : 459 . .),
pogry[eniE (. , ., : 459).
, ,
(ESJS 11: 666), .
gry[iti,
:11
(8) nebesqnXA /izni pogry[i sA . 93.1314
.

,
, ,
(: 7);
.
10
. j vina, . , . I by napisanie v inX ego
napisano,
15:26.
11
. , , . .
, ( 1975: 3536).
 -: - -gryh- 375
sxgry[ati,
. sxgry[iti : gry[iti, . pogry[iti, .
prygry[iti .
, (sx-) -
, (po-, pry-) .12
-
,
, ,
-
. -
, ,

- , , -
, .

3. -gryh- .
-
: -
, -
. -
, (: XIV
XV). blagq
, je ,
, ,
(. res, fortunae, : 1, 49).13
3.1. gryhq. blagq, gryhq ()
.14 gryhq
, , . ,
() gryhq .
, -
, gryhx
.
86,5%, :
12

: : , : , :
; : .
13
.
, . .
14
- 2007: 335336.
376

gryhq (6,7%), (1. 6:10),15 , , -

(?) zlo (AP: 168).
gryhq
.
: (50), (24)
(48):16
(9) na nEmq/e volqnoE raspetiE priEtq vladQka na[q hristosq gryhq radi na[ihq
-
.
, gryhq
:17
(10) to bQsmo mQ izvqn gryha bQli (: 68)
> .
XV :
(11) a mi imamo plqno UfanqE U va[U velikostq da kEte U;init(i) dobry i bezq
gryha da bUde (: 223.1920)

.
. gryhomq : (-
, >) , ,18 -
:19
15

,
.
16
(
2009; 2010), : (), () . ( ).
, .
17
RJA (III: 428)
, . (XVIII .).
18
, ,
: Ako li bi grichom ubio
Polianin Polianina u Policach ali indi jednako nosi (SZS: 408).
19
(133) gryhq
: , nahvalica (
).
, , gry-
homq nahvalicomq. .
,
( 2005: 243).
 -: - -gryh- 377
(12) a{e kto popase /ito, ili vinogad. ili livadU gryhom . touzi popa[U, da
plati {o rekou d[=nici koi cyne . ako li nahvalicomq popase . da plati popa[U i
Z= volovq (221v, , )
, , / ,
. ,
6 .

,
, a -
, -
( ):
(13) Umryt li gryhwm i lazarq da sU volna Uzeti wstala dyca g|d|na vlqka
146.1920
, / , ,
.

.:
(14) da nasq oumrq[eE gryhomq o/ivi[i
().

-
po gryhou, ,
( 2006: 296), :
(15) i ako po gryhU (pogryhU?) izginou ou cr=kve kobQle ( 74r74v)
/ .

gryhomq,
, -
, . -
, .
-
, . (4: 130131) gryhq ,
, , , , ; ,
gryhomq , ; , po gryhomq ,
:
(16) , ,
/ / , , -
.
378

hiech (VW),
pohechu , (<
po hechu),20 . po gryhou:
(17) Pohiechu krl boj ztrati a alostiv s do Velhrada vrti
/ ,
.
gryhq
, : -
, , -
(XVI , RJA: X, 424). o
, RJA (III, 492)
grijeka XVI , .
,
. gryhq -
pogryhq.21
, , ,
XIX (. : 3: 615).22
, ,
:23
(18) Nanese me neki grijeh da ovde ludo poginem (SMLj: 20).
,
(: 229):
(19) ,
, ,
.

( 2: 229), ,24
20
: pohchu .
21
. ( 4: 1023).
22
. ,
2004: 435.
().
. 2000.
23

.
.
24
1875. . (JURKOVI 1875: 4),
, prosudjuje
 -: - -gryh- 379
, ,
. RJA (III: 430) , ,
, ,
: da zaklinamq tebe
gw|d|na gospodina i sina mi bezq grqha (sic!) voevodU stepana ( 400.76
77), .25 -
, , .
(BOGII 1874: 8),
.26

: -
.
: // , -
// / . -
, -
+ .-.,
. -
(>
). , ,
, -
: .
3.2. gry[qnq, gry[qnikq, gry[qnica
. -
, . : gry[qnikq
9:24 (. gry[qnq). -
( bezgry[qnq):
(20) sq gry[nimi bezgry[nQi krq[tae se w;i[ta[e gry[nikQ ()
.

po istjih, etinih nazornih. . ,

,
, (1973: 8994). , ,
, . ,
(BOGII 1874: 206207).
25
, , ,
, .
: s i n a mi gw|d|na voEvode stepana (400.1314).
() .
1304. : l}bov'nomU mi sn= U
i kUmU krals mi knezU . dUbrov;=komU marinU badvarU ( 30.12).
26

(: 1, 76).
380

(1, 243),
. peccans, RJA (III, 421)
peccator.
, (: 3, 620), gryhq
, , , -
peccans; peccator ,
.
3.3. sxgry[eniE prygry[eniE -
,
, , .
(sqgry[eniEmq . 11:11; prygry[eniE .
11:12), , .
prigry[eniy : . sxgry[eniy 11:25.
-
:
(21) vlastq nebesnou} na zemli vezati i razdry[ati vinQ ;lovy;qskQihq sqgry[enii (),
vlastq nebesnou} na zemli vezati i razdry[ati vinQ ;lovy;qskQihq prygry[enii ()
.
, sqgry[eniE.
sqgry[eniE :
prygry[eniE 14 : 3; , 8 -
, .
, . , sqgry[eniE
; , -
( ):
(22) gore i pragore pa;e vsakogo sqgry[eni] soudi]mq soude{imq po mitou (
, : 451)
,
(23) sJe /e sxgry[enJe ny|s|(tq) do na|s| (: 139)
/ .27
sqgry[eniE ,
.28 (641)
27

.
28
, sqgry[enie ,
. : Ako bi vpal ki v niki dug ali zgreenje (SZS: 390).
,
 -: - -gryh- 381
, -
, :
(24) za nevyrU za v'sako sqgry[enJe (, , 217r)
, .
, -
, ,
, -
:
(25) ;Usmo kako tUrci zabavl]} na[ymq trqgovce|m| a U zemli gp|s|tva vi . a bryzq
nydnoga ni|h| sqgry[enq] ( 193.35)
,
/ .
3.4.
sqgryha (zgryha):
(26) ni za ednU nevirU ni zgrihU kralevqstvU na[emU (MS: 440)29
.
. ,
,
.30 -
sqgryha sqgry[eniE
, ()

: gryhq : sqgryha .
:
*prav : *kriv (KATII 1985;
19891990), .
sqgryha (RJA:
XIV, 480), , -
. :

, a HERCIGONJA 1990 (91)

.
29
sqgry[eniE sqgryha : za nevyrU
za v'sako s q gry [enJ e ni za ednU n e v i r U ni z gr i hU,
nevyra, , ,
(: 439).
30
: ki koli ulize u tu-j zgrichu, da je jedna oslucha
svakomu (SZS: 404).
382

(27)
? (: 112).
3.5. (-)gry[iti, (-ati).
, sqgry[iti (. , .
9:2, 9:3, .).31 ,
, prygry[iti (MIKLOSICH 1977: 721).32
(, , .)
sqgry[iti, :
(28) sqgry[ihq vladQko ocysti me (.)
, , .
, ,
, :
(29) sqgry[ihq roditel} tvoEmou i pryvQsokomou ti kralEvqstvou (.)
.
,
,33 sqgry[iti :
(30) i-]ko {o sqgry[e kra|l|v|s|tvU mi 1 da se sUdomq ispravlamo34 1 |kako e po po
zakonU| (: 34.89)
, ,
.
sqgry[iti
,
. (2001: 3544). ,
, .
,
, :
(31) , !
, , (: 27).

prygry[iti , . .
31

(: 535).
32
.
33
(30) ,
, , (i sq carq
razdrou[ilq by mirq sq roditelemq sego blago;qstivaago kral]) , ()
(GRKOVI-MAJOR 2012).
34
:
( ).
 -: - -gryh- 383
gry[iti, ,35 -
: ) (32) )
, (33):
(32) kqdi zaide36 Edanq dobarq i razUmanq ;lov=kq . zaide i gry[i U mnogU (:
621.2021)
, ,
(33) bUdi|t|(i) ml|s|tq ne gry[i|t|(i) dU[U (: 227.18)
.
gry[iti (),
. (
):
(34) wna bo ou]dq[i ili gry[ivq[i izlivaEtq ]dq svoi (: 450)
, , .
pogry[iti. -
;
, :
(35) E/e w istiny pogry[ista (2. 2:18, AP: 200)
.

,
.:
(36) Eda li kqto ihq svoEgo pro[eni] koEgo pogry[i
,
(37) sq /e vqseosve{enQi ne hote pogry[iti volE Ego
,
(38) na oby roucy stryl]}{e i ni;eso/e ne pogry[a}{e
.
.
pogry[iti :
(39) akw li {o pogry[e zemli kralevstva mi ( 33.89)
.
35
,
, sqgry[iti (MIKLOSICH 1977: 147148; 1:
443). , .
36
zaiti : .
384

4. .
. *grx -
: -
(= ) > , (=
).
, -
.
, , -
-gryh-: -
,
:
) gryhq
(). , gryhq je
(), -
, , .
) gry[qnq, gry[qnikq, bezgry[qnq, prygry[iti prygry[eniE
, -
.
) (po)gry[iti :
; .
, .
.
) sqgry[iti (-ati)
, , -
, , ,
:
, -
, ,
. sqgry[iti
. sqgry[eniE
, -
sqgryha, sqgry[iti.
-gryh- -
, : ,
,
, -
, : :
. , ,
, -
, , .
-gryh- -
,
 -: - -gryh- 385
. ,

.
, . -
, -
: gryhq ; -
,
.

, . . . -:
, 1999. <http://ksana-k.narod.ru/Book/alekseev/02/index.html>.
, . . . . -:
- ,

, - , 2005.
: XV .
XII-XV .
. : , 1879.
: , . 1:
(. ). : Mnemosyne, 2011.
, . . . :
, 2002.
, . . (
). : , 1997.
: . . , II. : , 1985.
-, . .
: , 2007.
-, . dobrx blagx.
LXIV (2008): 5160.
: , . 1: (.
). : , 1975.
, . . : , 1975.
, . . :
, 2005 [1954].
, . : XII
XVIII (. ): . 13: ; . 4:
; . 5 6: II. : , 2009.
2010.
.: . : .
: , 19261928.
: (. , ). :
Knowledge, 1999.
.: V. Jagi (ed.). Codex Marianus glagoliticus. Berlin, 1883. Graz: Akademische Druck U.
Verlagsanstalt, 1960.
386

: . : , 1984.
: . . . :
, 1864.
: , , . . , . 1.
, , . 10. , 1878.
, .
. : , 2006.
: -.
. : , 1877.
: - (. ).
: , 2003.
: . , 13. , 186364.
: , 1975.
: , I. :
, 1959.
T: Allan Ringheim. Eine altserbische Trojasage. Prague Upsal: Imprimerie de ltat Prague,
1951.
: (. , ), . 2. :
, 1985.
: , III (. . -). :
, 19992009.
: - ,
13. . . . :
, 18931912.
: . - . :
. , 2008.
: . (. . ,
). : Zepter Book World, 2001.
: . . , I/12. ,
XIX, XXIV. , 1929, 1934.
: XIXVII ., 1. : , 1975.
: , XXI (. . . , . ,
. ). : , 1994.
: , IIV. Praha, 19661997. -:
- , 2006.
.: S. Severjanov (ed.). Codex Suprasliensis, III. , 1904. Graz:
Akademische Druck U. Verlagsanstalt, 1956.
, . .
. , . 5, , 2000,
943.
: . , IIV (
. . ). : , 19861987.
, . .
, 2001.
, . . (X/XIXIV/XV .).
. : , 1996.
 -: - -gryh- 387
, . (. ). :
, 1973.
: (. . . ), 1. :
, 1974.
, . .
( ). 2 (2004):
432440.
*
AP: F. Miklosich (ed.). Apostolus e codice monasterii iatovac palaeo-slovenice. Vindbonae:
Apud Guilelum Braumller, 1853.
AUTENRIETH, Georg. A Homeric Dictionary (translated by Robert P. Keep). Norman: Univeristy
of Oklahoma Press, 19872.
BOGII, V. Zbornik sadanjih pravnih obiaja u junih Slovena, 1. Zagreb: Tisak Dionike
tiskare, 1874.
DSE: Joel B. Green. Dictionary of Scripture and Ethics. Grand Rapids: Baher Publishing Group,
2011.
ESJS: Etymologick slovnk jazyka staroslovnskho (hl. red. Eva Havlov), 1. Praha:
Academia, 1989.
GEL: Henry George Liddel, Robert Scott. A Greek-English Lexicon. Oxford: At the Clarendon
Press, 19859 (reprinted).
GELNT: A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature
(A translation and adaptation of the fourth revised and augmented edition od Walter
Bauers Griechisch-Deutsches Wrterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments
und der brigen urchristlichen Literatur by William F. Arndt and F. Wilbur Gingrich).
Chicago London: The University of Chicago Press, 19792.
GINGRICH, F. W. The Greek New Testament as a Landmark in the Course of Semantic Change.
Journal of Biblical Literature 73/4 (1954): 189196.
GLRB: A. Sophocles. Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods (from B.C. 146 to
A.D. 1100). New York: Charles Scribners Sons, 1900.
GRKOVI-MAJOR, Jasmina. On Proto-Slavic ath Formulas. Slovne. International Journal of
Slavic Studies 1/1 (2012): 726.
HERCIGONJA, Eduard. Neke jezino-stilske znaajke Vinodolskoga zakona (1288) i Krkoga
statuta (1388). Slovo 3940 (1990): 87125.
JURKOVI, Janko. O enskih karakterih u naih narodnih pjesmah. Rad JAZU XXX (1875): 119.
KATII, Radoslav. Ispraviti pravd. Wiener Slavistisches Jahrbuch 31 (1985): 4146.
KATII, Radoslav. Praslavenski pravni termini i formule u Vinodolskom zakonu. Slovo 3940
(198990): 7385.
MIKLOSICH, Franz. Lexicon palaeoslovenico-graeco-latinum. Wien, 186265. Darmstadt:
Scientia Verlag Aalen, 19772.
MS: Fr. Miklosich. Monumenta serbica. Spectantia historiam Serbiae Bosnae Ragusii. Wien,
1858. Graz: Akademische Druck U. Verlagsanstalt, 1964.
NESTLE ALAND. Novum testamentum Graece. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 198526.
RCJH: Rjenik crkvenoslavenskoga jezika hrvatske redakcije, 1. Zagreb: Staroslavenski
institut, 1999.
R: Rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, IXXIV. Zagreb: JAZU, 18801976.
388

SCHEPETOVA, nna. The Notion of Sin as a Basis for Biblical Law.

. , . 5, , 2000,
8794.
SEPTUAGINTA. Stuttgart: Deutsche Bibelstiftung, 1935.
SKOK: Petar Skok. Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, IIV. Zagreb: JAZU,
19711974.
SMLj: Pripovijesti crnogorske i primorske. Skupio, sloio i pregledao epan Mitrov Ljubia.
U Dubrovniku: Nakladom knjiare Dragutina Pretnera, 1889.
SZS: Svod zkonv slovanskch. Spodal Dr Hermenegeld Jireek. V Praze: Nkladem F.
Tempskho, 1880.
VW: Vokabul webov [on-line]. Verze 0.4.2. Oddlen vvoje jazyka stavu pro jazyk esk
AV R <http://vokabular.ujc.cas.cz>.

Jasmina Grkovi-Major

CONTRIBUTION TO THE HISTORY OF THE LEXICO-SEMANTIC GROUP -GRX-

Summary

This paper analyzes the historical development of the lexico-semantic group (LSG)
-grx-: a) its Proto-Slavic (PS) meaning (bent; crooked, mistake by metaphorical
extension) and its semantic transposition in Old Church Slavonic (OCS) into sin, born in
the process of translating liturgical books from Greek; b) the history of the LSG -grx- in
Serbian Church Slavonic (SCS) and Old Serbian (OS). It is shown that in OS grx preserved
the PS meaning mistake, with a further metonymical development: misfortune, while SCS
inherited the OCS semantics sin. Derivatives grn, grnik, bezgrn, prgrenije,
prgriti were characteristic for SCS only. The verb (po) griti existed in both languages
with the same meaning: make a mistake; miss a target. The verb sgriti is found in both
languages as well, but its semantics is contextually dependent: to sin against Gods Law
(SCS, sacral texts, higher functional style), to sin against moral laws (SCS, non-sacral texts,
lower functional style), to sin against human laws (OS, juridical texts).
All the meanings of the LSG -grx- were developed by metaphorical (rarely
metonymical) transfer of its original semantics. They all have negative connotations, based
on one of the chief conceptual and at the same time evaluative oppositions in Slavic: bent;
crooked (negative): straight (positive).

2, 21000 ,
jgrkovicns@sbb.rs
 821.163.41-97.0914:27-1

1441/42. .;
, , ,
, : 1) -
,
) .
, .
, (
) .
, ,
(-
) ,
. , ,
. ,
.

: , , .

( 446; 1982: 34, . 282),

, 1441/42. . -
:
,
1 2. ,
, ,
, .
, -
, -
(
1
1411..
(: 85).
2
: ( -
) .
.
390

) II
( 2004: 91) , ,
( 2004: 90).
,
, , ,

(
1980: 222).
, 14351443,
, . -

. -
. -

,
( 1980: 223). -
, , -
. .
,
-:
( . 115) .
( 1972: 291); 17
, ,
, . 7, , , -
; - ,
;
( . 1648)
( .1618).

(. . 1848) (-
1972: 271272);
( . 49271) .
; ,
( 1972: 293295).


-
-
, . . ( 2004: 201).
, . -
-
.
 : 391
, 1360. . , -
-
, II ( 2004: 201).
-
. ,
( 1972: 290)

, -
(
1972: 290).

, , -
.
,
, ,

, , -
. , , ,
, ;
, ,
. , ,
,
, , .
-
; : ) ,
, , ,
, , ,
, ; )
, , -
,

, ; ) o -
(: ); ) ,
-
, , ,
, , .: re+; nykto W bgo+nosnQihq (11); ]ko/e
ou;et me pisanJa (50).
, ,
, , ,
.
-
, .
392

( ) ,
.

, -
.

( 2002: 78).
*
,
,
W na[ego smyrenJa...i nedoumenJa (1)
kq namq houdimq (1) dh+ovna i polqzna... slove-
sa,
, (2); ,
, -
: tlqkU%{omou&
Wvrqzet se (2) , ( 7.8).3
-
; -
;
, . vpros+ ;
, ;
: vpro+s gde povelylq e+s b+g ap+slomq hr+stJani imenovati vyrou}{ee
h+vi, Wtvytq,
: Wvytq vq dyanih st+hq ap+slq slQ[imq. ]ko vq antiohJi bQ+s
prqvoe nare;+ nJe, rek[e WkrqvenJe b+/Je aps+ lomq. povelyva}{e naricati se namq hrs+ tJanom
(84); , -
; (.
11.26)4. : tym /e opasno da vystq vqsakq ;l+kq i/e kq h+vy vyry priJti
hotei. ]ko vqsaka vyra i/e na zemli vq ime ;l+ka imenouema. gl+} /e W simona, si-
monJane. W markJona, markJonite i W arJa, arJanite. sQ vse i pro;ee eresi e/e vq ;l+ka
imenouemQh, ne sou+t b+/Je ni e+s b+q vq nih (8485).
. 4242

: mo/et li ml+stin] v+sq gryhq ;l+kou Wcystiti;
. : estq gryhq i
3
: 1985, I 1999.
;
4

-
.
 : 393
gryh. i e+s ml+stin] i ml+stin]* ( , -
, : , -
);

, -
: a{e zlopomnynJe imami na iskrqn]go pro]vlEno ]ko tqmami
milostinE ne pre{a}tq na+s a{e ne ostavimq i mi pregry[enJa bratU na[emou po g+n}
slovou.
; -
,
; , ,
; -
: , -
( 18.35);
, :
( 11.25);
; (.
2.13); ?
? (. 14.10).

