Điển Hay Tích Lạ - Nguyễn Tử Quang

in hay tch l Nguyn T Quang
Nguyn T Quang
in hay tch l
Cho mng cc bn n c u sch t d n sch cho thit b di ng
Ngun: http://vnthuquan.net/
To ebook: Nguyn Kim V.
MC LC
Hng Nga v Hu Ngh
Ci rng, bi phng
ng Vng Cc T
Khc n Thy Tin
thip theo chng my dm khi
ng Tc i
Chc cm hi vn
Vnh ngoi, vnh trong
Vn l tm chng
Khc phng cu hong
Ci u un ht u
Bi ca tn S
ng Bch o
Gm nng Ban
ng sng vi thip Lan nh
Khc trng tng t
Gio th tam qut
i m nhn ly nga
To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Trng mn ph
Trc mai
Lo tiu phu hay con hc en
H ng s t
L thm a duyn
Lam Kiu
o yu
ng o Nguyn
Mi bi th on trng
Khc Hu nh Hoa
Gng v li lnh
Gim chua
Ci "gia gia"
H Than Th
Nghing nc nghing thnh
Khc Ngh Thng V Y
Trao t, gieo cu
Ni Vng Phu
Trng cm
K Khang ny khc Qung Lng
Con "Quc quc"
Khi tnh mang xung tuyn i cha tan
Trng Hn Ca
Hoa o nm ngoi
Ting n tri m

Liu Chng i
Tuyt Diu Ho T
Nam To, Bc u
Bch b xuyn dng
Chp cnh, lin cnh
Gy rt t
Kt c ngm vnh
L gi, cnh chim
Nng Ban, T
M u cm
Tit ph ngm
Bnh Nguyn Qun
Thy nhn lung tng th phong
St th cu tng
C n t mi
Tt Hn Thc
Gic Nam Kha
Ngn du
Gim bp, tng bp
Thao lc
Tt Trung Thu
Mt lnh trong nhn bnh Trung Thu
Tt oan Dng
Tt Trng Cu
Lu Xanh v Thn My Trng

Can Tng, Mc Gia
Gic Vu Sn
Xch Thng, Nguyt Lo
Duyn n ba sinh
Loan giao
Bt trn, thp trn
Xe d
Khc lu
Nm gai, nm mt
iu tn cung tng
Khng vo hang hm sao bt c cp con
Quyn tiu thuyt tm thuc c
Bc ha Dng Qu Phi tm sui
C Ngu M Nhn
Tri k
Hp tinh o kh
C trn m Chiu Qun
Bo cha xem qunh hoa
n ng lm hong hu, trai p lm cung nga
Giang thn tro tro
N nh cha Chm
Tc ung mu n th
Thin g, thin heo
Hon quan khng b hon
Thng th l ch

Tin Xch Bch Ph
Mt b s loi ngi rt ngn thnh mt cu
My Tn, my Hng...
o gm mc m
Ngc Hon Dng Qu Phi
Ngc Hon Dng Qu Phi
T M Thin, mt s gia danh ting b cung hnh
Mi vin "Xun Khit Cao"
Chu Cng th b
Lit n h L thnh Giang Du
Tung Honh Gia
Bn kin cung kim nht tro giang sn...
m L Chi Vin
K c khen b ti, ngi b ch c thng
Sa nang ng thy
o binh 80 m nhn ph tan nc L
Bi thy trn
Tiu Lang
Ngi cht cy qu trong cung trng
M nhn ci ngi qu b chm u
Lon Kiu Binh
To Tho thm k n
Chim Vit, nga H
L hn
Ha ngu trn

Tam bnh, lc tc
Sui vng hay chn sui
Sui vng hay chn sui
Cm Phiu mu, trn c Thiu
My cnh Dng Quan
uc hoa, hoa n
Ma Rng gp Tru B Tt
Ti ng tht m
Ngc tnh lin ph
Ngn qu k hnh
L tang
Thi xao
Ta ca, ta cng
T Th
Ng Kinh
Ln ngi
Ty Thi, Trnh n
N Trng Phu
Ht Quan H
iu Thuyn vi k lin hon
Ht Trng Qun
Tuyt Anh Hi
o Hoa Phu Nhn
Mt xanh, mt trng
Ninh Thch, ngi chn tru Dao Sn

Thanh Minh trong tit thng ba
Nguyn T Quang
in hay tch l
Hng Nga v Hu Ngh
Trong "Bch Cu k ng" ca V Danh c cu:

Hay l li s Hng Nga,
m ng v v, bng t sao tha.
Ngh tnh nn nhng ngn ng ...

Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu, on ca tng sc p ca nng cung n, c
cu:
Hng tri m nguyt say hoa,
Ty Thi mt va, Hng Nga git mnh.
Hng o Vng Trn Quc Tun i nh Trn (1225-1400) ku gi tng s, trong mt bi hch c
on "Nay ta bo tht cc ngi nn cn thn nh ci la, nn gi gn nh k hp canh, dy bo
qun s, luyn tp cung tn, khin cho ngi no cng c sc khe nh Bng Mng v Hu Ngh, th
mi c th dp tan c qun gic, m lp nn c cng danh."
Hng Nga v Hu Ngh l hai nhn vt thn thoi c dng trong C vn Trung Hoa v Vit Nam.
Hng Nga trong cung trng: Theo sch ca Hoi Nam T, Hu Ngh xin thuc trng sinh ca b
Ty Vng Mu, Hng Nga l v ca Hu Ngh ung trm, chy ln cung trng.
Ngi cht cy qu trong cung trng: Theo sch "Du dng tp tr", trong mt trng c cy qu cao
500 trng, di gc cy c mt ngi ngi cht mi, nhng cht xong, du cht li lin nh c.
Ngi y tn Ng Cng, qu Ty H, tu tin c li b pht cht cy.
Con th trong mt trng: Theo sch "Ng thng kinh ngha", trong mt trng c con th hay con cc.
ng gi di trng: Sch "Tc U qui lc" c chp: i nh ng, Vi C n Nam in Tng
thnh, thy ng gi xem sch di trng. Vi C hi sch g? ng gi p: S hn nhn thin h. Vi
C hi hn nhn ca mnh th ng lo bo: ch c b gi cht mt bng a b 3 tui; a b y
sau l v. Vi C ra ch bt gp ngi n b nh li ng lo nn tc gin mn ngi git con b y.
May mn, ngi n b bng a b chy thot. a b ch b thng xong. Mi bn nm sau,
Th S t Dng Chu l Vng Thi g con cho Vi C. Thiu n y rt p, nhng cui my c
mt vt tho nh. C hi nguyn c. Nng tr li: hi ln 3 tui, ngi v h Trn bng i ch b
mt tn cn m trng. C hi ngi v h Trn c cht mt khng. Nng ni c ri k li
chuyn c.
Tch Hu Ngh: Theo "Sn hi kinh", trn hang Dng pha bc nc Rng en c cy Ph tang to
ln sng di nc, 9 mt tri cnh di; 1 mt tri cnh trn. Theo sch ca Hoi Nam T,
i vua Nghiu, 10 mt tri cng mc mt ln lm cy c kh ho, vua Nghiu sai Hu Ngh bn 10
mt tri, c 9 con qu rt lng cnh xung.
Theo kinh Th, vua nc Hu Cng l Hu Ngh v dn khng phc, ni ln khng c ti sng H.
Sch "T Truyn" c chp: khi nh H suy, Hu Ngh nh sc ng h ca dn chng c ln lm
vua thay th nh H. V sau, Ngh mnh bn gii, khng lo chnh s, dm bo hn th d, dn on
ght ni ln git cht, li lc tht bt con ca Ngh n. Khng n n tht cha, con ca Ngh cng b

git lun.
Trong bn dch thn thoi "Ln cung trng" ca nh vn ho Trung Hoa l Ng T Quang c chp:
Mt thi i rt xa xa ...
Lc by gi con ngi c t do, khng b p bc chin tranh, ngi hip bc ngi. Ai lm ny
n. Mt tri mc, i lm; mt tri ln, v ngh. i c hoa qu; kht c nc sui.
Con ngi by gi khng c ha ngi, ch c ha tr trnh gi ma, rt mt, loi ngi n
cy lm nh, dt vi may o ... Ngy thng tri qua, con ngi dng kinh nghim v lao lc ci
thin i sng, mu ly s hnh phc thanh bnh.
Nhng, mt hm thnh lnh xy ra mt thin tai d di. Khp di gm tri u u cng b i hn.
Nng nh la thiu, t chy tt c lm cho sinh linh dm t ku tri. Trn ng, thy ngi, thy
th chng cht dy y.
Nguyn g t cui bin ng c hang Dng. Ni y 10 con qu vng vng lnh Thng
thay nhau ban nh sng cho vn vt. Trn hang c cy Ph tang cao vt tn tri. Chn con qu cnh
di, mt con qu cnh trn. T ngn xa ch c mt con ra khi bin ha thnh mt tri, ngy
ngy thng thng chiu nh sng xung mt t lm cho ma ha, gi thun, vn vt sinh ha.
Nhng bt ng, mt hm bn bin chuyn ng, t l ni rung, cy Ph tang quay cung, v 10 con
qu vng tranh nhau xut hin mt lt.
Th l nng nh la thiu, t chy c vn vt. Ban u, ngi ta cn ngm mnh di nc, np
trong hang ni ... nhng ri, m nc, dng sui u ha thnh nhng vc nc si. t bng bng
chc la dy lm cho nhn dn iu ng, i ngi bin thnh a ngc.
ng lc ting khc, ting ku go kinh khng ca nhn dn, bng c mt v anh hng xut hin.
V anh hng c tn Hu Ngh, sinh bin ng, nc Hu Cng. Ngi v ngh phi thng, sc
ngi c th bt ni lp sng, gii ngh k x. Hu Ngh c li hai ngi hc tr tn Phng Mng v
Ng Cng u c ti xut chng.
Trng thy 10 con qu vng honh hnh d tn lm cho nh ca tiu tan, ng rung kh chy, Ngh
va hong kinh va tc gin, em lng thng xt sinh linh, v ngh n mi lin h vi thn mng
mnh nn mang 10 mi tn thn, ging cung 10 t ln quyt bn 10 con qu vng cho tiu ra tro bi.
Nhng nh sng rng chi lm cho mt ho quang, khng th nhn ln c. Ngh bc tc, ng
ta gc bin chn tri khng do d bn lun my pht. Nhng ni c tn ca Ngh bn ti th nng
chy ngui dn, nh sng m du. Nhng lng cnh sc mu ca l qu ua nhau rt xung. Mt ln
khng kh mt m bt u.
Trng thy chn con qu cht, Ngh li mun ging cung bn na, nhng Phng Mng ngn li:
- Tha thy! Nu thy bn cht c th v tr s tr nn en ti mt.
Ngh "" mt ting, h cung xung.

By gi ni sng tr li nh xa, cy c ti tt. u u cng vang dy ting h reo hoan lc. Nhn
dn ca tng cng n v i ca Hu Ngh, tn th Ngh l mt v cu tinh, trng qu Ngh hn m
cha. Sn ho hi v, h em dng cho Ngh dng.
Hu Ngh ln lm Hong .
Mi nm sau.
Nhn dn trc kia b tai ch ca 10 con qu vng th nay li mang phi tai ch do Hu Ngh gieo
rc.
Ngh mnh c ti, t kiu l cu dn, vy dn phi lm ti mi mi xng ng n p cng n y.
Ngh chim ht tht rng, ti sn ca nhn dn. C n mt con g, mt ming bnh... cng khng
thot qua tay cp ot ca Ngh.
Ngh li t ho l mnh s sng mi v c Linh chi dc tho do ng tin ban cho.
Nhn dn by gi sng trong tnh trng cc k thm khc. Tng m dn ngho i, qun o rch
nt, thn tri mnh trn, mt mi hc hc vng hoe, gc u vo t kim r cy n. Vi xc ngi
tht c l lng trn cnh cy lm mi cho n qu ng o qua ln li.
By gi ni rng hoang vu x xc, cnh kh l a, nm ba gc cy cn li nhng tr tri, cn ci.
Ngy trc, Ngh c b tnh hoan h vang dy. Ai ai cng tru mn vng theo Ngh i ra, c ngn
ngi chy theo qu ly chc tng. Ngy nay, nhn dn on ght cm th. Ngh i n u, b tnh
b chy n . Ngh nhc nh, tc gin ra lnh cho hc tr l Ng Cng tn st hng triu sinh
linh. B i rch, b git chc, nhn dn au kh, ni ut hn cm hn ngn ngt cao my tng my.
Phng Mng can gin khng c, b Ngh theo m dn ngho v trang nh li thy.
V ca Hu Ngh l Hng Nga.

Nng l con nh ngho mt cnh ng hoang phng Bc. Nhng nng l con chim phng
hong, l a hoa khi sc p tuyt vi.
Ng Cng vng lnh thy i tm ngi lm hong hu. n phng Bc, Ng Cng bt Hng Nga
v dng cho Ngh. Hng Nga c Ngh sng i, giao gi c Linh chi.

Hng Nga v b bt, b cha xa m, quyt lit i v. Ngh s Hng Nga trn trong khi Ngh i sn
tm tht nn truyn cho Ng Cng canh gc, khng cho Hng Nga ri khi cung. Hng Nga bun
ti, ngy ngy ch lm bn cng con Ngc th trong cung lnh.
Trc s tn bo ca chng, Hng Nga khng khuyn ngn c; v bit rng nu chng sng mi
th cng lm nhiu ti c, nhn dn au kh cng nhiu nn nng nut c Linh chi, Ngh khng
cn dng c tin m trng sinh na.
Nut xong, Hng Nga mt my xy xm mt lc, ri thy mnh nh bng nh khng. Mt m my

ng sc di chn Hng Nga t t a Hng Nga bay ln, Ngc th chm nhy theo. Hng Nga a
tay dt ri t t bay qua ca s thng ln cung trng.
Hu Ngh i sn tht tr v, thy mt Hng Nga, tc gin Ng Cng v Hng Nga trn thot, nn
bp c Ng Cng cho n cht.
Ngh chy li ca s trng ln mt trng.
nh trng sng vng vc chiu vo mt. Hnh bng ca v thy thp thong trong trng. Ngh
ging i mt trn xoe nhn. Tht nhin, Ngh tht bn v s mang cung tn li. Chng kh n
khing chic cung v ba mi tn ln trn tng xung. Ngh ng thng ngi nh mt tr to,
ru tc dng ngc, i mt sng quc, khng khc cnh ngy xa Ngh bn mt tr Ngh lp tn
cng thng dy cung bn ln.
Hai pht tn bay ra, mt trng lung lay.

Nhng mi tn th ba bt khi dy cung, mt trng vn sng chi nh trc, khng h hn g. Ngh
h cung xung, mt my bun nghin, im lng, au kh.
Bng mt c gi hin xung.
Hu Ngh git mnh, nhn ra l ng lo cho mnh Linh chi tho cch mi nm v trc.

C gi ling 3 mi tn xung t, im m ni:

- Gi xin hi c nhn. Ngy trc hnh ng, gi c nhn nh c nhn vic tr i khng kh. Phi
thc hnh nhn chnh, qun mnh lo cho ngi. Mnh phi lo trc ngi lo v ch vui sau khi
ngi vui. Dn qu nht, nc th nh, vua sau ht. C nhn sn sng vng nghe, nn gi th theo li
yu cu tha thit ca c nhn l mun sng mi hon thnh s nghip, v i sng con ngi th
hu hn m s nghip th v cng, mi cho Linh chi tho. Vy m khi cm ly quyn, c nhn li
qun mt li. Dn khng s cht, sao ly s cht chc tr thin h. Bao nhiu nm tri lon lc au
thng, gi y lng ngi ly tn, s nghip tan hoang, c nhn cn cha tnh hay sao Ka, ngha
qun h reo t pha, c nhn nghe cha?
Hu Ngh hai tay m u, ging ni thiu no:
- Ngh n nn, xin c ch gio.
- Vic qua ri, n nn khng kp. Ch c cch c nhn b sc phc hong , n nn hi li th
mi c c cu vn.
Hu Ngh c gin, quc mt, qut:
- Lo gi khn! Tha lc him nguy ca ta m s nhc ta sao?
Va ni va rt gm chm ng lo.
C gi bnh thn a tay ht gm r Hu Ngh rng mnh lui li ngi xung. C gi mm ci:
- C nhn n nc cng m cn hiu st. Ka, c nhn hy nhn xem.
Gia lc y ...
Bn ngoi c ting chm git ln ting h reo vang dy. Ngha qun bao vy t pha di s ch huy
ca Phng Mng.
Bng trng khut dn. C gi bin mt.
La chy khp ni.
Ting la vang:
- Tin! Tin!
Ngh rt gm xng ti, Phng Mng a gm ngn. C hai nh nhau. Ngha qun o n. Hu
Ngh kit sc b chy. m dn i rch cm ho gy chn li Nhn qua t pha, ni no cng c
ngha qun. Phng Mng ku ln:
- Hu Ngh! Hu Ngh! Thy lm vic bt ngha, ngy nay t x ly, ng bn ta ra tay.

Hu Ngh ng dy, dm chn, ct ting ci au n ri a gm m mnh vo c. Xc Ngh

ng xung gia ting reo h ca ngha qun.
Trong cung trng, bn cy qu cao trm trng, sc vng, mi thm bt ngt, Ng Cng cm ba
cht mi cy qu nhng cy qu khng st m m vn cng cao cng ln, cng ti. Hn b a v
tnh hiu st theo thy. Cy qu b cht nhng khng h hn, nhn dn b tn st nhng nhn dn lm
sao ht c.
Bn cnh, Hng Nga ngi xem Ngc th tn thuc. Thnh thong, nng li th di, sa nc mt.
Nng cn luyn tic cnh trn gian. V trn gian chu bao tai nn: lt li, hn hn, nng la ma
du, binh ao chm git, mu chy thnh sng, xng ngi thnh ni; ngy nay nhn dn khc
phc c mi tai ch ri. Ka tng m ngi n nc ng cy cy, ca ht vui mng; v xa xa ln
khi lam chiu vn v quyn trn nhng mi nh nh m cng, Hng Nga tng ni y c l l
phng Bc, qu hng yu du ca nng.
y, quanh nm vng lnh, chng c bn ma Xun, H, Thu, ng. Mun vt khng sinh, khng
ha. Trm hoa khng n khng tn. Chn chng cnh l loi, hiu qunh qu, Hng Nga mun tr v
trn th. Nhng v n c Linh chi, nng khng bao gi cht, li tr p mi v mun nm vn
sng hoang liu trong cung Qung Hn ny.
Nhn ra ngoi khng thy th gian u na, t b lnh lo m u, Hng Nga bt gic xt xa au n,
nc mt chy rng.
Sau tm bnh phong bng uc xa,
Sao mai ln ht, vng Ngn H.
Hng Nga hi cp Linh chi tho,
Sng mi nhn tri d xt xa.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ci rng, bi phng

i Chu Tng Vng (651-617 trc D.L.), Tn Mc Cng lm b ch cc nc ty phng.

Nh vua c mt ngi con gi. Lc mi sinh, gp c k dng vin ngc phc, Tn Mc Cng sai th
gia, thnh mt vin ngc sc bic v p lm.
n khi c gi y tui ti, trong cung by toi bn, nng nht ngay vin ngc, ri ngm ngha
mi, mi t tn nng l Lng Ngc.
Ln ln, Lng Ngc nhan sc p tuyt trn. Tnh tri thng minh, nng c ti thi ng sinh hay lm,
khng hc ai m thnh m iu. Tn Mc Cng sai th lm ng sinh bng ngc cho nng th
Nng thi ng sinh y, ting trong nh ting chim phng.
Tn Mc Cng cng lm, lp ci lu cho nng , tn l Phng Lu. Trc lu c xy mt i gi
l Phng i. Nm Lng Ngc ln 15, Tn Mc Cng mun tm mt ngi giai t, Lng Ngc th:
nu c ngi no c ti thi ng sinh ha c vi nng th mi chu ly lm chng.
Tn Mc Cng sai s i tm, nhng khng c ai c.
Mt hm, Lng Ngc ngi trn lu, vn rm ngm cnh. By gi tri quang my tnh, vng trng
sng t nh gng, nng truyn cho th n t mt l hng ri em ng sinh ra thi. Bng nghe
ting tiu t u ha li, lc gn lc xa. Lng Ngc ly lm l, dng ng sinh li khng thi na,
lng tai nghe ging tiu y ch cn d m vng vng. Lng Ngc ngn ng, lng l thao thc canh
chy, on t ng sinh u ging ri nm ng.
Gia lc y, nng bng thy trn tri v pha ty nam, ca m rng, ho quang ng sc rc r nh
ban ngy, c mt chng thiu nin, m lng o bc, ci con chim phng t trn tri sa xung,
ng trc Phng i. Chng bo nng:
- Ta y l ch ni Ha Sn, Ngc Hong Thng cho ta kt duyn vi nng. n ngy Trung
Thu ny th i ta gp nhau. y l duyn s nh sn nh vy.
Ni xong, chng a tay rt ng ngc tiu bn mnh, ri ng ta lan can m thi. Con chim phng
ng bn cng ging cnh ra va ht va ma. Ting phng ht cng vi ting tiu xng ha
ha nhau nh mt theo iu cung thng, nghe rt thm trm. Lng Ngc m mn tm thn hi:
Khc tiu ny l khc tiu g? Chng thiu nin p: y l khc "Ha sn ngm". Nng li hi:
Khc ny c hc c khng? Chng p: Khi c hai kt duyn ri th c g khng hc c. on
chng bc n gn a tay cm ly tay nng...
Lng Ngc git mnh tnh dy. Sng li, nng thut li im chim bao cho cha nghe. Tn Mc Cng
lin sai ngi c theo hnh dng ngi trong mng d tm n ni Ha Sn. C ngi nng phu
ch rng: T rm thng by va qua, c mt chng tr tui l mt n lm nh nh ni, hng ngy
thng xung ch mua ru ung, chiu li thi chi mt khc ngc tiu, ai nghe cng rt ly lm
thch.
Ngi ca Tn Mc Cng mng r tm n, trng thy chng thiu nin m lng o bc, ct cch

thn tin, vi cho hi tn h. Chng xng l Tiu S. Ngi ca nh vua thut li s tnh v yu cu
Tiu S v tri Sau my ln t chi khng c, Tiu S cng theo v triu ra mt Tn Mc Cng.
Tn Mc Cng thy Tiu S dung mo thanh nh, c v bng lng, cho ngi bn cnh, hi:
- Ta nghe nh ngi c ti thi ng tiu tt c ti thi ng sinh na.
Tiu S p:
- Ti ch bit thi ng tiu, ch khng bit thi ng sinh.
Vua bo:
- Ta nh tm mt ngi c ti thi ng sinh, nay nh ngi ch bit thi ng tiu, vy khng th lm
r ta c.
on bo ngi a Tiu S ra.
Lng Ngc sai ni th tu vi Tn Mc Cng: Tiu vi sinh cng l mt loi, ngi ta c ti thi ng
tiu th sao khng bo do chi mt khc cho ngi ta c ph ti.
Tn Mc Cng ly lm phi, truyn Tiu S thi nghe.
Tiu S mi thi qua mt khc th thy c gi mt hy hy. n khc th nh th my che bn mt.
n khc th ba th c i bch hc ma ln trn khng, ng thi c i khng tc bay n ri
cc ging chim ua nhau ku ht..., mt lc mi tan. Tn Mc Cng rt ly lm bng lng. Lng
Ngc ng bn rm trng thy vui tng ni: "Ngi y tht ng lm chng ta!"
Tn Mc Cng li hi Tiu S:
- Nh ngi c bit ng sinh v ng tiu c t i no khng?
Tiu S tha:
- ng sinh lm ra t i N Oa; ng tiu lm ra t i Phc Hi.
Tn Mc Cng bo k r nguyn Tiu S ni:
- Ngh ti vn ng tiu, vy ti xin k ngun gc ng tiu. Ngy xa vua Phc Hi ghp ng trc
lm ng tiu, ch theo hnh chim phng. Ting thi cng ging ting chim phng. Th ln ghp
lin 23 ng, di 1 thc 4 tc gi l Nh Tiu; th nh ghp lin 16 ng, di 2 thc 1 tc gi l
Tng Tiu. C hai th gi chung l Tiu Qun. Cn mt th khng y gi l ng Tiu. V sau vua
Hunh sai Linh Lun ly trc Cn Kh ch lm ng ch, ng ny c 7 l, cm ngang m thi,
ting cng ging chim phng, trng rt gin tin. Ngi i sau thy ng Tiu Qun phin phc
qu nn ch dng ng ch. Th di gi l tiu, th ngn gi l ch. Bi vy, ng tiu ngy nay
khng ging ng tiu ngy xa.
Tn Mc Cng li hi:
- Sao nh ngi thi ng tiu m li c cc ging chim bay n?
Tiu S tha:
- ng tiu du mi i mi khc nhng ting thi bao gi cng ging ting chim phng. Chim

phng l cha cc ging chim, vy khi nghe ting chim phng tt nhin cc ging chim u ko
nhau n c. Ngy xa vua Thun ch ra khc nhc tiu thiu m chim phng cn bay n, hung
chi l cc ging chim khc.
Tiu S ng i lu lot. Tn Mc Cng rt ly lm bng lng, sai quan Thi S chn ngy lm l
thnh hn.
Tiu S kt hn cng Lng Ngc, c phong lm Trung i Phu. Tuy lm quan nhng Tiu S
khng d g n quyn chnh, ngy ngy vui chi Phng L Li khng n cm, ch thnh thong
ung my chn ru. Lng Ngc hc c php tin ca chng cng khng n cm. Tiu S li dy
v thi tiu.
nhau c non na nm, nhn mt m trng sng vng vc, v chng em tiu ra thi. Bng thy
mt con phng xung u bn t, v mt con rng xung ph phc bn hu. Tiu S bo Lng
Ngc:
- Ta vn l tin thng gii, Ngc Hong Thng thy s sch trn gian nhiu ch tn lon,
vy nn ging sinh ta xung h Tiu nh Chu san nh li. Ngi nh Chu thy ta c cng v
vic s sch mi gi ta l Tiu S, n nay hn trm nm ri. Ngc Hong cho ta lm ch ni
Ha Sn, v ta cng nng c tin duyn nhau, nh khc ngc tiu m c cng nhau tc hp, nhng
cng khng nn mi chn trn gian ny. Nay rng v phng n n, vy chng ta cng nhau
i.
Lng Ngc nh vo t bit cha. Tiu S ngn:
- Khng nn! l thn tin th ch nn v cht tnh ring m quyn luyn.
on Tiu S ci rng, Lng Ngc ci phng cng bay ln tri.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc T Hi cng Kiu gp g, c cu:
Trai anh hng, gi thuyn quyn,
Ph nguyn bi phng, p duyn ci rng.
"p duyn ci rng" l do in tch trn.
"Bi phng c ngha l kn c chng tt.
Sch T Truyn c chp: Trn Trng Knh sang nc T, c vua nc ny cho coi vic cng
chnh. Quan i Phu nc T c mun g con gi cho Trng Knh. Ngi v lin bi mt qu, bo
rt nn. V qu bi ni:
"Phng hong vu phi, ha minh tng tng" ngha l phng hong cng bay, cng ht vang
vang.
Phng l tn mt ging chim. Theo sch c, l mt trong 4 con th linh thing: Long, Ln, Qui,
Phng, em li im lnh, v ch khi no c i thi bnh hay thnh nhn ra i th mi xut hin.
Phng l cha loi chim. Con trng l phng; con mi l hong. Loan l mt ging chim cng loi

vi phng hong. V l ng loi nn ngi ta hay dng v vi v chng. Ca dao c cu:

c g anh c v phng,
Loan m ly phng, phng bng ly loan.
"Bi phng", "Ci rng" u cng c ngha l kn c chng xng ng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
ng Vng Cc T
Vng Bt t T An, ngi t Long Mn. Su tui bit lm vn. Mi su, mi by tui ni
danh h bt nn vn.
Vng c thi quen, mi khi lm vn, mi mc sa son nghin bt ri nm p chn ng. Khi
tnh dy, cm ngay bt vit. Vng ni ting l mt thi s cao danh thi S ng (618-713).
Con ca vua Cao Tng nh ng by gi lm Thi S Hng Chu, c phong l ng
Vng, c dng mt ci gc bn sng Tm Dng gi l "ng Vng Cc". Lc Dim B D ra
gi chc c Hng Chu, t tic ti gc ng Vng tht tn khch. Mun khoe ti chng
r, bo lm trc mt bi t, ri mi tt c cc nh quyn qu, cc mc khch tao nhn xa gn n
d; v yu cu mi ngi lm mt bi t ngay ba tic.
Vng Bt lc by gi, tui va 15, 16. Hay tin y, nhng v ng x xa xi c my trm dm,
khng n hp c, ly lm tic. Mt ng gi khuyn chng c sa son thuyn bum, t nhin s
c gi thi. Qu nhin m c gi ln. Vng cho thuyn khi hnh, v hm sau ti ng Vng
cc va kp lc vo tic.
Thy Vng Bt, vin c h Dim khinh l con nt, min cng cp giy bt. Nhng cho
ngi ng bn cnh Vng, h Vng vit c cu no th chp li cho ng xem.
Mi c hng u, h Dim ngc nhin v li gi gin. n cu:
Lc h d c v t phi,
Thu thy cng trng thin nht sc
Ngha:
Rng chiu vi c l cng bay,
Nc thu cng tri di mt sc
th ng v cng khm phc.
Bi ca h Vng c sc hn tt c. T , danh cng vang dy khp ni.
Bi ph "ng Vng cc" vit theo th bin ngu, dng nhiu ch cu k, nhiu in kh hiu

nhng li th cc p nn rt kh dch. Trong bi, Vng Bt nhc qua a l v nhn vt qun, ni

xy gc ng Vng, ri t ch khch trong tic, phong cnh chung quanh khi ngi trong gc trng
ra, sau cng k cm tng ca chnh mnh.
Cui bi th, c 8 cu tuyt diu, nht l 4 cu cui:
Nhn vn m nh nht du du,
Vt hon tinh di, khng thu?
Cc trung t kim h ti?
Hm ngoi trng giang khng t lu.
Ngha:
m chiu my bay, tri lng l,
Sao di vt i, my thu ri.
Con vua trong gc no u nh?
Dng nc ngoi hin vn t tri.
Nhng ngi c ti nh th m mng yu. Nhn khi i thm cha lm quan Giao Ch, Vng b
m thuyn, cht gia bin gia 29 xun xanh.
Tng truyn rng hai cu th:
Lc h d c v t phi,
Thu thy cng trng thin nht sc.
tuyt diu nh th m c ngi cho Vng Bt cn dt, nhng khng ch dt ch no. V th khi
cht, hn cn ut c nn trong m khuya thanh vng thng hin hnh trn bi b, nu o nhng vn
nhn s t qua ng, ming ngm nga hai cu th trn v hi dt ch no, xin ch gip. Nhng ai
ny u khen hay. Hn Vng khng bng lng, cho rng s t kia cn dt, thi khoa ny khng th
u. Qu tht nh th.
Ri, cng t , ging ngm hai cu th kia vn cn vng vng bi ai theo hnh bng h Vng th
thn, dt d trn bi bin.
Nhng mt hm c mt vn nhn i ngang qua y, hn Vng hin hnh nu li hi, th chng
vn nhn y ci bo:
- Hai cu th y khng phi sai nhng nh ngi cn dt tht. bao nm c ting l t kit S
ng m khng nhn bit c ci dt ca mnh trong hai cu th y ?
Ni xong dt o ra i. Vng tha thit yu cu gii thch. Khch khng ph lng, nn bo:
- Hai cu th tha ch "d" v ch "cng". Nu b hai ch th tht tuyt, va gn va thanh thot,
li nht kh:
Lc h c v t phi,
Thu thy trng thin nht sc.

Vng Bt nhn ra, qu cn dt tht, mi bi t lnh li ch gio.

T , trong m khuya thanh vng, trn bi bin khng cn hnh bng ca nh th ti danh tr
tui hin ra na. V ging ngm hai cu th bt h bi ai, no rut kia cng chm mt trong khng
gian cao rng, mt m. y l mt cu chuyn hoang ng.
Do cu chuyn gi a thuyn Vng Bt n ng Vng cc lm cho Vng ni ting ti danh,
nn c thi c cu: "Thi lai, phong tng ng Vng cc" (Thi ti th gi a n ng Vng)
ch s may mn ca k gp thi. Nhng t ng: "duyn ng", "gi a ng cc" u c ngha
nh th.
Trong "on trng tn thanh" ca Nguyn Du c cu: "Duyn ng thun no gi a" l do
in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc n Thy Tin
t Kim Lng bn Trung Quc l ni phn hoa hi, thng dng lm kinh cho cc triu i
lu i. y c nhiu ni danh thng, khin cho mc khch tao nhn khng ai l khng mun lu
lin thng ngon. Nht l trn sng Tn Hoi, bn h Mc Su, vo khong ma xun mt m,
nhng cnh cy xanh, nc bic, ni lam cng cung ngon cho cc mt ti t giai nhn.
C mt chng tn Giang Thu San, qu An Huy, vn ngi phong nh, tnh u ngao du sn thy.
Gp bui ngy xun, chng lin r bn sang Kim Lng thng xun. n ni nghe n trong vng
c mt tuyt th giai nhn tn Thy Tin T, ni ting danh cm, gn xa ai cng bi phc. ng lng
hm m, h Giang cng bn c tnh tm hi cho c n ni.
Bui u gp g, xin nghe ting n, Thu San ht sc van ni, mi c nng chp thun. on,
nng ung dung vn trc do ting cho nghe.
Thot khi tay tin t n t ng, ch nghe khoan khoan nh nh, vng xa nh c nh khng. Dn
dn thi thy v ngi trm lng, hai tay thon thot nhanh nhanh. Ri ting n chuyn sang ging
dn dp si ni nh gi go gi tht, nh chen vi ting mun qun nghn nga xnh xch ti. K
, li ni ging n non ro rt nh on, nh than, khin ngi ngi nghe m mn tm thn nh
phiu diu chn non Bng, nc Nhc.
Tht l:
Trong nh ting hc bay qua,

c nh ting sui mi sa na vi.

Ting khoan nh gi thong ngoi,
Ting mau sm sp nh tri ma.
"on trng tn thanh" ca Nguyn Du)
Mt lc n im, Thu San t t nh tnh v hi khc n g? Thy Tin T p:
- y l khc "Thy Tin", tin thip phng theo khc "Thy Tin Tho" ca tay danh cm ngy xa
l B Nha m sng to nn.
Thu San hi ngun gc, nng ung dung k li rng: "Ngy xa, B Nha hc n ca ng Thnh Lin.
c ba nm th n hay nh cha nhp iu. Thnh Lin bo: "Thy ta l T Xun ngoi bin
c, c th dng n lm thay i lng ngi. Vy ta cho ngi ra hc thm."
on dn B Nha xung thuyn ra mt hn o gia bin khi, bo B Nha i, ng s n thy
n. Ri dong thuyn i thng, khng thy tr li. B Nha mt mnh gia o, ch thy ni rng
m mt, ting nc bin v dn dp, ro rt chung quanh, chim chc ku rn bi thit. B Nha cm
thy bun lnh c ngi, bt gic th di than: "Thy ta mun lm thay i tnh tnh ta y ..."
on cm n tri ln mt khc. Va dt khc, thy Thnh Lin quy thuyn tr li n. T y,
B Nha ni ting l bc danh cm; v khc n y t tn l "Thy Tin Tho". Tin thip rt say m
khc n nn mi mn t lm tn".
Thu San nghe xong, thn phc. on th di, ni vi nng:
- Trong "T B Hnh" ca Bch C D c cu:
i huyn tao tao nh cp v,
Tiu huyn thit thit nh t ng.
Tao tao thit thit thc tp n,
i chu tiu chu lc ngc bn" ...
Xa nay, ti vn cho li th y din t qu ng. Nhng hm nay, dim phc nghe c iu n ca
qu nng mi nhn thy li c nhn tht bc thit chn tnh.
Thy Tin T khim tn t t, on sai th n pha tr thy tin ra tht khch.
Bn Thu San nng chn nc ung, nghe thoang thong mi thm thanh nh, khc hn vi cc v
hng tr qu thng dng hng ngy. Bt gic, ai cng cm thy khoan khoi tinh thn nh hin
thn nh tin cnh.
T t ra v nhng lng khch vn quyn luyn, nao nao tng nh. Ni qu hng, khng lc no
khng nhc nh n Thy Tin.
Ma xun nm sau, Thu San chnh lng nh ngi nm c, ln m tm n Kim Lng, mong li
c nghe ting n tuyt diu ca con ngi ngc. Nhng n ni th khch giai nhn ngy xa
vng bt, ch thy cy xanh nc bic mt mu!

Nguyn T Quang
in hay tch l
thip theo chng my dm khi
Nng tn l M , ngi Chim Thnh, khng bit h g, vn vng phi vua Chim X u.
Triu vua L Thi Tng (1028-1054) nc i Vit, X u khng theo l cng, tht l phin thn,
vua t em binh Nam chinh.
X u by trn sng B Chnh nhng b qun nh L nh bi. X u cht ti trn. Vua nh L
tin vo thnh Pht Th l quc ca Chim Thnh bt c vng phi M cng mt s cung
nhn, nhc n, em v nc.
Khi thuyn n sng L Nhn, gia m, vua nghe M c sc p, bn sai quan Trung S vi n
chu thuyn ng. M khng du c ni phn ut, t chi rng:
-V phng man r qu ma, y phc xu x, ngn ng th l, khng ging cc phi tn Trung Hoa.
Nay nc tan, chng mt, ch mong mt cht l tha lng; nu cng bc hp hoan, ngi ni lm d
mnh rng vy.
on, nng ln ly chn lng chin qun ly kn thn mnh nh ph tnh mng cho dng nc chy.
Th l, nh m mt ting, mt tm hnh bng ngi xinh.
Nh vua kinh hong t hi, mun cu nhng khng sao kp na.

Tng truyn t , ni ny mi khi m thanh cnh vng, ngi ta thng nghe vng vng c ting
ph n khc k bi ai. Dn trong vng cho vic kinh d, xin lp n th, by gi mi dt ting khc.
Mt hm, c dp, vua L Thi Tng n sng L Nhn. Thuyn th gia dng, n y, nh vua thy
trn b c ngi n th, ly lm l h Hu thn em chuyn M k li. Vua lng yn hi lu, phn
rng:
- Khng ng gi r li c k u trinh n th, qu l mt gi phi thng. Th no cng c s bo th.
m y canh ba, cht nghe mt trn gi thm thi n, kh lnh t ngi. Nh vua cht thy mt
ngi n b yu iu, dung nhan p , uy nghi bc n, ci ly va khc rng:
- Thip nghe o ca k ph nhn l tng nht nhi chung. Quc vng trc ca thip tuy chng
dm so snh cng b h nhng cng l bc nam t k ti ring ci. Thip tng c lm d phn

khn lc, chng may gp phi cnh nc tan chng mt, thip m ngy su thng, ru r, ch lo
bo b. Nhng qun thoa yu t chng bit tnh sao? May nh hng n ca b h sai Trung S tin
thip xung tuyn i hi ng cng chng. S nguyn ca thip tha ri, th cn c linh g m dm
n y ng t!...
Ni xong, khng thy u na.
Vua kinh hi tnh gic, mi hay l chim bao. on truyn em l vt n miu cng t, sc phong
lm Hip Chnh Nng. T v sau, dn chng xa gn cu o u thy linh ng.
Cm ni chua xt ca nng M phi tun tit trong cnh nc mt nh tan, thi s Tn c lm
bi th t khc t ni lng ca ngi vng phi bc mng:
Chu giang mt gii sng di,
Thuyn ai than th, mt ngi cung phi!
Bn thnh ph hy,
Nga Pht thp thin di.
Thnh tan, thp
Chng t bit,
Thip sinh ly.
Sinh k au lng k t quy!
Sng bc ngn trng
m dng cch tr
Chin hng mt tm,
Phu th xng ty.
i my! i nc! i tri!
a ngc, mm vng, git ly ri.
Nc sng trong c,
L thip y vi
B b, du du, khc ni i!
Tri i! Nc hi! My hi!
Nc chy, my bay, tri li,
thip theo chng my dm khi! ...
Nguyn T Quang
in hay tch l
ng Tc i

To Tho i Tam Quc (220-264) c xy mt ci i bn sng Chng H tnh H Nam, t tn l

ng Tc. i ny cc k trng l. Tho sai ngi trang hong t im rt lng ly, ri tuyn gi
p khp vng em cha vo trong.
To Tho c a con nh tn To Thc, t T Kin c ti h bt thnh vn. Khi xy xong i ng
Tc, Tho sai con lm bi ph "ng Tc i" ca tng cng nghip ca To. Bi ph rt c
sc:
Bn dch ca T Vi Lang:
Noi c sng thnh qun rc r
Ln lu i hn h lng xun.
Xem cng Thi Th chn dn,
c cao vi thm nhun ni ni.
Dng ln gia lng tri xanh ngt,
i nguy nga bt ngt khng trung.
M quan no km non Bng,
Gc cao, ty vc nhn thng no oi.
Dng Chng Thy chy di trong sut
Ti nhun vn cy tt qu ti...
Hai bn t hu hai i:
Ngc Long, Kim Phng sng ngi nh dng.
Bc hai cu ty ng ni li
Nh cu vng sng chi khng gian.
Ngi cao nhn xung ci trn,
my rng xoay vn ni tri...
Mng r thy anh ti qui t,
ng mng hng chuyn c Vn Vng.
Gi xun m m a hng,
Mun chim ua ht du dng hi ha.
Cao p ta tri my mun tha,
Phc nh may cht cha di lu.
Khp cng v tr nhim mu,
cao nhn ha, knh chu thng kinh.
Noi T, Tn ngh mnh hng thnh,
Ph thnh minh cng snh cng la

Xinh ti bn vng bit bao!

n su nc ngm, c cao xa n.
Ph t ng Ch Tn gn gi
Xy thi bnh thnh tr bn phng.
Php tri khun t o lng.
nh trng cng vi nh dng iu ha.
Tn qu y truyn xa mi mi,
Th v cng, th vi cha Xun!
Ng long k bui an nhn,
Hoc khi vi v, xe loan tr v.
n gio ha trn tr bn bin
Vui mng thay vt kin dn khang!
i ny ng mi hin ngang,
im t kim c, son vng thm ti..."
Nguyn vn:
Tng minh hu d h du h,
ng tng i, d ngu tnh.
Kin Thi Th chi qung khai h.
Quan thnh c chi s dinh
Kin cao mn chi tha nga h,
Ph song Khuyt h Thi thanh.
Lp trung thin chi hoa quan h,
Lin phi cc h Ty vc.
Lm Chng Thy chi trng lu h,
Vng vin qu chi t vinh.
Lp song i t hu h,
Hu Ngc Long d Kim Phng
Lin nh kiu vu ng ty h,
Nhc trng khng chi ng.
Ph hong chi honh l h,
Khm vn h chi ph ng.
Hn qun ti chi lai ty h.
Hip phi hng chi ct mng.

Ngng xun phong chi ha mc h.

Thnh bch iu chi bi minh.
Vn thin tuyn k k lp h,
Gia nguyn c h song sinh.
Dng nhn ha vu v tr h,
Tn tc cung vu thng kinh.
Duy hon, vn chi duy thnh h,
Khi tc phng h thnh minh.
Hu h! m h!
Hu trch vin dng.
Dc t ng hong gia h.
Ninh b t phng.
ng thin a chi qui lng h.
T nht nguyt chi huy quang.
Vnh qu tn nhi v cc h.
ng qun th ng hong.
Ng long k d ngao du h
Hi loan gi nhi chu chng.
T ha cp h t hi h,
Gia vt ph nhi dn khang.
Nguyn t i chi vnh c h,
Lc chung c nhi v hng!
Bi ph "ng Tc i" c truyn tng. To Thc ng l nht thi nhn trong hai i Tn,
Hn v m ng cho li th dim l i Lc Triu.
Trong mt dp du thuyn trn sng Trng Giang, ru ng say, Tho cao hng ni:
- Ta nm nay 54 tui. Nu chim xong Giang Nam, ta cng c cht vui mng ring. S l trc
kia ta c quen thn c Kiu cng, c bit c c 2 c con gi, u l trang quc sc thin hng.
Khng ng v sau Tn Sch v Chu Du ci mt! Nay ta xy i ng Tc trn sng Chng,
nu h c Giang Nam, ta s em hai nng h Kiu v y , vui th nm thng v gi. Th l ta
mn nguyn!
khch Chu Du l c ng Ng nh To Tho, Khng Minh sa i cu th 7 ca bi ph
"ng Tc i" ca To Thc. Nguyn vn l:
Lin nh kiu vu ng ty h,
Nhc trng khng chi ng.

Ngha l:
Bc hai cu ty ng ni li
Nh cu vng sng chi khng gian.
l ni: hai bn i ng Tc cn c hai i ph l Ngc Long, Kim Phng, v c hai ci cu
bc ni vo i gia nh hai cu vng trn lng tri. To Thc dng hai ch " ng" (hay "chu
ng") l c so snh i ng Tc vi cung A Phng nh Tn. Trong bi "A Phng Cung Ph"
ca Mc i nh ng, c cu: "Trng kiu nga ba, v vn h long? Phc o hnh khng:
bt t h hng?" (Cu di vt ngang sng: cha c my sao c rng? Hai ng bc trn khng:
khng phi ma tnh, sao c cu vng?)
Nhng Khng Minh li i ra:
Lm nh Kiu ng nam h,
Lc triu tch chi d cng.
Ngha l:
Tm hai Kiu nam phng v sng,
Vui cng nhau gic mng hi xun ...
Khng Minh em ch "kiu" (cu) i ra ch "Kiu" (nng h Kiu), i ch "Ty" ra ch "Nam",
i ch "lin" ra ch "lm"; cn cu sau th i hon ton khc hn, c tr vo hai nng Kiu.
em ch "kiu" i ra ch "Kiu", Khng Minh ch la v chc tc Chu D
Sau ng Ng lin minh cng Ty Thc, nh Khng Minh cu ng phong, nn Chu Du dng ha
cng t ph binh To ti trn Xch Bch. Tho thua to, mng chim t Giang Nam ot ly hai
nng Kiu p hon ton tan v.
Thi s Mc cng c bi "Xch Bch Hoi C" rng:
Kch gy, ct chm, st cha tiu,
Ra mi, nhn thy du tin triu.
Gi ng chng gip chng Chu thng,
ng Tc i xun nht hai Kiu.
Nguyn vn:
Chit kch trm sa, thit v tiu
T tng ma ty nhn tin triu.
ng phong bt d Chu lang tin,
ng tc xun thm ta nh Kiu.
Trong "on Trng Tn Thanh" ca Nguyn Du c cu: "Mt nn ng Tc kha xun hai Kiu
l do in tch .

Nguyn T Quang
in hay tch l
Chc cm hi vn
i nh Tn (265-419) t Thn Chu c nng T Hu t Nhc Lan. Nng, dung nhan kiu m,
ti c song ton, vn chng xut chng. Khi T c 20 tui cha m nh g cho hn s u Thao,
ngi cng qu. V chng n m m. Nng T rt mc chiu chng, m ng tt c mi vic
gia nh cho u Thao c th gi theo ui trau di nghin bt. Ngi quanh vng u cho
l hnh phc v ht sc ngi khen nng.
Sau u Thao t lm quan, may mn c nhm chc ti Thn Chu, khng phi i u xa c.
Gia nh m m hnh phc li cng m m hnh phc hn.
Nhng ri v cng v cn thit, vua truyn u Thao ra trn t Lu Sa. V ni gian lao him tr nn
u Thao nh phi v nh.
Thi gian qua ...
Ba nm ch i, nng T ngy cng sc vc mi mn, dung nhan tiu ty. m m, bn ngn n
khuya, nng ngi m thm i bng, ti phn hn duyn, lo ngi thn chng m git chu tm t.
Lng au dng dc, ni nh trin min nn hn th dng tro ln ngc bt lm thnh 10 bi t tuyt.
Nng li ly gm vung chng mt thc, dng ch ng sc thu 10 bi t tuyt ln trn theo hnh
trn c, t ngoi xoy trn vo trung tm bc gm.
Nng thu kho, ch nay, nn bc gm trng cc k tuyt m. Xong nng t tay dng ln nh vua.
Thy l, vua truyn cho qun thn c, nhng c triu khng ai c c. Vua nh gi nng:
ng gia triu, T ct ting ngm vi mt ging no nng bi thm:
Qun tha hong chiu an biu th,
Tng qun tng bit h kiu l.
Hm bi ym ly tng qun ngn
Mc vong n tnh tin trng kh.
H K nht kh m tn on,
thip bnh vi xun bt non.
Qunh dao giai h bch i khng.
San h trng l hng trn mn.
Th thi o bit mi kinh hn,
Tng tm h thc cnh phng qun.

Nht tm nguyn tc thng hi nguyt

Nht tm nguyn tc lnh u vn.
Lnh vn tu tu phng phu din,
Hi nguyt nin nin chiu c bin.
Phi lai phi kh o qun bng
Thin l vn l giao tng kin.
Thiu thiu l vin quan san cch,
Hn qun ti ngoi trng vi khch.
Kh thi tng bit l dip hong
Thy knh k kinh mai hoa bch.
Bch hoa tn lon phng xun to,
Xun thi nhn hng thy o.
Thy dng mn a v qun phan,
Lc hoa mn a v nhn to.
nh tin xun to chnh phn phng,
Bo c tn tranh hng ha ng.
V qun n c Giang Nam khc,
Ph k tnh thm o sc phng.
Sc phng thiu san h vit.
Vn l m th trng on tuyt.
Ngn trang chm thng l chim y,
Kim l la thng hoa giai lit.
Tam xun hng nhn giang thanh,
Th th ly nhn on trng tnh,
Tranh huyn v on trng tin on,
On kt tin thnh khc v thnh.
Qun kim c thip trng nh san,
Thip dit t qun bt tm nhn.
Chc tng nhn bn hin Thin T,
Nguyn phng nhi phu cp bo hon.
Bi ny c nhiu ngi dch. Di y l bn dch ca Hong Quang:
Chng vng chiu ra yn ci ngoi,
Thip a chng ti li cu sng.
Ngm su gt l nhn lng,

Ch tham chn khc m vong tnh ny.

Trng tin tc ti nay thm thm,
bung hng chng m hi xun.
T ngy i ng cch phn,
Mn dn bi bm, thm dn ru phong.
Tng ly bit ni lng kinh s,
Thip vi chng bao thu gp nhau.
Nguyn lm trng gia bin su,
Nguyn lm my ph trn u non cao.
Trng gia bin nm no cng thy,
My u non ng my cng thng.
Bay qua bay li bn chng,
Du ngn mun dm xa trng nh gn.
Quan san y my ln tr cch,
Him ni chng lm khch rt lu.
Chng i mi bng lau,
M nay my trng mu hoa mai.
Hoa trm thc xun vui hn h,
Xun gic ngi than th vi ai.
Dng kia nhng t di,
Hoa kia r cnh khng ngi qut cho.
Sn xun sm thm tho trm thc,
Chn ha ng lc bn n tranh.
Giang Nam nm khc rnh rnh,
Mn u nm mong gi tnh sc phng.
Sc phng y i ng diu vi,
m th ny nhn gi khn thng,
Gi ring nc mt tun dng,
Xim thu o v lu cng mc tan.
Ba xun ti ting nhn nhn gi,
Xun gic ngi bi ri nh t.
Nm dy cn n s s;
Bun t rut, gy cha ri n.
Chng thng thip cn hn ni nng,

Thip nh chng tnh chng km thua.

Dt em bc gm dng vua,
Xt lng d thip tha cho chng v.
Ngm xong, nng T nc mt m a. Nh vua qu cm ng khng dm nhn nng, vi h chiu
cho u Thao v ngay.
Mi bi th y c truyn tng vi bc gm thu, ai cng nc n khen cho T l mt bc k ti.
Trc h gi bc gm th y l "Ton Loa " (Bc hnh trn trn c), sau li cho tn khng
xng vi gi tr ca tc phm nn i l "Hi Vn Cch" (Bi vn c tc dng lm cho ngi i bin
th c tr v), nhng cng vn cha thy tha ng. Cui cng, h li i v thm tn tc gi l
"T Hu Chc Cm Hi Vn".
Thng cm mi tnh su m ca nng T, c nhc Vit Nam c ngi da theo bi "Chc Cm
Hi Vn" m sng tc mt bi ht iu Nam Ai, cng nhan l "T Hu Chc Cm Hi Vn". Li
l lu lot, tnh nng nn, nhng khng bit tc gi l ai. Bi nh th ny:
Khi vng chiu ch ra c,
T chng i, thip bt tin i ch.
Hng nhn ku thu sng Hn b v.
o no nng khin d ngn ng.
Trch by ng T gieo chi mi su nh tc t.
Ngh my li t hi ban s.
Nh nhng khi thip nguyn trm nm tam tng th.
Chng mn rng lng l.
Chn i thm thm, mt ngng lung nh cch ni i, bit ch trao th
M phn duyn phai lt, hng nhan trng i ch
Trng l bi trn nh.
Ka c ai, nghe ting trng vn bng xa xa
Hay l chiu triu chng ta.
Chn giang bin, chng i c hay chng l
ly tng t ny nh cht phn Hng Nga.
m ng qunh qu, ting quyn ha
Gn lng son n cho trng gi
Lung tung bao n vng bt nhn tin qua.
Hay l ong bm say m m hoa,
Chim thc qua sng Ngn thng,
N no cho loan phng Sm Thng.

Chng bit no nao c nc hi mt trng,

Ko nng n hai ch uyn ng
Ong bm du say mn hoa hng,
Cng oi tng cht ngha to khng.
Chim bao ni bay qua cho t tng.
trng i thng ngy thng.
Trng tin chng, m nm m mng,
Tnh gic he trn trc th than.
Nm canh su ring cho bn vng,
Phn lm trai hiu ngha trung cang.
B ngc trn bu kim sc phn.
Chn giang bin ra kh tr ng gian.
Nc noan xa cch mun dm, da ngi bc mnh chng.
Tuyt sng lnh ni chn ng quan
Chng tr m ra giai i khi ngy bang,
Cho ri, ng tr v Trng An.
Ko tng t ny my xanh su v vng.
Soi i gng lung thn hng nhan.
Chu ri l ch l tung i hng,
Him v ai xui duyn n l lng.
Ngn trng xa cch nh khch ngoi bang.
Bao n b ci ngha Ngu lang,
Thu ra i lau l vng.
By ch trng mai r rng.
Cung qu x r bng nguyt tn.
n kia cha tr on n lin mang.
Nghe ting d nm canh m mng,
Ng tc nga chng hi bang.
Bi duyn c no bc en lng ph phng.
gi thm ma su khan.
Chng bit no nao yn gt tr v
Trn ngai vng bc th bu kia.
Rng ra bn nim ty nh ngha, nh ngha
My bay khi ta in c ra,

Trng trng thnh gic im canh khuya.

Bng khung nh chng nh nhn cht la.
Thip ly ng Tri: ch c phn chia.
T chng ra chn cung ao,
Thip trng tin chng ta c trng sao.
m gi phng ch trng o no, o no ...
Sao qun li ni hn sng giao.
Ai i lp thm cho khuy m o
Tng t ny rng thu cung cao.
n trn tha v ng t ni m hao.
Hip mt nh mi ph c ao. (1)
(1) V khng tm c bn chnh, ch nghe ngi ca truyn m su tp li, hn c t ch cha c

n ng. Vy xin co li cng tc gi v bn c; v mong c b chnh cho. Nhn y xin cm t
lng tt ca ng Ng Vn Lng ( Bc Liu), ngi gip mt phn cho ti liu ny.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Vnh ngoi, vnh trong
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca Nguyn Du, on thut cnh nng Kiu sa vo lu
xanh, m T B thong dong dn d Kiu cch tip i khch lng chi, c nhng cu:
Ngh chi cng lm cng phu
Lng chi ta phi bit cho iu
v:
... ai cng nh ai,
Ngi ta ai mt tin hoi n y?
trong cn lm iu hay,
Ni m khp m, ni ngy ring chung.
Ny con thuc ly nm lng,
Vnh ngoi by ch, vnh trong tm ngh.
"Vnh ngoi" l b ngoi, cch i i b ngoi vi khch.

"By ch" l by vic ghi bng by ch d nh. By vic ny l by vic lm ngoi khch
say m:
1. Khp l khc lc lm cho khch thng.
2. Tin l ct tc, th nguyn lm cho khch tin.
3. Thch l thch tn khch vo cnh tay mnh khch yu thng.
4. Thiu l t hng th nguyn vi khch.
5. Gi l hn h vi khch.
6. Tu l gi r khch i trn.
7. T lm ra b liu cht khch thng yu, tin cn.
"Tm ngh" l tm cch n i vi khch:
1. Tip ngi b nh th dng cch kch c thi hoa.
2. Tip ngi to mp th dng cch kim lin song ta.
3. Tip ngi nng tnh th dng cch i xin k c.
4. Tip ngi chm chp th dng cch mn khinh khao.
5. Tip ngi mi v lng th dng cch khn thuyn tam trt.
6. Tip ngi tho i th dng cch t tr hu tr.
7. Tip ngi si tnh th dng cch ta tm truy hn.
8. Tip ngi lnh lng th dng cch nhip thn nhim ta.
y l nhng b quyt nh ngh ca nhng lo luyn lu xanh lm khch lng chi say m,
kh m ct ngha r rt c.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Vn l tm chng
Nh Tn (306-209 trc D.L.), i vua Tn Thy Hong (221-209 trc D.L.) c ngi con gi
h Ha tn Mnh Khng. Chng ca nng h Phm tn Thc, ngi min Quan Trung nc S.
Vn con nh danh gio, t nh hp th o c, th hng theo tinh thn gia phit.
Mnh Khng kt hn c t lu th nhm lc vua Tn mu tnh mt cng cuc kin trc v i.
Nguyn sau khi thn tnh xong su nc: Yn, Triu, Hn, Ngy, T, S, Thy Hong mun bo v
ngai vng v phng nga cuc xm lng ca bn Hung N min Bc, mi truyn xy Vn L
Trng Thnh lm bin gii t Lng Ty mn ty n Liu ng mn ng. Thnh cao t 15
n 30 thc, chn rng 25 thc, di 3600 cy s. C tng qung li c ca i s.

Thy Hong t cng trnh ln lao y di quyn ch huy ca i tng Mng im v di s

kim sot ca Thi T Ph T. Nh vua truyn huy ng n 30 vn nng dn xy trng thnh,
li dng n 50 vn ngi bt lm binh phng gi min Lnh Nam. Ngoi ra hn 70 vn ngi b
cung hnh (b ct sinh thc kh) chia i lm cung A Phng, hoc xy lng Ly Sn.
Vua truyn huy ng n hng triu thanh nin t 18 n 45 tui i su dch. Nhng ngi ny
khng bit bao gi mi tr v hay khng chc c ngy tr v na. V th, trong nhn dn, v khc
chng, m khc con v cng thm no.
Chng nng Mnh Khng phi tun lnh nh vua. Cha chng mt li m chng, Mnh
Khng phi thay th chng phng dng m v dng dc con th. Nh ngy suy sp, nng phi
gi go, quay t mu sinh. i vi m chng, nng vn lm trn nhim v ca mt ngi du
tho.
Phn ni gi, phn thng nh con, b m pht bnh nng ri qua i. Mnh Khng phi lo c
tang bo hiu. ng ng my nm trng trng i chng nhng bt v m tn. Nghe c tin n
min bc, v tuyt sng lnh lo, v cng vic qu kh nhc nn c nhiu ngi m cht, Mnh
Khng thng chng nn nht nh n tn i quan, mong tm chng an i, gip , san x gnh
nng. Nng gi con cho ngi thn ri ra i.
Nng theo ng vn l. T min h ng nh nc S ln pha bc n kinh Hm Dng.
Nng li nghe n: bn ngi su dch ln vng ty bc, nn li i t min sng Hn Thy n
dy ni Tn Lnh v hng ty, on theo dng sng Tt Xuyn m i thng ln pha bc. Tri qua
bao cnh nng ma, sng gi, tuyt, nhng nng vn khng nn lng. n sng Hc Thy v bn
M Lan, b bn ly qu nhiu lm chm bc tin. Nng li men theo m trng thnh, thng v
hng ng. Hi han tng ngi, nhng nng vn tht vng, v chng ai bit c tin chng ca
nng.
Cui cng, Mnh Khng n mt bi sa mc min ng. Gia lc y, bng my en vn v
ph nhum u m c bu tri. Gi bc thi git ging tng cn v cng lnh lo. Nga t u li ct
ting h vang nhng ging thm th bi t. Trc mt nng li by ra mt ng xng trng ngn
ngang, gh rn.
Trc cnh tng, nng hi: "C l chng ta thc mt ri m thc y chng?" V, nng li,
ngh thm: "C l phn anh linh ca chng bo im l cho nng". Nng bn khn vi vong linh ca
chng v cu Hong Thin ph h: nu chng nng thc ri th xin cho mt biu hiu bit. on,
nng cn mng tay, nh mu vo nhng ng xng.
T ng xng ny cho n ng xng khc, mi n khi nng nh mt git mu vo chic u
lu n, th chic u lu li thm mu v rc ln. Nng hiu ngay y l du hiu Tri cho bit
y l hi ct ca chng. Nng lin m chm ly ngay b xng, khc lc th thm sut c ba ngy

m.
Cu chuyn ny thu n tai thi t Ph T, con trng ca Tn Thy Hong v i tng Mng
im, lc by gi ng ng i bn doanh ti t L Long, mt i quan trong tnh H Bc ngy
nay. Ri c hai cp tc sai ngi nh xe n Trc Lc, ch ca nng Mnh Khng ng khc.
Thi t Ph T gi nng hi chuyn v tm hiu cn do ni oan c ca nng. Nng by gi kit
sc, phu pho tha:
- V chng ti cht ni bin thy, ti cng xin cht theo c cng nhau hp mt sui
vng!
Ni xong, nng nghn ngo, hp hi, ng qu ri tt th. ng thi mt dy tng mi xy sp
theo!
Nghe chuyn bi thm v xem cnh hi hng, hai ngi nao nao cm ng. C n tng s v dn
phu u thng xt m rng rng nc mt.
Thi t Ph T h lnh hnh l mai tng. L truy tng phm hm T Tng qun cho Phm Thc
v truy phong tc hiu Trinh Phu Nhn cho Mnh Khng. Ph T truyn chn hai c sng vo
mt cnh ca S Hi quan chng 8 dm, cch ven Bt Hi chng mt dm (dm: 576m).
Thy vic hin linh l lng, ngi ta lp gn ni ny mt miu gi l "Khng N T". i
sau, ti C Bc khu, tnh H Bc v L An, tnh Sn Ty, ngi ta cng c dng miu t cng
mt tn y. V sng m nhn c ca nng, nhng b tnh xa gn thng n chim bi.
i nh Ty Hn (206-25), nh ng Hn (25 trc D.L.-220 sau D.L.), nh Ngy (220-265), m
nng Mnh Khng c triu nh lp cho nhiu bia . Sang i nh Minh (1368-1644), miu ca
nng c trng tu v vang.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc phng cu hong
T M Tng Nh, t Trng Khanh, ngi Thnh i nh Hn. Ngi rt a ti, vn hay, n
gii.
Khi la qu ln Trng An lp cng danh, n con sng u lng, Tng Nh vit trn cu mt
cu: "Bt tha cao xa t m, bt phc qu th kiu" (Khng ngi xe cao bn nga, khng qua li cu
ny na).
Nhng vn con ngi phng lng ho hoa rt mc nn mua c mt chc quan nh, lm trong t
lu, chn, co bnh, qua chi nc Lng, ri tr v nc Thc. n u, Tng Nh cng dng bt

mc v cy n giao thip bng hu.

Trong khi n t Lm Cng, Tng Nh vn sn quen vi Vng Ct l quan lnh huyn, nn
n chi. Ct li mi Tng Nh cng i d tic nh Trc Vng Tn, vn vin ngoi trong
huyn. Nghe ting Tng Nh n hay nn quan huyn cng Trc Vng Tn yu cu nh cho mt
bi.
H Trc vn c mt ngi con gi rt p tn Vn Qun, cn nh tui m sm ga chng, li thch
nghe n. Tng Nh c bit, nh gho nng, nn va gy n va ht khc "Phng cu hong
(Chim phng trng tm chim phng mi).
Chim phng, chim phng v c hng,
Ngao du bn b tm chim hong
Thi cha gp ch, lung l lng.
Hm nay bc n chn thnh thang.
C c gi p i trang,
Nh gn ngi xa no tm trng.
c g giao kt i uyn ng,
Bay ling cng nhau tha mi ng.
Nguyn vn:
Phng h, phng h quy c hng,
Ngao du t hi cu k hong,
Thi v ng h v s tng,
H ng kim tch ng t ng.
Hu dim thc n ti khu phng,
Tht nh nhn h su ng trng.
H duyn giao cnh vi uyn ng
Tng hit cng h cng cao tng.
Trc Vn Qun nghe c ting n, ly lm say m, ng m b nh i theo chng. Trc ng
tc gin, quyt nh t con.
i trai gi m mt qun nu ru. V chng cng cm ci lm.
Sau Hn V c bi "T h ph" ca Tng Nh, khen ti mi vi vo triu, ban chc tc.
Li sai chng cm c tit, thay nh vua v Ba Thc chiu an bn ph lo tng phc nh Hn. Ln ny
tha ch bnh sinh, Tng Nh o gm vinh quy c ngi n rc long trng. Nhng lm quan t
lu, li chn, co bnh lui v qu.
Trong "Bch Cu k ng" c cu:
Cu hong tay la nn vn,

Tng Nh lng y, Vn Qun lng no.

V, trong "on trng tn thanh" ca Nguyn Du cng c cu:
Khc u T M phng cu,
Nghe ra nh on, nh su phi chng!
u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ci u un ht u
i Tam Quc (220-264), To Thc t T Kin l con th ba ca To Tho, vn c ti lm th

hay, c ting l nht thi nhn i Tn-Hn nhng c tnh phng tng. To Tho thng lm
nhng khng th truyn ngi cho mt chng giu tm hn ngh s y c.
Tho cht, truyn ngi cho con c l To Phi. Thc bn tnh ngng nghnh bt phc, c chng
li ng vua anh. Phi gin lm, truyn ngi bt Thc n nh lm ti. Nhng v yu ti Thc nn
Phi bo:
- Ta vi my tuy tnh anh em nhng ngha vua ti, sao dm cy ti mit l? Ngy tin qun cn,
my thng em vn chng khoe gii le i. Ta rt nghi, c l my nh ngi khc lm gip. Vy
gi y ta ra hn: i by bc phi lm xong mt bi th. Nu lm c th tha ti cht; bng khng
xong, ta quyt chng dung.
Thc ni:
- Xin ra cho.
Trn in sn c treo bc tranh thy mc, v hai con tru chm nhau bn bc tng t. Mt con
ri xung ging cht. To Phi tr vo bc tranh, bo:
- Hy ly bc ha kia lm . Nhng trong th cm phm vo nhng ch "Ngu", "u",
"Tng", "Try", "Tnh", "T" (Tru, chi, tng, ri, ging, cht).
Thc i khoan thai. Va ht by bc, lin ct ting ngm:
Hai tm thn i ng,
Trn u bn khc xng.
Gp nhau ta sn ni.
Bng u ni chin trng.
i bn ua sc mnh,
Mt ch ln xung hang.

u phi thua km sc,

Chng qua s l lng.
Nguyn vn:
Lng nhc t o hnh,
u thng i ao ct.
Tng ng do sn h,
Hut khi tng ng t.
Nh ch bt cu cng,
Nht nhc nga th qut.
Phi th lc bt h,
Thnh kh bt tit tt.
To Phi cng tt c qun thn u git mnh, nc n khen. Phi li hi:
- By bc thnh th, ta cn cho l nhm. My c th ng khu c ngay mt bi c chng?
Thc p:
- Xin ra cho.
Phi ni:
- Ta vi my l anh em. C ly cu lm u . Nhng cm dng hai ch "Huynh", "".
Thc chng cn ngh ngi mt giy, ng khu c ngay:
Ci u un ht u
u trong ni khc ku:
Cng sinh trong mt gc,
Bc nhau chi n iu.
Nguyn vn:
Ch u nhin u c,
u ti phu trung khp.
Bn th ng cn sinh,
Tng tin h thi cp.
Phi nghe cm ng, sa nc mt, lin tha cho, nhng ging To Thc lm An Hng Hu.
Vit Nam trong thi Ty Sn (1771-1802), hai anh em Nguyn Nhc v Nguyn Hu xut nh
nhau tranh quyn. Nguyn Nhc yu th, phi khc ni vi em:
- B oa ch nhc, tm h nhn?
Ngha l: ni da nu tht, lng em sao n? Nn Nguyn Hu cm ng ri c hai ha nhau.
tnh Bnh nh, mi khi ngi ta i sn c hu nai g th lt da ra lm ni m nu tht. Do
ca dao Bnh nh c cu:

Da nai m nu tht nai,

Vic i nh th khng ai ng lng.
Tht nai m chn bn trong,
Da nai cng chy cn mong ni g!
Cm ng li ni ca Nguyn Nhc, ngi Bnh nh em li din bng cu ca dao:
Li lm anh vn l anh,
Ni da xo tht sao nh hi em?
i nh Nguyn (1802-1945) vua T c git anh l Hng Bo cng c a v ngai vng ca
mnh. Mt hm, trong mt bui chu, nh vua v rng cn nhm li mi khin qun thn lm
bi th chi, nhng trong th cm dng ting "Rng", "Li".
y l bi th ca c Nguyn Hm Ninh:
Ng sinh chi s nh v sinh,
Nh sinh chi hu ng vi huynh.
Bt t cng hng trn cam v;
H nhn tng vong ct nhc tnh.
Tm dch:
Thu t sinh ra, my cha sinh,
My sinh sau t, t l anh.
Ngt bi chng ngh cng nhau hng,
Xng tht nh tm n dt tnh.
Nh vua khen hay, thng mt ch mt nn vng; nhng v cho bi c "mc", nn bt pht mi
ch nh mt roi.
"Ci u un ht u", "Ni da xo tht", "Rng cn li" thnh ng in tch ny u c mt
ngha nh nhau.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bi ca tn S
"Bi Ca Tn S" l mt bi ht do Trng Lng t ra cho ha theo ting tiu thi lm tan r
qun i S B Vng Hng V.
Trng Lng t T Phng, ngi nc Hn, i Tn Hn (221 trc - 195 sau Dng lch), ph
Hn Bi Cng Lu Bang. Lc by gi, Hng V b tng soi nh Hn l Hn Tn bao vy ti Cu

L San pha bc thnh T Chu. Tuy lm vo tnh th nguy ngp: thiu lng, nhng bn cnh vua
cn 8 ngn t theo t lc ban u, vo lc cng, h quyt t chin m con ng mu, thng v
Giang ng tu chnh binh m tip tc cuc chin u.
Nh vy l mt mi nguy cho Hn, d c i thng bng binh lc tt phi tr mt gi rt t bng
xng mu. V th, Trng Lng hin k l tm cch phn tn 8 ngn t c lp Hng V. C
th mi bt Hng V c.
Trng Lng lin tha lc m khuya thanh vng, tri cui thu lnh lo, Trng i qua li t K
Minh san n Cu L san, va thi tiu va ht:
"Tit tri cui thu ch, bn pha y sng.
Tri cao nc cn ch, ting nhn bi thng
Cc ngi bin th ch, ngy m bng hong,
Thot gm mc tn ch, sa mc phi xng.
Mi nm xa qu ch, cha m au bun.
V con mong nh ch, gi chic chn n.
ng rung b hoang ch, ai ngi trng nom.
Xm c ru ngon ch, cng ai thng thc,
Tc bc mong con ch, ta ca sm hm,
Tr khc gi cha ch, nc mt tro tun.
Gi bc kia thi ch, nga H nh chung.
Ngi xa qu hng ch, n qun xm lng,
Mt sm giao phong ch, thn b sa trng,
Xng tht nh bn ch, trn bi trong mng.
Hn phch b v ch, khng ni ta nng,
Trng kh lng danh ch, ph tr hoang ng.
m trng canh vng ch, t hi thin lng,
Mau b S tan ch, trnh cht tha phng,
Ta vng tri ch, son ca thnh chng,
Ai bit mng tri ch, xin ng m mng,
Hn Vng nhn c ch, khng git qun hng.
Ai mun v qu ch, tha cho ln ng,
Ch gi tri khng ch, S tuyt lng
Khi V b bt ch, ngc khn lng.
Mn ting S ch, khuyn qun S hng,
Ph thnh iu nhc ch theo su cung.

Ting tiu T T ch ni an Dng

Khc ht Tru Din ch ti Yn ng.
Ting tiu vang ch, chn tng my.
Gi thu v ch, cui thu ny,
S kia mt ch, chy u y!
Thi khng i ch, nhanh ta bay.
Li ca ch, ba trm ch di
Cu cu ch ch r rng thay.
Khuyn ngi nghe cho k cng,
Chm tnh, ung i thn chin binh.
(Da theo li dch ca Hi u T)
Nguyn vn:
Cu ngot thm thu h t d phi sng,
Thin cao thy ht h hn nhn bi thng.
Ti kh th bin h nht d bng hong,
Phi kin chp nhu h ct lp sa cng.
Ly gia thp nin h ph mu sinh bit.
Th t h kham h c t c phng.
Tuy hu du in h thc d chi th,
Ln gia tu thc h thy d chi thng.
Bch pht mn h vng xuyn thu thy,
Tr t c nim h ly on can trng.
H m t phong h thng chi luyn th,
Nhn sinh khch a h ninh vong c hng
Nht n giao binh h o nhn chi t,
Ct nhc vi n h suy tho ho lng.
Hn phch du du h vng tri s ,
Trng ch liu liu h ph chi hoang ng.
ng th vnh d h truy t thoi!
Cp to tn S h th t th phng.
Ng ca khi n h thin khin co nh,
Nh k tri mng h vt v diu mang.
Hn Vng hu c h hng qun bt st,
Ai co qui tnh h phng nh cao tng.

Vt ch khng doanh h lng o d tuyt,

Ch nht cm V h ngc thch cu thng.
S chi thanh h tn S tt.
Ng nng xuy h hip lc lut,
Ng phi T h phm an Dng.
Ng phi Tru h ca Yn Tht
Tin m trit h thng cu thin.
Thu phong khi h S vong nht.
S k vng h nh yn quy
Thi bt i h nh li tt.
Ca h ca h tam bch t.
T c t c hu thm .
Khuyn qun mc tc ng nhn khan
Nhp nh quan tm ng thc k.
Trng Lng tp qun Hn hc ting S ht theo.
Canh khuya, m vng, kh tri lnh lo, l vng rng bay l t, ting tiu thm trm, ging ht bi
thm ng vng vo dinh S. Ban u, S qun ch bun b than th, nhng sau cng, nghe n
chng no th cng cm thy nh rut gan tan nt, ri nc mt m a ... on bn nhau b trn.
Ch trong mt m, tm ngn t cng qun s cc dinh, mi phn b trn ht by tm.
Binh S khng nh m t nhin v tan S Vng phi m hn y lng, bung li than ai
on:
Lc bt san h kh ci th,
Thi bt li h chuy bt th...
Tm dch:
Sc nh ni ch kh hn i,
Thi bt li ch nga chng i...
Nguyn T Quang
in hay tch l
ng Bch o
x Tr Ni, huyn Nga Sn, pha hu ni Thn Ph c "Bch o ng" cng gi l "T Thc
ng", trong tri rng ri m li thanh h, cy ci xinh tt. Trong ng c bn , c nhng vin

nh la lit hnh nh con c. Nhng thch nh r xung hnh nh trng chung, kh nh c ting
ku. Li c nhng th nh mn trng, lng d trng rt k xo, cnh tr rt xinh p.
Mun vo trong hang ng, phi ni uc m i. Nhng cng cha ai i cng n y.
Tng truyn trong nin hiu Quang Thi (1388-1398) i nh Trn nc ta c ng T Thc l
quan huyn Tin Du (tnh Bc Ninh). Bn cnh huyn c mt ngi cha c trng mt cy hoa mu
n. Mi khi n hoa th ngi ngi cc ni n, xe nga dp du lm thng hi thng hoa.
Trong khi mi ngi nhn ngm hoa p th bng c mt thiu n tui mi lm, mi su,
dung nhan dim l bc n a tay vut ly hoa. Nhng chng may khi vn ly mt cnh th cnh
gin b gy. Ngi gi hoa gi li, bt n. Nng khng n m mi n ti cng khng c ngi
thn quen n nhn. T Thc thy vy ng lng thng xt, bn ci o bch cm cu a cho nng
chuc ti c tha v.
Mt thi gian sau, v khng mun rng buc bi li danh, T Thc b n t quan v huyn Tng
Sn. Ri ngy ngy, T vi mt bu ru, ti th, chu du khp chn danh lam thng cnh. Mt hm
nhn thy ca bin Thn Ph c m my ng sc kt li hnh nh hoa sen, T vi cho thuyn n
thy mt hn ni rt p, T sinh cm khi, nhn mt bi th:
Thin chng bch th qui triu n,
Hoa tho nghinh nhn nhp ng mn.
Bng gin d v tng thi dc,
Lm lu thng hu khch tm nguyn.
L du t v cm tam lng,
iu nh sinh nhai nht tu tn.
Ngh hng V Lng ng ph vn,
Tin lai vin cn thc o thn.
Bn nm:
u cnh thp thong bng kim ,

Hoa ng vui mng n khch v.
Cnh sui no l ngi hi thuc?
Quanh ngun ch c g bi .
Xnh xang gh mt n ba khc,
ng nh thuyn cu ru mt v.
m hi V Lng chng nh c,
Lng o u cch chng m.
T xong nhng b ng cha bit ng no i, thot thy vch tch m ra mt ch trn

mt thc. T chui vo cha c vi bc th vch khp kn li. i c vi dm, thy sn

ng cao nh vch tng. Ln leo ln, mi bc li thy cng rng. n cht ni th c nh mt tri
chiu sng, nhn quanh bn pha thy mt dy lu i thin nhin cc k xinh tt nh tranh v.
T ng ly lm ngc nhin, bng thy c thanh y ng n n bo:
- Phu nhn ti xin mi tng cng vo.
T vng li. Thng vo th thy mt tin nga ng ngi trn ging chm tht bo, bn cnh c
t mt chic thp nh bng n hng. Tin nga mi T ngi, on ung dung bo:
- y l hang ng th su trong s 36 ng Ph Lai. Thip y l Ngy phu nhn a tin Nam
Nhc, nghe nh ngi c cao ngha hay cu tr ngi khn n, nn mi phin bc n y.
on, phu nhn gi A Nng n.
T lic nhn, nhn ra l c gi lm gy hoa ngy trc. Phu nhn ch A Nng m bo T:
- l con ta, tn Ging Hng, khi trc nh ngi cu vic lm gy hoa, n y khng qun nn
ta mun kt lm giai ngu tr.
L c nhin, T rt vui lng.
Ngay trong m y, phu nhn truyn thp n m phng, tri chiu v rng, lm l giao bi.
Thm thot c mt nm.
Nhng cnh tin khng khuy kha c lng trn. T bng ng lng nh c hng nn ng
vi Ging Hng. Bit khng gi c, nng nh tha vi m. Phu nhn bit T cn nng lng trn
tc nn bng lng cho chng mt chic cm vn xa i v. Ring Ging Hng th giao cho chng
mt phong th, dn v n nh hy m ra xem.
n nh, cnh c khng cn nh xa, vt i sao di, thnh quch, nhn dn hon ton khc
trc; duy cnh ni sng l cn nh thu no. T em tn h mnh m hi thm ngi gi c, th
c ngi ni:
- Thu ti nghe ni ng c tam i nh ti cng cng tn h nh ng, i vo ni mt n nay
hn 60 nm.
T by gi mi hm hc bi ngi, mun ln xe my v li c, nhng xe ha ra con tng
loan bay mt ri. T m th ca Ging Hng xem th thy c cu: "Kit loan l vn trung, tin
duyn d on; phng tin sn hi thng, hu hi v nhn" (Kt bn loan trong my, duyn
trc dt; tm ni tin trn bin, hi sau khn cu). ni: duyn trc kt i loan phng cng
nhau nay on tuyt ri; ngy sau mun tm li ni tin cng khng c.
V sau, T Thc mc o khinh cu, i nn l, vo ni Hong Sn huyn Nng Cng (Thanh
Ha) ri i mt.
L Qu n, i Hu L, c vnh bi th:
Cu chuyn thn tin rt kh lng,

Bch o ng n hoang lng.

o bng gi bi: thn T Thc,
My liu xun tn: sc Ging Hng.
Trng ngy qua nghe ting ng,
Nh dim sng nhum mt mi thng.
Thin thai mng tng cho thm kh,
Ai bit thin thai cng h trng.
Nguyn vn:
Hi thng qun tin s diu mang,
Bch o ng khu thi hoang lng.
Kiu khn nht ct cng T Thc,
Vn thy song nga lo Ging Hng.
Thch c hu thanh xao hiu nht,
Sa dim v v nit thu xng.
Th nhn kh tc Thin thai mng.
Thy thc Thin thai dic h trng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gm nng Ban
Nng h Ban, khng bit tn, vn l mt cung phi ca vua Thnh nh Hn (32-8 trc D.L.).
Nng lm n quan, chc Tip D nn thng gi nng Ban Tip D.
Nng p, duyn dng, c nh vua sng i.
Nhng sau, nh vua say m Triu Phi Yn. B nng ny gim pha, nng Ban s nguy cho thn nn
xin vua cho hu b Thi Hu cung Trng Tn. T , s sng hnh ca vua i vi nng ngy
cng phai ln.
Ti cho thn phn lm cnh ph phng, nng bun b, ly mt th la bt t trng gi l T Hon
(lc nc T) do nng t dt ly v lm thnh mt cy qut trn. Trn qut, nng mt bi th
t v thn phn mnh:
Mi ch la T trng.
Trong sch nh sng tuyt.
em lm qut Hp Hoan,

Trn hin ging mt nguyt

Ra vo trong tay vua,
Lay ng sinh gi mt.
Thng s tit thu n,
Gi mt cp nng nhit,
Nm ct vo x rng,
Na ng n i tuyt.
Nguyn vn:
Tn ch T Hon t,
Ho khuyt nh sng tuyt.
Ti thnh Hp Hoan phin,
on on t minh nguyt.
Xut nhp qun hoi t,
ng o vi phong pht
Thng khng thu tit ch
Lng vim ot vim nhit.
Kh nguyn gip t trung,
n tnh trung o tuyt.
Nng cung n h Ban y t v mnh nh cy qut Hp Hoan tng c nh vua nng niu yu
chung. Nhng ri li nm ct vo x rng, v gi thu mt cp mt gi mt ca qut ri. Th l
mi tnh na ng on tuyt. Nh vua n say m k khc, nghe li gim pha nng chu ni
duyn phn b bng.
Vng Xng Linh, mt thi ho danh ting i ng (617-907) cm xc ni duyn phn gh
lnh ca nng cung phi h Ban, m y cng l s kip chung ca khch hng nhan v phc sa vo
cung cm, nn c lm 3 bi, l "Trng Tn thu t" vnh nng:
I
Ging ngc cnh kh rng l vng,
Bung rm m lnh hi sng.
L hng, gi ngc v duyn qu,
Lng git ng ri xit on trng.
(Bn dch ca Lam Giang)
Nguyn vn:
Kim tnh ng ng lc dip hong,

Chu lim bt quyn d lai sng.

Hun lung ngc chm v nhan sc,
Nga thch Nam cung xun lu trng.
II
Ban mai qut tc m n vng,
Nng qut nhn thi lung th than.
Mt ngc khng bng con qu rt,
N cn si nng in Chiu Dng.
Nguyn vn:
Phng chu bnh minh kim in khai
Th tng on phin tm bi hi.
Ngc nhan bt cp hn nha sc,
Do i Chiu Dng nht nh lai.
III
nh phn bc, i au n,
Thy vua trong mng, tnh nh nhung.
Ty cung rn rc m yn tic,
M mng nh lc c vua ban.
Nguyn vn:
Chn thnh bc mnh ca tm t,
Mng kin qun vng gic hu nghi.
Ha chiu Ty cung tri d m,
Phn minh phc o phng n th.
Ba bi theo iu nhc ph. Tc gi t tm trng u hoi ca Ban Tip D: ni bun m thu, mi

bun sng thu li mi su m thu.
m trc u bun, sng dy bng khung, m n su no, c ba bi u cc t mt ni bun tha
thit. M ni bun y mi vng vn, khng bao gi chu bung tha ngi bc mnh lnh cung.
Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu, on thut li thn on ca nng cung phi
trong cung cm, c cu:
N hoa cha mm ming ci,
Gm nng Ban nht mi thu dung.
"Gm nng Ban" ly in tch trn.

Nguyn T Quang
in hay tch l
ng sng vi thip Lan nh
i nh Tn (265-419) c quan Thi y tn Khc Gim mun chn mt ngi r hin, mi cho
ngi n trng ca Vng o xem trong m hc sinh, c ngi no xng ng khng.
Lc ngi nh tr v, Khc Gim hi th ngi y p:
- Hc sinh gii th ng, ngi no nghe vic kn r cng sa son o qun bnh bao, ganh ua
nhau, ra dng n np; ch c mt ngi khng n, trt o, tro chn nm ging pha ng.
Khc Gim bo:
- Ngi y mi tht ng r ta.
on chn lm r. Ngi l Vng Hy Chi, sau lm quan n chc Hu qun, c ti vit ch p
hn c thin h.
"ng sng" l ging pha ng, ch ngi r qu, "r ng sng".
Trong "Nh mai" c cu:
"C Ty T , thiu ng sng no" l do in tch trn.
Vng Hy Chi, t Dt Thiu. V lm quan n chc Hu qun nn thng gi l Vng Hu Qun.
Tng truyn Vng tp vit ch bn b ao, sau nc ao en ngm nhng mc.
Li ch "Khi" ca Vng c ngi i cho l li ch p nht t xa n nay.
Ngi i thng khen bt th ca Vng "lt nh my bay, mnh nh rn ln". Trong cc bn bt

thip ca Vng li c bn "Lan nh tp t" vit ngy 3 thng 3 nm Vnh Ha th 9 i nh
Tn (337) c hu th qu trng, cho lm mu mc tp theo. Nhng bn "Lan nh tp t" c
lu hnh nhng c l l nhng bn phng theo. Bn chnh tht lc t sau i nh ng (618-
907).
Ngy nay, trong cc li ch Hn c li ch "Lan nh"; tc l li ch phng theo ch vit ca

Vng Hy Chi trong "Lan nh tp t".
Trong "on trng tn thanh" ca Nguyn Du, on ni v Kiu b Hon Th cho ra tu Qun m
cc chp kinh, Hon Th khen ch vit ca Kiu, c cu:
Khen rng: "Bt php tinh
So vo vi thip Lan nh no thua!
ni ch vit tt ngang vi ch ca Vng Hy Chi.

Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc trng tng t
i Hu Chu, thi Ng Qu (905-955), tnh H Nam vng sng Tiu Tng c nng Nng,
con gi ca Lng cng. Nng c sc p li hay ch. tr nh c chng L Sinh, mt hn s m
mo tun t.
Nhn mt m Trung Thu, Nng thng trng bng gp L Sinh. Trai ti gi sc gp nhau, trao
i tm tnh. T c hai thng tm cch lui ti.
Lng cng bit c, tc gin ui L Sinh i. Nng ly lm au n, t sinh ra bnh tng
t trin min, mi lm bi khc "Trng tng t" mong gi ngun tm s cho ngi yu bit.
Trong bi c nhng cu rt lm ly ai on:
Ngi ta bo sng Tng rt su,
Nhng cha bng ngun tng t
Sng su cn c y,
Tng t khng b bn.
Chng u sng Tng,
Thip cui sng Tng.
Tng t khng gp mt,
Cng ung nc sng Tng.
Hn m bay chng ti
Ch thiu mt iu cht.
Ta vo ca tng t,
Mi bit tng t au kh!
Nguyn vn:
Nhn o Tng Giang thm,
V tng t bn.
Giang thm chung hu ;
Tng t v bin ngn.
Qun ti Tng Giang u,
Thip ti Tng Giang v.
Tng t bt tng kin,

ng m Tng Giang th
Mng hn phi bt o,
S khim duy nht t.
Nhp ng tng t mn,
Tri ng tng t kh!
L Sinh tip c, c xong, cm xt v cng, m a nc mt. Chng chy nh mai mi n nn
n vi Lng ng, k l mi tnh u, xin hi nng lm v. ng trc cn dng dng, sau c c
khc "Trng tng t" ca con, ly lm cm ng nn nh vui lng cho Sinh thnh mi lng
duyn.
Trong "on trng tn thanh" c cu:
Sng Tng mt gii nng s,
Bn trng u n, bn ch cui kia.
V trong "Chinh ph ngm", bn dch ca b on Th im cng c cu:
Chn Hm Dng, chng cn ngonh li,
Bn Tiu Tng, thip hy trng sang...
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gio th tam qut
"Gio th tam qut" ngha l "con th khn c ba ngch hang". ni: th c ba ngch hang trnh
cho khi b cht; cng nh con ngi phi c tr mu t tn.
Cu ny l do Phng Huyn by k cho Mnh Thng Qun.

