Page |1

E Drejta Ndrkombtare private

Qndrimet e ndryshme lidhur me kuptimin e s drejts ndrkombtare private

Sipas Kogelit e DN private prkufizohet si trsi e dispozitave juridike q tregojn ( udhzojn)

se e drejta private e cilit shtet sht komplete.
O-BRIEN te DN private e prkufizon si pjes t s drejts nacionale e cila paraqitet n skene kur
para Gjykats Angleze shtrohet shtja q ka t bj me fakte, ndodhi dhe transaksionet q jan
t lidhura me sistemin e huaj juridike, kshtu q drejtshmria krkon kthimin e nga ai sistem,
sipas JEZDIQ-it e DNP sht deg e s drejts s nj shteti t caktuar, e cila vetm n vllimin
nacional, por edhe n vllimin ndrkombtar.

E DN Private si deg e sistemit juridik t nj shteti- konkret prfaqson trsin e normave

juridike me anete t t cilave rregullon marrdhniet juridiko-private, ku paraqitet elementi i huaj
juridiko-privat

Emrtimi i s DN Private ( pse ndrkombtare, pse private)

Termi ( nocioni) e ka prejardhjen nga koha kapitalizmit liberal ku e drejta sht ndar n r
drejtn publike dhe t drejtn private, shprehja e drejts private prdoret si zvendsim pr
numrimin e degve t s drejts. Emrtohet si e drejt ndrkombtare pr shkak t
marrdhniet t cilat i rregullon prmbajn elemente ndrkombtare, sepse prmes elementeve
t marrdhnies jan t lidhura edhe me sovranitetin e shtetit tjetr ose me tepr t shteteve
tjera, si burime t ksaj dege mund t jen edhe Konventat ndrkombtare, pasi t ratifikohen
dhe prfshihen n t drejtn e shtetit t vendit.

Qndrimet e ndryshme lidhur me objektin e t DN Private

E ekzistojn disa pikpamje lidhur me objektin e t DNP- sipas nj pikpamje objekt i t DNP jan
marrdhniet juridiko-private me element t huaj t cilat rregullohen me normat e s DNP. Sipas
qndrimit tjetr objekt i t DNP jan vet normat q rregullojn marrdhnie t caktuar juridiko-
private me element t huaj, q konceptohet objekti i disiplins shkencore q studion kt deg t
s drejts.

Paraqitja dhe zhvillimi i t DNP

DNP sht paraqitur ather kur format e reja t marrdhnieve shoqrore nuk kan mundur t
rregullohen me norma juridike t degve ekzistuese t s drejts, por e DNP sht e kushtzuar
n rrjedhat shoqrore dhe ekonomike, zhvillimin e forcave prodhuese dhe marrdhnieve n
prodhim, sht m s miri q periodizimi i historikut t s DNP t bhet me shfaqjen dhe
zhvillimin npr formacione ekonomiko-shoqrore si : n skllavopronari, kapitalizm dhe
socializm.

Zhvillimi i DNP n Rom

Pas sulmeve ekspansioniste ndaj shteteve tjera Roma u rrit n perandori t mdha, banort e
territoreve t pushtuara filluan t prfshihen n jetn ekonomike, ku edhe Pelegrinve filluan tju
Drita Shala Prishtine
 Page |2

njihen disa t drejta STATUS CIVITATIS filloi tju njihej nj rrethi m t gjer t personave, n
fillim latinve, ndrsa pas ediktit t njohur t imepratorit KARAKAL edhe t gjith peregrineve n
vitin 212.

Zhvillimi i DNP n Greqi

N Greqi nuk sht zbatuar e drejta e huaj, gjykatat kan zbatuar t drejtn e vet LEX FLORI,
kontestet n Greqi jan zgjidhur nprmjet arbitrazhit t cilat sipas s drejts s sotme kan qen
konteste t s DNP, arbitrazhet kan zgjidhur edhe shtje t natyrs politike.

Parimi i personaliteteve dhe territorialitetit

Si parim kryesor pr zgjedhjen e kolizionit t ligjeve sht dashur t merret parimi i personalitetit
e jo lidhja territoriale. Gjat prcaktimit t s drejts kompetente do individ marrdhniet
juridiko-civile do ti rregulloj sipas t s drejts personale, pra sipas s drejts s fisit t cilit i
takon pa marr parasysh se ku sht krijuar ( n territorin e cilit shtet) marrdhnia konkrete
juridike, parimi i territorialitetit ka nnkuptuar q t gjitha raportet juridike t krijuara n territorin
e feudalit do te vlersohen sipas t drejtave q zbatohet n at feud.

Teoria e Statuteve

Me teorin e statuteve nnkuptohen koncepcionet e prfaqsuesve t shkalls s statuteve lidhur

me zgjidhjen e problematiks s kolizionit t statuteve ose t kytymeve, midis qyteteve apo
provincave q jan gjendur n kuadr t nj sovraniteti ( shteti) t njjt. Kjo teori u lind n Itali
n Shek. XIII dhe u zhvilluar nga prfaqsuesit e shkolls Franceze t kytymeve dhe statuteve t
shek. XVI t shkolls Holandezo Flamane t shek XVII, teoris Gjermane t statuteve t shek
XVIII.

Burimet e t DNP

Pasi q e DNP sht deg e s drejts s sistemit juridik pozitiv t nj shteti konkret q rregullon
marrdhniet juridiko-private me element t huaj, burimet e saj n aspektin formal jan dy
llojesh: nacionale dhe ndrkombtare.
Burimet nacionale t s DNP jan: n shtetet anglosaksone si burim nacional primar koh t
gjat ka shrbyer praktika gjyqsore, n SHBA rregullimi juridik i marrdhnieve t huaja
juridiko-private me element t huaj sht n kompetenca t shteteve antare, burim m i
rndsishm i ktyre marrdhnieve jan precedentt gjyqsor.
Burimet ndrkombtare t s DNP jan konventat ndrkombtare dhe zakonet
ndrkombtare

Pse Konventat Ndrkombtare jan burim i s DNP- Konventat ndrkombtare jan si burim i s
DNP pr shkak se jan akte juridike me ann e t cilave subjektet e s drejts ndrkombtare n
marrveshje marrin t drejta dhe detyrime reciproke pr rregullimin e marrdhnieve midis tyre.

Drita Shala Prishtine

 Page |3

Zakonet ndrkombtare si burime t s DNP

Zakonet ndrkombtare si burim i s drejts pr rregullimin e nj marrdhnie konkrete juridiko-

private me element t huaj, vetm i pranon n mnyr shprehimore, nse zakonet udhzojn n
zbatimin e tyre si burime konkrete pr rregullimin e marrdhnieve t caktuara apo nse gjykatat
praktikisht i aplikojn dhe ua pranojn cilsin e burimit, karakteristike pr zakonin
ndrkombtar si burim i s DNP sht roli m i vogl se n t drejtn ndrkombtare publike,
prcaktueshmria dhe subsidiariteti.

Hierarkia e burimeve t s DNP

Shfaqja e kolizionit t hierarkis s burimeve t s DNP sht e mundshme pr dy arsye, sepse

nga njra an shtrohet shtja e hierarkis s burimeve midis traktateve ndrkombtare dhe
burimeve nacionale dhe n ann tjetr midis burimeve t ndryshme t brendshme t s DNP q
rregullojn shtje t njjta juridiko-private me element ndrkombtar.

Raporti midis konventave ndrkombtare dhe burimeve nacionale

Konventat ndrkombtare jan shtje q i takojn t drejts ndrkombtare publike, nse

marrdhniet juridiko-private me element t huaj mund t rregullohen me burime nacionale t
nj shteti dhe me burime ndrkombtare, sht rregull n t DNP q t aplikohet e drejta
ndrkombtare.

Zbraztirat juridike n t DNP

N rastet kur nuk mund t gjenden burimet konkrete n konventat ndrkombtare ose n ligjet e
shteteve konkrete, e as n rregullat zakonore shtrohet shtja e zbraztirave juridike. N nenin 2
n teorin juridike shtrohet shtja e interpretimit n aspekt t ngusht dhe t gjer, n kt nen
qart thuhet se n raste t paraqitjes eventuale t zbraztirave juridike gjat aplikimit t ktij ligji
ato do t tejkalohen n at mnyr q organi para t cilit shtrohet shtja , n fillim do ti aplikoj
dispozitat dhe parimet e ligjit pr zgjedhjen e kolizionit t ligjeve n dispozitat e shteteve tjera n
marrdhnie t caktuara, pastaj parimet e sistemit juridik t t RM-s dhe n fund parimet e s
DNP.

Kodifikimi i s DNP

Kodifikimi i DNP nnkupton tubimin dhe sistematizimin e dispozitave me karakter ndrkombtar

juridiko-privat nga burime t ndryshme n nj trsi q e bn ligjdhnsi i nj shteti ose
konferenca ndrkombtare diplomatike n baz t parimeve t caktuara.

a) Kodifikimi i s DNP n planin nacional- kodifikimi i dispozitave juridike me an t t cilave

rregullohen marrdhniet juridiko-private me element t huaj n shtetet konkrete fillon n
shek XIX, n fillim bhet duke prfshir normat konkrete n pjesn hyrse t kodeve civile
t shteteve t ndryshme me an t t cilave rregullohen marrdhniet juridiko-private me
element t huaj.

Drita Shala Prishtine

 Page |4

b) Kodifikimi i s DNP n planin ndrkombtar- Kodifikimi i s DNP n planin ndrkombtar

fillon shum m von se kodifikimi nacional. Konferencat e para diplomatike
ndrkombtare t organizatave ndrqeveritare, pr kodifiko t s DNP jan mbajtur n
fund t shek. XIX . Karakteristikat e ktyre kodifikimeve jan t karakterit regjional:
konventat i kan nnshkruar nj numr i madh i shteteve si dhe tendencat e universitetit
t kodifikimeve.

Metoda e kodifikimit ndrkombtar n t DNP

Kodifikimi dh unifikimi i dispozitave t DNP bhet n dy mnyra, duke i unifikuar normat e

kolizionit dhe duke i unifikuar normat substanciale. Unifikimi i normave t kolizionit sht metod
e kodifikimit e cila aplikohet nga ana a shteteve gjate nxjerrjes s ligjeve, kurse n planin
ndrkombtar kryesisht e aplikon konferenca e HAGS pr kodifikimin e DNP. Unifikimi i
normave substanciale ( materiale) sht metod e identifikimit sipas s cils n mnyr t
drejtprdrejt unifikohen dispozitat juridike me an t cilave rregullohen marrdhniet juridiko-
private me element t huaj si n degt tjera t s drejts.