. 47, 47 : ml+stin] /e veliko
dylo e+s. ne tq;J} W gryh svobo/daetq. po istiny ml+st hvalit se na sUdy. e/e i re+;
se. vethom zavyty, pa;e/ i samaa ta novaa blgdtq. ml+sti ho{U, a ne /rqtvy:
,
(. 6.6); : ,
.
( 9.13); :
, ( 12.7).
, .
, . -
;
30. . , -
, ,
.
, , , ,
, . ,
,
: ,
, ... :
ne azq esqmq g+I sqtvorivQi ml+stin} wnU. nq sq e+s, i vqdam ti ,l+, lU+trq zlata (.
, , 30. ).
, , ,
394

.
, , -
,
, , .
-
. , , . 42 : ina pakQ
mqzda e+s zemlEdylatel}. i/e W svoego pota tvore{omou milovanJe. i ina knezou.
i/e W mqzdQ i grablenJa da}{omou kq simq drougQi i/e W li[enJa svoego daei. i
inq i/e W izbitka. -

,
,
:
, .
/ : :
( 12.42,43);
; /
: : :
/ , -
( 21.2, 3, 4).

, . po;to poklan]em se ikonamq i kr+stou
dyla ;l+;skaa sou{e ]ko/e re;e. i idoli byhou. : ne ]ko
bg+omq ikonamq poklan]em se vernQm. da ne boudet. ]ko/e ellinQ. ne tqkmo /elanJe
i l}bovq na[ee d+[e kq ;rqtanJ} lica ikonQ ]vl]}{e. tymq mno/ice} na;rqtanJ}
wtriv[ou se ]ko dryvo prosto, i/e inogda ikonU sq/igaem'. ]ko/e oubo IakWvq hoty
oumryti kraevi /qzla Iwsifova pokloni se. ne /qzlq po;itae nq i/e tq drq/e{ago.
Sice i vyrnQ. ne mnogo radi wbraza ikonQ lobza}t razvy l}bovy radi kq st+Qim'
}/e ]vl]emq se tvore{e. (. 82, 82, 83, 83a, 84).
()
.
: -
, ,
, ,
. / -
. / ,
, ... (4. 17.6, 7, 8).
, , -
, .: : : ,
, ...
, ,
(. 37.19). -
 : 395
, ,
, . .
, , -
;
, .
; , -
, ,
;
. :
//
? : -
, .
]ko
raspqn'[ago se radi na nemq h+a. pok+lan]em se vyrnQi i cylouemq, . , -
, ,
.
: g+l} /e nazareTq, ide/e h+s b+q na[q vqseli se : -
, -
, : ? (. 13.54);
,
, . ( 4.16); viTleemq ide/e po plqti rodi se:

, /,
, , . /
, . / ,
, ; (
2.4, 5, 6, 7); sJw+n ide/e sp+snJe mirou sqdyla: a ,
/
( 102.16, 21); :
, ,
, ;
, (. 2.3); ,
, na -
, ,
( 35.10); Iwrdanq ide/e adama obnovi: ,
,
. / -
; ,

(. 5.14, 15); Tavorq ide/e nb+snoe cr+stvo, prowbrazova:
,
. / ,
396

. / ,
, . /
: ! ;
: , , . / -
, , , , :
, ; ( 17.1, 2, 3, 4,
5); elewnskou} gorU, WnUdU /e kq w+cU g+q na nb+sa W na+s vqzide:
,

, -
(. 14.4);
, /
: .../ ( 21.1, 2);
( ) (. 26.30).
-
: (
8.1); ; -
. ( 18.2).
, , , , ,



.

, , , -
, , ,
.

(. 86, 86, 87). -
,
: vqzvy{aetq nam ho+l}bje tvoe, -
(. , )
-
: vqnemli Wvytq Israiltyne egda prysta[e W rabotq
egCpq+skQhq, i vqseli[e se vq poustQn}. togda razoumy[e kako podbaetq boati se b+a.
ibo i korabli posry+d mora obourevaemQ, bez dyla prybQva}tq. egda /e prJidoutq vq
pristani{e, togda oubo koupl} tvoretq. i simq vq iskousy bQvq prorkq. nakazouet na+s
gl+e. Oupraznite se i razoumyite ]ko azq esqmq b+q. ilJa /e pry/de i Iwannq, semou
poslydova[e zakonU...wn' /e vq poustQni prybQvae, da/ do d+ne ]v+lEnJa svoego e/e kq
Iil+}, g+a spodbi se kr+sstiti. i vidynJe st+og i poklan]emago d+ha vq podbi goloubini. i
b/+stqvnago sq nb+se ouslQ[ati gl+sa, sqi e+s s+nq moi vqzl}bl+ennQi o nemq/ blgo+izvolih
to+g poslou[aite.
 : 397

;
,
, ,
; (-
?) , .:
(1. 1.29); ,
/ ,
(1. 12.5, 6);
;
; ;
... , -
: ( 3.17);
: ( 1.11);
, :
, ( 3.22);
: ,
(2. 1.17).
. 163, 164, 164 , ,
: na }gq /e zryti Ioudeomq, pr+rci
ouzakoni[e, za e/e W }/nQe stranQ Ier+slmou rek[e, W viTleema hote{U roditi se
g+ou. tym/e i gl+a[e prr+okq . b+q W viTleema prJidet, si ry;q W }ga.
.
, . ,
:

, ( 2.4).
: , -
, ; ( 2.7);
... : ,
( 2.15). ,
, . .
,
, ; -
: pok+lan]em se emU gleda}{e. i vqznosi+m kq vostokU,
vqznosy[e. se i ]ko/ mlqnJi izidet W vqstoka, i dostignet do zapada. tako bUdet+ prihod
s+na ;l+;a. sego Ubo ;a}{e, kq vqstokou klan]em se:
,
( 24.27); ,
, ( 17.24).
,
(, : kolynopre-
398

kloneniE; . 207208) . ,

:
togda w[qdq W ou;enikq svohh pryklonq kolyny padq na lici svoemq vldka na[q
i b+q mol][e se w+cU svoemou g+le sice. W+;e a{e e+s vol] tvo] da mimoidetq ;a[a si
W mene. Wba;e ne ]ko/e azq ho{ou, nq ]ko/e tQ. bUdi vol]a tvoa. i oubo W trouda
;+stnQih ego poklonenJi bQ+s re+; . potq ego, ]ko kapl] krqvQ kapl}{Ja na zeml}, .
e
; -
, ,
, -
(. 6.10);
?
(. 11.4);
: !
; ( 26.39).
-
(. 44)
, : a{e re+; pavlq ezQkQ ag-
glqskQmi gl+} i ;l;+skQmi. a{e imamq vqsou vyrou ]ko gorQ prystavl]ti.
a{e prydamq tylo moe da sq/egout me. l]bve /e ne imamq, ni;to/e esqmq:
, , -
, /, : ,
, , / , -
, / , , , (1.
13.3,4,5,6,7); , , , ;
(1.13.13).

. ,
, .
, ,

. , , -
,
.
-
, -
. -
.
( ?)
. -
 : 399
, . ,5
.

.:
.:
.:
.:
.:
:
1.: .
:
:
4.: ( )
:
.:
2.: .
.:
.: .

, . . : , 1980.
, . (XIXVII ).
: , , , I
, XXXI, 1982.
, .
14 15 . I: .
. : 2004, 201220.
: . : , 1982.
: , . ;
. . :
, 1985.
I: . .-. ,
. . . 1911; : ,
, 1999.
, . .
I, . . :
, 2004, 73108.

5
446, ; .
. ; -
.
400

, . :
.
30/2 (2002): 7382.
, .
. V, 18 (1972): 289327.

Gordana Jovanovi

BIBLICAL PARAPHRASES IN THE GORICA MISCELLANY,

AN IMPORTANT MONUMENT OF SERBIAN 15TH CENTURY LITERATURE

Summary

The Gorica Miscellany dates from 1441/42. Its content has not been thoroughly
studied from a textological point of view. However, three sections can be clearly distinguished
within the miscellany. Two of them undoubtedly bear particular importance: a) two original
epistles of Princess Jelena Hrebeljanovi Bali to her spiritual mentor Nikon of Jerusalem,
and b) three epistles written in reply to the princess by her spiritual mentor Nikon. To all those
who merely leaf through this extensive miscellany it seems as a true encyclopaedia intended
for an educated aristocratic woman whose interests ranged widely, especially in such fields as
spirituality and theology. According to D. Bogdanovi, the main purpose of this miscellany
was to ensure the salvation of the soul through good deeds, a virtue through which holiness
and deification are reached. There is an abundance of quotations from the Holy Scripture,
the Epistles and the writings of church fathers throughout the Miscellany. Most commonly,
these are paraphrased quotations, kept in the memory of the author most probably Nikon of
Jerusalem or, possibly, a later reviser or copyist and incorporated into the topic dealt with.
Such quotations from the writings of holy fathers, the Epistles and the Holy Scripture are so
numerous that it is often difficult to establish a clear distinction between a paraphrase and the
authentic text invented by the author: they are so intertwined that it is difficult to distinguish
between them.
The paper presents a set of paraphrases that can be textologically identified and related
to a particular religious text. Paraphrases are accompanied by abbreviations referring to the
text from which they taken: e.g. Mt 15.20, Lk 8.5; Dap 15, 14; Post 1,22; Otk 21.1, etc.

3, 11000 ,
gocaresavka@yahoo.com
 811.163.1366.545

: *

-, ,
-

.

: , , -
, , .

1. .
O
e -
, .
-
.
,
.
.
-
, -
,1 ,
, , ,
, (VEERKA
1989: 2529; , . 1998: 30; - 2001: 5).
, ,

* (178001),
, .
1

, -
, (.
, .),
.
402

.
,
-
.
, -
, (BAUER,
J. 1972: 7475).
, ,
. , -
,

, ,
, -
, .2

( ) , .
,
, -
. ,
-
, -
(BAUER, J. 1972: 212).

,
, -

, ,
, ,
(-M 2007a: 292).
O , ,
.

3
: .
2
, , -
. -. . . e
: -M 2008; 2010; 2011.
3
Slavia Ortdoxa
12. ,
, 30- 18. , -
.
 : 403

,
(-M
2007a: 453). -
, .
, (
, , , , , .). -

,
(. ). -

(.

), (.
)

(
) (-M 2012).
-

( , .),
(. -
). -
,
.
: (-
M 2007: 255256).
-
-
, ,
, .

,
. -
, , ,
, -
() a
, , .

,
, ( 198485: 19). To je -
,
404

, . -
(RETSCHMER 1996: 35).
4
, .
. ,
(. .
BAUER, J. 1972: 52; 1989; CORIN 1995).

2. .
5 , . -
(2001: 17) :
(. . VEERKA 1996:
190), (. . STANISLAV
193334: 41).

, -
14. ,

( STANISLAV 193334: 4041 CORIN 1995: 257).

- , .
-
,6
(, , , , .) (BAUER,
B. 2000: 261333; - 2008: 78).

, .
-
.
(,
) ( 1965: 204; LEHMANN 1980: 116),
.
4
-
, . .
.
5
. STANISLAV 193435:
17; VEERKA 1961: 5356; CORIN 1995: 255256; - 2008: 7778.
6
-
: STANISLAV 193334: 4042; CORIN 1995: 257,
MIKLOSICH 1926: 614617,
, . 1990: 169172.
 : 405

,
,7
- -
,

, -
(. a
). -
.
(CORIN 1995) -

: , -
. (CORIN 1995: 259260),

, (-
) , ,
.
,
,8 -
, . -
, .
-
, .
. -
. -
, , , -
7

,
: 1984: 308314; LEHMANN 1996:
213233. -
, . . 1990; -
2007; 2008; 2010; GRKOVI-MAJOR 2010. -
, -
,
. , -
,
, -
- , -
(. - 2008: 8081).
8
-
, .
- (- 2008; GRKOVI-MAJOR
2010).
406

. -
(. 2007). ,
, ,
, -
.

3. -
. , -
- (3.1), (3.2) (3.3)

, , -
, . ,
, 9
-
. -
-
, (3.1.1) -
(3.1.2).
, ,
.
(3.3.1.),
-
, (3.3.2).

3.1. -
3.1.1.
:
(-
) , -
-

(LUNT 1965: 130131; GARDINER 1984: 136; CORIN 1995: 259260).

.
. :
1.   
 
,  
    

   (1 6/2829);10
9
.
10
, -
,
. .
 : 407

2.           -

    
      ! "# ( 6
324/24);
3.  $%  !!  &' $   !
 &'( !
)  !
(  !  $)
!
   $) !
     
    $ !   ( 7 37/58).
, -
,
(LUNT 1965: 131).
-
-
(COLLINS 2004).
,11 -
,

. .
, , , -
,
,
, . -
. , ,
,
,
. . :
4.     
)  )    )
 
  . ( 1 14/1415);
5. 
   &'&' +   % !  
. "# 
  ( 2 50/1216);
6.   !      &   '
( 3 7/1).


. -
(. -
11

5,3% (. STANISLAV 193334: 13),
-
(. . CORIN 1995: 276; -
1997: 29, 33; 2006: 105; 2007: 268, 276).
408

1997: 36; 2006: 105106) -

, -
.12
(STANISLAV 193334: 2223),

-
.
-
( 1958: 188191; - 2003: 31).
-

, : -
(. 2003:
57; 2006: 50, 79). . :
) :
7. :
          -
   ( 6 296/911).
8. 
:  &'   &'  "#"]! + 
 &'   )   !) ( 5
35/1116);    &' "] "]

"# "] !     + ( 5 81a/47).
9.  :
 +++ ! .& '&'(       
&+++ +++ !
% ' ( 2 54/56).
10. /
:  )+    + 
"#   !!+ ( 5 65/37).
11.
:   !   !(  .   -
    +++ ( 4 186/ 1314).
) :
12
J. (STANISLAV 193334: 2223) 11
,
,
. , ,
. (VEERKA 1961: 50).
 : 409

12. 
 +   !     (
   )  (    + ( 1
7/3435);
13.         (    
  (          
  (  ( 4 217/2528);
14.  &' &' &' &'+  &' 

( 7 38/21).
,
, (. -
1989), .

3.1.2. -
, ,
.
( )
,

,
(, , .), -
, (STANISLAV 193334:
910; VEERKA 1961: 4748).


, -
, (.
2003: 159160; - 2006; 2006: 101).


, ,
, -
.
-

.
-

.

-
,
.
410

,

(. . 15 16)
(. . 17, 18 19),
-
(. . 20 21). ,
,
,
.
15.   ) (   !  
 "#  /   !    -
 +++ ( 5 363/29364/3);
16.  !%  ! $ ! ! $!

$ "#"#&' 0(  !
 
  ! "#  !
)   . ( 3
130/ 912);
17. 2
  !    343 !"#+ $
$!  ! !   ! $ $ +  $!
 $+  !  &'  $ $ )
$ &'! )  !. ( 1 154/18);
18.  %  $ !  &' $ $ &' 
  +  &'   $ $ + ( 6 116/1820);
19. $   ! (     &'  
 "#  ( $) ! !! &' ) 
&' )  &' ( 3 131/1012);
20.   
  !  (    )

 )  !   !(  )
    (     
(  5      )  )
  ( 1
14/913);
21.    !
&'
  !    ! 

  
( 6 7 $ % -

 "# &'&'   $ !!    
  !( $ !  
&'+ ( 7 35/912).
3.2.
-

.
, , -
.
 : 411

. ,
-
. ,
.
(.
. 22)
(. . 23).
22.   "# $  !    "# "# (
 "#   ( "#   $   $ 
 ( ( 7 31/2931);
23.   !  !  % 
         !  
8 %)     /   !) 
  !+ ( 2 118/48).
-
,
,
.
,
.13
3.3.
3.3.1.
(- 1997:
36; 2006: 102103; 2007: 444)

.
-
(. ,
).
(.
), -
.

, .14 -

, -
13

, . 2007.
14
. - (1997: 36).
412

. .
. 10 18, :
24. $     "#"#  $ $
&' ! &'  $ .& )  ( 3 85/2526);
25. ( (    
 !
   ) 
  ) !
(     ! -
  ! ( 4 309/911).
3.3.2.
-

() .

-
, -
. ,
. (. .
17 . 26),

, ,
. , . -
15 (. . 27 28).
26.    !  ! ! 
  (  
    !(    
   ( 4 335/1922);
27. !"#     !
&'"#$
  !
 &'&'!)    ( "#
&'(     $   5 (
 %  ) $ $     !
$
!
  )    $(  $  )( ! !
  ( 7 34/1115);
28.  !    
$"# &'
     -
   !  !)   &!'&'"#&'
 $! ( 8 % ! )   !!
 $  "#  $$ (  
$"#$ "#  "# ( 3 125/58).
15
, , -
XV (. 1991: 224229).
,
,
-
(- 1993: 2021, 2627).
 : 413

4. . -

,
.
, -
,
,
.
, -
.
-
, .
-

, . -
. -
(. ) -
(. )
16 -
. -
-
(. )
.
-
,
. .
- -
e


, , -
: -
, -
( ).