Sch c vn c chp:
Phng Huyn ngi nc T, i Chin Quc (470-221 trc D.L.) lm thc khch ca Mnh
Thng Qun l Tng quc nc T. Mt hm, Mnh Thng Qun a s b ra hi cc thc
khch xem c ngi no bit v vic k ton, nh qua t Tit, l phong p ca Thng Qun, thu
cc mi n, th xin k tn vo s. Phng Huyn nhn s k tn. Thng Qun ly lm l hi tn h
ngi k l ai? K t hu p:
- l ngi thng ca cu "trng hip quy lai".
"Trng hip" l cn gm di, "quy lai" l i v. Nguyn trc khi y, h Phng c ba ln ca. Ln
th nht l:

" y khng c c, nn mang gm di i v".

Ln th hai ca:
" y khng c xe, nn mang gm di i v".
Ln th ba ca:
" y khng c nh cho cha m , nn mang gm di i v".
H Mnh ci, n hn li mnh bc i h Phng, nn cho ngi mi Phng n t:
- Vn ny chm m trong cng vic quc gia rt mi mt, lng lo ri lon m tnh li ngu n,
khng rnh gp mt, xin t ti cng tin sinh. Tin sinh khng ly lm h thn, nay li c mun
v ti i thu n t Tit chng?
Phng tha:
- Huyn nguyn i.
Khi ra i, h Phng hi: thu n xong ri c cn mua vt g? Mnh bo: xem trong nh cn thiu vt
g th c mua v.
Phng Huyn n t Tit, cho ngi thuc li mi tt c nhng ngi thiu n n ng , ri
truyn rng Mnh Tng quc ra lnh xa b tt c s n. V, cho mi ngi tin tng, Phng
em t ht nhng vn kh n. Dn t Tit vui mng, tung h vn tu.
Khi h Phng tr v, Thng Qun ly lm l cho l i n cch g m mau chng th, mi hi:
- Thu n xong phi khng?
- Thu xong c.
- C mua g v khng?
- Khi i, Tng cng c bo: nn mua nhng vt g trong nh cn thiu. Ti trm ngh trong bng
Tng cng cht cha nhng trn bo, ngoi chung nui y ch nga, nh sau la lit nhng m
nhn, vy vt m Tng cng cn thiu, cha c l iu Ngha, nn ti trm lnh mua iu Ngha
em v.
Thng Qun ngc nhin hi:
- Mua iu ngha th no?
H Phng p:
- Tng cng nguyn trc c phong cho thc p t Tit l t nh mn, m khng lo v v
thng yu dn, li cn mu toan lm li. V vy, ti trm lnh xa cho tt c cc con n, nhn
thiu hy c vn kh, c dn chng vui mng tung h vn tu. y l ti v Tng cng mua c
iu ngha vy.
Thng Qun nghe ni khng bng lng, nhng phi b qua.
Mt nm sau, vua T khng dng Mnh lm Tng quc na, phi v t Tit . By gi b tnh t
Tit, trai gi gi tr ua nhau n n rc gia ng, hoan h nhit lit. Khi y, Mnh quay li

Phng Huyn m bo rng:

- Tin sinh v Vn ny mua iu ngha, ngy nay Vn mi trng thy.
Phng tha:
- "Con th khn c ba ci ngch hang mi khi cht", nay Tng cng mi c mt ngch hang, cha
c da gi nm yn, ti xin v Tng cng o thm hai ngch na.
Mnh nghe ni, lin ban 50 c xe v 50 cn vng h Phng hot ng. H Phng lin ty du nc
Lng, bo vua Hu Vng nc Lng rng:
- c ngi hin th nc mnh, b ngi hin th nc yu. Nc T nay b Mnh Thng Qun,
nu Lng dng lm tng th Mnh Thng Qun s em nhng vic kh d lm li cho T c
m lm li cho Lng. Nh vy, Lng s hng mnh m T nguy mt.
Lng Hu Vng bng lng khin s gi dem 1000 cn vng v 100 c xe qua mi Thng Qun.
Gia lc y, Phng li sang T, vo yt kin T Mn Vng bo:
- c ngi hin th nc mnh, b ngi hin th nc yu. Nay T b Mnh Thng Qun, nu
nc Lng hay mt nc no khc dng lm tng th Mnh Thng Qun s em nhng vic kh
d lm li c cho T m lm li cho nc khc. Nh vy, nc khc s hng mnh. Hung chi
Mnh trc kia T, nhng vic b mt ca T, Mnh u hiu bit, nh vy d mun d khng
Mnh cng da theo m lm nguy T.
Mn Vng ngoi ming tuy khen phi nhng lng cn do d. Bng c qun bo nc Lng ng
cho xe nga i rc Mnh Thng Qun v lm Tng quc, nn lp tc sai quan Thi Ph em
1000 cn vng v vn xa t m (xe c v vi v gc 4 nga) cng mt bo kim, mt phong th n
xin li Thng Qun v xin mi v lm tng nh c.
Sau khi vua T ti dng Thng Qun, Phng Huyn li khuyn Mnh nn thnh cu cho nhng
t kh ca tin vng v xin lp nh tn miu t Tit. V Mnh vn l dng di ca vua Uy
Vng nc T, xong lp tn miu t Tit th tin vng lm cn bn vng vng, sau ny
nc T chng nhng khng dm ot t Tit, m phi cu tr mt khi t Tit b nc khc xm
lng.
Vua T khng hiu c mo ca Phng Huyn nn bng lng cho Mnh thit lp tn miu t
Tit. Khi y h Phng bo Mnh:
- Ngy nay ba ngch hang o xong, Tng cng c th da gi cao m nm c yn vy.
Mnh Thng Qun lm Tng quc hn vi mi nm, khng xy ra cht my tai ha g l nh
mu k "Gio th tam qut" ca Phng Huyn.
"Ba ngch hang" ca Phng Huyn l: mua ngha, lp k cho vua T ti dng lm tng, lp tn
miu t Tit.

Thnh ng "Gio th tam qut" ch con ngi cn phi c tr mu to nhiu iu kin, nhiu
phng tin mi t tn c.
Nguyn T Quang
in hay tch l
i m nhn ly nga
T ng Pha l mt thi ho danh ting i nh Tng (950-1275). ng c mt c hu tuyt p tn

Xun Nng. V bt ng kin vi T tng Vng An Thch nn b nh vua trch i Hong Chu.
Lc sp ln ng, c ngi bn lm chc quan Vn s h Tng n nh T chi tin bit.
T ng Pha bo Xun Nng ra mi khch ung vi chn ru, cm khi bit ly. Thy Xun
Nng p nh tin nga, h Tng git mnh hi:
- C b ny c i theo bc khng?
T bo l Xun Nng khng mun i theo v ng s xa xi kh nhc nn xin tr v nh nng.
Nhn , h Tng ni:
- Vy th bc cho php ti em con nga bch tuyt hay i ly c Xun c khng?
ng Pha ng chu.
H Tng ly lm khoan khoi v cng, lin ng khu lm bi th t tuyt:
Tic g con nga p nh my,
n bc cho ti i gi ny,
Gi mt nht vng rung bng nguyt,
Nhng thm m phn bn lng say.
Nguyn vn:
Bt tch sng mao v tuyt ,
ng nhn phn ph tng nga mi.
Tuy v kim nc t minh nguyt,
Khc hu giai nhn bng ngc b.
T ng Pha cng ng khu p li:
C Xun i vy cng xa xm,
Du chng ku ca ch gin ngm.
V ni non sng nhiu him tr,
i ngi ly nga phi nh tm.
Nguyn vn:

Xun Nng th kh thi thng thng,

Bt cm thanh ti hn trung.
Ch v sn hnh a him tr,
C tng hng phn hon truy phong.
Xun Nng nghe hai ngi i p nhau v c mt hnh ng khinh thng nng nh th nn bc
tc, nh c ni:
- Ti nghe ngy xa vua T Cnh Cng mun chm tn gi chung nga m Yn T cn ngn.
Chung nga nh mnh chy, Khng Phu T ch hi thm c ai cht khng, ch khng hi nga cht
mt cn. y l ngi ta qu ngi khinh vt. Nay hc s em ngi i ly nga, th ra qu vt m
khinh ngi.
on, Xun Nng cng ng khu lm mt bi th:
Chm cha ci kip ca n b,
Kh sng trm b h bi ta.
Gi mi bit ngi thua ging vy,
Sng lm chi na trch ai m.
Nguyn vn:
Vi nhn mc tc v nhn thn,
B ban kh lc do tha nhn.
Kim nht thy tri nhn tin sc,
Th sinh cn hot on thy sn.
c xong, nng vi lao mnh ra sn p u vo cy m cht.
Thy thn xc nng qun qui trn vng mu o bn ci cy, c hai v cng hi hn, nhn nhau
ngm ngi, nh l.
Nhng mun ri
Nguyn T Quang
in hay tch l
Trng mn ph
T M Tng Nh t Trng Khanh, ngi t Thc i Tin Hn (206 trc D.L.-8 sau D.L.), rt a
ti, vn hay, n gii.
ng ni ting nht v ph.
Nguyn Trn hong hu b vua Hn V ght b y ra Trng Mn. Sng l loi trong thm cung,

nng ly lm au n cho thn phn. Khng bit lm th no t ht ni lng mong nh vua hi

tm xe li mi t duyn. Nghe T M Tng Nh c vn ti, nng nh ngi em 100 lng vng
n, yu cu Tng Nh vit mt bi ph dng vua.
Tng Nh bng lng.
Bi ph nhan l "Trng Mn ph", rt hay, li l v cng ai on. Bi y c on:
Su nhn chung quanh m r l ch, nc mt rng rng chy dc ngang.
Rng th di m thm thn ch, x giy ng dy m bng hong.
Vung tay o che mt ch, nh ngy xa lm li m sinh tai ng.
Mt my coi tiu ty ch, bun lng m ln ging.
V bng lm gi ch, tri c thm m p hng.
Ht ng qun m nm mng ch, phch nh bn qun vng.
Cht tnh m chng thy ch, hn ht hong nh mt vt g.
Nghe g gy m lng ru ch, dy coi trng sng long lanh.
Xem sao by hng ch, Tt, Mo hin phng ng.
Nhn ra sn lnh lo ch, nh thng chn tri gieo sng.
m dng dc nh nm ch, lng ut c m chng ngui.
Lng l trn tr i sng ch, tri hng hng rng ng.
Thip trm bun ti ch, cho n gi chng dm qun.
Nguyn vn:
T hu bi nhi thy l h, th lu ly nhi tung honh.

Th tc p nhi tng hi h, l khi nhi bng hong.
Du trng du d t h, s tch nht chi thin ng.
V din mc chi kh hin h, toi i t nhi tu sng,
on phn nhc d vi chm h, tch thuyn lan nhi chi hng.
Ht tm m nhi mng tng h, phch nhc qun chi ti bng.
Dch ng gic nhi v kin h, hn cung cung nhc hu vong.
Chng k minh nhi su d h, khi th nguyt chi tinh quang.
Quan chng tinh chi hng lit h, tt mo xut ng phng.
Vng trung nh chi i i h, nhc qu thu chi ging sng,
D mn mn nhc tu h, hoi ut ut k bt kh ti canh.
m yn kin nhi i th h, khng nh nh nhi phc minh.
Thip nhn thit t bi h, cu nin tu nhi bt kh cm vng.
............................

Xem qua bi ph, nh vua cm ng, ngh ngi, xt thng nn em nng v phc ngi hong hu.
Gi tr thay bi ph!
Nhng bi ph ch gi 100 lng vng. Mt trm lng vng mua li c lng yu du ca ng
qun vng.
Trong "Nh mai" ca V Danh c cu: "Ph Tng Nh d my vng chuc nn", l do in tch
trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Trc mai
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t lc nng Kiu bn mnh
chuc cha, nh li c vi Kim Trng, nng than th c cu:
Ti sinh cha dt hng th,
Lm thn tru nga n ngh trc mai.
V, on din t cnh ca Kiu lc sng m m vi Thc Sinh:
Mt nh xum hp trc mai,
Cng su ngha b, cng di tnh sng.
"Trc mai" l cy trc v cy bng.
Trc thuc mt loi tre nh. Bng l mt ging tre to rng. L to c th dng gi bnh. Thn to
dng lm ct nh. Cy bng gi c hoa, gn ging bng lau nhng di hn, ngi ta gi l bng
mai, thng b lm chi, gi l chi bng mai. Mai ny khng phi cy m, n hoa trng v ma
xun.
Mng bng to v mp, ngi ta gi l mng mai. Trong ca dao "Lnh th ngy xa" c cu:
Ming n mng trc mng mai,
Nhng giang cng na ly ai bn cng.
"Trc mai" y ch ngi bn tnh chung thy. V trc v mai l ging cy c t thng lng ngay
(tit thng); v sut i khng thay i t, lng Ngi ta mn "trc mai" ch ngi bn sut
i \gi c trn tit (tit ngha en l t, nh t trc), khng thay lng i d, khng ngh quanh
co (tre bao gi cng thng) tc l ngi gi trn c li th.
Hai ngi th bi vi nhau, ngi ny khng gi c li th, tc l mang n (li thn) vi ngi
kia. V, theo thuyt lun hi ca o Pht: ngi mc n kip ny th kip sau phi lm tru nga
tr ci n cho ngi ch n, nh th l tc l ngi gi trn li th.

Hnh dung bng cy trc, cy mai l nhng ngi trn i gi vng lng ngay tit thng.
Nhng "Trc mai" cn c mt ngha khc hn.
y khng phi l cy tre v cy m (bamboo et abricotier), cng khng phi l cy tre v cy
bng. M chnh do ting "Mai trc" o ngc. Ngha l Tre lm mai mi.
"Mai trc" do in tch chp trong sch "Lng ban thu v am ty bt":
ca sng Liu Kh, huyn Long Mn, tnh Qung ng c mt ci m (h), tn l " Ph m"
(ngha l m nh c v).
Tng truyn ngy xa c mt cu v mt c b trc tui nhau, thng ngi chi bn m m. Hai
tr rt thn. Mt hm c hai bo nhau:
- Chng ta by gi chi thn nhau nhng khng bit c c thn vi nhau mi chng? y ri khi
ln ln, k ni ngi ng.
Hai tr u bun. Nhng ri li ngh ra mt cch nh nhau, ch mt lng tre ra lm i, mi
ngi cm mt mnh ling xung ging nc, nguyn vi nhau rng: h hai thanh tre y m tri
khp li lm mt th hai bn kt lm v chng. C th mi tnh thn mt, gn gi nhau c mi mi.
C hai thc hnh, qu nhin hai mnh tre tri xui v khp lin nhau nh lng tre cha ch.
Th l c cu ly nhau lm v chng. V, m y c tn l " Ph m". Ging tre mc trn b
m gi l "Mai trc" ngha l ging tre lm mai mi.
i Thanh (1644-1909), thi ho Khut ng Sn c th vnh trc mai:
Mt i thanh trc khp nh in
Thanh trc xe nn duyn bch nin.
Mai trc trn m nay vn tt,
Rm r cnh nhnh chu con hin.
(Bn dch ca Vn Hc L Vn He.)
Nguyn vn:
Lng bin sinh trc hp v ngn,
Sinh trc nng thnh phu ph n.
m thng ch kim mai trc m,
Chi chi t hiu cnh a tn.
"Mt nh xum hp trc mai" l mai trc chung nhau tc l v chng xum hp, cn c vo in c
trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Lo tiu phu hay con hc en
Ni Na thn Qun Ngc, huyn Nng Cng, tnh Thanh Ha. Trn nh ni c cha xa, tc danh
l Tin am. Pha t c ng thm u. i nh Trn, H (1225-1407) c mt tiu phu n c y.
Ngi ta gi l Hong My tin sinh.
Mt hm H Hn Thng i sn n y, bng gp mt lo tiu phu va i va ht:
Na chi sn hu thch ton ngoan
Th thng thng
Yn tch mch
Thy sn sn
Triu h ng xut
M h ng hon
Hu y h ch k,
Hu bi h nhn lan
Tht bi thanh h bnh hiu chng,
in h lc h chm tnh than.
Nhm tha triu th
Nhm tha sa m
Tri trn bt o th giang san,
U tho Tng triu cung kim
C khu Tn i y quan.
Vng T phong lu
Triu To s nghip,
Ton vng c lai kim khanh tng
Trch trin i man
Tranh nh ng tro u nht gic
Hng nht tam can.
Tm dch: (Bn dch ca Trc Kh)
Ni Na mc chnh vnh,
Cy tm um, nc long lanh khi m.
i v hm sm thn th,
Mnh d o l, c tha chui hoa.
Non xanh bao bc quanh nh,

Rung em sc bic xa xa diu ngoi.

Nga xe vng lng thy ai,
Nc non ring chim, bi i khn vng.
o ai i Tn g hoang,
Kim cung triu Tng di ln c xanh
S i bao xit mong manh,
Phong lu Vng, T, cng danh Triu, To
T xa khanh tng ngi cao,
m ru ph bao nhiu ri.
Sao bng ta c thnh thi,
Gic mai bng tnh, mt tri lng khng.
Hn Thng nghe ht cho l mt v n gi, bn truyn th thn i theo vo ng. Thy trn vch
c hai khc ca "i min" (Thch ng) v khc "i k" (Thch nh c), th thn xin mi tiu
phu v triu.
Tiu phu khng bng lng ni:
- Nghim T Lng khng ly chc Gin ngh ng m i ci th yn ba sng ng Li.
Khng B Duy khng v ha ca Thin t m lm nh ci cnh sn thy Bnh Thnh.
S thn v tu li, nhng Hn Thng bo i mi mt ln na, mang theo mt c an xa, quyt mi
cho k c. Nhng n ni ch thy ca ng ru mc ph c, gai gc lp mt ng i, trn vch
c hai cu th bng nha cy:
K La hi khu ngm hn on,
Cao Vng u khch t su
Ngha:
Ca bin K La hn s dt,
u non Cao Vng khch eo su.
S thn v k li; Hn Thng ni gin, khin ngi n t ni y. Ch thy mt con hc en t
trong ni bay bng ln, ling ma gia khng trung, m khng thy giu tch tiu phu u c.
V sau, hai cha con h H l Qu Ly v Hn Thng u b xy ra tai ha ng nh hai cu th bo
trc ca lo tiu phu.
Nguyn T Quang
in hay tch l

H ng s t
Trn To t Qu Thng, ngi i nh Tng, qu Vnh Gia. V ca Trn h Liu vn c tnh

ghen d gh gm. Qu Thng rt s v nhng rt c lng tn sng o Pht. Hng ngy ngi c
kinh, v ly lm bc, la ht om sm, nhng Trn vn im nhin, khng dm c mt ting.
Tnh ca Trn cng ho hoa, bng hu nhiu, nn nh thng c yn tic. tng phn hng th,
long trng ca bui tic, Trn chiu khch, mi k n xng ca. Liu Th trong phng mn iu
ny, iu n, qut tho om sm. Trn c lc ht hong, cm gy ni tay b ri mt gy. Bn thn ca
Trn l T ng Pha, nhn lm mt bi th a ct:
Thy t Long Khu c s hin,
m khng thuyt php d bt min.
Ht vn H ng s t hng,
Tr trng lc th tm mang nhin.
Tm dch:
Ai hin bng thy Long Khu,
c kinh thuyt php sut m thu,
Bng nghe s t H ng rng,
Kinh hong b gy rt ni u.
"H ng s t" ch ngi n b ghen d tn.
T ng Pha dng hai ting "H ng" l mn cu th ca Ph: "H ng n nhi thn tnh
Liu" (c gi H ng ngi h Liu) v v ca Qu Thng cng h Liu. V ting "S t" do li
trong kinh Pht: s t l cha loi th, mi khi rng ln th cc th vt u khip m va ch tnh
ghen d ca Liu Th, va ch Qu Thng l mt tn o Pht.
T Xng trong bi th vnh cnh ly l, c cu:
Hu h cam phin ct ly,
Nht khoan cn i ting H ng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
L thm a duyn
Triu vua no cng vy, nhiu giai nhn tuyt sc trong nc c tuyn vo cung lm cung n.
H l nhng giai nhn bc mng, i chng c v, sut i chu cnh lnh lng, bun ti, su au

trong chn thm cung.

Nh vua c c tam cung, lc vin, hng ngn cung n phi tn ton bc dim kiu, ti sc c. Mi
m ng cung no, nh vua phi nh xe d a n. Xe dng trc cung no th nh vua vo cung
y. C nhng nng hng nm khng c oi hoi, nh chu cnh c phng gi lnh.
i ng (618-907), i vua Hy Tng c nng cung n tuyt sc tn Hn Thy Tn sng cnh l
loi bun bc trong thm cung, nn thng nht nhng chic l (hng dip) ri th ln trn l,
th xung ngi nc:
Nc chy sao m vi?
Cung su sut bui nhn.
n cn nh l thm
Tri tut n nhn gian.
Nguyn vn:
Lu thy h thi cp
Cung trung tn nht nhn.
n cn t hng dip.
Ho kh o nhn gian.
Chic l ch bi th theo dng nc chy xui ra ngoi vng cm ly. Lc by gi c ngi mn
khch ca quan T Tng Hn Vinh tn Vu Hu vn k phong lu ti t, th hay, ch tt, ch him
mt ni vn cha t nn nh chu sng nh ni quan T Tng h Hn. ng th thn ngm
dng nc chy, Hn bng nhn thy chic l c bi th, ly lm l mi vt ln xem. Cm tnh chan
cha vi ngi gi th l mt, chng cng b mt chic l, vit mt bi th vo y, i dng nc
xui mi th l xung cho tri tr vo cung.
Nghe oanh thy liu chnh lng thng,
Thng k trong cung lc on trng.
Chic l th tri mt nc,
Gi cho ai ni khng tng.
(Bn dch ca Phan Nh Xuyn)
Ngi cung n h Hn thng ngi nhn dng nc chy, bng bt c chic l tr vo ca ngi
khng quen bit, mi em ct vo rng son phn.
Ba nm sau, nh vua sa thi mt s cung n, trong c Thy Tn. Nng n tm dinh quan T
Tng h Hn ch thuyn tr v qu c, bng gp Vu Hu. Hai ngi tr chuyn, hp tm
u. T Tng h Hn thy c hai u xng i va la nn lm mi thnh duyn giai ngu.
m tn hn, Hu cht m rng ca v thy chic l ca mnh ngy xa. Ly lm l lng, chng
cng em chic l ca mnh vt c cho v xem. Th ra c hai li gi hai chic l ca nhau. Cho l

tht duyn tri nh.

C thi c bi: (*)
Mt i thi c theo dng nc
Mi my nm qua nh dy y.
Mng by ngy nay loan snh phng
Cng nh l thm kho lm mai.
Nguyn vn:
Nht lin giai c ty lu thy,
Thp ti u t mn t hoi.
Kim nht khc thnh loan phng l,
Phng tri hng dip th lng mi.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, c cu:
Thm nghim kn cng cao tng,

Cn dng l thm, dt ng chim xanh.
hay:
D khi l thm ch hng,
v:
Nng rng hng dip xch thng,
Nn chng th cng ti lng m cha.
"L thm", "Hng dip" u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Lam Kiu
Lam Kiu l mt ci cu bc trn sng Lam, thuc tnh Thim Ty bn Tu, tng truyn l ni tin
.
i nh ng, triu Mc Tng (821-825), c mt chng nho s tn Bi Hng, lu chng i thi bao
ln u hng. Mt hm, Bi thu i Tng Hn nh sang gh Ngc Kinh xem phong cnh.
Cng p mt chuyn c mt m nhn tn Vn Kiu, sc nc hng tri, con ngi oan trang,

thy m. Bi sinh cm mn, mong c giao duyn, mi mn th thay li, nh con n t ca giai
nhn a h:
K H, ngi Vit cn thng nh,
Hung cch ngi tin ch bc mnh.
V c Ngc Kinh cng ni gt,
Xin theo loan hc n my xanh.
(Bn dch ca Phan Nh Xuyn)
Nguyn vn:
ng vi H Vit do hoi tng,
Hung ng thin tin cch cm bnh.
Thng nhc Ngc Kinh triu hi kh,
Nguyn ty loan hc nhp thnh vn.
Vn Kiu xem th, vui v mm ci.
Nhng th i m tin chng li, Bi rt lo lng, bn khon. Nhng khi sp gh bn, Bi bng tip
c th do con n t ca giai nhn a n:
Ung ru Qunh Tng trm cnh sinh,
Huyn Sng gi thuc thy Vn Anh.
Lam Kiu vn tht ni tin ,
H tt nhc nhn n Ngc Kinh.
Nguyn vn:
Nht m Qunh Tng bch cnh sinh,
Huyn Sng o tn kin Vn Anh.
Lam Kiu t hu thn tin qut,
H tt kh khu thng Ngc Kinh.
Bi khng hiu ngha ra sao, nh hi; nhng thuyn va gh bn th Vn Kiu thong mt.
Nghin ngm hai cu th cui, Bi khng n Ngc Kinh, m hi d ngi, tm n Lam Kiu.
Tri tra nng gt, Bi mt mi, m hi nhu nhoi. Gh vo hng nc, ngh chn, hi nc ung.
B lo ch qun bo ngi con gi em nc ra. Nng rt p, trng dng v ta Vn Kiu. Bi hi,
th ra nng l em ca Vn Kiu, tn Vn Anh.
Bi Hng mng r, cho l gp duyn tri nh, mi thut li c hai bi th. B lo ci, bo:
- Hn l con Vn Kiu mun xe duyn em n cho cu .
Bi nghe ni ly lm hn h. Nhng b lo cho bit l hin b c ci ci, song thiu chic chy ngc
gi thuc Huyn Sng, nu Bi tm c chy th b s g Vn Anh cho.
Bi Hng bng lng. Nhng i tm mi khp ni m khng bit u c chy ngc. Lng bun tha

thit. Tng hon ton tht vng, chng i lang thang. May mn, mt hm, chng gp c tin cho
chic chy ngc. Th l duyn thnh.
Sau c hai v chng Bi Hng u tu thnh tin c.
Nhng tc phm c vn ca ta c nhiu on dng in tch ny:
Ni ring nh t tng nhiu,
Xm xm no Lam Kiu ln sang.
(on trng tn thanh)
Chy sng cha nn cu Lam,
S ln khn qu ra sm s chng?
(on trng tn thanh)
Chn Lam Kiu cch nc my,
Bi Hng cha d bit y chn no?
"Lam Kiu" ch ch tin hay ngi p , hoc ch gp duyn tt p... nh gp duyn vi tin.
Nguyn T Quang
in hay tch l
o yu
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on thut cnh Thy Kiu sang th phng ngi
yu l Kim Trng, khi chng ny sp sa khng cn gi v ng n, Kiu mi khuyn trung
nhn, c cu:
R cho tha ht mt li nao!
V chi mt a yu o!
Vn hng khi dm ngn ro chim xanh.
cho vo bc b kinh,
o tng phu ly ch trinh lm u."
Tha rng: "ng ly lm chi,
"Yu o" nguyn ly ch "o yu" trong kinh Thi. Th "o yu" gm ba chng:
I
o chi yu yu,
Thc thc k hoa.

Chi t vu qui,
Nghi k tht gia.
II
o chi yu yu,
Hu phn k tht.
Chi t vu qui.
Nghi k gia tht.
III
o chi yu yu,
K ip trn trn.
Chi t vu qui.
Nghi k gia nhn.
Tm dch:
I
Mn mn o non,
Rc r n hoa.
C y ly chng,
m m ca nh.
II
Mn mn o non,
Lc lu qu sai.
C y ly chng,
m m nh ai.
III
Mn mn o non,
L xanh rm r.
C y ly chng,
Thun vi ngi nh.
(Bn dch ca L Vn He)
"Yu o" tc l cy o non mn mn. Ngi ta v mt ngi con gi dy th n tui ly chng
vi "Yu o".
Trong "on trng tn thanh", on Kim Trng v Thy Kiu ti hp, Thy Vn khuyn ch kt
duyn li cng Kim Trng, cng c cu: "o non, sm liu, xe t kp th"

Nguyn T Quang
in hay tch l
ng o Nguyn
o Nguyn cn gi l ng Bch.
y l ch tin .
Tng truyn i nh Tn (265-419), c ngi chi c huyn V Lng, mt hm cho thuyn i
ngc ven theo b sui. Cng i xa chng no th thy c nhiu hoa o tri theo dng nc
xung. n mt qung, bng thy trc mt hin ra mt rng o. Hoa o rc r lm cho ng
ph cng thy say sa thch th. nh co ngi gn y nn b thuyn, ln b. Vt qua rng o,
n mt ngn ni. Di chn ni c mt ca hang nh hp, va chui c mt ngi. Bn trong
thp thong c nh sng.
Gi tnh t m, chng lch mnh vo ca hang. Lc u, ca hang cn hp, sau rng dn, ri c mt
th gii hin ra: rung vn ti tt, nh ca thn p lin tip nhau; ting g, ting ch nghe r mn
mt; thanh nin thiu n u say sa cng vic ng ng. Trn mt mi ngi hin nt vui ti cht
phc hn nhin. Ngi gi, con tr u c v ung dung thanh thn.
Nhng ngi y thy chng ng ph th ly lm kinh ngc hi: lm sao n c chn ny? Ng
ph trnh by s thc. Cc bc ph lo em v con ra cho mng khch l, dn cm ru i khch.
Ng ph n ung ly lm ngon l, v tuy cm ru m tnh cht khc thng.
Nhng bc ph lo li ni:
- T tin chng ti trnh lon i Tn, em c gia nh vo y, t cch bit vi bn ngoi. Hin
nay, chng ti khng cn bit nh Hn, hung h l nh Ngy, v nh Tn.
Cui cng, h li dn ng ph: sau khi ra khi chn ny, xin ng cho ai bit c h y.
Ngi nh c chi mt hm ri xin co bit.
T i nh Tn (221 trc D.L.) n nh Tn (419 sau Dng lch) m h n y trnh nn k ra c
trn su trm nm. Ngi nh c cho mnh may mn c gp tin. Nn khi tr v, nhiu ngi
n thm hi, trc cn tm cch giu nhng cui cng chuyn thu n quan Thi Th s ti, ng
ph nh phi thut c vic li.
C tnh hiu k, vin Thi Th sai ngi i theo chng ng ph tm li ng o Nguyn, nhng hai
ngi b lc ng nh phi tr v.
Trong truyn "Hoa tin" ca Nguyn Huy T c cu: "No hay l khch o Nguyn v".
Trong "on trng tn thanh" ca Nguyn Du on thut li li Thy Kiu ni vi Kim Trng
trong khi nh vng, nng ln sang ch ca chng, c cu: "Xn tay m kha ng o".

"ng o" l ng o Nguyn, Kiu dng li thm xng, cao ch ca tnh nhn nh mt ci
tin; v nng cng vinh hnh c vo... ci tin y.
Trong "Tn cung n on Bi Cng vn" ca Nguyn Hu Chnh (?) c cu: "Nu tui xanh chng
nhum bi hng, chic ng ph a vo ng Bch".
"ng o", "o Nguyn", "ng Bch" u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Mi bi th on trng
Thy Kiu, con ca vin ngoi h Vng, ngi Bc Kinh. Nng yu kiu dim l, c mt thi
phong lu, tnh thch ho hoa, thch m lut, s trng v h cm. Vn a cm, giu tnh, nng sng
tc bi "Bc mnh on" ht theo khc h cm, khi gy ln nghe rt no nng, ai cng sa nc mt.
Mt hm, nhn tit Thanh Minh, Thy Kiu cng hai em i to m v nhn tin xem hi p Thanh.
Lc tr v, Kiu nhn bn dng nc c mt nm m hoang c lnh, hi ra mi bit l m ca
nng ca nhi tn Lu m Tin. Trc sng mua vui cho khch lng chi, cht lm ma khng chng
trong nm m v ch.
Kiu cm ng, ri nc mt, khc cho kip hng nhan.
V nh, m khuya vng v, nng cm thy mt ni bun man mc xm chim ci lng. Ngh phn
ngi li ngh phn mnh, hay kip hng nhan ri phi chung mng bc!
Nng ta gh thiu thiu, ri ng say lc no khng bit. Gia lc y, thy mt thiu n tin n cho
v hi rng:
- Ny ch Thy Kiu, ng lc ngy xun phi phi sao khng hi liu tm hoa, m li chu ng
nh nh vy?
Kiu nghe ni, vi vng ng dy, sa o n mi, nhn thy thiu n m o, mi hnh, dng iu
nh tin. Sau khi hai bn cng ngi, Kiu vi hi:
- Chng hay nng t ti cung no m xe loan thnh lnh h c n y?
Thiu n ti ci p:
- Thip y no phi ai u xa l, nh thip pha ty cu bn dng nc chy. Chiu nay ch
vng qua, sao m mau qun nh th? Hm nay, thip trong "Hi on trng", trc mt Gio
Ch, thip c khen n ti hoa ca ch. Gio Ch rt vui mng v cho bit rng ch cng c chn
trong hi y. Ri ngi trao cho thip mi ci u on trng, bo em li cho ch vnh. Vy
yu cu ch tho ngay cho thip xp vo tp "on trng sch".

Kiu hi:
- Em xin lnh , nhng xin ch cho bit on Trng Gio Ch l ai? C th a em n yt kin
c khng?
Thiu n mm ci p:
- Lc ny ch khng cn hi k, mt ngy khc, ch s hiu r y m.
on, nng trao tp u . Kiu tip ly, m ra xem. y l mi u : Tch a ti, Lin bc
mng, Bi k l, c c nhn, Nim n kiu, Ai thanh xun, Ta kin l, Kh linh lc, Mng c vin,
Khc tng t.
Kiu xem xong, vui v ni:
- u rt hay, vy em xin tho ngay. May bi ca em chim khi nguyn trong tp, th khi phi
ph cng ch gii thiu.
Va ni va vit thao thao bt tuyt. Ch trong giy lt, c mi bi t khc theo li hi vn:
I
Tch a ti
T oanh n b hoi,
Hp hoan ngy thng ph cho ai?
Tng t mnh gc ngy mai.
ngy mai!
Tic cho ti!
II
Thng bc mng
m m mt mnh lnh,
Nh vng nghe ni A Kiu
Mt mt nghe chng kh hn hnh.
Kh hn hnh!
Thng bc mng!
III
Thng k l
Khc ng quanh co tht kh i,
ng kh cha bng tm em kh!
Mt bc sai thi ngn bc l!
Ngn bc l!
Thng k l.
IV

Nh c nhn
Tc bc nhng tnh vn cha thn!
Cn g trc phi ln tn my xanh!
Ci xe i nn mi l chn
Mi l chn!
Nh c nhn!
V
Nh c hu!
Soi gng hn bin u?
Ta thy ai vn cn than th!
Son phn thi ng giu ct nhau.
Giu ct nhau.
Nh c hu!
VI
Xt thanh xun
Cnh hoa ging m nhn,
Xun sc ni rng, i p !
Mun mn ma xun ti hoa thn.
Ti hoa thn!
Xt thanh xun!
VII
Than cnh ng
Gic m tnh ri ,
u phi gp ai cng ku thng.
Ch v lu son li c cha t.
Li c cha t!
Than cnh ng!
VIII
Kh linh lc
Thn ny ht ng bc,
La cnh hoa rng khp ng ty.
Nhn lc n bay quanh hin trc.
Quanh hin trc!
Kh linh lc!

IX
M vn xa
Hn v cy ai a?
Cnh c cc tng khng thy na.
Bch vn phng tho lng nh t.
Lng nh t!
M vn xa!
X
Khc tng t
Nghn ngo nhiu khi,
Lng au khng gi ni ting khc.
t c tnh thm lung su bi.
Lung su bi!
Khc tng t!
Thy Kiu vit xong 10 bi, trao li thiu n. Xem qua, thiu n tm tc khen rng:
- Qu thc mi ch khc g m mi hn. Nu em vo tp "on trng", chc rng s ot gii
nht.
on thiu n ng dy, t gi. Kiu ni:
- Hm nay ch c lng chiu c, i ta t c tin duyn, sao li n vi vng nh vy? V li ln
ny ly bit, bit bao gi li c gp nhau.
Thiu n ni:
- Nu ch tnh thm m thip cng khng tnh bc, th sng Tin ng , ta s hn v sau.
Ni xong i thng.
Kiu chy theo gi li th bng c trn gi lm khua ng bc mnh. Nng sc tnh, mi hay l gic
chim bao.
V sau, Kiu phi 15 nm lu lc, thn th lm ni on trng. Cui cng trm mnh di sng
Tin ng, ng nh im mng.
Truyn trn vit theo Thanh Tm Ti Nhn. C Nguyn Du da theo, vit thnh quyn "on trng
tn thanh" bng th lc bt. on ny, Nguyn Du din t:
Ny mi bi mi, mi ra,
Cu thn li mn bt hoa v vi.
Kiu vng lnh bi,

Tay tin vy mi khc ngm.

"Mi khc ngm" tc 10 bi "on trng" .
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc Hu nh Hoa
"Hu nh Hoa" ngha l "Hoa sn sau". y l mt tp th chn lc ri ph thnh m iu cho

cc cung n, phi tn ht ca Trn Hu ch i Hu Trn, thi Nam Bc triu (420-587).
Trn Hu ch (583-587) tn Trn Thc Bo, l mt ng vua ni ting ti t phong lu. Hu cung lc
no cng c hng ngn m nhn tuyt sc. Trong s c hai nng l Khng Qu Tn v Trng L
Hoa c nh vua sng i.
Hai nng Qu Tn v L Hoa chng nhng c sc p lng ly, ngi mn tip li c ti thi ph,
thng cng Hu ch cng cc bc thi vn ti danh trong triu xng ha mi khi c yn tic linh
nh.
V yu ngi p ti hoa nn Hu ch phi tn ph nhiu tin ca, cho dng trc in Quang Chiu
ba ta lu ln. Ba ta lu ny dng ton bng g trm hng. Ca ln, nh u dt ton ngc ng,
rm chu, trng gm lng ly. Ba lu y t tn l Lm Xun, Kt v Vng Tin (c bn chp l
Vng Xun).
Di lu, trng ton cy qu, hoa l, ngo ngt mi hng. Li cht xy thnh ni gi l ni
Nghinh Phong; tho nc lm thnh h gi l h Ngon Nguyt.
Hng m, Trn Hu ch by yn tic, hp cc m nhn ung ru ti lu Lm Xun cng vi cc
hc s ngm th xng ha. Mt khi c nhng bi th hay, thch, nh vua cho chp lai thnh tp v
ph vo khc n nhng cung n ht xng sut m, nn c gi l Trng D m.
Nhng bi th, nhng khc nhc l lt y c chp thnh 3 tp l: Nghinh Xun nhc, Ngc Thu
v Hu nh Hoa. Ring tp Hu nh Hoa ton su tp nhng bi bay bm, bng by, dm ng.
Chnh Trn Hu ch cng lm mt khc ht Hu nh Hoa:
Nguyn tc l:
L v phng lm i cao cc
Trn trang im cht bn khuynh thnh,
nh h ngng kiu sa bt tin,
Xut duy hm thi tiu tng nghinh.
Yu c kim t hoa hm l,

Ngc thu lu quang chiu Hu nh.

Ngha:
Bng rp hng thm chn lu cc,
Nghing thnh v p vi mu ti.
Ngoi ca du dng khoan do bc
Trc mn cho n mm mi ci,
M hng ta a hoa y mc
Cy ngc sn sau chin sng ngi
(Bn dch ca Phan Th Roanh)
Sut m ngy, Trn Hu ch b c vic triu chnh, say sa bn cnh Trng L Hoa, Khng Qu
Tn v nhng m n ca ht bn tic ru lm cho t nc cng suy i.
Vua nh Ty (589-617) l Vn tha dp nh Hu Trn suy vi, sai tng L Uyn v Dng T
em qun sang vy i Thnh. Gia lc y, Trn Hu ch cn ng say kht trn lu Kt .
Qun Ty nh ph, t nhp thnh. Qun Hu Trn chy tn lon. C ngi phi ly nc vo
mt Trn Hu ch cho tnh dy v yu cu ra hng cu qun lnh khi cht oan. Hu ch ni:
- Sau lu, trm c o sn ging su.
on, Hu ch dt Trng L Hoa, Khng Qu Tn v mi m nhn khc n ging, m nhau
nhy xung trnh nn.
Qun Ty lng tm nh vua trong ni cung khng thy, lin ra sau in Cnh Dng, thy c ging
su v c ting ngi th thm di, lin cho th dy xung d. Bng thy dy nng, chng ly lm
l, ko ln.
Th ra hai nng tin tuyt sc Khng Qu Tn v Trng L Hoa nm u dy y m ln. Mt tn
lnh gi ch hai nng ni:
- Trn Hu ch cht v mt nc cng v hai ny ta chng nn m n.
Qun Ty nghe ni lin m cht c hai ngi p vt xc xung ging, lp li. Ging y v sau
gi l ging "Son Phn".
Ring v Trn Hu ch, c sch ni l c cu sng, nhng sau thy qun s git my hai nng
Khng, Trng nn bun ru, sinh bnh nh thng m cht.
Nh Hu Trn b dit vong, ngi ta cho rng s d nc mt nh tan cng do khc ht "Hu nh
Hoa" y, v c tnh cch y m, dm dt. "Hu nh Hoa" ch v khc ca vong quc.
Mc, mt thi ho ni ting i nh ng (618-907), nhn mt m gh thuyn trn bn Tn
Hoi, gn mt qun ru. m khuya, hi sng m nh khi ta trn mt nc. Bi ct chiu
sng lng trong nh trng xanh. By gi trong qun, khch cn ang say sa n ung, bn cnh
nhng bun son bn phn ht xng mua vui cho khch. Lng nghe ging ht ro rt bn kia

sng a sang, Mc xc cnh sinh tnh:

Khi bay, nc lnh, khi trng pha,
Thuyn u sng Tn cnh Tu gia.
Hn nc gi bun khng bit r,
Cch sng cn ht "Hu nh Hoa".
(Bn dch ca Quc n)
Nguyn vn:
Yn lung hn thy, nguyt lung sa,
D bc Tn hoi cn tu gia.
Thng n bt tri vong quc hn,
Cch giang do xng "Hu nh Hoa".
Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu nc ta, cng c cu:
Vn Ty Uyn khc trng thanh d,
Gc Lm Xun iu ng nh Hoa.
Tha n mt gic canh t,
T m nt ngc, lp le v son.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gng v li lnh
Trung Quc, i nh Trn, ngi hu cn Thi T l T c Ngn c tnh vi Nhc Xng cng
cha.
Khi nh Trn suy lon, T bo cng cha:
- Nc mt, nng tt lt vo nh quyn qu. Nu tnh duyn cha dt th cn c ngy c gp nhau.
on, b tm gng lm i, mi ngi gi mt mnh hn nhau n ngy thng nguyn s em
gng n kinh bn tm nhau.
By gi, gic nh vo . T chy thot, cn cng cha b tng gic l Vit Cng bt p lm
v. n ngy rm thng ging, T em mnh gng ra ch bn, thy c ngi cng bn mt mnh
gng ging ca mnh. Ly hai mnh gng ghp li th lin nhau nh mt. T bn gi cho ngi
bn gng, nh em v cho ch mnh gng y v km theo mt bi th:
Ngi i gng cng i,
Gng v ngi cha v.

Ch Hng u chng thy,

Ch thy nh trng le.
Nguyn vn:
Cnh d nhn cu kh,
Cnh quy nhn v quy
V phc Hng Nga nh,
Khng lu minh nguyt huy.
Nhc Xng cng cha c th khc rng ln. Vit Cng hi, cng cha thut li c. Vit cng ly
lm cm ng, thng tnh bn cho c hai ngi ti hp.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du c cu:
By gi gng v li lnh,
Khun thing la lc dnh c ni.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gim chua
"Gim chua" ch n b ghen.

Hong nc Kim rt yu qu hai nng cung phi l L Cm ty cung v Ngc Sng i phi. Hong
hu ly lm ghen tc nhng v thy nh vua qu sng i hai nng, nn nh phi cm lng.
Khi nh vua lm trng bnh, trc gi lm chung, tri li vi hong hu cng qun thn l khi nh
vua cht, phi chn sng hai nng i phi theo vua.
Vi hm sau, nh vua cht. Hong hu tun theo di ngn ca nh vua, nhng b li ngh rng: nu
chn hai v phi tn tuyt sc nguyn vn ny th khi xung m cung, nh vua li cng u ym say sa
hai nng nh trc. Ci cnh giao hoan ny nh din ra trc mt hong hu cng lm cho mu ghen
thm si sc hn na. B qut tho m , truyn cung phi th v khot i mt, xo mi, ct i m
mn mn ca hai nng L Cm v Ngc Sng. Lm nh th ct xung m cung, nh vua s gh
tm m khng dm nhn n na.
Nhng, hong hu ngm ngha thy hai nng cn p. Mt mt, mt mi, mt m o nhng nc da
hai nng vn trng nn n, thn hnh cn i, dim l lm b vn cn ghen. B mi ngh ra mt cch
lm hy hoi tiu mn nhan sc ca hai nng mi h lng. B em ngm hai nng vo chum gim
chua ri mi cho chn theo nh vua. By gi, hong hu mi yn tm.
Trong "L phu nhn truyn" c chp:

i nh ng (618-907), Phng Huyn Linh lm n chc T Tng, c v l L Th. ng mt

nim yu mn v v cng, khng ly mt t thip no c. Ngi ngoi cho th l ti ng s v ghen.
Vua ng Thi Tng mun th L phu nhn, mt hm cho hong hu gi nng vo v bo:
- Theo php thng, cc quan to vn c t thip. Quan nh ta tui cao, vua mun ban cho mt
ngi m nhn.
L Th nht quyt khng bng lng. Vua ni gin, gt:
- Nh ngi khng ghen th sng, ghen th cht.
on sai ngi a cho mt chn gim, gi lm chn thuc c, phn rng:
- Nu vy th phi ung chn thuc c ny.
L Th khng ngn ngi cht no, cm chn ung ngay.
Vua thy th, ni:
- Ta cng phi s, hung chi l Huyn Linh.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on ni v Kiu khi vi Thc Sinh,
nng bit chng c v nn ly lm lo cho thn phn mnh m tha thit ni vi Sinh:
Nh chng c vng tay co,
Mi phn cng p im cho mt vi.
Th trong du ln hn ngoi,
Trc hm s t gi ngi ng la.
Ci u lun xung mi nh,
Gim chua li ti bng ba la hng.
"Gim chua" ch s ghen tung ca ngi v c.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ci "gia gia"
Cui i nh Thng (1783-1154 trc D.L.) vua Tr hoang dm v o, tn hi l dn, ngi ngi
on gin.
Vn Vng l C Xng, vn l mt ch hu ca nh Thng, nhn t c hnh, c cc ch hu
v dn chng knh phc. Vn Vng li c mt ngi ti ti gii l Khng T Nha ph t lm cho
chnh tr trong nc ngy cng hng vng. Vn Vng cht, truyn ngi cho con l C Pht, ly
hiu V Vng.
Sau V Vng nghe li qun thn, hi ch hu em binh pht Tr mong cu dn chng thot cnh

lm than. B Di v Thc T l con vua nc C Trc nghe thy, ra nm dy cng nga ca V

Vng, ni rng:
- Cha cht cha chn m chm vic chinh chin, th c gi l hiu c khng? By ti git vua
cp nc, th c gi l nhn c khng?
V Vng bo:
- Vua Tr hoang dm v o, st hi l dn lm gin lng ngi, tri tri. Nu ta th phn, ngi
nhn s h khc ca vua Tr th mun dn cn trng cy vo u! Hn na, giang san c ring g ca
vua Tr, ngy xa vua Thnh Thang chng chinh pht vua Kit nh H dng nn nh Thng
sao?
B Di, Thc T chng nghe, cho V Vng l bi cha. Nhng cn thn ca V Vng tc gin,
mun git c hai. T Nha can:
- Khng nn. Hai ng l ngi ngha.
on, bo qun lnh y hai ng ra.
Sau V Vng thng trn, Tr Vng thiu mnh, lp thnh nh Chu, cc ch hu u thn phc. B
Di, Thc T ly lm h thn, coi thc go cng l ca nh Chu m khng n na. Hai ng ln n
ni Th Dng, hi rau vi m n, v lm bi ht "Thi Vi" (hi rau vi) rng:
Ln ni Ty Sn ch, ta hi rau vi.
K bo thay bo ch, bit phi tri g.
Thn Nng, Ngu, H qua ch ta bit u m quy y.
nh chu vy ch, vn mng ta suy.
Nguyn vn:
ng b Ty Sn h thi k vi h,
D bo dch bo h bt tri k phi h.
Thn Nng, Ngu, H ht yn mt b ng an thch quy h.
Vu ta t h mng chi suy h.
Nhng mt hm c ngi bo hai ng:
- t by gi l t ca nh Chu, thin h l thin h ca nh Chu, hai ng ch, khng n cm go
nh Chu m hi rau vi ca giang san nh Chu th c khc g.
Hai ng cho l c l nn t y nhn n m cht.
Tng truyn, hai ng v ut c, oan hn cha tan nn bin thnh mt loi chim, thng go tht mt
ging bi thm:
- "Bt thc Tc Chu gia... Bt thc Tc Chu gia"
Ngi ta bo l chim a a do m "gia gia" m ra.
Trong bi "Qua o ngang tc cnh" ca b Huyn Thanh Quan, c cu:

Nh nc au lng con quc quc

Thng nh mi ming ci gia gia.
Nguyn Cng Tr c lm bi th "Vnh Di, T":
Danh chng mng, li cng chng m.
y gang hay st hi Di, T?
Gp xe vua V tay dng li,
Thy thc nh Chu mt ngonh i.
C Trc hn v sng mt mt,
Th dng danh tc tri tri.
Cu nhn chng ng nhn m ch,
Chng trch ai chi, chng on chi.
Nguyn T Quang
in hay tch l
H Than Th
H nm v pha ng bc thnh ph Lt (khong 5 cy s). Ni y trc kia l mt vng hoang

vu, giang sn ca nhng loi tho mc, cm th nhng mang mt s tch bi hng do lng i quc
ca i trai ti gi sc nc Vit.
Cui thu nm 1788, qun Thanh ly c ng h ngai vng vua L sang xm chim Vit Nam. Khp
tri Nam, ting loa rn r thc gic cc chng trai trng hin ngang nhp ng di bng c Ty Sn
tin ra Bc H, qut sch qun xm lc.
Li hch chiu m n tai Hong Tng, chng trng s t Vin Hng.
Hong vn dng di danh gia th phit. ng cha trc kia v khng chu ni ch h khc ca
qun Minh (i nh H) nn bng b, gng gnh nhau tm ng sng t do. n y, thy cnh
hoang vu tch mch, non xanh, nc bic, hp vi lng phng khong, n dt ca mnh nn chn lm
ni di dng. V, t tn Vin Hng ghi du cho mt hon cnh mi, cho con chu sau ny nh
vic hi hng.
Trc ting gi ca ni sng, chng h Hong cng quyt ra i. Nhng trc khi ln ng, Hong
hn gp ngi yu l Mai Nng cng i cu tin bit. Bit u chin s "mt ra i l khng tr
v".
Mai Nng l con mt v th ty sn cc. Nng p v duyn dng; v may mn c Hong cu
thot tai nn nn ngi n tr thnh bn tnh, ri nhn li g ngha kt duyn. i bn nh xun

sang khi hoa o khoe sc thm th s xin gia nh c hnh hn l. Nhng hm nay ... ni hn ca
Hong c nh trong rng K Ng, bn b sui Du Hin.
Gp nhau, sau khi ni qua cho Mai Nng bit nh ca mnh, Hong Tng au n ngi trm
lng. Bn nc, bn tnh, d con ngi kh khi th my cng khng khi quyn luyn, bng khung.
S trm lng ca Hong lm cho Mai Nng hiu lm. Nng tng ngi yu hoi nghi lng trung
trinh ca nng. Du dng, nng hn vi chng l hm sau cng gi ny, ti y, nng s c qu tng
ngi bn tnh anh dng trc khi xch kim ra i.
Nhng hm sau...
Mai Nng n trc gi hn. Nng ngi bn dng sui than th cho duyn kip b bng. Ri mun
cho ngi yu hiu lng nng dt mi bn khon, nng thy ch cn ci cht mi cho chng
yn tm rng Mai Nng ca chng bao gi cng l v ca chng, d sau ny chng vinh quang tr
v hay ng gc gia chin trng... Ngh vy, nng khc lc mt lc, gi tn ngi yu my ln,
on nhm mt nhy xung dng nc.
Hong Tng n ng gi hn. Nhng l thay, chng ng ngc khng tm ra ch c. Th ra, cm lng
ngi lit n, chim mung cy c trong rng u khc, nc chy xung ni Mai Nng tun tit
lm thnh mt ging su, v hai bn u sui bt li. Ni Mai Nng trm mnh bng bin thnh mt
h rng ri, im lng bn rng K Ng.
Sau khi xc nng ni ln, dn lng hiu chuyn ly lm cm ng, t tn h ny l h Than Th
ghi li pht cui cng ca ngi sn n hy sinh cuc i cho ngi yu yn tm, lm trn ngha
v.
Mt thi s thng xt cho cnh ng ca i trai ti gi sc trung trinh, nn din thnh mt bi trng
ca nh nhng, ai on:
Nh thu y lng au khn xit,
Ng non sng dn Vit lm than...
Cnh by: Nc lon, nh tan.
Gic Thanh giy xo tan hoang ci b.
Ra hn nc pht c vung kim.
ng anh hng h Nguyn Quang Trung
Ra tay ngang dc vy vng,
Th u chu i tri chung phen ny?
Hch chiu hin y rn rc,
Trng m qun tp kch qun th.
Mt phen ginh li ci b,
Mt phen dng li c nh Nam.

Hong Tng vn trang anh tun,

Quyt ra i ra hn non sng.
Tm thn coi ta bng hng,
Mong sao mt ting anh hng cn ghi...
Thm mt ni bit ly cc c
Cng Mai Nng u n chia tay?
Ra i ngn dm nc my,
Bit u cn li c ngy thy nhau?
Chng tn ngn lng au khn t,
Nng ho hon tc d khn khu
Ht nhn nhau li cm tay,
Hi khun thing thu ni ny chng?
Nng thn thc hn chng gp li,
Sui Du Hin s li cng nhau
Chn t k tc gt u
Bn rng K Ng i cu t t.
No c ng xt xa ni y,
Lung e chng y ny khn ngui.
Chin trng bin i xa xi,
Ch trinh thip c vn mi cho khng?
Cng canh cnh bn lng thc mc
Th nn tm gt pht thng tnh.
Cho chng tha ch bnh sinh,
Dit th tha nguyn tm tnh nc non.
Bn dng nc, Mai Nng ln bc
T tinh sng, ro trc bng chng.
oi nhn rng thm mnh mang
Thm nghe dng sui th than no n...
Ri mt pht nh m nh tnh,
Gi Hong Tng lanh lnh xa a.
Gi ri i mt l m,
Tm thn gieo nng di h nc su.
Bng gi thm ma su dn dp,
Khp ni i: Chim khc, mung than

Hoa rng trn l cha chan,

t tri nh cng thm thng no tnh.
Chng tht thu inh ninh ln ti
Tm tnh nng chn mi, mt m.
Bn bn vng lnh nh t,
Mnh mng h rng, nc l tri...
i hng l: "Mai Nng i hi!
V u m chn sui xa chi?
m dng cch bit i ni,
L su nh nc xanh tri lng l.
Khn thing em hy i ch.
Mt h Than th by gi l y
Mai Nng nng hi c hay?"
Nguyn T Quang
in hay tch l
Nghing nc nghing thnh
i V nh Hn (140-86 trc D.L.), c mt ngi phng cho tn L Din Nin ma ht rt

gii. c hu trong ni in, cung vi ca nh vua, L Din Nin c nghe vua thng than th:
- Trm lp n Minh Quang, kn hai ngn m nhn vng Yn Triu. Nh nht 15 tui, qu 30 tui
sa thi cho ly chng. Th m, trong chn dch nh c trn 10 ngn m nhn vn cha thy ai p
cho va lng trm. Tht l thin h thiu giai nhn tuyt sc.
L Din Nin c mt em gi sc p tuyt trn, thng ra vo hu h Bnh Dng cng cha. Mt
hm, nhn dp ma ht chu V , L Din Nin ht:
Phng bc c giai nhn
Tuyt vi ng ring bc,
Mt lic, ngi nghing thnh.
Hai lic, ngi nghing nc.
L no khng bit c
Ngi p thnh nc nghing,
Ngi p kh tm gp.
Nguyn vn:

Bc phng hu giai nhn

Tuyt th nhi c lp.
Nht c khuynh nhn thnh;
Ti c khuynh nhn quc
Khi bt tri
Khuynh thnh d khuynh quc
Giai nhn nan ti c.
Nghe ht, Hn V th di, than:
- Th gian li c ngi p n th chng?
Bnh Dng cng cha nhn ng hu bn cnh nh vua lin tu:
- Din Nin c ngi em gi p tuyt trn, cn hn ngi trong bi ht y na.
Nh vua truyn i ngi p vo cung, xem mt. Qu l mt bc giai nhn tuyt sc, li gii ngh
ma ht, lm cho nh vua cng m mn tm thn, lin phong lm phu nhn. T y, nh vua ch say
sa m ui bn mnh nng, khng cn tha thit n mt ai na. Nm sau, nng h sinh c mt
con trai.
Mt hm, nng lm bnh nng, Hn n tn ging bnh thm hi. Nng ko chn che kn mt,
tu:
- Thip au t lu, hnh dung tiu ty, khng dm em ci nhan sc dt tn phai ra mt ng qun
vng. Thip ch xin gi li nh vua mt a con b nh v my ngi anh em ca thip.
Hn ngm ngi bo:
- Phu nhn bnh nng khng th qua khi c th hy gi chn cho ta nhn mt, h chng lm cho ta
c tha lng sao?
Nng vn che kn mt, t t:
- Theo l qun thn, phu ph, n b mt khng sch, khng c ra mt qun ph. Vy thip xin
nh vua tha th cho.
Nh vua c ni n. Nng vn th di p mt vo trong, khng ni nng g, vn gi cht ly chn.
V tc qu, ng pht dy ra v.
Nhiu ngi s nh vua gin, nn c trch nng. Nng tr li:
- n b l k ch hay ly nhan sc th chng. Nhan sc km, tnh duyn s phai nht, v tnh yu s
km. Nh vua quyn luyn ta ch v nhan sc xinh p lc mnh. Nay ta au, nhan sc suy km, so
vi thin h ta l k xu xa. Nhn mt ta, nh vua s chn th khi no cn tng nh n ta m ban n
hu cho anh em ta na.
Sau nng cht. Vua V chn ct nng rt hu, li truyn ha s v hnh nng treo cung Cam

Tuyn, phong cho anh em nng quan tc cao.

Ngy thng qua nhng hnh bng ngi p vn ln vn trc mt, v mi tnh thng nh vn canh
cnh bn lng... m nh vua khng tm thy th vui, ngi p no bng ngi khut.
i nh ng (618-907), vua ng Minh Hong dt Dng Qu Phi thng hoa mu n nh
Cm Hng, sai ngi vi L Bch n bt dng ngay ba bi "Thanh Bnh iu". L cn say ru
nhng cm bt vit lun ba bi. Bi th ba c cu:
Danh hoa khuynh quc lng tng hoan,
Thng c qun vng i tiu khan.
Ngha:
Danh hoa nghing nc snh i vui,
xng qun vng mt n ci.
Ch "khuynh quc" ch ci p tuyt vi ca Dng Qu Phi.
Trong "on trng tn thanh", thi ho Nguyn Du t sc p nng Kiu cng c cu:
Mt hai nghing nc nghing thnh,
Sc nh i mt, ti nh ha hai.
"Nghing nc, nghing thnh" xut s bi ht ca L Din Nin.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc Ngh Thng V Y
Theo truyn thuyt (sch "D vn lc") th khc v ny do ng Minh Hong du Nguyt in v
ch ra cho nhng ngi cung n ma ht.
Nguyn mt m Trung Thu, nin hiu Khai Nguyn i nh ng (713-741), vua Minh Hong
thy trng sng, m c c t chn n y xem chi. C o s tn La Cng Vin (c sch chp
l Dip Php Thin), ngi c php tin mi dng gii la trng, ha thnh mt chic cu a nh
vua n Nguyt in.
Trong in by gi sng rc. Ting nhc du dng. Nhng nng tin trong nhng xim y xinh ti,
lng ly, uyn chuyn ma ht nh n bm mu tha tht, bay ln bn hoa.
ng Minh Hong cng nhn cng thy say m, qun c tri gn sng, nu khng c La Cng Vin
nhc th qun tr v.
Nh ghi nh cch iu nn khi tr v triu, ng Minh Hong ch thnh khc "Ngh Thng v y"
tp cung n ma ht. Ri c n m rm thng tm, ng Minh Hong cng vi Dng Qu

Phi ung ru di trng, ngm on cung n xim y rc r, uyn chuyn ma khc Ngh Thng
tng nh sng trong cung Qung Hn, in Nguyt.
Truyn thuyt ny c tnh cch thn thoi.
"ng th" chp: ng Minh Hong ln chi Nguyt in, thy cc tin n mc o cnh chim,
xim y ng sc, ht bi "Ty Thin iu khc", n khi tr v trn, cn nh mang mng. Nhm lc
c Tit s l Trng Knh Thut t Ty Lng, em khc ht B La Mn n biu, Minh Hong
truyn em san nh li v i tn l khc "Ngh Thng v y".
Ti liu ny c phn thc t.
"Ngh" l cu vng. Ting min Nam gi l ci mng, do nh nng xuyn qua hi nc trong my
nn phn thnh by mu. Sch Tu ngy xa ch nhn c nm mu.
"Thng" l xim, che phn h thn ca ngi. "Ngh Thng" c ngha l xim ct bng nm
mu.
"V y" l o dt bng lng chim. Hay c ngha l kiu o theo hnh cch chim.
"Ngh Thng v y", ta c th cho l nhng v n mc o theo hnh cnh chim, cn qun th
bng la pht phi ng sc.
Nhng nh s hc v kho c hc cho bit: i ng (v trc i ng), ngi Tu c
mt khi nim r rt v a d vng Tn Cng m h thng n mua bn v... chinh ty. Mc
d ngi Tu cha tng chinh phc n nhng s bang giao v thng mi v chnh tr c t
i Hn (206-196 trc D.L.). n l ni m o B La Mn rt phn thnh. Lm khi ngi Tu
v ngi Tn Cng lc by gi gi phn t n l B La Mn quc. Bng c l vo nm 629,
lc nh s Trn Huyn Trang (thng gi l ng Tam Tng) i thnh kinh n , gh nc Cao
Xng. Vua nc ny c vit mt bc th cho v Kh Hn Ty t Quyt, yu cu Kh Hn ht sc
ng h Huyn Trang i d dng n "B La Mn quc".
Vy, ta c th cho khc "Ngh thng v y" l hnh thc bin chuyn ca khc ht "B La Mn"
c trc tin phn t n ngy xa. N truyn sang Tu t Ty Lng do Tit s Trng
Knh Thut em dng cho ng Minh Hong.
t Ty Lng chnh l huyn n Hong, tnh Cam Tc ngy nay ca nc Tu. Trc i nh
ng, n Hong ng mt vai tr quan trng v phng din vn ha v thng mi.
V mt vn ha, n Hong chnh l ni cc php s n n ngh ngi, ging o trc khi i
su vo t Tu. V mt thng mi, n Hong l u cu ni lin ng ch t la t Tu sang
n , Ba T n a Trung Hi. y l ni tp trung cc on thng gia quc t chuyn ch
hng ha trn lng lc tp np trao i sn phm. Cc nh s hc gi l "ng t la" (Route
de la soie).
Con ng di xa thm y phi tri qua nhiu nc nh vi nhng vng nng nghip ri rc ph

nhiu. Nhng nc nh ny nay b dit vong. Nhng t u cng nguyn, nhng nc ny c mt

nn vn ha kh cao, chu nh hng Ba T, n v Trung Hoa. Nc ng ch nht l nc
Qui T. Nc ny gii v m nhc v v khc. Nhc cng i khn en, mc y phc bng la , tay
o thu. Bn nhc ca h c nhiu tn thi mng "Tr chi giu kim thoa", "Ngi ngc chuyn ly
ru", v.v... Khi ha tu, c bn ngi biu din ca v. vng ni nc Qui T c nhng ngn sui
n. Nc nh xung tng git pht m bng trm. Mi nm mt ln cc nhc s n lng nghe
ph thnh nhc.
Ph n nc Qui T rt p. Gng mt trn, u n. Y phc c bit l nhiu kiu, nhiu mu,
thu tha kho lo. n ng mc o trng vin xanh hoc xanh vin trng. n b mc hai kiu o:
tay rng v tay cht. o trng bu xanh. o en c thu hnh mu xanh trng. o di xanh vin vng
hoc c sc vng. Phi chng l nhng mu "ngh thng"?
Vy, cn c vo khoa kho c v s hc, ta c th cho khc "Ngh Thng v y" l mt ca v khc
n truyn sang. Trn con ng phiu lu bng "con ng t la" trc khi truyn sang Trung
Hoa, khc ca v ny b cc sc tc dc ng bin ci t nhiu. V khi n Trung Hoa th n c
chn chnh li cho hp vi dn tc tnh Trung Hoa do mt nh vua phong lu ti t, n chi rt mc.
Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu, c cu:
Du m tay ma, ming xang,
Thin tin cng ngonh Ngh Thng trong trng.
Trong "Bch Cu k ng" cng c cu:
ong a khoe thm, a vng,
V y thp thong, Ngh Thng thit tha.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Trao t, gieo cu
i nh ng (618-907), T Tng Trng Gia Trinh c nm ngi con gi. C nm u xp x

ngang nhau. Mi ngi mt v, sc nc hng tri. H Trng ng chn khch ng sng.
C danh s l Quch Nguyn Chn xin cu hn. Trng thy l bc ti danh nn rt bng lng,
nhng khng bit phi g a no. Cui cng Trng ngh ra cch, dy nm ngi con gi ca ng
ngi sau mn, mi ngi cm mt si t mu khc nhau.
Nhng si t y lng lng bn ngoi, khng ai nhn c bng dng ca c no c. Nu Nguyn
Chn rt si t no tt c kt duyn vi c gi y.

Nhn ti ngm lui, Nguyn Chn lin rt ngay si t , nhm ngi con gi th ba. Ngi p lng
ly v c c hnh.
Tch gieo cu:
Cng i nh ng bn Tu, nc i Huyn c cng cha Cu Hn, ngi c sc p li vn v
song ton. Vua cha ng kn chn ph m. Nng tu vi vua:
- Nhn duyn l do tri nh. Vy xin cha cho ngi lp mt ci i cao ti gio trng, v truyn
cho cc sc dn trong nc, bt k xu, p u phi d kn ph m. Ring con c thu mt qu t
cu; ngy y, con s khn vi tri t ri ln lu m qung qu t cu y xung gia m ng. Nu
ai ln c th s kt duyn chng v.
Nh vua cng con, nghe cng hu l nn bng lng.
Nghe c tin nh vua tuyn chn ph m bng cch gieo cu, cc chng trai, khng phn bit giai
cp giu ngho, din mo tun t hay xu xa, dt nt hay hay ch u tp np x n trc i.
H hi hp, mong ngng n ch...
C chng Tit Cng, con th t ca Tit inh San, v b nn tru di ba h nn lu lc n y. Chng
l ngi m mo tun t, v ngh siu qun. Thy ngi ng o, chng cng ng xem.
n gi lnh, cng cha ln i, qu trc bn hng n, khn vi, on ng ln, cm qu t cu
qung xung. Qu cu nho ln trn khng my vng ri sa trc mt Tit Cng. Mi ngi x
n, ln nhau chp, lm t ln sng soi trn mt t. Tit Cng a tay bt ly t cu, gi cht
trong tay. Mi ngi lin o n git li. Chng tay x, chn p lm t nho ht my ngi, ri
chen ra m chy, li la ln:
- y l nhn duyn tri nh, may ai ny nh, l u lm iu v l.
on cm binh lin n can thip, xin rc ph m. By gi h mi tn ra, tiu nghu tr v.
Cm binh thy Tit Cng m mo tun t, nc n khen:
- Tht l tri kho xui v xng chng ht sc.
Th l ngay hm y, nh vua truyn cho cng cha cng Tit Cng lm l giao bi hp cn.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, c cu:
D khi l thm ch hng,
v:
Nui con nhng c v sau,
Trao t phi la, gieo cu ng ni.
"Ch hng", "Trao t", "Gieo cu" u c ngha ch duyn v chng, do in tch trn.
Nguyn T Quang

in hay tch l
Ni Vng Phu
Ni Vng Phu cng c tn l ni Mu T, cao 2051 thc, trc kia thuc tnh Darlac. T ngy qun
Khnh Dng st nhp vo tnh Khnh Ha, ni Vng Phu nghim nhin tr nn ngn ni cha
ca qun sn tnh ny.
Chp ni Vng Phu l mt khi hoa cng khng l, ng thng ln tri; bn cnh li c mt
khi khc nh hn. Hai khi ny tng t hnh ngi. ng xa ngoi 40 cy s vn cn trng
r. V, ngi ta c cm tng nh l mt ngi m ang bng a con, phng tm mt ra bin
khi n ch mt ngi i m khng bao gi tr li. V, cn c theo truyn c tch, dn chng a
phng mi t tn ni ny l ni Vng Ph Ngi Thng gi l T.Yang-Mten.
Tng truyn mt thi xa xa, c hai v chng mt bc tiu phu him hoi con, nn b v thng i
cu t khp cc n cha quanh vng. May mn, mt ngy kia, b h sinh c mt c con gi; qua
nm sau li h sinh c mt cu con trai. V chng tiu phu rt i vui mng, cm n Tri Pht
nh lng thng n.
Hai ch em ln ln trong tnh thng ca cha m.
Mt hm, hai ch em ang ngi rc ma n. V ginh nhau nhiu t, a em sn c con dao trong tay,
ging mt nht ln u ch, mu tun xi x. Kinh s v hi hn, a em b chy mt. Cha m tm
khp ni vn khng thy. V nh con, hai ng b ngy cng ho mn ri ln lt theo nhau qua i.
a con gi sng b v, khng ngi thn quyn nng da, phi b i ni khc tm cch nui thn.
Cn a em chy n b bin, gp chic thuyn bun sp nh neo vo Nam, lin xin i theo hc
ngh bun bn. Thi gian tri qua, n khn ln ln v lm n kh gi. By gi lng chnh nh qu
hng, cha m cng ni dy nn nht nh v qu. Nhng, than i, khi v n th cha m ha
ngi thin c, ch th b i bit tch.
Qua cn xc ng, chng sang mt lng gn sinh c lp nghip. Chng gp mt c gi m ci,
lm n lam l nhng tnh nt hin lnh. Cm v cng cnh ng, hai ngi em lng yu nhau v
thnh i v chng. vi nhau mt thi gian trong cnh gia nh thun ha m m, ngi v li
sinh c mt trai. Khng kh gia nh cng thm mn nng.
Mt hm, ngi v gi u sau nh, ngi chng i lm v, ra ng xem. V tnh, chng thy n
di ln tc v c mt vt tho, ly lm l mi hi nguyn do. Ngi v thc tnh k li k nim
bun mi nm xa. Ngi chng lng ing ngi khi nhn ra l ngi ch rut ca mnh.

Ngi chng ht sc au kh v chng v tnh phm phi li lon lun. Nhng chng nh chn
su ni kh tm y tn y lng, khng dm cho v bit.
Th ri ngy hm sau, ly c i bun chuyn xa, chng t gi v con, giong bum ra khi, hn ngy
tr li. Ngi v c ng u li hn v y ha thnh li vnh bit ca chng.
Thi gian nm thng tri qua, chng vn khng thy tr v m m tn cng vng bt. Bun ru, au
kh, nng bng con tro ln nh ni cao, trng ra ngoi bin c, mi mn tm xem c thy cnh
bum ca chng xut hin u khng? Nhng than i:
Bao nm u qun gi ma,
Bng con ng i vn cha thy v,
Thi gian phai xa li th,
M con ha bn l thng nm.
(Th ca Bnh Nguyn Lc).
T y, nhng bn thuyn i bin, khi qua min Trung, thy bum khng cng gi, lin ht ln cu
ca dao mong nng Vng Phu gip :
Ly b cho thi gi nm,
Chng b Qung giong bum theo v.
Hay l:
Ly b cho thi gi ng,
Cho thuyn ti chy cho chng b ln.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Trng cm
Khng ai bit trng cm ra i t lc no. Ch bit i khi l cc c ta thng dng n trong nhng
dp t l thn thnh, nhng bui ht cho. Nht l trong vic a m
l mt th trng mnh di v nh, mt loi trng Vit Nam hon ton t hnh dng, m thanh cho
n cch biu din. Khi tu nhc, nhc cng phi eo dy trng ln c, trng nm ngang trc
bng v vn dng 10 ngn tay kho lo ca mnh trn c hai mt trng.
C mt iu khc thng l ngi ta hay nh thm nm cm np nh trn mt trng. C l cng v

vy m chic trng y c mang mt danh hiu nm na l "Trng cm" chng? Tuy vy c mt vi

ni thuc tnh Bc Ninh nh lng nh Bng, lng Ph ng chng hn, nhc cng khng bao gi
nh cm trn mt trng.
Theo nhng nh kho cu v nhc c Vit Nam, di triu vua L Thnh Tng, i Hng c
(1470), ba ng Trn Nhn Trung, Nhun, Lng Th Vinh da trn nn tng m nhc Trung
Hoa, lp thnh hai b nhc cho triu nh Vit Nam. l b ng Vn, chuyn t ra nhc ph, v
b Nh Nhc chuyn dng ting ngi ca ht. Hai b nhc ny hot ng di s iu khin ca
quan Thi Thng Qun c, v ch chuyn dng trong vic t l triu nh. Nhc c c nhiu th:
mt trng ln, mt kn ln, mt long sinh, mt long phch, mt cy n c th ba, bn hay mi lm
dy, mt so trc, mt trng mnh mt mt v mt ci sinh tin.
Cng trong thi k ny, nhng gin nhc gio phng ca t nhn ra i v bt u hot ng mnh
m trong dn gian i song song vi h thng m nhc ca triu nh. Nhc c gm c: mt di nhp
bng tre thng do b c gi nh nhp; mt ng so, mt cy nh quyn, mt trng cm, mt cy
n y do bn, nm nhc cng s dng; mt phch; mt sinh tin, mt trng con mt mt do ba n
nhc cng tr tui va ca ht va gi nhp.
Ta nhn thy nhng nhc c trong h thng m nhc ca gio phng mi c trng cm. Vy c th
n l mt nhc c c s ca dn tc, chnh do hng bnh dn khi xa sng to chng?
Hnh dng trng cm mc mc bao nhiu th tit iu ca n phong ph by nhiu. Nghe "Trng
cm" nht nh chng ta khng th ln ln n vi nhng bi ca ngoi quc. N c ging u bun gi
tm hn ngi nh n hnh nh qu hng xa xi hay nh n mt mi tnh tan v, mt nim tang
tc bi thng ca mt thnh su vn c ...
Tc truyn rng: Ngy xa c mt nho sinh rt ngho, thi mi khng , tng cng phi i xin n.
Hng ngy, khi sang ngang nh ca mt ph h th c mt c b chc sn em cho cm trng canh
ngon. Cng vic c theo thi gian tri qua mt cch u n.
Sut nm tri nh th, chng nho sinh v cng cm ng nhng khng khi ngng ngng. Mt
hm, chng t li cm n c b v khng nhn lnh ca cho na. Chng li t gi, i sang lng
khc kim n. C b thc th cho bit vic lm ca c l vng theo li dy ca c Hai, con gi ca
ch nh m thi. n l n ca c ch.
Chng cm ng, yu cu xin gp mt c ch t li cm n v t gi. C b hn li hm sau,
xem c ch c bng lng khng, ri s cho bit. Nu c ch bng lng cho gp mt th chng c ch
ti ch ny.

Hm sau, chng va n th gp ngay c ch nh ng i. Nng rt p. Chng nho sinh ci u,

chp tay x nhng nng khot tay vi ni:
- Ti hiu chng mun ni g ri. Ti y lu rt bt tin, m chng cng khng cn phi ni
n ngha g. S d, ti gip chng v bit chng l vn v cm thng ngi trong bc ng cng
mi ra nng ni, khng l ch ca ngi con trai chu cng nht nh vy mi sao?
on, nng trao cho chng mt ci bc bng giy, ni tip:
- Nay chng t gi i, ti xin tng mt s bc v mt cy thoa vng chng tm cch lp nghip.
Mt ngy no thnh t, chng s tr v qu. Chng y...
Nng b lng li ni, li quy qu thon thot i.
Chng nho sinh v cng cm ng.
Theo li ngi ngc dn d, chng cn phi to ly mt s nghip, nhng s nghip g? Chng
khng duyn s vi ng cng hu danh tng th chng phi chuyn sang ngh khc. Bt c ngh
g cng tt p c min ng lm iu g phi ngha. Th l chng eo ui mn m nhc, mt ngh
thut trong 7 ngh thut.
Thi gian 3 nm, chng thnh ti v lnh o mt gio phng. Chng hn h, vui ti vi quay
v qu xa mong gp mt ngi n nhn yu qu. Nhng thm thay, chng va t chn v nh
nng, th gia nh nng ng lm m tng cho nng. Nng va cht trong mt cn bo bnh!
Chng nhc s ti hoa v cng au n. Chng mun a m tng cho nng. Chng mun khc k
nng. Chng mun tang cho nng. Nhng phi lm sao mi ngi ng bit vic lm ca
chng i vi con ngi khut?
Chng lin xin cha nng cho chng em phng nhc ca chng n a vong linh ngi cht.
Chng sng to mt ci trng nh di, hai mt trng c nh hai nm cm nh, nhc li k nim
su xa cao p l ngy xa, nng cho cm chng n. Si dy trng eo ln c bng vi trng l
chng tang nng.
Lc a m chng mang trng cm ln c, trng nm ngang trc bng, vn dng mi ngn

tay v trn mt trng, pht thnh ting ku bi ai, tha thit:
- "Tnh tang, tang tnh! Tnh tang, tang tnh!..."
l ting khc k kn o ca chng i vi ngi yu c mt tm tnh cao thng, thanh khit.

l ting nc n ci lng ca mt ngh s i vi mi tnh u tan v, m chng ch cn
mn ly m thanh ca "Trng cm" tin vong linh nng.

Tc truyn l nh th.
Ngy nay, trong nhng m tang, ngi ta vn cn dng "Trng cm". V, ngi ta vn cn ht
"Trng cm", nht l vi lng thuc tnh Bc Ninh. Di y l bi ht "Trng cm" do ng L
Tin Thnh, mt danh ca quan h lng Bi Uyn, tnh Bc Ninh, ht; v nhc s Trn Vn Kh ghi
li:
"(Tnh bng c ci) trng cm (khen ai) kho v ( my bng) nn bng ( my...)
"(Bng nn bng), mt by (tang tnh) con nt, (mt by tang tnh con nt my...)
"(li), li, sng ( my) i tm (em nh thng ai). (i) con mt ( my) lim...
"Dim, i con mt ( my) lim dim, mt by (tang tnh) con nhn (...
"( my) ging t, ging t ( my) i tm (em nh) thng ai. Duyn...
"N (khch) tang bng, duyn n (khch) tang bng."
Nguyn T Quang
in hay tch l
K Khang ny khc Qung Lng
Trn s Trung Hoa, ta thng thy v 7 ng c gi ngi trong rng tre, k nh c, gy n,

ngi ung ru ngm th. l hnh nh ca Trc Lm Tht Hin i nh Ngy (220-264). K
Khang l mt trong by ngi hin ny.
K Khang (223-262) l mt ngi c kh tit cao khit giu lng ngha hip v cng l ngi c bit
ti trong cc mn cm, k, thi, ha ... Mt iu l hn ht l mc d c ti nh th, nhng ng khng
hc qua mt thy no. T nh ch ln, ng c cng t hc, rn luyn m nn.
K Khang vn h Khu, ngi t Thng Ngu, huyn Ci K (nay l huyn Thin Hng, tnh Chit
Giang). V mt s th on nn ng di v n huyn Hoa Dng, tnh An Huy Gn ch ng c ni
K Sn nn ly ni K lm h.
K Khang cng nh 6 ngi bn kia u thch an nhn dt lc, say m o Lo C k ni: "Ba ngy
khng c "o c kinh" th ming thy hi". ng lm n chc Trung Tn i phu nhng lun
lun ch vua Thang, vua V, khinh Vn Vng v Khng T. Th ca ng c ging trit l:
Mt tin hng bay,
Tay gy nm dy.
Ci nga t c,
U huyn thch thay
(Bn ca Nguyn Hin L)

Nguyn vn:
Mc tng phi hng,
Th huy ng huyn.
Ph ngng t c,
Du tm thi huyn.
K Khang lm quan mt thi gian ri t quan i tr n, hng cnh tiu diu lc v gi. Nhng
thm thay, ng mun trnh khi iu phin ly ci trn th li cn ln n v trn.
T quan, K Khang sng mt cuc i n dt, ngy ngy ngao du sn thy, hi thuc, vui say vi
vn th iu n.
By gi, nh Ngy suy vi, T M Chiu c mun son ngi nn tm mi cch tr kh nhng k
nghch vi mnh. Lc y huyn ng Bnh c ngi tn L An v ngng m danh ting ca K
Khang nn tm n ra mt. Hai ngi kt bn tm giao. Chng ng L An c mt ngi anh h tn
L Tn vn l b h thn tn ca T M Chiu, th honh hnh, thy v ca L An xinh lch nn
chim ot v bt L An h ngc.
V tnh bn, K Khang ng ra minh oan nhng ri cng b bn quyn thn bt giam. K Khang vn
con r trong tng tht nh Ngy, nn h mun tm cch tr tuyt. Chng li dng chng K Khang
khinh vua Thang, vua V, Khng T l c phn lon nn kt n t hnh.
K Khang vn c ti n. Khc "Qung Lng" do ng sng tc. nh ln khc n nghe lu lot,
thnh thot nh nc chy (lu thy), my bay (hnh vn).
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on t ting n ca Kiu khi nng gy cho Kim
Trng nghe bui s ng, c cu:
K Khang ny khc Qung Lng,
Mt rng lu thy, hai rng hnh vn.
C ngi cho rng y l hai bn nhc Lu thy v Hnh vn, nhng so vi mch vn th khng phi
nh th. Lu thy, Hnh vn y l gii thch ci iu lu lot ca khc Qung Lng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Con "Quc quc"
Con "Quc quc" vn l chim Cuc. Ting "quc quc" do cch t m "cuc cuc" m ra. Trong bi
"Qua o Ngang" ca b huyn Thanh Quan, c cu:


Chim Cuc cn c tn l Quyn, T Quy hay V. Ging chim ny, u m hi cong, ming
to ui di, lng mu tro, bng sc trng c mt ng en thng ngang. N thng li trong bi
rm di ao su hoc h rng. Cui xun sang h th bt u ku. Ging th thm khin khch l
hnh ng lng nh nh, nh qu hng.
Chim ny khng t lm t ly, trng vo chim Oanh. Chim Oanh p, nui cho n ln.
S tch chim Cuc c nhiu thuyt.

C in cho rng vua nc Thc l V thng dm vi v mt b ti l Bit Linh, Bit Linh dy
lon. Vua Thc tht bi, mt ngi, chy trn vo rng. on ny sch "Thnh k" li ni: Vua
Thc thng dm vi v Bit Linh. Bit Linh bit chuyn, by k cho v ni khch V nhng
ngi cho Bit Linh ri cng v Bit Linh b nc i, sng cho trn tnh chung. V nghe theo,
giao nc cho Bit Linh nhng v Bit Linh by gi b V, tr li sng cng chng.
Bun kh, nh nc, sau thc, Thc ha thnh chim Quyn, ngy m ku mi khng thi.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du on t v khc n ca Kiu gy cho Kim Trng
nghe lc ti hp, c cu:
Khc u m i xun tnh,
y hn Thc hay mnh Quyn.
Li cng c in chp: Thc An Dng Vng ca nc ta (207 trc D.L.?), v con gi l M
Chu b la, trao n thn cho chng l Trng Thy nn phi thua trn v nhy xung bin t t. V
nh nc nn ha thnh chim Cuc, ngy m ku ln nhng ting no rut.
Thuyt sau ny e khng ng. V ting " Quyn", " V" ngun gc vn Trung Hoa.
Tht khng c ting g ku bi thm, no rut cho bng ting chim Cuc. Nhng bui tra h nng
chang chang hay nhng m h tch mch, ting chim Cuc trong nhng bi rm hay trong bi ning
di m vng ln lm lng ngi cm thy bi ai mt cch l lng. N gi ln c s nh nhung
mt thi oanh lit xa xi no; c khi n thc gic v lm bng dy ci tinh thn i quc nng nn
ng tim tng trong lng ngi dn thi nc mt nh tan.
Thi ca c in Vit Nam dng rt nhiu in v chim Cuc.
Trn Danh An, mt di thn nh L (1428-1788), nghe ting Cuc ku cng cm xc, nh li mt
triu i hng thnh, mt cng nghip dng nc ca Thi T, ti c Thi Tng... Hm nay, Chiu
Thng hn nht, h Trnh chuyn quyn, lng i quc thit tha sng ng trong tm hn thi s; nhng
thi s cm thy mnh bt lc trc thi cuc nn nh gi ghm tm s di thn ca mnh trong my
vn th:

Gi c ti giang Nam
Quyn ti giang Bc
Gi c minh gia gia
Quyn minh quc quc.
Vi cm do hu quc gia thanh,
C thn i th tnh v cc.
Ngha:
Chim gi c b sng Nam,
Chim Quyn b sng Bc,
Gi c ku gia gia,
Quyn ku quc quc
Chim nh cn ku ting nc nh
C thn i cnh tnh man mc.
B huyn Thanh Quan khi qua o Ngang mn ting Cuc ku din t tm trng thm kn ca
mnh i vi cng nghip ca triu L mt:
Nhng ting Cuc y li cng lm ly, no nng hn na.
ng trc thnh C Loa, xa kia ni y l cung miu ca vua Thc, nh th Chu Mnh Trinh bt
gic sinh lng hoi c. Cung miu , xa kia trng l huy hong bao nhiu th ngy nay iu tn
qunh qu by nhiu. Trong cnh vng v lnh lng ny, di nh trng m nht, ting cuc khc
khoi nm canh vng ln bun b.
... Cung miu triu xa y vng ngt,
Trng m khc khoi Cuc ku thu
(Bn dch ca Tin m)
Nguyn vn:
... Tch mch tin triu cung ngoi miu,
Quyn on nguyt m m.
Ting Cuc ca quan n Chu Mnh Trinh tuy c no nut tht nhng cha su xa thm tha v bi t
bng ting Cuc ku ca c Tam Nguyn Yn Nguyn Khuyn. Ting Cuc ca C Nguyn l tt
c ting ni ca lng mt ngi dn tha thit yu nc b mt nc. Ting Cuc cn ni ln mt

mi au bun ut hn ca tc gi v ni bt lc trc cnh en ti ca thi cuc. V, cng l ting

ni ca lng tm thi thc tc gi xng pha vo cuc chin u chung ca dn tc:
Khc khoi su a ging lng l,
y hn Thc thc bao gi.
Nm canh mu chy m h vng,
Su khc hn tan bng nguyt m.
C phi tic xun m ng gi?
Hay l nh nc vn nm m?
Ban m rng r ku ai ?
Gic khch giang h d ngn ng.
Mn ting Cuc ku din t tm s ca mt ngi dn vong quc vn l mt thng l trong vn
chng Vit Nam.
"Thc ", " Quyn", "Quc quc" u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khi tnh mang xung tuyn i cha tan
Bn Trung Hoa, ti vng Trc Giang c mt chng li bun tn Quan Dip Nhc yu mt nng
thn n tn Tn Thy Hi. C hai yu nhau thm thit, nguyn cng kt tc, se t cho n ngy rng
long tc bc.
Quan Dip Nhc thng i bun bn ni xa. Mi chuyn i c c hng thng. V, mi chuyn i
nh th, chng u c hn ngy v vi nng. ng ngy, nng Tn Thy Hi n n ngi yu. Ln
no cng ng hn c.
Thi gian xa nhau khng lu nhng h u cm thy di ng ng. Ni nh thng vn canh cnh
bn lng. Nhng v s nghip, h nh phi chu ng v cu mong ngy ti ng.
Ma thu nm y, ng ng va rng l, Quan Dip Nhc li phi t gi, tm chia tay cng ngi
yu, ln ng sang H Bc bun chu bu vi my ngi bn. Cng nh thng l, nng Tn ra
tin Quan hn ngy ny thng sau s tr v.
Nhng chuyn ny li khc.

n ngy hn, nng Tn trang im, hn h vui ti ra n ngi yu. Nng mi mt trng ch
sut ngy m m khng thy bng chng tr v. Ri ngy ny sang ngy khc, my ln thu qua
ng n nng mi mn ch i, nhng ngi yu xa li chng thy v, tin tc cng vng bt. Hay
l chng b mnh ni t khch qu ngi? Nng qun qui sng trong cnh su thng, mong
nh.
Ri, mt ngy ng lnh lo, tuyt ri ph trng c vm tri, nng Tn trt hi th trn ging bnh.
Theo tc l a phng, nhng gi tit trinh cht c ha tng thi hi. La t chy ngi trinh
n, xng tht nng Tn tr thnh tro bi, nhng khi ngi ta bi m tro tn lnh lo y bt gp
mt qu tim ng thnh mt khi long lanh nh ngc. La khng sao t chy, ba p cng khng
tan. Ai cng ly lm l, cho l khi tnh u ut ca nng v tng t thng nh ngi yu, v qu
au kh ni duyn phn b bng... Tuy thn xc tiu tan m khi tnh vn cn mi mi.
Nhng ri, mt hm Quan Dip Nhc li tr v. S d chng sai li hn c v chng gp phi tai
nn bt ng. Ngy v gia ng chng b gic cp c tin bc, thuyn b, lm chng phi lnh
nh phiu bt, li lm trng bnh, tng l b xng ni t khch.
Cm thng ngi yu v qu thng nh mnh m cht, Quan Dip Nhc ly lm au n v
cng. Chng cm ly qu tim thnh ngc ca ngi yu m khc nc n. L thay, nc mt ca
chng r xung th vin ngc y li tan ra ha theo git nc mt ca chng.
Bn Vit Nam ta cng c mt truyn ging nh trn.
Trng Chi lm ngh li . Mt con thuyn bnh bng trn mt nc, hng ngy a khch sang
sng. Chng Trng vn c tm hn ngh s. Nhng khi hong hn va tt sau dy i xa, bng m
bao ph khp khng gian, la chy lm m ni theo dng nc, th chng li ct ting ht vang ln.
Ging chng trong tro, thnh tht nh ging ht ca sn ca vo bui bnh minh.
Ting ht ca Trng li ng vng rt vo lu ty ca mt quan T tng, lm ng lng ca nng

trinh n M Nng. Mi m, nng ng ta bn lu ch nghe ting ht ca chng Trng. Mt mi
tnh thm kn, su xa gia nng tiu th, con quan T tng vi anh li ngy cng thm thit, mn
nng.
Vng ting ht ca Trng Chi, M Nng bng hong, nh thng, au kh. Nng mang nng mt
mi tnh cm. Ri t y, nng mc phi bnh tng t ngy cng trm trng, thuc thang khng cha
c. Ch mi ln c ting ht ngoi sng vng vng a vo th bnh ca nng mi c i
phn.