Qndrimet e ndryshme lidhur me vendimin e s DNP n sistemin juridik konkret

Ekzistojn qndrime t ndryshme t cilat prfshihen n tri grupe:

1-Sipas qndrimit t par- e DNP sht deg e s drejts ndrkombtare t prgjithshme t ciln
e prbjn e drejta ndrkombtare publike dhe e DNP
2- Sipas qndrimit t dyt e DNP sht pjes e s drejts civile t sistemeve juridike t shteteve
konkrete
3- Sipas qndrimit t tret- e DNP sht deg e pavarur e s drejts n sistemin juridik t do
shteti

Pikpamjet sipas t cilave e DNP sht pjes e s Drejts Civile

Sipas mendimit territorialist i cili sht prfaqsuar n teorin juridike, e DNP sht pjes e s
drejts civile, arsyetohet n objektin e njjt t rregullimit t s DNP dhe t drejts civile, t dy
kto deg t s drejts pr objekt t rregullimit i kan marrdhniet juridiko-private por e DNP i
rregullon vetm ato t marrdhnie juridiko-private t cilat prmbajn n vete elementin e huaj,
do norm e s DNP e sistemit juridik t shtetit konkret sht pjes prbrse dhe konstituive e
norms adekuate t s drejts civile t atij shteti.

Pikpamjet sipas t cilave e DNP sht deg e pavarur e s drejts

E DNP sht deg e pavarure s drejts sepse i rregullon marrdhniet q nuk jan t lidhura
vetm me sovranitetin e shtetit t vendit, por edhe me sovranitetin e shtetit t huaj, pra nuk
ekziston e drejt ndrkombtare unike pr t gjitha shtetet, por ekzistojn aq t drejta private sa
ka edhe shtete dhe sisteme juridike n bot.
Specifika e objektit q shprehet n elementin e huaj te marrdhniet juridiko-private n aspektin
juridik , marrdhnien e lidh me sovranitetin e vendit dhe sovranitetin e huaj. Argument tjetr
pr kto pikpamje sht karakteri i dyllojshm i burimeve t s DNP, burime t brendshme dhe
burime ndrkombtare, pr shkak se jan t lidhura me sovranitetin e vendit dhe sovranitetin e
Drita Shala Prishtine
 Page |5

shtetit t huaj. Argument i tret pr kto pikpamje sht specifika e sanksionit n t DNP q e
bn t dallohet kjo deg e s drejts nga do deg tjetr.

Pikpamjet sipas s cilave e DNP sht pjes e s Drejts Ndrkombtare

E DNP sht pjes e s drejts ndrkombtare sipas ktyre pikpamjeve: ky qndrim arsyetohet
n objektin e s DNP, t dyja degt e s drejts i rregullojn marrdhniet midis shteteve.
Arsyetimi i dyt ka t bj me kompetencn e organeve t cilat i rregullojn kto marrdhnie.
Arsyetimi i tret ka t bj me faktin se edhe n t DNP edhe n t drejtn ndrkombtare
publike burimet jan t prbashkta, prkatsisht konventat ndrkombtare dhe zakonet
ndrkombtare jan burime juridike t prbashkta.

Elementet e prgjithshme t formsimit t norms t s DNP

Emrtohen si t prbashkta pr shkak se q nga shfaqja e DNP e deri sot, i referon eksperienca
ose hulumtimet e deritanishme t formsimit dhe ndrtimit t ksaj dege t s drejts, si n
suaza nacionale ashtu edhe ne suaza ndrkombtare, marrdhnia konkrete juridike mund t jet
e lidhur me sovranitetin e shtetit t vendit dhe shtetit t huaj, kto elemente jan t prgjithshme
dhe t prbashkta pr dy arsye.
Arsyeja e par konsiston n faktin se paraqitet si element i formsimit dhe zbatimit t normave
t ksaj dege t s drejts n sistemet juridike pozitive e t gjitha shteteve, ndrsa
arsyeja e dyt konsiston n faktin se aplikohen te t gjitha trsit q sajojn t DNP,
prkatsisht edhe t drejtat civile t t huajve, por edhe t t drejtave civile t shtetasve t
vendit si dhe kolizionin e ligjeve dhe kolizionin e juridiksioneve. Kto elemente t prgjithshme t
formsimit t norms t DNP jan element i huaj juridiko-privat, fakte n baz t t cilave
krijohet elementi i huaj juridiko-privat, faktet vendimtare dhe shmangiet nga faktet vendimtare.

Elementi i huaj juridiko-privat

Elementi i huaj n nj marrdhnie konkrete juridiko-private sht nj fakt, nj rrethan faktike e

cila nj marrdhnie konkrete juridike t formsuar e lidh me sovranitetin e shtetit t vendit dhe
t huaj, ku pr rregullimin e ksaj marrdhnie jan t interesuara t paktn dy shtete, secili n
baz t sovranitetit t vet.
Rrethana faktike q e quajn element t huaj mund t jet e shprehur n cilindo element t huaj
t marrdhnies konkrete si n subjekt, objekt ose t drejta dhe detyrime. Elementi i huaj
juridiko-privat mund t jet i lidhur me sovranitetin e huaj prmes subjektit, nse njri nga
subjektet marrdhnies juridiko-private sht shtetas i huaj.

Format themelore t shprehjes s elementit t huaj juridiko-privat- jan kur ai shprehet

n subjekt, objekt dhe t drejta dhe detyrime t marrdhnieve konkrete juridiko-private.

Shprehja e elementit t huaj juridiko-privat n subjekt - Nse ndrmarrja e cila ka

nacionalitetin e Republiks s Kosovs lidh kontrat pr shit-blerje me nj ndrmarrje n Itali,
n kt marrdhnie elementi i huaj i shpreh Subjektin e marrdhnieve konkrete, sepse njri
nga subjektet e marrdhnies sht i huaj, ndrmarrja ka nacionalitet Italian.

Drita Shala Prishtine

 Page |6

Shprehja e elementit t huaj juridiko-privat n objekt- Nse objekti i nj pune juridike

sht WISKY i cili gjendet n Angli, element i huaj sht shprehur n objekt t marrdhnies
juridiko-private.

Shprehja e elementit t huaj juridiko-privat n t drejta dhe detyrime- n rast se

marrdhnia krijohet n nj shtet, kurse duhet t realizohet n shtetin tjetr, ather elementi i
huaj juridiko-privat n t drejt dhe detyrime.

Dallimi i shprehjes s thjesht dhe t shumfisht te elementi i huaj juridiko-privat-

Elementi i huaj shprehet si i thjesht n rastin ku n marrdhnien juridiko-civile, si i huaj
shprehet vetm njri nga elementet e marrdhnies, prkatsisht si i huaj shprehet vetm n
subjekt, ose vetm n objekt ose vetm n t drejta dhe detyrime, ndrsa elementi i huaj
juridiko-privat shprehet si i shumfisht n rastin kur n marrdhnie juridiko-private si t huaj,
jan t shprehura s paku dy ose t gjitha elementet e tij, prkatsisht si i huaj jan shprehur
kumulativisht subjekti dhe objekti ose subjekti dhe t drejtat dhe detyrimet, ose objekti dhe t
drejtat dhe detyrimet, ose subjekti dhe t drejtat dhe detyrimet.

Kur shprehet elementi i huaj juridiko-privat si Unik- shprehet si unik kur n marrdhnie
private si t huaj jan t shprehura nj ose m tepr elemente t marrdhnies t cilat juridikisht
jan t lidhura vetm me sovranitetin e huaj: p.sh. kur i huaji e adapton t huajn n shtetin e
vendit, ose kur i huaji lidh martes me nj t huaj n shtetin e vendit.

Kur shprehet elementi i huaj juridiko-privat si i przier ( mikste)- sht i shprehur si i

przier kur n marrdhnie juridiko-private jan t shprehura nj ose m tepr elemente t
marrdhnies, por juridikisht jan t lidhur me nj sovranitet t huaj t njjt, p.sh. kur shtetasi
anglez me shtetasen angleze lidhin martes n republikn e Kosovs.

Kur elementi i huaj juridiko-privat shprehet si i nj lloji dhe nj gjinie- shprehet si i nj

lloji, nj gjinie kur n marrdhnie juridiko-civile, si t huaj jan t shprehur nj ose m tepr
elemente t marrdhnies, por juridikisht jan t lidhur me nj sovranitet t huaj t njjt,p.sh.
kur shtetasi grek me shtetasen greke lidhin martes n Republikn e Kosovs.

Kur elementi i huaj juridiko-privat shprehet si i llojeve ( gjinive) t ndryshme- sht i

shprehur si i llojeve-gjinive t ndryshme kur elementet e marrdhnies jan juridikisht t lidhura
n dy ose m tepr sovranitete t huaja t ndryshme,p.sh. kur shtetasi angleze shtetasen italiane
lidhin martes n Republikn e Kosovs.

Elementi i huaj juridiko-privat i thjesht, unik dhe i nj lloji- shprehet si i thjesht , unik
dhe i nj lloji, nse n marrdhnie juridiko-private si i huaj shprehet vetm nj element i
marrdhnies ( vetm subjekti, vetm objekti ose vetm t drejtat dhe detyrimet) i cili element i
marrdhnies juridikisht sht i lidhur vetm me nj sovranitet. P.sh. nse shtetasi italian me
shtetasin Italian tjetr lidhin kontrat pr shitblerje n Republikn e Kosovs.

Elementi i huaj juridiko-privat i thjesht, unik i llojeve ( gjinive) t ndryshme- shprehet

si i thjesht, unik dhe i llojeve ( gjinive) t ndryshme, nse n marrdhniet juridiko-private si i
huaj shfaqet vetm nj element i marrdhnies i cili juridikisht sht pr dy ose m tepr
Drita Shala Prishtine
 Page |7

sovranitete t huaja,p.sh. nse shtetasi italian dhe shtetasja austriake lidhin martes n
Republikn e Kosovs.

Elementi i huaj juridiko-privat i shumfisht, unik dhe i nj lloji ( gjinie) t ndryshme-

shprehet si shumfisht unik i llojeve ( gjinive) t ndryshme nse n marrdhniet juridiko-private
si t huaj jan t shprehur s paku dy ose t gjitha elementet e marrdhnies, ku do njri nga
elementet e marrdhnies ose ndonjri prej tyre juridikisht jan t lidhura pr dy ose m tepr
sovranitet t huaj p.sh. nse shtetasi francez me shtetasen zvicerane lidhin martes n Austri.

Elementi i huaj juridiko-privat i shumfisht unik i nj lloji ( gjinie)- elementi i huaj

juridiko-privat shprehet i shumfisht i nj lloji ( gjinie) nse n marrdhniet juridiko-private si
t huaj jan t shprehur s paku dy ose t gjitha elementet e marrdhnies, ku do njri nga
elementet e marrdhnies juridikisht sht lidhur vetm me nj sovranitet t huaj,p.sh. nse
shtetasi austriak me shtetasen austriake lidhin martes n Franc.

Elementi i huaj juridiko-privat i thjesht, i przier( mikst) dhe i nj lloji- shprehet i

thjesht i przier dhe i nj lloji, nse n marrdhnie juridiko-private si i huaj, shfaqet vetm nj
element i marrdhnies i cili njkohsisht shprehet shprehurit si i huaj lidhet vetm me nj
sovranitet t huaj t njjt,p.sh. nse ndrmarrja gjermane dhe ndrmarrja Kosovare lidhin
kontrat mbi shitblerjen e mallit i cili gjendet n Kosov.