():
1. : ( 1998: 193221)

16

, -
.
414

2. ( 1980: 5790)
3. : (NOVAKOVI 1884: 1227)
4. : ,
( 1975: 5055)
5. : (
1989: 5877)
6. : ( 1989: 112122)

, ():
1. : (: 1977)
2. : (: 2000)
3. : (: 2000)
4. : (: 2002)
5. : (: 2010)
6. : ( 1875: 244328)
7. : ( 1989: 2643)

():
1. :
( 1975: 9093)
2. ( 1975:
118123)
3. :
( 1975: 125136)

() :
1. : ( 1975: 85)
2. : ( 1989: 9192)
3. : ( 1989:
8290)
4. ( 1904: 309313)
5. : ( 1975: 7484)
6. ( 1861).
7. : ( 1976)

, . .
: , 1990.
, . . :
, 1980.
, . . :
, 1991. , . ., . . .
, III. : ,
1984.
 : 415

, . . Cyrillomethodianum VIIIIX (198485):

1727.
-, . . . ().
. :
, 1993, 927.
-, . .
XV/1 (1997): 2139.
-, . .
XLVI/1 (2003): 2334.
-, . .
: , 2007.
-, . :
. .
I (2007): 249266.
-, . .
7172 (2007): 417433.
-, . .
73 (2008): 7183.
-, . (
). LXVI (2010): 187204.
-, J. +:
. LIV/1 (2011): 2744.
-, J.
. - 21 (= ,
. ). :
, - , 2012, 288299.
, . . XIII
(1861): 358368.
, . :
XIV . : , 2007.
, . . :
, 1998.
, . .
XLII (1875): 4328.
, . .
10 (1976): 137145.
, . .
(1977): 117124.
, . (. , ,
, ). :
, 1989.
, . .
XLIX/1 (2006): 35112.
, . .
a 36/1 (2007a): 245255.
416

, .
.
L (2007): 427445.
, . .
-. , 1904.
, . . III, :
, 1958.
, . ,
. (.). -
. . : , 137152.
, .
.
2 (1989): 3341.
, . XIXVII
. : , 2003.
. (. ). : , 1998.
, . ( ):
o, . :
, 2010.
, . . : ,
1975.
, . .
33 (2002): 518.
*
BAUER, Jaroslav. Syntactica slavica. Vybran prce ze slovansk skladby. Brno: Universiteta
J. E. Purkyn, 1972.
BAUER, Brigitte. Arcahic Syntax in Indo-European. The Spread of Transitivity in Latin and
French. Berlin New York: Mouton de Gruyter, 2000.
COLLINS, Daniel E. Distance, Subjecthood, and the Early Slavic Dative Absolute. Scando-
Slavica 50 (2004): 165181.
CORIN, Andrew R. The Dative Absolute in Old Slavonic and Old East Slavonic. Die Welt der
Slaven XL/2 (1995): 251284.
GARDINER, S. C. Old Church Slavonic. An Elementary Grammar. Cambridge London New
York New Rochelle Melbourne Sydney: Cambridge University Press, 1984.
GRKOVI-MAJOR, Jasmina. The Role of Syntactic Transitivity in the Development of Slavic
Syntactic Structures. Bjrn Hansen, Jasmina Grkovi-Major (eds.). Diachronic
Slavonic Syntax. Gradual Changes in Focus. Wiener Slawistischer Almanach
(Sonderband 74). Mnchen Berlin Wien (2010): 6374.
KRETSCHMER, Anna. O . Pax Slavia Orthodoxa
. 25/2
(1996): 3141.
LEHMANN, Winfred. The Reconstruction of Non-Simple Sentences in Proto-Indo-European.
Paolo Ramat (ed.). Linguistic Reconstruction and Indo-European Syntax. Amsterdam:
John Benjamins, 1980.
LEHMANN, Winfred. Theoretical Bases of Indo-European Linguistics. London New York:
Routledge, 1996.
 : 417

LUNT, Horace G. Old Church Slavonic Grammar. The Hague, 1965.

EJE, Antoan. Uvod u uporedno prouavanje indoevropskih jezika. Beograd: Nauna knjiga,
1965.
MIKLOSICH, Franz. Vergleichende Grammatik der Slavischen Sprachen. IV. Band: Syntax.
Heidelberg: Carl Winters Universittsbuchhandlung, 1926.
NOVAKOVI, Stojan. Odlomci srednovekovne kosmografije i geografije. Starine JAZU XVI
(1884): 4156.
STANISLV, Jan. Dativ absolutn v starej cirkovnejslovanine. Byzantinoslavica V (193334):
1112.
VEERKA, Radoslav. Syntax aktivnch participi v staroslovntin. Praha: Sttn pedagogick
nakladatelstv, 1961. VEERKA, Radoslav. Altkirchenslavische (altbulgarische) Sintax
I: Die innere Satzorganisation. Freiburg: Weiher Verlag, 1989.

-, -
, -
o
.

2, 21000 ,
kuresevicmk@sbb.rs
 821.163.41-97.0912/13
811.163.137:27-1

a
,
.
: radovati se, veseliti
se, nasladiti se, bogatiti, radostq, vesseliE, sladostq,
-,
,
.

: , ,
, , , , .

1. . ,
, -
.
-

. -

( ),1

(. 1977; 2010).
. (. 1994; 1997;
2007; 2008), -

1
,
,
, .
. , . 1982; 1984.
420

.

,
,
, .


,
, (
1994: 48).
-
,
,
,

.

, ,
, -

,
( 2011: 116). ,

. -
,
( 1967: 129130).
,
. ,
, -
,
, ,
,
(FIRTH 1957: 32)2.

2. .

,
( 2011:
179),
2
: 2011: 116.
 : 421
. 3 -
- -
( 2007: 75),
-
,
. --

-
.
,
-
.4
.
,

13.

5 (- 2007: 349; RAFFAELLI 2009: 84).

,
,
, -
.
, ,
,
,
,
(. .3,19; 4,13; . 1,16; 10,10; . 3,9) (. 2004: 108).
3



( 2007: 74). O ,
, . 2011).
4
( )
. (1931), -
.
,
, . 1976: 19.
5
. -
.
(2007: 361).
422

-

-
.

.6


.
. , ,
.


, , - (1997:
330). , ,
,
.

3. . j ,
.7 , -
, -
-
. ,
.
,
, , ,
( )
. ,
, -
. . ,
, ,
, -
. -
, ,
, ,

6

. ,
II, , , .,
.
7
, , ,
.
 : 423
. , (1991: 51),
,

. , -
, : ,

8
( 2008: 45). -

, -
( 1991: 63).
, , ,
, ,
, ,
,
14. . ,
-
( 2009: 49).
,
, -
,

...
,
( 1998: 101).

, 9 ( 1998: 103).
,

. , -
, ,
(- 2007: 452).
-
,
- (- 2007;
8
...
,
(: 2008: 4243).
9

,
, , ( 1991:
63). . 1998.
424

: 2010), 10
, -
-
,
( 1991: 44).

4. .
-
, -
.
, 11 ,

, ,
.


-
.12
neizre;enq nedomQslimq. -
, ,
: , , ,
, , , , . -
10
. -
2007: 231259; 2010; 2012; 2007: 429447, -
.
11
. 1977: 1416;
I, 2001.
12

. ,
, -
,
( 2009: 51). ,
,

.
,
, ,
Slavia Orthodoxa, , , . :

Pax Latina,
, .

(2013).
 : 425
,

, ,
.

neizre;enq (33)13
priimi me neizre;enQmq milosrqdiEmq svoimq 128;14 l}be[tiimq Ego
i tvore[tiimq vol} Ego velika radostq boudetq neizre;ena i pryvy;qna
E/e radosti nikqto/e nikoli/e ne slQ[a ni vidy otq ;lovykq 143;
beskonq;qnQE vykQ veseliti se radosti} neizre;enou 176; tvoimq promQslomq
neizre;enQimq 196; vqsou l}bovq srqdq;qnou kq nEmou imyE vq svytloi
dou[I svoEi sladostq neizre;eno} i pohvalou nebesqnou} imyE vq bogol}-
bivymq EzQcy svoEmq 265; i ta vidyvq divqna iyq davna i neizre;ena
bo/i] promi[lEni] i ;oudesi oudivivq se i douha sveta isplqnivq se i
radosti nedomQslimQE 275; sila bo/i] velika i neizre;ena ;oudesa Ego
337.
nedomQslimq (13)
nedomQslimQE /e tainQ bo/iE ne domQ[l]sta 121; vqsegda svytlostq
beskonq;qna i radostq nedomQslima vami 144; da i tQ nedomQslimou}
radostq priime[i o ;edy svoEmq ]ko/e i]kovq o iosify da i azq tako/de
nasla/dou se tvoEE svetQE l}bqve 150; ]ko dve mlqnii blista}[ti
na vqstocy i zapadqnomou svoEmou otq;qstvou bo/qstvqnou i nedomQslimou}
sladostq nose[i 192; nikogda/e ne ostavi roukQ Ego prazqdqnQ za l}bovq
}/e imaa[e na ;rqnqcihq i na oubogQihq nykakou nedomQslimou} l}bovq
279; vessel] i sladosti nedomQslimQe isqplqni[e srqdqca 301.

.
j

15 (-
1998: 29).

13
.
14
, . .
15
.

- , .
, ,
, : (. 26,2729; .
14,2224; . 22,1920), ( 1998: 29).
426

,
(2. 1,16). -
,
.
. ,
, -
, , .
(
2011: 117).

,
( 1998: 16). 16
, , -
,

.
,17
, , .
, , -
,
, 18,
.
5. .
( ) -
16
,
.
17
.
, ,
(1998: 25).
18
35. IV . ,
, . ,
,
, .
, : (. 10,30 ),
, (. 14,19),
. . , , . ,
, . ,
.
, , .
. . .
. ,
. (
1998: 31).
 : 427
,

, -
.19
-
-
. : promQslq, prosvetiti,
prosvetitelq, prypodobqnq, svetitelq, prystolq, . : bogatq, velikq,
sladqkq, sila, sqrdqce, slava, sqlnqce, sqmrqtq, taina, ousta, ,
-
, , ,
. , ,
20 -
,
,
,

, -
, - ( 2009: 8),
: agnqcq, blago, bli/qnii, ve;erq, ve[tq,
vino, vlastq, douhq, dou[a, /itiE, zakonq, l}bQ, mirq, plqtq, rodq, sila, sqvytq,
sqmQslq, ;islo, ,
(E
1997: 40). ,

, ,
, (- 2007: 349).
19


. 20.
20. . . .
( 2008: 148202).

: 2010, : (2006; 2011; 2012),
, . 2009;
2010.
20


( 1998: 2223). .
.
( , 17,21),

(1998: 25).
428

,
,
(BUDAGOV 1981: 65). , -

, -
, , , -
, -
, -
.21
,
,
(- 2007: 351).22 ,
, .
-

.

( 2008: 145).
,
( 2008: 121).
-

.23 -
-

21
,
, . , - :
, ,
,
, ,
,
;
, (2003: 110).
22
. -

,
(2007: 344; 2008:
5160).
23
Studija znaenja istovremeno mora biti studija sistema pojmova, odnosno duhovne
i materijalne kulture, za koju je dati jezik izraajno sredstvo (...). Semantika analiza duhovne
kulture mora obuhvatiti analizu ideja i naina misljenja (MALMBERG 1964: 130),
: MAJENOVA 2009: 200.
 : 429


24 (- 2007: 334).

,


(MAJENOVA 2009: 201202),
, , ,
.

6. .
- -
, -
.
(JENOVA
2009: 201).25
: , -
(. 1976; 1974).
-
,
. -
, ,
.
,

.
,
.
, -
( ) (
1996: 32). radostq veseliE
24
. -
: *grh, *vina, *krivina, *bld, *dlg, *kajati s .

: , (2007: 353).
25
, . .
,
, .
,
(MAJENOVA 2009).
430

,
:
...tolikQE i takovQE nedomQslimQE radosti isplqn]asta se dou[e}
blagodyatq bo/i] sou[ti] na nemq taino svetQimq douhomq vesseliE ima
blagovystvovaa[e proobrazou}[ti ima veseliE beskonq;qnoE E/e o gospodi bozy
i obrytosta radostq beskonq;qnou} molitvami togo ro/denaago ima 120.
6.1. radostq; radovati se
,

. -
, 33 radostq (107)
( 1994: 35), -

radostq

( 1994: 35).
( 1994: 42).
, -
,
:
) : slavQ nebesqnQE
i radosti vy;qnQE i mqzdQ 147; po svoEmou pryvelikomou smyreni} sqpodobivq
se vqniti vq radostq gospoda svoEgo i vq beskonq;qniE vykQ veseliti se radosti}
neizre;eno} 176; sego bo sveta va[a /iznq krotqka i vrymenqna a mo] beskonq;qna
i vy;qna i radosti isqplqnEna i vesseli] i vqsegda svytlostq beskonq;qna i radostq
nedomQslima vami 144;
) (
) , :26 tolikQE i takovQE
nedomQslimQE radosti isplqn]asta se dou[e} 120; i priEmq blagosloveniE
roditel} svoE} izide radosti} radouE se o bozy sqpasy svoEmq 123; l}be[tiimq
bo Ego i tvore[tiimq vol} Ego velika radostq boudetq neizre;ena i pryvy;qna EE/e
radosti nikqto/e nikoli/e ne slQ[a ni vidy otq ;lovykq 143; svetaago douha
radosti} isplqnite se 145;
26
:
! .
.
: , , ,
, , , .
: ,
: , ,
( 2006: 133).
 : 431
)

,
: priidi radosti na} dou[evqna i srqdq;qna vq ro/dqstvy
svoEmq vqzveselivQi nasq douhomq svetiQmq radosti} neizre;eno} 132; pokrQi me
krovomq prybogatQiE ti milosti radosti mo] 125.
radovati se (31), -
,27
radouite se ( ):
moEE slavQ nepryhodimQE i divqnQE i radostqnQE o nEi/e re;e velikoE
svytilo vqseE vqselEnQE apostolq pavlq radouite se o gospody i pakQ rekou
radouite se 143; radouite se i veselite se ]ko mqzda va[a mnoga Estq
na nebesehq 146; radosti} radoui se sqsoude izbranQi douhou prysvetomou
hristomq neznamenanQi E[te pry/de ro/deni] tvoEgo pomazanQi apostolqsko}
blagodyti} 177; i obq[te} radou}[ta se prybQsta dobry o gospody oba
gore[te douhomq svetQimq o ispravlEnii bo/qstvqnom 228; neousQpqnoE
oko dou[evqnoE imyE kq vqsevide[tomou vqsegda vqziraE i vy;qna] prydqzre
douhomq svetQimq i o nade/di E} radouE se 323.
6.2. veseliE; veseliti se

veseliE (41) veseliti se (20), radostq
radovati se ,

: , . -
( 1994: 46).
(SJS 1961: 4, 180181), veseliti se: 1.
, 2. .
:
27

.
: .
,
: ,
( 1,28) ( 1994: 43). (
. / , 12). , ,
: . 5,12; 18,13; , 1,14, 10, 20; . 3,29, 4, 36, 8, 56,
20, 20; . 2,26; 8,39; 13,48; . 1,2; 1. 1,6; 1, 8; 4,13, . 12,15; 1. 7,30;
12,26; 13,6; 16,17; 2. 2,3; 7,9; 7,16; 13,9, . 1,18; 2,17, 18; 3,1; 4,4; . 1,24;
2,5; 1. 3,9; 5,16, . , : 2,11; 4,7; 5,11; 9,2;
12,5; 13,7; 15,9; 19,5; 20,1, 6;29,11; 30,7; 31,7; 31,11; 34,9, 27; 44,7; 67,2; .
( ):
, .
432

) strou]mi slqznQqmi vesele se douhovqno na vqsakq dqnq 171; vesele se

douhomq svetQimq i blagodarnQE pysni vqsQlaa[e o pokoi svetaago 175;
po svoEmou pryvelQkomou smyreni} sqpodobivq se vqniti vq radostq gospoda
svoEgo i vq beskona;qnQiE vykQ veseliti se radosti} neizre;eno} 176;
mqnogope;alqnou} dou[ou mo} i skrqbnoE srqdqce moE svoimq prepodobiEmq
slade i vesele i beskonq;qnou radostq povydaE mi 178; vq beskonq;qnQE vykQ
veseliti se sq vqsemi silami nebesqnQimi 200; vqsaka srqdca vesele i vqse
dou[e slade 223; svetQimq douhomq vesele vqsyhq trouba bogoglasqna svetQimq
douhomq poyla[tena 223; i obryte drougQi isto;qnikq douha svetaago inoude
to;e[ta veseli] isto;qnikq slade[ta i vesele[ta bogosvytlou} dou[ou Ego
226; i vq beskonq;qniE vykQ veseletq se sq vqsymi salami nebesqnQimi 200;
vqsegda sq gospodemq veselitq se i douhomq svetQimq 297;
) taino svetQimq douhomq vesseliE ima blagovystvovaa[e pryobrazou}{i
ima veseliE beskonq;noE 120; /ivQ vq svetyi gory vq vqse dqni l}bovi}
zi/ditel} svo}mou vqpi]a[e gospodi vqzl}bihq krasotou doma tvoEgo i
mysto vesseli] slavQ tvoEE 124; vq milostq, vq spaseniE, vq istinou, vq
radostq i vq veseliE vq carqstvo nebesqnoE i vy;qnoE, vq svytq prysvetlQi
145; velQka vesseli] i radosti douhovqnQiE napqlnista se sou[tii tou
velikou slavou bo/i} vQdevq[e 154; ;eda svo] napqlniti vesseli]
neizre;enaago 186; obrete drougi isto;qnikq douha svetaago inoude to;e[ta
vessel] isto;qnikq i slade[ta i vesele[ta bogosvytlou} dou[ou Ego 226.

6.3. sladostq; nasladiti se

. , ,
, -
, (1977: 19).
( 1994: 48).
, sladostq (10), nasladiti se (9),
.
-
-

( 1994: 16).

(nasla/deniE).
, , (sladostq).
, sladostq (. ) nasal/deniE (. ),
, -
(na). sladostq
, .
 : 433
, , -
. ( 1994: 22).
) obq[temou bla/enqstvou nasladivy se otq l}bitel] na} 336; i svetago
douha radosti} isplqnite se i pi[te vi[qn]ago ra] nasladite 145; da
i az tako/de nasla/dou se tvoEE svetQE l}bqve 150; i nasladivq se vq
nihq vy;qniQhq blagq i douhomq svytiQmq prozryvq boudou[ta blaga i
nekonq;aEmoE /itiE 151; /ivotvore[tiE troice nasladivy se vy;nQihq
blagq 178; dobry nasladivq srqdqce svoE 264; po dosto]ni} velqlypi]
trislqnq;aago bo/qstva prybo/qstvqniE troice a slavQ nasladivq se
nebesqnQE 276;
) ne mogQ otqlou;iti se sladosti anqgelqskQiE pry;istQE bogorodice i
izbrani] EE svetQE gorQ 215; pakQ tq svetQi patri]rqhq velqmi vqzl}bi
i, i pryizliha obogati sladostqmi douhovqnqimi i l}bovi} 220;
milosti gospodqniE blagosti i veseli] i sladosti nedomQslimQE isplqni[e
srqdqca vqsyhq sou[tiihq vq korabli tom vidyvq[e bo/ii svetq i [tedroti
Ego prosvqtyvq[e na nihq 301; svoimq blagosloveniEmq mlyko imq gorqko
vq sladostq prylo/i 319.

6.4. obogatiti
obogatiti (12) -
,
, -
, .
obogatiti
: ,
, ( ) ,
, , ,
, :
, , . 12 ,28 -
, ,

:
]ko da napoii[i pastvinou svo} blagovyri] i sebe obogati[i nebesqnQimi
darqmi i vqzveseli[I ;eda tvo] otq boga dano} ti blagodyti} i oumasti[i
28
, ,
,
, ,
.
obogatiti ,
, , .
434

E miromq blagoouhani] tvoEgo 148; oba sqkrovi[ti mirobogatqnyi

obogativq[a mirq svetQimq krq[teniEmq i bo/qstvqnQimq ou;eniEmq oba
gra/danina vQ[qn]ago Ierosalima i svytily bogozra;qnyi bogomQslqnQima
o;ima prozryvq[a boudoou[ta] blaga i nekonq;aEmoE /itiE 166; i isplqn]
Ei vqsa;qska blagosti ne tqkqmo grobq isplqni nq zeml} i varq i kameniE
idy/e svetQi by napisanq na styny to vqse obogati bogato} si milosti}
188; i svoE otq;qstvo prosvytiti hote[ta i obiliEmq bo/qstvqnQimq
obogatiti i slavo} nebesqno} oukrasiti 193; i E[te izq }nosti Ego
obogativq i vq svetyi gory dobrQimi dylQ bo/qstvqnQimi 220; i vqsi
/ivou[tii na zemli pravovyrqni mali i velici veseliEmq Ego obqveselEni
bQ[e i bogatqstvomq Ego oboga[teni bQ[e 307.

7. . -

. -
, , , -
, ,
(. 2002), -
.
,
, .

,
, ,
,
,
. ,
29 -
,
, , .
. -
, -
,
(2008: 282).
: radovati se, veseliti se, nasladiti se, bogatiti, radostq, veseliE, sladostq,
,
.
-
, -
.
29
,
- ( 2010).
 : 435

: , . :
XII XVIII (. ), . 13: . :
, 2009.