Bit con gi say m ting ht anh li , quan T tng cho i Trng Chi n. Nhng thm thay,
din mo ca Trng Chi qu xu x, M Nng trng thy chn nn, bnh tng t li khi hn.
Tng rng i n s c hn thuyn cng ngi ngc, khng ng li chn chng ni ti nhc,
Trng Chi ly lm au n. V nh, hnh bng yu kiu ca M Nng m nh mi. Trng lm
bnh tng t, thuc thang chy cha khng khi. Cui cng Trng cht trong ti hn su au v
mi tnh tuyt vng.
Ba nm ci tng, xng tht ca Trng u tan r, ch nguyn c qu tim cn li ng thnh khi
ngc rt p. C ngi em dng ngc qu tim ca Trng cho quan T tng. Thy ngc ln v
p, T tng cho tin thnh chn ung nc tr.
M Nng ly chn ngc rt nc ung. Va nng chn ln th trong chn li hin ra mt chng li
va cho va ht, ging vng vng no nng nh phng pht u y. Nng nhn k l hnh
bng ca Trng Chi ng ht trn sng vng.
Cm mi tnh tha thit ca Trng Chi, M Nng au n, m chn ngc, khc nc n. Nc mt
ca nng r xung chn ngc lm chn ngc v tan ha theo nc mt ca nng.
S ta cng c chp:
Nh Hu L (1533-1788), vua Ty Sn l Nguyn Hu em qun sang nh Bc H, vua cui cng
nh Hu L l L Chiu Thng b chy sang Tu cng mt s quan tng vong. Chiu Thng mong
cu vin vua nh Thanh em binh sang gip mnh mong dng li c .
Nhng qun nh Thanh va b vua Quang Trung Nguyn Hu nh bi ti trn ng a, vua Cng
Long nh Thanh v tan mng xm lc nn bng lng chu ha vi Ty Sn, do s cu vin ca
vua L bt thnh. Vua nh Thanh li cn bc i, s nhc vua L n iu, bt cc quan li tng vong
nh L Qunh, Trnh Hin c thy 10 ngi phi i o gic bm nh dn nh Thanh v cn y h
mi ngi mi ni.
Vua Chiu Thng ly lm ti nhc. Hong t ln u cht, nh vua cng bun b ru r hn na nn
lm phi bnh ngy thm trm trng, ri mt (1793).
Khi vua Gia Long ln ngi, nm 1802, sai s sang Tu cu phong, cc quan nh L nhn dp dng
biu xin em hi ct vua v hong hu v nc. Vua Gia Khnh nh Thanh bng lng.
Trong lc o t ln ci tng m vua L th thy da tht tiu c, ch cn c qu tim khng nt,
vn nh thng. Ai trng thy cng ng lng thng xt. ng Trn Trng Kim, son gi quyn
"Vit Nam s lc" chp n on ny c li ph: "Du chuyn thc h th no mc lng, nhng
tng n tnh cnh vua Chiu Thng lc by gi, th ai cng i ngi thay cho ng vua mt nc
phi y a n ni nh th, c th lm mt bi bi kch thm xt mun i. Tuy rng ti vua ti nh

L vng tnh cho nn b ngi ta nh la, nhng cng nn trch vua quan nh Thanh x t bc i
mt ng vua vong quc, em thn n nng nh nc mnh. y cng l mt thi d man v i p
ch, khin cho ci oan kh ca ngi ta mun i v sau khng tiu thot i c."
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on Kiu bn mnh cho M Gim Sinh
trc khi theo v Lm Truy, nng ngi i bng vi ngn n khuya, nh n mi tnh u gia
nng v Kim Trng v gia bin m phi dang d, b bng nn than th:
Bit bao duyn n th bi,
Kip ny thi th th thi cn g.
Ti sinh cha dt hng th,
Lm thn tru nga n ngh trc mai.
N tnh cha tr cho ai,
Khi tnh mang xung tuyn i cha tan.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Trng Hn Ca
Hong ng Huyn Tng, h tn tht l L Long C, sau ny hay gi l ng Minh Hong,

nh vua th chn i nh ng (618-907). Lc thiu thi l mt ngi anh v, c ti thao lc.
Di triu i ca ng, t nc c thanh bnh. Nhng my nm sau cng, nh vua 50 tui,
m ra si m Dng Qu Phi tc Dng Ngc Hon, li tin dng bn Dng Quc Trung (anh h
ca Dng Qu Phi), L Lm Ph, ... nn quc chnh ngy cng suy t.
Lc by gi c tng An Lc Sn, ngi H, qu vng Nhit H l ngi rt thng minh, c
nh vua tin mn. Nht l i vi Qu Phi, h An rt c yu thng. An xin lm con nui ca Qu
Phi c php ra vo cm uyn m khi ai d ngh. Nh vua m qung li vui lng ng thun.
V c s him khch vi T tng Dng Quc Trung, An Lc Sn s b m hi nn b trn, ri c
binh t qun Ng Dng, t xng hong , nh thng vo kinh Trng An. Binh triu i bi,
vua cng mt s qun thn phi b kinh thnh chy vo t Thc.
n M Ngi, tng s khng chu i na, li ng nhau phi git cht quyn thn Dng Quc
Trung; v bc vua phi em tht c con ngi ngc th h mi chu ph vua. V h cho rng Qu Phi
l mm sinh i lon.
Lng thc ht, qun s kh mt, cm tc. Gp bc ng cng, nh vua nh giu mt, ct lng
m "hy sinh ngi yu khuynh quc".
Sau, lon dp xong, ng Minh Hong tr v Trng An. cn , m con ngi ngc yu

du ngy xa nay u cn na. Ni nh thng do dt, dng dc y lng.

Mi tnh vng gi ny, ri s b chm trong lng qun ca thi gian, nu khng c ngi bt ti hoa
tuyt vi ca Bch C D t im cho thm phn lm ly, chua xt.
Bch C D t Lc Thin, ngi i nh ng, qu Thi Nguyn, tnh Sn Ty, u Tin s nm
27 tui, nhn chc Hn lm hc s. C lc ng b bim lm T m t Giang Chu. Sau, ng gi
chc Th s T Chu, Hng Chu. V gi, c thng Hnh b thng th.
Chng kin c cnh thm khc ca mt bi tnh si ly ca ng Minh Hong, h Bch lng
cm xc bng bi "Trng hn ca" (Hn tnh mun thu).
Hn hong trng sc t khuynh quc,
Ng v a nin cu bt c.
Dng gia hu n s trng thnh,
Dng ti thm khu nhn v thc.
Thin sinh l cht nan t kh:
Nht triu tuyn ti qun vng trc.
Hi mu nht tiu, bch m sinh,
Lc cung phn i v nhan sc.
Xun hn t dc Hoa thanh tr,
n tuyn thy hot ty ngng chi.
Th nhi ph khi kiu v lc,
Th th tn tha n trch th,
Vn bn hoa nhan kim b diu.
Ph dung trng non xun tiu.
Xun tiu kh on, nht cao khi.
Tng th qun vng bt to triu.
Tha hoan th yn v nhn h,
Xun tng xun du, d chuyn d.
Hu cung giai l tam thin nhn,
Tam thin sng i ti nht thn.
Kim c trang thnh kiu th d,
Ngc lu yn bi ty ha xun.
T mui huynh giai lit th,
Kh lin quang thi sinh mn h
Toi linh thin h ph mu tm
Bt trng sinh nam trng sinh n.

Ly cung cao x nhp thanh vn,

Tin nhc phong phiu x x vn,
Hon ca mn v ngng ti trc,
Tn nht qun vng khan bt tc...
Ng Dng b c ng a lai,
Kinh ph Ngh Thng v y khc.
Cu trng thnh khuyt yn trn sinh
Thin thng vn k Ty Nam hnh.
Thy hoa diu diu hnh phc ch,
Ty xut mn bch d l.
Lc qun bt pht, v ni h,
Uyn chuyn nga my m tin t,
Hoa in y a v nhn thu,
Thy kiu kim tc ngc tao u.
Qun vng ym din cu bt c,
Hi khan huyt ly tng ha lu.
Hong ai tn mn phong tiu tc,
Vn san oanh vu ng Kim cc.
Nga mi sn h thiu nhn hnh,
Tinh k v quan nht sc bc.
Thc giang thy bch, Thc sn thanh,
Thnh cha triu triu m m tnh.
Hnh cung kin nguyt thng tm sc,
D v vn linh trng on thanh.
Thin tuyn a chuyn hi long ng,
o th tr tr bt nng kh.
M ngi pha h n th trung,
Bt kin ngc nhan khng t x,
Qun thn tng c tn trim y,
ng vng mn tn m quy.
Quy lai tr uyn giai y cu:
Thi dch ph dung V ng liu.
Ph dung nh din liu nh my.
i th nh h bt ly thy!

Xun phong o l hoa khai nht,

Thu v ng ng dip lc th.
Ty cung nam ni a thu tho,
Lc dip mn giai hng bt to.
L vin t bch pht tn,
Tiu phng a gim thanh nga lo.
Tch din hunh phi t thiu nhin
C ng khiu tn, v thnh min.
Tr tr chung c s trng d
Cnh cnh tinh h dc dc th thin.
Uyn ng nga lnh sng hoa trng,
Ph thy khm hn thy d cng
Du du sinh t bit kinh nin
Hn phch bt tng lai nhp mng.
Lm cng o s Hng khch,
Nng d tinh thnh tr hn phch.
V cm qun vng tuyn chuyn t,
Toi giao phng s n cn mch
Bi vn ng kh bn nh in,
Thng thin nhp a cu chi bin.
Thng cng bch lc h hong tuyn,
Lng x mang mang giai bt kin.
Ht ng hi thng hu tin san,
San ti h v phiu diu gian.
Lu cc linh lung ng vn khi,
K trung sc c a tin t.
Trung hu nht nhn t Thi Chn,
Tuyt phu hoa mo sm si th.
Kim khuyt ty tng khu ngc quynh,
Chuyn giao Tiu Ngc bo Song Thnh.
Vn o Hn gia thin t s.
Cu hoa trng l mng hn kinh.
Lm y thi chm khi bi hi,
Chu bc ngn bnh d l khai.

Vn k bn thin tn thy gic,

Hoa quan bt chnh h ng lai.
Phong xuy tin du phiu phiu c
Do t Ngh Thng v y v,
Ngc dung tch mc l lan can.
L hoa nht chi xun i v.
Hm tnh ngng th t qun vng
Nht bit m dung lng diu mang.
Chiu dng in l n i tuyt
Bng lai cung trung nht nguyt trng.
Hi u h vng nhn hon x,
Bt kin Trng An kin trn v
Duy tng cu vt biu thm tnh
in hp kim thoa k tng kh.
in lu nht c hp nht phin
Thoa bch hong kim hp phn in.
n giao tm t kim in kin,
Thin thng nhn gian hi tng kin.
Lm bit n cn trng k t,
T trung hu th lng tm tri,
Tht nguyt tht nht Trng sinh in,
D bn v nhn t ng th,
Ti thin nguyn tc t dc iu,
Ti a nguyn vi tin l chi.
Thin trng a cu hu thi tn,
Th hn min min v tuyt k.
Tc phm ny c nhiu ngi dch ra quc vn, c bn bng Php vn ca Georges Souli de
Morant. Di y l bn dch ca Y Hc v Trnh Nguyn:
Vua Hn c m ngi quc sc,
Bao nm tm kim lung cng toi.
H Dng c gi hoa ng n,
Kha kn bung xun, hn l loi.
Sc p tri sinh khn b ph,
Ngai vng mt sm c ngi chung.

Mt ci khu gi trm m luyn,

Xa mt hng nhan su cung.
Xun lnh, Hoa thanh h sn ,
Sui tun dng m tm hoa khi,
Vua ban n trch, con hu nnh
Sng dy ph nng o l ngi.
Ngy do sen vng bay tc mt,
m xun trng m hoa o.
Mt tri ln vi, m xun ngn,
T y nh vua nhng th tro.
Yn m vui vy thi chng ngt;
m m xun t li xun tnh.
Ba ngn cung n, ba ngn mi,
Sng i t y thanh hu thnh cha,
Anh em nhun gi n ma mc,
Nh ca hn vi rng r ly.
Thin h em lng m ph qu,
Khinh trai trng gi k t y.
Ly Cung cao tt lng my bic,
Tin nhc m hn vng bn phng.
Sm ti ca m ha ma du
No nng t trc m qun vng.
m m ching trng Ng Dng dy,
Khc ht Ngh Thng hong v tan.
Thnh khuyt xn xao m khi bi,
Xe rng rong rui hng ty nam.
Khi i khi ngh, c ph pht.
Trm dm ng Ty bc gp ghnh.
Qun s cm hn, khng chu tin:
My ngi trc nga phi hy sinh!
Hoa tai b t, khng ngi nht,
Trm ngc thoa vng l t ri.
t rut qun vng nh giu mt.
Ngonh nhn mu chy l rn tri.

Bi vng tn mc u hiu gi,

Kim Cc cheo leo sn o di.
Chn ni Nga Mi bun b vng;
tinh k nht thch, mt tri phai.
Nc non Ba Thc xanh xanh bic,
Sm ti nh vua tru nh nhung.
Qunh qu hnh cung, trng gi thm,
m ma chung vng ting au lng.
Tri xoay t chuyn quy long ng,
Chn c ngng thm d ngn ng.
Mt ngc gi u? Tr t a,
M ngi m m t bn nh,
Vua ti nh l m bu o,
Kinh khuyt vi trng t nga v,
V ti, vn ao nh thu trc.
V ng l liu ging my ai,
Ph dung Thi dch trng nh mt.
Cnh c tnh xa git l ri!
o l n hoa xun gi thong,
Ma thu rng l ng ng.
Ty cung Nam ni y thu tho,
Ph kn thm hoang l a hng.
Con ht L vin su tc bc,
Tiu phng thi giam hn rng long.
Ti nhn om m bay le li.
Khu cn n khuya gic cha an.
Dng dc nm canh rn trng im,
Sng Ngn lp lnh bo m tn.
Mi lu thnh tht ri sng lnh,
p chic mn n, nh no...
Sng thc bao nm ng ng bit,
Hng hn sao chng hin chim bao!
Lm Cng may c tay phng s,
Mt php chiu hn dy ting tm,

Thng cm qun vng trn trc nh,

Mi sai o s c truy tm.
Ci my lt gi nhanh nh chp,
Ln tn tri cao xung t su.
Bch L, Hong Thuyn i khp ch,
Mnh mng no thy bng ai u!
Cht nghe ngoi bin ni khng o,
L lng m h c ni tin.
Cung in chp chn my ng sc.
Tin nga tha tht do trong n,
Mt hoa da tuyt ring nng n,
Phng pht hnh dung, t Thi Chn.
G ca hin ty vng rc r,
Bo tin Tiu Ngc, nhn Song Thnh.
Nghe tin s gi i vua Hn
Trng gm hn m bng git mnh.
D di ngi ln, thu vt o,
Rm chu bnh lc, m ln ra.
Tc my lch na, nghing nghing m
Bc xung thm loan, dng thn th.
Tay o gi lay bay pht phi,
Tng nh ang ma Ngh Thng xa.
m thm mt ngc la tha l,
In mt cnh l im im ma.
Ngm su ngng l, t qun vng,
T thu m dng bit mi phng.
Trong in Chiu Dng, n i tuyt,
Bng lai tin cnh, thng nm trng.
Ngonh u trng xung ni trn th,
Chng thy Trng An, thy bi m.
Gi t tnh tm trong vt c,
Thoa vng hp knh dng vua.
Hp thoa vng em b na,
Na th gi li, na a trao,

Lng sao ch nguyn nh vng ,

H gii thin nh s gp nhau.
Lc sp lui v cn nhn nh,
Nhc li th c gia i bn.
Nm xa, trng tht, Trng Sinh in.
Vng v m khuya th th truyn:
"Trn tri nguyn ha chim lin cnh,
Di t lm cy nhnh dnh lin".
Tri t lu bn ri s tn,
Hn ny mun thu vn min min.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Hoa o nm ngoi
Thi H, mt danh s i nh ng (618-907), nhn d hi p Thanh n o Hoa Trang, g ca

mt nh xin c gii kht. Mt thiu n ng thp th bn ca a nc cho chng. Nng p,
duyn dng, e l. Chng a tay tip ly bt nc. i tay trai gi chm nhau. Nng ngng ngng,
ci mt xung. i m hy hy nh a hoa o. Chng rt r, ngng nghu. on t gi i.
Nhng ri n sch v mng cng hu khng xa m hnh bng ca giai nhn. o Hoa Trang vn
gi ln mt hnh nh m m trong tr no, khin lng chng nho sinh chan cha bit bao tnh cm
mn nng...
Ri nm sau, ngy hi du xun n. Thi H tm n o Hoa Trang. Cnh c cn , nhng con
ngi xa vng bng. Ca ng then ci. Ch c ngn hoa o rc r phe phy theo gi xun nh
mm ci, cho n khch du xun.
Ngn ng, th thn trc cnh c qunh hiu, Thi H ngm ngi:
- Hay l nng v nh chng!
Tng bc mt, chng quay bc tr ra. Lng cm xc v hn, ri mun ghi li my dng tm t
ca mnh, chng tho my cu th trn ca cng:
Nm ngoi ngy ny vn ca trong,

Hoa o mt ngc i vng hng.
Mt hoa nay bit i u vng?

Ch thy hoa o ct gi ng.

Nguyn vn:
Kh nin kim nht th mn trung,
Nhn in o hoa tng nh hng.
Nhn in bt tri h x kh?
o hoa y cu tiu ng phong.
Chiu n, nng thiu n h o cng thn ph i ving ngi thn tr v. Nng theo sau cha, cht
nhn ln cng thy bn cu th, nt ch tinh xo, th di do, nng hiu r tm tnh ca khch du
xun nm ngoi. Nng bun b th di, hi tic duyn va gp g li kho b bng.
Ri ngy ny sang ngy khc, nng thiu n h o vn ta mnh bn ca cng, mong i v hy
vng ngi khch ho hoa phong nh xin nc nm xa. Nhng ngy li ngy qua, my ln bng
chiu xung, bng ngi xa chng thy m ch thy vi cnh chim chiu bt gi, l loi t ngn
phng ku bn v bng mt ging no nng...
Nng m thm gt l. Nhng l vn tro ln khe mt, m ln i m. Ri ng qua xun n, h
li thu sang, l ri rng bay l t ph y thm. Tri thu hiu ht. Cnh sc thu thm gic khch su
au. Ri mi khi xun v, nh thiu quang m p, p trn ngn cy ni c cng gi li ni nh
nhung hnh nh ca ai lm dng dc ci tm t.
Nng cm thy i hon ton tuyt vng. Ri t y nng b n b ng, thn hnh tiu ty, dung nhan
v vng. Thn ph ngy m lo lng, tm thy thuc. Nhng no bit u: "Nhc hu lng y vin
tuyt mng, tng lai v dc liu tng t" (C thy gii cu c s sng cho ngi, ch khng c
thuc cha bnh tng t).
Bit khng sng c, nng nh thut li tm s ca mnh cho cha gi nghe v xin tha ti bt hiu.
Ngi cha xc ng au kh cho s phn en bc ca a con gi duy nht ca mnh. Nhn thy a
con nm thim thip trn ging nh ch i t thn, ng lo thng con nng lng, m liu chy
tm ngi th trn cng. Nhng hc ni my ngn tm u cho thy.
Ngi cha au kh y bi ri, c chy ra chy vo, lng mang mt mong mi yu ui. Trong gi
pht cui cng may c gp chng tr tui xa l gy sng gi bo t trong gia nh ng m gi
pht ny, ng cho l v cu tinh ca gia nh, nn ng li chy kim na...
Va ra khi cng, bng chm phi mt ngi. ng ngng mt nhn. l mt th sinh tun t. Thy
ng, mt my gin gia nc mt, c ch ht hong, chng th sinh thm hi. ng va bn b i
va k l. Nhng k cha dt cu chuyn, chng th sinh bng m mt khc. ng lo ly lm ngc
nhin, cha kp hi th chng th sinh ni:
- Ti l Thi H, ngi bi th trn cng...

Chng cha dt li, ng mng r ln ri li sn st chng vo nh, a thng n phng.

Nhng nng thiu n cng va trt hi th cui cng.
Nhn nng thiu n nng tnh yu v chng m vc liu tiu ty, dung nhan v vng, cht mt cch
thm thit, chng cm ng qu, qu bn ging, cm ly tay nng. Chng p mt vo mt nng,
khc nc n!
L thay, nc mt ca chng r xung mt nng thiu n h o, th nng bng t t m mt ra m
m nhn chng, trn mi im mt n ci ti thm. Nng sng li. ng gi h o mng r.
Chng th sinh h Thi hn h vui ti.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t Kim Trng sau khi v Liu Dng
h tang ch, quay tr li vn Lm Thy tm Kiu, c cu:
Trc sau no thy bng ngi,
Hoa o nm ngoi cn ci gi ng.
l do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ting n tri m
B Nha, ngi i nh Tn, lm quan Thng i Phu. Mt hm i s nc S tr v, n sng

Hn Dng, nhm m Trung Thu trng thanh gi mt, ng bo qun dng thuyn li ung ru
thng trng. Tha hng, B Nha em n ra gy.
Nhng bn n cha dt, dy n bng t. B Nha ly lm kinh ngc, ngh thm:
- Ch ny ni cao, non thm, sng di, l u c ngi bit nghe n lm cho dy n vi t. Hn
y l qun trm cp chng?
on truyn qun ln b tm bt. Bng c ting mt chng tr tui vng xung:
- Xin i nhn ch nghi, ti l a tr n ci mc mc, thy khc n hay nn dng chn nghe th.
B Nha mm ci, bo:
- C l u mt tn tiu phu m li bit nghe n!
Chng tiu phu p:
- Xin li i nhn! i nhn ni nh vy chng l lm lm. Thnh nhn xa c ni: H trong nh c
qun t th ngoi ca c qun t n. Nu i nhn khi ch ni non rng bi khng c ngi bit
nghe dn th ni sng vng m khuya ny chng l c khch bit n.
Nghe c chiu hu l, nhng B Nha li hi:

- Ngi bo nghe c n, vy ta n bi g y?
- D, i nhn n bi c Khng T than tic thy Nhan Hi. Bi y nh vy:
Kh tch Nhan Hi mng to vng,

Giao nhn t tng mn nh sng.
Ch nhn lu hng n biu lc,
Lu c hin danh vn c dng.
B Nha cho l hay, mi khch xung thuyn m o. Nhng nhn thy khch l mt chng trai tr
tui, qun b o vi th c v xem thng. B Nha khng ni g, m n sa dy gy mt bn hng
v cao siu. Bn n va dt, chng tiu phu ci ni:
- Hay! Hay! i nhn vi vi non cao (Nga nga h ch ti sn).
B Nha li gy mt bn n khc hng v tnh cm mnh mang, khong ng. Chng tiu phu ci
ni:
- Hay! Hay! i nhn cun cun ni nc chy (Dng dng h ch ti lu thy).
B Nha ly lm khm phc, ng dy xc o xin li v hi danh tnh. Chng tiu phu xng l h
Chung tn T K.
C hai tr chuyn, ly lm tng c. B Nha li mi T K cng theo mnh v triu hng cuc
sng giu sang. T K th di, bo: V cn cha m gi, phn lm con phi bn qut nng p lnh,
thn tnh m quang phng dng.
V vic quan cn cp, B Nha phi sm v triu. Li c hn vi T K l sang nm ngy ny, thng
ny, B Nha s em thuyn n n c gia quyn ca T K v triu, vy chng hy ch i ti y.
on hai ngi t gi nhau.
Ri n ma thu nm sau, B Nha em thuyn n n ti vm sng Hn Dng cnh ni M An.
B Nha ch i mi nhng khng thy T K n. Bun b, B Nha li m n gy. Ting n hm
nay sao li ai on v cng. Lng B Nha nghi hoc mt im bt thng xy n.
Sng li, B Nha ln b, ln bc thm hi nh T K. n ni mi hay T K va cht trong mt
cn bo bnh. Chung ng li cho bit rng: Trc khi cht, T K li tri phi chn chng bn m
sng Hn Dng, cnh ni M An chng gi li hn vi B Nha nm xa l n n ngi.
B Nha tm n m T K, by t l, ri ly n gy mt bi ai iu v khc lc thm thit. n
xong B Nha bn p n vo tan nt, th trn i khng n na v ht bn tri m.
Trong tc phm "Lc Vn Tin" ca c Chiu c cu:
Than rng lu thy cao san,
Ngy no nghe ng ting n tri m.

Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on Kim Trng yu cu Kiu nh n cho
nghe, c cu:
Rng: "Nghe ni ting cm i,
Nc non lung nhng lng tai Chung K".
C thi cng c cu: "Bt tch ca gi kh, n thng tri m hy" ngha l: "Khng tic ngi ht kh
nhc, ch au n ngi tri m t m thi".
"Lu thy, cao san, tri m, Chung K" u cn c in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Liu Chng i
Liu Chng i trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din ta ni lng
nh thng qu hng v tnh nhn ca nng Kiu lc lu xanh, c cu:
Nh li nguyn c ba sinh,
Xa xi ai c bit tnh chng ai?
Khi v hi Liu Chng i,
Cnh xun b cho ngi chuyn tay!
"Chng i" l tn mt con ng thnh Trng An bn Tu. "Hi Liu Chng i" l hi
thm cy liu ng Chng i. y c ngha l hi thm ngi tnh nhn c (tc l nng Kiu).
S d c ngha y do in tch tnh s:
i nh ng, Hn Honh tui tr ni ting l mt ngi ti danh. Nh ngho kit, ly mt nng
k n h Liu Chng i.
My nm sau, quan Tit s chu Thanh l Hu Hy Dt mn ti, tu vua xin Hn Honh lm
ngi gip vic. By gi, ng lc nhiu lon, Hn khng dm em Liu i theo, nng li kinh
, nh ch dp tin s v n. Nhng tri qua ba nm tri, Hn vn khng v n c. Nhn ly
vng ng vo mt ci ti gi v cho Liu, km theo mt bi th:
Liu i, hi Liu Chng i,
Ngy xa xanh bic, hi nay c cn?
V t bung vn xanh rn,
Hay vo tay khc, kh cn nguyn xa!
Nguyn vn:
Chng i Liu! Chng i Liu!

Tch nht thanh thanh kim ti ph?

Tng s trng iu t cu thy,
D ng phan chit tha nhn th.
Liu c th cng p li:
Xanh non cnh liu ng ti,
Nm nm lung tng ngi bit ly.
Thu sang quyn l vng i,
Chng v bit c cn g b vin!
(Bn dch ca Trc Kh)
Nguyn vn:
Dng liu chi, phng chi tit,
Kh hn nin nin tng ly bit.
Nht dip ty phong ht bo thu,
Tng s qun lai khi kham chit!
Li th trao i thnh mt im g bo trc.
Mt thi gian, Hn c tr v triu, tm Liu khng thy u c. D hi tin tc, th ra Liu b
vin tng Phin rt c cng trng vi triu nh tn Sa Tra Li thy nng c sc p nn cp mt.
Nng by gi c luyn i hn ht c mi phng. Hn bun b v cng, ni nh thng khng sao
khuy c.
May c mt trng s tr tui tn Ha Tun thng xt tnh cnh ca Hn, tm mo cu c Liu.
By gi v chng c xum hp m m nh xa.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tuyt Diu Ho T
Thi Dim cng gi l Thi Vn C, mt n s ti hoa i Tam Quc (220-264). Cha nng l Thi
Ung, c ti thm m vo bc nht c kim. Tng truyn, thy mt ngi chm ci, ng bo: "Ti
nghe ting ci n, bit l ci tt, sao em chm cho ung". ng xin khc ci v, lm mt cy n,
ting rt trong.
Nng Thi Dim ln 8 gii n. C chng l V o Gii nhng li ga chng sm, khng con.
ng lc ng Trc ni lon, nng b r phng bc bt v t Phin, phi sng ti nhc vi
Hung N. Nng nh qu hng, mi lm ra 18 khc kn r H. Nhng bn nhc ny truyn vo

Trung Nguyn. To Tho l cha nc Ngy, trc vn l bn thn ca cha nng, nay li thng
thc bn nhc, ng lng thng xt, mi sai ngi em ngn lng vng ln phng bc chuc
nng v.
Vua t H l T Hin vng vn s uy th ca To Tho phi cho ngi a nng v Hn. Tho li
ng lm ch g nng cho ng K.
Khi v nc, nng Thi Dim c lm bi "Bi phn thi" di 540 ch, t ni long ong ca nng, li
cc k thng thit, mi ch nh mt git l.
Dc t bt nng c,
Dc sinh v nht kh.
B sng gi ha c?
Ni lao th ch ha!
Ngha:
Mun cht m khng c,
Mun sng thm vt v.
Hi tri xanh ti g?
Bt ta gp tai ha!
H phong xun h khi,
Phin phin suy ng y,
Tc tc nhp ng nh.
Cm thi nim ph mu,
Ai thn v cng d!
Ngha:
Xun h, gi H ni,
Pht pht t o ta.
o o bn tai thi,
Cm xc sinh nh nh,
Cng kh thay nng ni.
(Bn dch ca Nguyn Hin L)
Mt hm, To Tho em qun nh Lu B, tin ng gh thm. ng K lm quan xa ch c nng

nh. Nghe tin Tho n, nng vi ra rc vo. Tho ngi trn sp, nng thi l xong chp tay ng
hu bn. Tho nhn ln vch, cht thy mt tm ba treo, c ghi bi vn bia, bn ng dy bc n
xem v hi ngun gc. Thi Dim tha:

- y l bi vn bia mt nng To Nga. Xa i Ha , vng Thng Ngu c mt ngi ng

bng tn To Vu, hay ln ng nhy ma. Mt hm vo ngy mng 5 thng 5, Vu say ru, ng
ma may trn thuyn, sy chn t xung sng cht. C con gi ca Vu va ln 14 tui, qu thng
cha, c i dc b sng ku khc sut 7 ngy m, ri nhy xung nc mt tch. Qua 5 ngy sau,
bng thy nng i xc cha ni ln mt sng. Ngi trong lng vt xc c hai chn ct. Quan huyn
Thng Ngu l Thng tu vic y v triu. Triu nh khen nng To Nga l gi hiu, truyn
cho lp bia. Thng li sai Hn an Thun lm bi vn khc vo bia ghi li vic y. Hn an
Thun by gi mi 13 tui, cm bt vic ngay mt hi thnh bi vn, chng phi sa cha mt ch.
Thng chu l hay, cho khc vo bia dng bn m nng To Nga. Thi by gi, ai c cng ly
lm l. Ting vn hay n dy xa gn... Ph thn thip nghe ting cng tm n xem, gp lc tri ti,
khng nhn thy ch, phi s vo bia, ln t nt m c. c xong, ngi ly bt vit 8 ch ln vo
sau lng bia. V sau, c ngi khc c 8 ch vo y.
To Tho thy 8 ch y cng ghi trn bc bia, bn cnh bi vn nh sau: "Hong quyn, u ph,
ngoi tn, t cu".
Tho hi Dim:
- Nh ngi c hiu ngha 8 ch ny khng?
Nng tha:
- Tuy l di bt ca cha, nhng th tht thip cng hiu ngha ra sao.
Tho quay li hi cc mu s, mi ngi u chu khng bit. By gi c quan Ch b l Dng Tu
ln ting:
- Ti hiu ra ri.
Tu gii:
- Tm ch l n ng ca Thi Ung. "Hong quyn" l la mu vng, tc l mu sc ca t (ti sc),
ch "ti" vi ch "sc" hp li thnh ch "tuyt". "u ph" ngha l con gi cn nh, tc l "thiu
n". Ch "thiu" ng bn ch "n" hp thnh ch "diu". "Ngoi tn" l chu ngoi. Chu ngoi
tc l a con ca con gi mnh (n nhi t). Ch "n" chp vi ch "t" thnh ch "ho". "T cu"
l ci ci gi hnh ti. Ci ci l vt chu cay (th tn). Ch "th" t bn ch "tn" thnh ch "t".
Tm li, l n ch "Tuyt diu ho t", tc Thi Ung ht li khen tng vn chng ca Hn
an Thun vy.
Mi ngi u khen Dng Tu ti thc mn tip.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Nam To, Bc u
Qun L t Cng Minh, vn ngi t Bnh Nguyn i Tam Quc (220-264) din mo xu x,
thch ung ru. T b, L ham xem thin vn, thng m nm nhn trng sao, thao thc khng
chp mt, cha m ngn cm khng c.
Va ln ln, Qun L lu thng kinh Dch, hiu ht ngha uyn thm, bit on chiu gi, tinh
thng khoa l s v gii c xem tng.
Mt hm, L ra cnh ng do chi, thy mt g thanh nin ng cy rung. L ng li bn
ng, ng ngm mt lc, on gi li hi:
- Ny anh kia, dm hi qu danh l g? Nin canh bao nhiu?
- Ti h Triu tn Nhan, 19 tui. Dm hi tin sinh l ai?
L p:
- Ta l Qun L y. Ta thy trn qung mt anh c t kh. Ch cn ba ngy na l anh cht. Tic
thay, gng mt anh xinh p th m khng th.
Triu Nhan nghe ni lo s, v ngay bo cho cha bit. Ngi cha lp tc chy theo tm gp Qun L,
ri ph phc xung t, ku khc:
- Xin tin sinh r lng thng, tr li cu mng con ti.
L ni:
- l s tri, cu o sao c!
ng lo nn n, van ln:
- Gi ny ch c mt a con, xin ngi cu cho, ko kh mt i...
Ni xong, c hai cha con dp u ly, khc b lu b loa, trng rt bi thit.
L thy cha con lo thit tnh, lng khng n b, mi bo Triu Nhan:
- Anh hy v tm mt v ru ngon rt tinh khit vi mt t tht nai tht thm, ngy mai em vo ni
Nam Sn, tm gc cy c th, s thy trn phin c hai d nhn ngi nh c. Mt ng ngi
quay v Nam mc o trng, dung mo d tn, mt ng quay v hng Bc mc o hng, dung mo
rt p. By gi tha lc hai v cao hng mi m nh c, anh c by ru tht ra mm dng ln. i
cho n ung xong, s ly khc m xin tui th. Nh th may c sa s li. Nhng nh k mt
iu: ch ni l ta xi anh nh.
ng lo mi Qun L li nh mnh ch xem.
Hm sau, Triu Nhan cp np ru ngon, nem thm, da chn vo ni Nam Sn. i nm su dm,
qu thy hai d nhn ang ngi nh c trn phin a, di bng rm r ca cy tng.
Triu Nhan i mm ru n gn. Hai ng vn chm vo bn c, nh khng c ngi ng bn

cnh. Nhan qu xung dng mm ln, t trn thch bn.

Hai ng mi m nh c, bt gic a tay nng chn... ri dn dn va nh va n ung ht c ru
tht mt cch ngon lnh.
Lc by gi, Nhan mi khc a ln v ly lc xin cu th. Hai ng git ny mnh nhn li. on ng
mc o bo ng mc o trng:
- Hn l g h Qun xi n n y, nhng hai ta dng ca n th phi thng n.
ng o trng lin rt quyn s trong mnh ra, tm xt, ri bo Nhan:
- Nm nay my 19 tui, ng l phi cht, gi y ta thm cho mt ch "cu" ln trn hai ch "thp
cu" th my s sng n 99 tui. Nhng phi v bo g Qun L rng: t nay phi cha i, ch c
tit l thin c na. Nu khng tri s khin pht, nghe cha?
ng o cng m s, thm vo mt nt bt. Ri mt cn gi thm ngo ngt bay qua, hai v tin
bin thnh hai con hc trng, bay ln tri mt ht.
Triu Nhan mng r, v nh hi Qun L v hai v tin ng y.
Qun L ni:
- ng mc o hng chnh l ngi Nam u hay gi l Nam To. ng o trng l ngi Bc u y.
Nhan li hi:
- Ti nghe ni Bc u c nhng 9 v, sao ch thy c mt ng?
L gii thch:
- Phn tn th thnh 9, kt hp li thnh mt. Bc u ghi s t, Nam To ghi s sinh. Nay c
sa s tui ri anh cn lo g na!
Cha con h Triu mng r ly t.
T , Qun L s ti tit lu thin c khng dm khinh xut ni h vic huyn b cho ai bit na.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bch b xuyn dng
"Bch b xuyn dng" l ng xa trm bc bn trng l dng.

i Xun Thu (551-479 trc D.L.), tng Dng Do C v Phan ng u l ngi nc S, c
ti thin x. Mt hm, c hai th ti nhau chi.
Phan ng bn lun ba pht u trng ch bia.
Dng Do C ni:
- Nh ngi bn trng ch bia, cha ly g lm l. Ta trm bc bn trng l dng.

Mi ngi ng quanh ly lm l, hi. Dng ni:

- nh du vo mt l dng, ta ng xa trm bc, bn mt pht trng gia l y nn mi gi l
"bch b xuyn dng".
thng thc ti h Dng, mi ngi ko nhau n cy dng. Mt ngi ly mc nh du vo
mt chic l. Dng Do C ng xa trm bc, ging cung lp tn, bn ra mt pht. Khng thy
tn ri xung t, mi ngi n cy xem. Th ra cy tn y vng trn cnh cy dng, cn ci
mi xuyn qua chic l bi mc.
Phan ng ni:
- May c trng y thi. By gi, ta theo th t m nh du vo ba chic l, nh ngi li theo
th t m bn trng c c ba th mi l tay kit hit.
Phan ng lin nh du ba chic l. Mi chic mi ch: chic ch "nht", chic ch "nh",
chic ch "tam". Dng Do C nhn qua mt lt, on lui ra ngoi trm bc, li theo th t ca
mi chic l: mt, hai, ba m bn lun ba pht, u trng c.
Mi ngi chp tay x, ni:
- Qu tht l thn nhn.
Phan ng lng khen thm, nhng cng mun khoe ti mnh, bo:
- Bn nh th cng l gii, nhng ngh bn cn c sc khe mi c. Ta c th bn sut qua c
my ln o gip.
on bo qun s xp o gip by ln lin nhau, dy gn mt thc. Mi ngi cho l kh bn qua
c. Phan ng li sai em by ln o gip y treo ln ch bia, on ng xa trm bc, c sc
thng cnh ging cung bn mt pht. Ch nghe ting tn bay vt i m khng thy tn ri xung
t, mi ngi li xem, reo m ln:
- Tht ti! Tht ti!
Nguyn Phan ng bn mnh qu, tn y xuyn thu by ln o gip nh inh ng ct. Phan c v
t c, truyn cho qun s em my ln o gip y xung, v vn mi tn gm nh vy, nh a
cho tt c tri lnh cng xem. Nhng Dng Do C bo:
- Khoan , ng h xung vi. ta th bn mt pht na xem sao.
Mi ngi vui v ng .
Nhng Dng Do C ging cung toan bn li thi. Chng nhn ly lm l hi, Dng ni:
- Nu c theo li c m bn nh vy th khng ly g hay l. Ta s c mt cch bn khc hn.
Ni xong lin bn ngay mt pht.
Mi tn i khng cao, khng thp, khng lch v t hu m li cm thng ngay ci c tn ca Phan
ng v y mi tn ny sang qua bn kia. Cn mi tn ca Dng Do C th thay vo cm ch
thng y.

Mi ngi xem thy u lc u le li v hoan h nhit lit.

By gi Phan ng mi chu phc.
Trong s li c chp: Vua S i sn Kinh Sn, gp mt con vn c ti bt tn gii lm. Vua S
truyn qun vy my vng ri ging cung bn. Nhng pht no, vn cng bt c c. Vua S
truyn gi Dng Do C n. Con vn nghe ting "Dng Do C" lin ku go m ln, ra v s
hi.
Dng Do C n, bn trng ngay gia bng con vn. Xem th, Dng l ngi bn gii nht i
Xun Thu.
Trong tc phm "Lc Vn Tin" ca c Chiu, on V Th Loan tin Lc Vn Tin i thi, c li
khuyn:
Chng du cung Qu, xuyn dng,

Thip xin vn ch tao khng o hng.
"Xuyn dng" do in tch trn v c ngha mu vic u thnh tu.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Chp cnh, lin cnh
"Chp cnh, lin cnh" tc l "Chim chp cnh, cy lin cnh".

Sch Nh Nh chp: Chim Kim ging chim le le, lng mu xanh, ch c mt cnh v mt mt,
thng phng Nam. Mi khi mun bay th hai con phi chp cnh vi nhau mi bay c.
Chim ny gi l t dc iu, cng gi l Kim Kim.
Cy lin cnh l cnh ca hai cy giao nhau.
Nguyn i Chin Quc (479-221 trc D.L.) vua nc Tng tn Yn vn ngi hiu sc, dm bo.
Mt hm n chi g Phong Ph, bt gp mt ph n hi du rt p. Vua d hi bit l v ca
nho s Hn Phng, ngi h Tc. Vua lin cho i Hn, bo em v li hin mnh. Hn s uy quyn,
v thut cho v nghe v khc hi c bng lng khng? Tc Th lm th t mnh:
Ni nam c con chim

Ni bc ging li bt.
Chim mc sc bay cao,

Li kia nh qung vt.

Vua Tng say m sc p ca nng, theo ui khng thi. Lin sai ngi n tn nh Hn, cp ly
ngi ngc. Hn thy v b bt a ln xe i, lng nh dao ct, bit khng phng gii cu, kip ny
kh hp, au n qu m t t.
Vua Tng em Tc Th ln i Thanh Lng, cng bch, bo nng:
- Ta y l vua mt nc, c uy quyn sinh st trong tay. Mun phc, ta cho phc. Mun ha, ta
cho ha. Phng chi chng nng cht, nng cn vi ai. Nu bng th qu nhn, cng tay bt
mt k th s c phong hong hu.
Tc Th ni gin lm th t mnh:
Chim c trng mi,

Chng theo phng hong.
Thip l th dn,
Chng thch Tng Vng.
Vua Tng tc qu, bo:
- Nng n y ri, du khng mun th ta cng khng th c.
Tc Th thy th cng, ni:
- thip tm gi, thay o, ly linh hn chng c ri s xin hu i vng.
Vua Tng bng lng cho.
Tc Th tm gi, thay o xong, nga trng ln khng, chp tay vi hai vi ri t trn lu m u
xung. Vua Tng hong ht, vi nu li nhng khng kp, trng nng tt th ri. Khm xem trong
mnh nng c mt bc th. i ni: sau khi cht xin cho em thi th cng chn mt m vi chng,
di sui vng s i n su.
Vua Tng c gin, cho ngi chn ring mt ni, lm hai m cch xa nhau. c ba hm, bng mt
m c ging cy Vn T mc cnh hai ngi m. Ch trong tun nht, cy y di hn ba thc,
nhng cnh qun qut ly nhau nh mt. Thnh thong c mt i chim uyn ng u trn cnh,
giao u ku nhau mt ging bi thng. Ngi trong xm thng xt, cho l oan hn ca v
chng Hn Phng ha sinh; v gi th cy y l "Cy tng t".
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca Nguyn Du c cu:
Trong khi chp cnh lin cnh,

M lng r rng dnh mt bn.
"Chp cnh lin cnh" ni: v chng gn b.
Trong "Chinh ph ngm" ca ng Trn Cn, c cu:

An c ti thin v t dc iu,
Ti a v lin l chi.
B on Th im din nm:
Thip xin v kip sau ny,
Nh chim lin cnh, nh cy lin cnh.
Trong "Trng hn ca" ca Bch C D i nh ng bn Tu, on thut li th gia m tht
tch ca ng Minh Hong cng Dng Qu Phi ti in Trng Sinh, c cu:
Ti thin nguyt tc t dc iu,

Ti a nguyn vi lin l chi.
Ngha l:
Trn tri nguyn ha chim lin cnh,
Di t lm cy nhnh dnh lin
ni : v chng gn b chung thy i i, khng bao gi xa ri nhau.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gy rt t
ni Xun i, x Th Vc, huyn Vnh Lc (Thanh Ha) c ng H cng. Pha trc ng

ngonh v sng M.
Trong ng c hai tng . Tc truyn khi xa, c mt ng gi v mt thng b i bn thuc ngi
ngh , ri t nhin bin mt. Ngi ta cho l hu thn ca ng H Cng v Ph Trng Phng.
Bi vy tc tng th.
Cu chuyn Vit Nam li lin quan chuyn ca Tu. V truyn H Cng v Ph Trng Phng l
truyn Tu. C hai ngi u l ngi Tu.
"Lit tin truyn" chp:
Khong i Ty Hn (206 trc D.L.-8 sau D.L.) c ng H Cng hng ngy bn thuc ch
Trng An. ng thng eo mt ci bu bn hng. Ti n th chun vo bu y m ng.
Ph Trng Phng l ngi hng ngy dng bnh cho H Cng n, thy th lm l k. Mt hm, yu
cu H Cng cho mnh vo bu th mt ln xem sao. H Cng bng lng, a Ph vo bu.

Trong bu c nhng lu i trng l, c nhng k hu h rt lch s trng nh cnh thn tin. Ph

Trng Phng cc k kinh ngc ni:
- Khng ng y li chim ring mt ci cn khn.
H cng ni:
- Ta vn l tin b trch xung trn nn tm ng y.
Trng Phng yu cu, xin theo H cng hc o tin. H cng bn dn vo ni dy php tu luyn.
Khi t bit, H cng trao cho Trng Phng mt cy gy tre rt t, c php thu ngn ng i.
T y, Trng Phng xch gy, ry y mai , cng danh ph qu gc b ngoi tai. Hng ngy,
Ph thng la c ni qun ru; nhn quen bit mt anh lnh th. Anh ny rt knh trng Ph, v
thng trt ti i ru thng tay.
Mt hm trn ng v ch tr, Ph thy anh lnh v mt bun b, thnh thong li th di thn
tht, mi hi c s. Anh lnh th thc l ba nm ri, chng c php v qu thm v con. Anh nh
lm. Ph vui v ni:
- Tng l vic g kh, ch mun thm v con th ta gip cho. m nay v chung vui v con, sng
n c mt cho khi b quan qu.
Cho l li bn ct v duyn, anh lnh tc bc bo:
- Trng ng c v tin phong o ct, ti knh trng ng, khng ng ng li tn nhn ch giu, ci
ct trc s au kh ca ti. T y v qu ti, ng tri hng vn dm li gay go him tr, phi i
trt thng mi v n ni. Th m ng bo m nay v, sng n!
Ph Trng Phng khng hn gin, vn vui v, ci bo:
- Ta ni tht y. Ta c php tin. T trc n nay, ta vn th n hu i, nay ta lm php mn
gi l tr n cht t .
on, bo anh lnh ngi ln cy gy v nhm mt li, chng no nghe ht hi gi s m mt ra. V,
khi sng sm cng ngi trn gy tr li, thc hnh nh lc v. Anh lnh mng r, vng li.
Va tro ngi ln gy xong th gi thi n, anh lnh nhm cht mt li. Ri cm thy thn mnh
nh bng nh bay gia thinh khng. Thong chc, gi lng, anh m bng mt ra th trc mt anh
qu thc y l nh ca mnh.
V chng nhn nhau mng mng ti ti, tng chng nh sng trong mng. Th l m , v
chng mc tnh trt ni tm s nhng ngy xa vng nh nhau.
Ri sng sm, anh li ln gy tr v bin th.
Ph Trng Phng cn gip anh lnh c nhiu ln nh th na.
Mt thi gian lu sau, Ph Trng Phng nm cy gy tre y x Ct Bi, ha ra rng m bay i mt.
T , ngi ta khng tm thy hnh bng ca Ph u na.
Trong "Chinh ph ngm" ca ng Trn Cn c cu:

Hn v Trng Phng xc a thut.

B on Th im din nm:
Gy rt t d khn hc chc.
"Trng Phng", "xc a thut" (php rt t) hay "gy rt t" u do in tch trn.
Vua L Thnh Tng i Hu L (1428-1788) c lm bi th v ng H cng:
Thn chy qu tc vn trng san,

H tht cao song v tr khoan.
Th thng cng danh th mng,
H trung nht nguyt bt thng nhn.
Hoa dng long ha huyn chu try,
Bch lc tuyn lu bch ngc hn.
Ng dc thng phong lng tuyt lnh,
Vng cng vn hi hu v gian.
Bn dch ca Thin nh:
Khung thing kho tc ni mun trng,

Ca ng thnh thnh gi d thng.
Cuc th cng danh m tng ho,
Bu tin phong nguyt th vui cng.
Ht chu ri t ghi rng ha,
Git ngc tun tri r sui trong.
Mun ci gi ln chi nh ni,
Trng my, trng nc tt tng khng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Kt c ngm vnh
i Xun Thu (551-479 trc D.L.), tng nc Tn l Hi, em qun sang nh nc Tn.
Hi vn l mt lc s, rng nhn hoc, mt trn xoe, tay cng nh ng, mt en ta st, ru xm tc

qun, thn cao to ln, chuyn s dng cy Khai Sn i ph (ba to) nng 120 cn, ngi ging
Bch ch. c ln Thanh Mi Sn, m cht lun 5 con h, lt da em v. V, cng c ln,
ch huy 300 qun m ph v c hn 10 ngn qun gic Sa Nga Sn. Uy danh cng lng ly.
Tng ca nc Tn l Ngy Kha em binh ra nghinh chin. Hi dn 300 qun xng vo mt
trn, ma cy Khai Sn i ph tung honh chm git. Ba n u l u ri long lc. Qun Tn
cht nm ngn ngang nh r.
Ngy Kha vi vng rt qun, ng cht ca thnh, gi ly th th. Mc cho Hi n khiu
chin, chi ra thm t sut c my ngy. Va lc y c em ca Ngy Kha l Ngy K vng lnh
vua Tn em binh tip ng. Kha thut c vic li. K khng tin, hm sau em qun ra nghinh chin.
Hi li ma ba, t xng hu t, chm git qun Tn ti bi, mu chy ta sui. Ngy K thua
to. May nh c Kha liu thn em qun tip cu mi v c thnh.
m hm y, Ngy Kha ngi bun ru, ngh quanh ngh qun, khng bit dng mu k g ph
ch. ng m mng, bng nghe c ting ngi vng vng bn tai: "Thanh Tho Pha! Thanh Tho
Pha!" n lc tnh dy, khng hiu ngha l sao, m chp mt ng li nghe nh trc. Kha thut li
cho K bit. K ni:
- Cch y mi dm (1 dm bng 576 thc ty), c mt bi c tn "Thanh Tho Pha", c l
thn minh mch bo qun Tn s b bi ti . Vy ti xin em mt ton qun mai phc sn, ri anh
lp k d qun gic n. By gi hai bn ra cng nh, chc chn s thng.
Kha bng lng.
Sng ra, Ngy Kha gi cch truyn lnh rt qun. Qu nhin, Hi em qun ui theo. Kha
giao chin qua loa mt lc ri b chy, d Hi n Thanh Tho Pha. Qun mai phc ca Ngy K
hai bn, bt thn ra hp vi qun ca Kha vy cht ly Hi. Hi chng nao nng, ma ba
tung honh nh vo ch khng ngi. Nhng bng nhin, Hi i mi bc li ng cht mt ci,
nh ngi b trt ch nc bng. Qun Tn ly lm ngc nhin, reo m c ln.
Ngy Kha ngng trng thy mt lo gi, mc o vi chn i tho hi, ng kt c li lm vng
chn Hi. By gi, Kha v K xng li bt sng. Qun Tn mt tng ch huy nn b chy tn
lon, b qun Tn ui bt git gn ht.
em Hi v dinh, Ngy Kha hi:
- My cy c sc khe, nhng nay sao b bt?
Hi ut hn, tr li:
- Ta ng nh, khng bit c vt g tri ly chn lm cho ta ng. l tri hi ta, ch khng phi
ta thua.
Ngy Kha nghe ni ly lm l. Thy Hi c sc mnh phi thng, s thot thn c nn Kha v

K ng em git cht, ct ly u em v dng vua Tn.

m hm y, Ngy Kha nm ng, m mng thy ng lo kt c Thanh Tho Pha hin n, vi
cho v ni:
- Tng qun c bit ti sao Hi b bt hay khng? V ti kt c li lm cho Hi vng
chn m ng .
Ngy Kha kinh s, chp tay p l, ni:
- Ti cha c bit c bao gi, sao c li c lng tt qu gip ti nh v Ti bit ly g m tr n
c!
ng lo ni:
- Ti l cha ca nng T C. Tng qun theo li tr mnh ca tin nhn khng chn sng con ti,
m cn tm ch xng ng g cho con ti ly chng. Vy ti cm n y m gip tng qun. Sau ny
con chu tng qun vn c i i vinh hin.
Ni xong bin mt.
Nguyn xa, thn ph ca Ngy Kha l Ngy Th c mt ngi thip yu tn T C. Mi khi
Ngy Th i nh gic th thng dn d Ngy Kha: "Nu cha chng may cht chin trng, con
nn tm ch t t m g T C nng khi phi kh s tm thn. Cha du cht cng c yn
lng!"
Nhng n lc Ngy Th au nng, trc pht lm chung, li bo Kha:
- T C l ngi thip yu ca cha. Khi cha cht ri, con phi em nng m chn theo cha cho
cha sui vng c ngi lm bn.
Ngy Th cht. Ngy Kha an tng cho cha nhng khng bt T C chn theo. Ngy K hi ti sao
khng vng li cha tri lc lm chung th Kha p:
- Thn ph lc no cng dn ta sau ny nn g T C ly chng. Nhng n lc gn mt, li dn phi
em chn theo. Bi vy, k hiu t nn theo tr mnh, ch khng theo lon mnh.
Sau, Ngy Kha g T C cho mt danh s. V c n c y, nn linh hn ca thn ph T C hin
ln kt c bo n.
"Ngm vnh" do ch "Hong tc hm hon" ngha l chim hong tc ngm vng.
i nh Thng (1733-1154 trc D.L.), triu vua Thi Mu (1637-1562 trc D.L.), c mt ch
hu em dng cho nh vua mt con chim hong tc trng.
c chim qu, nh vua truyn lm mt chic lng bng vng, chn n bng ngc v bt thi gim
cho lo sn sc cc k cn thn. Nhng chim ngy ngy vn r, khng chu nhy nht, ku ht, vui
a. Hng ngy, ngoi vn, li c mt con chim hong tc mi ct ting ku tht bi t, ging mi
lc cng thm thit no nng. Chim hong tc trng trong lng nghe ting chim mi bn ngoi
ku th li cng dt, bun b, b n b ung. Thnh thong li ku ln mt ging bi thm.

Thy chim trng bun, chim mi ku bi thng, vua Thi Mu ng lng thng xt, truyn th
chim hong tc trng ra. c thot khi lng, trng mi xum hp. i chim bay ln ba vng
chung quanh n, ct ting ht vo von, ging trong tro lnh lt.
Mt thi gian, nh vua ng ng trn n, bng thy con chim hong tc trng bay n, ming
ngm mt chic vng. Chim li s trc mt nh vua, nh chic vng ngc qu ri v cnh ma, t
v t n.
Cng tch "Ngm vnh":
i Hu Hn (25-219) c cu b tn Dng Bo, mt hm i chi bn cnh mt khu rng, thy mt
con chim s vng ng nh b chim ct nh ri xung t. Chim s qu chn, gy cnh, giy gia,
ku la thm thit. Bo em v chm sc, nui nng. n khi chim mnh, lnh th cho bay i.
Mt hm, c mt chng tun t khi ng, mc o vng n, ni vi Bo:
- Ti l s gi ca b Ty Vng Mu, chng may gp nn, may nh ng cu, n y chng qun.
Vy xin dng ng 4 vng ngc qu, chng s lm cho bn i nh ng c hng ph qu, sang
lm n tc Tam Cng.
Dng Bo va nhn ly vng, cha kp t n th chng trai o vng bin mt. Qu nhin v sau, bn
i h Dng u sang c ng nh li.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc nng Kiu lu Ngng Bch, nh S Khanh
dt i trn mong thot khi nanh vut ca T B, nng c li tha thit ni vi h S:
Rng "Ti bo bt cht thn,

Lc n mang ly n nn yn oanh.
Dm nh ct nhc t sinh,
Cn nhiu kt c ngm vnh v sau.
"Kt c ngm vnh" l do nhng in tch trn, ni th n bao gi cng n p.
Nguyn T Quang
in hay tch l
L gi, cnh chim

V i vua i Tng nh ng (763-780) huyn Trng An, tnh Thim Ty c nh nho tn Tit
Trnh, lm quan Thnh , tnh T Xuyn, sinh mt a con gi tn Tit o. Nng hc hnh gii,
t cht thng minh, va ln su bit lm th. Nhng th rt lng l.
Nm Tit o ln tm, mt hm vo ma thu, Tit o ng chi bn cnh cha, gn mt cy ng
ng. Cy gi, cnh l sum s ng sng sng trc nh, trng nh st tng my. Tit Trnh ngm
cnh but ming ngm:
nh tr nht c ng,
Tung cn nhp vn trung.
Nng Tit o lin ngm tip:
Chi nghinh nam bc iu
Dip tng vng lai phong.
Ngha:
Ng ng ng trc sn,
Thn cy cao vt my.
n chim cnh Nam Bc
a l gi sm chiu.
Nghe con gi c li th l li, Tit Trnh th di ngh:
- Nghip chng vn vo mnh ri. C nh li th ny con gi ta v sau t s l mt a lng
mn, bm ong.
Hai nm sau, thn ph Tit o b bo bnh qua i. V lm quan thanh lim nn sau khi cht, i
sng gia nh h Tit rt cht vt. Tit o phi xin vo phng ca k, ngy ngy n ht ngm th
n k tao nhn mc khch, ly tin nui m gi.
chn ca lu, mang tm thn ng ngc, ti hc uyn thm ra mua vui cho nhng k c tin, nng
Tit o bun ru, thng sng tc nhng bi ca ph vo nhc iu dy on ca n ma ht hay
chnh nng nhp phch ca ngm.
Nhng bi ca ca nng rt tuyt tc, c truyn tng trong phng, nn c nhiu ngi trng
vng, thng gi nng l Tit t ti. Nhng vn nhn ti t bn phng nghe danh n cng
nng th xng ha, mong c nng Tit lu n h. Nhng mt xanh chng lt vo ai, nng
Tit vn lm ngh ca k.
Nh danh ting, Tit o kim c cht vn ling bn dng mt ngi nh bn cu Vn L. Nng
li ch ra mt th giy ng sc c v cy tng, cy bch, cy liu, hoa sen rt p, t tn l "Hoa
tin tng giang". Giy ny dng vit th do Tit o lm, nn v sau gi l Hoa tin Tit o.
Quan T M Thim Chu l Vng Kin mn ti nng Tit nn thn n cu Vn L thm, v tng

nng mt bi th:
Vn L kiu bin n Hiu Th
T b hoa h b mn c.
To m ti t tri a thiu,
Qun lnh ng phong tng bt nh.
Dch:
Nng Hiu Th Lang bn sng,
T b ti thm r bn sng.
Ngy xun ca ng hoa ngn gi.
Bao k ti my ung cng.
(Bn dch ca Bi Khnh n)
i vua Hin Tng nh ng (806-821) c quan T Thp Di tn Nguyn Chn, mt danh nho
ng thi, vng chiu ch thanh tra t Thc. Nghe danh nng Tit nhng mong c gp nn nh
bn gii thiu. i bn gp nhau, xng ha i m xem chng tng c. Th l t y c hai
quyn luyn, chng ri.
Nhng ri v cng v, Nguyn Chn phi tr li Trng An phc mnh. K ln nga chng yn lng
dt o, ngi li ngm ngi nh l bun thng.
Ri mt iu chng may hn na, tng trn th Ty Xuyn l Lu Tch to phn, t ph Thnh

. Nguyn Chn nng lng st rut, mn ngi i vo t Thc tm nng Tit o. Nhng ln
no cng hon ton tht vng v ng b nghn, lm tin tc vng bt.
Nguyn Chn bun b thng nh giai nhn. Tuy quan san cch tr, thi gian qua mau nhng mi
tnh k ng su xa i vi Tit o vn canh cnh bn lng.
Ring v nng Tit o, t ngy chia tay cng trung nhn th vn mi mt trng ch tin tc nhng
vn bt tin nhn c. Ngy thng tri qua, tui cng chng cht, ngh bun thng cho thn phn xu
s v duyn, nn lui v m Bch Hoa, mc c sa, n chay nim Pht.
Nm Thi Ha th 5 (811) i vua Vn Tng, nng Tit o b bo bnh mt.

Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t cnh lu xanh ca m T B, c
cu:
Bit bao bm l, ong li,

Cuc say y thng, trn ci sut m.

Dp du l gi cnh chim,
Sm a Tng Ngc, ti tm Trng Thanh.
"L gi cnh chim" xut x bi th ca nng Tit o. V, bi th chnh l mt triu chng ch

v vn mng ca nng vy.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Nng Ban, T
Nng Ban tc l Ban Chiu, t Hu C, con gi ca Ban Bu, em gi ca Ban C i ng Hn (25-

196).
Sinh trong gia nh Nho h, cha anh u hc thc ti gii. Ban Chiu rt thng minh, 13 tui gii
thi ph. n tui cp k, Ban Chiu snh duyn cng To Th Thc, cng l mt nh nho li lc.
c 10 nm, Th Thc cht, nng th tit th chng. Nh vua nghe danh nng Ban hc rng ti cao
nn cho vi vo cung dy cc hong t, cung phi. Ai cng tn trng l bc thy.
Lc by gi, Ban Bu ng lm quan ti triu, c vua c son b Hn Th. Nhng lm cha
xong, Ban Bu cht. Anh ca nng l Ban C c lnh k nghip cha, nhng cng vic cha xong
th b bo bnh ri mt.
Thy cha v anh b d cng vic, Ban Chiu tu xin nh vua cho nng c tip tc bin son b
Hn Th. Vua Ha bng lng. Nng c vo ng quan tng th tip tc cng vic bin son
b Hn Th m cha v anh chng may b d. Trong thi gian ny, Ban Chiu cn tr tc tp "N
gii" gm c 7 thin. Danh ting ca nng cng ly lng.
Cn T l nng T o Un, con nh th phit i nh Tn (265-419).
T o Un lc nh thng minh, hc rng li c ti bin lun. Nhn mt hm v ma ng, tuyt
ri l t, ch ca T o Un l T An ngi ung ru nng c c hai chu l T Lng v o Un
ngi hu bn. T An lin ch tuyt, hi:
- Tuyt ri ging ci g nh?
T Lng p:

- Mui trng nm gia tri.

T o Un bo:
- Th m cha bng "Gi thi tung t liu".
T An khen T o Un l thng minh, nhiu hay, t tng p. ng li thng ch o Un m
bo cc con chu rng:
- Nu l trai, T o Un s l bc cng khanh.
T o Un sau kt duyn vI Vng Ngng Chi, mt nh nho li lc ng thi.
Lm v h Vng, T o Un thng thay chng tip khch vn chng, m lun thi ph. Nng
t ra l ngi hot bt, thng sut nhiu vn , lp lun vng chc lm nhiu tay danh s ng thi
phi phc.
Em chng ca T o Un l Vng Thiu Chi. Ngi hc gii nhng lp lun km ci, thiu hot
bt nn trong khi bin lun thng b khch p o. T o Un s em chng mt gi tr nn bo th
t tha vi Thiu Chi lm mt ci mn che li, nng s ngi sau nhc Thiu Chi trong khi bin
lun vi khch.
Thiu Chi nh m khut phc c khch v ni danh, c nhiu ngi knh phc.
Nng Ban, T l hai ngi ph n c ti danh v thi ph vn chng. V sau, cc nh vn hc
thng dng ting "nng Ban, T" ch ngi ph n ti gii, c danh ting v vn chng thi
ph.
Trong "on trng tn thanh" ca Nguyn Du, on thut nng Kiu sang ch ca Kim Trng v
th trn bc tranh, Kim Trng khen nng:
Khen ti nh ngc phun chu.

Nng Ban, T cng u th ny.
Nguyn T Quang
in hay tch l
M u cm
Trong cc lng mc Mng C, vn cn nhiu ngi i ht do, va ca va n. Ging ca ai on

no nng. Ting n nh khc nh than.
Cy n bng g, thng n hnh thang, cn di. u cn c trm hnh u con nga. Cung n lm
bng ui nga. Ngi Mng C gi cy n ny l "Khil Khuua", ta tm gi l "M u cm" (cy
n u nga).

Tng truyn: v pha bc x Mng C c mt Thin Miu, ngi bn x gi l "Bogdokure". y

l mt miu th tri. Mun n y, ngi ta phi bng rng lt bi bng nga sut bn mi
ngy. K n l ngn Cm Sn m ngi Mng C gi l "Jasaktu Ui". y l mt vng hoang vu.
my thung lng, thnh thong c 8 con nga n n c. l nhng con thin m rt p. Ngoi 7
con mp mp, mnh m c mt con li gy g, nhy mt i xa c ngn dm. Ngi Mng C
gi l "Jonung Khara Mori", ta c th tm gi l con Thin l m.
Nhiu m, nh thp bt t sa xung. Va n mt t th 28 v sao y bin thnh 28 tng tr tui
m mo tun t, mc kim gip kim bo. Hai mi tng ngi trn nga. Cn tm tng kia th i
thng n Cm Sn, ri ci tm con thin m ng n c y. By gi, h mi phi nga rong
chi khp ni. Ri n khi tri va hng ng th h tr v tri, thnh 28 v sao nh c. V khi ti
n th h li xung trn gian.
Mt hm, v tng tr tui ch huy trong 28 v sao y ci con Thin l m i do, bng gp mt c
thn n duyn dng xinh ti, sinh lng cm mn. Ri c hai cng tha thit yu nhau.
C hng m, chng n vi nng, chung gi giao u, u ym trong tp lu tranh m m ca c
thn n. Ri khi vng hng sp l dng th chng phi nga i mt nng tr tri, c qunh phng
khng.
Mt thi gian nh th, nng t m hi qu qun, gc gc th chng mm ci u ym, tm mi cch
tng l. Lng nghi hoc nn mt hm, nng khng ng, ch lc chng ln yn i th nng cng rn
rn ln bc ra ngoi, bt nga ui theo. V gp rt v thin nh cho kp gi trc tri sng nn
chng khng hay g c. Nhng nga ca chng chy qu nhanh, thong chc ngi v nga u bin
mt. Nng thn n khng ui theo kp, nh thui thi quay v.
Tuy vy, nng cng tm c mt t s thc v con nga khc thng ny, nn mt hm tha lc
chng ng say, nng ln ra ngoi. n gn nga, nng quan st k, thy pha sau mi chn nga c
mt cnh nh, lc nga khng chy th cnh xp li. Nng mng r; v v mun gi mi ngi yu
bn cnh mnh nn nng ct ly 4 cnh y.
Cng nh thng l, tri va rng ng, chng trai tr ln tri dy ra ngoi, ln yn phi nga v
thin nh. Nhng ln ny chng ly lm ngc nhin l nga chy qu chm. Tri sp sng mt, nga
li th hng hc. n gia mt bi sa mc mnh mng, con thin l m qu xung v trt hi th
cui cng.
Vng thi dng mc ri. Ngi sao chng tt. Chng khng cn hy vng tr v thin nh m
cng khng cn mong g tr li vi ngi yu cng u ym trong tp lu tranh m m hm xa.
C c gia bi sa mc, chng bun b m ly xc nga. Nc mt chng r xung thn nga, bng
nhin con nga bin thnh cy n. u nga l u n, ui nga l dy n. Chng a tay nh
vut my dy, bt ln thnh ting no nng. Ting chng th than ha vi ting no nng y thnh

nhng li ca cc k ai on.
Chng khc tic qung i a v ca chng. Chng khc ci cht ca con nga qu. Chng li khc
cho mi tnh tan v i vi nng thn n, ngi yu tha thit v qu yu m v tnh gy nn ha
thm, bit bao gi c hn gn mi duyn xa.
"M u cm" l mt thin tnh s bi t ca ngi Mng C. M m thanh ca n ch ph din
nhng ni su bun tang tc bt dit ca loi ngi.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tit ph ngm
Trng Tch t Vn Xng, ngi t T Chu, thi gia thi Trung ng (766-827), u Tin s
di triu vua c Tng. Nm 799, c Hn D tin c lm Quc t bc s, cui cng ln n chc
Quc t t nghip.
Trong nc lc by gi li din thnh cuc phin trn ct c. Mi Tit s chuyn ch mi
phng. Trn no, Tit s tun mng triu nh th cho l thun ng. Tri li, Tit s no em
binh i khng li triu nh th cho l nghch ng. Trng Tch hin lm mt tn khch trong mc
ph ca mt Tit s thuc v thun ng. ng mun gip triu nh mong t c cuc thng
nht t nc.
By gi c L S o l mt Tit s thuc v nghch ng, vn tay qut cng. Bit Trng l
ngi c ti nn h L n cn vit th, em l vt n n Trng v gip mnh trong cng cuc xy
dng s nghip.
Trng khng dm t khc ngay. V tnh th lc by gi nguy ngp lm. Th lc ca L th mnh,
nu ng khng bng lng th chc chn hai trn phi sinh chin ha to. Do , ng phi gi cch cm
n nhn l ri dn dn tm cch t khc. Trong khi hon li l vt, Trng Tch lm mt bi th
km theo, nhan l "Tit ph ngm":
Em c chng ri, chng bit,
M chng cn tng cp minh chu.
Cm lng yu mn khng khng y,
Em giu eo trong ym la o.
Khn ni nh em k ng uyn,
Chng em cm kch hong cung.
Lng chng trong sch nh bng tuyt,

M o tng phu phi th chung.

Tr ngc cho chng em a l...
Phi chi gp g lc cha chng.
(Bn dch ca Y H Nguyn Vn Trung)
Nguyn vn:
Qun tri thip hu phu,
Tng thip song minh chu
Cm qun trin min
H ti hng la nhu.
Thip gia cao lu lin uyn khi,
Lng nhn chp kch Minh quang l
Tri qun dng tm nh nguyt;
S phu th ngh ng sinh t.
Hon qun minh chu song l thy,
Hn bt tng phng v gi th.
Mn thn phn ngi con gi c chng cn phi "tng nht nhi chung", ni thn phn mnh,
mt khi th cha ny ri th cn phi trn o lm ti "trung thn bt s nh qun". Ai c thng
n th xin cm n vy.
L S o tip c bi th xem qua, cng sinh lng cm mn m khng cn theo ui v sinh s g
c.
Nc ta cng c bi ca dao:
Ba ng mt ming tru cay,

Sao anh chng hi nhng ngy cn khng?
By gi em c chng,
Nh chim vo lng, nh c cn cu.
C cn cu bit u m g,
Chim vo lng bit thu no ra?
Tng truyn bi ca dao ny do o Duy T lm ra. Nguyn lc by gi, nc Vit Nam chia lm
hai min. Min Bc thuc cha Trnh; min Nam thuc cha Nguyn. Hai h to thnh cuc Nam

Bc phn tranh. o Duy T min Bc, ngi c ti nhng khng c cha bit trng n v
trng dng nn trn vo Nam, c cha Nguyn trng i. Rng vi cnh li gp gi to, ti thao
lc ca h o vang dy n Bc H. Cha Trnh Trng by gi ly lm hi tic, con ngi ln vo
Nam, em l vt qu bu dng cho o, yu cu o tr li gip mnh. o t chi bng my cu ca
dao, mn li ca mt c gi c chng kho lo t khc ngi yu mnh nhn gi cha
Trnh, nh nh th Trng Tch Trung Hoa.
Tuy vy, cha Trnh khng nn, vn tip tc theo ui, d d. o Duy T li phi gi nhn thm hai
cu th lc bt v Bc, ch keo sn kin quyt ca mnh:
C lng xin t n lng.

ng i li na m chng em ghen.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bnh Nguyn Qun
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca Nguyn Du, on thut li lc T Hi gp g Thy

Kiu, c hai ni chuyn nhau, c nhng cu:
...
Cht ring chn th vng,

Bit u m gi can trng vo u?
Cn nh vo trc ra sau,
Ai cho kn chn vng thau ti mnh?
T rng: "Li ni hu tnh,
Khin ngi li nh cu Bnh Nguyn Qun.

Kiu tha thit ni:
Bit u m gi can trng vo u?
v li p ca T Hi:
Khin ngi li nh cu Bnh Nguyn Qun.
Li l v t hai cu vn mn v li hai cu lin nhau trong bi "Hm an thiu nin hnh" ca

Cao T i ng:
V tri can m hng thy th,
Linh nhn khc c Bnh Nguyn Qun.
Ngha l:
Bit ai gan rut nh mnh,
Khin ngi li nh n Bnh Nguyn Qun.
Nguyn i Chin Quc (479-221 trc D.L.), con ca V Linh Vng nc Triu tn Thng, lm
Tng quc v c phong t Bnh Nguyn nn thng gi l Bnh Nguyn Qun.
Cng nh Mnh Thng Qun (ngi nc T), Tn Lng Qun (ngi lm tng nc Ngy), Bnh
Nguyn Qun ngi rt hiu khch. Trong nh bao gi cng c thc khch n hng ngn ngi.
Khi qun nc Tn vy kinh nc Triu l Hm an, vua nc Triu phi sai Bnh Nguyn Qun
n nc S cu cu bng cch lin minh. Bnh Nguyn Qun nh chn ly 20 ngi sc khe,
mu mo trong s thc khch cng i. Nhng ch chn c 19 ngi.
Mt thc khch trn Mao Toi bc ra, tnh nguyn i cho s. Bnh Nguyn Qun hi:
- Tin sinh nh ny c bao lu?
Mao Toi p:
- c 3 nm.
Bnh Nguyn Qun ni:
- Phm bc hin s i chng khc g ci di trong ci ti, bao gi mi nhn cng th ra ngoi.
Tin sinh y n 3 nm m ti cha tng thy ngi chung quanh ti khen ngi iu g, th l
tin sinh khng c c ti th xin mi tin sinh li nh.

Mao Toi ni:

- Chnh ngy nay ti mi xin lm ci di trong ci ti . Nu ti sm c nh ci di trong ti th
chng nhng ch th mi nhn ra, m li cn nhy tut c ra ngoi na.
Nghe li p l lng, Bnh Nguyn Qun bng lng cho i. Mi chn thc khch kia nhn nhau c
v xem thng, ci thm.
n nc S, Bnh Nguyn Qun cng vua S bn vic lin minh, gii by li hi, t sng sm mi
n tra m vn cha ng ng ra sao. Mi chn thc khch kia bn bo Mao Toi rng:
- Xin mi tin sinh ln i.
Mao Toi cm kim, bc ln thm, ni vi Bnh Nguyn Qun rng:
- Vic lin minh li hi th no, ch ni vi li cng quyt nh c, th m bn bc t sng n
tra vn cha ra b no l c lm sao?
Vua nc S hi ai, th Bnh Nguyn Qun cho bit l ngi nh. Vua S qut:
- Sao khng li xung? Ta ng ni chuyn vi ch ngi, ln y lm g?
Mao Toi vn cm kim, tin ln, nh c ni:
- Nh vua s d qut tho mng ti l v cy nc S c t rng ngi nhiu. Nhng t ch nh vua
n ch ti ng ch trong 10 bc, th tnh mng ca nh vua l trong tay ti. Cy th no c
t rng ngi nhiu kia? Hin c ch ti ngi m nh vua qut tho ti th cn l g? V ti
c nghe rng: vua Thang ch nh khong t 70 dm m lm vua thin h; vua Vn ch nh mt vng
100 dm m khut phc c ch hu, c phi u l v nhiu s tt? Nay nc S nu bit gi c
th, trn c huy th sn t vuong 5 ngn dm, di c k c 100 vn qun, sc lm b
vng . Sc mnh nh th, ng l thin h khng sao ch ni, th m thng nhi Bch Khi,
tng ca nc Tn, ch em c vi vn qun nh nhau vi nc S, trn u chim c t
Yn Sinh, trn th hai li t mt Di Lng, trn th ba phm n c lng tm ca tin vng nc
S. l mi th mun i, ngay nc Triu chng ti cn h thn thay, th m nh vua khng bit
cm gin. Vy ngy nay, lin minh chnh l v nc S ch khng phi v nc Triu. Ch ti ngi
, nh vua qut tho ti l ngha lm sao?
Vua S gt g bo:
- Phi, phi! Cng vic nc ti, ng nh li tin sinh ni. Vy ti xin em c nc lin minh.
on tt c ti cha u ung mu n th.
Mao Toi ci ni vi bn 19 ngi:
- i vi s thnh cng ny, cc ng ch l theo ui, vy mu n phn thi.
Thc hin c cuc lin minh, Bnh Nguyn Qun tr v nc Triu, ni:
- Thi, ta khng cn dm xt on ngi na. Xa nay ta tng xt thin h, k s nhiu th n
hng ngn ngi, m t th cng hng trm, vn t ho rng cha h b st ai c. Th m n nay t

bit mnh trc kia khng nhn r c ti ca Mao tin sinh. Khi sang nc S, Mao tin sinh
lm cho nc Triu c v cng tn knh. Mi bit tin sinh kho dng ba tc li mnh hn
trm vn qun. Thi, t y ta khng dm xt ngi na.
ng lin ct Mao Toi ln hng Thng khch.
Tuy dng ngi m Bnh Nguyn Qun vn t nhn thiu st trong vic xt ngi. Li ni tht
tri b tri k vy.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Thy nhn lung tng th phong
Trong "Chinh ph ngm", bn dch ca b on Th im, on din t tnh cm ca ngi chinh

ph trng tin chng, c cu:
Tri my thu, tin i, tin li,
Ti xun ny, tin hy vng khng.
Thy nhn, lung tng th phong,
Nghe hi sng, sm o bng sn sng.
"Thy nhn" l thy chim nhn. Theo nguyn tc bng Hn vn ca ng Trn Cn l: "Kin nhn
ung nhin t ti bch". "Thy nhn" c ngha l th tn, do in T V.
T V t T Khanh, qu Mu Lng, huyn Hng Bnh, tnh Thim Ty, ngi i Ty Hn (206
trc-196 sau D.L.) lm quan triu vua Nguyn (48-33 trc D.L.). Lc by gi, gic Hung N
xm ln Trung Nguyn. Nh Hn tht bi, vua Hn phi sai T V lm s sang Hung N xin ging
ha. Cha Hung N thy T V ng i cng ci, lu lot t ra ngi c ch ti ba li lc nn
mun thu dng, tm li d hng. Khng kt qu, nhng cha Hung N khng chn nn, truyn cho
V Lut, nguyn l ngi Hn u hng, ly tnh ng bang m dng li ngon ngt khuyn nh T
V. V n ni vi T V:
- T qun nu khng nghe li tt b git. Chu cht nh th phng c ch g. Chi bng u hng i, ti
hn nh ti cn c trng dng, nu l bc i ti nh T qun tt c phong vng bi tng, s
i ph qu hn cm chc trong tay.
T V ng pht dy, ch mt V Lut mng nhic:
- Ta khng ng my li v lng tm n th. mui mt th k th cu vinh, tng khng cn
dm trng ta, ai ng my li mt dy my dn qu, n y khuyn ta u hng. My bc ngay i,
ch nhn ta l ngi cng ni cng nc na. V ni ging Trung Quc khng bao gi li c hng v
s nh my.

B s nhc thm t, V Lut mt tr v, phc mng cha Hung N rng T quyt mt cht, khng
chu u hng v xin em git i. Cha Hung N thm c, mm ci ni:
- N mun cht th c kh g, nhng khi no ta cho n cht ngay u. Ta cn phi lm cho n chu
iu kh nhc xem ci gan n to bng no.
Ri cha Hung N sai giam T vo mt ci hm t ti tm, hng ngy chng cho n ung g c.
Thng hi cho T V, b giam trong hm chn chiu khng c, ngy m li c ma tuyt, i
li rt, chng bit kim g n cho no lng, nh phi lm nhng cc tuyt v nht nhng lng o
chin tm nhai cho i. n nm hm, cha Hung N li sai ngi n d xem th thy T vn
ngi chm hm, v mt nh thng.
Ly lm l, cha Hung N h lnh em T V ln Bc Hi l mt min hoang vu, quanh nm gi rt,
giao cho mt n d a, bt phi chn nui; v ra lnh nu bao gi n d y con th mi cho v
nc.
Bit r s tn bo hn ca cha Hung N, T V ch mm ci.
Nh s luyn tp chu ng kh cc, c lc un mnh bn la nng, c lc li mnh trn tm tuyt,
gi ma ngy cn nh nn T V xem thng cnh a y, vt v. Bc Hi, ban ngy T ui
n d ra mt bi c cho t do i li kim n; cn mnh th tm bt nhng chut ng v bt c n
tm qua ngy. Ti n li dn n d v trong hm nm ngh. y, ngoi n d lm bu bn, T
V cn mt l c tit mao ca vua giao cho khi i s l biu hin ca mt s mng trng i, T cm
lun trong tay, khng lc no ri. Thng ln ngy qua, tri nm ny sang nm khc, nhng lng trn
thn l c dn dn trt rng ht, ch cn tr li cn khng.
sa mc Bc Hi lu nm, mt hm T V ngh c mt k vit th v Hn bo tin. T vit nhiu
bc th vo mnh la o, ri buc vo chn chim nhn m T bt c, th cho chim nhn bay i.
V ma ng, chim nhn Bc Hi v Trung Nguyn, bay vo vn Thng Lm ca nh vua
lm . Vua Hn bt c, m th ra xem mi bit T V cn sng mt ch cc k kh cc, ly
lm mi lng, thng xt v cng. Mi n 19 nm, by gi Hung N yu th, tht bi, xin ha.
Cha Hung N ni di l T V b bnh cht t lu, nhng vua Hn a th th ca T V, by
gi cha Hung N khng dm giam cm na, nh sai mt o qun h tng n bin cnh, cho v
nc.
Trong truyn "Song phng k duyn" lc Chiu Qun cng H n Nhn Mn Quan, nng cng x
vt o la, cn mng tay vit th buc vo chn chim nhn gi v vua Hn.
Bi in ny, sau dng "tin nhn", "tin hng", u ch tin tc. Dng ch "ti bch" l la ngoi i,
tc o la ca T V x vit th.
nhc li gng oanh lit, khng khi v kh tit ca T V, s ca Tu thng v hnh mt
ngi tay cm c tit mao, chn by d gia mt chn hoang vu cc k bun thm, c 4 ch "T

V mc dng" (T V chn d).

Truyn Tu chp: khi T V sng Bc Hi c kt duyn chng v vi mt con vn ngi. Con
vn ny rt yu qu T V, hng ngy i tm thc phm v nui T V. Khi c cha Hung N
cho v nc, T V ra i nhng lng cn chua xt thng cm mi tnh xa.
B Ng Chi Lan, ngi i L Thnh Tng (1460-1497), c ti vn chng, lm bi th nhan "T
V t H ph":
Ngp ngng bng chn ly bi,
Ngh mnh mun dm, thng ngi nm canh.
Nh duyn k ng ba sinh,
Trm nm xin gi cht tnh ti y.
Ngn s tit lung lay chn b,
Nng ch trung nn nh ch tnh ring.
Ng ngng khi quy gnh buc yn,
Ru mt chn, ly i hng l ch.
Trch ng T, b Nguyt sao khuy kha,
em duyn em m vn ch Xch Thng,
Phng xa kia vng ly chng Lng,
Tm xum hip chiu chn cng mi mi.
Hay l c nc chng a mu phn i?
em duyn em m buc li chng T.
Xui nn k Hn ngi H,
Lnh lo em thu mn ph thy.
C cu rng:
Quyn on vn thin l,
Thc so hng nguyt nht chi.
Dt nhn duyn m li bin thy,
Cho nng gnh chung tnh ra th th.
Du H l c cam li hi th,
Ti thng thin bit cho ai.
Cn non, cn nc, cn di.
n nh Qun, mt thi ho i nh ng khi qua miu ca T V c cm :
T V hn tiu Hn s tin,
C t cao th lng man nhin.
Vn bin nhn on H thin nguyt,

Lng thng dng qu ti tho yn.

Hi nht lu i phi gip trng,
Kh thi th kim th inh nin.
Mu Lng bt kin phong hu n?
Khng hng thu ba khc th xuyn.
Ngha: (Bn dch ca T Nam)
Hn s nghe tin bng ht hn,
Cy cao miu c bng hong hn.
Chn my nhn vng trng h nht,
Sn ni d v khi i tun.
Tr li lu i nguyn np c,
Ra i th kim bui xun cn.
Mu Lng sao chng phong hu nh?
Trng long thua ba khc nc ngun.
Trong tc phm "Cung on ngm khc" ca n Nh Hu Nguyn Gia Thiu cng c cu:
Ngy su khc tin mong nhn vng.
m nm canh lng ting ching rn.
"Nhn vng" cng do in c trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
St th cu tng
Trong tc phm "Lc Vn Tin" ca c Nguyn nh Chiu, on V Th Loan tin Lc Vn Tin i

thi, Vn Tin nhn nh nng c cu:
May duyn ri n d ph,

Ch nghi Ng Khi, hy lo Mi Thn.
Ti sao nghi Ng Khi? V Ng Khi git v nh c lm tng.