Elementi i huaj juridiko-privat i thjesht, i przier ( mikst) dhe i llojeve( gjinive) t

ndryshme- shprehet si i thjesht, i przier dhe i llojeve t ndryshme nse n marrdhnie
juridiko-private si i huaj shprehet vetm nj element i marrdhnies i cili njkohsisht shprehet si
i vendit dhe si i huaj, t shprehurit si i huaj lidhet s paku me dy apo m tepr sovranitete t
huaja,p.sh. nse si trashgimtar t mass trashgimore t shtetasit t Kosovs e cila gjendet n
Republikn e Kosovs, paraqiten shtetasi Turk, Gjerman dhe shtetasi Italian.

Elementi i huaj juridiko-privat i shumfisht , i przier( mikst) dhe i nj lloji- shprehet

i shumfisht, i przier ( mikst) dhe i nj lloji( gjinie) nse n marrdhnie juridiko-private si t
huaj jan t shprehur s paku dy ose t gjitha elementet e marrdhnies ku do njri nga
elementet e marrdhnies sht i lidhur me sovranitetin e shtetit t vendit dhe me nj sovranitet
t shtetit t huaj,p.sh. nse ndrmarrja kosovare lidh kontrat me ndrmarrjen austriake pr
shitblerjen e nj sasie t rakis s rrushit e cila pjesrisht ndodhet n Republikn e Kosovs,
kurse pjesa tjetr e rakis ndodhet n nj depo n Austri.

Elementi i huaj juridiko-privat i shumfisht i przier dhe i llojeve(gjinive) t

ndryshme, - nse n marrdhnie juridiko-private si t huaj jan shprehur s paku dy apo t
gjitha elementet e marrdhnies, ku do njri nga elementet ose njri prej tyre sht i lidhur
njkohsisht edhe me sovranitetin e shtetit t vendit dhe me dy apo m tepr sovranitete t
huaja, p.sh. nse ndrmarrja Kosovare me ndrmarrjen Bullgare lidhin kontrat pr shitblerjen e
mallit i cili pjesrisht gjendet n Greqi, pjesrisht n Itali.

Rndsia e prezencs s elementit t huaj n marrdhnie juridiko-private- sht e

rndsishme pr shkak se marrdhniet nga e drejta civile, e drejta familjare, e drejta e puns

Drita Shala Prishtine

 Page |8

dhe e drejta ekonomike i transferon n marrdhnie t s DNP, i shndrron n marrdhnie t

cilat duhet ti rregullojn dhe normat e s drejts ndrkombtare private.

Kuptimi dhe roli i fakteve t identifikimit

Me fakte t identifikimit kuptohen ato fakte ose kuptime juridike me ndihmn e t cilave
identifikohet prania e elementit t huaj n nj marrdhnie juridiko-private, roli i fakteve t
identifikimit sht se prmes tyre konstatohet se n marrdhnien konkrete juridiko-private ka
apo nuk ka element t huaj, ekziston apo nuk ekziston elementi i huaj.

Faktet e identifikimit n subjekt t marrdhnies juridiko-private- si fakte n baz t t

cilave konstatohet prezenca e elementit t huaj n subjekt te marrdhnies juridiko-private me
element t huaj pr persona fizik jan shtetsia dhe vendbanimi, kurse prkatsia ( nacionaliteti)
e personave juridik pr personat juridik.

Faktet e identifikimit t objektit t marrdhnies juridiko-private- si fakte n baz t t

cilave shfaqet elementi i huaj n objekt t marrdhnies juridiko-private me element t huaj jan
n vendin se ku gjendet sendi dhe prkatsia( nacionaliteti) i mjeteve themelore t transporti
( aeroplanit, anijes dhe hekurudhs)

Faktet e identifikimit n t drejta dhe detyrime t marrdhnieve juridiko-private- si

fakte n baz t t cilave konstatohet prezenca e elementit t huaj n t drejta dhe detyrime
jan: vendi i lidhjes s puns juridike, vendi i prmbushjes s puns juridike, vendi i selis s
Gjykats para s cils shtrohet shtja e plotfuqishmris s puns juridike dhe vendi ku sht
kryer veprimi kundrligjor.

Faktet e identifikimit n marrdhniet statusore dhe roli i tyre

Pikat e lidhjes( faktet vendimtare)- Elementi i prgjithshm i lidhjes s formimit dhe zhvillimit t
norms t s drejts ndrkombtare private jan faktet vendimtare ose pikat e lidhjes ( point of
contact,point der attachment).

Roli i pikave t lidhjes ( faktet vendimtare)- Konsiston n prcaktimin e rendit juridik

konkret, normat juridike t cilat zbatohen pr rregullimin e marrdhnieve juridiko-private me
element t huaj dh prcaktojn se t drejtat civile n shtetin e vendit, a do t jen kompetent
Gjykata e shtetit t vendit apo e shtetit t huaj.

Shmangiet nga normat kompetente t s DNP- dmth kur ligjdhnsi i nj shteti n baz t
elementeve t prgjithshme t theksuara m sipr e formson normn e s DNP, organi para t
cilit shtrohet shtja q duhet ti zbatoj normat e sistemit juridik t atij shteti nuk do t thot se
duhet patjetr t veproj sipas atyre normave.

Shmangiet q aplikohen n t gjitha trrsit q sajohen n t DNP

Mnyrat e rregullimit t marrdhnieve juridiko-private me element t huaj- pr rregullimin e

marrdhnieve juridiko-private me element t huaj ekzistojn dy mnyra: direkte dhe indirekte.
Mnyra direkte ( e drejtprdrejt) e rregullimit t marrdhnieve juridiko-private
me element t huaj- sipas ksaj mnyre marrdhniet juridiko-private me element t huaj
Drita Shala Prishtine
 Page |9

rregullohen me norma juridike t cilat n mnyr t drejtprdrejt e rregullojn marrdhnien

konkrete n trsi dhe prfundimisht duke i zbatuar vetm normat substanciale t sistemit juridik
t vendit.
Mnyra ( indirekte) e kolizionit e rregullimit t marrdhnieve juridiko-private me
element t huaj nuk rregullohet drejtprsdrejti, por prcaktohet se cila e drejt do t zbatohet
e drejta e vendit apo e drejta e shtetit t huaj q t rregullohet marrdhnia konkrete n
prgjithsi. Instrumentet themelore dhe esenciale t mnyrs indirekte t rregullimit jan normat
specifike q quhen normat e kolizionit.

Instrumentet themelore te mnyra indirekte e rregullimit dhe roli i tyre- si instrument

themelor t mnyrs indirekte t rregullimit jan normat specifike q quhen normat e kolizionit,
roli i tyre sht se n baz t norms s kolizionit nga marrdhnia konkrete faktike nuk krijohen
automatikisht marrdhniet juridike, por me vet lokalizimin e marrdhnieve faktike krijohen
prezumcionet pr krijimin e marrdhnies juridike.
Njohja e t drejts s huaj- organi para t cilit shtrohet shtja juridiko-private me element
t huaj duhet ta njoh t drejtn e huajn dy raste kryesore.
a) kur norma e kolizionit e sistemit juridik t shtetit t vendit drgon tek zbatimi i t
drejts s huaj q t rregullohet marrdhnia juridiko-private me element t huaj dhe sipas
normave t kolizionit t juridiksionit.
b) shpeshher duhet ta njoh t drejtn e huaj dhe ather kur duhet t veproj sipas
norms s shtetit t vendit t krijoj marrdhniet juridiko-private me element t huaj dhe sipas
normave t kolizionit t juridiksioneve.

Sistemi pr njohjen dhe t provuarit e s drejts s huaj

E ekzistojn dy sisteme pr njohjen dhe t provuarit e s drejts s huaj

a) Sipas sistemit t par i cili zbatohet n shtetet anglosaksone, e drejta e huaj trajtohet si
faktet tjera gjat shqyrtimit t marrdhnieve juridiko-private me element t huaj dhe e drejta e
huaj trajtohet si fakt t cilin vet palt pjesmarrse n procedur duhet ta argumentojn si do
fakt tjetr.
b) Sipas sistemit t dyt i cili zbatohet n nj numr t madh t shteteve si: Austri, Gjermani,
Suedi, Brazil, Finland, Turqi etj, sipas sistemit juridik t ktyre shteteve njohja dhe t provuarit
e t drejts bhet sipas detyrs zyrtare ( ex officio) nga Gjykata ose organi i cili duhet ta zbatoj t
drejtn e huaj.

- Njohja dhe t provuarit e t drejts s huaj sipas sistemit q zbatohet n shtetet

anglosaksone- sipas ktij sistemi i cili zbatohet n shtetet anglo-saksone e drejta e huaj
trajtohet sikurse faktet tjera gjat shqyrtimit t marrdhnieve juridiko-private me element t
huaj, trajtohet si fakt t cilin palt pjesmarrse duhet ta respektojn si do fakt tjetr.
- Njohja dhe t provuarit e s drejts s huaj sipas detyrs zyrtare( ex officio) bhet
nga Gjykatat ose organi i cili duhet ta zbatoj t drejtn e huaj materiale. Organi para t cilit
shtrohet shtja n mnyr zyrtare njihet me t drejtn e huaj prmes Ministrive t
Jurisprudencs dhe organeve pr komunikim ndrkombtar ( ministrive pr pun t jashtme)
prfaqsive diplomatike dhe konzulare n shtetin e vendit t tij.
E drejta q zbatohet nse nuk mund t njihet e drejta e huaj- e drejta e cila zbatohet
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 10

nse nuk mund t njihet e drejta e huaj, n kt rast legjislacionet e disa shteteve e zbatojn
ligjin e Gjykats para s cils shtrohet shtja ( lex flori) .
Njohja dhe t provuarit e s drejts s huaj n shtetet me sistem t prbr juridik-
Struktura e brendshme organizative e ktyre shteteve i jep shkas ekzistimit t rregullave t
kolizionit t brendshm t ligjeve, q kan pr detyr t prcaktojn t drejtn kompetente q t
zbatohet te marrdhniet q jan t lidhura me rajonet juridike t ktyre njsive ( kantone,
provinca, republika etj)
Ndryshimi i t drejts s huaj materiale q duhet t zbatohet nga organi i shtetit t
vendit- N drejtsi zbatohet sipas t cilit ligji m i ri e shfuqizon ligjin e vjetr, por te e DNP
ndonjher hiqet dor zbatimi i ktij parimi, d.m.th. nuk sht e domosdoshme q patjetr t
zbatohet ligji i ri, sidomos n rastet kur palt nuk e kan pasur parasysh gjat lidhjes s puns
juridike.