, . . :
, 1982.
: (
). : , 2006.
, . .
XV1/2 (2010): 229244.
, . . , . : ,
1977.
, . , . :
, 2010.
, . . ,
. 1. : , 1991.
, . . :
, 1977.
, . . XX XXI . .
: . . , 2008.
, . . . :
, 2002.
E, . .
. .
: , 1997.
-, .
( PP I 28).
. , , , .VII (1999):
178188.
-, . .
: , 2007.
-, . O dobrx blagx,
LXIV (2008): 5160.
-, .
. - 21 (= ,
. ). :
, - , 2012, 288299.
, . . : , 1984.
, . . : , 1997.
, . . :
, . 4, 2013 ( ).
IIII. : , 2002.
436

, . . :
. , 2004.
, . . :
, 1976.
, . . :
, 1996.
, . . : , 1967.
, . .
. : , 2006.
, . : . LXVI1/2
(2007): 7186.
, . .
LXVII (2011): 163184.
, . :
. 20. :
. , . 10. :
, 2011, 299329.
, , . - -
= - - . :
, 2012.
, .
.
L (2007): 429447.
, . . :
-, 1994.
, . . : , 1997.
, . . : , 2007.
, . . : , 2008.
, . ( ). :
, 2009.
, . . : , 2011.
, .
. . , , 2010.
, . .
. : , 2012, 245259.
, . . :

, 1998.
, . , . 3.
: , 1994, 1143.
, . .
, (2009): 811.
, . . :
, 2008.
 : 437
, . .
LIII/1 (2009): 93121.
, . . : , 1974.
*
BUDAGOV, R. A. Razvitak i usavravanje jezika. Sarajevo: Svjetlost OOUR Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, 1981.
FIRTH, John R. Papers in Linguistics. London: Oxford University Press, 1957.
MENOVA, Marija Renata. Teorijska poetika: problemi jezika. Beograd: Slubeni glasnik,
2009.
RAFFAELLI, Ida. Znaenje kroz vrijeme, Poglavlja iz dijahronijske semantike. Zagreb: Disput,
2009.
SJS: Slovnk jazyka staroslovnskho. Hlavn redaktor Josef Kurz. 152. Praha: SAV (AV
R), SU, 19581997.
TRIER, Jost. Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes:Die Geschichte eines
sprachlichen Feldes. Heidelberg: C. Winter, 1931.

,
, ,
, ,
.
,
: radovati se, veseliti se, nasladiti se, bogatiti, radostq, vesseliE, sladostq,
,
.

. 1, 78000
,
znikitovic@blic.net
 81255:27-1

:
(
. )1*

.
, -
, -
.

: ,
, , -
, .

,
,
. , -
- VIII , . -
,

. , -
, -
.
-
X
, -
- .
. . , ,
, -

( 1824: 9). , -
, 1813 -
, , -

* 12-34-01322.
440

XII . ,
, 48 , ,
, -
.
-
.
XIII . -

XVII -
( 1878: 2022).
(, , -
) -
. XIV ,

, -
- XVI ,
. 1564 , -
, ,
,
-
.
, -
. -
,
. 157579

, 48

.
-
XVII .
, -
, ,
. -
, , -
, ,
, . -
-
,
. -
-
, , .
 : : 441

- -
, , -
, XVIII
(-). -

XVIII .
, -
, . . -
, . -
, ,
,
. . . -
, , <>
-
, ,
, ; -
, ,
, ( 1986: 104).
,
.
: -, -
-
; -,
( -
). ,
, ,
, ,
,
( 1986: 106107).

, -
. , -
, ,
, , -
vydy bo svoego Uma toupostq i groubostq i
plxtqnou} nemo{q i lynostq (3a; -
: SADNIK 1967).
locus communis
. ,

.
442

-
(, . .
() ),
, : popovi ;qto estq ino dylo razvy ou;enqA
(3b4a). ,
: -
,
, -, (. SADNIK 1967: 9), , -
, . -
-
.
, ,
.

, -
-
.
- ,

: -
, -
: , ,
, <>
,
, - ,
(DN IV, 11; . .
. ). , ,
:
( ,
. , -,
, -, -
- ( VI: 497)).
-
, -
:   !  $otriti elinqska g:a, nx razouma
nud] blsti <...> da mi drougoici ostavlq[e istovoe slo [ slovo],
razoumx istovi to mogouq poloiomx, nebonx razouma radi prylagamx
kxnig si;, a ne tx;q g:x istovix radqma... (13, 13b14a).


, . ,
; , -
 : : 443

.
, -
-,
,
. , -


, .
,

.
-, -
, ,
, . -
,
, :
nebonx i/e gl!x vx inomq ]zQcy krasqnx, to vx druzymq nekrasqnx, i/e vx inomq
stra[qnx, to vx drouzymq nestra[qnx, i/e vx inomq ;qstqnx, to vx drouzymq
ne;qstqnx (12ab).
-, -
, , -
. , -
(, )
;
, , (, , )
(sic!), -
. ,
panxta ta ezii vsi ]zQci
, ,
, /
(
).
-, -
-
,
: da mQi drougoici ostavlq[e istovoe slo [ slovo], razoumx
istovQi to/dE mogouq polo/ihomx (13b).
, , , -

.
-
,
444

, ,

.
: ,
,
. -
.
,
, -
: -
, . -
, -
,
.
, , , ( -
) , , -
(. 2012).
troudx, izborx, svytx, dylo, iskaza, prorokx, prJplodx, skrq/qtx, strahx, darx,
glagolx, razoumx, slouhx, sxkladx .
,
(-
1824; VONDRAK 1896; LESKIEN 1903) , . .
. . . ,
, -
(1968: 384), -
-
-j-, --/--, --, --, --, -- ( , ,
). -

, .
. , -
, -
( plxtqna]
nemo{q),
( -
): Slovo ioanna damaskinqska (14b).
-
, ,
, ,
, ,
-
.
 : : 445

, predoslovIJe
an`dreA grehmi ispwlxnenagw (1a; . -
BESTERS-DILGER 1995). -
,
: a mX neiskousnX i ou;itisA lenivX, i vopro[ati w
nevydomXh gordi i prezorivi, i a{e malo ny;to navXknemx, mnimsA ou/e vse ou-
myti, i sego radi a{e ;to v pisani]h wbr]{emx nedovydomo, porxtimx i raztlevaemx
]ko sA namx viditx, a vedou{Xh ne ho{emx voprositi, a ni poU;itisA hotimx, no
proster`tX le/imx lynosti} i gnousnosti} pogrou/ennX (2a).
,
-
, -
.

. ,
,
,
vx istinnou nbsnoi krasoty podobna i pi{e rastei, i slad;ai[e pa; meda
i sota (2a). (48
100) , -
(i nabXh knigou grecki po edinoi strane pisanou}, a na
drougoi strane po rimxski)
,
,
. ,
leh;ai[e wbretalosA nebXv[ee prevoditi, ne/eli ispor;enoe i raz`tlynnoe
ispravl]ti (2b).
,
, (locus communis -
, ,
,
), , ,
( ,
, -
, ).
,
, , -
,
, -
, , ,
- ,
446

(, -
, -
).
-
. , -
, ,
,
, (5).
? -
: slovesnXe naouki, imi/e ;l=kx bXl
oukra[enx wt b=ga po vnoutrennomou ;l=kou, sire;q, d=[y, i/e bX do konca v zabvenJe
i nevedynJe ne pri[elx rwd na[x (8a).

. ,
, ,
,
(, , - -
,
) -
.
( -
) -
( episkop, TeologiA, VpostasnXi,
varvar, ritorskii, korwl ..), , -: kronika (
XIXVII XVI , -
), dialektika ( XIXVII
), argoumentX ( XIXVII -
), metafizic`ki ( XIXVII
) .. , -
, ,
, , -
: -
, vXrozoumynIe
. . wyrozumienie , re; () . . rzecz,
troutizna . . trucizna , gloupstvo . . gupstwo
, .
-
, -
, , ,

. 40. ,
, -
 : : 447

. -
, - . -
.
, .
(3b),
(61b; martyribus,
).
XI-XVII XVII
-
--
( XV: 122). -
, ,
, ,
, (
XXVII: 189), ,
. ,
- .
, -
-
. , -
izbira};i, wbrona};i, pamAta};i, ne {ade;i,
(poslaneico, kn]/ata), , -
(i inXe takovXe basni ]ko bX pi]nXh bab smyhou dostoinXe 5b).
-
.
, , , ,

. -
,
. -, -
( ) ,
. -
, :
ne to;J} oubo pro;itanJe b/stvennXh slovesx vo bl=godenqstvie /ivou{imx
poleznX (kotorXe preizobilou}tx i wplXva}tx b=gatestvX) tymx bo naou;a}
tsA strahou b=/J}, tymx ko mlsrdJ} i mlsti sklon`ni bXva}tx, tymx
vospominaetsA sm=r`tnXi ;as i wt[estvJe ko inomou /XvotU no i vo skor`beh
/Xvou{imx i bedami wbx]tXmx pa;e poleznyi[i, ibo mati im oute[enJ}
i radosti pisanJ] pro;itanJe bXvaetx, ousla/aetx bo i wkor`mlAet d=[ou, i
kosti d=[evnXe kryp`ki i nesokrou[itelqnX sotvor]etx (1ab);
448

drevnJe ou;iteli bXli na[i vo wboih naou;enX i iskousnX, sire;q, vo

vny[nXh ou;eni]h filosofxskih, i vo sv]{ennXh pisani]h, i k tomou
t{alivX i bodrX, a mX neiskousnX i ou;itisA lenivX, i vopro[ati w
nevydomXh gordi i prezorivi, i a{e malo ny;to navXknemx, mnimsA ou/e
vse oumyti, i sego radi a{e ;to v pisani]h wbr]{emx nedovydomo, porxtimx
i raztlevaemx ]ko sA namx viditx, a vedou{Xh ne ho{emx voprositi, a ni
poU;itisA hotimx, no prostertX le/imx lynosti} i gnousnosti} pogrou-
/ennX (2a);
az` /e k tomou ne moglx prJiti za bedami i napastqmi stranqstva moego, i/e
bX moglx prelo/iti do konca ego vs} knigou sv]{ennou} i mnwgopoleznou},
]ko ryhomx, wt takova svytlago i apostalopodobnag mou/a napisannou} (3a)
..
-
, -
, :
A{e ne boudemx so prile/anIemx pro;itati i ou;itisA, ne boudem ou;itelei
na[Xh knigx i razoumyti ibo wni bXli m\drX i iskousnX, m\dre i
prekrasne pod myrami i ;inX gramoti;eskimi i ritorskimi filosofskimx
wbX;aemx pisali, i ]ko bX grad tverdXi na prevXso;ai[ei gory, dogmatX
b=lgo;estJ] namxMtavili so be{islennXmi raz`li;nXmi wbronenIi, sire;q,
neprewdolimXmi svidytelstvX, ]ko s pra{ami wgnistXmi napravili, i ]
ko louki kryp`kIe i strylX v touleh gotovXe polo/ili i ougotovali, pisanJ]
svoi, no potreba s tyhx takovXh komou, dyistvovati i strel]ti? ;ego/ radi
mX boimsA i lenimsA ou/e ougotovannXmi dyistvovati? togo radi i/q esmE
gloupX i neiskousnX, a k tomou lenivX i gn}snX (6b7a).
-, -
( -
). -
,
. :
i me;q wbna/enx wbo}dou wstrx v rouce der`/a{e, sire;q glagolx b=/Ii, i sice
ereti;eskie rodX poseca}{e, samx /e v dogmatehx b=lgo;esti] neprewdolimx
bXva}{e, a pravovyrnXmx mnwgoe oute[enie i neiz`re;ennou} radostq i
veselie i nade/dou izliva}{e (4a);
a v kotorXh crstvah s={ennXe pisani] prily/ne pro;itaemi bXva}
tx i iskoustvam filosofskim navXka}tx, ty i n=ny za b=lgodati} hsvo}
nepokoleblemX sto]t, i ne tokmo sami sto]t v cyle, no i mnwgJe krainX
poseda}tx, i granicX svoi dale;ai[e raz[ir]}tx a/q do konec vselennXe
podo vlasti poslou[en`stvx svoih pokar]}tx, i zlata i srebra i dragocennago
 : : 449

kamenJ] mnwgJe korXsti be{islennXe wbreta}tx, i ;to e{e k tomou

nailyp`[ago i napohvalnyi[ago, l}dx gloubokih var`varovx podobJ} zvyrei
doubravnXh /ivou{ihx, ko b=gopoznanJ} privod]tx trisJ]nnago b/stva, i
stXmx kr={enJemx prosve{}tx (7ab).
, , -
(wtkoudX siceva] t`{eta namx? 2, w
beda, w gore 5a ..).
, -
,
.
, -
, , -
(-), -

XVIII . - -
, -
. ,
,
: .
- -
. , -
,
-
. .
, -
: ,
-
. <...>
:
1675
[ -
. , ..] (1b; . -
1774).
,
, -
, -
,
: -
: -
, , ,
(1b).
450

-
, , , -
, , , ,
, -
. -

,
--
. XVIXVII .,
, - -
, (
)
,

.
, -

, -
.
, ,
, .
: / (
),
,
, -
.
-
, -
. , -

: , , -
, : -

,
,
,
.

: ? -
?.
-, -
: ,
 : : 451

, -
. .
,
,
,

.

: prepodobnagw oca na[egw Iwanna damaskina monaha i prsvVtera Ier(s)limskagw izlo/enJe

pravoslavnXA vyrX obstoAtelnoe, ili bogoslovJA. , 1774.
*
BESTERS-DILGER, Julianne (hrsg.). Die Dogmatik des Johannes von Damaskus in der
bersetzung des Frsten Andrej M. Kurbskij (15281583). Freiburg i. Br.: Weiher,
1995. (Monumenta Linguae Slavicae Dialecti Veteris. Fontes et Dissertationes; Tom.
XXXV).
SADNIK, Linda (hrsg.). Des hl. Johannes von Damaskus
in der bersetzung des Exarchen Johannes. Wiesbaden: Otto Harrassowitz;
Freiburg i. Br.: U. W. Weiher, 1967. Bd.1. (Monumenta Linguae Slavicae Dialecti
Veteris. Fontes et Dissertationes; Tom. V).

, . : .
. . : , 1986,
104116.
, . : ,
IX X . , 1824.
, .
.
: . . 85-
. . . . : - .
-, 2012, 157164.
, . [: , (.).
].
. IV
(1877). , 1878, 124.
, . . .3. : ,
1968.
: . <http://www.pravenc.ru/> 25.12.2012.
: . 1. (.): , 1965.
XIXVII: XIXVII . 1. : , 1975.
*
452

LESKIEN, August. Die bersetzungskunst des Exarchen Johannes. Archiv fr slavische

Philologie 25 (1903), 4866.
VONDRK, Vclav. O mluv Jana exarcha Bulharskho. Praha, 1896.

:
(
)

()
.
.
,
. : ,
( ),
. ,
.

.

. 49, 420012 ,
eulen@mail.ru
 271.2:7.046.3

XIIXX .

-
,
.
,
.

: , ,
.

1. . -
,
.

. -

, XII XX .,
: )
)
, -
.
-
, - www.orthlib.ru.
-
( 2012), , -
, .
. .
,
( 1951). -
.
, -
, . -
454

. , :

, , -
,
, , ,
( 2011: 9495).
, ,
-
, -
.
, , , -
() -
, .
( 2004).

:
. -
, ,
( 2009: 16). ,
,
, .

2. .
.
XII . ( ) (
-
), .
(24 / 4 ),
. ,
, ,
, : a
, : a ,
( 3-), a e -
, , y a (
2-, 6, 2), . .7:60: , -
: , .
. (11/24 ), , -
. . , ( 1951:
78), : a -
(, . 6, 1), . .5:8: .
, .
(3/16 , 14/28 ), XII
 : 455
.
. , ( 1951: 82),
,
. , 3/16
: -
e : ,
, e e ( 1-), .
1.2:9 , , -
, .
, , ,
(64:4),
, ,
.
. -
, , -
, XV . (
1951: 88). -
. , (. 9, 22),
.
: a , a e
( 2-); a , a -
( 2-, 3, 1). , , -
. : -
c a , a ,
e , a,
y e, c e -
. , ,
, : e ,
e (1.13:11) -
, (.4:13). ,
-
.
-
XV , , -
.
,
,
,
-
, ( 1951: 9798).
-
.
456

. -
( 25 / 8 , 5/18
), ,
.
, ,
: - -
, , . ,
, -

( 1951: 109), :
a a , a a -
a ( 1-, 1, 1),
a .2:7 .
-
,  $  / 
$  /  ( 1909: 185; - 2004: 302);
e, e, ,
a ( 1-, 1, 3)
. (1.13:12);
a , , e , e
e , e (
2-, 5, 1) . , -
e (.3:910);
-
, (1:23):
.
-
XVIXVII .,
.
. , -
, XVII ,
, -
(4/17 1595 .),
, :
e , y ( . , 6, 3),
a e , ( )
. , (2.4:7).
. ( 11 / 24 ), XVI -
XVII .,
, :
c a , e
e : a (
 : 457
1-, 1, 3) . c
(2.12:2)    <  (1.4:10,
XIVXVI . ( 1906: 40);
c y a, y
a ( 2-, 1, 2) .
1.4:10
=$  =$   >>   = =. 
> > (1.2:14, XII . -
1220 . ( 1906: 2224);
a c ,
e e ( 1-, 3, 1) .
, c c,
, (.6:14);
, , ,
e, , e (-
2-, 3, 3) . ,
(1.9:22).
,
.
,
. ,
. .
XVIII
( -
), 30- XIX
,
. . -
( 23 / 6 )
(26 / 9 ). -
, -
:
a, a ,
, a, a y e , -
, e a,
e: a e (
. ). -
.
a
( e e: , -
.25:21), a y -
(,
, e,
.20:12). -
458

, , ..
, . -
, , .15:1
e , .
, , ,
, .: , -
c (.10:10). , e ,
, , ,
: (.2:9).

. : a a e, ,
a, , a .
, y e,
y: a, e ,
e . : -
, , (.7:26),
,
(.1:6),
(.5:19, .3:16), , -
(1.3:15). , -
,
(a, ) -
(, a
-
). -
, , .
, e
, .
. -
. . .
:
,
( 1951: 248249). ,
( 9, 1) :
, , , -
: , ,
, , .
: , e -
(2.12:3-4), , ,
(1.3:6). -
, -
,
 : 459
. , ,
,
.
XX

. , . ,
1913 (12/25 ), 15
. :
, -
. , ,
... -
, ,
,
... ( 2005: 187). ,
, , -
, , :
: a
, y : a y y
e. , -
e ( 4-) . -
(.4:12), , -
:
(.10:28), (.129:4).
, -

, -
.
,
XX ,
.
(1988) . (1990). -
, , -
. ,
:
. :
e y, ,
a , e a
, , , c a
( , 3- . ) .
() , e
(.6:12), ()
(.4:13);
460

y, y ; ,
e : -
, , a, e,
a e ( , . )
. y (.4:3),
, c (.3:8), a e,
a e (.61:11);
a e, y e , -
( . )
.3:8 ,
: e c c
, , e -
, , e , e (.13:4546);
e a
e, , : , -
, ( . , 5, -
2) . e , c
(.3:27), e , c (.1:21), , -
, (.4:7).

3. .

. ,

, -
?

, , , -
, , . -

, -
.
, -,
, . ,
, ,
, , -
(1.3:15). , , -
. (
2-, 7, 3) -
( ),
.2:20 y, e,
 : 461
.