Ng Khi, ngi nc V i Chin Quc (481-221 trc D.L.). Lc cn b, Khi chuyn hc ngh

nh gm, luyn v. B m ry la. Khi ct ly tay chy mu, th rng:

- Nay con xin t t m, i du hc tha phng, nu khng lm n bc khanh, tng th con quyt
khng tr v t V ny m trng thy m na!
B m khc lc khuyn can nhng Khi khng nghe, nht quyt quy gi ra i. Khi qua nc L
xin hc o vi thy Tng Sm. Khi rt chm hc. Mt hm c quan i phu nc T l in C
sang L, ngi bn lun sch v, thy Ng Khi l ngi hiu hc, c ti mi g con gi cho. Tuy
ly v, nhng Ng Khi vn cn hc.
Thy Tng Sm bit Ng Khi cn m gi, mt hm gi li hi:
- Ngi du hc 6 nm ri, sao khng tr v thm mu thn nh ngi. o lm con, xa cha m
lm sao yn tm hc hnh c?
Ng Khi thut li li th xa l chng no lm c bc khanh, tng th mi tr v. Thy Tng
Sm bo:
- Lm trai c ch lp thn l hay, nhng ch nn th vi ngi khc, ch sao li th vi m gi. V li
v khanh, tng m qun bn phn lm con sm hm phng dng m gi th lm sao ra ngi
c.
T y, thy Tng Sm c khng bng lng Ng Khi.
Mt hm, Ng Khi ang ngi hc, c ngi nc V n bo tin cho Khi bit l m Khi cht.
Ng Khi nghe tin khc ln ba ting ri lau nc mt, ngi hc nh thng. Tng Sm thy th c
gin, gi Ng Khi, bo:
- Nc khng gc th mau kh, cy khng gc th d gy. Lm ngi m v ngha th gi ton i
sao c. Nh nh ngi nghe tin m cht m chng ng lng th tht l k vong n bi ngha, qun
gc mt ngun, chng xng l hc tr ca ta. K t nay, ta cm mi n trng ca ta na.
Ng Khi b trng thy Tng Sm i hc v. Ba nm, Khi gii binh php trn bn qua nc
S xin lm quan. Tng nc S l Cng Nghi Hu bn lun binh php vi Khi, bit l ngi c
ti, nn tu xin vi L hu dng Khi v phong chc i phu. c bng lc cao, Khi mua thm
hu gi lm th vui ring.
Lc by gi nc T sang nh L. Cng Nghi Hu tu vi L Mc Cng l mun lui binh T nn
phong tng cho Ng Khi. ca Khi cng mun lm tng, cm qun nh T. L Mc Cng
bit Khi l ngi c ti nhng v thy Khi c v l ngi nc T nn phn vn, khng dm tin
dng. Cng Nghi Hu thut li chuyn cho Khi nghe. Khi ci ni:
- Tng iu chi? Ti s lm cho cha cng ht nghi.
Ng Khi tr v t dinh, hi v l in Th:
- Ngi ta c v qu v l g?
in th p:

- Gia o c trong, c ngoi mi nn. Lm cho nn ni nghip nh mi gi l v qu.

Ng Khi li hi:
- Nay ta mun lm nn nghip ln, khanh tng n lc mun chung, gia nghip ly lng, vy nng
hy gip ta.
in th p:
- Thip l n b c th g gip cho phu tng thnh cng c.
Ng Khi nghim ngh ni:
- Nay T nh L, cha cng mun dng ta lm tng, him v nng h in vn dng quc thch
nc T nn cha cng e ngi. Vy ta xin nng ci u L hu khi nghi, ta chc cng danh s
thnh toi.
in th hong ht, cha m ming ni c g th b Ng Khi chm rng u. on Khi dng
u v ln cho L Mc Cng bo rng t lng v nc L.
Mc Cng c khng bng lng, nhng ngi khng dng th Khi s gip T nh li L nn phong
Khi lm tng c hai vn qun nh T.
Khi tht l ngi c ti, i thng T, c phong chc Thng khanh, bng lc cao nht nc L.
Tng nc T l Trng Lu bit Khi c tnh tham lam, hiu sc nn em ngn lng vng v gi
p n kinh nc L hi l cho Khi cu ha. Khi ly lm thch, nhn ngay. Trng Bu
lin lm k ly gin, phao n ln l Khi n hi l ca T lm L Mc Cng nghi ng nh tc ht
quan chc v h ngc Khi.
Ng Khi hong s b chy qua nc Ngy c Ngy hu cho trn th t Ty H. Nhng chng
bao lu th th t Kch ln ni ngi Ngy hu, khng dng Khi na, nn Khi trn sang nc S.
S Niu vng tin dng, phong Khi lm tng quc. Ng Khi nh li quan ch, ct tc quan,
bng lc ca nhiu ngi lm cho cnh hong thn quc thch cm tc. S lc by gi cng giu
mnh, lm cho cc nc Tn, T, Tn, L u phi khip phc.
Nhng khi S Niu vng mt, cha kp khm lim th dng h Niu vng v cc con chu ca cc
v i thn v ch nh quan ca Ng Khi l mt tc lc, nhn c hi quc tang, nn ni dy
lm lon, vy bt Ng Khi.
Khi hong ht b chy trn nhng b bn hong tc cm cng tn ui n theo bn cht.
Nguyn T Quang
in hay tch l

C n t mi
i Hu Hn (25-219), t Giang Nam c mt chng hn s tn Lng Hng. Nh ngho, Lng

Hng trong tp lu tranh vch t. H Lng chm hc bit trng lim s, kh tit, gi o thanh
bn cao p. c hnh, ti nng ca chng c ngi khm phc, ni ting khp ni.
vng a phng c nng Mnh Quang vn dng nho gia giu c nht vng. Nng tnh nt oan
trang c hnh, ng kn chng. Nhiu ngi thn hi, nng tr li rng ch c ngi hin c
nh Lng Hng mi xng ng l chng.
Thy nh h Mnh o c, Lng Hng cng nng Mnh Quang kt ngha vng.
Khi lm l thnh hn, nng Mnh Quang mc xim y lng ly, trang sc ton vng ngc t tin, ct
lm p cho chng va . No ng trng thy v trang sc rc r, Lng Hng khng bng lng,
by ngy m, chng khng lm l ng phng hoa chc.
Nng Mnh Quang ly lm l, kim im li li ni c ch ca mnh khng t v g v l. Ngh mi,
nng ng rng v nng trang sc lng ly m chng khng bng lng chng. Nng lin trt b lp o
qun tt p, trang sc ngc vng, mc y phc vi b, ci thoa gai ra hu chng.
Thy v nh th, Lng Hng vui v ni:
- y mi chnh l v ca ta. Hng ny khng mng danh li, khng ham ca bc vng. Hng ch
mun cng v cy ly rung, trng ly la, dt ly vi, sinh sng trong cnh ngho m lc no cng
gi trn kh tit, o c, v lc no cng knh trng chng v chng lc no cng n yu v.
Mnh Quang nghe chng ni rt ly lm vui v. Nng i vi chng rt mc cung knh. Mi ba
cm, i din, nng nng mm ngang my t lng knh trng chng.
Trong tc phm "Nh mai", tc gi V danh, on din t cnh Hoi Nguyn i cng H c lm
bi th tng tnh nhn l Mai Lng Ngc lc chia ly, c cu:
Ngang my Mnh th cha nng n,
Thy mt Chiu Qun mt tranh.
"Mnh th" y ch nng Mnh Quang. V sau, nhng nh c hn l, nh trai thng vit 4 ch "C
n t mi" dn ca phng, ch rng ngi v hin c.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc Kiu sang chi nh Kim Trng,
chng nho sinh ny c chiu u ym l li, Kiu s chng i qu vng l gio, mi c cu khuyn:
V chi mt a yu o,
Vn hng chi dm ngn ro chim xanh.
cho vo bc b kinh.

o tng phu ly ch trinh lm u.
"B kinh" l "B qun, kinh thoa", ngha l qun bng vi, trm ci u bng gai, ch ngi v hin
c.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tt Hn Thc
Tt ny n vo ngy mng 3 thng 3. Vo ngy ny ngi Tu n ton ngui v t chc nhng

cuc chi vui v lm.
Nguyn con ca Tn Hiu Cng l cng t Trng Nh b cha ght b mun git cht lp dng th,
phi chy trn sang nc ngoi. Theo ph Trng Nh c mt s b ti.
Lu lc t nc ny sang nc khc, cha ti tri qua bao nhiu ni vt v gian lao. Mt hm i
qu, h phi hi rau sam lun n. Trng Nh khng nut c. Bng c mt b ti tng vong l Gii
T Thi em mt bt cho tht n dng. Trng Nh n ly lm ngon lm. n xong, hi: u m
c?
Gii T Thi tha:
- y l tht i ca ti . Ti nghe ni k hiu t b thn th cha m, ngi trung thn b thn
th vua. Nay cng t khng c g n, nn ti phi ct i ti m dng cng t.
Trng Nh sa nc mt, ni:
- n ny bit bao gi n li c.
Mi 20 nm sau Trng Nh mi c tr v nc, ln ngi vua l Tn Vn Cng.
ban thng cng lao cho nhng ngi phc quc, Trng Nh chia lm ba hng:
1) Nhng ngi tng vong (nhng ngi theo i trn).
2) Nhng ngi tng khon (nhng ngi gip tin bc).
3) Nhng ngi nghinh hng (nhng ngi xin lm ni ng n v lm vua).
Trong ba hng ny li ty theo nhng ngi no c cng kh nhc nhiu hay t m chia hn km.
Ban thng cng thn xong, nh vua cn yt mt t chiu ca thnh rng: "Nu ngi no c cng
lao m cha thng th cho php c t tin ni ra".
Gii T Thi vn ngi trong bn tng vong, nhng tnh kh im m. Khi Trng Nh ln ngi, ng
ch vo chc mng mt ln u, ri co m v nh, yn phn ngho kh, vn i khu giy thu
ly tin nui m.

Khi Tn Vn Cng ban thng cng thn, khng thy Gii T Thi n th cng qun mt, chng
hi chi n. Ngi lng ging nh Gii T Thi tn Gii Trng, thy th khng bng lng, nhng
khi thy trn ca thnh c chiu yt th vi vng gi ca bo tin cho Gii T Thi bit. ng ch mm
ci, khng ni g. B m di bp nghe ting, ra bo con:
- My kh nhc trong 19 nm tri, ct tht i dng cha cng, sao by gi my khng ni ra
lnh thng? Ha may c mt vi chung thc, chng cn hn i khu giy thu hay sao?
Gii T Thi tha:
- Cc con ca Hin Cng c thy 9 ngi, ch c cha cng hin c hn c. Hu cng v Hoi cng
khng c c, vy nn tri t trut ngi m cho cha cng. Cc ngi theo hu khng bit tri,
dm t nhn l cng mnh, con ngh ly lm xu h lm, chng th i khu giy m sng cn hn.
B m ni:
- Con lm c ngi lim s, c l ta li khng lm c m ca ngi lim s hay sao! Vy th m
con ta tm ni rng ni n thn.
Gii T Thi c mng, lin cng m n t Min Thng, lm nh trong hang m . Lng ging
hng xm khng bit l i u, ch c Gii Trng bit ch m thi. Gii Trng thy c, vit mt
bc th, ang m em treo triu mn. Sng hm sau, c ngi cn thn bt gp em vo dng
cho nh vua. Tn Vn cng m ra c:
C mt con rng,
khi cn tht th,
n rn i theo,
chu du thin h.
Rng khng c n,
mt rn ct i.
Nay rng tr v,
c yn s.
n rn theo vo
u sung sng c.
Ch c mt rn,
khng ai hi n.
Nh vua git mnh, nh ngay li Gii T Thi, ly lm hi hn, lin cho ngi i triu nhng Gii
T Thi i mt ri. Nh vua truyn bt nhng ngi lng ging n hi, ai bit ch dn th cho
lm quan, Gii Trng tu vi Tn Vn cng: v Gii T Thi khng mun cu thng nn cng m
i n t Min Thng, cn bc th l ca Gii Trng.
Tn Vn Cng lin cho Gii Trng lm chc h i phu, v bo Gii Trng a ng vo Min

Thng. Nhng khi vo n ni ch thy non cao rng rm, nc chy hoa tri, chim ht vo von,
my che m mt, cn tung tch Gii T Thi th chng thy u c. Qun lnh tm c my ngi
nng phu gn y, Tn Vn cng gi n tn mt hi. H tha: my hm trc c trng thy mt
ngi cng b c gi ngi ngh ni ny ri vc nc sui ung, xong li cng b c tro ln ni,
khng bit i u.
Tn Vn cng truyn xe di chn ni, sai ngi i d tm khp ni. Sut c my ngy tri m
chng thy tm hi. Tn Vn cng c v khng bng lng, bun b bo Gii Trng:
- Sao Gii T Thi gin ta qu nh vy! Ta nghe Gii T Thi l con ch hiu, nu ta t rng tt
Gii T Thi phi cng m chy ra.
Qun lnh vng lnh phng la t c my pha rng. La to gi mnh lm chy lan c my dm, n
ba ngy mi tt. Nhng Gii T Thi nht nh khng ra, m con m nhau cht di gc cy liu.
Qun lnh tm c ng xng. Tn Vn cng trng thy, m mt khc, truyn qun lnh em chn
di chn ni, ri lp miu th. Nhng rung xung quanh ni u lm t in c, i tn ni gi
l Gii Sn.
Ngy t rng ang l tit thanh minh, mng 3 thng 3. Sau ngi trong nc nh n Gii T Thi
v cht chy nn hng nm n ngy hm y khng n t la, phi lm sn lng kh n, gi l
tt "Hn thc", ngha l ngy y cm la, ch n ngui.
Tt Hn thc, nh no cng cm cnh liu ngoi ca chiu hn Gii T Thi. Cng c nh lm
c bn v t giy tin cng t.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t m T B khn vi thn "My
trng" (Bch Mi) ph h lm n kh, c cu:
Ca hng bun bn cho may,

m m Hn thc ngy ngy Nguyn tiu.
"Nguyn tiu" l tt rm thng ging. "Hn thc" l do in tch trn. y c ngy m lc no

cng c nh ngy hi, ngy tt.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Gic Nam Kha
Trong "Nam Kha k thut" ca L Cng T i nh ng c k truyn Thun Vu Phn nm mng

thy chng n nc He An. Thun c vua He An cho vo bi yt. Thy Thun tng mo khi
v nn g con gi, cho lm ph m v a ra qun Nam Kha lm quan Thi th, cai tr c mt vng to
ln.
ng lc v chng Thun sng mt cuc vng gi, cc k sung sng th bng c gic ko n
vy qun Nam Kha. Thun em qun chng c. Gic ng mnh, Thun thua chy. Qun gic vy
thnh nh ph. Cng cha nc He An, v ca Vu Phn cht trong m lon qun.
Thun Vu Phn em tn qun v kinh tu li vua cha. Nh vua nghi k Thun u hng gic,
nn tc ht phm hm, ui v lm thng dn. Thun oan c va ti nhc, khc lc bi thng...
Va lc y th Thun cht tnh dy, thy mnh nm di gc cy he, trn u mt nhnh cy he
cha v pha nam. Cnh Thun li c mt kin ln. By kin ko hng n hng l tro ln cy he.
Cng c sch chp:

i nh ng c mt nho sinh h L i thi khng . Tr v, dc ng, va bun li va i nn
gh vo mt ngi cha con bn cnh khu rng, xin lng. Cha ngho, nh s nu k thay go i
khch.
V mt mi nn h L nm mt lc th ng kh. Chng thy mnh thi , c quan chc cao, nh
vua li cn g cng cha, phong cho chng lm ph m v cho i trn nhm mt ni. Tht l vinh
quang ph qu, khng ai bng. Nhng khi i n na ng th bng gp qun gic n nh. L
chng c khng li. Lnh h v b git. Xe kiu b p ph tan tnh. Chng thp c c v chng L,
a gm k hng... L hong ht, ku ln mt ting, git mnh thc dy mi bit l chim bao.
M gia lc y ni k cng cha chn.
Trong tc phm "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu, c cu:
Gic Nam Kha kho bt bnh,

Bng con mt dy, thy mnh tay khng.
Trong bi "Lc ng" ca T Xng cng c cu:

Gic mng Nam Kha kho chp chn,
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, c cu:

Ting sen kh ng gic he.
Trong "Bch cu k ng" cng c cu:
n thng khu cn, gic he cha an.
C thi c cu:
Trm nm mt gic k vng.
"K vng" cng gi l go "hong lng", mt th ng cc nh nh ct, mu vng. Nh ngho bn

Tu ngy xa dng k n thay go.
Trong "on trng tn thanh" c cu:
Hong lng cht tnh hn mai.
"Gic Nam Kha", "Gic he", "Gic mng k vng" hay "Gic hong lng" u do in tch trn.
C ngha s ph qu vinh hoa chng khc no mt gic mng.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngn du
"Ngn du" do ch "Mch thng tang".

Trung Hoa ngy xa, ni thn qu, ngi ta thng trng du gn bn ng.
"Mch thng tang" cng l tn khc ht c nhc ph ca nng La Phu nc Triu thi Xun Thu.
Trong "Chinh ph ngm", nguyn tc bng Hn vn ca ng Trn Cn, on t tnh cm ca nng
chinh ph lc tin chng ra i, c cu:

Tng c bt tng kin,

Thanh thanh mch thng tang.
Mch thng tang, mch thng tang,
Thip qun tm thy on trng.
B on Th im dch nm:
Cng trng li m cng chng thy,

Thy xanh xanh nhng my ngn du.
Ngn du xanh ngt mt mu,
Lng chng thip ai su hn ai.
Nguyn nng La Phu l mt thiu ph sc nc hng tri, vn chng m nhc ni ting. Chng
nng l mt chin s hi h. C hai vn yu nhau tha thit. Nhng ri "trng phu thot ng lng
bn phng" nn chng xch kim sang Tn, c hn v mt thi gian tr v.
Nng La Phu qu nh, ngy ngy hi du chn tm, dt vi. Nhng lc m di canh vng, nng l
loi, thui thi bng mnh nn thng sng to nhng bi th iu
c nhc ph t ni lng thng nh ngi xa vng.
Mt hm, nng ng hi du bn v ng, bt cht Triu vng du ngon sang ngang, nhn thy
ngi thiu ph th qu nhng sc p m miu ly lm ng lng. Hi ngi bit nng l k ti
hoa, vn hay n gii, Triu vng cng say m hn na. V triu, Triu vng cho ngi n i
La Phu ti. Nh vua dn tic khon i n cn, mong c cng giai nhn vy duyn n i.
Nng bun ru a l nhng cn v n cha ti nn nng ngi vo tic, on cm n ln gy, ht
khc"Mch thng tang" t mnh. Triu vng tuy hiu sc nhng thng minh. Nghe qua bi
ht, bn n bit thm ca nng l bao gi cng liu cht bo v trinh tit cng chng, giu
sang, uy quyn v bo lc khng lm lay chuyn lng ngi trinh ph. Triu vng va hi hn va
thn thung nn truyn cho La Phu v, b mng luyn i giai nhn.
Tc gi mn in tch "Mch thng tang" (ngn du) ngoi ci t cnh cn c t mi tnh
chung thy gia trinh ph i vi chinh phu mt cch t nh.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Gim bp, tng bp
i Chin Quc, nc Ngy v nc T giao tranh. Tng T l Tn Cn ni vi in K:

- Qun ca Bng Quyn vn dng mnh m khinh thng T, chi bng nay ta gi ra th yu d n.
in K hi:
- D cch no?
- Ngy nay nn lm 10 vn bp, ngy hm sau nn dn dn bt i. N thy bp ca qun ta bng bt
mt, tt cho qun ta nht s m trn i, s gp ng tin nh. Nh th kh n tt kiu v sc n tt
kit, ta s dng k m nh tt th no cng thng.
Tng ca Ngy l Bng Quyn khi thy qun T rt lui li a im c rng ri, cho ngi n
quan st, xem ch bp un thy 10 vn bp. Qun T bo co, Bng Quyn ly lm s hi, cho rng
qun T qu nhiu, khng th khinh ch. Hm sau, n mt ch dinh tri b li th ch thy c hn 5
vn bp. Li hm sau na, ch cn thy c 3 vn bp. Bng Quyn mng r ni vi thi t Thn:
- Ti vn bit ngi nc T hn nht, nay vo t Ngy mi c 3 ngy m qun lnh b trn qu
na ri, cn dm nh nhau na !
on truyn lnh tn binh.
Khi i n M Lng th mt tri ln. ng M Lng l mt ni him yu, gia hai qu ni,
hang khe su hp. By gi vo lc h tun thng 10, tri khng trng... Tin qun ca Bng Quyn
bo cho Quyn hay l c nhiu cy b cht chn ngang ng, kh tin ln c. Quyn bo: l
qun T s b ui theo nn lp ra k y.
Nhng Quyn va ra lnh cho qun lnh khun g m ng, bng ngng u thy ch thn cy o
trng, thp thong c du ch; nhng v m ti khng nhn r mi sai tn lnh nh la soi xem,
nhn thy hai cu: "Bng Quyn cht di cy ny" v "Qun s Tn bo". Bng Quyn by gi ht
hong, bit l mc mu, vi vng h lnh cho qun lui mau. Nhng cha kp lui, th hai ton phc
binh cung n ca T trng thy la sng, lin bn ra nh ma. Qun Ngy ri lon hng ng. Bng
Quyn b tn trng thng, liu khng thot c rt kim m c t t.
l k "Gim bp" ca Tn Tn.
Ngc li k ca Tn Tn, Khng Minh dng k "Tng bp".
i Tam quc, nh Ngy v Thc giao tranh.
Tha tng nh Thc l Gia Ct Lng t Khng Minh cm qun pht Ngy ... c nh Ngy l
T M cm qun chng c. Hu cha nh Thc v nghe li gim pha nn nghi k Khng Minh
lm phn, lin ging chiu triu Khng Minh rt qun ngay v tc ht binh quyn. V s tri lnh
vua m b nghi k thm, nn Khng Minh phi nh rt qun.
Tng l Khng Duy hi:

- i qun rt lui. T M tha th ui nh th lm th no?

- Nay ta lui qun, phi chia lm 5 tp m rt dn. Nh hm nay rt khi mt tri, nu trong tri cn
li mt ngn qun th phi o hai ngn ci bp. Ngy hm trc o 3 ngn bp th hm sau o
thm 4 ngn. C ngy ngy rt bt qun, o thm bp m v.
on ra lnh nh tri lui qun.
T M nghe tin s Khng Minh a mu, cha dm khinh tin. Trc ht em hn trm k binh
n tri Thc quan st. n ni, sai qun s m s bp, ri quay v tri ngh. Hm sau, li sai qun
n ch nn tri mi m m. Qun v bo: "S bp tri ny nhiu hn s bp tri hm qua mt phn
ba". bo cc tng:
- Ta on Gia Ct Lng lp mo gi lui d ch, nay qu nhin hn va lui va gi thm qun! Nu
ta ui nh, t mc mo phc binh. Thi, gi ta hy rt v, ri hy hay.
on rt qun v.
Th l Khng Minh khng hao mt tn lnh, vn yn n ko qun v Thnh .
Sau, c ngi ca ng Ty Xuyn n bo cho T M hay vic y. nga mt than:
- Th ra Lng dng php ca Ngu H m nh la c ta.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Thao lc
"Thao lc" cng gi l "Lc thao, Tam lc". y l hai b sch thuc v binh php c Trung Hoa.
"Lc thao" do Khng Thng t T Nha, cng gi l L Vng hay Khng Thi cng, ngi i
nh Chu (1134-314 trc D.L.) lm ra. Cn "Tam lc" l b sch ca Hong Thch Cng, ngi
i Tn Hn (221 trc-196 sau D.L.).
Cui i nh Thng (1783-1154 trc D.L.), Tr vng hoang dm tn bo, git chc trung thn,
sinh linh thn. Khng Thng lm quan nh Thng, thy Tr vng v o, can gin khng
c, xin t quan v cu c sng V t Ty K.
Vn vng l C Xng, cha ch hu t Ty K thn hnh n Bn Kh n rc ng v lm
tng, hi ch hu ti Mnh Tn, cm qun pht Tr. Lc by gi ng 80 tui.
ng l mt ngi c ti, lt ngai vng ca Tr vng dng c nghip nh Chu hn tm trm nm.
Nhng mu lc, k hoch dng binh nh trn, chn chnh ging mi t nc u ghi trong b
Lc thao.
y l su php dng nh thin h:

- Vn thao dy cnh thu phc nhn tm,

- V thao dy cch nh thin h, gi nc,
- Long thao dy cch kn chn tng,
- H thao dy cch hnh qun, tin thoi ng tnh theo thin l.
- Bo thao dy cch chin u vi ch, theo trng thi bin ha ca ch.
- Khuyn thao dy cch hun luyn qun s.
Cn "Tam lc" l mu lc nh trn:
- Tng lc l mu lc lm tng,
- Qun lc l mu lc ca qun s,
- Trn lc l mu lc nh trn.
Sch ny do Hong Thch Cng, ngi i Tn Hn lm ra, truyn li cho Trng Lng thc hnh.
Trng Lng t T Phng, ngi nc Hn. Sau khi nc Hn cng cc nc Yn, T, Ngy, S
b Tn tiu dit. Th mt nc chng i tri chung, Trng Lng ngy m mu lo bo on.
Trng Lng lc cha gp thi, cn tr tui, mt hm th thn cu V Kiu, bun b ngm cnh.
Bng c mt c gi mc o vng i ngang cu lm rt mt chic giy xung bn, li ch Trng
Lng bo lm gip. Trng Lng khng t chi, lt t li xung lm ln qu dng. C gi i
mt qung li lm rt na v bo Trng Lng li xung lm gip. Trng Lng chng phin h
v phi lm giy ln qu dng. n ba ln nh th.
C gi ni:
- Thng nh ny nn dy.
on ch cy i th ni bn cu, bo Trng Lng:
- Nm ngy na, ngi phi n ti y m i ta, ta s tng cho ngi mt vt. Chng nn qun.
Ni xong, c gi thon thot i mt.
Ngy th nm, Trng Lng dy rt sm ra n c gi nh ch dn. Nhng khi n ni th thy
c gi ngi bn gc i th t lc no. C gi nghim ngh bo:
- Thng con nt c hn vi ngi ln, sao li dm tr. Thi ngi hy v i. Nm ngy na, phi
ra dy cho sm.
Nm ngy sau, va canh nm, Trng Lng ra n ni nhng li cng thy c gi n trc
ngi i. C gi ni gin ni:
- Thng con nt, sao ngi li tr ni lm vy. Hy v i. Nm hm na phi n cho sm.
m th t rng ngy th nm, Trng Lng khng ng, ra ng bn gc i th, bng bo d
chuyn ny chc chn khng tr na. Hng ng, c gi thong dong n. Di bng trng, Trng
xem li tng mo c gi c v khc thng. Mnh mc o bo, tay cm gy tre; u i mo da, y

phc sc vng tht tin phong o ct. Trng Lng bc n n tip qu ly, hi:
- Chng hay tn s dy bo iu chi?
C gi ni:
- Ngi tr tui sc mnh, ct cch thnh k, ngy sau sang c, ng lm bc thy bc vng.
Nay may gp nhau tht l thin ti k phng, ta cho ngi ba quyn sch nhim mu, trong ny ton
l nhng k mu thn ton. Ngi hy gi gn hc tp m bo th cho nc, v theo ph chn cha
danh rng mun i.
Trng Lng ly t lnh ly.
Sau Trng Lng ph Lu Bang dit Tn dt S Hng V ri b quan ngao du sn thy.
Trong tc phm "Lc Vn Tin", ca c Nguyn nh Chiu c cu:
Vn khi phng ng giao,

V thm ba lc, su thao ai b.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on ni v ti ca T Hi c cu:
ng ng mt ng anh ho,
Cn quyn hn sc lc thao gm ti.
"Ba lc, su thao" l hai b sch thuc v binh php nh trn ni. "Lc thao gm ti" l gm
ti thao lc, ni c ti dng binh b trn, c ti v chin lc chin thut, thng hiu binh php.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tt Trung Thu
Tt Trung Thu n vo ngy rm thng 8. Nguyn cui i nh Ty Hn (206 trc 23 sau D.L.),
Vng Mng nhn c cm gi chnh quyn, thin tin ph lp v cui cng cp c ngi vua,
t quc hiu l Tn.

By gi c ngi tng tht v chi xa ca nh Hn l Lu T ni ln chng li Vng Mng, chim

c thnh tr. Nhng th lc Mng cn thi mnh m, nn Lu T b bao vy, phi ch binh cu
vin.
Trong thi gian ch i, trong thnh ht lng thc. Qun s phi o c chui m n. Rt cuc
c chui, c v cng khng cn na. V, binh cu vin cng cha thy n. Lu T ly lm lo lng,
mi t bn hng n cu tri: "Nu c th khi phc c Hn triu, dng Hn cha tuyt th xin
Thng ban php mu cho mc vt chi cm c lng m ch vin binh n".
Li ca Lu T ng n thin nh.
Sng hm sau, gia lc qun lnh o t tm vt n th bng o c mt th khoai. H mng
r, em v nu n. l mt th khoai mn, v rt bi, n rt ngon. Nhng qun lnh n nhiu qu
mang chng snh bng, khng tiu c. Lu T m ht hong, li t bn hng n cu tri.
Ba hm sau, qun lnh trong thnh i tm thc n bng bt gp mt th cy bi c tri. H hi tri
y n thy ngon nn n nhiu qu; v cng nh m i tiu c, khng cn mc phi chng bnh
snh bng na. Cm c mt thi gian nh th, vin binh n, dng cch ngoi cng ni ng nn gii
c vy.
Ngy m Lu T cu tri nhm ngy rm thng 8.
Truyn thuyt nh th.
Sau Vng Mng b git. Hai nm sau, Lu T bnh nh c ton quc, ln ngi vua tc l Quang
V nh Hu Hn. Nhn Quang V ng Lc Dng thuc v min ng nc Tu nn gi
l ng Hn.
V mun k nim li nhng vt nui sng trong thi k b vy l khoai mn v bi, nn n ngy
rm thng 8, nh vua lm l t tri t, li thng trng bng hai vt l bi v khoai mn. Ri c
truyn khp dn gian.
Hai vt ny l hai vt chnh m ngi Tu dng cng trng. Sau ln ln, ngi ta mi by thm
bnh in, c ch "Trung thu nguyt bnh", t chc thnh mt ngy l long trng gi l Tt Trung
Thu.
V ngy rm 8 thng 8 ng vo gia ma Thu, theo lut m dng tun hon, trong mt nm c
phn nh bn k: Xun phn, H ch, Thu phn v ng ch. Rm thng 8 vo thi k Thu phn
(gia ma thu) li gia thng 8 nn gi l tit Trung Thu.
Tit Trung Thu c tri l Tt Trung Thu.
Khi ni n Tt Trung Thu l ni n trng trn, trng sng, trng p. Th nn ngi Tu cn ku
tt Trung Thu l "L trng trng".
L ny c mc ch l trng mt trng on nh vn mng quc gia, tin liu ma mng... v
trng trng gi ngun cm hng cho thi t ca tao nhn mc khch.

Theo c hc ng phng th trng thuc v Thy trong 5 ng hnh (Kim, Mt, Thy, Ha, Th) m
Thy (nc) l mt yu t quyt nh ngh nng... Cho nn, vo m rm Trung Thu, nhn dn ko
ra sn m quan st mt trng. Nu trng vng th nm ti s trng ma tm t Nu trng c mu
xanh, mu lc th thin h s lm cnh tht ma c hn do thin tai: hn hn, lt li. Nu trng trong
sng mu cam la, biu l mt cnh thnh tr thi bnh...
y l ngm trng thu tin tri thi cuc, ma mng, cn tao nhn mc khch ngm trng thu gi
ngun cm hng. Nhng nh th VN cng nh nhng nh th Trung Hoa c rt nhiu th v trng
thu v v ma th Nhng mi ngi c mt tnh ch; cng nh th c nhiu sc thi do tnh cm
bun su v thu hay vui v v thu chng hn.
Ph, mt thi ho danh ting thi thnh ng (715-766), nhn lnh nh phiu bt t khch c 2
nm tri, lng hoi vng c hng nn gi lng trong mt bi "Thu hng" rt lm ly, o no:
Ngc l iu thng phong thy lm,

Vu sn, Vu gip kh tiu sm.
Giang gian ba lng kim thin dng,
Ti thng phong vn tip a m.
Tng cc lng khai; tha nht l,
C chu nht l: c vin tm.
Hn y x x thi ao xch,
Bch thnh cao cp m chm.
Di y l hai bn dch: mt ca c Nguyn Cng Tr v mt ca ng Ng Tt T:

Lc c rng phong ht mc sa,
Ngn lau hiu ht kh thu m.
Ngt tri sng dy lng sng thm,
Rp t my n mt i xa.
Khm trc tun hai hng l c
Con thuyn buc mt mi tnh nh.
Lnh lng gic k tay ao thc,

Thnh qunh dn chn bui c t.

(Nguyn Cng Tr)
Vng a rng phong, ht mc bay,
Non Vu hiu ht ph hi may.
Dng sng cn cn, tri tung sng,
Ngn i m m, y rp my,
L ti: s coi chm cc n,
Lng qu: mong buc chic thuyn y.
Gic ai ko thc lo lnh,
p vi tri hm rn ting chy.
(Ng Tt T)
Nguyn T Quang
in hay tch l
Mt lnh trong nhn bnh Trung Thu
Nm 1279, Nguyn Th T l Ht Tt Lit - vua Mng C - em qun nh nh Nam Tng Trung

Quc. Nam Tng i bi b dit. Nh Nguyn lm ch ton b Trung Quc. Ln th nht, Trung
Quc b ngoi tc thng tr.
i vi Trung Quc, nh Nguyn vn gi quan nim k th chng tc. Trong nc by gi chia lm
bn ng cp: ngi Mng C, ngi Sc Mc (ch ngi Ty Vc v Chu u), ngi Hn (ch
ngi nc Liu v nc Kim cn st li). Gia ngi Mng C v ngi Hn c mt ch chnh
lch. Nhng chc v quan trng v chnh tr v qun s u tp trung vo tay ngi Mng C.
Ngi Hn v ngi Nam ch c gi nhng a v ph thuc.
Hng nho s c ngi Trung Quc qu trng th b ngi Mng C khinh mit. H thng c cu
ni v: "Th tm l , th chn l nho, th mi l n my".
Mun phng ni lon, nh Nguyn cm ch dn Giang Nam cm binh kh. Trong vng 10 nh th
t gip trng gi ngi Nam. Cc vng cng v quan li Mng C t do cp rung t ca
nng dn lm mc trng v n t.
S bc bch khc nghit chnh l mt yu t quan trng, to thnh mt ng lc cho phong tro
nng dn bo c v dn tc tranh u i gii phng.
Nm 1337, i Thun nh Nguyn, Chu Quang Khanh ni dy Qung Chu, Bng H Tn
Dng Chu. Tip theo nng dn qut khi nhiu ni khp min nam v min bc.

Nm 1351, cha con Hn Sn ng lp Bch Lin Hi, li dng tn gio t hp nng dn. y l
mt gio hi b mt, tuyn truyn rng: "Hoa sen trng (Bch lin) n c Pht Di Lc ging th",
ng thi vit kinh sch v ph ch truyn b trong dn gian. Phong tro ny gy nhiu nh
hng H Nam v Giang Hoi.
Hn Sn ng b bt. Con l Hn Lm Nhi ni ly nghip cha v xng . ng thi, Trng S
Thnh chim c t Ng; Trn Hu Lng chim c Giang Chu; Chu Nguyn Chng chim c
Tp Khnh (thnh Nam Kinh by gi).
Chu Nguyn Chng xut thn l mt thy tu. Bn cnh li c v qun s l Lu B n vn ngi
a mu tc tr. Nm 1367, Chu Nguyn Chng xng vng tuyn b tranh u gii phng dn tc,
thnh lp chnh quyn ca ngi Trung Hoa, chim c vng Giang Hoi, thng nht phng Nam.
Nm 1368, Chu Nguyn Chng sai tng T t v Thng Ng Xun em binh ln min bc
nh vua Nguyn Thun .
Ma thu thng 8 nm 1368.
Tng T t v Thng Ng Xun iu ng qun i m cuc bc tin vi mt k ca qun s
Lu B n.
Nhn dn Bc kinh ang t chc cng rm Trung thu. H chun b bnh, bi, khoai mn... Nhng
khi ct bnh ra, dn chng trong thnh rt i ngc nhin thy trong nhn bnh c mt mnh giy
vng con mt dng ch nh son vn tt: "Khuya ngy rm Pht Di Lc ging th, cm n
lng i rc".
Cho l thn linh bo trc, mi ngi mng r. Ai ai cng vng lnh thn linh. V h tin rng: khi
Pht Di Lc ging th l lc h s c thot khi cnh lm than m bc n i hnh phc.
Trc kia, khi t nn thng tr Trung Hoa, ngi Mng C mun bt ngi Hn theo vn ha du
mc ca h. Nhng vn ha ha nh tinh t ca ngi Hn ln ln cm ha c tnh cht ca ngi
Mng C, c nh hng su xa tinh thn ngi Mng C, thnh ra dn tc b chinh phc tr li ng
ha k thng tr mnh. Do vua Thun chng nhng bng lng cuc t chc l nghi ca dn
Trung Hoa m cn sn sng by nhng cuc vui chi trong m rm Trung Thu thng nguyt
na.
Nh vua cng qun thn mc say sa ch chn.
Dn chng trong thnh mc t do i i li li. Ai ai cng cm trong tay mt chic n lng. C bu
tri sng rc. Tht l mt hi hoa ng tng bng, no nhit.
Ca thnh m tot
Ngi i li tp np.
Trn vn Thng Uyn, Thun tay nng cc ru say sa ngm ch Hng, bn cnh bao vy
mt hng v n, nng no cng lng ly xinh ti.

Di ng, dn chng cm lng en cng say sa ch i n rc Pht Di Lc ging th.

Canh hai, canh ba ... khng thy g. Nhng ...
Bng mt ting pho lnh n.
Mt s ngi cm n by gi bung en, tay i cm kh gii.
Th ra, mt s qun lnh ca T t v Thng Ng Xun gi lm dn chng, cm en tr trn t
nhp vo thnh lm ni ng.
Qun lnh bn ngoi li xng vo hp vi qun trong thnh tn cng d di.
Ting h ht vang dy.
Cha ti nh Nguyn gia lc say sa ch chn bn cnh bn v n quay cung vi khc Ngh
Thng v y, b nh thnh lnh, khng phng chng c nn cung cung b chy.
Qun ca T t chim ly thnh.
Vua Thun nh Nguyn b ui chy v Mng C.
Chu Nguyn Chng thu li ton b Trung Quc, ln ngi hong , nh ti Tp Khnh (Nam
kinh), i quc hiu l Minh. y l vua Minh Thi T.
Nc Trung Hoa vo tay ngi Mng C trong 89 nm (1279-1386), tri qua mi i vua, nay li
tr v ngi Hn.
Xing xch h tan v. Nhn dn hoan lc u ca.
Mt "nhn bnh" ... lch s.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tt oan Dng

Tt oan Dng cng gi l Tt oan Ng. Theo phong tc Tu, tt ny n vo ngy mng 5 thng
5.
V quan i Phu nc S (mt nc ch hu thi Xun Thu, vo a phn tnh H Bc, H Nam
by gi) l Khut Nguyn trm mnh t t ti sng Mch La vo ngy mng 5 thng 5. T y, mi
nm n ngy thng ny, ngi Tu t chc cuc l ua thuyn ng vt xc Khut Nguyn v cm
mn k trung thn. Tc y lu ngy thnh l vui ch
Khut Nguyn tn Bnh, l ngi trong hong tc nc S, lm chc T cho S Hoi Vng, hc
rng, nh dai, gii v chnh tr, li c ti vn chng. ng gip vua bn quc s v ra hiu lnh, tip
i tn khch, ng i ch hu. Trc vua tin cy lm. Sau c quan li ganh ti ng, tm cch hm
hi, vu cho ng l ng thng khoe vi mi ngi rng: "Mi ln nh vua ra lnh u l do cng ca
ng ngh ra c". Vua nghe li gim sinh ght ng. ng u su, u t vit thin Ly Tao t ni bun
b vua b.
Ly Tao ngha l xa vua m bun. y l mt tc phm bt h ca ng, di 370 cu t tm s ca tc
gi. c sc ca bi trng thin ny l li bi thm trin min, thng dng li tng trng, li nhn
cch ha v dn rt nhiu in c thn thoi.
Tnh cm ca ng lun lun thay i mt cch k d. Va vui bun, va ci khc. Va mun
i xa li i . i ln chu Thng li mun tr v c hng, ri li mun t t. Tnh cm ca
ng biu hin mt cch trung thc: mi ch l mt ting th di lm ly, mt git nc mt no rut.
t c mt vn nhn no au kh, thc lon n th.
Bi "Thin vn" (hi Tri) ca ng cng l mt k vn, tuy km thin Ly Tao v phng din ngh
thut nhng ging li cng ai on cng cc. ng hi Tri mt lot 172 cu. Sc tng tng ca ng
tht v ch.
S Hoi Vng sang nh Tn (Mt nc ch hu thi Chin Quc vo a phn Tn Chu (tnh
Cam Tc) v tnh Thim Ty ngy nay), Khut Nguyn nhiu ln can ngn, nhng nh vua khng
nghe, rt cuc Hoi Vng b tht bi, cht ti t Tn.
Vua Tng Vng ni ngi, bn phn i ng cng c ch, ng b y ra Giang Nam (pha nam
sng Dng T). ng tht ch, sut ngy ca ht nh ngi in, lm bi ph "Hoi Sa" ri m mt
phin , gieo mnh xung sng Mch La.
Ca dao ta c cu: "n Tt oan Ng tr v thng nm".
Nguyn T Quang
in hay tch l

Tt Trng Cu
Theo phong tc ca Tu, Tt Trng Cu n vo ngy mng 9 thng 9.

Nguyn i Hu Hn (25-250) c Hong Cnh, ngi huyn Nh Nam, theo hc o tin vi Ph
Trng Phng. Mt hm Trng Phng bo cnh:
- Ngy mng 9 thng 9 ti y, gia nh ca nh ngi gp phi tai nn. Vy n ngy , ngi nn
em c nh ln ni cao, tay eo ti , ng ht th du (mt loi tiu), ung ru hoa cc, ti s tr
v, may ra trnh khi tai nn.
Hong Cnh vng theo li thy.
Qu thc n ti tr v th thy g vt heo ch trong nh b dch cht ht.
V tch trn, nn v sau hng nm, n ngy mng 9 thng 9, ngi ta b nh tm ln ni, lnh nn...
Lu i thnh tc gi l Tt Trng Cu. Sau dn thay i tnh cht, Tt Trng Cu li dnh ring cho
tao nhn mc khch ln ni ung ru lm th.
Sch "Phong Th K" li chp:
Cui i nh H (2205-1818 trc D.L.), vua Kit dm bo tn c, Thng mun rn nh vua
nn ging mt trn thy tai lm nh ca khp ni b chm xung bin nc, nhn dn cht ui, thy
ni y sng.
Nn thy tai nhm ngy mng 9 thng 9. V vy mi nm n ngy ny, nhn dn lo s, gi tr
gi trai u ua nhau quy thc phm ln ni cao lnh nn... Tc y thnh l.
n i Hn Vn (176-156 trc D.L.), vua cho dng mt i cao 30 trng trong cung, mi
nm n ngy mng 9 thng 9, nh vua cng vng hu, vng t, cung phi em nhau ln i cho
qua ht ngy y.
Sau n i nh ng (618-907), ngy mng 9 thng 9 thnh ngy l tt gi l Trng Cu. Cc vn
nhn thi s mang bu ru ti th cng nhau ln ni cao say sa ngm vnh.
C thi c cu: "Gp ngy Trng Cu ng cao".
"ng cao" l ln ch cao. "Trng cu" v "ng cao" u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Lu Xanh v Thn My Trng
"Lu xanh" tn ch "Thanh lu".

To Thc i Tam Quc (220-264) c vit:

Thanh lu lm i l,
Cao mn kt trng quan.
Ngha l:
Lu xanh bn ng ln,
Ca cao my ln then.
Ngy xa, lu xanh l ni cc nh quyn qu, nhng thiu n khu cc . "i l khi thanh lu"
ngha l ng ln dng lu xanh.
Nh T, vua V bt dn phu v b Cng ct nhng lu cao tht p. Ca s u sn xanh. Ni
ny cho nh vua cng vi cc m n cung tn. Ri lu i ca cc hng cng khanh cng sn
ca bng mu xanh, nn dn chng thng gi ch ca vua cha, quan li l "lu xanh".
V sau, nhng nh quyn qu c con gi p, c mong con nh mnh c vo chu ni cung
khuyt nn thng sn nh mu xanh cho con gi . Nhng nh no c ca s hoc lu i sn xanh
l nh c gi p c nhiu bc vng tn, cng t ch .
Lc y, bn bun son bn phn em gi p m nh rc khch thng hoa, mun quyn r khch
yu hoa hay cc bc vng tn, cng t nn cng sn nh xanh n khch.
ngha "lu xanh" bin i, ln ln tr thnh hon ton mt ni rc khch yu hoa, tm hoa gii
mun.
V th, n i nh Lng, Lu Din c hai cu th ni v ch Thanh lu ch ch ca bn gi
im:
Xng n bt thng su,
Kt thc h thanh lu.
Ngha l:
Gi ht chng xit bun,
Thu vn xung lu xanh.
Thanh lu (lu xanh) v sau dng ch nh im nui bn gi mi dm.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du c nhiu ting "lu xanh":
Lu xanh c m T B,
Lng chi ni ting v gi ht duyn.
V khi ni v cuc i ca Kiu:
Ht nn n n nn kia,
Thanh lu hai lt, thanh y hai ln.

Li on t v tnh tnh, t cch hnh ng ca S Khanh:
Bc tnh ni ting lu xanh,

Mt tay chn bit my cnh ph dung.
Mc, mt thi ho i nh ng c bi:
Lc phch giang H ti tu hnh,
S yn tim t trng trung khinh.
Thp nin nht gic Dng Chu mng,
Doanh c thanh lu bc hnh danh.
Ngha (bn dch ca Bi Khnh n):
Quy ru lang thang khp y,
Lng thon gi S nh trn tay.
Mi nm tnh gic Dng Chu mng,
li lu xanh ting mt dy.
cc lu xanh ngy xa, cc m T B thng dng mt bn hng n gia nh, c treo mt tng
. Tng ny v hnh ngi c i lng my trng gi l thn Bch Mi (thn My Trng).
Sch "D Hoch bin" c chp: cc thanh lu thng th thn Bch Mi. Thn ny mt to, ru di,
ci nga cm dao, xem na n nh hnh Quan Cng, nhng lng my trng v mt .
Khng ai hiu c tranh v ai v lai lch thn My Trng ra sao. Nhng cc thanh lu u quen th
nh vy, coi l mt v t s cu ph h cho ngh c pht t, ca hng c ng khch, cng
nh tt c cc ngh khc.
i nh Minh (1368-1628), cc c bn dm lu xanh c cch ui va l lng. Khi no mt c xui
xo, hng th n trc thn My Trng, trt b o qun, t hng van vi cu xin. on ly hoa
mi i ly hoa cng trn bn th em lt di chiu mnh nm. Nh vy c s t khch hng.
Theo quan nim ca h nh th, khng bit c thc t khch khng.
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on t cnh thanh lu ca T B, c nhng cu:
Gia th hng n hn hoi,

Trn treo mt tng trng i lng my.
Lu xanh quen thi xa nay,
Ngh ny th ly ng ny tin s.
Hng hoa hm sm phng th.
C no xu va, c tha mi hng.
Ci xim trt o s sng;

Trc thn s nguyn mnh hng lm rm.

i hoa lt xung chiu nm,
Bm ong bay li m m t vi.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Can Tng, Mc Gia
Can Tng v Mc Gia l tn hai v chng ngi rn kim. M cng l tn hai thanh kim bu ngy
xa bn Tu.
Nguyn i Xun Thu, vua nc Ng l Hp L mun c nhng thanh kim bu, mi p mt ci
thnh Ngu Th sn c my ngn thanh kim, gi l Bin Ch. Tuy vy cha va , nh vua
tm c ngi nc Ng tn Can Tng, cho ca Tng Mn c nhng thanh kim tht sc,
chm nh chm bn.
Can Tng c lnh nh vua cho vo kho v khp ton quc tm vng v st tht tt. on chn
ngy gi, Can Tng sai cc ng nam v ng n trinh tit c thy 300 ngi, ngy m t than
nu. Nhng sut c ba thng tri, vng st vn khng chy. Can Tng ly lm l, khng bit ti
sao? Ngi v l Mc Gia bo rng:
- Nhng vt bu ca thn linh tt phi i nhn kh mi thnh tu c. Nay phu qun c kim sut
ba thng khng thnh, hoc gi thn linh cn ch i nhn kh chng?
Can Tng ni:
- Ngy xa thy ta cng c mi m kim khng thnh, nn c hai phi nhy vo l, by gi mi kt
qu. V sau, ai c kim chn ni y cng phi lm l t l. Nay ta c kim mi khng c, hay
l cng phi thc hnh nh th!
Mc Gia ni:
- Thy ta cn b thn c nn thn kim, kh g m ta khng noi gng.
on, Mc Gia tm gi sch s ra ng bn l. Sai cc ng nam, ng n ko b t than. Gia
lc la chy phng phc, Mc Gia lin nhy ngay vo l. c mt lc, vng v st u chy ra c.
By gi, Can Tng c c hai thanh kim. Thanh c trc ly tn l Can Tng. Thanh c sau
ly tn l Mc Gia. Can Tng giu li mt thanh kim, ch em thanh kim Mc Gia dng cho Hp
L. Vua Ng cm thanh kim chm th vo vin th vin t i ra. Nh vua thng cho Can
Tng 100 nn vng.

Sau, vua Ng bit Can Tng giu ly mt thanh mi sai ngi n i v bt buc nu khng chu
giao tr th s x t.
Can Tng em thanh kim ra xem. Thanh kim trong bao nhy ra, ha thnh mt con rng xanh.
Can Tng ci con rng y bay ln tri i mt. S gi v tu vi Hp L. Nh vua th di, luyn
tic, li cng qu trng thanh kim Mc Gia, mi thu ngi lm kim cu eo thanh kim vo
mnh. Li truyn lnh: ai lm kim cu gii, gi tr th c thng 100 nn vng.
Ngi trong nc ua nhau lm kim cu dng. C mt cu s tham gii thng to, git cht hai
con cn trinh, ly mu ti ha vi st c thnh hai ci kim cu em dng cho Hp L. Qua my
hm sau, cu s n ca cung nh vua xin lnh thng. Hp L hi:
- Kim cu ca nh ngi c g c bit hn ca ngi ta khng m n i lnh thng.
- C. V mun c thng, ti git cht hai con c thnh hai ci kim cu y. Ngi khc b
th no c.
Nh vua truyn em hai ci kim cu y ra. Nhng th v tu rng: v b ln vo m kim cu khc,
ci no cng ging nhau, khng th no tm c. Cu s li van ni xin cho xem tt c. Th v em
mt ng kim cu. Nhng cu s cng khng nhn c ci no l ca mnh, mi ct ting ku ln:
- Ng Hng v H K i! Ta y, sao hai con khng hin linh trc mt i vng?
Va dt li, l thay, hai ci kim cu trong ng nhy ra, p vo ngc cu s. Hp L kinh s, bo:
- , th th nh ngi ni thc.
on thng cho cu s 100 nn vng. T by gi, nh vua qu trng hai kim cu nh thanh kim
Mc Gia, v eo chng hn bn mnh.
V sau, thanh kim ny khng bit lc v u.
Cch hn 600 nm, n triu nh Tn (265-419), c quan tha tng tn Trng Hoa trng thy trn
tri c kh l, lin triu mt ngi gii v thin vn l Li Hon n hi. Li Hon ni:
- l ci tinh bo kim v a phn Phong Thnh.
Trng Hoa lp tc b Li Hon lm huyn lnh Phong Thnh. Li Hon o nn ngc tht, bt
c mt ci rng bng , di hn 6 thc, rng hn ba thc. M ra xem, trong c hai thanh
kim. Ly th t ni Ty Sn m chi nh th nh sng rc r. Li Hon em dng cho Trng
Hoa mt thanh, cn mt thanh gi li cho mnh. Trng Hoa xem thanh kim, bo:
- y tc l thanh kim Can Tng, cn thanh kim Mc Gia u mt. Tuy vy, thn vt th no ri
cng hp nhau.
Mt hm, Li Hon v Trng Hoa cng eo kim i qua bn Din Bnh Tn. T nhin hai thanh
kim bng nhy xung nc mt. Vi vng sai ngi ln xung nc tm th thy c hai con rng
ng sc, vnh ru, trng mt, lm cho ngi ny ht hong vi tri ln.

T , hai thanh kim hon ton mt tch.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Gic Vu Sn
t Cao ng, bn cnh m Vn Mng c hai ngn ni l Vu Sn v Vu Gip thuc tnh H Bc

nc Tu. i Chin Quc, vua S Tng Vng thng n du ngon. Mt hm, nh vua n y,
say sa ngm cnh, mt lc mt mi mi nm ng di chn ni Vu Sn.
Trong lc m mng gic ip, vua S mng thy thiu n tuyt sc, mt hoa, da phn, duyn dng
tht tha n bn mnh, ri cng nh vua chung chn gi v cng tha thch.
Sau khi cng giai nhn n i mn nng, vua S hi:
- Chng hay i khanh u n y qu nhn duyn may gp g?
Giai nhn mm ming ci duyn, tha:
- Mun tu thnh thng! Thip l thn n ni Vu Sn qua chi t Cao ng, vn cng nh vua
c tin duyn, nay c gp g tht l ph nguyn mong c. thin cung, thip c nhim v bui
sm lm my, bui chiu lm ma Dng i.
Ni xong, on bin mt. Nh vua cht tnh dy, cm thy mi hng nh cn thoang thong u
y. Mng p v vn trong tr no, nh vua thy luyn tic v cng. Sau sai ngi lp miu th (tc
miu Vu Sn thn n) gi l miu Trin Vin.
Cm nh ngi p trong mng, vua S thut li cho quan i phu Tng Ngc nghe. Vn l mt
danh s ng thi, Tng Ngc bn lm bi ph "Cao ng" ghi li s tch S Tng Vng
giao hoan cng thn n Vu Sn:
Tin vng du Cao ng
i nhi tr tm.
Mng kin nht phu nhn vit: Vi Cao ng chi khch,
Vn qun du Cao ng
Nguyn tim chm tch,
Vng nhn hnh chi
Kh nhi t vit:Thip ti Vu Sn chi dng
Cao Khu chi tr
Triu vi hnh vn

M vi hnh v.
Tm dch:
Tin vng do Cao ng
Mi mt ng ngy
Mng gp mt n b ni:"Thip l thn n ni Vu Sn,
n Cao ng lm khch
Tin vua do Cao ng
Nguyn dng chn gi"Vua nhn yu nng,
Khi i nng ni:"Thip nh ni Vu Sn
Cao Khu him tr.
Sm i lm my
Chiu i lm ma".
Trong bi "Thanh Bnh iu" ca thi ho L Bch i nh ng, c cu:
Nht chi nng dim l ngng hng,
Vn v Vu Sn ung on trng.
Tm dch:
u cnh sng ng ngt hng ng.
My ma Vu Gip ni au lng.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t Kim Trng ng da n
thiu thiu ng, na tnh, na m th Kiu ln song thn, bng li vn khuya sang thm chng Kim,
c cu:
Bng khung nh Gip non Thn

Cn ng gic mng m xun m mng.
V, khi chng Kim t v l li, sung s, Kin van ln, l lun trnh cuc tn cng ca ngi yu,
c cu:
My ma nh vng,
Qu chiu nn chn chng yn oanh.
Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu cng c cu:
Bng gm lp long di mnh,

C cy cng mun ni tnh my ma.
Tn Th Tng lm quan v i T c hng Php, lc v tr s c lm bi th " gi i tu", mn

tm cnh ca mt ngi ht duyn, chn trn v Pht m t tm s ca mnh. Trong bi c cu:

Chy knh ging tnh gic Vu San,
Mi tc kim sinh na trng vng.
Nhng ch "my ma", "gic Vu Sn", "gic Cao ng", "nh Gip non Thn" hay "Vu Gip",
"gic mng Dng i", "n Dng i" u ch vic trai gi chung ch chn gi, p yu vi nhau.
Dng nhng ting ny trnh ting tc.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Xch Thng, Nguyt Lo
"Xch thng" l t hng hay ch hng.

"Nguyt lo" l ng gi di trng do ch "Nguyt H Lo Nhn", ni tt.
Nguyn i nh ng (618-907) c chng nho s tn Vi C, hc gii, thi ph ti danh. Mt hm du
hc n ng , gia m tri quang my tnh, trng sao vng vc, gi hiu nh thi, chng th
thn do chi, chng bng ngc nhin v nhn thy mt c gi ru tc bc ph, ngi di nh sng
trng, mt nhn vo quyn s to, tay se t . Trng ngi tin phong o ct. Vi C ly lm l n
gn, hi:
- Chng hay lo trng u n y m ngi mt mnh gia m khuya canh vng? Cn sch ny
l sch chi v t ny, c se lm g?
C gi p:
- Ta l Nguyt Lo, xem s nh hn ca dn gian. Cn ch ta ng se l duyn ca v chng do t
ny buc li.
Vi C mng r, yu cu c gi cho bit duyn ca mnh. C gi mm ci ni:
- S duyn ca nh ngi l con b 3 tui ca m n my, thng n xin ch ng .
Vi C nghe ni hi i, bun ti khng ni c ting. C gi bit , bo:
- l duyn tri nh. Gi ny khng thay i c. M nh ngi mun trnh cng chng xong.
Vi C bun b, t gi li thi i v.
Sng hm sau, Vi C ra ch ng , qu thc trng thy mt m n my d dy, tay m a b gi
3 tui, th thn xin n gc ch. C bc tc, mn mt g lu manh m cht c a b kia, s
thng nhiu tin. Tn lu manh vng li, cm dao xng n, chm mt nht vo u a b. M n

my ht hong, m con chy.

Nhn thy mu tun xi x, tn lu manh tng a b cht, s ngi bt nn cung cung chy
trn.
Mi lm nm sau, Vi C i thi Thm Hoa. Vo triu bi yt nh vua xong, C ra l quan T
Tng h Chu vn lm ch kho khoa thi. Thy quan tn khoa cha v, quan T Tng lin g con
gi cho. Vi C mng r, bi t.
n khi nhp phng, C nhn thy v m miu, p ly lm hn h, va . Cht nhn sau t c
mt vt tho, chng ly lm l hi. Nng thnh tht k r thn th mnh vn l con ca m n my,
15 nm v trc b tn lu manh c c, khng bit c thm th g li chm nng. May m nng
nhanh chn chy khi, nng ch b thng sau t. M cht, nng chu cnh b v, may T Tng gp
gia ng, v khng con nn em v nui xem nh mu huyt.
Nghe v thut, Vi C th di, lm bm:
- Tht l duyn tri nh, trnh u cng khng khi.
Tuy than th nhng Vi C cng ly lm h d, v d sao... v cng p v l con yu ca nh quan
to.
Trong v kch thn thoi "Ln cung trng" ca Ng T Quang c chp.
Hu Ngh, ngi nc Hu Cng, sau khi bn 9 mt tri, c tn lm hong , mt m cng 2
ngi l Ng Cng v Phng Mng i ng. C ba gp mt ng lo ngi di nh sng
trng, tay cp mt quyn s to. Trn s buc t chng cht. Hu Ngh ly lm l, hi:
- Tha c! Cun sch sao li c buc dy th kia?
C gi ni:
- Qu nhn hi, gi ny phi ni thc: gi ny chuyn coi vic hn nhn thin h. y l quyn s
ci g ca ngi th gian.
- Th th may qu. Ba thy tr chng ti u c thn, nh c xt coi vic hn nhn chng ti th
no?
Ng Cng n trc nghing mnh xng tn h v nh c gi xem. C gi gi s xem mt lc
nhng khng ni. Hu Ngh hi:
- Tha c th no?
Ng Cng nng ny, gic:
- C khng c?
C gi p:
- S trng s trn i khng v.
Ng Cng mm ci:
- Khng v cng c.

n phin Phng Mng. C gi bo:

- V trng s cha quyt, cn tn thi lng nan nn vic hn nhn v th m cha nht nh.
Hu Ngh ct ting ci ha h:
- T ra hai a hc tr u khng v c, dm phin c xt coi s phn ca Ngh ny ra sao?
C gi ci u gi s, mt lc ku ln:
- C y ri. Cch y rt xa, trong mt ci hang hiu qunh ti phng Bc. C con gi nh ngho,
mnh khng o che thn, cm khng ngy hai ba.
Hu Ngh t v bt bnh:
- Ti c mt ngi v nh th sao?
C gi ci bo:
- Nng l chim phng hong, l a hoa khi, kip trc nh ri, i ny s tc hp. Nng hin
gi cn nh qu.
Ngh nng ny hi:
- Th my tui.
- Mi c 6 tui thi.
Phng Mng, Ng Cng nn khng ni, bt ci, nhng thy Hu Ngh c v gin nn khng dm
ci na. Hu Ngh ni vi c gi:
- Ti khng tin.
- Gi ni l khng bao gi sai. S nhn duyn chp, u c phi ni chi c.
Hu Ngh lm bm:
- Nhng mi c 6 tui.
C gi im m ni:
- Sau 10 nm na h chng 16 tui ? Sau 20 nm na h chng phi 26 tui ? Li 60 nm na h
chng phi 66 tui ? Qu nhn chng bit con gi ln ln, thay i n mi tm ln sao?
Hu Ngh bc tc, ln ting:
- R rng l c mun tru ti!
C gi nh c bo:
- Ngn dm nhn duyn mt si t, tru a sao c.
Hu Ngh gin d, qut:
- qu.
Nhng c gi bin mt.
Mi nm sau, Hu Ngh sai Ng Cng n phng Bc, tm c Hng Nga, bt v phong lm
hong hu, ng nh li c gi di trng ni trc.
C gi l Nguyt Lo.

Do nhng in tch ny m c nhng ch "T hng", "Ch hng" ch vic nhn duyn v chng.
Nhng ch "ng t", "Nguyt Lo", "Trng gi" cng do in ny m ra. Hin gi trong l ci, c
l T Hng, tc l ng c gi v danh ngi di trng .
Trong tc phm "on trng tn thanh" c cu:
D khi l thm ch hng,

Trong "Cung on ngm khc" cng c cu:
Tay Nguyt Lo kh sao c mt,
Bng t tnh vng gt cung phi.
V:
Tay Nguyt Lo chng se th ch,
Se th ny c d dang khng?
Nguyn T Quang
in hay tch l
Duyn n ba sinh
"Ba sinh" do ch "Tam sinh" ngha l ba kip lun chuyn: kip ny sang kip khc. Duyn n ba
sinh l duyn n t ba kip vi nhau. ni duyn n phi lm v chng vi nhau do s kip tin
nh.
Trong bi th "Khc ng ph Vnh Tng" ca H Xun Hng c cu:
Trm nm ng ph Vnh Tng i,
Ci n ba sinh tr ri!
Trong "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du cng c cu:
V chng duyn n ba sinh,

Th chi em ging khuynh thnh tru ngi.
Sch "Truyn ng lc" v sch "Qun ngc ch" c chp:
Xa c chng Tnh Lang, mt hm n cha Nam Hu t, nm chi, bng ng qun, chim bao thy
mnh i chi non Bng. Tnh Lang nhn thy mt nh s ngi nim kinh, trc mt c mt cy
nhang ng chy. Tnh Lang thy l, hi. Nh s p:
- Khi trc c mt ngi i cng cha, thp cy nhang ny, khn nguyn. Nhang hy cn chy m

ngi y sinh ba kip ri. Kip u nh ng, i vua Huyn Tng, lm quan Ph s t Kin
Nam. Kip th hai cng i ng, i vua Hin Tng, lm quan t Ty Thc. Kip th ba, sinh ra
tn Tnh Lang.
Tnh Lang nghe n tn mnh bng git mnh tnh dy, nhng lng na tin na ng.
Li c mt in tch khc.
i nh ng (618-907), c nh s tn Vin Trch, mt hm cng bn l L Nguyn Thin i chi.
Gp mt m n b gnh nc, Vin Trch ni:
- Ngi n bn ny c mang ba nm i ti vo lm con. Nay gp y, khng th no trn
c. Hn ba ngy na, bn n, ta ly n ci lm tin. Mi ba nm sau, ta li s gp nhau ti cha
Thin Trc Hng Chu, vo m Trung Thu trng sng.
Chiu , s Vin Trch mt.
Ngi n b n sinh con trai. Ba hm sau, L n thm. Qu nhin a b thy L th ci, ng
nh li hn. Mi ba nm sau, L n cha Thin Trc Hng Chu, thy mt cu chn tru ht
rng:
Tam sinh thch thng cu tinh hn,
Thng nguyt ngm phong bt yu lun,
Tm qui tnh nhn vin tng phng
Th thn tuy d, tnh thng ng.
Ngha:
L tinh hn c ba sinh,
Trng gi lm chi bn mnh.
Thn vi ngi quen xa ving hi,
Thn ny tuy khc, tnh nguyn lnh.
"Ba sinh" c ngha l s kip tin nh. "N ba sinh" l n s kip tin nh, duyn s vi nhau t
kip trc.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Loan giao
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc nng Kiu bn mnh chuc ti cho
cha, sp sa v cng M Gim Sinh, nng nhn nh vi em l Thy Vn xin thay mnh m kt
duyn vi Kim Trng, c cu:

Gia ng t gnh tng t,

Loan giao chp ni t tha mc em.
C bn chp l "Keo loan chp ni t tha mc em".
"Keo loan" bi ch "Loan giao" m ra. Ngha l mt th keo ch bng mu chim loan.
Sch "Hn V ngoi truyn" c chp: i nh Hn (206 trc-196 sau D.L.), min Ty Hi c cng
cho nh vua th keo loan. Vua V (140-88 trc D.L.) thng b t dy cung, nn ly keo ny
ni li. Nh m bn sut ngy khng b t. Vua ly lm mng lm, t tn thc keo l "Tc
huyn giao" tc l keo ni dy cung.
Sch "Hn Th" cng c chp: vua V ra lnh cho Cu Qua phu nhn Triu th nh n. Nhng
ng nh, dy n bng t. Triu th ni:
- Gia lc nh n m dy t, th l im g.
Vua V an i:
- Dy t nhng c th ni c. C g m g.
on sai ngi ly mu chim loan nu vi keo ni dy n.
i nh Tng (950-1275), o Cc vng lnh vua i s Giang Nam, c gp mt thiu n l Tn
Nhc Lan. Hai ngi yu nhau v cng chung mt m trao i tm tnh. Nhng v s mng,
o phi gp rt v triu phc lch. Mt m n i, tnh thm duyn nng, gia ng hnh ng, mi
gp g li chia phi, mi n tnh vn cn canh cnh bn lng gy bit bao nim cm xc, nn sau khi
o v c lm mt bi t gi cho ngi yu. Trong c cu: "T b ht tn tng t iu, tri m
thiu; i c loan giao tc on huyn, th h nin"? Ngha l: "n t b gy ht khc tng t,
m ngi tri m c t, i c keo loan chp ni dy n t, bit n nm no"?
Tc gi mn dy n t v mi tnh t, v mn s chp dy n ni s chp t tnh.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bt trn, thp trn
Tm mn n hay mi mn n qu nht Trung Hoa.

Nc Trung Hoa xa, k c ngy nay na, c rt nhiu mn n ngon, l, b. Nhng vua cha cng
nh nhng anh hng ho hn v.v.. tri qua bao thi i, la chn trong cc thc n y ly my
th m ngi ta cho l l nht, cu k nht, v him c. Nhng mn n him y thng l tm th,

gi l Bt trn.
Di i Tn Thy Hong (221-209 trc D.L.), khng phi l tm, mn m vua ny thng dng
mi mn nn gi l Thp trn.
Tnh cht b dng ca Bt hay Thp trn khng bit c thc khng, nhng nht nh cc thc y
u thuc v loi thc phm cc k him c. V, v him nn ngi ta cho l qu, ri cho l l v t
phi ngon, phi b.
i nh ng (618-907) th c Bt trn, nhng n i nh Tng (950-1275), nh Minh (1368-
1628) th li c Bt trn khc.
Bt trn ca i ng l: Gan rng. Ch phng. Bo, bao t cp. ui c gy. Ch tht c. Mi
i i. Bn tay gu. Vnh (m) mt heo con.
Bt trn ca i nh Tng v nh Minh l: Gan rng. Ch phng. Tht chim D Di ln. ui c l
ng (c chp). Mi i i. Th hng nm Vnh (m) mt heo con. Bn tay gu.
Thp trn i Tn v Hn: Nem cng T Xuyn. Ch phng Ty Khng. Da Ty ngu (t gic) Ty
Tng. Tay gu Mng C. Gn hu Liu Ninh. M mt i i Hip Ty. Chn voi Thanh Hi. Yn
so Ty Sa. Trng tho Qung Ty. Trc sng Vn Nam.
y l "Mi mn n qu ca Trung Hoa" (Trung Quc thp trn).
ng H. Duy Vit trnh by qua 10 mn n y trong mt thin du k .
Nem cng T Xuyn l nem lm bng da v tht con cng nh by rng trc tnh T Xuyn, thuc
pha ty nam Trung Hoa. Cng tn ch l Khng Tc a ni g, i cao bay d dng; v gn
rng tre, trc v cy cao rm rp, nhng ni thng c nhng th d nh cp, beo. Sn bt n rt
kh.
Cng trng T Xuyn sinh ra c 36 thng th ui di trn hai thc. Khi n ma, ln xe trn
nh ci lng hay ci bnh xe, c mu sc ca cu vng.
Mt cng rt c, n phi s cht. Nhng tht v da cng th c th gii c ht thy cc th c do
thi kh gy nn.
Ch phng Ty Khng l em mt con trng v mt con mi, la ging vng hay trng, ui di,
nh by Ty Khng, em ct tit ri nh lng sng. Ch khng nhng nc si nh lm lng g.
V nu nhng nh vy th ch s va, nt v mt gin. B ht rut, gan, m, mt, phi. Ly dao sc
lt b da, ch ly tht nc. Xng, u, cnh, chn u b c. Tht nc ct thnh ming nh, cho vo
ci m qut. Ly nc mm, tiu, x du, mt cht hn the tn nh, mt cht mt ong (hay ng
trng), v c nm phn tht phng th cho vo mt phn m g trng thin bo, ri tip tc qut n
bao gi thnh ch nhuyn mi thi.
By gi nn ch y thnh vin bng ngn tay ci, vo ni hp cch thy cho tht va chn ti;
on ly chn g rc da ng chn, xin vo vin ch. Mng chn g lm ch cm n ch. Li ly

m g trng thin un chy ra, ri m ng si th cho ch vo. Rn vng xong, on vt ngui

v ro m. Khi n, nhng ch vo m si dng cho nng. Mun n ch cho gin th ly da
phng nhng vo nc g si, ly ko ct thnh si nh m ct vin ch vo u xng ng chn
g. Chm ch phng vi x du hay chanh mui tiu.
Da ty ngu Ty Tng l da nch con ty ngu. Ti min rng ni v pha ty Trung Hoa nh chn
dy ni x Ty Tng, kh hu m thp, trong nhng rng cy tha tht c mt loi heo rng c bit
gi l con ty ngu, t ngu, ty ngu hay t gic. y l mt ging th rt hung d, v n c mt sc
mnh phi thng.
Da ty ngu dy n mt tc v gp li thnh ming nh o gip. Cc kh gii thng kh m thng
c. Tuy nhin ch c da nch hai chn trc v hng hai chn sau l mm. Ngi i sn phi
nhm trng ch y m m mi h ni n. Nhn lm g n gn c.
Mun sn n ch c li nh by m thi. Ngi ta t rng dn n n ch m ly, ri nh n ti
n cc cy gai (loi ny chuyn n cy c gai). Khi ti n b sa ly xung bn snh, lc by gi dng
gio mc m m vo nch, vo hng n.
Tht t ngu dai, n khng ngon. Ch c da nch ca n l n c. em da ti co ht lng, lc ht
m; ri ban ngy em phi nng, ti li sy la n 100 ngy. on tm ru Mai qu l mt thng
ri em phi kh, ct vo hp bng bc hay vng. V ngi ta tin rng nu ngoi tri, da s bay i
mt.
Khi mun n da y, ngi ta phi ngm n vo nc tro tho mc by ngy m, ri ra sch, em
hp cch thy cho chn. Sau em thi mng n nh nem, gin v thm.
Ngi ta nghim rng n c da ty ngu th sau s ht bnh hi nch v khng bao gi b phong
sng mang bnh.
Tay gu Mng C l bn tay ca con gu x Mng C.
Ti min bc Trung Hoa, nht l rng x Mng C c loi gu nu v gu trng rt to ln. C n
ma ng, gu ny vo hang hay khe , bi cy m ng trong 3 n 6 thng, khng n ung g c.
N nm thu mnh li, th hai tay ra ngoi nh phi nng. Th ri khi ng tn, tuyt tan, xun
n, gu thc dy. Vic u tin ca n l lim hai bn tay. Lim c ngy, c m, khng i kim mi
m cng no! Ngi ta cho rng hai bn tay ca n thu c m dng ca tri t khi n ng, nn
lc thc dy n lim tay thay v n thc n. Chnh v th m ngi ta chung bn tay gu m gi l
"hng chng".
n tay gu s c khe mnh, sng lu.
Ngi ta li cho rng: khi bt c gu th cc cht tinh khit ca mch n u chy ln c hai bn
tay. y cng l thm mt l do lm cho mn tay gu thnh ra qu, b.
Mun tay gu tr thnh thc n, ngi ta phi nhng bn tay gu vo m gu un si mt trm

ln lm lng. on ly gn trong bn tay ngm vo nc nha tri u trong mt ngy mt

m, ri li ngm vo nc tro mt ngy. By gi mi em ra gn v da gang bn tay bng ru,
ri nu cc v thuc b, trong c hunh k, khi t, hoi sn, v.v...
Gn hu Liu Ninh l gn con hu Liu Ninh lm mn n. Hi min ni Liu Ninh c ting
l qu. V hu y c n ngon mt ging nhn sm mc trong rng.
Gn hu c th lm ra nhiu mn n.
Gn hu kh em ngm vi nc tro bp mt m. Hm sau cho vo ni nc, un si trong hai
gi. Khi no gn mm s em ra, ra sch ri ct thnh tng khc nh, li ch hai u ra lm bn
nm ming. Ly tht g nc, tht bp i heo, hnh, nm hng, ca m thy, u xanh, mp hng,
sng su (chanh hay mun tiu), m chnh, mui rang v bn v thuc bc l khi t, hoi sn, i
to, hng k, cho gn hu vo nu chn mm l thnh mn n ngon v b.
M mt i i Hip Ty l ly m mt con i i Hip Ty.
Ti rng rm tnh Hip Ty c mt loi i i ln, tay di, mt trng, lng nu v c i mt v
i mi rt to. y l mt ging kh ln, i bng hai chn rt mau v c mt sc khe kinh khng.
Sn c n l mt iu rt kh khn. V nu v phc b n bt c th n s nm ly u m bp
bp nh bp mt ht vt.
c tnh ca n hay ci, thch ung th g cay nh ru. Ngi sn bt i i dng my chp
dp da hay guc g v my h ru mnh t trc ca hang ca chng. i i bit ngay ngi
ta mun bt chng, nn ko nhau b hang i ht. Nhng mt lc sau tic ca, chng ku nhau tr li
ly ru ung, ly dp guc i ri ci gin c khu rng li ma may, nhy nht. Mt lc say mm
th ng ln ra t m ng, mm h ra m ci vi tri. By gi, ngi ta xng ra tri, bt d nh tr
bn tay. M mt, mi i i phi kh lm v n. Lng th lm bt lng tht tt.
Chn voi Thanh Hi l chn ca con voi Thanh Hi. Voi n cy c, hoa qu. Thng, voi c 25
e6 n 30 nm mi con. trn rng voi sng lu ti 100 nm. C con sng trn 200 nm.
Chn voi tuy ln, cc mch th m rt ti tnh. Khi dm ln u th n bit ngay ch no mm, ch
no cng nn t khi b sa h. V trong gang bn chn ca n c mt lp tht rt mm; sau lp tht y
c nhiu dy thn kinh tht tinh vi. Chnh lp tht y, ngi ta ly lm mn n, v n ngon gin,
nut qua c hng thy trong ngi khoan khoi, v cha khi bnh gn ct.
Ngi ta ly tht trong bn chn voi ri ninh mt ngy mt m, on nu vi cc v thuc v em
n cng vi thch (rau cu) v hai th gin, mm nh nhau. Thch s dn cht b ca tht chn voi i
khp c th ta mt cch nhanh chng.
Yn so Ty Sa l mn yn tm thy trn hn o Ty Sa. Yn bin thuc v loi chim s. Trn th
gii c chng 10 ging. Chng ri rc trn cc hi o chy di t o Vinh Sn thuc tnh Qung
Bnh, qua c lao Chm ngang Nng, vch b bin pha ng mi t Phng Mai, ti 7 o

ngoi khi Nha Trang, t ngang o C ti vnh Cam Ranh.

Hi yn c ni ting trn th gii chng phi v ging ht hay, b m p hay v tht ngon m ch
v ci ca chim (yn so). yn lm bng mt th rong bin c bit c bin ch bi nc
ming ca chim yn. Ngi ng cng nhn l mn n tht b, ngon; v cng v cc tnh cht
qu y m` yn c lit vo mt mn n t nht, c th n rng yn t nh vng.
yn lm nhng ch cheo leo trn vch . N c nhiu mu ty theo s thay i ca vch .
trn cao, mu trng, pha di m thp hn th mu xm hay mu xanh lt, mu da cam hoc
nh mu. yn gi l huyt yn l loi qu nht, v ngi ta cho rng: s d l v lm
bng nc di v mu ca chim yn m hy sinh lm bng mu ca n.
yn rt him.
Tht ra yn ny khng phi l do huyt m m c l v chim lm ny bng mt th rong
bin c bit ly ngoi khi, loi rong bin ny mu . Cng nh nhng khc mu trng hay
mu xanh lt do chim lm bng mt th rong bin trng nh thch, tm ngoi bin ri ly nc
di bin ch thnh nhng si t trong. on chng em gn cht si n vo si kia thnh mt ci
xinh p, rt nh v bn.
Cc nh bc hc phn cht trong yn c nc v toan ca ming v d dy chim l cht lm cho
thc n d tiu, li c thm cht ng, cht nha trng trng trng g l cu-bi-lo v sinh cht
cng ha cht ca mun bin ca loi hi rong l loi c nhiu i-t v ln tinh.
Mun n yn, ngi ta ngm yn vo nc nng, no l cho du phng vo nc lc ht lng v
cht d, no l nht ht lng yn bng tm, no l ch nc dng bng tht g, tht chim hay ng
phn...
C bit lm th mn yn so qu gi kia mi tr nn ngon v b, xng ng l mt mn n t tin
nht m xa nay vua cha cng nh nhng ngi mc phi bnh nng hay nhng ngi mun tm
b cho thn th khe mnh v cng trng... hay hn na ng con. Cng nh Tn Thy Hong
c trn 3000 cung n, v ly mn yn thay cm hng ngy; hay nh vua Minh Mng nc Vit
Nam cng ly mn yn lm mn n thng nht, nn c ti 75 hong t v 83 cng cha.
Trng tho Qung Ty l g?
Theo ngi dn vng ni tnh Vn Nam th l mt th r cy t nhin bin i thnh con su v
su y c cht b c bit. n n s tr c b bnh, nht l v lao lc. Nhng c ngi li cho
rng l hnh con su sng trn loi cy b nh cy nhn sm trn rng hay cy tam tht. V n
nhiu cht b ca hai loi tho mc y nn t nhin bin th vo thnh ra r cy ging nh r cy
sm hay r cy tam tht.
Nhng li c thuyt cho rng trng tho l mt con tm di sng trn mt vi cy thuc loi nhn
sm, nht l cy inh lng rng. Khi thi tit i thay bt thng, c nhiu con su b mt th nm

(tng c) xut hin, mc trn u, trn c, di pha ui. Trc cn nh, ngn; sau dn mc di ra,
con tm di y b cy ht ht tht ri t lu cht ln xung t. Trong gii lng y, ngi ta vo rng
nht cc su y em v sao tm thnh mt mn thuc b v cha nhng chng nan y c cng hiu.
Mn n trng tho kh tm c, v ha c nm tm di b nm n mi c, nn rt t tin. Gi tr
trai gi u n mn trng tho c. Ngi ta thng bt su ti v phi kh dnh hoc lm
mn n. H nu vi vi yn hoc em chin gin vi m g trng thin.
Cn mn trc sng Vn Nam th lm bng mng mng trong ging cy trc rng. Ngi ta cho
rng nhng khm trc no mc c 100 nm bn b sui th mi c trc sng. Nhng theo
nhng nh bc hc th trc sng khng phi l mng mng rut cy trc m l mt th nm mc
gc cy tre, cy trc.
Nm ny hnh di, mng nh la, c tr nhiu l nh mng nhn. Nu ta th vo chu nc nng ma
xem th thy r hnh cy nm. Chn nm dy, mnh mng, l hoa to ln, u nh chp nn mng.
Theo sch ng y, ngi Trung Hoa bit ly nm trc sng lm thuc gii c, lc mu v nhun
trng t thi xa xa. Cng nh cc v thuc qu, ngy nay trc sng thnh mn n ngon v b.
Tc truyn rng: ngy xa, hong hu v cung phi cng ca Tn Thy Hong hng ngy n canh trc
sng cho da mt c ti p.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Xe d
"Xe d" do ch "Dng xa".

Ngy xa, nh vua no cng vy, ngoi c hong hu, th phi cn c hng ngn cung n, chn ly
ngi p trong ton quc vo cung hu h, lm vui cho nh vua. i nh Tn (221-209 trc
D.L.), vua Tn Thy Hong (246-209 trc D.L.) c trn 3000 cung n. Vit Nam, i nh L
(1010-1225), vua L Thi Tng (1028-1054) quy nh s hu phi v cung n: hu v phi 13 ngi,
ng n 18 ngi, nhc k 1000 ngi.
l con s t nht so vi cc triu vua, nht l cc vua Tu. K ra l mt s ... tin b.
Cung ca nh vua chia lm tng phng c bit. Mi nng cung phi ring mt phng. m n,
nh vua mun vui say vi mt cung phi no th vo cung . V nhiu cung phi qu, v nng no
cng sc nc hng tri, nh vua, rt cuc, trng ai cng nh ai ri ... m nay, mnh khng bit l
phi ng cung no?

Sch "Tn th" c chp: vua V c nhiu cung nhn, mi m mun n vi cung nhn no th
vua ngi trn mt chic xe nh khm chu ngc c con d ko, ty d i n cung in no th
nh vua vo y.
Xe d gi l "Xe d", tn ch l "Dng xa".
Con d tr thnh mt tn hng o quan trng.
Ri c chiu n, hong hn va bung mnh r xung nh vua ngi trn chic xe d d lng
thng ko i. Cc cung phi v mun c hng n ma mc ca qun vng, mun si m thn
ci lng khi n ci trng tri, nhng khng bit tm th no cho d ko xe ngng li trc cung
mnh. Sau, c vi nng c sng kin, bit d thch n l du nn tm l du rc trc cung nh d
dng xe li. Dn dn trc cung no cng thy dy y l du.
Trong "Cung on ngm khc" ca Nguyn Gia Thiu, on ni v nng cung n on trch nh vua
gh lnh i vi mnh, c cu:
Phi duyn hng la cng nhau,
Xe d l rc l du mi vo.
ni duyn n vi vua t bao kip trc, ch u nh cc cung phi khc, mun c hu vua th tt
phi rc l du cho xe d vo ri mi c gn vua.
"Xe d" ly in tch trn
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khc lu
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on t v thi gian c nhng cu:
m thu khc lu canh tn,

Gi cy trt l, trng ngn ngm sng.
v:

Git rng canh im ba,

Tiu th nhn mt ng cam tm.
"Khc lu", "Git rng" l vt o lng thi gian (n nh thi gi) ngy xa.
V thi thng c, ngi ta cha c c kh g o lng thi gian m ch c mt t dng c th s.
Dng c l ci ng h thi dng, xut hin c l trc nht. ng h ny gm c mt ci tr
ng thng gia mt ci khung bn nguyt bng phng gi l nht qu, c chia tng gch. Mi gch
l mt gi. Mt tri chiu ci tr v bng tr y ri xung nht qu, ri ngi ta cn c vo m
nh gi.
L c nhin, ci ng h thi dng ch c th dng ban ngy v khi tri tt, c bng mt tri m
thi. Cn ban m l c mt vn .
Vit Nam, ban m i khi chia lm 5 canh:
Canh mt t 8 gi n 10 gi (gi Tut).
Canh hai t 10 gi n 12 gi (gi Hi).
Canh ba t 12 gi n 2 gi khuya (gi T).
Canh t t 2 gi n 4 gi sng (gi Su).
Canh nm t 4 gi n 6 gi sng (gi Dn).
Ca dao ta c cu hi hc:
Na m: gi T: canh ba,
Tr sanh nam t vy m con trai.
Hay l:
Na m: gi T: canh ba,
V ti: con gi: n b: n nhi.
V ng h thi dng ch dng c ban ngy v nhng lc c mt tri, nn ngi ta phi tm dng
vt khc tin li trong vic o thi gian, phn nh
Nguyn T Quang

in hay tch l
Nm gai, nm mt
"Nm gai nm mt" do ch "Nga tn thng m".

i Xun Thu (722-479 trc D.L.), hai nc Ng v Vit nh nhau. Sau trn i bi ti Ci K,
vua Vit l Cu Tin phi mnh trn sang ly vua Ng l Ph Sai xin hng. Ng vng bt v chng
Cu Tin phi sang Ng lm con tin, c quan Tng Quc l Phm Li theo hu. C ba u b giam
trong ngc .
Hng ngy v chng Cu Tin v Phm Li phi ct c, ht phn nga, gnh nc ra dn chung
nga, kim ci nu cm... Sut thi gian ba nm, cha ti sng mt cch v cng vt v cc nhc,
nhng vn bn ch i thi.
Mt hm vua Ng au, Cu Tin nghe theo li ca Phm Li l chu nm phn ca vua Ng c
vua Ng tin k hng gi d trung thnh. Nh m c ba c phng thch v nc.
c tr v c quc, nh n ni tht bi nhc nh v b giam cm lm n l, Cu Tin v cng cm
ut, lng canh cnh mu toan bo th. Tng quc Phm Li ni:
- Cha cng ch lc no qun ci nhc ngc th mi c c bo th c nc Ng.
Cu Tin p:
- Xin vng li dy bo!
By gi giao quc chnh cho Vn Chng, giao qun chnh cho Phm Li, nh vua tn hin i s,
knh ngi gi, thng k ngho, i x trm h nh anh em nn c mi ngi mn phc.
n ma lm rung, Cu Tin cng vc cy i cy. Vng phi Cu Tin cng chm vic dt ci.
Cng m dn chia s lao kh, n mc rt tit kim.
Mun gp bo th, Cu Tin c sc chm ch lm vic sut ngy m. Khi no bun ng th ly c
lc (rau rm) xoa vo mt cho cay lm mt phi m. Chn lnh mun co th dm nc lnh. Ma
ng lnh th m gi. Ma h nng nc th ngi bn la. B c ging nm, ly gai ly ci lt nm.
Qu mt lun lun treo ch ngi, ch nm, thnh thong li nm mt t nh nhc li ni ti
nhc, kh au. m no cng si st khc. Khc chn li th di. Hai ch "Ci K" lc no cng
lm nhm ming.
Theo 7 k ph Ng ca Vn Chng, mi thi hnh c 3 th nc Vit hng thnh, nc Ng suy.
Cui cng nc Vit bo c th, thn tnh nc Ng, v vua Ng t t.
Trong bi "Vn t trn vong tng s" ca Nguyn Vn Thnh i vua Gia Long, c cu: "Nm gai
nm mt chung ni n u; m sui bc cu ring phn lao kh".
"Nm gai nm mt" c ngha chu nhng vic lao kh tr th cho k c l do in tch trn.