Arsyet pr njohjen dhe zbatimin e t drejts s huaj materiale- njohja dhe zbatimi i t
drejts s huaj nuk sht vetm mnyr logjike e rregullimit t marrdhnieve specifike-juridike,
por sht gjest shum i rndsishm pr ta ruajtur prestigjin dhe baraspeshn ndrkombtare t
interesave.

CILSIMI ( kualifikacioni)

Cilsimi etimologjikisht e ka prejardhjen nga fjala latine QUALIFARE q do t thot t zgjedhsh

njrin n mesin e t barabartve. Cilsimi sht institut juridik me an t cilit caktohet se
kategorit juridike dhe nocionet juridike t prmbajtura n normat e s drejts ndrkombtare
private do t kuptohet ashtu si e parasheh e drejta e vendit apo e drejta e huaj.
A sht Cilsimi interpretim i s drejts? Cilsimi ka ngjashmri t madhe me interpretimin i
cili shfaqet te t gjitha lmit e zbatimit t s drejts por ekziston dallim i madh midis tyre.
Interpretimi bhet n kuadr t nj t drejte dhe se gjat cilsimit do her krkohet kuptimi
juridik n suaza t nj t drejte konkrete.
Cilsimi i kategoris juridike- nnkupton nn vnien e tyre nn normn e caktuar t
kolizionit, sepse dilema shtohet se cilat nga dy ose m tepr norma t kolizionit do t zbatohet,
zbatimi i tyre varet nga ajo se si do t kuptohen kategorit konkrete.
Cilsimi i pikave t lidhjes si pika t lidhjes ( fakte vendimtare) t kategorive t caktuara t
marrdhnieve juridiko-private me element t huaj paraqiten,p.sh. shtetsia,vendbanimi, vendi
ku gjendet sendi, vendi i lidhjes s puns juridike, vendi i prmbushjes juridike, vendi i kryerjes
s deliktit.
Mnyrat e zgjedhjes s Cilsimit- jan: cilsimi sipas Lex Flori, Lex Causae, sipas kuptimeve
autonome dhe zgjedhja sipas cilsimit t shkallzuar.
Cilsimi sipas Lex Flori- Cilsimi sipas ligjit t Gjykats para s cils shtrohet shtja ( lex
flori) arsyetohet me faktin se gjat cilsimit shtrohet shtja e t kuptuarit t drejt t norms s
kolizionit, kurse norma e kolizionit juridikisht mund t sqarohet dhe t kuptohet brenda sistemit
dhe sipas nocioneve t atij sistemi juridik q i takon, n rastin konkret sht ligji i Gjykats pas s
cils shtrohet shtja, secila Gjykat niset nga normat e kolizionit t shtetit t vet.
Cilsimi sipas Lex Causae apo Cilsimi i shkallzuar- Sipas ktij lloji t cilsimit do her
gjat prcaktimit dhe interpretimit t norms s kolizionit, si piknisje shrben e drejta e Gjykats

Drita Shala Prishtine

 P a g e | 11

para s cils shtrohet shtja Lex Flori, kurse te shkalla e dyt nse duhet t zbatohet e drejta e
huaj si e drejt kompetente, interpretimi i saj bhet sipas nocioneve t prmbajtura n Lex
Causae.
Cilsimi sipas kuptimeve autonome( teoria e cilsimit Internacional) Sipas teoris
autonome Cilsimi nuk duhet t bhet sipas Lex Flori as sipas Lex Causae, respektivisht pa u
mbshtetur dhe bazuar n nj t drejt nacionale, por duhet t zbatohen kuptimet autonome
pavarsisht nga t drejtat nacionale dhe n kt mnyr praktikisht t evitohet problemi i
cilsimit.
Cilsimi sipas metods s shkallzimit- Themelues sht Schnitizer, sipas ksaj teorie
dispozitat materiale dhe t kolizionit duhet t interpretohen do her sipas atij sistemi juridik q i
takojn.

Qshtja paraprake ( prejudiciale)

Trajtohet si trsi n vete dhe e pavarur.

shtja paraprake prkufizohet si marrdhnie juridike nga diapozitivi i norms materiale-juridike,

respektivisht t drejts kompetente pr shtjet kryesore ( Legis Causae).

Arsyet dhe kushtet pr shtruarjen e shtjeve paraprake

Qshtjet paraprake n t DNP shtrohen nse plotsohen tri kushte:

a) kushti i par q sipas norms s kolizionit t shtetit para organit t t cilit shtrohet shtja
patjetr t jet kompetente e drejta e huaj materiale,
b) kushti i dyt- n vete ka tri nn kushte si: 1) shtja paraprake q shtrohet para organit t
shtetit t vendit, patjetr duhet t prmbaj element t huaj, 2) shtja paraprake patjetr duhet
t jet trsi e pavarur juridike dhe 3) pr zgjedhjen e shtjes paraprake patjetr duhet t
ekzistojn normat specifike t kolizionit,
c) sipas kushtit t tret- rezultati juridiko-material deri tek i cili shpie ligjshmria duke u
bazuar n Lex Flori duhet t ndryshoj nga rezultati juridiko-material deri tek i cili arrihet nse fakti
vendimtar zbatohet Lex Causae.

Shtetsia si fakt identifikimi

Roli i shtetsis si fakt identifikimi konsiston n at se personi i cili merr pjes n cilndo qoft
marrdhnie juridiko-private, nuk sht shtetas i vendit q t konstatohet se nj marrdhnie e
till nuk rregullohet me normat e degve tjera t sistemit juridik t shtetit t vendit, por
rregullohet me normat e s DNP.
Kuptimi i shtetsis si trsi juridike- si trsi juridike shtetsia nnkupton trsin e
normave juridike t sistemit juridik t nj shteti konkret q prcaktojn mnyrn e fitimit dhe t
humbjes t shtetsis.

Kuptimi i shtetsis si lidhje juridike- Shtetsia si lidhje juridike e karakterit juridiko-publik

sht lidhje e prhershme e personi fizik n nj shtet t caktuar sovran, lidhje q shprehet me
nj varg t drejtash dhe detyrash n raport me shtetin, sipas s cils personi fizik n mnyr

Drita Shala Prishtine

 P a g e | 12

formale-juridike i gzon t gjitha t drejtat civile, politike dhe ekonomike-sociale, por pa marr
parasysh se a gjendet n territorin e shtetit t vet po n territorin e shtetit t huaj.

Qndrimet e ndryshme pr kuptimin e shtetsis- sipas nj qndrimi shtetsia sht lidhje

kontraktuese midis shtetit dhe personit fizik, n baz t s cils lidhje krijohen t drejtat dhe
detyrimet reciproke, sipas pikpamjes tjetr prfaqsuesi kryesor i s cils sht NIBOZET,
shtetsia sht lidhje politike dhe shpirtrore midis personit fizik dhe shtetit sovran.

Mnyra e fitim t shtetsis- me mnyrat e fitimit t shtetsis nnkuptohen ato institute me

an t cilave vihet lidhja juridike e personit fizik me personalitetin personal t nj shteti konkret.
Faktort q ndikojn n fitimin e shtetsis- jan politika populacioniste e shtetit, faktort
ekonomik, politika e kolonizimit, shtjet e ndrrimit t kufijve t shteteve n mnyr paqsore
dhe krijimi i shteteve t reja.

Mnyrat kryesore t fitimit t shtetsis jan Jus sanguinis ( sipas prejardhjes s gjakut)
dhe Jui soli ( sipas s drejts s shtetit t lindjes)
Fitimi i shtetsis sipas sistemit Jus Sanguinis t tipit t ri te fitimi i shtetsis t tipit t
ri nuk i jepet prparsi shtetsis s babait, po shtetsia e fmiut prcaktohet sipas shtetsis s
t dy prindrve, pavarsisht nga vendi se ku ka lindur brenda apo jasht kufijve t shtetit n
fjal.

Dallimet midis mnyrave kryesore dhe plotsuese t fitimit t shtetsis- konsiston n

at se te mnyra kryesore, shtetsia fitohet me lindje, kurse te mnyra plotsuese e fitimit t
shtetsis, shtetsia nuk fitohet nga momenti i lindjes.

Si fitohet shtetsia e Rep. s Maqedonis- cili ligj e rregullon kt materie- shtetsia e

Rep. t Maqedonis fitohet: me an t prejardhjes - Ius Sanguinis, lindjes n territorin e
Maqedonis - Ius Soli , natyralizimit dhe sipas traktateve ndrkombtare. Kt matrje e rregullon
ligji pr shtetsin e Republiks s Maqedonis i vitit 1992.

Mnyrat plotsuese t fitimit t shtetsis- jan natyralizimi dhe fitimi i shtetsis sipas
traktateve ndrkombtare.

Kuptimi i natyralizimit- natyralizimi sht mnyra plotsuese e fitimit t shtetsis sipas s

cils shtetasi i huaj ose apatridi me an t aktit juridik t nj shteti konkret i cili nxirret sipas
krkess s personit t interesuar e fiton shtetsin e atij shteti.

Kategorizimi i llojeve t natyralizimit- mund t bhet si: natyralizimi i madh dhe natyralizimi
vogl.

Fitimi i shtetsis sipas natyralizimit t rregullt- Shtetsia sipas natyralizimit t rregullt e

fiton do i huaj i cili paraqet krkesn, i plotson kushtet e caktuara dhe me nxjerrjen e vendimit
nga ana e organit kompetent e fiton shtetsin e shtetit konkret.

Natyralizimi me lehtsim- sipas ktij lloji t natyralizimit fitimi i shtetsis u lejohet nj

kategorie t caktuar t huajsh, nga ta krkohet t plotsojn m pak kushte se te natyralizimi i
rregullt, secili shtet i cakton kushtet dhe kategorin e caktuar t huajve p.sh. n Republiks s
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 13

Shqipris dekreti i shtetsis i vitit 1998 n nenin 10 parasheh se pr jo m pak se tre vjetsh,
nse dshiron mund ta fitoj shtetsin shqiptare me natyralizim.

Natyralizimi i jashtzakonshm- Sipas ktij natyralizimi fitimi i shtetsis u mundsohet atyre

t huajve q kan merita t veanta pr shtetin e t cilit dshirojn ta fitojn.

Efektet juridike te natyralizimi- Natyralizimi si mnyr plotsuese e fitimit t shtetsis krijon

efekte juridike, si ndaj personit q fiton shtetsi t re, ashtu edhe ndaj antarve t familjes s tij
( gruas dhe fmijve).

Fitimi i shtetsis me ndryshime territoriale- Q t fitohet shtetsia sipas ndryshimeve

territoriale respektivisht traktatet ndrkombtare duhet t plotsohen kto kushte: a) t ekzistoj
traktati ndrkombtar i cili e rregullon mundsin e fitimit t shtetsis, b) ndryshimi i
sovranitetit mbi territoret e caktuara t shteteve konkrete dhe c) e drejta e optimit t popullsis
q t zgjedh midis dy shteteve.