.
-
, - ( ,
, ) ,
( , ,
,
). -
. , ,
, ( 7), -
: ,
: , ( ,
2- . . ).
, 2.2:5
() , , (
). ,
(2/15 ) .
, : ,
a , a (
).
-
, (
, ). -
.3:8 (
, . -
, , ), ,
(, , , ) ,
.2:22:
. -
, , ,
, .
( )
-
. , -
(. .3:8), (.
.6:12-13 () ,
, () e ,
e. y -
) (. .3:9-10).
. . ,
462

, XVI, -
XX .
, , , -
.
-
, :
(
/ / /
/ / ..),
.5:19 -
.3:16
. (
) . , ,
. , . ,
, . , . -
, . . .
,
.
/ (
), -
2.4:7 , ,
. . ,
, ,
, . , , ,
, . .
, -
, -
.

4. . , -
, XIIXX .,

, -
. , -

, -
, .

,
,
.
 : 463

. . . <http://
orthlib.ru/worship/mineya.> 28.12.2012.
. <http://jesuschrist.ru/software, http://bqt.ru/Katalog?v=13x.> 28.12.2012.

, . . . . 2. I-.
, 1906.
, . . (
). RUTHENICA 3 (2004): 8092.
(). . , 2005.
, . . - : -
. -
. 2/16 (2009): 1522.
, . . . -, 1909.
, . . .
. 3/45 (2011): 9495.
, . . . : YMCA-PRESS, 1951.
-, . .
I. . :
. , 2004.

XIIXX .

-
.

, ,
.

, ,
.

. , 420008, . , 18,
mariaonovak@gmail.com
 811.163.135:27-1

-
-
: 18571876.

: , ,
, , ,
, .

1. .
-
: 18571876 ( 2010). -
-
.
,
- , -
. , ,
,
, .

, , ,
( 2010: 1516).
, 19. ,
, ,
. ,
, . -
1832.
( : 2008: 473475).
1859/60. , 1865.
, 1868.
. -
, , -
466

(
2010: 17).
.

, (
. 1989; 1981: 311380). -
, , -
, , , -
( 2010: 17).

, -
60 .
(, ,
),
.
, , ;

.
2. .
, -
,
( 1977: 157159).
.


( 2010: 1617).
. , -
-
: 57/6, 58/89,
57/23, 70/1516,
64/4, 73/21.

( 2010: 17).
(, , , , )
: 60/6, 141/7,
: i 219/15, i 252/5, 59/11, i 252/15,
43/11, 71/14, i 252/7, i 252/13, :
23/10, 59/17, 60/4, 65/4 ,
, : 267/8, 267/21,
267/26 : 99/7, 99/8.
12. 1871.
 : - 467
, , : 275/4, 308/1,
308/6, 308/14, 308/ 30.
:
286/11. , : 286/14,
289/1, -i- --.
, :
23/1, 23/2, 23/8, 23/2,
29/2, 38/3. -


, .  : 100/7, 246/27, 
118/13,  122/8.
3. (),
- , :
39/4, 70/9,
99/6, 151/13. -
-: 105/4. -
:
141/34, 143/9.

: 43/4, 61/4, 73/1,
109/10, 23/2, 23/8, 109/1.
: 77/12, 114/4,
113/7.
: 23/9, 58/12.
107/14 - -, -
-:
308/26.
,
, .
, ,
, , , , , :
217/7, 23/5, 58/6, -
102/12, 43/16, 59/21, 43/14,
71/6, 38/9, 79/7, 79/17,
267/6, 73/10, 29/4,
61/18, 43/19, 279/10
(: 275/14), 23/2, 38/8, 43/21.
, , -

: 269/7, 57/4, 73/10.
468

, ,
, -
( 2008: 328),
, , ,
( 1971: 217218).
: 87/1, 156/9,
127/16, 79/10, 122/16

( 2008: 327328).
: , -
: 23/2, 43/19, 60/12,
64/2, 23/6, 23/11,
43/17.
.
-
, :
23/3, 23/56. -
: 57/2, 107/6,
161/11. , (
2011: 18), :
23/2, 23/5,
: 79/6, 79/7, -
283/7. :
233/12, 233/13.
-
, ,

: 73/14, 130/5, 107/13, -
107/8, 200/3.
: 78/1, 80/21,
80/23, : 59/9,
109/22, 38/3, 60/6.
.
-
: // 325/23, // 326/78, //
331/1819, // 369/1112, // 369/2021. -
-
, : - 334/67, -
334/2122, - 348/45, - 348/89, -
374/1213.
: =
385/1314, = 387/56, = 388/34. -
 : - 469

: // 340/23, - 340/78, //
342/1617, - 342/12, // 350/1819, -
350/1920, // 388/1920, = 388/2122.
-
. -
. ,
, .

3. .
, : 38/8, 39/3, -
43/20, 58/3, 29/2, 47/1, -
70/14, 73/21 ,
: 23/9, 38/1, 39/5, 43/9,
71/14.
: 105/2 : 102/4.

4. . -
( 1971: 210),
,
( 2011: 15). ,
, : 23/7, 38/1,
38/10, 39/2, 39/2, 43/6,
57/2, 57/4, -
.

: 127/6,
131/4 (: 127/4), 29/1 (: 39/1),
59/1 (:
58/12, 73/12 (: 39/1), 89/1 (:
38/10), 89/2.
, . -
,
: 29/3,
43/19, 57/4, 59/8,
65/6, 231/6, 231/7.

12. 1871. -
: 315/5,
276/12, 273/ 18, 236/27.

5. . :
--: 29/2, 43/16, 77/3, 156/4,
470

23/10, 70/7, 71/6, 107/8. , -

, .
6. . -
, -
. , -
,
. : 78/6,
93/10, 112/27, 156/5, 269/4, -
283/45, 127/5, 93/9.
:
38/6, 71/11,
283/3, 71/17, 161/7. --
-- 127/13 -
, , .
( 2008: 339).
-
,
( 2008: 334):
286/12.

7. .
, ,
. , -
: 58/4,
73/2, 112/8, 308/27, 57/5,
59/13, 73/10, 167/12, 308/4. -
: 164/6,
238/3.
- -
: 156/12, 234/3, 275/11.

8. . ,

18571876 .
. ,
. -
, , , , , -
, , -
, .
12. 1871.
. , ;

 : - 471
, .  . .
,
, . : .
.
,
.
, ,
.
: .
,
. -
, ,
. ,
, -
.
18571876 , ,
,
.

, , . : 1857
1876 ( ; . 2). :
, , 2010.

, . . - . :
, 1971.
, , . 1804. 1878. .
, V/2. : , 1981,
311380.
, .
XVIII XIX .
6/1 (1977): 157163.
, . . . :
, 1989.
, . . . :
, 2008.
, . . :
, , 2011.
472

Zoran Rankovi

THE GRAPHIC, ORTHOGRAPHIC AND PHONETIC CHARACTERISTICS

OF THE STATUES AND REGULATIONS OF THE BELGRADE METROPOLITANATE

Summary

This paper deals with the graphic, orthographic and phonetic characteristics of book
The Statues and Regulations of the Belgrade Metropolitanate: 18571876. The study has
shown that the orthography is disorderly and vacillating. Since at that period there were no
generally accepted orthographic rules, each writer created his own rules or wrote without any
rules. In a few examples some letters introduced into the alphabet by Vuk Karadi were used.
The scribes generally write the consonant , but we also find examples without it. It can be
concluded that Vuks alphabet was used for the first time by the Church administration during
the 1870s.

11, 11000 ,
zrankovic@bfspc.bg.ac.rs
 091=163.4115
811.163.1373

1504. *

,
.
.
- .
-
.
, ,
, , ,
, .
,
.

: , , . , -
, .

-
11. 15[04]. .

, , 1502. .
II (14901516)
, ,
, . ,
, , 1504. -
. , , -
( .
2007: 63, 6465; 2008: 195, 201203).
,
, 86 ( 6/19).

*
(178030),
, .
474

( 320 419 ) 29 (
) ;
. -
, ,
, -
( .
1998: . 86, . 84).
(1847),
(1858),
(1867) (1915).
,
(2008) (2009).
,
, ( , . gospog] . gospo/da)
, -,
( 2009: 25). -
(: 25), ()
XV/XVI (. , 2004:
97). .
, ,
. -
(. 122) , -
, ,

. (. 2327) -
,
(wt%q& malJe sile moei), ,
(]ko/e Es(tq) wbQ;no
s(ve)t(Qi)mq c(a)remq i ktitoromx).
(. 28), , (. 29).
, , -
,
.
. -
, (. )
( )
() 103.
(slU/ebnikx 2001: 8; 2008: /Liturgika_20.htm).1
1
,
(, )
...
 : 475
b(o)/e velikQi i vQ[nQi. %%i/e vx s(ve)tyi troici pokl]n]emJi.&& i/e
vx svyte /ivJi neprikosnovenne. jdinq | imeEi bezqsqmrqtqstvo (. 12) .
b/=e velikJi i vQ[nJi, jdinx imyAi bezsmertJe, vo svyty /ivQi nepristMpnymx
(slU/ebnikx 2001: 1213).
(-
2004 [19101915]: 448). ,
, (
) ,

( 2008: /Liturgika_13.htm).
.
, , ,
, vs} tvarq premMdrostJ}
sozdavQi, razdylivQi me/dM svytomx i me/dM tmo}, potom vlko vsyhx, gdi nebese
i zemli i vseA tvari, vidimQA /e i nevidimQA (slU/ebnikx 2001: 13, 234).
, , (. )
. , ,
( 1966: 53), -
. , ,
,
.
( -
),
, -
(. 1984: 194195).

-
[] , . [
, , .]
, , ()
, , , : sQi vlko,
gdi b/=e O;=e vseder/itel} poklanAemQi (slU/ebnikx 2001: 233),2 [ -
: vlko vsyhx (slU/ebnikx 2001: 234) vl%a&d%Q&ko
vqsa;qskQih%q& (. 2), , ,
,
i/e vx s(ve)tyi troici pokl]n]emJi (. 1)],
[ ]: vzQva}tx jdinx ko drMgomM,

, ...
[ ] ( 2005: 229).
2
: dostoino i pravedno tA pyti, tA blagosloviti (slU/ebnikx
2001: 149).
 476

neprestannQmi oustQ, nemol;nQmi slavoslovenqmi (slU/ebnikx 2001: 235)

vqpJ}{e neprystannQmi MstQ nemlq|;nQmi slavoslovlEn'mi (. 1011)
(. ) (): svAtx,
svAtx, svAtx gdq savawTx (slU/ebnikx 2001: 235) s(ve)tq s(ve)tq s(ve)tq g(ospod)q
savawTq (. 11). ,
,
, ( 1966: 104
105): w teby radMetsA, blagodatnaA, vsAkaA tvarq (slU/ebnikx 2001: 246),
3 : iz' neA/e bg=x voplotisA i
mladenecx bQstq, pre/de vykx sQi bg=x na[x (slU/ebnikx 2001: 246),
, -
( . ) b(o)gq
sJi pryve;nQi, i/e gry[nQihx nas(q) | radi sq[qdJi sx n(e)b(e)se. i vxplxtiv se
wt%q& d(ou)ha s(ve)t(a)go, i b(ogorodi)ce i pr(i)snod(y)vQ marJe bl%a&g%o&d%y&telnice
i zastMpnice moEj (. 1314).
[]
, []
(. 12.4144, 21.14), (.
8.111), ( , , , .
23.4043) (
, . 19.110). -
, ,
. ( ) , -
, ,
.
,
, -
.

, ( 1519).

( , 18861977).

1504: . 213 1519: 4849, . 2 1935:

vl%a&d%Q&ko vqsa;qskQih%q&.
g(ospod)i n(e)b(e)se i zemlE, i vqsakoe
tvari vQdimJe i nevQd%i&mJe. sydei
na pry|3stole slavQ. i prizirae vq
bezd%q&nQ. bezna;elne. nevQdime.
neposti/ime. newpisanne. neizmenne,
vl%a&d%Q&ko |2 vqsa;qskQmq, ,
g(ospod)i n(e)b(e)sQ i zemlQ, i vsa|3koi ,
tvari vidimyi i nevidimyi0 |4 sydei ,
na prystoly slavQ, i prizQ|5rai ,
vq bezdnQ0 bezna;elne nevidime |6
neposti/ime newpisanne, neizmy|7nne ,

3
: dostoino jstq ]kw voistinnM bla/iti tA bcM (slU/ebnikx
2001: 157).
 : 477
w(tq);e g(ospod)a n(a)[ego |4 I(so)V(sa) w(tq);e g(ospod)a na[ego I(so)u(sa) , , ,
h(rist)a. velikaago b(o)ga i sp(a)sa h(rist)a0 velikago |8 b(o)ga i sp(a)sa , ,
oupovanJa n(a)[ego, i/e Es(tq) wbrazq oupovani] na[ego0 i/e Es(tq) |9
tvoEe bl(a)gosti. pe;atq ravnowbrazna. wbrazq tvoEe bl(a)gosti0 pe;atq ,
vq seby |5 pokazMe teby w(tq)ca. slovo rav|10nowbrazna0 vq seby pokazouE tebe
/ivo. b(o)gq istin'nQi. pryvy;'naa |11 w(tq)ca0 slovo /ivo, b(o)gq
prymMdrostq. /ivwtq. ws(ve){enJe. istinnQ0 pry|12vy;na moudros(tq), ,
sila. |6 svytq istin'nQi. im'/e d(ou)hq /iz'nq s(ve)tQn] sila0 |13 svytq ,
s(ve)tQi ]vi se. istinnQi d(ou)hq. istinnQ, im/e d(ou)hq s(ve)tQ , ,
s(Q)nopolo/enJa darovanJe. wbrM;enJe ]vi |14 se istinnQ d(ou)hq ous(Q)nenJa , ,
|7 boudM{aago dostoanJa. i na;etqkq darovanJe0 |15 Obrou;enJe boudou{ago , , ,
vy;nQih(q) bl(a)gqq. /ivotvore{Ja dos(to)]nJa0 |16 i na;etqkq vy;nQih%q&
sila. isto;nikq s(ve)t(Q)nE. im'/e vqsa bl(a)gq0 /ivotvore|17{i] sila0 ,
|8 tvarq slovesnaa /e i razMmna {M}- isto;nikq s(ve)tQne0 im/e |18 vqsa ,
krypl]ema tebe slou/itq. i teby tvarq slovesna i razoumna ou|19- ,
pr(i)snosou{ee vqz'silaetq slavoslovJe. |9 krypl]}{i se, teby slou/itq0 i
]ko vqsa;qskaa rabotna teby. teby bo te||1by pr(i)snosou{eE vqz'silaEtq ,
hvaletq agg(e)lQ. arhagg(e)lQ. prystolQ. slavo|2slovJe0 ]ko vqsa;qskaa rabotna ,
g(o)sp(o)dqstvJa. na;ela. vlasti. |10 teby0 |3 tebe bo hvaletq agg(e)lQ, ,
sili. i mnwgow;itaa herouvJmq. i arhagg(e)lQ, |4 prystoli0 g(o)spodstvJa
[estokrQlataa serafJmq, vqpJ}{e na;ela, vlas|5ti silQ0 i mnogoO;itaa , ,
neprystannQmi MstQ nemlq|11;nQmi herouvi|6mq0 (teby pryd%q&stoEtq ,
slavoslovlEn'mi. Okrougq) srea|7fimq (sic), [estq krJilq ,
Edinomou, i [|8estq krJilq Edinomou0 .
(i dvyma Ubo |9 pokriva}tq lica svo], , ,
dvyma /e |10 nozy0 i dvyma lete{e) , , ,
vqpi]hou |11 (drougq kq drougou0) , ,
neprystannimi |12 oustQ nemlq;nimi .
slavoslovlEnJi0 |13 ( )
, ,
(

,
,
), (
,)
,
.
(vqzgla[q0 pobydnou} pys(nq) (
po}{e) |14 vqpi}{e (vqzQva}{e ,
g(lago)l}{e0) |15 ,) , (
.)
s(ve)tq s(ve)tq s(ve)tq g(ospod)q ,
savawTq isplqnq n(e)bo i zeml] slavQ (s(ve){ennikq m(o)lJt(q) se0) |16 , , . [,
jgo. ,
.]
sq simi bl(a)/ennQimi silami,
sq simi bl(a)/ennQmi |12 |17 vl%a&d%Q&ko ;l(o)v(y)kol}b;e0 i mQi ,
silami vl%a&d%Q&ko ;l(o)v(y)kol}b;e, gry|18[nQ vqpJEmq i g(lago)lEmq0 ,
i azq gry[naa vqpJemx i g(lago)lEmq. s(ve)tq |19 esi ]ko vq istinou
s(ve)tq jsi i prys(ve)tq, i nystq myri i prys(ve)tq0 ||1 i nys(tq) myrQ , ,
veliko|13lypJ} s(ve)t(Q)nE tvoej. i vel'lypi} s(ve)tQnE tvoee0 |2 i ,
prypodobnq vx vsyhx delyhq svoihx. prypodob'nq vq vsyhq delyhq svoih%q&.
,

478

,
, -
, . , , -

. [,
.]

( , ., .,
1940) prymMdrostq 1 moudros(tq) (. ), /ivwtq 1 /iz'nq (. ),
ws(ve){enJe 1 s(ve)tQn] (. ), s(Q)nopolo/enJe 1 ous(Q)nenJe (. -
), velikolypJe 1 vel'lypiE (. ).
prymMdrostq ( pryvy;'naa prymMdrostq)
/ivwtq ( , ),
( 2 : 3).
velikq ( ., .), -
( velii,
) vel'lypiE ( vel'lypiE s(ve)tQnE tvoee).
[] ,
( ) ( . ),

.
, , (s(ve)tqba, s(ve)-
tQn] 1 wsv(e){eniE).4 , , ,
, s(ve)tQn]. s(Q)nopolo/enJe (.
), , ( sQnopolo/enJa darovanJe),
(. SJS
41, 1987: 369), -
ous(Q)nenJe, ( 2008:
315) ( -
ousQnovleniE).5
, dostoanJe, (. ,
4
. 6.19 (vq s(ve)tQn} , 52
vq istin} , 65), 6.22 (vq s(ve)tQn} , 52, , 66) 12.14 (s(ve)-
tQn} , 224, , 169), 1 4.3 (s(ve)tqba , 120 vq wsv(e){eniE , 140),
1 4.4 (vq s(ve)tQni , 120 vq wsv(e){eniE , 140) 1 4.7 (vq s(ve)tqbou ,
120 vq wsv(e){eniE , 140), 2 2.13 (vq s(ve)tQni , 124 vq wsve{eniE ,
143), 1 2.15 (vq s(ve)tQni , 128 vq wsv(e){enii , 146), 1 1.2 (vq s(ve)-
tQn} , 151, , 40), 1 1.30 (s(ve)tqba , 181, , 80).
5
. , 8.15 (d(ou)hq ousQnEni]
, 56 d(ou)hq vqs(Q)novleni] , 68), 9.4 (ous(Q)nEniE , 60 ousQnovle{{...}}
, 69), 8.23 (vqsQnEni] , 47 vqs(Q)novleni] , 68), 4.5 (ous(Q)neniE
, 93, ousQneniE , 117), 1.5 (ous(Q)nEniE , 97 ousQnovleniE , 120).
 : 479
wbrM;enJe boudM{aago dostoanJa). , ,
, wstavlEnJe (.
), wstavlEnJe gryhwmx
(. ), otqdaniE, otqpou{eniE.6
, blagodytelnica,
(. ),
(blagodytq . blagodatq), -
(. 14, 17, 18, 20). ( )
, (
) w teby radMetsA, blagodatnaA. -
(. SJS 3, 1959: 98),
(. I, 1988: 184; SI: 101).
, -
-
(. ). ,
( ), blagodytnica blagodytelnica,
(. SJS 3, 1959:
98, SI: 101).7 -
, -

nastavnica (. ).