Nguyn T Quang
in hay tch l
iu tn cung tng
"iu tn cung tng" ngha l: khi chim cht th ngi ta vc cung i mt ni m khng dng n
na. Nguyn cu Hn vn: "Gio th t, tu cu phanh; cao iu tn, lng cung tn; ch quc ph,
mu thn vong". Ngha l: "Th khn cht, ch sn b m lm tht; chim bay cao ht, cung tt vt b;
nc ch ph xong mu thn b git".
Nguyn i Xun Thu (722-479 trc D.L.), nc Vit v nc Ng giao tranh. Vua Ng l Ph Sai
tht bi. Th cng lc tn v b bao vy bc bch qu, nh xin hng. Ph Sai bit c hai b ti c uy
quyn ca Vit Vng Cu Tin l Tng Quc Phm Li v i Phu Vn Chng, nn vit mt bc
th, buc vo mi tn, bn vo thnh Vit, mong hai ngi tu gip vua Vit cho hng. Qun Vit
lm c trnh ln Phm Li v Vn Chng. Th y ni:
"Ti nghe gio th cht th ch sn tt b m, ch quc dit th mu thn cng chng cn. Sao
quan i Phu khng lu cho nc Ng ti cn li mt cht lm ci d a sau ny".
Nhng Phm Li v Vn Chng khng cho hng. Cui cng Ph Sai t t.
Vit Vng Cu Tin chim c nc Ng, by tic ru trn Vn i nc Ng. Cc quan vui say
nh chn nhng Cu Tin li c v khng vui. Phm Li bit nh vua khng mun ni n cng
ca k hu h dit c Ng m lng vua li mang mi nghi k, nn xin t quan tr s.
Nhng trc khi b nc i du Ng H, Phm Li c vit th gi cho bn l Vn Chng. Th ni:
"Vua Ng c ni: "Gio th cht th ch sn tt b m, ch quc dit th mu thn cng chng
cn". Ngi khng nh hay sao! Vua Vit mi di m qu l ngi nhn nhc m ght k c cng.
Cng lc hon nn th c, ch cng lc an lc th khng ton, nay ngi khng i t c tai v".
Vn Chng xem th phn nn Phm Li, cho h Phm x nh th l kh qu!
Qu thc nh li Phm Li ni. Cu Tin khng chia cho cc quan mt thc t no, li c khinh
d cng thn. Vn Chng bun b, co m khng vo triu. Cu Tin vn bit ti ca Vn Chng,
ngh thm: Ng dit, cn dng hn chi na, mt khi hn lm lon th sao tr ni, nn mun tr i.
Mt hm, Cu Tin n thm bnh Vn Chng, bo:
- Ta nghe ngi ch s khng lo ci thn mnh cht m lo ci o mnh khng c thc hnh. Nh
ngi c 7 thut, ta mi thi hnh c 3 m Ng dit, cn tha 4 thut, nh ngi nh dng lm g?
Vn Chng p:
- Ti cng khng bit dng lm g cho c!

Cu Tin ni:
- Xin nh ngi em 4 thut y m mu h cho tin nhn nc Ng di m ph, phng c nn
chng?
Ni xong, ln xe i v, b thanh kim eo ti ch ngi. Vn Chng cm ly xem thy v kim c
ch Chc Lu, l thanh kim ca Ph Sai a cho Ng Vin t t khi trc. Vn Chng nga mt
ln tri than: "C nhn c ni "n to th khng bo na", ta khng nghe li Thiu B n ni b git,
chng cng ngu lm ru!"
Vn Chng ni xong, cm kim t t.
Li ni: "Gio th t, tu cu phanh; cao iu tn, lng cung tn; ch quc ph, mu thn vong"
c nhiu ngi v sau nhc li.
i Ty Hn (206 trc 23 sau D.L.), Hn Tn,ngi t Hoi m ph Hn Lu Bang, c ti cm
qun nn dit Triu, ph Ngy, thng S, lm cho S B Vng Hng V phi bc t Giang.
Hn Lu Bang thy ti ca Hn Tn qun th thin h v Tn c cy cng nn nghi Tn lm phn,
lng toan mu mo ch dp git Tn.
Khoi Trit l tng tm phc ca Hn Tn c khuyn: "Ti lo thm cho tc h, v thy tc h chc
rng Hn Vng chng hi th l lm lm: H th rng ht th t lm tht ch sn, tc h phi lo cho
xa mi c. V li, dng lc m rng cha, th mnh khn, cng trm thin h li chng c
thng. Nay tc h mang ci oai rng cha, cm ci cng chng thng m mun cho c an thn
sao?"
Hn Tn cho l phi nhng khng nghe theo phng. Sau Hn Tn b vua la bt ti Vn Mng,
kt n mu phn, toan em x t. Hn Tn th di, than:
- Chim rng ht th cung n qung, chn th ht th ch sn cht, nc gic ph th mu thn mt,
nay thin h nh th ti phi cht.
May nh trung thn l i Phu in Khn can gin nh vua nn Tn c tha, nhng b tc ht
binh quyn. Tuy vy, cui cng, Tn b v ca Hn Vng l L Hu tn L Tr m mu d bt Hn
Tn v x t ti V ng Cung.
Ngi i sau c lm hai bi th t tuyt tic Hn Tn. Trong c nhng cu:
Mi nm chinh chin cng lao nng,

Mt pht phi ri ung xit chi.

V:
Chim ht n qung chng bit,

Hoi m sao chng sm lo u.
nc Vit Nam i nh Nguyn (1802-1945), vua Gia Long Nguyn nh sau khi thng nht t
nc li c nghi k cc cng thn c ti cn lt ngai vng ca mnh, nn tm dp git hi.
Nguyn Vn Thnh c ti thao lc theo ph Gia Long t lc cn nh, ln n lao ao vi nh
vua, cng nh ng Trn Thng c ti vn hc, trn Ty Sn vo Gia nh gip vua, th m c hai
ng u b x t v nhng li tm thng.
Tng truyn ng Trn Thng khi cn b giam trong ngc, c lm bi "Hn Vng tn ph" bng
quc m v mnh nh Hn Tn i Hn.
S gia Vit Nam, Trn Trng Kim, son gi quyn "Vit Nam s lc", chp v on ny c vit:
"...ch him c mt iu l khi cng vic xong ri, ngi khng bo ton cho nhng cng thn, m li
nhng chuyn nh nht em git hi nhng ngi c cng vi ngi, khin cho hu th ai xem n
nhng chuyn y cng nh n vua Hn Cao, v li th di m thng tic cho nhng ngi ham m
hai ch cng danh v i p ch ngy xa".
Ngy xa, phn ng nh vua no cng th, ch ring g vua Gia Long. Ngy nay cng vy thi, mi
c cu thnh ng: "c chim b n, c c qung nm" ch s phn bi ca nh vua m cng
l s phn bi ca nhng ngi i vi k gip mnh c lp nn thn th, a v.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Khng vo hang hm sao bt c cp con
"Khng vo hang hm sao bt c cp con", nguyn Hn vn: "Bt nhp h huyt an c h t".
l li ni bt h ca tng Ban Siu i nh Hn Trung Hoa.
Ban Siu ngi t Bnh Lng. Cha l Ban Bu, anh c l Ban C, em gi l Ban Chiu, u l
nhng ngi hc vn uyn thm ni ting mt thi. Siu cng l ngi hc rng ti cao, hay thch
bin lun.
Nm th nm, nin hiu Vnh Bnh i Hn Minh (58-76), Siu theo anh v m ln Lc Dng.
Nh ngho, phi vit mn trong dinh quan Tri Ph kim tin nui m. Cuc i cht vt v v v

khin Ban Siu chn nn ut c. nhiu m nm trn chic chiu rch, qut ph phch chic
qut nan, Siu nhn li d vng m au lng, ri trng vo hin ti m lo lng cho tng lai ca mnh
v c gia nh. L mt thanh nin c hc thc, huyt ch phng cng, Ban Siu khng th cuc
i tri theo dng i mt cch tm thng, v v.
Mt hm, ang vit cng vn cho quan ph, Ban Siu bng vt mnh bt xung ging, ht ln mt
ting, khng khi ni: "i trng phu sinh ra trn i phi lp cho mnh mt s nghip hin hch
mi tha ch bnh sinh, ch sao li chu cht gi chn bt nghin i lnh ny!" on Siu b i.
Mi su nm sau, u C vng lnh vua Hn em binh nh Hung N, Siu tng qun, gip nhiu
k hay, c cng ln, c phong chc T M.
u C thy Ban Siu c ti bn sai i s cng Quch Tun sang Ty Vc.
Quch Tun v Ban Siu n nc Thin Thin. Vua nc ny tip i rt nng hu. Nhng t lu
sau, Siu nhn thy thi nh vua bng lnh nht vi mnh nn sinh nghi. Tm cch hi d lnh hu
th mi bit nh vua nghe li gim pha ca bn s thn Hung N va mi n y vi ngy nn nh
vua khng a chung bn Ban Siu na. L ngi thng minh quyt on, Siu tin on ngay
tng lai nguy him nn vi tm cch i ph.
Bit Quch Tun l ngi nhu nhc nn Siu khng tnh k vi hn; ch triu tp th h c 36 ngi
ung ru bn mu. Ru ng ng, Siu ly li ni khch:
-Anh em cng ti xa xi ngn dm n y, ai cng mun lp cng ln mong cu ph qu. S
nghip cha thnh m nguy c n. Hin nay s Hung N va ti c gim pha, khin vua
Thin Thin thay lng i lnh m vi chng ta. Nu chng may chng ta b nh vua bt np cho
Hung N, cht ung mng ni ng hoang, lm mi cho h bo, th anh em liu c cam tm chu
cht nhc khng?
Bn th h nghe ni va s va tc, ng thanh ni:
-Vic gp rt nh th, sng cht xin theo lnh ngi.
Siu bo:
-Khng vo hang hm sao bt c cp con. Chng ta by gi tha m ti tri, xng vo t ph
dinh tri Hung N. Xut k bt hn phi ton thng.
Th ri, vo canh ba m , Siu dn th h n gn tri Hung N, chia lm hai i. Mt i phc
ng sau c kh gii trng ching; mt i phc ng trc, tay sn sng cung tn ch lnh.
Qun Hung N ngon gic.
Ban Siu tc tc h lnh ni la t tri.
La bc chy. Khi m mt. La theo gi, gi thi la. Gi la tung honh trong bu tri m mt
bng m. Qun Hung N chong dy, hong ht, ku khc vang dy, b chy tn lon.
Phc binh ca Siu nht t ng dy, h ht inh i. K dng tn bn, ngi dng gio m, k dng

ao chm. Ch trong chc lt, qun Hung N b mt ba bn chc u. Cn hn trm tn khc u b

chy trong ng la, khng mt k thot thn.
Thng trn, Ban Siu ln mt, h lnh i vua Thin Thin n, cho xem my chc th cp Hung N.
Vua s hi qu, phi xin hng lm thuc quc Hn triu.
Hon thnh nhim v, Ban Siu tr v nc, c vua Minh khen thng, phong chc quan T
M, ban cho 200 tm vi.
Sau Ban Siu cn lp nhiu chin cng v i na l nh bi nc Quy T, uy danh ly lng. Sut
ci Ty Vc, 50 nc ri rc khp bc o cng nh nam o u phi dng biu triu cng nh
Hn, Siu c vua Hn trng i phong chc inh Vin Hu.
Sau 31 nm tung honh Ty Vc, Ban Siu 71 tui.
Trong tc phm "Chinh ph ngm", bn dch ca on Th im, c cu:
Chng tr tui vn dng ho kit,

Xp bt nghin theo vic ao cung.
V:
Ma gm ru tin cha tn,

Ch ngang ngn gio vo ngn hang beo.
"Hang beo" hay "hang cp" (h huyt) cng ng ngha ch ch nguy him. "Xp bt nghin",
"Hang beo" u do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Quyn tiu thuyt tm thuc c
Quyn tiu thuyt tm thuc c ny l quyn "Kim Bnh Mai" Trung Hoa, tc gi Vng Th
Trinh, ngi i nh Minh.
"Kim Bnh Mai" l mt b tiu thuyt va ni ting va mang ting. Ni ting nh ngh thut t

chn cao, nh ni dung chng bn cng ho kh. Nhng li mang ting v nhng on din t khiu
dm m . M nhng on ny mun chim c ton quyn truyn.
S tch Kim Bnh Mai vn rt trong truyn "Thy H" ca Thi Ni Am. Trong "Thy H", tn k
ho lu manh l Ty Mn Khnh thng dm vi v ca V i Lang l Phan Kim Lin v m mu
git V i. Sau em ca V i Lang l V Tng git c hai bo th cho anh.
Trong "Kim Bnh Mai", s vic gian dm ny c miu t mt cch tinh tng, v cng "hp dn".
Nguyn tn th ho Ty Mn Khnh c mt chnh tht v ba th thip, ngy m chi bi phng
ng. Di tay hn c mt bn tay sai ton u trm ui cp chuyn nh thu git mn. Hn
thy Phan Kim Lin l v ca V i Lang c sc p bn lp k git i Lang git Phan Kim
Lin v lm t thip. V Tng, em ca i Lang v bo th nhng li git lm mt ngi khc, Ty
Mn Khnh trn thot c.
Sau , hn li ly thm con t tt ca Kim Lin l Xun Mai, ri np thm Bnh Nhi lm thip. V
th truyn mi ly tn ba nng l "Kim Bnh Mai".
Ty Mn Khnh vn tay c ph, vi quan ph a phng rt thn mt nn mc sc tung honh, tc
oai, tc c thin h. Hn hoang dm qu cng by m n chuyn mn ngh thut khch dm. Mt
hm hn b bo bnh cht ngay trn mnh ngi t thip.
"Kim Bnh Mai" bc trn c b mt xu xa tn c dm bo ca tn th ho Ty Mn Khnh ni
ring, v nhng tn th ho khc i Tng ni chung. V phng din ngh thut, "Kim Bnh Mai"
t n mt mc kh cao. Nhng nhn vt v hnh ng c tc gi v ln nh sng. Nhng "Kim
Bnh Mai" thuc v loi dm th v li din t nhng chuyn dm tnh qu bo, d kch thch ngi
c.
Quyn tiu thuyt ny c ngi Php dch ra Php vn. Tn dch gi khng c nh.
Tng truyn: tc gi quyn "Kim Bnh Mai" l Vng Th Trinh, ngi i nh Minh vn c ph
th vi Nghim Th Phn. Thn ph ca tc gi l Vng D b cha ca Th Phn l Nghim Tung
vn quan thi s ng triu hi thc. Uy th h Nghim rt mnh. Vng Th Trinh khng lm g
c. Th Phn l con trai duy nht ca Nghim Tung, h Vng bit hn thch c truyn khiu
dm nn vit b "Kim Bnh Mai", "ln" cho ngi chuyn n tay Th Phn. V mi gc t sch u
c tm thuc c, khi Th Phn ly tay thm vo mi lt sch, c nhin s ng c.
Truyn "Kim Bnh Mai" n tn tay Th Phn. Hn vn c tt thm nc ming lt sch. Nhng ln
ny li khc. V c qua chng u, hn cm thy b "hp dn" ngay. Ri v mun gi cho sch
c lu, ng b t nn hn khng thm nc ming m li cn thn gi tng t. Do , mc ch
ca tc gi "Kim Bnh Mai" khng t c.
Quyn truyn khng git c k th. N li c lu hnh trong dn chng. Ln ny n li u c
tinh thn qun chng qu tn. Nht l thanh nin nam n xem n th cng cm thy sng lng thm

kht bng bt ... qu chng!
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bc ha Dng Qu Phi tm sui
c s Tu, ai cng bit qua vua ng Minh Hong v Dng Qu Phi nh vua tuy gi nhng vn
a tnh v rt mc phong lu. Cn Dng Qu Phi tc Dng Ngc Hon l mt giai nhn c mt
sc p nt vng tan .
Tp "Ty bc thm k" ca o Ngc Sn i nh Minh (1368-1628) c chp truyn "Qui Nham
Qu phi ton dc bch ha", ngha l bc ha trn vch t cnh Dng Qu Phi tm sui Qui
Nham.
Ai cng cho l mt s qui l.
V Qui Nham l mt hn ni k qui, him hc v pha nam tnh Thim Ty. Ni ny t c du
chn ngi t n. Thn ni cao vt, vch cheo leo. Ngi no hiu k mun ln c trn ni
phi bm mm , bu dy song chuyn thn cy, phi gi tng ly tng t, cht vt kh khn, mt t
hi, s b tim mi ln n c. S sy mt cht ri xung th b mng i.
ng di chn ni nhn ln, nu ngi c tnh nht nht, tng khng ai dm n gn. V gia
thn ni, bn b u c nhng phin . C phin to bng c mi nh. C phin nh cng bng tm
gh. Tt c u t trn dc xung, xem c v nh khng bm cht vo u, sp cng mt lot lao
mnh xung t. Ch c v mt nam th ni hi thu gn li. C lch mnh leo nhng khe , d cht
vt cng cn c li ln. n lng chng, c mt ci hang, ca vo kh rng v khng ti lm.
Ca hang cng vo trong cng rng. Ti mi trong cng th c mt bi t l thin vi chc mu,
c mc xanh rn nh mt nm gm tri phng phiu. y c nhiu th cy l. Mi cy c mt th
hoa cc hnh sc. Chung quanh bi y, thn ni dng ng nh bc tng di. Vch ni nhiu ch
li phng trn nh mi, mi ch mi sc, bng nhong rt p. Di nhng vch l mt sui nc
di ln theo. Dng sui y c cch mt qung c nhng git nc t trn khe t tch r xung;
hay nhng tia nc t trong cc mch t cun cun tun ra, hp vi dng sui chy to nn nhng
ting m tai nh m nhc. Dng sui c ch su hng trng, nc trong vt, trng sut c nhng
hn nh trng phau di y.
Tht l mt cnh thn tin.
Trng v vch pha ng, thy c mt hng ch to c v c knh "Dng Qu Phi ton dc dim tch"
ngha l "Du vt xinh p khi Dng Qu Phi tm sui". y l mt khong vch di mi

trng, rng hai trng c nhiu bc v u tng lc Dng Qu Phi tm sui th no. Cc nt v
u chm khc su vo thn vch nn d mu c hi nht nhng nt vn cn r rng nh mi.
Tt c chng 10 bc v.
y l lc Dng Qu Phi ci o.
y l lc nng cn ngi trn phin th chn khong nc.
y l lc nng a nghch ly tay p nc, git nc bn tung ln.
V, y l lc nng li sui theo nhng ch nng su; ngn nc trong veo dn dn m in trn ci
thn mnh tha tht uyn chuyn, da trng nh tuyt...
V, mi bc v u v qu phi t di sui nhn ln ci ng chng gi ng Minh Hong ng
ngi ta mnh trn vch , i mt m say nhn giai nhn m tm tm ci tnh.
Tht l nhng bc hot tng. D cch c hng nm su trm nm m xem i bn tnh vng
gi y nh hc c thut trng sinh, em nhau n chn ny, ring hng ci dim phc m
ngi i kh ai tm c.
Di nhng bc ha y c ngy thng nm v ghi ci dim tch y. Tc l ngy 25 thng 5
nm Thin Bo th mi (theo Dng lch l nm 752).
Qui Nham l mt hn ni him hc. t c du chn ngi t n. Vy m nh vua cng qu phi dn
nhau n y. Ngi th tm, k th ngi xem. C hai u c s thch.
Ngi th c ci th tm sui khoi hot. Mt thn hnh kiu dim "lu lu sn c mt ta thin
nhin" kia c ngm trong ln nc tinh sch thin nhin. Ngi th li c l t ho l c cng
mt giai nhn tuyt th n thng ngon mt thng cnh thin nhin, xa nay t ai bit n, ri ghi
li du vt dim tuyt trn vch ni gp mt phn tnh t, mt phn m l vo cnh k quan ca
ha cng?
Qu phi thch i tm sui. Mi ln i phi ph tn c hng vn bc. Nghe ni trn Qui Nham c cnh
p, c sui trong khc thng, ai tm s c trng th. Va tham sng, va c tnh t m nn qu
phi i Minh Hong cho i k c.
Mun cho m nhn vui lng, Minh Hong khng qun kh nhc, h ch cho quan li a phng
phi moi c ngh cch lm cho c con ng ln ni. Hn trong na thng, lm xong s hu
thng; bng khng s cho tut chc ngh v thi hn.
Tip ch, quan a phng xit bao lo s. Sau c ngi by cch kt my lm cu, chn hai cy to
di t, ri t cc t cu my c k tip ni nhau n tn ca hang. V phi lm gp v leo tro
kh khn nn tn km c hn 10 vn bc v s nhn cng s sy b t cht c hng trm.
Cu lm chc chn v i rt m. Minh Hong v qu phi ln c n ni cho l mt cuc vin du
kh c. Mun lm k nim, Minh Hong mi tm mt th v kho, v li dim tch trn ni.
Mt cuc tm mt lm cho ngi yu nh , Minh Hong vui mng khn xit, hu thng quan

qun v dn chng min . Nhng thy lm hao ht hng vn ca kho v lm cht hng trm mng
ngi, Minh Hong cm s quan ghi chp v khng ai c ni chuyn y.
Tng ci dim tch y b vi dp trong ci hang b mt trn ngn nm nay, v cu chuyn v ci
th phong lu "tai c" git hi mng ngi y chm trong d vng en ti, khng ng b quyn "Ty
bc thm k" chp li cuc du h ca hng vng gi, v tnh t co vi th nhn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
C Ngu M Nhn
Hn, S giao binh ti Cai H. y l trn cui cng quyt nh thng bi ca i bn.
Tng soi ca Hn vng Lu Bang l Hn Tn em trm vn qun sit cht vng vy, quyt tiu
dit S B Vng Hng V. B vy sut my hm, qun S, ngi thiu lng, nga thiu c, trong
mt m chng b trn gn ht. Ch cn hai tng l Hon S v Chu Lan.
S Hng V c tin bo, ra trng nhn quanh. Qun S by gi ch cn hn ngn ngi. S
vng kinh hi, bung ting th di no rut, quay tr vo. S hu l Ngu C n tip, hi:
- Vic qun hm nay ra sao m thip thy sc din i vng c chiu ?
S vng ni:
- Lu Bang tht phu, ng u c ch ln. Qun ta sinh bin b i ht. Nay binh Hn nh ph rt
gp, mt mnh ta kh mong ch li. Nu thot khi vng vy tr li t Giang ng mi mong mu
khi phc, nhng ngh n nng, lng ta v cng chua xt.
Ngu C nghe ni nghn ngo, tc ti khc:
- Thip mong n i vng luyn i, tnh su ghi khc vo lng. Nay bc cng, i vng mun b
thip i xa lm lng thip nh dao ct rut.
on nng nm cht ly o S vng, nc mt lai lng. C hai bn rn khng mun la nhau. S
vng khin k t hu by ru ra, ung vi Ngu C vi chn, on ct ting ca, li rt bi trng:
Lc bc sn h kh ci th,
Thi bt li h chuy bt th.
Chuy bt th h kh ni h?
Ngu h, Ngu h kh ni h!
Tm dch:
Sc kh ni ch kh hn i.
Thi bt li ch nga chng i.

Nga chng i ch bit lm sao?

Ngu i! Ngu i! bit lm sao?
Ngu C cng cm ng, ct ging ha li:
Hn binh d lc a,
T din S ca thinh.
i vng kh tn,
Tin thip h biu sinh.
Tm dch:
Binh Hn cp ly t,
Bn b ting S ku.
i vng kh ht
Mng sng thip phi liu.
Chu Lan v Hon S vo trng, thc gic, yu cu nh vua sm ra i. Tri sp sng. S vng nhn
Ngu C nghn ngo:
- Thi, t nay vnh bit, xin nng bo trng!
Ngu C hi:
- i vng ra khi vng vy, vy cn thip?
S vng say m nhn Ngu C, ni:
- C nh nhan sc ca nng, Lu Bang trng thy tt phi lu dng, liu khng n ni cht, nng c
lo g.
Ngu C m a nc mt, ni:
- Thip xin i ln vi ba qun, theo ra khi vng vy. Nu khng ra c, xin cht trc mt b h
m hn c theo b h v t c.
S vng ngm ngi bo:
- Dng s o gip dy, kh gii sc cn kh mong i thot, hung chi thn kiu m nh nng ng
na chng xun, hoa rng tht mun vn ng tic. Ta khng n.
Ngu C ni:
- Thip xin mn thanh gm ca i vng, s thay o i theo i vng.
S vng rt gm a cho. Ngu C cm ly, khc ni rng:
- Thip chu n i vng rt hu, khng ly chi bo p, thi xin liu mt cht bo n.
Va dt li, nng mnh tay a gm vo c, kt liu mt i ti sc. S vng bng mt khc.
Thng cm ngi lit n, ngi ta chn xc Ngu C t t. Trn m nng mc mt th c bn ma
vn xanh ti, tc gi "c Ngu m nhn" (Ngu m nhn tho).

Tng T C, mt vn s i nh Tng lm bi "Ngu m nhn tho" c cu:
Hng hn d trc kim quang phi,

Thanh huyt ha vi nguyn thng tho.
Hong Khi dch:
Hng hn theo nh gm vng,

Huyt ri nay ha my hng c xanh.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tri k
i Xun Thu, Qun Di Ng t l Trng, vn ngi c ti kinh bang t th. ngy cn hn vi, cha
gp thi thng cng bn l Bo Thc Nha i bun chung. Lc chia li, Qun Trng thng ly
phn hn. Ngi ngoi thy th bt bnh, nhng Bo Thc Nha vui v ni:
- Qun Trng khng phi tham m ly tin y, ch v gp cnh qun bch bt c d nn ta cng bng
lng nhng cho hn.
Qun Trng ch th t thng b lm k nt da, h hip m khng mt li phn khng. Mi ngi
ci cho l hn mt, nhu nhc, nhng Bo Thc Nha cho bn l ngi khoan dung.
Qun Trng thng m lun cng Bo Thc Nha ni nhiu iu sai lm. Bo ni:
- l con ngi cha gp vn. Ch lc gp thi th trm vic khng hng vic no.
Lc theo vic qun, mi khi ra trn th Qun Trng i sau; khi thu qua6n v th Qun Trng i trc.
Mi ngi u ch giu cho l nht. Bo Thc Nha ni:
- Qun Di Ng no phi nht gan, ch v ngi cn m gi nn phi gi thn th phng dng m.
Qun Trng ba ln ra lm quan, ba ln b bi, ngi ngi u khinh. Nhng Thc Nha ni:
- Di Ng khng phi l k bt tiu, v cha gp thi, cha gp c vua hin m thi.

V sau, Qun Trng ph cng t C; Bo Thc Nha ph cng t Tiu Bch. Cng t C v cng t
Tiu Bch vn anh em khc m tranh ngi nhau. Cng t C tht bi nh nc L, b vua nc L
git cht. Vua L li bt Qun Trng v Thiu Ht l ngi ph cng t C np cho Tiu Bch tc
T Hon cng ng lm cha nc T.
Thiu Ht t t. Cn Qun Trng th chu lm tn t, v chu ti vi Tiu Bch v trc kia bn
nhm ai bng ca Tiu Bch. Mn ti ca Qun Trng v do Thc Nha tin c, Tiu Bch dng
Qun Trng lm tng quc.
Ngi ta ch Qun Trng khng gi c kh tit nh Thiu Ht. Nhng Thc Nha li bo:
- Di Ng nhn nhc th Hon cng khng phi v s m l ngi khng cu chp nhng tiu tit
thng tnh. chnh l k c ch lm li cho c thin h.
Qun Trng nghe c li ph phn ca Bo Thc Nha, thng th di ni:
- Sinh ra ta l cha m nhng hiu bit ta i ch c mt Bo Thc Nha m thi.
"Tri k" ngha l bit mnh. Ngi tht bit c mnh l tri k.
C vn c cu: "c nht tri k, kh d bt hn", ngha l: " i c c mt ngi tri k th khng
cn n hn g na".
ng Tchya (i c Tun), mt nh th hin i cng c cu:
Tri k tm nhau mt m.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t lc T Hi gp Thy Kiu
thanh lu, Kiu cao T Hi, T ly lm thng khoi, c cu:
Nghe li va gt u,
Ci rng: "Tri k trc sau my ngi".
Nguyn T Quang
in hay tch l
Hp tinh o kh
Nng H C, ngi nc Trnh i Chin Quc bn Tu. Nng, mt phng my ngi, mi son m
phn nhng tnh rt lng l, dm bo. Ai trng thy cng bt tm thn m mn. Nng li c mt iu
k d hn c l nm ln 15 tui nm mng thy mt chng p trai, m ngc o lng, t xng l
thng gii thin tin n cng nng giao hoan, ri dy nng nhng php "Hp tinh o kh".
Khi H C cha i ly chng th cng ngi th huynh l cng t Man t thng nhau. Cha c ba

nm th cng t Man m qut quo m thnh cht yu. Sau nng li ly H Ng Thc, sinh c mt
trai. Nm con ln 12 tui th Thc au cht.
H C rt dm nn thng ngoi tnh.
By gi c tn Khng Ninh v Nghi Hng Ph lm quan i phu i Trn Linh cng, trc l bn
ng liu vi H Ng Thc, trng thy H C p vn c nom dm. H C c mt con th n tn
H Hoa vn a tinh qui, bit tnh ch. Khng Ninh tm cch mt kt cng H Hoa, a cho cnh
trm nh dn mi. Do , hn c cng H C t thng.
Khng Ninh m qu n ni nh cp ci cm ng (qun lt bng gm) ca H C gi lm "k
nim", cho l ca qu nht i. Nhng trong lc thng khoi kiu k, hn li em khoe vi bn l
Nghi Hng Ph. Ph cm vt ngm i ngm li t nhin thy lng say m cc nn cng em tin
ca mt ni vi H Hoa, nh tin dn h.
Ph vn ngi cao ln, mt mi y n, H C xa nay trng thy ly lm thch mi bo H
Hoa mi n. Trong lc giao hoan, Ph kho dng cch lm cho H C h d bng lng. Bi vy, H
C yu Ph hn Khng Ninh. Ph bo H C:
- Ngy trc qu nng c tng cho Khng Ninh mt ci cm ng, nay c lng yu n ti
cng nn cho ti vt g lm k nim.
H C ci bo:
- Ci cm ng y l hn ly trm, ch khng phi thip tng cho.
on, nng gh tai bo nh:
- Du nm cng ging vi nhau nhng cng c k hu ngi bc.
Ri lm k nim cho Ph, H C ci ci bch la nhu (o lt bng la) tng cho Ph.
Ph thch qu, nhng trong lc cao hng, hn li em khoe vi Khng Ninh. Ninh pht ghen, mun
bo th thng bn c n mt cch t nh, hn gii thiu H C vi Trn Linh cng nh vua dng
uy quyn chim li cho hn cng vua gi trn ca qu. Hn tn dng sc p ca H C. Trn Linh
cng nghe cng ly lm thm nhng cn hoi nghi, ni:
- Ta cng nghe n t lu, nhng nm nay nng gn 40, ta e rng hoa o thng ba, cn g l xun
na!
Ninh tha:
- H C kho gi nhan sc lm, nm nay vn cn nh gi 18.
By gi la dc ca Trn Linh cng ni ln ng ng, bo Ninh tm cch cho mnh c gn H C
xem nng ra sao? Ninh bng lng lm hng o.
H C c Ninh cho bit tin lin dn tic ru i ng nh vua, on sa son cc gi thu
mn gm, li tm gi sch s ch vua ng.
Sau ba tic xong, m n, con th n H Hoa cm lng n a vua vo phng. H C ng ngi

di nh n ngn ng ch i. Trn Linh cng bc vo phng, H Hoa cm n quy ra. Nh vua

khng ni nng g, ci o nm xung ging bn cnh giai nhn, a tay s vo da thy mt m c
ngi. Trong lc giao hoan, vua cm thy lc th chng khc g khu n. Trn Linh cng sung sng
qu, ly lm l hi. H C tha:
- Thip c mt php l, du sau khi sinh sn, ch trong 3 ngy th hon nguyn nh c.
Trn Linh cng nc n khen:
- Ta c gp qu nng chng khc g c gp mt v thn tin. M ci php l y l php g, tht
l tuyt khng ch ni. Gn qu nng, ta by gi cm thy bn phi tn m n trong cung nh g
t bn. , php l y l g, cho ta bit c khng?
H C mm ci, t v e thn p:
- l php "hp tinh o kh".
Sc khe ca Trn Linh cng khng bng Khng Ninh v Nghi Hng Ph, li c bnh hi nch,
nhng v l mt ng vua ca mt nc nn H C cng ham th li m khng qun ngi. Nng li
ci o lt mnh m tng cho nh vua. Nh vua rt mng cho l c ca qu, li em ra khoe vi hai
quan i phu l Ninh v Ph.
Ninh v Ph by gi cng cao hng, em hai vt ca H C ra khoe. C ba cha ti cm ba vt ca
giai nhn ngm ti ngm lui ly lm thch th, cm thy say sa nh khi nm bn ngi ngc. Nh
vua bt ci ni:
- Ba ta ngi no cng u c mt vt bu em ty thn lm tang chng. Vy t y, khi n ,
chng ta c th cng qun vi nhau trong phng trn mt ging c.
Nguyn T Quang
in hay tch l
C trn m Chiu Qun
Tnh Tuy Vin Trung Hoa, bc gip Mng C. Th trn tnh hi l Quy Tuy. Cch 10 cy s v pha
nam c m ca Vng Chiu Qun, ngi cung phi tuyt p ca Hn Nguyn , c ting l
"trm ng"(*), mt trong "t i m nhn" c Trung Hoa.
Ni y c 3 ta c miu xy bng v 4 tm bia xoay mt v hng nam. l m ca nng
Chiu Qun gia; hai bn l m ca 2 n t cng thc vi nng. Trn bia c khc tn tui ca
ba ngi.
M ca Chiu Qun t di ngi miu gia. Trn m bia c khc my dng ch m v thi
gian "Vng Chiu Qun chi m". Trn mt tm bia cht to hn, c ghi qua s tch ca nng k n
Chiu Qun.

y l cuc i ca Chiu Qun, v lnh vua, v lm mt cng vic ha bnh cho t nc trong
lc vn nc suy i nn em tm thn liu yu o t, vt qua hai ca i Nhn Mn v c Thng
sang cng H.
Chiu Qun tn l Vng Tng qu Ty Quy l mt cung phi ca vua Nguyn i nh Hn
(48-53 trc D.L.). Lc by gi vua Hn c n ba ngn m n cung phi nn khng th no bit mt
c thy c. Vua truyn tn th v Mao Din Th bo ha s v hnh tt c nhng cung phi vua
ngm v chn lm hu cung khi cn thit.
Mao Din Th c dp "nc c th cu", n hi l ca cung nhn. H ai t tin th truyn thn
mt xinh ti, p dng ln nh vua. Cung nhn cng nh m hng c cht n ma
mc ca qun vng, cho cuc i ti sc ca mnh t lnh. Chiu Qun p hn cc cung phi
khc nn khng chu t lt tin, li cn x v nng li Din Th. Do , khi cm ly bc nh Chiu
Qun, hn ly vit chm di mt nh nng mt chm lm thnh nt rui. Ri khi dng tranh ln nh
vua, hn li xm tu cho rng Chiu Qun tuy p nhng v c nt rui m sch tng gi l "thng
phu trch l", l rui st phu. Nh vua nghe li nn khng oi hoi n nng.
R Hung N by gi nh thng nh Hn. Cha Hung N buc Hn Nguyn dn phi cng phm vt
v mt cung phi tuyt sc mi chu bi binh. Trong tnh th nguy ca nc nh, Nguyn phi
ng .
Va s vic lm b bi l, va ght Chiu Qun nn Mao Din Th mu vi bn gian thn em
Chiu Qun i cng. Nguyn trc xem hnh ca Chiu Qun nn bng lng em nng i cng
H. Nhng n lc Chiu Qun vo triu bi ln ng sang Phin th nh vua mi trng thy r
mt tht l mt tuyt th giai nhn. Vua tc gin lm, iu tra mi r mu m gian xo ca Din
Th, nh em tr ti. Th hay c trn sang u hng Hung N. By gi s thc ri, khng th
thay ngi khc c. V s gi nhn c mt ca Chiu Qun.
Th l Chiu Qun t bit x s c hng, ti i bin thy Nhn Mn. Ni thng nh nc nh, ni
gin k gian thn, xt xa phn b liu, nng xung kiu song loan hng v qu hng c quc, gy
mt bn n bit ly. Ging n bi ai thm thit, nhng k theo a tin u no lng r l. Cy c
bn ng cng ho xo gc xung mt t nh xt thm chia su...
Chiu qun chng nhng c sc m cn c ti n hay th gii. Nhn mt con chim l cnh bt gi
v chiu, nng xt xa cm cho thn th, ct ting ngm:
Cnh n c n m ti su,
Ngang tri gi cun bt v u?
Quan san ngn dm vng thng nh,
H Hn t y cch bit nhau.
V:

My trng tri trong gi ngt ngo,

Hn hoa m mt di trng sao,
m m thn thc, m m mng,
C phi tri xanh ct m o.
V, khi ma thu n, nhn my thu, tri thu, sc thu nhum a l vng, di bu tri m m l vng
ri l t, bi "Thu phong on" ca nng cn truyn tng do mt tnh cm su m ca mt k n v
nc ly hng:
Thu mc l th,
K dip nuy hong.
Hu iu x sn,
Tp bo tang.
Dng dc mao v.
Hnh dung sinh quang.
K c thanh vn,
Thng du khc phng.
Ly cung tuyt khong.
Thn th ti tn.
Ch nim c chm,
Bt c hit ngoan.
Tuy c m thc,
Tm hu hi hong.
Y h ng c,
Vng lai bin thng!
Phin phin chi yn,
Vin tp Ty Khng,
Cao sn nga nga.
H thy ng ng
Ph h mu h.
o l du trng.
h ai tai
u tm trc thng!
Thi Bch dch:
Cnh thu hiu ht l thu vng,
Trn nh non cao, r rng.

C mt chim ka hay o ,
n t lc m ra dng.
Ra dng cnh lng bay,
Thy r hnh dung qu gi thay.
Trn nc lu cao xung.
Chn tng my thm tung bay.
Tung bay, nhng khn bit sao ry;
S th than i, ni nc ny!
Ni n dng kia khn t xit;
Gan su rut ho, ng ai hay!
Ai hay cho khc on trng ny,
Cho ni quan hoi chn y!
Ung ung n n khn p li,
Nhng hn nhng on, nhng su cay!
Su cay ring ngh xit bng hong,
Bit n bao gi hn mi tan.
n n tung bay xp xe cnh,
ng xa my my dm quan san.
Quan san thm thm ni lng au,
Bin rng non cao cht ti su.
Vi vi ng xa mun dm cch,
Ma nng sn Lai, xt di du!
Di du ai hi thu cho chng?
Lp ng cho ai nhng bt bng.
Nhng nh nhng thng ty ni bin,
Tnh thu chan cha hn su vng!
Khi n Lc Nhn i bn sng Hc Thy, Chiu Qun bt c chim nhn, lin vit th buc vo
chn nhn, ri th cho bay i, mong n mang tin v qu hng. Nhn chic nhn bay, nhn dng sng
Hc Thy, nng xt xa au n, ngao ngn th di:
Thy h sng lnh gi u hiu,
Cnh nhn l th gii nng chiu.
Thp thong my v ni l th,
M mng mt gic mng c liu.
Ngm th xong, nng lao mnh xung sng Hc Thy. Ci cht trinh lit ca nng khin cho mi

ngi, k c cha Hung N cng ngm ngi thng tic, cm phc ngi k n nh Hn. Nht l
cha Hung N tng l hoa n v tay, ngi mang ting l cha ca mt nc r oai hng s c
cng ngi ngc Trung Nguyn u ym, tn hng tt c nhng khoi cm ca cuc i ngi,
khng ng mi hy vng nay hon ton tan v.
Vn th i Hn v i sau c nhiu bi ni v cuc i v ca tng c tnh hy sinh cao khit ca
Chiu Qun. n i nh Tn (265-419), Tn cha T M Chiu i tn Chiu Qun l Minh Phi.
Thch Sng sng tc khc ca gi l Vng Minh Qun. C khc c nhc ph c ph bin Trung
Hoa xa gi l khc "Chiu Qun on", "Chiu Qun cng H".
Tng truyn c chung quanh t ny u mu trng, ch ring c mc trn m Chiu Qun mu
, l ging mu c Trung Nguyn m thi. Phi chng l hn thing ca t nc ca ngi k
n hun c to thnh mt vt l lng ting mun i.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t khc Kiu nh n cho
Kim Trng nghe bui s ng c cu:
Qu quan ny khc Chiu Qun,

Na phn luyn cha, na phn t gia.
Trong tc phm "Lc Vn Tin" ca c Nguyn nh Chiu cng c cu:
Chiu Qun xa cng cng H,

Bi ngi Din Th ha gy nn.
*: theo t liu khc, t i m nhn c m t theo 4 v p:Ty Thi "trm ng", iu Thuyn
"nguyt thn", Chiu Qun "lc nhn" (v chim nhn thy nng i cng H, mi nhn m m vo
(!?)), Dng qu phi(Dng Ngc Hon) "hoa nhng". Mi v p u c tch ring. Ti ghi

thm vo y ch phn ny khng c trong tc phm.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bo cha xem qunh hoa
i nh Ty (587-617), Dng Chu thuc huyn Giang Ninh, mt phn hoa hi nc Tu, c
ngi cha tn Dng Ly. Mt m gia lc canh ba, ngoi cha bng c nh sng le nh la dy.
Trn khng li c ting n vang, ri c mt vt g sa xung nh sao ri, mi thm xng nn nc mi.
Ngi trong nh m ca ra xem.

Gn bn ging ca cha bng mc ln mt cy hoa l. Cy cao mt trng, trn ngn c mt a hoa
ng sc cc k ti p. Trn hoa chia lm 18 cnh ln, di c 24 cnh nh. Ngi ta gi l Qunh
Hoa.
Lc by gi c ngi tn Vng Th Sung thnh Lc Dng, nguyn trc can n git ngi nn
chy trn n cha tr ng. Vng vn bit v, thy th mi ly bt mc ra v a hoa y.
Vua nh Ty l Dng , nhn mt m nm mng thy hoa, nay c tin c hoa l tr ti Dng
Chu mi yt bng nu ai v c a hoa y, em dng cho nh vua th s c trng thng.
Vng Th Sung mang bc tranh y n dng, c nh vua tha ti git ngi li c phong chc
Qunh Hoa thi th.
Cha Dng Ly i thnh cha Qunh Hoa.
V hoa trong tranh cn p lng ly, c nhin hoa thc cn p gp ngn ln. Gi lng t m ham
thch nn nh vua nh ng gi ra Dng Chu xem hoa.
Vn ng t t Lc Dng (kinh nh Ty) n Dng Chu Giang Nam rt xa xi, kh i.
Nh vua cho i xe gi nhc nhn nn truyn cho ngi c ut dn chng lao dch khai kinh bc cu
t Long Tr thng qua i Trng Bnh, thng vi sng Hunh H cho n Dng Chu ng
thuyn rng cho tin. ng thi li truyn cho ngi xy ct cung in ni y ngh ngi.
Vic lc dch qu gian lao, bn quan li tham tn tha nc c th cu cng bc lt nhng nhiu
dn chng. Nhn dn cc kh cht chc, ting thn on ku khc ngp tri. V dc vng xem hoa m
lm kh trm h. Nhng nh vua khng ngh n, li ra lnh cp tc hon thnh cng vic o kinh
trong vng mt thng. Chm tr hoa s tn mt. n ng cung cp khng th n b cng b bt i
lm. S chp: o con kinh y lao dch c n mt triu dn phu. Cung phi, m n, ng binh, cc
in (ngi ko thuyn) c n 80 ngn ngi. Dn chng trong vng 500 dm dc theo kinh phi

mang thc n cung phng cho on du hnh qu phi y.

Nhng khi thuyn rng ng n Dng Chu v chun b ngy mai Ty xe gi n xem th khuya
hm y, ma gi y tri, hoa thn rng mt.
V y l thn hoa, hin ra khng phi cho bo cha xem m l cho nhn dn v chn cha
xem; ng thi ch r s dit vong ca nh Ty. Mi tm cnh trn ca hoa biu hiu 18 v phn
vng, 24 cnh nh di biu hiu 24 trn khi lon chng li Ty . V, c nghip nh Ty s
chuyn sang nh ng do con ca v i thn L Uyn l L Th Dn khai sng, nh bi 18 phn
vng v dp yn 24 trn, thng nht lnh th. l mt chn cha.
V vy, trong khi lnh s mng bo gi Ty ra Dng Chu, L Th Dn n cha trng nom lnh
dn dp, chun b cho ngy mai Ty n xem, Th Dn tha dp n xem hoa trc. Qunh hoa
nhn ln xung ba ln nh n cho. Ri ngay m hm y, sau mt cn ma to, hoa tn rng.
Mng xem hoa ca tn bo cha tan v. Dc vng ngng cung ca nh vua lm cho hng vn
sinh linh iu ng, cht chc, lm than!
Nguyn T Quang
in hay tch l
n ng lm hong hu, trai p lm cung nga
Vua L Thi Tng (627-649) l L Th Dn i nh ng, nm inh Du ch truyn kn chn gi

xinh. C quan th s t Kinh Chu kn c mt nng tn V M Nng nn trang quc sc, ng
gi khuynh thnh. Ngh rng: "Nu tn M Nng, sau vo cung th kh xng lm nng nng",
bn ci tn nng li l V Minh Khng em dng ln cho nh vua.
Thi Tng trng thy c p, phong lm Ti Nhn, nn gi l V Ti Nhn.
V Ti Nhn vn l mt tuyt th giai nhn, li hay ch nhng rt a dm. Vua Thi Tng by gi
gi, khng sc b p li c lng xun phi phi ng chuyn ng mnh trong cc s tht
ng gn ca con ngi nng. Nhn Thi Tng phi bnh, nm ti cung ca V Ti Nhn, ng
cung thi t l L Tr vo thm. Thy V Ti Nhn tht mt trang quc st th bt ng lng nn
thnh thong lic mt a tnh.
L g gi p thng tnh, thi t ngi ng tr tui, tht xng i va la, ng sc, ng ti nn
Ti Nhn cng a mt tng tnh p li. Thi t L Tr hn h, lng n y hoa nhng khng c
dp t ni lng, lin gi i tiu tin.
V Ti Nhn lin ly bn vng ng nc, qu xung dng ln cho thi t ra tay. Nhn dp L Tr

lin ry nc trn mt Ti Nhn, ct ting ngm nh hai cu:

M tng Vu Sn bit my ln,
Dng i cch tr kh toan gn.
Ti Nhn hiu thi t nn mm ci ngm tip:
Tuy cha vy cuc phong vn hi,
Song c nh v l n.
L Tr mng r ngh:
- Nng ny qu tht ti sc gm , rt p lng ta.
on, bo dn a tay Ti Nhn dy ri cng dt nhau n ch vng v t tnh. Nng bng ri l,
ni:
- T ngy thip chu hong thng vn c yu v, nay may mn c in h t lng thng
hng mn ngc, nhng bit v sau, khi in h ln ngi ri c cn oi tng n tm thn b liu
ny chng?
L Tr ni:
- Ngy sau ta ln ngi s phong nng lm chnh hu.
V Ti Nhn mng r ni:
- Xin in h hy cho thip mt vt lm tin.
L Tr lin ci chic nhn co chm chn con rng trao cho Ti Nhn.
Lc by gi c quan T thin gim xem thin vn, tin on nh ng sau b n cha h V
chuyn quyn nn yu cu nh vua phi tr trc dt hu hon. Vua khng tin, nhng chiu
quan T thin gim nn cho V Ti Nhn ra cha Hng Long m tu hnh, sut i khng c ci
gi.
L Tr thng nh Ti Nhn, ln cho ngi n cha dn nng ng xung tc, ch ngy triu vo
cung.
Ti Nhn vn hiu dm, n quen nhn khng quen. Cnh cha li thanh vng. Ngy ngy chng lm
g khin lng xun cng bng bt. Nng mu cng m vi gi lm mi c t thng cng lo
thy si cha Bch M cho cuc i lnh, kht, thm.
Chng bao lu vua Thi Tng pht bnh thng h, L Tr ln ngi xng hiu Cao Tng, truyn em
xe gi ln cha rc V Ti Nhn v, phong lm Chiu Nghi, ci tn l V Tc Thin. Ri nng
c phong lm hong hu.
Cao Tng ngi c 34 nm, v t b trng thng m cht. V Tc Thin dng mu lp k ph
con. Cui cng ln ngi hong , xng hiu Tc Thin hong , i quc hiu l i Chu.
Lm vua tt phi c hong hu, V Tc Thin lin lp hai ngi n ng l Trng Xng, tn lm
chnh hu, Trng Dic Chi lm th hu. y l hai ngi chng tr p lc lng ca nh vua. Li

truyn ch kn chn con trai xinh p lm cung nga, cn cung phi m n trc kia nay tr thnh v
dng nn u c cho v x s.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Giang thn tro tro
Nm Nhm thn (1572), nh Mc sai tng l qun cng Lp Bo em qun nh Thun Qung l
t cha Nguyn min Nam. Lp Bo huy ng c thy lc qun tin vo. Thy qun gm c 60
chin thuyn do ca Vit vo sng; lc qun 1000 ngi khi hnh t Khang Lc (gia Qung
Bnh) theo con ng H X (con ng i l s 1 by gi) tin n cha Thanh Tng thuc. lng
La Nguyn h tri. Ch cn cch x i T, ni Nguyn Hong ng binh chng vi chc dm.
Qun ca Lp Bo i n u l tn ph nh ca rung vn x xc n y. Ti sn b cp ot,
gi tr trai gi b git chc rt bi thm. Th lc ca cha Nguyn by gi cn yu. Trc lc lng
qu hung bo ca ch, Nguyn Hong rt ly lm lo, cha tm c cch g ph ch.
Tng truyn, mt m, Nguyn Hong ng ng, cht nghe nh c ting ku "tro tro" trn
sng. Git mnh thc dy, cha khn rng:
- Nu giang thn c quyn lc v bin xin hy gip ti khng gic.
Ngay m , trong gic m, cha Nguyn thy mt thiu n mc o xanh hin n, bo rng:
- Nu tng cng mun git gic phi dng k m nhn d n n i Ct, k tin t ny xin gip
sc.
on nng t gi bin mt.
Nguyn Hong tnh dy, nh li dn, chn ngi p thn tn thc hnh k hoch. Lc by gi
lng Th Li, huyn Hng Tr c nng thanh n dim l tn Ngc Lm c Nguyn Hong chn
giao cho cng tc y. V mun chng gic, Ngc Lm nh phi hy sinh. Cha Nguyn lin a
Ngc Lm cng vng bc gm la sang dinh Mc xin cu ha, hn ung mu n th, kt ngha ng
minh vi nhau.
Lp Bo vn ngi hiu sc, nghe ging oanh th th ca Ngc Lm rt vo tai nn rt tin li
Nguyn Hong l tht. Hn na, Bo bit gia Nguyn v Trnh vn c mi th bt cng i thin,
cho rng Nguyn mun kt ng minh vi Mc nh Trnh nn Bo mng r nhn li cha
Nguyn v n ngay ch hn.
Nh Ngc Lm bo trc nn cha Nguyn cho ngi thit lp mt ci g ngay bn b sng, ch
nghe thy ting nc lm ni t l v n th.

Lp Bo cng i vi nng Ngc Lm trn mt chic thuyn nh, bn cnh c vi chic khc h v.
Tuy vy, Bo vn cn ng, lic mt xem chng i phng c ng tnh g khng. Nhng ch thy
Nguyn Hong cng vi ngi ty tng khng v kh, ng trn b a tay vy. Bo yn lng, di
thuyn bc ln tin thng n ch ca n l. Nhng va n ni th tht nhin, qun Nguyn
np sn di h, ng lot nhy ln xng vo bt. Lp Bo v bn ty tng khip m vi chy
xung thuyn.
Nhng thuyn xa b qu ri, Bo vi vng nhy xung sng. Cha kp ln trn th b qun
Nguyn n, ri c hng chc cy gio m b xung. Mu tun trn mt sng. Xc Bo chm
lun di y nc. Khng mt c hi, Nguyn huy ng qun lnh tin n cha Thanh Tng
tiu dit c ton qun Mc ng y.
Nhng qun cn sng st vi xung thuyn, tm ng tu thot. By gi vo thng 10, gi bc
thi mnh. Thuyn b khng th no ra khi ca Vit khi c gi bc nn chin thuyn ca Mc v
lung tung. Nhng k thot cht ui u v hng Nguyn c.
Qun Nguyn i thng. Cha Nguyn trng thng Ngc Lm v chn hng quan li, g Ngc Lm
cho mt k xng i va la vi nng. Li truyn lp n th v giang thn bo mng gip mnh
bn khc sng gi l miu "Giang thn Tro Tro".
Nguyn T Quang
in hay tch l
N nh cha Chm
Nc Vit, nm inh Hi (1527), Mc ng Dung cp ngi nh L ln lm vua. Vua L Chiu

Tng b h Mc bt nht nh git cht.
Trong ngc lnh ti ng H, nh vua nh ngi n b bn cm hng ngy c php mang cm
n cho n. D mi ngy mt gy g ho ht v b giam cm nhng nh vua cng cm thy lng
mnh u bun t lnh bn cnh mt ngi n b c mt t sc p ny n v chiu, ngoan ngon
chm nom, sn sc. Ri c hai li nng nhit yu nhau.
Mt hm, nng cho nh vua bit l nng c thai, ng thi li bo tin l h Mc nh bc t nh
vua. Vua vn bnh thn trao cho nng mt ngc n m t lu giu kn trong ai o, on bun b
dn:
- Nu a con ca chng ta sau ny l trai th y l mt chng vt, khng ai chi ci c n l
dng di vng. Cn nu n l gi th nng hy ling ngc n gia dng, ng cho mt k no
li dng!

Chiu Tng b git cht. Ngi n b bn cm may mn sinh c mt trai t tn l Duy Ninh. S
tung tch bi l, nng b ngh c, em Duy Ninh trn v thn qu, kim ci i go nui thn.
Ninh ln ln, v ngi tun t khc thng. Ai cng tm tc khen. Nhng Ninh mc phi ci tt n
chi ngng nghnh, n nn nhiu, m con thiu thn vt v. C lm khi phi nhn i, ung nc l
cm hi. Tng truyn ngi no c Ninh mua m hng cho th bn rt t. Ngi bn hng gp
Ninh th nhau mi bo mua cho k c. Ninh bo khng tin v hn chng no Ninh lm n kh
gi s tr. H rt ng . Do , Ninh thiu n cng nhiu.
Khi Mc cp ngi nh L, cc b ti nh L k chy theo tn triu, k tun tit, k ni ln chng
Mc. Trong s nhng bc trung thn c ng Nguyn Kim trn sang Sm Chu, ni bin gii Vit
Lo, nh quc vng Lo gip gy thanh th chng Mc.
Mun nm c chnh ngha, Nguyn Kim quyt nh phi tm cho c mt ngi dng di nh
L. Nhng lu ngy, v s n p thng tay ca h Mc, dng L u mt c, Kim khng tm thy
mt ai.
Nm Qu t (1532), th lc ca Nguyn Kim kh mnh, m dng L vn cha tm c, ng rt nng
lng khi phc c , mi nh mt bc s suy on vic tin trnh. Bc s trnh trng tuyn b:
- Dng L no ht u! Hin nay Chiu Tng vn cn mt hong t cui cng v vn sng lang
thang khp x. Nu c mun tm, tht chng kh. C thy mt thanh nin c ting tt, u i m
st, mnh ngi kiu ci xay th hn l ng . Ngi y s em nh L v non sng tr v vi phong
thi c.
Nguyn Kim mng lm, h lnh cho nha li i tm.
By gi Nguyn Kim ng binh bin gii Vit Lo chng vi Mc ng Dung, cng l lc Duy
Ninh ng lang bt y. Mt hm, Ninh va trong mt qun ru i ra bng gp mt trn ma
ro xung. Ninh khng d khng nn, nhn tm thy mt ci cho b khng, lin chp ngay i
ln u che ma. Ting no ng ca trn ma lm con ch ng ng bn ng thc dy. N li
thy Ninh l k qu nn sa vang ln v ui theo cn. Ninh m hong, chy b vo nh ngi,
nhy ngay ln mt ci ci xay la hng ba m trnh.
Qun s ca Nguyn Kim va t trn ng i tp trn v, xa xa trng thy dng Ninh th la ln:
- V hong t m tng cng ta tm kim, chc l ngi i cho st v ngi kiu ci xay kia!
Duy Ninh nghe c, tng l qun Mc ui bt mnh nn hong ht, t chy. T y, m con
Ninh thp thm lo u, em nhau sang t Lo, tm sng bng ngh th nhum Tuy cuc sng khng
sung tc g, nhng y xa l, khng ai bit c tng tch nn m con Ninh t thy kh i
phn.
Mt hm, nhn bi trn, Nguyn Kim rt binh sang Lo. ng rt ngc nhin khi i ngang qua mt
cn nh nh, vch t ct tre, trc ca c dn mt cu i bng ch Hn:

Thin h thanh hong giai ng th,

Triu nh chu t tn ng mn (*)
c s qua, ngh tuy biu l c ch nhn lm ngh th nhum, nhng suy ngm k th bn trong
cn hm sc mt kh phch phi thng lm cho Nguyn Kim ch . ng lin gh vo nh n cn gn
hi v ni tht nguyn vng ca mnh.
Qu tht Nguyn Kim khng lm. Ngi m ng m c t lu bng nhin xut hin. M con Duy
Ninh k li on i au kh va qua v trao ngc n lm tin.
Nguyn Kim rc Duy Ninh v Thanh Ha, c i binh nh Mc. Duy Ninh c suy tn v, tc
l L Trang Tng.
Tng truyn lc Duy Ninh c Nguyn Kim xe gi rc v Thanh Ha, khi ngang qua lng c,
ch m con Duy Ninh lnh nn, mt s ngi bn chu cho Ninh ngy xa li i tin. H khng
bit Duy Ninh lm ng g nhng thy c i xe gi, qun lnh h v th chc l Ninh thnh t,
nn h nhc li li ha ca Ninh. C nhiu ngi khng phi l ch n nhng tha nc c th cu,
cng x li yu cu, i hi. Ngi ngi tp np y ng.
Nh vua khng bit ai v cng khng bit lm sao m tr cho ht nn truyn min thu mt nm cho
dn c lng tr.
"N nh cha Chm" tr thnh mt thnh ng ch nhng ngi thiu n qu nhiu.
*: Xanh vng thin h u tay t
ta triu nh t ca ta
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tc ung mu n th
Ni ng C x an M, huyn Yn nh, tnh Thanh Ha. Ni ny cn gi l ni Kh Phong.

Sch "Vit in U Linh" c chp:
i nh L (1010-1225), vua L Thi Tng tn Pht M lc cn lm thi t (1020), L Thi T l
L Cng Un sai em qun nh Chim Thnh. Qun i n Trng Chu, tri ti, thi t dng
qun ngh ti . m khuya thi t nm mng thy mt ngi l mt vn nhung phc, cm binh kh
bc n gn ci u tu rng:
- Ti l thn ni ng C, nghe tin in h i bnh Chin nn xin m tr.
Khi thi t nh c Chim Thnh, tr v n ni ng C lm l t, ri khn xin rc v Thng
Long gip nc yn dn. V n kinh , xem khp trong thnh khng c ch no va nn t

l khn thn. V thn ng C lin bo mng xin cho lp n sau cha Thnh Th ti pha hu
kinh thnh, tc thn ng, x Yn Thi by gi (by gi l lng ng X). Vua y li thn mng, lp
n th y.
Nm 1028, L Thi T mt, thi t sp ln k v th m y, thn ng C bo mng cho nh vua
bit c ba v hong t: V c vng, Dc Thnh vng v ng Chinh vng sp khi lon nn
kp phng.
Sng hm sau, qu nhin ba v hong t em qun vy hm kinh thnh tranh ngi vua. May c
danh tng L Phng Hiu gip vua dp ngay c cuc khi lon. Nh n thn nhn mch bo,
vua L Thi Tng phong cho thn lmThin H Minh Ch, li gia phong chc i Vng.
Trong s ba hong t, mt ngi l V c vng b L Phng Hiu chm cht ti trn, cn hai
ngi trn chy; sau v xin chu ti. Nh vua ngh tnh ct nhc tha ti v cho hi phc chc tc
c.
Sau , vo ngy 23 thng 3 nm 1028, nh vua ban chiu lp n treo c ti n ng C, bt cc
hong thn quc thch v tt c triu thn ti n, ng trc thn v, c li th rng: "Lm con
phi hiu, lm ti phi trung; ai bt trung bt hiu, th xin thn minh lm ti". on mi ngi t ca
ng i vo, qua thn v, ung tit sng n th.
T hng nm thnh l. Ai trn khng th s b pht 50 trng.
Sch "H Ni a d" cn chp thm rng: i nh Trn cng bt chc li th ca nh L. Ngy
hm , nh vua ng ti in i Minh, cc quan phi em c giai nhn ti n m th rng: "Lm
ti phi ht lng trung, lm quan phi thanh bch; ai tri li th, thn minh git cht". n triu Hu
L cng vn theo l ny, nhng chn ngy "mu" thng ging mi nm lm l tuyn th bn sng.
Cn ti n ng C th vua sai quan n t l.
Nc ta c tc ung mu n th l vy.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Thin g, thin heo
Hoa t Nguyn Ha, ngi Tiu Qun, t Bi i Tam Quc (220-264) c ti cha bnh linh
diu trn i. Ai mc bnh cn n th, hoc cho thuc, hoc m chch, hoc chm cu, ng tay vo
l khi ngay.
Ai au lc ph ng tng kh cha, ng cho ung mt thang ma ph lm ngi bnh m man nh
cht, ri dng dao nhn bn m bng ra, ly thuc ty ra tng ph, ngi bnh chng au n g c.

Ty ra xong, ly kim ch khu li v rt thuc vo, sau mt thng hoc vi mi ngy l ngi bnh
bnh phc. Cha bnh g cng ti tnh nh th. Tht xng danh l mt thn y, c xem ngang hng
vi Bin Thc i Chin Quc.
To Tho, cha nc Ngy, au u c nh ba b, khng sao chu ni, vi truyn ch th khp ni
tm thy thuc gii v cha. Nhng cha mi khng thuyn gim cht no, Tho au n d di.
By gi c ngi gii thiu Hoa . Tho cho mi n. Chn mch xong, Hoa ni:
- i vng au u l v nhim phi gi c. Gc bnh trong mng c nn ri gi khng thot ra
c, dng thuc cng ung m thi. Ti c php ny cha c, trc ht i vng ung thang
ma ph cho m i, ri ti dng ba st b tch xng s, rch vo mng c ly ci ri gi ra, th mi
tr tuyt nc c.
Tho nghe qua, git mnh tr mt ri bng ng ng ni gin qut:
- Ngi mun git ta phi khng?
Hoa d bin bch ti ngh cng hiu th my nhng Tho vn a nghi, cho l tay sai ca ch
mun mu hi mnh nn tht t hu bt Hoa giam vo ngc, quyt tra hi cho ra.
Hoa b giam, c ngi lnh ngc h Ng trng coi, ngi quen gi l Ng p ngc. Ngi ny
ngy ngy em cm ru vo cung phng Hoa . cm n mi bo rng:
- Ti sp cht. Ch tic b sch Thanh Nang cha truyn ra i. Nay cm thy lng tt qu ca ng,
chng bit ly g bo p, vy ti vit bc th ny, ng c cho ngi em n nh ti ly quyn
"Thanh Nang" v y. Ti xin tng ng ni ly ngh thuc.
Ng p ngc mng r ni:
- Nu c b sch y, ti s b ngh ny, i khp thin h cha bnh gip ngi truyn ci c
ca tin sinh.
lin vit th trao cho Ng p ngc nh ngi n thng qu nh, hi v Hoa ly b Thanh
Nang em v ngc. Hoa cm ly, d li tng chng y lin a tng ngay n nhn. Ng p
ngc em v ct k.
Qua mi ngy sau, Hoa cht trong ngc.
Ng p ngc mua quan ti khm lim chu o. Chn ct Hoa xong, lin b ngh lnh ngc, lng
khoan khoi tr v nh, mong em b Thanh Nang ra hc lm ngh thuc.
Nhng ...
Hi i! V n cng, Ng thy m v ng em sch ra t. Ng hong ht, vi chy sn vo
ging ly, nhng sch chy gn ht, ch cn c vi t. Ng tc gin mng v th m v ni:
- Nu mnh c hc c gii nh Hoa ri cng chng qua n cht trong lao t m thi! Qu bu
g cun sch ny?
Ng chp ming th di, tic ngn ngi ra mt hi ri cng nh chu.

V th b sch "Thanh Nang" khng c truyn n i sau. Ch cn t thut nh nh thin g,

thin heo, chnh l do vi chng cn li.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Hon quan khng b hon
L Bt Vi, ngi t Dng Lch nc Triu i Chin Quc. May nh mu mo "bun bn vua"
m c lm tha tng nc Tn.
V ngi c sc khe nn c m ca Tn Thy Hong l Trang Tng hu yu lm. Tng hu
tn l Triu C trc vn hu thip ca Vi nay gp Tn nh c tr v nc nn Vi thng ra vo
cung cm, khng king n g. n khi Tn Thy Hong khn ln thng minh hn ngi, Bt Vi c
s. Nhng Tng hu ngy cng a dm, thng i Vi vo cung Cam Ton vy cuc my ma.
Bt Vi s lu ngy, vic pht gic th ha n mnh, mun tm mt ngi thay cho c va lng
thi hu nhng cha tm ra.
Lc by gi c tn Lao i, dng vt to c ting. Nhng dm ph trong xm cho l vt qu, tranh
nhau c gn i. Nhng mt hm hn phm ti dm, quan sp bt tr ti. Bt Vi nghe c can
thip xin tha, lm x nhn trong ph.
Nc Tn c tc khi lm ma rung xong, trong nc m cuc vui chi ba ngy b cng kh
nhc. Ai mun by tr chi g t do. K no c ti hay ci kho g c ph by. L Bt Vi ly th g
vng bo ngi lm bnh xe, sai Lao i x dng vt vo gia bnh xe biu din. Bnh xe quay tt
m dng vt vn khng h hn g. Ngi trong ch ci m ln, on lc u le li cho l kh c
k k phng ch th.
Tng hu nghe chuyn hi Bt Vi, dng c thch. Bt Vi ni:
- Thi hu mun thy ngi y khng? Ti xin ch dp tin vo.
Tng hu ci m khng p, mt lc ni:
- Nh ngi ni a y ! Ngi ngoi lm th no c vo ni cung?
Bt Vi k tai Tng hu ni nh. Tng hu mng qu, cho l diu k. on ly nm trm nn vng
giao cho Bt Vi, n cn dn bo c gng lm cho thnh vic. Bt Vi lnh lnh, mt gi Lao i cho
bit. i sn tnh dm, nghe tin hn h, nhy cn ln cho l mt s i phc k ng.
Bt Vi lin sai ngi pht gic ci dm ti trc kia ca Lao i, bt phi em thin, on em vng
t lt cho vin quan hnh hnh, ly dng vt ca con la v bi vo mt th mu gi l thin tht.
Tn hnh hnh li c em dng vt con la, gi ln cho ngi chung quanh xem. Ai ai cng tng

thc.
Lao i by gi c xung lm hon quan. Bt Vi em dng cho thi hu hu trong cung. m
n, Lao i hu ng. Thi hu ly lm thch qu, i thy ln hng tr li, ngy m khng mun
lc no ri ra.
Chng c bao lu, thi hu c mang. S khi sinh n, khng th giu c nn di c bnh; li sai
Lao i em tin t lt cho thy bi, bo di l trong cung c ma nn trnh ra ngoi 200 dm
phng ty. Vua Tn trc nghi L Bt Vi thng dm vi thi hu, nay thy thi hu i i xa tt
tuyt ng i li nn ng .
Thi hu lin i ra Ung Thnh, vo mt ta cung in c gi l i Trnh cung. By gi th thi
hu cng Lao i mc sc t do tung honh. Trong hai nm, sinh lun hai trai, lm mt ci nh kn
nui. Thi hu li hn vi Lao i l sau khi vua mt, s em mt a lm con ni.
Thi hu li tu vi vua Tn l Lao i c cng thay vua hu h, vy xin phong t cho. Tn Thy
Hong vng mng, phong cho Lao i l Trng Tn hu, cp t Sn Dng lm lc.
i bng c qu hin, li cng hung hn ln mt. Sau chuyn pht gic, Thy Hong sai quan bt
hn. Lao i vn mua chuc c mt s tay sai, chng c li. Nhng tht bi, i b bt. Vua Tn t
n cung i Trnh lc tm, bt c hai a con ca Lao i nh kn, lin sai k t hu b vo ci
ti vi em qut cht. Thi hu au xt ngm ngm, khng dm ra cu, ch ng ca khc lc m
thi.
Cn Lao i, vua Tn truyn dng xe x xc ngoi ca ng, v tru di c ba h.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Thng th l ch
i Nam Tng bn Tu (1127-1275) c quan t tng tn Hn X Tr. Vn mt g v hc bt ti,

nhng nh th lc m nhn m lm c t tng. Vua thch gi p, Hn lo lng dng gi p cho.
Trong dinh ca Hn bao gi cng sn cha giai nhn phng mt khi nh vua cn n. Hn vy
tin khng tic tay mua nhng ngi p ton quc. Nhiu gi p trinh lit phi kh s v
hn. Dng tin ti v hiu th Hn li dng n uy quyn, cng p bt ngang. Do , Hn c vua
thng. Cc quan trong triu phn nhiu s uy th ca Hn. Ai ai cng nnh ht mong c yn
thn hay Hn ct nhc c.
Mt hm, Hn cng cc tn khch do chi. i qua mt trang vin, thy phong cnh p, Hn khen
rng:

- Tht r l cnh nng thn, him v tnh mch qu, thiu ting ch sa.
Hn va ni xong th bng c ting "ng ng" pht ln.
, ch u chng thy m li nghe ting ch sa y? Mi ngi ngc nhin, nhn quanh qut nhng
tuyt nhin chng thy bng ch. Gia lc y th c ting "ng ng" tip theo. By gi mi ngi
mi ci m ln. Th ra quan th lang Triu S Trch nhi ting ch sa lm vui tai quan t tng.
trong triu c mt vin quan tn Ha Cp Chi. Lo ny cng chng thua g lo S Trch. i vi

t tng h Hn, Cp Chi hng ngy mun bm bo iu g th qu gi khn u, trng v s st,
khp np cung knh.
Mt hm gp l sinh nht ca Hn, Cp Chi bn vic mua sm l vt nn n chm. Ca t dinh ca
Hn ng, tn lnh gc ca khng cho vo. Cp Chi lo s qu. Khng dng l vt t sau ny s b
qu mng hay tai v. Con ng quan th no cng b t on. Nn n mi khng c, hn rm
rm nc mt.
Tn lnh gc bt ci thm. Lng sn ght bn xu nnh nn quyt khng cho v, bo rng: "Lnh ca
quan t tng dy, ci lnh s bay u, ai v y th?" Tng qu, Cp Chi nhn thy c mt ci l
ch, lin khm lng chun vo dinh dng l mng th.
Bit c s vic, X Tr ly lm cm ng! V cng nh m Ha Cp Chi c ct nhc lm
n chc thng th. Ngi ng thi bit chuyn ci thm, gi ln l "Thng th l ch!"
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tin Xch Bch Ph
"Tin Xch Bch ph " l mt ng vn chng kit tc ca T ng Pha (1036-1101), mt vn ho

i nh Tng (950-1275).
ng Pha tn l Thc, t T Chim, ngi Mi Sn (huyn thuc tnh T Xuyn ngy nay), con
ca T Tun, anh ca T Trit. C ba cha con u l vn gia tr danh i nh Tng, c ngi
ng thi hm m v gi l "Tam T".
T Thc lm quan i Tng Nhn Tng. n triu Thn Tng, Vng An Trch ln lm t tng, thi
hnh vic ci cch chnh tr, T Thc cng em dng s ln Thn Tng, cng kch d n tn php ca
h Vng; v v xc phm n quan t tng nn T Thc phi b bim ra Hng Chu, ri H Chu,
Hong Chu, Hu Chu v Qunh Chu.
Trong thi gian Hong Chu (nay thuc tnh H Bc), T Thc lm nh ng Pha (sn i pha

ng) nn ly hiu l ng Pha c s.

y, ng c lm hai bi "Tin Xch Bch ph" v "Hu Xch Bch ph". Xch Bch l tn mt dy
ni ti huyn Gia Ng, tnh H Bc trn b pha nam sng Dng T.
y l mt di tch lch s.
Nm Kin An th 13 (dng lch 208), To Tho, cha Bc Ngy thua to ti v b tng ca
ng Ng Tn Quyn l Chu Du dng trn ha cng t sch chin thuyn. Hai bn b sng v la
t chy nn ngi ta mi gi l"Xch Bch" (vch ).
T Thc b trch ra Hong Chu, tc huyn Hong Cng ngy nay, thuc tnh H Bc nhng cch
xa huyn Gia Ng. Ti Hong Chu c mt dy ni sc cng gi l Xch Bch hoc "Xch t
c", T Thc nhn i chi n y l bi Xch Bch ph.
Trong "Thanh nht thng ch" c dn li ca H Khu trong "Xch Bch kho" cho rng: "T T
Chim lm ln Xch t c ti Hong Chu vi Xch Bch ti huyn Gia Ng". Nhng thit ngh c
l no mt ngi nh T Thc m li lm ln mt vic qu tm thng i vi mt di tch danh
ting trong lch s c. C l v hai ni trng tn nn ng T lin tng n vic To Tho, Chu Du
i Tam Quc; v ni n trong bi ph vi dng lun anh hng v k thc tm s.
ng sng tc Xch Bch ph trong thi gian b bim trch, tm hn ng au kh v chn nn nn
mun tm ngun an i nhng l phi thng. Bi vy, trong bi c nhng t tng tiu si, phng
khong, siu thot.
T Thc l mt nh vn th li lc. Vn ca ng hm sc, bn phng; th cng tun dt, thanh cao.
Nt ch ca ng li p, v kho, ng l mt vn ho, thi gia kim ngh s.
Bi Tin Xch Bch ph hay hn bi Hu Xch Bch ph. V th bi Tin Xch Bch ph c
nhiu vn gia thi s dch ra Vit vn nh Phm S Vy, Phan K Bnh, v.v...
Nguyn tc:
Nhm tut chi thu,
Tht nguyt k vng:
T t d khch phim chu,
Du Xch Bch chi h.
Thanh Phong t lai, thy ba bt hng.
C tu chc khch
Tng Minh nguyt chi chi,
Ca yu iu chi chng
Thiu yn, nguyt xut ng chi thng,
Bi hi u Ngu chi gian.
Bch l honh giang,

Thy quang tip thin.

Tng nht v chi s nh,
Lng vn khong chi mang nhin
Ho ho h nh bng h ng phong,
Nhi bt chi k s ch.
Phiu phiu h nh di th c lp,
V ha nhi ng tiu.
th m tu lc thm,
Khu huyn ca nhi.
K ca vit: "Qu tro h lan tng,
Kch khng h t lu quang.
Diu diu h d hoi,
Vng m nhn h thin nht phng".
Khch hu xuy ng tiu ga,
ca nhi ha chi.
K thanh nhin,
Nh on, nh m, nh khp, nh t.
D m niu niu,
Bt tuyt nh l.
V u hc chi tim giao,
Khp c chu chi ly ph.
T t thiu nhin,
Chnh khm nguy ta.
Nhi vn khch vit:
"H nhi k thin d?" Khch vit:
"Nguyt minh linh hy, thc nam phi;
Th phi To Mnh c chi thi h?
Ty vng H khu, ng vng V Xng;
Sn xuyn tng liu, ut h thng thng.
Th phi To Mnh c
Chi khn Chu lang gi h?
Phng k ph Kinh Chu, h Giang Lng,
Thun lu nhi ng d;
Trc l thin l,

Tinh k t khng.
Si (ly) tu lm giang, honh so ph thi;
C nht th chi hng d.
Nhi kim an ti tai!
Hung ng d t,
Ng tiu giang ch phi thng;
L ng h nhi hu mi lc;
Gi nht dip chi thin chu,
C bo tn d tng chc.
K ph du thin a,
Diu thng hi chi nht tc.
Ai ng sinh chi tu du,
Tin trng giang chi v cng.
Hip phi tin d ngao du.
Bo minh nguyt nhi trng chung.
Tri bt kh h su c,
Thc di hng bi phong."
T t vit: "Khch dit tri
Ph thy d nguyt h?
Th gi nh t, nhi v thng vng d.
Doanh h gi nh b, nhi tt mc tiu trng d.
Ci tng t k bin gi nhi quan chi,
Tc thin a tng bt nng d nht thun;
T k bt bin gi nhi quan chi,
Tc vt d ng.
Giai v tn d;
Nhi hu h tin h?
Th ph thin a chi gian,
Vt cc hu ch.
Cu phi ng chi s hu.
Tuy nht ho nhi mc th.
Duy giang thng
Chi thanh phong,
D sn gian,

Chi minh nguyt;

Nh c chi nhi vi thanh,
Mc ng chi nhi thnh sc;
Th chi v cm,
Dng chi bt kit.
Th to vt gi chi v tn tng d,
Nhi ng d t chi s cng thch".
Khch h nhi tiu,
Ty trn cch chc;
Ho hch k tn,
Bi bn lang tch.
Tng d chm tch h chu trung,
Bt tri ng phng chi k bch.
Di y l bn dch ra vn vn ca Qun cng th (Hong Ha Qun vng), con th 66 ca vua
Minh Mng:
Nm Nhm tut ma thu thng by,
Mi qua rm trng hy cn hin.
ng T cng khch di thuyn.
Chi ni Xch Bch gn min Kinh Chu.
Gi phng pht dng su sng lng,
Ct chn mi khch hn vui a;
Ngm nga Nguyt xut thi xa,
Lin cu yu iu cnh gi kho in.
Phng ng thot trng ln chp ni,
Trong u, Ngu noi di dn d;
Sng trong, nc rng bao la,
Ngang ging mc trng, l tri xanh.
Bng mt chic thch tnh hng cnh,
Nc mnh mang mun khonh xng pha;
Phi nh ci gi bay qua,
Nng khng lng bit u l n u.
Ph ph ging i hu c mt,
B phm trn ci lt ln tin;
Chng khi y dc ru lin,

Vui chi xit g mn thuyn ca xoang.

Tri mt khc: "Thuyn lan, cho qu,
"V trong ngn ngc v rng tri;
m m lung d ai hoi,
M nhn trng tng cch tri mt phng."
Thi tiu sn c chng o s,
Nng li ca r r ha theo;
C c loan phng ting ku,
D hn, d khc, d chiu, d than!
Ting tha thi khoan khoan ro rt,
R rng nghe chng dt nh t;
m su giao ln ma k
Thuyn khng gi ga su bi l ng.
ng Pha lo nghe tng bun b,
Su bo ngi hi g thp cao;
Hi rng: "Do d lm sao,
Tic vui thi khc tiu tao ly g?
Khch dn thi: "Tinh hy nguyt bch,
Mnh c ngm Xch Bch phi khng?
Xanh xanh oi khp ty ng,
V Xng, H Khu non sng t m.
y chng phi nh ua ti tr,
Nn To Man khn b Chu Lang;
ng s Kinh a ph tan,
Giang Lng cng tro tn dng xui.
Thuyn ngn dm ni ui gia sng,
C mun cn rp bng trn khng;
Ru thi ti bn gc dng,
Hng ti tt th gm khng ai b.
n gi h cn chi u c?
Hung na l ng n tiu kia.
i ta bi bc, cn le,
Vui vy tm c, bn b hu nai.
Lnh nh vi thuyn chi mt l,

H ha khuyn ru l vi h;
Dm vng gi ci ph du,
D chi ht thc x b bin thng.
i ngi gm thm thng thm thot,
Sng giang khen di dc khng cng;
Giy phi tin cp thung dung,
m chu minh nguyt mun cng di lu.
Liu chng kh kp cu m ng,
em ting tha phi nhn gi ng".
ng rng: "Ny khch bit khng?
Mt trng phi t, lng sng phi d.
Nc chy mi c m tri thng,
Trng khuyt trn trn chng tiu hao.
Hy coi l bin lm sao,
Li coi chng bin th no thi hay.
Bin nhy mt tri xoay t tr,
Chng bin thi nh ra eo tai;
Vt ngi chng ht cn hoi,
C g m li dong di khong khen.
V li xt trong nn To ha,
Cc vt u c g ch trng;
Du ta khng c n mng
My lng ch ng, mun vn k chi.
Vui mt nc nhng khi m mt,
Cng u non my lt thanh tao.
Trng thanh gi mt nghu ngao,
Trng non, gi nc di do ha hai.
Ting khng hn lt tai cng t
Sc tnh c vo mt m nn;
Mua vui no phi tn tin
Tai dng khng chn, mt nhn khng no.
y to vt l kho v tn
Ta cng ngi ch sn chi chung".
Khch ci chi xit mng lng,

Vi vng ra chn, rp mong nghing bu.

Cm ru thy hi lu ro xo,
Chn bt ln lo nga nghing;
Cng nhau chiu gi trong thuyn,
Khng d tri rng lin hng ng.
Trong bi ht ni "Ch nhn" ca Nguyn Cng Tr c cu:
Sng Xch Bch bung thuyn nm Nhm tut.
ng T ring mt th thanh cao,
Ch nhn l ch lm sao?
Nguyn T Quang
in hay tch l
Mt b s loi ngi rt ngn thnh mt cu
Ngy xa c mt nh vua, tui qu ng tun ri m cha c xem mt quyn sch no. B sch
ng thm kht c c l b "Lch s loi ngi"; nhng khn ni, cuc i ng t mi u xanh
cho n tc im bc, khng lc no ng c rnh rang.
i ng lun lun sng trn mnh nga, nm sng gi tuyt bn bi chin trng. Nay chinh phc
nc ny, mai ngn chn nc kia xm ln. Mt ng ton nhn thy st v mu la, khng bao gi
hn hnh c nhn trn mt chng sch ca thnh hin. ng rt n hn.
Nay nc nh ha bnh v cuc chin u phi nhng cho mt th h mi: th h tr hn ng. ng
nh xem cho k c b s loi ngi tm xem con ngi xa nay sng lm g? l iu
m ng thng bn khon v t m mun bit r. Nhng thm thay, tui ng cao, mt ng m m b
lch s loi ngi, nhn m pht khip.
Sch ton l nhng mnh da tru dy cm, cht dy y trong hng chc gian nh ca vin Tng c.
Nh vua lm sao c ht c mt b c hng trm quyn nh th? ng bo vin s thn gi:
- i trm ch c mt iu mong mun l c c b lch s loi ngi trc khi nhm mt theo
cc tin vng, nhng trm gi m b s th qu nhiu, vy hin khanh c chiu trm l rt
ngn b lch s y ch cn phn na c c khng?
Vin s thn tu:
- c. Nhng h thn xin b h cho thm 50 ngi ph gip...
Nh vua ti ci, ngt li:
- Bao nhiu ngi cng c. Ty hin khanh chn la.

Vin s thn li tu:

- H thn xin i n b h. Nhng thi gian quyt nh 10 nm mi lm xong.
Nh vua bng sa sm nt mt, lm bm tnh:
- Nm nay ta 55 tui, 10 nm na, ta s 65 tui. , 65 tui trm s c c b lch s loi ng
K ra mun. Nhng mun cn c hn khng.
Th l vin s thn gi nhn chc Trng ban tu s, cm u mt y ban gm 50 ngi n lc bt
tay vo vic.
B s vit bng da tru nm yn by lu trong vin Tng c nay bng chc c ngi nng dy, gi
tng mnh, tng chng, lc son, tho tra. B xc ln tun bi mt m chng khc bi sa mc ng
cn gi lc. Mi bi bm hi m nng nc bt mi ngi phi nght th nn e. Nhng ai cng phi
chu ng c gng.
H t an i v mng lnh ca nh vua; v v y l mt cng trnh v i i vi hu th. Cng vic
lm gian lao ca ngi trc cho ngi sau hng ly v tip tc xy dng hon thin. l
cng vic ng ln. Ch mun bit lch s loi ngi m phi c c hng t quyn ng trong hng
chc cn nh th phng cn ai mun bit ci lch s loi ngi l ci qui g cho phi kh thn.
Tri qua ngy thng nm, y ban tu s cm ci lm vic ngy m bt k. ng Trng ban tu s
lng cng cm, v mt cng l di i knh trng my ln thay i.
Mi nm qua, b s hon thnh cn 50 quyn.
Mt sng sm, ng Trng ban tu s cho ch b s trn 10 tht tng to kh n vo triu, dng ln
vua. Nh vua cha mt th di, bo:
- Cng lao ca hin khanh tht to. Nhng ng tic trm gi, sc mn mi m i vi b s cn
qu nhiu, trm khng sc c c. Vy phin hin khanh chu kh rt gn li cn 5 quyn
c khng?
V Trng ban tu s tu:
- c. Nhng h thn nm nay ngoi tht tun ri, h thn e rng khng cn ngy gi sng
hon thnh b s cho b h xem na. iu ny, h thn rt ly lm lo ngi.
Nh vua vut chm ru bc, mm ci:
- iu lo ngi ca hin khanh chng khc no iu lo ngi ca trm. Trm nm nay 65 tui, v hi
tr lao tm lao lc qu nhiu, ngy thy cng suy nhc. Trm ngh khng bit trm cn sng hn
hnh nhn ly ci kt qu v vang ca hin khanh y na. Nhng trm khng chn nn, bi quan.
Vy hin khanh kh v trm m c gng hon thnh b s trong thi gian 5 nm, trm bit lch s
loi ngi sng lm g trc khi trm yn d nhm mt.
Vin Trng ban tu s vng vng d d, bi t lui v.
Th l y ban tu s li n lc tip tc lm vic. H qun c ngy m, li c n ng. H gn tng gi,

tic tng pht, tin tng giy.

Nm nm, b s hon thnh cn c 5 quyn. Nhng y vin tu s by gi, ngi no cng m gy
nh cy kh, mt my v vng nh sp cht. Cn ng Trng ban tu s th ru tc nh bng, lng
cm c h st t, ging ni khn khn, tay chn run ly by, i phi chi gy. Trng h tht thiu
no.
Mt sng sm, v Trng ban tu s cho mt tht tng ch 5 quyn s vo triu. Chuyn ny ng
khng cn sc i b c na m phi nm nh kiu khing i.
Va n ni, bng c tn ni gim t trong cung nh vua bn b chy ra, ku to:
- B h sp thng h, cc quan ai c chuyn cn kp quan trong th hy gp vo cung gp mt ln
cui cng, v mun tu g th tu.
V Trng ban tu s hong ht, cho kiu i tut vo cung. Nh vua nghe tin, vi vn mn, ni vi v
Trng ban tu s, ging phu pho:
- Ta... ta rt cm ng... v cm n... cng kh nhc ca... ca hin khanh. Ta sp cht... Ta rt n
hn... v khng bit... khng bit lch s loi ngi. Vy... vy hin khanh hy tm tt b s bng...
bng mt cu... Mt cu thi.
V Trng ban tu s lp bp tu:
- H thn xin vng mng. Lch s loi ngi t khai thin lp a n gi l: "Loi ngi sinh ra
kh ri cht".
Nh vua gt u. i mi kh ho ca nh vua bng n mt n ci ti tn mn nguyn... ri tt
th. V gia lc y, v Trng ban tu s ng mn nc ln my ting, on trt hi th cui cng
trn kiu ti hong cung.
Nguyn T Quang
in hay tch l
My Tn, my Hng...
Hn D (768-823) t Thoi Chi, ngi t Nam Dng, Chu ng (nay thuc tnh H Bc), lm
quan v i vua ng Hiu Tng (806-820).
Theo "Lit tin truyn" thut li: mt hm Hn D m tic h th, c ngi chu gi Hn l ch tn
l Hn Tng tu tin trong ni v bi mng. Hn D thy chu lng bng, khng chu hc hnh lp
ch bn ng li khuyn. Tng tha vi ch:
- Chu c hc, nhng hc li xut th.
Hn khng bng lng cho l hoang ng. Tng li tha:

- l tc cn ca chu, chu phi theo.