Mnyra e humbjes s shtetsis

Shtetsia mund t humbet me vdekjen e personit fizik, ose derisa personi fizik sht gjall me
vendimin e organit t shtetit konkret. Kur shtetsia t humbet pr shkak t vdekjes s personit
fizik krijohen efekte juridike vetm ndaj personit t vdekur, nse shtetsia humbet me vendim t
organit t shtetit konkret mund t krijohen efekte juridike edhe ndaj antarve t familjes s tij.

Humbja e shtetsis me dalje nga shtetsia ( lnda e shtetsis) Pr shkaqe t

ndryshme shtetasi i nj shteti mund t ndrpres lidhjen faktike me shtetin, shtetas i ti cilit sht
dhe t krijohen lidhje t asaj natyre, madje edhe t fitoj shtetsin e shtetit tjetr.

Humbja e shtetsis me heqje dor- Shtetsia me an t heqjes dor pushon n rastet kur
jepet deklarat nga personi i cili e ka shtetsin e shtetit nga e cila heq dor, nse jan
plotsuar kushtet e parapara me ligj t atij shteti, n kt rast duhet t plotsohen dy kushte q
t pushoj shtetsia me heqje dor : shfaqja e dshirs s personit t interesuar dhe plotsimi i
kushteve t caktuara t parapara me ligj.

Humbja e shtetsis me marrje- Shtetsia me marrje humbet sipas vendimit t organit

kompetent nse shtetasi i shtetit t vendit duke ushtruar veprime aktive merr qndrimin jo lojal
ndaj shtetit t vendit.

Humbja e shtetsis pr shkak t mungimit- Mungimi prkufizohet si mnyra e humbjes s

shtetsis sipas s cils shtetasi humb shtetsin me vendimin e organit konkret, pr shkak se
disa vite me radh qndron jasht shtetit shtetas i t cilit sht.

Efektet juridike pas humbjes s shtetsis- Instituti i humbjes s shtetsis krijon fakte
juridike si ndaj shtetasit i cili e ka humbur shtetsin, ashtu edhe ndaj antarve t familjes s tij.

Re-integrimi- Personi i cili dikur e ka pasur shtetsin e shtetit konkret dhe pastaj e ka humbur
me an t re-integrimit prsri e fiton shtetsin e shtetit t njjt, me at rast fiton t gjitha t
drejtat q i kan shtetasit e atij shteti, q nga momenti i plotfuqishmris s vendimit t nxjerr
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 14

nga organi kompetent, sht form e veant e fitimit t shtetsis dhe personi i interesuar duhet
ti plotsoj kushtet e parapara n t drejtn e shtetit konkret dhe t parashtroj krkesn me
shkrim.

Kolizioni i shtetsive- N rastet kur personi nuk i plotson kushtet pr fitimin e shtetsis sipas
t drejts s asnj shteti, shtrohet shtja e konfliktit negativ t shtetsis, kurse n rastet kur
personi i plotson kushtet pr fitimin e shtetsis sipas t drejts s dy apo m tepr shteteve,
ather shtrohet problemi i konfliktit pozitiv t shtetsive.

Konflikti negativ i shtetsis- N shkencn juridike njihen kto kategori t personave pa

shtetsi ( apatridve) , apatridt nga lindja dhe apatridt pas lindjs, apatridt n kuptimin klasik
dhe kategoria e veant e apatridve dhe apatridt de jure dhe apatridt de facto

Personat me disa shtetsijan ata persona t cilt njkohsisht jan t lidhur juridikisht me
sovranitetin personal t dy apo m tepr shteteve.

Shtetsia efektive- Si kriter pr prcaktimin e shtetsis efektive merret gjuha amtare,

momenti i fitimit t shtetsis, ku prparsi efektive i jepet asaj shtetsie q personi e ka fituar t
fundit. Ligji i t DNP i aplikon dy kritere: vendbanimin dhe shtetsin efektive.

Dshmimi i shtetsis- Dshmimi i shtetsis s vendit n shtetin e huaj si rregull bhet me

an t certifikats s shtetsis . Prve certifikats s shtetsis si prov pr t dshmuar
shtetsin mund t shrbej edhe pasaporta e shtetit t huaj, pastaj aktvendime te lshuara nga
organet kompetente( p.sh. pr natyralizim). Fuqia argumentuese u njihet dokumenteve t huaja
publike vetm nse ekziston reciprociteti midis shtetit organi i t cilit e ka lshuar dokumentin dhe
shtetit ku ai duhet t prdort.

Shtetsia si fakt vendimtar

Pikat e lidhjes pr rregullimin e marrdhnieve juridiko-private me element t huaj

te personat me dy apo m tepr shtetsi Shtetsia nuk paraqitet te t gjitha marrdhniet
juridiko-private me element t huaj. Marrdhniet te t cilat shtetsia paraqitet si fakt vendimtar
( pikat e lidhjes) jan marrdhniet statusore dhe marrdhniet trashgimore.

Te cilat marrdhnie shtetsia paraqitet si pik e lidhjes dhe roli i saj- marrdhnia te t
cilat shtetsia paraqitet si pik e lidhjes ( fakt vendimtar) jan marrdhniet statusore dhe
marrdhniet trashgimore, Roli i saj ndikon te rregullimi i marrdhnieve statusore, sht me
rndsi t veant te shtetet e emigracionit.

Te cilat shtete, shtetsia sht fakt vendimtar dhe pse? Nga viti 1865 shtetsia si fakt
vendimtar fiton prkrahje n t gjitha sistemet juridike t Evrops Kontinentale, pr shkak se
shtetet e Evrops Kontinentale bjn prpjekje q n marrdhniet statusore t shtetasve t tyre
do her t zbathet e drejta e tyre si Lex Nationalis.

Te cilat shtete vendbanimi sht fakt vendimtar dhe pse? - Vendbanimi sht fakt
vendimtar sipas Kodit civil francez t vitit 1804, m pas kt e ka zbatuar edhe Kodi civil
Austriak.
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 15

Roli i shtetsis si fakt vendimtar pr gzimin e t drejtave statusore- Ekziston ather

kur shtetasi i huaj duhet t gzoj ndonj t drejt statusore ndaj shtetasit t vendit.

Roli i shtetsis si fakt vendimtar te caktimi i kompetencs s Gjykats te

marrdhniet statusore- Mendohet n rolin e shtetsis n tri drejtime 1) si fakt vendimtar
me gzimin e t drejtave statusore, 2) si fakt vendimtar lidhur me zbatimin e t drejts s huaj
ose t drejts s shtetit t vendit, si dhe 3) fakt vendimtar pr caktimin e kompetencs s
Gjykats s shtetit ose Gjykats s huaj. Shtetsia shrben si fakt vendimtar pr caktimin e
kompetencs s Gjykats s shtetit t vendit ose Gjykats s shtetit t huaj, kurse si pal
ndrgjyqsore paraqiten vetm shtetasit e vendit.

Shmangia nga shtetsia si fakt vendimtar- Shtetet e emigracionit t cila te zbatojn

shtetsin si fakt vendimtar t marrdhnieve statusore me element t huaj, bjn shmangie
nga zbatimi i ligjit nacional dhe nga kompetencat e Gjykats Nacionale t personit pr statusin e
t cilit shtrohet shtja n tre raste, rasti i par sht proteksionizmi nacional, rasti i dyt
bhet pr shkak t masave t prkohshme, rasti i tret bhet pr shkaqe humanitare.

Shmangia nga shtetsia si fakt vendimtar pr shkak t masave t prkohshme- Kto

masa ndrmerren pr arsye se organet ose Gjykata e shtetit, shtetas i t cilit sht personi pr
statusin e t cilit shtrohet shtja nuk kan mundsi dhe nuk jan n gjendje q menjher t
ndrmarrin masa konkrete pr mbrojtjen e interesave t personit t cilat jan t domosdoshme
dhe duhet t ndrmerren patjetr, qoft pr ta mbrojtur personin pr statusin e t cilit bhet
fjal, ose pasuria e tij n shtetin ku ndodhet.

Shmangia nga shtetsia si fakt vendimtar pr shkaqe humanitare- Shmangia nga

zbatimi i ligjit nacional dhe kompetencs s Gjykats Nacionale t marrdhnieve statusore vjen
n shprehje kur personi sht pa shtetsi ( apatridi).

Roli i shtetsis si fakt vendimtar te marrdhniet trashgimore- roli i faktit vendimtar

te t gjitha kto marrdhnie trashgimore konsiston n prcaktimin dhe prgjigjen n pyetjen se
shtetasi i huaj a mund t trashgoj, sipas cils s drejt do t shqyrtohet trashgimia, a do t
jet kompetente Gjykata e shtetit t vendit apo Gjykata e huaj.

Shtetsia si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts kompetente te

marrdhniet trashgimore me element t huaj- Ekzistojn dy sisteme si fakte vendimtare
pr t caktuar t drejtn kompetente sipas s cils do t elet trashgimia e de cejusit
( trashgimlnsit), sipas sistemit t par- n tr trashgimin dhe te trashgimia q ka pr
objekt sendet e paluajtshme dhe t luajtshme zbatohet vetm Ligji Nacional ( lex nationaliti0 ligji i
shtetsis) i trashgimlnsit sepse n sistemin juridik t ktyre shteteve tr trashgimia
trajtohet si e njsuar dhe si fakt vendimtar merret shtetsia e trashgimlnsit,
sipas sistemit t dyt- zbatohet ligji i shtetit ku ndodhet mas trashgimore e paluajtshme (
lex rei bitae) kurse trashgimin e pasuris s luajtshme zbatohet e drejta e shtetsis ( lex
nationalitis) s trashgimlnsit ( de cujusit).

Kuptimi dhe llojet e vendbanimit si fakt vendimtar- Me vendbanim si fakt identifikimi

kuptojm pranin e elementit t huaj juridiko-privat n subjekt.
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 16

N t DNP ekzistojn dy lloje t vendbanimit:

- Vendbanimi me dshir- vullnet ( domicilium) dhe
vendbanimi ligjor ( domicilium necesarium)

Dshmimi i vendbanimit- Te dshmimi i vendbanimit varet se cili vendbanim dshmohet

vendbanimi ligjor apo vendbanimi me dshir sepse dallohen mnyrat e t provuarit.
Vendbanimi ligjor krijohet ather kur shprehimisht e cakton ligji dhe n shumicn e
rasteve dshmohet me an t dokumenteve t lshuara zyrtare nga organet kompetente, ndrsa
vendbanimi sipas dshirs- provohet duke konstatuar se personi a sht juridikisht i aft
pr t vepruar, t ket zotsi juridike, t jet i vendosur n nj shtet.

Roli i vendbanimit si fakt vendimtar- Vendbanimi si fakt vendimtar ka rol primar dhe fakt
vendimtar subsidiar pr zbatimin e s drejts s shtetit t vendit ose t huaj dhe mundsin e
ushtrimit t t drejtave t caktuara civile nga t huajt n territorin e shtetit.