.
.
,
( ) bogq velikQi i
vQ[nii (. ), svetaa troica (. ),
douhq svetQi (. , ),
hristosq bogq (. ), vladQka vqsa;qskQihq (.
), vladQka vsymx ( ()),8 gospodq
6
. 26.28 (. ), 1.77 (. ), 3.3
(. ).
7
blagodatqnikx (. )
, (: 87), (
I, 1988: 181; SI: 97), blagodytqnikx,
( I, 1988: 184185; SI: 101).
8

, ,
vymx Mbo vl%a&d%Q&ko vymx ]ko pro[enJa pry;(i)-
stJj m(a)t(e)re tvoEe | bl%a&g%o&d%y&telnice moe prime[i (. 1920). vydyti
480

nebese i zemlE . (. ), wtqcq gospoda na[ego

IsoVsa hrista. velikaago boga i spasa oupovanJa na[ego (.
, ),
gospodq savawTq, [] (. [. ])

(. 6.3), vladQka ;lovykol}-
bqcq, (. ).
, ,
. (
. . + ., .) jdinq imeEi bezqsqmrqtqstvo (
), bezna;elqnq, , . (.
), nevidimq, (. ), neposti/imq, ,
. [] (. ), newpisanqnq, ,
, ,
(. ), neizmenqnq, (. -
), svetq (. , , ), svetq i prysvetq
(. ... ), prypodobnq vx vsyhx delyhq svoihx (.
), pryvy;qnq (. ), .

, [
] milostivq (. ),
;lovykol}bJe (. ). [ ,
, ,
(m(i)l(o)sti} b(o)/Je}, . 29). -
()
.] , ,
,
,
wbrazq (tvoEe) blagosti, (.

. , ,
( --) vl%a&d%Q&ko vsymx,
. vl%a&d%Q&ko vsyhx (, . ). .
]ko vl%a&d%Q&ka vqsyhq ( 1519: 45, .
) () vl%a&d%Q&ko vqsa;qskQmq ( 1519: 48,
. ), vl%a&d%Q&ko
vqsyhq ( 1519: 59, . ).
( ) , (.
, ) ... (. ,
), :
(5.8). ./. vqsa;qskQih%q&/vqsa;qskQmq
. , . vsymx (. vsyhx)
. ( ).
 : 481
() ), pe;atq ravnowbrazna, , .
(. ) (vq seby, . )
(. ) , slovo /ivo,
(. ),9 bogq istin'nQi, (. -
) , pryvy;'naa prymMdrostq (.
) , /ivwtq (. )
, istinnQi douhq, (. ) .
(. ) vx svyty
/ivJi neprikosnovenny (. ),
sydei na prystoly slavQ (. ),
, (
: ) prizirae vq bezdqnQ
(. ). , . ,
[ ] sqniti
sq nebese (. ).10
( neprikosnovenqnq)
( , ) vqplqtiti se (. ),
[ ], [
] strastq prytrqpyti (. ).

,
, .
wstavlEnJe gryhwmx, (.
) poslydnE ispovydanJe, (.
). , ,
( ),11
, .12
ispovydati (se) , ,
( . ) ,
(. ). prJeti
(. prJimati), , [ ] (. ()) :
podati, , [ , ] (. -
). (
9
. 1.1 (. 1): , ,
.
10
. , ., 6.42.
11
,
, (
23.41).
12

( 23.42).
482

, , ),
. ,
, ( )13
, , .
(. wpravdati, . ).
, [ ]
( 19.5).
(.
wtqvratiti, . )
[ ] . ,
, , . ,
(. prJeti) [ ]
(. . pro[enJe ., . , , .
: 531, 2), . .
.
, [] ,
moliti se ( , ) ]ko da moli[i se s(Q)nM
svoemou i b(o)gM, w nasq (. 22). -
(molEnJe, . ),
( 1990: 172, . 2.1),
(molitva, . ),
( ,
) (hodataistvo, . -
, SJS 48, 1994: 775)
]ko da m(o)l(i)tvami Ej | pokrQj[i mno/qstvo gryhwvq moihq (. 1819), .
molitvami pre;istQA svoeA matere . (. -
). (. ),
(mati boga, . , . [ ] ) ,
(blagodytelnica, 4, . ) (zastMpnica,
1, . ), prisnodyva (.
), pry;ista, 2 (. ), pryneporo;na, 2 (. -
), vqsesveta (. ), .

, , .
, ,
[] (raba tvo], .
vqsa;qskaa rabotna teby, . ),
, ,
[ ].
13
:
( 8.11).
 : 483
( prinesti darq, . sqtvoriti
prinw[enJe, . )14 -
, (. ).
.
. ,
,
[
(. 1966: 145)],
[ ] , [ ]
( ) da mi se poe
paraklisq i lVtour'gJa prys(ve)tyi b(ogorodi)ci i bl%a&g%o&d%y&telnici vx vxsakJi
vtornik(q). | i prilivqkq na trapeze. i da smo vx vqsaki pomenn{Qi} vx s(ve)-
t(Q)hq slou/bahq (. 2526). , ,
, ,
i po prystav{l}Eni | moemq da mi se poe
kolivo sxborno i lut%ou&rgJe ]ko/e Es(tq) wbQ;no s(ve)t(Q)mq c(a)remq i ktitoromx
(. 2627).
, 1499.
, -
a igoumenx ... obe{a ni, da ni po} vq vxsaku soubotou lJturgJ} namx, i da
ni dava} prilyvakx, dori gody sou oni /ivi, i boudou{Ji po nihx inoci, dondy/e
boude monastirx (MIKLOSICH 1964 [1858]: CDLXV, 543).
,
1411. , , ,
, : po sqlou;a} /e, jgda
pridet' mi wb'{a sqmrqt%q&. | da imamq wd%q& monastira, za wvazi adrqfata sicevi
pomenq. po Ustavou | s(ve)tJih(q) wt(q)cq, godi{'ni pomenq. na v'sakQ pomen(q) da
se vari p'[enica. i da se | wt%q&pyva po des(e)tq litour'gJi. i da se dava v'soi brati
prilyvqkq. i wsvenq po|myn'nQh%q& litour'gJi. da mi se wt%q&poE do ;etiridesetq,
sto litour'gJi. | i sqvrq[iv'[ou se godi{ou, da se pominamq kako to h'titoriE, i
bra|ti] monastir'ska (, . 78, . . 9/4, . 2733; .
1998: . 78, . 78).
(paraklisq, . )
(. BOGDANOVI 1985) , -
( ) ,
,
, (
).
14
. [] 5.23:
, ., . 24.17:
.
484

, -
(. 1993 [1900]: s. v. prilivokx, prilyvxkx, 497). -
, (prilyvqkq)
vqzgla[enIa prilyvkomq ( 1523: 244; vqzgla[enJa
na prilyv'kohq, : 296). , ,
(additamentum vini, II, 1975 [1863]:
428)
( ),
, . 26.
pomenn-, (.
, . ) pomennQi. -

( ),
pomenqnq (II, 1975 [1863]: 357). , , (
), (. pomyn'naa litour'gJa,
, . 3031,
lut%ou&rgJe ... s(ve)t(Q)mq c(a)remq i ktitoromx, . 27) .
( )
() 36. .
kolivo (. ) (.
()) ( ) (.
na v'sakQ pomen(q) da se vari p'[enica
, . 29).
(, , . 1967: 177),
[] .15 35. -
[]
.16 , pyti
.
(). -
(pyti paraklisq / lVtour'gJ} / kolivo).
,
, -
15
14. .
, ; ,
, , blago-
slovenx bogx na[x... ( 1984 [1929]: 262). (.
) , , 10.
( ) i koutJ} zoblemo praz-
dqnika radi (23). , , ,
(vareniE).
16
, , , ,
, , , ( 1967: 179).
 : 485
, .
-
() ,
.
,
, , . -
,

. ,
( ) -
. -
-
. ,
,

, -
, .

aggelq, . aggeli, .
arhaggelq, . arhaggeli, .
bezdqna, . bezdqnQ, .
bezna;elqnq, .
blago, . vy;na] blaga, . , v. na;etqkq
blagostq, . wbrazq (tvoEe) blagosti, . ()
bla/enqnq, . bla/ennQe silQ, .
bogq, 2, . velikQi bogq, . bogq istin'nQi, .

boudM{ii, . boudM{ee dostoanJe, .
velikolypJe, . vel'lypiE, . velikolypJe svetQnE (tvoej), .
()
velikq, . velikQi bogq, .
vidimq, . vidima] ... tvarq, . , v. gospodq
vladQka, . vladQka vqsa;qskQihq, .
vladQka ;lovykol}bqcq, .
vlastq, . vlasti, .
vqz'silati, . (teby) ... vqz'silati, . () ...
vqpiti, 2, . ,
vqsa;qskq, 2, . , vqsa;qska], . vladQka vqsa;qskQihq,
. vqsa;qskaa, .
486

vy;qnq, . vy;na] blaga, . , v. na;etqkq

glagolati, .
gospodq, 3, . gospodq nebese i zemlE, i vqsakQe tvari vidimJe i nevidimJe,
. , ,
gospodq savawTq, . []
gospodqstvJe, . gospodqstvJa, .
gry[qnq gry[naa, . .
darovanJe, . sQnopolo/enJa darovanJe, .
dostoanJe, . boudM{ee dostoanJe, .
douhq, 2, . douhq svetQi, . istinnQi douhq, .

dylo, . vsa dyla (svo]), . ()
IsoVsq hristosq, .
isplqnq, .
[istina vq istinou, . , 1519: 48]
istinqnq, 3, . , bogq istin'nQi, .
svytq istin'nQi, . istinnQi douhq, .

isto;nikq, . isto;nikq svetQnE, .
mnwgow;itq, . mnwgow;itaa herouvJmq, .

myra, . nystq myri, .
na;elo, . na;ela, .
na;etqkq, . na;etqkq vy;nQihq blagqq, .
nebo, 2, . nebo i zeml], . [ ]; v. gospodq
nevidimq, 2, . , nevidima] ... tvarq, .
, v. gospodq
neizmenqnq, .
nemlq;qnq, . nemlq;naa slavoslovlEnJa, .
neposti/imq, .
neprystanqnq, . neprystannaa Msta, .
newpisanqnq, .
/ivotvore, . /ivotvore{Ja sila, .
/ivwtq, . /iz'nq, .
/ivq, . slovo /ivo, .
zeml], 2, . nebo i zeml], . [ ]; v. gospodq
pe;atq, . pe;atq ravnowbrazna, .
pokazovati, . vq seby pokazMe teby wtqca, .

prizirati, . prizirae vq bezdqnQ, .
prisnosQ, .
pryvy;qnq, . pryvy;'naa prymMdrostq, .
 : 487
prymMdrostq, . moudrostq, . pryvy;'naa prymMdrostq, .

prypodobqnq, .
prysvetq, .
prystolq, 2, . prystolq slavQ, . prystoli, .
rabotqnq, . rabotqnq (teby), . ()
ravnowbrazqnq, . pe;atq ravnowbrazna, .
razMmqnq, . (vqsa) tvarq ... razMmna, . () ...
savawTq, . gospodq savawTq, . []
svetq, 5, . douhq svetQi, .
svetQn], . svAtXni, . , isto;nikq svetQnE, .
; svetQn] (tvo]), . (), v. velikolypJe
svytq, . svytq istin'nQi, .
se, . vq seby, .
serafJmq, . [estokrilataa serafJmq, . , ,

sila, 4, . /ivotvore{Ja sila, . bla/ennQe silQ,
. silQ, .
slava, 2, . prystolq slavQ, . ; slava (jgo), . [
]
slavoslovJe, .
slavoslovlEnJe, . nemlq;naa slavoslovlEnJa, .
slovesqnq, . (vqsa) tvarq slovesnaa, . ()
slovo, . slovo /ivo, .
slou/iti, . (tebe) slou/iti, . ()
spasq, . spasq oupovanJa (na[ego), . ()
sQnopolo/enJe, . ousQnenJe, . sQnopolo/enJa darovanJe, .

sydyti, . sydei na prystoly slavQ, .
tvarq, 2, . vqsaka] tvarq, . , v. gospodq vqsa tvarq (slovesnaa
i razMmna), . ( )
oukrypl]ti, . oukrypl]emq, . (vqsa) tvarq ...
oukrypl]ema, . () ...
oupovanJe, . oupovanJe na[e, . , v. spasq
ousta, . neprystannaa ousta, .
hvaliti, . (teby) ... hvaliti, . () ...
herouvJmq, . mnwgow;itaa herouvJmq, .
wbrazq, . wbrazq (tvoEe) blagosti, . ()
wbrM;enJe, . wbrM;enJe boudM{aago dostoanJa, .

wsve{enJe, . svetQn], .
wtqcq, 2, . wtqcq gospoda (na[ego), . ()
488

;lovykol}bqcq, . vladQka ;lovykol}bqcq, .

[estokrilatq, . [estokrilataa serafJmq, . . ,
,
]viti se, .

, , (). . : , 2008, http://www.

svetosavlje.org/biblioteka/Bogosluzbeni/Liturgika/Liturgika_.htm
, []. , IIII. .
. : , 1975 [18631864].
, . - . :
, 1993 [1900].
, . .
. .
4 (2004): 86102.
, . . ,
, 49/14 (2009): 1926.
, [] ., . CLXXXII. 92 (1940):
143.
1519. . -.
, 2008.
, .
. , ( , .
). . : ,
1966.
, .
. , ( ).
. : , 1967.
, . .
7 (2008): 195203.
1523. . -.
, 2008.
, . ( ). ,
. : , 1984 [1929].
, . - . :
. , 2008.
: (XIXIV .). . . . I.
: , 1988.
, . .
10 (1988): 9134.
 : 489
, . . ,
: , 2004 [ 1995; IIII,
1910, 1913, 1915].
slU/ebnikx. : , 2001.
, . . .
. 2007, 4573.
: ( XXI ). . . ,
. . . : , 1994.
, [] . . ,
1935.
, . . ,
. : , 1990.
, . . . , .
: , 2005.
*
BOGDANOVI, Dimitrije. Molban. Paraklis. Dragia ivkovi (ur.). Renik knjievnih termina.
Beograd: Institut za knjievnost i umetnost Nolit, 1985, 449450, 524.
MIKLOSICH, Franz. Monumenta serbica spectantia historiam Serbiae, Bosnae, Ragusii. Graz
1964 [Viennae, 1858].
SI: Srovnvac index k slovnkm zpracovvanm v rmci Komise pro crkevnslovansk
slovnky. Pracovn vtisk. avlioTika. Redaktor Zdenka Ribarova. Skopje, 2008.
SJS: Slovnk jazyka staroslovnskho. Hlavn redaktor Josef Kurz. 152. Praha: SAV (AV
R), SU, 19581997.

Viktor Savi

LITURGICAL ELEMENTS IN DESPOTESS HELENAS 1504 CHARTER

TO THE CHILANDAR MONASTERY

Summary

The last extant Serbian royal charter to the Chilandar monastery was issued by Des-
potess Helena on June 11, 15[04] in Buda. The document was written in a difficult time for
Helena and the Serbian despotocracy after the death of her first husband, the last despot from
the Brankovi family. In the diplomatic sense, the charter has a simple structure dominated
by a developed arenga followed by a brief exposition. However, the arenga is a very complex
liturgical-literary whole. It begins with the words of a particular prayer from the Apodeipnon
(Greek ), continuing with a comprehensive compendium from the Liturgy
of St Basil the Great (from the Canon of the Eucharist), which is a remarkable fusion, char-
acteristic of divine office on Holy Saturday. The remainder of the text contains several other
supplicatory compositions from the liturgy. Following the style of the penitential canon, we
can read the unobtrusively executed analogy with the poor widow of the New Testament, who
from her poverty contributed all she had, her whole livelihood to the Temple of Jerusalem (cf.
Mark 12:4144, Luke 21:14). In the same way, Helena is offering Chilandar all she can, and
490

expects the Virgins intercession for her before the Lord (because Chilandar was dedicated to
the Virgin), including the mention while alive and after death in certain offices at the monas-
tery, in accordance with her right as a benefactress.
The paper mostly discusses the excerpt from the Liturgy of St Basil the Great, paral-
lel with the corresponding text from the liturgiarium printed at the Gorade printing office
approximately at the same time (1519). Apart from structural factors (greater or lesser sub-
sections), we also analyse the entire theological and liturgical lexis from the charter. The
theological terms (liturgical procedures and rites) are primarily concentrated in the exposition,
which tells of the way in which the monastery should repay its benefactors on their way to
salvation. The appendix presents a Serbian Church Slavonic to Greek glossary of terms from
Basils liturgy.

36, 11000 ,
viktor.savic@isj.sanu.ac.rs
 003.3

,

,
.
.

.

: , ,
, .

.
. ,

.
,
.
.
-
.

-
.

,
( 1987: 1115; -
1996: 2126; 2009: 8283). -
, -

( 1979: 31;
1982: 23; OLSON 1988: 1033; 1987: 50; 1996: 14).
492

, , -
-
, -
. , ,
, .

( 2002:
42).
. ,

.
: ,
( 1982: 212).
,
-
.
-
,
. -

(
)
.
, -
. -
,
,
,
, -
. ( 2009: 82).
(
)
,
( 1987: 48; PULGRAM 1976; CARDONA
1986: 34; SAMPSON 1987; OLSON 1997). , -
: (thought writing)
(sound writing)
(
),
, , -
. , ,
.
 : 493
, -
.
-
(MIYAMOTO 2007: 349350).
,
,
-
, ,
, -
()

: -
(MIYAMOTO 2007: 349).
, , , ,
,
. , -
.


, .
,
(.
2009: 8384).


,
.

-
, -
, (DEFRANCIS 1989)
(pure writing)
, ,
,
-

(ROGERS 2005: 270; UNGER DEFRANCIS 1995).

, -
, . (. fully
developed writing, . , ),

494

, ,
(. forerunners of writing,
protocriture ) (GELB 1963: 13; COULMAS
2003: 15; COHEN 1958: 1: 27; FISHER 2001: 13; 2010: 26).
-
, . -

( , . ,
, , ,
, ). (
Sachschrift Gegenstandsschrift) ,
(18) -
.
,
.
-
. ,

, -
.
,
, ,
. -
-
.

. ,
(37)
. , ,
-
: . . to write .
reissen , . scribere . kerben . (
1982: 18). . . *(s)greb[h]- . -
, , , . kerben . screpan ,
. . girbin (. 1984:
613FF).
.
.

-
. , -
-
 : 495
, , ,
,

( 2002: 4344). -

-

.

,
, ,
. ,
III
.. -
. -

. -
-
V
,
VIII .. -

,
, ,
-
(GIMBUTAS 1991),
(DANIELS 1996: 2122).1
, -
VIII ..
,
(SCHMANDT-
BESSERAT 1992; . 1996: 39; 2000).

, ,
1
.
.
( 2010: 252).
(. HAARMANN 1998 [1999]; 2009),

,
-
( 2010: 33).
496

, -
-

(DANIELS 1996: 2223). ,

-
, ,
, -
.

,

(HAARMANN 1998: 7172). ,
, . -
, , (37),
.
, -
,
-
. ,
, -
.
,
-

. ,
.