Hn hi:
- Hc nh th c ch g? Kt qu ra sao?
Tng tha:
- S hc ca chu mnh mng nh bin xanh, bng bc nh my trng, ni khn xit. Ch bit khi
hc c tt chiu c mun mi ngi. Nh ch thch ru ngon, chu xin dng. Ch thm qu
ngt, chu cng c.
Ni xong, Tng ly nc l vo bnh to trc n. Mt lc, Tng em bnh y rt dng Hn
v tn khch trong tic. Mi ngi nng chn a ln ngi thy mi thm, nhp vo mi thy ru
ngon qu. Qu l mt th ru tuyt ngon, trn i kh kim nn ly lm k l.
Tng li hi ch:
- Chu thy ch thch p tr sen, chu xin dng ch loi sen ng hi dng.
Hn ngc nhin:
- Nay cui ng lm g c sen. V li sen ng hi lm sao m hi v c? Chu ot c c
quyn ca To ha hay sao?
Tng mm ci, on ly vung la ph ln mt l cm bng. Khonh khc m ra c b bng sen,
hng thm nc khp phng. Bng tuy ln nhng cnh li nh, nhy trng tot. R rng l sen ng
hi.
Sen cn hm tiu nhng ch mt lc sau, sen n ln. L thay, nhn vo bng sen li c hai cu th:
Vn honh Tn Lnh gia h ti,
Tuyt ng Lam Quan m bt tin.
Ngha:
My ngang Tn Lnh nh u t?
Tuyt ph Lam Quan nga kh qua.
Xem qua hai cu th, Hn ni:
- Hai cu th rt hay nhng khng c ngha g c.
Tng tha:
- Xin ch c nghim v sau s r.
Nm sau, nhn vic ng Hin Tng cho rc xng Pht vo cung th, Hn dn biu can gin
bng nhng li rt mnh. Xin trch mt on:
"... T hong cho n vua V, vua Thang, vua Vn, vua V u hng th lu di, trm h yn
vui m thu y cha c Pht vy. n i vua Minh nh Hn mi c Pht php, v sau c lon
lc mi, cc vua tr v chng c bao lu. Nh Tng, nh T, nh Lng, nh Trn cng nh Ngy
th Pht cng ngy cng thm knh cn th m nin i rt chng. Duy c vua V nh Lng

ngi c 48 nm, ba k x thn i lm tng, sau b gic Hu Cnh bc phi cht i. Th Pht cu
phc m li phi v. Ly m xem, th Pht khng nn tin cng kh bit vy ..." (Bn dch ca L
Thn Trn Trng Kim).
Vua Hin Tng c gin h lnh em Hn ra x t. May nh t tng Bi v cc quan ng liu
ht sc ku xin hn mi thot khi ti cht. Nh vua lin ging chc Hn lm th s Triu Chu
(nay thuc tnh Qung ng), v hn trong 8 ngy phi c mt ti s nhm. Nu tr s cht chm.
ng t Trng An (kinh nh ng) ra n Triu Chu n 8 ngn dm, ng s li gp
ghnh him tr, o ni cheo leo. i nga c thng cha chc n ni, th m lnh vua ch c 8
ngy. Tuy vy, Hn khng dm tri lnh, lp tc cng hai gia nhn li thi ln ng. B bn s v
ly khng ai dm a tin.
Ba thy tr Hn i sut ngy m, n cm kh, ung nc bu trn nga, khng dm ngh ngi qun
dch m 8 ngy ri, mi n Lam Quan.
Lc by gi ng tit ng, ni ca i Lam Quan ma dm gi bc, tuyt xung y ng. Nhng
tng tuyt cao v trn nh m, nga khng th no i c. Hn v hai gia nhn nh phi xung
nga i b. Chng may c ba li lc vo rng, bn pha vng tanh, tm mi khng thy li ra v cng
chng gp ai hi.
Sut bao nhiu ngy gian lao nh th lm cho ngi Hn st m qu na, u c h bc. Lng Hn
bng hong chn nn, t ngh v cng danh m chu ni lao ao. Hn by gi c nh b quan vo
rng n nu, thot vng cng ta.
quyt, Hn nh tr li nhng khng bit ng no ra. Bn pha tuyt ph mt m, gi rt tng
cn. Trn nh rng ni Tn Lnh my trng lng l tri, c hng no bit ni u m v?
Lc y, Hn mi cht nh n hai cu th trong bng sen nm trc m chu l Hn Tng nhc
Hn suy nghim v sau s bit. Tht l ng vi quang cnh ca Hn lc ny. Trong lc tn thi
lng nan, tri mt m sp ti, tuyt xung cng dy, gi thi cng mnh, ma bay cng nng,
bng nghe nh c ting gi vng vng sau lng. Hn quay li th ra Hn Tng.
Hn D mng r, bit chu n l c cu mnh bn em u ui cu chuyn thut li cho Tng
nghe. Tng bo:
Nu thc ph mun n Triu Chu ngay by gi th hy b nga i thuyn. m nay s n Triu
Chu ng hn.
Hn D nghe li. Tng a ba thy tr ra khi rng. n b sng Chng thy sn c mt chic
thuyn cm so trn bng tuyt. Nc Chng giang ng thnh bng mt gii lin nh tm la
trng. Tng bo ba thy tr Hn vo trong thuyn ngi v nhm mt li Tng a i.
Ba thy tr nghe theo nhm cht mt li, tai ch nghe ting gi thi v v, ting thuyn r sng nc
o o. mt gi sau, thuyn ngng li, ting gi, ting nc vng lng, by gi thy tr mi m

mt ra. Th ra bn Triu Chu ngay bn cnh. C ba mng r ln b vo dinh th s Triu Chu

nhm chc.
Nh n chuyn long ong, ln n, nht l hai cu th trong bng sen ngy n t ng cnh lc
loi c n v ni nh nh ni rng thm bn i Lam Quan v ni Tn Lnh nn Hn D lm mt bi
th, nhan "Ch Lam Quan th it Hn Tng" (n Lam Quan bo chu Hn Tng):
Sm dn bn tu vo cung khuyt,
Chiu t Triu Chu b bim ra.
Mun b d oan cho t nc,
Qun chi suy h tic thn gi.
My ngang Tn Lnh, nh u t?
Tuyt ph Lam Quan nga kh qua.
Hn chu n y lng nh,
Chng giang ri nht nm xng ta.
(Bn dch ca Bi Khnh n)
Nguyn vn:
Nht phong triu tu cu hong thin,
Tch bim Triu Chu l bt thin.
Bn vi thnh triu tr t s,
Cm tng suy h tch tn nin,
Vn honh Tn Lnh gia h ti,
Tuyt ng Lam Quan m bt tin
Tri nh vin lai ng hu
Ho thu ng ct Chng giang bin.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on ni v T Hi bit nng Kiu,
Kiu nng mnh trong gian nh nh Chu Thai, thui thi trng ch cng T ti hp. Trong lc
phng khng l bng, mi khi nhn thy gii my bng bc xa xa, nng Kiu li nh n gia nh,
cha m nn c cu:
oi trng mun dm t phn,

Hn qu theo ngn my Tn xa xa.

"My Tn" l ly cu th trn: "Vn honh Tn Lnh gia h ti", ngha l "My ko ph ni Tn
Lnh, bit nh ta u". Ngha bng ni nh nh.
Trong tc phm "Lc Vn Tin" ca c Nguyn nh Chiu, on ni v s ght thng ca ng
qun, c cu:
Thng ng Hn D chng may,

Sm dng li biu, ti y i xa.
cng do in tch trn.

"My Tn" ngha bng ch nh nh, nh qu hng, cha m. Cn nhng ting "My trng", "My
Hng", "My bc", "My vng" cng ni nh gia nh, nh cha m, qu hng. Trong tc phm
"on trng tn thanh", on ni v nng Kiu lc vo lu xanh ln th nht Lm Truy, gp Thc
Sinh. Tn li bun ny nhn Kiu tm, cm hng mi lm mt bi th on bo Kiu ha li. Kiu t
chi v ni lng nh qu hng, gia nh m khng cn ngh g lm c na, c cu:
Lng cn gi m my Hng,
Ha vn xin hy chu chng hm nay.
i nh ng, ch Nhn Kit c b lm Php to Tham qun thnh Tnh Chu. Cha m th
t H Dng, xa Tnh Chu c my ngy ng. Mt hm, ch ln ni Thi Hng, nhn thy mt
m my trng bay mt mnh (bch vn c nhi) bn ni vi c t hu: "Nh cha m ta di m
my trng " (Ng thn x k h).
ch ngm ngi gi lu, i m my bay khut mi v.

Cng c bn chp l "My vng": "Lng cn gi m my vng", do cu th c: "Thin thng

hong vn nh du t h thi qui", ngha l: "Trn tri bng my vng, g xa nh bao gi v".
Trong bi "Tn phu nhn qui Thc" ca Tn Th Tng cng c cu:
La Ng bn rn chm my bc.
"My bc" cng c ngha nh nh, nh cha m nh in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
o gm mc m
"o gm mc m" nguyn Hn vn l " cm d hnh" do cu: "Kim hu nht nhn, cch bch
diu linh ch vn k thinh bt bin k hnh; ph qu bt hun hng nh cm d hnh" (Ngha l:
"Nay c ngi cch vch rung lc lc ch nghe ting m khng thy hnh; giu sang m khng v x
nh o gm mc m") ca Trng Lng i Ty Hn.
Nguyn S Hng V chim t Quang Trung l t hng vng, ni non him tr; cn Hn Lu
Bang v th lc yu nn phi b y vo t Bao Trung.
Trng Lng, t T Phng, ngi nc Hn vn l tay mu s ca Lu Bang, mun tm cch lm
cho Hng V b t Quang Trung Lu Bang tr li chim gi.
Trng Lng lin gi mt tn o s mc bnh phong ma, ni in, ni cung. Lng buc tin ng,
tay o ng tri l, g m i khp ng, khi cha chin, nh miu, khi th lang thang ph
phng, vy tin hoc ling tri l cho bn tr chy theo xem. Trc l tr cha quen cn xa, dn
dn chng khng cn s st na nn xp li gn.
Trng Lng ngm trong l tr y c a thng minh mi dt ln vo miu vng ngi, ly bnh
v tin cho, ri dy n ht: "Kim hu nht nhn, cch bch diu linh, ch vn k thinh bt bin k
hnh; ph qu bt hun hng nh cm d hnh". Khi a b thuc lu, Trng Lng bo n tr
v truyn li cho nhng a khc, v dn nu c ai hi th bo l tri dy.
a b vng li. Chng bao lu li ht c ph bin khp c xm. N li thu n tai vua S.
Hng V ngh l tri xung diu ngn. Cu: "Kim hu nht nhn" l m ch nh vua. Cn cu:
"Cch bch diu linh, ch vn k thinh bt bin k hnh" l ni nh vua tuy c danh ting nhng
cha c truyn rng ra. Cu cui: "Ph qu bt hun hng nh cm d hnh" l c mun ni
nh vua tuy c thin h m chng v x s th cng nh mc o gm i m.
V ngh th nn nh vua cho khi cng kin thit li Bnh Thnh l c hng ca nh vua v chn
ngy di .

Hng V mc k Trng Lng v mt cu ht.

***
ch thch thm (khng c trong tc phm ny):Hng V b Hn Trung (ni a li) cho Lu Bang v
Bnh Thnh (ni hm a) ng nn v sau tht bi..
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngc Hon Dng Qu Phi
Dng Qu Phi l mt cung phi tuyt sc ca ng Minh Hong (tc ng Huyn Tng). Nng
c lit vo mt trong bn ngi p nht Trung Hoa ngy xa (T i m nhn).
Qu phi tc danh l Ngc Hon sinh tnh T Xuyn vo khong nm 719. Nng l con t trong s
bn ngi con gi ca mt v quan t h t Thc Chn. Gia nh ny nguyn gc mt qun nh
thuc Trung ng (Thim Ty) l Ha m n y lp nghip. Cha l Dng Huyn Din thuc
dng kh gi v t ph tng lm th s ti qun Kim.
Nm 727, Hong Th vng L Dc, con th 18 ca Huyn Tng i tun tiu min T Xuyn n
tip xc vi gia nh nng. Ri 9 nm sau, nng c tin cung hu L Dc, kt duyn cm st.
C sch li chp: Th vng L Dc tnh nht nht, thch ngm m nhn. Dng Ngc Hon v
hu h L Dc c ba nm, nhng tnh chn gi chng bao gi c v L Dc cn nh. Gia lc y,
Ngc Hon li xinh ti lng ly trong tui dy th.
Sc p ca nng lm cho mt i thi ho lc by gi l L Bch phi ca tng bng ba bi
"Thanh bnh iu". y l bi th nht:
Thong bng my hoa, nh bng hng.
Gi xun du dt git sng trong
V chng non ngc khng nhn thy,
Di nguyt i Dao th ngng trng.
....
(Bn dch ca Ng Tt T)
Nguyn vn:
Vn tng y thng, hoa tng dung,

Xun phong pht hm, l hoa nng.

Nhc chi qun ngc sn u kin,
Hi hng ao i nguyt h phng.
i nh ng, Huyn Tng l mt ng vua tng i tr v lu hn c. Cc cung phi c nh

vua sng i sinh c thy 59 ngi con. Trong s c 30 trai v 29 gi. Nng cung phi c nh vua
sng i rt mc l V Hu Phi. Nng sinh c 7 con, nhng b mt 3 khi cn nh.
Hu Phi mt, Huyn Tng bun ru, ngy nh m thng, lp i Tp Linh cu siu cng vi
cho vong hn Hu Phi c sm siu thng. Ni gim thy nh vua bun b nh thng ngi c
bn tm mi cch lm cho nh vua ngui bun. Nhng bao nhiu cung tn m n chn n hu h
gi chn, khng ai lm khuy kho c ni lng nh thng ngi c ca nh vua c.
Mt hm Cao Lc s i qua ph Th vng thy Ngc Hon t dung m l, ct cch thanh k, tht
l mt giai nhn tuyt p trn i c mt, bn ngh rng c l m nhn ny thay c V Hu Phi.
Nhn bui hu vua, Cao Lc s mt tu vi Huyn Tng, truyn a Dng Ngc Hon vo Tp
Linh i trng coi n nhang sm hm cu nguyn cho V Hu Phi.
Do , Ngc Hon phi vo cung Hoa Thanh n i Tp Linh lm si, ly o hiu l Thi Chn.
Cao Lc s li chn con gi ca V Chiu thay Ngc Hon lm v Th vng L Dc.
Trng thy Ngc Hon, vua Huyn Tng bng thy lng rung ng xao xuyn, hnh nh Hu Phi
phai m, ri ni bun ru thng nh ngi c tiu tan nhng li nhng n ci ci m, nhng
ci lic nhn say m... Ri t , Huyn Tng m say m, thng triu nng vo hu h mnh rng,
tnh ngy mt mn nng, ngy thm m sc.
Nh vua say m Ngc Hon cn hn V Hu Phi na, nn sng lp nng lm qu phi, li sc

phong Dng Huyn Din lm Binh b thng th. Ba ch ca Ngc Hon cng c phong lm
phu nhn l Hn quc phu nhn, Quc quc phu nhn v Tn quc phu nhn. Hng thng, nh vua
cho xut ca kho 30 vn quan tin cho mi v phu nhn, 10 vn quan tin mua sm t trang phn sp.
Anh h qu phi l Dng Xuyn c phong lm t tng v c i tn l Dng Quc Trung, uy
quyn nghing thin h. Cn ring v Dng Qu Phi th khng cn phi ni, nh vua chiu
chung mi iu, lun lun lm tha mn mun ca con ngi p. Nh cuc i tm sui ca nng
mi ln tn hng vn bc ca kho v lm cht hng trm mng ngi, nh vua cng thng tay, khng

cht tic r.
Dng Qu Phi p li c ti gy t b, t ra gii v m nhc. Nng li t c nhiu khc ht v

iu ma lm cho lng ca mt ng vua ngh s cang thch th say sa.
Huyn Tng gp Dng Qu Phi by gi nh vua tui ngoi 50, c th suy nhuc v tri qua
nhng th vui sc dc thi qu ... Vua nh An Lc Sn dng mt th linh an gi l "Tr tnh hoa"
c nhiu sc khe c ha hp vui say cng m nhn.
Minh Hong say m Dng Qu Phi, sut ngy m cng nng yn tic n ca, b c vic triu
chnh. Nh vua li tin dng An Lc Sn l mt v tng Phin, cho gi phn ch huy na lc lng
qun s ca triu nh.
C sch li chp An Lc Sn c Dng Qu Phi nhn lm con nui, c t do ra vo cung cm

cng thng dm vi qu phi. Nh vua m qung, khng hiu bit g c.
By gi, Dng Quc Trung nm gi ton quyn binh lc. Sau khi ln n bc thng th v hai
con trai la Dt v Huyn snh duyn cng hai qun cha Vn Xun v Din Ha, Dng Quc Trung
li cng kiu hnh, t c, c nh phn nghch. Thy An Lc Sn nh ci gai trc mt nn nh
mu hi. An Lc Sn bit c nn b trn. Ri vo ngy 16 thng 12 nm 755, An c binh t qun
Ng Dng (c sch chp l Phm Dng) nh thng vo kinh Trng An.
Binh triu i bi.
ng Huyn Tng lc by gi 70 tui.

Vo ma h nm 756, qun ca An Lc Sn tin n Trng An. Nh vua v Dng Qu Phi cng
mt s qun thn phi b kinh thnh chy vo t Thc. Ngy 14 thng 7 nm 756, mi ngi n
M Ngi th tng s khng chu i na, v lng thc ht, qun s kh nhc m Dng Quc
Trung v c gia quyn u no sung sng, nn h ni ln chng li. Dng Quc Trung ra lnh
n p nhng b lon qun git cht. Lng cm phn i vi h Dng cha tan, lon qun li bc
vua em tht c Dng Qu Phi th h mi chu ph vua. V h cho rng qu phi l mm sinh i
lon.
Nh vua khng th lm th no hn, nh giu mt ct lng m hy sinh nng cung phi h Dng,
mt trang quc sc thin hng gia thi 38 xun xanh!

Mng chim ot ngai vng cha bng mng chim ot con ngi p, nhng nay ngi yu
mt, mng tnh tan v, An Lc Sn tc gin sinh cung, ra lnh cho qun lnh t ph kinh , tn st
nhn dn. S chp: "C 36 triu sinh linh cht trong cn lon y. R Phin gp ai cng chm cng
git, thc l mt cuc mu khng tin khong hu trong lch s Trung Hoa, m nguyn nhn su
xa l do ci sc ca mt ngi n b dm lon".
Sau An Lc Sn b con l Khnh T git cht. B tng l S T Minh li git Khnh T m hng
nh ng. Minh Hong khi phc s nghip, tr v Trng An mc kch cnh iu tn ni
khuyt.
cn m con ngi ngc yu du ngy xa nay u cn na. Ni nh thng do dt, dng
dc y lng. V i mt gi nua kia cng m i v ng l.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngc Hon Dng Qu Phi
Nguyn T Quang
in hay tch l
T M Thin, mt s gia danh ting b cung hnh
T M Thin t T Thng (145-87 trc D.L.), ngi huyn Long Mn (nay thuc huyn Hn
Thnh, tnh Thim Ty) i Hn V . Cha ca ng l T M m, mt nh vn hc danh ting
lm chc thi s ti triu.
Hi cn nh, T M Thin thng c vn. Nm 20 tui, ng i chu du khp nc, kho st v a
l, phong tc tng min, gp di tch no cng dng bc nghin cu. Phm nhng cnh k quan
cng qu hng cc v nhn, ng u chn n.
Lng du mt thi gian kh lu, T M Thin tr v c phong lm chc Lang trung (quan hu cn
vua). Trc khi cha mt c tri li vi ng:

- Nu cha c qua i, con hy ni tip ly ch ca cha tm vo vic son s. Ci o hiu ca con

ngi l phi th vua, th cha nhng vic trng yu ln hn l phi lm mt vic g c ch cho i,
sau cho cha m c ting thm ly ...
Sau khi T M m qua i, ng ni chc cha lm Thi s. ng quyt thc hin li di chc ca cha;
v cng bt u t , ng sp xp ti liu, khi cng vit pho "S k".
Nhng mt bt ng xy ra.
Lc by gi c gic Hung N rt mnh nh vo bin thy. L Lng l mt v tng anh hng vng
lnh vua Hn em binh dp gic. Qun ca L ch c 5 ngn m phi giao phong vi 8 vn qun
ch. L Lng b bao vy m khng c qun tip vin. ng can m chng c khng ni, b gic
bt. Mn ti nng, gic Hung N d d u hng. L Lng bt c d tm thi u hng bo ton
sinh mng mnh v qun lnh hu ch thi c ra nhc.
Tin v n triu nh, c k gim pha vi vua V bo ng phn quc. Nh vua c gin ra lnh tru
di ba h ca L Lng.
T M Thin bit L Lng l ti trung nn ng ra binh vc L gia triu. Vua V bt bnh, ni
gin bt ng h ngc v x cung hnh (hon hay thin). l mt trong nhng ti nhc nh nht
ngy xa. Theo lut l, ng c th b tin ra chuc ti, nhng ng vn ngho m bn b khn ai c
lng ngha hip dm ra mt gip v s vua ght ly.
B ti cung hnh, T M Thin cho l mt iu s nhc gh gm, trong thm tm mun t st;
nhng nh li cha hon thnh c li di chc ca cha, nn thy bn phn mnh trong lc ny l
phi sng ni nghip cha, ni ch ngi trc... V ngh nh th nn ng can m nhn ly hnh
pht; ri t ng kin nhn nm trong ngc t, dng nhng ngy sng tha hon thnh b S
k.
Trong bi ta b ny, ng t v vi cc thnh hin i trc:
"ng Thi s gp ci ha L Lng, b giam trong cnh xing xch, bi ngi than rng: " l li ca
ta ? l li ca ta ? Thn ta b hy khng dng c na". Ri m ngh k li rng: "Nhng li
ni bng by trong kinh Thi, kinh Th l din ci ch ca c nhn. Hi xa Ty B b giam trong
ngc Du L m vit Chu Dch; Khng T b nguy Trn, Si m son Xun Thu; Khut Nguyn b
phng m lm Thin Ly Tao; T Khu m mi c b Quc Sch; Tn T qu chn mi bn v binh
php; Bt Vi phi y qua Thc m b L Th truyn li i sau; Hn Phi b t Tn mi c hai
thin thuyt nn, c phn; 300 thin trong kinh Thi i l thnh hin pht phn m lm ra. Nhng
v u c ni ut kt, khng ni r c lng mnh nn thut vic mi k t o Tngn i
Lm Ch bt u t i Hong (*)"
Sau khi ra khi ngc, T M Thin tr thnh ngi tn ph, i khng cn thy cht th v g. C
l cng v thng tnh v hi hn nn V thng cho ng ln chc Trung th lnh. Nhng lng ng

vn cm thy bun chn, khng tha thit g n danh li, vic i, ch chuyn tm bin son b S
k m thi.
Nh ch kin quyt nn T M Thin hon thnh c mt b s k c gi tr ca nc Trung
Hoa. Cho n ngy nay, c non hn hai ngn nm, ai cng nhn "S k " l mt cng trnh sng tc
v i. V, ai cng ly lm khm phc ti nng v ch kin nhn c mt khng hai ca T M
Thin.
B "S K " gm 130 thin, c 526.500 ch.
V phng din s hc, n c bn c im:
- L b s u tin chp vic nhiu i, khng nh nhng b s trc ch chp ring mt i: Xun
Thu hoc Chin Quc.
- Tc gi trng nin i (chronologie). S gia trc ng khng theo mt qui tc no nht nh trong
s k nin i (tr b Xun Thu ca Khng T, nhng b ny ch chp vic trong mt thi i). n
ng mi lp ra nin biu ca 12 nc ch hu v nin biu ca cc lc quc.
- Tc gi khng nhng chp nhng hnh vi ca vua cha cn ghi c vn ha nh l, nhc, trit hc,
vn hc...
- Thi ca tc gi rt thnh thc: iu no cha nghin cu r th tn nghi. Nu c nhiu thuyt
bt ng th k ht.
T M Thin vn ngi hc rng, lch duyt nhiu, li c tm hn cao thng, thm mang mt ni
lng u ut nn li vn ca ng tuy bnh d m hng mnh, siu dt, nhiu khi bng by, thm thit.
N pht t lng phong ph cng nh t c nn gi cm ngi c rt su xa.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Mi vin "Xun Khit Cao"
Triu Phi Yn v Hp c l hai ch em rut. C hai u l cung phi sng i ca vua Thnh
nh Hn (32-6 trc D.L.).
Ba bi "Thanh bnh iu" ca L Bch ca tng sc p lng ly ca Dng Qu Phi i ng
Huyn Tng, bi th hai c cu nhc n Triu Phi Yn:
T vn Hn cung thy c t?
Kh lin Phi Yn tn trang.

Phan Nh Xuyn dch:

m hi Hn cung ai snh kp?
Phn son Phi Yn cng xin nhng.
Tuy ca tng sc p ca Dng Qu Phi, nhng nh thi ho ti hoa h L cng phi nhn nhn Triu
Phi Yn l mt quc sc thin hng. V, c hai ch em khi vo hu vua Thnh l bt u lm
o ln c cung vi. Bao nhiu cung phi m n, Thnh xem nh t bn. C n nng Ban Tip
D, trc c nh vua sng i bao nhiu th by gi gh lnh by nhiu. n ni vua Thnh b
bnh ... bt lc (lit), nhng cui cng li cht t ngt trn mnh ca nng Hp c gia lc giao
hoan.
Nguyn hai nng trc h Phng. Cha l Vn Kim, vn mt k lng t trc tng. May mn, Kim
c C T qun cha ku vo lm vic ti nh ring. Chng ca qun cha l Triu Man li "bt
lc", lm qun cha bun duyn ti phn cho kip o t sen ng l lng. V th nn Vn Kim c
mt xanh , ri la gn rm, qun cha c thai. Nhng v chng bt lc, qun cha khng th bo
l kt qu huyt thng ca chng. bo tn danh d, qun cha gi au xin v nh dng bnh,
ri sinh ra Phi Yn v Hp c.
C hai ch em chung vi Vn Kim. Sau khi Kim cht, hai nng lu lc n kinh , i thnh h
Triu vo lm n t cho Lm A cng cha. Nh c lng cng cha nn khi Hn Thnh c
lnh kn m n vo cung, cng cha lin c Phi Yn.
Trc khi vo lm n t cho Lm A cng cha, Phi Yn tri qua mt cuc sng tnh i lng mn.
Nng tng i li vi mt chng trai tn X iu Nhi. Ri trong thi gian vo cung hu Thnh ,
nng li thng dm vi tn cung n Yn Xch Phng, tn cn v Khnh An ... Nh vua khng hay
bit g c, vn say sa m mt trc sc p v ngh thut giao hoan, nn ph Ha hu, lp Phi Yn
lm hong hu. Nhng v khng sinh con nn nng a em l Hp c dng cho Thnh .
Khng bao lu, Thnh bin thnh k bt lc. Cc thi y khng ti no cha c. Nhng l c
mt iu l ch c gn nng Hp c th nh vua mi thy ro rc hng tnh...
C ngi dng cho nh vua mt th thuc trng dng gi l "Xun khit cao". Mi ti khi mun
giao hoan c y hng th, tha mn c i bn th ung mt vin, l thy hiu nghim ngay.
Mt bui ti, Thnh i tic trong cung. Nh vua cng Hp c ng ng say, ri v mun tn
hng mt thch th mi m nn c hai dng n 10 vin Xun khit cao kch thch dc tnh. m
ti y, cng lc ca nh vua dng mnh phi thng.

Gp phi tay k phng ch th, nhng chng may Thnh b cht ngay trn ging.
Mt ng vua cht au n v nhc nh!
Nguyn T Quang
in hay tch l
Chu Cng th b
Chu Cng tn n, ngi i nh Chu (1135-221 trc D.L.), c ti tr nc.
"Th b" do nguyn cu: "Nht phn tam th b" ngha l "Mt ba n phi nh cm ba ln".
Nh Thng (n) truyn c 600 nm th n vua Tr tn n Th l vua dm bo. Vn vng C

Xng vn th nh n nhng n con l V vng tn C Pht hi cc ch hu pht Tr, dit nh
n ln ngi, ng Co Kinh, t quc hiu l Chu, tc l Ty Chu.
V vng lm vua, em l Chu Cng n gip vic chnh tr, tn trng chiu i ngi hin. Chu
Cng xem gng hng vong ca cc i ng, Ngu, H, Thng, thy rng ch l do ch hu (cc
t trng) phc hay bt phc nn em t ai chim c phong li cho cc t trng c. Ch c cc
a im trng yu th phong cho cc cng thn cng con em khng ch ch hu c v lm hng
ro cho vng tht.
Ch hu mi c u theo t phong ln nh m chu tc Cng, Hu, B, T, Nam. t phong ca

Cng, Hu l 100 dm vung, ca B l 70 dm, ca T , Nam l 50 dm. Ngi c t khng
n 50 dm gi l ph dung.
Chu Cng li t ra l nhc, mi nghi thc triu nh, mi trt t trong gia tc u c quy nh
cht ch. V nng nghip, Chu Cng t php tnh in. Mt khong t rng chng 5, 6 trm mu
chia lm 9 khu theo hnh ch "tnh". Tm gia nh chia nhau 8 khu chung quanh v phi chung sc
cy cy khu gia np cho vua. Php tnh in c li l lm cho t ai ti sn nhn dn khi
chnh lch.
S chp di triu ny, nc Vit Nam lc by gi gi l Vit Thng, sai s sang cng chim bch
t. Chu Cng ch xe ch nam (ngun gc ca a bn) a s ta v nc, phng lc ng. y l
mt thi cc thnh ca i nh Chu m phn ln do ti c ca Chu Cng xy dng.

ngi c 13 nm, V vng mt, Thnh vng cn nh. Chu Cng gi quyn nhip chnh ph
u cha. C bn by ti c ca vua Tr phao ngn l ng s cp ngi ca chu. Thy Thnh vng
khng tr ti k phao vu tin nhm m cn t hoi nghi, ng bn tr chc v lui v p ring, son tp
th "Xuy hin" gi cho nh vua. Thnh vng xem xong, ly lm hi hn li rc Chu Cng v lm
ph chnh.
Chu Cng chng nhng c ti v chnh tr cn c c tnh qu trng k s ngi hin. Khi tm gi
hay ng n cm, nghe c k s n, ng lin bi tc hay nh cm ngay ra n tip. Sch "S k
" c chp: Chu Cng rn ng B Cm rng: "Mt bui tm gi, ta phi bi tc ba ln, mt ba n ta
phi nh cm ba ln ng dy ra tip k s. Th m cn lo khng thu phc c ngi hin trong
thin h y!" Nguyn vn: "Ng nht mc tam c pht, nht phn tam th b, khi d i s, do
khng tht thin h chi hin nhn".
"Chu Cng th b" ni Chu Cng trng vng k s. l mt tm gng sng cho nhng ngi
lnh o vic nc cn phi qu trng k s, trng ngi hin tm bc hin gi cng mnhlo i
cuc cho t nc.
Trong bi "on ca hnh" ca To Tho i Tam Quc c cu:

Sn bt ym cao,
Thy bt ym thm.
Chu Cng th b,
Thin h qui tm.
Dch :
Ni sng cch tr l bao,
Chu Cng trng vng, anh ho v theo.
(Bn dch ca T Vi Lang)
Nguyn T Quang
in hay tch l
Lit n h L thnh Giang Du
i Tam Quc, nh Thc n hi suy mt. Thc cha l Lu Thin, con ca Lu B, sau khi

Khng Minh cht, nghe li gian thn l Hong Ho m m tu sc, khng ni c ch ln ca cha
gi vng c nghip. Tha tng ca nh Ngy l T M Chiu sai tng l Chung Hi v ng
Ngi em binh nh Thc.
V mun nh p Thnh thnh lnh bn Thc khng phng b nn tng ng Ngi ngm
binh qua ng tt m Bnh him tr. H c ni m ng, bc g lm cu tri qua cc hang su o
dc, ni chp chng... h tin n thnh Du Giang.
Tng Thc gi Du Giang l M Mc, nghe tin ng Xuyn mt, cng cho qun sa son canh
phng, nhng ch chm lo v mt i l. Li tin tng Khng Duy cn c i qun ng gi Kim
Cc, nn Mc khng phi lo ngh my. V vy, Mc khng tnh hnh cho lm. Hm y, Mc lo
thao luyn qun s xong, v nh vi v l L th, t l ln si v hm ru cng ung. L th hi
chng:
- Nghe ni ngoi bin nh qun gic nh gp lm, m tng qun khng v lo bun l ti sao?
Mc ci p:
- Vic ln c Khng B c trng coi. Can g n ti m lo!
L th nghim nt mt, hi:
- D th no i na, tng qun cng chu trch nhim coi gi thnh tr. Sao li bo khng quan h?
Mc im nhin ni:
- Thin t th nghe thng Hong Ho, ti ngy say m v ru vi gi. Ti liu v ln cng sp ti
ch chng xa g. Nu qun Ngy n tn y na th cn g m chng hng i cho xong. Lo ngh lm
thm mt!
L th ng ng ni gin, ng ln nh vo mt Mc, mng rng:
- Lm thn nam t m gic cha n ngh iu bt trung bt ngha! Tht ph c tc lc ca triu
nh by nay! Ta cn mt no sng nhn mt y.
M Mc xu h mt khng bit tr li ra sao na... Cht gia nhn t ngoi chy vo hong ht bo:
- Tng Ngy ng Ngi, khng bit theo li no ko ti, hin em 2000 qun xng vo thnh
ri!
Mc s hi vi vng ra xin hng.
n cng ng, Mc ci rp ngi xung ly Ngi, ri st st ku khc:
- Ti c lng hng t lu. Vy xin chiu d dn trong thnh v em qun bn b v theo tng qun.
ng Ngi nhn cho hng v thu ht qun m ca Mc trong thnh Du Giang, cho nhp vo qun
mnh iu khin, li cho Mc lm hng o quan. Bng c ngi hu nh M Mc ht hi chy
ti bo:
- Phu nhn nh tht c cht mt ri!

Mc kinh hi ing lng ngi. ng Ngi hi duyn c. Mc em s thc k li. Ngi cm ng

khen L th l bc hin ph, cho dng l mai tng rt hu. Ngi thn n trc linh cu t l. Qun s
nghe tin y, ai cng than tic.
Ngi sau c th khen L th:
Hu cha hn m, nghip Hn nghing,
Tri sai ng Ngi chim Ty Xuyn
Bun thay Ba Thc nhiu danh tng
Chu km Giang Du L th hin.
Nguyn vn:
Hu cha hn m Hn t in,
Thin sai ng Ngi th Ty Xuyn.
Kh ln Ba Thc a danh tng,
Bt cp Giang Du L th hin.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tung Honh Gia
"Tung honh gia" l mt hc phi trong Cu Lu, tc l chn hc phi ln nht hay l chn dng t
tng i Xun Thu Chin Quc Trung Hoa:
Nho gia
Php gia
Tung honh gia
o gia
Binh gia
Tp gia
m dng gia
Mc gia
Nng gia
"Tung honh gia" l mt mn phi v thut ngoi giao.

Nguyn khi nh Chu suy vi, cc r chung quanh thng xm ln b ci. Vua U vng nh Chu say
m nng Bao T, b r Ty Nhung nh bi git cht. Con l Nghi Cu ln ngi tc Chu Bnh
vng, s qun Ty Nhung nh ph na nn di sang Lc p (tnh H Nam ngy nay) lp thnh
nh ng Chu.
Nh ng Chu by gi suy nhc qu. Cc ch hu khng phc tng na, t do, phng tng, ngi
xng cng, k xng b, tranh ginh t ai, khuynh lot ln nhau lm thin h rt nhiu nhng.
i nh Chu, Trung Hoa c hng ngn nc ch hu. n i Xun Thu (722-481 trc D.L.),
nhng nc ny tranh nh nhau ch cn mt trm. C my nc mnh l T, S, Tn, Tn, L,
Tng. Nh Chu tuy suy nhng cc ch hu vn cha n hoc dm b hn. Ngi no cng mun
mn danh ngha tn ph nh Chu hy dit i phng v t suy tn lm minh ch (gi l B).
C 5 ch hu ni tip nhau lm minh ch gi l Ng B. l nhng ngi ng u trong vic
ng minh, n th on kt nhau v suy tn nh Chu. Ng b l T Hon cng, Tn Vn cng,
Tng Tng cng, S Trang cng, Tn Mc cng. V tranh ginh a v, thn tnh t ai nn tt c
ch hu ln nh gy thnh nhng cuc binh ao d di, cha tng thy trong lch s Trung Hoa.
n i Chin Quc (481-221 trc D.L.) li c 7 nc mnh gi l Tht hng: T, Hn, Ngy,
Triu, Tn, S, Yn. Cuc chin tranh cng ko di d di. Nay Tn thn vi S, th mai c th
coi S l k th; T ngoi mt thn vi Triu nhng vn c th giao thip b mt vi Tn chng hn
dit Triu, v.v...
Trong thi i ny, nhng ngi c cht hc vn v x hi lon ly, h khng ng vng c trn
ng thc nghip theo khoa hon ca mnh, nn phi phiu lu t nc ny sang nc khc tm
o cm hay a v khanh tng cng hu. Ngoi nhng ngi hc rng trn thu thin vn, di t
a l cn c nhng ngi c ti bin lun, ngn ng gio hot...
"Tung honh gia" l mt hc phi trong Cu lu gm nhng hng s xut thn, c ti bin lun i du
thuyt cc nc chin hay ha. Ngi c tn sng trong phi ny l T Tn v Trng Nghi.
T Tn ch trng thuyt "Hp tung". Trng Nghi ch trng thuyt "Lin honh". C hai em
thuyt ca mnh chu du khp cc nc, thuyt minh vi cc vua cha ch hu. Hai thuyt ny mnh
nht i Chin Quc nn c ly lm tn cho hc phi.
T Tn v Trng Nghi u l hc tr ca Qu Cc tin sinh. T Tn ngi Lc Dng i du

thuyt 6 nc: Hn, Ngy, Triu, Yn, T, S hp nhau li chng nh nc Tn l nc mnh nht.
Chiu dc l "Tung". t 6 nc u theo mt chiu t bc n nam ti pha ng; i vi Tn
pha ty, c mt mnh nn dng danh t "Hp tung" ch s lin minh cc nc. T Tn c vua
Triu phong lm Tung c chng v cm n l Tng quc 6 nc.

Trng Nghi ngi nc Ngy, ch trng tri li thuyt ca T Tn. Sau khi T Tn cht, tung c
6 nc tan r, Trng Nghi lm tng nc Tn i du thuyt 6 nc th Tn. "Honh" l chiu
ngang t ty sang ng. t Tn v pha ty. Su nc v pha ng, khng phi lin kt
chng Tn m hng Tn, nn gi l "Lin honh".
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bn kin cung kim nht tro giang sn...
"Bn kin cung kim nht tro giang sn..." nguyn do hai cu th:
Bn kin cung kim bng thin tun,
Nht tro giang sn tn a duy.
Ngha:
Na vai cung kim tn tri cao,
Non sng khp ci xng pha mt cho.
y l hai cu th kh phch ca Hong So, tng gic ni danh i nh ng.
Nguyn nh ng t i vua i Tng (763-765) n Hy Tng (874-888) th quc th cng suy vi.
Phin trn honh bo ngoi, hon quan chuyn chnh bn trong. Phin trn th nm quyn thng
pht sinh st nhn dn trong tay; hon quan th thin tin ph lp vua cha.
Chnh cuc nguy nh th lm cho mi lon trong dn gian ngy cng tng gia nguy ngp. Nhng
bn c nng phi b trn lu lc. Mt s c t t rung b kim tnh cng b qu qun m thnh lu
vong, hoc t hp lm trm cp, hoc lm in h cc trang vin.
Ti chnh b kit qu, kho tng nh nc h khng, triu nh phi nh thu nng. Va binh tai, li
xy ra thy tai v hn tai lun nm lm cho nhn dn cng lm vo tnh trng cc k khn kh.
Lc by gi To Chu, lng Xch Tng c mt ngi tn Hong So t C Thin, vn con ca

mt nh bn mui. So rt thng minh, vn v u gii nhng v ngi rt xu. Nm Cng Ph th
ba (876) i vua Hy Tng, Hong So i thi c V c Trng nguyn. Vua thy hnh dung "c
qui" ca So nn khng dng, ui So i.
Hong So ra khi triu mn tr v, gia ng gh qun ngh, lng y cm tc. So ngh thm:
- Khi ng bng m khoa thi th ni chn ngi vn chng v v ngh m thi, ch khng thy ni
chn ngi mt my p . Nu ta d hn qun mun ly din mo chn ngi th ta c i thi lm

chi cho ung cng.
Tc kh qu, Hong So ly bt mc vit mt bi th trn vch qun ri b ra i:

Lc thao nh m ng phong hu,
Mt tht hn qun d bit u?
Nu c i ba ngn t ,
ot thu thin h bn trm chu.
To Chu Hong So t C Thin .
Qun tun thnh n qun trng thy bi th lin chp li dng ln vua. Nh vua tc gin truyn ha
hnh Hong So v ra lnh tp n. So hay tin, khng dm i ng ln na m phi ln li trong
rng ni v qu.
C truyn chp rng: mt hm Hong So gh vo cha ngh, c tin cho mn gm bu. So nh

th gm mi bo cc si trong cha tm ni n trn ko b gm bu chm nhm.
n gi ng, Hong So ra ng gia tri, nhn ngay mt tri khn rng:
- Ti l Hong So t C Thin, ngh v i vua ny v o, chng k hin ti, c nghe li gian nnh
cho nn o tc phong khi, ho kit ly tm, thin h nhiu nhng, trm h kh thng. Vy ti
mun ra sc tr loi gian nnh, cu nn cho sinh linh, ot ly x tc, sa tr ngi tri. Nay ti mun
th sc gm linh xin hong thin gip sc nu vn s kt qu nh lng ti mun th xui ti chm
mt gm cho tt.
on, cm gm ra khi cng cha, nhn chung quanh khng thy ai c. Thy mt cy i th bn
ng, So lin a gm ln chm pht ngang mt gm. Cy i th t hai xung, nhng c
ln mu vt ra. So cc k ngc nhin nhn k li l ng si c cha. Th ra v ng si c nghe
li Hong So bo mi ngi trong cha phi tm ch n trn khi So th gm linh, nhng ng
khng bit ch no trn cho kn. ng ly lm lo s qu, nhn thy mt cy i th c ci bng to nn
chun vo , nh ton thn... khng ng li khng ton!
Hong So au lng than th, on quy gi mang gm ln ng, thng ln Thi Hnh Sn chiu
binh mi m.
Non mt nm, So chiu m c trm mun binh thm mt s tng t vn v kim ton: Chu
n, Thng Nhng, Liu Ngn Chng, Liu Ngn Ty, Cc Tng Chu, ng Thin Vng,
Mnh Tuyt Hi. Hong So t Thng Nhng lm qun s v cc tng ton Tng binh. Th lc
rt mnh.
Hong So t hiu l Xung thin i tng qun, em hn 10 vn qun ot c nhiu chu khc

v vt qua sng Dng T, xung cp min Giang Nam, ra pha ng n Chit Giang, li nh
Phc Chu, Kin Ninh, ri thng ng xung ot Qung Chu. y, Hong So git hi rt
nhiu nhn dn trong thnh th, cng 20 vn ngi ngoi quc bun bn, gm nhng gio Hi
Hi, C c, Bi Ha v ngi Do Thi, ngi Hy Lp.
Sau v min nam c bnh dch, Hong So ko qun ln bc. Nm 880, vy hm ng ri chim
ly Trng An, cp ph v git chc nhng ngi qu tc, quan li v ph ho, s khng k xit.
Vua Hy Tng by gi phi b hong thnh chy vo t Thc. Hong So t xng l i T hong
. Tht l tha ch bnh sinh.
Hong So trc mun cu mun dn ra khi cnh lm than tang tc, nhng n khi thc hnh th
li chng cu mun dn m cn gy thm ha cht chc cho nhn dn nhiu thm na. Tng Chu
n l b h ca Hong So li u hng quan triu. Trong s hn 50 vn qun ca So, mt s chn
ght So b chy theo Chu n. Cn vua Hy Tng sau khi trn chy vo T Xuyn, nh ngi Ty
t Quyt l L Khc Dng em qun cu vin. Triu ng c trung hng.
Nm 884, Hong So b L Khc Dng nh bi ri b tn b h m hi ti Bin Chu. C sch chp
l Hong So nh trn b thng nng tr v t dinh, m c t t.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on t kh phch ca T Hi c cu:
Giang h quen th vy vng,
Gm n na gnh, non sng mt cho.
Hai cu ny thot cu th ca Hong So nh trn:
Bn kin cung kim bng thin tng,
Nht tro giang sn tn a duy.
Cng trong tc phm "on trng tn thanh", on Thy Kiu khuyn T Hi hng triu nh, c
cu:
Ngm t khi vic binh ao,
ng xng V nh cao bng u,
Lm chi ting v sau?
Ngn nm ai c khen u Hong So?
"Hong So" l do in tch trn.
Kiu em Hong So ra thuyt T Hi bit l T c ti gii dng lc nh Hong So chng na,
th cng ch lu li i sau ci ting lm gic m thi.
Nhng i t xa n nay, c lm vua thua lm gic l mt l thng.

Nguyn T Quang
in hay tch l
m L Chi Vin
Nc i Vit, i Hu L, L Thi Tng (1434-1442) tn Nguyn Long, con th ca vua Thi T

L Li, lc ln ngi mi 11 tui nhng chnh s u t tay mnh lm ly. trong triu, vua thng tay
git bn quyn thn nh L Ngn, L St; ngoi th nh Ngc Ma, bt Cm Qu v bnh c cc
Th t Lng Sn, Gia Hng.
Thng minh dng tr, ngi a ti tt cng a tnh ho sc. Thy Nguyn Th L l nng hu ca
Nguyn Tri, dung mo p, vn chng hay nn i vo cung, cho lm chc L nghi hc s.
Nhng khng may, nh vua gp phi b hong hu ghen kinh khng. B bit tnh vua nn canh
chng nghim nht lm cho nh vua khng gi tr g c.
Thng 7 nm Nhm tut (1442), vua Thi Tng ng ng tun huyn Ch Linh. By gi, Nguyn
Tri v tr s Cn Sn, huyn Ch Linh, nh vua gh vo thm. Va lc y, Th L cng v thm
ng Nguyn Tri y. Khi sp v triu, nhn , nh vua truyn cho Th L cng theo nh vua v
mt th. Th L phi vng mng.
Xa gi v n Thin c Giang (thuc huyn Gia Linh, tnh Bc Ninh), tri ti. Vua truyn dng
li, vo vn L Chi (vn vi) ngh.
m y tri trong trng t, vua truyn by tic ru cng Th L i m v xng ha th vn. Th
L khng dm ci mng. Th ri cu xng, cu ha, ru mi, tay chuc, tay trao. Sc p ca Th
L cng lng ly di nh trng vng vc. Nh vua vn cn tr tui li ho sc a tnh, lng sn m
mi tnh vi Th L t lu nay mi c dp gn bn ngi ngc, ri cng say sa v sc, quyn luyn
v tnh nn khng cn gi c v ng n ca mt ng ch tn i vi k b ti c na.
Cuc vui thi v y ko di cho n khuya, cho n khi vng trng vng ch cn m nht trong nh
sng m dy c, nh vua cng cm thy mnh khao kht mt th g m p cho tm thn n
trong khi m li sp h tn. Dp may him c, m gp g thi v ngn nm mt thu phi lm sao
tn hng cho trn vn. hng i s sut i m ly ni hi tic n hn y lng.
Say ru th t m say sc th nhiu, nh vua bng ng pht ln, bo dn cm ly tay Th L nh
nng nng ng dy. on nh vua a tay chong qua chic lng thon, p st mnh vo tm thn
mm mi, uyn chuyn v m p ca nng, ri du nng vo tri. Th L khng cn cng sc c.
M nng cng khng mun cng. l lnh ca ng ch tn. V, lnh ny n ha hp vi lnh
ca con tim ng v p cho i tnh nhc dc. Nng chiu theo cnh tay rn chc ca nh vua v
ng dn mnh vo tm thn lc lng ca ngi. Hm nay nng mi nhn thy mt cm gic say sa

ca mt ngi con gi mn mn o t m nng khng lc no tm thy bn cnh Nguyn Tri,

mt v lo thn ch em li cho nng mt knh mn hn l tha thch yu ng v kht vng.
Bn ngoi, qun thn yn gic t lu. Mt vi tn lnh canh i gc cm canh.
Trong gian phng vng L Chi Vin, di nh trng lp l m cng lm cho sc p ca Th L
thm lng ly, huyn o. Da ca nng trng mn mn, bp tht trn tra l l khu gi ph by di
i mt say m cung nhit ca nh vua. K th xa vng ni cung lu ngy, mi kht vng m p t
lu, ngi th mn mn o t ng thit tha i hi yu ng trn vn, nay gp nhau th mc sc
ngp ln trong ngun n bin i.
Nhng...
Gia lc hoan lc thch th, bn cnh tay ca hai ngi sit cht, nh vua bng rt ln mt ting th
thm ri ngt xu, trt ngay hi th trong i cnh tay ng ngc ca giai nhn.
ng phi tay "H ng s t", mt tay "gim chua" ho hng, hong hu tc gin cnh hng, ti
cho Nguyn Tri m mu cng Th L u c nh vua, nn cng triu thn kt ti tru di ba h
Nguyn Tri.
Thng thay mt v lo thn, c ti kinh bang t th, mt tay rng ct trong cng cuc gii phng
t nc v dng nn s nghip L triu, m nay v mt c do s "cm xc qu " ca ai kia
phi tru di ba h.
V sau, c ngi lm mt bi th t tuyt bng Hn vn:
Xung linh tin t ti tin qui,
Ni ngoi tu nhng, vng hu vi.
Nht t L nghi tha sc tiu.
L Chi vin l nguyt ba di.
Ngha:
Tui tr ln ngi gi php nh,
Trong ngoi sa p tr ti ba,
T khi n s vo hu chc,
Vn vi m khuya bng nguyt t.
Nguyn T Quang
in hay tch l
K c khen b ti, ngi b ch c thng

S K l mt ngi hin li c ti chnh tr i Chin Quc, lm Tng quc nc T di triu T

Uy Vng. ng ht lng lo chnh s, thng lu d xt trong bn cc quan p xem ai hin, ai
khng hin.
By gi cc quan trong triu, ai cng khen quan i phu t A l ngi hin m ch quan i phu t
Tc Mc. S K tu vi T Uy Vng, ri sai ngi i d xt, kim tra xem s thc th no?
Khi d xt c s thc ri, T Uy Vng cho triu hai quan i phu t A v t Tc Mc n.
T Uy Vng chng ni g c. Cc quan trong triu u ng ngc, khng hiu ra lm sao? Mt lc
sau, quan i phu t A cng n. T Uy Vng truyn hp tt c triu thn li nh thng pht.
Triu thn ai cng ngh thm: quan i phu t A phen ny t c trng thng; tri li quan i
phu t Tc Mc th no cng c v n ni.
Lc by gi, gia triu, T Uy Vng gi quan i phu t Tc Mc n, bo:

- T khi nh ngi ra trn gi t Tc Mc, ngy no ta cng nghe thy li ngi ch bai. Ta sai
ngi n d xt t Tc Mc th thy rung nng m rng, nhn dn giu c, vic quan khng
chm tr, c mt phng ng y c yn. Th l do nh ngi chuyn tm tr dn m khng chu
l t lt nhng ngi t hu gn ta, thnh ra b h ch bai . Nh ngi tht l mt ng quan hin.
Ni xong lin gia phong cho. on gi quan i phu t A n, bo:
- T khi nh ngi ra trn gi t A, ngy no ta cng nghe thy li ngi khen ngi. Ta sai ngi
d xt t A th thy rung nng b hoang, nhn dn i rt. Hm trc qun Triu n xm ln b
ci m nh ngi khng bit cu. Th l nh ngi ch em tin ca t lt nhng k t hu gn ta,
thnh ra c h khen ngi . Nh ngi tht l mt ng quan rt d.
Quan i phu t A sp ly xin tha ti.

T Uy Vng khng tha, truyn lc s em vc du ra nu. Du si sng sc.T Uy Vng sai tri
quan i phu t A b vo vc du. on bt tt c nhng ngi xa vn khen ngi quan i phu t
A m ch bai quan i phu t Tc Mc hng my mi ngi n, qu mng:
- Cc ngi l ngi t hu gn ta tc l tai mt ca ta. Cc ngi li tham n ca l, phi ni ra tri,
tri ni ra phi la di, ta cn dng cc ngi c vic g na! Nn em m m c i.
Chng u khc lc ku van.
T Uy Vng vn cn hm hm ni gin, chn ly mi ngi, ton l nhng ngi xa nay nh
vua c lng thn yu em ra m m. Chng u run s, mt ti nh g ct tit.

T by gi T Uy Vng kn chn nhng ngi hin ti cho i trn nhm cc qun. Nh m

trong nc ngy cng cng thnh.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Sa nang ng thy
Theo "Ty Hn ch ", "Sa nang ng thy" l mt k hoch ca tng Hn l Hn Tn nh bi qun

S ti ngn sng Duy thuc tnh Sn ng. y l k hoch ly bao ct (sa nang) chn nc
ngun li (ng thy) ri ch gic n th cy bao ct ln, x nc xung lm ngp qun ch.
Long Th l tng ca S em binh nh Hn. Hn Tn lui binh 5 dm, ni vi cc tng:

- Long Th l danh tng, mnh mnh m n y, ta phi dng tr thng ch nn dng sc.
Hm sau, Hn Tn ra nga i ch vi Long Th. Th nh mi lc cng hng, cng mnh. Hn Tn

b chy. Th xua qun, ui theo. n sng Duy, nc cn kh. Binh ca Hn Tn gic nga qua
sng mt cch d dng. Tng S l Chu Lan theo sau ly lm nghi hoc, tin n ngn Long Th:
- Sng Duy su di, nc cun cun chy, nay li khng c nc chc l chng chn trn nn
nc khng xung c. Chng i binh ta qua sng ri x nc th by gi ta lm sao ngn kp.
Long Th khng tin, ni:
- Hn Tn thua chy, cn rnh u m by mu k. V li nc sng ty ma hn lt. Lc ny l
thng chp nhm tit ng, y l lc nc km nn sng cn, c ly chi lm l.
By gi tri ti. Va lc y c qun bo l Hn Tn cn gn trc y. Long Th lp tc huy
ng ba qun qua sng ui theo, quyt bt Hn Tn cho k c. Va n gia sng, thy c chic
lng n treo trn cao, Long Th t m n xem. Bn cnh n y c dng mt mc bi 6 ch
ln: "iu ng cu trm Long Th" (treo lng n chm Long Th). Long Th ni:
- Hn Tn thy binh ta rt gp, mun cho binh ta lui nn dng mc bi da ta.
Chu Lan suy ngh mt lc ni:

- m hm tm ti l no hn lm gp c. Hay hn lm sn dn d binh ta ui theo n ch
ny ng binh Hn coi chng lng n m tin n. Vy ta cht ng n tt binh Hn phi lon.
Long Th a dao cht ng n.

nh n va tt th t nhin binh Hn mai phc t u nht lot n nh v bo. Ting la ht

vang dy c mt vng tri. Ri nc t trn ngn sng Duy m m xung nhanh nh tn bn.
Binh S khng khip. ng gia sng, chng khng sao ng vng c. Nc trn n cun
cun, cun phng chng i nh cun phng nhng chic l vng. Long Th ht hong, gic nga
chy khan. Nga ca Long Th l Thin l cu nn nhy vi bc l n b. Hn va mun tm
ng chy th mt ting sng n vang, tng Hn l To Kham, H Hu Anh cng mt s tng t
xng ra bao vy. Long Th t xng hu t, khng thot khi c. m ti dy c li vo mt
th b ng, a hnh a vt khng bit nn khng phng xoay tr, gia lc vng vy mi lc cng
sit chc, Long Th du c sc mnh c nh bt sn cng kh lng mong thot khi.
Ngn ao ca To Kham pht ngang chiu mt nh sng loang long. Long Th tr tay chng kp b
mt ao ng gc ti pha bc sng Duy. Cn tng Chu Lan tha lc binh lon v tri ti, trn thot
c, h hn h va.
l trn nh lch s "Sa nang ng thy" ca nh qun s i ti Hn Tn i Ty Hn trong cuc

Hn S tranh hng.
Nc Vit Nam ta cng c trn nh nh th.
Thc dn Php chim ly Vit Nam. C Phan nh Phng lnh o phong tro Cn Vng chng
Php. Cuc khng chin ko di n 10 nm. Tuy ch phn u kin trung c tha nhng sc ngi
c hn nn lc lng ngha qun ngy cng hao mn. Qun Php nh rt qu, nm 1895, c Phan
phi rt qun v ng thung lng ca ni V Quang, cch n Php khng bao xa. C d on
sm mun nay mai gic Php cng n vy nh. Nhn dng sng V Quang thy quanh co mt gii
trng phau, nc cun cun chy, c Phan vui v ni:
- Nu qun Php ko n nh ta th con sng kia c th c ch c lm. Ta s dng k "Sa nang
ng thy" ca Hn Tn nh qun S ngy xa mi c.
Qu thc, lc qu na m, gic Php ko n nh tri ni c n ngha qun ng. Nhng trc

khi chng cha n th c Phan ko qun di qua ng trn mt thung lng ni khc.
Gic Php bao vy, cha sng bn nh ma nhng khng thy ngha qun bn tr li mt ting. sng
no. n ti bng cy l b n pht chy. By gi gic mi on chc l ngha qun s b chy
t lc no. Chng xng ln ni xem r h thc. n ni chng thy bng mt ngi. Cn li v nh
cha b chy, thy c t nhiu kh gii l dao cn, gm m b nm ngn ngang. Gic Php by gi

cng tin chc l ngha qun hong s b chy thc.
Gia lc bn gic Php ng lc lo ngn ng trong nhng n tri b trng nh th th bng nghe
c ting trng, ting h ht vang dy t di chn ni a ln. Nhn xung, thy l nh mt ton
qun trn trm ngi pht c, ging trng toan xng ln ni nh. ng thi ting sng bt
u n onh on t pha.
Gic Php bit l ngha qun, tc tc xung ni chn nh v ui bt. T xa, hai bn ng chin
bng sng n. Mt lc, o qun ny xem chng nng th, vi vng rt lui, nng theo nhng lm
cy v m t trnh n. Gic Php tha th ui theo v bn d di. Nhng o qun bi tu ch
chy c mt qung ng th nm phc xung bn tr li. Ri mt lc li b chy. C chy li
bn. C bn li chy. Gic Php cng tc, cng gin, pht ght cng c rt theo quyt git ro cho
k c mi nghe.
Ra ti sng V Quang, o qun bi tu c" chy da bn m sng. n mt ch nc hi cn, h

b ht c c trng v qun gii ti m sng, ri tranh nhau li qua sng mong thot thn cho mau.
Gic Php ui n ti, n chng thy o qun bi tu sang sng th chng a xung sng
ui cho kp. Nc ch n u gi.
Nhng khi chng li n gia sng th bng trn ni cao c ting sng lnh lm hiu. Chng cha
hiu t gip ra sao th bng dng nc cun cun n. Ting nc chy m m nh t l tri
nghing...
Nguyn c Phan truyn cho ngha qun ly nhng khc g lim to ghp lin vo nhau thnh tng b
ln. on ng sut thn cy ny qua cy kia tht cht, v ly my rng buc cng li, ri t ngay
u ngun sng V Quang l sng pht nguyn t ni V Quang xung. Ngha binh ct chn u
ngun cho nc di sng cn nhiu, ri dng k d ch, i gic Php qua n gia sng th cht
dy cho nc a cy tri xung. v hai bn sng li phc binh ch sn.
L g nc trn ngun b cy chn li, tc ng b li lu, nay cy tho ra, nc c t do hot
ng m chy. G lim to tng theo nc t trn cao tri phng xung mnh m hung hng nh n
su i. Tri c sng m, gic Php v li khng thy c xa, v li b phc binh bn xung d
di, chng ht hong lng tng va b nc cun va b cy y, li thm n bn t tung, tht l
mt trn cc k kinh khng.
Trn ny, gic Php khng k lnh tp, cht mt ba vin v quan. Ngha qun ot ly gn 50 khu
sng cng ng h, dy nt bng da v s.
y l trn "Sa nang ng thy" Vit Nam. C khc vi Hn Tn l khng dng bao ct m dng

cy chn nc.
V sau, mt ngi ch s l Phm Vn Ngn i qua ch trn nh ny, c lm hai bi th "Hoi V
Quang sn c s". Di y l mt trong hai bi y:
Phi vi hiu v ta hn kh,

Chu lp thng phc ngn t.
Nht hng ng la ham st tc.
i gia t quyt thng lu .
Nh vn o Trinh Nht dch i khi:
Gi lnh sng m bui rng ng,
Ba qun phc sn bn sng,
Ching khua mt ting qun reo dy,
ph trn ngun nc chy hung.
Nguyn T Quang
in hay tch l
o binh 80 m nhn ph tan nc L
Vua nh Cng nc L c Khng T lm Tng quc. Nc L ngy cng cng thnh.

T l nc tip gip ca L. Trc s cng thnh ca L, T hu l T Cnh Cng lo s b L thn
tnh. Quan i phu nc T l L Di hin k:
- Bn tnh con ngi h c cng thnh th hay sinh lng kiu dt. Xin cha cng lp b n nhc
dng cho vua L. c b n nhc, vua L tt sinh li bing m chn b Khng Khu. By gi
Khng Khu tt b L m i, cha cng mi c th ngi yn c.
T Cnh Cng bng lng, sai L Di kim im trong m n l chn nhng nng xinh p 18, 20
tui, c thy 80 nng, chia lm 10 i u cho trang phc gm vc lng ly v dy ma ht. Khc ht
y gi l Khang nhc, iu b mi l, o l, c nhiu c ch hp dn, gi tnh. Khi luyn tp
thnh, li dng 120 c nga cng vng, yn nm, mi con mt sc p nh gm hoa, em dng
cho L nh Cng.
Tm mi m n tri qua cc con ng trong kinh thnh nc L, tha tht nh nhng nng tin
trong nhng truyn truyn k dim o. Vua nc L ng chu trn b h nhn thn hnh uyn chuyn
ca cc nng t trn b nhy xung thuyn nh nhng, pht phi nh mt n bm trng ln hoa.

Thuyn va bn, cc m n y nh nhng nhy ln, reo ci trong tro vui ti nh n chim
non. Ri ngi n, k ma, h n a vin hong mn quan v tin n ngn loan in. Vua mm
ci khoan khoi ku hi, c bn ng thanh p:
- Chng ti u l th n ca nng nng y.
Va ni h va tr vo mt ngi p nht trong bn, uy nghi, ng b nh mt b cha, mt n
hong. Nng mc mt chic o trng tha nh mn sng khi mng l ra nhng ng cong ca
bp tht, ca mt vc hnh thon chc, yu iu tuyt m. Tht l mt tc phm linh ng, v i do
mt k cng k xo ca Ha cng. Nh vua n gn hoa khi, ngp ngng ngt du hi tn. Nng
mm n mt n ci nh hoa hm tiu e l di nh trng thanh, on ct ging oanh th th:
- Tu b h, thn thip chnh l Vn Khng, nay c dim phc vo hu b h.
L nh Cng ngy ngt, truyn ngay bi chu.
Tit xun ha m, cnh qu u mc chi non. Hai bn ng, hoa thy tin m chi ny lc. Nh
vua cm thy nh mnh chn o nguyn, c gn giai nhn l ngi m nh vua tng khao
kht m c t lu. Trn ng v cung, nh vua nh mnh ci xung hi my cnh thy tin, u
ym trao cho m nhn.
Ngi p khng t chi. Nng a bn tay trng nut, xinh xn cm ly cnh hoa. Hoa v bn tay
l mt. Nng ngoan ngon a hoa ln mi, nhon mt n ci ti thm m hn.
Trng vo m nhn, hai m ng hng, i mt lng lnh hu tnh nh nc h thu, mt n ci ti
thm n mi trn i mi son h ra by i hm rng trng nh u nh ngc lm nh vua ngy ngt,
bng hong. Tm tr ri lon, thn hn m mn, tm thn by thc, a v ngai vng ca vua L
b nhn chm trong sng sc bin tnh. Cm ly cm tay ng ngc ca giai nhn, nh vua nhn giai
nhn bng i mt say m m mt v ch lm bm c c mt cu:
- Ta yu m nhn lm lm!
Ri c hai, i thn mnh p st vo nhau ln bc vo chn thm cung.
Tri sm sm ti.
Bn pha, n uc ni ln sng rc nh mt hi hoa ng.
Mt on m n, trang phc bng mt th t trng mng nh sng l lt theo mt v khc m ly
trn con ng chung quanh h Thng Nguyt. Thn hnh uyn chuyn, tha tht theo iu nhc,
nhn h c lc n lc hin, lc m nh hnh bng ca khi, ca sng... ng bao ph hong cung.
By gi, hng v quan b c binh th.
By gi, hng vn thn qun ht kinh sch.
Trn h, thuyn b ua nhau tp np, ru tr yn m, n du ht hay, ting ni ging ci l li,
dim da bay bng n my tng sao.
Thnh thong, mt v hong thn, mt vin i tng gh thuyn vo b, m ly mt m n em v

t tht; ri my xanh tc bc bn cc ru nng tha h n i ph tnh.

Ri t y ...
Ting n, iu v t gia h trong thm cung truyn n ngoi thnh, s hoan lc t k quyn qu
trong vng khu cc lan trn n hng trng gi phong lu. Ch c bn dn en ngy ngy tm ma
gi gi, di nng dm sng, chui rc trong nhng tp lu tranh xiu vo thiu cm, thiu thuc
chn bn ly nc ng.
Thi xu, tt dm l nhng ngi thuc rt nhy, nhng cht men d cho con ngi tp nhim, say
m. Th ri, ai ai cng nong n ci b o ngha, cho l mt ci ch nng n qung c by lu.
Nhng ca phng khu bng m to. Trong bng ti, thp thong nhng bng n nhi i tm hoan lc.
Nhiu v L quan ng cng t Thi miu cng vi vng nm hng, t giy cho mau bn
b i tm n chn yu hoa. Ni Tam php t, mt vin st gi l kh dng chn trc ca vin,
th mt hi di ct ging phu pho thiu no:
- Hi i! Thi nin thiu ca ta u ri!
Khng cn sc ngn cn c, Khng T phi b nc L m i. L suy nhc dn, cui cng b
T thn tnh. o binh m nhn 80 ngi ph tan nc L, qu hng ca mt ng thnh nhn.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Bi thy trn
Hn nh triu. Tng Hn l Hn Tn bo cc tng s ca mnh:

- Hm nay ph Triu t thnh cng. Vy ba qun ch n cm s qua lng. Trong chc lt ph
Triu ri s n no.
Tng s cha dm tin nhng phi gng gng vng theo. Hn Tn li em mt mun binh ng ni
m nc, sau lng l mt con sng to. Tng s ca Triu thy Hn Tn dn mt trn nh th th cho
l cm qun vng v. H tin tng s thng li s nm chc trong tay; v bao nhiu qun Hn ng
nc sng khng ch rt lui s b tiu dit hay lm mi cho thy cha.
Hn Tn ni trng ko qun ra khi vm Tnh Hnh. Binh Triu khai n ra nh. Hai bn gip chin
c mt lc, Hn Tn cng tng s qung c nm trng b chy xung b sng. Binh Triu thy
thng th, b n trng, xng ra ginh ly c trng ca Hn, ng thi rt theo Hn Tn. By gi,
qun i ng b sng x ra chn nh binh Triu. Ch c mt con ng tin ti, qun Hn n
lc nh nhu, mt chng vi mi, kh th rt hng. Binh Triu phi rt lui tr v, th thy n b

qun Hn chim ly. Trn n c Hn bay pht phi nh ngo ngh.

Nguyn hai ngn binh Hn theo lnh ca Hn Tn np ti K Sn, ch binh Triu b n hng hi ra
ginh c trng v ui theo Hn Tn th xung phong vo n Triu, chim ly mt cch d dng.
Binh Triu by gi nh chim mt , ri lon hng ng, v chy t tn. Tng Triu l Trn D ra sc
cn ngn, git ht my tn qun nhng cng khng th n nh c tnh th.
Trn D li b binh Hn bao vy, cui cng cht ti trn. Binh Hn tha thng nh thng vo thnh
bt vua Triu.
Cc tng hi Hn Tn rng:
- Php ng binh, bn hu phi c g ni, bn t phi c bng chm, sao tng qun khin bn ti
lp bi thy trn m thng c gic.
Hn Tn ni:
- y cng trong binh php c, ti cc ng khng ngh n. Trong binh php c ni: vo ch t
a th sng, vo ch vong a th cn. Nu em ngi n ch sinh a m nh, gp ch mnh
th b chy ht, nh vy cn g binh!
Cc tng u chu cho l hay.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tiu Lang
Thi Giao hc gii, th ph rt hay. Nh ngho x xc nhng Thi cng phong lu ho phng rt
mc.
Trong vng c nng h Lng tn Bch Nga, sc p lng ly, duyn dng cc k. Cha m mt sm,
nng h Lng phi nh c rut. Trai ti gi sc, Thi Giao v Bch Nga gp nhau ri tha thit yu
nhau. Nhng mng xy dng gia nh ca hai h Thi Lng cha thnh, th chng may nh c ngy
cng sa st. Cui cng, ngi c phi em bn Bch Nga lm nng hu cho mt vin Lin soi l Vu
ch.
Cm c giai nhn trong tay, h Vu rt mc yu thng. Li xut ra 40 vn ng tin, xy mt lu
i cho ngi c .
Mt ngi yu p, chng Thi au xt, t nh k mt hn. Sut ngy, chng ng ta bn ci

cy ngoi dinh quan Lin soi ngng trng bng hnh ngi p, mong c nhn ngi yu cho

ni nh thng. Trn lu, nng Lng nhn qua ca s thy chng Thi thn th bun b m lng
au nh ct.
Gp tit Hn Thc, nng Lng c vic ra ngoi dinh. Thy chng Thi ng bn ci liu, hnh vc
v gy, nng Lng cm ng, ngi trn kiu m khc nc n. Gp nhau, nhn nhau nhng c hai
khng dm m li. Bn mt l ch bn dng chu. Thi au n lm bn cu th:
Theo chn bao k ngp mi hng,

Tm t khn the l my hng.
Mt ti ca hu su ta b,
Chng Tiu t khch qua ng.
(Bn dch ca Ng Tt T)
C k ght Thi, bt c bi th y, mun hi Thi nn ln bn th trn bn ca quan Lin soi.

H Vu xem th, thy li hay li nh, m v ai on no nng nn c chiu cm ng, cho lnh
i chng Thi vo. Thi hong s qu. C ngi xi chng trn i ko b tai v nhng khng bit
trn i u, nh phi liu vo hu.
Va gp Thi, Vu ch lin cm ly tay chng ni:
- Cu: "Mt ti ca hu su ta b, Chng Tiu t khch qua ng" hn tin sinh au kh lm!
Bn mi vn ng, mt lu i c l bao m tin sinh n tic li th khng sm cho ti bit. K
ny c hp g m chng cho chu v Hp Ph!
on, Vu ch bo m phu xe a nng Bch Nga v vi chng Thi cng xum hp. Vu ch cn
em tng nng Lng tt c nhng n trang t tin, trc kia sm cho nng.
Nguyn vn:
Hu mn nht nhp thm nh hi,
Tng th Tiu lang th l nhn.
Thi Giao dng in Tiu lang (chng Tiu) trong bi th ca mnh.
Nguyn i nh ng, chng Tiu c ngi v rt p tn Lc Chu. Ngi ngho, khng quyn
th nn Lc Chu chng may b ngi bt em dng Quch T Nghi l mt quan ln ng thi.
Lc Chu tr thnh mt nng hu sng i ca Quch T Nghi; v t , chng Tiu trng thy v c
dng dng nh khch qua ng.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on Thy Kiu v Kim Trng ti hp,
chng Kim l lun v ch trinh ca Kiu bc b ci t ty mc cm ca ngi yu c khi chng

xin chp ni li mi t tnh, c cu:

Hoa tn m li thm ti,
Trng tn m li hn mi rm xa.
C iu chi na m ng,
Khch qua ng hng h chng Tiu.
ca Kim Trng mun ni nu Kiu khng ng kt duyn vi chng l nng c bt buc chng
phi h hng khng nhn nng na. Hay ni mt cch khc l ti sao Kiu li c lm cho chng
phi coi nng nh chng Tiu coi v c?
TchyA (i c Tun)(*), nh th hin i c cu:

ly n i qua mi thm.
Ung chng vi cho mi b bng.
Kh nhc mnh thn v bt go,
ng tnh kia li s Tiu lang.
***
ch thch thm (ngoi tc phm): TchyA
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngi cht cy qu trong cung trng
Truyn thn thoi, sch "Du dng tp tr" c ni: Trong mt trng c cy qu cao 500 trng.
Di gc c mt ngi cm ba cht mi, nhng cht xong th du cht dnh lin li nh c. Ngi
y tn Ng Cng qu Ty H, tu tin c li b pht cht cy.
Kch thn thoi "Ln cung trng" ca Ng T Quang cng c chp:
Ng Cng v Phng Mng l hc tr ca Hu Ngh. Ngh sinh b bin ng tc nc Hu
Cng, v ngh phi thng, sc c th nh ni lp sng li gii v k x. Hai ngi hc tr cng u
ti ba xut chng.
Hu Ngh c cng bn 9 mt tri cu b tnh khi cht trong bin la nn c nhn dn knh

mn, suy tn lm hong . Ln lm vua, Ngh li cp git ca ci ca nhn dn. Ng Cng li

tng theo thy lm nhiu iu tn c, git chc sinh linh v s. Phng Mng l ngi hin, can thy
can bn khng c, b i theo dn ngho chng li thy.
Hu Ngh bt Hng Nga lm hong hu. S nng trn, Ngh giam mt ni v bt Ng Cng canh
gi. Mt hm, Ngh i sn, Hng Nga ly c Linh chi (c trng sinh) ca Ngh ung vo, mnh nh
bng nn nng cng con Ngc Th bay ln cung trng. Ngh i sn v thy mt Hng Nga nn tc
gin, bp c Ng Cng cho n cht. Vong hn Ng Cng bay ln cung trng gp Hng Nga, nh
git nng bo th. Hng Nga hong ht th va lc y Nguyt Lo n, qut to:
- Ngy trc nh ngi git hng triu sinh linh, ngy nay phi chu qu bo, th cha bit n nn
hi ci sao?
Ng Cng p:
- Ti cht ri... v Hng Nga trn nn i vng git ti. Ti cht oan ung nn hn khng tiu tan,
ti mun tr th.
C gi mm ci:
- Nh ngi cht nh th phi lm, cn mun sng lm sao na?
- Ti ht lng trung v cha, nh ng dp bc, ngy m lo vic tr dn.
C gi gt g hi:
- Nh ngi c tr c khng? Hay cng tr cng ri.
- Ti i vng qu gin git t Nu khng, ti c cch tr an thin h.
- Cch g?
Ng Cng t v cng quyt:
- Git.
C gi ci ha h:
- Nh ngi git my chc nm ri m cng git cng ng, cng lon. khng! Thn xc cht
ri m hn cha tnh ng. Ng Cng, c thy cy qu kia khng?
C gi va ni va a tay tr cy qu. Ng Cng p:
- Thy, m c quan h g ti ti.
- Nh ngi cht cy kia ng c th mi c th git ngi bnh thin h c.
C gi va ni xong, a tay mc ti ly ra mt cy ba trao cho Ng Cng. Hn tip ly ba, a
thng tay ln cht vo cy qu. La trong cy qu vng ra. Cng bung ba, xut xoa ku:
- Cy cng qu!
C gi ci xa:
- Phi. N cn cng hn nh ngi.

Ng Cng thn tha, a tay nht ly ba a thng tay cht lia la. La li bn ra t tung. Mi ln
gi ba ra th du cht li dnh lin nh c.
C gi bo:
- Thi, cht khng c u.
Ng Cng cu nhu:
- Thy k ti.
- ngu n cht vn khng tnh. Nh ngi khng thy cy qu y, my cng cht th cy cng ln,
cng cao, cng p sao? c. Mc k cho my cht. Ta i y.
C gi ni xong bin mt.
Ng Cng vn cm ba cht mi... cht mi m cy qu kia khng bao gi t, vn ti sng kip

kip i i.
Nguyn T Quang
in hay tch l
M nhn ci ngi qu b chm u
Bnh Nguyn Qun tn Thng, ngi nc Triu i Chin Quc. c vua Hu vng c lm
Tng quc phong cho t Bnh Nguyn nn gi l Bnh Nguyn Qun.
Bnh Nguyn Qun cng c lng hiu s nh Mnh Thng Qun nc T. Khi qu hin cng
chiu np tn khch. Trong nh, s khch n thng ngy c n vi ngn ngi. Ph ca Bnh
Nguyn Qun c mt ci ha lu mt m nhn y.
Lu y trng sang nh ca mt thng dn. Ch nhn nh ny qu chn sng dy khp khing ra
xch nc. M nhn trn lu trng thy ci ln. Mt lc sau, ngi qu y n ph ca Bnh
Nguyn Qun xin vo yt kin. Bnh Nguyn Qun vi cho, mi ngi. Ngi qu ni:
- Nghe ngi c lng yu k s. K s khng ngi xa xi m ua nhau n. Ngi qu k s m khinh gi
p, ti khng may b qu chn, i li khng vng, ngi hu cung ca ngi c trng ti m ci.
Ti khng th chu cho mt ngi n b lm nhc. Vy ti xin ngi cho ti ci u ca k ci
ti.
Bnh Nguyn Qun ci p xin vng.

Ngi qu i v. Bnh Nguyn Qun ci ni:

- Thng y ngu qu. V mt ci ci m mun git m nhn ca ta !
Nh ca Bnh Nguyn Qun c l thng: ngi gi vic i khch mi thng phi dng trnh s
khch xem s khch t nhiu m lng tnh xut pht chi tiu tin thc go vo ra. Trc kia s
khch ch tng thm, nay mi ngy mi t i. Hn mt nm my km mt mt na. Bnh Nguyn
Qun ly lm l, nh chung hp c khch li hi:
- Thng ny i cc ngi cha dm c iu g tht l, th m li ua nhau b i l ti lm sao?
Trong bn khch c mt ngi ng ln ni:
- Ngi khng git b m nhn ci ngi qu kia, nn ai ny u khng bng lng, cho rng ngi
yu sc p m khinh k s. Do m h b i. Chng ti bt nht cng s xin i.
Bnh Nguyn Qun c s nhn ti:
- Thc l li Thng ny!
Ni xong, ci ngay thanh gm eo, sai k t hu chm u v m nhn trn lu, ri t tay i n
ca nh ngi qu, qu xin chu ti. Ngi qu ly lm mng. T nhng tn khch trong nh u
ngi khen c hin ca Bnh Nguyn Qun. By gi, nhng khch b i li tr v nh c.
Chiu Tng vng nc Tn nghe chuyn, thut vi b ti l Hng Th v khen Bnh Nguyn
Qun l ngi hin.
Hng Th ni:
- Cn cha hin. Bnh Nguyn Qun cho m nhn ci ngi qu m khng git, mi n lc tn
khch b i mi chm u t, chng l mun lm ru!
Nguyn T Quang
in hay tch l
Lon Kiu Binh
Nc Nam vo thi k Nam Bc phn tranh (1528-1788). T Mc ng Dung cp ngi nh L n

nh L trung hng, nc Nam li chia lm hai min: Bc thuc h Trnh, Nam thuc h Nguyn.
Di quyn khng ch ca h Trnh, vua L ch cn h v.

Nguyn t khi h Trnh gip nh L trung hng ln ngi cha v sau, t kinh k ch dng lnh ba
ph: Thiu Thin, Tnh Gia v H Trung thuc tnh Thanh Ha, Ngh An gi l lnh Tam Ph hay
cng gi l u Binh lm qun tc v.
Lnh ny rt cy cng lm nhiu iu tri php. i vi h Trnh, nht l cha Trnh Tng, lnh ny
t ra "dy cng hn m" hn na, nn chng cng honh hnh. V Trnh Sm say m nng ng Th
Hu (tc gi b Cha Ch), b con trNg l Trnh Tng m lp con ca Th Hu l Trnh Cn lm
cha. Bn lnh u Binh ny ph Tng, lm mt cuc o chnh, git Qun Huy (Hong nh Bo),
lt Cn, a Tng ln ngi. Thi th t , lnh u Binh c ting gi l Kiu Binh, mc sc hng
hch. Ngay n cha cng s h nh cp.
Hng ngy h hp nhau li mt ch cng lm vic triu inh. Ri h vit giy vo triu ni
thng vic ny nn , vic kia nn thay. Nhiu khi nhng vic v l, h cng bt buc triu nh
phi lm. H li cn xin gia n ny n khc, khng bit th no l . Trong triu c ai bn chuyn
phi chng th h da s ph nh, nh cht. Nhng lc x kin, c khi h nhn bn nguyn co l
ngi ca h; c khi h nhn bn b l ngi quen ri p cc ngi ng s thay en i trng.
Nhng ngi c quan h n h, nu c kin ai, th h bt lun ngi y v t a ra x on, khng
cn g n quan chc!
Cc quan u phi nhn hi nut ting, khng dm ng chm n h. Triu nh bn nn xt cng
ban thng trng hu, t n n cho h h u c mn nguyn, ri sau s dng php vua tr
h dn dn.
Bn Kiu Binh c trng thng by gi mi bo nhau:
- Chng ta ph ng y lm cha th cng ng lm quy nhiu qu, cho ng bit lm cha l
vui. Ch xem sau ny dn dn thun cnh, ng y c x ra sao. Nu m gn r thi qu, by gi
mnh s liu cch m tr. Quyn mnh nguyn vn l lnh kia m.
Mt hm trong m Kiu Binh c 4 tn lnh cng bch mt ngi li bun ng H mn
chic thuyn b ngi i trng pht gic. C bn tn u b x chm. Bn Kiu Binh thn on cho
l hnh pht qu nng, nhng v vic t h trt bi ra nn nh phi im.
Triu nh t c cho l h np oai, trng tr h c.
Nhn thi t L Duy V b bnh, Trnh Sm bc tht c cht, con l Duy K b bt giam trong ngc
Lnh, khi Kiu Binh lp Tng lm cha th em kiu n tn nh giam n K v. Tng b p nn
cng triu nh lp K ln ngi ng cung, tc Hong t tn. Kiu Binh nhn k cng, lm giy
tu ln vua L cu n hu.
Nh vua tuyn ch y lo c bn. Li truyn i tic v bn cch thng cng. Gia lc bn Kiu

Binh hp trn in n ung, c ngi chy i bo tin vi cha Trnh Tng. Tng bn vi Quc s
Nguyn Khn v Quc cu Dng Khung (em ca Dng Thi phi, cu ca Tng). C hai ch
trng em qun vy bt v git i. Tng lin sai Chim V hu i bt.
Chim V vn c can m v sc khe, xch gm ra thng ca ph. Va i va tut gm ra, V
s vo li gm, t ho ni:
- Sc. Gm ta sc. Gm ta chm c u Kiu Binh.
on dn qun n bao vy. Bn Kiu Binh cn ng n ung ch chn, nghe tin c lnh bt, ai ny
ha tc chy trn. Chim V bt c 7 tn em v ph. Tng nghe li Khn v Khung em ra x
t. Lc y trong triu, ngoi qu u ly lm khoi!
Bn Kiu Binh c thy ly lm on tc. H li hp nhau bn bc. C ngi ni:
- Ngy nay c c triu nh, khin cho vua ti ngi yn m hng ph qu u l sc ca chng
mnh. Th m ... chng n th ch li cn xem l k th, ng mt t l cho nn. Nu c nn n
nn nhn, khin cho ci mu "b a" ca h c thnh, th ri bn mnh khng mt no sng st.
Li c ngi chm vo:
- Chng ta khng bit "b", ch bit "". Vy hy mau mi ngi m cho bn h mt ci h i
theo Qun Huy, th xem h c b ni hay khng?
Ri h hn hm sau, khi tan triu s khi s.
Cc quan trong triu bt c tin, bn tn bn nghi. Sng li, Dng Khung v Chim V hu i ln
vo ph cha. Nguyn Khm ng ca nm nh, khng dm vo triu. Tan triu, bn Kiu Binh chia
nhau i vy cc dinh. Vo nh Dng Khung v Chim V hu khng thy hai ngi, bn h tc
th h nhau ph nh. Ch trong chc lt c hai t dinh ha thnh t bng.
Nguyn Khm bt c hung tin, hong ht thay i y phc, theo ng tt chy trn thot c. Cn
nh ca u b Kiu Binh ph tan tnh.
Khng bt c ba ngi, lng cng cm tc. H d c tin quc cu Dng Trung v Chim V
hu trn trong ph cha, bn cng chia ra chn kn ca ph. on cho mt bn ko vo ph ng
i Tng a hai ngi ra cho h. Tng bo l khng c. H ni:
- Hai thng y trn vo ph, c ngi thy r rng. Ngi ta cn nh c gi chng i vo na, th
m cha cn chi ? Xa nay cha ni di bao gi?
Dng Thi phi va khc va ni:
- Ci thn ga ba nh c ba qun ph cha mi c th ny. Xin ch qun hy tha mng hn cho
gi c vn tnh ct nhc.
Bn Kiu Binh qut to:
- Tha mng cu cy ? Th cn hm n by mng cht, ai tha? Nu cn c giu, cung khuyt s ha
thnh tro lp tc.

Tng v Thi phi hong s qu cng ngi xung t, chp tay vi ly.
Bn Kiu Binh li ni:
- Khng ni chuyn vi n b, ch ni chuyn vi nh cha m thi.
Tng ni:
- Bc nhau th ny, th rng ng lp lm cha cho rnh.
H li ni:
- Tng rng cha mun nn mi c lp. Khng mun th c ai p.
Mt ngi trong bn chm vo:
- Ni lm g na? Hy h xung b ...
Tng s qu khng dm h h.
By gi tri sm ti, bn Kiu Binh bo nhau gii tn. Trc khi ra v, h cn ni da:
- Bt chng v nh bt c. Nc su th c cn ln. Ngy mai tho cho cn nc, th xem n c m
bay ln tri.
m y, h canh phng ca ph rt cn mt.
Tng bn vi Thi phi l phi mt nhiu ca tin t cho chng, may ra mi xong. Thi phi ng .
Bit c tn th li tn Nhng Th vn a xo quyt, bn Kiu Binh bn vic g cng phi hi n,
nn Tng a cho mt ngn lng bc, nh n lm s gi phn chia cho chng. Tng cn ha "cng
vic xong s cn trng thng."
Hm sau, Kiu Binh li ko st vo ph. Tng v Thi phi li ra yu cu. H ni:
- Vic g phi lm li. C vo ca cm lng khp ta ph ri tm bi tc li ra, hi xem ci nm a
y b c my chic.
Nhng Th ra ha gii. Qun lnh vn sn tham li nn du ging ni:
- th th tha cho em rut Thi phi. Nhng cn Chim V l ngi gia tri, chng ti phi xin
mi ngi mt ming tht nhm ru, ri s gii tn ngay.
Tng ni:
- Tha th tha c. Sao li cn phn bit ngi n ngi kia.
Bn h gin ni:
- Nh ca cha nu cn quanh co che ch Chim V, h chng ti in tit th c Quc cu cng
khng th thot.
Tng s qu cho ngi n an i Chim V v khuyn phi ra. Chim V trn trn Ln Cc bt c
d phi tro xung thang ra mt Tng v ni:
- Cht th cht, nhng thn xin i tay i thanh kim, nh vi chng n mt trn, git chi vi ba
trm a cho h ci gin ca nh cha.
Tng khuyn gii:

- Khng nn. Nh th ch lm cho Thi phi kinh s, qu nhn cng chng c yn.
Tng khc, on ha vi Chim V l sau khi V cht, s cp mt ngn mu rung lm ca ni i,
v phong lm phc thn, bt dn 10 lng th cng. Tng li t vit 6 ch "Trung ngha trng lit i
vng" a cho Chim V. V qu xung nhn ly, vo trn m nut ri ly t Tng bc ra. Khi qua
im Tiu Bt, Chim V b bn Kiu Binh li ko hi:
- Gm sc ca my ra sao?
Chim V p:
- Ta khng th dng thanh gm chm u chng bay l theo lnh cha v v x tc thi.
Nhng m chng lu g u!
Chng toan nh. V bo:
- y l cm a, khng th lm vic v phu. Hy tao ra ca ph ngi yn, tha h chng bay
mun lm g th lm.
Ri Chim V khoan thai bc n cnh cu , ung dung ngi xung mt ng, bo bn Kiu
Binh:
- a no mun lm g tao, c vic m lm.
Bn Kiu Binh ly gch p mi vo u. Mu chy y mt. Chim V ngi yn khng ng,
kh ly tay lau mt, va ci va ni:
- By gi tao khng thi v nhng vn cn thi can m.
Mt tn Kiu Binh ng sau dng dao m thng vo lng, by gi Chim V mi ng cht.
Vy m cha h gin, bn Kiu Binh li buc cha Trnh Tng phi x n trc. Tng bt c d
phi thi hnh. Nguyn Khn, Dng Khung u b bi chc lm dn. By tn Kiu Binh b chm
ngy trc u c n mng.
T bn Kiu Binh cng ngng nghnh. Ti cc ng ph, h c dt tay nhau i. Cc v vng
hu va thy bng dng ca h t xa l phi quay xe li i ng khc.
Oai tn nh th , nhng rt bun ci l khi cha Ty Sn Nguyn Hu em binh t min Nam

nh ra, chng nghe hi run, cha thy bng dng l cun v co gi phng chy. Dn chng
sn cm th, nn chng l t chy n u l b dn bt git.
Hp cng khng oai danh m r cng khng oai danh!
Nguyn T Quang
in hay tch l

To Tho thm k n
i Tam Quc, To Tho l cha nc Ngy, lc lm Tha tng cho Hn triu, oai quyn hng
hch, nht h b ng. Lc no cng ra v nghim trang o mo. Tuy vy cng c khi, h To thy
khao kht dc tnh, tr mi lm chuyn... l chn tng.
Nguyn To Tho em binh nh Trng T ng ng Uyn Thnh.
T l chu ca Trng T. T dn qun nh Nam Dng b tn cht. T thy lc lng ca Tho
qu mnh nn xin hng. Tho bng lng, i T rt hu, ri dn qun vo Uyn Thnh ng n.
Qun cn li th ng ngoi thnh. Dinh tri lin tip nhau di hn 10 dm. va lng h To,
Trng T ngy no cng by tic khon i.
Mt bui ti, sau khi ru tht no say, Tho lui v phng ng. Phng vng lnh, men ru ng ng,
Tho cm thy con ngi bc rc, s thm kht tri dy, mi hi nh k t hu:
- Trong thnh ny c ... k n khng?
Con ngi anh ca Tho l To An Dn bit ch, b mt tha rng:
- Chiu hm qua, chu thy cnh qun x c ngi n b nhan sc mi phn dim l. Hi ra mi
bit l thm ca Trng T tc l v ca Trng T. Vy nu c th ... th ...
- Hn mi thy r l p y ch?
- Ngi rt p, ch thy chc va lng ngay.
Tho thy lng dc bng bng ni dy, ly lm mng r, vi bo An Dn em ngay 50 gip s i bt.
Lt sau, em v trung qun, Tho ngm nhn nng qu nhin tuyt p. Tho c hi h. Thiu ph
p:
- Thip l v ca Trng T, ngi h Chu.
Tho hi:
- Phu nhn c bit ti chng?
Chu th tha:
- Nghe danh Tha tng lu, m nay mi c chim bi, hn hnh cho thip bit chng no.
Tho ra v nghim ngh, ln ging tn:
- Chnh v ti n phu nhn mi chp nhn cho Trng T hng y. Nu khng th git c ba h
ri.
Chu th chp tay vi t rng:
- Cm n ti sinh ny bit my.
Tho li d:
- Hm nay c gp phu nhn qu l tri dun di. Vy by gi xin hy cng nhau vui vy c nc,

ri mai y cng ta v Ha an hng ph qu. Phu nhn lng ngh th no?