Te cilat shtete vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar- Vendbanimi si fakt vendimtar

kryesisht paraqitet te shtetet e imigracionit, por vendbanimi si fakt vendimtar gjithashtu
paraqitet edhe n shtetet e emigracionit, por ka rol subsidiar.

Te cilat marrdhnie juridiko-private me element t huaj paraqitet vendbanimi si fakt

vendimtar- Vendbanimi si fakt vendimtar paraqitet te kto marrdhnie juridiko-private me
element t huaj: te marrdhniet statusore dhe te marrdhniet trashgimore me element t
huaj.

Vendbanimi si fakt vendimtar primar, cili sht roli - Roli i vendbanimit si fakt vendimtar
primar sht se shtetet e imigracionit i japin rol dhe rndsi faktit vendimtar primar, vendbanimi
lidhur me zbatimin e s drejts dhe prcaktimit t kompetencs s Gjykats te marrdhniet
statusore dhe trashgimore, kurse shtetet e emigracionit i japin rol faktit vendimtar primar
shtetsis me qllim q ndaj shtetasve t vet te t njjtat marrdhnie t zbatohet e drejta e
tyre.

Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar, far roli ka Vendbanimi si fakt subsidiar ka rol
pr gzimin e t drejtave t caktuara civile nga t huajt pr zbatimin e t drejts s huaj apo t
vendit dhe pr caktimin e kompetencs s Gjykats te marrdhniet statusore dhe marrdhniet
trashgimore me element t huaj.

Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar pr gzimin e t drejtave civile nga t huajt-

Gzimi i t drejtave t caktuara civile nga t huajt n shtetin e vendit kushtzohet me ekzistimin e
vendbanimit t t huajve n shtetin e vendit.

Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar pr caktimin e zbatimit t s drejts

kompetente- Vendbanimi shrben si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts s
shtetit ose t drejts s shtetit t huaj n shtetet konkrete te marrdhniet trashgimore.
Prkatsia e personave juridik si fakt identifikimi- Prkatsia e personave juridik sht
lidhje juridike midis personit juridik dhe sovranitetit t shtetit konkret sipas s cils ai person
sht titullar i t drejtave t caktuara dhe sht nn juridiksionin e shtetit konkret.
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 17

Marrdhniet te t cilat prkatsia e personave juridik paraqitet si fakt identifikimi

dhe roli- Prkatsia e personave juridik paraqitet si fakt identifikimi te marrdhniet statusore
dhe marrdhniet trashgimore me element t huaj, Roli prkatsis s personave juridik si fakt
n baz t t cilit krijohet elementi i huaj juridiko-privat, konsiston me identifikimin e prezencs
s elementi t huaj n subjekt t marrdhnies juridiko-private dhe ka t njjtn detyr si
shtetsia dhe vendbanimi te marrdhniet statusore me element t huaj.

Personat juridik q kan prkatsin e nj shteti dhe roli i tyre- Jan personat juridik t s
drejts civile( private) dhe shtetit me derivatet e tij. Personat juridik t s drejts civile jan me
rndsi ( rol) t veant pr t DNP sepse prmes tyre realizohet qarkullimi dhe kmbimi i
mallrave dhe shrbimeve.

Si konstatohet prkatsia e personave juridik n rrethana normale- Prkatsia e

personave juridik n rrethana normale konstatohet n baz t disa kritereve si:
- sipas vendit t selis s administrats,
- sipas vendit t regjistrimit t tij,
- sipas qendrs s eksploatimit, prkatsisht qendrs s aktiviteteve ekonomike.

Si konstatohet prkatsia e personave juridik n rrethana t jashtzakonshme-

Prkatsia e persona juridik n rrethana t jashtzakonshme konstatohet n baz t asaj se kush
e bn kontrollimin e kapitalit.

Prkatsia personave juridik si fakt vendimtar- Prkatsia e personave juridik si fakt vendimtar
ekziston vetm te marrdhniet statusore juridiko-private me element t huaj.

Prkatsia e personave juridik si fakt vendimtar primar te caktimi i kompetencs s

Gjykats- Si fakt vendimtar primar zbatohet prkatsia e personit juridik dhe pr likuidim sht
kompetente Gjykata e shtetit prkatsin e t cilit e ka personi juridik.

Prkatsia e personave juridik si fakt vendimtar subsidiar te caktimi i kompetencs

s Gjykats- Prkatsia e personave juridik shrben si fakt vendimtar subsidiar n
legjislacionet e disa shteteve, nse te marrdhniet kontraktuese me element t huaj juridiko-
privat krijohen konteste midis palve, kompetente sht Gjykata e shtetit prkatsin e ka personi
juridik.

Prkatsia e personave juridik si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s

drejts- Prkatsia e personit juridik nnkupton lidhjen juridike me sovranitetin e shtetit konkret,
sipas analogjis s shtetsis te personi fizik, pr marrdhniet statusore te personave juridik
zbatohet ligji nacional i tyre.

Prkatsia e personave juridik si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts

kompetente te marrdhniet e detyrimeve- Kur njihet dhe pranohet nj person juridik edhe
jasht kufijve t shtetit, ai sht barts i t drejtave dhe detyrimeve edh en shtetet tjera, pr
marrdhniet detyrimore dhe juridiko- sendore me element t huaj zbatimi i s drejts
kompetente varet nga faktet vendimtare nga t cilat varet zbatimi i t drejts s huaj ose t
vendit edhe pr personat fizik.
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 18

Faktet e identifikimit n objekt te marrdhnies juridiko-private me element t huaj

dhe roli i tyre- Si fakte t identifikimit n objekt jan vendi ku gjendet sendi dhe prkatsia e
mjeteve themelore t transportit . Roli i tyre konsiston n objektin e marrdhnies juridiko-
private i cili mund t ndodhet n shtetin e huaj, ndrsa subjekti n shtetin e vendit.

Te cilat marrdhnie juridiko-private me element t huaj , vendi ku gjendet sendi

shrben si fakt identifikimi-Roli- vendi ku gjendet sendi shrben si fakt identifikimi te sendet
jo trupore.

Vendi ku gjendet sendi jo trupor ( krkesat) si fakt identifikimi- Si vend ku gjendet sendi
jo trupor ( krkesa) konsiderohet vendi ku sht domicili ( vendbanimi) i debitorit( borxhliut),
ndrsa n disa sisteme juridike merret domicili ( vendbanimi ) i kreditorit.

Kuptimi i prkatsis t mjeteve themelore t transportit- Prkatsia ( nacionaliteti) i

mjeteve themelore t transportit sht lidhje juridike midis sovranitetit t shtetit konkret dhe
mjeteve themelore t transportit edhe ather kur kto mjete gjenden jasht territorit t shtetit
prkatsin e t cilit e kan.

Si konstatohet prkatsia e mjeteve themelore t transportit dhe roli i tyre si fakt

identifikimi- Prkatsia e mjeteve themelore t transportit konstatohet me an t regjistrave ku
ato jan t regjistruara, si shenja t jashtme pr prkatsin e ktyre mjeteve shrbejn: flamuri
q e prdor anija gjat lundrimit, shenjat nacionale t aeroplanit dhe trenit pr regjistrimin e tyre,
Roli i tyre si fakt identifikimi konsiston n ekonomi politike dhe siguri q kan mjetet
themelore t transportit pr nj shtet ato jan nn kontrollin direkt t shtetit, do shtet n
mnyr individuale i cakton kriteret dhe kushtet n t cilat bhet regjistrimi i tyre.

Faktet vendimtare n objekt te marrdhnies juridiko-private me element t huaj dhe roli

i tyre- Vendi ku gjendet sendi dhe nacionaliteti i mjeteve themelore t transportit paraqiten si fakt
n baz t t cilave krijohet elementi i huaj juridiko-privat, pra fakte t identifikimit, prmes t
cilave identifikohet prezenca e elementit t huaj n objekt jan edhe fakte vendimtare,
Roli i tyre konsiston n prcaktimin e ushtrimit t t drejtave civile, prkatsisht i huaji a
mundet n territorin e shtetit t vendit t gzoj t drejta konkrete civile, cila Gjykat do t jet
kompetente dhe cilat norma juridiko-private do t zbatohen te marrdhnia juridiko-private me
element t huaj.

Vendi ku gjendet sendi si fakt identifikimi- Vendi ku gjendet sendi sht fakt vendimtar te
pronsia, servitutet, pengu i dors, hipoteka, qiraja, e drejta e banimit, e drejta e parablerjes, e
drejta e ndrtimit etj.

Vendi ku gjendet sendi, si pik e lidhjes te sendet e paluajtshme- ekzistojn disa arsye
pr zbatimin e vendit ku gjendet sendi si pik e lidhjes dhe at:
- arsyet teorike- konsistojn n determinizmin e paluajtshmris si pjes t territorit t shtetit
konkret mbi t cilin shtrihet sovraniteti i shtetit
- arsyet praktike- konsistojn n zbatimin e rregullores Lex Rei Sitae, paluajtshmrit i
arsyetojn edhe shkaqet praktike,
- arsyet esenciale t vrteta
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 19

Vendi ku gjendet sendi si fakt vendimtar pr gzimin e t drejtave civile nga t

huajt- Shteti konkret kto dispozita kto dispozita i zbaton vetm n rastet kur i huaji duhet ti
gzoj t drejtat sendore, p.sh. t bhet pronar i paluajtshmrive t krijoj servitute hipotek etj.

Vendi ku gjendet sendi si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts

kompetente te sendet e paluajtshme- vendi ku gjendet sendi i paluajtshm sht fakt
vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts s shtetit t vendit ose t drejts s huaj te fitimi
i pronsis, te marrdhniet tjera juridiko-sendore( hipotek, servitutet etj) dhe format e
kontratave q kan pr objekt pasurit e paluajtshme .

Vendi ku gjendet sendi si fakt vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts

kompetente te sendet e luajtshme- Prcaktimi i zbatimit t s drejts s shtetit t vendit ose
t huaj n marrdhnien juridiko-sendore q kan pr objekt sendet e pa luajtshme bhet sipas
dy sistemeve:
- sipas sistemit par- e drejta kompetente caktohet varsisht se ku gjendet sendi,
- sipas sistemit t dyt bazohet n fiksionin se zbatimi i s drejts s shtetit t vendit ose t
drejts s huaj q kan pr objekt sendet e luajtshme prcaktohet sipas rregulls mobilia
personam seguntur.

Faktet vendimtare pr caktimin e zbatimit t s drejts kompetente te sendet n

transit ( res in transitu) Sendi n transport transit konsiderohet sendi i luajtshm trupor q
sht n transport dhe ndodhet n territorin e shtetit q nuk sht as shtet i eksportit e as shtet
i importit, n t DNP shtrohet nevoja q res in transitu t ken trajtim t veant juridik, n
teori propozohet zbatimi lex loci destinationis si fakt vendimtar, n disa legjislacione si fakt
vendimtar zbatohet ligji i vendit t destinimit.