,
, -
(SAMPSON 1987: 50; FISHER 2001: 2223; 2010: 40).
-

. , -
,
. -


. -

, (. -
). , ,
 : 497
(-
) .
.
-

, ( )
.
, ,
, -


.
(),
,
.2 , , -
. , , -

-
. -

.
, ,
.

3
. , -
, -
,
(.
). -
, (21)
,
, -
.
2
.
( 1982: 35), (JENSEN 1969:
33; KULUNDI 1957: 99; : 22).
3
(Genevieve von Petzinger),


(. Prehistoric signs in the paleolithic rock art
Hominids.com).
498

, , -
(
) . -
,
( . ) -
. ,
,
() . -
( ) -
. -
(CALVET 1996: 47):
(criture
de choses)
, :
.

.
. ,
,
.
,

.

. ,
-
.

(MARTINEAU 1973: 154):
,
.
, ,
, , ,
,
.
, , ,
,
.
,
,
 : 499
. -
, , -
,
.


.
, -
.
, ,
.

,
.

(GAUR 1984: 14).
: -
-
(GAUR 1984: 29; 2009:
88).
, ,
.
,
4
.

, . . : , 1996.
, . ., . . . , III.
: , 1984.

4

- ,
, .
. , ,
:
. <...>
,
, ,
,
(LVI-STRAUSS 1992: 299 [- 1999: 237]).
500

, . . . 1982 [Gelb I. . Study of Writing.

Chicago: University Press, 1963].
, . . : , 1987.
, . . ,
Mrior, , Verore... ( 25 2008 ), ,
, 2009, 1323.
, . .
. LVI /12 (2000): 469480.
: .
[E. Doblhofer, Zeichen und wunder; J. Fridriech, Geschichte der Schrift].
. . , . . . . .
: , 2002.
, . : .
, .. . 5, . 2 (2010): 239258.
, . .
XLV/12 (2002): 4157.
, . .
38/3 (2009): 8190.
, . . .
. : (URSS), 2010.
, . , 1979 [Friedrich J., Geschichte der
Schrift, Heidelberg, 1966]).
*
CALVET, Louis-Jean. Histoire de lcriture. Plon, 1996.
CARDONA, Giorgio R. Storia universale della scrittura. Milano, 1986.
COHEN, Marcel. La grande invention de lcriture et son volution. Paris: Klincksieck, 1958.
COULMAS, Florian. Writing Systems. An Introduction to Their Linguistics Analysis. Cambridge:
University Press, 2003.
DANIELS, Peter T. The First Civilizations. P. T. Daniels, W. Bright (eds.). The Worlds Writing
Systems. Oxford: University Press, 1996, 2132.
DEFRANCIS, John. Visible Speech: The Diverse Oneness of Writing Systems. Honolulu: Havaii
University Press, 1989.
FISHER, Steven Roger. A History of Writing. London: Reaktion Books, 2001.
GAUR, Albertine. A History of Writting. London: The British Library, 1984.
GIMBUTAS, Maria. The Civilization of the Goddess. The World of Old Europe. San Francisco:
Harper, 1991.
HAARMANN, Harald. On the Nature of Old European Civilization and Its Script. Studia
indogermanica Lodziensia 2, 1998 (1999): 123133.
JENSEN, Hans. Die Schrift im Vergangenheit und Gegenwart. Berlin: Deutscher Verlag der
Wissenschaften, 1969.
KULUNDI, Zvonimir. Knjiga o knjizi I. Historija pisama. Zagreb: NIP, 1957.
LVI-STRAUSS, Claude. Tristes Tropiques. London: Penguin Books, 1992 [ .
. : Zepter World Book, 1999 ( )].
MARTINEAU, La Van. The Rocks Begin to Speak. Las Vegas, Nevada: KC Publications, 1973.
 : 501
MIYAMOTO, Tadao. The Evolution of Writing Systems: Against the Gelbian Hypothesis.
Lecture Notes in Computer Science. Berlin Heidelberg: Springer, 2007, 345356.
OLSON, David. On the Relations Between Speech and Writing. C. Pontecorvo (ed.). Writing
Development. Amsterdam Philadelphia: PA John Benjamins, 1997, 320.
OLSON, David. The Evolution and Typology of Writing Systems. Encyclopaedia Britanica.
Chicago, 1988, 19:1034, 10:658.
PULGRAM, Ernest. The Typologies of Writing Systems. Writing Without Letters. Munchester:
University Press, 1976, 128.
ROGERS, Henry. Writing Systems: A Linguistic Approach. xford: Blackwell Publishing, 2005.
SAMPSON, Geoffrey. Writing Systems. London: Hutchinson, 1987.
SCHMANDT-BESSERAT, Denise. Before Writing I. From Counting to Cuneiform. Austin: Texas
University Press, 1992.
UNGER, Marshall J., John DEFRANCIS. Logographic and Semasiographic Writing Systems:
A Critique of Sampsons Classification. I. Taylor, D. R. Olson (eds.). Scripts and
Literacy. Reading and Learning to Read Alphabets, Syllabaries and Characters.
London Dordrecht: Kluwer Academic, 1995, 4558.

-
,
,
. -
-
.

.

Hankuk University of Foreign Studies, Department of South Slavic Studies

89 Wangsanri, Mohyeonmyeon, Cheingu, Yonginsi, Gyeonggido, Kore
vanjast61@gmail.com
 821.163.41-97.0914:27-1
811.163.135

.
.
,
1441/42. . ,
, .

: , , ,
, , , ,
.

1.
, -
, ( )
1441/42. .1 ,

1 .
1425. 1450. ( , -
, , ,
,
1569, 1570. 1565/1575. .). 264265
a. ,
, . 271.
: ; . 272: ...
... ...; . 272:... -
-
...; .273: ...
() . 9650=1442 .
1565
1575... e -
. 1441.

,
. ,
, -
504

,
.

. , ,
,
.
, , -
, -
, .
, .
,
, , -
( 2004: 92).
, ,
-
( 2004: 195).
,
( 2004: 9495).2

2.
. , -
XIV XV ,

, -
( 1972:
491492).
, -
.3
XIV .

... ( 1972: 257258).

... ( 2004: 192193). 1443. ,

, .
2
, .
. , -
, .
,
( 2004: 9495).
3
(. , . .) ,
.
( 1972:258).
 : 505
-
XIV ,
XIV
( 1972: 257258). e
, -
. -
-
, -
.4
, ,
:
-
, ,
,

( .
,
) ( 1994: 67). -
, .
,
( 1994: 67).

, -
, ,
,
-
, .5
4
XV XVI
.
T, , , , -
;
, .; x
,
, , q
; ,
. j
, -
,
( 1972: 258).
5
,
XVIII . ,
,
, -
506

, -
. -
, ,
, , , ,
,
.

3. [] []
3.1. []. -
], -
, a.
( -
) y .
:
(
): ]vy 3a/6; ]ko 9/12, .6
y: ykogda /e 9/7.
, a , a.
a J. -
, : obydovanJa 8a/2, zmJamx 95/15,
patrJarhJamx 96a/11. i]/ia: va[i] 12a/11, si] 24/22,
orU/i] 19a/20, pianstvomq 22/18, kqnanZianzou 23/15.
J : vqzrastenJ] 9a/2.
a a: malaa 3a/6, lo/naa 90/14, .7
a
, : zdaanJa
6a/1, okaanstvo 16a/13, .
a,
. . ( -
) a : tvoa 8/16, svoa 8/16, moa 8/16 ( ).
a o: boati se 115/8, stoahou 74a/15;

. (),
, ,
1660. ( 1994: 485).
6

(- 1993: 22; 19681969: 385; 1965: 104; 1972:
92; 1968: 88; 1979: 9; 1976: 137; 2010: 163; 2006: 59).
7
a + ] ( )
. aa
.
 : 507
OdeanJa 71/16, Odeanq 73/22, OdeanJe 23a/8; dyaanmi 31/19, dya[e 12/21,
syanoe 70/11, l}bodyanJe 243a/8. ,
( J, ):
maTea 213a/6, varTwlomea 213/14, andrya 59a/6, elisea 13b/10, palea 64a/19,
melhJa 73a/22, makEdonJa 223a/6, sevirJana 220a/8, Iwakima 263/3.
, ( ), .:
obq]da 6/11, no] 56/8, 258/4, pro]vi 77a/17, svo] 199/10, tvo] 208a/9;
ra] 26a/5 (), spobl]] se 161a/4, obi;a] 215a/15; ou]zvitti 254a/5.
, ,
.
a J, .8
3.2. ( ) -
] l ( )
n ( ). : vqmyn]hou
6/3, razdrabl]ti 8a/11, tamo[n]a 20/15, postavl]}{i 31/17, .
,
: proklinati i 227a/19.

4. [je], [e]
4.1. a
e : -
,
: e j -
.
,
(ego, moe, jgo, moj). -
( 1983: 18).9
8

(- 1993: 2224).
, ( 1983: 1618;
1965: 105; 1972: 93; 1968: 89; 1979: 8; 1976: 138; 19681969: 386).
9
.

( , e, -
j, e ,
, - 1993: 25, 28).
, e:
e ( 19681969: 386),
( 1965: 104), ( 1972:
93). 16. e j ( 1968:
89). ( 1979: 8)
508

, , , : esmQ
8a/4, edinenJe 110a/20, esi 249a/16, .
: E 230a/22.10
,
.
:
e J: sJe 6a/7, prJeti 22/7,
biserJe 151a/1, bry/enJemq 227/69, . iE:
iniE 87/13, bg!orazoumiE 88/2, ie: tie 68a/15, trie
226/12, oubietq 2x 228/5, pietq 235/11.
e . .
a: slagae 4/56, prymyn]etq 61a/17, vqmen]emq 104a/5, ]vl]etq 109a/17,
wstavl}emq 215a/1. oe: tvoe, svoe, moe ( .
), e, .: tvoei 11/4, tvoemOu 7a/21, moego
104/16; : drougoe 4/22, . e,
: ee 70a/19, noeva 77/16; tvoee 21/2, gor[ee 169a/20;
loukavQe 206a/3; souetnago 38/3, besydoue[i 243a/16, .11
: noE 6/18,
noEvi 60a/9 ( ), vqseE 2x 65/8, seE 95/6, na troE 158/7,
W neE 239/15.
, , -
-
, ,
.
4.2.
e/E, , l ( ) n (
), , , .
( ).
: kq
gornEi 22/12, togda[nEe 16a/22, dobrodytelE 17/5, ]vlEnny 34a/3, poustQnE
97/4, ouedinEnaa 255a/6.
.
: nei 13/13 ( -

( 1976: 138).
17. ( 2010: 163).
10
, .: E
264a/5.
11
: svoEe 264a/9, bQvaEtq 264a/15,
dvoE 264/8, poynavaEmx 235a/1, prvoE 235a/3, ]vl]Et se 265/3, bQvaETq 265/3.
 : 509
, ), drevle 13/13, sqstavlenJ} 97a/4, hranenJe
190a/5, ou;itelemq 231a/5, .

, - ,
.12

5. ou U. U
, ( 1981: 135138).
, -
,
.13 -
.
, . ,
U , .
, .
, : mou/q 3a/20, oudobq 3/9, sqmr!tnou}
3a/19, na roukU 4a/2, mou/q 108 a/13, Ioudei 161/22, edinosU}nou} 221a/1, ou
Usrqdnou 4/6, WsoudU 5a/14, tvoemou UmU 14a/10, wcU 16a/1, g!oUgodno 17/10,
tmogU oudoviti 49/1, lounU 74/6, mystou Ubo tomU 78a/6, w UbrUsy 80/22,
ispovydOu}tq zlU} i lUkavU} 222a/22.

6. [u], [u]
6.1. } e [u] e
,
e.
,
. -
: }no[e 14/22, }nQmx 118a/6, mo} }nostnou}
118a/8, edinosU}nou} 221a/1...14
} J: pbJ} 3a/19, mQslJ} 10/20, 18a/11, sq ]rostJ}
25/5, melihJ} 72/4, po prydanJ} 202a/13, ., :
mQsli} 3a/19, ;i} 76/5.
12
(- 1993:
36). ( 1983: 6465; 1965: 106;
1972: 94; 1968: 89; 1976: 138; 2006: 59; 2010: 164).
13
ou
U. ou 2,8 U ( 1983: 59).
( 1965: 112; 1976: 139; 1975:
6062; 1969: 381).
14
,
(- 1993: 34).
510

, -
.
6.2. [u]
: l}bo 3/1; zeml} 11/12, mltin} 17/5, vol} 118a/9,
st!Qn} 159a/11, ., ;:
;}s 3a/5, ;}do 13/6, ;}desehq 14/14, ;}vstvou}{e 25a/15.

7. J. , ,
, , .
J ( ) -
( +...). -
, .: obydovanJa 8a/2, sJaetq 8/20, zmJamx 95/15, patrJarhJamx 96a/11,
.; sJe 6a/7, velJemx16a/7, vxsprJehomx 16a/20, .; pbJ} 3a/19, po prydanJ}
202a/13, .; b/!Ji 5a/2, prJiti 10/16, vq gETsimanJi 142a/10, .
: i] (va[i] 12a/11, si] 24/22, orU/i]
19a/20); ia (pianstvomq 22/18, kqnanZianzou 23/15); J] (vqzrastenJ] 9a/2);
iE (iniE 87/13, bg!orazoumiE 88/2), ie (tie 68a/15, trie 226/12, oubietq 2x
228/5, pietq 235/11), i} (mQsli} 3a/19, 18a/1, ;i} 76/5).
: dJadJmo} 8a/10, grJgorJe
100/7 .

8. .
( 1999: 70; VUKOVI 1974: 9193). -
( 13. ) (
1999: 70; 1971: 206), (
)
( 15
[ 1989: 6364;
2011]),
.
/, ,
, ,
.16
15
, :
1925: 28.
16
, o
(- 1993: 37).
: Q
, ,
(1983: 30).
( 19681969: 376; 1965: 99; 1972: 94; 1976: 140).
 : 511

. , , -
.
.
. -
: bolyznQ 11a/8, soudnQ 12/17, rabQ 13a/15 (.), vqzQskato[e
20a/1, vqzQskati 20a/3, wbrazQ 38a/18, ag!glQ 52/6 (.), gradQ 55a/22
(.), boleznQ 81/12, gradQ 95a/2 (.), izQde 147b/10, mnozQ 244a/13,
, ,
: p;eli 13a/7 (.), ribi 5o/3, 52/3, vodi
71a/13 (.), kipy[e 76/1, bolyzni 29/11, sq bogi 66/12, vodi 71a/13
(.), palestQni 99a/11, oudivlEni 128a/3, diha}{a 148a/9, po wbi;a}
215a/11, 13, obi;a] 215a/15, obi;aa 230/3, nQi 228a/3, edini 65a/11, sq
bogi 66/12, silq 112/1, ribnica 113a/21, tesnQi 157a/5, soudnQi 43/3,
rQbi 188a/7 (.), rQbi 192/10 (.), nQi 228a/3.

9. .
-
, -
. , ,
.
-
, ,
.
9.1.
, ,
. -
, x
,
, -
, q
(1972: 258). ,
, ,
( 1983: 30). ,
,
q x
( 1980: 28).
x (- 1993: 37).
1418. , -
, -
x, q (
1972: 489).
512

x ,
, ( 1972: 259). -
-
: x
, . ,
( 1772: 259). -
q. x,
m, m, .: efremx
20/18, men]emx 109a/5, patrJarhJamx 96a/11, velJemx16a/7, ., -
,
odrx/anJa 13a22/131, kx/do 257a/14.

10. . ,
, ,
-
, -
y ( -
), .
y,
, () ( 1999: 8387; 1974: 90).
,
, , y -
. , -
y
,
.17
y -
. , . -
y e, , ,
y e, A.
-
.
e y
-: celou} 24a/12, 32/20, celiva[e 32/20, celouemx 128a/15,
133a/15, celovahou 132/2, 8; celova 139/21, 140a/15, 144/19; celovanJe
140a/5, 134/10, 141a/10, celova[e 142/19, celovanJe 144a/9, celovavq 144/1,
celovanJ} 201/20; celouetq 237a/5, 238a/17, . (
17
- 1993: 4550; 1983: 4759; 2008: 139153;
2005: 263273; 2006: 6166; 2010: 164169.
 : 513
y, cylUite 12/8, cylou}{e 17a/7, cylouemx 71/9, cylouetq 123/8, 129b/22,
cylova[e 142/19).18
y zryti (vqzre 55a/15, 78/12, zretq
40a/30, 163/2, 232/13), vidyti, videv[e 128a/17, videvq 134/19,
videvq 138/19. , ,
(- 1993: 46). e
: izbega] 40b/19, Wbega}{ou 48a/4; delanJe 204/7, deanJemq 136a/4,
vqsmrqdeti se 95a/10 postide[e se 117a/13; tesnie 157a/5, teskqnq 157a/9,
temeni 132b/3; besnomou 42a/5; plevelq 111a/17; nedra 266a/3; severnQe 75a/2,
162a/20, sekira 120/18; be 205/21; zenica 37/4, zenic] 76/4.
r e: razgore[e 58a/18,
gorenJemq 121a/22, gorenJemq 121a/22, : izrydnq
267a/5, izrednQi 267a/13, izrydno 271a/8, izrydno 42a/4, 49/17, irydnQi
266/5. y e : Obiteli 20a/22, 263a/17; Obityli
42a/3, 86a/14, 98a/1, Obityli{q 99a/4.
e . ,
.: skrwvi{a U sebe drq/etq 24/4, kq sebe 31/7, re vq sebe sQ 52a/1, sqtvori
oubo sebe kov;egq 60a/5, tebe poemq tee b l vimq tee bl!gdrimq 62a/1, 2, sqZi/emq
sebe gradq 65a/16, i sqtvori sebe gradq 65a/19, vq sebe mQsli 73/18, podvitq sebe
prisvaae 86/14, pope;enJe o sebe 177/14, vq sebe 233b/17, .,
, .
y e: retq idete W mene 29a/7.
-
. -
.19

e, : mladencemq 21a/10, 32a/8, 267/20,
mladenq;qskago 193/7; OdeanJa 71/16, Odeaste me 28/21, 28/21, OdeanJa
71/16, Odeanq 73/22, OdeanJe 243a/8, wde/ou 23a/5, Ode/ami 132/21,
139/21, Ode/ou 73/22, ode/i 74a/5, Ode/e} 151/5 . ( : OdyanJe
98a/16, Odya me 151/56); drevle 13/16; 157a/20, 161a/19 . (, dryva
120/19, 267b/13, dryvo 25/22, dryvynq 228/3)20; drevnee 27/3, drevn]go
162a/3; dveri 20a/13, 63/20, dverehq 120/21. stefanq.
18
e (
2002: 144). : cylbQ 28a/17, cylba 80/12, cylbami
150/10, cylomoudrJa 14/19, cylbami 150/17, cyla 151a/18, cylomoudrJ} 162/17,
cylomdrJemq 238/17, vq cyvnici 27a/22.
19
1930: 1819; 19612: 256; - 1993: 4748;
2002: 136144.
20
(- 1993: 47),
( 2002: 144).
514

e: ide/e (
, : idy/e 214a/14, 218/12),
zde ( , .: 3a/3, 24a/21, 26/12, 210a/17,
256a/1, 257a/14, y , -
idy/e: zdy 214a/22, 215/20, 249a/20, 262a/15), ]vy
(3a/6, 26/11). gde 13a/2, 20/6 e (-
), gdy 256a/9. : onde /e 262a/15.

y: bagrynica 8/22, 132/20, nady/a 188a/8.
y : prosvytiti
se mQslQ}..., tvoa svetostq 17a/3, 18a/1, 2, svy{enikq 104a/22, vq svytou} gorou
122a/13 (
), mytelna 41a/18, Oblykoh se 26a/5, vq ezyry 85/15, vqselynnou} 24a/16
( E), nedoUmynJemx 21a/7.
e 3. .
: i vqzy 30/15, 120a/15, povely 141a/18, sryty 193/15,
wbraty 228/12, : hoty{i 139/10, : e;myna 82a/2,
zabvynJi 11/1, l}bQ, l}bve : l}bvy 41a/16, 82/6.
y e re{i,
: ryk[emou 14a/21, rehq 46a/20.
y/e ,
( 2008: 44), andryi / andrei, matyi /
matei, galily] / galile], farisyi / farisei, .
, , e:21 matei 25/19 (),
29/19, maTea, varTwlomea 213/a,, efreOmx 18/15, eVreinq 56/21, ievreiskQ
77/22, IeVreiskQ 65/2, eVreOmx 63a/19, filonq gl!ew 24a/8, arhJerewmx 89a/9,
mwuseOmx 153a/6, Ioudei 80/1, Ioudew 163a/14, mwseOvyhq 169a/11, polJelew
181a/13, siso} Tiveiskomou 9/9,10, elisea 13/10, asirJe} 64a/5, palea 64a/19,
hananei 68a/2, haldeiskQe 70/19, zavedeOvq 76a/7, haldeiskU} 79a/1, Tadew
81a/1, andrea 95a/18, 209a/21, Ierei 75/2, arhJerew 96a/15, arhJerei 96a/20, arhJerea
121a/13, farisei 156/11, nikei 220a/20, viTleemx 267a/19, nazareTq 84a/2.
y: elisyi 13a/22, elistyi 13a/22,
andrya 59a/6.
palystina (. palystinou 59a/22), ,
palestinsk} 68a/1.
sJanJemq svytlQi lou;q 51a/11, Okou /e
vqsJav[ou dn!e 51a/13.
(smJ] se, - 1993: 49),
,
21
e (- 1993:
48), ( 2002: 137140).
 : 515
( 1974: 107), . ,
, ,
() (
, ).
-
y .
, , e -
y, y .
y/e, ,
e.