Chu th t v bn ln, mt lc mm ci t n. Th ri m y, c hai mc sc giao hoan th lc.
m trng n i, Chu th thy cm ngay h To nn th th:
- Nu lu trong thnh ny t Trng T sinh nghi, v cng s ngi bn tn na.
Tho an i:
- c ri, ngy mai ta a phu nhn cng ra tri ln l yn.
Hm sau cng nhau di ra ngoi thnh . Tho truyn cho tng mnh l in Vi vo trung qun,
bo ng ngay bn ngoi trng phng v. Ngoi ra bt c ai, nu khng c lnh gi n b cm hn,
khng c vo. Tho ngy m vui th vi Chu th, say sa hoan lc, m mn n qun hn ngy
v.
Chuyn dm lon kh du c. T c ngi mt bo, ly lm tc gin cho l mt s nhc gh gm
nn b mt hi ch tng ca mnh li, gia m tn cng vo trng ca Tho v Chu thi ng .
Tng in Vi d mnh nhng mnh h nan ch qun h, cui cng b tn cht ti trn. To An
Dn b bm nt nh bn. Ngi con c ca Tho l To Ngang trong cuc ng h Tho chy trn b
lon tn cht. Tho chy bn sng bn cht, may nh cc tng ko qun n tip cu, khng th
cng tng mng.
Trn ny, h To h hn h va.
Th l tng yu, chu rut, con cng cng mt s lnh cht oan mng v Tha tng trong mt lc
thm k n.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Chim Vit, nga H
C thi c cu:
H m t Bc phong,
Vit iu so Nam chi.
Ngha l:
Nga H h gi Bc,
Chim Vit cnh Nam.
Chim Vit l loi chim sinh t Vit, thuc pha nam nc Tu. Mi nm c n bui u thu, tng

n chim Vit bay sang phng Bc kim n. V khi thu sang, phng Bc c nhiu ch c ging
la mi va chn, li thm c nhiu hoa qu. Tri li phng nam v mi giao ma, la va ng
sa, cy tri him. Do , chim Vit phi sang y kim n.
Tuy sang phng Bc nhng n chim Vit vn nh qu hng. Mun lm , chng chn cnh cy
cha v phng Nam, tc l phng ca qu nh m chim sinh trng.
Chim Vit (Vit iu) ch chim nh qu hng c quc.
Nga H l nga nc H. Nc ny v phng bc nc Tu m ngy xa ngi Tu thng
cho l nc man r hay cng gi l Phin quc. Nga H cao ln, leo ni rt gii, chy rt nhanh.
Ngi Trung Quc thng mua v lm nga chin trn. Nc H vn l x lnh. Khi ng v, gi
bc thi, tuyt ri l t, gi lnh t ti.
Nga H tuy v Trung Quc, l ni tng i m p nhng vn nh n t H t lnh, mi ng
v. V th khi c gi bc l gi phng bc thi n, tuyt ri l t ni t Trung nguyn th nga ct
ting h ln th thm t lng nh c quc.
C sch li chp: nc H em nga cng vua Hn Trung nguyn. Nga c nht vo chung
cho n ung tht ngon v c chm sc rt k. Nhng khi gi bc thi n th nga li b c n
ung, ngng v phng bc h vang ln nhng ting bi thm.
"Chim Vit nga H" tr nn thnh ng, c ngha bng l khng qun ni qu hng c quc d
ni t khch qu ngi.
Trong tc phm "Trinh th" ca H Huyn Qui c cu: "Ch con chim Vit ry cnh Nam".
Nguyn T Quang
in hay tch l
L hn
Vit Nam, nhng nghi l v ci g vn ca Trung Hoa truyn sang t thi Bc thuc (111
trc D.L.) do hai quan thi th Tch Quang v Nhm Din.
Hn vo thi k xa xa, ngi Vit Nam xy dng hn nhn c l gin d lm. Th nn quan li
Trung Hoa sang cai tr t Giao Ch phi dy dn ci g theo nghi l phin phc ca h.
Theo c tc, hn l c 6 l:

1/ Np thi: l coi mt, chn la.

2/ Vn danh: l hi tn h, tui.
3/ Np kit: l bi xem hai tui c hp nhau khng.
4/ Np trng: np snh l nh tin bc, qun o, n trang...
5/ Thnh k: nh ngy ci.
6/ Thn nghinh: l rc du.
Tuy kt hn theo kiu Tu nhng ngi Vit Nam b bt mt s nghi l phin phc m ch cn
gi ba l chnh:
1/ L vn danh (l gim) l l do nh trai nh mi (mai) n hi tn tui ngi con gi so hai tui

trai gi xem c hp nhau khng (sung khc hoc tng hp theo s t vi).
2/ L np trng (l hi) l l em snh l n nh gi.
3/ L thn nghinh l l h nh trai n nh gi rc du v.
Vic hn nhn do cha m nh ot (ph mu chi mng) hay do li ni ca ngi mi li (mi chc
chi ngn). Con ci khng c quyn nh ot mi lng duyn ca mnh.
Khi cha m ng mt ngi con gi no hoc v nt na, m ang, hoc v a v gia nh (mn
ng h i) th nh ngi mi (bng nhn) n iu nh. Nu nh gi thun th ngi mi em l
n nh gi xin "lc mng" hay "bt t", tc l giy ghi chp gi, ngy, thng, nm sinh ca ngi
con gi. Nu thy s so tui hai ngi trai gi c tng hp th nh trai cng ngi mi em l vt
n nh gi snh c. L ny gi l l np trng, l np l hay cng gi l l hi.
T y, c n ngy nh gi c gi, ngi con trai phi n cng. V theo nhng ngy l tt trong
mt nm, phi em l tt n nh v cha ci. L tt di trong bao nhiu nm khng chng. V
ngi Nam c tc hi v cho con ngay t lc con cn nh, i n gn tui trng thnh mi ci
hn, hoc b tang ch phi i.
Cng c tc bt con trai n nh gi lm gip cng vic trc khi ci, tc gi lm r hay gi r.
Nhng thng con trai nh ngho mi chu cch ny.
Sau l hi, nh gi em tru cau biu ngi trong h, bng hu bo tin mng. Nu i trai gi
trng thnh m l gp ngi trong h cht th c th hi ci ngay trnh s ngn tr bi tang
ch. Nh vy tc gi l ci chy tang.
Trc ngy ci (l nghinh thn) nh trai cho mi n iu nh v mn tin v l vt ci. n
ngy n du, ch r cng h hng khn o tt p chnh t, hp thnh mt on, chn gi hong

o, ko n nh gi do mt ngi ch hn i u hng dn. Ngi ch hn (thng chn ngi

cao tui, v chng song ton c con chu ng c) mc l phc, bng qu hp ng tru ci v t
trang ca c du, m li, ri n cc ngi dn l, sau n ch r cng hai ngi ph r, sau l cha
m v h hng ng trai.
Tt c l vt cng nh s ngi u khng c l m phi i cp.
Trong khi n nh gi, dc ng, h nh trai thng gp nhng m ging dy. Phi np tin, h
mi m li cho i. Nu ly v lng khc, l ging dy cn sinh ra nhiu phin nhiu. V mi ng
phi qua, h nh trai thng gp nhiu m ging dy. C m by c hng n vi nh trm, n
nn, gi hng, c bnh, trn ging mt si dy iu km mt cy ko cm trong bnh hng do
tun trng by ra. Khi h ng trai np tin ri mi ct dy cho i. l mt th tin ph, cn c s
tin np cheo phi tr cho lng lng cng nhn vic hn th.
Nhiu khi, trong h nh gi, c ngi ra n ti cng ly tin nh trai ri mi m cng cho vo.
Hoc chnh ngi em hay ngi chu ch trng nh gi ng c ca t ng li i tin ri
mi m ra. Nhng tc l ny khng c ph thng bng tc l ging dy.
By gi v ch nhn h nh trai (hay mai nhn) em n trang v i n cy i thng li bn th
khai hp gia bn. Hai ng sui trai gi, mi ngi lnh ly mt cy n cm v chn n ri t
ln. Mai nhn h nh trai trnh cho mai nhn h nh gi nhng l ci. on ch r c du lm l t
ng, ri ly cha m, mai dong, thn tc. B con h hng mun cho tin th cho ngay lc c du
ch r ng ly mnh.
L xong, nh h gi i tr mt ri tic ru. Trong lc ny cng nh trong h nh trai n, h
thng t pho cnh thm tng bng vui v.
n ung xong on rc du v.
Khi a du, h nh gi chn ngi cao tui cm b hng i trc. Ri h hng dn c du theo
sau. C hai c ph du i cnh hai bn c du.
V n nh trai, c du ch r n bn th lm l gia tin, ri ly cha m, mai dong, thn tc nh bn
nh gi, on lm l nhp phng. Trc khi vo phng, c du phi bc qua ci ha l than hng
xua ui t kh.
Trong phng ci c t sn mt mm tru ru gi l "mm t hng". Ngi chng ly tru l t
hng trao mt na cho v li rt mt chn ru, ung mt na trao cho v ung. l l Hp Cn
hay l Giao Bi.
Ba hm sau, hai v chng cng tr v nh v lm l t h hay "li mt" hay cng gi l l "gi mm
tru". Ri v chng cng i cho h hng nh v. Sau l cui cng ny, hai v chng li tr v nh
chng. T y, ngi v khng cn quan h mt thit n gia tc mnh na (n nhn ngoi tc).

Nguyn T Quang
in hay tch l
Ha ngu trn
Tng nc Yn l nhc Ngh em qun nh nc T. Trong vng 6 thng m h c 70 thnh

ca T. Ch cn hai thnh thi l C Chu v T c Mc ng hp hi trc lc lng ca Yn.
Ring thnh Tc Mc b bao vy rt ngt.
Tng gi thnh Tc Mc cht. in an c c ln thay. Hng ngy, in an tay cm vn,

thung cng s tt lm vic. H hng th thip u ghp vo hng ng c. Ngi trong thnh u s
m c yn.
Nhc Ngh vy sut ba nm m khng h c thnh, bn rt qun lui ra 9 dm, p ly gi. Li

h lnh rng: Dn trong thnh Tc Mc nu c ai ra kim ci th c cho ra t do, ai i th cho cm
n, ai rt th cho o mc. mun cho dn trong thnh cm phc mn c m qui hng.
Quan i phu nc Yn l K Kip gim pha vi vua Yn l Nhc Ngh khng mun h thnh Tc
Mc sm, c ko di xem n uy kt cht lng dn T, mc ch s t lp lm vua T vy. D c
tin , in n lin b mt cho ngi sang Yn n i ln rng: ngi T ch s nht l Nhc Ngh
n, th thnh Tc Mc s b ph, Ngh hon thnh l ch c hi ln lm vua.
Yn Hu vng sn nghi Nhc Ngh nay nghe li n i hp vi li ni ca K Kip nn sai K

Kip thay Nhc Ngh v rt Ngh v nc. Ngh s b git, ngh mnh vn ngi nc Triu nn b
trn v Triu.
K Kip c thay quyn lm tng, va n ly c ba ngy lin em qun nh Tc Mc, bao
vy thnh my vng, tng con kin con ong cng kh chui ra.
Trong thnh phng gi rt vng. Tuy vy qun s cng ly lm lo.

Mt bui sng, in an sm dy ni vi ngi trong thnh:
- m hm ta nm mng thy Thng bo ta rng T s thng, Yn phi thua. Ngy no y s c
thn nhn lm qun s cho ta, nh trn no thng trn ny.
Gia lc y c mt tn lnh ng thp th bn ct trng v ng ngn, in an lin bc n chp
ly tay n, ni vi mi ngi:

- y ri. V thn nhn m ta thy m hm chnh l ngi ny.

on, an knh cn mi n vo trng. Tn lnh ngn ng, khng bit t gip g, s ti mt lp cp
tha:
- Ti thc khng c ti g, xin tng qun tha cho.
in an nghim ngh bo:
- My bi mt , mc o , i m , mang hia , ngi trn ci gh cao kia tao ly my nghe
cha?
- Khng dm.
in an trn mt, qut:
- Khng dm th tao p u my v nh cm. My phi vng li, nghe cha?
Tn qun hong s:
- D, xin nghe.
an li bo:
- My t xng l "Tng nh Tri" do Ngc Hong Thng sai xung cu nc T y, nghe
cha?
- D!
- Ri my ngi yn lng trn gh cao , cho tao ly my v cc tng s ly my. My nghe
cha?
- D!
- Ri my ni to ln: "Cc tng s hy lui ra ht, mt mnh tng qun li y nghe ta truyn mt
lnh cu nc T". My nghe cha?
- D!
- Xong ri, my lm thinh, ng ni g na ht, nghe cha?
- D!
- Nu my khng lm ng nh li tao dn, tao s chm u my cho my cht khng kp ngp.
Nghe cha?
- D!
Tn lnh ng nghch y rm rp tun lnh, bi mt , mc qun o , i m ri tro ln chic

gh cao ngi chc ngc trn .
Tng in an lin truyn lnh cho tt c tng s t hp vo trong dinh nghe lnh ca "Tng
nh Tri". Hng ngn tng s n ni thy mt cnh tng v cng k d: ch tng in an
mnh ang mc cm bo ng sp ly mt hnh ngi mt , o , mi , hia , ngi cht vt
trn gh cao. Bng hnh ngi phn:

- Ta l tng nh Tri do Ngc Hong Thng sai xung cu nc T y, nghe cha?

in an ci u cung knh p:
- D!
on sp xung ly "Tng nh Tri".
Ton th tng s lc by gi khng ai bo ai, cng rm rp mt lot ln ting:
- D!
Ri sp xung ly.
"Tng nh Tri" li bo:
- Cc tng s hy lui ra ht, mt mnh tng qun li y nghe ta truyn mt lnh cu nc T.
Nghe cha?
- D!
Nghe "Tng nh Tri" truyn dy nh th nn tt c mi ngi ly 3 ly ri lui ra, ch in an

li lnh mt lnh. By gi ai cng s st nhng rt mng v tin tng c Tng nh Tri lm qun
s th nc T s thng trn v c hng vng. Tin "Tng nh Tri" c loan truyn ra tn
ngoi thnh n dinh Yn. Nhng qun Yn cha tin.
in an truyn lnh ca Tng nh Tri cho dn chng trong thnh: ngy 2 bui, trc ba n phi
em hoa qu thc phm by ra sn t t tin. Nh th s c t tin ph h cho. Dn chng u
trit tun theo. Nhng chim chc bay ngang thy c t lin s cch xung p mi ngy hai
bui. Chng ln i ln li rp tri rp t. c mi ngon, chng li ku ht lu lo, cc k vui
thch.
Qun Yn bao vy bn thnh trng thy ly lm l lng qui d, chuyn ny tin chc l c hn tng
nh Tri. Chng hoang mang v cng. c Tri gip th lm sao ch ni. Nu ch li th tri
mng Tri. Nu tri mng tri th phi toi mng.
Qun Yn by gi cc k hoang mang, tinh thn bt u giao ng.

in an li cho thm t ln qua tri Yn n i rng: "Nhc Ngh trc kia hin qu, bt c
ngi T khng git, nn ngi trong thnh khng s. Nu tho mi i th ngi T trong thnh Tc
Mc kinh khng m u hng". K Kip nghe th lin truyn em nhng qun lnh T b bt trc
kia, c n nhng qun lnh hng u tho mi c.
Ngi trong thnh nghe th va s va tc, bo nhau nht quyt gi thnh. Nu li thi, chng may
thnh h th h b bt, d c u hng cng b ch bt tho mi.

in an li cho ngi n i qua tri Yn. Dn chng trong thnh nhng m m t tin ca h
u xy p ngoi thnh. Nu qun s nc Yn o nhng m m y th ngi nc T v s ci
nn qut m t tin m u hng ht. K Kip lin sai qun lnh o ht m m ngoi thnh, t
thy ngi cht, qung b hi ct.
Dn chng trong thnh nhn thy u khc nc n, cm th qun Yn cc , quyt mt phen ra
hn v nguyn ung mu n gan ca qun bo tn man r. H cng ko nhau n qun mn, yn cu
in an cho h ra nh mt trn bo th cho t tng. Thy lng cm phn ca dn n cc
, in an mng thm cho l qun lnh n lc dng c. Nhng an cha cho nh vi.
an sai s a l sang qun Yn bo rng lng thc trong thnh ht, v nh ngy u hng. K
Kip t c hi cc tng s:
- Ta snh vi Nhc Ngh th no?
Cc tng u ni:
- Tht ti hn Ngh vn bi.
Ri chng li nhy nht, vui mng, tung h vn tu.

in an thu trong dn chng c hn ngn vng, sai nhng nh giu em biu ring cc tng
Yn, yu cu trong ngy h thnh, h bo ton gia quyn cho. Cc tng Yn c mng, nhn vng
ri giao cho mi nh mt l c nh, cm trc ca lm du hiu. Chng rt tin chc, khng
phng b, ch ngy in an khai thnh u hng.
in an lin chun b tng phn cng.
an sung cng tt c tru ca dn chng. Tru c, tru ci, tru m, tru con, tru gi, tru ngh ...
c hn ngn con u c tp trung mt khu t trng trong thnh. an li tuyn b y l mu k
caTng nh Tri by ra cho ng tiu dit qun Yn m em thng li cho nc T.
Tt c mt ngn con tru u mang mt lp o vo thn, v thm mu sc le lot. Gm, gio,
mc ct cht vo sng tru a mi nhn sc ra trc. Mi ui tru li buc mt ni c kh tm
du chai.
Ngi ta khng hiu lm g.
Hong hn xung. in an lin cho git mt con tru lm tic. on cho nm trm qun cng
trng n ung no say, v 5 mu sc vo mt, mc y phc , cm k h gii v chy theo sau tru.
Tri khuya. Gi khi binh im. Tc th ca thnh m hoc, la tru ra. ng thi t b c
buc ui tru. La chy, tru b nng qu, rng ln m u chy xng qua dinh Yn. Nm trm
trng qun cm c chy theo.
Qun Yn c tin chc l hm sau, qun T u hng, s ko vo thnh nn ang m chng cng ng

thng. Tht nhin c ting m m nh t l tri , chng git mnh tnh dy, trng ra thy c hng
ngn ngn uc sng rc nh ban ngy. Nhng con vt k qui xng xc bng bng chy n, li
rng ln nhng ting rng rn. Theo sau , mt on ngi d thng hung hng xng theo. Qun
Yn hn bay phch tn tng nh mt on mnh th qui d v l qu s mt ng sc ca tng
Tri ch huy.
Hng ng qun Yn ri lon. Chy u cng khng thot. Nhng cp sng hc vo u th ngi b
thng toi mng, rut gan lng thng, mu chy dy y. Nm trm trng qun chng ni chng
rng, tay cm dao ln ba to c gp ngi l chm, l ba. Nm trm ngi m kh th bng my
vn qun.
Khng khip qu, qun Yn mt my khng cn mt ht mu, tiu i x ra mt ln. Nhng no
thot mng c.
in an li thn xut ngi trong thnh reo h chy n. Nhng k gi yu v ph n u cm
di nh vo nhng ng, thic, ting vang di khp tri t. Qun Yn cng khip m, chy
tn lon, p nhau cht v s. Thy nm ngn ngang nh r, mu lan mt t nh nc sng.
Tng K Kip m u li chy, b in an m mt gio cht khng kp la.
Qun Yn i bi.
Tha thng, in an c mt cuc tn cng, nh thng n sng Hong H, pha bc nc T, khi

phc hn 70 thnh. Cc thnh y nghe qun T c thng u phn Yn m tr li vi T.
Tht l mt trn gic tru kinh khng trong lch s th gii.
Trong bi "Con tru" ca Hc Lc (Nguyn Vn Lc) c cu:
Mc mu t t ti bi chy,
Lm l bi chung dn dc su.
C Hunh Mn t, trong bi "Con tru gi" cng c cu:

ui cn bing vy in an ha,
Tai ic bun nghe Ninh Thch ca.
"t t" v "in an ha" l do in tch trn.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Tam bnh, lc tc
o gia (tc o gio, theo hc thuyt ca Lo T) cho rng ci Thn (tinh thn) ca con ngi
vo ba ni. Mt c, hai minh ng (qu tim), ba d dy. Theo sch "Ch chn huyn o" th
ci Thn y c th lm hi ngi. Ba ni ch Thn y, o gio gi l Tam thi.
Theo sch "Thi thng tam thi trung knh" th: thng thi tn Bnh C vn u con ngi; trung
thi tn Bnh Cht vn bng ngi; h thi tn Bnh Kiu chn ngi. Ba thn ny gi l thn Tam
Bnh hay xi gic ngi lm by. n ngy Canh Thn, ba v thn ny ln tu vi Ngc Hong
Thng cho ngi mau cht khi phi theo di na. Ngi ta tin rng nhng s gin d, nng
ny l do thn Tam Bnh xi gic gy ra cho ngi d lm by. V gin d, nng ny d lm cho
ngi lm nhng iu sai lm. Nhiu vic khng thnh, v v gin gii, nng ny.
Cng nh tc ng ta c cu: "No mt ngon, gin mt khn".

Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on T B nghe Kiu ly M Gim
Sinh (chng bnh phong ca m), m ghen tc, c cu:
M nghe nng ni hay tnh

By gi mi ni tam bnh m ln.
Ngha l m nghe Kiu ni r s tnh (tnh hnh, tnh trng v vic nng tht thn vi M Gim
Sinh, coi Gim Sinh l chng ri) tc th m mi ni gin ln ng ng.
"Lc tc" l su th hi.
Theo Pht gio th su th hi cho s tu hnh l: sc, thinh, hng, v, xc, php. Sc p, ting
thanh tao, mi thm, v ngt, m p, m i d lm lng ngi giao ng xao xuyn. Chng nh c
mt ma lc huyn b quy r, hp dn li cun ngi vo bn m, a lc. Bi vy, ngi tu hnh
mt khng xem sc p, tai khng nghe ting thanh, mi khng ngi mi thm, ming khng nm v
ngt, thn th xa k khc, lng khng tng iu t vy.
Con ngi, mt khi Tam Bnh, Lc Tc dy ln th tt nguy khn cho thn mng, cho cuc i.
Ngi no git c Tam Bnh, Lc Tc tc l mt v chn tu vy.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Sui vng hay chn sui
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc Thy Kiu cng hai em i d hi
p thanh v l thanh minh thy m ca m Tin vng lnh hoang tn, Kiu ng lng thng xt
hi thm. c Vng Quan k li cuc i bi thm ca nng ca nhi nm di m, Kiu ngm ngi
khc, c cu:
khng k oi, ngi hoi,
Sn y ta thp mt vi nn hng.
Gi l gp g gia ng,
Ha l ngi di sui vng bit cho.
"Sui vng" do ch "Hunh tuyn" tc l sui nc mu vng. Ngi Tu ngy xa tin rng di
m ph c chn ci sui nc vng, nn c ch "Cu tuyn" tc l "Chn sui". Hunh tuyn hay
Cu tuyn, Sui vng hay Chn sui u ch ch ca ngi cht.
i Xun Thu (722-479 trc D.L.), cha nc Trnh l Trnh Trang cng tn Ng Sinh rt c hiu
vi m. V m bt chnh nn Trang cng c li th rng: "Chng phi chn sui vng th chng nhn
nhau" (Bt cp hunh tuyn v tng kin d).
Nguyn v ca Trnh V cng l Khng th sinh c hai con. Con trng l Ng Sinh, con th tn
l on. Ci tn Ng Sinh l do s thnh lnh lm cho Khng th chu nhiu au n. V m
Khng th m ra ght Ng Sinh, thng on. Li on ngi khi ng, thng minh, mt trng
nh di phn, mi nh son, sc khe l thng, thm ti k x. Khng th rt mc thng yu,
mun sau ny c ni ngi nn thng khoe on l ngi hin trc mt chng v t mun
on c ni ngi th t. Trnh V cng bo:
- Anh em c th bc, khng nn xo trn o l. Hn na Ng Sinh khng c ti li g, sao li b
trng m lp th c.
Trnh V cng lp Ng Sinh lm th t. Cn on th em t Cung phong cho. Khng th cng bt
bnh.
V cng mt, Ng Sinh ln k v tc l Trnh Trang cng. Khng th rt bun b, bo Trnh Trang
cng:
- Con ni ngi cha lm ch nc Trnh, t rng ngoi my trm dm m ch cho ngi em rut
tht mt ch t nh b khng dung thn, sao yn lng c?

- Vy xin mu thn dy cho bit mun?

- Sao con khng ly t Ch p m phong cho em con.
- Ch p l mt ni him yu, tin vng ngy xa c di mng cm phong cho bt c ai. Vy tr t
y, mu thn mun ch no, con s vng li.
- Nu vy phong cho on Kinh Thnh.
Trnh Trang cng im lng, khng ni g. Khng th thy th ni gin, ni:
- Nu con khng nhn nh vy th c ui on i sang nc khc, n kim cch g lm n c
th n lm!
Trnh Trang cng th di:
- Con u li lm th c!
Hm sau, Trang cng vi on vo phong cho t Kinh Thnh.
i phu l Si Tc can rng:
- Kinh Thnh l mt p ln, t rng, ngi ng. Nu em phong cho on th mai hu ngi tt
cy th chuyn quyn.
Trang cng ni:
- Mu thn ta mun nh vy th ta phi lm theo vy.
on c phong t Kinh Thnh, vo co bit m. Khng th ui k hu cn ri bo on:
- Anh my khng ngh n tnh rut tht, i my lm iu bc. Nh ta ba ln khn khon, n mi
phong t Kinh Thnh cho my, y l v n cha chc thnh tht. Con v Kinh Thanh nn lo luyn
tp binh m, phng b sn sng, nu c c hi th em qun li nh, ta s ni ng cho m chim ly
nc Trnh. Nu con ot c ngi ca Ng Sinh th ta c cht cng c h d.
on lnh lnh m ri ra ng t Kinh Thnh.
T y, on gi cch i sn bn m luyn tp binh m, tm kim mu m chim ly nc Trnh.

on li chim lun c hai p gn . Quan p t trn vo Trnh ku cu. Trnh Trang cng khng
ni g ch ci lt m thi.
i phu Si Tc v quan thng khanh l cng t L nng nng tu xin Trang cng cho em qun i
dp. Trang cng ni:
- on du v o nhng cha r ti li. Nu ta em qun nh th quc mu t tm cch ngn cn.
Ngi ngoi khng bit li bo ta bt hu, bt hiu. Chi bng c th, on tt lm cn, khng h
king n, lc y ta s k ti trng em qun i nh th ngi trong nc chng ai gip on, m n
mu thn ta cng khng trch on g c.

Cng t L ni:
- Mc d vy nhng ti s th lc on ngy mt to, lan ra nh c mc, ct khng ht c th mi
lm sao? Cha cng nn mu cch g cho on phn nghch, ni lon sm th nh hn mi chc
c.
Trang cng cho l phi. By gi c hai mi tnh k nhau.
Sng hm sau, Trang cng ra lnh giao vic quc chnh cho Si Tc vo triu nh Chu. Khng
th nghe bit mng lm, cho l c dp cp c nc, vi v vit th sai ngi tm phc em n
Kinh Thnh, hn vi on chim ly nc Trnh. Nhng cng t L cho ngi n ng, git
tn a th v ot ly th. Trang cng xem xong nim li, ri sai k tm phc gi lm ngi ca
Khng th em th sang a cho on v ly th tr li v. Th ca on hn n ngy mng 5
thng 5 th khi s.
Trang cng tip c th, mng ni:
- T cung chiu ca on sn c y ri. Mu thn hn khng cn binh vc th no c.
on t khi tip c th m lin sai con l Hot sang nc V mn binh; ri phao tin rng mnh
v Trnh phng mng coi vic quc chnh v m ca thnh tin qun. Cng t L sai qun gi dng
li bun vo thnh, i khi on ct qun th t la lm hiu cho L bit m em qun n, trong
thnh s m ca n.
L vo c thnh lin k ti trng ca on v em nhng c tnh ca Trang cng yt cho nhn
dng bit. on bit c s khng thnh, rt qun v Cung Thanh. Trnh Trang cng em qun tin
nh. on t t.
Trang cng vo thnh, m thy on than khc, li em tt c th t ca m gi cho on v th

ca on gi cho m gi lm mt gi, truyn Si Tc trao li cho Khng th. Trong lc bun tc,
Trang cng truyn an tr m nh p v th rng: "Ch n khi xung sui vng, m con mi gp
mt c".
Khng th trng thy c hai bc thu, ly lm h thn, t ngh khng cn mt mi no nhn thy
Trang cng na nn theo lnh an tr nh p.
Trang cng v cung, thy vng m, lng chua xt than th: "Ta buc lng m em cht, nay n tnh
no la m na. Ta tht c ti vi lun l." Nh vua rt ly lm hi nhng l th ri. Quan trn
nh p l nh Kho Thc bit Trang cng nn mi by cch gii li th l cho ngi o t
n tn mch nc, ri lm mt ci nh di hm bn cnh sui em Khng th xung , t thang
di Trang cng xung gp m. Trang cng sp ly m, ni:
- Ng Sinh ny bt hiu, lu nay thiu s phng th m, xin m tha ti cho.

Khng th ni:
- l li ca m, con khng c ti g.
on Trang cng dy, m con khc ln no rut. Trang cng lin dt m ln thang ri ngi xe, v
t tay cm cng a m v cung.
Hnh thc o t tn mch nc sui xung tn ni gp m cho ng li th "gp nhau sui
vng".
Nguyn T Quang
in hay tch l
Sui vng hay chn sui
Nguyn T Quang
in hay tch l
Cm Phiu mu, trn c Thiu
Hn Tn ngi t Hoi m nc S i Ty Hn, thu hn vi thng cu c sng Hoi. C khi

c ngy tm khng c mt ba cm. Phiu mu thng thnh thng cho cm n. Tn t n, ni:
- Ti ngy sau c c o s xin bo p.
Mt hm, Hn Tn em c ra ch bn, gp a tiu nhn tn c Thiu n ng lm nhc, bo:
- Ch, bn c m cn eo gm cho oai, nhng c dm m ta khng?
Tn ngn ng. Tn c Thiu li tip:
- Nu khng dm th hy chui di trn ca ta y m qua ...
Tn khng do d, ci mnh chui di trn ca n m i. Ngi ch u ci ln, cho Tn qu hn
nht. C ngi tn Ha Ph vn xem tng gii, ni vi Tn:
- Tng ngi sang lm, hng n tc vng hu, oai danh thin h.
Hn Tn ph ci:
- Mt ngy chng c mt ba cm no, cn trng giu sang sao c.

Khi Hng Lng khi binh nh Tn Thy Hong, Hn Tn n u mong lp cng, nhng Lng
khinh Tn, ch cho lm chc Chp kch lang dng hu h ni trng m thi. Sau Hng Lng
cht, chu l Hng V ln thay cm qun, vn khinh thng Tn, cho Tn l tn "ln trn", hn nht
nn khng dng vo vic ln.
Trng Lng l qun s ca Hn Lu Bang, bit Hn Tn l ngi c ti kinh bang t th nn tm
n, yu cu Tn b S sang gip Hn. Tn bng lng.
Hn Tn c Hn Lu Bang ng n bi tng phong chc Nguyn nhung, cm qun nh S.
nh c nhiu trn thng li to, cui cng h c S Hng V, gm thu thin h, thng nht
t nc, gip Lu Bang lp nn c nghip Hn triu, Tn c phong lm S vng.
V qu c cai tr, Hn Tn cho ngi tm Phiu mu v c Thiu n. C hai ph phc, gm u
khng dm nhn ln. Hn Tn sai ngi ly ngn vng thng cho Phiu mu gi l n p n ngy
xa. Phiu mu ly t ra v. on Tn li phong cho c Thiu lm chc Trung hy.
c Thiu cc k ngc nhin, th thn mt lc mi ni:
- Lc trc ti ngu lu th b, chng bit i nhn m xc phm uy nghim, nay ti y c tha cht
l may, cn dm mong u c ban chc tc.
Hn Tn n ha bo:
- Ta chng phi l k tiu nhn hay c chp, em lng cu hn. Hnh ng i x ca nh ngi
ngy xa xem qua tuy c v qu ng nhng cng l mt bi hc luyn ch cho ta. Vy nh ngi
ng t him, m hy nhn ly chc ta ban.
c Thiu cm mn ly t ra v. Hn Tn li ni vi k t hu:
- Trng s trc kia lm nhc ta. Lc ta cn hn vi, khng th lc g, nu ta chng c, git n i
th cha chc ta c nh ngy hm nay. Nh ta bit nhn nhc nn mi yn thn m gip c
nc lp nn cng danh. N gip ta y, nn ta mi phong thng ch khng phi l vic v c.
C thi c cu: "M lng Phiu mu my vng cho cn".
Mang n ngi, n p n u cng mt l thng. B ngi lm nhc m cng n p, cho l cng
n "m nhn nh gio nhn", tht l thi ca mt s qun t.
Nguyn T Quang
in hay tch l
My cnh Dng Quan

Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc Kiu tin Thc Sinh tr v qu c
huyn V Tch, tnh Giang T vi v c l Hon Th, c cu:
Tin a mt chn quan h,
Xun nh thot do ra cao nh.
Sng Tn mt di xanh xanh,
Loi thoi b liu, my cnh Dng Quan.
"Xun nh", "Cao nh" cha tng tm c nguyn ng, nhng theo Tn Nguyn Khc Hiu th
tm cho rng i khi "Xun nh" l ch hp vui; "Cao nh" l ch chia r. C thi c cu: "Cao
nh tng bit x" ngha l: "Ch bit nhau cao nh".
ng H c Hm cho rng: "Ni Cao nh" ti tnh Chit Giang, pha ng bc Hng Chu, chnh
l mt ch ngi ta thng qua li ngh chn v lm ni tin bit nhau. ng ph c cu: "nh
cao h mc dip lc", ngha l "Chn Cao nh kia l xanh rng".
Thi xa, ngi ta tin nhau thng b cnh liu a cho ngi i. Dng Quan l mt ca i bin
gii tnh Thim Ty. ng thi c bi "Tng Nguyn Nh s An Ty" ca Vng Duy l mt bi th
tin bit rt c sc. Vua ng Huyn Tng ly vo Nhc ph ph thnh mt bi ht gi l "Khc
Dng Quan tam ip" (ba dp Dng Quan) dng ht khi tin bit nhau.
Di y l bi "Tng Nguyn Nh s An Ty" (a Nguyn Nh i s An Ty) ca thi ho Vng
Duy:
V thnh chiu v y khinh trn,

Khch x thanh thanh liu sc tn!
Khuyn qun khnh tn nht bi tu,
Ty xut Dng Quan v c nhn.
Ngha:
Tri mai ma t V Thnh,
Xanh xanh trc qun, my cnh liu non.
Khuyn ngi hy cn chn son,
Dng Quan ti khng cn ai quen.
(Bn dch ca Ng Tt T)
Dng Quan l tn mt ca i nhng dng ngha bng l ch ni tin bit. Trong kinh Thi cng c
cu:

Trng on Dng Quan,

Chim vng pht cp
Tr lp d khp.
Ngha:
Dng Quan t rut
Khut bng ngi i,
Dng chn a l.
Nguyn T Quang
in hay tch l
uc hoa, hoa n
uc hoa do ch "hoa chc" l n cy, nn t trong phng ca v chng m tn hn. Ting

"chc" thi c l "uc" tc b m to. Ngy nay gi l "Ha b".
B uc cha t gi l "tiu". uc chm la cm tay gi l "chc". uc ln ng cc xung t
m t gi l "nh liu". L xa bn Tu i nh Chu, khi u canh nm, vua sp ra th triu, th
trc in nh, by hai hng hoc sp, hoc uc sng ng cho b quan vo triu.
T i Lc triu, ng, Tng c tc t hoa chc trong l kt hn. V sau ny, ni vic chnh
thc kt hn, ngi ta thng dng hai ch "Hoa chc".
Hoa chc i Lc triu v i ng khng bit phi l b uc c kt hoa ngoi cho p khng?
Ring v i Tng th "Hoa chc" va l uc hoa, li va l nn sp hoa. Sch "Mng lng lc"
i Tng c chp: "C du xung xe, my con ht cm uc lm bng cung hoa sen i trc a
ng". Sch "Qui in lc" ca u Dng Tu i Tng c chp rng: ng Chu c th hoa lp
chc (th nn lm bng sp hoa) ni ting nht, Kinh cng khng ch ni.
iu chc chn l t thi cn kim, ngi Trung Hoa u hiu "chc" l nn, ch khng hiu l uc
nh thi c.
V, t ngha uc hoa, hoa chc dn dn bin ngha thnh nn hoa, n hoa.
Ta c cu:
ng phng hoa chc d,
Kim bng qui danh th.

"ng phng hoa chc" l nhng ch thng c dng ch m ng phng u tin ca c du

ch r. Trong phng kn c n nn t trong m tn hn. D Tn, mt thi ho i Nam Bc triu
cng c cu: "ng phng hoa chc minh", ngha l: "Phng kn uc hoa sng".
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on din t hnh ng cc xc l
mng, gh lnh ca tn M Gim Sinh i vi Kiu, sau cuc truy hoan, c cu:
Tic thay mt a tr mi,

Con ong m ng i li v!
Mt cn ma gi nng n,
Thng g n ngc, tic g n hng.
m xun mt gic m mng,
uc hoa mc nng nm tr.
Mc d h M khng dm nhn Kiu l v v s T B, nhng Kiu l gi mi ln ln, m ny l
m u tin, thay i con ngi ca nng sang mt giai on khc, m nng coi l m bt
u lm cng vic v chng vi ngi b tin ra mua nng. C l do mi c ting "uc hoa".
Cng nh khi Kiu c on t gia nh sau 15 nm lu lc, Kim Trng xin Kiu cng chng xe t
kt tc, Kiu t chi bng nhng cu:
Ch trinh ng gi nghn vng,

uc hoa chng thn vi chng mai xa!
V:
Thip t ng bin n gi,

Ong qua bm li tha xu xa.
By chy gi tp ma sa,
My trng cng khuyt, my hoa cng tn!
Cn chi l ci hng nhan,
xong thn th, cn toan ni no?
Cho nn nng:
Ngh mnh chng h mnh sao?

Dm em trn cu d vo b kinh!
hay chng nng v tnh,
Trng hoa n chng thn mnh lm ru?

T nay khp ca phng thu,

Chng tu th cng nh tu mi l!
"uc hoa chng thn vi chng mai xa", v "Trng hoa n chng thn mnh lm ru?", Kiu
cho rng d Kim Trng cn nng lng yu nng, nhng nu nng bng lng ly chng, th ri y
m ng phng, nhn uc hoa hay hoa n (n hoa) kia chng l h thn lm. V nng cng ai
di hoa n...; cng nh hoa n chng kin... th khi nng nhn hoa n (uc hoa) lm sao
li khi thn vi lng mnh!
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ma Rng gp Tru B Tt
i nh ng (618-907), triu L Thi Tng (L Th Dn), nin hiu Trinh Qun nm th 13, gn
thnh Trng An c con sng Kinh, nc trong vt. Bn sng c nh ng chi tn Trng Lo, cnh
rng c nh ng tiu tn L nh. C hai vn bn thn v u hc gii, nhng khng thch chung
cng danh m ch ly nghip ng tiu lm th.
Mt hm, c hai ra ch ngi bn ci, k bn c tm vo qun i m. Xong, cng dt nhau v. Dc
ng, Trng ni vi L:
- Ny anh L! Ti ngh k ginh danh v danh b mng, ngi cp li bi li liu mnh. Mang n
vua nh bc rn m i, n lc cha nh m hm m ng. K ra th h u thua chng ta c. Non
xanh nc bic, thong th thnh thi, lt lo qua ngy tuy khng vinh m khi nhc.
L nh ci, tn thnh ni:
- Anh Trng phn phi lm. Tuy vy nc bic cn thua ni xanh y.
Trng Lo mm ci p li:
- Nhng ti li xem non xanh cha bng nc bic y!
C hai nhn nhau ct ting ci.
Ru by gi thm say, hn th bt u nhm dy, L nh vui v bo Trng Lo:
- Chng mnh cng theo i nghin bt, hm nay li ng cm hng v cuc sng ca con ngi,
vy thit ngh, mnh cng nn lm th lin vnh th no?
Trng Lo gt g:
- c. Vy l hay lm.
Hai ngi va i va ngm. n ng t, c hai bi nhau t gi. Trng Lo khi hi, ni:

- Anh L i! i ln rng phi coi chng hm cp cho lm. Nu anh c mng h no, th t l ti:
ngy mai u ch thiu bng hu anh.
L nh nghe ni pht gin nhng bt ci ni:
- Ch tht c c. Bng hu tt, ngi ta cn cht th cho nhau, sao ch li n ra ti nh vy? Ti
ni cho m gi hn; nu hm d n ti th sng thn nhn ch.
- Sng thn no nhn ti c?
- Bit chng u. Tri khi nng khi ma, ngi khi phc khi ha. Sao ch chc l khng chm xung
y sng?
- Anh ni vy ch khng chc g. Tht ra ngh lm n ca ti vng lm.
L nh x mt ting, ni:
- Ch lm n chn tri mt nc, him ngho qu i, mng c ba phn, sao ch gi l vng?
Trng Lo nghim ngh p:
- Anh khng hiu. Ti xin ni anh nghe. Nguyn pha ty ch Trng An c mt ng thy bi linh
lm. Mi ngy em cho ng mt con c chi vng th coi mt qu. ng s ch hng no c nhiu,
vi trm chi khng sai mt. Ba nay ti i coi qu. ng bo ti ba li pha ng trn ngn sng
Kinh, ri qua pha ty vi chi th trng. Qu nh li ni, ch tm c khm ghe.
Tc c cu: "Nh c mch, vch c tai", cu chuyn gia hai ngi bng c k nghe c. Nguyn
c qu D Xoa sng Kinh i tun di nc, nghe ng chi ni "Vi trm chi khng sai mt" th
hong kinh hi h tr v thy cung bo vi vua Rng v li ca lo chi ni. on hn li kt lun:
- Vi trm chi khng sai mt, nu mi nh vy th di thy cung ny ht binh tng, ly ai m
gip vic vua.
Vua Rng nghe ni ni gin, xch gm toan i, quyt n Trng An h st thy bi gii. Nhng
Rng con, Rng chu, tng Chch, quan Cua, qun s Chy, tha tng Chi ... ng ra qu tu:
- Xin cha cng bt gin, li huyn ch kh nghe. Nu cha cng xung ch, ni dng t my ma,
s dn Trng An khn hi. Tri s bt ti chng dung. Vy nn gi t ti, n ch Trng An xem
th. Nu thc nh li th git, di th thi.
Vua Rng nhn li, ln b gi lm t ti o trng, thng n ch Trng An thy thin h ng bao
vy ng thy xin xem qu. ng thy bi tn Vin Th Thnh, ngi ct cch thanh k. T ti o
trng chen vo. Thy bi i tr xong, hi bi chuyn g? T ti o trng bo:
- Xin bi chng no ma?
Thy bi gieo qu on:
My che nh ni,
M ta non oi,
Hi thm ma ri,

t ti ngy mai.
T ti o trng li hi tip:
- Mai ma gi no? Nc dng ln bao nhiu?
Thy bi p:
- Gi thn ko my, gi t ni sm, gi ng ma, cui gi mi tnh. Nc dng 3 thc 3 tc, c l
48 git tc 4 phn 8 ly.
T ti o trng ci, bo:
- Li ny khng phi ni chi, nu ngy mai y nh li on th ta thng 50 lng bc. Bng khng
ma hay ma sai gi, thiu nc th ta s ph nh thy, ui khi ch Trng An, khng cho y
gt chng na.
Thy bi h Vin vui v:
- c. c. Ti rt ng , xin cuc vi ng.
T ti o trng t t ra v.
Ti thy cung, vua Rng ng thut chuyn li cho qun thn nghe. Ai cng vui ci h h, cho
rng th no tn thy bi cng bi cuc. V ma nhiu t l do nhim v ca vua Rng. Bng c
ting gi:
- Long vng mau ra tip chiu tri.
Vua Rng cng qun thn git ny mnh, vi chy ra qu tip chiu ch, on m ra xem:
Rng tm sng vng lnh,
Y theo gi khc ban.
Ngy mai khng c tr
Ma ti thnh Trng An.
- Gi thn ko my, gi t ni sm, gi ng ma, cui gi mi tnh. Nc dng 3 thc 3 tc, c l
48 git tc 4 phn 8 ly.
Vua Rng hong ht ni vi qun thn:
- Trn i sao c ngi ti thng tri thu t? Th ny chc ta phi chu thua.
Qun s Chy tu rng:
- Xin cha cng ng lo. Mun thng n cng khng kh. Ti dng mt k, n s cng hng i.
Vua Rng dn dp hi k chi? Qun s Chy tu:
- Cha cng l v thn coi 8 sng ny, ma ng hay sai l ca cha cng. Vy ta ma khng ng
gi v bt nc li, khng ng li on tt n thua ngay.
Vua Rng cho l thng sch. Hm sau tp trung Thin Li, in Mu, Vn ng... ko n Trng
An, ra lnh gi t ko my, gi ng ni sm, gi mi ma, gi thn tnh, nc ln 3 thc 4 phn...
Vua Rng li gi lm t ti o trng nh trc, n nh thy bi h Vin. Chng ni chng rng, hn

mt mch p ph c, x tm bng treo. Thy bi h Vin vn ngi trn sp, nghim nhin nh
khng c vic g xy ra.
Cng tru tc, t ti o trng pht cu, ng ng ni gin, tay xch tm vn ca da vo mt thy
bi h Vin, qut:
- My l m gt chng n tin, coi qu khng linh t iu ni by. on sai gi sai nc, vy m
cn ngi lm tnh. Ct i mau, ko ta p cht.
Thy bi h Vin ci ha h:
- Khng s. Khng s. Ti khng phm ti cht, e cho ai cht ka. ng gt ai ch gt ti sao c.
ng khng phi l t ti o trng m l Rng Bch sng Kinh. ng dm ci lnh tri tro gi bt
nc, phm ti cht chm li cn dm hnh hung vi ti sao?
Vua Rng nghe ni rn tc gy, v mt tan hn, bung tm vn ca, xc o qu ly xin cu mng.
Thy bi h Vin ni:
- Ti cu ng khng c, nhng ch ch cho ng cu khn ha may. Gi ng mai, ng s b Ngy
Trng x trm, m Ngy Trng ng l tng ca hong by gi. ng cu hong ni gip,
may ra cu c.
Vua Rng lau nc mt t t ra i.
By gi tri ti, trng thng tun l mc, vua Rng khng v ph, lng thng na lng, ch n
canh ba, hin vo cung cm. Thy va vua Thi Tng i do, vua Rng n ph phc, thut li s
tnh ri cu xin cu mng. Nh vua thng tnh chp thun li yu cu.
Sng li, nh vua mi Ngy Trng vo cung nh c, c tr hon cho mn ngy Ngy Trng
khng rnh m git vua Rng c ti. Nhng gia lc Ngy Trng v nh vua say sa trc bn c,
th Ngy Trng bng gc u xung bn ngy pho pho. Thi Tng cho tha tng mt mi nn vn
yn...
Gia lc y, bng c ngi xch u Rng Bch, mu chy m , vo qu ti sn chu, bo cho
nh vua bit l u Rng t trn tri sa xung ti ng t, tht l im l. Ngy Trng lc y cng va
tnh dy, nh vua em chuyn u Rng thnh lnh rt xung ri hi duyn c. Ngy Trng tu r s
tnh. Nguyn m hm ri, Ngy Trng tip c chiu ca Ngc Hong ra lnh gi ng ngy mai
phi chm Rng Bch phm ti ti sng Kinh. V thin c bt kh lu, nn trong lc hu c phi gi
ng xut hn i chm...
Vua Thi Tng cht ha m khng cu c vua Rng nn ly lm khng vui.
Vua Rng b x t, ly lm tc gin, cho L Thi Tng sai li ha, nn tay vn u mu me lnh
lng, ri m n, t nhp vo cung, ku Thi Tng i thng mng. ng thi xung Dim
vng u co.
Truyn trn y thut theo quyn "Ty du k" ca Ng Tha n. Theo "Ty du k" ca h Ng th

ma Rng xung m ph kin vua L Thi Tng, Dim vng phi mi hn Thi Tng xung i
cht. Chuyn cn di ... Ngi c truyn "Ty du din ngha" u bit.
Nhng tip theo cu chuyn trn, c ngi vit khc
"By gi trng thng tun vng vt chiu trn di ng xanh, ma Rng nng theo gi l lng trn
khng, thng ng tin xung a ph. Nhng thnh lnh hn dng li, ly lm ngc nhin v nhn
thy mt con tru ng cm ci ko chic cy to, theo sau l mt thng b ng y cy. Tru c
mt nhc, vy m cn b thng b dng roi tre to p vo mng, vo t m p. Cho l k l, ma
Rng bc n.
Thng b nng dn trng thy mt vt hnh th k qui, ngi chng ra ngi, vt chng ra vt, l l
tin n gn th m hong, ba hn by va tan mt, ri ba chn bn cng t chy.
Ma Rng n gn tru, bo:
- Ny Ngu thn! Nh ngi to ln, c mt sc mnh hn ngi li c c mt cp v kh di nhn
hoc li hi, vy m cho mt thng b nh p tn nhn trong khi phi lm vic vt v cho n
nh th? C phi nh ngi qu di dt lm ?
Tru mm ci, bo:
- Ti sao i huynh li bo tiu di dt? i huynh khng bit tiu phm ti thin to nn
nay phi n ti hay sao?
Nghe Tru nhc, Rng mi nh li Tru vn l v B Tt thin nh, vng lnh Ngc em mt
nm la v mt nm c ri xung trn gian. V thc hnh sai li dn, khng ri la trc m li ri
c trc, lm cho th gian mc c dy y, khng cn t trng ri la na. Ngc bt ti l
nh nn y xung trn gian lm kip tru cy t to la cho ngi, v chng no n ht c kia th
mi c ha kip... Ma Rng ngh n , th di, lm bm:
- Mnh cng b ti chc cng phi n ti!
Nhn thy vua Rng tay xch u, mu nh git lnh lng, Tru hi:
- Va ri, tiu c nghe u Rng rt ti thnh Trng An v b tha tng Ngy Trng ng
thip chm Rng. Vy c phi l i huynh y khng?
Ma Rng ngm ngi, p:
- Chnh th.
on thut c li s vic xy ra cho Tru nghe ri tip:
- Tht c gin cho vua ng, ha li sai li. Gi y ta quyt xung m ph u co hn, v hn
m ta cht.
Tru mm ci, n tn ni:
- Lc ny, i huynh nng ny nn cho tiu l ngu mui, nhng xt ra i huynh li ngu mui
hn. Ti sao i huynh dm ci lnh Tri? Tri sinh ra nhn loi tt phi chm lo phng s nhn

loi. Tri phn 4 ma 8 tit cho nhn loi sng hnh phc, cy c hoa mu tt ti. Dn mong
c nh th tt Tri phi lm nh th. Dn l Tri. i huynh ma sai gi bt nc, khng
cung cp vt cn thit cho mun dn tt l tri Dn, tri Tri. "Thin thnh t ng dn thnh; thin
th t ng dn th", vy Tri khng v Dn m bt ti i huynh sao c?
Tru ni n y ngng li, nhai ngm ngom vi lm c bn b rung, v bnh thn, v t. Ma
Rng im lng, trm ngm t l. Mt lc, Tru nh c ni tip:
- Xa kia di trn, cc ng thnh vng i Tam i: vua V, vua Thang, vua Vn l ngi lm
thun Tri m c hng. Cng i ny: vua Kit, vua Tr, vua U, vua L l ngi lm tri
Tri m b pht. Hu Ngh, vua nc Hu Cng ngy xa, bn 9 mt tri cu mun dn thot
khi cnh ha ngc, vy m sau lm tri dn n ni phi cht mt cch thm thit n ti c.
i huynh tng xem sch s, khng noi gng xa sa mnh, nay cn i thng mng. Xung
Dim vng u co, e mc phi ti nng hn na. Vua ng khng v tnh cm m cu i huynh
c nn khin Ngy Trng ng thip trong khi hu c. Tri khng v t m v dn mi kt ti
i huynh; cng nh tha tng Ngy Trng chm u u phi v thiu tnh cm, v hiu st. Tt c
hnh ng u v dn m thi.
Tru ni n y ngng li, qut sng, p ui ui mui bm vo mnh. Ma Rng nghe Tru ging
gii mt hi, on th di hi:
- Vy theo ca hin , ngu huynh lm sao y?
Tru mm ci, p:
- C g kh. C nhn tiu y th bit.
Ma Rng gt u, kh bung mt ting ngn ngi, no rut:
- !
By gi, trng chm sau dy ni m xa. Bng ti chp chng lan rng. Bu tri t m mt mu
nu thm. Gia cnh ng hoang vng, gi rt di tng thm s lnh lo trong cnh tch mch u hiu.
Bng ma Rng ti li phng pht ri chm dn trong thm u. Tru thn th tng bc v chung.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ti ng tht m
"Ti ng tht m" l "ng gi bin gii mt nga".

Sch ca Hoi Nam T c chp:

Mt ng lo gn ca i Nhn Mn, ni gip gii nc Tu vi Phin Quc (H) c con nga. Mt
hm, con nga i mt. Ngi quen thuc u n thm hi, chia bun. ng lo ni:
- Mt nga th m phc cho ti y, bit u!
Cch my thng, con nga tr v li quyn thm mt con nga hay tt. Nhng ngi quen thuc ko
n xem nga v chc mng. ng lo ni:
- c nga th m ha cho ti y, bit u!
T khi c nga hay tt, con ng lo thch ci. Chng may t qu chn. Ngi quen thuc u
n hi thm, chia bun. ng lo ni:
- Con qu th m phc cho ti y, bit u!
Cch mt nm c gic H. Nh vua bt lnh i nh gic. Qun lnh mi ngi cht n chn. Ch
con ng lo v qu, khng phi i lnh m cho con vn hp nhau.
"Ti ng tht m" tr nn mt thnh ng ch s ha, phc xoay vn, kh bit trc c. Trong
ci phc thng khi c ci ha; trong ci ha li c ci phc. C ng cng c cu: "Ha tng phc s
, phc tng ha s phc".
Sch ca c Ly T cng c chp:
Mt ngi nh qu tri c phi chn giu. Hm sau ra v c, nghe ting ku "tch tch", lt ln xem
th bt ngay c mt con tr.
Anh ta thy th li vn c y, c mong ngy mai li c con tr na. Mai ra, lng tai nghe
ting "tch tch" nh hm trc, bng mng thm. Nhng va bi c ln th ra mt con rn cn ngay
vo tay lm anh ta b thng ri cht.
c Ly T ni: "Trong thin h c ci phc khng tng c th m may c th; cng c ci ha

khng ng n th m xy ra th".
Trong mt bi th ca nh ch s Hunh Thc Khng c cu:
Ka t tn chng qua l tin bit,
Nga ti ng ha phc bit v u.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngc tnh lin ph
"Ngc tnh lin" l "Hoa sen trong ging ngc". y l bi ph ca Mc nh Chi.

ng Trng nguyn, khi vo bi yt nh vua, Trn Anh Tng thy hnh dung ng xu x qu, khng
mun cho . ng lin lm bi ph "Ngc tnh lin" t v mnh. V hoa sen vn c tit tho thanh
cao, khng hoa no snh c, tuy gn bn m chng hi tanh mi bn; v li sen ny li trng trong
ging ngc na th sen cng cao qu bit bao. ng nh sen, d c phi vo hon cnh trc th
no th cng vn gi kh tit thanh cao, hung chi phi vo mt thi tt p, vua minh chnh th
ngi ng cng cao qu bit my. Sen qu nhng phi c ngi snh mi bit thng thc.
Vua c bi ph ca ng cho l kit tc nn mi yu dng.
Di y l bi ph "Ngc tnh lin" dch ra vn nm:
"ng khi la h, khch cao trai th th, li dng nc bic, vnh khc ph dung; n bn ao trong,
ngm cu nhc ph. Bng bng ai, o trng m vng, pht ph iu ct xng tin, hn h tinh thn
khc tc. Khch hi: t u m li? Tha rng: t ni Hoa san. Khch ko gh mi ngi vn v, ny
da ngon qu qu by ra. Chuyn gn thi li chuyn xa, ni ci li l, tic hoa ti bi. Chuyn
xong, mi hi khch rng: khch y qun t i lin chng l? Tin y sn c ging nh, vn tng
gn gi nng niu hoa vng. N o l b th cn km, k trc mai n lnh cn xa; no phi ging
tng phng cu k, no phi phng lc th mu n, cng chng phi ng ly o cc, m cng
khng cu uyn linh lan; chnh l mt ging sen thn, u non ni Ha ging vng sinh ra. Khch
nghe ni: khen thay qu l! Phi chng ging hoa cao mi trng, ng cong nh thuyn, lnh gi
nh bng, ngt ngon ta mt, xa tng nghe ting, nay c thc trng. Nghe qua o s vui lng,
hoa trong tay o gi lin tng a. Khch trng thy trong lng hi hp, bt ng lng tay tho nn
ca. Ca rng:
Thy tinh lm mi cung nh,
Lu ly lc nn hnh cung mn,
Pha l nt nh lm bn,
Minh chu lm nc trn cnh ti cy.
Hng thm bay thu tng my,
Bch thin u cng m say tc lng.
Qu xanh khc vng ti thm,
T Nga lung nhng mi phn gin thn.
C dao hi chn Phng tn,
Sng Tng trng ngng m nhn di du.
Gia dng l lng v u?
Non sng t c c sao chng v?
nh ni lu lc qun g,
Thuyn quyn l bc lm b gian trun.

Mt lng trung chnh ngha nhn.

Lo chi ma gi, phong trn, tuyt sng!
Chn e lt phn phai hng,
Thng ngy thm thot, m nhn ai hoi.
Nghe xong, o s than rng: ni chi ai on thit tha! Ka chng xem a t vi n trn ao phng,
hoa thc dc mc trc b vng, cng l a v thanh cao, thanh danh hin hch, n trn thnh
cha, ma mc di do. Vi chi ti phn hn duyn, nc non ln thn toan b i u? Khch nghe
ni nh tnh, nh cm, em lng knh m xit bao. Khc trai nh tay tin vnh, th phong u
ging ngc ngm nga. Ni lng xin gii gn xa, knh dng mt ph hi h xt xoi. (Bn dch ca C...
...)
Mc nh Chi ngi lng Lng ng, huyn Ch Linh (nay thuc ph Nam Sch, tnh Hi Dng),
thng minh tuyt vi, din mo rt xu x. V ci xu x m xut cht con ng hon l ca ng
b b tc; tuy vy m cng nh , trn i vn hc, ng li cho i mt bi ph "Ngc tnh lin"
c gi tr.
ng ti gii qu nn i ng c nhiu giai thoi ng nghnh na thc na h. ng c ngi tn
sng l "Lng quc Trng nguyn". V ng Trng nguyn nc nh, ri i s sang Tu, ng li
c vua Tu sau khi xem vn ng li cm vit ph l Trng nguyn na.
Tht l chuyn na tin na ng.
Nguyn ng i s sang Tu i nh Nguyn. Khi vo triu, va gp ngi ngoi quc dng nh vua
mt cy qut. Vua bo ng lm mt bi minh (mt th vn ngy xa) vo qut. ng cm bt
vit ngay:
Lu kim thc thch, thin a vi l
Nh t thi h, Y, Chu c nho.
Bc phong k lng, v tuyt ti ,
Nh t thi h, Di, T ng phu,
Y! Dng chi tc hnh, x chi tc tng
Duy ng d nh hu th ph!
Ngha l:
"Vng chy tan, tri t nh l la, lc y ngi c nh Y Don, Chu cng l bc c nho.
Gi bc lnh lng ma tuyt y ng, lc y ngi phi nh B Di, Thc T l k b i.
i! Dng th lm, b th ct,
Ta cng ngi cng ging nhau chng?"
Qun thn nh Nguyn thy bi minh cho l hay, cc k khen ngi. C truyn chp: t ch "Y" tr
xung, vua Nguyn ph 4 ch "Lng quc Trng nguyn".

ng i s tu, v tri ma gi nn n ca i tr. Lnh ng ca. Nhng mun th ti s Vit,

quan Tu a mt v cu i xung ng i. V rng:
"Qu quan tr, quan quan b, nguyn qu khch qu quan"
Ngha: "Qua i chm, ca i ng, xin khch qua qua i".
ng lin i:
"Xut i d, i i nan, thnh tin sinh trn i"
Ngha: "Ra i d, i li, kh, xin mi tin sinh i trc".
Ngi Tu phc ti m ca quan cho qua.
Mt quan T tng nh Nguyn mi ng vo ph, cng ngi m lun. Trong ph c treo mt bc
trng thu con chim s vng (hong tc) u trn cnh trc. Thu kho p qu, ng tng l
chim tht, bc n a tay bt. Ngi Nguyn ci m ln. ng lin ko ngay bc trng x toang
ra. Chng ly lm l hi. ng ni:
- Ti nghe ngi ta ha bc mai tc (cy mai v chim s) th c, ch cha thy ha bc trc tc
(cy trc v chim s) bao gi. V chng trc l qun t, tc l tiu nhn, nay bc trng thu trc
tc, y l cho tiu nhn ng trn qun t. Ti s e qun t o tiu, tiu nhn o trng, ngha l
qun t suy m tiu nhn thnh, cho nn ti v Thnh triu m tr i . Chng nghe rt ly lm
phc.
Nhng cng rt v l.
Ai i s thn mt nc d l nc nh i na cng l s thn, l i tr m chng ng ca i quan
khng cho vo, ri ra cu i ... ng Trng ca mt nc d l nc nh nhng nc y tng ph
Tng, bnh Chim, vy m nhn tranh thu li tng l tht; ri gia lc m lun vi v T tng
cng quan khch li b chy chp chim, th tht l ng ngn ht ch ni.
Ha chng, ng Trng Vit Nam thng thn ph bnh tranh Tu trc v T tng nc Tu, ri
ngi sau thm nhn nh vo cho vui cu truyn c tnh cch khi hi chng?
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ngn qu k hnh
"Ngn qu k hnh..." nguyn cu l: "Ngn qu k hnh bt kh trng dng" l li ni ca Lu

B cha nc Ty Thc i Tam Quc, c ngha: "Ni nhiu hn lm, khng dng vic ln c."
Lu B nh Ng b i bi, chy v Bch Thnh, lm bnh nng. Trc pht lm chung, cc

quan chu chc bn long sng. Lu B nhn thy c M Thc bn truyn cho tm lui ra. on hi
Khng Minh:
- Tha tng xem ti M Thc th no?
Nguyn Thc l ngi c ti bc lm qun th, qun thng kim c, khng c iu no hi m khng
bit, khng c sch no hi m khng nh, nn Khng Minh thnh tht p:
- Cng l bc anh ti i ny.
Lu B ni:
- Khng u! Trm xt thy ngi y thng ni ln qu s thc m lm th khng c nh li,
khng th dng vo vic ln. Tha tng nn xt k li.
Lu B cht.
Khng Minh em binh ra K Sn nh Ngy.
Ngy cha l To Du dng T M lm c cm binh nh Thc.
Nguyn pha ty ni Tn Lnh c mt con ng quan yu gi l Nhai nh. Cnh c thnh Lit
Liu. Hai ch y l yt hu ca Hn Trung (t ca Thc). T M nh ko binh thng ti Nhai
nh, chim c im giao thng quan trng ny th Dng Bnh Quan ca Thc cng sp lt vo
tay Ngy.
Nhai nh mt, tt Ngy s ct t ng vn ti lng thc th mt vng Lng Ty ca Thc kh
gi ni. Nh vy Thc ch cn hai cch b ng: rt lui hay li c th. H Ngy nghe qun Thc
chuyn ng rt qun v Hn Trung, lp tc chia binh chn cc ng nh m nh. Nhc bng
qun Thc khng lui, Ngy s cho cc l qun o ho, p ly c gi cht t cc ng rt v ca
Thc, nh vy ch trong vng mt thng, Thc s b tuyt lng, qun cht i ht.
Khng Minh vn nhn thy iu cho nn chn tng em binh gi Nhai nh. M Thc xin i.
Khng Minh ni:
- Nhai nh ch l mt mnh t nh, nhng can h v cng. Nu ch y tht th th c i qun ta
nguy ht ng cu! Ngi tuy thm thng mu lc nhng him ni y khng c thnh quch, li
cng chng c th him no m d Kh gi v cng.
Thc ni:
- Ti lu thuc binh th t nh li cng bit php dng binh, l no khng gi ni mt ch nh Nhai
nh.
Thy Thc cng quyt xin i v lp "qun lnh trng" nn Khng Minh pht cho 2 vn 5 ngn tinh
binh v cho thm mt thng tng l Vng Bnh tr gip. Khng Minh li ku Bnh vo dn d
ring:
- Ta vn bit ngi bnh sinh cn thn nn mi em vic ny ph thc cho. Vy phi thn trng
phng. ng tri Nhai nh th phi ng chn ngang ng chnh yu, khin gic khng i qua

lt. H dinh tri xong, hy v ngay ng li bn mt tm phng v hnh th a l, lp thnh bn

y , gi v cho ta xem. Ngoi ra, vic g cng phi bn nhau k cng ri hy lm, ch c coi
thng. Nu gi c ni y an ton tc l c cng u trong vic nh chim Trng An vy.
M Thc v Vng Bnh ko qun ln ng ri, nhng Khng Minh cn cn thn sai thm tng
gii dn binh ng gi pha ng bc v pha sau Nhai nh tip cu khi Nhai nh b nguy.
M Thc, Vng Bnh n Nhai nh, trc ht i quan st a th ng qun. Thc xem xt ri
ci ni:
- Sao Tha Tng cn thn n th! Mt ni ven ni th ny, qun Ngy u dm bn mng ti.
Vng Bnh ni:
- D qun Ngy khng dm n, ta cng phi ng tri vo ch ng nm kia canh gi nm mt
ng.
Ni ri truyn qun s i n cy ng tri, tnh k gi lu di. M Thc khng bng lng, ni:
- Ai ng tri gia ng bao gi? Tin y c ghnh ni, bn mt u kn o, cy ci li rt nhiu,
chnh l ch him tri dnh cho ta, c ng qun ngay trn ni l hn.
Bnh ni:
- Tham qun tnh sai ri, ng tri gia ng i, o ho p ly chn ngang th qun gic du c
10 vn cng khng thot qua lt. Ch b ng nm xung yu ny m ln ni ng n, nu qun
Ngy o n b vy bn mt th chng lm sao?
Thc ci ha h:
- Ngi liu tnh khng khc g... n b! Binh php c dy: "T trn cao nhn xung, nh ch d
nh ch tre". Nu qun Ngy n y, ta s nh cho khng cn mnh gip.
Bnh li ci:
- Tri ni ny tht l ch tuyt a. Qun Ngy c chn t ng ly nc th qun ta chng nh
cng ri lon ngay.
Thc gt i:
- ng bn nhm nh th! Tn T c ni: "Ln vo ch cht m tm c ci sng". Nu qun gic
chn ng ly nc th qun ta cng liu mnh t chin, mt ngi ch ni trm tn. Ta hc binh
th chn ra ri. Mi vic n Tha Tng cn phi hi ta na l! Sao ngi c cn tr ta vy?
Bnh nh phi khuyn:
- Nu Tham Qun nht nh ng n trn ni th xin chia binh cho ti ng mt tri nh di chn
ni pha ty, lm th " dc". Qun Ngy n, ta c th cu ng ln nhau.
Nhng Thc vn khng nghe. Bng thy dn c trong ni rm r ra, ko tng tp chy n, nho
nhc ku rng: "Gic sp n ni". Vng Bnh st rut toan b i. M Thc bo:
- Ngi khng chu nghe lnh, gi qun Ngy sp n ri, vy ta cho ngi 5 ngn binh, c i m

ng tri ty . Ri y khi ph xong qun gic, v trc mt Tha Tng, ngi ng mong chia
cng vi ta.
Bnh chng ni g na, ko ngay 5 ngn binh xung cch xa chn ni 10 dm ri h tri, ri lp tc
v thnh bn , sai ngi i sut m v trnh Khng Minh, bm r mi vic M Thc t ng
n trn ni...
Khng Minh t bn ln n, m xem qua mt lt bng ng p tay xung nh nh "bng", kinh
hi ku ln:
- Cht cha! M Thc ngu dt, hm qun ta vo ch nguy ri.
on vi cho ngi thay M Thc. Nhng cha kp th c tin cp bo: "Nhai nh v Lit Liu tht
th c ri". Khng Minh gim chn p gi than rng:
- i thi, vic ln hng ri! y l li ti ta!
M Thc phi nh Vng Bnh, Cao Tng, Ngy Din em binh tip ng mi c ton mng.
Thc b x t theo qun php.
Khi v s dng u M Thc di thm, Khng Minh a ln khc! C ngi hi:
- M u Thng phm ti bt kh dung. Tha tng git i minh chnh php qun, sao cn su
no?
Khng Minh st si ni:
- C phi ta khc M Thc u! V ta nh li tin lm chung Bch Thnh, dn ta rng:
"M Thc l k hay ni qu sc mnh, khng nn giao cho vic ln". Nay qu ng nh th. Ta cng
gin mnh ngu ti, li cng nh n c sng sut ca tin , cho nn au lng m khc vy!
Nguyn T Quang
in hay tch l
L tang
L tang l l t ra t lng thng trng v knh th ngi cht.

Theo Khng T th tr thin h "trng nht l ba vic: n, tang v t" (S trng gi, thc tang t).
Theo Mnh T th: "o tr thin h cn nht l khin dn nui ngi sng v tang ngi cht m
khng c iu di hm" (Dng sinh tang t v hm, vng o chi thy gi). Bi th x hi Vit
Nam cng nh x hi Trung Hoa, l tang cn c phong tc v l nghi phin phc hn vic hn
nhn na.
Vic tang trng nht l tang cha m.
Khi cha m hp hi th phi em ngay ra gia nh t rng cha m cht v l quang minh chnh

ng. By gi phi t tn thy, tc gi l tn hm hay tn cng cm, ri tha cho cha m bit. on
ly mt mnh la trng di 7 thc ln mt, sau khi kt thnh hnh ngi gi l hn bch hn
ngi cht ta vo . Khi tt hi th ngi nh ly mt chic khn tay hay mt t giy ph trn mt,
khing xc t xung t ri li khing ln ging, c cho ngi hp th sinh kh ca t may
ra c sng li c. on mt ngi cm ci o ca ngi cht, tay t cm c, tay hu cm lng, do
ng trc tro ln mi nh gi tn v h hn ngi cht ba ln, ri do ng sau nh m
xung. l l phc hn. By gi con chu mi khc v thay b ht trang sc m qun tc v i
chn khng, cng n cho t lng au thng.
Sau khi lp ngi tang ch (thng l ngi con trng, l chu trng tha trng) v ngi ch
ph (v ngi cht hay v tang ch) th phi lo vic tr quan, ngha l sa son quan ti theo nghi tit
nht nh, ri tm gi v thay qun o mi cho ngi cht sp sa lm l phm hm. L ny,
ngi nh dng mt chn go np v ba ng tin, chia ra ba ln m b vo ming ngi cht. By
gi n l tiu lim (mt mnh dc, ba mnh ngang) v i lim (mt mnh dc, nm mnh ngang),
theo nghi tit m ly vi bc ly xc ngi cht cho kn.
Khi nhp quan, con chu sp hng trc quan ti khc v lm l. Nhng ngi gip vic khing
xc b vo quan ri khing quan t gia nh. T by gi, con chu phi tri rm hai bn linh
cu v thay phin nhau ngi hu sut m ngy.
Khi t cu xong, nh giu sang th t linh sng pha ng c mng mn chn gi. Nh hp
th ch t linh ta trc cu m thi. C sng v ti th lm l triu tch in, rc hn bch linh
sng ra linh ta, ri li rc t linh ta vo linh sng.
Trc khi lm l thnh thc, phi lp minh tinh l th c hiu bng la c ch ghi h tn, chc
tc cng thy hiu cht bng phn trng. Khi lm l thnh phc th con chu ngi cht theo nghi
tit ph phc m mc tang, ri qu ly v khc trc linh cu.
tang phc c nm bc gi l ng phc.
o i tang cha m l o trm thi (vi s cht bng dao ch khng dng ko hay s gu c mnh
vi nh sau lng (ph phin), hai mnh nh hai vai (thch). lng tht mt dy chui hai vng,
ngoi ph mt ci o rng bng vi s. Trn u c mt ci khn bng vi s b mi sau gy. Con
trai c m vnh bng b chui (m nn) v gy tre o trn nu tang cha hay gy vng eo vung
nu tang m. Gi th i m nhn (m mn) bng vi to che kn c mt.
Nu m cht trc cha, th con tang l o cng may theo kiu trm thi (s gu) nhng gu c
vin qua loa. V tang ng b, ch em, anh em, ch bc c d th ty theo th t thn s m may c
phc ( mt nm), i cng ( chn thng) bng vi to, tiu cng bng vi hi th v ti
ma ( ba thng) bng vi nh.
Trc khi tng tng th lm l thin cu (di cu i ch khc hoc xch i mt cht), v l yt t tc

rc hn bch n t ng co t tin.
n ngy pht dn th lm l khin din tc l l tin bit, ri rc linh cu n i d. Khi pht dn

th i trc ht l phng tng (ngi mc o m o s, eo n cm dao) khu trc t qu; th
n c c an triu vit ch "trung tn" (nu n ng) hoc "trinh thun" (nu n b) bng phn
trng; th n l cc minh kh cng i trng ca ngi phng iu, k n minh tinh, linh xa
rc hn bch, ri n i d. Con trai th chng gy tre (tang cha), hoc gy vng (tang m) i li
trc linh cu. Cn con gi, du th i theo sau linh cu trong mt ci mn trng (bch mc). Sau
cng l cc ngi tn trng h hng v bng hu i a.
Dc ng, con gi con du c l l thnh thong phi nm ln xung ng khc lc k l c i

d vt qua. Ngi ta li rc nhng thoi vng giy nh du li cho linh hn ngi cht m bit
li v.
m tang nh ph qu, dc ng thnh thong c lm trm trung (o trung) dng linh cu
li lm in t. n huyt li c trm t h huyt. Trc khi h huyt th lm l t Th thn. Khi
t quan ti vo huyt th c thy phong thy phn kim ly hng, tri minh tinh ln mt quan ti ri
cho p m. p xong th lm l thnh phn. on rc hn bch hay thn ch vo linh xa v nh
ri a ln linh ta. Sau lm l phn khc (khc li) v l s ngu (cu cho vong hn c an
tnh). Sau gp ngy nhu nht (t, inh, t, tn, qu) th lm l ti ngu; gp ngy cng nht (thn,
bnh, tut, canh, nhm) th lm l tam ngu.
Tng tng c ba ngy th phi ra thm m, lm l "m ca m". Ri c 7 ngy lm mt tun chay
cho n 49 ngy th lm l chung tt, cng l 50 ngy v 100 ngy. c mt nm th lm l tiu
tng (gi u), sau mt nm na th lm l i tng (gi ht). c 27 thng th lm l on tt
hay l tr phc (mn tang). T y v sau c hng nm n ngy k li phi lm l, cho n khi
ngi cht ln n bc t ng i th chn thn ch ri th chung t ng, ch khng lm gi
ring na. Trong khong tiu i tng, c n tun trung nguyn (rm thng by), ngi ta thng
t m cho ngi cht hai k. K u gi l m biu (qu s), k sau mi thc cho ngi cht
dng. C nhiu ni, ngi ta t m vo k gi u v gi ht.
Tc t m nguyn theo tc xa chn dng tht km vi ngi cht, sau mi thay bng giy.
Ngi ta tin rng ngi cht xung m ph cng tiu dng tin v qun o nn phi t m
cho ngi cht khi thiu thn. Bi theo m tn v l lun n gin, ngi ta cho rng: "Dng sao
th m vy".

V i tang th sau khi chn ct yn ri, con chu em m gy v o rng treo bn linh ta. Khi
lm l th mi dng n. Lc thng th ch mc qun o v cht khn tang m thi. Trong thi hn
i tang, ngi con cn phi n theo l. Theo sch Gia l: khi con ci c tang cha m phi nm rm
gi t, khng c vui chi, khng c nghe n ht, n ung tht ru, khng c kt hn, phi
king phng s (n b c thai trong k i tang th phi v). Ngi ng lm quan m gp i
tang th phi xin ngh c tang, ht hn mi xin b li.
Sau ba nm on tang, hoc vi nm sau na, ngi ta thng ci tng. Khi y phi mi thy phong
thy tm ly huyt tt ri lm l bc m (ci tng). Trc ht l khai m nht ly xng xp vo mt
ci tiu snh ri y thc kn. Nh giu sang th dng quan quch khm lim nh khi hung tng.
Tc ci tng min Bc rt ph thng, ngi ta thng gi l lm ma kh, i vi l hung tng l
lm ma ti. T Honh Sn tr vo Nam th tr khi ngi ta tng rng m ng th phi ci tng,
cn thng th chn ct mt ln l xong.
L tang rt phin phc. Tc l tang ma khn dt b c d dng v tn gio, lun l, nghi l, phong
tc v lut l phi hp li gy nn mt p lc mnh m, thc bch c nhn phi tun theo. Tr khi
dn tr tin b bt m tn v khi iu kin sinh hot thay i hn. Cho nn ta thy
.
T khi ngi cht va tt hi cho n l m tt th mi ln lm l phi c thy ph thy hay thy tu
tng kinh v lm php. Nu ngy cht l ngy xu, nh ngy trng tang trng phc th ngi ta phi
tm thy ph thy lm php, i khi l b ba vo quan ti v ym ba ca hung st s m
khng dm lm hi; hoc lm chay, lp n cng l. Nhng k cht oan, cht tr cha thnh gia tht,
nhng k bt c k t u l nhng th ma thing hay hm hi ngi sng nn mun tr tai ch,
ngi ta phi lm chay siu vong hn hoc gii oan.
Nhng th phin toi ny lm t ngng dng tnh cm gia ngi sng v ngi cht cng huyt
thng ca mt ng t. ng nh iu nhn xt ca dn chng vn thit thc, nhng khng th chng
li c sc mnh ca nhng "s vt thnh" m h vn ngm ngm phn i:
Sng th ht ht, hn hn,

Cht th ba ym, ba chn, ba tr!...
hoc:
Sng th ch c cho n,
Cht th lm gi, lm vn t rui.
Nguyn T Quang

in hay tch l
Thi xao
"Thi" l "y".
"Xao" l "g".
Gi o l mt nh s gii th i ng. Mt hm trng sng, s ci la thong th trn con c
o, nh n thm nh mt ngi bn. Cnh vng, trng thanh, chim u trn cnh cy bn bn
nc, bng ngi chiu xung mt nc m, s thy lng th lai lng, tc cnh ngm:
iu tc tr bin th.
Tng thi (xao) nguyt h mn.
c hnh m nh,
Sc tc th bin thn.
Tm dch:
Chim cy bn nc,
S y (g) ca di trng.
Mnh i bng chiu xung,
Ta cy m th than.
Gi o ngm i ngm li, nhn thy ch "thi" trong cu "Tng thi nguyt h mn" khng c
n, nn i li "xao". Nhng cng khng va . ng c "thi" ri li "xao", li c "xao" ri c
"thi". Rt cuc ng phn vn khng bit dng ch no cho thch hp.
ng tc qu, bc xung la, ng gia ng i, a tay y (thi) ri g (xao), g ri y gi nh
ng trc nh bn vy. ng c lm nh th mi m khng thy phi dng ch no.
Hn D v can vua nn b ging chc ti triu ra lm th s Triu Chu. Bun cho thn th, thy
trng thanh gi mt nn cng thong th do chi. Xa xa thy mt nh s ng bn con la, tay lc
a ti a lui, lc a qua a li nh thng in th rt ly lm l. Hn ln bc n gn ln ting,
nh s mi git mnh ngng l Hn D hi th Gi o thut li s tnh. Hn bt ci v bn: "Nn
dng ch "Xao" (g) l ng hn".
Gi o ng nn cu "Tng thi nguyt h mn" i ra "Tng xao nguyt h mn".
Hai ting "thi xao", trong vn chng ngy nay ch l "chn ch lm vn th". y cng l mt
gng sng cho nhng ngi lm th, lm vn phi chn ch cho xc ng, thch hp. Ch khng
c dng t ng "u"!

Ta cng c thnh ng: "Ngh ra mt ch rng my si ru", cng ng mt ngha nh trn. Gi

o li c mt bi th:
Nh c tam nin c,
Ngm thnh son l lu.
Tri m nh bt thng,
Qui nga c sn thu.
Di y l bn dch ca Hoi Nam T:
Ba nm c hai cu,
Ngm ln git l tro,
Tri m bng chng hiu,
V n chn non cao.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ta ca, ta cng
"Ta ca", "ta cng" do ch " mn", " t".

Nhc Ngh l tng nc Yn i Chin Quc em qun nh T, h c 72 thnh. T ch cn 2
thnh l C Chu v Tc Mc. T Mn vng thua chy ra C Chu, c quan i phu l Vng Tn
Gi h gi.
Vng Tn Gi mi 12 tui, ch cn m gi, Mn vng thng cho lm quan. Tn Gi theo ph
Mn vng n nc V th c hai lc nhau. Gi chng bit Mn vng u, bn ln v nh. B
m trng thy hi vua T u, Gi ni:
- Con theo vua n nc V, na m vua ti cng b trn, ri khng bit vua i ng no.
B m gin, ni:
- My sm i chiu v th ta ng ta ca m mong; my chiu i m khng v th ta ng ta cng
m mong. Vua mong b ti c khc g m mong con. My lm ti vua T, vua ban m chy trn,
my khng bit vua i u, sao li b v?
Gi thn qu, li t bit m gi i tm vua T, nghe vua C Chu, n ngay tm. Nhng khi n
mi bit vua T b Tng quc T l Trc X mu phn, t thng vi Nhc Ngh git cht vua T.
Gi bn trn tay o bn t ra h ho ngoi ch:
- Trc X lm tng T m git vua, th l lm ti bt trung. Nu ai bng lng git k c ti y th

theo ta cng trn tay o bn t.

Ngi trong ch cng bo nhau: "Ngi y t tui m c lng trung ngha, chng ta ai l ngi hiu
ngha, tng u nn theo". Ch trong mt chc c n hn bn trm ngi cng trn tay o bn t.
Trc X, trc vn tng nc S. Khi T bi trn c sai s sang cu vin vua S tip cu, ha ct
dng c t Hoi Bc cho S n n. Vua S sai i tng Trc X mang 20 vn qun ly c i
cu T, sang T nhn t, nhng li mu mo dn X c liu chng m thi hnh, h c li cho S th
lm ngay. X c T Mn vng lp lm tng quc. Quyn hnh u v tay X.
X thy qun Yn th mnh, s cu T v cng, bn mt sai s t thng vi Nhc Ngh, nh git
Mn vng ri cng Yn chia t T, v yu cu Yn cho mnh lm vua. Tng Yn l Nhc
Ngh ng chu.
Trc X mng qu, bn dn qun C L, mi Mn vng n duyt binh, on bt Mn vng rt
gn treo ln nc nh. Sau ba ngy, Mn vng mi tt hi. X lin v C Chu, mun tm th t vua
T m git nt nhng tm khng c. X lin lm biu tu vi vua Yn k cng mnh, nh Nhc
Ngh chuyn cho.
Gia lc C Chu, Trc X vo cung vua T ung ru say sa, truyn m n tu nhc lm vui.
Qun S ng nhng u ng ngoi thnh, ch c vi trm qun dn hu ca cung. Vng Tn
Gi em 400 ngi xng vo cp kh gii ca qun lnh, tin vo cung bt c Trc X. X b x
thy, bm nt thnh nc tht. Qun S khng c ch tng, mt na b trn, mt na u hng
nc Yn.
Vng Tn Gi truyn ng cht ca thnh, c gi.
Li ni ca b m Vng Tn Gi: "My sm i chiu v th ta ng ta ca m mong; my chiu
i m khng v th ta ng ta cng m mong...", nguyn vn: "Nh triu xut nhi vn lai, tc ng
mn nhi vng; m xut nhi bt hon, tc ng l nhi vng". Do , nn sau trong vn chng,
ngi ta thng dng ch " mn, l" (ta ca, ta cng) ch s cha m trng con.
Trong tc phm "Chinh ph ngm", bn dch nm ca b on Th im, on ni v tnh gia tht
ca khch chinh phu, c cu:
Lng lo thn bun khi ta ca,
Ming hi nhi ch ba mm cm.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc Kiu lu Ngng Bch ca m T
B, nng nh qu hng, nh tnh nhn, nh cha m, cng c cu:
Xt ngi ta ca hm mai,
Qut nng p lnh nhng ai gi?
"Ta ca" l do in tch trn.