Prkatsia e mjeteve themelore t transportit si fakt vendimtar ( roli)- Roli i faktit

vendimtar te prkatsia e mjeteve themelore t transportit konsiston n prcaktimin e
mundsis se mjetet themelore t transportit q kan prkatsi t huaj n territorin e shtetit t
vendit a mund t ushtrojn t drejta t caktuara civile, t prcaktojn kompetencn e Gjykats s
shtetit t vendit ose shtetit t huaj te kontestet juridiko-sendore me element t huaj, q kan pr
objekt mjetet themelore t transportit dhe t prcaktoj zbatimin e t drejts s shtetit t vendit
ose t huaj te marrdhniet juridiko-sendore dhe te marrdhniet kontraktuese q krijohen lidhur
me mjetet themelore t transportit.

Prkatsia e mjeteve themelore t transportit si fakt vendimtar pr gzimin e t

drejtave civile nga t huajt- Varsisht nga prkatsia q kan mjetet themelore t transportit
gzojn t drejtat konkrete civile:
- caktimi i tonazhit dhe vllimit t anijes bhet sipas sistemit juridik t shtetit prkatsin e
t cilit e ka anija, flamurit t shtetit q valon gjat lundrimit,
- bartja e udhtarve dhe mallrave midis dy limaneve ose aeroporteve n territoret e
shtetit t vendit, i lejohet dhe mundsohet anijes ose aeroplanit q ka prkatsi t shtetit t
vendit,
- e drejta e peshkimit n ujrat territoriale u lejohet vetm anijeve q kan prkatsin e
shtetit t vendit, q lundrojn nn flamurin e shtetit t vendit.
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 20

Prkatsia e mjeteve themelore t transportit si fakt vendimtar pr caktimin e

kompetencs s gjykats ( s vendit ose t huaj) varsisht nga prkatsia e mjeteve
themelore t transportit caktohet edhe kompetenca e Gjykats s shtetit t vendit ose t huaj kur
shtrohet shtja e kontesteve juridiko-sendore me element t huaj q kan objekt mjetet
themelore t transportit ( anijes, aeroplanit) . Kompetenca e Gjykats pr shqyrtimin e
kontesteve juridiko-sendore q pr objekt kan anijen ose aeroplanin, prcaktohet sipas
regjistrimit t ktyre mjeteve n regjistrat e shteteve konkrete.

Prkatsia e mjeteve themelore t transportit si fakt vendimtar pr zbatimin e t

drejts kompetente t vendit ose t huaj- Prkatsia e ktyre mjeteve t transportit si fakt
vendimtar pr caktimin e zbatimit t s drejts s vendit ose t huaj si fakt vendimtar primar
dhe si fakt vendimtar subsidiar.
Prkatsia e mjeteve themelore t transportit merret si fakt vendimtar primar te marrdhniet
juridiko-sendore q kan pr objekt anijen ose aeroplanin, ndrsa prkatsia e mjeteve themelore
t transportit si fakt vendimtar subsidiar n legjislacionet e disa shteteve te kontrata pr
transportin e mallrave, nse palt me marrveshje nuk e caktojn t drejtn kompetente e cila
do t zbatohet.

Faktet e identifikimit n t drejta dhe detyrime dhe roli i tyre- Si fakte n baz t t
cilave shprehet elementi i huaj juridiko-privat n t drejta dhe detyrime jan: vendi i lidhjes s
puns juridike, vendi i prmbushjes s puns juridike, vendi i selis s Gjykats dhe vendi ku
sht kryer veprimi kundrligjor.
Roli i tyre konsiston n at se elementi i huaj juridiko-privat mund t jen persona fizik dhe juridik
q kan shtetsin e shtetit t vendit, q n at marrdhnie t jet elementi i huaj juridiko-
privat n t drejta dhe detyrime.

Faktet vendimtare te marrdhniet detyrimore me element t huaj- Zbatohen dy lloje t

fakteve vendimtare si : 1) faktet vendimtare q kan t bjn me prmbajtjen e marrdhnieve
kontraktuese dhe 2) faktet vendimtare q zbatohen te forma e marrdhnieve kontaktuese.
Lidhur me prmbajtjen e marrdhnieve kontraktuese- si fakte vendimtare pr zbatimin e s
drejts s shtetit t huaj dhe pr caktimin e kompetencs s Gjykats s shtetit t vendit ose t
huaj merret vullneti i palve ( lex autonomia), kurse fakt vendimtar subsidiar merret vendi i
lidhjes s puns juridike ose i prmbushjes s puns juridike ose vendi i Gjykats pr at cils i
shtrohet shtja ose kumulativisht vendi i lidhjes dhe vendi i ekzekutimit t puns juridike.

Faktet vendimtare te prmbajtja e marrdhnieve kontraktuese me element t huaj-

Pr dallim nga faktet vendimtare tjera q jan t karakterit objektiv, autonomia e vullnetit t
palve prfaqson mundsin e parapar me ligj q palt kontraktuese vet ta prcaktojn t
drejtn kompetente ose organin kompetent pr zgjedhjen e kontesteve q mund t paraqiten
gjat prmbushjes s kontrats.

Kuptimi dhe roli i autonomis s vullnetit t palve- Autonomia e vullnetit t palve n t

DNP nnkupton t drejtn e palve q pr disa marrdhnie kontraktuese me element t huaj, n
mes veti me marrveshje t nj shteti t caktuar pr vlersimin e plotfuqishm juridik t t
drejtave dhe detyrimeve t tyre,
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 21

Roli i autonomis konsiston n arsyet praktike pr shkak t vshtirsive q paraqiten gjat

prcaktimit t s drejts kompetente te kontratat.

Autonomia e palve si fakt vendimtar dhe kufijt e zbatimit Mundsia e zbatimit q

palt kontraktuese me marrveshje dhe dshir ta caktojn t drejtn kompetente, parimisht
lirohet te t gjitha kontratat juridiko-civile dhe juridiko-ekonomike, por mund t prfshihen
kufizime konkrete n lmin e transportit ndrkombtar me an t konventave t cilat rregullojn
transportin ndrkombtar rrugor.

Autonomia e vullnetit t palve dhe dispozitat imperative ( Jus Cogens)- N t DNP

ekzistojn dy koncepcione t kundrta pr natyrn juridike t autonomis si: koncepcioni koloziv
dhe koncepcioni material juridik.
Sipas koncepcionit KOLOZIV juridik autonomia e vullnetit t palve sht fakt vendimtar
q prcaktojn t drejtn kompetente, normat e s cils do t zbatohen si normat imperative
ashtu edhe ato dispozitave.
Sipas koncepcionit MATERIAL juridik- autonomia e vullnetit t palve n esenc nnkupton
gjersin e njjt t zgjedhjes q kan palt.

Llojet e autonomis s vullnetit t shprehur t palve- Varsisht nga rrethanat se si sht

zgjedhur e drejta kompetente nga palt kontraktuese dallohen: autonomia e shprehur dhe
autonomia e heshtur e vullnetit t palve.
a) Autonomia e shprehur e vullnetit t palve sht ather kur palt shprehimisht e
prcaktojn t drejtn e cila do t zbatohet pr rregullimin e marrdhnies s tyre kontraktuese.
b) autonomia e heshtur e vullnetit t palve ekziston ather kur palt nuk e caktojn n
mnyr shprehimore t drejtn kompetente.

Afati ( koha) deri kur palt kan t drejt ta shfrytzojn autonomin- Palt kan t
drejt q ta shfrytzojn autonomin n momentin dhe kohn e lidhjes s kontrats, por edhe pa
lidhjes s kontrats ( m von).

Kufizimi i autonomis s vullnetit t palve ( coptimi i kontrats) Deri tek kufizimi i

m tepr t drejtave te kontrata e njjt zakonisht vjen pr dy arsye, dhe at pr shkak se ligji
parasheh fakte vendimtare t ndryshme lidhur me shum shtje t ndryshme: nj fakt
vendimtar parashihet pr formn e kontrats, kurse fakti tjetr vendimtar lidhur me t drejtat
dhe detyrimet.
Arsyeja e dyt sht pr shkak se palt kontraktuese mund t zgjidhin t drejta t ndryshme
lidhur me pjest e ndryshme t kontrats ose sipas t drejts t ciln e kan zgjedhur palt nuk
mund ti rregullojn t gjitha shtjet sipas saj.

Prjashtimi i vullnetit t autonomis s palve te disa marrdhnie kontraktuese me

element t huaj- Autonomia e vullnetit t palve prjashtohet n trsi me sistemet juridike t
shteteve konkrete, kur marrdhniet kontraktuese kan pr objekt sendet e paluajtshme anijet
dhe aeroplant, gjithashtu autonomia e vullnetit t palve prjashtohet n trsi apo pjesrisht te
disa lloje t kontratave, kryesisht te shumica e kontratave t cilat nuk e kan prejardhjen nga e
drejta romake dhe n fund autonomia e vullnetit sht prjashtuar me dispozitat materiale

Drita Shala Prishtine

 P a g e | 22

juridike te punt bursare t cilat pr shkak t natyrs dhe specifikave t tyre u nnshtrohen
formaliteteve dhe kushteve t veanta t burss.

Autonomia e vullnetit t palve si fakt vendimtar pr caktimin e kompetencs s

Gjykats- Autonomia e vullnetit mund t paraqitet si kriter pr caktimin e kompetencs s
Gjykats ose arbitrazhit q d.m.th. palve te marrdhniet kontraktuese me element t huaj pr
shqyrtimin e marrdhnies s tyre detyrimore ju lejohet ta caktojn kompetencn e Gjykats s
shtetit konkret ose t arbitrazhit t tregtis s jashtme, palt mund ta caktojn n mnyr
shprehimore dhe heshturazi. Caktimi i kompetencs s arbitrazhit nga palt n mnyr
shprehimore bhet me an t marrveshjes pr arbitrazhin, ndrsa i kompetencs s Gjykats me
marrveshje prerogative.

Vendi i lidhjes s kontrats si fakt vendimtar pr rregullimin e prmbajtjes s

kontrats- Vendi i lidhjes s kontrats ( lex loci cantractus) sht fakt m i vjetr vendimtar,
prejardhjen e ka q nga koha e Bartoleusit. Me zhvillimin intensiv t komunikacionit si dhe
formave t llojllojshme t komunikimit prmes telefonit, telefaksit, teleprinterit, fax-it, email-it etj.
gjithnj e m vshtir prcaktohet vendi i lidhjes s kontrats, shpesh mund t jet i
rndsishm, p.sh. njra pal sht n kalim e sipr ose kontrata lidhet n munges, n kushte
bashkkohore ligji i vendit t lidhjes s kontrats zbatohet si fakt vendimtar ndihms.

Vendi i prmbushjes s kontrats si fakt vendimtar pr rregullimin e prmbajtjes s

kontrats- Vendi i prmbushjes s kontrats mund t jet i rastsishm ngase ai sht vendi ku
kontrata duhet t prmbushet dhe se lidhshmria me vendin e prmbushjes do her sht
organike, vendi i lidhjes s kontrats mund t jet i rastsishm, ndrsa vendi i prmbushjes s
kontrats sht fakt vendimtar i sigurt ku kontrata duhet t prmbushet.