11. Z. Z -
, ,
( 1971: 113).

( 1972: 258). -
Z , -
.22 :
:
Z : Zylo (. 33/15;
45/12, .), Zylny (. 17a/9), Zylno} (124/4), zylo
72/16. Zvyzda . (.: Zvyzdnoe 51a/20; ZvyzdQ 51/18,
52/6, Zvyzdamq 55a/13, Zvyzdo;qtJ} 66a/13, Zvzdq 35/22), hanZirJi 219a/8.
,
. bogq,
z.
kneZq. z.
: vq nedouzyhq 24a/22, drUzi 27/13, o bZ!y 38a/12, bZ!i 53/10, bz!y
31/18, bozi 66/7; kneZi 100a/5, 11, kqnanZianzou 23/15; mnoZi 100a/5;
na mnozy 10a/22, 11, mnozymi 17/11, vqzdviza}{a 24a/10, mnozyhq 79a/4;
22
, Z e ( XIV

, 1990: 113). ,
: Z
. zylo , Zv-
(1983: 69). , ,
( 1981: 3140, 32).
- :
Z Zylo, Zvyzda, Zvyrq,
. , ,
z, Z z (1993: 4142).
516

na trqZy 40/4; na vraZi 88a/19, 92a/11; druzi 13a/6; nedouzyhq 24a/22; vq

kov;ezy 63a/14, podviza[e se 117/7.
Z ,
Zi/itelq, .: Zi/itel] 23a/22, Zvyrq,
.: Zvyri 52a/17, 147/1, 252/3; ZvyrJe 55a/13; ZvyrovidnQe 77a/5; (
z, Z , ., zvyrq 7a/13), : sqZidaet 106a/6.
, ,
Z z.
Z z, , , .23
Z , , Zylo, Zvyzda, -
, .
Zvyrq, , -
-, Zvyzda ( 1983: 69).
, z,
( -
) Z.

12. K, P, T. -
T, , ( 1972: 258).
, P
( 1980: 28). ,
, (-
1993: 4344; 1983: 9596).
12.1. P , .:
PalmQ 134/5, W PaltQra 168a/9, .
: Pa
238a/5, Pou 219a/10, 238/15.
12.2. K : aleKandrJi
96a/13, Kenofontovymq 270a/8.
12.3. T
: Tewrq 6/16, meTUsalemx 50a/20, siTq 56a/8, meTOdiOs 56b/16, viTU
i TUlou 58a/13,14, famenoTa 63a/10, Tewritq 64a/12, aTonskou} 119a/19,
golgoTy 141/18, gETsima 142a/9, vaTanasJa, aToforUs 270/13, .
, K, P,
T .
, .
23

.
 : 517
13. ,
, .24
,
: eVlskQmi 24a/16, eVrewmx 46a/5,
gaVrJilq 142/16, eVtihJevQ 220a/7, aVsta 259a/12, .
: aVraamq 47a/6, aVraama 66a/9,
auraama 68a/16; eVreinq 56/21, eVreiskQ 65/2 ( v, IevreiskQ 65b/4).
u, .: mwusi 10a/9,
egupq 32a/2, sunai 54/7, surskomou 57/20, gugantq 59a/16, w sumewne 110/18,
muro 72a/15, Iwakumq 143/4, kussovq 269a/10, vavulanskago 238/18, egupta
263a/16, kurJla, kurra 270/13/16.
J: sirI} 146/9, asirJe} 64a/5.

: upolitq 20/8, mVro 128a/17.

14. w, O o.
w O ,
.
,
.25
, .
,
: . , ,
, ,
.
.26
, : Obnositi 3/15, sq Orqlomq
13a/8, O grysy 10/11, O na 23a/21, On /e 28a/11, Obtekq 30/14, O nEmq
148a/13, O tylesnoi 157/20, Obi;a] 215a/15..
( ) -
( -
), ( -
): ;i 8/11, 36/4, ;i} 76/5, ., brazq 76/15,
170/21, Dko 36a/11, 13.
24
( 1972: 258),
. (-
1993: 4243). i,
( 1983: 95).
25
: 1983: 6164; 1965: 111112; 1968: 86; 1976: 139;
1971: 113; : 1969: 382.
26
( 1983: 61).
518

e ot ( ) -
W. t -
wcq,
( O): wca 35a/1, 117/1, 118a/13, w;e 118a/5, .
. b s:
wstavi 5a/9, wbro[teni 12a/10, wbra 16a/10, wbraza 31/4, wstUpiv[ou 118/9,
wbloizavq 141/16, wsynEnJemq 142/13, wbqetq 150a/14, wstavi 152a/11,
wstavivq 154/11, w;isti 208a/19, vq wtocy 85/11, wstavl]emq 215a/1, 8
( ), wbrazy 237a/10, vqwbra/enJe 222/16, wgnq
231/12. m,
.: ;islw 89a/6, agg!lw 5a/22, raw 15a/8. (
), .: w ikonahq 83/3, w hvalnoi 109/13, w
nymq 111/1, w tomq 198/3, w si 206/2, w vsakomq 207a/19, .
( )
: pisanJwmx 83/14.
-
. w r: Utrwba 127a/1, murw 128/17,
skrwvi{e 132/14, grwbq 133a/14, U;enikw 155a/9, vQswty 157/21, neorw;nq
174/20, vQswkQmi 175a/1...

, , . -
.
: IOsifa 14/18, efreOmx 18/15, IOsifq 29/18, sJOna
33/9, eVreOmx 63a/19, markJOniE 85a/16, IOsifa 14/18, mwuseOmx 153a/6,
IoudeOmx 163a/11; elewnskou} 84a/11, markJwna 14/18, arhJerewmx 89a/9, IUdew
89a/14, filoswfq 99/20, prrokw 112/9, Iwvova 121/10, .
o , : gomOrskQmq
25/7, nikodimx 29/20, koeJnTJus 32a/3, korinTeny 32a/12, enosq 56a/11,
famenoTa 63a/10, Twmino 76a/12, Tavorskou} 76a/22, vavledos 78a/22, Iwilomq
104/11, Iwvovo 119a/1,2, goliadq 158a/4, moameTa 162a/6, sofisanJi 253/6,
golgoTa 266/17, Kenofontovymq 270a/8, minodore, mitrodore 270/13, .

15. / + u (J, i .), e/E

15.1. / () () -
u: egupq 32a/2 (. ), guganta 64a/19,22 (),
skutynomq 85/17 (), gewrgJa 86a/16 (), epifanJa kuprqskago
() 152/19, Iwakima () 263/3, kurJla (), kurra
(), 270/13,16, .
15.2. , , E e,
:
gEenskQi 39/14, gEeny 40a/11, kEsarJe 80/7, gErmana 137/6, gETsima 142a/9,
makEdonJa 223a/6, kEsarJi 220/6, kElJ} 226/14, kElarq 228a/2, gETsimaniU
 : 519
267b/22 : gewrgJa 86a/16, nikei 11/11, kalogerq 237/9, makedonJevQ 249a/4,
vq kelJ} 253a/5, .

16.
[t i /d
. : daetq ro/ako svoi 131a/21, pope;enJe
imyti W svoi ro/akq 231/9, W ro/akQ svoihq da ouklan]et se 231/14, .

17. .
( , - 1993:
3334) ( ) , -
, I/J
+ O/w: Iwnq 21a/1, IOsifq 29/18, sJwn] 76/6, Iwdanq 84a/6, dJokletstyi
86a/14, antiOhJi 95/19, Iwilomq 104/11, IIwva 119a/2, antJOhJ} 146a/13,
dJoskora 220a/8, Iwakima 263/3, .

18. -
.
-
. ,
,
. ] E -
, ,
.
] ( -
), E, -
. ,
, .
a J,
. ] l (
) n ( ),
E , .
}:
, .
-
. -
.
. ,
.
q,
.
x, m, m.
520

-
. , .
,
, , -
.
.

Z z. Z
. Zvyrq, -
. ,
z,
( ) Z.
K, P, T
. -
,
, . ,
. -
u.
, .
: .
.

, . . ,
. . . . :
, 1999.
, . . XXV (196162): 227293.
-, . . :
, 1993.
, . . - . ,
1971.
, . .
( , , 28. 8. 1993). ,
1994, 6569.
, , .
XII XIII . : ,
1981.
, .
, . 1 (1965):
130.
, . 16. . .
XI (1968): 8596.
 : 521
, . .
XV/1 (1972): 89104.
, . . :
, 1975.
, . . ,
. 10. : , 1976, 137147.
, . .
6 (1979): 117.
, . .
31 (1980): 1928.
, . . (. 352). ,
. , . DLIV,
, . 35. : , 1983.
, . .
XXVII/34 (19681969): 365455.
, . .
, 1925.
, . . , 1930.
, .
. XXIV/1 (1981): 3140.
, . . . :
, 2008.
, . .
. .
. : , 1972, 250263.
, . .
( , , 28. 8. 1993).
, 1994, 484492.
, . . : - :
, 2008.
, . XII XIII .
11891989. :
1989, 6176.
, . . . I. : , 1951.
, . . I.
, .
79. 2000. .
(). : , 2004, 185201.
, . .
I. , .
79. 2000.
. (). : , 2004, 73111.
, . (13/14. ).
: , 2002.
, . -
( 1686). V
522

. :
, 2006, 5568.
, . y
() .
. . :
, , 2005, 263373.
, . -
.
. , 2010, 159171.
, . . . . . :
, 2011.
*
VUKOVI, Jovan. Istorija srpskohrvatskog jezika. I dio. Uvod i fonetika. Beograd: Nauna
knjiga, 1974.

. -
, , -
144142 .
. -
, -
. ,
: Z, -
, , K, P, T ,
, . ,
, -
, ,
: ] E, a j/e,

}. ,
.
q, , , ,
.

, 81400 ,
elicast@yahoo.com
 81:27-1
81373.2:27-1

. -
(. , . , .
), - , --
.

: , , , -
.

(. , . , . . ).
. . , -
, ,
,
( 1988: 87).
, -
-
.
, , ,
-
,
( 1999: 212). ,

, .
,
, ,
<>
, ,
,
( , .. -
, - ) (
524

1999: 144). -
, -
,

( ), .

-
.
LXX
(. 3:20),
,
, ,
.
,
. .
, ,
( 1990).
. ,
, , -
, , -
, , ,
( ) (ECO 1992: 306).
, , -
, . ,
, -
, -
. , -
,
, () ,
. -
-
,
, , :
; , , ,
.
-
, ,
: , . -
. , -
, ,
,
( 1873: 12). . ,
 : 525
, ,
, , -
, <>
, , - ,
, (.. ) (-
1999: 55). - -
.
, ,
-
,
( 1990: 236). . -
, -
,
( 1999: 139).

. , -
. -

: , tX nare;e[isA kifa ifa, e/e
etrx, ... (
skazaetsA petrx
) (. 1:42). -

,
tX esi petrx
petrx, i na semx kameni
sozi/dU cr=kovx mo} (. 16:18). . . ,

,
, .
,
: -
(), - , -
( 1887: 9).
, ,
.
,
.
-
,
.
. . -
: , , ,
( ); ,
526

, (
). ,
. kamenq vyrX,
(LAMPE 1961: 1079).
:
, , , ...
(ibid.).
-
, -
. -
, ,
. -
,
:
@ o (300) .
-
:
:
(101) , , , .
, ,
tX esi petrx, i na semx kameni sozi/
dU cr=kovx mo}, i vrata adova ne odoly}tx ei (. 16:18), .. @
. -
,
-
. -
:
, -
, -
, , , .

-: voanergesx, e/e estx sn=a gromwva
(. 3:17). -
.
: gromx () neizdre;nqnago bo=slovesi] ( 1886: 0202),
gromxglasnXmx () ]zXkomx svoimx vy{aa (0204).
(LAMPE
1961: 305). ,
, -
, -
().
-
 : 527
:
. ,
, --
.

, -
, -
( ):
, (
).
. . ,
, :
(
1990: 423). -
. -
,

.
, : ,
sx grigoriEmq bogosloviEmq izA{ena vsymi
( 2003: 358), -
(==
): ( ) = (
) ( ) (551552).
,
:
otx oustx tvoih ]ko zlato vxsJav[i svytolU;naa ti blg=dti...o;=e ioanny zla-
touste ( 254) . ..
.
, ,
.
, -
. -
,
. , -
, -
, ,
,
(PITRA 1867: 2627).
, -
, . -
,
528

. -
: ,
;
.
(. 35:9),
, (-
2003: 133). , -

, , , -
. ,
, -
(Angiranus):
(LAMPE 1961: 1535).
. -
-
. . -
, -
= :

(550551) ( )! -
! ( ),
() , .
, -
.
-, -
, . :
(56).
,
(. 4:10, 14).

. -
,
, -
,
(. 27:21; . 48:10; . 13:9) = ~
= ( ) , -
, () . -
, -
: ,
.
, , -
,
 : 529
. -
,
:
, .

, ,
, . ,

(
), -
. -
(), (), -
,
nomina agentis. . . , ,
illuminator -
.
, , -
, ( ), ,
( ) ( 2003: 322).
-
-
-,
, :
, , ,
.
- -
, -
- : , ,
, , .
, -
, . -

(.LXXIX:2),
(1. 2:25).
, , ,
, , -
,
disciplina arcana.
,
. XI -

530

: ]ko dobrXi pastXrq (

1886: 0228).
, -

,
: , -
, ,
, . -

, : -
, , ; .
NT. -
.
,
: drymani] svoima o;ima, m;n=;e,
ne vedalx Esi, donxde/e drymani] zxlago odxr/imX] zxlo;xstivno dn=evxnX]
sn=X ]vilx Esi ( 1886: 0229).
, ,
: vsi bo vQ sQnove svyta jste i sQnove dne nysmQ no{i ni/e
spimx no da bodrstvUimx i trezvimxsA (1 . 5:56).
tmQ. tymx /e oubo da ne spimx,
. -
,
() - -
, :
, ()
, (
).
-
.
:


@ =
(573574):
, ,
, , -
, .

-
, . ,
(. 6:16).
 : 531

. ,
,
[2 . 2:3). -
, -
,
(2 . 10:4).
:
bronA pravdX, [lemx
sp nJa, -
-
.
:

brxnAmi vyrnXmi i blg=odatqnXmq [lemomq i krqstqnXmq kopiEmq ogra/dq sA.
. . ,
, -
, , ( -
) ( 2005: 680).
-
,
. , -
, (. 6:14) -
,
,
, . -
(1 . 5:8). -
(. . ) .
,
-. . . -
,

,
( 1989: 177).
,
( ) -
.
(,
+ ).
, ,
, .
,
532

, . -
: ( )
, () -
, ( )
(2 . 2:34). , -
, , . ,

, , mQ voinstvUimx
car} Silamx ( ).

, , -
.
-
.
, -
, :
(. 329), = ( 2:2224).

. , , -
( 1999:
329). : ,
(LAMPE 1961: 1091).
( )
, , -
.
-
:
, ,
, , ,
kopJemq v rebro tvoe, w hriste moi, probodenx bQvx, W rebra
;elovy;a sozdannU}, gUbitelqstva vsymx ;lk=omx bQv[U} hodataicU, klAtvQ
svobodil esi (. 19 ). -
kopJemq v rebra hriste moi probodenx bQvx, e/e W rebra ;lk=a bQv[U}
klAtvU vsegUbitelqnU} vsymx ;lk=omx, hodatai svobodilx esi (. 16 .).
-
, .

[362]
, ,
<>. ( 1879: 210).
. : ,
. -
 : 533
( -
), - ( ), -
.
-
= .
:


[289] , -
, -
( 1879: 162).
-
, . -
, . . -
, ,

( 1990: 142). -
, ,
, . -
-
, -
() -
. : oma divqnXi isto;qnikx Wvrxze
ou;eni] ( 1896: 38), .
; mira prosvytilx Esi oma ;}desX (ibid.),
. .
, (-
) , , () -
:
.

.
, , - -
.
-
, .
,
.
, -
. -
-
534

,
.

. . -, 1835.
( . ).
: XV . , . . 4633. (.)
. 16 .: , . . 184634. , 1594.
. 19 .: , . . 1. , 1854.
, .
, 1702. ( . ).
: . . . .
. -, 1879.
, . . , -
1095 1097 . CXXXVI (
. .1). -, 1886.
*
MR: , IVI, , 19881901.
PG: Patrologia cursus completus. Series graeca. Vol. 1. Ed. J. P. Migne. Paris, 1844.
*
.:
. ,
, 1884.
.: , , 1886.

: . . (. .). :
. -: , 1996.
, . . : : 2 . . 2. .
: -: , 1999.
, . . .
. ; -
- : , 2006.
, . . .
1989: - . : ,
1990, 7284.
, . . . VXIV .
. . . . : - , 1990.
, . . . : , 1998.
, . . ( ).
1 (2002): 215269.
, . . . . . , . 2 . . 2. .
: , 1990, 125151.
, . . : . . . , . 2 . . 2.
. : , 1990, 413424.
, . . . ,
1887.
 : 535
*
ECO, Umberto. Les limites de interprtation. Milan: Editions Grasset & Fasquelle, pour la
traduction franaise, 1992.
LAMPE, G.V. A Patristic Greek Lexicon. Oxford: Clarendon Press, 1961.

.
(. , . , . ), - ,
- .

()
()
, . 31 .
, . 49,
olga-chevela@mail.ru