Ring c ch "hm mai" i theo ch "ta ca" l v trong ch sch, m ca Vng Tn Gi c ni

n vic con i bui mai v bui chiu (triu xut, m xut).
Nguyn T Quang
in hay tch l
T Th
T Th v Ng Kinh l nhng b sch lm nn tng cho Nho gio. Sch ny va l kinh in ca cc

mn o Nho, va l nhng tc phm vn chng ti c ca nc Tu.
T Th (bn sch) gm c i Hc, Trung Dung, Lun Ng v Mnh T.
1/ i hc l sch ca bc "i hc" ct dy ci o ca ngi qun t. Sch chia lm hai phn:
a/ Phn u gi l Kinh, chp li c Khng T c 1 chng.
b/ Phn cui gi l Truyn, li ging gii ca Tng T l mn ca Khng T c 10 chng.
Mc ch bc i hc hay tn ch ca ngi qun t, tm tt cu u sch l: "i hc chi o,
ti minh minh c, ti thn dn, ti ch ch thin". Ngha l: "Ci o ca ngi theo bc i hc l
ct lm sng ci c sng (c tt) ca mnh, ct lm mi ( ni ci ha) ngi dn, ct dng li
ci ch thin". Vy ngi qun t trc phi sa sang c mnh cho hay, ri lo dy ngi khc nn
hay, v ly s ch thin lm cu cnh.
Mc ch vy, phng php phi th no? Con ngi phi sa mnh trc (tu thn), ri mi chnh
n vic nh (t gia), cai tr vic nc (bnh thin h). Phng php ny phi tun t tin hnh l t
mnh n ngi ngoi, m iu ct yu nht l vic sa mnh. V vy trong i Hc c cu: "T
thin t d ch th dn, nht th giai d tu thn vi bn". (T vua n thng dn, ai ai cng u ly
vic sa mnh lm gc).
Vy mun sa mnh phi thc hnh cch no? Trc ht phi cch vt (thu l mi s vt), ri phi
tr tri (bit cho n cng), thnh (phi thnh thc), chnh tm (lng phi ngay thng). Thc hnh
bn iu ny th s tu c thn, ri t c nh, tr c nc v bnh c thin h, m lm trn
c ci o ca ngi qun t.
2/ Trung Dung l sch gm nhng li tm php ca c Khng T do hc tr ngi truyn li, ri sau
thy T T l chu ca ngi chp thnh sch, gm c 33 chng.
Thy T T dn nhng li ni ca Khng Phu T ging v o trung dung, c cho rng: Trung
ha l tnh tnh t nhin ca tri t m trung dung l c hnh ca con ngi. Trung l gia, khng
lch v bn no; dung l thng, ngha l dng o trung lm o thng. Mun theo o ny ct

phi c ci o c: tr, nhn v dng. Tr bit r cc s l, nhn hiu iu lnh m lm, dng
l c ci kh cng kin m thc hnh theo iu lnh n cng.
o ngi l phi c gng t n bc ch thnh. Phi hc cho rng, xt hi cho k, ngh ngi cho
su, bin bit iu phi tri cho r v dc lng lm iu thin cho n cng. Nu ai lm c nh th
th ngu thnh sng, yu thnh mnh, tc l dn ln n bc ch thnh. Trong thin h ch c bc ch
thnh mi hiu r ci tnh ca Tri. Bit r ci tnh ca Tri th bit c ci tnh ca ngi. Bit r
ci tnh ca ngi th bit c ci tnh ca vn vt. Bit r ci tnh ca vn vt th kh d gip c
s ha dc ca tri t v c cng ngang vi tri t vy.
Sch Trung Dung ni v o ca thnh hin vn cn bn ca Tri, ri gii din ra ht mi l, khin
cho con ngi phi gi mnh cho knh cn trong khi hnh ng v khi im lng mt mnh.
Tm li, Trung Dung thuc v loi sch trit l rt cao.
3/ Lun Ng l quyn sch chp nhng li ni ca c Khng T khuyn dy hc tr, hoc nhng
cu chuyn ca ngi ni vi nhng ngi ng thi v nhiu vn (lun l, trit l, chnh tr, hc
thut) do cc mn ca ngi su tp li.
Sch chia lm hai quyn (thng, h) gm c 20 thin (mi thin ly 2 ch u t tn). Cc chng
khng c lin lc, h thng g nhau.
Sch Lun Ng c th cho l quyn sch dy o ngi qun t mt cch thc tin v m t tnh
tnh, c ch, c ca c Khng T, nh phc ha mt mu mc hot ng cho ngi i sau noi
theo.
Sch ny cho ta bit c nhiu cu cch ngn xc ng v o ngi qun t. Cn cho ta nhn thy
phm cch cao thng (hn hu, thnh thc, khim cung, khoi hot) ca c Khng T biu l qua
nhng chuyn ngi ni vi hc tr. Sch ny chng nhng cho ta thy c cm tnh phong ph v
lng i m m cn l khoa s phm ca Khng T. Trong nhng li khuyn dy chuyn tr vi hc
tr, ngi t ra l mt ng thy hiu thu tm l hc tr v kho lm cho li dy bo ca mnh thch
hp vi trnh , cnh ng ca mi ngi. C khi cng l mt cu hi m ngi tr li khc, ty theo
t cht v ch hng ca tng ngi.
4/ Mnh T l tn b sch do Mnh T vit. Sch gm c 7 thin. Cc chng trong mi thin
thng c lin lc vi nhau v cng bn mt vn .
Sch ny cho ta nhn thc c t tng ca Mnh T v cc vn :
V lun l, ng xng ln thuyt tnh thin nh ci thuyt ca ngi ng thi (nh Co
T) cho rng tnh ngi khng thin khng c. Theo ng, thin tnh con ngi vn thin, v nh
tnh nc vn chy xung ch thp; s d thnh c l v lm tri thin tnh, v nh ngn nc cho n
chy ln ch cao.
Tnh ngi vn thin nhng v tp qun, v hon cnh, v vt dc lm sai lc i, h hng i, vy cn

phi c gio dc nui ly lng thin, gi ly bn tnh. Nhng iu ct yu trong vic gio dc l:
dng tnh (gi ly thin tnh), tn tm (gi ly lng thnh), tr ch (gi ch hng cho vng). V,
ng thng ni n phm cch ca ngi qun t m gi l i trng phu hoc i nhn. Bc ny
phi c bn iu l: nhn, ngha, l v tr.
V chnh tr, ng cho rng bc lm vua tr dn phi trng nhn ngha ch ng trng ti li th mi
trnh c s bin lon v chin tranh. ng cng lu tm n vn kinh t. ng cho rng ngi c
hng sn ri mi c hng tm, ngha l ngi ta c ca ci sng mt cch sung tc th mi sinh ra
c lng tt mun lm iu thin, v c phng tin thc hin iu thin y. Vy bn phn k b
trn l phi tr tnh sao cho ti sn ca dn c phong ph, ri mi ngh n iu dy dn v bt
dn lm iu hay c. ng li ch cho cc vua cha nhng phng lc lm cho vic canh nng,
mc sc, cng ngh ca dn c pht t.
Mnh T khng nhng l mt nh t tng li lc m cn l mt vn gia i ti. Vn ca ng rt
hng hn v khc chit. ng bin lun iu g cng rch ri, sc cnh. ng hay ni th d. Mun cho
ai hiu iu g, mun bt ai chu phc l g, ng thng dn nhng th d mn s vt cho ngi ta
d nhn xt. ng li thng dng th ng ngn hoc k nhng cu chuyn ngn din t t tng
cho ngi nghe vui thch v d nhn ci hm ca ng.
Tm li, b T Th l b sch gm nhng iu ct yu ca Nho gio. Ai mun hiu r o gio y
tt phi nghin cu.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ng Kinh
Ng Kinh (nm quyn sch) cng nh T Th l nhng sch lm nn tng ca Nho gio. Nguyn
trc c su kinh nhng v s t sch ca Tn Thy Hong (246-209 trc D.L.), mt kinh l kinh
Nhc (m nhc) b mt i. Kinh ny ch cn li mt thin, sau em vo sch L k (kinh L), t l
thin Nhc k.
Ng Kinh l:
1/ Thi (th), do c Khng T su tp v la chn. Kinh ny vn l nhng bi ca dao ni thn qu
v nhc chng ni triu miu ca nc Tu v thi thng c.
Nguyn trc c n ba ngn thin. Sau, c Khng T san nh li hn ba trm chng v theo
ngha cc thin, sp t thnh bn phn. n i Tn Thy Hong, kinh Thi cng nh cc kinh khc,

b t nhng c nhiu nh nho cn nh. n th k th hai trc Dng lch, v i nh Hn c bn

kinh Thi xut hin, i th ging nhau, duy ch vit c khc. Truyn li n nay l bn ca Mao
Cng (tc Mao Trng).
Kinh Thi c bn phn gm 305 thin (bi th). Trong c 6 thin ch truyn li mc m khng
cn bi. Mi thin ly vi ch chnh trong thin lm mc v chia lm nhiu chng. Bn phn
trong kinh Thi l: Quc phong, Tiu nh, i nh v Tng.
Quc phong l nhng bi ca dao ca dn cc nc ch hu c nhc quan ca nh vua su tp
li: Quc l nc (y l cc nc ch hu v i nh Chu); phong ngha en l gi, ni cc bi
ht c th gi cm con ngi nh gi lm rung ng cc vt.
Quc phong gm c Chnh phong v Bin phong. Chnh phong phn lm 2 quyn Chu Nam v
Thiu Nam, gm nhng bi ht t trong cung in nh vua truyn ra khp dn qun. Bin phong gm
nhng bi ht ca 13 nc ch hu khc.
Tiu nh gm nhng bi ht dng ni triu nh, nhng ch dng trong nhng trng hp thng
nh khi c yn tic.
i nh ch nhng bi ht dng trong nhng trng hp quan trng nh thin t hp cc vua ch hu
hoc t miu ng.
Tng ngha l khen, gm nhng bi ngi khen cc vua i trc v dng ht ni miu ng.
Cc bi trong Kinh Thi thng vit theo th th 4 ch (thnh thong c cu 3 ch hoc 5 ch). Cch
kt cu cc bi lm theo ba th: ph, t, hng.
c Kinh Thi, ta bit c tnh tnh, phong tc ca ngi dn v chnh tr cc i vua cng cc nc
ch hu nc Tu v i thng c. c Mn phong, ta bit c tnh c cn kim ngi dn t
Mn. c V phong, ta bit c thi dm bn ca ngi dn nc V. c Tn phong, ta bit c
s hi qu ca ngi dn nc Tn. c i nh, Tiu nh, ta bit c chnh tr ca nh Chu thnh
suy th no.
Kinh Thi l mt ngun thi hng: cc thi s thng mn mc. Kinh Thi cn l mt kho in tch.
Cc nh lm vn thng ly in hoc ly ch y. Cng nh ca dao ca Vit Nam, Kinh Thi l
nn tng th ti c ca Trung Hoa. Trong c nhiu bi m t tnh tnh, phong tc dn Tu mt
cch cht phc, hn nhin.
2/ Th (ngha en l ghi chp), do c Khng T su tp. Kinh ny chp nhng in (php tc), m
(mu mo, k sch), hun (li dy d), co (li truyn bo), th (li rn bo tng s), mnh (mng
lnh) ca cc vua ti bn Trung Hoa t i Nghiu, Thun n i ng Chu (t nm 2357 n nm
771 trc D.L.)
3/ Dch (ngha en l thay i) l b sch tng s dng v vic bi ton v sch l hc ct gii thch
l bin ha ca tri t v s hnh ng ca mun vt. Nguyn vua Phc Hi (4480-4365 trc D.L.)

t ra bt qui (tm qu, tc l 8 hnh v); tm qu y li t ln lt chng ln nhau thnh ra 64

trng qui (qu kp). Mi trng qui c 6 nt vch (hoc vch lin biu th l "dng", hoc vch t
biu th l "m") gi l ho, thnh ra 384 ho. c Khng T nhn m gii ngha cc qui, cc
trng qui v cc ho.
4/ L K (chp v l) l sch chp cc nghi l trong gia nh, hng ng v triu nh. Hin Kinh
L (L K) cn truyn li n gi phn nhiu l vn ca Hn nho, ch chnh vn do c Khng T
san nh v i Xun Thu khng cn my.
5/ Xun Thu (ma xun v ma thu) nguyn l s k nc L, do c Khng T san nh li, chp
cng vic theo li bin nin t nm u i L n cng n nm th 15 i L Ai cng (t nm 722
n nm 481 trc D.L.). Kinh Xun Thu cng gi l Kinh Ln, v c Khng T chp lc nc L
sn c con ln qu th ngi dng bt. (Loan rng: "S M kinh Ln" - c Nguyn nh Chiu).
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ln ngi
"Ln ngi" do ch "nhn tr" ca L hu, v vua Hn Cao T Lu Bang i Ty Hn.
L hu tn L Tr ly Lu Bang lc cn hn vi. Lu Bang dng nghip nh Hn phong L Tr lm

hong hu. Nh vua c ngi hu phi tn Thch C tr p nn rt sng i. Mt hm, vua vo cung
Thch C by yn tic. Ung say, vua nm trn v Thch C ng vi. L hu cho ngi d bit nn
ln kiu i thng li cung Thch C. K t hu chy vo phi bo, nhng v nh vua nm trn v ng,
nn Thch C chng dm ng, nh phi ngi yn.
L hu bc vo thy th mu ghen cng si ln:
- Loi tin t thng v l, nay ta vo cung ca mi, sao mi dm ngi trn cao, khng ng dy l o
l chi vy?
Thch C s st tha:
- Ti thy nng nng n, h chng tip nghinh. V cha thng ng ng ngon gic, ti chng
dm ng nn mi tht l, xin nng nng tha ti.
L hu nghin rng, mng:
- Loi tin t, c ly vua lm n, chng ngi c mun tui ri, ta s nghin mi nt ra tro cho mi coi.

on L hu quy qu b i.
Sau khi Hn Cao T cht, Thch C khng ngi bo bc, ng h nn L hu tha dp tr th. L
truyn bt Thch C cng mt s cung nhn trc kia theo Thch C, c nh vua sng i em ra
hnh hnh mt cch bi thm rng rn. L bt h phi ung thuc cm, ri cht tay chn, khot mt,
ct tai, giam vo chung x d bn. H au n qu nhng b cm, khng tht ra ting ngi c
na, ch tru ln nhng ting u rt th thm. L hu li bt mi ngi gi nhng nn nhn y l
l "nhn tr" (ln ngi).
i Tam Quc, Lu phu nhn l v ca Vin Thiu cha ch hu t H Bc... thy 5 nng hu dim
l c chng sng i th pht ghen. Sau khi Thiu cht, Lu bt 5 nng ra git cht c. Li s m
hn cc nng v chn sui c ti ng vi chng, m cn sai ngi co tc, vt mt, khot mt v
bm vm nm ci thy ma y ra nh tng. Con m l Vin Thng s c k on m mu hi, bn
sai bt ht thn nhn gia thuc ca nm nng ny em git ht.
S t H ng tr th tht khip.
Mu ghen l i v tn c n th l cng.
c "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, din t Hon Th tuy ghen m cn kh. Nng
Hon Th ghen su sc t nh ch khng tn bo nh L hu, Lu... hay nhng m tt t xt vo mt
tnh ch nh thi nguyn t.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ty Thi, Trnh n
Ty Thi l mt giai nhn tuyt sc nc Vit i Chin Quc, c ting l "Lc nhn" trong "t i
m nhn" c Trung Hoa.
Nng xut thn mt gia nh ngho, cha n ci, nng dt vi Tr La Sn. Tr La c hai thn:
ng thn v Ty thn, phn nhiu l h Thi. V nng v Ty thn nn gi l Ty Thi. y li c
nng Trnh n, bn lng ging Ty Thi, cng l mt m n sc nc hng tri. Nh gn sng,
ngy no hai nng cng cng nhau ra p si ven sng. M hng nc bic, hai bng ln nhau,
trng hai a ph dung ca bui bnh minh ti p.
Vua nc Vit l Cu Tin bi trn, phi cng v sang lm ngi t chn nga cho vua nc Ng

Sau khi c th v, lng ut c cm hn mong ra c nhc th. i phu Vn Chng hin 7 k

ph Ng Mt trong 7 k l em m n sang dng lm m hoc vua Ng. Cu Tin lin thc hnh
ngay. Trong vng na nm, tuyn c hai ngn m n, li chn hai ngi p nht l Ty Thi v
Trnh n. Cu Tin sai Tng quc Phm Li em 100 nn vng n thn Tr La rc hai nng v,
trang sc lng ly, cho ngi trong xe c mn ph.
Ngi trong nc nghe ting m n, ai cng mun xem mt, tranh nhau ra ngoi ci n. ng x
cht nch nhng ngi. Phm Li lin hai nng nh qun x ri truyn d rng: "Ai mun xem
mt m nhn phi np mt ng tin". Ch trong mt lc m tin thu y qu. Hai nng ln lu, ng
ta bao ln, khc no nh tin nga ging h. Hai nng lu ngoi ci ba ngy, tin thu khng xit
k. Cu Tin cho hai nng ring ti Th Thnh, ri sai mt lo nhc s n dy ma ht.
Ba nm qua, Ty Thi v Trnh n cng s m n hc ma ht c tinh xo, Cu Tin lin
truyn Phm Li em sang cng cho vua Ng l Ph Sai. Phm Li vo yt kin, sp ly vua Ng,
tu rng:
- ng hi tin thn l Cu Tin cm n i vng, khng th em th thip n hu h bn cnh
c, vy c tm khp trong nc c hai m nhn kho ngh ma ht nn sai chng ti em np
vng cung gi vic qut ra.
Ph Sai trng thy hai nng, cho l thn tin mi ging h, hn phch m mn, mt nhn m m
mt cch say sa. Ph Sai rt ly lm hi lng nhn ly m n. Ty Thi v Trnh n c Ph Sai
yu mn. Nhng ring Ty Thi v c sc p lng ly li kho chiu chung, c ngh thut lm
ngi say m nn Ng vng sng i hn. Ty Thi c C T i vi Ph Sai. Nng i do ni
u cng dng nghi v theo a v phi hu. Trnh n Ng cung, ghen vi Ty Thi ut c khng
ni ra, c hn mt nm au cht. Ph Sai thng lm, em chn Hong Mao sn v lp n th
cng.
Ph Sai rt yu Ty Thi, lp Qun Khu cung Linh Nham sn, trang tr ton bng chu ngc
lm ch cho Ty Thi ra do, ngm cnh. Li xy ct Hng ip lan, Ngon Hoa tr, xy ging Ng
vng tnh... cho Ty Thi n ngm hoa, thng trng v soi bng mnh di ln nc trong. Ph
Sai li lp cm i Ty Thi ngi n Ph Sai thng thc nhng cung n tuyt diu ca nng.
Ph Sai li cho o mt con sng con trong thnh, t nam sang bc ri lm mt chic bum gm
nng Ty Thi dong thuyn, gi l Cm phm hnh. V, cn rt nhiu ni na, c mi ln nng ng
n l tr nn mt di tch "lch s" m Ph Sai sp t kin trc cho.
Ph Sai t khi c Ty Thi c lun trn C T i, bn ma vui chi, ru ch n ch, chng
thit n vic g c. Ty Thi, con ngi kiu dim y, tuy c mt thn hnh mnh mai nh cnh liu
yu nhng tim tng mt sc mnh phi thng l quyt lt c mt triu Ng em li s chin
thng vinh quang cho triu Vit. Hai bn tay ng ngc xinh xn ca nng, xa kia l quay t git

la nhng nay li bp nt dn c mt nc Ng c binh hng tng mnh cho n ngy tn. Mt

nng cau mt ci l mt ci u ca vin thng tng b ri. Mi nng ci mt nt l kho nh Ng
vi i bc vng, chu bu... Ng Vin, mt v Tng quc kin trung, a mu, tc tr, y ti dng
lc ca triu Ng v nng m cht di thanh kim Trc Lu ca Ng vng.
Nc Ng ngy cng suy yu. Nc Vit tha th tn cng. Ng bi trn. Ng vng Ph Sai t t.
Ty Thi lm trn s mng ca mt ngi nhi n qun vn ym i vi t quc, nng mong c tr
li qu nh thm cha Tr La thn, nhng vng phi Cu Tin s rng chng s say m sc p
ca nng, nn mt sai ngi bt Ty Thi neo qung xung dng nc Tam Giang. Tht l m n
b ghen anh c.
Ci cht ca Ty Thi ni trn l theo chnh s.
C truyn chp: Phm Li yu nng Ty Thi nhng thy Vit vng Cu Tin mun ly Ty Thi, nn
ghen mi by mo cho m v Cu Tin git thc nng. C truyn li chp: Phm Li trc cng
Ty Thi yu nhau, nn trong trn tn cng nc Ng, t ph C T i, Phm Li n rc Ty Thi
xung thuyn, ri c hai b nc i du Ng h cho trn tnh chung thy. Truyn sau ny thy chp
trong "Tnh s". C l nhng nh tiu thuyt dim tnh giu cm, giu tng tng v cng giu
lng nhn o, thy i trai ti gi sc, nht l i vi Ty Thi, mt bc sc nc hng tri li c
cng to vi nc m b cht mt cnh oan ung, bi thm nh th nn qu xc cm, vit thnh cu
chuyn kia an i oan hn ca ngi p chng?
Nguyn T Quang
in hay tch l
N Trng Phu
i Tam Quc, em trai ca Ng cha Tn Quyn l Tn Dc lm Thi th qun an Dng. Dc

vn tnh cng cng, nng ny li hay ru. Vin c tng an Dng l Qui Lm cng vin
qun tha l i Vin thng c mu st Dc. Hai tn mi kt thng vi k ty tng ca Dc l
Bin Hng. Th l c ba mu git Dc.
Mt hm, cc tng cng cc v huyn lnh v hi hp ng ti an Dng. Tn Dc cho by
yn tic thit i. V ca Dc l T th c sc p li thng minh, rt gii khoa bi Dch. By gi
nng bi th mt qu thy "tng" rt xu, mi khuyn chng ch ra tip khch. Nhng Dc khng
nghe, c cng cc quan ra cng ng, ch ta bui tic. n chiu tic tan, Bin Hng ngm giu
dao trong mnh, theo chn Dc ra ca, ri bt thnh lnh rt dao m Dc cht ngay. Qui Lm v i

Vin bn ti cho Bin Hng, li ra gia ch chm u. Ri hai tn tha th ot ly ca ci v th

thip ca Dc. Qui Lm thy T th nhan sc dim l, ng lng dc vng, bn bo nng:
- Ta bo th cho chng nng, vy nng hy v vi ta. Nu khng nghe th c ton mng.
T th ni:
- Chng thip va mi cht, cha tin theo tng qun ngay. Xin i n ti 30 ny, thip cng "tr
phc" xong, ri chng ta thnh thn cng chng mun.
Qui Lm nghe ni, sung sng ng li lui ra ch i. T th bn b mt triu hai vin tng tm
phc ca Dc l Tn Cao v Ph Anh vo ph, khc v ni:
- Khi tin phu cn sng, vn thng khen hai ng trung ngha. Nay hai tn gic i, Qui mu st
ch, ri ti cho mt mnh Bin Hng v em ht gia t, ti t nh ti ra chia nhau. Qui Lm li
cng bc, i hi c i ti na. Ti phi gi tng ng li cho yn lng n. Nay hai tng qun nn
sai ngi i gp v bo Ng hu. Mt mt hy by mt k tr hai tn gic y ra th nhc ny, th
ngi cht c ngm ci m k sng i n mun phn.
on, nng ci xung ly hai ly. Tn Cao, Ph Anh cng khc, ni:
- Hai chng ti i n tri ng ca Ph qun nay Ph qun b hi, m chng cha th cht theo l
cn mun lp k bo th cho ch. Gi phu nhn sai khin, chng ti h dm khng ht sc?
n m 30, T th b mt cho hai tng Tn, Ph vo phc sn trong mn the ni phng kn. on
by l cng t ngoi nh th. T chng xong, nng trt b ht tang phc, tm gi nc hng,
trang im tht lng ly, ci ni ti vui. Qui Lm nghe tin, sung sng nh m c trong bng.
n m, T th cho con hu ra mi Lm vo ph, by tic gia nh, chuc ru. Ngi p, ru
ngon, nhng li chuc mi ngt du, nhng ci lic hu tnh, nhng n ci ti tn say m lm
cho Lm ngy ngi tng mnh lc vo bng lai ... nn mc sc c ung.
Khi Lm say, nng mi mi vo bung the. Lm sung sng m mn. Chc hn phen ny bn
cnh giai nhn mc i my v gi, cm thy i sp ln hng, nn Lm chunh chong theo vo.
Bng T th ku ln:
- Tn, Ph, hai tng qun u?
Tc th hai tng t sau mn cm dao nhy ra. Lm tr tay khng kp, b Ph Anh chm mt ao ln
ng xung. Tn Cao bi thm mt ao na, cht khng kp la. on, T th li mi i Vin n d
tic. Vin khng nghi ngi, lng li thy hn h, bit u mnh may phc c mt xanh .
Nhng khi va hng hi bc vo ph, c cn ng toan tnh nhng li ni sao cho c duyn dng
v m tng nhng chuyn lng bng th Tn, Ph xng ra mi ngi pht cho mt ao, cht khng
kp dy.
H c chng, Tn Cao v Ph Anh sai qun i bt c gia thuc gi tr cng d ng ca hai tn
Lm, Vin ri git cht c.

Th chng tr, T th li mc tang phc, em th cp i Vin, Qui Lm t trc bn th Tn

Dc m t.
Khp Giang ng, ai cng khen ti c tit lit ca T th. Ngi sau c lm bi th khen:
Ti c gm hai tuyt gi trong,

Tru di nghch tc ra hn chng.
Ti hn b gi, ti trung cht,
Thua hn ng Ng mt m hng.
(Bn dch ca T Vi Lang)
Nguyn vn:
Ti tit song ton th s v,

Gian hi nht n th thi t.
Dung thn tng tc, trung thn t
Bt cp ng Ng n trng phu!
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ht Quan H

c bit tnh Bc Ninh min Trung du Bc Vit c loi dn ca tr tnh gi l "Ht quan h".
t Bc Ninh xa gi l o Bc Giang, ri i ra trn Kinh Bc, mt min phong ph v mt dn
ca, cng l mt vng ni ting v phong quang cm t, v in a ph nhiu, v sc p duyn dng
v tnh t ca ph n, v thng minh hay ch v thnh t ca danh thn, vn s.
Cng nh hu ht cc loi dn ca tr tnh Vit Nam, ht Quan h vay mn nhiu phong dao.
Hu ht cc bi Quan h u theo th lc bt hay lc bt bin th. l nhng bi tnh ca do nam n
thanh nin Bc Ninh ht ln ca tng tnh yu, ni ln nhng on trch, hn ghen v gin ti v
yu ng hoc biu l nhng tm tnh si sc v yu ng.
Tnh cht tr tnh ca cc iu ht y c th chia thnh nhiu loi. Loi bi c tnh cht nh nhng,
chn tht vui ti, ci m, hot bt, thoi mi. C loi bi c tnh cht by t, tin tng, lc quan,
yu i, tru mn. C loi bi tnh t, duyn dng, thm thit, say sa. C loi mang tnh cht vui
ti na tro phng, na tnh t mt cch nh. C loi m ni nh nhung, trch mc. Trong cc
bi Quan h, nhiu nht l nhng bi t tnh. Rt t bi ni ln s tht tnh. Nhng trong s t tnh
c nhiu hnh thc: khi th l tm tnh, khi thm d lng bn, khi hy vng, mong mi nh nhung
ngi tnh, khi trch hn gin, ghen tung ngi tnh; nhng rt cuc nhng cu th l tm s cng
l thm d tnh bn l nhiu hn c. V d:
Anh nh cy g xoan o,
Em nh cu i dn vo nn chng?

Em nh cy cnh trn cha,

Anh nh con bm u nh nn chng?
Vn th ca ht Quan h tuy l li lc bt, nhng khi ht, v nhng ch ln bng xung trm, v
nhng nhu cu ca s chuyn ging, chuyn li nn loi dn ca ny c mang vi c tnh l bi ht
bao gi cng c thm vo nhiu ting khng c trong nguyn vn. l nhng ting v ngha, hoc
nhng ch ht chch hn i, hoc nhng ting dng a hi nh: y, a, , , , a ha, i hi, h, i
a, a, ny a, i ... hoc nhng ting m (m lt v m ngha) nh: thi, m, tnh chung, my, ai
i, l rng, tnh rng, tnh tang, tnh bng... Nh nhng ting m, ting ly lp li nh th m v
nht nhp iu tit tu ca cu th lc bt c thay i lun, tr nn phong ph v cng.
V d phong do c bi "Trng cm":
Trng cm kho v nn bng,
Mt by con nt li sng i tm.
Thng ai con mt lim dim,
Mt by con nhn ging t i tm,
Thng ai duyn n tang bng.
Khi tr thnh ht Quan h Bc Ninh l:
1/ (Tnh bng c ci) trng cm (khen ai) kho v ( my bng) nn bng.
2/ Mt by (tang tnh) con nt ( my li li) li sng ( my) i tm.
3/ (Em nh) thng ai (i) con mt ( my) lim dim,
4/ Mt by (tang tnh) con nhn ( my) ging t (ging t my) i tm.
5/ (Em nh) thng ai duyn n (khch) tang bng.
l cha k nhng ch ht li hai ln nh phn u cu 2 v phn cui nhng cu 1, 2, 3, 5.
Ngoi nhng ting a hi, ting m, ting ly, c khi trong bi ht c c nhng ting dng ghi
h thng m giai ca c nhc l h, x, xng, x, cng,... V d trong bi "Xe ch lun kim":
May qun (tnh chung l vung) nhiu tm ( a, a).
Gi ra (gi ra chng) cho chng.
xng, xng u ci liu x phn
(thi ci ni gi ra cho chng)
Ngy xa, trai gi vng Bc Ninh c th ht Quan h quanh nm. Mi khi c dp l l h mi nhau
n ht. C n khi khng c vic g, h cng r nhau n mt lng no trong vng cng nhau
vui ht. Ch ct l trc khi n, h bo cho nhau bit trc c th gi gi ngi. Nhng ht Quan
h c bit thnh hnh vo ma thu thng 8 v nht l vo tit xun trong ba thng: ging, hai, ba ...
Dp ht quan trng nht l nhng dp m ci, m khao, m gi, m hi.
Ht Quan h l li ht khng dnh dng n lao ng, tri vi nhiu loi dn ca khc nh h, ht v,

v th khng ht ngoi ng trong khi lm lng. C th ht ti nh trong cc dp ci hi, gi khao;

hay sau khi ht hi nh, hi cha ri mi nhau v nh. Ti nh c khi gi ngi trong nh ht ra, v
trai ngi trn b ht vng xung. C k hi h cng ngi trong thuyn thng trn mt h vui ht
trong mt m h hay mt chiu thu.
Ti hi nh, trai gi ht trc bn th Thanh hong. Lm khi cc bi ht, lc u ch c tnh cht tn
gio mt t, cn v sau u c tnh cht tnh t. Ti hi cha, h ht trc ca cha, gia sn cha,
c khi c trong cha. Nhng thng ht cc sn i hay gia cc m rung, hoc trn nhng
b bn cnh cha.
Ht chia lm tng bn. Mi bn, trai hay gi, phi c t nht bn ngi thay phin nhau ht, v ht
rt hao hi. Quan h phi ht ging i, ngha l hai ngi cng ht mt lc, mt ngi "dn"
(chnh) v mt ngi "lun" (ph). Mi bn quan h c mt ngi ng u i din, c c bn
tn lm anh Hai hay ch Hai. Nhng ngi khc c theo th t ht hay, ht km m ly tn l anh Ba,
anh T, anh Nm hay ch Ba, ch T, ch Nm. Ch cn bn ngi ht c, cn bao nhiu d vo
cho ng cng khng sao.
Khi hai bn ht vi nhau, bn ht trc ht ging no th bn ht sau phi theo ging y tr li v
phi theo cho ng; khng c b mt t ngn nga. Nh th mi l i chi. Khng i c l t
ci km ci ca mnh.
Trai gi ht Quan h khng phi sng v ngh ht, khng th gi l nhng ngi ht chuyn nghip.
Nhng khng phi bt c ai ai cng c th ht c Quan h. Mun ht Quan h phi c nhiu iu
kin, phi c ging tt, phi chu kh luyn tp, phi c tr nh v t nhiu thng minh, ngha l c t
nhiu ti i p, bit bnh tnh tr li ngi i din, khng nhng trong cu ht m nht l
trong ging bi ht.
Tnh bn hu, tnh anh ch em gia nhng ngi cng chung "gia nh" Quan h tht thn thit. H
coi cha m ca nhau nh cha m ca mnh. Nhng dp hiu, h, bun vui, h u n thm hi, biu
tng. Cha m bn c yu au, h tm n sn sc an i.
Nguyn T Quang
in hay tch l
iu Thuyn vi k lin hon
iu Thuyn l mt giai nhn tuyt sc i mt Hn. Cng nh Ty Thi, Chiu Qun, Dng Ngc

Hon, iu Thuyn c ting l "b nguyt" trong "t i m nhn" c Trung Hoa.
Nng b lon ng Trc, gia cnh tan tnh, cha m b git cht mt c, nng phi phiu bt lnh
nh, xin vo lm ngi cho quan T Vng Don. Thy nng p, c ti ht hay n gii nn
Vng Don nhn lm con nui.
ng Trc trc lm th s t Ty Lng. Khi dp gic Hong Cn (gic khn vng, bt khn vng
lm biu hiu) b thua nhiu trn, triu nh mun lm ti. ng Trc lo s em ca hi l cho bn
hon quan l Thp Thng th nn mi thot khi. Hn li kho lo kt giao vi cc nh quyn qu,
thng em l vt lm nhn tnh, do nn c thng chc cao v thng lnh i binh x Hip Ty
hn 20 vn. Lng tham khng y hn thy cn phi tro ln ngai vng mi tha ch nguyn nn rp
tm ch i thi c c i s.
Nhn dp triu nh b lon Thp Thng th, hn ly c bo gi ko qun v triu. Hn chuyn
quyn, khng ch cc quan git c vua Thiu , H Hu v ng Phi. Hn vo cung gian dm
cng cung n ri ng lun ti long sn. C ln hn dn lnh i do n ti mt a phng, gp tit
thng hai c m hi, trai gi cc x thn t hp vui chi. Hn sai qun s b vng vy, git ht n
ng con trai, bt ht ph n v ly ht ca ci ch ln xe, treo hn ngn u ngi di xe em v
thnh, phao ln rng: "Tng quc nh gic, i thng tr v".
ng Trc li c mt a con nui tn L B, sc nh trm ngi, nn Trc cng kiu ngo, hng
hch coi mng ngi nh c rc. Cc quan trong triu c ai biu l s phn n, chng i th lp tc,
sau mt ting qut, mt ci vy ta ca hn l u la khi c. Trc s tn bo ca hn, lng dn cm
phn, tt c 17 trn ch hu ni ln quyt tiu dit hn, nhng u b a con nui ca hn nh bi.
i thng, hn cng kiu cng.
V, cng thng tay git chc kinh khng.
Quan t Vng Don ngh n hnh vi lng quyn st nhn ca Trc, cng xn xang phin mun,
ngi ng khng an. Nhn m khuya trng sng, Don chng gy th thn ra vn. Tng bc
mt, lo thnh thong nga mt ln tri sa nc mt.
Bng pha Mu n nh c ting th than. Don ly lm l, ln bc n ln nghe. Th ra ting
than l ting ca iu Thuyn. Don tc gin hi:
- Th mi c t tnh vi ai chng?
iu Thuyn tha:
- Con u dm!
- Vy ti sao m khuya canh vng nh th ny, mi li cn ra y than th?
iu Thuyn bun b tha:
- Con nh cha nui dng t tm b, d cho tht nt xng tan, con cng n bi cha ; l no con
nh lm bi hoi gia phong phi ti nhc cho cha. V my hm ry, con thy cha v mt lun

lun t l, th tt trong nc c iu i s nhng con khng dm hi thm. m nay, con thy cha
bun ru thi qu, n ni ng ngi khng yn, con rt ly lm kh tm nn ln th than, khng d
cha bt gp. Vy con xin cha nu c vic g phi dng n con th con nguyn d thc cng chng t.
Vng Don nghe ni c mng, ni:

- Cha d u s nghip c cn trong tay con tr.
on, lo bo iu Thuyn theo lo ln nh trn. Lo truyn cho bn gia inh i ng c, ri bo
iu Thuyn:
- Con ngi ln cho cha ly ri cha s ni chuyn cho con nghe.
iu Thuyn kinh hi qu xung, tha:
- Lng con nht quyt, nu cha cn lo ngi m bung nhng li nh th th con rt c ti vi
cha!
Don bun ru bo:
- ng Trc hin nay dc ngang tn bo, thm c thng r tn L Nhu by mu hi chng, v c
thng con nui tn L B kiu dng khc thng; lm cho trn, th triu nh khn kh nh b
dn, di th b tnh nguy nan nh mc dy treo ngc. ng Trc li lng toan son v m cc quan
u thc th v mu, ring cha cng th. Nhng cha ch thy c mt iu ny, ni ra rt ngi, khng
bit con c bng lng khng?
iu Thuyn sa nc mt:
- Cha khng tin lng con sao?
Don ngm ngi ni:
- Cha tin lng con, nhng ngi con khng thc hnh c. Nguyn cha con thng ng Trc l
phng ho sc, by gi cha mun dng "lin hn k", trc em con ha ting g cho B ri sau
li hin cho Trc. Con gia ty c ng bin lm cho cha con n tr li git hi nhau. Nu m lm
c nh vy l con liu thn gip nc, cng nghip v cng to ln.
iu Thuyn ci u sa nc mt, nghn ngo:
- Con xin vng li cha. Cha c tin tng ni con.
Hm sau, Vng Don em hai ht minh chu, bo th kho khm mt ci mo vng tuyt p, ri
sai ngi em tng cho L B. B mng r lin qua dinh t n.
Vng Don rc B vo nh, thnh ln ngi trn. L B khng dm. Don n cn ni:
- Ngy nay, c trong thin h ch c tng qun mi ng mt anh hng. Lo knh ti tng qun ch
khng phi knh chc phn.
Nghe ni, B vui lng p lm.
Vng Don li by din yn, khuyn mi L B rt n cn. Trong tic, Don khng ngt li ca tng

oai th cha, ti lc con lm cho B cng hng ch, ung ru tht nhiu. mt lc Don truyn
qun hu i ngh, ch vi th n li chm ru. Thy B hi men thm, Don truyn th n
ph iu Thuyn ra.
Mt hoa mn mn li trang im v cng dim l, mnh liu uyn chuyn li y phc lng ly huy
hong, B va trng thy git ny mnh, tng l tin n h phm, nhn khng chp mt. Don ti
ci gii thiu:
- Con gi lo l iu Thuyn. Nay lo vi tng qun cng nh tnh ngha mt nh, nn cho n ra
cho mng tng qun v thay mt lo m bi ru. Ko lo gi yu e c iu s xut.
on bo iu Thuyn n bn L B mi ru. Nng un tay ngc nng ly ru gh li mi, ri
i mt long lanh nhn thng vo i mt chng. Bn mt a ln ri hai cp my li r xung, ri
li nhn nhau na, khin cho k ngn ng ngi ng ngn.
Vng Don gi say.
L B mi iu Thuyn ngi. iu Thuyn t v e l ngn ng ri mun b vo trong. Don vui v
bo:
- Tng qun y vn ngi thit ngha vi cha. Con c ngi, khng phi ngi.
Nng vng li rn rn ngi bn cnh Vng Don.
By gi, B c ngi ngy ngi ra nh tng g. Hai mt m m nhn nng khng ri, y nh b
thu hn. Ri a tay ln ming nh ci my m ung cn lun my ly ru na.
Don rt c , ni:
- Lo mun a con gi lo sang lm tiu thip tng qun hu h trang anh hng duy nht thi
nay. Chng hay tng qun c lng thng yu dung np chng?
L B vi ng ngay dy, chp tay, ci u t rng:
- Nu T thng cho c th, tiu tng th em ht sc khuyn m bo p n tnh.
Don ni vi ging cng quyt:
- Vy nay mai lo chn c gi tt th s cho ngi a tin n ngay sang qu ph.
B mng r khn xit, hn hoan a mt nhn iu Thuyn. Nng cng o i mt long lanh, nh
sng nc h thu a tnh... tip theo mt n ci n nh trn ln mi thm.
Tic tan, B quyn luyn khng mun ng dy. Don nh nh bo:
- lo mun lu tng qun ngh li y mt m nhng s Thi s nghi hoc y thi.
B dng dng lu luyn mi nhng ri sau hai ba ln t n Vng Don, chng mi nh ra v, thn
tr vn m mng n con ngi p v mong mi, i ch...
Vng Don li knh cn mi ng Trc n nh. Trc bng lng n. Don tip rc trng th v
by yn tic. Don lun ming ca tng:
- Thi s l cnh vng l ngc, phc lc song ton, khng nhng Y Don, Chu Cng i trc.

Trc ly lm c . Don li ni:

- Ti c hc cht thin vn bit chc vn s Hn triu ht, bn phng thin h u nghe ting
Thi s. Cn c vo tri v lng ngi chc khng bao lu, thin t cng nhng v cho Thi s
ch chng khng.
Trc rt khoi tr, nng ly ru, ci kh kh:
- Ta u dm trng chuyn y. Nu may gp hoc thi vy c n cho ta, th ta ha vi T l s
phong cho T lm cng mng i thn.
Don t v mng r vng vng d d ri li truyn cho n nhc dng ca ma ht cho ng Trc xem.
By gi uc hoa cng t ln sng rc c nh.

Rm chu va cun ln, th iu Thuyn nh nh gt hi bc ra, xim y tht tha, mnh liu uyn
chuyn ma trc rm chu nh tin n nhp ng.
Trc nhn m ui n nh k mt hn. iu Thuyn li ht. Nng va cm phch g nhp ct
ging ca. Ging trong nh oanh ku, cao nh hc gi, khi trm khi bng thnh tht nh rt vo tai,
m huyn huyn o o lm m hn tc khch. Trc tc li, nc n khen mi. Sc p, ht hay, v
gii, tht l khng phi mt k phm tc. Don gii thiu vi Trc: nng l con nui. Trc li hi
tui. Nng th th:
- Thip va i tm.
Trc nc n khen:
- Trng qua, ta ng l tin.
Don ng dy tha:
- ti mun dng n cho Thi s, khng bit Thi s c bng lng dung np khng?
Trc gt g, khoan khoi lp bp ni:
- T hu tnh thng ta, tht ta khng bit ly chi t p cho xng.
Don khim nhng ni:
- Con ti c hu gn Thi s l c nhiu phc lm. Ti cn mong c g hn na.
Tic ru xong, ng Trc t gi v. Don cho ngi em xe a iu Thuyn theo ng Trc v
tng ph.
By gi va lc canh mt. Sau khi a iu Thuyn v Tng ph, Vng Don quy nga tr v.
Va n na ng, bng gp L B cm kch ci nga i n. B g cng li, a tay nm ly
o Don, gay gt hi:
- Ngi by tr chi lm vy! Ti sao ngi ha h con cho ti m cn em cho Thi s?
Vng Don im nhin p:
- Tng qun ch nng ny, xin mi v mt th ri lo s tng trnh cho tng qun nghe.

n nh Don hi:
- Tng qun c g trch lo?
- Ngi ta cho bit l ngi cho xe a iu Thuyn qua Tng ph.
Don t v ngc nhin:
- Th tng qun khng hay g sao? Nguyn hm n, Thi s triu ng c ni vi lo l s n
ving nh lo. Do , lo phi sa son tip rc. Trong khi tic ru, ngi dy lo rng: "Ta nghe
ngi c mt a con gi l iu Thuyn ha g cho con ta, s ngi ni khng chc nn ta phi
n y m cu. Vy ngi bo n ra y cho ta xem". Lc y lo khng dm nghch mng lp tc
em n ra mng cha chng. Ngi li bo lo rng: "Nay cng nhm ngy tt, vy ta ra rc n
v phi hp cng L B". Lnh ca Thi s, lo u dm ci. Xin tng qun xt li.
B suy ngh mt lc ri ni:
- Ti ti nghe lm, xin ngi min chp.
Vng Don ni:
- t trang ca con lo em theo cha ht. Khi no a n v dinh tng qun ri, lo s sai ngi
em qua cho n.
B tin thc lng, mng khp khi, i ch...
Nhng...
i ch trng ngng mi tng gi, tng pht, tng giy, nhng no thy bng hng c ai a n.
L B lng xn xang nn ln m qua Tng ph hi thm my ngi th n. Chng p:
- Quan Thi s cn ng vi tn giai nhn n by gi cha thc.
B cht ing c ngi.
Va au n va tc gin, B ln v ca sau phng nom xem. Va lc y iu Thuyn thc,
ng trc gng tri tc, thy B th quay ra nhn, mt my bun nghin. Nng a khn chm
mt.
L B rut lng t on.
ng Trc thc dy nhn qua nh gia thy L B bc vo th hi:
- C vic chi khng?
B p "khng" ri vng tay ng hu. Thy iu Thuyn ng thp th bn bc rm chu ca
phng, nhn chng m m, v mt y au n ti cc th lng L B cng tan nt. Trng ngi
L B n nh k mt hn, ng Trc sinh nghi nn truyn cho L B lui i ngh. B trong lng
m c, tiu nghu bc ra v.
T khi np dng iu Thuyn, hn mt thng, ng Trc khng ra khch. Mt hm lo cm thng
hn. iu Thuyn tn ty chu chc, thuc men, cm cho. Trc ly lm vui lng lm. B nghe tin
vo phng vn an. Va lc ng Trc cn ng, iu Thuyn ng sau ging nhn L B, ly ta ch

lng mnh ri li ch ng Trc v hai hng l chy rng trn m.

B au n v cng.
ng Trc va git mnh thc gic, m mt thy L B ng nhn sau ging mi th ni gin tr
mnh qua, li thy iu Thuyn, nn nt L B:
- Sao mi dm giu ct i c ta?
Lo li truyn ui B ra. Li cm B khng c bn mng n na. B gp L Nhu, t by t s,
Nhu vo bm vi Trc:
- Thi s mun tung honh thin h sao li ly cht hn nh qu trch n Hu, nu va bin tm t
h i s.
Trc hi:
- By gi liu lm sao?
Nhu ni:
- Thi s cho ku va vo ban thng bc vng v ly li an i.
Trc nghe theo. B t n nhng lng tan nt ca B lm sao hn gn c.
ng Trc lnh bnh, xe gi vo chu vua. B cm kch theo hu. Thy Trc ng ni chuyn vi
vua, L B ln cm kch ln nga chy phng v Tng ph, vo kim iu Thuyn. iu Thuyn
t v vui ti ni:
- Lang qun ra sau vn n Phng Nghi nh m ch thip.
iu Thuyn trang im xong, vi vng bc ra sau, chp tay bi L B m rng rng nc mt,
ni:
- Thip tuy l con nui ca quan T song ngi coi nh con . Ngi g thip cho lang qun l
chn ch xng ng cho thip trao thn gi phn. Mng cha kp no, khng d Thi s lng tru d
ch, bt thip cng bc nh th ny. S d thip cha chu cht v cha gp mt chng. Ngh li
thip ngy nay chng khc hoa tn nhy ra cn phng s anh hng sao ng. Vy thip xin t t
trc mt lang qun lang qun hiu r ni lng ca thip.
Ni xong, iu Thuyn nhm ngay ao sen toan nhy xung. L B lt t m li, cm ng ni:
- Ta bit r lng nng lm ri.
iu Thuyn nu ly L B, nc n:
- i ta by gi sng dng gian chng ng kt i th xin nguyn cht xung tuyn i s kt
duyn t tc.
B an i ni:
- Kip ny nu ta khng ly c nng lm v th th khng phi l mt k anh hng.
iu Thuyn a khn chm mt, nghn ngo:
- Thip tin tng li ha ca lang qun. Xin lang qun thng m cu thip.

B ni:
- Ta i t gi cng lu, s lo tc sinh nghi th kh.
iu Thuyn nu ly vt chin bo ca L B, khc dm ni:
- Nu lang qun s lo tc nh th th chc thn thip khng thot c ri!
B an i:
- Nng ng lo m hao tn mnh vng, thng thng ri ta liu.
Ni ri xch kch mun i, iu Thuyn ni:
- Thip chn khu phng nghe danh ting lang qun anh hng di i c mt, khng ng li b c
ngi km ch nh th.
Ni ri li khc a ln nh ma nh gi mt cch bi thm. B ly lm thn tha, xu h kch
xung, m ly iu Thuyn, a khn chm nc mt cho nng, tm li an i v v.
Hai ngi bn rn u ym, khng n bung nhau.
ng Trc ngi ti triu, cht quay li nhn khng thy L B th hi h t t vua, ln xe v. Thy
nga L B buc trc Tng ph th vi vng hi:
- L B i u m nga y?
Mn li tha:
- L n Hu i ra nh sau.
Trc vo ph kim khng thy. C iu Thuyn cng vng. Trc hong ht hi th n. Chng tha
iu Thuyn ra vn xem hoa. Trc ha tc i thng ra sau thy iu Thuyn v L B ng ni
chuyn. Lo hoa c mt. Mu ghen si sng sc, lo qut ln mt ting. L B hong ht b chy,
cy kch li da lan can bao ln.
ng Trc ci xung cm ly kch, phng ngay ngi B, nhng khng trng. Lo ui theo nhng
gn n ca vn, tht nhin mt ngi ngoi chy vo va nhm ci bng ph ca ng Trc lm
lo t nm mt ng nh cy tht to nng n .
l L Nhu, r ca Trc. Trc mt my hm h ni:
- Thng nghch tc dm gin vi i C ta. Ta quyt khng dung.
Nhu tha:
- Thi s ch vi nng m lm. Xa, S Trang vng trong "ba tic bt di m" khng trch pht
Tng Hng v ti gho i C, m v sau Trang vng c Tng Hng liu cht cu khi vng
vy nguy khn ca qun Tn. Nay iu Thuyn bt qu ch l mt con gi thng m L B l
mnh tng tm phc ca Thi s! Nu nhn c hi ny, Thi s em iu Thuyn tng cho L B,
t B phi cm kch v cng, v s liu cht bo n. Xin Thi s ngh li cho k.
Trc trm ngm mt lc, ri ni:
- Ngi ni vy cng phi, ta ngh li .

Nhu t t lui ra. Trc vo hu ng hi iu Thuyn:

- Sao mi dm t thng vi thng L B?
iu Thuyn khc nc ln ri k l:
- Thip ang xem hoa ni sau vn, thnh lnh L B bc vo, thip hong s toan chy trn. Hn
ni hn l con ca Thi s, khng h chi, ri cm kch rt thip n Phng Nghi nh. Thy n sinh
tm, xu xa nh vy, thip nh liu mnh nhy xung ao sen. N li m cng ly thip. ng cn
bi ri, va may ngi vo kp nn thip mi ton tnh mng. Vy m Thi s khng thng hi cn
ni oan, ni xu cho thip.
ng Trc ni:
- ta mun g mi cho L B, vy mi c bng lng khng?
iu Thuyn tht sc, nc n:
- Thip tht thn vi Thi s, by gi Thi s li n lng em a thip cho con l mt thng tht
phu, nh th tht tri o qu. Vy thip th cht, cn hn sng m chu nh danh.
Ni xong, iu Thuyn bc li rt ly gm treo trn vch toan m vo c.Trc ht hong vi
ng dy git ly gm, m iu Thuyn vo lng, t mi vo m nng hn ly hn , ni:
- Ta ni a nng vy m.
iu Thuyn nm ng ngang trn mnh ng Trc, tay p, chn giy, khc k:
- Thip bit mu ny l mu ca L Nhu. Nhu vi B thn nhau nn mun ng lng nhau mi by
iu phi o l, v lim s nh th.
Trc nng ly m ca iu Thuyn, ni:
- Nng c lng nh th, ta ph ry sao nh.
iu Thuyn ni:
- Thip e lu ni ny th B c ngy hm hi.
ng Trc ni:
- Thi, nng ch bun ru m hao mn sc p. Sng ngy, ta s a nng v My ng chng ta
cng hng khoi lc.
iu Thuyn vui v lau nc mt bi t.
Hm sau, L Nhu vo tha vi Trc:
- Nay cng tt ngy, vy xin Thi s cho a iu Thuyn v vi L B.
Trc bo:
- Ta vi L B c tnh cha con, nu lm nh th ta e can danh phm ngha, thin h s nhc ta
chng?
Nhu ni:
- Xin Thi s cng quyt, khng nn nghe li ph n.

Trc ni gin qut to:

- Mi nh a v mi cho L B khng? Ny, t hu cn ni chuyn v iu Thuyn na th toi
mng.
Nhu bun b bc ra, than th:
- Chng ta u phi cht ti tay n b!
Ngay ngy hm sau, ng Trc h lnh xa gi v My , l qu hng. Cc quan u ly a. iu
Thuyn ngi trn xe thy L B nhn nng mi th gi b che mt ri ly khn chm mt.
Xe i ri nhng L B cm cng nga cho i tng bc mt trn g, m m nhn theo xe
cun sau mt ln bi mt m m rut lng t on.
Vng Don gic nga tr ti hi:
- Sao tng qun khng i cng vi Thi s, li y m bun b nh vy?
L B ngm ngi, th di:
- Cng v chuyn con gi ca ngi m ti mi bun!
Vng Don cng th di, ni:
- Lo tng lu nay a con v cho tng qun ri, khng d Thi s lm thi cm th. Lo ngh
li con lo tht v phc lm!
Vng Don li mi B v t dinh v dn tic tht i. B cng bun, em chuyn iu Thuyn
khc k ti Phng Nghi nh cho Vng Don nghe. Don ni:
- Thi s cng hip con lo, ot v tng qun thin h s tiu lo v tng qun nhiu lm.
Nhng lo gi ri cng khng tic; ch tic cho tng qun c danh ci th anh hng m li phi
chu nhc nh nh vy.
L B nghe ni ni gin v bn qut to. Vng Don can:
- Lo chng may ni l li xin tng qun gim n.
L B ni:
- Ti quyt git lo tc y th mi ra c s xu h ny.
Vng Don ra v s st ni:
- Tng qun gin gii ni nh vy e ha ly n lo.
L B ni:
- Lm ngi ng gia cn khn l u li chu ngi cu thc nh vy. Ti mun git lo gi y
lm nhng cn ngi ting cha con.
Vng Don mm ci ni:
- Thi s h ng, tng qun h L c lin h g u. Khi Thi s phng kch ti Phng Nghi nh
th cn tnh ngha cha con g na. V li ti ba ca tng qun nu gip Hn th c ch trung thn,
danh lu thin ti; theo ph Trc th mang ting phn nghch di x vn nin.

L B ng ln bi t Don v ni:
- Lng ti quyt, thng quan ch nghi ngi.
Ni xong, ct tay chy mu m th.
**
Vng theo mu ca Vng Don v L B, L Tc em 20 qun k m ko n My , tha vi
ng Trc:
- Vua au mi nh, mun nhng v cho Thi s nn sai ti em chiu ra y m tuyn triu.
ng Trc hi:
- Vng Don c bng lng khng?
Tc p:
- Quan T sai ngi p nn ba tng xy Th Thin i, chun b n rc Thi s.
Trc mng r ni:
- Hn chi m ri, ta nm mng thy rng ph mnh, qu nhin by gi c h bo.
Ri ngay hm y, Trc truyn by xe gi tr v kinh. Li ni vi iu Thuyn:
- Ta ln lm vua th s lp nng lm hong hu.
iu Thuyn bit mu k ri nhng cng gi b vui v ly a.
Trc v n kinh vo Tng ph, B n bi yt. Trc ni:
- Cha ln lm hong th s phong cho con lm i c tng qun quyn hnh.
L B t n.
Sng hm sau, ng Trc vo triu. Cc quan mc phm phc chc rc bn ng. L Tc cm
gm hu theo xe Trc. Vo n ca Bc Dch, qun s ca Trc phi dng li bn ngoi. Ch cn
Trc ngi xe cng vi vi chc ngi c vo. n bn trong thy Vng Don v cc quan u
cm gm lm lm tay, ng i sn, by gi Trc c hi hong s mi hi Tc:
- Ai cng u cm gm th kia l th no?
Tc khng p, c y xe thng vo:
Bng Vng Don h to ln:
- Phn tc ti! V s u?
Tc th c hn 100 v s phc hai bn ra cm kch, cm gio m nh ma vo ngi ng Trc.
V Trc mc o gip st nn gio kch khng m thu, ch b thng ni cnh tay v ng ngay
xung t. Trc vi ku ln:
- Phng Tin con u? Cu ta!
L B chy ra sau xe, qut to ln rng:
- C chiu ch git gic y.
on m ngay mt kch trng gia yt hu Trc.

Vng Don li sai L B, Hong Ph Tung v L Tc dn qun ko ra My , tch bin gia sn ca

ng Trc. B n My , giao tt c cng vic cho Hong Ph Tung v L Tc, cn mnh th vo
phng tm kim iu Thuyn.
V vic lm ca iu Thuyn, "Thnh Thn ngoi th" c on ph bnh:
"Mi tm l qun ch hu khng git ni ng Trc, m mt thiu n o t liu yu nh iu
Thuyn li git ni Trc. Ba anh em Lu, Quan, Trng hng lit khng thng ni L B, m ch
mt nng iu Thuyn li thng ni. i, ly chn chiu lm chin trng, ly son phn lm khi
gip, ly sng mt n ci lm gm sc gio nhn, ly my ngi lm cung n, ly nc mt nng
nu lm tn n, ly li tnh t ngt ngo lm chin lc mu c. Xem th th ci bn lnh ca "N
tng qun" qu l tuyt cao cng, ng s lm thay!
"Ty Thi vi iu Thuyn cng ly sc khuynh thnh. Nhng vic lm ca Ty Thi cn d, vic lm
ca iu Thuyn kh hn. Ty Thi ch phi nh ng mt mnh Ng vng Ph Sai. iu Thuyn
phi ng thi nh ng c L B ln ng Trc. Phi lun lun ngh mu k trong lng, thay i
b mt i ph vi c hai bn. Ta ngh rng ci cng ca iu Thuyn ng ghi vo s xanh. Nu
nh, khi ng Trc b git ri, Vng Don khng vng v m gy ra ci lon L Thi, Quch D
th c nh Hn phc hng ngay t . V nh th th mt c gi nh iu Thuyn h li khng
ng ghi tn vo ni Phng Cc, khng c t tng ch Ln i hay sao?
"...
"Ci tuyt diu ca "Lin hon" khng phi l lm cho L B git ng Trc u! Nu Trc cm
kch lao trng, git cht L B lc by gi, tc l Trc t cht mt cnh tay, v Trc s b tiu dit d
dng ngay. mi l ch . iu ny nm trong bng Vng Don v c l iu Thuyn cng
mun th. Vng Don l no li yu L B? M iu Thuyn cng khng yu L B u?
"Ring ta, ta yu nng Ty T tht lng tr v vi Phm Li; v yu nng iu Thuyn gi v sng
thc vi L B. Bi v tuy thn ng trc L B, nhng lng iu Thuyn bao gi cng ch ngh
n mt mnh Vng Don m thi.
"...
"Sau khi thnh H B tht th, L B b cht, u cn thy bng dng no ch no? Nng chnh l
con Rng thing, ch l ci u, ci mnh vi i, m khng cho i sau bit ci ui mnh n i u
ht! C th danh ting mi khi b tn thng".
Trn y l li ph bnh ca Thnh Thn.
Nguyn T Quang
in hay tch l

Ht Trng Qun
Trong kho tng dn ca Vit Nam, trng qun l mt loi ht rt bnh dn v ph bin ti min Bc; v
c bit ht trong cc dp hi h ma thu, nht l trong nhng m trng sng p ca trung tun
thng tm.
Ngun gc ht Trng qun c nhiu thuyt:
Cc nh nho Vit Nam cho rng "Trng qun" do hai ch "Tng qun" (tin bn) m ra. Theo tng
truyn ngy xa khi mt ng quan ri tnh ny i tnh khc, bn b tin a mt qung ng. Lc
sp chia ly, ngi i a t mt ci trng xung t ri va nhp trng va ht bi tin bn trong
c cu: "Tng qun nam ph thng nh chi h" (khi ta tin bn i v pha nam, lng au n th
no ai r c) (theo G. Cordler).
C thuyt cho rng: Trng qun by ra t i Nguyn Hu. Nguyn khi ra Bc nh bn xm lc
Thanh (cui th k 18), qun s lm k nh nh, vua Quang Trung Nguyn Hu mi by ra mt cch
cho i bn gi lm trai gi ht i vi nhau cho qun s vui lng. ang khi ht c nh trng lm
nhp cho nn gi l Trng qun (theo Phan K Bnh).
C thuyt gn ging nh thuyt th hai, cho rng; ht Trng qun c ngun gc t li ht "Trung
qun" mt iu ht ca qun lnh i theo nhp trng. M qun y l qun Ngh Tnh ca o binh
Nguyn Hu ko ra Bc nh gic Thanh xm lng, cng nhau rong rui ngy m khng ngh (*).
V sau khi chin tranh qua, nhn dn em li ht ny vo nhng bui hi h gi l ht Trng qun
(theo Phm Duy).
C thuyt cng cho rng loi ht ny pht xut t nhng iu kin lch s gn ging nh hai thuyt
va k, ch khc v mt thi gian, l Trng qun c t i Trn lc chng gic Nguyn xm lc (th
k th 13). Tc truyn rng: nhng lc ng qun ngh ngi, mun gii tr, binh s Vit Nam ngi
thnh hai hng i din nhau, g vo tang trng m ht. C mt bn "ht xng" va dt th bn kia
li "ht i". Sau khi ui c qun xm lng khi b ci, ha bnh c lp li, iu ht Trng
qun c ph bin trong dn gian. C ni g nhp vo tang trng, c ni cng mt dy thp tht
thng nh nhp (theo V Ngc Phan).
Ngi ta cha tm c thuyt no l ng.

Ht Trng qun cng nh ht Quan h khng phi thuc ht lao ng, m thuc v loi ht l hay ht
hi. Ngi ht thuc v mi tng lp trong x hi nng thn. Nh nho, th sinh ht vi con ci gia
nh k mc, giu c hay gia nh thng dn. H hon ton khng phi ca s chuyn ngh m ch l
"ti t" nghip d snh ht, bit ht... Phn ng l trai v gi n tun cp k, i ht hi tm gp
ti sc, c nh tng lai.
T hai tnh Qung Bnh, Qung Tr vo Nam khng c ht Trng qun. T Thanh Ha tr ra, loi ht
ny ch ht vo dp thu, nht l trong thng tm. Nhng khng ht ban ngy m ch ht vo nhng
m trng, nht l m rm.
Ht hi c hai hnh thc: ht vui chi v ht thi ly gii. Ni ht c th l nh ring, gia lng, u
xm hay trn sn nh Thnh Hong.
Thi ht c khi t chc gia hai nhm trai vi gi, c khi gi hai thanh nam thanh n. Ngoi my cuc
thi ht ti nh, trai gi nng dn t ng t chc nhiu hi ht trn m t rng gia lng, bn b
rung hay u cng xm. Trai gi ngi ra hai bn cch nhau chng mi thc. Gia hai ton c
mt ci "trng qun" m ngy xa gi l "th c". Trai ht xng ly que tre nh vo dy ku bnh
bnh; gi ht p g ci snh ku cch cch lm nhp.
Trng qun, cng nh hu ht cc loi dn ca khc, vay mn nhiu ni kho tng phong dao. Vn
th Trng qun l th lc bt. Nhng khi ht, cu 6 ch v cu 8 ch bin th l c sau ting th hai
mi cu, ngi ht m ting thi, th, hay ny, v.v... V, c n ting th t mi cu th ln
ging v thm vo my ting a hay ; c khi ngi ht lp li ch cht ca cu 8 ch. Th d:
Trn tri (ny) c m ( ) my xanh
Gia th (ny) my trng ( ) chung quanh my vng
c g (ny) anh ly c nng
Th anh (ny) mau gch Bt Trng (em) v xy.
Xy dc (ri) anh li xy ngang.
(ch) Xy h (ny) bn nguyt () cho nng (chn) ra chn.
Nn ra (th) tnh i ngha n.
Chng nn (th) ph gi () v dn (trng) Bt () trng.
Nhng ting nh: thi, ny, ri, rng, m, y, my, n, ci, con, anh, em... thm vo khi ht gi l
ting m; v nhng ting nh , a, , , ... gi l ting a hi dng ngn nga. m hng du
dng hay ro rt ca ting m v ting a hi lm sao ging Trng qun mang sc truyn cm
mnh m.
l c im quan trng ca Trng qun v hnh thc. c im ny li ph hp vi ni dung
Trng qun l biu l c ni va vui v va cha chan cm ng, v ni ln c nhng thch th
cao thng ca s sinh hot nng thn, nhng cnh p ca qu hng, nhng iu tr ph c

bit ca t nc. Trng qun cn l mt loi ht tnh t, hoc ni n ngha bn b, nht l hay
cao tnh luyn i gia trai gi nng dn.
Trng qun c tnh cch i thoi. N l mt li ht i gia trai v gi, mt li i p hi tr qua
li. Th d:
Bn trai :
Anh em cu ny em ging lm sao?
Ci g (m) thp ci g (m) cao;
Ci g (m) sng t () hn sao () trn tri.
Ci g (m) em gii (cho) anh ngi,
Ci g (m) th thn () ra chi () (o) vn o.
Ci g (m) sc hn dao ()
Ci g (m) phi phi () lng o (th em) bo anh.
Bn gi tr li:
Anh th em xin ging ra,
Di t (th) thp, trn gii (th) cao
Ngn n (th) sng t () hn sao () trn tri...
Chiu hoa (ny) em gii (cho) anh ngi (m)
m nm (th) m tng () ra chi () (o) vn o.
(Ch) Nc kia th (n) sc hn dao
(Ch) Trng g (th) phi phi () lng o (th em) bo anh.
Ht Trng qun, trai gi bao gi cng thin v tnh cm. Hoc bng cu m hi, th thch, hoc
bng li tm s. Do , Trng qun c tnh cht tr tnh, tnh cht giao duyn rt su sc. V i p,
hi tr, nn ht Trng qun i hi ngi ht phi c ti mn tip, xut khu thnh thi, t xut
nhanh tr... nhng bao gi cng vn gi thi phong nh, li khng sm s, l lng.
Trng qun khng phi l mt loi trng, m l mt si my di 3, 4 thc ty v dy 1 phn
ty. Ngi ta cm hai u si dy my di t bng hai cy cc nh bng g hay bng tre. Ngay
chnh gia si my, ngi ta o mt l vung 4 tc mi b, ri bt l y bng mt ming vn
mng. C khi ngi ta dng mt khc tre, mt u chng ln si my, mt u chu trn mt g.
C khi ngi ta ct si my vi mt vn. Ngi nh trng qun dng hai chic a con nh ln si
my. Si my rung lm mt vn rung, v ting my rung nh l t lm vang ln nghe thnh thng
thnh nh ting trng. C khi ngi ta o mt l ming trn v hnh ging nh mt ci chum, v
y ming l bng mt ming vn trn v mng.
C khi ngi ta trong l t mt thng du ha. Trn ming thng c tm vn v cy cc
chng chnh gia si my. C thng ny ting vang cng mnh. C khi ngi ta trong l mt

thng du la, quay ming v pha di, pha trn c cy cc chng y thng v cng si my.
Khng cn dng tm vn na. C khi ngi ta khng o l, ch lt p thng du la (hay thng tr)
trn mt t v cng dy ln trn thng.
Tm li, Trng qun l mt loi ht hi vn p gia nam n thanh nin, khuyn khch h gii by
tnh cm, thng minh v ct cch qua trung gian ca ngh thut, trong khng kh vui v tng bng
ca hi thu.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Tuyt Anh Hi
Thng trn, S Trang vng i Xun Thu truyn by tic lin hoan, gi l "Thi bnh yn". Phm
cc quan vn v bt c cp no u c tham d.
Khi mt tri gn ln, tic ru cn ng vui say, S Trang vng truyn t n ln, li cho mt
nng hu yu tuyt p l Ha C i mi khp quan triu thn, mi ngi mt chn ru.
c m nhn chuc ru, cc quan ly lm vui v thch th u ng dy n ly ru ung. Bng
c mt ngn gi to, bao nhiu nn thp trn in tt php c. in ti m. Bn ni th cn ng
loay hoay i chm la cha n. Trong hng quan i phu c mt ngi trng thy Ha C p,
nhn lc ti tm, a tay nm ly vt o ca nng. Ha C tay tri ging vt o, tay mt chp c
di m ca ngi y.
Di m t, ngi y s lm vi bung tay ra. Ha C ly c di m, rn rn n trc S Trang
vng, gh tu:
- Thip vng mng i vng ra mi cc quan ung ru, th m c ngi v l dm nhn lc tt
n, nm ly vt o thip. Nay thip bt c ci di m ca ngi y, vy xin i vng gic
thp nn m xt xem.
Nhng S Trang vng li truyn cho bn ni th ch thp nn vi, on bo cc triu thn:
- Ngy nay ta by tic mong cng cc quan mua vui. Vy cc ngi nn bt t di m c i, ri
cng ta ung ru tht say. Nu ai khng bt t di m th cha c vui lm.
Nghe lnh dy, tt c triu thn u bt t di m ca mnh. By gi S Trang vng mi cho thp
n li. Thnh ra khng ai bit ngi no lm u, nu ly vt o m nhn c.
Tic xong tr v cung, Ha C tu vi S Trang vng:
- Thip nghe ni k trai gi phi c s phn bit, hung chi l vua ti. i vng sai thip mi cc

quan ung ru l t lng mn, nay ngi y nm ly vt o thip m i vng khng tr ti, th
cn ra th thng g na.
S Trang vng ci bo:
- Ta by tic ru ny l mun cc quan u c cng vui. Ru say sinh ra cht nh chng qua
cng l l thng tnh. Nu ta tr ti mt ngi m lm cho cc quan khng c vui th ta khng
mun.
Ha C nghe ni, phc l ngi c lng.
Mt hm S Trang vng em qun nh nc Trnh, c mt vin ph tng tn ng Giao xin
em 100 th h i m ng.
ng Giao c sc xng pha. Qun nc Trnh khng ai ng ni. V th, i binh ca S Trang
vng tin thng n a gii ca nc Trnh mt cch mau l. S Trang vng thy qun tin b i
c nhanh chng nh th, mi triu ng Giao n, toan trng thng. ng Giao tha:
- Ti chu n i vng to lm. Ngy nay gi cht bo n, c u li dm lnh thng.
S Trang vng ngc nhin hi:
- Ta c bit nh ngi bao gi m nh ngi bo l chu n ta.
ng Giao tha:
- Trong tic ru c ngi nm o Ha C v b t di m, tc l ti . i vng rng lng tha,
khng git m cn tm cch lm ti khng phi b nhc, vy ti c sc phi bo n.
S Trang vng truyn ghi cng y v sau phong thng. Nhng ng Giao ni vi bng hu:
- Ti ta ng cht m i vng khng git, vy ta nn c sc bo n. Nay ni r s thc ri,
chng l ta l ngi c ti m cn ch i phong thng hay sao?
Ngay m hm y, ng Giao b trn.
Tic ru "Bt t di m" gi l "Tuyt anh hi". V sau ny, n c ngha ch tm lng i lng
ca k b trn i vi k b di. V, lng i lng y bao gi cng em n mt kt qu tt p.
Nguyn T Quang
in hay tch l
o Hoa Phu Nhn
i Xun Thu, Si Hu v Tc Hu cng ly gi nc Trn lm phu nhn.

Tc phu nhn l nng Tc V nhan sc tuyt vi. Nhn khi v thm c quc, ngang qua nc Si, Si
Hu mi vo cung tht i. Trong lc tic ru, Si Hu t v cht nh. Tc V gin lm b i. V
khi nc Trn tr v nc Tc, nng khng i ngang nc Si na.

Tc Hu nghe Si Hu tr mi "xu" vi v mnh nh th, mi ngh cch bo th, sai s vo cng

nc S, v mt co vi S Vn vng: Si Hu cy th c T, khng chu phc S. By gi qu
quc gi cch em qun sang nh nc ti, nc ti sang cu cu nc Si. Si Hu l ngi nng
ni, tt nhin vi vng sang cu. By gi nc ti cng qu quc hp binh nh th c th bt c
Si Hu.
S Vn vng mng lm. Qu thc bt c Si Hu. Mun git i nhng nh qun thn can gin
mi tha, cho Si Hu u hng. Si Hu bit mc mo ca Tc Hu nn ly lm tc lm. Mt hm,
S Vn vng m tic tin Si Hu v nc. Trong ba tic c on n nhc ra ma ht. Trong
c mt con ht ngi gy n, nhan sc p lm. S Vn vng lin bo con ht y n mi Si Hu
mt chn ru. Si Hu ung xong, on t rt ly ru, hai tay dng chn ln chc th S Vn
vng. Vua S tip ly ci, hi:
- Hin hu xa nay c c trng thy mt ngi con gi no p lm khng?
Si Hu sc nh n ci th ca Tc Hu trc kia xi S nh Si, mi p:
- Gi p trong thin h, ti tng khng ai bng Tc V. Tht l mt tin n trn tri.
S Vn vng hi:
- Ngi p th no?
Si Hu ni mt mch:
- Mt nh sng thu, m ta hoa o, ngi tm thc, dng yu iu. Tht mt ti cha tng thy
n ngi th hai.
S Vn vng nghe ni ly lm thch qu, bo:
- Nu vy th ta c c trng thy Tc V mi tha tm lng.
Si Hu li chm vo:
- Ly uy linh ca i vng tr du T Khng, Tng T cng chng kh hung chi l mt ngi
n b trong vng th lc ca mnh.
S Vn vng mun chim Tc V, mn ting tun du, em qun sang nc Tc. Tc Hu ra n
ri m tic tht i. Tc Hu bng ly ru chc mng S Vn vng. S Vn vng ly, ci
tm tm ni:
- Ngy trc ta cng c mt cht cng vi qu phu nhn, nay ta n y, qu phu nhn li khng
ng mi ta mt chn ru hay sao?
Tc Hu s uy nc S, khng dm tri , vng vng d d, truyn vo trong cung gi Tc V ra.
Mt lc Tc V trang im tuyt p bc ra, sp ly S Vn vng.
S Vn vng ng ln. Tc V ly chn bng ngc, rt y ru vo, on dng ln S Vn vng.
Tay trng cng vi sc ngc ln mu vi nhau. S Vn vng trng thy ngi ngn ngi ra, toan
a tay ly chn ru. Nhng Tc V li khoan thai trao chn ru cho cung nhn ln S

Vn vng. on, nng co t, lui vo cung. Vua S nhn theo, thn hn m mn nh mun quyn
theo gt son ca con ngi ngc.
Tr v qun x, S Vn vng ngi ng chng yn, nm khng an gic, trc mt c thp thong
hnh dng tha tht yu iu ca giai nhn.
Hm sau, S Vn vng by tic qun x, cho gip s phc c chung quanh, ri mi Tc Hu n
d tic. Tic n na chng, S Vn vng gi ging say bo Tc Hu:
- Ta c cng vi qu phu nhn nhiu lm, nay qun ta ti y, qu phu nhn li khng ng v ta m
khao thng hay sao?
Tc Hu tha:
- Nc ti b nh lm, kh lng m khao thng cho . i vng dy nh vy, xin hy cho
chng ti bn nhau.
S Vn vng v bn, qut mng:
- a tht phu ny dm bi n, li gi gong ni kho la ta. Qun s u hy bt ly n.
Tc Hu cha kp ni g th qun s ra bt tri. S Vn vng em qun thng vo cung, tm bt
Tc V. Tc V nghe tin chng b bt, au n ni:
- Dt h si v nh th cn ni g na!
on chy ra sau vn, toan m u xung ging. Tng nc S l u an vi chy n, nm
ly vt o, ni:
- Phu nhn khng mun cho Tc Hu c ton tnh mng sao? Ti g m hai v chng cng chu
cht!
u an bt em np cho S Vn vng.
Thnh cng mt cch d dng, S Vn vng nhn giai nhn hn hoan v cng, ri tc khc phong
lm phu nhn, v an tr Tc Hu Nh Thy. Tc Hu tc gin m cht.
Tc V m ta hoa o nn ngi thng gi l "o hoa phu nhn". Nng c S vng cc k
yu qu. Trong ba nm, sinh c hai con. Tuy sut ba nm trong cung nc S nhng tuyt
nhin, nng khng ni vi S vng mt li no c. S Vn vng c hi ti sao khng ni chuyn,
Tc V sa nc mt gm mt xung m khng p li. Vua cng gn hi, nng bo:
- Mt thn ny phi th hai chng, khng bit gi tit m cht, li cn mt mi no ni chuyn
vi ai na!
Nguyn T Quang
in hay tch l

Mt xanh, mt trng
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, lc T Hi gp Kiu thanh lu, T
Hi ni vi Kiu, c cu:
By lu nghe ting m o,
Mt xanh chng ai vo c khng?
"Mt xanh" do ch "Thanh nhn", tc l mt gia l trng en (hoc xanh) hai bn trng trng.
Nguyn Nguyn Tch, ngi i nh Tn, l ngi rt u ru v n. Lm quan ri co bnh v

nh, kt bn cng K Khang, Lu Linh, Nguyn Hn, Sn o, Hng T v Vng Nhung, ngi
thng gi l "Trc lm tht hin" (by ngi hin rng trc).
C giai thoi v ng.
c bit trong b Binh c ngi bp ct ru rt ngon, tr 300 h m tu, ng lin xin vo lm

mt chc nh y c thng thc! C ln ng say lun 60 ngy, vua Tn mun ni chuyn
vi ng m khng c.Ngi ta cho ng l "cung ty".
ng l ngi chn i, thch tiu diu trong v tr. Th ca ng phn nhiu t tnh, hoc than cho
thi i en bc, hoc chn cho th s thng trm, hoc ngao ngn cnh ph qu cng danh nh ph
vn...T tng ca ng c lc li k d. Nh trong bi vn xui "i nhn tin sinh truyn", ng v
con ngi trong v tr nh con rn trong qun.
ng phn i Nho gio. ng bo: "Khng c vua th vn vt n nh; khng c b ti th mi vic

c tr; khng c k sang th k hn khng on; khng c k giu th k ngho khng tranh ca. Ai
ny u n m khng cu g na". Tht l mt t tng "v chnh ph" nhng cng l l vua Tn
vn ng yn.
Nguyn Tch li c mt thi l lng. Khi tip khch h l hng qun t, l hng ngi va lng
mnh th Nguyn Tch nhn thng bng trng mt xanh; tri li khch l k tm thng, ngi khng
va lng mnh th ng nhn bng i trng trng.
Do in , sau ny ngi ta dng ch "Mt xanh" ch s bng lng, va . Cng nh cu ca T

Hi: "Mt xanh chng ai vo c khng?" l mun hi: nng cha thy ai l ngi va phi
khng? Tc l nng cha tip ai bng mt xanh.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Ninh Thch, ngi chn tru Dao Sn
Ninh Thch, ngi nc V i Xun Thu. Ngi c ti kinh bang t th. Lc cn hn vi, cha gp
thi, mnh mc o cc, u i nn rch, i chn khng, thng g vo sng tru m ht ni Dao
Sn.
Lc by gi T Hon Cng em binh nh Tng. T tng nc T l Qun Di Ng (Qun Trng) i
trc. Ngi trn xe nghe ting ht, bit khng phi l ngi thng mi sai qun s em tng cm
ru. Ninh thch ni:
- Ti mun c yt kin quan T tng.
Qun s ni: xe quan T tng i khi.
Ninh Thch ni:
- Ti c mt cu ny nh ngi c li cho quan T tng nghe. y l cu: "Nc trong leo lo..."
Qun s theo kp xe Qun Di Ng, thut c li cho nghe. Di Ng khng hiu c cu ni y ra
sao. C ngi thip yu l Tnh Nng vn thng minh hc rng thng c theo hu. Di Ng hi,
nng ni:
- Thip nghe c gi c bi th "Nc trong". C cu: "Nc trong leo lo, c ln gia dng; ngi
n triu ta, ta cng bng lng". chng ngi chn tru mun ra lm quan .
Di Ng lp tc dng xe li, cho ngi mi. Ninh Thch n cho m khng ly. Di Ng hi qua h
tn, thn th v hc thc, Ninh Thch i p thng sut nh nc chy. Di Ng khen ti, bo:
- K ho kit lc cha gp thi, khng c ngi tin dn th sao cho r ti c. i binh ca cha
cng ta i sau, chng bao lu cng n y, ta vit cho nh thy mt bc th cm a cho cha
cng ta, tt cha cng trng dng.
Ninh Thch cm ly th tr li Dao Sn. Ba hm sau, i binh T Hon Cng ko n. Ninh Thch
g vo sng tru, ct ting ht:
Ka sng Thng Lang, trng lm chm,
C con c chp di mt thc hn.
Nghiu Thun thi bnh khng c gp,
o cc che thn n ngang lng,

Ta cho tru n t ti n m.
m ti m m, bao gi thy sng!
(Bn dch ca Nguyn Hoi Nam.
Nguyn vn:
Thng lang chi thy, bch thch ln,
Trung hu l ng trng xch bn.
Sinh bt phng Nghiu d Thun thin,
on ht an y ti ch cn.
Tng hn phn ngu ch d bn.
Trng d man man, h thi n.
T Hon Cng nghe thy ly lm gin, sai qun i n. Hon Cng hi h tn ri bo:
- Nh ngi l a chn tru, sao dm gim ch vic chnh tr?
Ninh Thch p:
- Ti c dm gim ch chnh tr u.
Hon Cng ni:
- Ngy nay trn th c thin t nh Chu tr v, di th cc ch hu theo lnh. Nhn dn vui v, cy c
tt ti, du i Nghiu Thun thi bnh chng qua cng ch nh th. Vy m nh ngi dm bo
rng: "Nghiu Thun thi bnh khng c gp", li bo: "m ti m m, bao gi thy sng".
Th khng phi gim ch chnh tr l g?
Ninh Thch tha:
- Ti nghe ni i Nghiu Thun ma gi thun ha, dn gian khng phi lo s g, ch vic cy
rung m n, o ging m ung. i by gi tri li, ging mi nt, gio ha suy i, th m bo
"Nghiu Thun thi bnh" th tht ti khng hiu c. V li i Nghiu Thun tr bn k hung c
m thin h c yn. T by gi khng phi ni m dn tin, khng phi gin m dn s. Nay cha
cng mi hi ch hu, thy nc Tng bi c, nc L hip th, chinh chin quanh nm. Ti li
nghe ni vua Nghiu b con l an Chu m nhng thin h cho ng Thun, Thun khng chu nhn
b trn ra Nam H, trm h r nhau m theo Thun. By gi ng Thun bt c d mi ln ni ngi.
Nay cha cng git anh rut m cp nc, li mn uy thin t sai khin cc ch hu. Vy th
ti khng bit c phi l li vi nhng nhau nh vua Nghiu, vua Thun ngy xa khng?
T Hon Cng ni gin, qut:
- a tht phu dm ni cn!
Lin truyn qun s dn ra chm. Ninh Thch b tri dn i, nhng vn nghim nhin, khng s hi,
nga mt ln tri ni: "Ngy xa vua Kit git Long Bng, vua Tr git T Can, nay ti cng vi hai
ng y k l ba ngi".

Quan i phu l Thp Bng tha vi T Hon Cng:

- Ngi y khng xu ph quyn th, khng s uy nghim, chng phi l k chn tru tm thng
u. Cha cng ch nn git.
Hon Cng ngui cn gin, truyn m tri. Ninh Thch by gi mi em bc th gii thiu ca
Qun Di Ng dng ln. T Hon Cng xem xong, mm ci bo:
- c bc th ca Trng Ph, sao khng a ngay.
Ninh Thch tha:
- Ti nghe ni vua hin chn ngi m dng, ti hin chn cha m th. Nu cha cng ght ngi
thng, a ngi nnh m nhn ln cn gin git ti, th ti th cht i, ch quyt khng a th ca
quan T tng lm g na.
T Hon Cng bng lng lm, truyn cho ngi mt chic xe sau. Ti hm y, khi ng qun li ngh,
Hon Cng si thp n ln t i tm m o. C tn cn thn l Th iu hi:
- Cha cng cho tm m o c phi mun phong cho Ninh Thch chng?
- Phi.
Th iu tha:
- T nc ta sang V cng chng xa bao nhiu, sao cha cng khng cho ngi sang hi d xem.
Nu thc l hin, by gi s phong tc cho, c chi m vi.
T Hon Cng ni:
- Ngi ny l mt bc i ti khng cu n nhng iu nh nht. Hoc gi khi nc V, cng c
vi iu li nh, nu d hi bit nhng iu li y chng l li phong tc cho. Cn nu b i khng
dng th ng tic lm.
Ni xong, ngay m hm y phong cho Ninh Thch lm quan i phu, cng vi Qun Di Ng
trng coi quc chnh.
Nguyn T Quang
in hay tch l
Thanh Minh trong tit thng ba
Thanh Minh l tn mt thi tit, tc l mt khong thi gian phn nh sn trong lch Tu.
Lch c nc Tu chia mt nm ra lm 8 tit, gi l "Bt tit": lp Xun, lp H, lp Thu, lp ng,
Xun phn, Thu phn, H ch v ng ch.

Lch Kim (tc l lch i Hn tr li) ca Tu th chia nm ra lm 24 Kh hoc Tit. C ba ngy l

mt Hu; 5 Hu l mt Kh hoc Tit. Mt nm c 24 Kh hoc Tit. Mi thng chia lm 2 Kh. Kh
nhm vo nhng ngy u thng th gi l Tit Kh. Kh nhm vo gia thng th gi l Trung Kh.
Tit Kh v Trung Kh thng gi tt l Tit v Trung.
u thi Hn ly tit Kinh trp lm "Chnh nguyt trung" (tc l kh vo gia thng ging), ly V
thy lm "nh nguyt tit" (tc l kh vo u thng hai). Cui i Hn, Lu Hm lm Tam thng i
Kinh trp lm "Nh nguyt tit" (kh vo u thng hai), V thy lm "Chnh nguyt trung" (kh vo
gia thng ging), Cc v l "Tam nguyt tit" (kh u thng ba); Thanh minh lm "Tam nguyt
trung" (kh gia thng ba).
Lch Tu ngy nay tc l sau i nh Hn th chia Thanh minh lm Tam nguyt tit (kh vo u
thng ba).
Hai mi bn tit kh trong mt nm l:
Ma xun: Lp Xun, V thy, Kinh trp, Xun phn, Thanh minh, Cc v.
Ma h: Lp H, Tiu mn, Mang chng, H ch, Tiu th, i th.
Ma thu: Lp Thu, X th, Bch l, Thu phn, Hn l, Sng ging.
Ma ng: Lp ng, Tiu tuyt, i tuyt, ng ch, Tiu hn, i hn.
Trong tc phm "on trng tn thanh" ca c Nguyn Du, on t cnh Thanh minh c cu:
Thanh minh trong tit thng ba,

L l to m, hi l p thanh.
"Thanh minh trong tit thng ba" l do cu "Thanh minh tam nguyt tit" ngha l: Tit thanh minh
u thng ba.
Theo cch dng thut ng ca Tu th ch ni "Tit thng ba" hay "Tam nguyt tit" tc "Tam nguyt
kh tit" l ngi ta hiu ngay l ni u thng ba. V tit y l tit kh ni tt, m tit kh ngha l
thi tit nhm u thng. Vy th "trong tit thng ba" c ngha l "vo u thng ba".
Tc Tu, nhn tit Thanh minh, ngi ta t chc l thm m gi l "L to m", tc l l qut tc
sa sang m m. V, nhn l to m ngoi ng, m t nhin c hi gi l "hi p thanh" tc l hi
gim trn m c xanh ngoi ng.
C thi ca Tu c bi:
Xun du thanh tho a,
H thng lc h tr.
Thu m hunh hoa tu,
ng ngm bch tuyt thi.

HT
Li cui: Cm n bn theo di ht cun truyn.

Ngun: http://vnthuquan.net
Pht hnh: Nguyn Kim V.
Su tm: Sweet
Ngun: www.avsnonline.net
c bn: Ct.Ly a ln
vo ngy: 16 thng 4 nm 2007

Điển Hay Tích Lạ - Nguyễn Tử Quang

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Điển Hay Tích Lạ - Nguyễn Tử Quang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

in hay tch l Nguyn T Quang

To ebook: Nguyn Kim V.

Hng Nga v Hu Ngh

Khc n Thy Tin

thip theo chng my dm khi

Vnh ngoi, vnh trong

Khc phng cu hong

ng sng vi thip Lan nh

Khc trng tng t

Gio th tam qut

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Lo tiu phu hay con hc en

Nghing nc nghing thnh

Khc Ngh Thng V Y

K Khang ny khc Qung Lng

Con "Quc quc"

Khi tnh mang xung tuyn i cha tan

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Bch b xuyn dng

Chp cnh, lin cnh

L gi, cnh chim

Bnh Nguyn Qun

Thy nhn lung tng th phong

Gic Nam Kha

Gim bp, tng bp

Mt lnh trong nhn bnh Trung Thu

Lu Xanh v Thn My Trng

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Can Tng, Mc Gia

Xch Thng, Nguyt Lo

Bt trn, thp trn

Khng vo hang hm sao bt c cp con

Quyn tiu thuyt tm thuc c

Bc ha Dng Qu Phi tm sui

C trn m Chiu Qun

Bo cha xem qunh hoa

n ng lm hong hu, trai p lm cung nga

Giang thn tro tro

Thin g, thin heo

Hon quan khng b hon

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Tin Xch Bch Ph

Mt b s loi ngi rt ngn thnh mt cu

Ngc Hon Dng Qu Phi

Ngc Hon Dng Qu Phi

T M Thin, mt s gia danh ting b cung hnh

Mi vin "Xun Khit Cao"

Lit n h L thnh Giang Du

Tung Honh Gia

Bn kin cung kim nht tro giang sn...

K c khen b ti, ngi b ch c thng

o binh 80 m nhn ph tan nc L

Ngi cht cy qu trong cung trng

M nhn ci ngi qu b chm u

Lon Kiu Binh

Chim Vit, nga H

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Sui vng hay chn sui

Sui vng hay chn sui

Cm Phiu mu, trn c Thiu

My cnh Dng Quan

Ngc tnh lin ph

iu Thuyn vi k lin hon

o Hoa Phu Nhn