Vendbanimi ose selia e debitorit t detyrimit karakteristike si fakt vendimtar- N

teorin dhe praktikn e shteteve t ndryshme vendbanimi i borxhliut t detyrimit si karakteristik
gjithnj e m tepr zbatohet si fakt vendimtar, kjo lidhje nuk sht e rastsishme por sht e
theksuar dhe e fuqishme dhe relativisht leht mund t provohet, ky fakt vendimtar zbatohet
edhe n Konventn e Hags pr t drejtn e cila zbatohet pr shitjen e mallrave 1986.

Lidhshmria m e afrt si fakt vendimtar pr caktimin e t drejts kompetente-

parimi i lidhshmris m t ngusht sipas t gjitha gjasave ka filluar t zbatohet n sistemin
juridik Anglez, kah fundi i shekullit t kaluar , parimi i lidhshmris m t afrt bn pjes n
faktet vendimtare suazore te t cilat vlersimin e lidhjes juridike me marrdhnien konkrete nuk e
ka br paraprakisht ligjdhnsi, por kjo shtje i lihet n dispozicion gjykatsit, kshtu q
ligjvnsi jep vetm vendime suazore.

LOCUS REGIT ACTUM

Pr rregullimin e forms s marrdhnieve detyrimore n t gjitha shtetet, por jo do her pr t

njjtat raste aplikohet rregulla: Locut Regit Actum.
Arsyeshmria dhe aplikimi i t drejts materiale t vendit t lidhjes s puns juridike( locus regit
actum) arsyetohet me faktin se dispozitat pr formn n do shet u prshtaten specifikave t
sistemit juridik, tradits, nivelit t zhvillimit ekonomik, moralit, kulturs. Sipas ksaj rregulle forma
Drita Shala Prishtine
 P a g e | 23

punve juridike caktohet sipas vendit t krijimit t tyre. Ky fakt vendimtar aplikohet te t gjitha
aktet juridike prfshir jo vetm deklarimin e vullnetit t palve pr formn por edhe procedurn
para organit administrativ ose gjyqsor.

Rendi Publik Ndrkombtar

Gjat rregullimit t marrdhnieve juridiko-privat me element t huaj, her her duhet t

aplikohet e drejta e huaj dhe e drejta e vendit. Normat e kolizionit t do shteti parashohin se a
do t aplikohet, kur do t aplikohet dhe sipas cils s drejt t huaj do t rregullohet marrdhnia
juridiko-private me element t huaj.
Kundruall supozimit se duhet t aplikohet e drejta e huaj imponohen kufizime gjat aplikimit t
asaj t drejte edhe ather kur deri tek aplikimi drgon norma kolizionit t shtetit t vendit ngase
zgjidhjet deri te t cilat do t arrihej n rastin konkret jan n kundrshtim me parimet themelore
t sistemit juridik t shtetit t vendit. Sipas t cilave kritere do t aplikohet e drejta e huaj e
prcakton ligjvnsi i do shteti.

N doktrinn juridike jan t njohura dy lloje prkufizimesh pr rendin publik ndrkombtar:

prkufizimet eklektike dhe prkufizimet abstrakte .

Sipas prkufizimeve eklektike- rendi publik ndrkombtar nnkupton trsin e ligjeve

imperative t cilat duhet patjetr t aplikohen gjat rregullimit t marrdhnieve juridiko-private
me element t huaj.

Sipas prkufizimeve abstrakte n mnyr t prgjithsuar theksohet se rendi publik

ndrkombtar sht nj institut me karakter t jashtzakonshm dhe se rrethi i normave q e
sajojn rendin publik t nj shteti mund t prfshihen me nj klauzol t prgjithshme.

Bishtrimi i ligjit

Bishtrimi i ligjit prkufizohet si shmangie nga aplikimi i normave kompetente t shtetit t vendit
n baz t veprimeve konkrete t individve.
Bishtrimi i ligjit ka mbshtetje n teorin pr keqprdorimin e s drejts edhe n t drejtn e
brendshme edhe n t drejtn ndrkombtare ka raste kur persona t caktuar tentojn ti
bishtrojn aplikimit t norms juridike e cila do t aplikohej n rrethana normale pr rregullimin
e marrdhnies juridiko-private me element t huaj.

Bishtrimi i ligjit sht nj nga llojet e keqprdorimit t s drejts, elementet konstituive jan tre:
- Shfrytzimi i t drejts subjektive (t pranuar dhe t lejuar me ligj)
- Qllimi pr tju shmangur aplikimit t norms kompetente ( t arrihet qllimi q sht n
kundrshtim me ligjin)t s DNP duke e ndryshuar me mjete legale( t lejuara) njrin nga faktet
e identifikimit dhe me ndihmn e faktit vendimtar t aplikohet e drejta e huaj dhe pasojat
juridike ( sanksioni). Q t vij deri te bishtrimi i ligjit patjetr duhet t plotsohet kushti subjektiv
( qllimi pr tju shmangur aplikimit t norms kompetente dh kushti objektiv ( ndryshimi me
mjetet e lejuara t faktit vendimtar).

Drita Shala Prishtine

 P a g e | 24

Sanksioni te bishtrimi i ligjit varet nga mnyra e shmangies s normave dhe nga pasojat e
bishtrimit.

Instituti i bishtrimit t ligjit ka disa ngjashmri me rendin publik ndrkombtar. N t dyja

rastet vjen n shprehje shmangia nga efektet e rregullta t norms s kolizionit.

Shmangiet q aplikohen te disa trsi t s DNP

Shmangiet q aplikohen te disa trsi q e sajojn t DNP jan: Ridrgimi dhe Retorsioni .

Ridrgimi si nj institut i korrektimit t norms s kolizionit prkatsisht i shmangieve nga

normat kompetente t s DNP aplikohet te t drejtat civile t t huajve q n territorin e shtetit
t vendit t krijojn marrdhnie juridiko-private me element t huaj dhe te kolizioni i
juridiksioneve.

RIDRGIMI ( Renvoi)

Instituti i Ridrgimit pr dallim nga rendi publik ndrkombtar dhe bishtrim i ligjit paraqitet
vetm te mnyra kolizive e rregullimit t marrdhnieve juridiko-private me element t huaj dhe
sht specifik vetm pr t DNP. Ridrgimi vjen n shprehje n rastet kur norma e kolizionit q ta
rregulloj nj marrdhnie juridiko-private me element t huaj drgon tek aplikimi i t drejts s
shtetit t huaj, si t asaj materiale ashtu edhe t drejts kolizive.

Q t aplikohet instituti i Ridrgimit duhet t plotsohen disa kushte dhe at: kushtet teorike
dhe kushti tjetr q t lidhet me normn e kolizionit aplikimi i s cils shprehet me ekzistimin e
gjendjes faktike.

Kushti parimor juridik konsiston n pranimin e koncepcionit sipas s cilit normat e kolizionit
drgojn tek aplikimi i t drejts konkrete n trsi e jo vetm n aplikimin e t drejts materiale.

Kushti tjetr q t vij deri te Ridrgimi sht ekzistimi i normave t ndryshme t kolizionit midis t
s drejts s vendit dhe t drejts s huaj pr t njjtn kategori t marrdhnieve juridiko-
private me element t huaj.
Kushti i tret i cili duhet t plotsohet q t vij te Ridrgimi ka t bj me radhitjen e atill t
fakteve q mundsojn q kriteret e ndryshme t pranuara n dy ose m tepr norma t
kolizionit t jen n rastin konkret pr shtetet e ndryshme.

RECIPROCITETI

Reciprociteti sht shprehje e aspirats q t sigurohet bashkpunimi reciprok dhe i barabart,

prkatsisht i ndrsjell n mes t shteteve. Reciprociteti sht instrumenti harmonizimit t
sistemeve juridike pa marrveshje t drejtprdrejt dhe t bazohet n parimin e t drejts
romake ( do ut des ) t jap q t m japsh.

Reciprociteti sht relacion midis dy shteteve sipas t cilit secili prej tyre garanton trajtimin e
caktuar juridik t shtetasve t shtetit t huaj, ose ua njeh t drejtat q dalin n baz t ligjeve t
atij shteti, nse edhe ai kshtu vepron me shtetasit e shtetit t vendit dhe me t drejtat e krijuara

Drita Shala Prishtine

 P a g e | 25

sipas ligjit t tij.

N teorin e s DNP reciprociteti trajtohet n dy mnyra : nga aspekti i mnyrs s krijimit
( forms) ku dallojm tri lloje t Reciprocitetit : 1) reciprociteti ligjor, 2) diplomatik dhe 3) faktik
dhe nga aspekti i prmbajtjes ku dallojm reciprocitetin 1) formal,2) material dhe 3)efektiv.

Reciprociteti diplomatik- krijohet me marrveshje t drejtprdrejt bilaterale ose multilaterale

midis shteteve.
Reciprociteti ligjor- krijohet me miratimin e ligjeve paralele nga shtetet e interesuara .
Reciprociteti faktik- ekziston ather kur ushtrimi i t drejtave konkrete nga t huajt nuk sht
i garantuar as me traktat ndrkombtar e as me ligje paralele t miratuara nga shtetet e
interesuara.
Reciprociteti formal- ekziston ather kur shteti i vendit dhe shteti i huaj i barazojn t huajt
dhe shtetasit e vendit lidhur me ushtrimin e t drejtave konkrete.
Reciprociteti material- u mundson t huajve ushtrimin e t drejtave t njjta t cilat shtetasit
e shtetit t vendit mund ti ushtrojn n shtetin e huaj.
Reciprociteti efektiv- i mundson t huajit ushtrimin e t drejtave t caktuara n shtetin e
vendit, n qoft se mund ti ushtroj ato t drejta shtetasi i vendit n shtetin e huaj, n at sasi
dhe mnyr q t aplikohet n shtetin e huaj.

RETORSIONI

Retorsioni n t DNP sht institut i shmangies nga normat kompetente prkatsisht sht
instrument i korrektimit t normave t kolizionit nga organet e shtetit t vendit. M s teprmi
shprehet tek ushtrimi i t drejtave civile t t huajve dhe te njohja dhe ekzekutimi i vendimeve t
huaja gjyqsore.
Retorsioni shprehet n rastet kur gjykatsi ose ndonj organ tjetr i vendit nuk i njeh t huajit
disa t drejta, nuk e pranon kompetencn e Gjykats s huaj, e cila do t duhej t aplikohej sipas
normave t kolizionit t shtetit t vendit pr arsye se edh shteti i huaj nuk ua njeh disa t drejta
shtetasve t shtetit t vendit, nuk i njeh vendimet e gjykatave t tij dhe nuk e aplikon t drejtn e
tij.

Drita Shala Prishtine